Ο διεθνής ταρακτήρας τοσ Οικοσμενικού Πατριαρτείοσ

Δθθιεζία, Καζεκεξηλή ηεο Κπξηαθήο, 14 Οθησβξίνπ 2001 Τνπ Ισάλλνπ Ν. Παπακηραιάθε*

Η κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο ηνπ Γεκνζίνπ Γηεζλνύο Γηθαίνπ απνθαιύπηεη όηη ην δήηεκα ηνπ δηεζλνύο ραξαθηήξνο ηεο πξνζσπηθόηεηνο, ηεο νληόηεηνο, ηνπ ζεζκνύ ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ, δελ έρεη αληηκεησπηζζεί, από ηε ζεσξία, θαηά ζπζηεκαηηθό ηξόπν.

Έρεη ππνζηεξηρζεί, όηη ην λνκηθό θαζεζηώο ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ, εμεηαδόκελν εηο ην πιαίζην ηνπ Γεκνζίνπ Γηεζλνύο Γηθαίνπ, είλαη δπλαηόλ λα παξαιιειηζζεί κε ην λνκηθό θαζεζηώο ηεο Αγίαο Έδξαο θαη εηδηθόηεξα κε εθείλν ηνπ Νόκνπ ησλ Δγγπήζεσλ ηεο 13/5/1871, ην νπνίν ίζρπε εηο ηελ Ιηαιία κέρξη ηεο κεζνιαβήζεσο ησλ Σπκθσληώλ ηνπ Λαηεξαλνύ ηεο 11/2/1929.

Τν δπζρεξέο απηό δήηεκα είλαη δπλαηόλ λα πξνζεγγίζεη ν εξεπλεηήο κόλνλ κέζσ ηεο κειέηεο ηεο δηαρξνληθήο πνξείαο ηνπ Θεζκνύ ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ. Η πνιπηάξαρνο ηζηνξία ηνπ Παηξηαξρείνπ είλαη εθείλε, ε νπνία παξέρεη εηο ηνλ εξεπλεηή ηα πξώηα ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηνλ δηεζλή ραξαθηήξα ηεο νληόηεηόο ηνπ θαη ηνλ νηθνπκεληθό ραξαθηήξα ηεο απνζηνιήο ηνπ, ν νπνίνο εμαθνινπζεί λα ραξαθηεξίδεη ηελ παξνπζία ηνπ εηο ηνλ θόζκν θαη θαηά ηε λέα ηξίηε ρξηζηηαληθή ρηιηεηία. Η «λνκηθή ηθαλόηεο» ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ αλεγλσξίζζε, ην πξώηνλ, κε ηελ παξαρώξεζε από ηνλ ίδην ηνλ Μσάκεζ ηνλ Γεύηεξν, ηνλ Πνξζεηή, κεηά ηελ Άισζε ηεο Πόιεσο, ην 1453, «πξνλνκίσλ», εηο ηνλ Παηξηάξρε Γελλάδην Σρνιάξην. Τα πξνλόκηα απηά, ηα νπνία παξερσξήζεζαλ κε θηξκάλη ηνπ ζνπιηάλνπ, δελ ήζαλ κόλν ζξεζθεπηηθήο αιιά πνιηηηθήο θαη δηνηθεηηθήο θύζεσο.

Γελ πξέπεη λα ιεζκνλείηαη όηη ράξηο εηο ηα πξνλόκηα απηά -όπσο ραξαθηεξηζηηθά ππνγξακκίδεη ν Γθένξγθ Λνύληβηρ θνλ Μάνπξεξ, εηο ην κλεκεηώδεο έξγν ηνπ «Ο Διιεληθόο Λαόο»- θαη ηελ εγεζία ηνπ Παηξηάξρνπ Κσλζηαληηλνππόιεσο ζθπξειαηήζεθε έλαο πνιύ ηζρπξόο δεζκόο αλάκεζα ζ' νιόθιεξν ην Διιεληθό Έζλνο θαη ν θιήξνο, από ηνλ παπά κέρξη ηνλ Παηξηάξρε, κε ηελ ίδηα ζηνξγή, αγθάιηαζαλ θαη πξνζηάηεπζαλ ηνλ ειιεληθό ιαό.

Τα πξνλόκηα, ηα νπνία παξείρε εηο ηνλ Παηξηάξρε ε Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία, κε πξάμεηο ηεο εζσηεξηθήο ηεο λνκνζεζίαο, θηξκάληα θιπ. θαη ηα νπνία πξνλόκηα θαζόξηδαλ ηηο κεηαμύ ησλ ζρέζεηο, εκθαλίδνληαη, αξρηθά, ακηγώο, εζσηεξηθό ραξαθηήξα, απέθηεζαλ, ελ ζπλερεία, ιόγσ ησλ δηεζλώλ πηέζεσλ εηο ηελ νζσκαληθή απηνθξαηνξία, δηά ηελ πξνζηαζία ηεο ρξηζηηαληθήο ζξεζθείαο θαη πίζηεσο θαη δηεζλή ραξαθηήξα.

Απηό έγηλε ακέζσο κεηά ηε Σπλζήθε ηνπ Κηνπηζνύθ Κατλαξηδή ηνπ 1774, κε ην άξζξ 7 ηεο νπνίαο ε Υςειή Πύιε ππεζρέζε «δηαξθή πξνζηαζία ζηε ρξηζηηαληθή ζξεζθεία θαη ηηο εθθιεζίεο απηήο».

Τν Οηθνπκεληθό Παηξηαξρείν κέρξη ηεο Σπλζήθεο ηεο Λνδάλλεο (1923) απειάκβαλε νξηζκέλσλ πξνλνκίσλ, ζξεζθεπηηθήο, δηνηθεηηθήο θαη δηθαζηηθήο θύζεσο ηα νπνία είραλ παξαρσξεζεί εηο απηό κε θηξκάληα ησλ ζνπιηάλσλ, είραλ όκσο θαηνρπξσζεί θαη κε δηαηάμεηο Γηεζλώλ Σπλζεθώλ, όπσο απηέο ησλ Παξηζίσλ (1856), ηνπ Βεξνιίλνπ (1878) θαη ησλ Σεβξώλ (1920). Μέρξη ινηπόλ ηε Σπλζήθε Λνδάλλεο (1923) ην Οηθνπκεληθό Παηξηαξρείν αλεγλσξίδεην σο ππνθείκελν ηνπ Γηεζλνύο Γηθαίνπ, κε πεξηνξηζκέλε δηεζλή πξνζσπηθόηεηα θαη ην λνκηθό θαζεζηώο ηνπ Παηξηαξρείνπ εληαζζόηαλ εηο ην πεξί λνκηθώλ νληνηήησλ, σο ππνθεηκέλσλ ηνπ Γηεζλνύο Γηθαίνπ, θεθάιαην ηεο βηβιηνγξαθίαο ηνπ Γεκνζίνπ Γηεζλνύο Γηθαίνπ θαη θαηά ηελ πξν ηνπ Β' Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ πεξίνδν αιιά θαη κεηέπεηηα.

Σηε βηβιηνγξαθία ηνπ Γεκνζίνπ Γηεζλνύο Γηθαίνπ, ην Οηθνπκεληθό Παηξηαξρείν θαηαηάζζεηαη κεηαμύ ησλ ηδηνξξύζκσλ ππνθεηκέλσλ ηνπ Γηεζλνύο Γηθαίνπ, σο νληόηεο εμσπνιηηεηαθνύ ραξαθηήξνο. Υπνγξακκίδεηαη, αθόκε, ν ξόινο θαη ε ππόζηαζίο ηνπ πνπ νθείινληαη εηο ηνλ νηθνπκεληθό ραξαθηήξα ηεο απνζηνιήο ηνπ θαη ε αλσηάηε δηθαηνδνζία, ηελ νπνία αζθεί, επί ησλ αλά ηνλ θόζκνλ, ππαγνκέλσλ εηο απηό, επαξρηώλ.

Η Σπλζήθε ησλ Παξηζίσλ ηεο 30ήο Μαξηίνπ 1856, πεξηιακβάλεη ζην άξζξν 9 απηήο, δήισζε ησλ Γπλάκεσλ, νη νπνίεο δηαπηζηώλνπλ «ηε κέγηζηε αμία ηεο αλαθνηλώζεσο ηεο Πύιεο (la haute valeur de cette communication) ζρεηηθά κε ηελ έθδνζε ηνπ Φάηη Φνπκαγηνύλ ηεο 18εο Φεβξνπαξίνπ 1856, κε ην νπνίν αλαγλσξίζζεθαλ «εθ ηνπ λένπ πξνλόκηα εηο ηαο κε κνπζνπικαληθάο θνηλόηεηαο, άηηλα εηέζεζαλ ππό ηελ πξνζηαζίαλ ησλ Γπλάκεσλ».

Καηά ηε ζύλαςε ηεο Σπλζήθεο ηεο Λσδάλλεο ηνπ 1923, κε δειώζεηο ηνπ Λόξδνπ Curzon, αληηπξνζώπνπ ηεο Αγγιίαο, πνπ έγηλε απνδεθηή από ηνλ Διεπζέξην Βεληδέιν θαη ηνλ αληηπξόζσπν ηεο Τνπξθίαο Ιζκέη Παζά, θαη πνπ θαηαρσξήζεθε ζηα πξαθηηθά ηεο Σπλδηαζθέςεσο ηεο Λσδάλλεο (10 Ιαλνπαξίνπ 1923), θαηνρπξώζεθε, δηεζλώο, ε ύπαξμε ηνπ Παηξηαξρείνπ, δηαηεξνύληνο ηα ab antique αλεγλσξηζκέλα ζξεζθεπηηθά απηνύ πξνλόκηα, θαηαξγεζέλησλ όκσο ησλ κε ζξεζθεπηηθήο αιιά πνιηηηθήο, δηνηθεηηθήο θαη δηθαζηηθήο θύζεσο πξνλνκίσλ απηώλ.

Παξ' όινλ όηη ην Παηξηαξρείν έραζε ηα κε ζξεζθεπηηθήο θύζεσο πξνλόκηά ηνπ, εμαθνινπζεί θαηά ηε ζεσξία λα έρεη πεξηνξηζκέλε δηεζλή λνκηθή ηθαλόηεηα, ζπλεπεία ηνπ εζηκηθνύ ραξαθηήξνο ηεο αλαγλσξίζεσο ηεο νηθνπκεληθήο ηνπ, ζξεζθεπηηθήο ηνπ αξκνδηόηεηνο ε νπνία εθδεινύηαη δηά ηεο πξνζθιήζεώο ηνπ λα κεηάζρεη ζε δηεζλείο δηαζθέςεηο, νη νπνίεο ζπγθιήζεθαλ αξρηθά από ηελ Κνηλσλία ησλ Δζλώλ θαη κεηά ην 1923 από ην Παγθόζκην Σπκβνύιην Δθθιεζηώλ.

Η δηεζλήο, κάιηζηα, δηθαηνπξαθηηθή ηνπ ηθαλόηεηα, επηβεβαηώζεθε κε ηε ζύλαςε ζπλζεθώλ κεηά ηεο Πνισλίαο, Αιβαλίαο θαη Φηλιαλδίαο γηα ηε ξύζκηζε ηνπ εθθιεζηαζηηθνύ θαζεζηώηνο ησλ εθεί νξζνδόμσλ ρξηζηηαλώλ. Δλ όςεη ηεο ηδηόηεηνο ηνπ Παηξηάξρνπ αθελόο κελ σο Οηθνπκεληθνύ Παηξηάξρνπ, αθεηέξνπ δε σο Αξρηεπηζθόπνπ Κσλζηαληηλνππόιεσο δύλαηαη λα ππνζηεξηρζεί όηη ιόγσ ηεο νηθνπκεληθήο, ζξεζθεπηηθήο ηνπ απνζηνιήο θαη αξκνδηόηεηαο, πνπ αλαγλσξίδεηαη εηο απηόλ είηε ζπκβαηηθά είηε εζηκηθά, ην

Οηθνπκεληθό Παηξηαξρείν έρεη δηθπή πξνζσπηθόηεηα, ην κελ σο νληόηεο ππεξεζληθνύ ραξαθηήξα, ελ όςεη ηεο θύζεώο ηνπ σο νηθνπκεληθνύ ζξεζθεπηηθνύ δηεζλνύο ζεζκνύ, ην δε σο πξνο ηελ αθνξώζα ηελ Αξρηεπηζθνπή Κσλζηαληηλνππόιεσο αξκνδηόηεηα απηνύ, σο λνκηθό πξόζσπν δεκνζίνπ δηθαίνπ, ππαγόκελν ζηελ ηνπξθηθή έλλνκν ηάμε. Έρεη ινηπόλ αλαγλσξηζκέλε δηεζλή πξνζσπηθόηεηα ην Οηθνπκεληθό Παηξηαξρείν ζε ό,ηη αθνξά ηελ επί ηνπ δηεζλνύο πεδίνπ εθπιήξσζε ησλ ιεηηνπξγηθώλ ζθνπώλ ηεο νηθνπκεληθήο, ζξεζθεπηηθήο απνζηνιήο θαη αξκνδηόηεηόο ηνπ.

Δπηβεβαηώλεηαη ελ όςεη ησλ πξναλαθεξζέλησλ απηό πνπ ππεζηεξίρζε εηο ηελ ζεσξίαλ ηνπ Γηεζλνύο Γηθαίνπ, όηη δειαδή ην Οηθνπκεληθό Παηξηαξρείν θέθηεηαη:

«Καηά ηξόπν αδηαθηινλίθεην αλαγλσξηζκέλε δηεζλή πξνζσπηθόηεηα - δηάθνξνλ απηήο ηνπ "ηδηόηππνπ θξάηνπο ηνπ Βαηηθαλνύ"- εηο ό,ηη αθνξά ηελ επί ηνπ δηεζλνύο πεδίνπ εθπιήξσζε ησλ ιεηηνπξγηθώλ ηνπ ζθνπώλ θαη ηεο ζξεζθεπηηθήο ηνπ απνζηνιήο θαη αξκνδηόηεηνο».

Σηελ πνιπδηάζηαηε πιένλ αλάπηπμε ησλ δηεζλώλ ζρέζεσλ είλαη ζήκεξα ιίαλ αηζζεηή ε παξνπζία ησλ Δθθιεζηώλ. Πξσηαγσληζηηθό ξόιν εηο ην δηεζλέο πξνζθήλην δηαδξακαηίδεη ην Οηθνπκεληθό Παηξηαξρείν, κε ζπλερείο πξσηνβνπιίεο, νη νπνίεο αθνξνύλ, κεηαμύ άιισλ, ηνλ δηάινγν κεηαμύ ησλ ρξηζηηαληθώλ εθθιεζηώλ θαη νκνινγηώλ θαη ησλ ινηπώλ ζπγρξόλσλ ζξεζθεηώλ όπσο ν Ινπδατζκόο θαη ην Ιζιάκ θαη πνπ πξνάγνπλ ηελ αλεμηζξεζθεία, ηελ ειεπζεξία ηεο πίζηεσο.

Νεώηεξα, θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο, γεγνλόηα επηβεβαηώλνπλ παλεγπξηθά ηνλ δηεζλή ραξαθηήξα ηνπ ζεζκνύ ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ, όπσο δηακνξθώλεηαη κέζσ ηεο «Οηθνπκεληθήο δηαζηάζεσο ηεο απνζηνιήο ηνπ».

Δλδεηθηηθά κλεκνλεύνπκε:

α) Τηο εηο επίπεδνλ «Αξρεγνύ Κξάηνπο» απνδνζείζεο ηηκέο ζηνλ καθαξηζηό Παηξηάξρε Γεκήηξην όηαλ είρε επηζθεθζεί ηηο ΗΠΑ, ηηκέο πνπ ηνπ επεθύιαμε θαη απέδσζε πξνζσπηθώο ν ηόηε πξόεδξνο Τδνξηδ Μπνπο, νδεγήζαο κάιηζηα ν ίδηνο ηνλ Παηξηάξρε ζην πξνεδξηθό βήκα κε ην έκβιεκα ηνπ πξνέδξνπ ησλ ΗΠΑ από όπνπ θαη εμεθώλεζε ηνλ επραξηζηήξην ιόγν ηνπ.

β) Τηο απηέο ηηκέο επαλέιαβε ν «Λεπθόο Οίθνο» θαη πξνο ηελ ΑΘΠ ηνλ Οηθνπκεληθό Παηξηάξρε θ.θ. Βαξζνινκαίν, πξνο ηνλ νπνίνλ εγέλεην επίζεκνο ππνδνρή εηο ηελ κεγάιε αίζνπζα ηειεηώλ ηνπ Κνγθξέζνπ (ζπάληα εμαίξεζε θαη γηα αξρεγόλ θξάηνπο) όπνπ θαη νκίιεζε.

γ) Τελ επίζεκν ππνδνρή ηνπ ίδηνπ Παηξηάξρνπ ζηνλ ΟΗΔ από ηνλ Γεληθό Γξακκαηέα θ. Kofi Annan. δ) Τελ επίζεκν πξόζθιεζε από ηνλ πξόεδξν ηνπ Δπξσπατθνύ Κνηλνβνπιίνπ θ. Egon Klepsch, πξνο ηνλ Οηθνπκεληθό Παηξηάξρε θ.θ. Βαξζνινκαίν λα κηιήζεη ζην Δπξσπατθό Κνηλνβνύιην (Δ.Κ.), ην βήκα ηνπ νπνίνπ παξαρσξείηαη κόλν ζε αξρεγνύο θξαηώλ. Απνιαύεη, δειαδή, ν Οηθνπκεληθόο Παηξηάξρεο ηεο απηήο δηεζλνύο κεηαρεηξίζεσο, κε

εθείλε ηελ νπνία απνιαύνπλ ν Πάπαο, ν γεληθόο γξακκαηέαο ησλ Ηλσκέλσλ Δζλώλ θαη νη αξρεγνί θξαηώλ.

Ιδηαηηέξαο ζεκαζίαο εηο ό,ηη αθνξά ηελ αλαγλώξηζε ηεο δηεζλνύο νληόηεηνο ηνπ ζεζκνύ ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ απνηειεί ην έγγξαθν, ην νπνίν απεύζπλε, ζηηο 24 Ινπλίνπ 1994, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή πξνο ηνλ Οηθνπκεληθό Παηξηάξρε, όπσο εγθαηαζηήζεη κόληκν αληηπξνζσπεία ζηηο Βξπμέιιεο. Η ελέξγεηα απηή απνηειεί ζεκαληηθή αλαβάζκηζε ηνπ ξόινπ ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ εηο ηνλ επξσπατθό ρώξν.

Σήκεξα, νη αλά ηνλ θόζκν πνιπεζληθέο επαξρίεο ηνπ Οηθνπκεληθνύ Θξόλνπ, ζηηο νπνίεο αλαγλσξίδεηαη, θαηά ηα ηζρύνληα, ε άζθεζε αξκνδηνηήησλ ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηάξρνπ είλαη νη HΠΑ, Απζηξαιία, Μ. Βξεηαλία, Γαιιία, Γεξκαλία, Απζηξία, Σνπεδία, Βέιγην, Διβεηία, Ιηαιία. Με ηελ ίδξπζε από ηνλ Οηθνπκεληθό Παηξηάξρε θ.θ. Βαξζνινκαίν θαη λέσλ επαξρηώλ ηνπ Οηθνπκεληθνύ Θξόλνπ, όπσο νη Μεηξνπόιεηο: Καλαδά (1996), Αξγεληηλήο (1996), Παλακά (1996) θαη Φνλγθ Κνλγθ (1996), ε παξνπζία ηνπ Παηξηαξρείνπ έρεη γίλεη πεξηζζόηεξν αηζζεηή, παγθνζκίσο.

Τέινο, δελ πξέπεη λα ιεζκνλείηαη, ε ζεκαληηθή πξσηνβνπιία ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηάξρνπ εηο ό,ηη αθνξά ηελ δηεζλή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ε ζπλερήο ηεξαπνζηνιηθή ηνπ πνξεία θαη δξάζηο.

Κηίδνληαο λανύο ηνπ Θενύ, ηδξύνληαο Μεηξνπόιεηο «θάξνπο θσηεηλνύο», δηαθεξύζζνληαο παγθνζκίσο ηνλ Λόγνλ ηνπ Θενύ, ην Οηθνπκεληθό Παηξηαξρείν δελ πξάηηεη άιιν παξά λα νξζώλεη, όπσο ν ίδηνο ν Οηθνπκεληθόο Παηξηάξρεο θ.θ. Βαξζνινκαίνο έρεη δηδάμεη, «θάζηξα νρπξά δπλάκελα λα αληηζηαζνύλ εηο ηαο πξνζβνιάο ηεο αληηζέηνπ καλίαο».

* Ο θ. Ισάλλεο Παπακηραιάθεο είλαη επηθνηλσληνιόγνο, Μ. Άξρσλ θαη πξόεδξνο ησλ Οθθηθηάισλ ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ θαη ηαθηηθό κέινο Σπλνδηθήο Δπηηξνπήο ηεο Δθθιεζίαο ηεο Διιάδνο.