ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ – ΠΕΡΙΛΗΨΗ

A. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΠΟΡΕΙΑΣ ΜΙΑΣ ΠΡΑΞΗΣ Μαγνητοφώνηση Μαγνητοσκόπηση Κινηματογράφηση Φωτογράφηση Φωτοτύπηση Στενογράφηση Σημειώσεις

Οι σημειώσεις που είναι καταγραφή προφορικού ή γραπτού λόγου κατά τρόπο αφαιρετικό, δηλαδή με παράλειψη του επουσιώδους και επισήμανση του ουσιώδους, γίνονται : Α) κατά παράγραφοΒ) κατά ευρύτερες νοηματικές ενότητεςΓ) κατά τρόπο που να καταλήγει σε ενιαίο διάγραμμα ολόκληρου του κειμένου.

Πλεονεκτήματα : αποταμίευση γνώσεων, προβολή ουσιωδών στοιχείων, όξυνση της κριτικής σκέψης του κρατούντος σημειώσεις, περιορισμός των διαστάσεων, μηδαμινές δαπάνες.Μειονεκτήματα : μη πληρότητα, υποκειμενικότητα στην επιλογή, χάνεται ο χρωματισμός του κειμένου.

Α. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΓΡΑΠΤΟ ΛΟΓΟ

Με τις σημειώσεις προσπαθούμε να επισημάνουμε και να καταγράψουμε τα κύρια σημεία ενός κειμένου. Αρχικά, διαβάζουμε ολόκληρο το κείμενο και αποκτούμε μια γενική εικόνα. Κατόπιν, εντοπίζουμε το νοηματικό κέντρο του κειμένου που βρίσκεται εύκολα αν ανιχνεύσουμε το σκοπό του συγγραφέα, αν εντοπίσουμε δηλαδή τις προθέσεις του με βάση τις οποίες παραθέτει τις απόψεις του. Στη συνέχεια, κρατώ σημειώσεις κατά παράγραφο ή κατά ευρύτερες νοηματικές ενότητες.

1. Σημειώσεις κατά παράγραφο

Α) Εντοπισμός κύριων συστατικών κάθε παραγράφου με βάση τη θεματική περίοδό της.Β) Συγκέντρωση των κύριων σημείων από τις παραγράφους όλου του κειμένου.Γ) Χρησιμοποίηση πλαγιότιτλων και σύνταξη σημειώσεων με βάση τους πλαγιότιτλους.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ: Μελετώντας την κάθε παράγραφο:1. Βρίσκω τη θεματική περίοδο της παραγράφου ή το νοηματικό της κέντρο και ανιχνεύω το θέμα

με το οποίο ασχολείται.2. Διακρίνω τις σημαντικές λεπτομέρειες που έχουν σημασία για την ανάπτυξη της παραγράφου,

βρίσκοντας τις λέξεις κλειδιά.3. Δίνω πλαγιότιτλους για κάθε μέρος της παραγράφου.

( Καλό είναι, όταν κρατούμε σημειώσεις, να επισημαίνουμε τις διαρθρωτικές λέξεις-φράσεις που συμβάλλουν στην οργάνωση του λόγου και ενώνουν μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά του, καθώς μας επιτρέπουν να εντοπίσουμε με μεγαλύτερη ευκολία τα μέρη της παραγράφου και τα σημαντικά της νοηματικά κέντρα. Διαρθρωτικές λέξεις βλέπε στο σχολικό βιβλίο στη σελίδα 223.).

Παραλλαγές σημειώσεων: Αποδίδοντας τα κύρια σημεία με προτάσεις Αποδίδοντας τα κύρια σημεία με λέξεις κλειδιά Αποδίδοντας τα κύρια σημεία παραστατικά (τηλεγραφικά, απαριθμητικά, συντομογραφικά,

συμβολικά) Αποδίδοντας τα κύρια σημεία με μορφή πίνακα ή σε διάγραμμα

Η μορφή των σημειώσεων εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες όπως: Από τον τρόπο χρήσης της γλώσσας (πλήρεις προτάσεις, ελλειπτικές διατυπώσεις) Από το ειδικό ενδιαφέρον του συντάκτη των σημειώσεων (συγκέντρωση υλικού για μελέτη,

σχεδιασμός ομιλίας ή μαθήματος, κατάστρωση των σκέψεων…) Από τις συνθήκες λήψης των σημειώσεων (από προφορικό ή γραπτό λόγο, με άνεση χρόνου ή

όχι…) Από τη συγκεκριμένη χρησιμότητα για την οποία προορίζονται οι σημειώσεις (για

δημοσιογραφική παρουσίαση μιας ομιλίας, για μνημόνιο ομιλητή που θα αναπτύξει ελεύθερα τις απόψεις του - διάγραμμα προφορικής ανακοίνωσης, για εποπτικό διάγραμμα διδασκαλίας, για παραστατικό πίνακα μελέτης)

Σημείωση: Επειδή υπάρχουν ιδιαίτερα προβλήματα στη σύνταξη σημειώσεων από προφορικό λόγο (προσωρινότητα του προφορικού λόγου, συνεχής και αδιάκοπη ροή, ιδιαιτερότητες του ομιλούντος όπως ως προς την άρθρωση, το ρυθμό του λόγου και την ένταση, προφορικοί πλατειασμοί και παρεκβάσεις, ακουστική χώρου, συνθήκες ακροατηρίου –θόρυβοι, απροθυμία ακροατών για συμμετοχή-), σπουδαία βοήθεια θα αποτελούσε η προκαταβολική διανομή διαγράμματος της ομιλίας στους ακροατές. Πάνω σε αυτό έπειτα είναι δυνατό να εφαρμοστούν όσα ισχύουν για σημειώσεις από γραπτό λόγο.

2. Σημειώσεις κατά ευρύτερες νοηματικές ενότητες

Διακρίνω τις παραγράφους που αντιστοιχούν σε μέρη του κειμένου (πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος)

Ομαδοποιώ τις παραγράφους του κυρίου μέρους που έχουν το ίδιο νοηματικό κέντρο και αποτελούν ευρύτερες νοηματικές ενότητες (με πλαγιότιτλους)

Δίνω πλαγιότιτλους για τον πρόλογο, τις ευρύτερες νοηματικές ενότητες και τον επίλογο ώστε να έχω συνοπτικές σημειώσεις. ( Ο πίνακας περιεχομένων ενός βιβλίου αποτελεί είδος συνοπτικών σημειώσεων όλου του βιβλίου).

3. Από τις σημειώσεις προχωρώ στο διάγραμμα του κειμένου

Με βάση τις σημειώσεις ενός κειμένου μπορώ να προβώ στο διάγραμμά του. Σε αυτήν την περίπτωση εργάζομαι περισσότερο αφαιρετικά και τηλεγραφικά με σκοπό να καθορίσω το γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα εντάξω το σύνολο των σημειώσεων που έχω κρατήσει. Διαίρεση σε πρόλογο – κύριο μέρος – επίλογο Επισήμανση του γενικού περιεχομένου κάθε μέρους με χρησιμοποίηση πλαγιότιτλων Σύνθεση διαγράμματος ολόκληρου του κειμένου.

B. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟ ΛΟΓΟ

Από διάλεξη / ομιλία: Τίτλος – θέμα

Στοιχεία ομιλητή Χωροχρόνος διάλεξης Εντοπισμός μερών (πρόλογος…) Προσοχή στις διαρθρωτικές λέξεις και επισήμανση των μεταβάσεων από μέρος σε μέρος Σύνοψη των κύριων σημείων κάθε μέρους

Από νέο μάθημα / παράδοση: Τίτλος νέου μαθήματος Συσχέτιση παλαιού-νέου Αντιγραφή σημειώσεων πίνακα Καταγραφή κύριων σημείων της παράδοσης Σήμανση αποριών Ασκήσεις

Β. ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Περίληψη είναι η απόδοση ενός κειμένου με συνοπτικό και περιεκτικό τρόπο, μετά από επισήμανση των ουσιωδέστερων σημείων του και επομένως προϋποθέτει το κράτημα σημειώσεων, την αναγωγή των σημειώσεων σε γενικό διάγραμμα και την ανάπτυξη του διαγράμματος σε συνεχή λόγο. Η διαφορά της περίληψης από τις σημειώσεις και τα διαγράμματα είναι ότι εκείνα δε διαβάζονται εύκολα από τρίτους, ενώ αυτή υποκαθιστά το αρχικό κείμενο και εύκολα κατανοείται από τρίτους.

Κατά τη σύνθεση της περίληψης: Επισημαίνω αρχικά το θεματικό κέντρο του κειμένου και ανιχνεύω το σκοπό του συγγραφέα Παρακολουθώ τους συλλογισμούς κατά παραγράφους, νοηματικές ενότητες, μέρη και

ταυτόχρονα σημειώνω τα κύρια σημεία Αποφεύγω την υπερβολική αφαίρεση και γενίκευση Καλό είναι ν’ απομακρύνομαι από το γλωσσικό ύφος του συγγραφέα και να δίνω τις φράσεις

του κειμένου με συνώνυμα (αποφυγή υφολογικής μίμησης) Επιβεβλητέα είναι η αντικειμενικότητα και η αποφυγή σχολίων, επιδοκιμαστικών ή μη, επί του

αρχικού κειμένου Όταν χρησιμοποιούμε λέξεις ή φράσεις του κειμένου πρέπει να τις δίδουμε σε εισαγωγικά Αναγκαία είναι η σύμμετρη έκταση ( να τηρείται το όριο λέξεων που δίδεται / αν δε δίδεται

όριο λέξεων, τότε η περίληψη πρέπει να είναι το 1/3 του αρχικού κειμένου)

Παράγοντες που επηρεάζουν την έκταση της περίληψης: Η έκταση και η ποιότητα του κειμένου που συνοψίζουμε (ενότητα, συνοχή) Ο σκοπός για τον οποίο γράφουμε Η κριτική και αφαιρετική ικανότητα του συντάκτη της περίληψης

Συντάξεις Ενεργητική σύνταξη : Τονίζεται (εξαίρεται ) το πρόσωπο ή το πράγμα που δρα, και το

γραμματικό υποκείμενο της πρότασης στη σύνταξη αυτή συμπίπτει με το πραγματικό / λογικό υποκείμενο ( π.χ. ο ήλιος θερμαίνει τη γη)

Παθητική σύνταξη : Εξαίρεται μάλλον το αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου ( π.χ. η γη θερμαίνεται) , και το λογικό υποκείμενο σ' αυτό δηλώνεται έμμεσα, δηλαδή με τον προσδιορισμό του ποιητικού αιτίου ( από τον ήλιο).

Με την παθητική σύνταξη αποκτά ποικιλία η πλοκή του λόγου.Δίνεται η δυνατότητα να μην ονομάζεται ρητά το υποκείμενο, όσες φορές κανείς δε θέλει ή δεν μπορεί να το κατονομάσει, όπως συμβαίνει αυτό πολλές φορές με τα απρόσωπα ρήματα ( χιονίζει, αστράφτει, βρέχει κτλ. ) που δηλώνουν απλά το συμβάν.Το ποιητικό αίτιο παραλείπεται ότανα) Εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμεναβ) Είναι άγνωστογ) Δε θέλει ο συγγραφέας να το δηλώσει

Συνήθης τύπος ασκήσεων είναι:Α.Η μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική ή το αντίστροφο.-Προσέχουμε πάντα να μην αλλάξουμε το χρόνο-Π.χ Αν οι άνθρωποι προβούν σε κακή χρήση της τεχνολογίας, αυτή προσθέτει δεινά στη ζωή τους —► Αν η τεχνολογία χρησιμοποιηθεί λανθασμένα, προστίθενται δεινά στη ζωή των ανθρώπων.Β.Γιατί ο συγγραφέας προτιμάει την ενεργητική ή την παθητική σύνταξη;

Η αξιολόγηση της περίληψης κειμένου (25 μονάδες)

Η περίληψη δεν είναι ξεχωριστό γραμματειακό είδος αλλά ένας τρόπος συνοπτικής απόδοσης προϋπάρχοντος κειμένου δια της οποίας επιδιώκεται:α) Η κατανόηση του κειμένου.β) Η πληροφόρηση των άλλων με λιτό και σαφή τρόπο για το περιεχόμενο του κειμένου.

γ) Η διάκριση του αναγκαίου από το περιττό τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη γλώσσα του κειμένου.δ) Η δόμηση ενός νέου κειμένου με συνοχή και συνεκτικότητα.Άρα η αξιολόγηση της περίληψης στις εξετάσεις του Ενιαίου Λυκείου είναι σκόπιμο να συνεξετάσει τρεις παραμέτρους:α) το περιεχόμενο της περίληψηςβ) τη γλώσσα και το ύφοςγ) τη δομή του περιληπτικού κειμένου.

1. Το περιεχόμενο της περίληψης (0-12μονάδες)θετικά στοιχεία θεωρούνται:• Η σύλληψη του νοηματικού κέντρου του κειμένου.• Η επιλογή των σημαντικών ιδεών - πληροφοριών του κειμένου,όχι όμως αντιγραφή συγκεκριμένων τμημάτων του.• Η πληρότητα κατανόησης του κειμένου.• Η πύκνωση του κειμένου χωρίς να χάνεται ο κεντρικός νοηματικός του άξονας.

Αδυναμίες στο περιεχόμενο θεωρούνται:• Αδυναμία κατανόησης ή απόκλιση από το νοηματικό κέντρο του κειμένου.• Επιλογή δευτερευουσών ιδεών - πληροφοριών σε βάρος των κύριων - σημαντικών.• Η ατελής (μερική) κατανόηση του κειμένου.

2. Η γλώσσα και το ύφος της περίληψης (έκφραση) (0-8 μονάδες)Θετικά στοιχεία θεωρούνται:• Η χρήση του κατάλληλου ύφους για τη συγκεκριμένη μορφή κειμένου (π.χ. πληροφοριακό,

επιστημονικό, δημοσιογραφικό ύφος).• Η ικανότητα πύκνωσης του κειμένου μέσα από διάφορες τεχνικές (γενίκευση, αναδιατύπωση

κτλ.).• Η ορθή χρήση της γλώσσας στο επίπεδο της ορθογραφίας, της στίξης, της σύνταξης και του

λεξιλογίου.

Αδυναμίες στη γλώσσα και το ύφος θεωρούνται:• Η αξιολόγηση με την άσκηση άμεσης ή έμμεσης κριτικής - σχολιασμού στις ιδέες -

πληροφορίες του κειμένου. • Η αυτούσια - στείρα μεταφορά λέξεων και φράσεων του αρχικού κειμένου στη περίληψη.• Οι αποκλίσεις από τους κανόνες της Νεοελληνικής Γραμματικής και του Συντακτικού της νέας

ελληνικής στην ορθογραφία, στη στίξη, στη σύνταξη και το λεξιλόγιο (επαναλήψεις, ασάφειες, έλλειψη ακριβολογίας κτλ.).

3. Η δομή του περιληπτικού κειμένου (0-5 μονάδες).Θετικά στοιχεία θεωρούνται:• Η ικανότητα παρακολούθησης ή αναδιοργάνωσης της δομής του αρχικού κειμένου και η

παρουσίαση με λογική ακολουθία των βασικών ιδεών.• Η σύνταξη ενός κειμένου με ομαλή ροή και συνοχή.• Η επιτυχής χρήση των διαρθρωτικών λέξεων ή φράσεων.

Αδυναμίες στη δομή θεωρούνται:• Η τυποποιημένη μεταφορά της πορείας του αρχικού κειμένου που οδηγεί σε μακροσκελή

περίληψη.• Η άτακτη παράθεση των ιδεών - πληροφοριών του κειμένου.• Η έλλειψη συνοχής και αλληλουχίας μεταξύ των μερών - προτάσεων της περίληψης.

4. Γενική θεώρησηΗ προσπάθεια για αξιολόγηση της περίληψης με την αναλυτική μέθοδο και την πρόσθεση των επιμέρους βαθμών δεν είναι αρκετή. Χρειάζεται μια συνολική θεώρηση του γραπτού πριν την τελική βαθμολογία. Άλλωστε περιεχόμενο, μορφή (έκφραση) και δομή ουσιαστικά δεν διαχωρί-ζονται. Στη συνολική θεώρηση της περίληψης θα συνεκτιμηθούν για την τελική βαθμολογία όλα τα κριτήρια από την πρωτοτυπία στη συγκρότηση και το ύφος έως την εικόνα του γραπτού ( καθαρογραμμένο κείμενο, ευανάγνωστη γραφή).

Συμπληρωματικές διευκρινίσεις1. Η έκταση της περίληψης εξαρτάται από το είδος, το μέγεθος και τη δομή του δοθέντος

κειμένου. Γι αυτό καθορίζεται κάθε φορά η ποσότητα της περίληψης σε λέξεις (π.χ. 90-120 λέξεις) ώστε να υπάρχει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί το κείμενο της περίληψης, Αυτό δε σημαίνει την αυστηρή καταμέτρηση των λέξεων από το βαθμολογητή αλλά την αξιολόγηση της ικανότητας του μαθητή να πυκνώσει - περιορίσει το κείμενο του σε συγκεκριμένα πλαίσια.(Ως υπέρβαση αυτών των ορίων θεωρείται η γραφή μιας περίληψης με είκοσι (20) περίπου λέξεις περισσότερες.) Ακόμα η περίληψη μπορεί να γραφεί ως μία ενιαία παράγραφος ή να χωριστεί σε παραγράφους ανάλογα με το μέγεθος και το είδος του κειμένου.

2. Η περίληψη στα πλαίσια της Έκθεσης-Έκφρασης γράφεται για συγκεκριμένο σκοπό και έχει πάντα αποδέκτη. Γι' αυτό είναι καλό να αποφεύγεται η τυποποιημένη εκφώνηση «Να γράψετε την περίληψη του κειμένου» και να υιοθετούνται πιο αναλυτικές διατυπώσεις ενταγ-μένες σε επικοινωνιακό πλαίσιο σύμφωνα με τις Οδηγίες διδασκαλίας των φιλολογικών μαθημάτων 1998, σελ. 246 (Παράδειγμα: σε κυριακάτικη εφημερίδα δημοσιεύτηκε το παραπάνω άρθρο. Να ενημερώσετε την τάξη σας για το περιεχόμενο του γράφοντας μια περίληψη 100 λέξεων).

3. Η περίληψη στα πλαίσια του μαθήματος της Έκθεσης - Έκφρασης έχει πληροφοριακό χαρακτήρα οπότε η εισαγωγή της είναι προτιμότερο να ξεκινά με αναφορά στο συγγραφέα ή στο κείμενο, όπως προτείνεται στο βιβλίο Έκθεση- Έκφραση Β' Λυκείου. Μια εισαγωγή κατευθείαν από τις ιδέες-πληροφορίες του κειμένου είναι και αυτή αποδεκτή με τη λογική ότι ο μαθητής ταυτίζεται με το συγγραφέα του κειμένου, ο οποίος επιχειρεί να πυκνώσει το κείμενο.

Αξιολόγηση της Περίληψης

Παράμετροι αξιολόγησης για την Περίληψη

Περιεχόμενο: Σύμφωνο με το κείμενο από το οποίο προέρχεται, χωρίς σχόλια στις απόψεις του συγγραφέα. Περιέχει τα κύρια σημεία του αρχικού κειμένου, αλλά δεν είναι αντιγραφή συγκεκριμένων τμημάτων του.

(8 μονάδες)

Οργάνωση: Παρουσιάζονται με λογική ακολουθία τα βασικότερα επιχειρήματα/ σκέψεις/ ιδέες του συγγραφέα. Δίνεται ιδιαίτερη σημασία στη χρήση των διαρθρωτικών λέξεων. Γενικά, ο πομπός προσέχει τη συνεκτικότητα και τη συνοχή του κειμένου του, ώστε ο δέκτης να λαμβάνει με ενάργεια τη συνοπτική εκδοχή του εκτενέστερου κειμένου.

(5 βαθμοί)

Γλώσσα: Χρήση της γλώσσας ανάλογα

• με το κείμενο από το οποίο προέρχεται η περίληψη*, π.χ. από κείμενο επιστημονικό, δημοσιογραφικό κτλ., κυρίως όσον αφορά το λεξιλόγιο·

• με το σκοπό για τον οποίο γράφεται.

(5 βαθμοί)

Καταλληλότητα / Αποτελεσματικότητα: Ο πομπός δεν μιμείται το ύφος του αρχικού κειμένου. Η περίληψη του, ωστόσο, μπορεί να σταθεί ως αυτόνομο κείμενο. Επιτυγχάνεται η πύκνωση του κειμένου, χωρίς να χάνεται ο κεντρικός νοηματικός του άξονας.

(7 βαθμοί)

(Σύνολο: 25 βαθμοί)