Ιππόλυτος Ρώμης

άγαλμα του Αγίου Ιππολύτου της Ρώμης.

Ο Ιππόλυτος Ρώμης (170 - 235) ήταν ελληνικήςκαταγωγής Ρωμαίος θεολόγος και εκκλησιαστικόςσυγγραφέας. Είναι άγιος της Ορθόδοξης και τηςΡωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.

1 Βίος

Ο Ιππόλυτος Ρώμης γεννήθηκε περί το 170 μ.Χ. καιήταν ελληνικής καταγωγής. Έζησε και έδρασε στηΡώμη ως πρεσβύτερος στα χρόνια του Ζεφυρίνου Ρώ-μης, (198-217). Η πληθωρική προσωπικότητά του,και τα πολυσχιδή ενδιαφέροντά του συνέβαλαν στηναυξημένη φήμη του, τόσο ώστε να έλθει να τον ακού-σει στη Ρώμη ο Ωριγένης το 212. Διεκδίκησε ανεπι-τυχώς αρχικά τον θρόνο της Ρώμης συγκρουόμενος

με τον Κάλλιστο, ο οποίος κατέλαβε το θρόνο επειδήήταν πιο πολύ «ικανός πολιτικός»[1] παρά για τη θε-ολογική του παιδεία.Ενδεικτικό του κύρους που είχε στους συγχρόνουςτου ήταν η κατασκευή αγάλματός του από τους φί-λους και υποστηρικτές του το 224.[2]

2 Η ρήξη με τον Κάλλιστο

Η σύγκρουση μεταξύ των δύο ανδρών δεν στερείτοκαι θεολογικών προϋποθέσεων: την εποχή εκείνηδρούσαν στη Ρώμη ο μαθητής του Νοητού-δασκαλούτου μοναρχιανισμού στη Σμύρνη-Επίγονος και ο μα-θητής αυτού Κλεομένης. Αυτοί διέδιδαν εκεί τις μο-ναρχιανικές απόψεις τους με την ανοχή των επισκό-πων Ζεφιρίνου και Κάλλιστου[3] Η στήριξη των μο-ναρχιανών από τους Ρωμαίους επισκόπους εξυπηρε-τούσε την αντιμετώπιση των αυστηρών χριστιανώνπου επηρεάζονταν από το αποκαλυπτικό κίνημα τουμοντανισμού.[4]

Ο Ιππόλυτος κατηγορούσε τον Κάλλιστο για μο-ναρχιανισμό και ο δεύτερος τον πρώτο για διθεΐτη.Επίσης ο Ιππόλυτος κατηγόρησε τον Κάλλιστο γιαΣαβελλιανισμό, όμως αυτό δεν υφίσταται επειδή μετην ανάρρησή του στο θρόνο καταδίκασε τον Σαβελ-λιανισμό.Ένας ακόμα λόγος της μεταξύ τους ρήξης ήτανότι ο Κάλλιστος εφάρμοσε την τακτική της επιεί-κειας ως προς τη συγχώρεση βαρέων αμαρτημά-των, αντίθετα από την κρατούσα συνήθεια της επο-χής, τρία εξ΄αυτών ήταν η αποστασία, η μοιχεία κιο φόνος. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι πιο αυστη-ροί της Καρχηδόνας και της Ρώμης να εκλέξουντον Ιππόλυτο επίσκοπο-σχισματικό όμως-ως θεμα-τοφύλακα της Εκκλησίας.[5] Σχισματικός επίσκοποςθα παραμείνει και επι των διαδόχων του ΚαλλίστουΟυρβανού και Ποντιανού.Για το αν υπήρξε σχισματικός επίσκοπος Ρώμηςυπάρχει και η αντίθετη άποψη που λέει πως αυτό εί-ναι μία αστήρικτη από τις πηγές παράδοση. «Άλλω-στε θα ήταν αδιανόητο για τη ρωμαϊκή Εκκλησία νατιμήσει ως άγιο ένα σχισματικό επίσκοπο»[6] Η ρίξηανάμεσα στους δύο άνδρες έμεινε στην Εκκλησια-στική ιστορία ως Σχίσμα Ιππολύτου.

1

2 5 ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ

3 To μαρτυρικό του τέλος

Το 235 συνελήφθη μαζί με τον Ποντιανό. Οι δυοάνδρες εξορίστηκαν στην Σαρδηνία. Πέθαναν απότις κακουχίες. Απ΄εκεί τα λείψανά του μεταφέρθη-καν στη Ρώμη και ετάφησαν σε κοιμητήριο κοντάστην Via Tiburtina. Eρευνητές θεωρούν πως το πρό-σωπο που πέθανε στην εξορία δεν πρέπει να ταυτί-ζεται με τον Ιππόλυτο κι ότι ο τελευταίος πρέπει ναέζησε μέχρι το 250.[7] Η Ανατολική Ορθόδοξη Εκ-κλησία τιμά τη μνήμη του στις 30 Ιανουαρίου και ηΡωμαιοκαθολική Εκκλησία στις 13 Αυγούστου.

To μαρτυρικό τέλος του Ιππολύτου σε μικρογραφία χειρο-γράφου του 14ου αιώνα

4 H θεολογία του

Για τον Ιππόλυτο υπάρχουν δύο αντίθετες πραγμα-τικότητες: ο Θεός και ο κόσμος. Ο πρώτος είναι αυ-θύπαρκτος, ο δεύτερος έχει την αιτία του στο Θεό,προέρχεται από το μηδέν και δεν είναι θεός. Ο ερ-γάτης του κόσμου είναι ο Λόγος, ο οποίος αποκα-λύπτεται πριν τη δημιουργία αλλά και χάριν αυτής.Προϊόν της ελεύθερης θέλησής του, δεν είναι ισότι-μος με τον Πατέρα-Θεό. Ο Λόγος γνωρίζει δύο κα-ταστάσεις: του ενδιάθετου και του προφορικού, καιστις δύο είναι αόρατος. Τέλος υπάρχει και μια τρίτηκατάσταση: του σαρκωμένου Λόγου.Τον Λόγο τον αποκαλεί Θεό και μάλιστα ουσίαθεού[8] Αυτό όμως προκάλεσε την υποψία τουΚαλλίστου για διθεϊσμό. Όμως σε άλλο του έργολέει διαφορετικά πράγματα: μιλάει για δύο πρό-σωπα, του Θεού-Πατέρα και του Λόγου-Υιού, δια-κριτά μεταξύ τους, ανεξάρτητες υπάρξεις με τηνέννοια με την οποία επικράτησε έκτοτε.[9] Το ΆγιοΠνεύμα δεν χαρακτηρίζεται «πρόσωπο». Πάντως οπατρολόγος Παναγιώτης Χρήστου επισημαίνει μιατάση μοναρχιανισμού στη σκέψη του Ιππολύτου καιυποταγής του Λόγου στον Πατέρα. Η όποια ενδο-τριαδική ενότητα θεμελιωνόταν στην αποκλειστική

εξουσία του Πατέρα, την αποκλειστική υπακοή τουΥιού και τον αποκλειστικό συμβουλευτικό ρόλο τουΠνεύματος.[10]

5 Συγγραφικό έργο

Το συγγραφικό του έργο είναι πολυειδές και πολυά-ριθμο: καλύπτει πολλά θέματα από τη δογματική μέ-χρι την ποίηση. Θεωρείται ο πολυγραφότερος θεολό-γος της Ρώμης μέχρι τα μέσα του 4ου αιώνα, προσεγ-γίζοντας σε αυτό τον Ωριγένη.[11]

Απολογητικά συγγράμματα:

• ΠροςΈλληνας και προς Πλάτωνα ή περί της πα-ντός ουσίας: γραμμένο πριν το 222, με αυτό κα-ταδείκνυε τις αντιφάσεις του Πλατωνικού συ-στήματος, την αρχαιότητα του Ιουδαϊσμού καιεξέθετε σύντομα τη δημιουργία του κόσμου καιτα ανθρώπινα συστατικά.

• Αποδεικτική προς Ιουδαίους: σε αποσπασμα-τική μορφή σώζεται και επιχειρεί να τονίσειπως δυσχέρειες που υφίστανται οι Ιουδαίοι μέσαστην ιστορία και οι διάφοροι κατατρεγμοί εί-ναι απότοκα της εχθρικής στάσεώς τους προςτους Χριστιανούς. Κι αυτό αποδεικνύεται απότις προφητείες.

• Περί Θεού και σαρκός αναστάσεως: όπου πε-ριγράφει τον Άδη ως προσωρινός τόπος τωνψυχών. Οι «δίκαιοι» και οι «άδικοι» θα κρι-θούν ενώπιον του Θεού-Λόγου και οι «δί-καιοι» δικαιωθούν και οι «άδικοι» θα παρα-δωθούν στο άσβεστο πυρ. Το έργο συγγρά-φηκε με παραλήπτη την Ιουλαία Μαμμαίαμητέρα του Αλέξανδρου Σεβήρου προκειμέ-νου να λύσει ερωτήματα της «συγκρητήστριαςβασιλομήτορος»[12]

Ερμηνευτικά συγγράμματα: Ήταν ο πιο συστηματι-κός ερμηνευτής των Αγιογραφικών κειμένων με μόνοανταγωνιστή του τον ΚλήμενταΑλεξανδρείας. Όμωςτα υπομνήματά του δεν είναι συστηματικός σχολια-σμός ολόκληρων βιβλίων αλλά αποσπασμάτων. Ελά-χιστα είναιτα πλήρη του υπομνήματα. Ως προς τηνερμηνευτική του μέθοδο ακολουθεί την τυπολογική,αλληγορική και ιστορικοφιλολογική μεθοδο. Έτσιέχουμε:

• Εις τον Δανιήλ: γραμμένο το 204 μετά το διωγμότου Σεπτιμίου Σεβήρου. Αποτελούμενο από τέσ-σερα βιβλία, είναι το αρχαιότερο υπόμνημα σεβιβλίο της Αγίας Γραφής. Επεξηγεί τα κύριαεπεισόδια του Δανιήλμε την τυπολογική μέθοδο:για παράδειγμα τα τέσσερα βασίλεια του βι-βλίου του Δανιήλ σχετίζονται με τη βαβυλω-νιακή, περσική, ελληνική και ρωμαϊκή αυτοκρα-

3

τορία. Η ρίψη του Δανιήλ στο λάκκο με τα λιο-ντάρια γίνεται αφορμή να συζητηθούν οι σχέ-σεις των Χριστιανών με το κράτος.

• Εις το Άσμα Ασμάτων:η τυπόλογική ερμηνευ-τική του μοιάζει με εκείνη του Ωριγένη: ο νυμ-φίος είναι ο Χριστός, η νύφη είναι η Συναγωγήαπό την οποία θα βγει η Εκκλησία ή και η ψυχή.Οι δύο μαστοί της νύφης δείχνουν τις δύο Δια-θήκες.

Άλλα υπομνήματα:Εις τας ευλογήσεις του Ιακώβ,Ειςτας ευλογίας του Μωυσέως, Εις Δαβίδ και Γολιάθ,Εις την Εξαήμερον, Εις τα μετά την Εξαήμερον, Ειςτην Έξοδον, Εις την ευλογίαν του Βαλαάμ, ΕρμηνείαΡουθ, Εις τον Ελκανάν και την Άνναν, Εις την εγ-γαστρίμυθον, Εις τους Ψαλμούς, Εις τας ΠαροιμίαςΣολομώντος, Εις τον Εκκλησιαστήν, Εις Ησαΐαν, Ειςμέρη του Ιεζεκιήλ, Εις Ζαχαρίαν, Εις Ματθαίον, Ειςτον Ιωάννην, Εις την ΑποκάλυψινΑντιαιρετικά συγγράματα: Υπέρ του Κατά ΙωάννηνΕυαγγελίου και Αποκαλύψεως: η αίρεση τωνΑλόγωναπέρριπτε το τέταρτο Ευαγγέλιο και την Αποκάλυψηεπειδή δεν δέχονταν την προΰπαρξη του Λόγου. Κε-φάλαια κατά Γαΐου: αφορά τον σχολιασμό χωρίωνπου ο Γάιος ο αρχηγέτης των Αλόγων αμφισβητούσε.Κατά Μαρκίωνος ή Περί αγαθού και πόθεν το κακό.

• Προς άπασας τας αιρέσεις ή Σύνταγμα κατάαιρέσεων τριάκοντα δύο: επρόκειτο για μι-κρή σε έκταση πραγματεία που η επιρροήτης ήταν αντιστρόφος ανάλογη του μεγέθουςτης: οι Επιφάνειος Σαλαμίνος, Φιλάστριος,Τερτυλλιανός χρησιμοποίησαν εκτενώς το πε-ριεχόμενό του. Αυτό ίσως οφείλεται στην αρ-χαιότητά του, στη συντομία του και επειδή δενπεριέλάμβανε προσωπικές αντιθέσεις.

• Εις την αίρεσιν του Νοητού: καταπολεμεί τουςμοναρχιανούς πατροπασχίτες. Γράφτηκε επίΚαλλίστου και ίσως ήταν μέρος εκτενέστερουέργου.

• Κατά πασών αιρέσεων έλεγχος: θεωρείται ωςτο πιο σπουδαίο από τα έργα του και το πιοαντιπροσωπευτικό[13] Αποτελείται από δέκα βι-βλία και ανακαλύφθηκε τμηματικά: το πρώτο το1701 και το τέταρτο έως το δέκατο, το 1842 στοΆγιο Όρος από το Μηνά Μηνωΐδη. Το δεύτεροκαι τρίτο δεν έχουν βρεθεί ακόμα. Μετά από συ-ζητήσεις που το απέδιδαν στον Ωριγένη, το 1859αποδόθηκε στον Ιππόλυτο. Στο πρώτο από τα βι-βλία το οποίο έχει τον τίτλο Φιλοσοφούμενα, οΙππόλυτος γενεαλογεί τις αιρέσεις και τις ανά-γει στις θύραθεν φιλοσοφικές διδασκαλίες καιμυσττηριακές θρησκείες.

Χρονολογικά και εσχατολογικά συγγράμματα: είναιόσα ασχολούνται με εσχατολογικά θέματα και όσακαταπιάνονται με την ιστορία της σωτηρίας.

• Περί του Αντιχρίστου ή Περί Χριστού και Αντι-χρίστου. Γράφεται σύγχρονα μετον διωγμό τουΣεπτίμου Σεβήρου. Πολλοί χριστιανοί τότε άρχι-σαν να διερωτόνται αν η Ρώμη ήταν το κράτοςτου Αντιχρίστου, κι αν θα καθυστερούσε το τέ-λοςτης εξουσίας του. Πρόκειται για μία συλλογήβιβλικών χωρίων αναφορικά με τα προδρομικάτης συντέλειας γεγονότα. Σώζεται σε γεωργιανή,σλαβονική, και μερικώς αρμενική μετάφραση,ενώ διασκευάστηκε τον 7ο αιώνα.

• Χρονικά ή Συναγωγή χρόνων και ετών από κτί-σεως κόσμου έως της ενεστώσης ημέρας, δη-λαδή μέχρι το δέκατο τρίτο έτος της βασιλείαςτου Αλέξανδρου Σεβήρου δηλαδή γύρω στα234-235. Το έργο πρέπει να συντάχθηκε πολύπιο πριν από το 223, αλλά η αναφορά στονΣεβήρο είναι μεταγενέστερη προσθήκη. Περι-λαμβάνει καταλόγους χωρών,νησιών, ποταμών,βουνών,των λαών που τα κατοικούν, αλλά καιονόματα των βασιλέων των Ιουδαίων, των Περ-σών, των Ελλήνων και των Ρωμαίων.

• Απόδειξις χρόνων του Πάσχα:πρόκειται γιαημερολογιακούς πίνακες με σκοπό τον ακριβήκαθορισμό της εορτής του Πάσχα. Είχε καθορί-σει κανόνα σύμφωνα με τον οποίο οι ημερομη-νίες του Πάσχα ανακυκλώνονταν κάθε δεκαέξιχρόνια, αρχίζοντας από το πρώτο έτος της βα-σιλείας του Σεβήρου, το 222. Όμως έπαισε έξωκατά τρεις ημέρες μετά τη συμπλήρωση του κύ-κλου το 237. Διόρθωσή του αποτελεί το έργο τουΚυπριανού, De pascha computus.

Διάφορα άλλα κείμενα:

6 Παραπομπές[1] Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία τομ. Α΄ ,εκδ.

Παρουσία, Αθήνα, 1997, σελ.374

[2] Το 1551 βρέθηκε στη Via Tiburtina στο κοιμητήριοόπου ετάφη, ακέφαλο άγαλμα ανδρός καθισμένου σεπολυθρόνα στη βάση του οποίου ήταν χαραγμένα ονό-ματα κάποιων από τα έργα του, και πιστεύεται πωςανήκε στον Ιππόλυτο.

[3] Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία τομ. Α΄ ,εκδ.Παρουσία, Αθήνα, 1997,σελ.383

[4] Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία τομ. Α΄ ,εκδ.Παρουσία, Αθήνα, 1997,σελ.370-371

[5] ΠαναγιώτηςΧρήστου, Πατρολογία, τομ.Β΄,εκδ. Κυρο-μάνος, Θεσσαλονίκη, 2005, σελ.722

[6] Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία τομ. Α΄ ,εκδ.Παρουσία, Αθήνα, 1997,σελ.374

[7] Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία τομ. Α' ,εκδ.Παρουσία, Αθήνα, 1997, σελ.375

4 7 ΠΗΓΕΣ

[8] Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία τομ. Α΄ ,εκδ.Παρουσία, Αθήνα, 1997,σελ.373, στο έργο του, Κατάπασών αιρέσεων έλεγχος (ι,33)

[9] Εις την αίρεσιν του Νοητού, ιδ, Στυλιανός Πα-παδόπουλος, Πατρολογία τομ. Α΄ ,εκδ. Παρουσία,Αθήνα, 1997,όπ.π, Παναγιώτης Χρήστου, Πατρολο-γία, τομ.Β΄,εκδ. Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη, 2005, σελ.742

[10] όπ.π., σελ.742,743

[11] ΠαναγιώτηςΧρήστου, Πατρολογία, τομ.Β΄,εκδ. Κυρο-μάνος, Θεσσαλονίκη, 2005, σελ.723, Στυλιανός Πα-παδόπουλος, Πατρολογία, τομ.Α΄, εκδ. Παρουσία,Αθήνα, 1990, σελ.372

[12] Παναγιώτης Χρήστου, όπ.π., σελ.725

[13] ΠαναγιώτηςΧρήστου, Πατρολογία, τομ.Β΄,εκδ. Κυρο-μάνος, Θεσσαλονίκη, 2005, σελ.731, Στυλιανός Πα-παδόπουλος, Πατρολογία, τομ.Α', εκδ. Παρουσία,Αθήνα, 1990, σελ.376

7 Πηγές• Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία, τομ.Α΄,εκδ. Παρουσία, Αθήνα, 1990, σελ.370-380

• Παναγιώτης Χρήστου, Πατρολογία, τομ.Β΄,εκδ.Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη, 2005, σελ.719-749

5

8 Text and image sources, contributors, and licenses

8.1 Text• Ιππόλυτος Ρώμης Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%80%CF%80%CF%8C%CE%BB%CF%85%CF%84%CE%BF%CF%82_%CE%A1%CF%8E%CE%BC%CE%B7%CF%82?oldid=5421894 Συνεισφέροντες: Gerakibot, Kostisl, Transistor,Nikosguard, Omnipaedista, Pyraechmes, CHE, EmausBot, ZéroBot, MerlIwBot, Yobot, KAKTOS, Chrysalifourfour, Απάγγειο,SamoaBot και Ανώνυμες συνεισφορές: 1

8.2 Images• Αρχείο:HippolytusStatue.JPG Πηγή: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9b/HippolytusStatue.JPG Άδεια χρήσης:Public domain Συνεισφέροντες: www.hermetic.com/ sabazius/hippolytus.htm Αρχικός δημιουργός: άγνωστος

• Αρχείο:Hippolytus_martyrdom.jpg Πηγή: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Hippolytus_martyrdom.jpg Άδειαχρήσης: Public domain Συνεισφέροντες: ? Αρχικός δημιουργός: ?

• Αρχείο:Hl_Hippolytus_aus_Tellschütz.jpg Πηγή: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Hl_Hippolytus_aus_Tellsch%C3%BCtz.jpg Άδεια χρήσης: Public domain Συνεισφέροντες: Έργο αυτού που το ανεβάζει (own photograph) Αρχικόςδημιουργός: Photo: Andreas Praefcke

8.3 Content license• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0