Σκέψεις πάνω στα Σόδομα και Γόμμορα του Νίκου Καζαντζάκη

Τι είναι άραγε ποιο σημαντικό για ένα καλλιτέχνη και δη ένα συγγραφέα όπως ο Καζαντζάκης από το να θέτει ερωτήματα; Εκείνο που διακρίνει ένα μεγάλο έργο τέχνης είναι ο διδακτισμός ή το να θέτει έναν προβληματισμό;

Στα «Σόδομα και Γόμορρα , βρισκόμαστε αντιμέτωποι με πολλούς γρίφους… Με ένα συμφυρμό από σύμβολα και αρχέτυπα που μας γενούν πολλά επίπεδα προβληματισμού και μελέτης.

Στο έργο κυριαρχεί βασικά η απειλή της καταστροφής. Η καταιγίδα που κρέμεται πάνω από τα κεφάλια των ηρώων και αποτελεί κινητήρια δύναμη κάθε πράξης τους.

Ο φόβος της τιμωρίας το φάντασμα της θυσίας και η αμφισβήτηση του θείου καθώς και της ίδιας της έννοιας της ηθικής και της αμαρτίας.

Αρχική σκηνή η παρουσία ενός θεού τιμωρού . Ενός θεού που στην πορεία του έργου ανατρέπει τα ίδια τα λεγόμενα του. Παίζει με τους χαρακτήρες μαριονέτες του, επαναπροσδιορίζει την ύπαρξη του μέσα από τις κινητήριες ενέργειες του ή ακόμα και μη ενέργειες του. Μας εκπλήσσει , μας κάνει να αναρωτιόμαστε τι σοι θεός είναι αυτός … μήπως δεν ξέρει τι θέλει από τα παιδιά του. Τα φέρνει στον κόσμο για να είναι ευσεβή για να αμαρτήσουν για να βαφτιστούν στην φωτιά ; Τι θέλει τελος πάντων αυτός ο θεός από όλους αυτούς που τους απειλεί με την καταστροφή….

Που είναι η σοφία με την οποία «εποίησε» την ανθρώπινη φύση;

Προσπαθούμε να αντιληφθούμε μελετώντας το κείμενο, πως ορίζει την αμαρτία ο καθένας από τους ήρωες. Ποιος έχει το δίκιο του «δημιουργού» συγγραφέα;

Η τιμωρία έρχεται γιατί οι άνθρωποι έχουν αμαρτήσει λοιπόν.

Τι είναι αμαρτία όμως; Πόσο άδικο έχουν οι κόρες του Λωτ όταν θέλουν να γονιμοποιηθούνε ; Αλλωστε δημιούργημα του θεού δεν είναι ο τρόπος της αναπαραγωγής; Με αυτόν τον τρόπο που θεωρείται αμαρτία δεν συνεχίζεται η ζωή πάνω στον πλανήτη; Μήπως έχει δίκιο ο Αβραάμ που ζει μια ενάρετη ζωή; Μα που είναι οι πειρασμοί που έρχεται αντιμέτωπος εκείνος σε σχέση με τον Λωτ.

Ο Λωτ έχει να παλέψει με τον πειρασμό καθημερινά.. Τιμωρεί τον εαυτό του για το τεράστιο αμάρτημα που έχει διαπράξει και συνδιαλέγεται με τον απών θεό χωρίς να παίρνει απάντηση. Πώς να αποφασίσει ποιο είναι το σωστό η το λάθος όταν Εκείνος είναι απών. Όταν Εκείνος επιτρέπει να ξεγελαστεί ο μεγάλος λάτρης του και να βυθιστεί στην ακολασία θεωρώντας πως δεν είναι παρά ένα όνειρο που του έχει σταλεί για να δοκιμαστεί: Που ήταν ο παντοδύναμος θεός όταν εκείνος έπεφτε θύμα

και ακόμη περισσότερο που ήταν εκείνος ο παντοδύναμος όταν αναγκαζόταν να γίνει θύτης.

Ο θεός εκείνος δεν έχει δύναμη ούτε στους απεσταλμένους του. Μόλις λοιπόν ο δημιουργός στέλνει τον Αγγελο του τον καταστροφέα, του ξεφεύγει από τις μαγικές κλωστές που τον δένουν στις εντολές του.

Αποκτά άλλη υπόσταση, ανθρώπινη με ανάγκες, φιλοδοξίες και αναμνήσεις μιας παλαιότερης ζωής. Ο χαρακτήρας του θύματος εγκυβωτίζεται μέσα στο φάσμα που επαναδημιουργήθηκε και μετσουσιώθηκε σε θύτη.

Το παιδί που θυσιάστηκε έγινε άγγελος τιμωρός , θύτης και σφαγέας.

Όλα αυτά τα δισυπόστατα πρόσωπα που γενούν ερωτηματικά μας παρακινούν να θέλουμε να ανακαλύψουμε σε τι σκόπευε ο Καζαντζάκης. Τι ήταν στο κεφάλι του μέσα στη χρονιά εκείνη στο 1948.

Αναφέρεται στο φόβο ενός ολοκαυτώματος , σε μια επανάληψη , ισως μιας μεγαλύτερης πυρηνικής καταστροφής ή ακόμη στον ίδιο τον εμφύλιο που μαινότανε στην πατρίδα του:

Τα ηθικά ερωτήματα που θέτει μας κάνουν να σκεφτόμαστε ότι ίσως ο εθνικός διχασμός να ήταν ένα ισχυρό κίνητρο για να θέσει αυτές τις ερωτήσεις. Ποια μερίδα είχε το δίκαιο με το μέρος της. Μήπως όμως να μην είχε και τόση σημασία ποιος είχε το δίκιο με το μέρος του όταν γίνονται σφαγές κατ εξακολούθησην και τα θύματα χάνονταν σε λογαριασμό , και εδώ είναι το σημαντικό , από αδερφικό , ομοεθνο χέρι , μετά από ένα καταστροφικό πόλεμο για όλον τον κόσμο. Τελικά είχε τόση σημασία η ιδέα ώστε να αληλοσφάζονται αδέρφια; Διότι κάθε μερίδα θεωρεί πως πολεμά για μια δίκαιη ιδέα. Η μήπως τελικά οι ιδέες έχουν την δύναμη μιας πυρηνικής βόμβας καθως και τα καταστροφικά αποτελέσματα.

Ο Λωτ είχε το δίκιο του , οι κόρες του και αυτές είχαν δίκιο. Ποιο είναι λοιπόν το καλό και ποιο εν τέλει το κακό;

Ο θεός αναγνωρίζει στο τέλος το δίκιο του αντάρτη και ο αντάρτης δεν νοιάζεται πια για το δίκιο του αφού έχει βαφτιστεί μέσα από την πυρά χωρίς καμία αναγνώριση. Τελικά δεν θέλει να σωθει, δεν θέλει να συνεχίσει γιατί νιώθει να είναι παιχνιδάκι και δεν το χωράει πια ο νούς του. Δεν θέλει χάρες ο αντάρτης Λωτ. Θέλει απλά να αποκοπεί να βγει από το παιχνίδι του δημιουργού του.

Είναι παραπάνω πια, είναι ο ιδιος θεός και θέλει να παίρνει τις αποφάσεις ο ιδιος για τον εαυτό του καλές η κακές , ωφέλιμες ή καταστροφικές.

Ο λαός της ελλάδας που στον Β παγκόσμιο πόλεμο θρήνησε αναρίθμητα θύματα , έγινε ελευθερωτής και στην συνέχεια τιμωρός και θύτης. Ένας πυρομάλλης άγγελος , ένας τιμωρός που τώρα πυρπολείται τρώει τις σάρκες του και μεθάει στον παραλογισμό του εμφυλίου κάτω από το ψυχρό βλέμμα των μεγάλων δυνάμεων.

Η καταιγίδα έχει ήδη ξεσπάσει το 48. Η ελλάδα καίει μόνη της κομματάκια κομματάκια τις σάρκες της και ο Καζαντζάκης δεν μπορεί να κάνει τίποτε για αυτό παρά να γράφει και να θέτει ερωτήματα για ιδέες , ηθική και με ποιο τρόπο όλα αυτά μετατρέπονται σε σφαίρες, φωτιά και πάλι πίσω σε φαντάσματα που στοιχειώνουν.

Μαρία Βλάχου

1568201000120