Η Κρίσιμη εποχή της εικονομαχίας

Ο Λέων Γ’ Ίσαυρος

Οι εξωτερικοί εχθροί

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά τον 8° και ως τα μέσα του 9ου μ.Χ. αιώνα αντιμετώπισε μεγάλες εξωτερικές δοκιμασίες. Η ύπαρξή της κινδύνεψε από:τους Άραβες στην Ανατολή, τους Βουλγάρους στα Βαλκάνια και τους Σαρακηνούς πειρατές στη Μεσόγειο.

Η εξάπλωση των Αράβων

A. Αγώνες εναντίον των Αράβων Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την

αυτοκρατορία την περίοδο αυτή προήλθε από τους Άραβες, οι οποίοι έφθασαν στην Κωνσταντινούπολη και την πολιόρκησαν από ξηρά και θάλασσα για ένα χρόνο (717-718 μ.Χ.). Η άμυνα που αντέταξε ο αυτοκράτορας Λέων Γ' ο Ίσαυρος ήταν επιτυχής. Οι Άραβες αναχαιτίστηκαν.

Ο Λέων Γ΄ Ίσαυρος αποκρούει τους Άραβες

Ο αυτοκράτορας Λέων Γ' ο Ίσαυρος και οι πολιορκημένοι αντιστάθηκαν γενναία και τελικά

νίκησαν, χρησιμοποιώντας το «υγρό πυρ».

Λέων ο Ίσαυρος Ο Λέων Γ' Ίσαυρος (717-741) με την

υποστήριξη των στρατευμάτων του ανήλθε στον αυτοκρατορικό θρόνο. Ίδρυσε έτσι τη δυναστεία των Ισαύρων, η οποία κυβέρνησε την αυτοκρατορία σχεδόν έναν αιώνα. Διέθετε εξαιρετικές στρατιωτικές και διοικητικές ικανότητες και θεωρείται ένας από τους διαπρεπέστερους βυζαντινούς αυτοκράτορες.

Στον τομέα της εσωτερικής πολιτικής ανόρθωσε τα οικονομικά του κράτους ανανέωσε τη νομοθεσία «επί το

φιλανθρωπότερον» φρόντισε τη διοίκηση και γενίκευσε το θεσμό των θεμάτων,

καθιστώντας την άμυνα του κράτους αποτελεσματική.

Ο Λέων με το γιο του Κωνσταντίνο σε νόμισμα της εποχής

Το υγρό πυρ

Καταπέλτης

• Αργότερα ο ίδιος αυτοκράτορας και ο γιος του Κωνσταντίνος Ε' τους απώθησαν και από τη Μ. Ασία.

• Στις αρχές του 9ου αιώνα οι Άραβες επανεμφανίστηκαν απειλητικοί στα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας, ο βυζαντινός στρατός με επίμονους αγώνες πέτυχε να τους αποκρούσει και τελικά να αποκαταστήσει τα σύνορα του Βυζαντίου ως τον Ευφράτη (863).

Άραβας πολεμιστής

Τον 9ο αιώνα την αυτοκρατορία απείλησαν στα δυτικά της εδάφη και οι Άραβες από την Ισπανία

(Σαρακηνοί) και την Αφρική, οι οποίοι κατέλαβαν την Κρήτη, τη Σικελία και

απέκτησαν υπεροχή στη Μεσόγειο

Η πολιορκία της Κρήτης από τους Σαρακηνούς

Η σημασία της νικηφόρας αντιμετώπισης των Αράβων

Η συντριβή της αραβικής επίθεσης στα τείχη της Βασιλεύουσας αποτελεί μεγάλο σταθμό στην ιστορία του Βυζαντίου αλλά και της ανθρωπότητας. Η προσπέλαση της Ευρώπης από τη νοτιοανατολική της παρυφή ματαιώνεται για δεύτερη φορά. Για την τύχη της Ευρώπης και τη διάσωση του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού και της χριστιανικής παραδόσεως, η νίκη του Λέοντος Γ' έχει την ίδια, κατ' άλλους μεγαλύτερη, σπουδαιότητα από εκείνη που θα έχει λίγα χρόνια αργότερα η απόκρουση των Αράβων στο Πουατιέ (732). Οι Άραβες απέβαλαν το όραμα της παγκόσμιας ηγεμονίας. Ο Σπ. Λάμπρος θεωρεί τον Λέοντα Γ' ως τον Μιλτιάδη του μεσαιωνικού Ελληνισμού.

Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Ι.Ε.Ε., Η', σ. 26

B. Αγώνες εναντίον των Βουλγάρων Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία

αντιμετώπιζε από τα μέσα του 8ου αιώνα τις επιδρομές των Βουλγάρων στις βαλκανικές επαρχίες της.

Η πρώτη πολεμική αναμέτρηση μαζί τους έληξε χάρη στις επιτυχείς εκστρατείες του Κωνσταντίνου Ε‘ με τη συντριβή τους.

Στις αρχές όμως του 9ου αιώνα οι Βούλγαροι υπό τον Κρούμο εξελίχθηκαν σε επικίνδυνο για το Βυζάντιο εχθρό. Οι Βυζαντινοί πολέμησαν σκληρά και κατόρθωσαν να τους νικήσουν (813).

Ο Κρούμος

Το βουλγαρικό κράτος

Τον 8° και 9ο μ.Χ. αιώνα η εσωτερική συνοχή της αυτοκρατορίας απειλήθηκε από την κρίση της Εικονομαχίας, η οποία συγκλόνισε και δίχασε την αυτοκρατορία περισσότερο από έναν αιώνα (726-843).

Η Εικονομαχία, με γεωγραφική εστία τη Μ. Ασία, ήταν μια πνευματική - θρησκευτική κίνηση για το ζήτημα της λατρείας των εικόνων και πολιτικο-κοινωνικές προεκτάσεις.

Η εικονομαχία συγκλονίζει την Αυτοκρατορία

Ο αγώνας του Λέοντα Γ’ Ίσαυρου κατά των εικόνων

Ποιοι παράγοντες τον οδήγησαν σε αυτή την απόφαση;

o οι λατρευτικές υπερβολές των Χριστιανών στις αρχές του 8ου αιώνα, τις οποίες από το ένα μέρος ενίσχυαν οι μοναχοί και από το άλλο εκμεταλλεύονταν προπαγανδιστικά εναντίον του Βυζαντίου οι Άραβες.

o ικανοποίησαν τους πληθυσμούς των ανατολικών Επαρχιών της Μ. Ασίας, οι οποίοι είχαν ανεικονικές αντιλήψεις

Ποιες ήταν οι συνέπειες αυτής της απόφασης;

o οργισμένη αντίδραση της Εκκλησίας

o διαίρεση του λαού σε εικονομάχους και εικονολάτρες

o επανάσταση, με την υποκίνηση του Πάπα, των πληθυσμών της κυρίως Ελλάδας και της Ιταλίας, οι οποίοι ήταν προσκολλημένοι στις ελληνορωμαϊκές παραδόσεις

Ο Λέων Γ' Ίσαυρος απαγόρευσε την προσκύνηση των εικόνων.

Παράδειγμα εικονοκλαστικής διακόσμησης στο ναό της Αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη:

Ένας απλός σταυρός

Ο αγώνας του Κωνσταντίνου Ε’ κατά των εικόνων

Η Εικονομαχία πήρε και αντιμοναχικό χαρακτήρα. Καταδιώχτηκαν οι μοναχοί και τα μοναστήρια, γιατί είχαν γίνει εστίες αντίδρασης στην πολιτική των εικονομάχων αυτοκρατόρων.

Εικονομάχοι - Εικονολάτρες α. Απόφαση της εικονομαχικής Συνόδου της Ιέρειας (754)

Ορίζουμε όλοι με μια γνώμη ότι κάθε λογής εικόνα, αφού είναι καμωμένη από ό,τι υλικό τύχει και με το κακότεχνο γούστο των ζωγράφων, δεν πρέπει να έχει θέση μέσα στις εκκλησίες των Χριστιανών, μα να είναι μακριά και αποκρουστική στον καθένα. Να μην τολμά πια ο οποιοσδήποτε να ασχολείται με το ανίερο και ανόσιο αυτό επάγγελμα. Και όποιος τολμά από τώρα και ύστερα να φτιάξει εικόνα ή να προσκυνήσει ή να τη στήσει σε εκκλησία ή στο σπίτι του ή να την κρύψει, αν είναι δεσπότης ή πρεσβύτερος ή διάκος, να καθαιρείται. Και αν είναι καλόγερος ή λαϊκός, να έχει το ανάθεμα και να δίνει λόγο στους νόμους της αυτοκρατορίας, εφ' όσον είναι αντίθετος με το θέλημα του Θεού και εχθρός προς τα πατροπαράδοτα δόγματα.

Η οριστική αναστήλωση των εικόνων

Το πρόβλημα της εικονομαχίας διατηρήθηκε, ώσπου σε σύνοδο (843) που συγκάλεσε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα,

αποφασίστηκε η οριστική αναστήλωση των εικόνων, αφού καταδικάστηκε η τυπολατρία. Η Θεοδώρα ανακηρύχθηκε

ανακηρύχτηκε Αγία και γιορτάζεται στις 11 Φεβρουαρίου.

Μικρογραφία με παράσταση της εικονόφιλης Θεοδώρας

(Ρώμη, Βατικανή Βιβλιοθήκη).

β. Απόφαση της εικονολατρικής Συνόδου της Κωνσταντινούπολης (787)

Ορίζουμε με κάθε προσοχή και ακρίβεια, όπως έχουμε το σχήμα του τιμίου και ζωοποιού σταυρού, έτσι να έχουμε και τις σεβαστές και άγιες εικόνες παντού... και σε αυτές να προσφέρουμε ασπασμό και τιμητική προσκύνηση (όχι όμως και αληθινή λατρεία που σύμφωνα με την πίστη μας ταιριάζει μόνο στη θεϊκή φύση...), να τους προσφέρουμε ακόμη τιμητικά θυμιάματα και λαμπάδες, όπως συνηθίσαμε με ευσέβεια από τους παλαιούς, γιατί της εικόνας η τιμή πηγαίνει στο πρωτότυπο και εκείνος που προσκυνά την εικόνα, προσκυνά τον ίδιο που είναι ζωγραφισμένος σ’ αυτήν.

Η νίκη της ορθοδοξίαςΗ εικονομαχική κρίση ήταν το ίδιο αποφασιστική

για την πνευματική επιβίωση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, όπως ακριβώς ήταν και ο αγώνας εναντίον των περσικών και αραβικών εισβολών για την πολιτική της υπόσταση... συντριβή του εικονοκλαστικού κινήματος σήμανε τη νίκη της ελληνικής θρησκευτικής και πολιτιστικής ιδιομορφίας πάνω στην ασιατική, όπως την είχε ενσαρκώσει η εικονομαχία. Από τότε το Βυζάντιο διατήρησε τη δική του πολιτιστική φυσιογνωμία μεταξύ Ανατολής και Δύσεως ως ελληνο-χριστιανική αυτοκρατορία.

G. Ostrogovsky, Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, Β', σ. 90

Η αναδιοργάνωση τον κράτους

Α. στη νομοθεσία:Με το νομοθετικό τους έργο

Εκλογή: απλοποιήθηκε η νομοθεσία, καταργήθηκαν διατάξεις του

Ρωμαϊκού Δικαίου κυριάρχησε το χριστιανικό

πνεύμα στις φιλανθρωπίες. Το κράτος φρόντιζε τους

αδύνατους και τους προστάτευε από τις πιέσεις των ισχυρών, ενώ ταυτόχρονα εξασφάλιζε πρόθυμους υπερασπιστές των συνόρων του.

Β. στη διοίκηση: Γενικεύτηκε ο θεσμός των Θεμάτων: όλη η

επικράτεια χωρίστηκε σε στρατιωτικές περιφέρειες υπό τη διοίκηση ενός ανώτερου αξιωματικού, ο οποίος είχε την πολιτική και τη στρατιωτική εξουσία. Οι στρατιώτες προέρχονταν, εξοπλίζονταν και συντηρούνταν από τον πληθυσμό κάθε Θέματος. Η μεταρρύθμιση αυτή είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία εθνικού στρατού, που έδωσε με αποφασιστικότητα τον αγώνα για τη σωτηρία της πατρίδας. Με το θεσμό των θεμάτων φέουδα και τα κληρονομικά δικαιώματα των αριστοκρατών περιορίστηκαν

Η εσωτερική πολιτική των αυτοκρατόρων Λέοντα Γ' και Κωνσταντίνου Ε’:επιδίωκαν: την κοινωνική δικαιοσύνη την ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας του Βυζαντίου

Πραγματοποίησαν: τολμηρές μεταρρυθμίσεις:

Οι Ίσαυροι φροντίζουν για τους φτωχούς

Και απ' όλα τα επίγεια αγαθά προτιμήσαμε τη δικαιοσύνη. Συμβουλεύουμε και παραγγέλλουμε

σ' αυτούς που είναι επιφορτισμένοι με την απονομή της δικαιοσύνης να κρατιούνται μακριά από όλα τα ανθρώπινα πάθη και με νου καθαρό να εκδίδουν

αποφάσεις πραγματικά δίκαιες και μήτε τους φτωχούςνα περιφρονούν, μήτε να αφήνουν ατιμώρητους

τους ισχυρούς, όταν αδικούν.

Απόσπασμα από την «Εισαγωγή στην Εκλογή»

Τα θέματα από τον 7ο αιώνα αποτέλεσαν θεμέλιο της διοίκησης και

της άμυνας τον κράτους.

Επιλογικά… Με σκληρούς αγώνες ο βυζαντινός

Ελληνισμός κατόρθωσε και τους επιδρομείς να αναχαιτίσει και την ορθόδοξη πίστη του να διαφυλάξει. Την ίδια περίοδο με ένα ευρύ μεταρρυθμιστικό έργο αναδιοργανώθηκε εσωτερικά το κράτος και προετοιμάστηκε η ακμή της επόμενης περιόδου.

Ας θυμηθούμε τα πιο σημαντικά σημεία της ενότητας:

• Σε αυτή την ενότητα γνωρίσαμε την δυναστεία των Ισαύρων, πιο συγκεκριμένα τους αυτοκράτορες Λεών Γ΄ και Κωνσταντίνο Ε’.

• Μελετήσαμε τους εξωτερικούς εχθρούς του Βυζαντίου κατά τον 8ο και 9ο αιώνα (Αλήθεια, ποιοι ήταν αυτοί;).

• Παρακολουθήσαμε τους αγώνες των Ισαύρων εναντίον των εχθρών αυτών (τους θυμάστε;).

• Μελετήσαμε την εσωτερική πολιτική αυτών των αυτοκρατόρων (ποια ήταν;).

• Παρακολουθήσαμε την κρίσιμη εποχή της εικονομαχίας (αίτια-συνέπειες-κατάληξη)

• Μελετήσαμε τον θεσμό των θεμάτων (τι γνωρίζετε σχετικά;).