Ανθολογία του Κεφαλά

Ανθολογία του Κεφαλά ονομάζεται από τους ερευ-νητές η ανθολογία επιγραμμάτων που γράφτηκε πι-θανότατα κοντά στο 900 μ.Χ. στην Βυζαντινή Αυτο-κρατορία, στην οποία βασίστηκαν η Παλατινή και ηΑνθολογία του Πλανούδη.[1][2] Το όνομά της το οφεί-λει στον Κωνσταντίνο τον Κεφαλά, ο οποίος ανα-φέρεται σε αρκετές περιπτώσεις από την ΠαλατινήΑνθολογία ως ο συντάκτης του βιβλίου στο οποίοείχε βασιστεί το κείμενο της Ανθολογίας. Το περιε-χόμενό της θεωρείται ότι είναι τα βιβλία IV-VII καιIX-XV της Παλατινής Ανθολογίας. Η ίδια η Ανθο-λογία του Κεφαλά δεν έχει διασωθεί, αλλά αρκετέςαναφορές σε αυτήν υπάρχουν στο λεξικό Σούδα πουείχε επίσης γραφεί τον 10ο αιώνα με την ένδειξη«εν Επιγράμμασιν».[3] Τα ποιήματα και επιγράμματααπό την Ανθολογία του Κεφαλά όπως διασώθηκανστην Παλατινή και στην ανθολογία του Πλανούδη εί-ναι η βάση της αποκαλούμενης Ελληνικής Ανθολο-γίας.

1 Το περιεχόμενο της Ανθολο-γίας του Κεφαλά

Δεδομένου ότι η Ανθολογία του Κεφαλά έχει χαθεί, οιπληροφορίες που έχουμε για το περιεχόμενό της εί-ναι εκτιμήσεις των ερευνητών που έχουν ασχοληθείμε το θέμα. Συγκεκριμένα, εκτιμάται ότι την Ανθο-λογία αποτελούσαν τα παρακάτω κεφάλαια (βιβλία)που βρίσκουμε στην Παλατινή Ανθολογία - όχι απα-ραίτητα με τη σειρά που αναφέρονται εδώ (η σειράεδώ είναι αυτή της Παλατινής Ανθολογίας):

1. (Βιβλίο IV της Παλατινής) Προοίμια των ανθο-λογιών: Στέφανος του Μελέαγρου και Στέφανοςτου Φιλίππου του Θεσσαλονικέως, και τουΚύκλου των νέων επιγραμμάτων του Αγαθία

2. (Βιβλίο V της Παλατινής) Ερωτικά επιγράμματα

3. (Βιβλίο VI της Παλατινής) Αναθηματικά επι-γράμματα

4. (Βιβλίο VII της Παλατινής) Επιτύμβια επιγράμ-ματα

5. (Βιβλίο IX της Παλατινής) Επιδεικτικά επιγράμ-ματα

6. (ΒιβλίοX τηςΠαλατινής) Προτρεπτικά επιγράμ-ματα

7. (Βιβλίο XI της Παλατινής) Συμποτικά και σκω-πτικά επιγράμματα

8. (Βιβλίο XII της Παλατινής) Μούσα Παιδική τουΣτράτωνα

9. (Βιβλίο XIII της Παλατινής) Επιγράμματα δια-φόρων μέτρων

10. (Βιβλίο XIV της Παλατινής) Επιγράμματα μεπροβλήματα, αινίγματα και χρησμούς

11. (Βιβλίο XV της Παλατινής) Σύμμικτα επιγράμ-ματα

Εκτιμάται ότι δεν ήταν μέρος της Ανθολογίας του Κε-φαλά τα βιβλία της Παλατινής Ανθολογίας: Ι (Χρι-στιανικά), ΙΙ (Έκφρασις Χριστοδώρου), ΙΙΙ (Κυζι-κηνά), VIIΙ (του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού) ακόμηκαι αν κάποιο ή κάποια από αυτά είχε θέση Παραρ-τήματος σε αυτή την Ανθολογία.Οι μελετητές εκτιμούν ότι οι γραφείς της ΠαλατινήςΑνθολογίας είχαν στη διάθεσή τους είτε πιστό/ά αντί-γραφο/α ή το ίδιο το βιβλίο τουΚεφαλά καθώς και ότιτο μεγαλύτερο μέρος του κειμένου είναι πιστό αντί-γραφο της Ανθολογίας του Κεφαλά. Θεωρείται ότι ηΑνθολογία τουΚεφαλά περιείχε τα βιβλία: IV-VII καιIX-XV.Από τα υπόλοιπα βιβλία, ίσως το βιβλίο Ι ήτανπροοίμιο και παράρτημα τα βιβλία ΙΙ και ΙΙΙ, αλλά ηέλλειψη σχολίων από τον Σχολιαστή της ΠαλατινήςΑνθολογίας σε αυτά τα βιβλία και στο βιβλίο VIII (τοβιβλίο με τα επιγράμματα του Γρηγορίου του Ναζιαν-ζηνού) δείχνει ότι τα βιβλία αυτά δεν ήταν (ή αν κά-ποια ήταν παραρτήματα δεν θεωρούνταν) μέρος τηςΑνθολογίας του Κεφαλά [4]

2 ΗΑνθολογία του Κεφαλά και ηΠαλατινή Ανθολογία

2.1 Το «βιβλίο του Μιχαήλ»

Στα κείμενα των σχολίων της Παλατινής Ανθολογίαςφαίνεται ότι μέρος της αντιγράφηκε από το βιβλίοτου Μιχαήλ (πιθανότατα του Μιχαήλ του Χαρτοφύ-λακα) από τον ίδιο τον Μιχαήλ και το οποίο βιβλίοήταν πιστό αντίγραφο ή το πρωτότυπο βιβλίο επι-γραμμάτων Κεφαλά.[4] Το βιβλίο τουΜιχαήλ δεν έχεισωθεί.

1

2 5 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΩΝ ΑΝΑΦΟΡΩΝ ΣΤΟΝ ΚΕΦΑΛΑ

2.2 Αναφορές στον Κεφαλά στην Παλα-τινή Ανθολογία

Ο Κεφαλάς και το έργο του αναφέρεται μόνο στο χει-ρόγραφο της Παλατινής Ανθολογίας, στα σχόλια τωνπεριθωρίων του βιβλίου.[5]

Κάποιες από τις αναφορές στο MS. Palatinus gr. 23(στο τμήμα της Ανθολογίας που βρίσκεται στην Βι-βλιοθήκη της Χαϊδελβέργης - το άλλο είναι στο Πα-ρίσι:Par. Suppl. gr. 384) είναι οι ακόλουθες:

• Στη σελίδα 81 του χειρογράφου, δίπλα στο Προ-οίμιο της Ανθολογίας του Μελεάγρου , αναφέ-ρεται ότι ο Κεφαλάς διαχώρισε τα ποιήματατης Ανθολογίας του Μελεάγρου σε διάφοραθέματα[note 1]

• Στη σελίδα 207 του Παλατινού χειρογράφου, δί-πλα στην αρχή του Βιβλίου VII που περιέχει ταΕπιτύμβια επιγράμματα , αναφέρεται ότι εκεί εί-ναι η «αρχή των επιτυμβίων ων σχεδίασεν ο κύ-ριος Κωνσταντίνος ο Κεφαλάς ο μακάριος καιαείμνηστος και τριπόθητος άνθρωπος»[note 2]

• Στη σελίδα 273 του χειρογράφου της ΠαλατινήςΑνθολογίας, πάνω-πάνω αναφέρεται ότι «μέ-χρις εδώ έγινε αντιπαραβολή με το (βιβλίο) τουκυρίου Μιχαήλ και διορθώθηκαν μερικά (σφάλ-ματα) παρόλο που και εκείνο (το βιβλίο του Μι-χαήλ) είχε επίσης σφάλματα»[note 3]

• Στην ίδια σελίδα 273, στο δεξί περιθώρια,πάνω, αναγράφεται ότι το παρακείμενο ποί-ημα του Αλκαίου του Μυτιληναίου προβλήθηκεαπό τον Κεφαλά στη Σχολή της Νέας Εκκλη-σίας (στην Κωνσταντινούπολη) επί του Γρηγο-ρίου του Μαγίστορος[note 4]

• Επίσης στην ίδια σελίδα 273 του χειρογράφουτης Παλατινής Ανθολογίας, κάτω δεξιά ανα-φέρεται ότι μέχρι εκεί, αυτά που έγραψε ο Μι-χαήλ, περιείχαν επιγράμματα που αντέγραψε μετο ίδιο του το χέρι από τη βίβλο τουΚεφαλά[note 5]

3 ΗΑνθολογία του Κεφαλά και ηΑνθολογία του Πλανούδη

Οι μελετητές θεωρούν ότι ο Πλανούδης, ενώ βασί-στηκε στην Ανθολογία του Κεφαλά, δεν είχε στη διά-θεσή του ούτε το πρωτότυπο, ούτε κάποιο πιστό αντί-γραφο, αλλά ούτε και την Παλατινή Ανθολογία ήαντίγραφό της. Θεωρούν ότι είχε άλλο ή άλλα αντί-γραφα, που δεν ήταν τόσο καλής ποιότητας ή είχανελλείψεις (μέρος του περιεχομένου τους είχε χαθεί).

4 Αντίγραφα της Ανθολογίας τουΚεφαλά

Από τους μελετητές αναφέρεται η ύπαρξη τουλάχι-στον πέντε ή και έξη αντιγράφων της Ανθολογίας τουΚεφαλά[12]:

• Αντίγραφο που χρησιμοποίησε ο γραφέας Α τηςΠαλατινής Ανθολογίας

• Αντίγραφο που χρησιμοποίησε ο γραφέας J τηςΠαλατινής Ανθολογίας

• Αντίγραφο που χρησιμοποίησε ο διορθωτής Cτης Παλατινής Ανθολογίας (σίγουρα διαφορε-τικό από του Α και του J, το «βιβλίο τουΜιχαήλ»για το οποίο αναφέρεται ότι ο ίδιος ο Μιχαήλείχε αντιγράψει από τη βίβλο του Κεφαλά[13])

• Αντίγραφο τουΜάξιμουΠλανούδη από το οποίοέγραψε το χειρόγραφο PlA (folios 2-76) της Αν-θολογίας του (Ανθολογία του Πλανούδη)

• Αντίγραφο τουΜάξιμουΠλανούδη από το οποίοέγραψε το χειρόγραφο PlB (folios 81-100) τηςΑνθολογίας του (ο ίδιος αναφέρει ρητά ότι χρη-σιμοποίησε διαφορετικά αντίγραφα)[12]

• Πιθανώς ο γραφέας Β της Παλατινής Ανθολο-γίας είχε επίσης διαφορετικό αντίγραφο

5 Σημειώσεις: Τα κείμενα τωναναφορών στον Κεφάλα

[1] Σελ. 81 του χειρογράφου της Παλατινής Ανθολογίας(σε απόδοση): Αυτός οΜελέαγρος ήταν Φοίνικας απότην Παλαιστίνη ο οποίος συνέθεσε αυτό τον στέφανοεπιγραμμάτων τον οποίο συνέταξε «κατά στοιχείο»(αλφαβητικά) αλλά ο Κωνσταντίνος ο επονομαζόμε-νος Κεφαλάς τα τακτοποίησε διαχωρίζοντάς τα σεδιάφορα θέματα, δηλαδή ερωτικά, & αναθεματικά &επιτύμβια & επιδεικτικά όπως έβαλε σε τάξη στο πα-ρόν έγγραφο (Κείμενο με απόδοση του πρωτότυπου:«Ούτος ο Μελέαγρος Φοίνιξ ήν τ' από Παλαιστίνηπολ εποίησεν δε τον θαυμάσιο τουτονί των τ' επι-γραμμάτ(ων) στέφανον συνέταξεν δε αυτ κατά στοι-χείο αλλά Κωνσταντ(ίνος) ο επονομαζόμε(νος) Κεφα-λάς συνέχεεν αυτ δφωρίσας <διαχωρίσας> εις κεφα-λίδας διφ <διάφορας> ήγουν ερωτικά ϊδιως & αναθε-ματ(ικά) & επιτύμβια & επιδεικτικά: ως νυν υποτέτα-κτε εν τω παρόντι πτυκτίωι)»[6]

[2] «αρχή των επιτυμβίων ων σχεδίασεν ο κύριος Κων-σταντίνος ο Κεφαλάς ο μακάριος και αείμνηστος καιτριπόθητος άνθρωπος»[7]

[3] Anthl. Pal. 326: «έως ώδε αντιβληθ προς το αντίβο-λιν του κυρού μιχαήλ και διωρθώθη τινά πλην ότι κα-κείνο σφάλματα είχεν»[8]

3

[4] Anthl. Pal. σελ. 272 «Τούτο το επίγραμμα ο Κεφαλάςπροεβάλετο εν τηι σχολήι της νέας εκκλησίας επί τουμακαρίου γρηγορίου του μαγίστορος»[9]

[5] Anthl. Pal. 7.432: «έως ώδε τα του κυρίου Μι-χαήλ(ου) του Μακαρίου περιείχον επιγράμματαάτινα ιδιοχείρως αυτός έγραψεν εκ της βίβλου τουΚεφαλά...»[10][11]

6 Δείτε επίσης

• Κατάλογος ανθολογιών επιγραμμάτων ελληνι-κής γραμματείας

7 Αναφορές[1] Collected papers (1962-1999), by Leonardo Tarán,

Plato’s alleged epitaph, σελ. 51, Leiden, Boston, Koeln,Brill, 2001, ISBN 90-04-12304-0 «It is well knownthat for the classical epigrams the Palatine Anthologyand Planudes utlimately depend on Cephalas anthology»(ref to Gow-Page, Hellenistic epigrams I, Cambridge1965, xiv-xviii and Cameron) και σελ. 54 «It is a wellestablished hypothesis that the Palatine Anthology, E,Plan.a and Plan.b all go back ultimately to CephalasAnthology, compiled circa A.D.900

[2] The Anthology of Cephalas, Marc Lauxtermann /Amsterdam, Byzantinische Sprachkunst, Ed. MartinHinterberger, Elisabeth Schiffer, Εκδ.Walter de GruyterGmbH, Berlin, 2007, ISBN 978-3-11-019501-9, σελ 194- 208

[3] Suda on Line: π.χ.: Αβρόμιος: χωρὶς οἴνου. ἢν ὀλοου̂διὰ κυ̂μα φύγω πυρὸς, εἰς ἑκατόν σοι ἠελίους δροσε-ρα̂ν πίομαι ἐκ λιβάδων, ἀβρόμιος καὶ ἄοινος. ἐν ̓Ε-πιγράμμασιν (Greek Anthology 6.291. 3-5) (Βιβλίο VI,Επίγραμμα 291, στίχοι 3-5, Αντιπάτρου

[4] Greek, Roman, and Byzantine Studies 50 (2010)193–213, Lyric Epigrams in Meleager’s Garland, theAnthologia Palatina, and the Anthologia Planudea,Alexander Dale, σελ. 202 «Michael’s autograph seems tohave been a direct copy of the autograph of Cephalas’Anthology, while Anth.Pal. is a distinct collection thatincorporated redactions of Cephalas, but was not basedon Cephalas’ autograph. (This is proved by the silenceof /scribe/ C in the non-Cephalan portions of Anth.Pal.,namely II–IV and VIII.)»

[5] A Manual of Greek Literature from the EarliestAuthentic Periods to the Close of Byzantine Era byCharles Anthon (1853), page 82 «Of the compilerCephalas, and his labors, the only mention made is in theMS. itself. In one passage (p. 81) a marginal scholiumstates that Cephalas arranged the Garland of Meleager,dividing it into different chapters ; namely, amatory,dedicatory, monumental, and epideictic.»

[6] Anthologia Graeca ad fidem codicis olim Palatininunc Parisini ex apographo Gothano edita, Τόμος 3,

Friedrich Jacobs, Anton Jacob Paulssen, Lipsiae, Opusimpressum typis Hertelio-Breitkopfianis venditur inLibraria Dyckiana, 1817

[7] Anthologia Graeca: ad fidem Codicis olim Palatini nuncParisini ex apographo Gothano edita, τόμος 3, FriedrichJacobs, Anton Jacob Paulssen, Lipsiae, 1817

[8] Anthologia Graeca: ad fidem Codicis olim Palatini nuncParisini ex apographo Gothano edita, τόμος 3, FriedrichJacobs, Anton Jacob Paulssen, Lipsiae, 1817, σελ. 326

[9] SELECT EPIGRAMS FROM THE GREEKANTHOLOGY J. W. MACKAIL, 1890 by Longmans,Green, and Co., London; and New York: 15 East 16thStreet.

[10] Collected papers (1962-1999), by Leonardo Tarán,Plato’s alleged epitaph, σελ. 56, Leiden, Boston, Koeln,Brill, 2001, ISBN 90-04-12304-0

[11] Anthologia Graeca: ad fidem Codicis olim Palatini nuncParisini ex apographo Gothano edita, τόμος 3, FriedrichJacobs, Anton Jacob Paulssen, Lipsiae, 1817, σελ. 328

[12] The Garland of Philip, A.S.F. Gow and D.L. Page,σελ. li, Cambridge University Press, 1968 “we thereforerecognize at least five different exemplars, those of A, J,C, Pla, PlB, and probably a sixth, that of B”

[13]

4 8 TEXT AND IMAGE SOURCES, CONTRIBUTORS, AND LICENSES

8 Text and image sources, contributors, and licenses

8.1 Text• Ανθολογία του Κεφαλά Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CE%B8%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%

B3%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%9A%CE%B5%CF%86%CE%B1%CE%BB%CE%AC?oldid=3643662Συνεισφέροντες: FocalPoint, Magioladitis, Teokafa, Movses-bot και Απάγγειο

8.2 Images

8.3 Content license• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0