αξιολόγηση ιστορικών πηγών

ΙΣΤΟΡΙΑ Αξιολόγηση ιστορικών πηγών

1

1

Αξιολόγηση των ιστορικών πηγών

Είδη και μορφές γραπτών ιστορικών πηγών :

Είδος πηγής Μορφές πηγής

κείμενο

πολιτικός λόγος (διακήρυξη μιας πολιτικής οργάνωσης ή πολιτικού κόμ-ματος, βασιλικό ή προεδρικό διάταγμα, συνταγματικό κείμενο, προεκλογι-κός λόγος ενός πολιτικού, πρακτικά συνεδρίασης ενός κομματικού ή πολι-τικού οργάνου, άρθρο ενός πολιτικού σε εφημερίδα ή περιοδικό, κ.α.) νομική πράξη (δικαστική απόφαση, εισήγηση ενός νομικού επιστήμονα, περιεχόμενο μήνυσης ή ιδιωτικής προσφυγής, πράξη μεταβίβασης περι-ουσίας ή κληρονομιάς, νοταριακά κατάστιχα

1, ληξιαρχική πράξη γάμου,

γέννησης ή θανάτου, εμπορική – οικονομική συμφωνία κ.α.) περιεχόμενο διακρατικής συνθήκης (ή και οποιοδήποτε άλλο διπλωματι-κό έγγραφο όπως το κείμενο ενός διαβήματος, έγγραφα ή κανόνες πρω-τοκόλλου, διπλωματικές οδηγίες ενός υπουργού εξωτερικών στους υφι-στάμενούς του, συμφωνία ανακωχής ή κατάπαυσης πυρός, συνθήκη ειρή-νης, αρχειακό υλικό ενός υπουργείου εξωτερικών, περιεχόμενο «τελεσι-γράφου» κ.α.) προσωπικό ημερολόγιο (ενός πολιτικού, στρατιωτικού, διανοουμένου) απομνημόνευμα (πολιτικών, καλλιτεχνικών ή στρατιωτικών προσωπικο-τήτων) χρονογράφημα επιστολή (ατομική, ανοικτή, αλληλογραφία επίσημη ή ανεπίσημη) λογοτεχνικό κείμενο πεζό ή ποιητικό αρχειακό υλικό (δημόσιου ή ιδιωτικού οργανισμού, ιδιώτη, συνδικαλιστι-κής οργάνωσης, τοπικής αυτοδιοίκησης κ.α.) απόσπασμα επιστημονικής εργασίας (π.χ. ενός ιστορικού για μια περίο-δο) προσωπική μαρτυρία

διάγραμμα

πίνακας γράφημα στατιστική μέτρηση

εικόνα

πίνακας ζωγραφικής γελοιογραφία πόστερ διαφήμιση προσωπογραφία φωτογραφία

2

ξυλογραφία αρχιτεκτονικό σχέδιο

χάρτης

πολιτικός γεωφυσικός μετακίνησης στρατού – πληθυσμού φυσικών πόρων πληθυσμιακής αναλογίας


2

2

Επεξεργασία διαφορετικών κατηγοριών πηγών

α) σώμα κειμένου

Το είδος του γραπτού κειμένου (ψήφισμα, επιστολή, εμπορικό κατάστιχο, δικαστική απόφαση κ.α.).

Αν η πηγή είναι πρωτογενής ή δευτερογενής (χωρίς όμως αυτό να είναι απαραίτητο ιδιαίτερα στην περίπτωση μάλιστα κατά την οποία η ταξινόμηση είναι δυσχερής.). Σε επίπεδο όμως Γε-νικών Εξετάσεων μέχρι τώρα δεν έχει τεθεί κάποιο πρόβλημα διάκρισης μεταξύ των πρωτο-γενών και των δευτερογενών πηγών. Ποια είναι η ταυτότητα του συντάκτη της πηγής ; (αυτό συνήθως δίνεται ως δεδομένο μαζί με την πηγή). Ποια εποχή συντάχθηκε η πηγή ; (το ερώτη-μα έχει μεγαλύτερη σημασία για πρωτογενείς πηγές).

Βασικό περιεχόμενο της πηγής. Για τι πράγμα μιλάει ; ποιο είναι το κεντρικό της θέμα ;

Γλώσσα του κειμένου. Είναι μεταφρασμένο από κάποια ξένη γλώσσα; Γραμμένο μήπως σε καθαρεύουσα ή σε δημοτική ελληνική ; (το θέμα αυτό ο μαθητής μπορεί να το παρακάμψει ειδικά όταν δεν παρέχονται επαρκείς πληροφορίες για την ταυτότητα των πηγών).

Ζήτημα αξιοπιστίας. Τα όσα αναφέρει ο συντάκτης της πηγής δείχνουν να ανταποκρίνονται σε μία πιθανή ή λογική κατάσταση ; μήπως υπάρχει κάποια σκοπιμότητα ; υπάρχουν κάποιες κε-καλυμμένες προθέσεις του συντάκτη ; εντοπίζεται προσπάθεια αλλοίωσης των γεγονότων ή ανιχνεύεται μονομερής ερμηνεία ;

Σύνδεση με την ιστορική γνώση από το σχολικό βιβλίο. Με ποια σημεία του σχολικού βιβλίου ιστορίας μπορούμε να συνδέσουμε το συγκεκριμένο παράθεμα ; (Αφού μαζί με την πηγή έχει τεθεί και κάποιο ερώτημα, προσπαθούμε να εντοπίσουμε ποια σημεία από την πηγή αυτή αλλά και από το σχολικό βιβλίο θα πρέπει να επιστρατεύσουμε για να απαντήσουμε με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη πληρότητα).

Τελικό συμπέρασμα από την ανάλυση του θέματος.

β) διάγραμμα

Ποιο είναι το θέμα / περιεχόμενο διαγράμματος ; Με τι ασχολείται αυτό;

Αναφορά ενδεχομένως της πηγής του διαγράμματος. Ποιος είναι ο συντάκτης του; (δημόσιος ή ιδιωτικός φορέας ; ιδιώτης ; επιστήμονας ; κάτι άλλο ;).

Περιγραφή του διαγράμματος. Ποια χρονική περίοδο ή γεγονός καλύπτει ή εξετάζει ; ποια είναι τα χρονικά περιοδικά διαστήματα που εξετάζει (χωρισμός της χρονικής περιόδου σε μικρότερες φάσεις ή τμήματα) ; σε ποιους τομείς γίνεται η μέτρηση ; (περιγραφή οριζόντιων και κάθετων αξόνων).

Πως συνδέεται με την υπάρχουσα ιστορική γνώση από το σχολικό βιβλίο; ποια στοιχεία από ότι γνωρίζουμε θα μπορούσαν να σχετιστούν με το περιεχόμενο του διαγράμματος ;

Συμπέρασμα.

γ) πίνακας

Τι είδους πίνακα έχουμε ; ποιο είναι το κεντρικό του θέμα ή τα δεδομένα με τα οποία ασχολεί-ται ;

Με ποια χρονική περίοδο συνδέεται το περιεχόμενο του πίνακα ;

Περιγραφή των στηλών & των γραμμών του πίνακα (οριζόντια και κάθετη περιγραφή). Ερμηνεία των μεταβολών που παρουσιάζονται σε ποσοστά ή αριθμούς.

Σύνδεση των παραπάνω μεταβολών με την ιστορική γνώση.


δ) εικόνα

Τι είδους εικόνα είναι; προσωπογραφία; γελοιογραφία; πίνακας ζωγραφικής; σχέδιο; πόστερ; κάτι άλλο;

Ποιος είναι ο δημιουργός της; (προαιρετικά, αν φυσικά την εικόνα την υπογράφει κάποιος επώνυμα).

Ποιο είναι το χρονικό και ιστορικό πλαίσιο δημιουργίας της εικόνας; πότε δημιουργήθηκε (έστω και κατά προσέγγιση αν δεν είναι εφικτή η ακριβής χρονολόγησή της).

Περιεχόμενο – περιγραφή της εικόνας (context : το περικείμενο).


3

3

Ερμηνεία της εικόνας : Ιδεολογικές ή άλλες σκοπιμότητες που ενδεχομένως εξυπηρετεί. Μήπως δημιουργήθηκε για προπαγανδιστικούς λόγους ; από πού (ενδεχομένως) προκύπτει αυτή η διαπίστωση ;

Συσχετισμός – σύνδεση με την ιστορική γνώση που προκύπτει από το σχολικό εγχειρίδιο ιστορίας.


ε) χάρτης

Τι είδους χάρτης είναι ; πολιτικός ; γεωφυσικός ; μετακινήσεων ; τι άλλο ; Ποιες περιοχές ή γεωγραφικές ενότητες απεικονίζει ο χάρτης ;

Σε ποια χρονική στιγμή ή περίοδο αναφέρεται ; Για ποιο σκοπό έχει δημιουργηθεί ο συγκεκριμένος χάρτης ; μήπως υπάρχει πρόθεση προπα-

γάνδας πίσω από αυτόν ; (π.χ. ένας χάρτης που απεικονίζει την «Ελλάδα των δυο Ηπείρων και των πέντε Θαλασσών» ή ένας χάρτης που απεικονίζει τη «Μακεδονία» να συμπεριλαμβάνει ελληνικά, σλαβικά και βουλγαρικά εδάφη, δημιουργημένος προφανώς από σκοπιανούς εθνι-κιστές του V.M.R.O.- Ε.Μ.Ε.Ο. 3).

Με ποια περίοδο και ποιο γεγονός ενδεχομένως μπορεί να συσχετιστεί ; Ποια θα μπορούσε να είναι η ερμηνεία – σύνδεση με την ιστορική γνώση ;

Συμπέρασμα. Επισήμανση : Δεν είναι απαραίτητο να χρησιμοποιούμε όλες τις παραπάνω πτυχές σε κάθε περίπτωση αλλά θα πρέπει να διακρίνουμε αυτό που θα αξιοποιήσουμε περισσότερο, λιγότε-ρο ή και καθόλου. Επίσης η σειρά με την οποία παρουσιάζω τις διάφορες πτυχές της κάθε πηγής δεν πρέπει να είναι δεσμευτική για κανέναν.

Οι πηγές στις Γενικές Εξετάσεις

Στις Γενικές εξετάσεις οι μαθητές έχουν να αντιμετωπίσουν δυο ομάδες θεμάτων με βαθμο-λογία 50 μονάδων για την κάθε ομάδα. Στην ομάδα Α’ συναντούν ερωτήσεις κλειστού τύπου (πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχισης, σωστό – λάθος κ.α.) και ανοικτού τύπου (ορισμών, ανά-πτυξης, σύντομης απάντησης). Στην ομάδα Β’ υπάρχουν δυο θέματα που αποτελούνται από πηγές και ερωτήσεις σχετικά με αυτές. Το ερώτημα που εύλογα τίθεται από κάποιον είναι «πόσο σχετίζεται η ερώτηση που τίθεται με το περιεχόμενο της πηγής και πόσο με το περιε-χόμενο του σχολικού βιβλίου ιστορίας ;». Με λίγα λόγια, θα βασιστεί κάποιος στη πηγή ή στο σχολικό βιβλίο για να απαντήσει ; Σαφής απάντηση φυσικά δεν μπορεί να δοθεί αφού τόσο οι ερωτήσεις όσο και οι πηγές ποικίλουν. Όμως, από την μέχρι τώρα εμπειρία, ο μαθητής ενδέ-χεται να αντιμετωπίσει τις παρακάτω πιθανότητες : 1) Η πηγή να αποτελεί την αφορμή, τον δείκτη εκείνο που μας δείχνει τι πρέπει να χρησιμοποιήσουμε από το σχολικό βιβλίο. Σ’ αυτή τη περίπτωση η πηγή δεν προσθέτει τίποτε το καινούργιο, αλλά ενδεχομένως επαναλαμβάνει κάτι που ήδη γνωρίσαμε στο βιβλίο και έτσι δεν έχουμε τίποτε το ουσιαστικό να αντλήσουμε από αυτήν. 2) Η πηγή μπορεί να προσθέτει κάποια νέα στοιχεία που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν μας ήταν γνωστά, οπότε και κάνουμε σύνθεση των νέων στοιχείων με την προϋπάρχου-σα ιστορική γνώση, ανάλογα βεβαίως και με την ερώτηση που μας έχει τεθεί. 3) Η πηγή δεν έχει σχεδόν καμία σχέση με την προϋπάρχουσα ιστορική γνώση. Μπορεί να είναι σχετική με μια πτυχή που δεν καλύπτεται από το σχολικό βιβλίο όπως συνέβη με το δεύτερο θέμα της ομάδας Β’ στην Ιστορία γενικής παιδείας κατά τις Γενικές εξετάσεις του 2004, οπότε και ζητή-θηκε από τους μαθητές να σχολιάσουν τις ευθύνες της ελληνικής στρατιωτικής ηγεσίας στην Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Κάτι τέτοιο όμως ούτε παρουσιάζεται από το σχολικό βιβλίο, ούτε πιστεύω ότι είχε αναλυθεί μέσα στις σχολικές αίθουσες. Κατά συνέπεια το βάρος του σχολιασμού «έπεφτε» αναγκαστικά στο περιεχόμενο της πηγής και ο μαθητής έπρεπε να βασιστεί αποκλειστικά σ’ αυτήν.


4

4

Ενδεικτική βιβλιογραφία & αρθρογραφία ΑΓΓΕΛΑΚΟΣ Κ. & ΚΟΚΚΙΝΟΣ Γ., (επιμ.) Η διαθεματικότητα στο σύγχρονο σχολείο & η διδασκαλία της Ιστορίας με τη χρήση των πηγών, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2004. ΑΣΔΡΑΧΑΣ Σ. Ι., Ιστορική έρευνα και ιστορική παιδεία. Πραγματικότητες και προοπτικές, εκδόσεις Ε.Μ.Ν.Ε. – ΜΝΗΜΩΝ, Αθήνα 1982. ΒΕΪΚΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΣ, Θεωρία και μεθοδολογία της Ιστορίας, εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1987. BRAUDEL F., Μελέτες για την ιστορία, εκδόσεις Ε.Μ.Ν.Ε. – ΜΝΗΜΩΝ, Αθήνα 1986. BRAUDEL F., Η Μεσόγειος και ο μεσογειακός κόσμος την εποχή του Φιλίππου Β’, μτφρ. Κλαίρη Μιτσοτάκη, 3 τόμοι, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1993. BURKE PETER, Αυτοψία. Οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών , μτφρ. Αντρέας Ανδρέου, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2003. ΒΩΡΟΣ Φ. Κ., Η διδασκαλία της Ιστορίας με αξιοποίηση της εικόνας, χ.ε., Αθήνα 1993. ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ ΚΙΡΚΗ, Η σχολή των Annales και η θετικιστική ιστοριογραφία, περιοδικό Φιλόλογος, τεύχος 32, 1983. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ Γ., Δοκίμια θεωρίας και διδακτικής της Ιστορίας, εκδόσεις Βιβλιογονία, Αθήνα1997. ΓΚΟΦ , ΖΑΚ ΛΕ – ΝΟΡΑ ΠΙΕΡ (επιμέλεια), Tο έργο της Ιστορίας, 3 τόμοι , μτφρ. Κλαίρη Μιτσοτάκη, εκδόσεις Ράππα, Αθήνα 1981 – 1983. ΔΗΜΑΡΑΣ Κ. Θ. – ΣΒΟΡΩΝΟΣ Ν., Η μέθοδος της Ιστορίας . Ιστοριογραφικά και αυτοβιογραφικά σχόλια, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 1995. ENCYCLOPEDIE DE LA PLEIADE, Ιστορία και οι μέθοδοί της , μτφρ. Ε. Στεφανάκη , τόμοι Α’,Γ’, Δ’, εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ., Αθή-να 1985. ΙΓΚΕΡΣ ΓΚΕΟΡΓΚ, Η ιστοριογραφία τον 20

ο αιώνα, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1999.

ΙΓΚΕΡΣ ΓΚΕΟΡΓΚ, Νέες κατευθύνσεις στην ευρωπαϊκή Ιστοριογραφία, εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 1995. ΚΑΡΡ Ε. Χ., Τι είναι ιστορία ; , μτφρ. Φ. Λιάππα , εκδόσεις 70 – Πλανήτης, Αθήνα 1983. ΚΟΚΚΙΝΟΣ Γ., Από την Ιστορία στις Ιστορίες, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998. ΚΟΚΚΙΝΟΣ Γ., Διδακτικές προσεγγίσεις στο μάθημα της Ιστορίας, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 1998. MARWICK ARTHUR, The nature of History, Macmillan, London 1989. MARWICK ARTHUR, Εισαγωγή στην Ιστορία, μτφρ. Κρ. Τρίγκου, εκδόσεις Open University, Αθήνα 1985. MONIOT HENRI, Η διδακτική της Ιστορίας, μτφρ. Έφη Κάννερ, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2000. HOBSBAWM E. J., Η συμβολή του Καρόλου Μαρξ στην επιστήμη της ιστορίας, εκδόσεις Ε.Μ.Ν.Ε. – ΜΝΗΜΩΝ, Αθήνα 1981. HOBSBAWM E.J., Για την Ιστορία, μτφρ. Π. Ματάλας, εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1998. ΠΑΝΟΦΣΚΙ ΕΡΒΙΝ, Μελέτες εικονολογίας . Ουμανιστικά θέματα στη τέχνη της Αναγέννησης, μτφρ. Αντρέας Παππάς, εκ-δόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1991. Π.Ε.Φ., Σεμινάριο 3 : Ιστορία, Αθήνα 1984. RENFREW C. – BAHN P., Αρχαιολογία – Θεωρίες, Μεθοδολογία και Πρακτικές εφαρμογές, μτφρ. Ι. Καραλή – Γιαννακοπού-λου, εκδόσεις Ινστιτούτο του βιβλίου – Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2001. ΣΑΚΚΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, Η προσέγγιση των πηγών και η διδασκαλία της Ιστορίας : το πρόβλημα της αξιολόγησης, περιοδικό Φιλο-λογική, τεύχος 82, Ιανουάριος – Μάρτιος 2003. ΣΑΚΚΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, Προφορική Ιστορία και σχολείο : Η Ιστορία ως βιωμένη εμπειρία, σελίδες 63 – 88, Τεκμήριον 4, Επιστη-μονική Επετηρίδα του Τμήματος Αρχειονομίας – Βιβλιοθηκονομίας του Ιονίου Πανεπιστημίου Κερκύρας, Κέρκυρα 2004. ΣΚΛΗΡΑΚΗ Ε., Η διδασκαλία της νεότερης και σύγχρονης ιστορίας από τις πηγές. Θεωρία και πράξη , εκδόσεις Σμίλη, Αθήνα 1987. SEBBA JUDY, Ιστορία για όλους, μτφρ. Μαρία Καβαλιέρου, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2000. ΤΖΟΚΑΣ ΣΠΥΡΟΣ, Διδακτικές στρατηγικές στο μάθημα της Ιστορίας, εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα 2002. THOMPSON PAUL, Φωνές από το παρελθόν. Προφορική Ιστορία , μτφρ. Ρ. Βαν Μπούσχοτεν – Ν. Ποταμιάνος, εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα 2002. ΤΟΠΟΛΣΚΙ ΓΙΕΡΖΙ, Προβλήματα ιστορίας και ιστορικής μεθοδολογίας, εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1983. J. LE GOFF, Ιστορία και μνήμη, μτφρ. Γιάννης Κουμπουρλής, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1998. WALSH W. H., Εισαγωγή στη φιλοσοφία της Ιστορίας, μτφρ. Φ. Βώρος, εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1986.

Υποσημειώσεις (1) έγγραφα νοταρίων δηλαδή αξιωματούχων που εκτελούσαν δραστηριότητες συμβολαιογράφου στις βενετοκρα-τούμενες περιοχές του ελλαδικού χώρου κατά την περίοδο 14

ου – 18

ου αιώνα. Για περισσότερες πληροφορίες Χρ.

Μαλτέζου , Νοτάριοι, σελίδες 227 – 228, στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Ι’, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977. (2) Η φωτογραφία έχει μια μάλλον δυσάρεστη θέση στις Γενικές Εξετάσεις : για τεχνικούς λόγους, καθίσταται αδύνα-τη η αξιόπιστη φωτοτύπηση μιας ασπρόμαυρης φωτογραφίας και γι’ αυτό δεν συναντούμε πηγές με φωτογραφίες στις Γενικές Εξετάσεις. (3) Ε. Μ. Ε. Ο. = Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση. Οργάνωση Σλαβομακεδόνων εθνικιστών που υποστηρίζει τη δημιουργία ενός μεγάλου «μακεδονικού» κράτους με τα εδάφη των σημερινών Σκοπίων , της ελληνι-κής Μακεδονίας και της βουλγαρικής επαρχίας του Πιρίν .

© Θάνος Σταυρόπουλος – φιλόλογος, MSc. [email protected]

mailto:[email protected]

αξιολόγηση ιστορικών πηγών

Education

Transcript of αξιολόγηση ιστορικών πηγών