Μένης(Αριστομένης) Κουμανταρέας

(Αθήνα, 1931-2014) πεζογράφος, δοκιμιογράφος και μεταφραστής.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

• φοίτησε στη Νομική και Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών αλλά δεν αποφοίτησε.

• δοκίμασε να σπουδάσει θέατρο και πέρασε εξίσου άδοξα από την δημοσιογραφία.

• εργάστηκε επί σειρά ετών σε γραφεία, δουλειές άσχετες, που του επέτρεψαν να αφοσιωθεί στο γράψιμο

• από το 1982 ζoύσε αποκλειστικά από τη συγγραφική του δραστηριότητα

• Tο πρωί της 6ης Δεκεμβρίου 2014, βρέθηκε νεκρός στο σπίτι του στην Κυψέλη με εμφανείς μώλωπες στο λαιμό και το πρόσωπο.

• Στις 07 Ιανουαρίου 2015, ανακοινώθηκε η εξιχνίαση της υπόθεσης δολοφονίας, με τη σύλληψη 26χρονου άνδρα και τη δημοσιοποίηση στοιχείων δεύτερου ατόμου, το οποίο θεωρείται συνεργός. Κίνητρο των δραστών, τους οποίους γνώριζε ο συγγραφέας, ήταν η ληστεία.

• Η Εταιρεία Συγγραφέων, μετά από έκτακτη σύγκλιση του διοικητικού της συμβουλίου, αποφάσισε ομόφωνα να θεσπίσει βραβείο μυθιστορήματος για πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς, στη μνήμη του ιδρυτικού μέλους της και κορυφαίου πεζογράφου, Μένη Κουμανταρέα.

ΕΡΓΑ

• Τα μηχανάκια (1962) • Το αρμένισμα (1967) • Τα καημένα (1972) (και στον κινηματογράφο)• Βιοτεχνία υαλικών (1975) • Η κυρία Κούλα (1978) (και στον κινηματογράφο)

• Το κουρείο (1979) • Σεραφείμ και Χερουβείμ (1981) • Ο ωραίος λοχαγός (1982)

• Η φανέλα με το εννιά (1986) - μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο

• Πλανόδιος σαλπιγκτής (1989) • Η συμμορία της άρπας (1993) • Η μυρωδιά τους με κάνει να κλαίω (1996) • Η μέρα για τα γραπτά κι η νύχτα για το σώμα

(1999) • Δυο φορές Έλληνας (2001) • Νώε (2003)

• Η γυναίκα που πετάει (2006) • Θυμάμαι τη Μαρία (2007) • Το show είναι των Ελλήνων (2008) • Σ΄ένα στρατόπεδο άκρη στην ερημιά (2009) • Ξεχασμένη Φρουρά (2010) • Οι αλεπούδες του Γκόσπορτ (2011) • Θάνατος στο Βαλπαραΐζο (2013) • Ο θησαυρός του χρόνου(2014)

Τιμητικές διακρίσεις1967: Β’ Κρατικό Βραβείο Διηγήματος (για Το αρμένισμα)1975: Α’ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος (για τη

Βιοτεχνία υαλικών)1997: Α’ Κρατικό Βραβείο διηγήματος (για τη συλλογή Η

μυρωδιά τους με κάνει να κλαίω)2002: Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος (για το Δυο φορές

Έλληνας) 2008: Βραβείο Πεζογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών του

Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη (για το σύνολο του έργου του)

Αφιερώματα στον Κουμανταρέα από το ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ

• http://www.ert-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=0000008197&tsz=0&autostart=0 Για το βιβλίο Σεραφείμ και Χερουβείμ

• http://www.ert-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=0000074746&tsz=0&autostart=0 Για το βιβλίο Δυο φορές Έλληνας

Τα μηχανάκιαΤέσσερις ιστορίες απροσάρμοστων εφήβων της δεκαετίας του ΄50. Ο Αναστάσης παίζει "Μηχανάκια" για να ξεφύγει από τον κλοιό της οικογένειας, της γειτονιάς και της ασυνεννοησίας των φίλων. Ο Χαράλαμπος στο "Λουτρό" γίνεται υποχείριο μιας αδηφάγας μητρικής στοργής. Το γυμνασιόπαιδο, ο Κίτσος, ανθίζει και μαραίνεται μέσα στο τέλμα της "Επαρχίας Λοκρίδος". Τέλος, ο Δημητρούλης, ασουλούπωτος φαντάρος στη "Δόξα του Σκαπανέα", και αιώνιο θύμα της στρατοκρατίας. Με το βιβλίο αυτό ο Μένης Κουμανταρέας έκανε το 1962 την πρώτη του εμφάνιση στην ελληνική πεζογραφία.

Βιοτεχνία υαλικών• Η ιστορία της Μπέμπας και του

Βλάση Ταντή, που διατηρούν ένα μαγαζί με γυαλικά στην μεταπολεμική Ελλάδα, μεσούσης οικονομικής κρίσης. Εκείνη θεληματική κι ανήσυχη με τους άλλους άντρες. Εκείνος καταθλιπτικός κι αιώνια ερωτευμένος με τη γυναίκα του. Τους πλαισιώνουν ο Βάσος και ο Σπύρος, δύο φίλοι κωμικοτραγικοί. Μια ιστορία χαμένων ιδεολογιών και ξοφλημένων ονείρων στη μεταπολεμική Ελλάδα. Βιβλίο-σταθμός στην πορεία του συγγραφέα. Μένει πάντα κλασικό στη συνείδηση των αναγνωστών.

Η κυρία Κούλα• Πώς γίνεται να γνωριστούν δύο

άγνωστοι μέσα στον Ηλεκτρικό; Πώς γίνεται να ερωτευθούν; Όταν μάλιστα η μία είναι γυναίκα ώριμη, συντηρητική, κι ο άλλος νέος, τρελούτσικος φοιτητής; Τι είναι αυτό που τους ενώνει στη διαδρομή από Θησείο ως Κηφισιά, με ενδιάμεσες στάσεις το Μοναστηράκι, όπου ανεβαίνει η Κούλα, και τον Άγιο Νικόλαο, όπου διατηρεί γκαρσονιέρα ο Μίμης; Και πώς τάχα οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι συμβαίνει να χωρίσουν ξαφνικά, όπως ξαφνικά γνωρίστηκαν;

• "H κυρία Kούλα" είναι το πέμπτο βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα (1978). Γυρίστηκε για την τηλεόραση με τη Bέρα Zαβιτσιάνου.

Το κουρείο

• Κουρείο: ένας τόπος απ' όπου ποτέ δεν βγαίνει κανείς όπως μπήκε. Έτσι και ο μελαγχολικός Μενέλης. Όταν η όμορφη μανικιουρίστα Ευτυχία μπαίνει στη ζωή του, εκείνος κινδυνεύει να χάσει την ευτυχία του.

Η φανέλα με το εννιά• Κεντρικό θέμα του

μυθιστορήματος δεν είναι το ποδόσφαιρο, αλλά αυτό συγκροτεί το βασικό σκηνικό μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται η πλοκή και αποτυπώνονται οι κοινωνικές καταστάσεις μιας συγκεκριμένης εποχής. Ο βασικός ήρωας, ο ποδοσφαιριστής Βασίλης Σερέτης, Μπιλ για τους φίλους, είναι χαρακτήρας πολυσύνθετος: ούτε δαίμονας ούτε άγγελος, λαϊκό παιδί της φτωχογειτονιάς με μεγάλο ποδοσφαιρικό ταλέντο. Εχει πείσμα, μαγκιά, κάποιες φορές φέρεται με φιλότιμο και μπέσα, ορισμένες άλλες είναι ανήθικος, ατομικιστής και αριβίστας.

Δυο φορές Έλληνας • Το βιβλίο αυτό κέρδισε το Κρατικό

Βραβείο Μυθιστορήματος 2002• Μια ογκωδέστατη αφήγηση

επτακοσίων πενήντα σελίδων, η οποία μας παραπέμπει στα παλαιότερα καθιερωμένα πεζογραφήματα του Μένη Κουμανταρέα: τη "Βιοτεχνία Υαλικών" και την "Κυρία Κούλα", τον "Ωραίο Λοχαγό" και τη "Φανέλα με το νούμερο εννιά" των δεκαετών του '70 και του '80. Ο χρόνος του καλύπτει το μακρύ διάστημα από το 1949 —Κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου ως το 1990 —Κυβέρνηση Κ. Μητσοτάκη και οι σκηνές του εκτυλίσσονται σε όλων των ειδών τους αθηναϊκούς χώρους

Απόσπασμα από συνέντευξη στο Βήμα, 01/08/2010

Πιστεύετε αυτό που λένε ότι κάθε συγγραφέας τελικά γράφει το ίδιο βιβλίο, που εμπεριέχεται σε όλα του τα βιβλία; Τι σας ενδιαφέρει να πείτε με κάθε σας βιβλίο;

«Αν συνειδητοποιούσα ότι γράφω κάθε φορά το ίδιο βιβλίο, θα αυτοκτονούσα. Πιστεύω ότι κάθε βιβλίο μου φέρνει κάτι νέο. Τα θέματά μου, βέβαια, είναι κλασικά: η φθορά, ο έρωτας, ο θάνατος κτλ. Εγώ επεξεργάζομαι διάφορες πλευρές τους. Κάθε βιβλίο έχει το δικό του ύφος. Το μεγάλο στοίχημα με τον αναγνώστη είναι να του δώσεις δύο σελίδες και να τον ρωτήσεις ποιος το έχει γράψει. Υπάρχουν συγγραφείς που τους ξεχωρίζεις χωρίς να ξέρεις από πριν ποιος το έχει γράψει, όπως π.χ. ο Τσίρκας, ο Νόλλας, ο Παπαδημητρακόπουλος.

Ένα στοιχείο που ανακάλυψα με τον χρόνο είναι το χιούμορ. Το είχα υποτιμήσει στην αρχή, αργότερα κατάλαβα πόσο σημαντικό είναι. Ο αναγνώστης να γελά και ταυτόχρονα να φρικιά ή να συγκινείται.Είναι ένα συμπληρωματικό στοιχείο στο τραγικό της ζωής.

Πώς θα χαρακτηρίζατε τον εαυτό σας; «Είμαι ένας άνθρωπος του 19ου αιώνα. Βλέπω την απορία στο πρόσωπο των ανθρώπων όταν με ρωτούν: “δώστε μου το e-mail σας” και απαντώ “δεν έχω”, “δώστε μου το φαξ σας” και λέω “δεν έχω”, “να σας στείλουμε κάτι στο site σας” και απαντώ “έχω, αλλά ασχολούνται άλλοι με αυτό”.Έχω μια παλιά αγάπη, τη γραφομηχανή μου, μια Οlivetti. Ξέρετε, οι παλιές αγάπες ξεθωριάζουν, αλλά δεν χάνονται ποτέ.

Εγώ είμαι κατεξοχήν και κατ' εξακολούθηση αθηναιογράφος. Βέβαια, τα τελευταία χρόνια προσπαθώ να μη μένω τόσο πολύ στα τοπωνύμια. Οι αναγνώστες θα έχουν βαρεθεί να διαβάζουν συνέχεια για την πλατεία Βικτωρίας. Όταν γράφεις μια ιστορία για την πόλη πρέπει να κοιτάς τους ήρωες από κοντά και να είσαι αποστασιοποιημένος κιόλας.

Το σπορ που μου αρέσει όταν πάω για καφέ είναι να κάθομαι να ακούω τι λένε στα διπλανά τραπέζια και να προσπαθώ να φανταστώ τι είδους άνθρωποι είναι αυτοί που συζητούν. Αυτό αποτυπώνεται σ' ένα γραπτό: η σχέση των ανθρώπων μεταξύ τους, η σχέση τους με την πόλη και η σχέση τους με την εποχή.

Ο χρόνος είναι μια εφεύρεση των ανθρώπων. Ένα παιχνιδάκι. Περνάει πάρα πολύ γρήγορα. Είναι σαν τα λεωφορεία που αργούν να έρθουν και τελικά έρχονται πάντα πιο γρήγορα απ' ό,τι τα περιμένεις. Δεν πρέπει να προσπαθείς να νιώθεις νέος. Τα χρόνια που έχουν περάσει σε έχουν πλουτίσει με κάτι.

• Πόσες φορές αγαπάει κανείς, κύριε Κουμανταρέα;

• Οι ευαίσθητοι αγαπούν μια και μοναδική φορά. Οι κάπως πιο αναίσθητοι αγαπούν συνέχεια...