Ιδρυτής της ο Νικόλαος Παπαδόπουλος ο «Υδραίος» όπως συνήθιζε να συμπληρώνει ο ίδιος το όνομα του από περηφάνια ίσως για το μικρό ηρωικό νησάκι του, την Ύδρα.

Αρχισυντάκτης του και ψυχή του περιοδικού κατά τα πρώτα χρόνια, από το 1879 που καταπιάνεται με την έκδοση της Διάπλασης ως το 1896, που ανέλαβε τη Διάπλαση ο Γρηγόριος Ξενόπουλος.

Η Διάπλαση για δέκα εφτά (17) χρόνια – ως το 1893 – διατηρεί το αρχικό της σχήμα. Από το 1894 αλλάζει το σχήμα της, γίνεται μεγαλύτερο και μπαίνει στη δεύτερη της περίοδο. Κι από το 1896 που την αναλαμβάνει ο Ξενόπουλος αλλάζει και κατά το περιεχόμενό της. Η αλλαγή πια είναι ουσιαστική και οι βελτιώσεις αλλεπάλληλες.

Αρχίζουν οι «Αθηναϊκές Επιστολές», οι «Κυριακές της Διαπλάσεως», τα «Μικρά Μυστικά», η «Σελίς Συνεργασίας Συνδρομητών», οι «Μικρές Αγγελίες» και πολλοί νέοι διαγωνισμοί.

Στη «Διάπλαση των Παίδων» απ’ το 1896 και μετά ο Γρηγόριος Ξενόπουλος αποκτά τη μόνιμη στήλη του «Αθηναϊκές Επιστολές» με την υπογραφή «Σας ασπάζομαι, Φαίδων», που θα διατηρήσει ως το 1947, υπογράφοντας συνολικά 2000 επιστολές.

«Έπαιρνα αφορμή από ένα οποιοδήποτε περιστατικό της εβδομάδας – μια γιορτή, μια τελετή, μια συγκέντρωση, μια

θεατρική παράσταση, μια ομιλία, μια έκλειψη, μια θύελλα, μια

λιακάδα, ένα χιόνι – κι αφού το διηγιόμουν ή το περίγραφα ή

το εξέθετα, προσπαθούσα να δώσω στο νεαρό μου αναγνώστη μερικές σχετικές γνώσεις και στο τέλος μια

συμβουλή, ένα ηθικό δίδαγμα ή τον άφηνα να το βγάλει

μόνος του από την ίδια την ιστορία μου. Άλλοτε πάλι – και

πολύ συχνά – απαντούσα σε μια απορία που μου διαβίβαζαν ή έδινα πληροφορίες που μου ζητούσαν ή έλεγα τη γνώμη

μου για ζητήματα φιλολογικά, κοινωνικά, παιδαγωγικά,

φιλοσοφικά, ζητήματα που άρχισαν να ενδιαφέρουν και τους

έφηβους. Αυτά, εννοείται, χωρίς να παραλείπω τα πιο

επίκαιρα, τα καθαυτά χρονογραφικά – Χριστούγεννα,

Πρωτοχρονιά, Πάσχα, Άνοιξη, Χειμώνας, Φθινόπωρο,

Καλοκαίρι, 25η Μαρτίου και καθ’ εξής – κι αυτά πάλι με τον ίδιο

τρόπο και με τον ίδιο σκοπό».

Για πέντε περίπου δεκαετίες προσφέρει ένα αξιόλογο παιδαγωγικό και μορφωτικό έργο. Βοηθάει το παιδί – αναγνώστη- να ανακαλύψει μόνος του το αντικείμενο της γνώσης και να αγκαλιάσει τη φύση, τις αξίες και τους συνανθρώπους του. Παίρνει στα χέρια του μια τεράστιας σημασίας εξουσία, τη διαπλαστική. Η προσφορά του αυτή δεν είναι ενταγμένη και οργανωμένη σε κάποιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, απλά κατευθύνεται απ’ το ένστικτο του και την αγάπη του για το παιδί. Συνειδητά, όμως, «Ο Φαίδωνας», εργάστηκε για τη δημιουργία μιας παιδικής λογοτεχνικής γλώσσας – μιας γλώσσας ζωντανής – που θα άγγιζε τις τρυφερές ψυχές των παιδιών και θα μάθαιναν έτσι χωρίς βιβλία και χωρίς δασκάλους. Πετυχαίνει, έτσι, ένα θερμό δέσιμο με τον αναγνώστη και μια απελευθερωτική και θετική στάση που μορφώνει και συγχρόνως δεν σκλαβώνει.

Με το γνωστό του γνώριμο, νευρώδες πάντα, χρονογραφικό ύφος, το ευχάριστο και κατανοητό συνάμα, συντάσσει ο Γρηγόριος Ξενόπουλος καμιά εικοσιπενταριά Αθηναϊκές Επιστολές που απαρτίζουν το κυρίως αρχαιογνωστικό σώμα στους κόλπους της Διάπλασης.

Πάγια τακτική του Ξενόπουλου είναι να αντλεί τη θεματογραφία του μέσα απ’ την παλλόμενη επικαιρότητα των ημερών, καθιστώντας τα Διαπλασόπουλα ¨πονηρεμένους – υποψιασμένους αναγνώστες¨ σε θέματα και ζητήματα που απασχολούσαν τους μεγάλους.

Προτρέπει τα παιδιά να δουν με φρέσκια, φιλοπερίεργη ματιά και με τη δέουσα εθνική υπερηφάνεια τις αρχαιότητες που βιώνουν γύρω τους.

«Είναι όμως και λιγάκι… ντροπή. Αυτό πρέπει να το ομολογήσουμε. Αν δεν ανεβήκατε ποτέ στο Λυκαβητό, δεν πειράζει. Δεν χάσατε παρά έναν ωραίο περίπατο κι ένα θαυμάσιο πανόραμα. Αλλ’ αν δεν ανεβήκατε στην Ακρόπολη, ω, πειράζει πολύ! Γιατί δεν αισθανθήκατε ακόμα την πιο ιερή συγκίνηση της ζωής σας, τον πιο μεγάλο θαυμασμό και την πιο δυνατή περηφάνια που είσθε Έλληνες… Η Αθήνα έχει τόσα άλλα μνημεία που ανακαλούν το ένδοξο παρελθόν της ! Τα είδατε από κοντά; Πήγατε στο θέατρο του Διονύσου, στο θέατρο του Ηρώδη, στην Πνύκα, στο Ολυμπιείο, στο Θησείο, στον Κεραμεικό;»

Το 1894, κατά τη φρενήρη προετοιμασία των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων, μιλούσε στα Διαπλασόπουλα με ενθουσιασμό για το πάντρεμα αρχαίας και σύγχρονης Αθήνας μέσα από την αποκατάσταση – αποκάλυψη του Καλλιμάρμαρου Σταδίου.

Με ενθουσιασμό θα χαιρετίσει την απόπειρα αναβίωσης των “Δελφικών γιορτών”, αφού πρώτα με έκδηλο μεροληπτικό ελληνοκεντρισμό θα υποβαθμίσει τις παραστάσεις αττικού δράματος στο αρχαίο θέατρο των Συρακουσών

Φιλοδοξούσε να μην αφήνει ακάλυπτο κανέναν τομέα από το κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι, ίσαμε τη λογοτεχνία, την τέχνη, την τεχνολογία, την επιστήμη, τη θρησκεία, την εκπαίδευση, τη γλώσσα, τη φύση, τον αθλητισμό κ.α.

Με ένα τόσο πλούσιο θεματολόγιο, η σημασία των Αθηναϊκών Επιστολών, επιβάλλει μια ιδιαίτερη ανάγνωση της επικαιρότητας η οποία, με τη χρονική απόσταση που μεσολαβεί, γίνεται μια ιδιαίτερη ανάγνωση της Ιστορίας.

«Πάντα κακό είναι για ένα παιδί να διαβάζει διασκεδαστικά μυθιστορήματα με μεγάλες και φοβερές περιπέτειες, μ’ εγκλήματα, με κατεργαριές, με τεχνάσματα, με απάτες. Αλλά όταν αυτά γράφονται όμορφα, σεμνά, καλλιτεχνικά, κι όταν οδηγούν ασφαλώς σ’ ένα ηθικό συμπέρασμα, η βλάβη του παιδιού εξουδετερώνεται με την ωφέλεια που δίνει η τέχνη κι η διδασκαλία.

Και καλύτερα να μην υποπτεύεται καν ότι υπάρχουν στον κόσμο συγγραφείς, παρά να παίρνει για συγγραφείς, και σπουδαίους μάλιστα, αυτούς που εκμεταλλεύονται την περιέργειά του και την ευαισθησία του, χωρίς σκοπό να τον διδάξουν και να τον μορφώσουν»

“To μυθιστόρημα που είναι για παιδιά, για

νέους, δεν αρκεί να τέρπει. Πρέπει και να

ωφελεί, ν’ αφήνει κάτι στην ψυχή. Πρέπει

να μορφώνει, να καλυτερεύει το

χαρακτήρα. Πρέπει να δίνει καλά

μαθήματα για τη ζωή. Πρέπει να εμπνέει

ευγενή αισθήματα. Πρέπει να κάνει τον αναγνώστη καλύτερο απ’ ότι ήταν πριν”

“Τι τα θέλετε παιδιά μου! Ο σκοπός, ο κύριος, ο πρώτος σκοπός του Σχολειού, δεν είναι τα “γράμματα”, η γυμνή σοφία, η ξερή πολυμάθεια. Είναι το ήθος, ο χαρακτήρας, η ψυχή. Ο αληθινά γραμματισμένος διαφέρει από τον αγράμματο γιατί είναι καλύτερος άνθρωπος. Όταν δεν είναι, του κάκου έμαθε γράμματα. Θυμηθείτε και το ρητό : “Αρχή σοφίας φόβος Κυρίου”. Βλέπετε; Ένα προτέρημα, μια αρετή είναι η αρχή της σοφίας. Η συνέχειά της βέβαια θα είναι μια άλλη, έπειτα μια άλλη, κι έτσι ως το τέλος. ΄Ώστε αποχτά κανείς σοφία όσο αποχτά αρετές: θεοσέβεια, φιλοπατρία, φιλαλληλία, φιλοτιμία, ημερότητα, ευγένεια, και καθεξής”.

Κάποια

Χριστούγεννα

Επιστολιμαίο

χρονογράφημα με

λαογραφικό και

κοινωνικό χαρακτήρα

Θέμα : το συναισθηματικό δέσιμο του συγγραφέα με το έθιμο της χριστουγεννιάτικης κουλούρας και η σταδιακή αποξένωσή του από τα έθιμα και την παράδοση του τόπου του μετά την οριστική απομάκρυνσή του από αυτόν

Όλα στον κόσμο μια συνήθεια είναι :

η ρευστότητα των ανθρώπινων πραγμάτων, οι ανθρώπινες επιθυμίες και συνήθειες μεταβάλλονται ανάλογα με τις συνθήκες ζωής.

Κάθε πράμα ταιριάζει στον τόπο του :

κάθε τοπικό στοιχείο πολιτισμού είναι αυτόνομο, μοναδικό και επομένως δεν μπορεί να μεταφερθεί και να ενσωματωθεί εύκολα σε μια άλλη κοινωνία.

Ο κόσμος του αστικού κέντρου : ο εκσυγχρονισμός οδηγεί στην κατάρρευση των παραδοσιακών μορφών ζωής, στη διαμόρφωση νέων ηθών και εθίμων.

Το έθιμο αντλεί τη δύναμή του και τη ζωντάνιά του από την σχέση του με την ομάδα. Στην ελληνική κοινωνία το θρησκευτικό έθιμο συνδέεται με τη λειτουργία της ίδιας της οικογένειας. Με τη διάλυση της παραδοσιακής οικογένειας καταρρέει και η αξία του οικογενειακού εθίμου. Το έθιμο απομυθοποιείται και το μόνο που το διατηρεί ζωντανό είναι η νοσταλγία του παρελθόντος.

Αφηγηματικές μέθοδοι : αφήγηση, περιγραφή, διάλογος, τεχνική της χιουμοριστικής παραδοξολογίας (συνδέονται μεταξύ τους άσχετα γεγονότα)

Γλώσσα : απλή δημοτική που διακρίνεται από απλότητα, καλλιέργεια, εκφραστικότητα

Ύφος : χιουμοριστικό, συναισθηματικό, άμεσο και παραστατικό