«ΦΙΔΙΑΖΕΙΣ ΝΕΟΣ; ΔΕ ΣΕ ΧΑΛΑΣΕ ΠΟΥ Σ’ ΕΧΩΣΑΝ ΑΓΓΑΡΕΙΑ

ΜΑΓΕΙΡΕΙΑ!»: ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΕΚΤΟΥ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ

Κώστας Σπηλιώτης1 & Γιάννης Φραγκιαδάκης2 1Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων

elkisaran@yahoo.gr, yiafra@yahoo.gr

Abstract

In this paper we attempt a first, exploratory description and analysis of the social dialect that

Greek soldiers use in their everyday life inside army camps. The data we are presenting were

gathered during our service in the Greek infantry army (following a qualitative methodology),

while our analysis is focusing primarily on morphological mechanisms. Two kinds of

neologisms exist in our data: a) words that also exist in Standard Greek, but with a wholly

different meaning, and b) new words, created with a variety of suffixes. After the analysis of

the suffixes that are divergent, compared to their function in Standard Greek, we proceed to

the presentation of neologisms that are created through the mechanisms of abscission, gender

alteration, compounding and blending. The social dialect of Greek soldiers appears to very

creative, using material from Standard Greek, the official army register, and especially youth

language.

1. Εισαγωγή

Στην ανακοίνωση αυτή1 θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε τα βασικότερα μορφολογικά

χαρακτηριστικά της στρατιωτικής αργκό, όπως την ακούσαμε και τη χρησιμοποιήσαμε κατά

τη διάρκεια της στρατιωτικής μας θητείας. Παρόλο που η ποιοτική μεθοδολογία της έρευνας

μας δεν μας επιτρέπει να υποστηρίξουμε ότι χρησιμοποιείται παντού και γενικά με αυτόν τον

τρόπο η στρατιωτική αργκό από τους Έλληνες στρατιώτες, έχουμε βάσιμους λόγους να

πιστεύουμε ότι η χρήση των στοιχείων που παρουσιάζουμε είναι γενικευμένη σε ικανό

βαθμό.

1 Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά την καθηγήτρια Γλωσσολογίας Άννα Αναστασιάδη – Συμεωνίδη για τη βιβλιογραφική της καθοδήγηση σε ζητήματα μορφολογίας, το Θανάση Καρασίμο για το πολύτιμα σχόλια του, το Βασίλη Αργυρόπουλο και τη Βιβή Θώμου για τις παρατηρήσεις τους, και την αν. καθηγήτρια Γλωσσολογίας Άννα Ιορδανίδου για το ενδιαφέρον και την ενθάρρυνσή της.

1133

1.1 Πηγές

Το γλωσσικό μας υλικό συλλέχθηκε με τη μέθοδο της συμμετοχικής παρατήρησης (Κυριαζή

1999: 245-282). Με τη συγκεκριμένη μέθοδο τα κοινωνικά φαινόμενα μελετώνται ενώ

διαδραματίζονται στο φυσικό τους περιβάλλον και στόχος της είναι η σε βάθος μελέτη τους,

με έμφαση στην προσωπική οπτική των υποκειμένων. Πιο συγκεκριμένα, στην έρευνά μας

υπήρξαμε πλήρως συμμετέχοντες ερευνητές, καταγράφοντας και οι δυο μας με τη μορφή

γραπτών σημειώσεων το γλωσσικό υλικό που ακούσαμε και χρησιμοποιήσαμε.

Από τη στιγμή που συγκεντρώσαμε το πρώτο σώμα υλικού αποφασίσαμε να το ελέγξουμε

με δύο τρόπους: α) με το να το δώσουμε σε πληροφοριοδότες που ήταν την περίοδο εκείνη

στρατιώτες ή είχαν ολοκληρώσει τη στρατιωτική θητεία τους το πολύ μέχρι 4 χρόνια πριν, β)

με έρευνα σε γραπτές πηγές που να αναφέρονται ρητά στο ζήτημα του στρατιωτικού

λεξιλογίου (βλ. βιβλιογραφία). Πρέπει πάντως να γίνει σαφές ότι αναφερόμαστε σε έλεγχο

και επιβεβαίωση του υλικού μας, αλλά όχι σε συμπλήρωσή του. Το γλωσσικό υλικό που

παρουσιάζουμε είναι μόνο αυτό που ακούσαμε ή και χρησιμοποιήσαμε οι ίδιοι κατά τη

διάρκεια της στρατιωτικής μας θητείας.

1.2. Τι ορίζουμε ως στρατιωτική κοινωνιόλεκτο

Ορίζουμε ως στρατιωτική κοινωνιόλεκτο τα γλωσσικά εκείνα στοιχεία κάθε γλωσσολογικού

επιπέδου ανάλυσης που πληρούν τα εξής κριτήρια:

1. Έχουν ορισμένη συνθήκη επικοινωνίας και γλωσσικό (ή μεταγλωσσικό) αντικείμενο

αναφοράς το στρατιωτικό πλαίσιο (δηλ. τόποι γεωγραφικοί αλλά και εντός του

στρατοπέδου, αντικείμενα, καταστάσεις και συνθήκες), ακόμη και σε περίπτωση που οι

φορείς τους βρίσκονται εκτός αυτού.

2. Δε χρησιμοποιούνται καθόλου στην Κοινή, ή χρησιμοποιούνται2

2.1 πολύ πιο περιορισμένα σε σύγκριση με το στρατιωτικό πλαίσιο (π.χ. αγγαρεία,

χώνω/ομαι, πήζω, λιώνω),

2.2 με διαφορετική (κυριολεκτική ή μεταφορική) σημασία (π.χ. φίδι, τούρκος, ποντίκι,

ψάρι, καμπάνα, το γερμανικό)

3. Χρησιμοποιούνται από τους έφεδρους στρατιώτες. Λιγότερο συχνά, χρησιμοποιούνται

ως ανεπίσημη μορφή λόγου από τους αξιωματικούς προς τους έφεδρους στρατιώτες σε

περιπτώσεις όπου η άσκηση εξουσίας επιδιώκεται και με όρους γλωσσικής οικειότητας,

ώστε να γίνει ακόμη πιο έντονη3.

2 Κάποια στοιχεία υποθέτουμε ότι επεκτάθηκαν με φορά από το στρατιωτικό στο ευρύτερο λεξιλόγιο ή σε άλλες κοινωνιολέκτους όπως η γλώσσα των νέων (ράδιο αρβύλα, ψαρώνω, δεν την παλεύω κ.α.). 3 Σχετικά με τη σύνδεση εξουσίας και οικειότητας (βλ. Tannen 1994: 20-52).

1134

1.3. Περιορισμοί

Η έρευνά μας χαρακτηρίζεται από κάποιους περιορισμούς που κρίνουμε απαραίτητο να

αναφέρουμε εξαρχής:

• Το υλικό μας αφορά αποκλειστικά και μόνο το Στρατό Ξηράς και ιδίως το Σώμα του

Πεζικού και όχι τα Όπλα του Ναυτικού και της Αεροπορίας. Αυτό οφείλεται στο ότι και οι

δυο μας υπηρετήσαμε εκεί, άρα δεν είχαμε καθόλου πρόσβαση στα άλλα δύο Όπλα.

• Το υλικό μας επίσης αφορά αποκλειστικά και μόνο έφεδρους στρατιώτες που μπορούν

ιεραρχικά να φτάσουν μέχρι το βαθμό του λοχία.

• Η απουσία απομαγνητοφωνημένου υλικού μας απέτρεψε βέβαια και από την επισήμανση

οποιασδήποτε φωνητικής ή φωνολογικής ιδιαιτερότητας της κοινωνιολέκτου, οφείλουμε

όμως να επισημάνουμε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που θα παρουσίαζε η μελέτη τους και

ιδίως του επιτονισμού.

2. Μορφολογικοί μηχανισμοί παραγωγής νεολογισμών

Όπως αναφέραμε και στην εισαγωγή, στο πλαίσιο αυτής της ανακοίνωσης θα παρουσιάσουμε

και θα αναλύσουμε μόνο τα μορφολογικά στοιχεία της κοινωνιολέκτου, τα οποία θεωρούμε

ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία αποτελούν νεολογισμούς. Νεολογισμός σύμφωνα με

την Αναστασιάδη-Συμεωνίδη (1986: 28-9) είναι «κάθε νέα λεξική μονάδα που εμφανίζεται

στο ΝΕ λεξιλόγιο, δηλ. πρόκειται για νέο γλωσσικό σημείο με δύο όψεις, ή μόνο για μία νέα

από τις δύο όψεις του γλωσσικού σημείου (σημαίνον ή σημαινόμενο), οπότε μιλούμε

αντίστοιχα για φωνολογικό ή σημασιολογικό νεολογισμό. Ο όρος αυτός [...] είναι

ανεξάρτητος από το εάν πρόκειται για γλωσσικό σημείο ή για όψη του που απλώς

εμφανίζεται στο λόγο ή που έχει κωδικοποιηθεί, δηλ. υιοθετηθεί από το σύστημα της ΝΕ».

Ακολουθώντας λοιπόν τον παραπάνω ορισμό, θεωρούμε νεολογισμούς της στρατιωτικής

κοινωνιολέκτου αυτούς που κατά βάση δεν περιέχονται ως λήμματα σε λεξικά. Όσοι

περιέχονται, είτε έχουν επεκταθεί από την κοινωνιόλεκτο προς την Κοινή (χρήση που

κωδικοποιείται στο ίδιο το λήμμα ενός λεξικού, όταν αναγράφεται ότι αποτελεί λεξιλόγιο της

αργκό, π.χ. ψαρώνω), είτε έχουν άλλο αντικείμενο αναφοράς και συνακόλουθα άλλη σημασία

(π.χ. τριτάκι, τριάρι, κατοστάρα, ψαράς, ψαρούκλα). Επίσης, ενώ δεν συμπεριλαμβάνουμε

εδώ νεολογισμούς που είναι μόνο σημασιολογικοί, εντούτοις παρουσιάζουμε τα παράγωγά

τους που χρησιμοποιούνται ευρέως στην κοινωνιόλεκτο (π.χ. σειρά > σειρούλα, σειρούμπα,

κοντοσείρι, γαμοσείρης).

Μετά την επεξεργασία του υλικού μας καταλήξαμε στο ότι οι κυριότερες μορφολογικές

διαδικασίες παραγωγής νεολογισμών της κοινωνιολέκτου είναι οι ακόλουθες4:

4 Οι κατηγορίες αυτές δεν είναι αποκλειστικές, καθότι κάποιες από τις παρουσιαζόμενες λέξεις εντάσσονται σε παραπάνω από μία κατηγορίες ή/και παράγονται από περισσότερες από μία

1135

1. προσθήκη Επιθήματος

2. Σύνθεση

3. Αποκοπή (και ενίοτε Διπλασιασμός)

4. Χρήση αρκτικόλεξων ως λεξικών μονάδων

5. Εναλλαγή γένους

2.1. Προσθήκη επιθήματος

Τα επιθήματα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή νεολογισμών στην κοινωνιόλεκτο

μπορούν να χωριστούν αδρά σε δύο κατηγορίες: α) σε αυτά που χρησιμοποιούνται ευρέως

για την παραγωγή νεολογισμών και στην Κοινή και β) σε αυτά που εμφανίζονται μόνο στη

στρατιωτική κοινωνιόλεκτο, αλλά μπορεί επίσης να συνδέονται με άλλες κοινωνιολέκτους

και σε κάθε περίπτωση σχετίζονται με το ανεπίσημο – λαϊκό ύφος5. Ακολουθεί η παράθεση

σε πίνακες με αλφαβητική σειρά όλων των επιθημάτων που εμφανίζονται στο υλικό μας.

Θεωρήσαμε σκόπιμο να δώσουμε ερμηνείες για τα λεξικά αυτά στοιχεία, καθώς η σημασία

τους δεν είναι γνωστή σε όσους και όσες δεν έχουν έρθει σε επαφή με την κοινωνιόλεκτο,

έστω και εν μέρει. Μετά την παράθεση των πινάκων θα αναλύσουμε τα επιθήματα που

ανήκουν στη δεύτερη από τις παραπάνω κατηγορίες και όσα επιθήματα της πρώτης

κατηγορίας που παρουσιάζουν διαφορετική μορφολογική ή σημασιολογική λειτουργία σε

σύγκριση με την ΚΝΕ (για εποπτικούς λόγους τα επιθήματα αυτά είναι σκιασμένα στους

πίνακες).

Πίνακας 1

Ερμηνεία Θέμα Επίθημα Συμπατριώτης, όπως φαίνεται από τον Αριθμό Στρατολογικού Μητρώου Η σκοπιά Το τρίτο νούμερο σκοπιάς (18.00-20.00, 02.00-04.00, 10.00-12.00) Το τέταρτο νούμερο σκοπιάς (20.00-22.00, 04.00-06.00, 12.00-14.00)

ασιμ- σκοπετ- τριτ- τεταρτ-

άκι

Έφεδρος στρατιώτης, υπερβολικά προβλεπόμενος και αγχωμένος ψάρ- ακλας Έφεδρος στρατιώτης που ανήκει στην ΕΛληνική ΔΥναμη Κύπρου Έφεδρος στρατιώτης που απασχολείται στο Κέντρο ΕΠΙΚοινωνιών

ελδυκ- κεπικ-

άριος

Εκατό ημέρες πριν την απόλυση Πενήντα ημέρες πριν την απόλυση Το όχημα συλλογής απορριμμάτων

κατοστ- πενηντ- σκουπιδι-

άρα

Έφεδρος στρατιώτης, υπερβολικά προβλεπόμενος και αγχωμένος ποντικ- αράς Το αυτόματο όπλο G3A3 Το αυτόματο όπλο G3A4

τρι- τεσσ-

άρι

διαδικασίες. Για παράδειγμα, η λέξη «προβλεπέ» προκύπτει με αποκοπή του ρήματος «προβλέπ[ομαι]» [3] και στη συνέχεια με την προσθήκη του επιθήματος –έ [1]. 5 Για τη διάκριση +/-λόγιου στην Κοινή Νεοελληνική, όπως και για το συνεχές που αναπτύσσεται ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πόλους βλ. Αναστασιάδη – Συμεωνίδη & Φλιάτουρας (2005: 110-120)

1136

Κρύβομαι ώστε να αποφύγω την υπηρεσία Εκτελώ/Διατάζω το παράγγελμα της μεταβολής

λουφ- μεταβολ-

άρω

Έφεδρος στρατιώτης που ανήκει στην κατηγορία Ι4, είτε θεωρείται ανίκανος. Η λέξη προέρχεται από το βαθμό ικανότητας των στρατιωτών που αναπαρίσταται με το γράμμα Ι και τους αριθμούς 1 ως 5. Μόνιμος στρατιωτικός, μεγαλύτερης ηλικίας, που φέρει βαθμό αλλά δεν αποφοίτησε από καμία στρατιωτική σχολή Έφεδρος στρατιώτης υπεύθυνος για την εξυπηρέτηση στο Κέντρο Ψυχαγωγίας Αξιωματικών (Κ.Ψ.Α) (επίσης και «καψιμιτζής») Ο μόνιμος, αμειβόμενος, επαγγελματίας στρατιωτικός Έφεδρος στρατιώτης Ομάδας Υποβρύχιων Καταστροφών (Ο.Υ.Κ.) Έφεδρος στρατιώτης, υπερβολικά προβλεπόμενος και αγχωμένος

γιωτ- καραβαν- καψ- μονιμ- οϋκ- ψαρ-

άς

Ανώτερος στρατιωτικός, με διακριτικά τα χρυσά - ασημένια αστέρια αστερ- άτος Το γραφείο των διμοιριτών Το γραφείο του επιλοχία Το γραφείο του σιτιστή Το γραφείο του λοχαγού

διμοιριτ- επιλοχ- σιτιστ- λοχ-

άδικο

Το Κέντρο Ψυχαγωγίας Αξιωματικών (Κ.Ψ.Α.) καψ- αδ-ικο Το Κέντρο Ψυχαγωγίας Μονάδος (Κ.Ψ.Μ.) καψιμιτζ- ιδ-ικο Η κατάσταση που συνδέεται με την απόλυση και τα αισθήματα ευφορίας Η ιδιότητα του προβλεπόμενου από το στρατιωτικό κανονισμό Στην εντέλεια Η κατάσταση του να σου αναθέτουν απροσδόκητα μια υπηρεσία

λελ- προβλεπ- τζετ- χωσ-

έ

Κρύβομαι, ξεκουράζομαι και αποφεύγω μια υπηρεσία. τούφ- εν Στρατόπεδο, τάγμα ή λόχος που δεν ακολουθεί τα προβλεπόμενα χυμ- είο Στρατιώτης που υπηρετεί στο Σώμα των Αλεξιπτωτιστών πουλαδ- ερός Η σκοπιά σκοπ- έτ-ο Το νησί Λέσβος, όπου μένουν οι «Γκασμάδες» Ο Έβρος, όπου μένουν οι «Γκάτζολοι» Το νησί Χίος, όπου μένουν οι «Ούργοι»

Γκασμαδ- Γκατζολ- Ουργ-

ία

Η τιμωρία Η κατάσταση του «να μην την παλεύεις», να νιώθεις πολύ έντονα το φόρτο από την καθημερινότητα εντός στρατοπέδου

καμπαν- α-παλεψ-

ιά ιές

Η συγκομιδή μικρών σκουπιδιών από τους εξωτερικούς χώρους [Το σύρσιμο στο χώμα με τους αγκώνες, επισήμως «έρπειν»] Η εργασία της αποψίλωσης ή σκαψίματος στους εξωτερικούς χώρους Η σκοπιά

γοπ- [ερπ-] τσαπ- σκόπ-

ινγκ

Τιμωρώ με ποινή, δηλαδή «καμπάνα» Κρύβομαι έντεχνα και πονηρά, ώστε να αποφύγω την αγγαρεία

καμπαν- φιδ-

ιάζω

Ανώτερος στρατιωτικός, με διακριτικά τα χρυσά - ασημένια αστέρια Έφεδρος στρατιώτης που κανονίζει τα πράγματα προς όφελός του Έφεδρος στρατιώτης που έχει «βύσμα», δηλαδή κάποιο μέσο

αστερ- χωσιματ- βυσματ-

ίας

Νέος έφεδρος στρατιώτης, υπερβολικά προβλεπόμενος και αγχωμένος νεομπ- ίδης Ευνοϊκή μετάθεση ή τοποθέτηση σε υπηρεσία, λόγω κάποιου μέσου βυσματ- ικός Η διαδικασία του να κάνεις ένα στρατιώτη να γίνει πιο προβλεπόμενος ψαρω- τικός Έφεδρος στρατιώτης που εκτελεί την υπηρεσία της Ασφάλειας Μονάδος Έφεδρος στρατιώτης των Ειδικών Δυνάμεων (πρώην ΛΟΚ)

αλφαμ- ειδικοδυναμ-

ίτης

Η υπηρεσία του θαλαμοφύλακα (επιτήρηση των θαλάμων κι όπλων) Η υπηρεσία του οργάνου (οργάνωση καθαριότητας - συνοδεία στρ/των) Η στρατιωτική θητεία (στον στρατό ξηράς) γενικά

θαλαμοφ- οργαν- φανταρ-

ι-λίκι

1137

Η ανάληψη της προβλεπόμενης υπηρεσίας κάποιου άλλου Η πρόκληση άγχους σε στρατιώτη από τη συμπεριφορά κάποιου άλλου

μπιφτέκω- ψάρω-

μα

Φανταστική ουσία που ηρεμεί αυτόν που «δεν την παλεύει» αντι-παλευ- όλ Φανταστική ουσία που ηρεμεί αυτόν που «δεν την παλεύει» αντι-παλευ- όν Ο βοηθός του περιπολάρχη, ο οποίος περιπολεί στο στρατόπεδο περιπολ- όπουλο Μόνιμος κάτοικος της Σάμου, δηλαδή της «Ζούγκλας» Μόνιμος κάτοικος του Έβρου, δηλαδή της Γκατζολίας

Ζούγκλ- Γκατζολ-

ος

Έφεδρος στρατιώτης, υπερβολικά προβλεπόμενος και αγχωμένος νε- ούδι Έφεδρος στρατιώτης, υπερβολικά προβλεπόμενος και αγχωμένος ψαρ- ούκλα Συνάδελφος στρατιώτης, που ανήκει σε ίδια «σειρά» σειρ- ούλα Έφεδρος στρατιώτης, υπερβολικά προβλεπόμενος και αγχωμένος ψαρ- ούλης Συνάδελφος στρατιώτης σε ίδια σειρά σειρ- ούμπα Έφεδρος στρατιώτης που είναι «παλιός», πλησιάζει δηλαδή η απόλυσή τουκαι δεν αγχώνεται να είναι προβλεπόμενος

[πα]λαί- πάλι-

ουρας

Έφεδρος στρατιώτης που έχει το καθήκον της λειτουργίας του Κέντρου Ψυχαγωγίας Μονάδος (Κ.Ψ.Μ.)

καψιμι- τζής

Έφεδρος στρατιώτης των Ειδικών Δυνάμεων (πρώην ΛΟΚ) λοκ- α-τζής Έφεδρος στρατιώτης που δυσκολεύεται και πιέζεται από τις απαιτήσεις της στρατιωτικής θητείας (δεν την παλεύει)/ Αξιωματικός που δυσκολεύει και πιέζει τους έφεδρους στρατιώτες (δεν παλεύεται)

α-πάλευ- τος

Μεταφέρω την προβλεπόμενη υπηρεσία μου σε κάποιον άλλο, «χώνω» Αισθάνομαι άγχος και φροντίζω να είμαι προβλεπόμενος, είμαι «ψάρι» / Κάνω ένα στρατιώτη να αγχωθεί ή και να γίνει πιο προβλεπόμενος Παύω να αισθάνομαι άγχος και να φροντίζω να είμαι προβλεπόμενος

μπιφτεκ- ψαρ- ξε-ψαρ-

ώνω

Νέος έφεδρος στρατιώτης, υπερβολικά προβλεπόμενος και αγχωμένος νέ- ωπας

Παρατηρήσεις σχετικά με τα επιθήματα

-άρα: Και στα τρία παραδείγματα (κατοστάρα, πενηντάρα, σκουπιδιάρα) παρατηρούμε

ουσιαστικοποίηση του θηλυκού του επιθέτου σε –άρης –άρα –άρικο & -άρι.

–άρι: Και στα δύο παραδείγματα (τριάρι, τεσσάρι) παρατηρούμε ουσιαστικοποίηση του

θηλυκού του επιθέτου σε –άρης –άρα –άρικο & -άρι.

-άρω: Μολονότι στην Κοινή το επίθημα συνδέεται συνήθως με θέματα ξενικής προέλευσης,

στο υλικό μας και τα δύο θέματα (λουφ-, μεταβολ-) έχουν ελληνική προέλευση.

-άς: Σε δύο περιπτώσεις του υλικού μας (γιωτάς, ψαράς) το επίθημα δεν εκφράζει σχετικό

επάγγελμα ή ασχολία, αλλά την ιδιότητα.

-άδικο & -ίδικο: Το υλικό μας εντάσσεται εν μέρει στις εξαιρέσεις που αναγνωρίζει η

Αναστασιάδη – Συμεωνίδη (1996: 157-171), η οποία υποστηρίζει ότι υπάρχει ένας γενικός

κανόνας παραγωγής με ουσιαστικοποίηση από επίθετα σε –΄ικος –΄ικη –΄ικο (ψιλικατζίδικος

–ικη –ικο > το ψιλικατζίδικο).

-έ: Σε αντίθεση με την Κοινή (Αναστασιάδη – Συμεωνίδη, 1985), στο υλικό μας το επίθημα

συνδέεται με ονοματική βάση μόνο σε μία περίπτωση (τζετέ). Στις υπόλοιπες περιπτώσεις το

επίθημα είτε συνδέεται με ξεκάθαρα ρηματική βάση και θέμα μη συνοπτικό (προβλεπέ) ή

1138

συνοπτικό (χωσέ), ενώ σε μια περίπτωση η βάση είναι αδιαφανής, η ίδια δηλαδή παράγεται

από ρήμα, αλλά λειτουργεί τόσο ονοματικά όσο και ρηματικά (λελέ)6.

-έτο: Πιθανολογούμε ότι προέρχεται από επιθηματοποίηση της ιταλικής κατάληξης –έτο,

καθώς υπάρχουν αρκετά δάνεια ουσιαστικά με κατάληξη σε –έτο, που μπορούν να

επαναναλυθούν σε θέμα και επίθημα (κλαρίνο – κλαρινέτο, καμίνι – καμινέτο). Το νέο θέμα

είναι αρκετά δυναμικό, ώστε με τη σειρά του α) να δέχεται νέο επίθημα (σκοπετάκι) και β) να

χρησιμοποιείται ως α’ συνθετικό (σκοπετάνθρωπος)

-ιά: Στις δύο περιπτώσεις που συναντάμε παραγωγή νεολογισμού με το επίθημα –ιά, οι

παρατηρήσεις μας ταυτίζονται με αυτές της Ευθυμίου (1995, 1996, 1997): στο ένα από τα

παράγωγα χρησιμοποιείται το συνοπτικό θέμα (απαλεψιές, σημειωτέον ότι εμφανίζεται μόνο

στον πληθυντικό), που σχετίζεται με την ενέργεια θεωρημένη στην ολότητά της. Επιπλέον, τα

δύο συγκεκριμένα παράγωγα ανήκουν στις «κατασκευασμένες λέξεις του τύπου φραπεδιά,

πουλοβεριά κτλ» που αναφέρονται σε πτυχές της καθημερινής ζωής και χρησιμοποιούνται σε

οικείο, ανεπίσημο λόγο, και ιδίως στη γλώσσα των νέων.

-ινγκ: Από το αγγλική κατάληξη -ing του γερουνδίου που δηλώνει τη ρηματική διαδικασία.

Στο υλικό μας επικολλάται σε ονοματική βάση (τσάπινγκ, γόπινγκ, σκόπινγκ) για να δηλώσει

κι εδώ τη διαδικασία. Κατ’ αναλογία δημιουργήθηκε και το «έρπινγκ», με ανάπτυξη /g/ στο

τέλος.

-ίδης: Υποθέτουμε ότι έχει σχέση με την κατάληξη των επωνύμων ποντιακής προέλευσης σε

–ίδης.

-όλ/-όν: Υποθέτουμε ότι προέρχεται από το συχνό τέλος λέξης σε φαρμακευτικά σκευάσματα

(π.χ. dep-on, bepanth-ol), επειδή οι παραγόμενοι νεολογισμοί παραπέμπουν σημασιολογικά

σε αυτά.

-ούμπα: Είναι σαφής η ύπαρξή του στη γλώσσα των νέων (π.χ. φιλούμπα, σταρούμπα,

κεφαλούμπα). Η λειτουργία του είναι μάλλον επιτατική, και χρησιμοποιείται για τη

δημιουργία κλίματος οικειότητας.

-ουρας: Πιθανότατα προέρχεται από το θηλυκό μεγεθυντικό επίθημα της ΚΝΕ –ούρα, που

έχει και μειωτική σημασία. Ενδιαφέρον παρουσιάζει στο υλικό μας η συνύπαρξη του λόγιου

θέματος παλαί- και του λαϊκού θέματος παλι-, που συνδέονται με το ίδιο επίθημα.

6 Στην περίπτωση του «λελέ», υποθέτουμε ότι αρχικά εμφανίζεται απλή ηχητική σύμπτωση με το επίθημα –έ. Στη συνέχεια, το θέμα «λελ-» χρησιμοποιείται ως α’ συνθετικό άλλων λεξικών μονάδων

1139

2.2. Σύνθεση Πίνακας 2

Α’ Συνθετικό Σ. Φ. Β’ Συνθετικό Ερμηνεία

αγγαρει ο μάχος Έφεδρος στρατιώτης που του αναθέτουν συχνά αγγαρείες

αδειο ό χαρτο Το έγγραφο της άδειας

αντι παλευόλ/-ον

κούκου

Δες πριν

Φανταστική ουσία στο φαγητό των στρατιωτών, που τους

στερεί προσωρινά τη σεξουαλική τους ικανότητα

γαμ ο άδεια

όπλο

σείρι

σείρης

Ο έφεδρος στρατιώτης που βλάπτει συναδέλφους της ίδιας

σειράς

γιωτ ό μπαλο βλ. γιωτάς

ειδικ ο δυναμίτης Δες πριν

εξοδ ό χαρτο Το έγγραφο της εξόδου

ζουγκλ ό σκονη Η ομίχλη στη Σάμο

θαλαμ ό σκυλο Θαλαμοφύλακας, δες πριν

ο ντόγκ

ντόγκι

Θαλαμοφύλακας, δες πριν

Θαλαμοφύλακας, δες πριν

καμπαν ό φατσα Στρατιώτης που η εμφάνιση του προδιαθέτει για τιμωρία

κοντ ο σείρι

σειρά

Στρατιώτης που ανήκει σε κοντινή σειρά με κάποιον άλλο

κωλ ό ψαρο

φιδο

λελ ό χαρτο

πλάνο

τουρμπίνες

Το έγγραφο της απόλυσης

Το αεροπλάνο που γυρίζει το στρατιώτη στον τόπο

καταγωγής του μετά την απόλυση

λελέ φωνο Τηλεφώνημα σχετικό με την απόλυση του στρατιώτη

λελε δόνι Το χελιδόνι που «φέρνει» την απόλυση

λοχι

τσατσό

ό σημο Τα διακριτικά βαθμού του λοχία

Τα διακριτικά βαθμού του δεκανέα

μαυρ ο σκούφης Έφεδρος στρατιώτης που υπηρετεί στα Τεθωρακισμένα

μαντρα

πήδα

πήδας

Η ενέργεια της αντικανονικής εξόδου απ’ το στρατόπεδο

Ο στρατιώτης που προβαίνει στην παραπάνω ενέργεια

νεκρ ο τάμπελο Η πλακέτα με τα στρατολογικά στοιχεία του φέροντος

Ουργ ό νησο Η Χίος ο νήσι Ομοίως

με συνδετικό φωνήεν -ο-, π.χ. «λελόχαρτο». Ίσως θα μπορούσαμε επομένως να κάνουμε λόγο για επανανάλυση του «λελέ» σε «λελ-έ», δηλαδή θέμα «λελ-» και επίθημα «-έ».

1140

παλι ο σείρι

σειρά

Ο στρατιώτης που είναι παλιός ή/και γνώριμος από παλιά

παρταλ ο στρατόπεδο

δόκιμος

Το μη προβλεπόμενο στρατόπεδο που επανδρώνεται από

«παρτάλια», αντίστοιχους στρατιώτες - αξιωματικούς

ο έφεδρος αξιωματικός που είναι παρτάλι

πρασιν ο σκούφης

μπερές

Ο έφεδρος στρατιώτης που υπηρετεί στις Ειδικές Δυνάμεις

σκοπ άνθρωπος Ο στρατιώτης που εκτελεί υπερβολικά πολλές σκοπιές

σκοπετ άνθρωπος Ομοίως

στρατ ό καυλος Ο αξιωματικός ή έφεδρος στρατιώτης που έχει παθολογική

αγάπη για το στρατό.

ψαρ ο δόκιμος

λοχίας

Ο δόκιμος ή ο λοχίας που είναι υπερβολικά

προσκολλημένοι στα καθήκοντα του βαθμού τους

ταξ μαν Ο ταξίαρχος

2.2.1. Γενικές παρατηρήσεις

Πέραν της όποιας σημασιολογικής δημιουργικότητας τους, τα σύνθετα διατηρούν τις δύο

βασικές δομές των συνθέτων της ΝΕ ([θέμα][θέμα] π.χ. γιωτόμπαλο/εξοδόχαρτο, ή

[θέμα][λέξη] π.χ. ψαροδόκιμος, σκοπάνθρωπος), και το συνδετικό φωνήεν -ο-. Ως προς τις

λειτουργικές σχέσεις ανάμεσα στα δύο συνθετικά (υπόταξης - παράταξης) που εμφανίζονται

στην Κοινή, παρατηρούμε ότι κανένα από τα σύνθετα του υλικού μας δεν εμφανίζει σχέση

παράταξης. Όσον αφορά το β’ συνθετικό, ιδιαίτερα δημιουργικό φαίνεται το θέμα της λέξης

«σειρά», καθώς μας δίνει τα σύνθετα: γαμοσείρι, κοντοσείρι, παλιοσείρι, γαμοσείρης,

κοντοσειρά και παλιοσειρά.

2.2.2. Μειγματοποίηση

Ιδιαίτερα παραγωγικά είναι τα σύνθετα με το «λελ-ε/ο» που λειτουργεί ως α΄ συνθετικό, και

σημασιολογικά έχει την έννοια της «απόλυσης» (π.χ. λελόχαρτο). Σε τρία από τα αυτά,

λελοπλάνο, λελεδόνι και λελέφωνο, πραγματοποιείται μειγματοποίηση (blending), διαδικασία

κατά την οποία το προκύπτον σύνθετο αποτελείται από μέρη των δύο συνθετικών (Koutita –

Kaimaki & Fliatouras 2001: 117-13) και συγκεκριμένα από το τέλος των λέξεων

«αεροπλάνο», «χελιδόνι» και «τηλέφωνο».

2.2.3. Ρηματικά σύνθετα

Θεωρούμε ότι ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα ρηματικά σύνθετα του υλικού μας, δηλαδή

όσα έχουν δεύτερο συνθετικό μέρος ρήμα ή ρηματικό παράγωγο (Ράλλη 2005: 184-7). Στο

υλικό μας έχουμε σύνθετα μόνον της δεύτερης κατηγορίας (αγγαρειομάχος, γαμοσείρης,

γαμοσείρι, μαντραπήδας, μαντραπήδα, στρατόκαυλος), δηλαδή με στοιχείο προερχόμενο από

1141

τη διαδικασία της παραγωγής μετά την προσθήκη ονοματικού επιθήματος στη ρηματική

βάση. Σε σχέση με όσα ισχύουν για την Κοινή ενδιαφέρον έχουν τα εξής:

• Θεωρείται ότι το συμπλήρωμα του ρηματικού παράγωγου βρίσκεται στη θέση του α΄

συνθετικού εφόσον η βάση για τα σύνθετα της ΝΕ με σχέση εξάρτησης είναι το

συνθετικό μέρος που τοποθετείται στα δεξιά της δομής (π.χ. αφισσοκόλληση,

νυχοκόπτης, ό.π.:173). Στην περίπτωση όμως των «γαμοσείρης, ο / γαμοσείρι, το» αυτό

ανατρέπεται και το συμπλήρωμα έρχεται στη θέση του β΄ συνθετικού ενώ η βάση στη

θέση του πρώτου.

• Κανένα από τα τέσσερα ρηματικά παράγωγα (-πηδας, γαμο-, -καυλος, -μάχος) δεν

χρησιμοποιείται ως ανεξάρτητη λέξη ενώ ταυτόχρονα κανένα από αυτά τα σύνθετα δεν

εμφανίζεται ως ρήμα (*μαντραπηδάω, *σειρογαμάω, *στρατοκαυλώνω,

*αγγαρειομάχομαι). Κάτι τέτοιο θα μπορούσε ίσως να εξηγηθεί αν τα θεωρούσαμε

«δεσμευμένα θέματα» (ό.π.:64-5) δηλαδή θέματα που έχουν το χαρακτηριστικό της μη

ελευθερωσιμότητας και δημιουργούνται είτε από τη διαδικασία της μετάπλασης από

ρήμα σε όνομα (-μαχος, -πλανος) είτε με τη διαδικασία της ετεροίωσης (-πλόκος, -

τρόφος) αλλά κάτι τέτοιο ισχύει μόνο για το -μάχος.

• Όσον αφορά τους θεματικούς ή σημασιολογικούς ρόλους των συμπληρωμάτων,

παρατηρούμε ότι στα τέσσερα από τα ρηματικά σύνθετά του υλικού μας (μαντραπήδας,

μαντραπήδα, γαμοσείρης, γαμοσείρι) τα συμπληρώματα έχουν το σημασιολογικό ρόλο

του δέκτη. Αντίθετα, στο «στρατόκαυλος», το συμπλήρωμα κρατάει το σημασιολογικό

ρόλο του μέσου. Σχετικά αδιαφανές βρίσκουμε το «αγγαρειομάχος» στου οποίου το

συμπλήρωμα θα δίναμε με επιφύλαξη το ρόλο του δέκτη.

3. Αποκοπή (και διπλασιασμός)

Αρκετά συχνό στο υλικό μας είναι το μορφολογικό φαινόμενο της αποκοπής κάποιου

τεμαχίου της λέξης η οποία σε κάποιες περιπτώσεις συνοδεύεται και από το φαινόμενο του

διπλασιασμού συλλαβής.

Πίνακας 3

Αρχική λέξη Προϊόν Αποκοπής (και Διπλασιασμού)

[πα]λαίουρας λαίουρας

τεθωρα[κισμένο]ς τεθώρας

ανθυπα[σπιστή]ς ανθύπας

επιλοχ[ί]ας επιλόχας

λοχα[γό]ς λόχας

δόκι[μο]ς δόκης

ταξ[ίαρχος] ταξίαρχος

1142

τάκ[ος] τακ-λάιν (= η γραμμή της αναφοράς)

ρουφ[ιάνος] ρουφ

προβλεπ[ομενος] προβλεπέ

απολ[ύομαι] και τρελαί[νομαι] απολε-λέ και τρελε-λέ

[απο]λελέ λελέ

δεν την παλ[εύω] καθόλου δεν τη μπαλούλου καθολούλου

δε σε χάλ[ασε] καθόλου δε σε χαλούλου καθολούλου

Παρατηρήσεις

Οι περισσότερες αποκοπές γίνονται στο τέλος της λέξης (π.χ. τεθώρα[κισμένο]ς,

ανθύπα[σπιστή]ς, λόχα[γο]ς, ταξ[ίαρχος], ρουφ[ιάνος]). Θεωρούμε ότι στα προηγούμενα

παραδείγματα δε χρησιμοποιείται το παραγωγικό επίθημα –ας, αλλά το κλιτικό πρόσφυμα –ς,

γι' αυτό και δεν τα παραθέσαμε στην ενότητα της παραγωγής με επιθήματα. Αποκοπή

συναντάται και στην αρχή της λέξης ([πα]λαίουρας). Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα

ουσιαστικά «δίκας» και «υπόδικας», που προκύπτουν με διπλή αποκοπή, και στο μέσον και

στο τέλος της λέξης (δι[οι]κ[ητή]ς, υποδι[οι]κ[ητή]ς) με ταυτόχρονη ανάπτυξη ενός –α- πριν

το κλιτικό πρόσφυμα, κατ’ αναλογία προς τα υπόλοιπα ουσιαστικά που εμφανίζουν τέλος

λέξης σε –ας (τεθώρας, ανθύπας, επιλόχας, λόχας).

Ως προς τις περιπτώσεις των αποκοπών που συνδυάζονται με διπλασιασμό, το πιο

ενδιαφέρον, γνωστό και συχνό παράδειγμα είναι το «απολ[ύομαι] και τρελαί[νομαι]», που

μας δίνει αρχικά το «απολελέ και τρελελέ» με φωνηεντική προσθήκη ενός –ε στο θέμα απόλ-

(κατ’ αναλογία με το τρελέ) αλλά και διπλασιασμό. Στη συνέχεια στο «απολελέ» γίνεται νέα

αποκοπή, αυτή τη φορά στην αρχή της λέξης, για να καταλήξουμε στο ιδιαίτερα παραγωγικό

και πολυλειτουργικό «λελ-ε/ο» (βλ. και ενοτ. 2.2.1. και υποσημ. 6). Παρόμοιο, αλλά

λιγότερο συχνό συνδυασμό αποκοπής και διπλασιασμού συναντάμε και στα συντάγματα «δεν

τη μπαλούλου καθολούλου» και «δεν σε χαλούλου καθολούλου», με αποκοπή στο τέλος των

ρημάτων «παλ[εύω]» και «χάλ[ασε]», ανάπτυξη ενός «ου» κατ’ αναλογία προς το «καθόλ-

ου» και στη συνέχεια διπλασιασμό του /lu/ στα «παλού», «χαλού» και «καθόλου». Τα

προκύπτοντα [απο]λελέ, τρελελέ, παλούλου και χαλούλου έχουν το πρόσθετο ενδιαφέρον ότι

δεν εμφανίζουν το υποχρεωτικό κατά τ΄άλλα στο ΝΕ ρήμα κλιτικό επίθημα.

4. Χρήση αρκτικόλεξων ή συντομογραφιών ως λεξικών μονάδων

Κάποια αρκτικόλεξα ή συντομογραφίες της επίσημης στρατιωτικής ορολογίας

χρησιμοποιούνται στην κοινωνιόλεκτο κανονικά ως λεξικές μονάδες7: α) με τα

7 Εκτός από τις παρουσιαζόμενες εδώ λεξικές μονάδες υπάρχουν και μια σειρά άλλες που α) είτε μοιάζουν με αρκτικόλεξα αλλά είναι συντάγματα που προέρχονται από τον προφορικό λόγο (π.χ. ΓουΤουΠου(Κου) που σημαίνει «για τον πούτσο (καβάλα)»), β) «αρκτικολεξοποιούν» κύρια ονόματα (ΛΗΜΝΟΣ=Λάθος Ήταν Μάνα Να Ορκιστώ Στρατιώτης) ή γ) διατηρώντας το αρχικό μόνο γράμμα,

1143

αρκτικόλεξα/συντομογραφίες ανέπαφα, β) με την κατά γράμμα προφορά τους (Αναστασιάδη

- Συμεωνίδη 1986:235), γ) με την προσθήκη συνοδιτών φθόγγων και δ) με την προσθήκη

παραγωγικού επιθήματος. Πίνακας 4

Παρατηρήσεις

Στην πρώτη κατηγορία το γένος του αρκτικόλεξου επιλέγεται με βάση το ουσιαστικό-κεφαλή

στο οποίο αναφέρεται κάθε αρκτικόλεξο, εκτός από την περίπτωση του “ΣΕΞ”, πιθανότατα

λόγω του γένους του ομόηχού του στην Κοινή.

αλλάζουν τις λέξεις που αναπαρίστανται σε ένα υπαρκτό αρκτικόλεξο, αλλά κρατούν το ίδιο αντικείμενο αναφοράς, για λόγους ειρωνείας και υποτίμησης (π.χ. Δ.Ε.Α. «Δεν Είμαι Αξιωματικός» αντί για «Δόκιμος Έφεδρος Αξιωματικός»). Δεν θα τις αναλύσουμε όμως γιατί αποτελούν συντάγματα και όχι νεολογισμούς.

ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΟ Ή ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ ΕΡΜΗΝΕΙΑ α) Ανέπαφα ΕΠΟΠ,ο ΕΜΘ,ο ΔΕΑ, ο ΕΣΣΟ, η ΗΚΑΛ, η ΑΟΤ, η ΣΕΞ, το Δνέας, ο Σχης, ο Αντισχης,ο

ΕΠαγγελματίας ΟΠλίτης Εθελοντής Μακράς Θητείας Δόκιμος Έφεδρος Αξιωματικός Εκπαιδευτική Σειρά Στρατεύσιμων Οπλιτών Ημερήσια Κατάσταση Αναφοράς Λόχου Αποθήκη Οπλισμού Τάγματος Στέρηση ΕΞόδου Δεκανέας Συνταγματάρχης Αντισυνταγματάρχης

β) Προφορά ως γράμματα Φ, το (φι) Κ, το (κάπα) Άλφα Ταφ, η

Φυλακή Κράτηση (Ζώνη) Αμερικάνικου Τύπου

γ) Με συνοδίτες φθόγγους ασιμί, το καψιμί, το ΠουΣουΚου, το Άλφα Ταφ, η ΣουΤουΡου (ΠουΖου), ο

Αριθμός Στρατιωτικού Μητρώου Κέντρο Ψυχαγωγίας Μονάδος ΠαρασκευοΣαββατοΚύριακο (Ζώνη) Αμερικάνικου Τύπου ΣΤΡατιώτης (ΠεΖικού)

δ) Με προσθήκη επιθήματος αλφαμίτης, ο ασιμάκι, το γιωτάς, ο ελδυκάριος, ο καψάς, ο καψιμιτζής, ο κεπικάριος, ο λοκατζής, ο οϋκάς, ο

[Για τις ερμηνείες βλ. τον Πίνακα 1]

1144

Δύο ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις για τη δεύτερη κατηγορία είναι το ότι βρίσκουμε μόνο

ένα γράμμα να εμφανίζεται ως αρκτικόλεξο (ό.π.) και ότι το γένος του ΑΤ είναι θηλυκό αντί

για ουδέτερο, καθώς αναφέρεται στο ουσιαστικό «ζώνη», παρόλο που η λέξη δεν είναι μέρος

του αρκτικόλεξου.

Και στην τρίτη κατηγορία το γένος αποδίδεται συνήθως από το ουσιαστικό-κεφαλή στο

οποίο αναφέρεται το αρκτικόλεξο. Αυτό όμως δεν ισχύει στην περίπτωση του “ασιμί” που το

ουδέτερο γένος αποδίδεται εξαιτίας του συνοδίτη φθόγγου -ι που επαναναλύεται ως κλιτικό

πρόσφυμα.

Τέλος, η τέταρτη κατηγορία θεωρούμε ότι κατά κάποιο τρόπο αποδεικνύει την

παραγωγικότητα του εν λόγω μηχανισμού στα πλαίσια της κοινωνιολέκτου. Εφόσον όλες οι

λεξικές μονάδες έχουν παρουσιαστεί στην ενότητα 1, ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στο

συχνά χρησιμοποιούμενο και παραγωγικό γιωτάς (π.χ. γιωτόμπαλο).

5. Εναλλαγή γένους

Ορισμένα γλωσσικά στοιχεία που συναντάμε στο υλικό μας ανήκουν κανονικά στην ΚΝΕ, με

το να αλλάξουν όμως γένος, γίνονται στοιχεία της κοινωνιολέκτου (Α). Μια άλλη ομάδα

στοιχείων είναι αυτά που ανήκουν ήδη στην κοινωνιόλεκτο και απλώς την εμπλουτίζουν

μετατρέποντας το γένος τους (Β).

Πίνακας 5

ΣΥΝΗΘΕΣ - ΕΠΙΣΗΜΟ ΕΝΑΛΛΑΓΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ

Α) η περίπολος

ο κομάντο

ο καταδρομέας

ο δόκιμος

ο μάχιμος

Β) ο αρουραίος

το παρτάλι

η κοντοσειρά

η παλιοσειρά

ο γαμοσείρης

ο νιούφης

ο θαλαμοντόγκ

το μουνί

το περίπολο

το κομάντο

το καταδρόμι

το δοκίμι

το μαχίμι

το αρούρι

ο πάρταλος

κοντοσείρι

το παλιοσείρι

το γαμοσείρι

το νιούφι

το θαλαμοντόγκι

η μούνα

Η περίπολος εντός στρατοπέδου

Ο αξιόμαχος ή δυνατός στρατιώτης

Έφεδρος στρατιώτης στις Δυνάμεις καταδρομών

Ο δόκιμος έφεδρος αξιωματικός (ΔΕΑ)

Αξιόμαχος ή δυνατός στρατιώτης

Υπερβολικά αγχωμένος έφεδρος στρατιώτης

Ο μη προβλεπόμενος και αδιάφορος στρατιώτης

Δες πριν

Δες πριν.

Δες πριν

Υπερβολικά αγχωμένος έφεδρος στρατιώτης

Δες πριν

[στη σύναψη «θα πήξει η μούνα σου»]

1145

Παρατηρήσεις

Γενική τάση είναι να αλλάζει το γένος από αρσενικό ή θηλυκό σε ουδέτερο. Υπάρχει βέβαια

και η αντίστροφη διαδικασία, από το ουδέτερο στο αρσενικό (πάρταλος) ή στο θηλυκό

(μούνα) που είναι όμως σπανιότερη. Αξίζει να αναφερθεί ότι στην πλειονότητά τους τα

παραπάνω ουσιαστικά απαντούν μόνο σε ουδέτερο γένος όταν χρησιμοποιούνται σε

πληθυντικό αριθμό (π.χ. τα αρούρια και όχι οι αρουραίοι). Τέλος, ιδιαίτερη περίπτωση

αποτελεί η αλλαγή γένους της λέξης «μουνί» σε «μούνα» που συναντάται στην

κοινωνιόλεκτο μόνο στη σύναψη «θα πήξει η μούνα σου».

6. Ξενισμοί

Οι υβριδικοί σχηματισμοί λεξικών μονάδων (και φράσεων) με αλλόγλωσσα μορφολογικά

τεμάχια είναι μια διαδικασία αρκετά συχνή συγχρονικά, ιδίως στις κοινωνιολέκτους (βλ. και

Ανδρουτσόπουλος 1997, 2001, Iordanidou&Androutsopoulos 1997 για τη Γλώσσα των

Νέων). Ως προς το υλικό μας, μπορούμε συγκεντρωτικά να κάνουμε την ακόλουθη

ταξινόμηση:

Πίνακας 6

Παρατηρήσεις

Στην πρώτη κατηγορία εντάσσουμε τα δάνεια επιθήματα που υπάρχουν και στην Κοινή ή

εμφανίζονται μόνο στην κοινωνιόλεκτο, ενώ στη δεύτερη την αντικατάσταση ενός

συνθετικού ή μιας ολόκληρης λέξης από την αντίστοιχη αγγλική και προσαρμογή στα

ελληνικά ξένων λέξεων [newbie] ή φράσεων [new fish] όπως υποθέτουμε ότι συμβαίνει

στην περίπτωση του «νιούφης».

Ενδιαφέρον παρουσιάζει γενικά η ισχυρή παρουσία των αγγλικών στοιχείων, ιδίως

θεμάτων και λέξεων (jet, man, dog, line, new fish ή newbie) αλλά και του επιθήματος -ing.

Υποθέτουμε επίσης ότι στα «ταξμαν» και «τακ λάιν» η αποκοπή του ελληνικού θέματος ή

Α1) δάνεια επιθήματα που υπάρχουν και

στην Κοινή (-έ, -ολ/-ον)

Α2) δάνεια επιθήματα που εμφανίζονται μόνο

στην κοινωνιόλεκτο (-ινγκ. -έτο, -εν)

τζετ, τζετέ, χωσέ, προβλεπέ, αντιπαλευόλ

/αντιπαλευόν

γόπινγκ, έρπινγκ, τσάπινγκ, σκόπινγκ, σκοπέτο

τούφεν

Β1) αντικατάσταση ενός συνθετικού ή μιας

ολόκληρης λέξης από την αντίστοιχη

αγγλική

Β2) Προσαρμογές στα ελληνικά ξένων λέξεων

ή φράσεων

τάξμαν, θαλαμοντόγκ (ι), τακ λάιν νιούφης, νιούφι

1146

λέξης συντελεί και στο να θυμίζει περισσότερο αγγλική λέξη8. Όσον αφορά άλλες γλώσσες

υπάρχει η παρουσία των γαλλικής προέλευσης –έ, ιταλικής –έτο και γερμανικής –εν, στα

οποία ήδη αναφερθήκαμε στην ενότητα για την παραγωγή με επιθήματα.

7. Συμπεράσματα

Με δεδομένη την μορφολογική μόνο ανάλυση του υλικού μας, δεν μπορούμε να επεκταθούμε

ιδιαίτερα στα χαρακτηριστικά και τις τάσεις που αναγνωρίζουμε ευρύτερα στην στρατιωτική

κοινωνιόλεκτο. Μπορούμε πάντως να διαπιστώσουμε ως τώρα την έντονη δημιουργικότητα

πάνω σε θέματα της Κοινής αλλά και της επίσημης στρατιωτικής ορολογίας τόσο με τις

διαδικασίες της παραγωγής όσο και της σύνθεσης. Ως προς την αποκοπή και το διπλασιασμό,

τους ξενισμούς και την εναλλαγή γένους η κοινωνιόλεκτος δεν παρουσιάζει κάποια

ιδιαιτερότητα σε σχέση με άλλες κοινωνιολέκτους (ιδίως τη Γλώσσα των Νέων) αλλά με τη

συχνότητά τους σε αυτήν μάλλον επιβεβαιώνουν αυτήν την τάση διαφοροποίησης από την

Κοινή. Η γλωσσική δημιουργικότητα που εμφανίζεται με τη χρήση αρκτικόλεξων

δικαιολογείται εν μέρει και από τη συχνή χρήση τους στο στρατιωτικό πλαίσιο.

Όλοι οι παραπάνω μορφολογικοί μηχανισμοί θεωρούμε ότι σκοπό έχουν την δήλωση νέων

σημαινομένων που αναφέρονται στο κλειστό στρατιωτικό πλαίσιο και ταυτόχρονα

εκφράζουν την οπτική της κοινότητας των ελλήνων έφεδρων στρατιωτών απέναντι σε αυτό.

Το πρώτο αυτό συμπέρασμα μπορεί περαιτέρω να εξειδικευτεί και να επεκταθεί με την

ανάλυση όλων των επιπέδων της κοινωνιολέκτου (σύνταξη-σημασιολογία-πραγματολογία-

εθνογραφικές παρατηρήσεις), αντικείμενα που έχουμε την πρόθεση να αποτελέσουν επόμενα

στάδια της έρευνάς μας.

Βιβλιογραφία Ανδρουτσόπουλος, Γ. (2001) “Γλώσσα των νέων”. Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα.

Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 108-113 Ανδρουτσόπουλος, Γ. (1997). “Η Γλώσσα των Νέων σε συγκριτική προοπτική: ελληνικά, γαλλικά,

γερμανικά, ιταλικά”. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 17, 562-576 Αναστασιάδη – Συμεωνίδη, Α. (1997) “Το Επίθημα -άδικο στη Νεοελληνική”. Μελέτες για την

Ελληνική Γλώσσα 17, 157-171 Αναστασιάδη – Συμεωνίδη, Α. (1986) Η Νεολογία στην Κοινή Νεοελληνική. Θεσσαλονίκη:

Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής, παραρτημα αρ. 65 Αναστασιάδη – Συμεωνίδη, Α. (1985) “Το Επίθημα –έ”. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 5, 89-110 Αναστασιάδη – Συμεωνίδη Α. & A. Φλιάτουρας (2005) “Η Διάκριση [Λόγιο] και [Λαϊκό] στην

Ελληνική Γλώσσα: Ορισμός και Ταξινόμηση”. 6ο Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής Γλωσσολογίας, Πρακτικά Τόμος 1. Ρέθυμνο: Πανεπιστήμιο Κρήτης, 110-120

Ευθυμίου, Α. (1995). “Κατασκευασμένες λέξεις σε –ιά: μια πρώτη προσέγγιση”. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 15, 485-494

Ευθυμίου, Α. (1996) “H περίπτωση των ρηματικών βάσεων των κατασκευασμένων ουσιαστικών σε –ιά”. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 16, 126-135

Ευθυμίου, Α. (1997) “Καφές-καφεδιά, πουλόβερ-πουλοβεριά. Υπάρχει διαφορά στη σημασία;”. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 17, 145-156

8 Λέξη με ίδια προφορά (tax) υπάρχει εξάλλου στα αγγλικά.

1147

Iordanidou, A. & I. Androutsopoulos (1997) “Teenage Slang in Modern Greek”. Proceedings Volumes of the 2nd Conference on Greek Linguistics. Salzburg

Koutita-Kaimaki, M. & A. Fliatouras (2001) “Blends in Greek Dialects. A Morphosemantic Analysis.”. Proceedings of the First International Conference of Modern Greek Dialects and Linguistic Theory. Patras: University of Patras, 117-130

Κυριαζή, Ν. (1999) Η Κοινωνιολογική Έρευνα - Κριτική Επισκόπηση των Μεθόδων και των Τεχνικών. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Κωνσταντινίδης, Σ. (2001) Ή ταν ή επί πταν, ήτοι πραγματεία του στρατιωτικού βίου πέρι υπό το πρίσμα της διγλωσσίας του: η αρχαία γλώσσα και η αργκώ. Αθήνα: Αρμός

Tannen, D. (1994) “The Relativity of Linguistic Strategies: Rethinking Power and Solidarity in Gender and Dominance”. Gender and Discourse. Oxford: Oxford University Press, 20-52

Ράλλη, Α. (2005) Μορφολογία. Αθήνα: Πατάκης

Πρόσθετες πηγές για την στρατιωτική κοινωνιόλεκτο: http://www.omhroi.gr/modules.php?op=modload&name=phpBB_14&file=index&action=viewtopic&t

opic= 835&forum=1&111) http://www.thiteia.org/Initials.htm http://www.phorum.gr/viewtopic.php?t=48231&postdays=0&postorder=asc&start=45

1148