Ζζπραζηέο θαη Εεισηέο

Ξλεπκαηηθή αθκή θαη θνηλσληθή θξίζε ζηνλ Βπδαληηλφ 14ν αηψλα

Ξξση Γεψξγηνο Κεηαιιελφο

Ν l4νο αηψλαο εηλαη απνδεδεηγκέλα κία απφ ηηο θξηζηκφηεξεο θάζεηο ηεο laquoΒπδαληηλήοraquo Ηζηνξίαο Ζ

πεξίνδνο απηή ζθξαγίδεηαη απφ κία πεξίεξγε αληηλνκία Ζ θνηλσληθν-πνιηηηθή θξίζε (δείγκα

απνδηνξγάλσζεο θαη απνζχλζεζεο) δηαπιέθεηαη κε πλεπκαηηθέο ζπγθξνχζεηο (δείγκα αθκήο θαη

ξσκαιεφηεηαο) Ξξνρσξεί ε εδαθηθή ζπξξίθλσζε ηεο Απηνθξαηνξίαο (ηα εδάθε κνηξάδνληαη Πέξβνη

Βνχιγαξνη θαη Νζσκαλνί) αιιά παξάιιεια ζεκεηψλεηαη αλαγέλλεζε ησλ γξακκάησλ θαη ζενινγηθή-

πλεπκαηηθή άλζεζε Ν εκθχιηνο ζπαξαγκφο θνξπθψλεηαη ζην θίλεκα ησλ Εεισηψλ ηεο Θεζζαινλίθεο

ελψ ηαπηφρξνλα ην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία ζπγθινλίδεηαη απφ ηε ιεγνκέλε laquoήζπραζηηθή έξηδαraquo πνπ

επηβεβαηψλεη ελ ηνχηνηο ηελ πλεπκαηηθή ηνπ ζπλνρή θαη ζπλέρεηα Ξνιηηηθνθνηλσληθά πξάγκαηα θαη

ζενινγία ζπκπνξεχνληαη θαη ζπκπιέθνληαη ζε κηα παξαηεηακέλε θξίζε σο νη δχν φςεηο ηεο ίδηαο

πξαγκαηηθφηεηαο ηεο laquoβπδαληηλήοraquo θνηλσλίαο Ξξνζπάζεηά καο ζην θείκελν απηφ είλαη ε επηζήκαλζε

ηεο νπζίαο ηεο ζενινγηθήο θαη θνηλσληθήο ζπγθξνχζεσο θαη ε-πλεπκαηηθή άλζεζε Ν εκθχιηνο

ζπαξαγκφο θνξπθψλεηαη ζην θίλεκα ησλ Εεισηψλ ηεο Θεζζαινλίθεο ελψ ηαπηφρξνλα ην

laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία ζπγθινλίδεηαη απφ ηε ιεγνκέλε laquoήζπραζηηθή έξηδαraquo πνπ επηβεβαηψλεη ελ ηνχηνηο

ηελ πλεπκαηηθή ηνπ ζπλνρή θαη ζπλέρεηα Ξνιηηηθνθνηλσληθά πξάγκαηα θαη ζενινγία ζπκπνξεχνληαη θαη

ζπκπιέθνληαη ζε κηα παξαηεηακέλε θξίζε σο νη δχν φςεηο ηεο ίδηαο πξαγκαηηθφη απφπεηξα εξκελείαο

ηεο ζπλαληήζεσο ησλ δχν απηψλ κεγεζψλ θαη ηεο δηαπινθήο ηνπο

Α

Πηνπο ηειεπηαίνπο αηψλεο ηεο απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο ηξεηο κεγάιεο ζενινγηθέο έξηδεο

ζπληαξάζζνπλ ηε βπδαληηλή θνηλσλία ην αξζεληαλφλ ζρίζκα (l3νο αη) ε ζχγθξνπζε εζπραζηψλ-

αληηεζπραζηψλ (l4νο αη) θαη ην ελσηηθφ πξφβιεκα (15νο αη) πνπ φρη κφλνλ απνδεηθλχνπλ ηνλ

δπλακηζκφ ηεο Νξζνδνμίαο αιιά θαη ηε δπλακηθή ηεο ζηε δσή ηεο απηνθξαηνξίαο Ζ laquoεζπραζηηθή

έξηδαraquo έιαβε φκσο ηηο κεγαιχηεξεο δηαζηάζεηο

α Ζ ζπλήζεο αλαδήηεζε ησλ αηηίσλ ηεο ζενινγηθήο έξηδνο ηνπ 14νπ αη πεξηζζφηεξν ραξάδεη

πξννπηηθέο ζεσξήζεψο ηεο παξά πξνζθέξεη εξκελεπηηθή αηηηνιφγεζή ηεο Έηζη γίλεηαη ιφγνο γηα

θαζαξά πνιηηηθή ζχγθξνπζε γηα δηέλεμε θνζκηθνχ θιήξνπ θαη κνλαρηζκνχ γηα ζχγθξνπζε

αξηζηνηειηθψλ θαη πιαησληθψλ ζην ζενινγηθφ πεδίν γηα αληηπαξάζεζε δχν δηαθνξεηηθψλ παξαδφζεσλ

ζηνπο θφιπνπο ηεο Νξζνδνμίαο θιπ Δκθαλίδεηαη δειαδή ε έξηδα σο θαζαξά ελδνβπδαληηλή ππφζεζε

αθφκε θαη ζηα αίηηά ηεο Νη έξεπλεο φκσο ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ πείζνπλ φηη πξφθεηηαη ζαθψο γηα

ζχγθξνπζε αλαηνιηθήο θαη δπηηθήο νξζνδφμνπ δειαδή θαη θξαγθνιαηηληθήο παξαδφζεσο πνπ έιαβε

ρψξαλ επί laquoβπδαληηλνχraquo εδάθνπο Ρελ έξηδα φρη κφλν ηελ πξνθάιεζε αιιά ππήξμε ππεχζπλνο θαη γηα

ηελ νμχηεηά ηεο έλαο laquoκνηξαίνοraquo άλζξσπνο ν κνλαρφο Βαξιαάκ ν Θαιαβξφο ε παξνπζία ηνπ νπνίνπ

ζηελ ειιεληθή Αλαηνιή επηβεβαίσζε ηε ξήζε contraria juxta se posita magis illucescunt (ηα αληίζεηα

ηνπνζεηνχκελα ην έλα πιεζίνλ ηνπ άιινπ θσηίδνληαη πεξηζζφηεξν)

Ν Βαξιαάκ (1290-1348) ιφγηνο κνλαρφο απφ ηε laquoΚεγάιε Διιάδαraquo ζπνπδαζκέλνο ζηε Οψκε

(καζεκαηηθά θηινζνθία θαί ζενινγία) ήηαλ ελζνπζηψδεο ππνζηεξηθηήο ηεο αλαβηψζεσο ηεο πιαησληθήο

θαη αξηζηνηειηθήο θηινζνθίαο (νπκαληζηήο) Αληαπνθξηλφηαλ έηζη ζην ηδαληθφ ηεο παιαηνιφγεηαο

επνρήο θαη γη‟απηφ φηαλ επηζθέθζεθε (1330) -κηκνχκελνο ηνλ Ησάλλε Ηηαιφ- ηα πάηξηα εδάθε (Άξηα -

Θεζζαινλίθε - Θσλζηαληηλνχπνιε) έγηλε δεθηφο κε ηηκέο Γηνξίζζεθε θαζεγεηήο ζηελ Ξφιε (επί

Αλδξνλίθνπ Γ Ξαιαηνιφγνπ) θαη ηνπ αλαηέζεθαλ ζενινγηθέο απνζηνιέο δηφηη δελ εμεηηκάην κφλνλ σο

ιφγηνο αιι‟ εζεσξείην θαη νξζφδνμνο Γξήγνξα φκσο ζα απνδεηρζεί φηη ε Νξζνδνμία ηνπ πεξηνξηδφηαλ

ζηα ιφγηα ελψ απνπζίαδαλ ζ‟απηφλ νη γλήζηεο ζενινγηθέο πξνυπνζέζεηο Αθνξκή γηα ηαλ απνθάιπςε

ηνπ αληηνξζφδνμνπ θξνλήκαηφο ηνπ έδσζε ε ζηάζε ηνπ απέλαληη ζηελ εζπραζηηθή πξαθηηθή έζησ θαη

κεηά ηελ αηειή πιεξνθφξεζή ηνπ γη‟αχηήλ Ζ κέζνδνο θαη θπξίσο ην θξφλεκα ηνπ εζπραζκνχ είλαη

γλσζηά ζ‟απηφλ πνπ δεη κέζα ζηελ νξζφδνμε πξαγκαηηθφηεηα θαη κφλν ν εζπραζηήο κπνξεί λα ηα

θαηαλνήζεη Ν Βαξιαάκ φπσο απέδεημαλ ηα πξάγκαηα δελ είρε ηηο θαηάιιειεο γη‟απηφ πξνυπνζέζεηο

Πηελ Αλαηνιή κεηέθεξε έλα δηαθνξεηηθφ ρξηζηηαληζκφ δίλνληαο έηζη ηε δπλαηφηεηα λα

ζπλεηδεηνπνηεζεί ε αιινηξίσζε θαη απνζηαζηνπνίεζε ηεο δπηηθήο ρξηζηηαληθήο θνηλσλίαο κεηά ηελ

θαζνιηθή εθθξάγθεπζή ηεο (11νο αη -ζρίζκα) Ζ ηδηνζπγθξαζία ηνπ Βαξιαάκ θαη θπξίσο ε έπαξζε γηα

ηελ παηδεία ηνπ ηνλ νδήγεζαλ ζηελ απφθαζε λα γεινηνπνηήζεη ηνπο Ζζπραζηέο θαη ηελ αζθεηηθή κέζνδφ

ηνπο ραξαθηεξίδνληάο ηνπο φρη κφλν laquoνκθαινςχρνποraquo αιιά θαη αηξεηηθνχο (καζζαιηαλνχο) Ρν 1337

ήιζε ζηε Θσλζηαληηλνχπνιε γηα λα πξνθαιέζεη ζπλνδηθή θαηαδίθε ησλ Ζζπραζηψλ ζεσξψληαο ηελ

παξάδνζή ηνπο μέλε πξνο ηελ Νξζνδνμία πνπ απηφο δήζελ εθπξνζσπνχζε Απηφ ήηαλ θαη ην έλαπζκα

γηα ηελ αλνηθηή πηα ζχγθξνπζε

β Ρελ ππεξάζπηζε ησλ Ζζπραζηψλ θαη ηεο αζθεηηθήο κεζφδνπ ηνπο αλέιαβε ν αγηνξείηεο κνλαρφο

Γξεγφξηνο Ξαιακάο Γηνο ζπγθιεηηθνχ γελλήζεθε πεξί ην 1296 θαη έθακε ζπνπδαίεο θηινζνθηθέο

ζπνπδέο θνληά ζην κεγάιν νπκαληζηή Θεφδσξν Κεηνρίηε Γελ ηνλ θέξδηζε φκσο ε ινγηνζχλε Δλσξίο

ζηξάθεθε ζηελ άζθεζε θαη κπήζεθε ζηελ απζεληηθή αζθεηηθή παξάδνζε θνληά ζε κεγάινπο Γέξνληεο

(Θεφιεπην Φηιαδειθείαο-παηξηάξρε Αζαλάζην θαη Λείιν ηνλ εμ Ηηαιψλ) ηαλ άξρηζε ν δηάινγνο κε ηνλ

Βαξιαάκ είρε ήδε καθξά αζθεηηθή εκπεηξία απνθηεκέλε ζην Ξαπίθηνλ ξνο θαη απφ ην 1331 -

κνληκφηεξα- ζηνλ Άζσλα

Ν Γξεγφξηνο πιεξνθνξήζεθε ζηε Θεζζαινλίθε ηηο ζέζεηο ηνπ Βαξιαάκ ζην δήηεκα ηεο εθπνξεχζεσο

ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο (Filioque) έδεημε δε ηελ παηεξηθφηεηά ηνπ κε ηελ άκεζε επηζήκαλζε ηεο

αληηπαηεξηθφηεηαο ησλ ζενινγηθψλ πξνυπνζέζεσλ θαη θξηηεξίσλ ηνπ εθ Θαιαβξίαο Κνλαρνχ

ππνθαηάζηαζε ηεο παηεξηθήο κεζφδνπ κε θηινζνθηθνχο-δηαιεθηηθνχο ζπιινγηζκνχο ρξήζε δειαδή ηεο

δηαιεθηηθήο (θηινζνθηθήο) κεζφδνπ ζηε ζενιφγεζε Πηα αληηεζπραζηηθά θείκελα ηνπ Βαξιαάκ

απάληεζε ν Γξεγφξηνο κε ηξεηο laquoηξηάδεοraquo laquoπέξ ησλ ηεξψο Ζζπραδφλησλraquo απνδεηθλχνληαο φρη κφλν

ηελ αληηπαηεξηθφηεηα -θαη ζπλεπψο ηελ αληηεθθιεζηαζηηθφηεηα- ηνπ αληηπάινπ αιιά θαη ηε ζπλέρηζε

ηεο παηεξηθήο παξαδφζεσο εθ κέξνπο ησλ Ζζπραζηψλ Ζ ζπδήηεζε πνπ γξήγνξα εμειίρζεθε ζε

επξχηεξε δηέλεμε κεηαθέξζεθε απφ ηε Θεζζαινλίθε ζηελ θαξδηά ηεο απηνθξαηνξίαο ηελ Ξφιε Απφ ηε

ρξήζε δηαιεθηηθψλ ζπιινγηζκψλ ζηε ζενιφγεζε (εθθηινζφθεζε ηεο πίζηεσο) ν δηάινγνο πξνρψξεζε

ζηελ εζπραζηηθή αζθεηηθή κέζνδν θαη ηα απνηειέζκαηά ηεο (ζενπηηθή εκπεηξία εμ νπ θαη ν φξνο

laquoζενινγία ηεο ζενπηίαοraquo -Πηπι Ξαπαδφπνπινο) ηελ ζσηεξηνινγηθή δηάζηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαη

θπξίσο ηε δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζηνλ Θεφ σο θαη ηε δπλαηφηεηα θαη ηνλ ηξφπν ζεψζεσο

θνηλσλίαο δειαδή θηηζηνχ θαη Αθηίζηνπ

γ Ν Ζζπραζκφο σο δσή ελ αγίσ Ξλεχκαηη ζπληζηά ηελ πεκπηνπζία ηεο εθθιεζηαζηηθήο παξαδφζεσο

ηαπηηδφκελνο αθξηβψο κε απηφ πνπ πεξηθιείεη θαη εθθξάδεη ν φξνο Νξζνδνμία Νξζνδνμία έμσ απφ ηελ

εζπραζηηθή παξάδνζε είλαη αδηαλφεηε θαη αλχπαξθηε Ζ εζπραζηηθή δε πξαθηηθή είλαη ε laquoιπδία ιίζνοraquo

γηα ηελ αλαγλψξηζε ηεο απζεληηθήο ρξηζηηαληθφηεηαο Ν Ζζπραζκφο αληαπνθξηλφκελνο ζηνλ ζθνπφ ηεο

παξνπζίαο ηεο Δθθιεζίαο σο ζψκαηνο Σξηζηνχ ζηνλ θφζκν κπνξεί λα ραξαθηεξηζζεί laquoαζθεηηθή

ζεξαπεπηηθή αγσγήraquo (π Η Οσκαλίδεο) θαη έγθεηηαη ζηελ πξνζπάζεηα απνθαηαζηάζεσο ηεο laquoλνεξάο

ιεηηνπξγίαοraquo ζηελ θαξδηά ηνπ πηζηνχ Ξξνυπφζεζε ηεο εζπραζηηθήο πξάμεσο είλαη ε αγηνγξαθηθή

δηάθξηζε λνπ (laquoπλεχκαηνοraquo ηνπ αλζξψπνπ) θαί ιφγνπ (δηαλνίαο) O λνπο εθθιεζηαζηηθά είλαη ν

laquoνθζαικφοraquo ηεο ςπρήο θαη φξγαλν ζενγλσζίαο Πηελ θαλνληθή ιεηηνπξγία ηνπ ν λνπο εδξεχεη ζηελ

θαξδηά ηαλ αδξαλνπνηεζεί ε ιεηηνπξγία ηνπ (πηψζε) ζπγρέεηαη κε ηε δηάλνηα θαη ηνπο ινγηζκνχο ηεο

Πηε θπζηθή ηνπ ιεηηνπξγία ν λνπο είλαη έκπιεσο ράξηηνο (λαφο Θενχ) θαη πξνζεχρεηαη αδηάιεηπηα Έρεη

δειαδή ηελ laquoαέλαε κλήκεraquo ηνπ Θενχ (λνεξά επρή) θαη εηνηκάδεη ηνλ άλζξσπν γηα ηελ έλσζή ηνπ κε ην

Θεφ (ζέσζε) Ζ λνεξά επρή ζπλεπψο είλαη ε θπζηθή ιεηηνπξγία ηνπ λνπ κέζα ζηε θαξδία ε νπνία

πέξαλ απφ ηε βηνινγηθή έρεη θαη πλεπκαηηθή ιεηηνπξγία Ζ πξνζεπρεηηθή ιεηηνπξγία ηνπ λνπ κέζα ζηελ

θαξδία είλαη έλα κλεκνληθφ ζχζηεκα παξάιιεια κε ην θπηηαξηθφ θαη εγθεθαιηθφ αιιά αζχιιεπην -θαη

γη‟απηφ άγλσζην- ζηελ επηζηήκε (Πηα ζεκεηνχκελα ζηε βηβιηνγξαθία έξγα ηνπ π ΗΟσκαλίδε θαη ηνπ π

ΗΒιάρνπ βξίζθεη θαλείο εθηελείο γηα ην ζέκα απηφ αλαιχζεηο)

Πθνπφο ηνπ Ζζπραζκνχ είλαη ε θάζαξζε ηεο θαξδίαο θαί ηνπ λνπ αληίζηνηρα απφ ηα πάζε (κεηαβνιή

ησλ δηαβιεηψλ παζψλ ζε αδηάβιεηα) θαη απφ ηνπο ινγηζκνχο (φινπο θαινχο θαη θαθνχο) Ζ δηαδηθαζία

απηή νλνκάδεηαη παηεξηθά ζεξαπεία δηφηη κέζσ απηήο ζεξαπεχεηαη ν λνπο θαη αλαθηά ηε θπζηθή

ιεηηνπξγία ηνπ Ρφηε ην άγηνλ Ξλεχκα πξνζεχρεηαη (laquoεληπγράλεηraquo Οσκ 8 24) ζ‟απηφλ laquoαδηαιείπησοraquo

(Α Θεζ 5 17) ελψ ε δηάλνηα ζπλερίδεη ηε δηθή ηεο θπζηθή ιεηηνπξγία Πηε ζπλάθεηα απηή πξέπεη λα

ιερζετ φηη θαη ν Ηλδνπηζκφο γλσξίδεη ηελ χπαξμε ηνπ λνπ θαη κε ηηο κεζφδνπο ηνπ ηνλ θελψλεη απφ ηνπο

ινγηζκνχο Ιφγσ φκσο ηεο αγλνίαο ηνπ Σξηζηνχ σο θαη ηνπ εηδσινιαηξηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ηνπ

αδπλαηεί λα ηνλ πιεξψζεη κε (άθηηζηε) ράξε Έηζη ε ζθαλδαιηζηηθή γηα πνιινχο laquoζχκπησζεraquo

Νξζνδνμίαο θαη Ηλδνπηζκνχ πεξηνξίδεηαη ζηα θαηλφκελα Κε ηελ έιεπζε (laquoεπίζθεςηλraquo) ηνπ Αγίνπ

Ξλεχκαηνο πνπ αθνινπζεί ηε ζεξαπεία ν λνπο γίλεηαη laquoλαφοraquo ηνπ (Α Θνξ6 19) θαη ν άλζξσπνο κέινο

ηνπ ζψκαηνο ηνπ Σξηζηνχ (Α Θνξ12 27middot Οσκ 8 9) Ρν πλεπκαηηθφ απηφ ζηάδην νλνκάδεηαη ζηε

θηινθαιηθή γιψζζα laquoθσηηζκφοraquo θαη είλαη ε πξνυπφζεζε ηεο ζεψζεσο ηνπ δνμαζκνχ κέζα ζηελ άθηηζηε

θπζηθή Σάξε (ελέξγεηα) ηεο Αγίαο Ρξηάδνο Έηζη απνδεηθλχεηαη ν Σξηζηηαληζκφο σο Νξζνδνμία

ππέξβαζε ηεο ζξεζθείαο (ξηηνπαιηζκνχ ζξεζθεπηηθήο θαζεθνληνινγίαο) Ζ ζξεζθεηνπνίεζε ηνπ

Σξηζηηαληζκνχ είλαη ε ξηδηθή αιινηξίσζή ηνπ

Ν θαζεγεηήο π Η Οσκαλίδεο έρεη εχζηνρα επηζεκάλεη ηε κεζνδνινγηθή ζπγγέλεηα ηνπ Ζζπραζκνχ κε ηηο

ζεηηθέο επηζηήκεο ζην ρψξν ησλ νπνίσλ θαηαηάζζεη θαη ηε Θενινγία Ζ Φηινθαιία (αλαθνξά ζηε

λεπηηθή παξάδνζε) θαηαδεηθλχεη απηή ηε ζπγγέλεηα παξαπέκπνπζα ζηηο θαλεξψζεηο ηεο ζεψζεσο

(άθζαξηα ιείςαλα θαη ζαπκαηνπξγά) Ζ Νξζφδνμε Δλνξία (θνζκηθή θαη κνλαζηηθή) έρεη απνζηνιή

ζεξαπεπηηθή Απηή ηελ παξάδνζε φκσο ηνλ 14ν αη φπσο θαη ζήκεξα δηέζσδε πνιχ πεξηζζφηεξν απφ

ηελ θνζκηθή ε κνλαζηηθή ελνξία θαη απηήο ηεο παξαδφζεσο ππεξακχλνληαλ νη Αγηνξείηεο Ξαηέξεο κε

αξρεγφ ηνλ άγην Γξεγφξην Ξαιακά laquoΝ θεληξηθφο άμσλ ηεο Νξζνδνμίαο δελ είλαη κφλνλ ε Αγία Γξαθή

ηα ζπγγξάκκαηα ησλ Ξαηέξσλ θαη αη Ρνπηθαί θαη Νηθνπκεληθαί Πχλνδνη αιιά θπξίσο ε παξάδνζηο ηεο

εκπεηξίαο ηεο ζεσξίαο (ζεψζεσο) απφ ηελ κίαλ γελεάλ εηο ηελ άιιελraquo (π ΗΟσκαλίδεο) Νξζφδνμα

απζεληία δελ είλαη ηα θείκελα αιι‟νη έρνληεο ηελ εκπεηξία ηεο ζεψζεσο Αληίζεηα ε πξφηαμε ησλ

θεηκέλσλ νδεγεί ζηελ ηδενινγηθνπνίεζε ηεο παξαδφζεσο Αιεζήο ζενιφγνο ζηελ Νξζνδνμία είλαη ν

Θεφπηεο ν δε πεξί Θενχ ιφγνο (Θενινγία) είλαη θαξπφο ηεο εκπεηξίαο ηεο ζεψζεσο Σσξίο απηέο ηηο

πξνυπνζέζεηο είλαη αδχλαην λα θαηαλνήζεη θαλείο ηε ζενινγηθή έξηδα ηνπ 14νπ αηψλα

Απφ ηα ηέιε ηνπ 13νπ αη παξαηεξείηαη ηφλσζε ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο σο ζπλέρεηα ηεο κέζσ

ηνπ αγίνπ Ππκεψλ ηνπ laquoΛένπ Θενιφγνπraquo (+1022 ή 1037) ζεκεησζείζεο πλεπκαηηθήο αλαγελλήζεσο

κε θέληξν ην Άγηνλ ξνο Ν Κνλαρηζκφο ηεο Νξζνδνμίαο δελ έραζε πνηέ ηνλ εζπραζηηθφ

πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ ζ‟αληίζεζε κε ηε Γχζε ζηελ νπνία ε γεληθφηεξε αιινηξίσζε ζπλδέεηαη άκεζα κε

ηελ αιινηξίσζε ηνπ κνλαρηζκνχ ηεο Απηή ηελ αιινηξίσζε ελζάξθσλε θαη ν κνλαρφο Βαξιαάκ

κνινλφηη πξνεξρφηαλ απφ πεξηνρή ζηελ νπνία είρε αλζήζεη ν απζεληηθφο κνλαρηζκφο θαη είρε αλαδείμεη

κεγάιεο νζηαθέο κνξθέο σο ηε λνξκαλδηθή θαηάθηεζε ηεο Θ Ηηαιίαο (1071) Ν Βαξιαάκ απέδεημε κε

ηελ αληηεζπραζηηθή ζηάζε ηνπ φηη ήηαλ νιφηεια μέλνο πξνο ηελ εζπραζηηθή παξάδνζε ηελ αζθεηηθή-

εκπεηξηθή δειαδή ζεκειίσζε ηεο εθθιεζηαζηηθήο ζενινγήζεσο θαη γη‟απηφ ν Γξεγφξηνο Ξαιακάο ηνλ

απνθαινχζε laquoιαηηλέιιελαraquo δηφηη ήηαλ ζαθψο laquoθξαγθνιαηίλνοraquo ζηελ ςπρνζχλζεζή ηνπ

δ Ρν πξφβιεκα πνχ ηέζεθε κε ηελ παξέκβαζε ηνπ Βαξιαάκ ήηαλ αλ ε ζεξαπεία ηνπ λνπ (θάζαξζε)

γίλεηαη κέζσ ηεο αζθήζεσο θαη ηεο λνεξάο επρήο (θσηηζκνχ) ή κέζσ ηεο θηινζνθίαο (δηαλνεηηθνχ

ζηνραζκνχ) Έηζη φκσο εηέζε ζηελ πξάμε ην πξφβιεκα ηεο ζρέζεσο ηεο laquoζείαοraquo πξνο ηελ laquoέμσraquo ή

laquoζχξαζελraquo ζνθία Ν Ξαιακάο δηέθξηλε -παηεξηθά- δχν ζνθίεο ηε ζεία θαη ηελ έμσ ζαθψο

δηαθξηλφκελεο κεηαμχ ηνπο δηφηη ρξεζηκνπνηνχλ δηαθνξεηηθφ θαζεκηά ρψξν (θαξδία-εγθέθαινο) Ρελ

laquoζνθία ηνπ αηψλνο ηνχηνπraquo (Α Θνξ26) ν εζπραζηήο αληηθαζηζηά ζηε ζενιφγεζε κε ηε ζνθία ηνπ

Θενχ πνχ πξνυπνζέηεη ηελ ελεξγφ παξνπζία ηεο αθηίζηνπ ελεξγείαο ηνπ Θενχ ζηελ θαξδηά ηνπ πηζηνχ

laquoΡε γαξ θπζηθή ηαχηε ε έμσ παηδεία βνεζεί πλεπκαηηθή δε νπδέπνηε γέλνηη‟αλ εη κε κεηά ηεο πίζηεσο

θαη ηε ηνπ Θενχ ζπγγέλνηην αγάπε κάιινλ δε εη κε πξνο ηεο αγάπεο θαη ηεο εμ απηήο εγγηλνκέλεο

ράξηηνο αλαγελλεζείε θαη άιιε παξά ηελ πξνηέξαλ γέλνηην θνηλή ηε θαη ζενεηδήο αγλή εηξεληθή

επηεηθήο ήηηο δε θαη άλσζελ ζνθία (Ηαθ 3 17) θαη Θενχ ζνθία (Α Θνξ 1 2124 2 7) θαηνλνκάδεηαη

θαη σο πλεπκαηηθή πσο άηε ηε ηνπ Ξλεχκαηνο ππνηεηαγκέλε ζνθία ηα ηνπ Ξλεχκαηνο ραξίζκαηα θαη

γηλψζθεη θαη απνδέρεηαη Ζ δε κε ηνηαχηε θάησζελ ςπρηθή δαηκνληψδεο (Ηαθ 3 15) θαζάπεξ ν ησλ

απνζηφισλ αδειθφζενο ιέγεη δηφ θαη ηα ηνπ Ξλεχκαηνο νπ πξνζίεηαη θαηά ην γεγξακκέλνλraquo (πέξ ησλ

η Ζζπρ ηξηάο Α 9 1) Ζ Απνθάιπςε ηνπ Θενχ δελ κπνξεί λα γίλεη αληηθείκελν ηεο δηαλνίαο ηνπ

αλζξψπνπ δηφηη ππεξβαίλεη θάζε θαηάιεςε Γη‟απηφ ε παηδεία θαη ε θηινζνθία δελ ζπληζηνχλ

πξνυπφζεζε ηεο ζενγλσζίαο Πηε δπηηθή ζενινγηθή παξάδνζε ηζρχεη ην credo ut intelligam

(Αχγνπζηίλνο) Θαηά ηελ άπνςε απηή πξνρσξεί θαλείο κε ηελ πίζηε κέζσ ηεο θηινζνθίαο θαη ηεο

Γξαθήο ζηε ινγηθή ζχιιεςε ηεο απνθαιχςεσο H πξνηεξαηφηεηα δίλεηαη ζηε δηάλνηα φρη κφλν ζηε

θπζηθή αιιά θαη ζηελ ππεξθπζηθή γλψζε Γηα ηνλ νξζφδνμν-εζπραζηή ε laquoέμσraquo ζνθία σο πξνο ηελ

Θενγλσζία είλαη κέγεζνο αδηάθνξν Γη‟απηφ ε ζέσζε είλαη ππφζεζε θνηλή εγγξακκάησλ θαη αγξακκάησλ

(πρ Κ Βαζίιεηνο-Κ Αληψληνο)

Πηνλ Ζζπραζκφ ηεξαξρνχληαη oη δχν γλψζεηο θαη δηαρσξίδνληαη ρσξίο ζχγρπζε ησλ νξίσλ θηλήζεσο θαη

ελεξγείαο ηνπο (θηηζηφ-άθηηζην) Ν Βαξιαάκ φκσο νχηε ιίγν νχηε πνιχ έζεηε ζηελ πξάμε ην ζέκα

πιεξφηεηαο θαη απηάξθεηαο ηεο εθθιεζηαζηηθήο παξαδφζεσο ζρεηηθνπνηψληαο ηελ θαη ππνζηεξίδνληαο

ηελ αλάγθε ζπκπιεξψζεψο ηεο απφ ηε ζχξαζελ ζνθία Ρνπο ζνθνχο ηνπ θφζκνπ νλφκαδε

laquoζαπκαζίνποraquo laquoζεφπηαοraquo θαη laquoπεθσηηζκέλνποraquo δερφκελνο φηη έθζαζαλ ζηελ χςίζηε βαζκίδα

ζενγλσζίαο Ρελ πξνζθεξνκέλε απφ ηελ παηδεία γλψζε ζεσξνχζε laquoκπζηηθσηέξαλ θαη πςεινηέξαλ

ζεσξίαλraquo ππνζηεξίδνληαο φηη laquoνπθ έζηηλ άγηνλ είλαη (ηηλά) κε ηελ γλψζηλ εηιεθφηα ησλ φλησλ θαη ηεο

αγλνίαο ηαχηεο θεθαζαξκέλνλraquo Θαη ηνχην δηφηη επίζηεπε φηη laquoηαο ηνπ Θενχ εληνιάο ησλ (ειιεληθψλ)

καζεκάησλ άλεπ κε δχλαζζαη θαζάξαη θαη ηειεηψζαη ηνλ άλζξσπνλraquo Απέδηδε ζπλεπψο ζηελ έμσ

παηδεία ζσηεξηνινγηθή ζεκαζία απνδπλακψλνληαο θαη πεξηζσξηνπνηψληαο ηελ αζθεηηθή πξαθηηθή

Βέβαηα αλάινγεο ηδέεο πξνο εθείλεο ηνπ Βαξιαάκ δηεηχπσλαλ ζην ζέκα απηφ θαη oη laquoαλζξσπηζηέοraquo ηνπ

Βπδαληίνπ δερφκελνη ηελ αλάγθε ηεο επηζηεκνληθήο γλψζεσο γηα ηελ θάζαξζε ηνπ λνπ

απνδεηθλχνληαο φηη ελψ γλψξηδαλ ηνλ ζθνπφ ηεο πλεπκαηηθήο δσήο είραλ ράζεη ηε ζρέζε κε ηελ

πξαθηηθή ηεο Γελ αλεκίγλπαλ φκσο απηνί ηε θηινζνθία ζηε ζενινγία νχηε θαη ηεο πξνζέδηδαλ

ζσηεξηνινγηθή ζεκαζία Ρν ρψξν ηεο κεηαθπζηθήο εθάιππηε γη‟απηνχο ε ελ Σξηζηψ απνθάιπςε Κφλνλ

ν Ληθεθφξνο Γξεγνξάο ζα ππεξβεί ηα εζθακκέλα ζπκπίπηνληαο πεξηζζφηεξν κε ηνλ Βαξιαάκ (Δηδηθή

γηα ην ζέκα δηαηξηβή εθπφλεζε ν λένο θαη εχειπηο ζενιφγνο θ Γεκ Κφζρνο) Γεγνλφο είλαη φηη νη

εζπραζηέο δελ απέξξηπηαλ ηελ laquoπαίδεπζηλraquo θαη laquoέμσ ζνθίαλraquo (Γξεγφξηνο Ξαιακάο laquoνπ γαξ πεξί

θηινζνθίαο εκείο απιψο ιέγνκελ λπλ αιιά πεξί ηεο ησλ ηνηνχησλ θηινζνθίαοraquo φππ Α116)

ζπλερίδνληαο ηε ζρεηηθή παηεξηθή παξάδνζε (Γξεγφξηνο Θενιφγνο laquoνχθνπλ αηηκαζηένλ ηελ παίδεπζηλ

επεί νχησ δνθεί ηηζηλraquo Δπηηάθηνο εηο Κ Βαζίιεηνλ θεθ 11)

Ζ αιινίσζε ησλ ζενινγηθψλ θξηηεξίσλ ηνπ Βαξιαάκ είλαη επδηάθξηηε θαη ζ‟ άιινπο ρψξνπο Ν Βαξιαάκ

δηέθξηλε laquoαδηάιεηπηε πξνζεπρήraquo θαη laquoλνεξά επρήraquo ελψ παηεξηθά ζπκπίπηνπλ Ρε λνεξά επρή ζπλέρεε

κε ηελ έθζηαζε ηνπ λνπ απφ ην ζψκα (λενπιαησληζκφο) Θαηά ηνλ Ξαιακά φκσο laquoέθζηαζεraquo ηνπ λνπ

δελ ζεκαίλεη έμνδν απφ ην ζψκα αιιά απφ ην laquoζσκαηηθφ θξφλεκαraquo Νχηε πάιη ε laquoέθζηαζεraquo

ηαπηίδεηαη εζπραζηηθά κε ηε ζέσζε αιιά κε ηελ αδηάιεηπηε ή λνεξά επρή θαη δχλαηαη φηαλ ν Θεφο

ζειήζεη λα νδεγήζεη ζηε ζέσζε Ν εζπραζηήο επηδηψθεη ζπλέιημε ηνπ λνπ φρη κφλν ζην ζψκα ή ηελ

θαξδία αιιά θαη ζηνλ εαπηφ ηνπ (laquoΖκείο δε κε κφλνλ πάιηλ είζσ ηνπ ζψκαηνο θαη ηεο θαξδίαο αιιά

θαη ηνλ απηφλ απηνχ πάιηλ είζσ πέκπνκελ λνπλraquo (Α 2 4) Αληίζεηα ν Βαξιαάκ δίδαζθε laquoθαθψο πνηείλ

έλδνλ ηνπ ζψκαηνο ζπεχδνληαο [] εκπεξηθιείεηλ ηνλ λνπλraquo αιιά laquoέμσ ηνπ ζψκαηνο [] παληί ηξφπσ

ηνχηνλ εμσζείλraquo (ζην ίδην) Ζ βαξιαακηθή ζέζε θξίλεηαη απφ ηνλ Ξαιακά laquoδαηκνληθήraquo θαη laquoειιεληθή

πιάλεraquo (εηδσινιαηξία) Θαηά ηνπο εζπραζηέο άιισζηε ν πιαησληζκφο νδεγεί ζηελ εηδσινιαηξία

ε Θα κπνξνχζε λα ξσηήζεη θαλείο πνηα παξάδνζε εθπξνζσπνχζε ν Βαξιαάκ Γηφηη έρεη δηαηππσζεί ν

ηζρπξηζκφο φηη ν κελ Ξαιακάο είλαη βηβιηθφο παηεξηθφο ν δε Βαξιαάκ αλήθεη ζε κηα ειιελίδνπζα

παηεξηθή παξάδνζε Ν Βαξιαάκ ζεσξήζεθε φηη αλήθε ζηελ παξάδνζε Γηνλπζίνπ ηνπ Αξενπαγίηνπ

Δπαγξίνπ Ξνληηθνχ Γξεγνξίνπ Λχζζεο θαη Καμίκνπ ελψ ν Ξαιακάο ραξαθηεξίζζεθε ζπλερηζηήο ηεο

παξαδφζεσο Καθαξίνπ ηνπ Αηγππηίνπ Δμ άιινπ ν Βαξιαάκ θαη oη νπαδνί ηνπ παξνπζηάδνληαη ζπρλά σο

απινί νπκαληζηέο πιαησληθνί θαη λνκηλαιηζηέο Κέζα απφ απηή ηελ εξκελεπηηθή πξννπηηθή

παξνπζηάδεηαη ν Γξεγ Ξαιακάο επί θεθαιήο δήζελ κηαο βηβιηθήο εζπραζηηθήο παξαηάμεσο πνπ

θαηαηξφπσζε ηελ ειιελίδνπζα παηεξηθή εζπραζηηθή παξάδνζε ηνπ Βαξιαάκ Απηφ ζεκαίλεη φηη έξηδαλ

κεηαμχ ηνπο δχν ελδνβπδαληηλέο εζπραζηηθέο παξαδφζεηο

Oη έξεπλεο ηνπ π Οσκαλίδνπ απέδεημαλ ηε δηρνηφκεζε απηή ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο νιφηεια

εζθαικέλε Ρα αξενπαγηηηθά ζπγγξάκκαηα θαη ν άγηνο Κάμηκνο ν Νκνινγεηήο επέρνπλ ζέζε απζεληίαο

ζηε ζενινγία ηνπ Ξαιακά Ν Βαξιαάκ δελ ήηαλ παξά ηππηθφο θνξέαο ηεο θξαγθνιαηηληθήο ζενινγηθήο

παξαδφζεσο πνπ ππήξμε θαξπφο ηεο ππνθαηαζηάζεσο ηεο παηεξηθήο ζενινγίαο κε ηε ζρνιαζηηθή Ν

Ζζπραζκφο φκσο είλαη ζηελ νπζία ηνπ αληηκεηαθπζηθφο δηφηη απνξξίπηεη θάζε αλαινγία (ζρέζε) θηηζηνχ

θαη Αθηίζηνπ (analogia entis ή analogia fidei) H Κεηαθπζηθή αληίζεηα ηελ πξνυπνζέηεη Ζ θνηλσλία

ηνπ Αθηίζηνπ κε ην θηηζηφ γίλεηαη κέζσ ησλ αθηίζησλ ζείσλ ελεξγεηψλ Ζ ζέζε απηή φπσο θαη ε

δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζηνλ Θεφ είλαη ζεκειηαθέο πξνυπνζέζεηο ηεο παηεξηθήο ζενινγήζεσο

Γη‟απηφ θαη ζπκπεξηειήθζε ζηε ζεκαηηθή ηεο δηελέμεσο Βαξιαάκ-Ξαιακά

Ζ Γχζε κέζα ζηνλ ζρνιαζηηθηζκφ έραζε ηε δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζην Θεφ ν δε Θσκάο

Αθηλάηεο ν θνξπθαίνο ηνπ ζρνιαζηηθηζκνχ δερφηαλ φηη ν Θεφο είλαη laquoθαζαξά ελέξγεηαraquo (actus purus)

ην laquoπξψηνλ θηλνχλ αθίλεηνλraquo ηνπ Αξηζηνηέινπο Γλψζε ζπλεπψο ηνπ Θενχ ζεκαίλεη γλψζε ηεο νπζίαο

ηνπ Οίδα θαη πεγή απηήο ηεο δηδαζθαιίαο γηα ηνλ Θεφ είλαη ν Απγνπζηίλνο Ζ ηαχηηζε νπζίαο θαη

ελεξγείαο ζην Θεφ είλαη απγνπζηίλεηα φπσο θαη ε δπλαηφηεηα γλψζεσο ηεο ζείαο νπζίαο

(επλνκηαληζκφο) Πηελ πεξί Θενχ δηδαζθαιία ν Απγνπζηίλνο ηαπηηδφηαλ κε ηνλ αθξαίν αξεηαλφ Δπλφκην

Γξαθηθά θαη Ξαηεξηθά ε ζεία νπζία είλαη απξφζηηε θαη ακέζεθηεmiddot ε ζεία ελέξγεηα φκσο είλαη (ππφ

πξνυπνζέζεηο) πξνζηηή θαη κεζεθηή Ηζηνξηθέο επαθξηβψζεηο απηήο ηεο εκπεηξίαο είλαη ε ζενπηία ηνπ

Κσυζέσο ζην Πηλά ε εκπεηξία ησλ καζεηψλ ζην Θαβψξ (Κεηακφξθσζε) θαη ε Ξεληεθνζηή O

Απγνπζηίλνο δερφηαλ (θαη) ζηηο πεξηπηψζεηο απηέο απνθάιπςε ηνπ Θενχ φρη άκεζε άιιά δηά δηακέζσλ

θηηζηψλ

Απηήο ηεο παξαδφζεσο ήηαλ -θαηά ηνλ πΗ Οσκαλίδε- θνξέαο ν Βαξιαάκ Γη‟ απηφ νλφκαδε ηελ κέζσ

ηνπ Θαβσξίνπ θσηφο απνθάιπςε laquoρείξσ λνήζεσοraquo θαηψηεξε δειαδή απφ ηε γηλνκέλε ζην λνπ αιιά

θαη απηήο ηεο απιήο λνήζεσο Ξαηεξηθά φκσο ην Θαβψξην θσο είλαη άθηηζηε ζεφηεηα θαη δφμα

(βαζηιεία) ηεο Αγίαο Ρξηάδνο Έηζη εμεγείηαη γηαηί ε αιεζηλή θχζε ηνπ Θαβσξίνπ θσηφο βξέζεθε ζην

επίθεληξν ηνπ ζενινγηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ ζηε δηέλεμε Βαξιαάκ-Ξαιακά Ν Βαξιαάκ δελ κπνξνχζε λα

θαηαλνήζεη -θαη πεξηζζφηεξν λα απνδερζεί- ηελ εζπραζηηθή παξάδνζε κε ηελ νπνία ηίπνηε δελ ηνλ

ζπλέδεε Αηζζαλφηαλ απέλαληί ηεο φπσο έλαο δπηηθφο ή δπηηθίδσλ ζηα ζεκεξηλά ρξφληα Ρελ παηεξηθή

παξάδνζε ηελ δερφηαλ κελ αιιά ηελ εξκήλεπε κε δπηηθά θξηηήξηα κε ηηο πξνππνζέζεηο ηεο

θξαγθνιαηηληθήο ζενινγίαο Ζ λννηξνπία πνπ ελζάξθσλε ν Βαξιαάκ ζα θνξπθσζεί ζηνλ Γίββσλα Ν

Άγγινο απηφο ηζηνξηθφο (1737-1794) πνπ εμέθξαζε κε θιαζηθφ ηξφπν ηε ζπλείδεζε ηεο Γχζεσο γηα ηε

ξσκαίτθε Αλαηνιή είδε ηνλ εζπραζκφ θαηά ηξφπν παξφκνην κε εθείλνλ ηνπ Βαξιαάκ Ρν εζσηεξηθφ θσο

ησλ Ζζπραζηψλ ήηαλ γη‟απηφλ laquoπξντφλ κηαο θαθφγνπζηεο ηδηνηξνπίαοmiddot δεκηνπξγία ελφο θελνχ ζηνκάρνπ

θαη ελφο θνχθηνπ κπαινχraquo Ν εζπραζκφο -δέρεηαη ζηε ζπλέρεηα- είλαη ε θνξχθσζε laquoησλ ζξεζθεπηηθψλ

αλνεζηψλ ησλ Γξαηθψλraquo Απηέο νη πξνθαηαιήςεηο παγησκέλεο ζηελ επξσπατθή ζπλείδεζε κέζσ ηεο

παηδείαο δηακνξθψλνπλ ηε δπηηθή ζηάζε έλαληη ηεο Νξζνδφμνπ Αλαηνιήο θαη ηδηαίηεξα έλαληη ηνπ

Διιεληζκνχ σο ζήκεξα Ζ laquoέθπιεμεraquo ζπλεπψο γηα ηε ζηάζε ησλ Γπηηθψλ Ζγεζηψλ έλαληη ηεο

Διιάδνο ζήκεξα πξνδίδεη άγλνηα ηεο ηζηνξίαο

Β

α Ζ απνρψξεζε ηνπ Βαξιαάκ (1341) δελ ζήκαλε θαη ην ηέινο ηεο ζενινγηθήο δηελέμεσο ε νπνία

ζπλερίζζεθε σο ελδνβπδαληηλή πηα ππφζεζε κε ηελ παξέκβαζε ησλ laquoβπδαληηλψλraquo Πρνιαζηηθψλ φπσο

ν πξψελ καζεηήο ηνπ Ξαιακά Γξεγφξηνο Αθίλδπλνο θαη ν ιφγηνο Ληθεθφξνο Γξεγνξάο ζνη ιφγηνη

είραλ ράζεη θάζε δσληαλή ζρέζε κε ηελ εκπεηξηθή παηεξηθή ζενιφγεζε ή ζπλέρηδαλ ηνλ ηχπν ηνπ

ζνθνχ πνπ είρε ήδε ελζαξθψζεη ν ΚΤειιφο θαη πεξηζζφηεξν ν ΗΗηαιφο ζε νξηζκέλα ζέκαηα φπσο

ιρ ε απνηίκεζε ηεο laquoέμσraquo ζνθίαο ε δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζηνλ Θεφ θά ζπληάρζεθαλ κε ηνλ

Βαξιαάκ θαη έδσζαλ ζπλέρεηα ζηελ αληηεζπραζηηθή ηνπ ζηάζε Ζ αλάκεημε εμ άιινπ νιίγσλ κελ αιιά

κε κεγάιε επηξξνή κνλαρψλ -πάληνηε αγαπεηψλ ζην ιαφ- επεμέηεηλε ηελ θξίζε ζηελ πιαηεηά ιατθή

βάζε δεδνκέλνπ φηη ν laquoβπδαληηλφο άλζξσπνο ήηαλ δψνλ ζξεζθεπηηθφλraquo (Nicol) ψζηε ε δηαπινθή

εθθιεζηαζηηθψλ θαη πνιηηηθψλ πξαγκάησλ λα είλαη κφληκε θνηλσληθή πξαθηηθή Ζ θνηλσλία ηδηαίηεξα ηεο

Θσλζηαληηλνππφιεσο θαη ηεο Θεζζαινλίθεο δηαηξέζεθε ζε Ζζπραζηέο θαη Αληηεζπραζηέο Ξαιακηθνχο

θαη Αληηπαιακηθνχο Ρν ξήγκα πνπ ζεκεηψζεθε έηζη ζηνλ θνηλσληθφ ηζηφ εμέθξαδε ηνλ κνλίκσο

ζνβνχληα laquoδπτζκφraquo ηεο laquoβπδαληηλήοraquo ινγηνζχλεο ζηε ζηάζε έλαληη ηεο παηεξηθήο παξαδφζεσο

Ν Γξεγ Ξαιακάο θαηεγνξήζεθε επαλεηιεκκέλα σο αίηηνο ηεο πλεπκαηηθήο έξηδνο φπσο θαη ν

Ζζπραζκφο σο αηηία δήζελ ηεο απνδπλακψζεσο ηεο απηνθξαηνξίαο Δίλαη φκσο πηα εμαθξηβσκέλν φηη ν

Βαξιαάκ ήηαλ εθείλνο πνπ ππνθηλνχζε ηελ ελαληίνλ ηνπ Ξαιακά πνιεκηθή ν δε Ζζπραζκφο

ιεηηνχξγεζε ελσηηθά ζηελ πεξαηηέξσ πνξεία ηνπ Γέλνπο ζην ζχλνιφ ηνπ Ρν πξφβιεκα ζηελ νπζία

έγθεηηαη αιινχ Ζ ζενινγηθή έξηδα ζπλέπεζε κε κηά νμχηαηε πνιηηηθνθνηλσληθή θξίζε πνπ θνξπθψζεθε

ζε κηα πξσηνθαλή θνηλσληθή έθξεμε ψζηε ε πλεπκαηηθή δηάζηαζε λα θαηαζηήζεη ην ξήγκα βαζχηεξν

ρσξίο φκσο θαη λα επζχλεηαη γη‟απηφ

Ήδε ην 1321 εμεξξάγε ν πξψηνο εκθχιηνο πφιεκνο κεηαμχ Αλδξνλίθνπ Β θαη Αλδξνλίθνπ Γ γηα ην

πξφβιεκα ηεο δηαδνρήο Ρν ηέινο ηνπ 1341 ζεκεηψζεθε εμ άιινπ λέα δηάζηαζε ηεο απηνθξαηνξίαο ν

β εκθχιηνο πφιεκνο (ζχγθξνπζε Η Θαληαθνπδελνχ θαη Η Ξαιαηνιφγνπ) Πηηο 26 Νθησβξίνπ 1341 ν

ζθεηεξηζηήο ηνπ ζξφλνπ Θαληαθνπδελφο αλαθεξχρζεθε απφ ηνλ ζηξαηφ βαζηιέαο ζην Γηδπκφηεηρν θαη

ζηηο 19 ή 20 Λνεκβξίνπ ν ΗΞαιαηνιφγνο ζηέθζεθε βαζηιέαο ζηελ Ξφιε απφ ηνλ Ξαηξηάξρε Ησάλλε

Θαιέθα Ρελ ίδηα αθξηβψο επνρή ν Γξεγφξηνο Αθίλδπλνο αλαλέσζε ηε ζενινγηθή δηέλεμε

ρξεζηκνπνηψληαο σο φξγαλν θαηά ηνπ Ξαιακά ηνλ ακχεην ζηα ζενινγηθά θαη θαλαηηθφ αληηπαιακηθφ

Ησ Θαιέθα Ρν ζενινγηθφ πξφβιεκα επηθεληξψζεθε ζηε θάζε απηή ζηε ζρέζε ζείαο νπζίαο θαη

ελεξγείαο θαη ε ζενινγηθή δηαπάιε ζπλερίζζεθε παξάιιεια κε ηελ πνιηηηθή ζχγθξνπζε κε επλφεηεο

αιιεινπεξηρσξήζεηο

Ν β εκθχιηνο πνιχ ζθνδξφηεξνο θαη επξχηεξνο ηνπ πξψηνπ έιαβε θαζαξά θνηλσληθφ ραξαθηήξα

ψζηε λα κπνξεί άθνβα λα ραξαθηεξηζζεί laquoθνηλσληθφο πφιεκνοraquo Ξξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζ‟απηφλ έπαημαλ

ηα ιατθά ζηξψκαηα ηα νπνία έζπεπζαλ λα laquoρξεζηκνπνηήζνπλraquo Απ ηελ αξρή oη αληηκαρφκελεο

δπλάκεηο Ήδε ν Ησάλλεο Απφθαπθνο Αληηβαζηιέαο θαη ππνζηεξηθηήο ηνπ Η Ξαιαηνιφγνπ μεζήθσζε

ζηελ Θσλζηαληηλνχπνιε ηνλ laquoδήκνλraquo ην 1341 θαηά ηνπ Θαληαθνπδελνχ Ζ ιεειαζία ηνπ ζπηηηνχ ηνπ

ηειεπηαίνπ ιεηηνχξγεζε θαηά θάπνην ηξφπν πξνγξακκαηηθά δηφηη πνιχ γξήγνξα ζα ζεκεησζεί επξχηεξε

ιατθή εμέγεξζε πνπ ζα αλαπηπρζεί αλεμέιεγθηα Ζ θνηλσληθή φκσο ζηξνθή ηεο εκθχιηαο ξήμεο

ζθξαγίζζεθε κε ηελ εκθάληζε θαη αλάκεημε ζηηο ιατθέο θηλεηνπνηήζεηο κηαο νκάδαο ζηε Θεζζαινλίθε

πνπ έθεξαλ ην φλνκα Εεισηέο Ζ παξέκβαζή ηνπο (1342) θαη ηα επαθφινπζά ηεο ζπληζηνχλ ηελ

ηξαρχηεξε έθθξαζε ηεο πνιηηηθήο ηδενινγίαο ζην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία

Ζ δεχηεξε ηεξαξρηθά θαη ζηελ νπζία πξψηε πφιε ηεο Απηνθξαηνξίαο ηελ πεξίνδν απηή ε Θεζζαινλίθε

έγηλε ην επίθεληξν ηεο θνηλσληθήο εμεγέξζεσο Ζ πφιε ήδε απφ ηνλ 7ν αηψλα (αξαβηθή εμάπισζε) είρε

αλαδεηρζεί ζε δεχηεξν θέληξν ηεο απηνθξαηνξίαο θαη ηνλ 10ν αηψλα αξηζκνχζε 200 ρηιηάδεο θαηνίθνπο

Ρνλ 14ν αηψλα εμαθνινπζνχζε λα είλαη πνιπάξηζκε πφιε θαη αθκαίν αζηηθφ θέληξν (δηεζλήο αγνξά) κε

ηζρπξέο ζπληερλίεο (λαπηηθνί έκπνξνη) αιιά θαη θξαπγαιέεο θνηλσληθέο αληηζέζεηο (πνιινί πησρνί-

πινχζηνη αξηζηνθξάηεο) Νη Εεισηέο θαηφξζσζαλ λα ζπζπεηξψζνπλ ηηο αγαλαθηηζκέλεο ιατθέο δπλάκεηο

θαη λα ηηο ρξεζηκνπνηήζνπλ γηα ηελ πξαγκάησζε ησλ ζηφρσλ ηνπο

β Ξνηα φκσο ήηαλ ε ηαπηφηεηα ησλ Εεισηψλ H έξεπλα ηεο βηβιηνγξαθίαο πείζεη φηη ην εξψηεκα δελ

έρεη ιάβεη αθφκε ηελ νξηζηηθή ηνπ απάληεζε Πηηο πεγέο γίλεηαη ιφγνο πεξί laquoησλ δεκαγσγψλ θαη ηεο

ζηάζεσο εμάξρσλraquo (Βίνο αγ Ηζηδψξνπ) θαη γηα laquoθαηλνχξγηνπο αλζξψπνποraquo πνπ δελ είραλ πξηλ θακκηά

αλάκεημε ζηε δηαθπβέξλεζε (Γ Θπδψλεο) Ν Γξεγνξάο ηνπο ραξαθηεξίδεη laquoκνίξα ζπξθεηψδεraquo Ν

παηξηάξρεο Φηιφζενο (εζπραζηήο) ηνπο νλνκάδεη laquoεπήιπδεοraquo θαί laquoβαξβάξνποraquo πξνζζέηνληαο laquoεθ ηε

ησλ εκεηέξσλ εζραηηψλ [] ζπλειζφλησλraquo Ζ επηθξαηνχζα ζήκεξα άπνςε είλαη φηη ήζαλ θνηλσληθφ

laquoζηξψκαraquo πνπ laquoμερψξηδαλ απφ ηνλ ππφινηπν πιεζπζκφraquo (ΑΙαΐνπ) Ξαξεδφζε αθφκε φηη νλνκάζζεθαλ

laquoΕεισηέοraquo δηφηη έηαζζαλ ην ζπκθέξνλ ηνπ ιανχ πάλσ απφ ην δηθφ ηνπο (Θσκ Κάγηζηξνο)

Ν φξνο laquoδεισηήοraquo γλσζηφο ήδε απφ ηελ Ξ Γηαζήθε (πρ Έμ 20 5middot Α Έζδξ 8 72middot Β Καθ 4 2) θαη

ηελ Θ Γηαζήθε (Ξξάμ 21 20middot Α Θνξ 1412middot Γαι 1 14middot Ρίη 2 14) πέξαζε ζηε laquoβπδαληηλήraquo θνηλσληθή

πξαγκαηηθφηεηα κε ηε ζξεζθεπηηθή ηνπ ζεκαζία ήδε δε ζηελ Θ Γηαζήθε (Οσκ10 2 laquoδήινλ έρνπζηλ

αιι‟νυ θαη‟επίγλσζηλraquo) πξνζιακβάλεη θαη ηελ αξλεηηθή ηνπ απφρξσζε ηζρπξή σο ζήκεξα Απφ ηηο

αξρέο ηνπ 12νπ αη δξνχζαλ ζηε βπδαληηλή θνηλσλία δχν κεξίδεο εθθιεζηαζηηθέο αζχκπησηεο κεηαμχ

ηνπο θαη αληαγσληζηηθέο ζηελ άζθεζε επηξξνήο ζηελ νξγάλσζε θαη δηνίθεζε ηεο Δθθιεζίαο Ζ εκθάληζή

ηνπο ζηε δσή ηεο απηνθξαηνξίαο εληνπίδεηαη ήδε ζηνλ 9ν αηψλα Δίλαη νη laquoΕεισηέοraquo θαη oη laquoΞνιηηηθνίraquo

Νη πξψηνη ήζαλ ππέξκαρνη ηεο αλεμαξηεζίαο ηεο Δθθιεζίαο έλαληη ηεο Ξνιηηείαο ππνηηκνχζαλ ηελ

παηδεία θαη έδεηρλαλ θαλαηηθή πηζηφηεηα ζηελ εθθιεζηαζηηθή παξάδνζε Έρνληαο ζην πιεπξφ ηνπο ηελ

πιεηνλφηεηα ησλ κνλαρψλ επεξέαδαλ αηζζεηά ην Ιαφ Νη laquoΞνιηηηθνίraquo είραλ δηακεηξηθά αληίζεηε

ηδενινγίαmiddot αλεθηηθνί ζηελ πνιηηεηνθξαηία ππέξκαρνη ηεο ζρνιηθήο παηδείαο ραιαξά ζπλδεδεκέλνη κε ηελ

παξάδνζε δηέζεηαλ δχλακε ζηνλ θνζκηθφ θιήξν θαη ζηηο κνξθσκέλεο ηάμεηο ηεο θνηλσλίαο Έλαληη ηεο

Γχζεσο oη Εεισηέο ήζαλ αλζελσηηθνί ελψ oη Ξνιηηηθνί ελσηηθνί Κηα πξψηε ζχγθξνπζε ησλ δχν

κεξίδσλ εληνπίδεηαη ζηε δηέλεμε Φσηίνπ-Ηγλαηίνπ (9νο αη) αιιά ε αληίζεζή ηνπο έιαβε κεγάιεο

δηαζηάζεηο επί Κηραήι Ξαιαηνιφγνπ (ζρίζκα αξζεληαηψλ) θαη ηεο ςεπδελψζεσο ηεο Ιπψλ (1274-1282)

Ζ πάιε ηφηε έθιηλε ππέξ ησλ Εεισηψλ πνζηεξίρζεθε (Βαζίιηεθ) φηη ε ζξεζθεπηηθή απηή κεξίδα

αλαζπληάρζεθε ηνλ 14ν αηψλα θαη αλακείρζεθε ζηελ πνιηηηθή δσή πξνβάιινληαο κεηαξξπζκηζηηθέο

ηάζεηο θαη έρνληαο ηε ιατθή ππνζηήξημε ιφγσ ηεο θνηλσληθήο αθαηαζηαζίαο Έρνπλ φκσο έηζη ηα

πξάγκαηα

Δίλαη πξάγκαηη ζαθέο -παξά ηε ζχγρπζε ησλ πεγψλ- φηη oη Εεισηέο ηεο Θεζζαινλίθεο ζπληζηνχζαλ

laquoθνηλσληθή νκάδαraquo δηαθξηλφκελε απφ ην Ιαφ Ππλδεφηαλ κε ηνπο λαπηηθνχο (laquoπαξαζαιαζζίνποraquo) κηα

γλσζηή ζπληερλία κε επί θεθαιήο Ξαιαηνιφγνπο Ζ ζπλεξγαζία Εεισηψλ-λαπηψλ νθεηιφηαλ πξνθαλψο

ζε ζχκπησζε ζπκθεξφλησλ Π‟άιιεο πφιεηο ζηε ζπλεξγαζία απηή ζπκκεηείραλ θαη έκπνξνη Ζ εκθάληζε

αξηζηνθξαηψλ (Ξαιαηνιφγσλ) ζηελ εγεζία δελ πξέπεη λα απνπξνζαλαηνιίδεη Ήηαλ θνηλφ θαηλφκελν θαη

ζηελ Γ Δπξψπε ζε αλάινγεο θαηαζηάζεηο Oη Εεισηέο ηαπηίζζεθαλ κε ην ιαφ θαη εμέθξαδαλ ηα

αηηήκαηα ησλ θαησηέξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ ελ κέξεη δε ζπλέπηπηαλ θαη κε ην ζηξαηφ

Θαηά ηε δηθή καο εθηίκεζε oη Εεισηέο ηεο Θεζζαινλίθεο ήζαλ κία ηδηαίηεξε θνηλσληθή νκάδα

απνηεινχκελε βαζηθά απφ κνλαρνχο πνπ έιαβε γη‟απηφ θαη ην φλνκά ηεο απφ ηε γλσζηή ζην

laquoΒπδάληηνraquo ζξεζθεπηηθή κεξίδα ιφγσ ησλ θνηλψλ ηάζεσλ θαη αλάινγεο ςπρνινγίαο (θαλαηηζκφο)

Ήηαλ φκσο θαζαξά πνιηηηθνπνηεκέλε παξάηαμε κε ζαθή θνηλσληθά θίλεηξα θαη αηηήκαηα θαηα ησλ

πινπζίσλ γεσθηεκφλσλ θαη ππέξ ησλ πελνκέλσλ θαη θαηαπηεδνκέλσλ Ρν φηη θαη κε πνιηηηθνπνηεκέλνη

laquoΕεισηέοraquo είλαη δπλαηφλ λα ζπλέπξαμαλ δελ κπνξεί λα απνθιεηζζεί αθνχ ηνλ θχξην φγθν ηεο

παξαηάμεσο ησλ Εεισηψλ απνηεινχζαλ κνλαρνί αιιά θαη επαίηεο θαη πέλεηεο H παξνπζία κεγάινπ

αξηζκνχ κνλαρψλ εμεγεί θαη ηελ απνπζία αληηζξεζθεπηηθψλ ηάζεσλ φπσο θαη ηελ θνηλσληθή ηδενινγία

πνπ ζπληεξείηαη κφληκα ζην νξζφδνμν κνλαζηηθφ θνηλφβην

ηαλ ν εζπραζηήο παηξηάξρεο Φηιφζενο ηνπο απνθαιεί laquoαπνζηάηεο απφ ηελ Δθθιεζίαraquo απηφ ζρεηίδεηαη

κάιινλ κε ηε βίαηε ζηάζε ηνπο πνπ αλέηξεςε ηελ ζχκθσλα κε ηε γεληθή αληίιεςε laquoζεφζελraquo

θαηεζηεκέλε ηάμε ή ιφγσ ηεο αληηδξάζεψο ηνπο πξνο ηνλ Γξ Ξαιακά ηνλ θαλνληθφ κεηξνπνιίηε

Θεζζαινλίθεο ηνπ νπνίνπ ν Φηιφζενο ήηαλ ππνζηεξηθηήο σο νκφςπρνο Άιισζηε φπσο καξηπξείηαη νη

Εεισηέο δελ δίζηαζαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ σο ζεκαία έλα ζηαπξφ πνπ άξπαμαλ απφ κία Αγία Ρξάπεδα

επηηηζέκελνη θαηά ηνπ θπβεξλήηε Ππλαδελνχ θαη ηεο αξηζηνθξαηίαο Ρν ιατθφ έξεηζκά ηνπο επίζεο

εληζρχεη ηελ άπνςε φηη πξάγκαηη πιεηνςεθνχζαλ oη κνλαρνί αλάκεζά ηνπο Ρα δηαπξαρζέληα

εγθιήκαηα δελ απνθιείνπλ θάηη ηέηνην δηφηη ν θαλαηηζκφο ηπθιψλεη Κνλαρνί θαη κε κνλαρνί ζπλεπψο

πάλησο πξφζσπα πνιηηηθνπνηεκέλα θαη κε δεκαγσγηθέο ηθαλφηεηεο θαίλεηαη φηη βξίζθνληαλ ζηελ εγεζία

ηνπ θηλήκαηνο ησλ Εεισηψλ

γ Ρα αίηηα ηεο ζηάζεσο αλαδεηήζεθαλ θαη επηζεκάλζεθαλ απφ πνιινχο εξεπλεηέο Πρεδφλ φινη

ζπγθιίλνπλ ζηε ζέζε φηη ππήξμαλ πξνυπνζέζεηο θνηλσληθέο αζιηφηεηα ηνπ ιανχ θαη αίηεκα γηα

δεκνθξαηηθφηεξε νξγάλσζε ηεο θνηλσλίαο Ζ επίδξαζε αλαιφγσλ θηλεκάησλ ηεο Ηηαιίαο (επαλάζηαζε

Γέλνβαο 1339) δελ θξίλεηαη απνθαζηζηηθή (Σαξάλεο) εθ‟φζνλ είλαη γλσζηφ ην δεκνθξαηηθφ πλεχκα κε

ηελ επξχηεξε ζπκκεηνρή ηνπ ιανχ ζηελ εθινγή ηνπ απηνθξάηνξνο Ξνιηηηθά ή πξαμηθνπεκαηηθή

ελέξγεηα ηνπ Η Θαληαθνπδελνχ ζπληζηνχζε πξφθιεζε ζηε ιατθή ζπλείδεζε θαη λννηξνπία (ζεβαζκφο

ηεο ζεφδνηεο κνλαξρίαο θαη ηεο λνκηκφηεηαο) Νη Εεισηέο εμ άιινπ ζπλδένληαλ ζπλαηζζεκαηηθά κε ηελ

νηθνγέλεηα ησλ Ξαιαηνιφγσλ δηφηη κέιε ηεο δηνηθνχζαλ ηε Θεζζαινλίθε Έπεηηα ελψ ν Θαληαθνπδελφο

ήηαλ ζαθψο ηνπνζεηεκέλνο ππέξ ηεο εληζρχζεσο ηεο θεληξηθήο δηνηθήζεσο νη Εεισηέο επεδίσθαλ

απηνλνκία Ζ αξηζηνθξαηηθή δε πξνέιεπζε ηνπ Θαληαθνπδελνχ θαη ε ππνζηήξημή ηνπ απφ ηνπο

αξηζηνθξάηεο επέηεηλε ηελ αληίδξαζε ελαληίνλ ηνπ Ν Ιαφο βξήθε ηελ επθαηξία λα δηαδειψζεη ηα

αληηαξηζηνθξαηηθά ή θαη αληηπινπηνθξαηηθά θξνλήκαηά ηνπ ιφγσ ηεο θαηαπηέζεσο πνπ πθίζηαην θαη ηεο

νηθνλνκηθήο ηνπ εμαζιηψζεσο Κε ηε ζηάζε ησλ Εεισηψλ ζπλδέζεθαλ νξακαηηζκνί γηα ξηδηθή θνηλσληθή

αιιαγή νηθνλνκηθή αλαβάζκηζε θαη θνηλσληθή αλαδηάξζξσζε Ξξφθεηηαη φπσο βεβαηψλνπλ ηα

πξάγκαηα γηα έθξεμε πξσηνρξηζηηαληθήο (πξβι Ξξάμ θεθ 2 4 θαί 6) θνηλνθηεκνζχλεο ή έζησ

θνηλνρξεζίαο ελαληίνλ ηεο απμάλνπζαο θνηλσληθήο αληζφηεηαο θαη αδηθίαο ιφγσ ηεο ζπγθεληξψζεσο

γεο θαη πινχηνπ ζηα ρέξηα ησλ νιίγσλ (πξνλνηαξίσλ θιπ)

Γελ έιεηςε βέβαηα θαη ε απφπεηξα καξμηζηηθήο εξκελείαο ησλ γεγνλφησλ ηεο Θεζζαινλίθεο (ιρ Γ

Θνξδάηνο) ζηα φξηα ηεο αλαδεηήζεσο ηζηνξηθψλ εξεηζκάησλ ηεο πξντζηνξίαο ηεο καξμηζηηθήο

ηδενινγίαο Oη ππάξρνπζεο φκσο πεγέο επηηξέπνπλ κελ δηαθξίβσζε θνηλψλ ζεκείσλ απνθιείνπλ φκσο

θάζε βεβαηφηεηα γηα πιήξε ζχκπησζε ηδενινγηθψλ πξνυπνζέζεσλ Ζ απνπζία ζηελ laquoθαζ‟εκάο

Αλαηνιήλraquo ησλ θξαγθνγεξκαληθψλ laquoθπιεηηθψλraquo πξνυπνζέζεσλ απνθιείεη ηελ ηαχηηζε φπσο αθφκε ην

γεγνλφο φηη ε ζηάζε ησλ Εεισηψλ ζηε Θεζζαινλίθε δελ μεθίλεζε σο θνηλσληθή επαλάζηαζε κε

απηνηειή νξγάλσζε θαη ζρεδηαζκέλε ζηνρνζεζία αιιά απνηέιεζε θίλεκα επθαηξηαθφ θαη φςε (ή θάζε)

ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ (Ξ Σξήζηνπ) Θαηά ηελ πνξεία ηνπ εκθπιίνπ εθδειψζεθαλ θαη oη ζνβνχζεο

θνηλσληθέο αληηζέζεηο θαη δηεθδηθήζεηο

Ν Ιαφο κφλν γηα ηα ιχζε ησλ δηθψλ ηνπ πξνβιεκάησλ έιαβε κέξνο ζηελ επαλάζηαζε Θακκηά ζρέζε

δελ δηαθαίλεηαη πξνο ηηο γλσζηέο ζηελ ηζηνξία laquoαγξνηηθέο εμεγέξζεηοraquo Ν ραξαθηήξαο ηεο ζηάζεσο

έκεηλε θαζαξά αζηηθφο θαη θνηλσληθφο Θακκηά επίζεο καξηπξία δελ δείρλεη φηη oη Εεισηέο ζηξάθεθαλ

βαζηθά θαηά ησλ εθθιεζηψλ θαη ηεο πεξηνπζίαο ησλ κνλψλ Αληίζεηα έκεηλαλ πηζηνί ζην λφκηκν

απηνθξάηνξα θαί ηνλ ππνζηεξηθηή ηνπ παηξηάξρε Η Θαιέθα Θαηά ηνλ θαζεγ Nicol πεξίεξγν είλαη φηη

θαηά ηεο εθθιεζίαο θαη ηεο πεξηνπζίαο ηεο ζηξέθνληαλ ζπζηεκαηηθά oη πινχζηνη γεσθηήκνλεο

(αξηζηνθξάηεο) θαη ε ζηξαηησηηθή αξηζηνθξαηία πάξρεη φκσο θαη ε άπνςε καξηπξνχκελε ζηηο

ζχγρξνλεο πεγέο φηη πξφζθπγεο απφ εδάθε πνπ είραλ θαηαθηήζεη oη Πέξβνη πξνζηέζεθαλ ζηνπο

πησρνχο ηεο Θεζζαινλίθεο θαη φηη απηνί πίεζαλ ηνπο Εεισηέο λα ζηξαθνχλ θαηά ησλ πινπζίσλ κε

απφιεμε ηηο ιεειαζίεο Γηφηη είλαη γεγνλφο δελ έιεηςαλ ζηελ φιε δηαδηθαζία ηα ζηπγεξά εγθιήκαηα Ρν

1347-49 πνπ θαηέιαβαλ oη Εεισηέο ηελ πιήξε εμνπζία ζηε Θεζζαινλίθε θξήκληζαλ απφ ηα ηείρε ηνπο

εγθιεηζκέλνπο ζηελ αθξφπνιε πινπζίνπο ελψ άιινπο θξπκκέλνπο ζηελ πφιε ηνπο εθφλεπζαλ Ήηαλ ε

πην βίαηε φςε ηεο επαλαζηάζεψο ηνπο αιιά θαη φινπ ηνπ πνιέκνπ

δ Ζ ζηάζε απφ ηε Θεζζαινλίθε επεθηάζεθε θαη ζ‟άιιεο πφιεηο ηεο απηνθξαηνξίαο σο ηελ Ρξαπεδνχληα

Απηφ ζεκαίλεη φηη ην θνηλσληθφ θιίκα ηεο Θεζζαινλίθεο ήηαλ θαζνιηθφηεξν θαηλφκελν Θαη απηφ

επηβεβαηψλεηαη απφ πνιιέο καξηπξίεο Ζ αληίδξαζε επηθεληξσλφηαλ ζην πξφζσπν ηνπ Η Θαληαθνπδελνχ

θαη ηελ αξηζηνθξαηία Ρν 1345 φκσο ζεκεηψζεθε θξίζε γηα ηνπο Εεισηέο θαη ηελ εμνπζία ηνπο δηφηη ε

θαηάζηαζε άξρηζε λα θιίλεη ππέξ ηνπ Θαληαθνπδελνχ Ν επί θεθαιήο ησλ Εεισηψλ Κηρ Ξαιαηνιφγνο

θνλεχζεθε Εεισηέο ζπλειήθζεζαλ θπιαθίζζεθαλ ή θαη εμνξίζζεθαλ Λένο εγέηεο ησλ Εεισηψλ

αλαθεξχρζεθε ν Αλδξφληθνο Ξαιαηνιφγνο αξηζηνθξάηεο κεηξηνπαζήο επί θεθαιήο ηεο ζπληερλίαο ησλ

λαπηηθψλ Ν Ιαφο θαηέιαβε θαη πάιη ηελ εμνπζία Λέεο ζθαγέο αξηζηνθξαηψλ ζεκεηψλνληαη φπσο ηνπ Η

Απνθαχθνπ H εμέγεξζε δε θαηά ησλ πινπζίσλ ιακβάλεη γεληθφ ραξαθηήξα Αζπγθξάηεηνο ν Ιαφο

επηδίδεηαη ζε έλα φξγην αίκαηνο θαη αξπαγψλ εμαζθαιίδνληαο γηα ηνπο εγέηεο ηνπ Εεισηέο ηελ εμνπζία

Oη Εεισηέο φπσο ζπλάγεηαη απφ ηηο πεγέο ήζαλ ππέξκαρνη ηεο απνθεληξψζεσο Κνινλφηη ε ηδενινγία

ηνπο είλαη δπζπξνζδηφξηζηε δελ ζπκβαίλεη ην ίδην παξά ηηο ειάρηζηεο πιεξνθνξίεο κε ην πνιηηηθφ

πξφγξακκά ηνπο Ήδε ην ζέξνο ηνπ 1342 εγθαηαζηάζεθε θπβέξλεζε ζηε Θεζζαινλίθε ρσξίο

πξνεγνχκελν ε αλεμάξηεηε Γεκνθξαηία ηεο Θεζζαινλίθεο κε απηνδηνίθεζε θαη άζθεζε εμσηεξηθήο

πνιηηηθήο Ξξφθεηηαη κάιινλ γηα έλα είδνο laquoθνκκνχλαοraquo πνπ ζα δηαξθέζεη σο ην 1350 Ν αθξηβήο φκσο

ραξαθηήξαο ηνπ πνιηηεχκαηφο ηνπο είλαη δχζθνιν λα πξνζδηνξηζζεί Γεγνλφο είλαη φηη φηαλ

απεηιήζεθαλ κε πηψζε oη Εεισηέο ζηξάθεθαλ ζηνλ θξάιε ηεο Πεξβίαο Πηέθ Γνπζάλ γηα βνήζεηα

Απηφ φκσο δπζαξέζηεζε ην Ιαφ ζε ζεκείν πνπ λα πξνζεγγίζεη ηνλ Θαληαθνπδελφ θαη λα δεη κε

ζπκπάζεηα ηνπο αξηζηνθξάηεο Ξέξαλ απφ ηελ χπαξμε ηζρπξνχ εζληθνχ αηζζήκαηνο ηη άιιν καξηπξεί

απηφ απφ ηελ απνπζία ηαμηθήο ζπλεηδήζεσο Ν Ιαφο δελ έπαπζε λα βιέπεη ην φιν ζέκα σο επθαηξία

βειηηψζεσο ησλ ζπλζεθψλ ηεο δσήο ηνπ θαη ηίπνηε πεξηζζφηεξν

ε Ζ ζχκπησζε ηεο ζηάζεσο ησλ Εεισηψλ ηεο Θεζζαινλίθεο κε ηελ θνξχθσζε ηεο ζενινγηθήο έξηδαο

νδήγεζε ζηελ δηαπινθή ηνπο ρη δηφηη oη Εεισηέο αλακείρζεθαλ ζηε ζενινγηθή (εζπραζηηθή) δηέλεμε

πσο ειέρζε παξαπάλσ κνινλφηη oη Εεισηέο νλνκάζζεθαλ laquoαπνζηάηεο ηεο εθθιεζίαοraquo δελ

πεξηέιαβαλ ζην πνιηηηθφ πξφγξακκά ηνπο αληηεθθιεζηαζηηθή ή αληηζξεζθεπηηθή δξάζε νχηε θαίλεηαη

φηη ε Θενινγία αλέπηπμε ζηε δξάζε ηνπο θάπνηα ηδηαίηεξε δπλακηθή Νη αληίζεηεο απφςεηο πνπ ίζρπαλ

ζην παξειζφλ νθείινληαλ ζε ιαλζαζκέλε ζπζρέηηζε ελφο θεηκέλνπ ηνπ Ληθ Θαβάζηια κε ηνπο

Εεισηέο ελψ ζηελ νπζία αλαθεξφηαλ ζε άιιε ππφζεζε H δηαπινθή ζενινγίαο θαη πνιηηηθήο ήηαλ

θαξπφο ηεο αιιειεμαξηήζεσο θαη αιιεινπεξηρσξήζεσο ησλ δχν απηψλ πεξηνρψλ ηνπ βπδαληηλνχ βίνπ

Ζ αλαδήηεζε φκσο θάπνησλ ζρέζεσλ απνδεηθλχεη ηελ απνπζία θάζε έλλνηαο ζπγθξνηεκέλεο

αληηεζπραζηηθήο ηδενινγίαο εθ κέξνπο ησλ πνιηηηθψλ ή (πνιηηηθήο) αληηδεισηηθήο ηδενινγίαο ζηελ

παξάηαμε ησλ Ζζπραζηψλ

Γελ ήηαλ άιισζηε ζπάλην ην θαηλφκελν αληίπαινη ζηνλ έλα ρψξν λα παξνπζηάδνπλ θνηλή ζηάζε έλαληη

ηνπ άιινπ Oη πξσηαγσληζηέο ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ Η Θαληαθνπδελφο θαη Η Απφθαπθνο ζπλέπηπηαλ

ζηε θηιηθή ζηάζε ηνπο έλαληη ηνπ εζπραζκνχ Ν Ληθ Γξεγνξάο θαη ν Γεκ Θπδψλεο εθ πεπνηζήζεσο

αληηπαιακηθνί ήζαλ θίινη θαη νπαδνί ηνπ Θαληαθνπδελνχ ιφγσ θνηλψλ ζπκθεξφλησλ Ν παηξηάξρεο Η

Θαιέθαο θαη ε απηνθξάηεηξα Άλλα ηεο Παβνΐαο ζπλεξγάδνληαλ ζην πνιηηηθφ κέξνο αιι‟ν κελ παηξηάξρεο

έκεηλε θαλαηηθφο αληηπαιακηθφο ε δε απηνθξάηεηξα γηα έλα δηάζηεκα ππνζηήξημε ηνλ Ξαιακά Ν Ιαφο

θεξφηαλ θαη αγφηαλ σο ζπλήζσο ζ‟φιε απηή ηελ ηξαγσδία Αξρηθά (1341) κεγάιν κέξνο ηνπ Ιανχ

έδεημε αληηεζπραζηηθέο δηαζέζεηο θαη απηφ ίζσο έθακε ηνπο Ζζπραζηέο λα ζηξαθνχλ ππέξ ηνπ

Θαληαθνπδελνχ Γελ κπνξεί φκσο θαλείο λα ηζρπξηζζεί φηη φινη oη Ζζπραζηέο αθνινπζνχζαλ ηνλ

Θαληαθνπδελφ ή φηη ήζαλ δεισκέλνη αληηεζπραζηέο φινη oη αληίπαινί ηνπ Ν Γ Θπδψλεο θαη ν Ληθ

Θαβάζηιαο ιρ δηέθεηληαλ θηιηθά πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ αιιά ζενινγηθά ήζαλ ζε αληίπαιεο

παξαηάμεηο Ξνιινί αλζξσπηζηέο εμ άιινπ ππνζηήξηδαλ ηνλ Ξαιακά

Oη Εεισηέο φζνη ηνπιάρηζηνλ είραλ εθθιεζηαζηηθή πξνέιεπζε (κνλαρνί) δηαηεξνχζαλ απφ ηελ επνρή

ηεο Δηθνλνκαρίαο ζπκπάζεηα πξνο ηελ Ξαιαηά Οψκε θαη απηφ ηνπο έθεξλε θνληά ζηνπο θηιελσηηθνχο

Ξαιαηνιφγνπο έζησ θαη αλ ηψξα ε Οψκε ήηαλ εθθξαγθεπκέλε θαη αηξεηηθή Υο γλσζηφλ ν

απηνθξάηνξαο Ησ Ξαιαηνιφγνο επηρείξεζε λα πξαγκαηνπνηήζεη έλσζε κε ηε Οψκε θαη ηειηθά έγηλε

παπηθφοΖ πξνυπφζεζε απηή ήηαλ αξθεηή γηα λα ζηξέθνληαη ελαληίνλ ησλ Ζζπραζηψλ Ζ ηαχηηζε δε εθ

κέξνπο ηνπο ηνπ Ξαιακά κε ηνλ Θαληαθνπδελφ ιφγσ ηνπ εζπραζηηθνχ θξνλήκαηνο ησλ δχν αλδξψλ

ήηαλ επφκελν λα ηνπο θάλεη λα εκπνδίζνπλ ηελ ελζξφληζε ηνπ Ξαιακά φηαλ απηφο εμειέγε

κεηξνπνιίηεο ηεο Θεζζαινλίθεο (1347)

Ν Γξεγφξηνο Ξαιακάο ζ‟φιε ηε δηάξθεηα ηεο θνηλσληθήο αλαζηαηψζεσο παξέκεηλε γλήζηνο εζπραζηήο

θαη παηεξηθφο ζηηο επηινγέο ηνπ Θα ήηαλ κεγάιε εηο βάξνο ηνπ αδηθία ε απφδνζε ζηνλ Ξαιακά

αξηζηνθξαηηθψλ ηδεψλ Ν Ξαιακάο ηάζζνληαο ηελ παξάδνζε ηεο ζεψζεσο πάλσ απφ ηελ πνιηηηθή

ξεπζηφηεηα έκεηλε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Ησ Ξαιαηνιφγν θαη ηελ απηνθξάηεηξα θηλνχκελνο θαη απηφο

σο γλήζηνο laquoβπδαληηλφοraquo ζην θιίκα ηεο λνκηκνθξνζχλεο Ζ αιιεινγξαθία ηνπ κε αγηνξείηεο κνλαρνχο

απνδεηθλχεη ηηο εηξελεπηηθέο πξνζπάζεηέο ηνπ Γελ θηλήζεθε παξαηαμηαθά θαη απέθπγε θάζε αλάκεημε

ππέξ ηεο κηαο ή ηεο άιιεο παξαηάμεσο Ζ εκκνλή ηνπ ζηελ εζπραζηηθή παξάδνζε θαη ε αληίζεζή ηνπ

έλαληη ηνπ Βαξιαάκ θαη ησλ βπδαληηλψλ αληηεζπραζηψλ (πρ Γξεγνξάο) είρε απνθιεηζηηθφ ζηφρν ηε

ζπλέρηζε ηεο παηεξηθφηεηαο θαη ηε δηάζσζε ηεο πλεπκαηηθήο ηαπηφηεηαο ηεο απηνθξαηνξίαο

Απηνεμνξίζζεθε ζηελ Ζξάθιεηα ελνρινχκελνο ζπρλά αιιά κε αλακηγλπφκελνο ζηηο πνιηηηθέο δηελέμεηο

Ζ ζπκπάζεηά ηνπ πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ νθεηιφηαλ ζηελ πξνζήισζε ηνπ Θαληαθνπδελνχ ζηελ

παξάδνζε ηεο Νξζνδνμίαο θαη δελ είρε πνιηηηθά θίλεηξα Ξξέπεη λα ζεσξείηαη βέβαην φηη ε παξνπζία θαη

δξάζε ηνπ Βαξιαάκ ζηελ Αλαηνιή έπεηζε ηνλ Ξαιακά γηα ππαξθηφ θίλδπλν ππνηαγήο ζηε Οψκε ηελ

πλεπκαηηθή αιινηξίσζε ηεο νπνίαο είρε απνθαιχςεη ν Θαιαβξφο αληίπαιφο ηνπ Έηζη εμεγείηαη φηη

θάλεθε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Θαληαθνπδελφ θαη φηαλ εθείλνο ήηαλ αθφκε θίινο θαη ππνζηεξηθηήο ηνπ

Βαξιαάκ θαη πξνζηάηεο ηεο αλζξσπηζηηθεο αλαγελλήζεσο Δίλαη δε γλσζηφ φηη ν Ξαιακάο ζπλέβαιε

ζηε ζπκθηιίσζε Ησ Θαληαθνπδελνχ θαη Ησ Ξαιαηνιφγνπ

Ν Ιαφο κε ην αιάζεην αηζζεηήξηφ ηνπ εξκήλεπζε νξζά ηε ζηάζε ηνπ Ξαιακά θαη δηέγλσζε ηελ

εηιηθξίλεηα ησλ πξνζέζεψλ ηνπ Κεηά ηελ πηψζε ησλ Εεισηψλ πξνο ηνπο νπνίνπο ν Ξαιακάο θάλεθε

εηξεληθφο ν Ιαφο ηνλ δέρζεθε ζηε Θεζζαινλίθε (Γεθέκβξηνο 1350) κε παλεγπξηζκνχο Ν Ξαιακάο

θαηαδίθαζε ηα εγθιήκαηα πνπ είραλ δηαπξαρζεί απφ ηνπο Εεισηέο αιιά εηζήιζε σο εηξελεπηήο ζηε

Θεζζαινλίθε πνπ είρε μαλαβξεί ηνπο θαλνληθνχο ξπζκνχο ηεο

Γ

Oη κέρξη ζήκεξα έξεπλεο ζηνλ 14ν αηψλα ηεο Απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα

γηα ηελ απνηίκεζε ηφζν ηεο ζενινγηθήο έξηδαο φζν θαη ησλ εκθπιίσλ ζπγθξνχζεσλ αιιά θαη ηεο

δπλακηθήο ηνπο ζηελ πεξαηηέξσ δσή ηεο απηνθξαηνξίαο θαη ηε ζπλέρεηα ηνπ Γέλνπο

Δίλαη βέβαηα γεγνλφο φηη oη ζπλέπεηεο ησλ ηδενινγηθψλ εξίδσλ ήζαλ ηξνκαθηηθέο Ζ απηνθξαηνξία

ζπξξηθλσκέλε ήδε εδαθηθά απνδπλακψλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν θαη κέλεη αζσξάθηζηε ζηηο

επεθηαηηθέο δηαζέζεηο ησλ γεηηφλσλ θαη θπξίσο ησλ Νζσκαλψλ Ρν 1354 νη Ρνχξθνη ζα θαηαιάβνπλ ηελ

Θαιιίπνιε παηψληαο ζηαζεξά ζηελ επξσπατθή πιεπξά ηεο απηνθξαηνξίαο Ρν απνηπρεκέλν θίλεκα ησλ

Εεισηψλ δε κπφξεζε λα ζεξαπεχζεη ηελ θνηλσληθή δπζιεηηνπξγία θαη λα θαηαιχζεη ηελ νηθνλνκηθή

αληζφηεηα Ζ απηνθξαηνξία βάδηδε πξνο ηε δχζε ηεο Ρν 1402 ζα πεξηνξηζζεί εδαθηθά ζηελ Ξφιε ηε

Θάζν ηε Πακνζξάθε ηε Ιήκλν ηελ Ρέλεδν θαη ην Κπζηξά Θα είλαη έθηνηε ζιηβεξφ ιείςαλν ηνπ

παιαηνχ έλδνμνπ εαπηνχ ηεο Ν Ζζπραζκφο φκσο σο παηεξηθφηεηα θαη ππαξθηηθή αιήζεηα ζα

επηβηψζεη σο πλεπκαηηθή παξαθαηαζήθε ησλ Οσκεψλ Απηφο ζα δηαηεξήζεη ξσκαιέν ην θξφλεκα θαη

ακείσην ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ θπξίσο κέζα ζηελ καθξφζπξηε δνπιεία Νη ζέζεηο φκσο απηέο

ρξεηάδνληαη θάπνηα αλάιπζε

Ρνλ 14ν αηψλα έιαβε ρψξα ε πξψηε ζε βάζνο αληηπαξάζεζε Αλαηνιήο θαη Γχζεσο ζην ρψξν ηεο

εθθιεζηαζηηθήο παξαδφζεσο Απφ ηνλ 9ν σο ηνλ 11ν αηψλα αλαηνιηθνί θαη δπηηθνί ζενιφγνη

ζπγθξνχνληαλ κε ζέκα ην laquoFilioqueraquo επηζεκαίλνληαο ηελ ππνθξππηφκελε κεηαμχ ηψλ δχν ζενινγηψλ

αληίζεζε αιιά ηνλ 14ν αηψλα γηα πξψηε θνξά δφζεθε ε επθαηξία κε ηελ παξνπζία ελφο απζεληηθνχ

laquoδπηηθνχraquo ζενιφγνπ ζηελ Αλαηνιή ηνπ Βαξιαάκ λα αλαδπζνχλ oη ζενινγηθέο πξνυπνζέζεηο Αλαηνιήο

θαη Γχζεσο θαη λα δηαπηζησζεί ε ξηδηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο κηαο απφ ηελ άιιε θαη ην αζχκπησην κεηαμχ

ηνπο Ζ δπηηθή (θξαγθνιαηηληθή) ζενινγία θαη ν πξνεξρφκελνο απφ απηήλ επξσπατθφο

(θξαγθνγεξκαληθφο) πνιηηηζκφο απνδεηθλχνληαλ απφηνθα κηαο αιινηξησκέλεο Σξηζηηαλνζχλεο πνπ δελ

κπνξνχζε πηα λα νλνκάδεηαη Σξηζηηαληζκφο

πσο νξζά ζεκεηψλεη ν θαζεγεηήο Σξ Γηαλλαξάο laquoίζσο θαη‟εμνρήλ ζηνλ άγην Γξεγφξην ηνλ Ξαιακά

αξρηεπίζθνπν Θεζζαινλίθεο είλαη ελαξγέζηεξε ε επίγλσζε φηη ζηελ πεξίπησζε ησλ θαηλνηνκηψλ ηεο

δπηηθήο εθθιεζίαο δελ έρνπκε απιψο κηα θαηλνχξγηα laquoαίξεζεraquo ηνπ ρξηζηηαληζκνχ [] αιιά [] κηα

ξηδηθή αιινηξίσζε ηνπ ίδηνπ ηνπ ππξήλα ηεο εθθιεζηαζηηθήο αιήζεηαο έλα δηαθνξεηηθφ bdquoρξηζηηαληζκφ‟

ζηνπο αληίπνδεο ηνπ επαγγειηθνχ ηξφπνπ δσήο θαη ζσηεξίαο ηνπ αλζξψπνπraquo Ζ Γχζε είρε δηακνξθψζεη

κέζα ζην δαηδαιψδε ξαζηνλαιηζκφ ηεο Πρνιαζηηθήο έλαλ άιιν laquoρξηζηηαληζκφraquo απφιπηα αζχκπησην κε

εθείλνλ ηεο Αλαηνιήο Ζ εζπραζηηθή Θενινγία ζηελ απηνέθθξαζή ηεο απεθάιπςε ηε δηαθνξά ηεο

Νξζνδνμίαο απφ ηε Γχζε σο laquoαληηπαξάζεζε ηεο εκπεηξίαο ζηελ αθεξεκέλε ζξεζθεπηηθή πεπνίζεζεraquo

Ν γλσζηφο γεξκαλφο βπδαληηλνιφγνο Gelzer δέρζεθε φηη ν Ζζπραζκφο laquoαλήθεη ζηα πην αμηφινγα -ηφζν

απφ ηζηνξηθή φζν θαη απφ πνιηηηζηηθή πιεπξά- θαη πην ελδηαθέξνληα θαηλφκελα φισλ ησλ επνρψλraquo Oη

ξσκενί Ζζπραζηέο ηνπ 14νπ αηψλα κε πξσηνπφξν ηνλ άγην Γξεγφξην Ξαιακά απέδεημαλ ηελ

αδηάζπαζηε πλεπκαηηθή ζπλέρεηα ηνπ laquoΒπδαληίνπraquoΟσκαλίαο Ν Ξαιακάο επαλαδηαηχπσζε ηελ

νξζφδνμε παξάδνζε θαλεξψλνληαο ηελ παηεξηθφηεηά ηνπ Ν Ζζπραζκφο πνπ ελζάξθσλε θαη

πξνάζπηδε ν Ξαιακάο ήηαλ ε ζπνλδπιηθή ζηήιε ηεο δσήο ηεο Οσκαλίαο επί ρίιηα ρξφληα θαη ην

απφβαζξν -θαη πεγή ζπλάκα ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο Ζ καθξφζπξηε φκσο ζενινγηθή δηακάρε απέδεημε πξν

πάλησλ απηφ πνπ θαη ζήκεξα γίλεηαη θαζνιηθά πηα δεθηφ φηη δειαδή ν Ζζπραζκφο δελ ζπληζηνχζε

θαηλνηνκία φπσο θαληαδφηαλ ν αλππνςίαζηνο Βαξιαάκ Αθφκε θαη νη Πρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo

πνπ γηα δηάθνξνπο ιφγνπο ζπληάρζεθαλ καδί ηνπ δελ ακθηζβήηεζαλ ηνλ Ζζπραζκφ Γελ ακθηζβήηεζαλ

δειαδή πνηέ ηε κέζνδφ ηνπ αιιά δηαθσλνχζαλ κφλν γηα ηηο ζπλέπεηέο ηεο δειαδή laquoσο πξνο ηελ

ζενινγηθήλ αμηνιφγεζε ησλ θαξπψλraquo ηεο (Βιάζηνο Φεηδάο) Ζ αληίζεζε θάπνησλ επηζθφπσλ θαηά ησλ

Ζζπραζηψλ εξκελεχεηαη κε αξθεηή δφζε αιεζείαο σο έθθξαζε θφβνπ απμήζεσο ηνπ θχξνπο ησλ

κνλαρψλ

Κε ηηο εζπραζηηθέο ζπλφδνπο (1341 1347 1351) θαη κε ηελ δηαθήξπμε ηεο αγηφηεηαο ηνπ Γξεγνξίνπ

Ξαιακά (1368) ε Νξζνδνμία απνκάθξπλε ηνλ θίλδπλν εθθηινζνθήζεσο ηεο πίζηεσο θαη εθιαηηληζκνχ

(εθθξαγθεχζεψο) ηεο Καδί δε κε ηε ζσηεξηνινγηθή δχλακε ηεο παξαδφζεψο ηεο έζσζε ε Αλαηνιή θαη

ηελ θξαηηθή απηνηέιεηά ηεο

Ζ εκκνλή φκσο ζηνλ Ζζπραζκφ είρε γηα ην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία φρη κφλν ζξεζθεπηηθή ή πνιηηηθή αιιά

θαη πνιηηηζηηθή ζεκαζία δηφηη θαζφξηζε ηελ πεξαηηέξσ ζηάζε φρη κφλν έλαληη ηεο Γχζεσο αιιά θαη ηεο

ειιεληθήο αξραηφηεηαο Ζ Γχζε -απηφ έγηλε θαηαλνεηφ- φρη κφλν δελ ήηαλ πηα νκφςπρε ηεο Αλαηνιήο

αιιά ζπλέρηδε λα απεηιεί πέξαλ απφ ηελ πλεπκαηηθή θαη ηελ πνιηηηζηηθή απφζηαζή ηεο Απφ ηελ άιιε

πιεπξά ε ειιεληθφηεηα πνπ ελζάξθσλαλ oη ζρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo φπσο ν Γξεγνξάο

(δηεθήξπηηε απξνθάιππηα φηη είλαη laquoΈιιελraquo) δηαθνξνπνηφηαλ απφ ηελ ειιεληθφηεηα φπσο

αθνκνηψζεθε κέζα ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πνπ δελ ζπληζηά απιή ζπλέρεηα ηεο ειιεληθήο

αξραηφηεηαο αιιά ππέξβαζή ηεο ζηε λέα ζχλζεζε ηνπ ξσκαίτθνπ πνιηηηζκνχ

Ν Ζζπραζκφο απνδείρζεθε ε κεγαιχηεξε πλεπκαηηθή δχλακε γηα ηελ επηβίσζε ηνπ Γέλνπο Ρν

laquoΒπδάληηνraquo πνιηηηθά πξνρσξνχζε ζηελ πηψζε πλεπκαηηθά φκσο παξέκελε αθκαίν θαη αδνχισην Κεηά

ηελ άισζε ζα ζηγεί κφλν ην πνιηηηθφ κέξνο ηεο δσήο ηνπ Γέλνπο φρη φκσο θαη ην πλεπκαηηθφ αθνχ

laquoθέληξνλ ηεο Οσκαηνζχλεο είλαη ν ζενχκελνο φζηηο θζάλεη εηο ηελ ζέσζηλ εηο νηαλδήπνηε επνρήλ ή

θαηάζηαζηλ θξαηηθήλ ή πνιηηηθήλraquo (π Η Οσκαλίδεο) Κφλνλ oη δπηηθίδνληεο -ελσηηθνί νκφθξνλεο ηνπ

Βαξιαάκ- ζα ζεσξνχλ παξαθκή ην γεγνλφο φηη ε Αλαηνιή δελ έρεη ζρνιαζηηθή Θενινγία θαη ζα

θξνληίζνπλ λα ηελ εηζαγάγνπλ ζηε δσή ηνπ Γέλνπο Ζ νξζφδνμε Αλαηνιή φκσο ηνπ 14νπ αηψλα

απέξξηςε ηνλ Βαξιαάκ θαη ηνλ αλάγθαζε λα θχγεη απνξξίπηνληαο ηελ παξάδνζή ηνπ O Βαξιαάκ

έθπγε δηφηη έλνησζε θπξηνιεθηηθά μέλνο ζηελ Αλαηνιή Oη αξραηνιάηξεο-αληηεζπραζηέο ζά

εγθαηαιείςνπλ αξγφηεξα ην laquoΒπδάληηνλraquo θαζψο ζα πιεζηάδεη ν ηνπξθηθφο θίλδπλνο ή ζα κέλνπλ

ζηξακκέλνη ζηή Γχζε ηαπηηζκέλνη καδί ηεο

Ν Ζζπραζκφο φκσο ζα παίμεη ζεκαληηθφ ελσηηθφ ξφιν θαη ζηα ηαξαγκέλα πνιηηηθά θαη δηαζπαζκέλα

Βαιθάληα ζηα νπνία φπσο άιισζηε θαη ζηε Οσζία ήηαλ ήδε γλσζηφο ν Ζζπραζκφο θπξίσο κέζσ ηνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Πηλαΐηνπ Oη Ζζπραζηέο ζα κεηαθηλνχληαη ειεχζεξα ζ‟φιε ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή απφ

ηφπν ζε ηφπν πάλσ απφ ζχλνξα θαη εζληθέο δηαθνξέο Απηφ ην γεγνλφο έθακε ην κεγάιν αγηνιφγν Fr

Halkin λα νκηιεί γηα κηα laquoΓηεζλή ηνπ Ζζπραζκνχraquo ηαλ ζήκεξα γίλεηαη ιφγνο γηα laquoνξζφδνμν ηφμνraquo σο

πξνπχξγην θαηά ηνπ laquoκνπζνπικαληθνχ ηφμνπraquo ηεο Βαιθαληθήο δελ πξέπεη λα παξαζεσξείηαη ε

εζπραζηηθή πλεπκαηηθφηεηα ε κφλε πνπ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη αιεζηλή ελφηεηα ζηα φξηα ηεο

νξζφδνμεο-ξσκαίηθεο ππεξεζληθήο θαη ππεξθπιεηηθήο νκνςπρίαο Πηελ εζπραζηηθή παξάδνζε

ζεκειηψλεηαη ε δηαβαιθαληθή ελφηεηά καο

Δλψ νη εκθχιηνη ζπαξαγκνί oη θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαη oη ερζξηθέο πξνζβνιέο ζα εμαζζελίζνπλ

πξννδεπηηθά ηελ παξεθκαζκέλε ήδε απηνθξαηνξία νη πλεπκαηηθέο δπλάκεηο ηνπ Γέλνπο κέζα ζηελ

παηεξηθή εζπραζηηθή παξάδνζε ζα απνηξέςνπλ ηνλ θίλδπλν λα κεηαβιεζεί ην laquoBπδάληηνraquoΟσκαλία ζε

θξαγθηθφ πξνηεθηνξάην αιιά παξάιιεια ζα δηαζψζνπλ ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ ηνπ Γέλνπο ψζηε λα

δνπισζεί κφλν ζσκαηηθά απφ ηελ νζσκαληθή βαξβαξφηεηα Π‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο καθξάο δνπιείαο ηα

κνλαζηήξηα κε ηελ εζπραζηηθή παξάδνζή ηνπο ζα δηαθξαηνχλ ηελ ςπρή ηνπ Γέλνπο αδνχισηε Ζ

θαηίζρπζε φκσο ηνπ αληηεζπραζηηθνχ πλεχκαηνο ζην ρψξν ηεο δηαλνήζεσο θαη ηεο πνιηηηθήο κε ηελ

ίδξπζε ηνπ Διιεληθνχ Θξάηνπο (1830) ζα νδεγήζεη κελ ζηελ απειεπζέξσζε απφ ηε δνπιεία ηεο

laquoΡνπξθηάοraquo αιιά φρη θαη απφ εθείλε ηεο laquoΦξαγθηάοraquo Ζ βαξιαακηθή Γχζε ζα πάξεη ηελ εθδίθεζή ηεο Ζ

έθδνζε ησλ έξγσλ ηνπ αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά (ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ θαζεγ Ξ Σξήζηνπ) ζηε

δεθαεηία ηνπ 1960 θαη ε επηζηεκνληθή πξνζθνξά ζενιφγσλ φπσο ν π Η Οσκαλίδεο ζηε δηεξεχλεζε

ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο ζα βνεζήζνπλ ζηελ επαλαλαθάιπςε ησλ ξσκαίηθσλ-νξζνδφμσλ

ζεκειίσλ καο Δίλαη ε αλαβίσζε κηαο ζπλεηδήζεσο πνπ απιψλεηαη αδηάθνπα ζηε γεληά καο -αιεζηλφ

δψξν ηνπ Θενχ ζηελ θξηζηκφηεηα ησλ θαηξψλ καο Ζ επνρή καο έρεη έλα ζεκαληηθφ θνηλφ κε ηνλ

laquoβπδαληηλφraquo 14ν ατψλα θαη ηελ επνρή πξηλ απφ ηελ άισζε ηελ ηξαγηθή ζχγρπζε θαη αδξαλνπνίεζε ησλ

παξαδνζηαθψλ καο θξηηεξίσλ Ζ εζπραζηηθή παξάδνζε πνπ νινέλα αλαγελλάηαη είλαη γη‟απηφ ηδηαίηεξα

αλαγθαία ζήκεξα πνπ φια δείρλνπλ πσο αγγίδνπκε ηελ ηειηθή πηψζε

Ξξση Γεψξγηνο Κεηαιιελφο

Ελληνιζμόρ Μασόμενορ Eκδόζειρ Τήνορ Αθήνα 1995

Βηβιηνγξαθiα(θαη‟επηινγή)

Αξβειέξ-Γιχθαηδε Δι Ζ πνιηηηθή ηδενινγία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο (κεηαθξ Ρ Γξαθνπνχινπ)

Αζήλα Η977

Beck Ζ-G Ζumanismus und Palamismus Xlle Congreacutes Ηnternαtional des Etudes Byzantines 3

Belgrade 196J ζ 63-82

Charanis Ο ldquoObservations νn the laquoAnti-Zealotraquo Discourse of CabasilasrdquoRevue des Etudes Sud-Est

Europeennes IΣ(Η971) ζ 369-76

Charanis Ο ldquoInternal Strife in Byηantium during the fourteenth centuryrdquo Byzantion XV (1940-4Η) ζ

208-230

Σξήζηνπ Ξ άξζξν laquoΕεισηαίraquo ζηή ΘΖΔ 6 (1965) ζη 461- 64

Γηαλλαξά Σξ Νξζνδνμία θαη Γχζε ζηε Λεψηεξε Διιάδα Αζήλα 1992

Guilland R Essais sur Niceacutephore Gregoras Lhomme et loeuvre Paris 1926

Hrochava(V) ldquoLa reacutevolte des Zecirclotes agrave Salonique et les communes italiennesrdquo Byzantinoslavica 22

(1961) 1-Η5

Iζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο (Δθδνηηθήο Αζελψλ) Θ (1980) ζ 152 εε 375 εε (Αγγ Ιαΐνπ θαη Κ

Αλάζηνο)

Jugie Κ laquoPalamas Greacutegoireraquo θαη laquoPalamite Controverseraquo ζην Dictionnaire de Theologie Catholique ΣΗ

(Paris 1932) ζ 1735-1818

Θνξδάηνο Γ Ρα ηειεπηαία ρξφληα ηεο Βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο Αζήλα 1931 Ρνπ Ίδηνπ Ζ Θνκκνχλα

ηεο Θεζζαινλίθεο 1928

Καληδαξίδε Γ Ξαιακηθά Θεζζαινλίθε 1983

Meyedorff J lntroduction ά lEtude de Gregoire Palamas Paris 1959

Ρνπ Ίδηνπ Byzantine Hesychasm Historical Theological and Social problems London Η974

Ρνπ Ίδηνπ Gregory Palamas and orthodox spirituality Λ York 1974

Ληθνδήκνπ Αγηνξείηνπ Ππκβνπιεπηηθφλ Δγρεηξίδηνλ Δλ Βφισ 1969

Nicol DM Church and Sνciety in the last centuries of byzantium Cambridge Η979

Ρνπ Ίδηνπ The Last centuries of Byzantium 1261-1453 London 1972 Ξαλεπηζηήκην ηνπ Θαίκπξηηδ Ζ

ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο εθδ laquoΚέιηζζαraquo η Α 1966

Ξαπαδνπνχινπ ΠηΓ Ππλάληεζηο Νξζνδφμνπ θαη Πρνιαζηηθήο Θενινγίαο Θεζζαινλίθε 1970

Φεηδά Βι Η Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία η Β Αζήλαη 1977

Runciman St Ζ ηειεπηαία Βπδαληηλή Αλαγέλλεζε Αζήλα 1970

Ρνπ Ίδηνπ Ζ Βπδαληηλή Θενθξαηία Αζήλα 1982

π Οσκαλίδε ΗΠ Οσκενζχλε-Οσκαλία-Ονχκειε Θεζζαινλίθε 1981

Ρνπ Ίδηνπ Franks Romans Feudalism and doctrine Αn Interplay between Theology and Society

1981

Ρνπ Ίδηνπ Οσκαίνη ή Οσκενί Ξαηέξεο η1 Θεζζαινλίθε 1984

Sevcenko Η Nicolas Cabasilas laquoΑnti-Zealotraquo Discourse A Reinterpretation D Ν Ο 11 (1957) 79-171

Ρνπ Ίδηνπ Alexios Makrembolites and his laquoDialogueraquo between the Rich and the

Poor Zbornik Radova 6 (1960) 187-228

Setton Kenneth Κ (κεηαθξ ΞΞ Ξαλαγηψηνπ) Tν βπδαληηλφ ππφβαζξν ηεο Ηηαιηθήο Αλαγέλλεζεο

Αζήλα 1989

Πσηεξνπνχινπ Σ Θέκαηα Θενινγίαο ηνπ ΗΓ αηψλνο Αζήλαη 1987

Tafrali Ν Thessalonique αu XIVe siegravecle Paris 1913

Vassiliev AA Ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο 324-1453 (κεηάθξ Γεκ Παβξάκε) Αζήλα 1954

π Βιάρνπ Ηεξνζένπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986

Ρνπ Ίδηνπ Ν άγηνο Γξεγφξηνο ν Ξαιακάο σο αγηνξείηεο (ρηρξ)

Ρνπ Ίδηνπ Κηθξά Δίζνδνο Αζήλα 1992

Weiss G Joannes Kantakuzenos- Aristocrat Staatsmann Kaiser and Moumlnch - in der

Gesellschaftsentwicklung von Byzanz im 14 Jahrhundert Wiesbaden Η969 Werner Δ Gesellschaft und

Kultur im XIV Jahrh ldquoSozial- Oumlkonomischen Fragenrdquo Actes du XIVe Congreacutes International des Etudes

Byzantines 1 Bucarest 1974 93-110

Εαθπζελνχ Γ laquoΗδενινγηθαί Ππγθξνχζεηο εηο ηελ πνιηνξθνπκέλελ Θσλζηαληηλνχπνιηλraquo Λ Δζηία 47 (1950) 794-99

Θσκάο Αθηλάηεο

Απεηθφληζε ηνπ Αγ Θσκά Αθηλάηε απφ ην

Πολύπηςσο Demidoff ηνπ Θάξιν Θξηβέιιη

Όλνκα Θσκάο Αθηλάηεο

Γέλλεζε πεξ 1225

Θάλαηνο 7 Καξηίνπ 1274

Ξεξίνδνο Κεζαησληθή Φηινζνθία

Ξεξηνρή Γπηηθή θηινζνθία

Πρνιή Πρνιαζηηθηζκφο Ηδξπηήο ηνπ

Θνκηζκνχ

Θχξηα

Δλδηαθέξνληα

Κεηαθπζηθή (πεξηι Θενινγία)

Ινγηθή Λνπο Δπηζηεκνινγία

Ζζηθή Ξνιηηηθή

Αμηνζεκείσηεο

Ηδέεο

Ξέληε Απνδείμεηο γηα ηελ

Όπαξμε ηνπ Θενχ Αξρή ηεο

δηπιήο επίδξαζεο

Δπηδξάζεηο[ απφθξπςε ]

Αξηζηνηέιεο Βνήζηνο Δξηνπγέλα Άλζεικνο Ηκπλ

Ονπζλη Καηκνλίδεο Αγ Απγνπζηίλνο

Δπεξέαζε[ απφθξπςε ]

Γθάηιο ηεο Οψκεο Γνδεθξίδνο ηνπ Φνληέλ Εαθ

Καξηηέλ Γ Δ Κ Αλζθφκπ Ρδνλ Ινθ Γάληεο

παξάδνζή ηνπο μέλε πξνο ηελ Νξζνδνμία πνπ απηφο δήζελ εθπξνζσπνχζε Απηφ ήηαλ θαη ην έλαπζκα

γηα ηελ αλνηθηή πηα ζχγθξνπζε

β Ρελ ππεξάζπηζε ησλ Ζζπραζηψλ θαη ηεο αζθεηηθήο κεζφδνπ ηνπο αλέιαβε ν αγηνξείηεο κνλαρφο

Γξεγφξηνο Ξαιακάο Γηνο ζπγθιεηηθνχ γελλήζεθε πεξί ην 1296 θαη έθακε ζπνπδαίεο θηινζνθηθέο

ζπνπδέο θνληά ζην κεγάιν νπκαληζηή Θεφδσξν Κεηνρίηε Γελ ηνλ θέξδηζε φκσο ε ινγηνζχλε Δλσξίο

ζηξάθεθε ζηελ άζθεζε θαη κπήζεθε ζηελ απζεληηθή αζθεηηθή παξάδνζε θνληά ζε κεγάινπο Γέξνληεο

(Θεφιεπην Φηιαδειθείαο-παηξηάξρε Αζαλάζην θαη Λείιν ηνλ εμ Ηηαιψλ) ηαλ άξρηζε ν δηάινγνο κε ηνλ

Βαξιαάκ είρε ήδε καθξά αζθεηηθή εκπεηξία απνθηεκέλε ζην Ξαπίθηνλ ξνο θαη απφ ην 1331 -

κνληκφηεξα- ζηνλ Άζσλα

Ν Γξεγφξηνο πιεξνθνξήζεθε ζηε Θεζζαινλίθε ηηο ζέζεηο ηνπ Βαξιαάκ ζην δήηεκα ηεο εθπνξεχζεσο

ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο (Filioque) έδεημε δε ηελ παηεξηθφηεηά ηνπ κε ηελ άκεζε επηζήκαλζε ηεο

αληηπαηεξηθφηεηαο ησλ ζενινγηθψλ πξνυπνζέζεσλ θαη θξηηεξίσλ ηνπ εθ Θαιαβξίαο Κνλαρνχ

ππνθαηάζηαζε ηεο παηεξηθήο κεζφδνπ κε θηινζνθηθνχο-δηαιεθηηθνχο ζπιινγηζκνχο ρξήζε δειαδή ηεο

δηαιεθηηθήο (θηινζνθηθήο) κεζφδνπ ζηε ζενιφγεζε Πηα αληηεζπραζηηθά θείκελα ηνπ Βαξιαάκ

απάληεζε ν Γξεγφξηνο κε ηξεηο laquoηξηάδεοraquo laquoπέξ ησλ ηεξψο Ζζπραδφλησλraquo απνδεηθλχνληαο φρη κφλν

ηελ αληηπαηεξηθφηεηα -θαη ζπλεπψο ηελ αληηεθθιεζηαζηηθφηεηα- ηνπ αληηπάινπ αιιά θαη ηε ζπλέρηζε

ηεο παηεξηθήο παξαδφζεσο εθ κέξνπο ησλ Ζζπραζηψλ Ζ ζπδήηεζε πνπ γξήγνξα εμειίρζεθε ζε

επξχηεξε δηέλεμε κεηαθέξζεθε απφ ηε Θεζζαινλίθε ζηελ θαξδηά ηεο απηνθξαηνξίαο ηελ Ξφιε Απφ ηε

ρξήζε δηαιεθηηθψλ ζπιινγηζκψλ ζηε ζενιφγεζε (εθθηινζφθεζε ηεο πίζηεσο) ν δηάινγνο πξνρψξεζε

ζηελ εζπραζηηθή αζθεηηθή κέζνδν θαη ηα απνηειέζκαηά ηεο (ζενπηηθή εκπεηξία εμ νπ θαη ν φξνο

laquoζενινγία ηεο ζενπηίαοraquo -Πηπι Ξαπαδφπνπινο) ηελ ζσηεξηνινγηθή δηάζηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαη

θπξίσο ηε δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζηνλ Θεφ σο θαη ηε δπλαηφηεηα θαη ηνλ ηξφπν ζεψζεσο

θνηλσλίαο δειαδή θηηζηνχ θαη Αθηίζηνπ

γ Ν Ζζπραζκφο σο δσή ελ αγίσ Ξλεχκαηη ζπληζηά ηελ πεκπηνπζία ηεο εθθιεζηαζηηθήο παξαδφζεσο

ηαπηηδφκελνο αθξηβψο κε απηφ πνπ πεξηθιείεη θαη εθθξάδεη ν φξνο Νξζνδνμία Νξζνδνμία έμσ απφ ηελ

εζπραζηηθή παξάδνζε είλαη αδηαλφεηε θαη αλχπαξθηε Ζ εζπραζηηθή δε πξαθηηθή είλαη ε laquoιπδία ιίζνοraquo

γηα ηελ αλαγλψξηζε ηεο απζεληηθήο ρξηζηηαληθφηεηαο Ν Ζζπραζκφο αληαπνθξηλφκελνο ζηνλ ζθνπφ ηεο

παξνπζίαο ηεο Δθθιεζίαο σο ζψκαηνο Σξηζηνχ ζηνλ θφζκν κπνξεί λα ραξαθηεξηζζεί laquoαζθεηηθή

ζεξαπεπηηθή αγσγήraquo (π Η Οσκαλίδεο) θαη έγθεηηαη ζηελ πξνζπάζεηα απνθαηαζηάζεσο ηεο laquoλνεξάο

ιεηηνπξγίαοraquo ζηελ θαξδηά ηνπ πηζηνχ Ξξνυπφζεζε ηεο εζπραζηηθήο πξάμεσο είλαη ε αγηνγξαθηθή

δηάθξηζε λνπ (laquoπλεχκαηνοraquo ηνπ αλζξψπνπ) θαί ιφγνπ (δηαλνίαο) O λνπο εθθιεζηαζηηθά είλαη ν

laquoνθζαικφοraquo ηεο ςπρήο θαη φξγαλν ζενγλσζίαο Πηελ θαλνληθή ιεηηνπξγία ηνπ ν λνπο εδξεχεη ζηελ

θαξδηά ηαλ αδξαλνπνηεζεί ε ιεηηνπξγία ηνπ (πηψζε) ζπγρέεηαη κε ηε δηάλνηα θαη ηνπο ινγηζκνχο ηεο

Πηε θπζηθή ηνπ ιεηηνπξγία ν λνπο είλαη έκπιεσο ράξηηνο (λαφο Θενχ) θαη πξνζεχρεηαη αδηάιεηπηα Έρεη

δειαδή ηελ laquoαέλαε κλήκεraquo ηνπ Θενχ (λνεξά επρή) θαη εηνηκάδεη ηνλ άλζξσπν γηα ηελ έλσζή ηνπ κε ην

Θεφ (ζέσζε) Ζ λνεξά επρή ζπλεπψο είλαη ε θπζηθή ιεηηνπξγία ηνπ λνπ κέζα ζηε θαξδία ε νπνία

πέξαλ απφ ηε βηνινγηθή έρεη θαη πλεπκαηηθή ιεηηνπξγία Ζ πξνζεπρεηηθή ιεηηνπξγία ηνπ λνπ κέζα ζηελ

θαξδία είλαη έλα κλεκνληθφ ζχζηεκα παξάιιεια κε ην θπηηαξηθφ θαη εγθεθαιηθφ αιιά αζχιιεπην -θαη

γη‟απηφ άγλσζην- ζηελ επηζηήκε (Πηα ζεκεηνχκελα ζηε βηβιηνγξαθία έξγα ηνπ π ΗΟσκαλίδε θαη ηνπ π

ΗΒιάρνπ βξίζθεη θαλείο εθηελείο γηα ην ζέκα απηφ αλαιχζεηο)

Πθνπφο ηνπ Ζζπραζκνχ είλαη ε θάζαξζε ηεο θαξδίαο θαί ηνπ λνπ αληίζηνηρα απφ ηα πάζε (κεηαβνιή

ησλ δηαβιεηψλ παζψλ ζε αδηάβιεηα) θαη απφ ηνπο ινγηζκνχο (φινπο θαινχο θαη θαθνχο) Ζ δηαδηθαζία

απηή νλνκάδεηαη παηεξηθά ζεξαπεία δηφηη κέζσ απηήο ζεξαπεχεηαη ν λνπο θαη αλαθηά ηε θπζηθή

ιεηηνπξγία ηνπ Ρφηε ην άγηνλ Ξλεχκα πξνζεχρεηαη (laquoεληπγράλεηraquo Οσκ 8 24) ζ‟απηφλ laquoαδηαιείπησοraquo

(Α Θεζ 5 17) ελψ ε δηάλνηα ζπλερίδεη ηε δηθή ηεο θπζηθή ιεηηνπξγία Πηε ζπλάθεηα απηή πξέπεη λα

ιερζετ φηη θαη ν Ηλδνπηζκφο γλσξίδεη ηελ χπαξμε ηνπ λνπ θαη κε ηηο κεζφδνπο ηνπ ηνλ θελψλεη απφ ηνπο

ινγηζκνχο Ιφγσ φκσο ηεο αγλνίαο ηνπ Σξηζηνχ σο θαη ηνπ εηδσινιαηξηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ηνπ

αδπλαηεί λα ηνλ πιεξψζεη κε (άθηηζηε) ράξε Έηζη ε ζθαλδαιηζηηθή γηα πνιινχο laquoζχκπησζεraquo

Νξζνδνμίαο θαη Ηλδνπηζκνχ πεξηνξίδεηαη ζηα θαηλφκελα Κε ηελ έιεπζε (laquoεπίζθεςηλraquo) ηνπ Αγίνπ

Ξλεχκαηνο πνπ αθνινπζεί ηε ζεξαπεία ν λνπο γίλεηαη laquoλαφοraquo ηνπ (Α Θνξ6 19) θαη ν άλζξσπνο κέινο

ηνπ ζψκαηνο ηνπ Σξηζηνχ (Α Θνξ12 27middot Οσκ 8 9) Ρν πλεπκαηηθφ απηφ ζηάδην νλνκάδεηαη ζηε

θηινθαιηθή γιψζζα laquoθσηηζκφοraquo θαη είλαη ε πξνυπφζεζε ηεο ζεψζεσο ηνπ δνμαζκνχ κέζα ζηελ άθηηζηε

θπζηθή Σάξε (ελέξγεηα) ηεο Αγίαο Ρξηάδνο Έηζη απνδεηθλχεηαη ν Σξηζηηαληζκφο σο Νξζνδνμία

ππέξβαζε ηεο ζξεζθείαο (ξηηνπαιηζκνχ ζξεζθεπηηθήο θαζεθνληνινγίαο) Ζ ζξεζθεηνπνίεζε ηνπ

Σξηζηηαληζκνχ είλαη ε ξηδηθή αιινηξίσζή ηνπ

Ν θαζεγεηήο π Η Οσκαλίδεο έρεη εχζηνρα επηζεκάλεη ηε κεζνδνινγηθή ζπγγέλεηα ηνπ Ζζπραζκνχ κε ηηο

ζεηηθέο επηζηήκεο ζην ρψξν ησλ νπνίσλ θαηαηάζζεη θαη ηε Θενινγία Ζ Φηινθαιία (αλαθνξά ζηε

λεπηηθή παξάδνζε) θαηαδεηθλχεη απηή ηε ζπγγέλεηα παξαπέκπνπζα ζηηο θαλεξψζεηο ηεο ζεψζεσο

(άθζαξηα ιείςαλα θαη ζαπκαηνπξγά) Ζ Νξζφδνμε Δλνξία (θνζκηθή θαη κνλαζηηθή) έρεη απνζηνιή

ζεξαπεπηηθή Απηή ηελ παξάδνζε φκσο ηνλ 14ν αη φπσο θαη ζήκεξα δηέζσδε πνιχ πεξηζζφηεξν απφ

ηελ θνζκηθή ε κνλαζηηθή ελνξία θαη απηήο ηεο παξαδφζεσο ππεξακχλνληαλ νη Αγηνξείηεο Ξαηέξεο κε

αξρεγφ ηνλ άγην Γξεγφξην Ξαιακά laquoΝ θεληξηθφο άμσλ ηεο Νξζνδνμίαο δελ είλαη κφλνλ ε Αγία Γξαθή

ηα ζπγγξάκκαηα ησλ Ξαηέξσλ θαη αη Ρνπηθαί θαη Νηθνπκεληθαί Πχλνδνη αιιά θπξίσο ε παξάδνζηο ηεο

εκπεηξίαο ηεο ζεσξίαο (ζεψζεσο) απφ ηελ κίαλ γελεάλ εηο ηελ άιιελraquo (π ΗΟσκαλίδεο) Νξζφδνμα

απζεληία δελ είλαη ηα θείκελα αιι‟νη έρνληεο ηελ εκπεηξία ηεο ζεψζεσο Αληίζεηα ε πξφηαμε ησλ

θεηκέλσλ νδεγεί ζηελ ηδενινγηθνπνίεζε ηεο παξαδφζεσο Αιεζήο ζενιφγνο ζηελ Νξζνδνμία είλαη ν

Θεφπηεο ν δε πεξί Θενχ ιφγνο (Θενινγία) είλαη θαξπφο ηεο εκπεηξίαο ηεο ζεψζεσο Σσξίο απηέο ηηο

πξνυπνζέζεηο είλαη αδχλαην λα θαηαλνήζεη θαλείο ηε ζενινγηθή έξηδα ηνπ 14νπ αηψλα

Απφ ηα ηέιε ηνπ 13νπ αη παξαηεξείηαη ηφλσζε ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο σο ζπλέρεηα ηεο κέζσ

ηνπ αγίνπ Ππκεψλ ηνπ laquoΛένπ Θενιφγνπraquo (+1022 ή 1037) ζεκεησζείζεο πλεπκαηηθήο αλαγελλήζεσο

κε θέληξν ην Άγηνλ ξνο Ν Κνλαρηζκφο ηεο Νξζνδνμίαο δελ έραζε πνηέ ηνλ εζπραζηηθφ

πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ ζ‟αληίζεζε κε ηε Γχζε ζηελ νπνία ε γεληθφηεξε αιινηξίσζε ζπλδέεηαη άκεζα κε

ηελ αιινηξίσζε ηνπ κνλαρηζκνχ ηεο Απηή ηελ αιινηξίσζε ελζάξθσλε θαη ν κνλαρφο Βαξιαάκ

κνινλφηη πξνεξρφηαλ απφ πεξηνρή ζηελ νπνία είρε αλζήζεη ν απζεληηθφο κνλαρηζκφο θαη είρε αλαδείμεη

κεγάιεο νζηαθέο κνξθέο σο ηε λνξκαλδηθή θαηάθηεζε ηεο Θ Ηηαιίαο (1071) Ν Βαξιαάκ απέδεημε κε

ηελ αληηεζπραζηηθή ζηάζε ηνπ φηη ήηαλ νιφηεια μέλνο πξνο ηελ εζπραζηηθή παξάδνζε ηελ αζθεηηθή-

εκπεηξηθή δειαδή ζεκειίσζε ηεο εθθιεζηαζηηθήο ζενινγήζεσο θαη γη‟απηφ ν Γξεγφξηνο Ξαιακάο ηνλ

απνθαινχζε laquoιαηηλέιιελαraquo δηφηη ήηαλ ζαθψο laquoθξαγθνιαηίλνοraquo ζηελ ςπρνζχλζεζή ηνπ

δ Ρν πξφβιεκα πνχ ηέζεθε κε ηελ παξέκβαζε ηνπ Βαξιαάκ ήηαλ αλ ε ζεξαπεία ηνπ λνπ (θάζαξζε)

γίλεηαη κέζσ ηεο αζθήζεσο θαη ηεο λνεξάο επρήο (θσηηζκνχ) ή κέζσ ηεο θηινζνθίαο (δηαλνεηηθνχ

ζηνραζκνχ) Έηζη φκσο εηέζε ζηελ πξάμε ην πξφβιεκα ηεο ζρέζεσο ηεο laquoζείαοraquo πξνο ηελ laquoέμσraquo ή

laquoζχξαζελraquo ζνθία Ν Ξαιακάο δηέθξηλε -παηεξηθά- δχν ζνθίεο ηε ζεία θαη ηελ έμσ ζαθψο

δηαθξηλφκελεο κεηαμχ ηνπο δηφηη ρξεζηκνπνηνχλ δηαθνξεηηθφ θαζεκηά ρψξν (θαξδία-εγθέθαινο) Ρελ

laquoζνθία ηνπ αηψλνο ηνχηνπraquo (Α Θνξ26) ν εζπραζηήο αληηθαζηζηά ζηε ζενιφγεζε κε ηε ζνθία ηνπ

Θενχ πνχ πξνυπνζέηεη ηελ ελεξγφ παξνπζία ηεο αθηίζηνπ ελεξγείαο ηνπ Θενχ ζηελ θαξδηά ηνπ πηζηνχ

laquoΡε γαξ θπζηθή ηαχηε ε έμσ παηδεία βνεζεί πλεπκαηηθή δε νπδέπνηε γέλνηη‟αλ εη κε κεηά ηεο πίζηεσο

θαη ηε ηνπ Θενχ ζπγγέλνηην αγάπε κάιινλ δε εη κε πξνο ηεο αγάπεο θαη ηεο εμ απηήο εγγηλνκέλεο

ράξηηνο αλαγελλεζείε θαη άιιε παξά ηελ πξνηέξαλ γέλνηην θνηλή ηε θαη ζενεηδήο αγλή εηξεληθή

επηεηθήο ήηηο δε θαη άλσζελ ζνθία (Ηαθ 3 17) θαη Θενχ ζνθία (Α Θνξ 1 2124 2 7) θαηνλνκάδεηαη

θαη σο πλεπκαηηθή πσο άηε ηε ηνπ Ξλεχκαηνο ππνηεηαγκέλε ζνθία ηα ηνπ Ξλεχκαηνο ραξίζκαηα θαη

γηλψζθεη θαη απνδέρεηαη Ζ δε κε ηνηαχηε θάησζελ ςπρηθή δαηκνληψδεο (Ηαθ 3 15) θαζάπεξ ν ησλ

απνζηφισλ αδειθφζενο ιέγεη δηφ θαη ηα ηνπ Ξλεχκαηνο νπ πξνζίεηαη θαηά ην γεγξακκέλνλraquo (πέξ ησλ

η Ζζπρ ηξηάο Α 9 1) Ζ Απνθάιπςε ηνπ Θενχ δελ κπνξεί λα γίλεη αληηθείκελν ηεο δηαλνίαο ηνπ

αλζξψπνπ δηφηη ππεξβαίλεη θάζε θαηάιεςε Γη‟απηφ ε παηδεία θαη ε θηινζνθία δελ ζπληζηνχλ

πξνυπφζεζε ηεο ζενγλσζίαο Πηε δπηηθή ζενινγηθή παξάδνζε ηζρχεη ην credo ut intelligam

(Αχγνπζηίλνο) Θαηά ηελ άπνςε απηή πξνρσξεί θαλείο κε ηελ πίζηε κέζσ ηεο θηινζνθίαο θαη ηεο

Γξαθήο ζηε ινγηθή ζχιιεςε ηεο απνθαιχςεσο H πξνηεξαηφηεηα δίλεηαη ζηε δηάλνηα φρη κφλν ζηε

θπζηθή αιιά θαη ζηελ ππεξθπζηθή γλψζε Γηα ηνλ νξζφδνμν-εζπραζηή ε laquoέμσraquo ζνθία σο πξνο ηελ

Θενγλσζία είλαη κέγεζνο αδηάθνξν Γη‟απηφ ε ζέσζε είλαη ππφζεζε θνηλή εγγξακκάησλ θαη αγξακκάησλ

(πρ Κ Βαζίιεηνο-Κ Αληψληνο)

Πηνλ Ζζπραζκφ ηεξαξρνχληαη oη δχν γλψζεηο θαη δηαρσξίδνληαη ρσξίο ζχγρπζε ησλ νξίσλ θηλήζεσο θαη

ελεξγείαο ηνπο (θηηζηφ-άθηηζην) Ν Βαξιαάκ φκσο νχηε ιίγν νχηε πνιχ έζεηε ζηελ πξάμε ην ζέκα

πιεξφηεηαο θαη απηάξθεηαο ηεο εθθιεζηαζηηθήο παξαδφζεσο ζρεηηθνπνηψληαο ηελ θαη ππνζηεξίδνληαο

ηελ αλάγθε ζπκπιεξψζεψο ηεο απφ ηε ζχξαζελ ζνθία Ρνπο ζνθνχο ηνπ θφζκνπ νλφκαδε

laquoζαπκαζίνποraquo laquoζεφπηαοraquo θαη laquoπεθσηηζκέλνποraquo δερφκελνο φηη έθζαζαλ ζηελ χςίζηε βαζκίδα

ζενγλσζίαο Ρελ πξνζθεξνκέλε απφ ηελ παηδεία γλψζε ζεσξνχζε laquoκπζηηθσηέξαλ θαη πςεινηέξαλ

ζεσξίαλraquo ππνζηεξίδνληαο φηη laquoνπθ έζηηλ άγηνλ είλαη (ηηλά) κε ηελ γλψζηλ εηιεθφηα ησλ φλησλ θαη ηεο

αγλνίαο ηαχηεο θεθαζαξκέλνλraquo Θαη ηνχην δηφηη επίζηεπε φηη laquoηαο ηνπ Θενχ εληνιάο ησλ (ειιεληθψλ)

καζεκάησλ άλεπ κε δχλαζζαη θαζάξαη θαη ηειεηψζαη ηνλ άλζξσπνλraquo Απέδηδε ζπλεπψο ζηελ έμσ

παηδεία ζσηεξηνινγηθή ζεκαζία απνδπλακψλνληαο θαη πεξηζσξηνπνηψληαο ηελ αζθεηηθή πξαθηηθή

Βέβαηα αλάινγεο ηδέεο πξνο εθείλεο ηνπ Βαξιαάκ δηεηχπσλαλ ζην ζέκα απηφ θαη oη laquoαλζξσπηζηέοraquo ηνπ

Βπδαληίνπ δερφκελνη ηελ αλάγθε ηεο επηζηεκνληθήο γλψζεσο γηα ηελ θάζαξζε ηνπ λνπ

απνδεηθλχνληαο φηη ελψ γλψξηδαλ ηνλ ζθνπφ ηεο πλεπκαηηθήο δσήο είραλ ράζεη ηε ζρέζε κε ηελ

πξαθηηθή ηεο Γελ αλεκίγλπαλ φκσο απηνί ηε θηινζνθία ζηε ζενινγία νχηε θαη ηεο πξνζέδηδαλ

ζσηεξηνινγηθή ζεκαζία Ρν ρψξν ηεο κεηαθπζηθήο εθάιππηε γη‟απηνχο ε ελ Σξηζηψ απνθάιπςε Κφλνλ

ν Ληθεθφξνο Γξεγνξάο ζα ππεξβεί ηα εζθακκέλα ζπκπίπηνληαο πεξηζζφηεξν κε ηνλ Βαξιαάκ (Δηδηθή

γηα ην ζέκα δηαηξηβή εθπφλεζε ν λένο θαη εχειπηο ζενιφγνο θ Γεκ Κφζρνο) Γεγνλφο είλαη φηη νη

εζπραζηέο δελ απέξξηπηαλ ηελ laquoπαίδεπζηλraquo θαη laquoέμσ ζνθίαλraquo (Γξεγφξηνο Ξαιακάο laquoνπ γαξ πεξί

θηινζνθίαο εκείο απιψο ιέγνκελ λπλ αιιά πεξί ηεο ησλ ηνηνχησλ θηινζνθίαοraquo φππ Α116)

ζπλερίδνληαο ηε ζρεηηθή παηεξηθή παξάδνζε (Γξεγφξηνο Θενιφγνο laquoνχθνπλ αηηκαζηένλ ηελ παίδεπζηλ

επεί νχησ δνθεί ηηζηλraquo Δπηηάθηνο εηο Κ Βαζίιεηνλ θεθ 11)

Ζ αιινίσζε ησλ ζενινγηθψλ θξηηεξίσλ ηνπ Βαξιαάκ είλαη επδηάθξηηε θαη ζ‟ άιινπο ρψξνπο Ν Βαξιαάκ

δηέθξηλε laquoαδηάιεηπηε πξνζεπρήraquo θαη laquoλνεξά επρήraquo ελψ παηεξηθά ζπκπίπηνπλ Ρε λνεξά επρή ζπλέρεε

κε ηελ έθζηαζε ηνπ λνπ απφ ην ζψκα (λενπιαησληζκφο) Θαηά ηνλ Ξαιακά φκσο laquoέθζηαζεraquo ηνπ λνπ

δελ ζεκαίλεη έμνδν απφ ην ζψκα αιιά απφ ην laquoζσκαηηθφ θξφλεκαraquo Νχηε πάιη ε laquoέθζηαζεraquo

ηαπηίδεηαη εζπραζηηθά κε ηε ζέσζε αιιά κε ηελ αδηάιεηπηε ή λνεξά επρή θαη δχλαηαη φηαλ ν Θεφο

ζειήζεη λα νδεγήζεη ζηε ζέσζε Ν εζπραζηήο επηδηψθεη ζπλέιημε ηνπ λνπ φρη κφλν ζην ζψκα ή ηελ

θαξδία αιιά θαη ζηνλ εαπηφ ηνπ (laquoΖκείο δε κε κφλνλ πάιηλ είζσ ηνπ ζψκαηνο θαη ηεο θαξδίαο αιιά

θαη ηνλ απηφλ απηνχ πάιηλ είζσ πέκπνκελ λνπλraquo (Α 2 4) Αληίζεηα ν Βαξιαάκ δίδαζθε laquoθαθψο πνηείλ

έλδνλ ηνπ ζψκαηνο ζπεχδνληαο [] εκπεξηθιείεηλ ηνλ λνπλraquo αιιά laquoέμσ ηνπ ζψκαηνο [] παληί ηξφπσ

ηνχηνλ εμσζείλraquo (ζην ίδην) Ζ βαξιαακηθή ζέζε θξίλεηαη απφ ηνλ Ξαιακά laquoδαηκνληθήraquo θαη laquoειιεληθή

πιάλεraquo (εηδσινιαηξία) Θαηά ηνπο εζπραζηέο άιισζηε ν πιαησληζκφο νδεγεί ζηελ εηδσινιαηξία

ε Θα κπνξνχζε λα ξσηήζεη θαλείο πνηα παξάδνζε εθπξνζσπνχζε ν Βαξιαάκ Γηφηη έρεη δηαηππσζεί ν

ηζρπξηζκφο φηη ν κελ Ξαιακάο είλαη βηβιηθφο παηεξηθφο ν δε Βαξιαάκ αλήθεη ζε κηα ειιελίδνπζα

παηεξηθή παξάδνζε Ν Βαξιαάκ ζεσξήζεθε φηη αλήθε ζηελ παξάδνζε Γηνλπζίνπ ηνπ Αξενπαγίηνπ

Δπαγξίνπ Ξνληηθνχ Γξεγνξίνπ Λχζζεο θαη Καμίκνπ ελψ ν Ξαιακάο ραξαθηεξίζζεθε ζπλερηζηήο ηεο

παξαδφζεσο Καθαξίνπ ηνπ Αηγππηίνπ Δμ άιινπ ν Βαξιαάκ θαη oη νπαδνί ηνπ παξνπζηάδνληαη ζπρλά σο

απινί νπκαληζηέο πιαησληθνί θαη λνκηλαιηζηέο Κέζα απφ απηή ηελ εξκελεπηηθή πξννπηηθή

παξνπζηάδεηαη ν Γξεγ Ξαιακάο επί θεθαιήο δήζελ κηαο βηβιηθήο εζπραζηηθήο παξαηάμεσο πνπ

θαηαηξφπσζε ηελ ειιελίδνπζα παηεξηθή εζπραζηηθή παξάδνζε ηνπ Βαξιαάκ Απηφ ζεκαίλεη φηη έξηδαλ

κεηαμχ ηνπο δχν ελδνβπδαληηλέο εζπραζηηθέο παξαδφζεηο

Oη έξεπλεο ηνπ π Οσκαλίδνπ απέδεημαλ ηε δηρνηφκεζε απηή ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο νιφηεια

εζθαικέλε Ρα αξενπαγηηηθά ζπγγξάκκαηα θαη ν άγηνο Κάμηκνο ν Νκνινγεηήο επέρνπλ ζέζε απζεληίαο

ζηε ζενινγία ηνπ Ξαιακά Ν Βαξιαάκ δελ ήηαλ παξά ηππηθφο θνξέαο ηεο θξαγθνιαηηληθήο ζενινγηθήο

παξαδφζεσο πνπ ππήξμε θαξπφο ηεο ππνθαηαζηάζεσο ηεο παηεξηθήο ζενινγίαο κε ηε ζρνιαζηηθή Ν

Ζζπραζκφο φκσο είλαη ζηελ νπζία ηνπ αληηκεηαθπζηθφο δηφηη απνξξίπηεη θάζε αλαινγία (ζρέζε) θηηζηνχ

θαη Αθηίζηνπ (analogia entis ή analogia fidei) H Κεηαθπζηθή αληίζεηα ηελ πξνυπνζέηεη Ζ θνηλσλία

ηνπ Αθηίζηνπ κε ην θηηζηφ γίλεηαη κέζσ ησλ αθηίζησλ ζείσλ ελεξγεηψλ Ζ ζέζε απηή φπσο θαη ε

δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζηνλ Θεφ είλαη ζεκειηαθέο πξνυπνζέζεηο ηεο παηεξηθήο ζενινγήζεσο

Γη‟απηφ θαη ζπκπεξηειήθζε ζηε ζεκαηηθή ηεο δηελέμεσο Βαξιαάκ-Ξαιακά

Ζ Γχζε κέζα ζηνλ ζρνιαζηηθηζκφ έραζε ηε δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζην Θεφ ν δε Θσκάο

Αθηλάηεο ν θνξπθαίνο ηνπ ζρνιαζηηθηζκνχ δερφηαλ φηη ν Θεφο είλαη laquoθαζαξά ελέξγεηαraquo (actus purus)

ην laquoπξψηνλ θηλνχλ αθίλεηνλraquo ηνπ Αξηζηνηέινπο Γλψζε ζπλεπψο ηνπ Θενχ ζεκαίλεη γλψζε ηεο νπζίαο

ηνπ Οίδα θαη πεγή απηήο ηεο δηδαζθαιίαο γηα ηνλ Θεφ είλαη ν Απγνπζηίλνο Ζ ηαχηηζε νπζίαο θαη

ελεξγείαο ζην Θεφ είλαη απγνπζηίλεηα φπσο θαη ε δπλαηφηεηα γλψζεσο ηεο ζείαο νπζίαο

(επλνκηαληζκφο) Πηελ πεξί Θενχ δηδαζθαιία ν Απγνπζηίλνο ηαπηηδφηαλ κε ηνλ αθξαίν αξεηαλφ Δπλφκην

Γξαθηθά θαη Ξαηεξηθά ε ζεία νπζία είλαη απξφζηηε θαη ακέζεθηεmiddot ε ζεία ελέξγεηα φκσο είλαη (ππφ

πξνυπνζέζεηο) πξνζηηή θαη κεζεθηή Ηζηνξηθέο επαθξηβψζεηο απηήο ηεο εκπεηξίαο είλαη ε ζενπηία ηνπ

Κσυζέσο ζην Πηλά ε εκπεηξία ησλ καζεηψλ ζην Θαβψξ (Κεηακφξθσζε) θαη ε Ξεληεθνζηή O

Απγνπζηίλνο δερφηαλ (θαη) ζηηο πεξηπηψζεηο απηέο απνθάιπςε ηνπ Θενχ φρη άκεζε άιιά δηά δηακέζσλ

θηηζηψλ

Απηήο ηεο παξαδφζεσο ήηαλ -θαηά ηνλ πΗ Οσκαλίδε- θνξέαο ν Βαξιαάκ Γη‟ απηφ νλφκαδε ηελ κέζσ

ηνπ Θαβσξίνπ θσηφο απνθάιπςε laquoρείξσ λνήζεσοraquo θαηψηεξε δειαδή απφ ηε γηλνκέλε ζην λνπ αιιά

θαη απηήο ηεο απιήο λνήζεσο Ξαηεξηθά φκσο ην Θαβψξην θσο είλαη άθηηζηε ζεφηεηα θαη δφμα

(βαζηιεία) ηεο Αγίαο Ρξηάδνο Έηζη εμεγείηαη γηαηί ε αιεζηλή θχζε ηνπ Θαβσξίνπ θσηφο βξέζεθε ζην

επίθεληξν ηνπ ζενινγηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ ζηε δηέλεμε Βαξιαάκ-Ξαιακά Ν Βαξιαάκ δελ κπνξνχζε λα

θαηαλνήζεη -θαη πεξηζζφηεξν λα απνδερζεί- ηελ εζπραζηηθή παξάδνζε κε ηελ νπνία ηίπνηε δελ ηνλ

ζπλέδεε Αηζζαλφηαλ απέλαληί ηεο φπσο έλαο δπηηθφο ή δπηηθίδσλ ζηα ζεκεξηλά ρξφληα Ρελ παηεξηθή

παξάδνζε ηελ δερφηαλ κελ αιιά ηελ εξκήλεπε κε δπηηθά θξηηήξηα κε ηηο πξνππνζέζεηο ηεο

θξαγθνιαηηληθήο ζενινγίαο Ζ λννηξνπία πνπ ελζάξθσλε ν Βαξιαάκ ζα θνξπθσζεί ζηνλ Γίββσλα Ν

Άγγινο απηφο ηζηνξηθφο (1737-1794) πνπ εμέθξαζε κε θιαζηθφ ηξφπν ηε ζπλείδεζε ηεο Γχζεσο γηα ηε

ξσκαίτθε Αλαηνιή είδε ηνλ εζπραζκφ θαηά ηξφπν παξφκνην κε εθείλνλ ηνπ Βαξιαάκ Ρν εζσηεξηθφ θσο

ησλ Ζζπραζηψλ ήηαλ γη‟απηφλ laquoπξντφλ κηαο θαθφγνπζηεο ηδηνηξνπίαοmiddot δεκηνπξγία ελφο θελνχ ζηνκάρνπ

θαη ελφο θνχθηνπ κπαινχraquo Ν εζπραζκφο -δέρεηαη ζηε ζπλέρεηα- είλαη ε θνξχθσζε laquoησλ ζξεζθεπηηθψλ

αλνεζηψλ ησλ Γξαηθψλraquo Απηέο νη πξνθαηαιήςεηο παγησκέλεο ζηελ επξσπατθή ζπλείδεζε κέζσ ηεο

παηδείαο δηακνξθψλνπλ ηε δπηηθή ζηάζε έλαληη ηεο Νξζνδφμνπ Αλαηνιήο θαη ηδηαίηεξα έλαληη ηνπ

Διιεληζκνχ σο ζήκεξα Ζ laquoέθπιεμεraquo ζπλεπψο γηα ηε ζηάζε ησλ Γπηηθψλ Ζγεζηψλ έλαληη ηεο

Διιάδνο ζήκεξα πξνδίδεη άγλνηα ηεο ηζηνξίαο

Β

α Ζ απνρψξεζε ηνπ Βαξιαάκ (1341) δελ ζήκαλε θαη ην ηέινο ηεο ζενινγηθήο δηελέμεσο ε νπνία

ζπλερίζζεθε σο ελδνβπδαληηλή πηα ππφζεζε κε ηελ παξέκβαζε ησλ laquoβπδαληηλψλraquo Πρνιαζηηθψλ φπσο

ν πξψελ καζεηήο ηνπ Ξαιακά Γξεγφξηνο Αθίλδπλνο θαη ν ιφγηνο Ληθεθφξνο Γξεγνξάο ζνη ιφγηνη

είραλ ράζεη θάζε δσληαλή ζρέζε κε ηελ εκπεηξηθή παηεξηθή ζενιφγεζε ή ζπλέρηδαλ ηνλ ηχπν ηνπ

ζνθνχ πνπ είρε ήδε ελζαξθψζεη ν ΚΤειιφο θαη πεξηζζφηεξν ν ΗΗηαιφο ζε νξηζκέλα ζέκαηα φπσο

ιρ ε απνηίκεζε ηεο laquoέμσraquo ζνθίαο ε δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζηνλ Θεφ θά ζπληάρζεθαλ κε ηνλ

Βαξιαάκ θαη έδσζαλ ζπλέρεηα ζηελ αληηεζπραζηηθή ηνπ ζηάζε Ζ αλάκεημε εμ άιινπ νιίγσλ κελ αιιά

κε κεγάιε επηξξνή κνλαρψλ -πάληνηε αγαπεηψλ ζην ιαφ- επεμέηεηλε ηελ θξίζε ζηελ πιαηεηά ιατθή

βάζε δεδνκέλνπ φηη ν laquoβπδαληηλφο άλζξσπνο ήηαλ δψνλ ζξεζθεπηηθφλraquo (Nicol) ψζηε ε δηαπινθή

εθθιεζηαζηηθψλ θαη πνιηηηθψλ πξαγκάησλ λα είλαη κφληκε θνηλσληθή πξαθηηθή Ζ θνηλσλία ηδηαίηεξα ηεο

Θσλζηαληηλνππφιεσο θαη ηεο Θεζζαινλίθεο δηαηξέζεθε ζε Ζζπραζηέο θαη Αληηεζπραζηέο Ξαιακηθνχο

θαη Αληηπαιακηθνχο Ρν ξήγκα πνπ ζεκεηψζεθε έηζη ζηνλ θνηλσληθφ ηζηφ εμέθξαδε ηνλ κνλίκσο

ζνβνχληα laquoδπτζκφraquo ηεο laquoβπδαληηλήοraquo ινγηνζχλεο ζηε ζηάζε έλαληη ηεο παηεξηθήο παξαδφζεσο

Ν Γξεγ Ξαιακάο θαηεγνξήζεθε επαλεηιεκκέλα σο αίηηνο ηεο πλεπκαηηθήο έξηδνο φπσο θαη ν

Ζζπραζκφο σο αηηία δήζελ ηεο απνδπλακψζεσο ηεο απηνθξαηνξίαο Δίλαη φκσο πηα εμαθξηβσκέλν φηη ν

Βαξιαάκ ήηαλ εθείλνο πνπ ππνθηλνχζε ηελ ελαληίνλ ηνπ Ξαιακά πνιεκηθή ν δε Ζζπραζκφο

ιεηηνχξγεζε ελσηηθά ζηελ πεξαηηέξσ πνξεία ηνπ Γέλνπο ζην ζχλνιφ ηνπ Ρν πξφβιεκα ζηελ νπζία

έγθεηηαη αιινχ Ζ ζενινγηθή έξηδα ζπλέπεζε κε κηά νμχηαηε πνιηηηθνθνηλσληθή θξίζε πνπ θνξπθψζεθε

ζε κηα πξσηνθαλή θνηλσληθή έθξεμε ψζηε ε πλεπκαηηθή δηάζηαζε λα θαηαζηήζεη ην ξήγκα βαζχηεξν

ρσξίο φκσο θαη λα επζχλεηαη γη‟απηφ

Ήδε ην 1321 εμεξξάγε ν πξψηνο εκθχιηνο πφιεκνο κεηαμχ Αλδξνλίθνπ Β θαη Αλδξνλίθνπ Γ γηα ην

πξφβιεκα ηεο δηαδνρήο Ρν ηέινο ηνπ 1341 ζεκεηψζεθε εμ άιινπ λέα δηάζηαζε ηεο απηνθξαηνξίαο ν

β εκθχιηνο πφιεκνο (ζχγθξνπζε Η Θαληαθνπδελνχ θαη Η Ξαιαηνιφγνπ) Πηηο 26 Νθησβξίνπ 1341 ν

ζθεηεξηζηήο ηνπ ζξφλνπ Θαληαθνπδελφο αλαθεξχρζεθε απφ ηνλ ζηξαηφ βαζηιέαο ζην Γηδπκφηεηρν θαη

ζηηο 19 ή 20 Λνεκβξίνπ ν ΗΞαιαηνιφγνο ζηέθζεθε βαζηιέαο ζηελ Ξφιε απφ ηνλ Ξαηξηάξρε Ησάλλε

Θαιέθα Ρελ ίδηα αθξηβψο επνρή ν Γξεγφξηνο Αθίλδπλνο αλαλέσζε ηε ζενινγηθή δηέλεμε

ρξεζηκνπνηψληαο σο φξγαλν θαηά ηνπ Ξαιακά ηνλ ακχεην ζηα ζενινγηθά θαη θαλαηηθφ αληηπαιακηθφ

Ησ Θαιέθα Ρν ζενινγηθφ πξφβιεκα επηθεληξψζεθε ζηε θάζε απηή ζηε ζρέζε ζείαο νπζίαο θαη

ελεξγείαο θαη ε ζενινγηθή δηαπάιε ζπλερίζζεθε παξάιιεια κε ηελ πνιηηηθή ζχγθξνπζε κε επλφεηεο

αιιεινπεξηρσξήζεηο

Ν β εκθχιηνο πνιχ ζθνδξφηεξνο θαη επξχηεξνο ηνπ πξψηνπ έιαβε θαζαξά θνηλσληθφ ραξαθηήξα

ψζηε λα κπνξεί άθνβα λα ραξαθηεξηζζεί laquoθνηλσληθφο πφιεκνοraquo Ξξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζ‟απηφλ έπαημαλ

ηα ιατθά ζηξψκαηα ηα νπνία έζπεπζαλ λα laquoρξεζηκνπνηήζνπλraquo Απ ηελ αξρή oη αληηκαρφκελεο

δπλάκεηο Ήδε ν Ησάλλεο Απφθαπθνο Αληηβαζηιέαο θαη ππνζηεξηθηήο ηνπ Η Ξαιαηνιφγνπ μεζήθσζε

ζηελ Θσλζηαληηλνχπνιε ηνλ laquoδήκνλraquo ην 1341 θαηά ηνπ Θαληαθνπδελνχ Ζ ιεειαζία ηνπ ζπηηηνχ ηνπ

ηειεπηαίνπ ιεηηνχξγεζε θαηά θάπνην ηξφπν πξνγξακκαηηθά δηφηη πνιχ γξήγνξα ζα ζεκεησζεί επξχηεξε

ιατθή εμέγεξζε πνπ ζα αλαπηπρζεί αλεμέιεγθηα Ζ θνηλσληθή φκσο ζηξνθή ηεο εκθχιηαο ξήμεο

ζθξαγίζζεθε κε ηελ εκθάληζε θαη αλάκεημε ζηηο ιατθέο θηλεηνπνηήζεηο κηαο νκάδαο ζηε Θεζζαινλίθε

πνπ έθεξαλ ην φλνκα Εεισηέο Ζ παξέκβαζή ηνπο (1342) θαη ηα επαθφινπζά ηεο ζπληζηνχλ ηελ

ηξαρχηεξε έθθξαζε ηεο πνιηηηθήο ηδενινγίαο ζην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία

Ζ δεχηεξε ηεξαξρηθά θαη ζηελ νπζία πξψηε πφιε ηεο Απηνθξαηνξίαο ηελ πεξίνδν απηή ε Θεζζαινλίθε

έγηλε ην επίθεληξν ηεο θνηλσληθήο εμεγέξζεσο Ζ πφιε ήδε απφ ηνλ 7ν αηψλα (αξαβηθή εμάπισζε) είρε

αλαδεηρζεί ζε δεχηεξν θέληξν ηεο απηνθξαηνξίαο θαη ηνλ 10ν αηψλα αξηζκνχζε 200 ρηιηάδεο θαηνίθνπο

Ρνλ 14ν αηψλα εμαθνινπζνχζε λα είλαη πνιπάξηζκε πφιε θαη αθκαίν αζηηθφ θέληξν (δηεζλήο αγνξά) κε

ηζρπξέο ζπληερλίεο (λαπηηθνί έκπνξνη) αιιά θαη θξαπγαιέεο θνηλσληθέο αληηζέζεηο (πνιινί πησρνί-

πινχζηνη αξηζηνθξάηεο) Νη Εεισηέο θαηφξζσζαλ λα ζπζπεηξψζνπλ ηηο αγαλαθηηζκέλεο ιατθέο δπλάκεηο

θαη λα ηηο ρξεζηκνπνηήζνπλ γηα ηελ πξαγκάησζε ησλ ζηφρσλ ηνπο

β Ξνηα φκσο ήηαλ ε ηαπηφηεηα ησλ Εεισηψλ H έξεπλα ηεο βηβιηνγξαθίαο πείζεη φηη ην εξψηεκα δελ

έρεη ιάβεη αθφκε ηελ νξηζηηθή ηνπ απάληεζε Πηηο πεγέο γίλεηαη ιφγνο πεξί laquoησλ δεκαγσγψλ θαη ηεο

ζηάζεσο εμάξρσλraquo (Βίνο αγ Ηζηδψξνπ) θαη γηα laquoθαηλνχξγηνπο αλζξψπνποraquo πνπ δελ είραλ πξηλ θακκηά

αλάκεημε ζηε δηαθπβέξλεζε (Γ Θπδψλεο) Ν Γξεγνξάο ηνπο ραξαθηεξίδεη laquoκνίξα ζπξθεηψδεraquo Ν

παηξηάξρεο Φηιφζενο (εζπραζηήο) ηνπο νλνκάδεη laquoεπήιπδεοraquo θαί laquoβαξβάξνποraquo πξνζζέηνληαο laquoεθ ηε

ησλ εκεηέξσλ εζραηηψλ [] ζπλειζφλησλraquo Ζ επηθξαηνχζα ζήκεξα άπνςε είλαη φηη ήζαλ θνηλσληθφ

laquoζηξψκαraquo πνπ laquoμερψξηδαλ απφ ηνλ ππφινηπν πιεζπζκφraquo (ΑΙαΐνπ) Ξαξεδφζε αθφκε φηη νλνκάζζεθαλ

laquoΕεισηέοraquo δηφηη έηαζζαλ ην ζπκθέξνλ ηνπ ιανχ πάλσ απφ ην δηθφ ηνπο (Θσκ Κάγηζηξνο)

Ν φξνο laquoδεισηήοraquo γλσζηφο ήδε απφ ηελ Ξ Γηαζήθε (πρ Έμ 20 5middot Α Έζδξ 8 72middot Β Καθ 4 2) θαη

ηελ Θ Γηαζήθε (Ξξάμ 21 20middot Α Θνξ 1412middot Γαι 1 14middot Ρίη 2 14) πέξαζε ζηε laquoβπδαληηλήraquo θνηλσληθή

πξαγκαηηθφηεηα κε ηε ζξεζθεπηηθή ηνπ ζεκαζία ήδε δε ζηελ Θ Γηαζήθε (Οσκ10 2 laquoδήινλ έρνπζηλ

αιι‟νυ θαη‟επίγλσζηλraquo) πξνζιακβάλεη θαη ηελ αξλεηηθή ηνπ απφρξσζε ηζρπξή σο ζήκεξα Απφ ηηο

αξρέο ηνπ 12νπ αη δξνχζαλ ζηε βπδαληηλή θνηλσλία δχν κεξίδεο εθθιεζηαζηηθέο αζχκπησηεο κεηαμχ

ηνπο θαη αληαγσληζηηθέο ζηελ άζθεζε επηξξνήο ζηελ νξγάλσζε θαη δηνίθεζε ηεο Δθθιεζίαο Ζ εκθάληζή

ηνπο ζηε δσή ηεο απηνθξαηνξίαο εληνπίδεηαη ήδε ζηνλ 9ν αηψλα Δίλαη νη laquoΕεισηέοraquo θαη oη laquoΞνιηηηθνίraquo

Νη πξψηνη ήζαλ ππέξκαρνη ηεο αλεμαξηεζίαο ηεο Δθθιεζίαο έλαληη ηεο Ξνιηηείαο ππνηηκνχζαλ ηελ

παηδεία θαη έδεηρλαλ θαλαηηθή πηζηφηεηα ζηελ εθθιεζηαζηηθή παξάδνζε Έρνληαο ζην πιεπξφ ηνπο ηελ

πιεηνλφηεηα ησλ κνλαρψλ επεξέαδαλ αηζζεηά ην Ιαφ Νη laquoΞνιηηηθνίraquo είραλ δηακεηξηθά αληίζεηε

ηδενινγίαmiddot αλεθηηθνί ζηελ πνιηηεηνθξαηία ππέξκαρνη ηεο ζρνιηθήο παηδείαο ραιαξά ζπλδεδεκέλνη κε ηελ

παξάδνζε δηέζεηαλ δχλακε ζηνλ θνζκηθφ θιήξν θαη ζηηο κνξθσκέλεο ηάμεηο ηεο θνηλσλίαο Έλαληη ηεο

Γχζεσο oη Εεισηέο ήζαλ αλζελσηηθνί ελψ oη Ξνιηηηθνί ελσηηθνί Κηα πξψηε ζχγθξνπζε ησλ δχν

κεξίδσλ εληνπίδεηαη ζηε δηέλεμε Φσηίνπ-Ηγλαηίνπ (9νο αη) αιιά ε αληίζεζή ηνπο έιαβε κεγάιεο

δηαζηάζεηο επί Κηραήι Ξαιαηνιφγνπ (ζρίζκα αξζεληαηψλ) θαη ηεο ςεπδελψζεσο ηεο Ιπψλ (1274-1282)

Ζ πάιε ηφηε έθιηλε ππέξ ησλ Εεισηψλ πνζηεξίρζεθε (Βαζίιηεθ) φηη ε ζξεζθεπηηθή απηή κεξίδα

αλαζπληάρζεθε ηνλ 14ν αηψλα θαη αλακείρζεθε ζηελ πνιηηηθή δσή πξνβάιινληαο κεηαξξπζκηζηηθέο

ηάζεηο θαη έρνληαο ηε ιατθή ππνζηήξημε ιφγσ ηεο θνηλσληθήο αθαηαζηαζίαο Έρνπλ φκσο έηζη ηα

πξάγκαηα

Δίλαη πξάγκαηη ζαθέο -παξά ηε ζχγρπζε ησλ πεγψλ- φηη oη Εεισηέο ηεο Θεζζαινλίθεο ζπληζηνχζαλ

laquoθνηλσληθή νκάδαraquo δηαθξηλφκελε απφ ην Ιαφ Ππλδεφηαλ κε ηνπο λαπηηθνχο (laquoπαξαζαιαζζίνποraquo) κηα

γλσζηή ζπληερλία κε επί θεθαιήο Ξαιαηνιφγνπο Ζ ζπλεξγαζία Εεισηψλ-λαπηψλ νθεηιφηαλ πξνθαλψο

ζε ζχκπησζε ζπκθεξφλησλ Π‟άιιεο πφιεηο ζηε ζπλεξγαζία απηή ζπκκεηείραλ θαη έκπνξνη Ζ εκθάληζε

αξηζηνθξαηψλ (Ξαιαηνιφγσλ) ζηελ εγεζία δελ πξέπεη λα απνπξνζαλαηνιίδεη Ήηαλ θνηλφ θαηλφκελν θαη

ζηελ Γ Δπξψπε ζε αλάινγεο θαηαζηάζεηο Oη Εεισηέο ηαπηίζζεθαλ κε ην ιαφ θαη εμέθξαδαλ ηα

αηηήκαηα ησλ θαησηέξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ ελ κέξεη δε ζπλέπηπηαλ θαη κε ην ζηξαηφ

Θαηά ηε δηθή καο εθηίκεζε oη Εεισηέο ηεο Θεζζαινλίθεο ήζαλ κία ηδηαίηεξε θνηλσληθή νκάδα

απνηεινχκελε βαζηθά απφ κνλαρνχο πνπ έιαβε γη‟απηφ θαη ην φλνκά ηεο απφ ηε γλσζηή ζην

laquoΒπδάληηνraquo ζξεζθεπηηθή κεξίδα ιφγσ ησλ θνηλψλ ηάζεσλ θαη αλάινγεο ςπρνινγίαο (θαλαηηζκφο)

Ήηαλ φκσο θαζαξά πνιηηηθνπνηεκέλε παξάηαμε κε ζαθή θνηλσληθά θίλεηξα θαη αηηήκαηα θαηα ησλ

πινπζίσλ γεσθηεκφλσλ θαη ππέξ ησλ πελνκέλσλ θαη θαηαπηεδνκέλσλ Ρν φηη θαη κε πνιηηηθνπνηεκέλνη

laquoΕεισηέοraquo είλαη δπλαηφλ λα ζπλέπξαμαλ δελ κπνξεί λα απνθιεηζζεί αθνχ ηνλ θχξην φγθν ηεο

παξαηάμεσο ησλ Εεισηψλ απνηεινχζαλ κνλαρνί αιιά θαη επαίηεο θαη πέλεηεο H παξνπζία κεγάινπ

αξηζκνχ κνλαρψλ εμεγεί θαη ηελ απνπζία αληηζξεζθεπηηθψλ ηάζεσλ φπσο θαη ηελ θνηλσληθή ηδενινγία

πνπ ζπληεξείηαη κφληκα ζην νξζφδνμν κνλαζηηθφ θνηλφβην

ηαλ ν εζπραζηήο παηξηάξρεο Φηιφζενο ηνπο απνθαιεί laquoαπνζηάηεο απφ ηελ Δθθιεζίαraquo απηφ ζρεηίδεηαη

κάιινλ κε ηε βίαηε ζηάζε ηνπο πνπ αλέηξεςε ηελ ζχκθσλα κε ηε γεληθή αληίιεςε laquoζεφζελraquo

θαηεζηεκέλε ηάμε ή ιφγσ ηεο αληηδξάζεψο ηνπο πξνο ηνλ Γξ Ξαιακά ηνλ θαλνληθφ κεηξνπνιίηε

Θεζζαινλίθεο ηνπ νπνίνπ ν Φηιφζενο ήηαλ ππνζηεξηθηήο σο νκφςπρνο Άιισζηε φπσο καξηπξείηαη νη

Εεισηέο δελ δίζηαζαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ σο ζεκαία έλα ζηαπξφ πνπ άξπαμαλ απφ κία Αγία Ρξάπεδα

επηηηζέκελνη θαηά ηνπ θπβεξλήηε Ππλαδελνχ θαη ηεο αξηζηνθξαηίαο Ρν ιατθφ έξεηζκά ηνπο επίζεο

εληζρχεη ηελ άπνςε φηη πξάγκαηη πιεηνςεθνχζαλ oη κνλαρνί αλάκεζά ηνπο Ρα δηαπξαρζέληα

εγθιήκαηα δελ απνθιείνπλ θάηη ηέηνην δηφηη ν θαλαηηζκφο ηπθιψλεη Κνλαρνί θαη κε κνλαρνί ζπλεπψο

πάλησο πξφζσπα πνιηηηθνπνηεκέλα θαη κε δεκαγσγηθέο ηθαλφηεηεο θαίλεηαη φηη βξίζθνληαλ ζηελ εγεζία

ηνπ θηλήκαηνο ησλ Εεισηψλ

γ Ρα αίηηα ηεο ζηάζεσο αλαδεηήζεθαλ θαη επηζεκάλζεθαλ απφ πνιινχο εξεπλεηέο Πρεδφλ φινη

ζπγθιίλνπλ ζηε ζέζε φηη ππήξμαλ πξνυπνζέζεηο θνηλσληθέο αζιηφηεηα ηνπ ιανχ θαη αίηεκα γηα

δεκνθξαηηθφηεξε νξγάλσζε ηεο θνηλσλίαο Ζ επίδξαζε αλαιφγσλ θηλεκάησλ ηεο Ηηαιίαο (επαλάζηαζε

Γέλνβαο 1339) δελ θξίλεηαη απνθαζηζηηθή (Σαξάλεο) εθ‟φζνλ είλαη γλσζηφ ην δεκνθξαηηθφ πλεχκα κε

ηελ επξχηεξε ζπκκεηνρή ηνπ ιανχ ζηελ εθινγή ηνπ απηνθξάηνξνο Ξνιηηηθά ή πξαμηθνπεκαηηθή

ελέξγεηα ηνπ Η Θαληαθνπδελνχ ζπληζηνχζε πξφθιεζε ζηε ιατθή ζπλείδεζε θαη λννηξνπία (ζεβαζκφο

ηεο ζεφδνηεο κνλαξρίαο θαη ηεο λνκηκφηεηαο) Νη Εεισηέο εμ άιινπ ζπλδένληαλ ζπλαηζζεκαηηθά κε ηελ

νηθνγέλεηα ησλ Ξαιαηνιφγσλ δηφηη κέιε ηεο δηνηθνχζαλ ηε Θεζζαινλίθε Έπεηηα ελψ ν Θαληαθνπδελφο

ήηαλ ζαθψο ηνπνζεηεκέλνο ππέξ ηεο εληζρχζεσο ηεο θεληξηθήο δηνηθήζεσο νη Εεισηέο επεδίσθαλ

απηνλνκία Ζ αξηζηνθξαηηθή δε πξνέιεπζε ηνπ Θαληαθνπδελνχ θαη ε ππνζηήξημή ηνπ απφ ηνπο

αξηζηνθξάηεο επέηεηλε ηελ αληίδξαζε ελαληίνλ ηνπ Ν Ιαφο βξήθε ηελ επθαηξία λα δηαδειψζεη ηα

αληηαξηζηνθξαηηθά ή θαη αληηπινπηνθξαηηθά θξνλήκαηά ηνπ ιφγσ ηεο θαηαπηέζεσο πνπ πθίζηαην θαη ηεο

νηθνλνκηθήο ηνπ εμαζιηψζεσο Κε ηε ζηάζε ησλ Εεισηψλ ζπλδέζεθαλ νξακαηηζκνί γηα ξηδηθή θνηλσληθή

αιιαγή νηθνλνκηθή αλαβάζκηζε θαη θνηλσληθή αλαδηάξζξσζε Ξξφθεηηαη φπσο βεβαηψλνπλ ηα

πξάγκαηα γηα έθξεμε πξσηνρξηζηηαληθήο (πξβι Ξξάμ θεθ 2 4 θαί 6) θνηλνθηεκνζχλεο ή έζησ

θνηλνρξεζίαο ελαληίνλ ηεο απμάλνπζαο θνηλσληθήο αληζφηεηαο θαη αδηθίαο ιφγσ ηεο ζπγθεληξψζεσο

γεο θαη πινχηνπ ζηα ρέξηα ησλ νιίγσλ (πξνλνηαξίσλ θιπ)

Γελ έιεηςε βέβαηα θαη ε απφπεηξα καξμηζηηθήο εξκελείαο ησλ γεγνλφησλ ηεο Θεζζαινλίθεο (ιρ Γ

Θνξδάηνο) ζηα φξηα ηεο αλαδεηήζεσο ηζηνξηθψλ εξεηζκάησλ ηεο πξντζηνξίαο ηεο καξμηζηηθήο

ηδενινγίαο Oη ππάξρνπζεο φκσο πεγέο επηηξέπνπλ κελ δηαθξίβσζε θνηλψλ ζεκείσλ απνθιείνπλ φκσο

θάζε βεβαηφηεηα γηα πιήξε ζχκπησζε ηδενινγηθψλ πξνυπνζέζεσλ Ζ απνπζία ζηελ laquoθαζ‟εκάο

Αλαηνιήλraquo ησλ θξαγθνγεξκαληθψλ laquoθπιεηηθψλraquo πξνυπνζέζεσλ απνθιείεη ηελ ηαχηηζε φπσο αθφκε ην

γεγνλφο φηη ε ζηάζε ησλ Εεισηψλ ζηε Θεζζαινλίθε δελ μεθίλεζε σο θνηλσληθή επαλάζηαζε κε

απηνηειή νξγάλσζε θαη ζρεδηαζκέλε ζηνρνζεζία αιιά απνηέιεζε θίλεκα επθαηξηαθφ θαη φςε (ή θάζε)

ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ (Ξ Σξήζηνπ) Θαηά ηελ πνξεία ηνπ εκθπιίνπ εθδειψζεθαλ θαη oη ζνβνχζεο

θνηλσληθέο αληηζέζεηο θαη δηεθδηθήζεηο

Ν Ιαφο κφλν γηα ηα ιχζε ησλ δηθψλ ηνπ πξνβιεκάησλ έιαβε κέξνο ζηελ επαλάζηαζε Θακκηά ζρέζε

δελ δηαθαίλεηαη πξνο ηηο γλσζηέο ζηελ ηζηνξία laquoαγξνηηθέο εμεγέξζεηοraquo Ν ραξαθηήξαο ηεο ζηάζεσο

έκεηλε θαζαξά αζηηθφο θαη θνηλσληθφο Θακκηά επίζεο καξηπξία δελ δείρλεη φηη oη Εεισηέο ζηξάθεθαλ

βαζηθά θαηά ησλ εθθιεζηψλ θαη ηεο πεξηνπζίαο ησλ κνλψλ Αληίζεηα έκεηλαλ πηζηνί ζην λφκηκν

απηνθξάηνξα θαί ηνλ ππνζηεξηθηή ηνπ παηξηάξρε Η Θαιέθα Θαηά ηνλ θαζεγ Nicol πεξίεξγν είλαη φηη

θαηά ηεο εθθιεζίαο θαη ηεο πεξηνπζίαο ηεο ζηξέθνληαλ ζπζηεκαηηθά oη πινχζηνη γεσθηήκνλεο

(αξηζηνθξάηεο) θαη ε ζηξαηησηηθή αξηζηνθξαηία πάξρεη φκσο θαη ε άπνςε καξηπξνχκελε ζηηο

ζχγρξνλεο πεγέο φηη πξφζθπγεο απφ εδάθε πνπ είραλ θαηαθηήζεη oη Πέξβνη πξνζηέζεθαλ ζηνπο

πησρνχο ηεο Θεζζαινλίθεο θαη φηη απηνί πίεζαλ ηνπο Εεισηέο λα ζηξαθνχλ θαηά ησλ πινπζίσλ κε

απφιεμε ηηο ιεειαζίεο Γηφηη είλαη γεγνλφο δελ έιεηςαλ ζηελ φιε δηαδηθαζία ηα ζηπγεξά εγθιήκαηα Ρν

1347-49 πνπ θαηέιαβαλ oη Εεισηέο ηελ πιήξε εμνπζία ζηε Θεζζαινλίθε θξήκληζαλ απφ ηα ηείρε ηνπο

εγθιεηζκέλνπο ζηελ αθξφπνιε πινπζίνπο ελψ άιινπο θξπκκέλνπο ζηελ πφιε ηνπο εθφλεπζαλ Ήηαλ ε

πην βίαηε φςε ηεο επαλαζηάζεψο ηνπο αιιά θαη φινπ ηνπ πνιέκνπ

δ Ζ ζηάζε απφ ηε Θεζζαινλίθε επεθηάζεθε θαη ζ‟άιιεο πφιεηο ηεο απηνθξαηνξίαο σο ηελ Ρξαπεδνχληα

Απηφ ζεκαίλεη φηη ην θνηλσληθφ θιίκα ηεο Θεζζαινλίθεο ήηαλ θαζνιηθφηεξν θαηλφκελν Θαη απηφ

επηβεβαηψλεηαη απφ πνιιέο καξηπξίεο Ζ αληίδξαζε επηθεληξσλφηαλ ζην πξφζσπν ηνπ Η Θαληαθνπδελνχ

θαη ηελ αξηζηνθξαηία Ρν 1345 φκσο ζεκεηψζεθε θξίζε γηα ηνπο Εεισηέο θαη ηελ εμνπζία ηνπο δηφηη ε

θαηάζηαζε άξρηζε λα θιίλεη ππέξ ηνπ Θαληαθνπδελνχ Ν επί θεθαιήο ησλ Εεισηψλ Κηρ Ξαιαηνιφγνο

θνλεχζεθε Εεισηέο ζπλειήθζεζαλ θπιαθίζζεθαλ ή θαη εμνξίζζεθαλ Λένο εγέηεο ησλ Εεισηψλ

αλαθεξχρζεθε ν Αλδξφληθνο Ξαιαηνιφγνο αξηζηνθξάηεο κεηξηνπαζήο επί θεθαιήο ηεο ζπληερλίαο ησλ

λαπηηθψλ Ν Ιαφο θαηέιαβε θαη πάιη ηελ εμνπζία Λέεο ζθαγέο αξηζηνθξαηψλ ζεκεηψλνληαη φπσο ηνπ Η

Απνθαχθνπ H εμέγεξζε δε θαηά ησλ πινπζίσλ ιακβάλεη γεληθφ ραξαθηήξα Αζπγθξάηεηνο ν Ιαφο

επηδίδεηαη ζε έλα φξγην αίκαηνο θαη αξπαγψλ εμαζθαιίδνληαο γηα ηνπο εγέηεο ηνπ Εεισηέο ηελ εμνπζία

Oη Εεισηέο φπσο ζπλάγεηαη απφ ηηο πεγέο ήζαλ ππέξκαρνη ηεο απνθεληξψζεσο Κνινλφηη ε ηδενινγία

ηνπο είλαη δπζπξνζδηφξηζηε δελ ζπκβαίλεη ην ίδην παξά ηηο ειάρηζηεο πιεξνθνξίεο κε ην πνιηηηθφ

πξφγξακκά ηνπο Ήδε ην ζέξνο ηνπ 1342 εγθαηαζηάζεθε θπβέξλεζε ζηε Θεζζαινλίθε ρσξίο

πξνεγνχκελν ε αλεμάξηεηε Γεκνθξαηία ηεο Θεζζαινλίθεο κε απηνδηνίθεζε θαη άζθεζε εμσηεξηθήο

πνιηηηθήο Ξξφθεηηαη κάιινλ γηα έλα είδνο laquoθνκκνχλαοraquo πνπ ζα δηαξθέζεη σο ην 1350 Ν αθξηβήο φκσο

ραξαθηήξαο ηνπ πνιηηεχκαηφο ηνπο είλαη δχζθνιν λα πξνζδηνξηζζεί Γεγνλφο είλαη φηη φηαλ

απεηιήζεθαλ κε πηψζε oη Εεισηέο ζηξάθεθαλ ζηνλ θξάιε ηεο Πεξβίαο Πηέθ Γνπζάλ γηα βνήζεηα

Απηφ φκσο δπζαξέζηεζε ην Ιαφ ζε ζεκείν πνπ λα πξνζεγγίζεη ηνλ Θαληαθνπδελφ θαη λα δεη κε

ζπκπάζεηα ηνπο αξηζηνθξάηεο Ξέξαλ απφ ηελ χπαξμε ηζρπξνχ εζληθνχ αηζζήκαηνο ηη άιιν καξηπξεί

απηφ απφ ηελ απνπζία ηαμηθήο ζπλεηδήζεσο Ν Ιαφο δελ έπαπζε λα βιέπεη ην φιν ζέκα σο επθαηξία

βειηηψζεσο ησλ ζπλζεθψλ ηεο δσήο ηνπ θαη ηίπνηε πεξηζζφηεξν

ε Ζ ζχκπησζε ηεο ζηάζεσο ησλ Εεισηψλ ηεο Θεζζαινλίθεο κε ηελ θνξχθσζε ηεο ζενινγηθήο έξηδαο

νδήγεζε ζηελ δηαπινθή ηνπο ρη δηφηη oη Εεισηέο αλακείρζεθαλ ζηε ζενινγηθή (εζπραζηηθή) δηέλεμε

πσο ειέρζε παξαπάλσ κνινλφηη oη Εεισηέο νλνκάζζεθαλ laquoαπνζηάηεο ηεο εθθιεζίαοraquo δελ

πεξηέιαβαλ ζην πνιηηηθφ πξφγξακκά ηνπο αληηεθθιεζηαζηηθή ή αληηζξεζθεπηηθή δξάζε νχηε θαίλεηαη

φηη ε Θενινγία αλέπηπμε ζηε δξάζε ηνπο θάπνηα ηδηαίηεξε δπλακηθή Νη αληίζεηεο απφςεηο πνπ ίζρπαλ

ζην παξειζφλ νθείινληαλ ζε ιαλζαζκέλε ζπζρέηηζε ελφο θεηκέλνπ ηνπ Ληθ Θαβάζηια κε ηνπο

Εεισηέο ελψ ζηελ νπζία αλαθεξφηαλ ζε άιιε ππφζεζε H δηαπινθή ζενινγίαο θαη πνιηηηθήο ήηαλ

θαξπφο ηεο αιιειεμαξηήζεσο θαη αιιεινπεξηρσξήζεσο ησλ δχν απηψλ πεξηνρψλ ηνπ βπδαληηλνχ βίνπ

Ζ αλαδήηεζε φκσο θάπνησλ ζρέζεσλ απνδεηθλχεη ηελ απνπζία θάζε έλλνηαο ζπγθξνηεκέλεο

αληηεζπραζηηθήο ηδενινγίαο εθ κέξνπο ησλ πνιηηηθψλ ή (πνιηηηθήο) αληηδεισηηθήο ηδενινγίαο ζηελ

παξάηαμε ησλ Ζζπραζηψλ

Γελ ήηαλ άιισζηε ζπάλην ην θαηλφκελν αληίπαινη ζηνλ έλα ρψξν λα παξνπζηάδνπλ θνηλή ζηάζε έλαληη

ηνπ άιινπ Oη πξσηαγσληζηέο ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ Η Θαληαθνπδελφο θαη Η Απφθαπθνο ζπλέπηπηαλ

ζηε θηιηθή ζηάζε ηνπο έλαληη ηνπ εζπραζκνχ Ν Ληθ Γξεγνξάο θαη ν Γεκ Θπδψλεο εθ πεπνηζήζεσο

αληηπαιακηθνί ήζαλ θίινη θαη νπαδνί ηνπ Θαληαθνπδελνχ ιφγσ θνηλψλ ζπκθεξφλησλ Ν παηξηάξρεο Η

Θαιέθαο θαη ε απηνθξάηεηξα Άλλα ηεο Παβνΐαο ζπλεξγάδνληαλ ζην πνιηηηθφ κέξνο αιι‟ν κελ παηξηάξρεο

έκεηλε θαλαηηθφο αληηπαιακηθφο ε δε απηνθξάηεηξα γηα έλα δηάζηεκα ππνζηήξημε ηνλ Ξαιακά Ν Ιαφο

θεξφηαλ θαη αγφηαλ σο ζπλήζσο ζ‟φιε απηή ηελ ηξαγσδία Αξρηθά (1341) κεγάιν κέξνο ηνπ Ιανχ

έδεημε αληηεζπραζηηθέο δηαζέζεηο θαη απηφ ίζσο έθακε ηνπο Ζζπραζηέο λα ζηξαθνχλ ππέξ ηνπ

Θαληαθνπδελνχ Γελ κπνξεί φκσο θαλείο λα ηζρπξηζζεί φηη φινη oη Ζζπραζηέο αθνινπζνχζαλ ηνλ

Θαληαθνπδελφ ή φηη ήζαλ δεισκέλνη αληηεζπραζηέο φινη oη αληίπαινί ηνπ Ν Γ Θπδψλεο θαη ν Ληθ

Θαβάζηιαο ιρ δηέθεηληαλ θηιηθά πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ αιιά ζενινγηθά ήζαλ ζε αληίπαιεο

παξαηάμεηο Ξνιινί αλζξσπηζηέο εμ άιινπ ππνζηήξηδαλ ηνλ Ξαιακά

Oη Εεισηέο φζνη ηνπιάρηζηνλ είραλ εθθιεζηαζηηθή πξνέιεπζε (κνλαρνί) δηαηεξνχζαλ απφ ηελ επνρή

ηεο Δηθνλνκαρίαο ζπκπάζεηα πξνο ηελ Ξαιαηά Οψκε θαη απηφ ηνπο έθεξλε θνληά ζηνπο θηιελσηηθνχο

Ξαιαηνιφγνπο έζησ θαη αλ ηψξα ε Οψκε ήηαλ εθθξαγθεπκέλε θαη αηξεηηθή Υο γλσζηφλ ν

απηνθξάηνξαο Ησ Ξαιαηνιφγνο επηρείξεζε λα πξαγκαηνπνηήζεη έλσζε κε ηε Οψκε θαη ηειηθά έγηλε

παπηθφοΖ πξνυπφζεζε απηή ήηαλ αξθεηή γηα λα ζηξέθνληαη ελαληίνλ ησλ Ζζπραζηψλ Ζ ηαχηηζε δε εθ

κέξνπο ηνπο ηνπ Ξαιακά κε ηνλ Θαληαθνπδελφ ιφγσ ηνπ εζπραζηηθνχ θξνλήκαηνο ησλ δχν αλδξψλ

ήηαλ επφκελν λα ηνπο θάλεη λα εκπνδίζνπλ ηελ ελζξφληζε ηνπ Ξαιακά φηαλ απηφο εμειέγε

κεηξνπνιίηεο ηεο Θεζζαινλίθεο (1347)

Ν Γξεγφξηνο Ξαιακάο ζ‟φιε ηε δηάξθεηα ηεο θνηλσληθήο αλαζηαηψζεσο παξέκεηλε γλήζηνο εζπραζηήο

θαη παηεξηθφο ζηηο επηινγέο ηνπ Θα ήηαλ κεγάιε εηο βάξνο ηνπ αδηθία ε απφδνζε ζηνλ Ξαιακά

αξηζηνθξαηηθψλ ηδεψλ Ν Ξαιακάο ηάζζνληαο ηελ παξάδνζε ηεο ζεψζεσο πάλσ απφ ηελ πνιηηηθή

ξεπζηφηεηα έκεηλε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Ησ Ξαιαηνιφγν θαη ηελ απηνθξάηεηξα θηλνχκελνο θαη απηφο

σο γλήζηνο laquoβπδαληηλφοraquo ζην θιίκα ηεο λνκηκνθξνζχλεο Ζ αιιεινγξαθία ηνπ κε αγηνξείηεο κνλαρνχο

απνδεηθλχεη ηηο εηξελεπηηθέο πξνζπάζεηέο ηνπ Γελ θηλήζεθε παξαηαμηαθά θαη απέθπγε θάζε αλάκεημε

ππέξ ηεο κηαο ή ηεο άιιεο παξαηάμεσο Ζ εκκνλή ηνπ ζηελ εζπραζηηθή παξάδνζε θαη ε αληίζεζή ηνπ

έλαληη ηνπ Βαξιαάκ θαη ησλ βπδαληηλψλ αληηεζπραζηψλ (πρ Γξεγνξάο) είρε απνθιεηζηηθφ ζηφρν ηε

ζπλέρηζε ηεο παηεξηθφηεηαο θαη ηε δηάζσζε ηεο πλεπκαηηθήο ηαπηφηεηαο ηεο απηνθξαηνξίαο

Απηνεμνξίζζεθε ζηελ Ζξάθιεηα ελνρινχκελνο ζπρλά αιιά κε αλακηγλπφκελνο ζηηο πνιηηηθέο δηελέμεηο

Ζ ζπκπάζεηά ηνπ πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ νθεηιφηαλ ζηελ πξνζήισζε ηνπ Θαληαθνπδελνχ ζηελ

παξάδνζε ηεο Νξζνδνμίαο θαη δελ είρε πνιηηηθά θίλεηξα Ξξέπεη λα ζεσξείηαη βέβαην φηη ε παξνπζία θαη

δξάζε ηνπ Βαξιαάκ ζηελ Αλαηνιή έπεηζε ηνλ Ξαιακά γηα ππαξθηφ θίλδπλν ππνηαγήο ζηε Οψκε ηελ

πλεπκαηηθή αιινηξίσζε ηεο νπνίαο είρε απνθαιχςεη ν Θαιαβξφο αληίπαιφο ηνπ Έηζη εμεγείηαη φηη

θάλεθε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Θαληαθνπδελφ θαη φηαλ εθείλνο ήηαλ αθφκε θίινο θαη ππνζηεξηθηήο ηνπ

Βαξιαάκ θαη πξνζηάηεο ηεο αλζξσπηζηηθεο αλαγελλήζεσο Δίλαη δε γλσζηφ φηη ν Ξαιακάο ζπλέβαιε

ζηε ζπκθηιίσζε Ησ Θαληαθνπδελνχ θαη Ησ Ξαιαηνιφγνπ

Ν Ιαφο κε ην αιάζεην αηζζεηήξηφ ηνπ εξκήλεπζε νξζά ηε ζηάζε ηνπ Ξαιακά θαη δηέγλσζε ηελ

εηιηθξίλεηα ησλ πξνζέζεψλ ηνπ Κεηά ηελ πηψζε ησλ Εεισηψλ πξνο ηνπο νπνίνπο ν Ξαιακάο θάλεθε

εηξεληθφο ν Ιαφο ηνλ δέρζεθε ζηε Θεζζαινλίθε (Γεθέκβξηνο 1350) κε παλεγπξηζκνχο Ν Ξαιακάο

θαηαδίθαζε ηα εγθιήκαηα πνπ είραλ δηαπξαρζεί απφ ηνπο Εεισηέο αιιά εηζήιζε σο εηξελεπηήο ζηε

Θεζζαινλίθε πνπ είρε μαλαβξεί ηνπο θαλνληθνχο ξπζκνχο ηεο

Γ

Oη κέρξη ζήκεξα έξεπλεο ζηνλ 14ν αηψλα ηεο Απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα

γηα ηελ απνηίκεζε ηφζν ηεο ζενινγηθήο έξηδαο φζν θαη ησλ εκθπιίσλ ζπγθξνχζεσλ αιιά θαη ηεο

δπλακηθήο ηνπο ζηελ πεξαηηέξσ δσή ηεο απηνθξαηνξίαο θαη ηε ζπλέρεηα ηνπ Γέλνπο

Δίλαη βέβαηα γεγνλφο φηη oη ζπλέπεηεο ησλ ηδενινγηθψλ εξίδσλ ήζαλ ηξνκαθηηθέο Ζ απηνθξαηνξία

ζπξξηθλσκέλε ήδε εδαθηθά απνδπλακψλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν θαη κέλεη αζσξάθηζηε ζηηο

επεθηαηηθέο δηαζέζεηο ησλ γεηηφλσλ θαη θπξίσο ησλ Νζσκαλψλ Ρν 1354 νη Ρνχξθνη ζα θαηαιάβνπλ ηελ

Θαιιίπνιε παηψληαο ζηαζεξά ζηελ επξσπατθή πιεπξά ηεο απηνθξαηνξίαο Ρν απνηπρεκέλν θίλεκα ησλ

Εεισηψλ δε κπφξεζε λα ζεξαπεχζεη ηελ θνηλσληθή δπζιεηηνπξγία θαη λα θαηαιχζεη ηελ νηθνλνκηθή

αληζφηεηα Ζ απηνθξαηνξία βάδηδε πξνο ηε δχζε ηεο Ρν 1402 ζα πεξηνξηζζεί εδαθηθά ζηελ Ξφιε ηε

Θάζν ηε Πακνζξάθε ηε Ιήκλν ηελ Ρέλεδν θαη ην Κπζηξά Θα είλαη έθηνηε ζιηβεξφ ιείςαλν ηνπ

παιαηνχ έλδνμνπ εαπηνχ ηεο Ν Ζζπραζκφο φκσο σο παηεξηθφηεηα θαη ππαξθηηθή αιήζεηα ζα

επηβηψζεη σο πλεπκαηηθή παξαθαηαζήθε ησλ Οσκεψλ Απηφο ζα δηαηεξήζεη ξσκαιέν ην θξφλεκα θαη

ακείσην ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ θπξίσο κέζα ζηελ καθξφζπξηε δνπιεία Νη ζέζεηο φκσο απηέο

ρξεηάδνληαη θάπνηα αλάιπζε

Ρνλ 14ν αηψλα έιαβε ρψξα ε πξψηε ζε βάζνο αληηπαξάζεζε Αλαηνιήο θαη Γχζεσο ζην ρψξν ηεο

εθθιεζηαζηηθήο παξαδφζεσο Απφ ηνλ 9ν σο ηνλ 11ν αηψλα αλαηνιηθνί θαη δπηηθνί ζενιφγνη

ζπγθξνχνληαλ κε ζέκα ην laquoFilioqueraquo επηζεκαίλνληαο ηελ ππνθξππηφκελε κεηαμχ ηψλ δχν ζενινγηψλ

αληίζεζε αιιά ηνλ 14ν αηψλα γηα πξψηε θνξά δφζεθε ε επθαηξία κε ηελ παξνπζία ελφο απζεληηθνχ

laquoδπηηθνχraquo ζενιφγνπ ζηελ Αλαηνιή ηνπ Βαξιαάκ λα αλαδπζνχλ oη ζενινγηθέο πξνυπνζέζεηο Αλαηνιήο

θαη Γχζεσο θαη λα δηαπηζησζεί ε ξηδηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο κηαο απφ ηελ άιιε θαη ην αζχκπησην κεηαμχ

ηνπο Ζ δπηηθή (θξαγθνιαηηληθή) ζενινγία θαη ν πξνεξρφκελνο απφ απηήλ επξσπατθφο

(θξαγθνγεξκαληθφο) πνιηηηζκφο απνδεηθλχνληαλ απφηνθα κηαο αιινηξησκέλεο Σξηζηηαλνζχλεο πνπ δελ

κπνξνχζε πηα λα νλνκάδεηαη Σξηζηηαληζκφο

πσο νξζά ζεκεηψλεη ν θαζεγεηήο Σξ Γηαλλαξάο laquoίζσο θαη‟εμνρήλ ζηνλ άγην Γξεγφξην ηνλ Ξαιακά

αξρηεπίζθνπν Θεζζαινλίθεο είλαη ελαξγέζηεξε ε επίγλσζε φηη ζηελ πεξίπησζε ησλ θαηλνηνκηψλ ηεο

δπηηθήο εθθιεζίαο δελ έρνπκε απιψο κηα θαηλνχξγηα laquoαίξεζεraquo ηνπ ρξηζηηαληζκνχ [] αιιά [] κηα

ξηδηθή αιινηξίσζε ηνπ ίδηνπ ηνπ ππξήλα ηεο εθθιεζηαζηηθήο αιήζεηαο έλα δηαθνξεηηθφ bdquoρξηζηηαληζκφ‟

ζηνπο αληίπνδεο ηνπ επαγγειηθνχ ηξφπνπ δσήο θαη ζσηεξίαο ηνπ αλζξψπνπraquo Ζ Γχζε είρε δηακνξθψζεη

κέζα ζην δαηδαιψδε ξαζηνλαιηζκφ ηεο Πρνιαζηηθήο έλαλ άιιν laquoρξηζηηαληζκφraquo απφιπηα αζχκπησην κε

εθείλνλ ηεο Αλαηνιήο Ζ εζπραζηηθή Θενινγία ζηελ απηνέθθξαζή ηεο απεθάιπςε ηε δηαθνξά ηεο

Νξζνδνμίαο απφ ηε Γχζε σο laquoαληηπαξάζεζε ηεο εκπεηξίαο ζηελ αθεξεκέλε ζξεζθεπηηθή πεπνίζεζεraquo

Ν γλσζηφο γεξκαλφο βπδαληηλνιφγνο Gelzer δέρζεθε φηη ν Ζζπραζκφο laquoαλήθεη ζηα πην αμηφινγα -ηφζν

απφ ηζηνξηθή φζν θαη απφ πνιηηηζηηθή πιεπξά- θαη πην ελδηαθέξνληα θαηλφκελα φισλ ησλ επνρψλraquo Oη

ξσκενί Ζζπραζηέο ηνπ 14νπ αηψλα κε πξσηνπφξν ηνλ άγην Γξεγφξην Ξαιακά απέδεημαλ ηελ

αδηάζπαζηε πλεπκαηηθή ζπλέρεηα ηνπ laquoΒπδαληίνπraquoΟσκαλίαο Ν Ξαιακάο επαλαδηαηχπσζε ηελ

νξζφδνμε παξάδνζε θαλεξψλνληαο ηελ παηεξηθφηεηά ηνπ Ν Ζζπραζκφο πνπ ελζάξθσλε θαη

πξνάζπηδε ν Ξαιακάο ήηαλ ε ζπνλδπιηθή ζηήιε ηεο δσήο ηεο Οσκαλίαο επί ρίιηα ρξφληα θαη ην

απφβαζξν -θαη πεγή ζπλάκα ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο Ζ καθξφζπξηε φκσο ζενινγηθή δηακάρε απέδεημε πξν

πάλησλ απηφ πνπ θαη ζήκεξα γίλεηαη θαζνιηθά πηα δεθηφ φηη δειαδή ν Ζζπραζκφο δελ ζπληζηνχζε

θαηλνηνκία φπσο θαληαδφηαλ ν αλππνςίαζηνο Βαξιαάκ Αθφκε θαη νη Πρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo

πνπ γηα δηάθνξνπο ιφγνπο ζπληάρζεθαλ καδί ηνπ δελ ακθηζβήηεζαλ ηνλ Ζζπραζκφ Γελ ακθηζβήηεζαλ

δειαδή πνηέ ηε κέζνδφ ηνπ αιιά δηαθσλνχζαλ κφλν γηα ηηο ζπλέπεηέο ηεο δειαδή laquoσο πξνο ηελ

ζενινγηθήλ αμηνιφγεζε ησλ θαξπψλraquo ηεο (Βιάζηνο Φεηδάο) Ζ αληίζεζε θάπνησλ επηζθφπσλ θαηά ησλ

Ζζπραζηψλ εξκελεχεηαη κε αξθεηή δφζε αιεζείαο σο έθθξαζε θφβνπ απμήζεσο ηνπ θχξνπο ησλ

κνλαρψλ

Κε ηηο εζπραζηηθέο ζπλφδνπο (1341 1347 1351) θαη κε ηελ δηαθήξπμε ηεο αγηφηεηαο ηνπ Γξεγνξίνπ

Ξαιακά (1368) ε Νξζνδνμία απνκάθξπλε ηνλ θίλδπλν εθθηινζνθήζεσο ηεο πίζηεσο θαη εθιαηηληζκνχ

(εθθξαγθεχζεψο) ηεο Καδί δε κε ηε ζσηεξηνινγηθή δχλακε ηεο παξαδφζεψο ηεο έζσζε ε Αλαηνιή θαη

ηελ θξαηηθή απηνηέιεηά ηεο

Ζ εκκνλή φκσο ζηνλ Ζζπραζκφ είρε γηα ην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία φρη κφλν ζξεζθεπηηθή ή πνιηηηθή αιιά

θαη πνιηηηζηηθή ζεκαζία δηφηη θαζφξηζε ηελ πεξαηηέξσ ζηάζε φρη κφλν έλαληη ηεο Γχζεσο αιιά θαη ηεο

ειιεληθήο αξραηφηεηαο Ζ Γχζε -απηφ έγηλε θαηαλνεηφ- φρη κφλν δελ ήηαλ πηα νκφςπρε ηεο Αλαηνιήο

αιιά ζπλέρηδε λα απεηιεί πέξαλ απφ ηελ πλεπκαηηθή θαη ηελ πνιηηηζηηθή απφζηαζή ηεο Απφ ηελ άιιε

πιεπξά ε ειιεληθφηεηα πνπ ελζάξθσλαλ oη ζρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo φπσο ν Γξεγνξάο

(δηεθήξπηηε απξνθάιππηα φηη είλαη laquoΈιιελraquo) δηαθνξνπνηφηαλ απφ ηελ ειιεληθφηεηα φπσο

αθνκνηψζεθε κέζα ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πνπ δελ ζπληζηά απιή ζπλέρεηα ηεο ειιεληθήο

αξραηφηεηαο αιιά ππέξβαζή ηεο ζηε λέα ζχλζεζε ηνπ ξσκαίτθνπ πνιηηηζκνχ

Ν Ζζπραζκφο απνδείρζεθε ε κεγαιχηεξε πλεπκαηηθή δχλακε γηα ηελ επηβίσζε ηνπ Γέλνπο Ρν

laquoΒπδάληηνraquo πνιηηηθά πξνρσξνχζε ζηελ πηψζε πλεπκαηηθά φκσο παξέκελε αθκαίν θαη αδνχισην Κεηά

ηελ άισζε ζα ζηγεί κφλν ην πνιηηηθφ κέξνο ηεο δσήο ηνπ Γέλνπο φρη φκσο θαη ην πλεπκαηηθφ αθνχ

laquoθέληξνλ ηεο Οσκαηνζχλεο είλαη ν ζενχκελνο φζηηο θζάλεη εηο ηελ ζέσζηλ εηο νηαλδήπνηε επνρήλ ή

θαηάζηαζηλ θξαηηθήλ ή πνιηηηθήλraquo (π Η Οσκαλίδεο) Κφλνλ oη δπηηθίδνληεο -ελσηηθνί νκφθξνλεο ηνπ

Βαξιαάκ- ζα ζεσξνχλ παξαθκή ην γεγνλφο φηη ε Αλαηνιή δελ έρεη ζρνιαζηηθή Θενινγία θαη ζα

θξνληίζνπλ λα ηελ εηζαγάγνπλ ζηε δσή ηνπ Γέλνπο Ζ νξζφδνμε Αλαηνιή φκσο ηνπ 14νπ αηψλα

απέξξηςε ηνλ Βαξιαάκ θαη ηνλ αλάγθαζε λα θχγεη απνξξίπηνληαο ηελ παξάδνζή ηνπ O Βαξιαάκ

έθπγε δηφηη έλνησζε θπξηνιεθηηθά μέλνο ζηελ Αλαηνιή Oη αξραηνιάηξεο-αληηεζπραζηέο ζά

εγθαηαιείςνπλ αξγφηεξα ην laquoΒπδάληηνλraquo θαζψο ζα πιεζηάδεη ν ηνπξθηθφο θίλδπλνο ή ζα κέλνπλ

ζηξακκέλνη ζηή Γχζε ηαπηηζκέλνη καδί ηεο

Ν Ζζπραζκφο φκσο ζα παίμεη ζεκαληηθφ ελσηηθφ ξφιν θαη ζηα ηαξαγκέλα πνιηηηθά θαη δηαζπαζκέλα

Βαιθάληα ζηα νπνία φπσο άιισζηε θαη ζηε Οσζία ήηαλ ήδε γλσζηφο ν Ζζπραζκφο θπξίσο κέζσ ηνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Πηλαΐηνπ Oη Ζζπραζηέο ζα κεηαθηλνχληαη ειεχζεξα ζ‟φιε ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή απφ

ηφπν ζε ηφπν πάλσ απφ ζχλνξα θαη εζληθέο δηαθνξέο Απηφ ην γεγνλφο έθακε ην κεγάιν αγηνιφγν Fr

Halkin λα νκηιεί γηα κηα laquoΓηεζλή ηνπ Ζζπραζκνχraquo ηαλ ζήκεξα γίλεηαη ιφγνο γηα laquoνξζφδνμν ηφμνraquo σο

πξνπχξγην θαηά ηνπ laquoκνπζνπικαληθνχ ηφμνπraquo ηεο Βαιθαληθήο δελ πξέπεη λα παξαζεσξείηαη ε

εζπραζηηθή πλεπκαηηθφηεηα ε κφλε πνπ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη αιεζηλή ελφηεηα ζηα φξηα ηεο

νξζφδνμεο-ξσκαίηθεο ππεξεζληθήο θαη ππεξθπιεηηθήο νκνςπρίαο Πηελ εζπραζηηθή παξάδνζε

ζεκειηψλεηαη ε δηαβαιθαληθή ελφηεηά καο

Δλψ νη εκθχιηνη ζπαξαγκνί oη θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαη oη ερζξηθέο πξνζβνιέο ζα εμαζζελίζνπλ

πξννδεπηηθά ηελ παξεθκαζκέλε ήδε απηνθξαηνξία νη πλεπκαηηθέο δπλάκεηο ηνπ Γέλνπο κέζα ζηελ

παηεξηθή εζπραζηηθή παξάδνζε ζα απνηξέςνπλ ηνλ θίλδπλν λα κεηαβιεζεί ην laquoBπδάληηνraquoΟσκαλία ζε

θξαγθηθφ πξνηεθηνξάην αιιά παξάιιεια ζα δηαζψζνπλ ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ ηνπ Γέλνπο ψζηε λα

δνπισζεί κφλν ζσκαηηθά απφ ηελ νζσκαληθή βαξβαξφηεηα Π‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο καθξάο δνπιείαο ηα

κνλαζηήξηα κε ηελ εζπραζηηθή παξάδνζή ηνπο ζα δηαθξαηνχλ ηελ ςπρή ηνπ Γέλνπο αδνχισηε Ζ

θαηίζρπζε φκσο ηνπ αληηεζπραζηηθνχ πλεχκαηνο ζην ρψξν ηεο δηαλνήζεσο θαη ηεο πνιηηηθήο κε ηελ

ίδξπζε ηνπ Διιεληθνχ Θξάηνπο (1830) ζα νδεγήζεη κελ ζηελ απειεπζέξσζε απφ ηε δνπιεία ηεο

laquoΡνπξθηάοraquo αιιά φρη θαη απφ εθείλε ηεο laquoΦξαγθηάοraquo Ζ βαξιαακηθή Γχζε ζα πάξεη ηελ εθδίθεζή ηεο Ζ

έθδνζε ησλ έξγσλ ηνπ αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά (ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ θαζεγ Ξ Σξήζηνπ) ζηε

δεθαεηία ηνπ 1960 θαη ε επηζηεκνληθή πξνζθνξά ζενιφγσλ φπσο ν π Η Οσκαλίδεο ζηε δηεξεχλεζε

ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο ζα βνεζήζνπλ ζηελ επαλαλαθάιπςε ησλ ξσκαίηθσλ-νξζνδφμσλ

ζεκειίσλ καο Δίλαη ε αλαβίσζε κηαο ζπλεηδήζεσο πνπ απιψλεηαη αδηάθνπα ζηε γεληά καο -αιεζηλφ

δψξν ηνπ Θενχ ζηελ θξηζηκφηεηα ησλ θαηξψλ καο Ζ επνρή καο έρεη έλα ζεκαληηθφ θνηλφ κε ηνλ

laquoβπδαληηλφraquo 14ν ατψλα θαη ηελ επνρή πξηλ απφ ηελ άισζε ηελ ηξαγηθή ζχγρπζε θαη αδξαλνπνίεζε ησλ

παξαδνζηαθψλ καο θξηηεξίσλ Ζ εζπραζηηθή παξάδνζε πνπ νινέλα αλαγελλάηαη είλαη γη‟απηφ ηδηαίηεξα

αλαγθαία ζήκεξα πνπ φια δείρλνπλ πσο αγγίδνπκε ηελ ηειηθή πηψζε

Ξξση Γεψξγηνο Κεηαιιελφο

Ελληνιζμόρ Μασόμενορ Eκδόζειρ Τήνορ Αθήνα 1995

Βηβιηνγξαθiα(θαη‟επηινγή)

Αξβειέξ-Γιχθαηδε Δι Ζ πνιηηηθή ηδενινγία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο (κεηαθξ Ρ Γξαθνπνχινπ)

Αζήλα Η977

Beck Ζ-G Ζumanismus und Palamismus Xlle Congreacutes Ηnternαtional des Etudes Byzantines 3

Belgrade 196J ζ 63-82

Charanis Ο ldquoObservations νn the laquoAnti-Zealotraquo Discourse of CabasilasrdquoRevue des Etudes Sud-Est

Europeennes IΣ(Η971) ζ 369-76

Charanis Ο ldquoInternal Strife in Byηantium during the fourteenth centuryrdquo Byzantion XV (1940-4Η) ζ

208-230

Σξήζηνπ Ξ άξζξν laquoΕεισηαίraquo ζηή ΘΖΔ 6 (1965) ζη 461- 64

Γηαλλαξά Σξ Νξζνδνμία θαη Γχζε ζηε Λεψηεξε Διιάδα Αζήλα 1992

Guilland R Essais sur Niceacutephore Gregoras Lhomme et loeuvre Paris 1926

Hrochava(V) ldquoLa reacutevolte des Zecirclotes agrave Salonique et les communes italiennesrdquo Byzantinoslavica 22

(1961) 1-Η5

Iζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο (Δθδνηηθήο Αζελψλ) Θ (1980) ζ 152 εε 375 εε (Αγγ Ιαΐνπ θαη Κ

Αλάζηνο)

Jugie Κ laquoPalamas Greacutegoireraquo θαη laquoPalamite Controverseraquo ζην Dictionnaire de Theologie Catholique ΣΗ

(Paris 1932) ζ 1735-1818

Θνξδάηνο Γ Ρα ηειεπηαία ρξφληα ηεο Βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο Αζήλα 1931 Ρνπ Ίδηνπ Ζ Θνκκνχλα

ηεο Θεζζαινλίθεο 1928

Καληδαξίδε Γ Ξαιακηθά Θεζζαινλίθε 1983

Meyedorff J lntroduction ά lEtude de Gregoire Palamas Paris 1959

Ρνπ Ίδηνπ Byzantine Hesychasm Historical Theological and Social problems London Η974

Ρνπ Ίδηνπ Gregory Palamas and orthodox spirituality Λ York 1974

Ληθνδήκνπ Αγηνξείηνπ Ππκβνπιεπηηθφλ Δγρεηξίδηνλ Δλ Βφισ 1969

Nicol DM Church and Sνciety in the last centuries of byzantium Cambridge Η979

Ρνπ Ίδηνπ The Last centuries of Byzantium 1261-1453 London 1972 Ξαλεπηζηήκην ηνπ Θαίκπξηηδ Ζ

ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο εθδ laquoΚέιηζζαraquo η Α 1966

Ξαπαδνπνχινπ ΠηΓ Ππλάληεζηο Νξζνδφμνπ θαη Πρνιαζηηθήο Θενινγίαο Θεζζαινλίθε 1970

Φεηδά Βι Η Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία η Β Αζήλαη 1977

Runciman St Ζ ηειεπηαία Βπδαληηλή Αλαγέλλεζε Αζήλα 1970

Ρνπ Ίδηνπ Ζ Βπδαληηλή Θενθξαηία Αζήλα 1982

π Οσκαλίδε ΗΠ Οσκενζχλε-Οσκαλία-Ονχκειε Θεζζαινλίθε 1981

Ρνπ Ίδηνπ Franks Romans Feudalism and doctrine Αn Interplay between Theology and Society

1981

Ρνπ Ίδηνπ Οσκαίνη ή Οσκενί Ξαηέξεο η1 Θεζζαινλίθε 1984

Sevcenko Η Nicolas Cabasilas laquoΑnti-Zealotraquo Discourse A Reinterpretation D Ν Ο 11 (1957) 79-171

Ρνπ Ίδηνπ Alexios Makrembolites and his laquoDialogueraquo between the Rich and the

Poor Zbornik Radova 6 (1960) 187-228

Setton Kenneth Κ (κεηαθξ ΞΞ Ξαλαγηψηνπ) Tν βπδαληηλφ ππφβαζξν ηεο Ηηαιηθήο Αλαγέλλεζεο

Αζήλα 1989

Πσηεξνπνχινπ Σ Θέκαηα Θενινγίαο ηνπ ΗΓ αηψλνο Αζήλαη 1987

Tafrali Ν Thessalonique αu XIVe siegravecle Paris 1913

Vassiliev AA Ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο 324-1453 (κεηάθξ Γεκ Παβξάκε) Αζήλα 1954

π Βιάρνπ Ηεξνζένπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986

Ρνπ Ίδηνπ Ν άγηνο Γξεγφξηνο ν Ξαιακάο σο αγηνξείηεο (ρηρξ)

Ρνπ Ίδηνπ Κηθξά Δίζνδνο Αζήλα 1992

Weiss G Joannes Kantakuzenos- Aristocrat Staatsmann Kaiser and Moumlnch - in der

Gesellschaftsentwicklung von Byzanz im 14 Jahrhundert Wiesbaden Η969 Werner Δ Gesellschaft und

Kultur im XIV Jahrh ldquoSozial- Oumlkonomischen Fragenrdquo Actes du XIVe Congreacutes International des Etudes

Byzantines 1 Bucarest 1974 93-110

Εαθπζελνχ Γ laquoΗδενινγηθαί Ππγθξνχζεηο εηο ηελ πνιηνξθνπκέλελ Θσλζηαληηλνχπνιηλraquo Λ Δζηία 47 (1950) 794-99

Θσκάο Αθηλάηεο

Απεηθφληζε ηνπ Αγ Θσκά Αθηλάηε απφ ην

Πολύπηςσο Demidoff ηνπ Θάξιν Θξηβέιιη

Όλνκα Θσκάο Αθηλάηεο

Γέλλεζε πεξ 1225

Θάλαηνο 7 Καξηίνπ 1274

Ξεξίνδνο Κεζαησληθή Φηινζνθία

Ξεξηνρή Γπηηθή θηινζνθία

Πρνιή Πρνιαζηηθηζκφο Ηδξπηήο ηνπ

Θνκηζκνχ

Θχξηα

Δλδηαθέξνληα

Κεηαθπζηθή (πεξηι Θενινγία)

Ινγηθή Λνπο Δπηζηεκνινγία

Ζζηθή Ξνιηηηθή

Αμηνζεκείσηεο

Ηδέεο

Ξέληε Απνδείμεηο γηα ηελ

Όπαξμε ηνπ Θενχ Αξρή ηεο

δηπιήο επίδξαζεο

Δπηδξάζεηο[ απφθξπςε ]

Αξηζηνηέιεο Βνήζηνο Δξηνπγέλα Άλζεικνο Ηκπλ

Ονπζλη Καηκνλίδεο Αγ Απγνπζηίλνο

Δπεξέαζε[ απφθξπςε ]

Γθάηιο ηεο Οψκεο Γνδεθξίδνο ηνπ Φνληέλ Εαθ

Καξηηέλ Γ Δ Κ Αλζθφκπ Ρδνλ Ινθ Γάληεο

(άθζαξηα ιείςαλα θαη ζαπκαηνπξγά) Ζ Νξζφδνμε Δλνξία (θνζκηθή θαη κνλαζηηθή) έρεη απνζηνιή

ζεξαπεπηηθή Απηή ηελ παξάδνζε φκσο ηνλ 14ν αη φπσο θαη ζήκεξα δηέζσδε πνιχ πεξηζζφηεξν απφ

ηελ θνζκηθή ε κνλαζηηθή ελνξία θαη απηήο ηεο παξαδφζεσο ππεξακχλνληαλ νη Αγηνξείηεο Ξαηέξεο κε

αξρεγφ ηνλ άγην Γξεγφξην Ξαιακά laquoΝ θεληξηθφο άμσλ ηεο Νξζνδνμίαο δελ είλαη κφλνλ ε Αγία Γξαθή

ηα ζπγγξάκκαηα ησλ Ξαηέξσλ θαη αη Ρνπηθαί θαη Νηθνπκεληθαί Πχλνδνη αιιά θπξίσο ε παξάδνζηο ηεο

εκπεηξίαο ηεο ζεσξίαο (ζεψζεσο) απφ ηελ κίαλ γελεάλ εηο ηελ άιιελraquo (π ΗΟσκαλίδεο) Νξζφδνμα

απζεληία δελ είλαη ηα θείκελα αιι‟νη έρνληεο ηελ εκπεηξία ηεο ζεψζεσο Αληίζεηα ε πξφηαμε ησλ

θεηκέλσλ νδεγεί ζηελ ηδενινγηθνπνίεζε ηεο παξαδφζεσο Αιεζήο ζενιφγνο ζηελ Νξζνδνμία είλαη ν

Θεφπηεο ν δε πεξί Θενχ ιφγνο (Θενινγία) είλαη θαξπφο ηεο εκπεηξίαο ηεο ζεψζεσο Σσξίο απηέο ηηο

πξνυπνζέζεηο είλαη αδχλαην λα θαηαλνήζεη θαλείο ηε ζενινγηθή έξηδα ηνπ 14νπ αηψλα

Απφ ηα ηέιε ηνπ 13νπ αη παξαηεξείηαη ηφλσζε ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο σο ζπλέρεηα ηεο κέζσ

ηνπ αγίνπ Ππκεψλ ηνπ laquoΛένπ Θενιφγνπraquo (+1022 ή 1037) ζεκεησζείζεο πλεπκαηηθήο αλαγελλήζεσο

κε θέληξν ην Άγηνλ ξνο Ν Κνλαρηζκφο ηεο Νξζνδνμίαο δελ έραζε πνηέ ηνλ εζπραζηηθφ

πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ ζ‟αληίζεζε κε ηε Γχζε ζηελ νπνία ε γεληθφηεξε αιινηξίσζε ζπλδέεηαη άκεζα κε

ηελ αιινηξίσζε ηνπ κνλαρηζκνχ ηεο Απηή ηελ αιινηξίσζε ελζάξθσλε θαη ν κνλαρφο Βαξιαάκ

κνινλφηη πξνεξρφηαλ απφ πεξηνρή ζηελ νπνία είρε αλζήζεη ν απζεληηθφο κνλαρηζκφο θαη είρε αλαδείμεη

κεγάιεο νζηαθέο κνξθέο σο ηε λνξκαλδηθή θαηάθηεζε ηεο Θ Ηηαιίαο (1071) Ν Βαξιαάκ απέδεημε κε

ηελ αληηεζπραζηηθή ζηάζε ηνπ φηη ήηαλ νιφηεια μέλνο πξνο ηελ εζπραζηηθή παξάδνζε ηελ αζθεηηθή-

εκπεηξηθή δειαδή ζεκειίσζε ηεο εθθιεζηαζηηθήο ζενινγήζεσο θαη γη‟απηφ ν Γξεγφξηνο Ξαιακάο ηνλ

απνθαινχζε laquoιαηηλέιιελαraquo δηφηη ήηαλ ζαθψο laquoθξαγθνιαηίλνοraquo ζηελ ςπρνζχλζεζή ηνπ

δ Ρν πξφβιεκα πνχ ηέζεθε κε ηελ παξέκβαζε ηνπ Βαξιαάκ ήηαλ αλ ε ζεξαπεία ηνπ λνπ (θάζαξζε)

γίλεηαη κέζσ ηεο αζθήζεσο θαη ηεο λνεξάο επρήο (θσηηζκνχ) ή κέζσ ηεο θηινζνθίαο (δηαλνεηηθνχ

ζηνραζκνχ) Έηζη φκσο εηέζε ζηελ πξάμε ην πξφβιεκα ηεο ζρέζεσο ηεο laquoζείαοraquo πξνο ηελ laquoέμσraquo ή

laquoζχξαζελraquo ζνθία Ν Ξαιακάο δηέθξηλε -παηεξηθά- δχν ζνθίεο ηε ζεία θαη ηελ έμσ ζαθψο

δηαθξηλφκελεο κεηαμχ ηνπο δηφηη ρξεζηκνπνηνχλ δηαθνξεηηθφ θαζεκηά ρψξν (θαξδία-εγθέθαινο) Ρελ

laquoζνθία ηνπ αηψλνο ηνχηνπraquo (Α Θνξ26) ν εζπραζηήο αληηθαζηζηά ζηε ζενιφγεζε κε ηε ζνθία ηνπ

Θενχ πνχ πξνυπνζέηεη ηελ ελεξγφ παξνπζία ηεο αθηίζηνπ ελεξγείαο ηνπ Θενχ ζηελ θαξδηά ηνπ πηζηνχ

laquoΡε γαξ θπζηθή ηαχηε ε έμσ παηδεία βνεζεί πλεπκαηηθή δε νπδέπνηε γέλνηη‟αλ εη κε κεηά ηεο πίζηεσο

θαη ηε ηνπ Θενχ ζπγγέλνηην αγάπε κάιινλ δε εη κε πξνο ηεο αγάπεο θαη ηεο εμ απηήο εγγηλνκέλεο

ράξηηνο αλαγελλεζείε θαη άιιε παξά ηελ πξνηέξαλ γέλνηην θνηλή ηε θαη ζενεηδήο αγλή εηξεληθή

επηεηθήο ήηηο δε θαη άλσζελ ζνθία (Ηαθ 3 17) θαη Θενχ ζνθία (Α Θνξ 1 2124 2 7) θαηνλνκάδεηαη

θαη σο πλεπκαηηθή πσο άηε ηε ηνπ Ξλεχκαηνο ππνηεηαγκέλε ζνθία ηα ηνπ Ξλεχκαηνο ραξίζκαηα θαη

γηλψζθεη θαη απνδέρεηαη Ζ δε κε ηνηαχηε θάησζελ ςπρηθή δαηκνληψδεο (Ηαθ 3 15) θαζάπεξ ν ησλ

απνζηφισλ αδειθφζενο ιέγεη δηφ θαη ηα ηνπ Ξλεχκαηνο νπ πξνζίεηαη θαηά ην γεγξακκέλνλraquo (πέξ ησλ

η Ζζπρ ηξηάο Α 9 1) Ζ Απνθάιπςε ηνπ Θενχ δελ κπνξεί λα γίλεη αληηθείκελν ηεο δηαλνίαο ηνπ

αλζξψπνπ δηφηη ππεξβαίλεη θάζε θαηάιεςε Γη‟απηφ ε παηδεία θαη ε θηινζνθία δελ ζπληζηνχλ

πξνυπφζεζε ηεο ζενγλσζίαο Πηε δπηηθή ζενινγηθή παξάδνζε ηζρχεη ην credo ut intelligam

(Αχγνπζηίλνο) Θαηά ηελ άπνςε απηή πξνρσξεί θαλείο κε ηελ πίζηε κέζσ ηεο θηινζνθίαο θαη ηεο

Γξαθήο ζηε ινγηθή ζχιιεςε ηεο απνθαιχςεσο H πξνηεξαηφηεηα δίλεηαη ζηε δηάλνηα φρη κφλν ζηε

θπζηθή αιιά θαη ζηελ ππεξθπζηθή γλψζε Γηα ηνλ νξζφδνμν-εζπραζηή ε laquoέμσraquo ζνθία σο πξνο ηελ

Θενγλσζία είλαη κέγεζνο αδηάθνξν Γη‟απηφ ε ζέσζε είλαη ππφζεζε θνηλή εγγξακκάησλ θαη αγξακκάησλ

(πρ Κ Βαζίιεηνο-Κ Αληψληνο)

Πηνλ Ζζπραζκφ ηεξαξρνχληαη oη δχν γλψζεηο θαη δηαρσξίδνληαη ρσξίο ζχγρπζε ησλ νξίσλ θηλήζεσο θαη

ελεξγείαο ηνπο (θηηζηφ-άθηηζην) Ν Βαξιαάκ φκσο νχηε ιίγν νχηε πνιχ έζεηε ζηελ πξάμε ην ζέκα

πιεξφηεηαο θαη απηάξθεηαο ηεο εθθιεζηαζηηθήο παξαδφζεσο ζρεηηθνπνηψληαο ηελ θαη ππνζηεξίδνληαο

ηελ αλάγθε ζπκπιεξψζεψο ηεο απφ ηε ζχξαζελ ζνθία Ρνπο ζνθνχο ηνπ θφζκνπ νλφκαδε

laquoζαπκαζίνποraquo laquoζεφπηαοraquo θαη laquoπεθσηηζκέλνποraquo δερφκελνο φηη έθζαζαλ ζηελ χςίζηε βαζκίδα

ζενγλσζίαο Ρελ πξνζθεξνκέλε απφ ηελ παηδεία γλψζε ζεσξνχζε laquoκπζηηθσηέξαλ θαη πςεινηέξαλ

ζεσξίαλraquo ππνζηεξίδνληαο φηη laquoνπθ έζηηλ άγηνλ είλαη (ηηλά) κε ηελ γλψζηλ εηιεθφηα ησλ φλησλ θαη ηεο

αγλνίαο ηαχηεο θεθαζαξκέλνλraquo Θαη ηνχην δηφηη επίζηεπε φηη laquoηαο ηνπ Θενχ εληνιάο ησλ (ειιεληθψλ)

καζεκάησλ άλεπ κε δχλαζζαη θαζάξαη θαη ηειεηψζαη ηνλ άλζξσπνλraquo Απέδηδε ζπλεπψο ζηελ έμσ

παηδεία ζσηεξηνινγηθή ζεκαζία απνδπλακψλνληαο θαη πεξηζσξηνπνηψληαο ηελ αζθεηηθή πξαθηηθή

Βέβαηα αλάινγεο ηδέεο πξνο εθείλεο ηνπ Βαξιαάκ δηεηχπσλαλ ζην ζέκα απηφ θαη oη laquoαλζξσπηζηέοraquo ηνπ

Βπδαληίνπ δερφκελνη ηελ αλάγθε ηεο επηζηεκνληθήο γλψζεσο γηα ηελ θάζαξζε ηνπ λνπ

απνδεηθλχνληαο φηη ελψ γλψξηδαλ ηνλ ζθνπφ ηεο πλεπκαηηθήο δσήο είραλ ράζεη ηε ζρέζε κε ηελ

πξαθηηθή ηεο Γελ αλεκίγλπαλ φκσο απηνί ηε θηινζνθία ζηε ζενινγία νχηε θαη ηεο πξνζέδηδαλ

ζσηεξηνινγηθή ζεκαζία Ρν ρψξν ηεο κεηαθπζηθήο εθάιππηε γη‟απηνχο ε ελ Σξηζηψ απνθάιπςε Κφλνλ

ν Ληθεθφξνο Γξεγνξάο ζα ππεξβεί ηα εζθακκέλα ζπκπίπηνληαο πεξηζζφηεξν κε ηνλ Βαξιαάκ (Δηδηθή

γηα ην ζέκα δηαηξηβή εθπφλεζε ν λένο θαη εχειπηο ζενιφγνο θ Γεκ Κφζρνο) Γεγνλφο είλαη φηη νη

εζπραζηέο δελ απέξξηπηαλ ηελ laquoπαίδεπζηλraquo θαη laquoέμσ ζνθίαλraquo (Γξεγφξηνο Ξαιακάο laquoνπ γαξ πεξί

θηινζνθίαο εκείο απιψο ιέγνκελ λπλ αιιά πεξί ηεο ησλ ηνηνχησλ θηινζνθίαοraquo φππ Α116)

ζπλερίδνληαο ηε ζρεηηθή παηεξηθή παξάδνζε (Γξεγφξηνο Θενιφγνο laquoνχθνπλ αηηκαζηένλ ηελ παίδεπζηλ

επεί νχησ δνθεί ηηζηλraquo Δπηηάθηνο εηο Κ Βαζίιεηνλ θεθ 11)

Ζ αιινίσζε ησλ ζενινγηθψλ θξηηεξίσλ ηνπ Βαξιαάκ είλαη επδηάθξηηε θαη ζ‟ άιινπο ρψξνπο Ν Βαξιαάκ

δηέθξηλε laquoαδηάιεηπηε πξνζεπρήraquo θαη laquoλνεξά επρήraquo ελψ παηεξηθά ζπκπίπηνπλ Ρε λνεξά επρή ζπλέρεε

κε ηελ έθζηαζε ηνπ λνπ απφ ην ζψκα (λενπιαησληζκφο) Θαηά ηνλ Ξαιακά φκσο laquoέθζηαζεraquo ηνπ λνπ

δελ ζεκαίλεη έμνδν απφ ην ζψκα αιιά απφ ην laquoζσκαηηθφ θξφλεκαraquo Νχηε πάιη ε laquoέθζηαζεraquo

ηαπηίδεηαη εζπραζηηθά κε ηε ζέσζε αιιά κε ηελ αδηάιεηπηε ή λνεξά επρή θαη δχλαηαη φηαλ ν Θεφο

ζειήζεη λα νδεγήζεη ζηε ζέσζε Ν εζπραζηήο επηδηψθεη ζπλέιημε ηνπ λνπ φρη κφλν ζην ζψκα ή ηελ

θαξδία αιιά θαη ζηνλ εαπηφ ηνπ (laquoΖκείο δε κε κφλνλ πάιηλ είζσ ηνπ ζψκαηνο θαη ηεο θαξδίαο αιιά

θαη ηνλ απηφλ απηνχ πάιηλ είζσ πέκπνκελ λνπλraquo (Α 2 4) Αληίζεηα ν Βαξιαάκ δίδαζθε laquoθαθψο πνηείλ

έλδνλ ηνπ ζψκαηνο ζπεχδνληαο [] εκπεξηθιείεηλ ηνλ λνπλraquo αιιά laquoέμσ ηνπ ζψκαηνο [] παληί ηξφπσ

ηνχηνλ εμσζείλraquo (ζην ίδην) Ζ βαξιαακηθή ζέζε θξίλεηαη απφ ηνλ Ξαιακά laquoδαηκνληθήraquo θαη laquoειιεληθή

πιάλεraquo (εηδσινιαηξία) Θαηά ηνπο εζπραζηέο άιισζηε ν πιαησληζκφο νδεγεί ζηελ εηδσινιαηξία

ε Θα κπνξνχζε λα ξσηήζεη θαλείο πνηα παξάδνζε εθπξνζσπνχζε ν Βαξιαάκ Γηφηη έρεη δηαηππσζεί ν

ηζρπξηζκφο φηη ν κελ Ξαιακάο είλαη βηβιηθφο παηεξηθφο ν δε Βαξιαάκ αλήθεη ζε κηα ειιελίδνπζα

παηεξηθή παξάδνζε Ν Βαξιαάκ ζεσξήζεθε φηη αλήθε ζηελ παξάδνζε Γηνλπζίνπ ηνπ Αξενπαγίηνπ

Δπαγξίνπ Ξνληηθνχ Γξεγνξίνπ Λχζζεο θαη Καμίκνπ ελψ ν Ξαιακάο ραξαθηεξίζζεθε ζπλερηζηήο ηεο

παξαδφζεσο Καθαξίνπ ηνπ Αηγππηίνπ Δμ άιινπ ν Βαξιαάκ θαη oη νπαδνί ηνπ παξνπζηάδνληαη ζπρλά σο

απινί νπκαληζηέο πιαησληθνί θαη λνκηλαιηζηέο Κέζα απφ απηή ηελ εξκελεπηηθή πξννπηηθή

παξνπζηάδεηαη ν Γξεγ Ξαιακάο επί θεθαιήο δήζελ κηαο βηβιηθήο εζπραζηηθήο παξαηάμεσο πνπ

θαηαηξφπσζε ηελ ειιελίδνπζα παηεξηθή εζπραζηηθή παξάδνζε ηνπ Βαξιαάκ Απηφ ζεκαίλεη φηη έξηδαλ

κεηαμχ ηνπο δχν ελδνβπδαληηλέο εζπραζηηθέο παξαδφζεηο

Oη έξεπλεο ηνπ π Οσκαλίδνπ απέδεημαλ ηε δηρνηφκεζε απηή ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο νιφηεια

εζθαικέλε Ρα αξενπαγηηηθά ζπγγξάκκαηα θαη ν άγηνο Κάμηκνο ν Νκνινγεηήο επέρνπλ ζέζε απζεληίαο

ζηε ζενινγία ηνπ Ξαιακά Ν Βαξιαάκ δελ ήηαλ παξά ηππηθφο θνξέαο ηεο θξαγθνιαηηληθήο ζενινγηθήο

παξαδφζεσο πνπ ππήξμε θαξπφο ηεο ππνθαηαζηάζεσο ηεο παηεξηθήο ζενινγίαο κε ηε ζρνιαζηηθή Ν

Ζζπραζκφο φκσο είλαη ζηελ νπζία ηνπ αληηκεηαθπζηθφο δηφηη απνξξίπηεη θάζε αλαινγία (ζρέζε) θηηζηνχ

θαη Αθηίζηνπ (analogia entis ή analogia fidei) H Κεηαθπζηθή αληίζεηα ηελ πξνυπνζέηεη Ζ θνηλσλία

ηνπ Αθηίζηνπ κε ην θηηζηφ γίλεηαη κέζσ ησλ αθηίζησλ ζείσλ ελεξγεηψλ Ζ ζέζε απηή φπσο θαη ε

δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζηνλ Θεφ είλαη ζεκειηαθέο πξνυπνζέζεηο ηεο παηεξηθήο ζενινγήζεσο

Γη‟απηφ θαη ζπκπεξηειήθζε ζηε ζεκαηηθή ηεο δηελέμεσο Βαξιαάκ-Ξαιακά

Ζ Γχζε κέζα ζηνλ ζρνιαζηηθηζκφ έραζε ηε δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζην Θεφ ν δε Θσκάο

Αθηλάηεο ν θνξπθαίνο ηνπ ζρνιαζηηθηζκνχ δερφηαλ φηη ν Θεφο είλαη laquoθαζαξά ελέξγεηαraquo (actus purus)

ην laquoπξψηνλ θηλνχλ αθίλεηνλraquo ηνπ Αξηζηνηέινπο Γλψζε ζπλεπψο ηνπ Θενχ ζεκαίλεη γλψζε ηεο νπζίαο

ηνπ Οίδα θαη πεγή απηήο ηεο δηδαζθαιίαο γηα ηνλ Θεφ είλαη ν Απγνπζηίλνο Ζ ηαχηηζε νπζίαο θαη

ελεξγείαο ζην Θεφ είλαη απγνπζηίλεηα φπσο θαη ε δπλαηφηεηα γλψζεσο ηεο ζείαο νπζίαο

(επλνκηαληζκφο) Πηελ πεξί Θενχ δηδαζθαιία ν Απγνπζηίλνο ηαπηηδφηαλ κε ηνλ αθξαίν αξεηαλφ Δπλφκην

Γξαθηθά θαη Ξαηεξηθά ε ζεία νπζία είλαη απξφζηηε θαη ακέζεθηεmiddot ε ζεία ελέξγεηα φκσο είλαη (ππφ

πξνυπνζέζεηο) πξνζηηή θαη κεζεθηή Ηζηνξηθέο επαθξηβψζεηο απηήο ηεο εκπεηξίαο είλαη ε ζενπηία ηνπ

Κσυζέσο ζην Πηλά ε εκπεηξία ησλ καζεηψλ ζην Θαβψξ (Κεηακφξθσζε) θαη ε Ξεληεθνζηή O

Απγνπζηίλνο δερφηαλ (θαη) ζηηο πεξηπηψζεηο απηέο απνθάιπςε ηνπ Θενχ φρη άκεζε άιιά δηά δηακέζσλ

θηηζηψλ

Απηήο ηεο παξαδφζεσο ήηαλ -θαηά ηνλ πΗ Οσκαλίδε- θνξέαο ν Βαξιαάκ Γη‟ απηφ νλφκαδε ηελ κέζσ

ηνπ Θαβσξίνπ θσηφο απνθάιπςε laquoρείξσ λνήζεσοraquo θαηψηεξε δειαδή απφ ηε γηλνκέλε ζην λνπ αιιά

θαη απηήο ηεο απιήο λνήζεσο Ξαηεξηθά φκσο ην Θαβψξην θσο είλαη άθηηζηε ζεφηεηα θαη δφμα

(βαζηιεία) ηεο Αγίαο Ρξηάδνο Έηζη εμεγείηαη γηαηί ε αιεζηλή θχζε ηνπ Θαβσξίνπ θσηφο βξέζεθε ζην

επίθεληξν ηνπ ζενινγηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ ζηε δηέλεμε Βαξιαάκ-Ξαιακά Ν Βαξιαάκ δελ κπνξνχζε λα

θαηαλνήζεη -θαη πεξηζζφηεξν λα απνδερζεί- ηελ εζπραζηηθή παξάδνζε κε ηελ νπνία ηίπνηε δελ ηνλ

ζπλέδεε Αηζζαλφηαλ απέλαληί ηεο φπσο έλαο δπηηθφο ή δπηηθίδσλ ζηα ζεκεξηλά ρξφληα Ρελ παηεξηθή

παξάδνζε ηελ δερφηαλ κελ αιιά ηελ εξκήλεπε κε δπηηθά θξηηήξηα κε ηηο πξνππνζέζεηο ηεο

θξαγθνιαηηληθήο ζενινγίαο Ζ λννηξνπία πνπ ελζάξθσλε ν Βαξιαάκ ζα θνξπθσζεί ζηνλ Γίββσλα Ν

Άγγινο απηφο ηζηνξηθφο (1737-1794) πνπ εμέθξαζε κε θιαζηθφ ηξφπν ηε ζπλείδεζε ηεο Γχζεσο γηα ηε

ξσκαίτθε Αλαηνιή είδε ηνλ εζπραζκφ θαηά ηξφπν παξφκνην κε εθείλνλ ηνπ Βαξιαάκ Ρν εζσηεξηθφ θσο

ησλ Ζζπραζηψλ ήηαλ γη‟απηφλ laquoπξντφλ κηαο θαθφγνπζηεο ηδηνηξνπίαοmiddot δεκηνπξγία ελφο θελνχ ζηνκάρνπ

θαη ελφο θνχθηνπ κπαινχraquo Ν εζπραζκφο -δέρεηαη ζηε ζπλέρεηα- είλαη ε θνξχθσζε laquoησλ ζξεζθεπηηθψλ

αλνεζηψλ ησλ Γξαηθψλraquo Απηέο νη πξνθαηαιήςεηο παγησκέλεο ζηελ επξσπατθή ζπλείδεζε κέζσ ηεο

παηδείαο δηακνξθψλνπλ ηε δπηηθή ζηάζε έλαληη ηεο Νξζνδφμνπ Αλαηνιήο θαη ηδηαίηεξα έλαληη ηνπ

Διιεληζκνχ σο ζήκεξα Ζ laquoέθπιεμεraquo ζπλεπψο γηα ηε ζηάζε ησλ Γπηηθψλ Ζγεζηψλ έλαληη ηεο

Διιάδνο ζήκεξα πξνδίδεη άγλνηα ηεο ηζηνξίαο

Β

α Ζ απνρψξεζε ηνπ Βαξιαάκ (1341) δελ ζήκαλε θαη ην ηέινο ηεο ζενινγηθήο δηελέμεσο ε νπνία

ζπλερίζζεθε σο ελδνβπδαληηλή πηα ππφζεζε κε ηελ παξέκβαζε ησλ laquoβπδαληηλψλraquo Πρνιαζηηθψλ φπσο

ν πξψελ καζεηήο ηνπ Ξαιακά Γξεγφξηνο Αθίλδπλνο θαη ν ιφγηνο Ληθεθφξνο Γξεγνξάο ζνη ιφγηνη

είραλ ράζεη θάζε δσληαλή ζρέζε κε ηελ εκπεηξηθή παηεξηθή ζενιφγεζε ή ζπλέρηδαλ ηνλ ηχπν ηνπ

ζνθνχ πνπ είρε ήδε ελζαξθψζεη ν ΚΤειιφο θαη πεξηζζφηεξν ν ΗΗηαιφο ζε νξηζκέλα ζέκαηα φπσο

ιρ ε απνηίκεζε ηεο laquoέμσraquo ζνθίαο ε δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζηνλ Θεφ θά ζπληάρζεθαλ κε ηνλ

Βαξιαάκ θαη έδσζαλ ζπλέρεηα ζηελ αληηεζπραζηηθή ηνπ ζηάζε Ζ αλάκεημε εμ άιινπ νιίγσλ κελ αιιά

κε κεγάιε επηξξνή κνλαρψλ -πάληνηε αγαπεηψλ ζην ιαφ- επεμέηεηλε ηελ θξίζε ζηελ πιαηεηά ιατθή

βάζε δεδνκέλνπ φηη ν laquoβπδαληηλφο άλζξσπνο ήηαλ δψνλ ζξεζθεπηηθφλraquo (Nicol) ψζηε ε δηαπινθή

εθθιεζηαζηηθψλ θαη πνιηηηθψλ πξαγκάησλ λα είλαη κφληκε θνηλσληθή πξαθηηθή Ζ θνηλσλία ηδηαίηεξα ηεο

Θσλζηαληηλνππφιεσο θαη ηεο Θεζζαινλίθεο δηαηξέζεθε ζε Ζζπραζηέο θαη Αληηεζπραζηέο Ξαιακηθνχο

θαη Αληηπαιακηθνχο Ρν ξήγκα πνπ ζεκεηψζεθε έηζη ζηνλ θνηλσληθφ ηζηφ εμέθξαδε ηνλ κνλίκσο

ζνβνχληα laquoδπτζκφraquo ηεο laquoβπδαληηλήοraquo ινγηνζχλεο ζηε ζηάζε έλαληη ηεο παηεξηθήο παξαδφζεσο

Ν Γξεγ Ξαιακάο θαηεγνξήζεθε επαλεηιεκκέλα σο αίηηνο ηεο πλεπκαηηθήο έξηδνο φπσο θαη ν

Ζζπραζκφο σο αηηία δήζελ ηεο απνδπλακψζεσο ηεο απηνθξαηνξίαο Δίλαη φκσο πηα εμαθξηβσκέλν φηη ν

Βαξιαάκ ήηαλ εθείλνο πνπ ππνθηλνχζε ηελ ελαληίνλ ηνπ Ξαιακά πνιεκηθή ν δε Ζζπραζκφο

ιεηηνχξγεζε ελσηηθά ζηελ πεξαηηέξσ πνξεία ηνπ Γέλνπο ζην ζχλνιφ ηνπ Ρν πξφβιεκα ζηελ νπζία

έγθεηηαη αιινχ Ζ ζενινγηθή έξηδα ζπλέπεζε κε κηά νμχηαηε πνιηηηθνθνηλσληθή θξίζε πνπ θνξπθψζεθε

ζε κηα πξσηνθαλή θνηλσληθή έθξεμε ψζηε ε πλεπκαηηθή δηάζηαζε λα θαηαζηήζεη ην ξήγκα βαζχηεξν

ρσξίο φκσο θαη λα επζχλεηαη γη‟απηφ

Ήδε ην 1321 εμεξξάγε ν πξψηνο εκθχιηνο πφιεκνο κεηαμχ Αλδξνλίθνπ Β θαη Αλδξνλίθνπ Γ γηα ην

πξφβιεκα ηεο δηαδνρήο Ρν ηέινο ηνπ 1341 ζεκεηψζεθε εμ άιινπ λέα δηάζηαζε ηεο απηνθξαηνξίαο ν

β εκθχιηνο πφιεκνο (ζχγθξνπζε Η Θαληαθνπδελνχ θαη Η Ξαιαηνιφγνπ) Πηηο 26 Νθησβξίνπ 1341 ν

ζθεηεξηζηήο ηνπ ζξφλνπ Θαληαθνπδελφο αλαθεξχρζεθε απφ ηνλ ζηξαηφ βαζηιέαο ζην Γηδπκφηεηρν θαη

ζηηο 19 ή 20 Λνεκβξίνπ ν ΗΞαιαηνιφγνο ζηέθζεθε βαζηιέαο ζηελ Ξφιε απφ ηνλ Ξαηξηάξρε Ησάλλε

Θαιέθα Ρελ ίδηα αθξηβψο επνρή ν Γξεγφξηνο Αθίλδπλνο αλαλέσζε ηε ζενινγηθή δηέλεμε

ρξεζηκνπνηψληαο σο φξγαλν θαηά ηνπ Ξαιακά ηνλ ακχεην ζηα ζενινγηθά θαη θαλαηηθφ αληηπαιακηθφ

Ησ Θαιέθα Ρν ζενινγηθφ πξφβιεκα επηθεληξψζεθε ζηε θάζε απηή ζηε ζρέζε ζείαο νπζίαο θαη

ελεξγείαο θαη ε ζενινγηθή δηαπάιε ζπλερίζζεθε παξάιιεια κε ηελ πνιηηηθή ζχγθξνπζε κε επλφεηεο

αιιεινπεξηρσξήζεηο

Ν β εκθχιηνο πνιχ ζθνδξφηεξνο θαη επξχηεξνο ηνπ πξψηνπ έιαβε θαζαξά θνηλσληθφ ραξαθηήξα

ψζηε λα κπνξεί άθνβα λα ραξαθηεξηζζεί laquoθνηλσληθφο πφιεκνοraquo Ξξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζ‟απηφλ έπαημαλ

ηα ιατθά ζηξψκαηα ηα νπνία έζπεπζαλ λα laquoρξεζηκνπνηήζνπλraquo Απ ηελ αξρή oη αληηκαρφκελεο

δπλάκεηο Ήδε ν Ησάλλεο Απφθαπθνο Αληηβαζηιέαο θαη ππνζηεξηθηήο ηνπ Η Ξαιαηνιφγνπ μεζήθσζε

ζηελ Θσλζηαληηλνχπνιε ηνλ laquoδήκνλraquo ην 1341 θαηά ηνπ Θαληαθνπδελνχ Ζ ιεειαζία ηνπ ζπηηηνχ ηνπ

ηειεπηαίνπ ιεηηνχξγεζε θαηά θάπνην ηξφπν πξνγξακκαηηθά δηφηη πνιχ γξήγνξα ζα ζεκεησζεί επξχηεξε

ιατθή εμέγεξζε πνπ ζα αλαπηπρζεί αλεμέιεγθηα Ζ θνηλσληθή φκσο ζηξνθή ηεο εκθχιηαο ξήμεο

ζθξαγίζζεθε κε ηελ εκθάληζε θαη αλάκεημε ζηηο ιατθέο θηλεηνπνηήζεηο κηαο νκάδαο ζηε Θεζζαινλίθε

πνπ έθεξαλ ην φλνκα Εεισηέο Ζ παξέκβαζή ηνπο (1342) θαη ηα επαθφινπζά ηεο ζπληζηνχλ ηελ

ηξαρχηεξε έθθξαζε ηεο πνιηηηθήο ηδενινγίαο ζην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία

Ζ δεχηεξε ηεξαξρηθά θαη ζηελ νπζία πξψηε πφιε ηεο Απηνθξαηνξίαο ηελ πεξίνδν απηή ε Θεζζαινλίθε

έγηλε ην επίθεληξν ηεο θνηλσληθήο εμεγέξζεσο Ζ πφιε ήδε απφ ηνλ 7ν αηψλα (αξαβηθή εμάπισζε) είρε

αλαδεηρζεί ζε δεχηεξν θέληξν ηεο απηνθξαηνξίαο θαη ηνλ 10ν αηψλα αξηζκνχζε 200 ρηιηάδεο θαηνίθνπο

Ρνλ 14ν αηψλα εμαθνινπζνχζε λα είλαη πνιπάξηζκε πφιε θαη αθκαίν αζηηθφ θέληξν (δηεζλήο αγνξά) κε

ηζρπξέο ζπληερλίεο (λαπηηθνί έκπνξνη) αιιά θαη θξαπγαιέεο θνηλσληθέο αληηζέζεηο (πνιινί πησρνί-

πινχζηνη αξηζηνθξάηεο) Νη Εεισηέο θαηφξζσζαλ λα ζπζπεηξψζνπλ ηηο αγαλαθηηζκέλεο ιατθέο δπλάκεηο

θαη λα ηηο ρξεζηκνπνηήζνπλ γηα ηελ πξαγκάησζε ησλ ζηφρσλ ηνπο

β Ξνηα φκσο ήηαλ ε ηαπηφηεηα ησλ Εεισηψλ H έξεπλα ηεο βηβιηνγξαθίαο πείζεη φηη ην εξψηεκα δελ

έρεη ιάβεη αθφκε ηελ νξηζηηθή ηνπ απάληεζε Πηηο πεγέο γίλεηαη ιφγνο πεξί laquoησλ δεκαγσγψλ θαη ηεο

ζηάζεσο εμάξρσλraquo (Βίνο αγ Ηζηδψξνπ) θαη γηα laquoθαηλνχξγηνπο αλζξψπνποraquo πνπ δελ είραλ πξηλ θακκηά

αλάκεημε ζηε δηαθπβέξλεζε (Γ Θπδψλεο) Ν Γξεγνξάο ηνπο ραξαθηεξίδεη laquoκνίξα ζπξθεηψδεraquo Ν

παηξηάξρεο Φηιφζενο (εζπραζηήο) ηνπο νλνκάδεη laquoεπήιπδεοraquo θαί laquoβαξβάξνποraquo πξνζζέηνληαο laquoεθ ηε

ησλ εκεηέξσλ εζραηηψλ [] ζπλειζφλησλraquo Ζ επηθξαηνχζα ζήκεξα άπνςε είλαη φηη ήζαλ θνηλσληθφ

laquoζηξψκαraquo πνπ laquoμερψξηδαλ απφ ηνλ ππφινηπν πιεζπζκφraquo (ΑΙαΐνπ) Ξαξεδφζε αθφκε φηη νλνκάζζεθαλ

laquoΕεισηέοraquo δηφηη έηαζζαλ ην ζπκθέξνλ ηνπ ιανχ πάλσ απφ ην δηθφ ηνπο (Θσκ Κάγηζηξνο)

Ν φξνο laquoδεισηήοraquo γλσζηφο ήδε απφ ηελ Ξ Γηαζήθε (πρ Έμ 20 5middot Α Έζδξ 8 72middot Β Καθ 4 2) θαη

ηελ Θ Γηαζήθε (Ξξάμ 21 20middot Α Θνξ 1412middot Γαι 1 14middot Ρίη 2 14) πέξαζε ζηε laquoβπδαληηλήraquo θνηλσληθή

πξαγκαηηθφηεηα κε ηε ζξεζθεπηηθή ηνπ ζεκαζία ήδε δε ζηελ Θ Γηαζήθε (Οσκ10 2 laquoδήινλ έρνπζηλ

αιι‟νυ θαη‟επίγλσζηλraquo) πξνζιακβάλεη θαη ηελ αξλεηηθή ηνπ απφρξσζε ηζρπξή σο ζήκεξα Απφ ηηο

αξρέο ηνπ 12νπ αη δξνχζαλ ζηε βπδαληηλή θνηλσλία δχν κεξίδεο εθθιεζηαζηηθέο αζχκπησηεο κεηαμχ

ηνπο θαη αληαγσληζηηθέο ζηελ άζθεζε επηξξνήο ζηελ νξγάλσζε θαη δηνίθεζε ηεο Δθθιεζίαο Ζ εκθάληζή

ηνπο ζηε δσή ηεο απηνθξαηνξίαο εληνπίδεηαη ήδε ζηνλ 9ν αηψλα Δίλαη νη laquoΕεισηέοraquo θαη oη laquoΞνιηηηθνίraquo

Νη πξψηνη ήζαλ ππέξκαρνη ηεο αλεμαξηεζίαο ηεο Δθθιεζίαο έλαληη ηεο Ξνιηηείαο ππνηηκνχζαλ ηελ

παηδεία θαη έδεηρλαλ θαλαηηθή πηζηφηεηα ζηελ εθθιεζηαζηηθή παξάδνζε Έρνληαο ζην πιεπξφ ηνπο ηελ

πιεηνλφηεηα ησλ κνλαρψλ επεξέαδαλ αηζζεηά ην Ιαφ Νη laquoΞνιηηηθνίraquo είραλ δηακεηξηθά αληίζεηε

ηδενινγίαmiddot αλεθηηθνί ζηελ πνιηηεηνθξαηία ππέξκαρνη ηεο ζρνιηθήο παηδείαο ραιαξά ζπλδεδεκέλνη κε ηελ

παξάδνζε δηέζεηαλ δχλακε ζηνλ θνζκηθφ θιήξν θαη ζηηο κνξθσκέλεο ηάμεηο ηεο θνηλσλίαο Έλαληη ηεο

Γχζεσο oη Εεισηέο ήζαλ αλζελσηηθνί ελψ oη Ξνιηηηθνί ελσηηθνί Κηα πξψηε ζχγθξνπζε ησλ δχν

κεξίδσλ εληνπίδεηαη ζηε δηέλεμε Φσηίνπ-Ηγλαηίνπ (9νο αη) αιιά ε αληίζεζή ηνπο έιαβε κεγάιεο

δηαζηάζεηο επί Κηραήι Ξαιαηνιφγνπ (ζρίζκα αξζεληαηψλ) θαη ηεο ςεπδελψζεσο ηεο Ιπψλ (1274-1282)

Ζ πάιε ηφηε έθιηλε ππέξ ησλ Εεισηψλ πνζηεξίρζεθε (Βαζίιηεθ) φηη ε ζξεζθεπηηθή απηή κεξίδα

αλαζπληάρζεθε ηνλ 14ν αηψλα θαη αλακείρζεθε ζηελ πνιηηηθή δσή πξνβάιινληαο κεηαξξπζκηζηηθέο

ηάζεηο θαη έρνληαο ηε ιατθή ππνζηήξημε ιφγσ ηεο θνηλσληθήο αθαηαζηαζίαο Έρνπλ φκσο έηζη ηα

πξάγκαηα

Δίλαη πξάγκαηη ζαθέο -παξά ηε ζχγρπζε ησλ πεγψλ- φηη oη Εεισηέο ηεο Θεζζαινλίθεο ζπληζηνχζαλ

laquoθνηλσληθή νκάδαraquo δηαθξηλφκελε απφ ην Ιαφ Ππλδεφηαλ κε ηνπο λαπηηθνχο (laquoπαξαζαιαζζίνποraquo) κηα

γλσζηή ζπληερλία κε επί θεθαιήο Ξαιαηνιφγνπο Ζ ζπλεξγαζία Εεισηψλ-λαπηψλ νθεηιφηαλ πξνθαλψο

ζε ζχκπησζε ζπκθεξφλησλ Π‟άιιεο πφιεηο ζηε ζπλεξγαζία απηή ζπκκεηείραλ θαη έκπνξνη Ζ εκθάληζε

αξηζηνθξαηψλ (Ξαιαηνιφγσλ) ζηελ εγεζία δελ πξέπεη λα απνπξνζαλαηνιίδεη Ήηαλ θνηλφ θαηλφκελν θαη

ζηελ Γ Δπξψπε ζε αλάινγεο θαηαζηάζεηο Oη Εεισηέο ηαπηίζζεθαλ κε ην ιαφ θαη εμέθξαδαλ ηα

αηηήκαηα ησλ θαησηέξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ ελ κέξεη δε ζπλέπηπηαλ θαη κε ην ζηξαηφ

Θαηά ηε δηθή καο εθηίκεζε oη Εεισηέο ηεο Θεζζαινλίθεο ήζαλ κία ηδηαίηεξε θνηλσληθή νκάδα

απνηεινχκελε βαζηθά απφ κνλαρνχο πνπ έιαβε γη‟απηφ θαη ην φλνκά ηεο απφ ηε γλσζηή ζην

laquoΒπδάληηνraquo ζξεζθεπηηθή κεξίδα ιφγσ ησλ θνηλψλ ηάζεσλ θαη αλάινγεο ςπρνινγίαο (θαλαηηζκφο)

Ήηαλ φκσο θαζαξά πνιηηηθνπνηεκέλε παξάηαμε κε ζαθή θνηλσληθά θίλεηξα θαη αηηήκαηα θαηα ησλ

πινπζίσλ γεσθηεκφλσλ θαη ππέξ ησλ πελνκέλσλ θαη θαηαπηεδνκέλσλ Ρν φηη θαη κε πνιηηηθνπνηεκέλνη

laquoΕεισηέοraquo είλαη δπλαηφλ λα ζπλέπξαμαλ δελ κπνξεί λα απνθιεηζζεί αθνχ ηνλ θχξην φγθν ηεο

παξαηάμεσο ησλ Εεισηψλ απνηεινχζαλ κνλαρνί αιιά θαη επαίηεο θαη πέλεηεο H παξνπζία κεγάινπ

αξηζκνχ κνλαρψλ εμεγεί θαη ηελ απνπζία αληηζξεζθεπηηθψλ ηάζεσλ φπσο θαη ηελ θνηλσληθή ηδενινγία

πνπ ζπληεξείηαη κφληκα ζην νξζφδνμν κνλαζηηθφ θνηλφβην

ηαλ ν εζπραζηήο παηξηάξρεο Φηιφζενο ηνπο απνθαιεί laquoαπνζηάηεο απφ ηελ Δθθιεζίαraquo απηφ ζρεηίδεηαη

κάιινλ κε ηε βίαηε ζηάζε ηνπο πνπ αλέηξεςε ηελ ζχκθσλα κε ηε γεληθή αληίιεςε laquoζεφζελraquo

θαηεζηεκέλε ηάμε ή ιφγσ ηεο αληηδξάζεψο ηνπο πξνο ηνλ Γξ Ξαιακά ηνλ θαλνληθφ κεηξνπνιίηε

Θεζζαινλίθεο ηνπ νπνίνπ ν Φηιφζενο ήηαλ ππνζηεξηθηήο σο νκφςπρνο Άιισζηε φπσο καξηπξείηαη νη

Εεισηέο δελ δίζηαζαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ σο ζεκαία έλα ζηαπξφ πνπ άξπαμαλ απφ κία Αγία Ρξάπεδα

επηηηζέκελνη θαηά ηνπ θπβεξλήηε Ππλαδελνχ θαη ηεο αξηζηνθξαηίαο Ρν ιατθφ έξεηζκά ηνπο επίζεο

εληζρχεη ηελ άπνςε φηη πξάγκαηη πιεηνςεθνχζαλ oη κνλαρνί αλάκεζά ηνπο Ρα δηαπξαρζέληα

εγθιήκαηα δελ απνθιείνπλ θάηη ηέηνην δηφηη ν θαλαηηζκφο ηπθιψλεη Κνλαρνί θαη κε κνλαρνί ζπλεπψο

πάλησο πξφζσπα πνιηηηθνπνηεκέλα θαη κε δεκαγσγηθέο ηθαλφηεηεο θαίλεηαη φηη βξίζθνληαλ ζηελ εγεζία

ηνπ θηλήκαηνο ησλ Εεισηψλ

γ Ρα αίηηα ηεο ζηάζεσο αλαδεηήζεθαλ θαη επηζεκάλζεθαλ απφ πνιινχο εξεπλεηέο Πρεδφλ φινη

ζπγθιίλνπλ ζηε ζέζε φηη ππήξμαλ πξνυπνζέζεηο θνηλσληθέο αζιηφηεηα ηνπ ιανχ θαη αίηεκα γηα

δεκνθξαηηθφηεξε νξγάλσζε ηεο θνηλσλίαο Ζ επίδξαζε αλαιφγσλ θηλεκάησλ ηεο Ηηαιίαο (επαλάζηαζε

Γέλνβαο 1339) δελ θξίλεηαη απνθαζηζηηθή (Σαξάλεο) εθ‟φζνλ είλαη γλσζηφ ην δεκνθξαηηθφ πλεχκα κε

ηελ επξχηεξε ζπκκεηνρή ηνπ ιανχ ζηελ εθινγή ηνπ απηνθξάηνξνο Ξνιηηηθά ή πξαμηθνπεκαηηθή

ελέξγεηα ηνπ Η Θαληαθνπδελνχ ζπληζηνχζε πξφθιεζε ζηε ιατθή ζπλείδεζε θαη λννηξνπία (ζεβαζκφο

ηεο ζεφδνηεο κνλαξρίαο θαη ηεο λνκηκφηεηαο) Νη Εεισηέο εμ άιινπ ζπλδένληαλ ζπλαηζζεκαηηθά κε ηελ

νηθνγέλεηα ησλ Ξαιαηνιφγσλ δηφηη κέιε ηεο δηνηθνχζαλ ηε Θεζζαινλίθε Έπεηηα ελψ ν Θαληαθνπδελφο

ήηαλ ζαθψο ηνπνζεηεκέλνο ππέξ ηεο εληζρχζεσο ηεο θεληξηθήο δηνηθήζεσο νη Εεισηέο επεδίσθαλ

απηνλνκία Ζ αξηζηνθξαηηθή δε πξνέιεπζε ηνπ Θαληαθνπδελνχ θαη ε ππνζηήξημή ηνπ απφ ηνπο

αξηζηνθξάηεο επέηεηλε ηελ αληίδξαζε ελαληίνλ ηνπ Ν Ιαφο βξήθε ηελ επθαηξία λα δηαδειψζεη ηα

αληηαξηζηνθξαηηθά ή θαη αληηπινπηνθξαηηθά θξνλήκαηά ηνπ ιφγσ ηεο θαηαπηέζεσο πνπ πθίζηαην θαη ηεο

νηθνλνκηθήο ηνπ εμαζιηψζεσο Κε ηε ζηάζε ησλ Εεισηψλ ζπλδέζεθαλ νξακαηηζκνί γηα ξηδηθή θνηλσληθή

αιιαγή νηθνλνκηθή αλαβάζκηζε θαη θνηλσληθή αλαδηάξζξσζε Ξξφθεηηαη φπσο βεβαηψλνπλ ηα

πξάγκαηα γηα έθξεμε πξσηνρξηζηηαληθήο (πξβι Ξξάμ θεθ 2 4 θαί 6) θνηλνθηεκνζχλεο ή έζησ

θνηλνρξεζίαο ελαληίνλ ηεο απμάλνπζαο θνηλσληθήο αληζφηεηαο θαη αδηθίαο ιφγσ ηεο ζπγθεληξψζεσο

γεο θαη πινχηνπ ζηα ρέξηα ησλ νιίγσλ (πξνλνηαξίσλ θιπ)

Γελ έιεηςε βέβαηα θαη ε απφπεηξα καξμηζηηθήο εξκελείαο ησλ γεγνλφησλ ηεο Θεζζαινλίθεο (ιρ Γ

Θνξδάηνο) ζηα φξηα ηεο αλαδεηήζεσο ηζηνξηθψλ εξεηζκάησλ ηεο πξντζηνξίαο ηεο καξμηζηηθήο

ηδενινγίαο Oη ππάξρνπζεο φκσο πεγέο επηηξέπνπλ κελ δηαθξίβσζε θνηλψλ ζεκείσλ απνθιείνπλ φκσο

θάζε βεβαηφηεηα γηα πιήξε ζχκπησζε ηδενινγηθψλ πξνυπνζέζεσλ Ζ απνπζία ζηελ laquoθαζ‟εκάο

Αλαηνιήλraquo ησλ θξαγθνγεξκαληθψλ laquoθπιεηηθψλraquo πξνυπνζέζεσλ απνθιείεη ηελ ηαχηηζε φπσο αθφκε ην

γεγνλφο φηη ε ζηάζε ησλ Εεισηψλ ζηε Θεζζαινλίθε δελ μεθίλεζε σο θνηλσληθή επαλάζηαζε κε

απηνηειή νξγάλσζε θαη ζρεδηαζκέλε ζηνρνζεζία αιιά απνηέιεζε θίλεκα επθαηξηαθφ θαη φςε (ή θάζε)

ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ (Ξ Σξήζηνπ) Θαηά ηελ πνξεία ηνπ εκθπιίνπ εθδειψζεθαλ θαη oη ζνβνχζεο

θνηλσληθέο αληηζέζεηο θαη δηεθδηθήζεηο

Ν Ιαφο κφλν γηα ηα ιχζε ησλ δηθψλ ηνπ πξνβιεκάησλ έιαβε κέξνο ζηελ επαλάζηαζε Θακκηά ζρέζε

δελ δηαθαίλεηαη πξνο ηηο γλσζηέο ζηελ ηζηνξία laquoαγξνηηθέο εμεγέξζεηοraquo Ν ραξαθηήξαο ηεο ζηάζεσο

έκεηλε θαζαξά αζηηθφο θαη θνηλσληθφο Θακκηά επίζεο καξηπξία δελ δείρλεη φηη oη Εεισηέο ζηξάθεθαλ

βαζηθά θαηά ησλ εθθιεζηψλ θαη ηεο πεξηνπζίαο ησλ κνλψλ Αληίζεηα έκεηλαλ πηζηνί ζην λφκηκν

απηνθξάηνξα θαί ηνλ ππνζηεξηθηή ηνπ παηξηάξρε Η Θαιέθα Θαηά ηνλ θαζεγ Nicol πεξίεξγν είλαη φηη

θαηά ηεο εθθιεζίαο θαη ηεο πεξηνπζίαο ηεο ζηξέθνληαλ ζπζηεκαηηθά oη πινχζηνη γεσθηήκνλεο

(αξηζηνθξάηεο) θαη ε ζηξαηησηηθή αξηζηνθξαηία πάξρεη φκσο θαη ε άπνςε καξηπξνχκελε ζηηο

ζχγρξνλεο πεγέο φηη πξφζθπγεο απφ εδάθε πνπ είραλ θαηαθηήζεη oη Πέξβνη πξνζηέζεθαλ ζηνπο

πησρνχο ηεο Θεζζαινλίθεο θαη φηη απηνί πίεζαλ ηνπο Εεισηέο λα ζηξαθνχλ θαηά ησλ πινπζίσλ κε

απφιεμε ηηο ιεειαζίεο Γηφηη είλαη γεγνλφο δελ έιεηςαλ ζηελ φιε δηαδηθαζία ηα ζηπγεξά εγθιήκαηα Ρν

1347-49 πνπ θαηέιαβαλ oη Εεισηέο ηελ πιήξε εμνπζία ζηε Θεζζαινλίθε θξήκληζαλ απφ ηα ηείρε ηνπο

εγθιεηζκέλνπο ζηελ αθξφπνιε πινπζίνπο ελψ άιινπο θξπκκέλνπο ζηελ πφιε ηνπο εθφλεπζαλ Ήηαλ ε

πην βίαηε φςε ηεο επαλαζηάζεψο ηνπο αιιά θαη φινπ ηνπ πνιέκνπ

δ Ζ ζηάζε απφ ηε Θεζζαινλίθε επεθηάζεθε θαη ζ‟άιιεο πφιεηο ηεο απηνθξαηνξίαο σο ηελ Ρξαπεδνχληα

Απηφ ζεκαίλεη φηη ην θνηλσληθφ θιίκα ηεο Θεζζαινλίθεο ήηαλ θαζνιηθφηεξν θαηλφκελν Θαη απηφ

επηβεβαηψλεηαη απφ πνιιέο καξηπξίεο Ζ αληίδξαζε επηθεληξσλφηαλ ζην πξφζσπν ηνπ Η Θαληαθνπδελνχ

θαη ηελ αξηζηνθξαηία Ρν 1345 φκσο ζεκεηψζεθε θξίζε γηα ηνπο Εεισηέο θαη ηελ εμνπζία ηνπο δηφηη ε

θαηάζηαζε άξρηζε λα θιίλεη ππέξ ηνπ Θαληαθνπδελνχ Ν επί θεθαιήο ησλ Εεισηψλ Κηρ Ξαιαηνιφγνο

θνλεχζεθε Εεισηέο ζπλειήθζεζαλ θπιαθίζζεθαλ ή θαη εμνξίζζεθαλ Λένο εγέηεο ησλ Εεισηψλ

αλαθεξχρζεθε ν Αλδξφληθνο Ξαιαηνιφγνο αξηζηνθξάηεο κεηξηνπαζήο επί θεθαιήο ηεο ζπληερλίαο ησλ

λαπηηθψλ Ν Ιαφο θαηέιαβε θαη πάιη ηελ εμνπζία Λέεο ζθαγέο αξηζηνθξαηψλ ζεκεηψλνληαη φπσο ηνπ Η

Απνθαχθνπ H εμέγεξζε δε θαηά ησλ πινπζίσλ ιακβάλεη γεληθφ ραξαθηήξα Αζπγθξάηεηνο ν Ιαφο

επηδίδεηαη ζε έλα φξγην αίκαηνο θαη αξπαγψλ εμαζθαιίδνληαο γηα ηνπο εγέηεο ηνπ Εεισηέο ηελ εμνπζία

Oη Εεισηέο φπσο ζπλάγεηαη απφ ηηο πεγέο ήζαλ ππέξκαρνη ηεο απνθεληξψζεσο Κνινλφηη ε ηδενινγία

ηνπο είλαη δπζπξνζδηφξηζηε δελ ζπκβαίλεη ην ίδην παξά ηηο ειάρηζηεο πιεξνθνξίεο κε ην πνιηηηθφ

πξφγξακκά ηνπο Ήδε ην ζέξνο ηνπ 1342 εγθαηαζηάζεθε θπβέξλεζε ζηε Θεζζαινλίθε ρσξίο

πξνεγνχκελν ε αλεμάξηεηε Γεκνθξαηία ηεο Θεζζαινλίθεο κε απηνδηνίθεζε θαη άζθεζε εμσηεξηθήο

πνιηηηθήο Ξξφθεηηαη κάιινλ γηα έλα είδνο laquoθνκκνχλαοraquo πνπ ζα δηαξθέζεη σο ην 1350 Ν αθξηβήο φκσο

ραξαθηήξαο ηνπ πνιηηεχκαηφο ηνπο είλαη δχζθνιν λα πξνζδηνξηζζεί Γεγνλφο είλαη φηη φηαλ

απεηιήζεθαλ κε πηψζε oη Εεισηέο ζηξάθεθαλ ζηνλ θξάιε ηεο Πεξβίαο Πηέθ Γνπζάλ γηα βνήζεηα

Απηφ φκσο δπζαξέζηεζε ην Ιαφ ζε ζεκείν πνπ λα πξνζεγγίζεη ηνλ Θαληαθνπδελφ θαη λα δεη κε

ζπκπάζεηα ηνπο αξηζηνθξάηεο Ξέξαλ απφ ηελ χπαξμε ηζρπξνχ εζληθνχ αηζζήκαηνο ηη άιιν καξηπξεί

απηφ απφ ηελ απνπζία ηαμηθήο ζπλεηδήζεσο Ν Ιαφο δελ έπαπζε λα βιέπεη ην φιν ζέκα σο επθαηξία

βειηηψζεσο ησλ ζπλζεθψλ ηεο δσήο ηνπ θαη ηίπνηε πεξηζζφηεξν

ε Ζ ζχκπησζε ηεο ζηάζεσο ησλ Εεισηψλ ηεο Θεζζαινλίθεο κε ηελ θνξχθσζε ηεο ζενινγηθήο έξηδαο

νδήγεζε ζηελ δηαπινθή ηνπο ρη δηφηη oη Εεισηέο αλακείρζεθαλ ζηε ζενινγηθή (εζπραζηηθή) δηέλεμε

πσο ειέρζε παξαπάλσ κνινλφηη oη Εεισηέο νλνκάζζεθαλ laquoαπνζηάηεο ηεο εθθιεζίαοraquo δελ

πεξηέιαβαλ ζην πνιηηηθφ πξφγξακκά ηνπο αληηεθθιεζηαζηηθή ή αληηζξεζθεπηηθή δξάζε νχηε θαίλεηαη

φηη ε Θενινγία αλέπηπμε ζηε δξάζε ηνπο θάπνηα ηδηαίηεξε δπλακηθή Νη αληίζεηεο απφςεηο πνπ ίζρπαλ

ζην παξειζφλ νθείινληαλ ζε ιαλζαζκέλε ζπζρέηηζε ελφο θεηκέλνπ ηνπ Ληθ Θαβάζηια κε ηνπο

Εεισηέο ελψ ζηελ νπζία αλαθεξφηαλ ζε άιιε ππφζεζε H δηαπινθή ζενινγίαο θαη πνιηηηθήο ήηαλ

θαξπφο ηεο αιιειεμαξηήζεσο θαη αιιεινπεξηρσξήζεσο ησλ δχν απηψλ πεξηνρψλ ηνπ βπδαληηλνχ βίνπ

Ζ αλαδήηεζε φκσο θάπνησλ ζρέζεσλ απνδεηθλχεη ηελ απνπζία θάζε έλλνηαο ζπγθξνηεκέλεο

αληηεζπραζηηθήο ηδενινγίαο εθ κέξνπο ησλ πνιηηηθψλ ή (πνιηηηθήο) αληηδεισηηθήο ηδενινγίαο ζηελ

παξάηαμε ησλ Ζζπραζηψλ

Γελ ήηαλ άιισζηε ζπάλην ην θαηλφκελν αληίπαινη ζηνλ έλα ρψξν λα παξνπζηάδνπλ θνηλή ζηάζε έλαληη

ηνπ άιινπ Oη πξσηαγσληζηέο ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ Η Θαληαθνπδελφο θαη Η Απφθαπθνο ζπλέπηπηαλ

ζηε θηιηθή ζηάζε ηνπο έλαληη ηνπ εζπραζκνχ Ν Ληθ Γξεγνξάο θαη ν Γεκ Θπδψλεο εθ πεπνηζήζεσο

αληηπαιακηθνί ήζαλ θίινη θαη νπαδνί ηνπ Θαληαθνπδελνχ ιφγσ θνηλψλ ζπκθεξφλησλ Ν παηξηάξρεο Η

Θαιέθαο θαη ε απηνθξάηεηξα Άλλα ηεο Παβνΐαο ζπλεξγάδνληαλ ζην πνιηηηθφ κέξνο αιι‟ν κελ παηξηάξρεο

έκεηλε θαλαηηθφο αληηπαιακηθφο ε δε απηνθξάηεηξα γηα έλα δηάζηεκα ππνζηήξημε ηνλ Ξαιακά Ν Ιαφο

θεξφηαλ θαη αγφηαλ σο ζπλήζσο ζ‟φιε απηή ηελ ηξαγσδία Αξρηθά (1341) κεγάιν κέξνο ηνπ Ιανχ

έδεημε αληηεζπραζηηθέο δηαζέζεηο θαη απηφ ίζσο έθακε ηνπο Ζζπραζηέο λα ζηξαθνχλ ππέξ ηνπ

Θαληαθνπδελνχ Γελ κπνξεί φκσο θαλείο λα ηζρπξηζζεί φηη φινη oη Ζζπραζηέο αθνινπζνχζαλ ηνλ

Θαληαθνπδελφ ή φηη ήζαλ δεισκέλνη αληηεζπραζηέο φινη oη αληίπαινί ηνπ Ν Γ Θπδψλεο θαη ν Ληθ

Θαβάζηιαο ιρ δηέθεηληαλ θηιηθά πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ αιιά ζενινγηθά ήζαλ ζε αληίπαιεο

παξαηάμεηο Ξνιινί αλζξσπηζηέο εμ άιινπ ππνζηήξηδαλ ηνλ Ξαιακά

Oη Εεισηέο φζνη ηνπιάρηζηνλ είραλ εθθιεζηαζηηθή πξνέιεπζε (κνλαρνί) δηαηεξνχζαλ απφ ηελ επνρή

ηεο Δηθνλνκαρίαο ζπκπάζεηα πξνο ηελ Ξαιαηά Οψκε θαη απηφ ηνπο έθεξλε θνληά ζηνπο θηιελσηηθνχο

Ξαιαηνιφγνπο έζησ θαη αλ ηψξα ε Οψκε ήηαλ εθθξαγθεπκέλε θαη αηξεηηθή Υο γλσζηφλ ν

απηνθξάηνξαο Ησ Ξαιαηνιφγνο επηρείξεζε λα πξαγκαηνπνηήζεη έλσζε κε ηε Οψκε θαη ηειηθά έγηλε

παπηθφοΖ πξνυπφζεζε απηή ήηαλ αξθεηή γηα λα ζηξέθνληαη ελαληίνλ ησλ Ζζπραζηψλ Ζ ηαχηηζε δε εθ

κέξνπο ηνπο ηνπ Ξαιακά κε ηνλ Θαληαθνπδελφ ιφγσ ηνπ εζπραζηηθνχ θξνλήκαηνο ησλ δχν αλδξψλ

ήηαλ επφκελν λα ηνπο θάλεη λα εκπνδίζνπλ ηελ ελζξφληζε ηνπ Ξαιακά φηαλ απηφο εμειέγε

κεηξνπνιίηεο ηεο Θεζζαινλίθεο (1347)

Ν Γξεγφξηνο Ξαιακάο ζ‟φιε ηε δηάξθεηα ηεο θνηλσληθήο αλαζηαηψζεσο παξέκεηλε γλήζηνο εζπραζηήο

θαη παηεξηθφο ζηηο επηινγέο ηνπ Θα ήηαλ κεγάιε εηο βάξνο ηνπ αδηθία ε απφδνζε ζηνλ Ξαιακά

αξηζηνθξαηηθψλ ηδεψλ Ν Ξαιακάο ηάζζνληαο ηελ παξάδνζε ηεο ζεψζεσο πάλσ απφ ηελ πνιηηηθή

ξεπζηφηεηα έκεηλε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Ησ Ξαιαηνιφγν θαη ηελ απηνθξάηεηξα θηλνχκελνο θαη απηφο

σο γλήζηνο laquoβπδαληηλφοraquo ζην θιίκα ηεο λνκηκνθξνζχλεο Ζ αιιεινγξαθία ηνπ κε αγηνξείηεο κνλαρνχο

απνδεηθλχεη ηηο εηξελεπηηθέο πξνζπάζεηέο ηνπ Γελ θηλήζεθε παξαηαμηαθά θαη απέθπγε θάζε αλάκεημε

ππέξ ηεο κηαο ή ηεο άιιεο παξαηάμεσο Ζ εκκνλή ηνπ ζηελ εζπραζηηθή παξάδνζε θαη ε αληίζεζή ηνπ

έλαληη ηνπ Βαξιαάκ θαη ησλ βπδαληηλψλ αληηεζπραζηψλ (πρ Γξεγνξάο) είρε απνθιεηζηηθφ ζηφρν ηε

ζπλέρηζε ηεο παηεξηθφηεηαο θαη ηε δηάζσζε ηεο πλεπκαηηθήο ηαπηφηεηαο ηεο απηνθξαηνξίαο

Απηνεμνξίζζεθε ζηελ Ζξάθιεηα ελνρινχκελνο ζπρλά αιιά κε αλακηγλπφκελνο ζηηο πνιηηηθέο δηελέμεηο

Ζ ζπκπάζεηά ηνπ πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ νθεηιφηαλ ζηελ πξνζήισζε ηνπ Θαληαθνπδελνχ ζηελ

παξάδνζε ηεο Νξζνδνμίαο θαη δελ είρε πνιηηηθά θίλεηξα Ξξέπεη λα ζεσξείηαη βέβαην φηη ε παξνπζία θαη

δξάζε ηνπ Βαξιαάκ ζηελ Αλαηνιή έπεηζε ηνλ Ξαιακά γηα ππαξθηφ θίλδπλν ππνηαγήο ζηε Οψκε ηελ

πλεπκαηηθή αιινηξίσζε ηεο νπνίαο είρε απνθαιχςεη ν Θαιαβξφο αληίπαιφο ηνπ Έηζη εμεγείηαη φηη

θάλεθε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Θαληαθνπδελφ θαη φηαλ εθείλνο ήηαλ αθφκε θίινο θαη ππνζηεξηθηήο ηνπ

Βαξιαάκ θαη πξνζηάηεο ηεο αλζξσπηζηηθεο αλαγελλήζεσο Δίλαη δε γλσζηφ φηη ν Ξαιακάο ζπλέβαιε

ζηε ζπκθηιίσζε Ησ Θαληαθνπδελνχ θαη Ησ Ξαιαηνιφγνπ

Ν Ιαφο κε ην αιάζεην αηζζεηήξηφ ηνπ εξκήλεπζε νξζά ηε ζηάζε ηνπ Ξαιακά θαη δηέγλσζε ηελ

εηιηθξίλεηα ησλ πξνζέζεψλ ηνπ Κεηά ηελ πηψζε ησλ Εεισηψλ πξνο ηνπο νπνίνπο ν Ξαιακάο θάλεθε

εηξεληθφο ν Ιαφο ηνλ δέρζεθε ζηε Θεζζαινλίθε (Γεθέκβξηνο 1350) κε παλεγπξηζκνχο Ν Ξαιακάο

θαηαδίθαζε ηα εγθιήκαηα πνπ είραλ δηαπξαρζεί απφ ηνπο Εεισηέο αιιά εηζήιζε σο εηξελεπηήο ζηε

Θεζζαινλίθε πνπ είρε μαλαβξεί ηνπο θαλνληθνχο ξπζκνχο ηεο

Γ

Oη κέρξη ζήκεξα έξεπλεο ζηνλ 14ν αηψλα ηεο Απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα

γηα ηελ απνηίκεζε ηφζν ηεο ζενινγηθήο έξηδαο φζν θαη ησλ εκθπιίσλ ζπγθξνχζεσλ αιιά θαη ηεο

δπλακηθήο ηνπο ζηελ πεξαηηέξσ δσή ηεο απηνθξαηνξίαο θαη ηε ζπλέρεηα ηνπ Γέλνπο

Δίλαη βέβαηα γεγνλφο φηη oη ζπλέπεηεο ησλ ηδενινγηθψλ εξίδσλ ήζαλ ηξνκαθηηθέο Ζ απηνθξαηνξία

ζπξξηθλσκέλε ήδε εδαθηθά απνδπλακψλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν θαη κέλεη αζσξάθηζηε ζηηο

επεθηαηηθέο δηαζέζεηο ησλ γεηηφλσλ θαη θπξίσο ησλ Νζσκαλψλ Ρν 1354 νη Ρνχξθνη ζα θαηαιάβνπλ ηελ

Θαιιίπνιε παηψληαο ζηαζεξά ζηελ επξσπατθή πιεπξά ηεο απηνθξαηνξίαο Ρν απνηπρεκέλν θίλεκα ησλ

Εεισηψλ δε κπφξεζε λα ζεξαπεχζεη ηελ θνηλσληθή δπζιεηηνπξγία θαη λα θαηαιχζεη ηελ νηθνλνκηθή

αληζφηεηα Ζ απηνθξαηνξία βάδηδε πξνο ηε δχζε ηεο Ρν 1402 ζα πεξηνξηζζεί εδαθηθά ζηελ Ξφιε ηε

Θάζν ηε Πακνζξάθε ηε Ιήκλν ηελ Ρέλεδν θαη ην Κπζηξά Θα είλαη έθηνηε ζιηβεξφ ιείςαλν ηνπ

παιαηνχ έλδνμνπ εαπηνχ ηεο Ν Ζζπραζκφο φκσο σο παηεξηθφηεηα θαη ππαξθηηθή αιήζεηα ζα

επηβηψζεη σο πλεπκαηηθή παξαθαηαζήθε ησλ Οσκεψλ Απηφο ζα δηαηεξήζεη ξσκαιέν ην θξφλεκα θαη

ακείσην ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ θπξίσο κέζα ζηελ καθξφζπξηε δνπιεία Νη ζέζεηο φκσο απηέο

ρξεηάδνληαη θάπνηα αλάιπζε

Ρνλ 14ν αηψλα έιαβε ρψξα ε πξψηε ζε βάζνο αληηπαξάζεζε Αλαηνιήο θαη Γχζεσο ζην ρψξν ηεο

εθθιεζηαζηηθήο παξαδφζεσο Απφ ηνλ 9ν σο ηνλ 11ν αηψλα αλαηνιηθνί θαη δπηηθνί ζενιφγνη

ζπγθξνχνληαλ κε ζέκα ην laquoFilioqueraquo επηζεκαίλνληαο ηελ ππνθξππηφκελε κεηαμχ ηψλ δχν ζενινγηψλ

αληίζεζε αιιά ηνλ 14ν αηψλα γηα πξψηε θνξά δφζεθε ε επθαηξία κε ηελ παξνπζία ελφο απζεληηθνχ

laquoδπηηθνχraquo ζενιφγνπ ζηελ Αλαηνιή ηνπ Βαξιαάκ λα αλαδπζνχλ oη ζενινγηθέο πξνυπνζέζεηο Αλαηνιήο

θαη Γχζεσο θαη λα δηαπηζησζεί ε ξηδηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο κηαο απφ ηελ άιιε θαη ην αζχκπησην κεηαμχ

ηνπο Ζ δπηηθή (θξαγθνιαηηληθή) ζενινγία θαη ν πξνεξρφκελνο απφ απηήλ επξσπατθφο

(θξαγθνγεξκαληθφο) πνιηηηζκφο απνδεηθλχνληαλ απφηνθα κηαο αιινηξησκέλεο Σξηζηηαλνζχλεο πνπ δελ

κπνξνχζε πηα λα νλνκάδεηαη Σξηζηηαληζκφο

πσο νξζά ζεκεηψλεη ν θαζεγεηήο Σξ Γηαλλαξάο laquoίζσο θαη‟εμνρήλ ζηνλ άγην Γξεγφξην ηνλ Ξαιακά

αξρηεπίζθνπν Θεζζαινλίθεο είλαη ελαξγέζηεξε ε επίγλσζε φηη ζηελ πεξίπησζε ησλ θαηλνηνκηψλ ηεο

δπηηθήο εθθιεζίαο δελ έρνπκε απιψο κηα θαηλνχξγηα laquoαίξεζεraquo ηνπ ρξηζηηαληζκνχ [] αιιά [] κηα

ξηδηθή αιινηξίσζε ηνπ ίδηνπ ηνπ ππξήλα ηεο εθθιεζηαζηηθήο αιήζεηαο έλα δηαθνξεηηθφ bdquoρξηζηηαληζκφ‟

ζηνπο αληίπνδεο ηνπ επαγγειηθνχ ηξφπνπ δσήο θαη ζσηεξίαο ηνπ αλζξψπνπraquo Ζ Γχζε είρε δηακνξθψζεη

κέζα ζην δαηδαιψδε ξαζηνλαιηζκφ ηεο Πρνιαζηηθήο έλαλ άιιν laquoρξηζηηαληζκφraquo απφιπηα αζχκπησην κε

εθείλνλ ηεο Αλαηνιήο Ζ εζπραζηηθή Θενινγία ζηελ απηνέθθξαζή ηεο απεθάιπςε ηε δηαθνξά ηεο

Νξζνδνμίαο απφ ηε Γχζε σο laquoαληηπαξάζεζε ηεο εκπεηξίαο ζηελ αθεξεκέλε ζξεζθεπηηθή πεπνίζεζεraquo

Ν γλσζηφο γεξκαλφο βπδαληηλνιφγνο Gelzer δέρζεθε φηη ν Ζζπραζκφο laquoαλήθεη ζηα πην αμηφινγα -ηφζν

απφ ηζηνξηθή φζν θαη απφ πνιηηηζηηθή πιεπξά- θαη πην ελδηαθέξνληα θαηλφκελα φισλ ησλ επνρψλraquo Oη

ξσκενί Ζζπραζηέο ηνπ 14νπ αηψλα κε πξσηνπφξν ηνλ άγην Γξεγφξην Ξαιακά απέδεημαλ ηελ

αδηάζπαζηε πλεπκαηηθή ζπλέρεηα ηνπ laquoΒπδαληίνπraquoΟσκαλίαο Ν Ξαιακάο επαλαδηαηχπσζε ηελ

νξζφδνμε παξάδνζε θαλεξψλνληαο ηελ παηεξηθφηεηά ηνπ Ν Ζζπραζκφο πνπ ελζάξθσλε θαη

πξνάζπηδε ν Ξαιακάο ήηαλ ε ζπνλδπιηθή ζηήιε ηεο δσήο ηεο Οσκαλίαο επί ρίιηα ρξφληα θαη ην

απφβαζξν -θαη πεγή ζπλάκα ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο Ζ καθξφζπξηε φκσο ζενινγηθή δηακάρε απέδεημε πξν

πάλησλ απηφ πνπ θαη ζήκεξα γίλεηαη θαζνιηθά πηα δεθηφ φηη δειαδή ν Ζζπραζκφο δελ ζπληζηνχζε

θαηλνηνκία φπσο θαληαδφηαλ ν αλππνςίαζηνο Βαξιαάκ Αθφκε θαη νη Πρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo

πνπ γηα δηάθνξνπο ιφγνπο ζπληάρζεθαλ καδί ηνπ δελ ακθηζβήηεζαλ ηνλ Ζζπραζκφ Γελ ακθηζβήηεζαλ

δειαδή πνηέ ηε κέζνδφ ηνπ αιιά δηαθσλνχζαλ κφλν γηα ηηο ζπλέπεηέο ηεο δειαδή laquoσο πξνο ηελ

ζενινγηθήλ αμηνιφγεζε ησλ θαξπψλraquo ηεο (Βιάζηνο Φεηδάο) Ζ αληίζεζε θάπνησλ επηζθφπσλ θαηά ησλ

Ζζπραζηψλ εξκελεχεηαη κε αξθεηή δφζε αιεζείαο σο έθθξαζε θφβνπ απμήζεσο ηνπ θχξνπο ησλ

κνλαρψλ

Κε ηηο εζπραζηηθέο ζπλφδνπο (1341 1347 1351) θαη κε ηελ δηαθήξπμε ηεο αγηφηεηαο ηνπ Γξεγνξίνπ

Ξαιακά (1368) ε Νξζνδνμία απνκάθξπλε ηνλ θίλδπλν εθθηινζνθήζεσο ηεο πίζηεσο θαη εθιαηηληζκνχ

(εθθξαγθεχζεψο) ηεο Καδί δε κε ηε ζσηεξηνινγηθή δχλακε ηεο παξαδφζεψο ηεο έζσζε ε Αλαηνιή θαη

ηελ θξαηηθή απηνηέιεηά ηεο

Ζ εκκνλή φκσο ζηνλ Ζζπραζκφ είρε γηα ην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία φρη κφλν ζξεζθεπηηθή ή πνιηηηθή αιιά

θαη πνιηηηζηηθή ζεκαζία δηφηη θαζφξηζε ηελ πεξαηηέξσ ζηάζε φρη κφλν έλαληη ηεο Γχζεσο αιιά θαη ηεο

ειιεληθήο αξραηφηεηαο Ζ Γχζε -απηφ έγηλε θαηαλνεηφ- φρη κφλν δελ ήηαλ πηα νκφςπρε ηεο Αλαηνιήο

αιιά ζπλέρηδε λα απεηιεί πέξαλ απφ ηελ πλεπκαηηθή θαη ηελ πνιηηηζηηθή απφζηαζή ηεο Απφ ηελ άιιε

πιεπξά ε ειιεληθφηεηα πνπ ελζάξθσλαλ oη ζρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo φπσο ν Γξεγνξάο

(δηεθήξπηηε απξνθάιππηα φηη είλαη laquoΈιιελraquo) δηαθνξνπνηφηαλ απφ ηελ ειιεληθφηεηα φπσο

αθνκνηψζεθε κέζα ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πνπ δελ ζπληζηά απιή ζπλέρεηα ηεο ειιεληθήο

αξραηφηεηαο αιιά ππέξβαζή ηεο ζηε λέα ζχλζεζε ηνπ ξσκαίτθνπ πνιηηηζκνχ

Ν Ζζπραζκφο απνδείρζεθε ε κεγαιχηεξε πλεπκαηηθή δχλακε γηα ηελ επηβίσζε ηνπ Γέλνπο Ρν

laquoΒπδάληηνraquo πνιηηηθά πξνρσξνχζε ζηελ πηψζε πλεπκαηηθά φκσο παξέκελε αθκαίν θαη αδνχισην Κεηά

ηελ άισζε ζα ζηγεί κφλν ην πνιηηηθφ κέξνο ηεο δσήο ηνπ Γέλνπο φρη φκσο θαη ην πλεπκαηηθφ αθνχ

laquoθέληξνλ ηεο Οσκαηνζχλεο είλαη ν ζενχκελνο φζηηο θζάλεη εηο ηελ ζέσζηλ εηο νηαλδήπνηε επνρήλ ή

θαηάζηαζηλ θξαηηθήλ ή πνιηηηθήλraquo (π Η Οσκαλίδεο) Κφλνλ oη δπηηθίδνληεο -ελσηηθνί νκφθξνλεο ηνπ

Βαξιαάκ- ζα ζεσξνχλ παξαθκή ην γεγνλφο φηη ε Αλαηνιή δελ έρεη ζρνιαζηηθή Θενινγία θαη ζα

θξνληίζνπλ λα ηελ εηζαγάγνπλ ζηε δσή ηνπ Γέλνπο Ζ νξζφδνμε Αλαηνιή φκσο ηνπ 14νπ αηψλα

απέξξηςε ηνλ Βαξιαάκ θαη ηνλ αλάγθαζε λα θχγεη απνξξίπηνληαο ηελ παξάδνζή ηνπ O Βαξιαάκ

έθπγε δηφηη έλνησζε θπξηνιεθηηθά μέλνο ζηελ Αλαηνιή Oη αξραηνιάηξεο-αληηεζπραζηέο ζά

εγθαηαιείςνπλ αξγφηεξα ην laquoΒπδάληηνλraquo θαζψο ζα πιεζηάδεη ν ηνπξθηθφο θίλδπλνο ή ζα κέλνπλ

ζηξακκέλνη ζηή Γχζε ηαπηηζκέλνη καδί ηεο

Ν Ζζπραζκφο φκσο ζα παίμεη ζεκαληηθφ ελσηηθφ ξφιν θαη ζηα ηαξαγκέλα πνιηηηθά θαη δηαζπαζκέλα

Βαιθάληα ζηα νπνία φπσο άιισζηε θαη ζηε Οσζία ήηαλ ήδε γλσζηφο ν Ζζπραζκφο θπξίσο κέζσ ηνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Πηλαΐηνπ Oη Ζζπραζηέο ζα κεηαθηλνχληαη ειεχζεξα ζ‟φιε ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή απφ

ηφπν ζε ηφπν πάλσ απφ ζχλνξα θαη εζληθέο δηαθνξέο Απηφ ην γεγνλφο έθακε ην κεγάιν αγηνιφγν Fr

Halkin λα νκηιεί γηα κηα laquoΓηεζλή ηνπ Ζζπραζκνχraquo ηαλ ζήκεξα γίλεηαη ιφγνο γηα laquoνξζφδνμν ηφμνraquo σο

πξνπχξγην θαηά ηνπ laquoκνπζνπικαληθνχ ηφμνπraquo ηεο Βαιθαληθήο δελ πξέπεη λα παξαζεσξείηαη ε

εζπραζηηθή πλεπκαηηθφηεηα ε κφλε πνπ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη αιεζηλή ελφηεηα ζηα φξηα ηεο

νξζφδνμεο-ξσκαίηθεο ππεξεζληθήο θαη ππεξθπιεηηθήο νκνςπρίαο Πηελ εζπραζηηθή παξάδνζε

ζεκειηψλεηαη ε δηαβαιθαληθή ελφηεηά καο

Δλψ νη εκθχιηνη ζπαξαγκνί oη θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαη oη ερζξηθέο πξνζβνιέο ζα εμαζζελίζνπλ

πξννδεπηηθά ηελ παξεθκαζκέλε ήδε απηνθξαηνξία νη πλεπκαηηθέο δπλάκεηο ηνπ Γέλνπο κέζα ζηελ

παηεξηθή εζπραζηηθή παξάδνζε ζα απνηξέςνπλ ηνλ θίλδπλν λα κεηαβιεζεί ην laquoBπδάληηνraquoΟσκαλία ζε

θξαγθηθφ πξνηεθηνξάην αιιά παξάιιεια ζα δηαζψζνπλ ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ ηνπ Γέλνπο ψζηε λα

δνπισζεί κφλν ζσκαηηθά απφ ηελ νζσκαληθή βαξβαξφηεηα Π‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο καθξάο δνπιείαο ηα

κνλαζηήξηα κε ηελ εζπραζηηθή παξάδνζή ηνπο ζα δηαθξαηνχλ ηελ ςπρή ηνπ Γέλνπο αδνχισηε Ζ

θαηίζρπζε φκσο ηνπ αληηεζπραζηηθνχ πλεχκαηνο ζην ρψξν ηεο δηαλνήζεσο θαη ηεο πνιηηηθήο κε ηελ

ίδξπζε ηνπ Διιεληθνχ Θξάηνπο (1830) ζα νδεγήζεη κελ ζηελ απειεπζέξσζε απφ ηε δνπιεία ηεο

laquoΡνπξθηάοraquo αιιά φρη θαη απφ εθείλε ηεο laquoΦξαγθηάοraquo Ζ βαξιαακηθή Γχζε ζα πάξεη ηελ εθδίθεζή ηεο Ζ

έθδνζε ησλ έξγσλ ηνπ αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά (ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ θαζεγ Ξ Σξήζηνπ) ζηε

δεθαεηία ηνπ 1960 θαη ε επηζηεκνληθή πξνζθνξά ζενιφγσλ φπσο ν π Η Οσκαλίδεο ζηε δηεξεχλεζε

ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο ζα βνεζήζνπλ ζηελ επαλαλαθάιπςε ησλ ξσκαίηθσλ-νξζνδφμσλ

ζεκειίσλ καο Δίλαη ε αλαβίσζε κηαο ζπλεηδήζεσο πνπ απιψλεηαη αδηάθνπα ζηε γεληά καο -αιεζηλφ

δψξν ηνπ Θενχ ζηελ θξηζηκφηεηα ησλ θαηξψλ καο Ζ επνρή καο έρεη έλα ζεκαληηθφ θνηλφ κε ηνλ

laquoβπδαληηλφraquo 14ν ατψλα θαη ηελ επνρή πξηλ απφ ηελ άισζε ηελ ηξαγηθή ζχγρπζε θαη αδξαλνπνίεζε ησλ

παξαδνζηαθψλ καο θξηηεξίσλ Ζ εζπραζηηθή παξάδνζε πνπ νινέλα αλαγελλάηαη είλαη γη‟απηφ ηδηαίηεξα

αλαγθαία ζήκεξα πνπ φια δείρλνπλ πσο αγγίδνπκε ηελ ηειηθή πηψζε

Ξξση Γεψξγηνο Κεηαιιελφο

Ελληνιζμόρ Μασόμενορ Eκδόζειρ Τήνορ Αθήνα 1995

Βηβιηνγξαθiα(θαη‟επηινγή)

Αξβειέξ-Γιχθαηδε Δι Ζ πνιηηηθή ηδενινγία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο (κεηαθξ Ρ Γξαθνπνχινπ)

Αζήλα Η977

Beck Ζ-G Ζumanismus und Palamismus Xlle Congreacutes Ηnternαtional des Etudes Byzantines 3

Belgrade 196J ζ 63-82

Charanis Ο ldquoObservations νn the laquoAnti-Zealotraquo Discourse of CabasilasrdquoRevue des Etudes Sud-Est

Europeennes IΣ(Η971) ζ 369-76

Charanis Ο ldquoInternal Strife in Byηantium during the fourteenth centuryrdquo Byzantion XV (1940-4Η) ζ

208-230

Σξήζηνπ Ξ άξζξν laquoΕεισηαίraquo ζηή ΘΖΔ 6 (1965) ζη 461- 64

Γηαλλαξά Σξ Νξζνδνμία θαη Γχζε ζηε Λεψηεξε Διιάδα Αζήλα 1992

Guilland R Essais sur Niceacutephore Gregoras Lhomme et loeuvre Paris 1926

Hrochava(V) ldquoLa reacutevolte des Zecirclotes agrave Salonique et les communes italiennesrdquo Byzantinoslavica 22

(1961) 1-Η5

Iζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο (Δθδνηηθήο Αζελψλ) Θ (1980) ζ 152 εε 375 εε (Αγγ Ιαΐνπ θαη Κ

Αλάζηνο)

Jugie Κ laquoPalamas Greacutegoireraquo θαη laquoPalamite Controverseraquo ζην Dictionnaire de Theologie Catholique ΣΗ

(Paris 1932) ζ 1735-1818

Θνξδάηνο Γ Ρα ηειεπηαία ρξφληα ηεο Βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο Αζήλα 1931 Ρνπ Ίδηνπ Ζ Θνκκνχλα

ηεο Θεζζαινλίθεο 1928

Καληδαξίδε Γ Ξαιακηθά Θεζζαινλίθε 1983

Meyedorff J lntroduction ά lEtude de Gregoire Palamas Paris 1959

Ρνπ Ίδηνπ Byzantine Hesychasm Historical Theological and Social problems London Η974

Ρνπ Ίδηνπ Gregory Palamas and orthodox spirituality Λ York 1974

Ληθνδήκνπ Αγηνξείηνπ Ππκβνπιεπηηθφλ Δγρεηξίδηνλ Δλ Βφισ 1969

Nicol DM Church and Sνciety in the last centuries of byzantium Cambridge Η979

Ρνπ Ίδηνπ The Last centuries of Byzantium 1261-1453 London 1972 Ξαλεπηζηήκην ηνπ Θαίκπξηηδ Ζ

ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο εθδ laquoΚέιηζζαraquo η Α 1966

Ξαπαδνπνχινπ ΠηΓ Ππλάληεζηο Νξζνδφμνπ θαη Πρνιαζηηθήο Θενινγίαο Θεζζαινλίθε 1970

Φεηδά Βι Η Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία η Β Αζήλαη 1977

Runciman St Ζ ηειεπηαία Βπδαληηλή Αλαγέλλεζε Αζήλα 1970

Ρνπ Ίδηνπ Ζ Βπδαληηλή Θενθξαηία Αζήλα 1982

π Οσκαλίδε ΗΠ Οσκενζχλε-Οσκαλία-Ονχκειε Θεζζαινλίθε 1981

Ρνπ Ίδηνπ Franks Romans Feudalism and doctrine Αn Interplay between Theology and Society

1981

Ρνπ Ίδηνπ Οσκαίνη ή Οσκενί Ξαηέξεο η1 Θεζζαινλίθε 1984

Sevcenko Η Nicolas Cabasilas laquoΑnti-Zealotraquo Discourse A Reinterpretation D Ν Ο 11 (1957) 79-171

Ρνπ Ίδηνπ Alexios Makrembolites and his laquoDialogueraquo between the Rich and the

Poor Zbornik Radova 6 (1960) 187-228

Setton Kenneth Κ (κεηαθξ ΞΞ Ξαλαγηψηνπ) Tν βπδαληηλφ ππφβαζξν ηεο Ηηαιηθήο Αλαγέλλεζεο

Αζήλα 1989

Πσηεξνπνχινπ Σ Θέκαηα Θενινγίαο ηνπ ΗΓ αηψλνο Αζήλαη 1987

Tafrali Ν Thessalonique αu XIVe siegravecle Paris 1913

Vassiliev AA Ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο 324-1453 (κεηάθξ Γεκ Παβξάκε) Αζήλα 1954

π Βιάρνπ Ηεξνζένπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986

Ρνπ Ίδηνπ Ν άγηνο Γξεγφξηνο ν Ξαιακάο σο αγηνξείηεο (ρηρξ)

Ρνπ Ίδηνπ Κηθξά Δίζνδνο Αζήλα 1992

Weiss G Joannes Kantakuzenos- Aristocrat Staatsmann Kaiser and Moumlnch - in der

Gesellschaftsentwicklung von Byzanz im 14 Jahrhundert Wiesbaden Η969 Werner Δ Gesellschaft und

Kultur im XIV Jahrh ldquoSozial- Oumlkonomischen Fragenrdquo Actes du XIVe Congreacutes International des Etudes

Byzantines 1 Bucarest 1974 93-110

Εαθπζελνχ Γ laquoΗδενινγηθαί Ππγθξνχζεηο εηο ηελ πνιηνξθνπκέλελ Θσλζηαληηλνχπνιηλraquo Λ Δζηία 47 (1950) 794-99

Θσκάο Αθηλάηεο

Απεηθφληζε ηνπ Αγ Θσκά Αθηλάηε απφ ην

Πολύπηςσο Demidoff ηνπ Θάξιν Θξηβέιιη

Όλνκα Θσκάο Αθηλάηεο

Γέλλεζε πεξ 1225

Θάλαηνο 7 Καξηίνπ 1274

Ξεξίνδνο Κεζαησληθή Φηινζνθία

Ξεξηνρή Γπηηθή θηινζνθία

Πρνιή Πρνιαζηηθηζκφο Ηδξπηήο ηνπ

Θνκηζκνχ

Θχξηα

Δλδηαθέξνληα

Κεηαθπζηθή (πεξηι Θενινγία)

Ινγηθή Λνπο Δπηζηεκνινγία

Ζζηθή Ξνιηηηθή

Αμηνζεκείσηεο

Ηδέεο

Ξέληε Απνδείμεηο γηα ηελ

Όπαξμε ηνπ Θενχ Αξρή ηεο

δηπιήο επίδξαζεο

Δπηδξάζεηο[ απφθξπςε ]

Αξηζηνηέιεο Βνήζηνο Δξηνπγέλα Άλζεικνο Ηκπλ

Ονπζλη Καηκνλίδεο Αγ Απγνπζηίλνο

Δπεξέαζε[ απφθξπςε ]

Γθάηιο ηεο Οψκεο Γνδεθξίδνο ηνπ Φνληέλ Εαθ

Καξηηέλ Γ Δ Κ Αλζθφκπ Ρδνλ Ινθ Γάληεο

θηινζνθίαο εκείο απιψο ιέγνκελ λπλ αιιά πεξί ηεο ησλ ηνηνχησλ θηινζνθίαοraquo φππ Α116)

ζπλερίδνληαο ηε ζρεηηθή παηεξηθή παξάδνζε (Γξεγφξηνο Θενιφγνο laquoνχθνπλ αηηκαζηένλ ηελ παίδεπζηλ

επεί νχησ δνθεί ηηζηλraquo Δπηηάθηνο εηο Κ Βαζίιεηνλ θεθ 11)

Ζ αιινίσζε ησλ ζενινγηθψλ θξηηεξίσλ ηνπ Βαξιαάκ είλαη επδηάθξηηε θαη ζ‟ άιινπο ρψξνπο Ν Βαξιαάκ

δηέθξηλε laquoαδηάιεηπηε πξνζεπρήraquo θαη laquoλνεξά επρήraquo ελψ παηεξηθά ζπκπίπηνπλ Ρε λνεξά επρή ζπλέρεε

κε ηελ έθζηαζε ηνπ λνπ απφ ην ζψκα (λενπιαησληζκφο) Θαηά ηνλ Ξαιακά φκσο laquoέθζηαζεraquo ηνπ λνπ

δελ ζεκαίλεη έμνδν απφ ην ζψκα αιιά απφ ην laquoζσκαηηθφ θξφλεκαraquo Νχηε πάιη ε laquoέθζηαζεraquo

ηαπηίδεηαη εζπραζηηθά κε ηε ζέσζε αιιά κε ηελ αδηάιεηπηε ή λνεξά επρή θαη δχλαηαη φηαλ ν Θεφο

ζειήζεη λα νδεγήζεη ζηε ζέσζε Ν εζπραζηήο επηδηψθεη ζπλέιημε ηνπ λνπ φρη κφλν ζην ζψκα ή ηελ

θαξδία αιιά θαη ζηνλ εαπηφ ηνπ (laquoΖκείο δε κε κφλνλ πάιηλ είζσ ηνπ ζψκαηνο θαη ηεο θαξδίαο αιιά

θαη ηνλ απηφλ απηνχ πάιηλ είζσ πέκπνκελ λνπλraquo (Α 2 4) Αληίζεηα ν Βαξιαάκ δίδαζθε laquoθαθψο πνηείλ

έλδνλ ηνπ ζψκαηνο ζπεχδνληαο [] εκπεξηθιείεηλ ηνλ λνπλraquo αιιά laquoέμσ ηνπ ζψκαηνο [] παληί ηξφπσ

ηνχηνλ εμσζείλraquo (ζην ίδην) Ζ βαξιαακηθή ζέζε θξίλεηαη απφ ηνλ Ξαιακά laquoδαηκνληθήraquo θαη laquoειιεληθή

πιάλεraquo (εηδσινιαηξία) Θαηά ηνπο εζπραζηέο άιισζηε ν πιαησληζκφο νδεγεί ζηελ εηδσινιαηξία

ε Θα κπνξνχζε λα ξσηήζεη θαλείο πνηα παξάδνζε εθπξνζσπνχζε ν Βαξιαάκ Γηφηη έρεη δηαηππσζεί ν

ηζρπξηζκφο φηη ν κελ Ξαιακάο είλαη βηβιηθφο παηεξηθφο ν δε Βαξιαάκ αλήθεη ζε κηα ειιελίδνπζα

παηεξηθή παξάδνζε Ν Βαξιαάκ ζεσξήζεθε φηη αλήθε ζηελ παξάδνζε Γηνλπζίνπ ηνπ Αξενπαγίηνπ

Δπαγξίνπ Ξνληηθνχ Γξεγνξίνπ Λχζζεο θαη Καμίκνπ ελψ ν Ξαιακάο ραξαθηεξίζζεθε ζπλερηζηήο ηεο

παξαδφζεσο Καθαξίνπ ηνπ Αηγππηίνπ Δμ άιινπ ν Βαξιαάκ θαη oη νπαδνί ηνπ παξνπζηάδνληαη ζπρλά σο

απινί νπκαληζηέο πιαησληθνί θαη λνκηλαιηζηέο Κέζα απφ απηή ηελ εξκελεπηηθή πξννπηηθή

παξνπζηάδεηαη ν Γξεγ Ξαιακάο επί θεθαιήο δήζελ κηαο βηβιηθήο εζπραζηηθήο παξαηάμεσο πνπ

θαηαηξφπσζε ηελ ειιελίδνπζα παηεξηθή εζπραζηηθή παξάδνζε ηνπ Βαξιαάκ Απηφ ζεκαίλεη φηη έξηδαλ

κεηαμχ ηνπο δχν ελδνβπδαληηλέο εζπραζηηθέο παξαδφζεηο

Oη έξεπλεο ηνπ π Οσκαλίδνπ απέδεημαλ ηε δηρνηφκεζε απηή ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο νιφηεια

εζθαικέλε Ρα αξενπαγηηηθά ζπγγξάκκαηα θαη ν άγηνο Κάμηκνο ν Νκνινγεηήο επέρνπλ ζέζε απζεληίαο

ζηε ζενινγία ηνπ Ξαιακά Ν Βαξιαάκ δελ ήηαλ παξά ηππηθφο θνξέαο ηεο θξαγθνιαηηληθήο ζενινγηθήο

παξαδφζεσο πνπ ππήξμε θαξπφο ηεο ππνθαηαζηάζεσο ηεο παηεξηθήο ζενινγίαο κε ηε ζρνιαζηηθή Ν

Ζζπραζκφο φκσο είλαη ζηελ νπζία ηνπ αληηκεηαθπζηθφο δηφηη απνξξίπηεη θάζε αλαινγία (ζρέζε) θηηζηνχ

θαη Αθηίζηνπ (analogia entis ή analogia fidei) H Κεηαθπζηθή αληίζεηα ηελ πξνυπνζέηεη Ζ θνηλσλία

ηνπ Αθηίζηνπ κε ην θηηζηφ γίλεηαη κέζσ ησλ αθηίζησλ ζείσλ ελεξγεηψλ Ζ ζέζε απηή φπσο θαη ε

δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζηνλ Θεφ είλαη ζεκειηαθέο πξνυπνζέζεηο ηεο παηεξηθήο ζενινγήζεσο

Γη‟απηφ θαη ζπκπεξηειήθζε ζηε ζεκαηηθή ηεο δηελέμεσο Βαξιαάκ-Ξαιακά

Ζ Γχζε κέζα ζηνλ ζρνιαζηηθηζκφ έραζε ηε δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζην Θεφ ν δε Θσκάο

Αθηλάηεο ν θνξπθαίνο ηνπ ζρνιαζηηθηζκνχ δερφηαλ φηη ν Θεφο είλαη laquoθαζαξά ελέξγεηαraquo (actus purus)

ην laquoπξψηνλ θηλνχλ αθίλεηνλraquo ηνπ Αξηζηνηέινπο Γλψζε ζπλεπψο ηνπ Θενχ ζεκαίλεη γλψζε ηεο νπζίαο

ηνπ Οίδα θαη πεγή απηήο ηεο δηδαζθαιίαο γηα ηνλ Θεφ είλαη ν Απγνπζηίλνο Ζ ηαχηηζε νπζίαο θαη

ελεξγείαο ζην Θεφ είλαη απγνπζηίλεηα φπσο θαη ε δπλαηφηεηα γλψζεσο ηεο ζείαο νπζίαο

(επλνκηαληζκφο) Πηελ πεξί Θενχ δηδαζθαιία ν Απγνπζηίλνο ηαπηηδφηαλ κε ηνλ αθξαίν αξεηαλφ Δπλφκην

Γξαθηθά θαη Ξαηεξηθά ε ζεία νπζία είλαη απξφζηηε θαη ακέζεθηεmiddot ε ζεία ελέξγεηα φκσο είλαη (ππφ

πξνυπνζέζεηο) πξνζηηή θαη κεζεθηή Ηζηνξηθέο επαθξηβψζεηο απηήο ηεο εκπεηξίαο είλαη ε ζενπηία ηνπ

Κσυζέσο ζην Πηλά ε εκπεηξία ησλ καζεηψλ ζην Θαβψξ (Κεηακφξθσζε) θαη ε Ξεληεθνζηή O

Απγνπζηίλνο δερφηαλ (θαη) ζηηο πεξηπηψζεηο απηέο απνθάιπςε ηνπ Θενχ φρη άκεζε άιιά δηά δηακέζσλ

θηηζηψλ

Απηήο ηεο παξαδφζεσο ήηαλ -θαηά ηνλ πΗ Οσκαλίδε- θνξέαο ν Βαξιαάκ Γη‟ απηφ νλφκαδε ηελ κέζσ

ηνπ Θαβσξίνπ θσηφο απνθάιπςε laquoρείξσ λνήζεσοraquo θαηψηεξε δειαδή απφ ηε γηλνκέλε ζην λνπ αιιά

θαη απηήο ηεο απιήο λνήζεσο Ξαηεξηθά φκσο ην Θαβψξην θσο είλαη άθηηζηε ζεφηεηα θαη δφμα

(βαζηιεία) ηεο Αγίαο Ρξηάδνο Έηζη εμεγείηαη γηαηί ε αιεζηλή θχζε ηνπ Θαβσξίνπ θσηφο βξέζεθε ζην

επίθεληξν ηνπ ζενινγηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ ζηε δηέλεμε Βαξιαάκ-Ξαιακά Ν Βαξιαάκ δελ κπνξνχζε λα

θαηαλνήζεη -θαη πεξηζζφηεξν λα απνδερζεί- ηελ εζπραζηηθή παξάδνζε κε ηελ νπνία ηίπνηε δελ ηνλ

ζπλέδεε Αηζζαλφηαλ απέλαληί ηεο φπσο έλαο δπηηθφο ή δπηηθίδσλ ζηα ζεκεξηλά ρξφληα Ρελ παηεξηθή

παξάδνζε ηελ δερφηαλ κελ αιιά ηελ εξκήλεπε κε δπηηθά θξηηήξηα κε ηηο πξνππνζέζεηο ηεο

θξαγθνιαηηληθήο ζενινγίαο Ζ λννηξνπία πνπ ελζάξθσλε ν Βαξιαάκ ζα θνξπθσζεί ζηνλ Γίββσλα Ν

Άγγινο απηφο ηζηνξηθφο (1737-1794) πνπ εμέθξαζε κε θιαζηθφ ηξφπν ηε ζπλείδεζε ηεο Γχζεσο γηα ηε

ξσκαίτθε Αλαηνιή είδε ηνλ εζπραζκφ θαηά ηξφπν παξφκνην κε εθείλνλ ηνπ Βαξιαάκ Ρν εζσηεξηθφ θσο

ησλ Ζζπραζηψλ ήηαλ γη‟απηφλ laquoπξντφλ κηαο θαθφγνπζηεο ηδηνηξνπίαοmiddot δεκηνπξγία ελφο θελνχ ζηνκάρνπ

θαη ελφο θνχθηνπ κπαινχraquo Ν εζπραζκφο -δέρεηαη ζηε ζπλέρεηα- είλαη ε θνξχθσζε laquoησλ ζξεζθεπηηθψλ

αλνεζηψλ ησλ Γξαηθψλraquo Απηέο νη πξνθαηαιήςεηο παγησκέλεο ζηελ επξσπατθή ζπλείδεζε κέζσ ηεο

παηδείαο δηακνξθψλνπλ ηε δπηηθή ζηάζε έλαληη ηεο Νξζνδφμνπ Αλαηνιήο θαη ηδηαίηεξα έλαληη ηνπ

Διιεληζκνχ σο ζήκεξα Ζ laquoέθπιεμεraquo ζπλεπψο γηα ηε ζηάζε ησλ Γπηηθψλ Ζγεζηψλ έλαληη ηεο

Διιάδνο ζήκεξα πξνδίδεη άγλνηα ηεο ηζηνξίαο

Β

α Ζ απνρψξεζε ηνπ Βαξιαάκ (1341) δελ ζήκαλε θαη ην ηέινο ηεο ζενινγηθήο δηελέμεσο ε νπνία

ζπλερίζζεθε σο ελδνβπδαληηλή πηα ππφζεζε κε ηελ παξέκβαζε ησλ laquoβπδαληηλψλraquo Πρνιαζηηθψλ φπσο

ν πξψελ καζεηήο ηνπ Ξαιακά Γξεγφξηνο Αθίλδπλνο θαη ν ιφγηνο Ληθεθφξνο Γξεγνξάο ζνη ιφγηνη

είραλ ράζεη θάζε δσληαλή ζρέζε κε ηελ εκπεηξηθή παηεξηθή ζενιφγεζε ή ζπλέρηδαλ ηνλ ηχπν ηνπ

ζνθνχ πνπ είρε ήδε ελζαξθψζεη ν ΚΤειιφο θαη πεξηζζφηεξν ν ΗΗηαιφο ζε νξηζκέλα ζέκαηα φπσο

ιρ ε απνηίκεζε ηεο laquoέμσraquo ζνθίαο ε δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζηνλ Θεφ θά ζπληάρζεθαλ κε ηνλ

Βαξιαάκ θαη έδσζαλ ζπλέρεηα ζηελ αληηεζπραζηηθή ηνπ ζηάζε Ζ αλάκεημε εμ άιινπ νιίγσλ κελ αιιά

κε κεγάιε επηξξνή κνλαρψλ -πάληνηε αγαπεηψλ ζην ιαφ- επεμέηεηλε ηελ θξίζε ζηελ πιαηεηά ιατθή

βάζε δεδνκέλνπ φηη ν laquoβπδαληηλφο άλζξσπνο ήηαλ δψνλ ζξεζθεπηηθφλraquo (Nicol) ψζηε ε δηαπινθή

εθθιεζηαζηηθψλ θαη πνιηηηθψλ πξαγκάησλ λα είλαη κφληκε θνηλσληθή πξαθηηθή Ζ θνηλσλία ηδηαίηεξα ηεο

Θσλζηαληηλνππφιεσο θαη ηεο Θεζζαινλίθεο δηαηξέζεθε ζε Ζζπραζηέο θαη Αληηεζπραζηέο Ξαιακηθνχο

θαη Αληηπαιακηθνχο Ρν ξήγκα πνπ ζεκεηψζεθε έηζη ζηνλ θνηλσληθφ ηζηφ εμέθξαδε ηνλ κνλίκσο

ζνβνχληα laquoδπτζκφraquo ηεο laquoβπδαληηλήοraquo ινγηνζχλεο ζηε ζηάζε έλαληη ηεο παηεξηθήο παξαδφζεσο

Ν Γξεγ Ξαιακάο θαηεγνξήζεθε επαλεηιεκκέλα σο αίηηνο ηεο πλεπκαηηθήο έξηδνο φπσο θαη ν

Ζζπραζκφο σο αηηία δήζελ ηεο απνδπλακψζεσο ηεο απηνθξαηνξίαο Δίλαη φκσο πηα εμαθξηβσκέλν φηη ν

Βαξιαάκ ήηαλ εθείλνο πνπ ππνθηλνχζε ηελ ελαληίνλ ηνπ Ξαιακά πνιεκηθή ν δε Ζζπραζκφο

ιεηηνχξγεζε ελσηηθά ζηελ πεξαηηέξσ πνξεία ηνπ Γέλνπο ζην ζχλνιφ ηνπ Ρν πξφβιεκα ζηελ νπζία

έγθεηηαη αιινχ Ζ ζενινγηθή έξηδα ζπλέπεζε κε κηά νμχηαηε πνιηηηθνθνηλσληθή θξίζε πνπ θνξπθψζεθε

ζε κηα πξσηνθαλή θνηλσληθή έθξεμε ψζηε ε πλεπκαηηθή δηάζηαζε λα θαηαζηήζεη ην ξήγκα βαζχηεξν

ρσξίο φκσο θαη λα επζχλεηαη γη‟απηφ

Ήδε ην 1321 εμεξξάγε ν πξψηνο εκθχιηνο πφιεκνο κεηαμχ Αλδξνλίθνπ Β θαη Αλδξνλίθνπ Γ γηα ην

πξφβιεκα ηεο δηαδνρήο Ρν ηέινο ηνπ 1341 ζεκεηψζεθε εμ άιινπ λέα δηάζηαζε ηεο απηνθξαηνξίαο ν

β εκθχιηνο πφιεκνο (ζχγθξνπζε Η Θαληαθνπδελνχ θαη Η Ξαιαηνιφγνπ) Πηηο 26 Νθησβξίνπ 1341 ν

ζθεηεξηζηήο ηνπ ζξφλνπ Θαληαθνπδελφο αλαθεξχρζεθε απφ ηνλ ζηξαηφ βαζηιέαο ζην Γηδπκφηεηρν θαη

ζηηο 19 ή 20 Λνεκβξίνπ ν ΗΞαιαηνιφγνο ζηέθζεθε βαζηιέαο ζηελ Ξφιε απφ ηνλ Ξαηξηάξρε Ησάλλε

Θαιέθα Ρελ ίδηα αθξηβψο επνρή ν Γξεγφξηνο Αθίλδπλνο αλαλέσζε ηε ζενινγηθή δηέλεμε

ρξεζηκνπνηψληαο σο φξγαλν θαηά ηνπ Ξαιακά ηνλ ακχεην ζηα ζενινγηθά θαη θαλαηηθφ αληηπαιακηθφ

Ησ Θαιέθα Ρν ζενινγηθφ πξφβιεκα επηθεληξψζεθε ζηε θάζε απηή ζηε ζρέζε ζείαο νπζίαο θαη

ελεξγείαο θαη ε ζενινγηθή δηαπάιε ζπλερίζζεθε παξάιιεια κε ηελ πνιηηηθή ζχγθξνπζε κε επλφεηεο

αιιεινπεξηρσξήζεηο

Ν β εκθχιηνο πνιχ ζθνδξφηεξνο θαη επξχηεξνο ηνπ πξψηνπ έιαβε θαζαξά θνηλσληθφ ραξαθηήξα

ψζηε λα κπνξεί άθνβα λα ραξαθηεξηζζεί laquoθνηλσληθφο πφιεκνοraquo Ξξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζ‟απηφλ έπαημαλ

ηα ιατθά ζηξψκαηα ηα νπνία έζπεπζαλ λα laquoρξεζηκνπνηήζνπλraquo Απ ηελ αξρή oη αληηκαρφκελεο

δπλάκεηο Ήδε ν Ησάλλεο Απφθαπθνο Αληηβαζηιέαο θαη ππνζηεξηθηήο ηνπ Η Ξαιαηνιφγνπ μεζήθσζε

ζηελ Θσλζηαληηλνχπνιε ηνλ laquoδήκνλraquo ην 1341 θαηά ηνπ Θαληαθνπδελνχ Ζ ιεειαζία ηνπ ζπηηηνχ ηνπ

ηειεπηαίνπ ιεηηνχξγεζε θαηά θάπνην ηξφπν πξνγξακκαηηθά δηφηη πνιχ γξήγνξα ζα ζεκεησζεί επξχηεξε

ιατθή εμέγεξζε πνπ ζα αλαπηπρζεί αλεμέιεγθηα Ζ θνηλσληθή φκσο ζηξνθή ηεο εκθχιηαο ξήμεο

ζθξαγίζζεθε κε ηελ εκθάληζε θαη αλάκεημε ζηηο ιατθέο θηλεηνπνηήζεηο κηαο νκάδαο ζηε Θεζζαινλίθε

πνπ έθεξαλ ην φλνκα Εεισηέο Ζ παξέκβαζή ηνπο (1342) θαη ηα επαθφινπζά ηεο ζπληζηνχλ ηελ

ηξαρχηεξε έθθξαζε ηεο πνιηηηθήο ηδενινγίαο ζην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία

Ζ δεχηεξε ηεξαξρηθά θαη ζηελ νπζία πξψηε πφιε ηεο Απηνθξαηνξίαο ηελ πεξίνδν απηή ε Θεζζαινλίθε

έγηλε ην επίθεληξν ηεο θνηλσληθήο εμεγέξζεσο Ζ πφιε ήδε απφ ηνλ 7ν αηψλα (αξαβηθή εμάπισζε) είρε

αλαδεηρζεί ζε δεχηεξν θέληξν ηεο απηνθξαηνξίαο θαη ηνλ 10ν αηψλα αξηζκνχζε 200 ρηιηάδεο θαηνίθνπο

Ρνλ 14ν αηψλα εμαθνινπζνχζε λα είλαη πνιπάξηζκε πφιε θαη αθκαίν αζηηθφ θέληξν (δηεζλήο αγνξά) κε

ηζρπξέο ζπληερλίεο (λαπηηθνί έκπνξνη) αιιά θαη θξαπγαιέεο θνηλσληθέο αληηζέζεηο (πνιινί πησρνί-

πινχζηνη αξηζηνθξάηεο) Νη Εεισηέο θαηφξζσζαλ λα ζπζπεηξψζνπλ ηηο αγαλαθηηζκέλεο ιατθέο δπλάκεηο

θαη λα ηηο ρξεζηκνπνηήζνπλ γηα ηελ πξαγκάησζε ησλ ζηφρσλ ηνπο

β Ξνηα φκσο ήηαλ ε ηαπηφηεηα ησλ Εεισηψλ H έξεπλα ηεο βηβιηνγξαθίαο πείζεη φηη ην εξψηεκα δελ

έρεη ιάβεη αθφκε ηελ νξηζηηθή ηνπ απάληεζε Πηηο πεγέο γίλεηαη ιφγνο πεξί laquoησλ δεκαγσγψλ θαη ηεο

ζηάζεσο εμάξρσλraquo (Βίνο αγ Ηζηδψξνπ) θαη γηα laquoθαηλνχξγηνπο αλζξψπνποraquo πνπ δελ είραλ πξηλ θακκηά

αλάκεημε ζηε δηαθπβέξλεζε (Γ Θπδψλεο) Ν Γξεγνξάο ηνπο ραξαθηεξίδεη laquoκνίξα ζπξθεηψδεraquo Ν

παηξηάξρεο Φηιφζενο (εζπραζηήο) ηνπο νλνκάδεη laquoεπήιπδεοraquo θαί laquoβαξβάξνποraquo πξνζζέηνληαο laquoεθ ηε

ησλ εκεηέξσλ εζραηηψλ [] ζπλειζφλησλraquo Ζ επηθξαηνχζα ζήκεξα άπνςε είλαη φηη ήζαλ θνηλσληθφ

laquoζηξψκαraquo πνπ laquoμερψξηδαλ απφ ηνλ ππφινηπν πιεζπζκφraquo (ΑΙαΐνπ) Ξαξεδφζε αθφκε φηη νλνκάζζεθαλ

laquoΕεισηέοraquo δηφηη έηαζζαλ ην ζπκθέξνλ ηνπ ιανχ πάλσ απφ ην δηθφ ηνπο (Θσκ Κάγηζηξνο)

Ν φξνο laquoδεισηήοraquo γλσζηφο ήδε απφ ηελ Ξ Γηαζήθε (πρ Έμ 20 5middot Α Έζδξ 8 72middot Β Καθ 4 2) θαη

ηελ Θ Γηαζήθε (Ξξάμ 21 20middot Α Θνξ 1412middot Γαι 1 14middot Ρίη 2 14) πέξαζε ζηε laquoβπδαληηλήraquo θνηλσληθή

πξαγκαηηθφηεηα κε ηε ζξεζθεπηηθή ηνπ ζεκαζία ήδε δε ζηελ Θ Γηαζήθε (Οσκ10 2 laquoδήινλ έρνπζηλ

αιι‟νυ θαη‟επίγλσζηλraquo) πξνζιακβάλεη θαη ηελ αξλεηηθή ηνπ απφρξσζε ηζρπξή σο ζήκεξα Απφ ηηο

αξρέο ηνπ 12νπ αη δξνχζαλ ζηε βπδαληηλή θνηλσλία δχν κεξίδεο εθθιεζηαζηηθέο αζχκπησηεο κεηαμχ

ηνπο θαη αληαγσληζηηθέο ζηελ άζθεζε επηξξνήο ζηελ νξγάλσζε θαη δηνίθεζε ηεο Δθθιεζίαο Ζ εκθάληζή

ηνπο ζηε δσή ηεο απηνθξαηνξίαο εληνπίδεηαη ήδε ζηνλ 9ν αηψλα Δίλαη νη laquoΕεισηέοraquo θαη oη laquoΞνιηηηθνίraquo

Νη πξψηνη ήζαλ ππέξκαρνη ηεο αλεμαξηεζίαο ηεο Δθθιεζίαο έλαληη ηεο Ξνιηηείαο ππνηηκνχζαλ ηελ

παηδεία θαη έδεηρλαλ θαλαηηθή πηζηφηεηα ζηελ εθθιεζηαζηηθή παξάδνζε Έρνληαο ζην πιεπξφ ηνπο ηελ

πιεηνλφηεηα ησλ κνλαρψλ επεξέαδαλ αηζζεηά ην Ιαφ Νη laquoΞνιηηηθνίraquo είραλ δηακεηξηθά αληίζεηε

ηδενινγίαmiddot αλεθηηθνί ζηελ πνιηηεηνθξαηία ππέξκαρνη ηεο ζρνιηθήο παηδείαο ραιαξά ζπλδεδεκέλνη κε ηελ

παξάδνζε δηέζεηαλ δχλακε ζηνλ θνζκηθφ θιήξν θαη ζηηο κνξθσκέλεο ηάμεηο ηεο θνηλσλίαο Έλαληη ηεο

Γχζεσο oη Εεισηέο ήζαλ αλζελσηηθνί ελψ oη Ξνιηηηθνί ελσηηθνί Κηα πξψηε ζχγθξνπζε ησλ δχν

κεξίδσλ εληνπίδεηαη ζηε δηέλεμε Φσηίνπ-Ηγλαηίνπ (9νο αη) αιιά ε αληίζεζή ηνπο έιαβε κεγάιεο

δηαζηάζεηο επί Κηραήι Ξαιαηνιφγνπ (ζρίζκα αξζεληαηψλ) θαη ηεο ςεπδελψζεσο ηεο Ιπψλ (1274-1282)

Ζ πάιε ηφηε έθιηλε ππέξ ησλ Εεισηψλ πνζηεξίρζεθε (Βαζίιηεθ) φηη ε ζξεζθεπηηθή απηή κεξίδα

αλαζπληάρζεθε ηνλ 14ν αηψλα θαη αλακείρζεθε ζηελ πνιηηηθή δσή πξνβάιινληαο κεηαξξπζκηζηηθέο

ηάζεηο θαη έρνληαο ηε ιατθή ππνζηήξημε ιφγσ ηεο θνηλσληθήο αθαηαζηαζίαο Έρνπλ φκσο έηζη ηα

πξάγκαηα

Δίλαη πξάγκαηη ζαθέο -παξά ηε ζχγρπζε ησλ πεγψλ- φηη oη Εεισηέο ηεο Θεζζαινλίθεο ζπληζηνχζαλ

laquoθνηλσληθή νκάδαraquo δηαθξηλφκελε απφ ην Ιαφ Ππλδεφηαλ κε ηνπο λαπηηθνχο (laquoπαξαζαιαζζίνποraquo) κηα

γλσζηή ζπληερλία κε επί θεθαιήο Ξαιαηνιφγνπο Ζ ζπλεξγαζία Εεισηψλ-λαπηψλ νθεηιφηαλ πξνθαλψο

ζε ζχκπησζε ζπκθεξφλησλ Π‟άιιεο πφιεηο ζηε ζπλεξγαζία απηή ζπκκεηείραλ θαη έκπνξνη Ζ εκθάληζε

αξηζηνθξαηψλ (Ξαιαηνιφγσλ) ζηελ εγεζία δελ πξέπεη λα απνπξνζαλαηνιίδεη Ήηαλ θνηλφ θαηλφκελν θαη

ζηελ Γ Δπξψπε ζε αλάινγεο θαηαζηάζεηο Oη Εεισηέο ηαπηίζζεθαλ κε ην ιαφ θαη εμέθξαδαλ ηα

αηηήκαηα ησλ θαησηέξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ ελ κέξεη δε ζπλέπηπηαλ θαη κε ην ζηξαηφ

Θαηά ηε δηθή καο εθηίκεζε oη Εεισηέο ηεο Θεζζαινλίθεο ήζαλ κία ηδηαίηεξε θνηλσληθή νκάδα

απνηεινχκελε βαζηθά απφ κνλαρνχο πνπ έιαβε γη‟απηφ θαη ην φλνκά ηεο απφ ηε γλσζηή ζην

laquoΒπδάληηνraquo ζξεζθεπηηθή κεξίδα ιφγσ ησλ θνηλψλ ηάζεσλ θαη αλάινγεο ςπρνινγίαο (θαλαηηζκφο)

Ήηαλ φκσο θαζαξά πνιηηηθνπνηεκέλε παξάηαμε κε ζαθή θνηλσληθά θίλεηξα θαη αηηήκαηα θαηα ησλ

πινπζίσλ γεσθηεκφλσλ θαη ππέξ ησλ πελνκέλσλ θαη θαηαπηεδνκέλσλ Ρν φηη θαη κε πνιηηηθνπνηεκέλνη

laquoΕεισηέοraquo είλαη δπλαηφλ λα ζπλέπξαμαλ δελ κπνξεί λα απνθιεηζζεί αθνχ ηνλ θχξην φγθν ηεο

παξαηάμεσο ησλ Εεισηψλ απνηεινχζαλ κνλαρνί αιιά θαη επαίηεο θαη πέλεηεο H παξνπζία κεγάινπ

αξηζκνχ κνλαρψλ εμεγεί θαη ηελ απνπζία αληηζξεζθεπηηθψλ ηάζεσλ φπσο θαη ηελ θνηλσληθή ηδενινγία

πνπ ζπληεξείηαη κφληκα ζην νξζφδνμν κνλαζηηθφ θνηλφβην

ηαλ ν εζπραζηήο παηξηάξρεο Φηιφζενο ηνπο απνθαιεί laquoαπνζηάηεο απφ ηελ Δθθιεζίαraquo απηφ ζρεηίδεηαη

κάιινλ κε ηε βίαηε ζηάζε ηνπο πνπ αλέηξεςε ηελ ζχκθσλα κε ηε γεληθή αληίιεςε laquoζεφζελraquo

θαηεζηεκέλε ηάμε ή ιφγσ ηεο αληηδξάζεψο ηνπο πξνο ηνλ Γξ Ξαιακά ηνλ θαλνληθφ κεηξνπνιίηε

Θεζζαινλίθεο ηνπ νπνίνπ ν Φηιφζενο ήηαλ ππνζηεξηθηήο σο νκφςπρνο Άιισζηε φπσο καξηπξείηαη νη

Εεισηέο δελ δίζηαζαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ σο ζεκαία έλα ζηαπξφ πνπ άξπαμαλ απφ κία Αγία Ρξάπεδα

επηηηζέκελνη θαηά ηνπ θπβεξλήηε Ππλαδελνχ θαη ηεο αξηζηνθξαηίαο Ρν ιατθφ έξεηζκά ηνπο επίζεο

εληζρχεη ηελ άπνςε φηη πξάγκαηη πιεηνςεθνχζαλ oη κνλαρνί αλάκεζά ηνπο Ρα δηαπξαρζέληα

εγθιήκαηα δελ απνθιείνπλ θάηη ηέηνην δηφηη ν θαλαηηζκφο ηπθιψλεη Κνλαρνί θαη κε κνλαρνί ζπλεπψο

πάλησο πξφζσπα πνιηηηθνπνηεκέλα θαη κε δεκαγσγηθέο ηθαλφηεηεο θαίλεηαη φηη βξίζθνληαλ ζηελ εγεζία

ηνπ θηλήκαηνο ησλ Εεισηψλ

γ Ρα αίηηα ηεο ζηάζεσο αλαδεηήζεθαλ θαη επηζεκάλζεθαλ απφ πνιινχο εξεπλεηέο Πρεδφλ φινη

ζπγθιίλνπλ ζηε ζέζε φηη ππήξμαλ πξνυπνζέζεηο θνηλσληθέο αζιηφηεηα ηνπ ιανχ θαη αίηεκα γηα

δεκνθξαηηθφηεξε νξγάλσζε ηεο θνηλσλίαο Ζ επίδξαζε αλαιφγσλ θηλεκάησλ ηεο Ηηαιίαο (επαλάζηαζε

Γέλνβαο 1339) δελ θξίλεηαη απνθαζηζηηθή (Σαξάλεο) εθ‟φζνλ είλαη γλσζηφ ην δεκνθξαηηθφ πλεχκα κε

ηελ επξχηεξε ζπκκεηνρή ηνπ ιανχ ζηελ εθινγή ηνπ απηνθξάηνξνο Ξνιηηηθά ή πξαμηθνπεκαηηθή

ελέξγεηα ηνπ Η Θαληαθνπδελνχ ζπληζηνχζε πξφθιεζε ζηε ιατθή ζπλείδεζε θαη λννηξνπία (ζεβαζκφο

ηεο ζεφδνηεο κνλαξρίαο θαη ηεο λνκηκφηεηαο) Νη Εεισηέο εμ άιινπ ζπλδένληαλ ζπλαηζζεκαηηθά κε ηελ

νηθνγέλεηα ησλ Ξαιαηνιφγσλ δηφηη κέιε ηεο δηνηθνχζαλ ηε Θεζζαινλίθε Έπεηηα ελψ ν Θαληαθνπδελφο

ήηαλ ζαθψο ηνπνζεηεκέλνο ππέξ ηεο εληζρχζεσο ηεο θεληξηθήο δηνηθήζεσο νη Εεισηέο επεδίσθαλ

απηνλνκία Ζ αξηζηνθξαηηθή δε πξνέιεπζε ηνπ Θαληαθνπδελνχ θαη ε ππνζηήξημή ηνπ απφ ηνπο

αξηζηνθξάηεο επέηεηλε ηελ αληίδξαζε ελαληίνλ ηνπ Ν Ιαφο βξήθε ηελ επθαηξία λα δηαδειψζεη ηα

αληηαξηζηνθξαηηθά ή θαη αληηπινπηνθξαηηθά θξνλήκαηά ηνπ ιφγσ ηεο θαηαπηέζεσο πνπ πθίζηαην θαη ηεο

νηθνλνκηθήο ηνπ εμαζιηψζεσο Κε ηε ζηάζε ησλ Εεισηψλ ζπλδέζεθαλ νξακαηηζκνί γηα ξηδηθή θνηλσληθή

αιιαγή νηθνλνκηθή αλαβάζκηζε θαη θνηλσληθή αλαδηάξζξσζε Ξξφθεηηαη φπσο βεβαηψλνπλ ηα

πξάγκαηα γηα έθξεμε πξσηνρξηζηηαληθήο (πξβι Ξξάμ θεθ 2 4 θαί 6) θνηλνθηεκνζχλεο ή έζησ

θνηλνρξεζίαο ελαληίνλ ηεο απμάλνπζαο θνηλσληθήο αληζφηεηαο θαη αδηθίαο ιφγσ ηεο ζπγθεληξψζεσο

γεο θαη πινχηνπ ζηα ρέξηα ησλ νιίγσλ (πξνλνηαξίσλ θιπ)

Γελ έιεηςε βέβαηα θαη ε απφπεηξα καξμηζηηθήο εξκελείαο ησλ γεγνλφησλ ηεο Θεζζαινλίθεο (ιρ Γ

Θνξδάηνο) ζηα φξηα ηεο αλαδεηήζεσο ηζηνξηθψλ εξεηζκάησλ ηεο πξντζηνξίαο ηεο καξμηζηηθήο

ηδενινγίαο Oη ππάξρνπζεο φκσο πεγέο επηηξέπνπλ κελ δηαθξίβσζε θνηλψλ ζεκείσλ απνθιείνπλ φκσο

θάζε βεβαηφηεηα γηα πιήξε ζχκπησζε ηδενινγηθψλ πξνυπνζέζεσλ Ζ απνπζία ζηελ laquoθαζ‟εκάο

Αλαηνιήλraquo ησλ θξαγθνγεξκαληθψλ laquoθπιεηηθψλraquo πξνυπνζέζεσλ απνθιείεη ηελ ηαχηηζε φπσο αθφκε ην

γεγνλφο φηη ε ζηάζε ησλ Εεισηψλ ζηε Θεζζαινλίθε δελ μεθίλεζε σο θνηλσληθή επαλάζηαζε κε

απηνηειή νξγάλσζε θαη ζρεδηαζκέλε ζηνρνζεζία αιιά απνηέιεζε θίλεκα επθαηξηαθφ θαη φςε (ή θάζε)

ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ (Ξ Σξήζηνπ) Θαηά ηελ πνξεία ηνπ εκθπιίνπ εθδειψζεθαλ θαη oη ζνβνχζεο

θνηλσληθέο αληηζέζεηο θαη δηεθδηθήζεηο

Ν Ιαφο κφλν γηα ηα ιχζε ησλ δηθψλ ηνπ πξνβιεκάησλ έιαβε κέξνο ζηελ επαλάζηαζε Θακκηά ζρέζε

δελ δηαθαίλεηαη πξνο ηηο γλσζηέο ζηελ ηζηνξία laquoαγξνηηθέο εμεγέξζεηοraquo Ν ραξαθηήξαο ηεο ζηάζεσο

έκεηλε θαζαξά αζηηθφο θαη θνηλσληθφο Θακκηά επίζεο καξηπξία δελ δείρλεη φηη oη Εεισηέο ζηξάθεθαλ

βαζηθά θαηά ησλ εθθιεζηψλ θαη ηεο πεξηνπζίαο ησλ κνλψλ Αληίζεηα έκεηλαλ πηζηνί ζην λφκηκν

απηνθξάηνξα θαί ηνλ ππνζηεξηθηή ηνπ παηξηάξρε Η Θαιέθα Θαηά ηνλ θαζεγ Nicol πεξίεξγν είλαη φηη

θαηά ηεο εθθιεζίαο θαη ηεο πεξηνπζίαο ηεο ζηξέθνληαλ ζπζηεκαηηθά oη πινχζηνη γεσθηήκνλεο

(αξηζηνθξάηεο) θαη ε ζηξαηησηηθή αξηζηνθξαηία πάξρεη φκσο θαη ε άπνςε καξηπξνχκελε ζηηο

ζχγρξνλεο πεγέο φηη πξφζθπγεο απφ εδάθε πνπ είραλ θαηαθηήζεη oη Πέξβνη πξνζηέζεθαλ ζηνπο

πησρνχο ηεο Θεζζαινλίθεο θαη φηη απηνί πίεζαλ ηνπο Εεισηέο λα ζηξαθνχλ θαηά ησλ πινπζίσλ κε

απφιεμε ηηο ιεειαζίεο Γηφηη είλαη γεγνλφο δελ έιεηςαλ ζηελ φιε δηαδηθαζία ηα ζηπγεξά εγθιήκαηα Ρν

1347-49 πνπ θαηέιαβαλ oη Εεισηέο ηελ πιήξε εμνπζία ζηε Θεζζαινλίθε θξήκληζαλ απφ ηα ηείρε ηνπο

εγθιεηζκέλνπο ζηελ αθξφπνιε πινπζίνπο ελψ άιινπο θξπκκέλνπο ζηελ πφιε ηνπο εθφλεπζαλ Ήηαλ ε

πην βίαηε φςε ηεο επαλαζηάζεψο ηνπο αιιά θαη φινπ ηνπ πνιέκνπ

δ Ζ ζηάζε απφ ηε Θεζζαινλίθε επεθηάζεθε θαη ζ‟άιιεο πφιεηο ηεο απηνθξαηνξίαο σο ηελ Ρξαπεδνχληα

Απηφ ζεκαίλεη φηη ην θνηλσληθφ θιίκα ηεο Θεζζαινλίθεο ήηαλ θαζνιηθφηεξν θαηλφκελν Θαη απηφ

επηβεβαηψλεηαη απφ πνιιέο καξηπξίεο Ζ αληίδξαζε επηθεληξσλφηαλ ζην πξφζσπν ηνπ Η Θαληαθνπδελνχ

θαη ηελ αξηζηνθξαηία Ρν 1345 φκσο ζεκεηψζεθε θξίζε γηα ηνπο Εεισηέο θαη ηελ εμνπζία ηνπο δηφηη ε

θαηάζηαζε άξρηζε λα θιίλεη ππέξ ηνπ Θαληαθνπδελνχ Ν επί θεθαιήο ησλ Εεισηψλ Κηρ Ξαιαηνιφγνο

θνλεχζεθε Εεισηέο ζπλειήθζεζαλ θπιαθίζζεθαλ ή θαη εμνξίζζεθαλ Λένο εγέηεο ησλ Εεισηψλ

αλαθεξχρζεθε ν Αλδξφληθνο Ξαιαηνιφγνο αξηζηνθξάηεο κεηξηνπαζήο επί θεθαιήο ηεο ζπληερλίαο ησλ

λαπηηθψλ Ν Ιαφο θαηέιαβε θαη πάιη ηελ εμνπζία Λέεο ζθαγέο αξηζηνθξαηψλ ζεκεηψλνληαη φπσο ηνπ Η

Απνθαχθνπ H εμέγεξζε δε θαηά ησλ πινπζίσλ ιακβάλεη γεληθφ ραξαθηήξα Αζπγθξάηεηνο ν Ιαφο

επηδίδεηαη ζε έλα φξγην αίκαηνο θαη αξπαγψλ εμαζθαιίδνληαο γηα ηνπο εγέηεο ηνπ Εεισηέο ηελ εμνπζία

Oη Εεισηέο φπσο ζπλάγεηαη απφ ηηο πεγέο ήζαλ ππέξκαρνη ηεο απνθεληξψζεσο Κνινλφηη ε ηδενινγία

ηνπο είλαη δπζπξνζδηφξηζηε δελ ζπκβαίλεη ην ίδην παξά ηηο ειάρηζηεο πιεξνθνξίεο κε ην πνιηηηθφ

πξφγξακκά ηνπο Ήδε ην ζέξνο ηνπ 1342 εγθαηαζηάζεθε θπβέξλεζε ζηε Θεζζαινλίθε ρσξίο

πξνεγνχκελν ε αλεμάξηεηε Γεκνθξαηία ηεο Θεζζαινλίθεο κε απηνδηνίθεζε θαη άζθεζε εμσηεξηθήο

πνιηηηθήο Ξξφθεηηαη κάιινλ γηα έλα είδνο laquoθνκκνχλαοraquo πνπ ζα δηαξθέζεη σο ην 1350 Ν αθξηβήο φκσο

ραξαθηήξαο ηνπ πνιηηεχκαηφο ηνπο είλαη δχζθνιν λα πξνζδηνξηζζεί Γεγνλφο είλαη φηη φηαλ

απεηιήζεθαλ κε πηψζε oη Εεισηέο ζηξάθεθαλ ζηνλ θξάιε ηεο Πεξβίαο Πηέθ Γνπζάλ γηα βνήζεηα

Απηφ φκσο δπζαξέζηεζε ην Ιαφ ζε ζεκείν πνπ λα πξνζεγγίζεη ηνλ Θαληαθνπδελφ θαη λα δεη κε

ζπκπάζεηα ηνπο αξηζηνθξάηεο Ξέξαλ απφ ηελ χπαξμε ηζρπξνχ εζληθνχ αηζζήκαηνο ηη άιιν καξηπξεί

απηφ απφ ηελ απνπζία ηαμηθήο ζπλεηδήζεσο Ν Ιαφο δελ έπαπζε λα βιέπεη ην φιν ζέκα σο επθαηξία

βειηηψζεσο ησλ ζπλζεθψλ ηεο δσήο ηνπ θαη ηίπνηε πεξηζζφηεξν

ε Ζ ζχκπησζε ηεο ζηάζεσο ησλ Εεισηψλ ηεο Θεζζαινλίθεο κε ηελ θνξχθσζε ηεο ζενινγηθήο έξηδαο

νδήγεζε ζηελ δηαπινθή ηνπο ρη δηφηη oη Εεισηέο αλακείρζεθαλ ζηε ζενινγηθή (εζπραζηηθή) δηέλεμε

πσο ειέρζε παξαπάλσ κνινλφηη oη Εεισηέο νλνκάζζεθαλ laquoαπνζηάηεο ηεο εθθιεζίαοraquo δελ

πεξηέιαβαλ ζην πνιηηηθφ πξφγξακκά ηνπο αληηεθθιεζηαζηηθή ή αληηζξεζθεπηηθή δξάζε νχηε θαίλεηαη

φηη ε Θενινγία αλέπηπμε ζηε δξάζε ηνπο θάπνηα ηδηαίηεξε δπλακηθή Νη αληίζεηεο απφςεηο πνπ ίζρπαλ

ζην παξειζφλ νθείινληαλ ζε ιαλζαζκέλε ζπζρέηηζε ελφο θεηκέλνπ ηνπ Ληθ Θαβάζηια κε ηνπο

Εεισηέο ελψ ζηελ νπζία αλαθεξφηαλ ζε άιιε ππφζεζε H δηαπινθή ζενινγίαο θαη πνιηηηθήο ήηαλ

θαξπφο ηεο αιιειεμαξηήζεσο θαη αιιεινπεξηρσξήζεσο ησλ δχν απηψλ πεξηνρψλ ηνπ βπδαληηλνχ βίνπ

Ζ αλαδήηεζε φκσο θάπνησλ ζρέζεσλ απνδεηθλχεη ηελ απνπζία θάζε έλλνηαο ζπγθξνηεκέλεο

αληηεζπραζηηθήο ηδενινγίαο εθ κέξνπο ησλ πνιηηηθψλ ή (πνιηηηθήο) αληηδεισηηθήο ηδενινγίαο ζηελ

παξάηαμε ησλ Ζζπραζηψλ

Γελ ήηαλ άιισζηε ζπάλην ην θαηλφκελν αληίπαινη ζηνλ έλα ρψξν λα παξνπζηάδνπλ θνηλή ζηάζε έλαληη

ηνπ άιινπ Oη πξσηαγσληζηέο ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ Η Θαληαθνπδελφο θαη Η Απφθαπθνο ζπλέπηπηαλ

ζηε θηιηθή ζηάζε ηνπο έλαληη ηνπ εζπραζκνχ Ν Ληθ Γξεγνξάο θαη ν Γεκ Θπδψλεο εθ πεπνηζήζεσο

αληηπαιακηθνί ήζαλ θίινη θαη νπαδνί ηνπ Θαληαθνπδελνχ ιφγσ θνηλψλ ζπκθεξφλησλ Ν παηξηάξρεο Η

Θαιέθαο θαη ε απηνθξάηεηξα Άλλα ηεο Παβνΐαο ζπλεξγάδνληαλ ζην πνιηηηθφ κέξνο αιι‟ν κελ παηξηάξρεο

έκεηλε θαλαηηθφο αληηπαιακηθφο ε δε απηνθξάηεηξα γηα έλα δηάζηεκα ππνζηήξημε ηνλ Ξαιακά Ν Ιαφο

θεξφηαλ θαη αγφηαλ σο ζπλήζσο ζ‟φιε απηή ηελ ηξαγσδία Αξρηθά (1341) κεγάιν κέξνο ηνπ Ιανχ

έδεημε αληηεζπραζηηθέο δηαζέζεηο θαη απηφ ίζσο έθακε ηνπο Ζζπραζηέο λα ζηξαθνχλ ππέξ ηνπ

Θαληαθνπδελνχ Γελ κπνξεί φκσο θαλείο λα ηζρπξηζζεί φηη φινη oη Ζζπραζηέο αθνινπζνχζαλ ηνλ

Θαληαθνπδελφ ή φηη ήζαλ δεισκέλνη αληηεζπραζηέο φινη oη αληίπαινί ηνπ Ν Γ Θπδψλεο θαη ν Ληθ

Θαβάζηιαο ιρ δηέθεηληαλ θηιηθά πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ αιιά ζενινγηθά ήζαλ ζε αληίπαιεο

παξαηάμεηο Ξνιινί αλζξσπηζηέο εμ άιινπ ππνζηήξηδαλ ηνλ Ξαιακά

Oη Εεισηέο φζνη ηνπιάρηζηνλ είραλ εθθιεζηαζηηθή πξνέιεπζε (κνλαρνί) δηαηεξνχζαλ απφ ηελ επνρή

ηεο Δηθνλνκαρίαο ζπκπάζεηα πξνο ηελ Ξαιαηά Οψκε θαη απηφ ηνπο έθεξλε θνληά ζηνπο θηιελσηηθνχο

Ξαιαηνιφγνπο έζησ θαη αλ ηψξα ε Οψκε ήηαλ εθθξαγθεπκέλε θαη αηξεηηθή Υο γλσζηφλ ν

απηνθξάηνξαο Ησ Ξαιαηνιφγνο επηρείξεζε λα πξαγκαηνπνηήζεη έλσζε κε ηε Οψκε θαη ηειηθά έγηλε

παπηθφοΖ πξνυπφζεζε απηή ήηαλ αξθεηή γηα λα ζηξέθνληαη ελαληίνλ ησλ Ζζπραζηψλ Ζ ηαχηηζε δε εθ

κέξνπο ηνπο ηνπ Ξαιακά κε ηνλ Θαληαθνπδελφ ιφγσ ηνπ εζπραζηηθνχ θξνλήκαηνο ησλ δχν αλδξψλ

ήηαλ επφκελν λα ηνπο θάλεη λα εκπνδίζνπλ ηελ ελζξφληζε ηνπ Ξαιακά φηαλ απηφο εμειέγε

κεηξνπνιίηεο ηεο Θεζζαινλίθεο (1347)

Ν Γξεγφξηνο Ξαιακάο ζ‟φιε ηε δηάξθεηα ηεο θνηλσληθήο αλαζηαηψζεσο παξέκεηλε γλήζηνο εζπραζηήο

θαη παηεξηθφο ζηηο επηινγέο ηνπ Θα ήηαλ κεγάιε εηο βάξνο ηνπ αδηθία ε απφδνζε ζηνλ Ξαιακά

αξηζηνθξαηηθψλ ηδεψλ Ν Ξαιακάο ηάζζνληαο ηελ παξάδνζε ηεο ζεψζεσο πάλσ απφ ηελ πνιηηηθή

ξεπζηφηεηα έκεηλε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Ησ Ξαιαηνιφγν θαη ηελ απηνθξάηεηξα θηλνχκελνο θαη απηφο

σο γλήζηνο laquoβπδαληηλφοraquo ζην θιίκα ηεο λνκηκνθξνζχλεο Ζ αιιεινγξαθία ηνπ κε αγηνξείηεο κνλαρνχο

απνδεηθλχεη ηηο εηξελεπηηθέο πξνζπάζεηέο ηνπ Γελ θηλήζεθε παξαηαμηαθά θαη απέθπγε θάζε αλάκεημε

ππέξ ηεο κηαο ή ηεο άιιεο παξαηάμεσο Ζ εκκνλή ηνπ ζηελ εζπραζηηθή παξάδνζε θαη ε αληίζεζή ηνπ

έλαληη ηνπ Βαξιαάκ θαη ησλ βπδαληηλψλ αληηεζπραζηψλ (πρ Γξεγνξάο) είρε απνθιεηζηηθφ ζηφρν ηε

ζπλέρηζε ηεο παηεξηθφηεηαο θαη ηε δηάζσζε ηεο πλεπκαηηθήο ηαπηφηεηαο ηεο απηνθξαηνξίαο

Απηνεμνξίζζεθε ζηελ Ζξάθιεηα ελνρινχκελνο ζπρλά αιιά κε αλακηγλπφκελνο ζηηο πνιηηηθέο δηελέμεηο

Ζ ζπκπάζεηά ηνπ πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ νθεηιφηαλ ζηελ πξνζήισζε ηνπ Θαληαθνπδελνχ ζηελ

παξάδνζε ηεο Νξζνδνμίαο θαη δελ είρε πνιηηηθά θίλεηξα Ξξέπεη λα ζεσξείηαη βέβαην φηη ε παξνπζία θαη

δξάζε ηνπ Βαξιαάκ ζηελ Αλαηνιή έπεηζε ηνλ Ξαιακά γηα ππαξθηφ θίλδπλν ππνηαγήο ζηε Οψκε ηελ

πλεπκαηηθή αιινηξίσζε ηεο νπνίαο είρε απνθαιχςεη ν Θαιαβξφο αληίπαιφο ηνπ Έηζη εμεγείηαη φηη

θάλεθε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Θαληαθνπδελφ θαη φηαλ εθείλνο ήηαλ αθφκε θίινο θαη ππνζηεξηθηήο ηνπ

Βαξιαάκ θαη πξνζηάηεο ηεο αλζξσπηζηηθεο αλαγελλήζεσο Δίλαη δε γλσζηφ φηη ν Ξαιακάο ζπλέβαιε

ζηε ζπκθηιίσζε Ησ Θαληαθνπδελνχ θαη Ησ Ξαιαηνιφγνπ

Ν Ιαφο κε ην αιάζεην αηζζεηήξηφ ηνπ εξκήλεπζε νξζά ηε ζηάζε ηνπ Ξαιακά θαη δηέγλσζε ηελ

εηιηθξίλεηα ησλ πξνζέζεψλ ηνπ Κεηά ηελ πηψζε ησλ Εεισηψλ πξνο ηνπο νπνίνπο ν Ξαιακάο θάλεθε

εηξεληθφο ν Ιαφο ηνλ δέρζεθε ζηε Θεζζαινλίθε (Γεθέκβξηνο 1350) κε παλεγπξηζκνχο Ν Ξαιακάο

θαηαδίθαζε ηα εγθιήκαηα πνπ είραλ δηαπξαρζεί απφ ηνπο Εεισηέο αιιά εηζήιζε σο εηξελεπηήο ζηε

Θεζζαινλίθε πνπ είρε μαλαβξεί ηνπο θαλνληθνχο ξπζκνχο ηεο

Γ

Oη κέρξη ζήκεξα έξεπλεο ζηνλ 14ν αηψλα ηεο Απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα

γηα ηελ απνηίκεζε ηφζν ηεο ζενινγηθήο έξηδαο φζν θαη ησλ εκθπιίσλ ζπγθξνχζεσλ αιιά θαη ηεο

δπλακηθήο ηνπο ζηελ πεξαηηέξσ δσή ηεο απηνθξαηνξίαο θαη ηε ζπλέρεηα ηνπ Γέλνπο

Δίλαη βέβαηα γεγνλφο φηη oη ζπλέπεηεο ησλ ηδενινγηθψλ εξίδσλ ήζαλ ηξνκαθηηθέο Ζ απηνθξαηνξία

ζπξξηθλσκέλε ήδε εδαθηθά απνδπλακψλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν θαη κέλεη αζσξάθηζηε ζηηο

επεθηαηηθέο δηαζέζεηο ησλ γεηηφλσλ θαη θπξίσο ησλ Νζσκαλψλ Ρν 1354 νη Ρνχξθνη ζα θαηαιάβνπλ ηελ

Θαιιίπνιε παηψληαο ζηαζεξά ζηελ επξσπατθή πιεπξά ηεο απηνθξαηνξίαο Ρν απνηπρεκέλν θίλεκα ησλ

Εεισηψλ δε κπφξεζε λα ζεξαπεχζεη ηελ θνηλσληθή δπζιεηηνπξγία θαη λα θαηαιχζεη ηελ νηθνλνκηθή

αληζφηεηα Ζ απηνθξαηνξία βάδηδε πξνο ηε δχζε ηεο Ρν 1402 ζα πεξηνξηζζεί εδαθηθά ζηελ Ξφιε ηε

Θάζν ηε Πακνζξάθε ηε Ιήκλν ηελ Ρέλεδν θαη ην Κπζηξά Θα είλαη έθηνηε ζιηβεξφ ιείςαλν ηνπ

παιαηνχ έλδνμνπ εαπηνχ ηεο Ν Ζζπραζκφο φκσο σο παηεξηθφηεηα θαη ππαξθηηθή αιήζεηα ζα

επηβηψζεη σο πλεπκαηηθή παξαθαηαζήθε ησλ Οσκεψλ Απηφο ζα δηαηεξήζεη ξσκαιέν ην θξφλεκα θαη

ακείσην ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ θπξίσο κέζα ζηελ καθξφζπξηε δνπιεία Νη ζέζεηο φκσο απηέο

ρξεηάδνληαη θάπνηα αλάιπζε

Ρνλ 14ν αηψλα έιαβε ρψξα ε πξψηε ζε βάζνο αληηπαξάζεζε Αλαηνιήο θαη Γχζεσο ζην ρψξν ηεο

εθθιεζηαζηηθήο παξαδφζεσο Απφ ηνλ 9ν σο ηνλ 11ν αηψλα αλαηνιηθνί θαη δπηηθνί ζενιφγνη

ζπγθξνχνληαλ κε ζέκα ην laquoFilioqueraquo επηζεκαίλνληαο ηελ ππνθξππηφκελε κεηαμχ ηψλ δχν ζενινγηψλ

αληίζεζε αιιά ηνλ 14ν αηψλα γηα πξψηε θνξά δφζεθε ε επθαηξία κε ηελ παξνπζία ελφο απζεληηθνχ

laquoδπηηθνχraquo ζενιφγνπ ζηελ Αλαηνιή ηνπ Βαξιαάκ λα αλαδπζνχλ oη ζενινγηθέο πξνυπνζέζεηο Αλαηνιήο

θαη Γχζεσο θαη λα δηαπηζησζεί ε ξηδηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο κηαο απφ ηελ άιιε θαη ην αζχκπησην κεηαμχ

ηνπο Ζ δπηηθή (θξαγθνιαηηληθή) ζενινγία θαη ν πξνεξρφκελνο απφ απηήλ επξσπατθφο

(θξαγθνγεξκαληθφο) πνιηηηζκφο απνδεηθλχνληαλ απφηνθα κηαο αιινηξησκέλεο Σξηζηηαλνζχλεο πνπ δελ

κπνξνχζε πηα λα νλνκάδεηαη Σξηζηηαληζκφο

πσο νξζά ζεκεηψλεη ν θαζεγεηήο Σξ Γηαλλαξάο laquoίζσο θαη‟εμνρήλ ζηνλ άγην Γξεγφξην ηνλ Ξαιακά

αξρηεπίζθνπν Θεζζαινλίθεο είλαη ελαξγέζηεξε ε επίγλσζε φηη ζηελ πεξίπησζε ησλ θαηλνηνκηψλ ηεο

δπηηθήο εθθιεζίαο δελ έρνπκε απιψο κηα θαηλνχξγηα laquoαίξεζεraquo ηνπ ρξηζηηαληζκνχ [] αιιά [] κηα

ξηδηθή αιινηξίσζε ηνπ ίδηνπ ηνπ ππξήλα ηεο εθθιεζηαζηηθήο αιήζεηαο έλα δηαθνξεηηθφ bdquoρξηζηηαληζκφ‟

ζηνπο αληίπνδεο ηνπ επαγγειηθνχ ηξφπνπ δσήο θαη ζσηεξίαο ηνπ αλζξψπνπraquo Ζ Γχζε είρε δηακνξθψζεη

κέζα ζην δαηδαιψδε ξαζηνλαιηζκφ ηεο Πρνιαζηηθήο έλαλ άιιν laquoρξηζηηαληζκφraquo απφιπηα αζχκπησην κε

εθείλνλ ηεο Αλαηνιήο Ζ εζπραζηηθή Θενινγία ζηελ απηνέθθξαζή ηεο απεθάιπςε ηε δηαθνξά ηεο

Νξζνδνμίαο απφ ηε Γχζε σο laquoαληηπαξάζεζε ηεο εκπεηξίαο ζηελ αθεξεκέλε ζξεζθεπηηθή πεπνίζεζεraquo

Ν γλσζηφο γεξκαλφο βπδαληηλνιφγνο Gelzer δέρζεθε φηη ν Ζζπραζκφο laquoαλήθεη ζηα πην αμηφινγα -ηφζν

απφ ηζηνξηθή φζν θαη απφ πνιηηηζηηθή πιεπξά- θαη πην ελδηαθέξνληα θαηλφκελα φισλ ησλ επνρψλraquo Oη

ξσκενί Ζζπραζηέο ηνπ 14νπ αηψλα κε πξσηνπφξν ηνλ άγην Γξεγφξην Ξαιακά απέδεημαλ ηελ

αδηάζπαζηε πλεπκαηηθή ζπλέρεηα ηνπ laquoΒπδαληίνπraquoΟσκαλίαο Ν Ξαιακάο επαλαδηαηχπσζε ηελ

νξζφδνμε παξάδνζε θαλεξψλνληαο ηελ παηεξηθφηεηά ηνπ Ν Ζζπραζκφο πνπ ελζάξθσλε θαη

πξνάζπηδε ν Ξαιακάο ήηαλ ε ζπνλδπιηθή ζηήιε ηεο δσήο ηεο Οσκαλίαο επί ρίιηα ρξφληα θαη ην

απφβαζξν -θαη πεγή ζπλάκα ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο Ζ καθξφζπξηε φκσο ζενινγηθή δηακάρε απέδεημε πξν

πάλησλ απηφ πνπ θαη ζήκεξα γίλεηαη θαζνιηθά πηα δεθηφ φηη δειαδή ν Ζζπραζκφο δελ ζπληζηνχζε

θαηλνηνκία φπσο θαληαδφηαλ ν αλππνςίαζηνο Βαξιαάκ Αθφκε θαη νη Πρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo

πνπ γηα δηάθνξνπο ιφγνπο ζπληάρζεθαλ καδί ηνπ δελ ακθηζβήηεζαλ ηνλ Ζζπραζκφ Γελ ακθηζβήηεζαλ

δειαδή πνηέ ηε κέζνδφ ηνπ αιιά δηαθσλνχζαλ κφλν γηα ηηο ζπλέπεηέο ηεο δειαδή laquoσο πξνο ηελ

ζενινγηθήλ αμηνιφγεζε ησλ θαξπψλraquo ηεο (Βιάζηνο Φεηδάο) Ζ αληίζεζε θάπνησλ επηζθφπσλ θαηά ησλ

Ζζπραζηψλ εξκελεχεηαη κε αξθεηή δφζε αιεζείαο σο έθθξαζε θφβνπ απμήζεσο ηνπ θχξνπο ησλ

κνλαρψλ

Κε ηηο εζπραζηηθέο ζπλφδνπο (1341 1347 1351) θαη κε ηελ δηαθήξπμε ηεο αγηφηεηαο ηνπ Γξεγνξίνπ

Ξαιακά (1368) ε Νξζνδνμία απνκάθξπλε ηνλ θίλδπλν εθθηινζνθήζεσο ηεο πίζηεσο θαη εθιαηηληζκνχ

(εθθξαγθεχζεψο) ηεο Καδί δε κε ηε ζσηεξηνινγηθή δχλακε ηεο παξαδφζεψο ηεο έζσζε ε Αλαηνιή θαη

ηελ θξαηηθή απηνηέιεηά ηεο

Ζ εκκνλή φκσο ζηνλ Ζζπραζκφ είρε γηα ην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία φρη κφλν ζξεζθεπηηθή ή πνιηηηθή αιιά

θαη πνιηηηζηηθή ζεκαζία δηφηη θαζφξηζε ηελ πεξαηηέξσ ζηάζε φρη κφλν έλαληη ηεο Γχζεσο αιιά θαη ηεο

ειιεληθήο αξραηφηεηαο Ζ Γχζε -απηφ έγηλε θαηαλνεηφ- φρη κφλν δελ ήηαλ πηα νκφςπρε ηεο Αλαηνιήο

αιιά ζπλέρηδε λα απεηιεί πέξαλ απφ ηελ πλεπκαηηθή θαη ηελ πνιηηηζηηθή απφζηαζή ηεο Απφ ηελ άιιε

πιεπξά ε ειιεληθφηεηα πνπ ελζάξθσλαλ oη ζρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo φπσο ν Γξεγνξάο

(δηεθήξπηηε απξνθάιππηα φηη είλαη laquoΈιιελraquo) δηαθνξνπνηφηαλ απφ ηελ ειιεληθφηεηα φπσο

αθνκνηψζεθε κέζα ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πνπ δελ ζπληζηά απιή ζπλέρεηα ηεο ειιεληθήο

αξραηφηεηαο αιιά ππέξβαζή ηεο ζηε λέα ζχλζεζε ηνπ ξσκαίτθνπ πνιηηηζκνχ

Ν Ζζπραζκφο απνδείρζεθε ε κεγαιχηεξε πλεπκαηηθή δχλακε γηα ηελ επηβίσζε ηνπ Γέλνπο Ρν

laquoΒπδάληηνraquo πνιηηηθά πξνρσξνχζε ζηελ πηψζε πλεπκαηηθά φκσο παξέκελε αθκαίν θαη αδνχισην Κεηά

ηελ άισζε ζα ζηγεί κφλν ην πνιηηηθφ κέξνο ηεο δσήο ηνπ Γέλνπο φρη φκσο θαη ην πλεπκαηηθφ αθνχ

laquoθέληξνλ ηεο Οσκαηνζχλεο είλαη ν ζενχκελνο φζηηο θζάλεη εηο ηελ ζέσζηλ εηο νηαλδήπνηε επνρήλ ή

θαηάζηαζηλ θξαηηθήλ ή πνιηηηθήλraquo (π Η Οσκαλίδεο) Κφλνλ oη δπηηθίδνληεο -ελσηηθνί νκφθξνλεο ηνπ

Βαξιαάκ- ζα ζεσξνχλ παξαθκή ην γεγνλφο φηη ε Αλαηνιή δελ έρεη ζρνιαζηηθή Θενινγία θαη ζα

θξνληίζνπλ λα ηελ εηζαγάγνπλ ζηε δσή ηνπ Γέλνπο Ζ νξζφδνμε Αλαηνιή φκσο ηνπ 14νπ αηψλα

απέξξηςε ηνλ Βαξιαάκ θαη ηνλ αλάγθαζε λα θχγεη απνξξίπηνληαο ηελ παξάδνζή ηνπ O Βαξιαάκ

έθπγε δηφηη έλνησζε θπξηνιεθηηθά μέλνο ζηελ Αλαηνιή Oη αξραηνιάηξεο-αληηεζπραζηέο ζά

εγθαηαιείςνπλ αξγφηεξα ην laquoΒπδάληηνλraquo θαζψο ζα πιεζηάδεη ν ηνπξθηθφο θίλδπλνο ή ζα κέλνπλ

ζηξακκέλνη ζηή Γχζε ηαπηηζκέλνη καδί ηεο

Ν Ζζπραζκφο φκσο ζα παίμεη ζεκαληηθφ ελσηηθφ ξφιν θαη ζηα ηαξαγκέλα πνιηηηθά θαη δηαζπαζκέλα

Βαιθάληα ζηα νπνία φπσο άιισζηε θαη ζηε Οσζία ήηαλ ήδε γλσζηφο ν Ζζπραζκφο θπξίσο κέζσ ηνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Πηλαΐηνπ Oη Ζζπραζηέο ζα κεηαθηλνχληαη ειεχζεξα ζ‟φιε ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή απφ

ηφπν ζε ηφπν πάλσ απφ ζχλνξα θαη εζληθέο δηαθνξέο Απηφ ην γεγνλφο έθακε ην κεγάιν αγηνιφγν Fr

Halkin λα νκηιεί γηα κηα laquoΓηεζλή ηνπ Ζζπραζκνχraquo ηαλ ζήκεξα γίλεηαη ιφγνο γηα laquoνξζφδνμν ηφμνraquo σο

πξνπχξγην θαηά ηνπ laquoκνπζνπικαληθνχ ηφμνπraquo ηεο Βαιθαληθήο δελ πξέπεη λα παξαζεσξείηαη ε

εζπραζηηθή πλεπκαηηθφηεηα ε κφλε πνπ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη αιεζηλή ελφηεηα ζηα φξηα ηεο

νξζφδνμεο-ξσκαίηθεο ππεξεζληθήο θαη ππεξθπιεηηθήο νκνςπρίαο Πηελ εζπραζηηθή παξάδνζε

ζεκειηψλεηαη ε δηαβαιθαληθή ελφηεηά καο

Δλψ νη εκθχιηνη ζπαξαγκνί oη θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαη oη ερζξηθέο πξνζβνιέο ζα εμαζζελίζνπλ

πξννδεπηηθά ηελ παξεθκαζκέλε ήδε απηνθξαηνξία νη πλεπκαηηθέο δπλάκεηο ηνπ Γέλνπο κέζα ζηελ

παηεξηθή εζπραζηηθή παξάδνζε ζα απνηξέςνπλ ηνλ θίλδπλν λα κεηαβιεζεί ην laquoBπδάληηνraquoΟσκαλία ζε

θξαγθηθφ πξνηεθηνξάην αιιά παξάιιεια ζα δηαζψζνπλ ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ ηνπ Γέλνπο ψζηε λα

δνπισζεί κφλν ζσκαηηθά απφ ηελ νζσκαληθή βαξβαξφηεηα Π‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο καθξάο δνπιείαο ηα

κνλαζηήξηα κε ηελ εζπραζηηθή παξάδνζή ηνπο ζα δηαθξαηνχλ ηελ ςπρή ηνπ Γέλνπο αδνχισηε Ζ

θαηίζρπζε φκσο ηνπ αληηεζπραζηηθνχ πλεχκαηνο ζην ρψξν ηεο δηαλνήζεσο θαη ηεο πνιηηηθήο κε ηελ

ίδξπζε ηνπ Διιεληθνχ Θξάηνπο (1830) ζα νδεγήζεη κελ ζηελ απειεπζέξσζε απφ ηε δνπιεία ηεο

laquoΡνπξθηάοraquo αιιά φρη θαη απφ εθείλε ηεο laquoΦξαγθηάοraquo Ζ βαξιαακηθή Γχζε ζα πάξεη ηελ εθδίθεζή ηεο Ζ

έθδνζε ησλ έξγσλ ηνπ αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά (ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ θαζεγ Ξ Σξήζηνπ) ζηε

δεθαεηία ηνπ 1960 θαη ε επηζηεκνληθή πξνζθνξά ζενιφγσλ φπσο ν π Η Οσκαλίδεο ζηε δηεξεχλεζε

ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο ζα βνεζήζνπλ ζηελ επαλαλαθάιπςε ησλ ξσκαίηθσλ-νξζνδφμσλ

ζεκειίσλ καο Δίλαη ε αλαβίσζε κηαο ζπλεηδήζεσο πνπ απιψλεηαη αδηάθνπα ζηε γεληά καο -αιεζηλφ

δψξν ηνπ Θενχ ζηελ θξηζηκφηεηα ησλ θαηξψλ καο Ζ επνρή καο έρεη έλα ζεκαληηθφ θνηλφ κε ηνλ

laquoβπδαληηλφraquo 14ν ατψλα θαη ηελ επνρή πξηλ απφ ηελ άισζε ηελ ηξαγηθή ζχγρπζε θαη αδξαλνπνίεζε ησλ

παξαδνζηαθψλ καο θξηηεξίσλ Ζ εζπραζηηθή παξάδνζε πνπ νινέλα αλαγελλάηαη είλαη γη‟απηφ ηδηαίηεξα

αλαγθαία ζήκεξα πνπ φια δείρλνπλ πσο αγγίδνπκε ηελ ηειηθή πηψζε

Ξξση Γεψξγηνο Κεηαιιελφο

Ελληνιζμόρ Μασόμενορ Eκδόζειρ Τήνορ Αθήνα 1995

Βηβιηνγξαθiα(θαη‟επηινγή)

Αξβειέξ-Γιχθαηδε Δι Ζ πνιηηηθή ηδενινγία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο (κεηαθξ Ρ Γξαθνπνχινπ)

Αζήλα Η977

Beck Ζ-G Ζumanismus und Palamismus Xlle Congreacutes Ηnternαtional des Etudes Byzantines 3

Belgrade 196J ζ 63-82

Charanis Ο ldquoObservations νn the laquoAnti-Zealotraquo Discourse of CabasilasrdquoRevue des Etudes Sud-Est

Europeennes IΣ(Η971) ζ 369-76

Charanis Ο ldquoInternal Strife in Byηantium during the fourteenth centuryrdquo Byzantion XV (1940-4Η) ζ

208-230

Σξήζηνπ Ξ άξζξν laquoΕεισηαίraquo ζηή ΘΖΔ 6 (1965) ζη 461- 64

Γηαλλαξά Σξ Νξζνδνμία θαη Γχζε ζηε Λεψηεξε Διιάδα Αζήλα 1992

Guilland R Essais sur Niceacutephore Gregoras Lhomme et loeuvre Paris 1926

Hrochava(V) ldquoLa reacutevolte des Zecirclotes agrave Salonique et les communes italiennesrdquo Byzantinoslavica 22

(1961) 1-Η5

Iζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο (Δθδνηηθήο Αζελψλ) Θ (1980) ζ 152 εε 375 εε (Αγγ Ιαΐνπ θαη Κ

Αλάζηνο)

Jugie Κ laquoPalamas Greacutegoireraquo θαη laquoPalamite Controverseraquo ζην Dictionnaire de Theologie Catholique ΣΗ

(Paris 1932) ζ 1735-1818

Θνξδάηνο Γ Ρα ηειεπηαία ρξφληα ηεο Βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο Αζήλα 1931 Ρνπ Ίδηνπ Ζ Θνκκνχλα

ηεο Θεζζαινλίθεο 1928

Καληδαξίδε Γ Ξαιακηθά Θεζζαινλίθε 1983

Meyedorff J lntroduction ά lEtude de Gregoire Palamas Paris 1959

Ρνπ Ίδηνπ Byzantine Hesychasm Historical Theological and Social problems London Η974

Ρνπ Ίδηνπ Gregory Palamas and orthodox spirituality Λ York 1974

Ληθνδήκνπ Αγηνξείηνπ Ππκβνπιεπηηθφλ Δγρεηξίδηνλ Δλ Βφισ 1969

Nicol DM Church and Sνciety in the last centuries of byzantium Cambridge Η979

Ρνπ Ίδηνπ The Last centuries of Byzantium 1261-1453 London 1972 Ξαλεπηζηήκην ηνπ Θαίκπξηηδ Ζ

ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο εθδ laquoΚέιηζζαraquo η Α 1966

Ξαπαδνπνχινπ ΠηΓ Ππλάληεζηο Νξζνδφμνπ θαη Πρνιαζηηθήο Θενινγίαο Θεζζαινλίθε 1970

Φεηδά Βι Η Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία η Β Αζήλαη 1977

Runciman St Ζ ηειεπηαία Βπδαληηλή Αλαγέλλεζε Αζήλα 1970

Ρνπ Ίδηνπ Ζ Βπδαληηλή Θενθξαηία Αζήλα 1982

π Οσκαλίδε ΗΠ Οσκενζχλε-Οσκαλία-Ονχκειε Θεζζαινλίθε 1981

Ρνπ Ίδηνπ Franks Romans Feudalism and doctrine Αn Interplay between Theology and Society

1981

Ρνπ Ίδηνπ Οσκαίνη ή Οσκενί Ξαηέξεο η1 Θεζζαινλίθε 1984

Sevcenko Η Nicolas Cabasilas laquoΑnti-Zealotraquo Discourse A Reinterpretation D Ν Ο 11 (1957) 79-171

Ρνπ Ίδηνπ Alexios Makrembolites and his laquoDialogueraquo between the Rich and the

Poor Zbornik Radova 6 (1960) 187-228

Setton Kenneth Κ (κεηαθξ ΞΞ Ξαλαγηψηνπ) Tν βπδαληηλφ ππφβαζξν ηεο Ηηαιηθήο Αλαγέλλεζεο

Αζήλα 1989

Πσηεξνπνχινπ Σ Θέκαηα Θενινγίαο ηνπ ΗΓ αηψλνο Αζήλαη 1987

Tafrali Ν Thessalonique αu XIVe siegravecle Paris 1913

Vassiliev AA Ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο 324-1453 (κεηάθξ Γεκ Παβξάκε) Αζήλα 1954

π Βιάρνπ Ηεξνζένπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986

Ρνπ Ίδηνπ Ν άγηνο Γξεγφξηνο ν Ξαιακάο σο αγηνξείηεο (ρηρξ)

Ρνπ Ίδηνπ Κηθξά Δίζνδνο Αζήλα 1992

Weiss G Joannes Kantakuzenos- Aristocrat Staatsmann Kaiser and Moumlnch - in der

Gesellschaftsentwicklung von Byzanz im 14 Jahrhundert Wiesbaden Η969 Werner Δ Gesellschaft und

Kultur im XIV Jahrh ldquoSozial- Oumlkonomischen Fragenrdquo Actes du XIVe Congreacutes International des Etudes

Byzantines 1 Bucarest 1974 93-110

Εαθπζελνχ Γ laquoΗδενινγηθαί Ππγθξνχζεηο εηο ηελ πνιηνξθνπκέλελ Θσλζηαληηλνχπνιηλraquo Λ Δζηία 47 (1950) 794-99

Θσκάο Αθηλάηεο

Απεηθφληζε ηνπ Αγ Θσκά Αθηλάηε απφ ην

Πολύπηςσο Demidoff ηνπ Θάξιν Θξηβέιιη

Όλνκα Θσκάο Αθηλάηεο

Γέλλεζε πεξ 1225

Θάλαηνο 7 Καξηίνπ 1274

Ξεξίνδνο Κεζαησληθή Φηινζνθία

Ξεξηνρή Γπηηθή θηινζνθία

Πρνιή Πρνιαζηηθηζκφο Ηδξπηήο ηνπ

Θνκηζκνχ

Θχξηα

Δλδηαθέξνληα

Κεηαθπζηθή (πεξηι Θενινγία)

Ινγηθή Λνπο Δπηζηεκνινγία

Ζζηθή Ξνιηηηθή

Αμηνζεκείσηεο

Ηδέεο

Ξέληε Απνδείμεηο γηα ηελ

Όπαξμε ηνπ Θενχ Αξρή ηεο

δηπιήο επίδξαζεο

Δπηδξάζεηο[ απφθξπςε ]

Αξηζηνηέιεο Βνήζηνο Δξηνπγέλα Άλζεικνο Ηκπλ

Ονπζλη Καηκνλίδεο Αγ Απγνπζηίλνο

Δπεξέαζε[ απφθξπςε ]

Γθάηιο ηεο Οψκεο Γνδεθξίδνο ηνπ Φνληέλ Εαθ

Καξηηέλ Γ Δ Κ Αλζθφκπ Ρδνλ Ινθ Γάληεο

Διιάδνο ζήκεξα πξνδίδεη άγλνηα ηεο ηζηνξίαο

Β

α Ζ απνρψξεζε ηνπ Βαξιαάκ (1341) δελ ζήκαλε θαη ην ηέινο ηεο ζενινγηθήο δηελέμεσο ε νπνία

ζπλερίζζεθε σο ελδνβπδαληηλή πηα ππφζεζε κε ηελ παξέκβαζε ησλ laquoβπδαληηλψλraquo Πρνιαζηηθψλ φπσο

ν πξψελ καζεηήο ηνπ Ξαιακά Γξεγφξηνο Αθίλδπλνο θαη ν ιφγηνο Ληθεθφξνο Γξεγνξάο ζνη ιφγηνη

είραλ ράζεη θάζε δσληαλή ζρέζε κε ηελ εκπεηξηθή παηεξηθή ζενιφγεζε ή ζπλέρηδαλ ηνλ ηχπν ηνπ

ζνθνχ πνπ είρε ήδε ελζαξθψζεη ν ΚΤειιφο θαη πεξηζζφηεξν ν ΗΗηαιφο ζε νξηζκέλα ζέκαηα φπσο

ιρ ε απνηίκεζε ηεο laquoέμσraquo ζνθίαο ε δηάθξηζε νπζίαο θαη ελεξγείαο ζηνλ Θεφ θά ζπληάρζεθαλ κε ηνλ

Βαξιαάκ θαη έδσζαλ ζπλέρεηα ζηελ αληηεζπραζηηθή ηνπ ζηάζε Ζ αλάκεημε εμ άιινπ νιίγσλ κελ αιιά

κε κεγάιε επηξξνή κνλαρψλ -πάληνηε αγαπεηψλ ζην ιαφ- επεμέηεηλε ηελ θξίζε ζηελ πιαηεηά ιατθή

βάζε δεδνκέλνπ φηη ν laquoβπδαληηλφο άλζξσπνο ήηαλ δψνλ ζξεζθεπηηθφλraquo (Nicol) ψζηε ε δηαπινθή

εθθιεζηαζηηθψλ θαη πνιηηηθψλ πξαγκάησλ λα είλαη κφληκε θνηλσληθή πξαθηηθή Ζ θνηλσλία ηδηαίηεξα ηεο

Θσλζηαληηλνππφιεσο θαη ηεο Θεζζαινλίθεο δηαηξέζεθε ζε Ζζπραζηέο θαη Αληηεζπραζηέο Ξαιακηθνχο

θαη Αληηπαιακηθνχο Ρν ξήγκα πνπ ζεκεηψζεθε έηζη ζηνλ θνηλσληθφ ηζηφ εμέθξαδε ηνλ κνλίκσο

ζνβνχληα laquoδπτζκφraquo ηεο laquoβπδαληηλήοraquo ινγηνζχλεο ζηε ζηάζε έλαληη ηεο παηεξηθήο παξαδφζεσο

Ν Γξεγ Ξαιακάο θαηεγνξήζεθε επαλεηιεκκέλα σο αίηηνο ηεο πλεπκαηηθήο έξηδνο φπσο θαη ν

Ζζπραζκφο σο αηηία δήζελ ηεο απνδπλακψζεσο ηεο απηνθξαηνξίαο Δίλαη φκσο πηα εμαθξηβσκέλν φηη ν

Βαξιαάκ ήηαλ εθείλνο πνπ ππνθηλνχζε ηελ ελαληίνλ ηνπ Ξαιακά πνιεκηθή ν δε Ζζπραζκφο

ιεηηνχξγεζε ελσηηθά ζηελ πεξαηηέξσ πνξεία ηνπ Γέλνπο ζην ζχλνιφ ηνπ Ρν πξφβιεκα ζηελ νπζία

έγθεηηαη αιινχ Ζ ζενινγηθή έξηδα ζπλέπεζε κε κηά νμχηαηε πνιηηηθνθνηλσληθή θξίζε πνπ θνξπθψζεθε

ζε κηα πξσηνθαλή θνηλσληθή έθξεμε ψζηε ε πλεπκαηηθή δηάζηαζε λα θαηαζηήζεη ην ξήγκα βαζχηεξν

ρσξίο φκσο θαη λα επζχλεηαη γη‟απηφ

Ήδε ην 1321 εμεξξάγε ν πξψηνο εκθχιηνο πφιεκνο κεηαμχ Αλδξνλίθνπ Β θαη Αλδξνλίθνπ Γ γηα ην

πξφβιεκα ηεο δηαδνρήο Ρν ηέινο ηνπ 1341 ζεκεηψζεθε εμ άιινπ λέα δηάζηαζε ηεο απηνθξαηνξίαο ν

β εκθχιηνο πφιεκνο (ζχγθξνπζε Η Θαληαθνπδελνχ θαη Η Ξαιαηνιφγνπ) Πηηο 26 Νθησβξίνπ 1341 ν

ζθεηεξηζηήο ηνπ ζξφλνπ Θαληαθνπδελφο αλαθεξχρζεθε απφ ηνλ ζηξαηφ βαζηιέαο ζην Γηδπκφηεηρν θαη

ζηηο 19 ή 20 Λνεκβξίνπ ν ΗΞαιαηνιφγνο ζηέθζεθε βαζηιέαο ζηελ Ξφιε απφ ηνλ Ξαηξηάξρε Ησάλλε

Θαιέθα Ρελ ίδηα αθξηβψο επνρή ν Γξεγφξηνο Αθίλδπλνο αλαλέσζε ηε ζενινγηθή δηέλεμε

ρξεζηκνπνηψληαο σο φξγαλν θαηά ηνπ Ξαιακά ηνλ ακχεην ζηα ζενινγηθά θαη θαλαηηθφ αληηπαιακηθφ

Ησ Θαιέθα Ρν ζενινγηθφ πξφβιεκα επηθεληξψζεθε ζηε θάζε απηή ζηε ζρέζε ζείαο νπζίαο θαη

ελεξγείαο θαη ε ζενινγηθή δηαπάιε ζπλερίζζεθε παξάιιεια κε ηελ πνιηηηθή ζχγθξνπζε κε επλφεηεο

αιιεινπεξηρσξήζεηο

Ν β εκθχιηνο πνιχ ζθνδξφηεξνο θαη επξχηεξνο ηνπ πξψηνπ έιαβε θαζαξά θνηλσληθφ ραξαθηήξα

ψζηε λα κπνξεί άθνβα λα ραξαθηεξηζζεί laquoθνηλσληθφο πφιεκνοraquo Ξξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζ‟απηφλ έπαημαλ

ηα ιατθά ζηξψκαηα ηα νπνία έζπεπζαλ λα laquoρξεζηκνπνηήζνπλraquo Απ ηελ αξρή oη αληηκαρφκελεο

δπλάκεηο Ήδε ν Ησάλλεο Απφθαπθνο Αληηβαζηιέαο θαη ππνζηεξηθηήο ηνπ Η Ξαιαηνιφγνπ μεζήθσζε

ζηελ Θσλζηαληηλνχπνιε ηνλ laquoδήκνλraquo ην 1341 θαηά ηνπ Θαληαθνπδελνχ Ζ ιεειαζία ηνπ ζπηηηνχ ηνπ

ηειεπηαίνπ ιεηηνχξγεζε θαηά θάπνην ηξφπν πξνγξακκαηηθά δηφηη πνιχ γξήγνξα ζα ζεκεησζεί επξχηεξε

ιατθή εμέγεξζε πνπ ζα αλαπηπρζεί αλεμέιεγθηα Ζ θνηλσληθή φκσο ζηξνθή ηεο εκθχιηαο ξήμεο

ζθξαγίζζεθε κε ηελ εκθάληζε θαη αλάκεημε ζηηο ιατθέο θηλεηνπνηήζεηο κηαο νκάδαο ζηε Θεζζαινλίθε

πνπ έθεξαλ ην φλνκα Εεισηέο Ζ παξέκβαζή ηνπο (1342) θαη ηα επαθφινπζά ηεο ζπληζηνχλ ηελ

ηξαρχηεξε έθθξαζε ηεο πνιηηηθήο ηδενινγίαο ζην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία

Ζ δεχηεξε ηεξαξρηθά θαη ζηελ νπζία πξψηε πφιε ηεο Απηνθξαηνξίαο ηελ πεξίνδν απηή ε Θεζζαινλίθε

έγηλε ην επίθεληξν ηεο θνηλσληθήο εμεγέξζεσο Ζ πφιε ήδε απφ ηνλ 7ν αηψλα (αξαβηθή εμάπισζε) είρε

αλαδεηρζεί ζε δεχηεξν θέληξν ηεο απηνθξαηνξίαο θαη ηνλ 10ν αηψλα αξηζκνχζε 200 ρηιηάδεο θαηνίθνπο

Ρνλ 14ν αηψλα εμαθνινπζνχζε λα είλαη πνιπάξηζκε πφιε θαη αθκαίν αζηηθφ θέληξν (δηεζλήο αγνξά) κε

ηζρπξέο ζπληερλίεο (λαπηηθνί έκπνξνη) αιιά θαη θξαπγαιέεο θνηλσληθέο αληηζέζεηο (πνιινί πησρνί-

πινχζηνη αξηζηνθξάηεο) Νη Εεισηέο θαηφξζσζαλ λα ζπζπεηξψζνπλ ηηο αγαλαθηηζκέλεο ιατθέο δπλάκεηο

θαη λα ηηο ρξεζηκνπνηήζνπλ γηα ηελ πξαγκάησζε ησλ ζηφρσλ ηνπο

β Ξνηα φκσο ήηαλ ε ηαπηφηεηα ησλ Εεισηψλ H έξεπλα ηεο βηβιηνγξαθίαο πείζεη φηη ην εξψηεκα δελ

έρεη ιάβεη αθφκε ηελ νξηζηηθή ηνπ απάληεζε Πηηο πεγέο γίλεηαη ιφγνο πεξί laquoησλ δεκαγσγψλ θαη ηεο

ζηάζεσο εμάξρσλraquo (Βίνο αγ Ηζηδψξνπ) θαη γηα laquoθαηλνχξγηνπο αλζξψπνποraquo πνπ δελ είραλ πξηλ θακκηά

αλάκεημε ζηε δηαθπβέξλεζε (Γ Θπδψλεο) Ν Γξεγνξάο ηνπο ραξαθηεξίδεη laquoκνίξα ζπξθεηψδεraquo Ν

παηξηάξρεο Φηιφζενο (εζπραζηήο) ηνπο νλνκάδεη laquoεπήιπδεοraquo θαί laquoβαξβάξνποraquo πξνζζέηνληαο laquoεθ ηε

ησλ εκεηέξσλ εζραηηψλ [] ζπλειζφλησλraquo Ζ επηθξαηνχζα ζήκεξα άπνςε είλαη φηη ήζαλ θνηλσληθφ

laquoζηξψκαraquo πνπ laquoμερψξηδαλ απφ ηνλ ππφινηπν πιεζπζκφraquo (ΑΙαΐνπ) Ξαξεδφζε αθφκε φηη νλνκάζζεθαλ

laquoΕεισηέοraquo δηφηη έηαζζαλ ην ζπκθέξνλ ηνπ ιανχ πάλσ απφ ην δηθφ ηνπο (Θσκ Κάγηζηξνο)

Ν φξνο laquoδεισηήοraquo γλσζηφο ήδε απφ ηελ Ξ Γηαζήθε (πρ Έμ 20 5middot Α Έζδξ 8 72middot Β Καθ 4 2) θαη

ηελ Θ Γηαζήθε (Ξξάμ 21 20middot Α Θνξ 1412middot Γαι 1 14middot Ρίη 2 14) πέξαζε ζηε laquoβπδαληηλήraquo θνηλσληθή

πξαγκαηηθφηεηα κε ηε ζξεζθεπηηθή ηνπ ζεκαζία ήδε δε ζηελ Θ Γηαζήθε (Οσκ10 2 laquoδήινλ έρνπζηλ

αιι‟νυ θαη‟επίγλσζηλraquo) πξνζιακβάλεη θαη ηελ αξλεηηθή ηνπ απφρξσζε ηζρπξή σο ζήκεξα Απφ ηηο

αξρέο ηνπ 12νπ αη δξνχζαλ ζηε βπδαληηλή θνηλσλία δχν κεξίδεο εθθιεζηαζηηθέο αζχκπησηεο κεηαμχ

ηνπο θαη αληαγσληζηηθέο ζηελ άζθεζε επηξξνήο ζηελ νξγάλσζε θαη δηνίθεζε ηεο Δθθιεζίαο Ζ εκθάληζή

ηνπο ζηε δσή ηεο απηνθξαηνξίαο εληνπίδεηαη ήδε ζηνλ 9ν αηψλα Δίλαη νη laquoΕεισηέοraquo θαη oη laquoΞνιηηηθνίraquo

Νη πξψηνη ήζαλ ππέξκαρνη ηεο αλεμαξηεζίαο ηεο Δθθιεζίαο έλαληη ηεο Ξνιηηείαο ππνηηκνχζαλ ηελ

παηδεία θαη έδεηρλαλ θαλαηηθή πηζηφηεηα ζηελ εθθιεζηαζηηθή παξάδνζε Έρνληαο ζην πιεπξφ ηνπο ηελ

πιεηνλφηεηα ησλ κνλαρψλ επεξέαδαλ αηζζεηά ην Ιαφ Νη laquoΞνιηηηθνίraquo είραλ δηακεηξηθά αληίζεηε

ηδενινγίαmiddot αλεθηηθνί ζηελ πνιηηεηνθξαηία ππέξκαρνη ηεο ζρνιηθήο παηδείαο ραιαξά ζπλδεδεκέλνη κε ηελ

παξάδνζε δηέζεηαλ δχλακε ζηνλ θνζκηθφ θιήξν θαη ζηηο κνξθσκέλεο ηάμεηο ηεο θνηλσλίαο Έλαληη ηεο

Γχζεσο oη Εεισηέο ήζαλ αλζελσηηθνί ελψ oη Ξνιηηηθνί ελσηηθνί Κηα πξψηε ζχγθξνπζε ησλ δχν

κεξίδσλ εληνπίδεηαη ζηε δηέλεμε Φσηίνπ-Ηγλαηίνπ (9νο αη) αιιά ε αληίζεζή ηνπο έιαβε κεγάιεο

δηαζηάζεηο επί Κηραήι Ξαιαηνιφγνπ (ζρίζκα αξζεληαηψλ) θαη ηεο ςεπδελψζεσο ηεο Ιπψλ (1274-1282)

Ζ πάιε ηφηε έθιηλε ππέξ ησλ Εεισηψλ πνζηεξίρζεθε (Βαζίιηεθ) φηη ε ζξεζθεπηηθή απηή κεξίδα

αλαζπληάρζεθε ηνλ 14ν αηψλα θαη αλακείρζεθε ζηελ πνιηηηθή δσή πξνβάιινληαο κεηαξξπζκηζηηθέο

ηάζεηο θαη έρνληαο ηε ιατθή ππνζηήξημε ιφγσ ηεο θνηλσληθήο αθαηαζηαζίαο Έρνπλ φκσο έηζη ηα

πξάγκαηα

Δίλαη πξάγκαηη ζαθέο -παξά ηε ζχγρπζε ησλ πεγψλ- φηη oη Εεισηέο ηεο Θεζζαινλίθεο ζπληζηνχζαλ

laquoθνηλσληθή νκάδαraquo δηαθξηλφκελε απφ ην Ιαφ Ππλδεφηαλ κε ηνπο λαπηηθνχο (laquoπαξαζαιαζζίνποraquo) κηα

γλσζηή ζπληερλία κε επί θεθαιήο Ξαιαηνιφγνπο Ζ ζπλεξγαζία Εεισηψλ-λαπηψλ νθεηιφηαλ πξνθαλψο

ζε ζχκπησζε ζπκθεξφλησλ Π‟άιιεο πφιεηο ζηε ζπλεξγαζία απηή ζπκκεηείραλ θαη έκπνξνη Ζ εκθάληζε

αξηζηνθξαηψλ (Ξαιαηνιφγσλ) ζηελ εγεζία δελ πξέπεη λα απνπξνζαλαηνιίδεη Ήηαλ θνηλφ θαηλφκελν θαη

ζηελ Γ Δπξψπε ζε αλάινγεο θαηαζηάζεηο Oη Εεισηέο ηαπηίζζεθαλ κε ην ιαφ θαη εμέθξαδαλ ηα

αηηήκαηα ησλ θαησηέξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ ελ κέξεη δε ζπλέπηπηαλ θαη κε ην ζηξαηφ

Θαηά ηε δηθή καο εθηίκεζε oη Εεισηέο ηεο Θεζζαινλίθεο ήζαλ κία ηδηαίηεξε θνηλσληθή νκάδα

απνηεινχκελε βαζηθά απφ κνλαρνχο πνπ έιαβε γη‟απηφ θαη ην φλνκά ηεο απφ ηε γλσζηή ζην

laquoΒπδάληηνraquo ζξεζθεπηηθή κεξίδα ιφγσ ησλ θνηλψλ ηάζεσλ θαη αλάινγεο ςπρνινγίαο (θαλαηηζκφο)

Ήηαλ φκσο θαζαξά πνιηηηθνπνηεκέλε παξάηαμε κε ζαθή θνηλσληθά θίλεηξα θαη αηηήκαηα θαηα ησλ

πινπζίσλ γεσθηεκφλσλ θαη ππέξ ησλ πελνκέλσλ θαη θαηαπηεδνκέλσλ Ρν φηη θαη κε πνιηηηθνπνηεκέλνη

laquoΕεισηέοraquo είλαη δπλαηφλ λα ζπλέπξαμαλ δελ κπνξεί λα απνθιεηζζεί αθνχ ηνλ θχξην φγθν ηεο

παξαηάμεσο ησλ Εεισηψλ απνηεινχζαλ κνλαρνί αιιά θαη επαίηεο θαη πέλεηεο H παξνπζία κεγάινπ

αξηζκνχ κνλαρψλ εμεγεί θαη ηελ απνπζία αληηζξεζθεπηηθψλ ηάζεσλ φπσο θαη ηελ θνηλσληθή ηδενινγία

πνπ ζπληεξείηαη κφληκα ζην νξζφδνμν κνλαζηηθφ θνηλφβην

ηαλ ν εζπραζηήο παηξηάξρεο Φηιφζενο ηνπο απνθαιεί laquoαπνζηάηεο απφ ηελ Δθθιεζίαraquo απηφ ζρεηίδεηαη

κάιινλ κε ηε βίαηε ζηάζε ηνπο πνπ αλέηξεςε ηελ ζχκθσλα κε ηε γεληθή αληίιεςε laquoζεφζελraquo

θαηεζηεκέλε ηάμε ή ιφγσ ηεο αληηδξάζεψο ηνπο πξνο ηνλ Γξ Ξαιακά ηνλ θαλνληθφ κεηξνπνιίηε

Θεζζαινλίθεο ηνπ νπνίνπ ν Φηιφζενο ήηαλ ππνζηεξηθηήο σο νκφςπρνο Άιισζηε φπσο καξηπξείηαη νη

Εεισηέο δελ δίζηαζαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ σο ζεκαία έλα ζηαπξφ πνπ άξπαμαλ απφ κία Αγία Ρξάπεδα

επηηηζέκελνη θαηά ηνπ θπβεξλήηε Ππλαδελνχ θαη ηεο αξηζηνθξαηίαο Ρν ιατθφ έξεηζκά ηνπο επίζεο

εληζρχεη ηελ άπνςε φηη πξάγκαηη πιεηνςεθνχζαλ oη κνλαρνί αλάκεζά ηνπο Ρα δηαπξαρζέληα

εγθιήκαηα δελ απνθιείνπλ θάηη ηέηνην δηφηη ν θαλαηηζκφο ηπθιψλεη Κνλαρνί θαη κε κνλαρνί ζπλεπψο

πάλησο πξφζσπα πνιηηηθνπνηεκέλα θαη κε δεκαγσγηθέο ηθαλφηεηεο θαίλεηαη φηη βξίζθνληαλ ζηελ εγεζία

ηνπ θηλήκαηνο ησλ Εεισηψλ

γ Ρα αίηηα ηεο ζηάζεσο αλαδεηήζεθαλ θαη επηζεκάλζεθαλ απφ πνιινχο εξεπλεηέο Πρεδφλ φινη

ζπγθιίλνπλ ζηε ζέζε φηη ππήξμαλ πξνυπνζέζεηο θνηλσληθέο αζιηφηεηα ηνπ ιανχ θαη αίηεκα γηα

δεκνθξαηηθφηεξε νξγάλσζε ηεο θνηλσλίαο Ζ επίδξαζε αλαιφγσλ θηλεκάησλ ηεο Ηηαιίαο (επαλάζηαζε

Γέλνβαο 1339) δελ θξίλεηαη απνθαζηζηηθή (Σαξάλεο) εθ‟φζνλ είλαη γλσζηφ ην δεκνθξαηηθφ πλεχκα κε

ηελ επξχηεξε ζπκκεηνρή ηνπ ιανχ ζηελ εθινγή ηνπ απηνθξάηνξνο Ξνιηηηθά ή πξαμηθνπεκαηηθή

ελέξγεηα ηνπ Η Θαληαθνπδελνχ ζπληζηνχζε πξφθιεζε ζηε ιατθή ζπλείδεζε θαη λννηξνπία (ζεβαζκφο

ηεο ζεφδνηεο κνλαξρίαο θαη ηεο λνκηκφηεηαο) Νη Εεισηέο εμ άιινπ ζπλδένληαλ ζπλαηζζεκαηηθά κε ηελ

νηθνγέλεηα ησλ Ξαιαηνιφγσλ δηφηη κέιε ηεο δηνηθνχζαλ ηε Θεζζαινλίθε Έπεηηα ελψ ν Θαληαθνπδελφο

ήηαλ ζαθψο ηνπνζεηεκέλνο ππέξ ηεο εληζρχζεσο ηεο θεληξηθήο δηνηθήζεσο νη Εεισηέο επεδίσθαλ

απηνλνκία Ζ αξηζηνθξαηηθή δε πξνέιεπζε ηνπ Θαληαθνπδελνχ θαη ε ππνζηήξημή ηνπ απφ ηνπο

αξηζηνθξάηεο επέηεηλε ηελ αληίδξαζε ελαληίνλ ηνπ Ν Ιαφο βξήθε ηελ επθαηξία λα δηαδειψζεη ηα

αληηαξηζηνθξαηηθά ή θαη αληηπινπηνθξαηηθά θξνλήκαηά ηνπ ιφγσ ηεο θαηαπηέζεσο πνπ πθίζηαην θαη ηεο

νηθνλνκηθήο ηνπ εμαζιηψζεσο Κε ηε ζηάζε ησλ Εεισηψλ ζπλδέζεθαλ νξακαηηζκνί γηα ξηδηθή θνηλσληθή

αιιαγή νηθνλνκηθή αλαβάζκηζε θαη θνηλσληθή αλαδηάξζξσζε Ξξφθεηηαη φπσο βεβαηψλνπλ ηα

πξάγκαηα γηα έθξεμε πξσηνρξηζηηαληθήο (πξβι Ξξάμ θεθ 2 4 θαί 6) θνηλνθηεκνζχλεο ή έζησ

θνηλνρξεζίαο ελαληίνλ ηεο απμάλνπζαο θνηλσληθήο αληζφηεηαο θαη αδηθίαο ιφγσ ηεο ζπγθεληξψζεσο

γεο θαη πινχηνπ ζηα ρέξηα ησλ νιίγσλ (πξνλνηαξίσλ θιπ)

Γελ έιεηςε βέβαηα θαη ε απφπεηξα καξμηζηηθήο εξκελείαο ησλ γεγνλφησλ ηεο Θεζζαινλίθεο (ιρ Γ

Θνξδάηνο) ζηα φξηα ηεο αλαδεηήζεσο ηζηνξηθψλ εξεηζκάησλ ηεο πξντζηνξίαο ηεο καξμηζηηθήο

ηδενινγίαο Oη ππάξρνπζεο φκσο πεγέο επηηξέπνπλ κελ δηαθξίβσζε θνηλψλ ζεκείσλ απνθιείνπλ φκσο

θάζε βεβαηφηεηα γηα πιήξε ζχκπησζε ηδενινγηθψλ πξνυπνζέζεσλ Ζ απνπζία ζηελ laquoθαζ‟εκάο

Αλαηνιήλraquo ησλ θξαγθνγεξκαληθψλ laquoθπιεηηθψλraquo πξνυπνζέζεσλ απνθιείεη ηελ ηαχηηζε φπσο αθφκε ην

γεγνλφο φηη ε ζηάζε ησλ Εεισηψλ ζηε Θεζζαινλίθε δελ μεθίλεζε σο θνηλσληθή επαλάζηαζε κε

απηνηειή νξγάλσζε θαη ζρεδηαζκέλε ζηνρνζεζία αιιά απνηέιεζε θίλεκα επθαηξηαθφ θαη φςε (ή θάζε)

ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ (Ξ Σξήζηνπ) Θαηά ηελ πνξεία ηνπ εκθπιίνπ εθδειψζεθαλ θαη oη ζνβνχζεο

θνηλσληθέο αληηζέζεηο θαη δηεθδηθήζεηο

Ν Ιαφο κφλν γηα ηα ιχζε ησλ δηθψλ ηνπ πξνβιεκάησλ έιαβε κέξνο ζηελ επαλάζηαζε Θακκηά ζρέζε

δελ δηαθαίλεηαη πξνο ηηο γλσζηέο ζηελ ηζηνξία laquoαγξνηηθέο εμεγέξζεηοraquo Ν ραξαθηήξαο ηεο ζηάζεσο

έκεηλε θαζαξά αζηηθφο θαη θνηλσληθφο Θακκηά επίζεο καξηπξία δελ δείρλεη φηη oη Εεισηέο ζηξάθεθαλ

βαζηθά θαηά ησλ εθθιεζηψλ θαη ηεο πεξηνπζίαο ησλ κνλψλ Αληίζεηα έκεηλαλ πηζηνί ζην λφκηκν

απηνθξάηνξα θαί ηνλ ππνζηεξηθηή ηνπ παηξηάξρε Η Θαιέθα Θαηά ηνλ θαζεγ Nicol πεξίεξγν είλαη φηη

θαηά ηεο εθθιεζίαο θαη ηεο πεξηνπζίαο ηεο ζηξέθνληαλ ζπζηεκαηηθά oη πινχζηνη γεσθηήκνλεο

(αξηζηνθξάηεο) θαη ε ζηξαηησηηθή αξηζηνθξαηία πάξρεη φκσο θαη ε άπνςε καξηπξνχκελε ζηηο

ζχγρξνλεο πεγέο φηη πξφζθπγεο απφ εδάθε πνπ είραλ θαηαθηήζεη oη Πέξβνη πξνζηέζεθαλ ζηνπο

πησρνχο ηεο Θεζζαινλίθεο θαη φηη απηνί πίεζαλ ηνπο Εεισηέο λα ζηξαθνχλ θαηά ησλ πινπζίσλ κε

απφιεμε ηηο ιεειαζίεο Γηφηη είλαη γεγνλφο δελ έιεηςαλ ζηελ φιε δηαδηθαζία ηα ζηπγεξά εγθιήκαηα Ρν

1347-49 πνπ θαηέιαβαλ oη Εεισηέο ηελ πιήξε εμνπζία ζηε Θεζζαινλίθε θξήκληζαλ απφ ηα ηείρε ηνπο

εγθιεηζκέλνπο ζηελ αθξφπνιε πινπζίνπο ελψ άιινπο θξπκκέλνπο ζηελ πφιε ηνπο εθφλεπζαλ Ήηαλ ε

πην βίαηε φςε ηεο επαλαζηάζεψο ηνπο αιιά θαη φινπ ηνπ πνιέκνπ

δ Ζ ζηάζε απφ ηε Θεζζαινλίθε επεθηάζεθε θαη ζ‟άιιεο πφιεηο ηεο απηνθξαηνξίαο σο ηελ Ρξαπεδνχληα

Απηφ ζεκαίλεη φηη ην θνηλσληθφ θιίκα ηεο Θεζζαινλίθεο ήηαλ θαζνιηθφηεξν θαηλφκελν Θαη απηφ

επηβεβαηψλεηαη απφ πνιιέο καξηπξίεο Ζ αληίδξαζε επηθεληξσλφηαλ ζην πξφζσπν ηνπ Η Θαληαθνπδελνχ

θαη ηελ αξηζηνθξαηία Ρν 1345 φκσο ζεκεηψζεθε θξίζε γηα ηνπο Εεισηέο θαη ηελ εμνπζία ηνπο δηφηη ε

θαηάζηαζε άξρηζε λα θιίλεη ππέξ ηνπ Θαληαθνπδελνχ Ν επί θεθαιήο ησλ Εεισηψλ Κηρ Ξαιαηνιφγνο

θνλεχζεθε Εεισηέο ζπλειήθζεζαλ θπιαθίζζεθαλ ή θαη εμνξίζζεθαλ Λένο εγέηεο ησλ Εεισηψλ

αλαθεξχρζεθε ν Αλδξφληθνο Ξαιαηνιφγνο αξηζηνθξάηεο κεηξηνπαζήο επί θεθαιήο ηεο ζπληερλίαο ησλ

λαπηηθψλ Ν Ιαφο θαηέιαβε θαη πάιη ηελ εμνπζία Λέεο ζθαγέο αξηζηνθξαηψλ ζεκεηψλνληαη φπσο ηνπ Η

Απνθαχθνπ H εμέγεξζε δε θαηά ησλ πινπζίσλ ιακβάλεη γεληθφ ραξαθηήξα Αζπγθξάηεηνο ν Ιαφο

επηδίδεηαη ζε έλα φξγην αίκαηνο θαη αξπαγψλ εμαζθαιίδνληαο γηα ηνπο εγέηεο ηνπ Εεισηέο ηελ εμνπζία

Oη Εεισηέο φπσο ζπλάγεηαη απφ ηηο πεγέο ήζαλ ππέξκαρνη ηεο απνθεληξψζεσο Κνινλφηη ε ηδενινγία

ηνπο είλαη δπζπξνζδηφξηζηε δελ ζπκβαίλεη ην ίδην παξά ηηο ειάρηζηεο πιεξνθνξίεο κε ην πνιηηηθφ

πξφγξακκά ηνπο Ήδε ην ζέξνο ηνπ 1342 εγθαηαζηάζεθε θπβέξλεζε ζηε Θεζζαινλίθε ρσξίο

πξνεγνχκελν ε αλεμάξηεηε Γεκνθξαηία ηεο Θεζζαινλίθεο κε απηνδηνίθεζε θαη άζθεζε εμσηεξηθήο

πνιηηηθήο Ξξφθεηηαη κάιινλ γηα έλα είδνο laquoθνκκνχλαοraquo πνπ ζα δηαξθέζεη σο ην 1350 Ν αθξηβήο φκσο

ραξαθηήξαο ηνπ πνιηηεχκαηφο ηνπο είλαη δχζθνιν λα πξνζδηνξηζζεί Γεγνλφο είλαη φηη φηαλ

απεηιήζεθαλ κε πηψζε oη Εεισηέο ζηξάθεθαλ ζηνλ θξάιε ηεο Πεξβίαο Πηέθ Γνπζάλ γηα βνήζεηα

Απηφ φκσο δπζαξέζηεζε ην Ιαφ ζε ζεκείν πνπ λα πξνζεγγίζεη ηνλ Θαληαθνπδελφ θαη λα δεη κε

ζπκπάζεηα ηνπο αξηζηνθξάηεο Ξέξαλ απφ ηελ χπαξμε ηζρπξνχ εζληθνχ αηζζήκαηνο ηη άιιν καξηπξεί

απηφ απφ ηελ απνπζία ηαμηθήο ζπλεηδήζεσο Ν Ιαφο δελ έπαπζε λα βιέπεη ην φιν ζέκα σο επθαηξία

βειηηψζεσο ησλ ζπλζεθψλ ηεο δσήο ηνπ θαη ηίπνηε πεξηζζφηεξν

ε Ζ ζχκπησζε ηεο ζηάζεσο ησλ Εεισηψλ ηεο Θεζζαινλίθεο κε ηελ θνξχθσζε ηεο ζενινγηθήο έξηδαο

νδήγεζε ζηελ δηαπινθή ηνπο ρη δηφηη oη Εεισηέο αλακείρζεθαλ ζηε ζενινγηθή (εζπραζηηθή) δηέλεμε

πσο ειέρζε παξαπάλσ κνινλφηη oη Εεισηέο νλνκάζζεθαλ laquoαπνζηάηεο ηεο εθθιεζίαοraquo δελ

πεξηέιαβαλ ζην πνιηηηθφ πξφγξακκά ηνπο αληηεθθιεζηαζηηθή ή αληηζξεζθεπηηθή δξάζε νχηε θαίλεηαη

φηη ε Θενινγία αλέπηπμε ζηε δξάζε ηνπο θάπνηα ηδηαίηεξε δπλακηθή Νη αληίζεηεο απφςεηο πνπ ίζρπαλ

ζην παξειζφλ νθείινληαλ ζε ιαλζαζκέλε ζπζρέηηζε ελφο θεηκέλνπ ηνπ Ληθ Θαβάζηια κε ηνπο

Εεισηέο ελψ ζηελ νπζία αλαθεξφηαλ ζε άιιε ππφζεζε H δηαπινθή ζενινγίαο θαη πνιηηηθήο ήηαλ

θαξπφο ηεο αιιειεμαξηήζεσο θαη αιιεινπεξηρσξήζεσο ησλ δχν απηψλ πεξηνρψλ ηνπ βπδαληηλνχ βίνπ

Ζ αλαδήηεζε φκσο θάπνησλ ζρέζεσλ απνδεηθλχεη ηελ απνπζία θάζε έλλνηαο ζπγθξνηεκέλεο

αληηεζπραζηηθήο ηδενινγίαο εθ κέξνπο ησλ πνιηηηθψλ ή (πνιηηηθήο) αληηδεισηηθήο ηδενινγίαο ζηελ

παξάηαμε ησλ Ζζπραζηψλ

Γελ ήηαλ άιισζηε ζπάλην ην θαηλφκελν αληίπαινη ζηνλ έλα ρψξν λα παξνπζηάδνπλ θνηλή ζηάζε έλαληη

ηνπ άιινπ Oη πξσηαγσληζηέο ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ Η Θαληαθνπδελφο θαη Η Απφθαπθνο ζπλέπηπηαλ

ζηε θηιηθή ζηάζε ηνπο έλαληη ηνπ εζπραζκνχ Ν Ληθ Γξεγνξάο θαη ν Γεκ Θπδψλεο εθ πεπνηζήζεσο

αληηπαιακηθνί ήζαλ θίινη θαη νπαδνί ηνπ Θαληαθνπδελνχ ιφγσ θνηλψλ ζπκθεξφλησλ Ν παηξηάξρεο Η

Θαιέθαο θαη ε απηνθξάηεηξα Άλλα ηεο Παβνΐαο ζπλεξγάδνληαλ ζην πνιηηηθφ κέξνο αιι‟ν κελ παηξηάξρεο

έκεηλε θαλαηηθφο αληηπαιακηθφο ε δε απηνθξάηεηξα γηα έλα δηάζηεκα ππνζηήξημε ηνλ Ξαιακά Ν Ιαφο

θεξφηαλ θαη αγφηαλ σο ζπλήζσο ζ‟φιε απηή ηελ ηξαγσδία Αξρηθά (1341) κεγάιν κέξνο ηνπ Ιανχ

έδεημε αληηεζπραζηηθέο δηαζέζεηο θαη απηφ ίζσο έθακε ηνπο Ζζπραζηέο λα ζηξαθνχλ ππέξ ηνπ

Θαληαθνπδελνχ Γελ κπνξεί φκσο θαλείο λα ηζρπξηζζεί φηη φινη oη Ζζπραζηέο αθνινπζνχζαλ ηνλ

Θαληαθνπδελφ ή φηη ήζαλ δεισκέλνη αληηεζπραζηέο φινη oη αληίπαινί ηνπ Ν Γ Θπδψλεο θαη ν Ληθ

Θαβάζηιαο ιρ δηέθεηληαλ θηιηθά πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ αιιά ζενινγηθά ήζαλ ζε αληίπαιεο

παξαηάμεηο Ξνιινί αλζξσπηζηέο εμ άιινπ ππνζηήξηδαλ ηνλ Ξαιακά

Oη Εεισηέο φζνη ηνπιάρηζηνλ είραλ εθθιεζηαζηηθή πξνέιεπζε (κνλαρνί) δηαηεξνχζαλ απφ ηελ επνρή

ηεο Δηθνλνκαρίαο ζπκπάζεηα πξνο ηελ Ξαιαηά Οψκε θαη απηφ ηνπο έθεξλε θνληά ζηνπο θηιελσηηθνχο

Ξαιαηνιφγνπο έζησ θαη αλ ηψξα ε Οψκε ήηαλ εθθξαγθεπκέλε θαη αηξεηηθή Υο γλσζηφλ ν

απηνθξάηνξαο Ησ Ξαιαηνιφγνο επηρείξεζε λα πξαγκαηνπνηήζεη έλσζε κε ηε Οψκε θαη ηειηθά έγηλε

παπηθφοΖ πξνυπφζεζε απηή ήηαλ αξθεηή γηα λα ζηξέθνληαη ελαληίνλ ησλ Ζζπραζηψλ Ζ ηαχηηζε δε εθ

κέξνπο ηνπο ηνπ Ξαιακά κε ηνλ Θαληαθνπδελφ ιφγσ ηνπ εζπραζηηθνχ θξνλήκαηνο ησλ δχν αλδξψλ

ήηαλ επφκελν λα ηνπο θάλεη λα εκπνδίζνπλ ηελ ελζξφληζε ηνπ Ξαιακά φηαλ απηφο εμειέγε

κεηξνπνιίηεο ηεο Θεζζαινλίθεο (1347)

Ν Γξεγφξηνο Ξαιακάο ζ‟φιε ηε δηάξθεηα ηεο θνηλσληθήο αλαζηαηψζεσο παξέκεηλε γλήζηνο εζπραζηήο

θαη παηεξηθφο ζηηο επηινγέο ηνπ Θα ήηαλ κεγάιε εηο βάξνο ηνπ αδηθία ε απφδνζε ζηνλ Ξαιακά

αξηζηνθξαηηθψλ ηδεψλ Ν Ξαιακάο ηάζζνληαο ηελ παξάδνζε ηεο ζεψζεσο πάλσ απφ ηελ πνιηηηθή

ξεπζηφηεηα έκεηλε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Ησ Ξαιαηνιφγν θαη ηελ απηνθξάηεηξα θηλνχκελνο θαη απηφο

σο γλήζηνο laquoβπδαληηλφοraquo ζην θιίκα ηεο λνκηκνθξνζχλεο Ζ αιιεινγξαθία ηνπ κε αγηνξείηεο κνλαρνχο

απνδεηθλχεη ηηο εηξελεπηηθέο πξνζπάζεηέο ηνπ Γελ θηλήζεθε παξαηαμηαθά θαη απέθπγε θάζε αλάκεημε

ππέξ ηεο κηαο ή ηεο άιιεο παξαηάμεσο Ζ εκκνλή ηνπ ζηελ εζπραζηηθή παξάδνζε θαη ε αληίζεζή ηνπ

έλαληη ηνπ Βαξιαάκ θαη ησλ βπδαληηλψλ αληηεζπραζηψλ (πρ Γξεγνξάο) είρε απνθιεηζηηθφ ζηφρν ηε

ζπλέρηζε ηεο παηεξηθφηεηαο θαη ηε δηάζσζε ηεο πλεπκαηηθήο ηαπηφηεηαο ηεο απηνθξαηνξίαο

Απηνεμνξίζζεθε ζηελ Ζξάθιεηα ελνρινχκελνο ζπρλά αιιά κε αλακηγλπφκελνο ζηηο πνιηηηθέο δηελέμεηο

Ζ ζπκπάζεηά ηνπ πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ νθεηιφηαλ ζηελ πξνζήισζε ηνπ Θαληαθνπδελνχ ζηελ

παξάδνζε ηεο Νξζνδνμίαο θαη δελ είρε πνιηηηθά θίλεηξα Ξξέπεη λα ζεσξείηαη βέβαην φηη ε παξνπζία θαη

δξάζε ηνπ Βαξιαάκ ζηελ Αλαηνιή έπεηζε ηνλ Ξαιακά γηα ππαξθηφ θίλδπλν ππνηαγήο ζηε Οψκε ηελ

πλεπκαηηθή αιινηξίσζε ηεο νπνίαο είρε απνθαιχςεη ν Θαιαβξφο αληίπαιφο ηνπ Έηζη εμεγείηαη φηη

θάλεθε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Θαληαθνπδελφ θαη φηαλ εθείλνο ήηαλ αθφκε θίινο θαη ππνζηεξηθηήο ηνπ

Βαξιαάκ θαη πξνζηάηεο ηεο αλζξσπηζηηθεο αλαγελλήζεσο Δίλαη δε γλσζηφ φηη ν Ξαιακάο ζπλέβαιε

ζηε ζπκθηιίσζε Ησ Θαληαθνπδελνχ θαη Ησ Ξαιαηνιφγνπ

Ν Ιαφο κε ην αιάζεην αηζζεηήξηφ ηνπ εξκήλεπζε νξζά ηε ζηάζε ηνπ Ξαιακά θαη δηέγλσζε ηελ

εηιηθξίλεηα ησλ πξνζέζεψλ ηνπ Κεηά ηελ πηψζε ησλ Εεισηψλ πξνο ηνπο νπνίνπο ν Ξαιακάο θάλεθε

εηξεληθφο ν Ιαφο ηνλ δέρζεθε ζηε Θεζζαινλίθε (Γεθέκβξηνο 1350) κε παλεγπξηζκνχο Ν Ξαιακάο

θαηαδίθαζε ηα εγθιήκαηα πνπ είραλ δηαπξαρζεί απφ ηνπο Εεισηέο αιιά εηζήιζε σο εηξελεπηήο ζηε

Θεζζαινλίθε πνπ είρε μαλαβξεί ηνπο θαλνληθνχο ξπζκνχο ηεο

Γ

Oη κέρξη ζήκεξα έξεπλεο ζηνλ 14ν αηψλα ηεο Απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα

γηα ηελ απνηίκεζε ηφζν ηεο ζενινγηθήο έξηδαο φζν θαη ησλ εκθπιίσλ ζπγθξνχζεσλ αιιά θαη ηεο

δπλακηθήο ηνπο ζηελ πεξαηηέξσ δσή ηεο απηνθξαηνξίαο θαη ηε ζπλέρεηα ηνπ Γέλνπο

Δίλαη βέβαηα γεγνλφο φηη oη ζπλέπεηεο ησλ ηδενινγηθψλ εξίδσλ ήζαλ ηξνκαθηηθέο Ζ απηνθξαηνξία

ζπξξηθλσκέλε ήδε εδαθηθά απνδπλακψλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν θαη κέλεη αζσξάθηζηε ζηηο

επεθηαηηθέο δηαζέζεηο ησλ γεηηφλσλ θαη θπξίσο ησλ Νζσκαλψλ Ρν 1354 νη Ρνχξθνη ζα θαηαιάβνπλ ηελ

Θαιιίπνιε παηψληαο ζηαζεξά ζηελ επξσπατθή πιεπξά ηεο απηνθξαηνξίαο Ρν απνηπρεκέλν θίλεκα ησλ

Εεισηψλ δε κπφξεζε λα ζεξαπεχζεη ηελ θνηλσληθή δπζιεηηνπξγία θαη λα θαηαιχζεη ηελ νηθνλνκηθή

αληζφηεηα Ζ απηνθξαηνξία βάδηδε πξνο ηε δχζε ηεο Ρν 1402 ζα πεξηνξηζζεί εδαθηθά ζηελ Ξφιε ηε

Θάζν ηε Πακνζξάθε ηε Ιήκλν ηελ Ρέλεδν θαη ην Κπζηξά Θα είλαη έθηνηε ζιηβεξφ ιείςαλν ηνπ

παιαηνχ έλδνμνπ εαπηνχ ηεο Ν Ζζπραζκφο φκσο σο παηεξηθφηεηα θαη ππαξθηηθή αιήζεηα ζα

επηβηψζεη σο πλεπκαηηθή παξαθαηαζήθε ησλ Οσκεψλ Απηφο ζα δηαηεξήζεη ξσκαιέν ην θξφλεκα θαη

ακείσην ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ θπξίσο κέζα ζηελ καθξφζπξηε δνπιεία Νη ζέζεηο φκσο απηέο

ρξεηάδνληαη θάπνηα αλάιπζε

Ρνλ 14ν αηψλα έιαβε ρψξα ε πξψηε ζε βάζνο αληηπαξάζεζε Αλαηνιήο θαη Γχζεσο ζην ρψξν ηεο

εθθιεζηαζηηθήο παξαδφζεσο Απφ ηνλ 9ν σο ηνλ 11ν αηψλα αλαηνιηθνί θαη δπηηθνί ζενιφγνη

ζπγθξνχνληαλ κε ζέκα ην laquoFilioqueraquo επηζεκαίλνληαο ηελ ππνθξππηφκελε κεηαμχ ηψλ δχν ζενινγηψλ

αληίζεζε αιιά ηνλ 14ν αηψλα γηα πξψηε θνξά δφζεθε ε επθαηξία κε ηελ παξνπζία ελφο απζεληηθνχ

laquoδπηηθνχraquo ζενιφγνπ ζηελ Αλαηνιή ηνπ Βαξιαάκ λα αλαδπζνχλ oη ζενινγηθέο πξνυπνζέζεηο Αλαηνιήο

θαη Γχζεσο θαη λα δηαπηζησζεί ε ξηδηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο κηαο απφ ηελ άιιε θαη ην αζχκπησην κεηαμχ

ηνπο Ζ δπηηθή (θξαγθνιαηηληθή) ζενινγία θαη ν πξνεξρφκελνο απφ απηήλ επξσπατθφο

(θξαγθνγεξκαληθφο) πνιηηηζκφο απνδεηθλχνληαλ απφηνθα κηαο αιινηξησκέλεο Σξηζηηαλνζχλεο πνπ δελ

κπνξνχζε πηα λα νλνκάδεηαη Σξηζηηαληζκφο

πσο νξζά ζεκεηψλεη ν θαζεγεηήο Σξ Γηαλλαξάο laquoίζσο θαη‟εμνρήλ ζηνλ άγην Γξεγφξην ηνλ Ξαιακά

αξρηεπίζθνπν Θεζζαινλίθεο είλαη ελαξγέζηεξε ε επίγλσζε φηη ζηελ πεξίπησζε ησλ θαηλνηνκηψλ ηεο

δπηηθήο εθθιεζίαο δελ έρνπκε απιψο κηα θαηλνχξγηα laquoαίξεζεraquo ηνπ ρξηζηηαληζκνχ [] αιιά [] κηα

ξηδηθή αιινηξίσζε ηνπ ίδηνπ ηνπ ππξήλα ηεο εθθιεζηαζηηθήο αιήζεηαο έλα δηαθνξεηηθφ bdquoρξηζηηαληζκφ‟

ζηνπο αληίπνδεο ηνπ επαγγειηθνχ ηξφπνπ δσήο θαη ζσηεξίαο ηνπ αλζξψπνπraquo Ζ Γχζε είρε δηακνξθψζεη

κέζα ζην δαηδαιψδε ξαζηνλαιηζκφ ηεο Πρνιαζηηθήο έλαλ άιιν laquoρξηζηηαληζκφraquo απφιπηα αζχκπησην κε

εθείλνλ ηεο Αλαηνιήο Ζ εζπραζηηθή Θενινγία ζηελ απηνέθθξαζή ηεο απεθάιπςε ηε δηαθνξά ηεο

Νξζνδνμίαο απφ ηε Γχζε σο laquoαληηπαξάζεζε ηεο εκπεηξίαο ζηελ αθεξεκέλε ζξεζθεπηηθή πεπνίζεζεraquo

Ν γλσζηφο γεξκαλφο βπδαληηλνιφγνο Gelzer δέρζεθε φηη ν Ζζπραζκφο laquoαλήθεη ζηα πην αμηφινγα -ηφζν

απφ ηζηνξηθή φζν θαη απφ πνιηηηζηηθή πιεπξά- θαη πην ελδηαθέξνληα θαηλφκελα φισλ ησλ επνρψλraquo Oη

ξσκενί Ζζπραζηέο ηνπ 14νπ αηψλα κε πξσηνπφξν ηνλ άγην Γξεγφξην Ξαιακά απέδεημαλ ηελ

αδηάζπαζηε πλεπκαηηθή ζπλέρεηα ηνπ laquoΒπδαληίνπraquoΟσκαλίαο Ν Ξαιακάο επαλαδηαηχπσζε ηελ

νξζφδνμε παξάδνζε θαλεξψλνληαο ηελ παηεξηθφηεηά ηνπ Ν Ζζπραζκφο πνπ ελζάξθσλε θαη

πξνάζπηδε ν Ξαιακάο ήηαλ ε ζπνλδπιηθή ζηήιε ηεο δσήο ηεο Οσκαλίαο επί ρίιηα ρξφληα θαη ην

απφβαζξν -θαη πεγή ζπλάκα ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο Ζ καθξφζπξηε φκσο ζενινγηθή δηακάρε απέδεημε πξν

πάλησλ απηφ πνπ θαη ζήκεξα γίλεηαη θαζνιηθά πηα δεθηφ φηη δειαδή ν Ζζπραζκφο δελ ζπληζηνχζε

θαηλνηνκία φπσο θαληαδφηαλ ν αλππνςίαζηνο Βαξιαάκ Αθφκε θαη νη Πρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo

πνπ γηα δηάθνξνπο ιφγνπο ζπληάρζεθαλ καδί ηνπ δελ ακθηζβήηεζαλ ηνλ Ζζπραζκφ Γελ ακθηζβήηεζαλ

δειαδή πνηέ ηε κέζνδφ ηνπ αιιά δηαθσλνχζαλ κφλν γηα ηηο ζπλέπεηέο ηεο δειαδή laquoσο πξνο ηελ

ζενινγηθήλ αμηνιφγεζε ησλ θαξπψλraquo ηεο (Βιάζηνο Φεηδάο) Ζ αληίζεζε θάπνησλ επηζθφπσλ θαηά ησλ

Ζζπραζηψλ εξκελεχεηαη κε αξθεηή δφζε αιεζείαο σο έθθξαζε θφβνπ απμήζεσο ηνπ θχξνπο ησλ

κνλαρψλ

Κε ηηο εζπραζηηθέο ζπλφδνπο (1341 1347 1351) θαη κε ηελ δηαθήξπμε ηεο αγηφηεηαο ηνπ Γξεγνξίνπ

Ξαιακά (1368) ε Νξζνδνμία απνκάθξπλε ηνλ θίλδπλν εθθηινζνθήζεσο ηεο πίζηεσο θαη εθιαηηληζκνχ

(εθθξαγθεχζεψο) ηεο Καδί δε κε ηε ζσηεξηνινγηθή δχλακε ηεο παξαδφζεψο ηεο έζσζε ε Αλαηνιή θαη

ηελ θξαηηθή απηνηέιεηά ηεο

Ζ εκκνλή φκσο ζηνλ Ζζπραζκφ είρε γηα ην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία φρη κφλν ζξεζθεπηηθή ή πνιηηηθή αιιά

θαη πνιηηηζηηθή ζεκαζία δηφηη θαζφξηζε ηελ πεξαηηέξσ ζηάζε φρη κφλν έλαληη ηεο Γχζεσο αιιά θαη ηεο

ειιεληθήο αξραηφηεηαο Ζ Γχζε -απηφ έγηλε θαηαλνεηφ- φρη κφλν δελ ήηαλ πηα νκφςπρε ηεο Αλαηνιήο

αιιά ζπλέρηδε λα απεηιεί πέξαλ απφ ηελ πλεπκαηηθή θαη ηελ πνιηηηζηηθή απφζηαζή ηεο Απφ ηελ άιιε

πιεπξά ε ειιεληθφηεηα πνπ ελζάξθσλαλ oη ζρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo φπσο ν Γξεγνξάο

(δηεθήξπηηε απξνθάιππηα φηη είλαη laquoΈιιελraquo) δηαθνξνπνηφηαλ απφ ηελ ειιεληθφηεηα φπσο

αθνκνηψζεθε κέζα ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πνπ δελ ζπληζηά απιή ζπλέρεηα ηεο ειιεληθήο

αξραηφηεηαο αιιά ππέξβαζή ηεο ζηε λέα ζχλζεζε ηνπ ξσκαίτθνπ πνιηηηζκνχ

Ν Ζζπραζκφο απνδείρζεθε ε κεγαιχηεξε πλεπκαηηθή δχλακε γηα ηελ επηβίσζε ηνπ Γέλνπο Ρν

laquoΒπδάληηνraquo πνιηηηθά πξνρσξνχζε ζηελ πηψζε πλεπκαηηθά φκσο παξέκελε αθκαίν θαη αδνχισην Κεηά

ηελ άισζε ζα ζηγεί κφλν ην πνιηηηθφ κέξνο ηεο δσήο ηνπ Γέλνπο φρη φκσο θαη ην πλεπκαηηθφ αθνχ

laquoθέληξνλ ηεο Οσκαηνζχλεο είλαη ν ζενχκελνο φζηηο θζάλεη εηο ηελ ζέσζηλ εηο νηαλδήπνηε επνρήλ ή

θαηάζηαζηλ θξαηηθήλ ή πνιηηηθήλraquo (π Η Οσκαλίδεο) Κφλνλ oη δπηηθίδνληεο -ελσηηθνί νκφθξνλεο ηνπ

Βαξιαάκ- ζα ζεσξνχλ παξαθκή ην γεγνλφο φηη ε Αλαηνιή δελ έρεη ζρνιαζηηθή Θενινγία θαη ζα

θξνληίζνπλ λα ηελ εηζαγάγνπλ ζηε δσή ηνπ Γέλνπο Ζ νξζφδνμε Αλαηνιή φκσο ηνπ 14νπ αηψλα

απέξξηςε ηνλ Βαξιαάκ θαη ηνλ αλάγθαζε λα θχγεη απνξξίπηνληαο ηελ παξάδνζή ηνπ O Βαξιαάκ

έθπγε δηφηη έλνησζε θπξηνιεθηηθά μέλνο ζηελ Αλαηνιή Oη αξραηνιάηξεο-αληηεζπραζηέο ζά

εγθαηαιείςνπλ αξγφηεξα ην laquoΒπδάληηνλraquo θαζψο ζα πιεζηάδεη ν ηνπξθηθφο θίλδπλνο ή ζα κέλνπλ

ζηξακκέλνη ζηή Γχζε ηαπηηζκέλνη καδί ηεο

Ν Ζζπραζκφο φκσο ζα παίμεη ζεκαληηθφ ελσηηθφ ξφιν θαη ζηα ηαξαγκέλα πνιηηηθά θαη δηαζπαζκέλα

Βαιθάληα ζηα νπνία φπσο άιισζηε θαη ζηε Οσζία ήηαλ ήδε γλσζηφο ν Ζζπραζκφο θπξίσο κέζσ ηνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Πηλαΐηνπ Oη Ζζπραζηέο ζα κεηαθηλνχληαη ειεχζεξα ζ‟φιε ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή απφ

ηφπν ζε ηφπν πάλσ απφ ζχλνξα θαη εζληθέο δηαθνξέο Απηφ ην γεγνλφο έθακε ην κεγάιν αγηνιφγν Fr

Halkin λα νκηιεί γηα κηα laquoΓηεζλή ηνπ Ζζπραζκνχraquo ηαλ ζήκεξα γίλεηαη ιφγνο γηα laquoνξζφδνμν ηφμνraquo σο

πξνπχξγην θαηά ηνπ laquoκνπζνπικαληθνχ ηφμνπraquo ηεο Βαιθαληθήο δελ πξέπεη λα παξαζεσξείηαη ε

εζπραζηηθή πλεπκαηηθφηεηα ε κφλε πνπ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη αιεζηλή ελφηεηα ζηα φξηα ηεο

νξζφδνμεο-ξσκαίηθεο ππεξεζληθήο θαη ππεξθπιεηηθήο νκνςπρίαο Πηελ εζπραζηηθή παξάδνζε

ζεκειηψλεηαη ε δηαβαιθαληθή ελφηεηά καο

Δλψ νη εκθχιηνη ζπαξαγκνί oη θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαη oη ερζξηθέο πξνζβνιέο ζα εμαζζελίζνπλ

πξννδεπηηθά ηελ παξεθκαζκέλε ήδε απηνθξαηνξία νη πλεπκαηηθέο δπλάκεηο ηνπ Γέλνπο κέζα ζηελ

παηεξηθή εζπραζηηθή παξάδνζε ζα απνηξέςνπλ ηνλ θίλδπλν λα κεηαβιεζεί ην laquoBπδάληηνraquoΟσκαλία ζε

θξαγθηθφ πξνηεθηνξάην αιιά παξάιιεια ζα δηαζψζνπλ ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ ηνπ Γέλνπο ψζηε λα

δνπισζεί κφλν ζσκαηηθά απφ ηελ νζσκαληθή βαξβαξφηεηα Π‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο καθξάο δνπιείαο ηα

κνλαζηήξηα κε ηελ εζπραζηηθή παξάδνζή ηνπο ζα δηαθξαηνχλ ηελ ςπρή ηνπ Γέλνπο αδνχισηε Ζ

θαηίζρπζε φκσο ηνπ αληηεζπραζηηθνχ πλεχκαηνο ζην ρψξν ηεο δηαλνήζεσο θαη ηεο πνιηηηθήο κε ηελ

ίδξπζε ηνπ Διιεληθνχ Θξάηνπο (1830) ζα νδεγήζεη κελ ζηελ απειεπζέξσζε απφ ηε δνπιεία ηεο

laquoΡνπξθηάοraquo αιιά φρη θαη απφ εθείλε ηεο laquoΦξαγθηάοraquo Ζ βαξιαακηθή Γχζε ζα πάξεη ηελ εθδίθεζή ηεο Ζ

έθδνζε ησλ έξγσλ ηνπ αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά (ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ θαζεγ Ξ Σξήζηνπ) ζηε

δεθαεηία ηνπ 1960 θαη ε επηζηεκνληθή πξνζθνξά ζενιφγσλ φπσο ν π Η Οσκαλίδεο ζηε δηεξεχλεζε

ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο ζα βνεζήζνπλ ζηελ επαλαλαθάιπςε ησλ ξσκαίηθσλ-νξζνδφμσλ

ζεκειίσλ καο Δίλαη ε αλαβίσζε κηαο ζπλεηδήζεσο πνπ απιψλεηαη αδηάθνπα ζηε γεληά καο -αιεζηλφ

δψξν ηνπ Θενχ ζηελ θξηζηκφηεηα ησλ θαηξψλ καο Ζ επνρή καο έρεη έλα ζεκαληηθφ θνηλφ κε ηνλ

laquoβπδαληηλφraquo 14ν ατψλα θαη ηελ επνρή πξηλ απφ ηελ άισζε ηελ ηξαγηθή ζχγρπζε θαη αδξαλνπνίεζε ησλ

παξαδνζηαθψλ καο θξηηεξίσλ Ζ εζπραζηηθή παξάδνζε πνπ νινέλα αλαγελλάηαη είλαη γη‟απηφ ηδηαίηεξα

αλαγθαία ζήκεξα πνπ φια δείρλνπλ πσο αγγίδνπκε ηελ ηειηθή πηψζε

Ξξση Γεψξγηνο Κεηαιιελφο

Ελληνιζμόρ Μασόμενορ Eκδόζειρ Τήνορ Αθήνα 1995

Βηβιηνγξαθiα(θαη‟επηινγή)

Αξβειέξ-Γιχθαηδε Δι Ζ πνιηηηθή ηδενινγία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο (κεηαθξ Ρ Γξαθνπνχινπ)

Αζήλα Η977

Beck Ζ-G Ζumanismus und Palamismus Xlle Congreacutes Ηnternαtional des Etudes Byzantines 3

Belgrade 196J ζ 63-82

Charanis Ο ldquoObservations νn the laquoAnti-Zealotraquo Discourse of CabasilasrdquoRevue des Etudes Sud-Est

Europeennes IΣ(Η971) ζ 369-76

Charanis Ο ldquoInternal Strife in Byηantium during the fourteenth centuryrdquo Byzantion XV (1940-4Η) ζ

208-230

Σξήζηνπ Ξ άξζξν laquoΕεισηαίraquo ζηή ΘΖΔ 6 (1965) ζη 461- 64

Γηαλλαξά Σξ Νξζνδνμία θαη Γχζε ζηε Λεψηεξε Διιάδα Αζήλα 1992

Guilland R Essais sur Niceacutephore Gregoras Lhomme et loeuvre Paris 1926

Hrochava(V) ldquoLa reacutevolte des Zecirclotes agrave Salonique et les communes italiennesrdquo Byzantinoslavica 22

(1961) 1-Η5

Iζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο (Δθδνηηθήο Αζελψλ) Θ (1980) ζ 152 εε 375 εε (Αγγ Ιαΐνπ θαη Κ

Αλάζηνο)

Jugie Κ laquoPalamas Greacutegoireraquo θαη laquoPalamite Controverseraquo ζην Dictionnaire de Theologie Catholique ΣΗ

(Paris 1932) ζ 1735-1818

Θνξδάηνο Γ Ρα ηειεπηαία ρξφληα ηεο Βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο Αζήλα 1931 Ρνπ Ίδηνπ Ζ Θνκκνχλα

ηεο Θεζζαινλίθεο 1928

Καληδαξίδε Γ Ξαιακηθά Θεζζαινλίθε 1983

Meyedorff J lntroduction ά lEtude de Gregoire Palamas Paris 1959

Ρνπ Ίδηνπ Byzantine Hesychasm Historical Theological and Social problems London Η974

Ρνπ Ίδηνπ Gregory Palamas and orthodox spirituality Λ York 1974

Ληθνδήκνπ Αγηνξείηνπ Ππκβνπιεπηηθφλ Δγρεηξίδηνλ Δλ Βφισ 1969

Nicol DM Church and Sνciety in the last centuries of byzantium Cambridge Η979

Ρνπ Ίδηνπ The Last centuries of Byzantium 1261-1453 London 1972 Ξαλεπηζηήκην ηνπ Θαίκπξηηδ Ζ

ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο εθδ laquoΚέιηζζαraquo η Α 1966

Ξαπαδνπνχινπ ΠηΓ Ππλάληεζηο Νξζνδφμνπ θαη Πρνιαζηηθήο Θενινγίαο Θεζζαινλίθε 1970

Φεηδά Βι Η Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία η Β Αζήλαη 1977

Runciman St Ζ ηειεπηαία Βπδαληηλή Αλαγέλλεζε Αζήλα 1970

Ρνπ Ίδηνπ Ζ Βπδαληηλή Θενθξαηία Αζήλα 1982

π Οσκαλίδε ΗΠ Οσκενζχλε-Οσκαλία-Ονχκειε Θεζζαινλίθε 1981

Ρνπ Ίδηνπ Franks Romans Feudalism and doctrine Αn Interplay between Theology and Society

1981

Ρνπ Ίδηνπ Οσκαίνη ή Οσκενί Ξαηέξεο η1 Θεζζαινλίθε 1984

Sevcenko Η Nicolas Cabasilas laquoΑnti-Zealotraquo Discourse A Reinterpretation D Ν Ο 11 (1957) 79-171

Ρνπ Ίδηνπ Alexios Makrembolites and his laquoDialogueraquo between the Rich and the

Poor Zbornik Radova 6 (1960) 187-228

Setton Kenneth Κ (κεηαθξ ΞΞ Ξαλαγηψηνπ) Tν βπδαληηλφ ππφβαζξν ηεο Ηηαιηθήο Αλαγέλλεζεο

Αζήλα 1989

Πσηεξνπνχινπ Σ Θέκαηα Θενινγίαο ηνπ ΗΓ αηψλνο Αζήλαη 1987

Tafrali Ν Thessalonique αu XIVe siegravecle Paris 1913

Vassiliev AA Ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο 324-1453 (κεηάθξ Γεκ Παβξάκε) Αζήλα 1954

π Βιάρνπ Ηεξνζένπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986

Ρνπ Ίδηνπ Ν άγηνο Γξεγφξηνο ν Ξαιακάο σο αγηνξείηεο (ρηρξ)

Ρνπ Ίδηνπ Κηθξά Δίζνδνο Αζήλα 1992

Weiss G Joannes Kantakuzenos- Aristocrat Staatsmann Kaiser and Moumlnch - in der

Gesellschaftsentwicklung von Byzanz im 14 Jahrhundert Wiesbaden Η969 Werner Δ Gesellschaft und

Kultur im XIV Jahrh ldquoSozial- Oumlkonomischen Fragenrdquo Actes du XIVe Congreacutes International des Etudes

Byzantines 1 Bucarest 1974 93-110

Εαθπζελνχ Γ laquoΗδενινγηθαί Ππγθξνχζεηο εηο ηελ πνιηνξθνπκέλελ Θσλζηαληηλνχπνιηλraquo Λ Δζηία 47 (1950) 794-99

Θσκάο Αθηλάηεο

Απεηθφληζε ηνπ Αγ Θσκά Αθηλάηε απφ ην

Πολύπηςσο Demidoff ηνπ Θάξιν Θξηβέιιη

Όλνκα Θσκάο Αθηλάηεο

Γέλλεζε πεξ 1225

Θάλαηνο 7 Καξηίνπ 1274

Ξεξίνδνο Κεζαησληθή Φηινζνθία

Ξεξηνρή Γπηηθή θηινζνθία

Πρνιή Πρνιαζηηθηζκφο Ηδξπηήο ηνπ

Θνκηζκνχ

Θχξηα

Δλδηαθέξνληα

Κεηαθπζηθή (πεξηι Θενινγία)

Ινγηθή Λνπο Δπηζηεκνινγία

Ζζηθή Ξνιηηηθή

Αμηνζεκείσηεο

Ηδέεο

Ξέληε Απνδείμεηο γηα ηελ

Όπαξμε ηνπ Θενχ Αξρή ηεο

δηπιήο επίδξαζεο

Δπηδξάζεηο[ απφθξπςε ]

Αξηζηνηέιεο Βνήζηνο Δξηνπγέλα Άλζεικνο Ηκπλ

Ονπζλη Καηκνλίδεο Αγ Απγνπζηίλνο

Δπεξέαζε[ απφθξπςε ]

Γθάηιο ηεο Οψκεο Γνδεθξίδνο ηνπ Φνληέλ Εαθ

Καξηηέλ Γ Δ Κ Αλζθφκπ Ρδνλ Ινθ Γάληεο

Ν φξνο laquoδεισηήοraquo γλσζηφο ήδε απφ ηελ Ξ Γηαζήθε (πρ Έμ 20 5middot Α Έζδξ 8 72middot Β Καθ 4 2) θαη

ηελ Θ Γηαζήθε (Ξξάμ 21 20middot Α Θνξ 1412middot Γαι 1 14middot Ρίη 2 14) πέξαζε ζηε laquoβπδαληηλήraquo θνηλσληθή

πξαγκαηηθφηεηα κε ηε ζξεζθεπηηθή ηνπ ζεκαζία ήδε δε ζηελ Θ Γηαζήθε (Οσκ10 2 laquoδήινλ έρνπζηλ

αιι‟νυ θαη‟επίγλσζηλraquo) πξνζιακβάλεη θαη ηελ αξλεηηθή ηνπ απφρξσζε ηζρπξή σο ζήκεξα Απφ ηηο

αξρέο ηνπ 12νπ αη δξνχζαλ ζηε βπδαληηλή θνηλσλία δχν κεξίδεο εθθιεζηαζηηθέο αζχκπησηεο κεηαμχ

ηνπο θαη αληαγσληζηηθέο ζηελ άζθεζε επηξξνήο ζηελ νξγάλσζε θαη δηνίθεζε ηεο Δθθιεζίαο Ζ εκθάληζή

ηνπο ζηε δσή ηεο απηνθξαηνξίαο εληνπίδεηαη ήδε ζηνλ 9ν αηψλα Δίλαη νη laquoΕεισηέοraquo θαη oη laquoΞνιηηηθνίraquo

Νη πξψηνη ήζαλ ππέξκαρνη ηεο αλεμαξηεζίαο ηεο Δθθιεζίαο έλαληη ηεο Ξνιηηείαο ππνηηκνχζαλ ηελ

παηδεία θαη έδεηρλαλ θαλαηηθή πηζηφηεηα ζηελ εθθιεζηαζηηθή παξάδνζε Έρνληαο ζην πιεπξφ ηνπο ηελ

πιεηνλφηεηα ησλ κνλαρψλ επεξέαδαλ αηζζεηά ην Ιαφ Νη laquoΞνιηηηθνίraquo είραλ δηακεηξηθά αληίζεηε

ηδενινγίαmiddot αλεθηηθνί ζηελ πνιηηεηνθξαηία ππέξκαρνη ηεο ζρνιηθήο παηδείαο ραιαξά ζπλδεδεκέλνη κε ηελ

παξάδνζε δηέζεηαλ δχλακε ζηνλ θνζκηθφ θιήξν θαη ζηηο κνξθσκέλεο ηάμεηο ηεο θνηλσλίαο Έλαληη ηεο

Γχζεσο oη Εεισηέο ήζαλ αλζελσηηθνί ελψ oη Ξνιηηηθνί ελσηηθνί Κηα πξψηε ζχγθξνπζε ησλ δχν

κεξίδσλ εληνπίδεηαη ζηε δηέλεμε Φσηίνπ-Ηγλαηίνπ (9νο αη) αιιά ε αληίζεζή ηνπο έιαβε κεγάιεο

δηαζηάζεηο επί Κηραήι Ξαιαηνιφγνπ (ζρίζκα αξζεληαηψλ) θαη ηεο ςεπδελψζεσο ηεο Ιπψλ (1274-1282)

Ζ πάιε ηφηε έθιηλε ππέξ ησλ Εεισηψλ πνζηεξίρζεθε (Βαζίιηεθ) φηη ε ζξεζθεπηηθή απηή κεξίδα

αλαζπληάρζεθε ηνλ 14ν αηψλα θαη αλακείρζεθε ζηελ πνιηηηθή δσή πξνβάιινληαο κεηαξξπζκηζηηθέο

ηάζεηο θαη έρνληαο ηε ιατθή ππνζηήξημε ιφγσ ηεο θνηλσληθήο αθαηαζηαζίαο Έρνπλ φκσο έηζη ηα

πξάγκαηα

Δίλαη πξάγκαηη ζαθέο -παξά ηε ζχγρπζε ησλ πεγψλ- φηη oη Εεισηέο ηεο Θεζζαινλίθεο ζπληζηνχζαλ

laquoθνηλσληθή νκάδαraquo δηαθξηλφκελε απφ ην Ιαφ Ππλδεφηαλ κε ηνπο λαπηηθνχο (laquoπαξαζαιαζζίνποraquo) κηα

γλσζηή ζπληερλία κε επί θεθαιήο Ξαιαηνιφγνπο Ζ ζπλεξγαζία Εεισηψλ-λαπηψλ νθεηιφηαλ πξνθαλψο

ζε ζχκπησζε ζπκθεξφλησλ Π‟άιιεο πφιεηο ζηε ζπλεξγαζία απηή ζπκκεηείραλ θαη έκπνξνη Ζ εκθάληζε

αξηζηνθξαηψλ (Ξαιαηνιφγσλ) ζηελ εγεζία δελ πξέπεη λα απνπξνζαλαηνιίδεη Ήηαλ θνηλφ θαηλφκελν θαη

ζηελ Γ Δπξψπε ζε αλάινγεο θαηαζηάζεηο Oη Εεισηέο ηαπηίζζεθαλ κε ην ιαφ θαη εμέθξαδαλ ηα

αηηήκαηα ησλ θαησηέξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ ελ κέξεη δε ζπλέπηπηαλ θαη κε ην ζηξαηφ

Θαηά ηε δηθή καο εθηίκεζε oη Εεισηέο ηεο Θεζζαινλίθεο ήζαλ κία ηδηαίηεξε θνηλσληθή νκάδα

απνηεινχκελε βαζηθά απφ κνλαρνχο πνπ έιαβε γη‟απηφ θαη ην φλνκά ηεο απφ ηε γλσζηή ζην

laquoΒπδάληηνraquo ζξεζθεπηηθή κεξίδα ιφγσ ησλ θνηλψλ ηάζεσλ θαη αλάινγεο ςπρνινγίαο (θαλαηηζκφο)

Ήηαλ φκσο θαζαξά πνιηηηθνπνηεκέλε παξάηαμε κε ζαθή θνηλσληθά θίλεηξα θαη αηηήκαηα θαηα ησλ

πινπζίσλ γεσθηεκφλσλ θαη ππέξ ησλ πελνκέλσλ θαη θαηαπηεδνκέλσλ Ρν φηη θαη κε πνιηηηθνπνηεκέλνη

laquoΕεισηέοraquo είλαη δπλαηφλ λα ζπλέπξαμαλ δελ κπνξεί λα απνθιεηζζεί αθνχ ηνλ θχξην φγθν ηεο

παξαηάμεσο ησλ Εεισηψλ απνηεινχζαλ κνλαρνί αιιά θαη επαίηεο θαη πέλεηεο H παξνπζία κεγάινπ

αξηζκνχ κνλαρψλ εμεγεί θαη ηελ απνπζία αληηζξεζθεπηηθψλ ηάζεσλ φπσο θαη ηελ θνηλσληθή ηδενινγία

πνπ ζπληεξείηαη κφληκα ζην νξζφδνμν κνλαζηηθφ θνηλφβην

ηαλ ν εζπραζηήο παηξηάξρεο Φηιφζενο ηνπο απνθαιεί laquoαπνζηάηεο απφ ηελ Δθθιεζίαraquo απηφ ζρεηίδεηαη

κάιινλ κε ηε βίαηε ζηάζε ηνπο πνπ αλέηξεςε ηελ ζχκθσλα κε ηε γεληθή αληίιεςε laquoζεφζελraquo

θαηεζηεκέλε ηάμε ή ιφγσ ηεο αληηδξάζεψο ηνπο πξνο ηνλ Γξ Ξαιακά ηνλ θαλνληθφ κεηξνπνιίηε

Θεζζαινλίθεο ηνπ νπνίνπ ν Φηιφζενο ήηαλ ππνζηεξηθηήο σο νκφςπρνο Άιισζηε φπσο καξηπξείηαη νη

Εεισηέο δελ δίζηαζαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ σο ζεκαία έλα ζηαπξφ πνπ άξπαμαλ απφ κία Αγία Ρξάπεδα

επηηηζέκελνη θαηά ηνπ θπβεξλήηε Ππλαδελνχ θαη ηεο αξηζηνθξαηίαο Ρν ιατθφ έξεηζκά ηνπο επίζεο

εληζρχεη ηελ άπνςε φηη πξάγκαηη πιεηνςεθνχζαλ oη κνλαρνί αλάκεζά ηνπο Ρα δηαπξαρζέληα

εγθιήκαηα δελ απνθιείνπλ θάηη ηέηνην δηφηη ν θαλαηηζκφο ηπθιψλεη Κνλαρνί θαη κε κνλαρνί ζπλεπψο

πάλησο πξφζσπα πνιηηηθνπνηεκέλα θαη κε δεκαγσγηθέο ηθαλφηεηεο θαίλεηαη φηη βξίζθνληαλ ζηελ εγεζία

ηνπ θηλήκαηνο ησλ Εεισηψλ

γ Ρα αίηηα ηεο ζηάζεσο αλαδεηήζεθαλ θαη επηζεκάλζεθαλ απφ πνιινχο εξεπλεηέο Πρεδφλ φινη

ζπγθιίλνπλ ζηε ζέζε φηη ππήξμαλ πξνυπνζέζεηο θνηλσληθέο αζιηφηεηα ηνπ ιανχ θαη αίηεκα γηα

δεκνθξαηηθφηεξε νξγάλσζε ηεο θνηλσλίαο Ζ επίδξαζε αλαιφγσλ θηλεκάησλ ηεο Ηηαιίαο (επαλάζηαζε

Γέλνβαο 1339) δελ θξίλεηαη απνθαζηζηηθή (Σαξάλεο) εθ‟φζνλ είλαη γλσζηφ ην δεκνθξαηηθφ πλεχκα κε

ηελ επξχηεξε ζπκκεηνρή ηνπ ιανχ ζηελ εθινγή ηνπ απηνθξάηνξνο Ξνιηηηθά ή πξαμηθνπεκαηηθή

ελέξγεηα ηνπ Η Θαληαθνπδελνχ ζπληζηνχζε πξφθιεζε ζηε ιατθή ζπλείδεζε θαη λννηξνπία (ζεβαζκφο

ηεο ζεφδνηεο κνλαξρίαο θαη ηεο λνκηκφηεηαο) Νη Εεισηέο εμ άιινπ ζπλδένληαλ ζπλαηζζεκαηηθά κε ηελ

νηθνγέλεηα ησλ Ξαιαηνιφγσλ δηφηη κέιε ηεο δηνηθνχζαλ ηε Θεζζαινλίθε Έπεηηα ελψ ν Θαληαθνπδελφο

ήηαλ ζαθψο ηνπνζεηεκέλνο ππέξ ηεο εληζρχζεσο ηεο θεληξηθήο δηνηθήζεσο νη Εεισηέο επεδίσθαλ

απηνλνκία Ζ αξηζηνθξαηηθή δε πξνέιεπζε ηνπ Θαληαθνπδελνχ θαη ε ππνζηήξημή ηνπ απφ ηνπο

αξηζηνθξάηεο επέηεηλε ηελ αληίδξαζε ελαληίνλ ηνπ Ν Ιαφο βξήθε ηελ επθαηξία λα δηαδειψζεη ηα

αληηαξηζηνθξαηηθά ή θαη αληηπινπηνθξαηηθά θξνλήκαηά ηνπ ιφγσ ηεο θαηαπηέζεσο πνπ πθίζηαην θαη ηεο

νηθνλνκηθήο ηνπ εμαζιηψζεσο Κε ηε ζηάζε ησλ Εεισηψλ ζπλδέζεθαλ νξακαηηζκνί γηα ξηδηθή θνηλσληθή

αιιαγή νηθνλνκηθή αλαβάζκηζε θαη θνηλσληθή αλαδηάξζξσζε Ξξφθεηηαη φπσο βεβαηψλνπλ ηα

πξάγκαηα γηα έθξεμε πξσηνρξηζηηαληθήο (πξβι Ξξάμ θεθ 2 4 θαί 6) θνηλνθηεκνζχλεο ή έζησ

θνηλνρξεζίαο ελαληίνλ ηεο απμάλνπζαο θνηλσληθήο αληζφηεηαο θαη αδηθίαο ιφγσ ηεο ζπγθεληξψζεσο

γεο θαη πινχηνπ ζηα ρέξηα ησλ νιίγσλ (πξνλνηαξίσλ θιπ)

Γελ έιεηςε βέβαηα θαη ε απφπεηξα καξμηζηηθήο εξκελείαο ησλ γεγνλφησλ ηεο Θεζζαινλίθεο (ιρ Γ

Θνξδάηνο) ζηα φξηα ηεο αλαδεηήζεσο ηζηνξηθψλ εξεηζκάησλ ηεο πξντζηνξίαο ηεο καξμηζηηθήο

ηδενινγίαο Oη ππάξρνπζεο φκσο πεγέο επηηξέπνπλ κελ δηαθξίβσζε θνηλψλ ζεκείσλ απνθιείνπλ φκσο

θάζε βεβαηφηεηα γηα πιήξε ζχκπησζε ηδενινγηθψλ πξνυπνζέζεσλ Ζ απνπζία ζηελ laquoθαζ‟εκάο

Αλαηνιήλraquo ησλ θξαγθνγεξκαληθψλ laquoθπιεηηθψλraquo πξνυπνζέζεσλ απνθιείεη ηελ ηαχηηζε φπσο αθφκε ην

γεγνλφο φηη ε ζηάζε ησλ Εεισηψλ ζηε Θεζζαινλίθε δελ μεθίλεζε σο θνηλσληθή επαλάζηαζε κε

απηνηειή νξγάλσζε θαη ζρεδηαζκέλε ζηνρνζεζία αιιά απνηέιεζε θίλεκα επθαηξηαθφ θαη φςε (ή θάζε)

ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ (Ξ Σξήζηνπ) Θαηά ηελ πνξεία ηνπ εκθπιίνπ εθδειψζεθαλ θαη oη ζνβνχζεο

θνηλσληθέο αληηζέζεηο θαη δηεθδηθήζεηο

Ν Ιαφο κφλν γηα ηα ιχζε ησλ δηθψλ ηνπ πξνβιεκάησλ έιαβε κέξνο ζηελ επαλάζηαζε Θακκηά ζρέζε

δελ δηαθαίλεηαη πξνο ηηο γλσζηέο ζηελ ηζηνξία laquoαγξνηηθέο εμεγέξζεηοraquo Ν ραξαθηήξαο ηεο ζηάζεσο

έκεηλε θαζαξά αζηηθφο θαη θνηλσληθφο Θακκηά επίζεο καξηπξία δελ δείρλεη φηη oη Εεισηέο ζηξάθεθαλ

βαζηθά θαηά ησλ εθθιεζηψλ θαη ηεο πεξηνπζίαο ησλ κνλψλ Αληίζεηα έκεηλαλ πηζηνί ζην λφκηκν

απηνθξάηνξα θαί ηνλ ππνζηεξηθηή ηνπ παηξηάξρε Η Θαιέθα Θαηά ηνλ θαζεγ Nicol πεξίεξγν είλαη φηη

θαηά ηεο εθθιεζίαο θαη ηεο πεξηνπζίαο ηεο ζηξέθνληαλ ζπζηεκαηηθά oη πινχζηνη γεσθηήκνλεο

(αξηζηνθξάηεο) θαη ε ζηξαηησηηθή αξηζηνθξαηία πάξρεη φκσο θαη ε άπνςε καξηπξνχκελε ζηηο

ζχγρξνλεο πεγέο φηη πξφζθπγεο απφ εδάθε πνπ είραλ θαηαθηήζεη oη Πέξβνη πξνζηέζεθαλ ζηνπο

πησρνχο ηεο Θεζζαινλίθεο θαη φηη απηνί πίεζαλ ηνπο Εεισηέο λα ζηξαθνχλ θαηά ησλ πινπζίσλ κε

απφιεμε ηηο ιεειαζίεο Γηφηη είλαη γεγνλφο δελ έιεηςαλ ζηελ φιε δηαδηθαζία ηα ζηπγεξά εγθιήκαηα Ρν

1347-49 πνπ θαηέιαβαλ oη Εεισηέο ηελ πιήξε εμνπζία ζηε Θεζζαινλίθε θξήκληζαλ απφ ηα ηείρε ηνπο

εγθιεηζκέλνπο ζηελ αθξφπνιε πινπζίνπο ελψ άιινπο θξπκκέλνπο ζηελ πφιε ηνπο εθφλεπζαλ Ήηαλ ε

πην βίαηε φςε ηεο επαλαζηάζεψο ηνπο αιιά θαη φινπ ηνπ πνιέκνπ

δ Ζ ζηάζε απφ ηε Θεζζαινλίθε επεθηάζεθε θαη ζ‟άιιεο πφιεηο ηεο απηνθξαηνξίαο σο ηελ Ρξαπεδνχληα

Απηφ ζεκαίλεη φηη ην θνηλσληθφ θιίκα ηεο Θεζζαινλίθεο ήηαλ θαζνιηθφηεξν θαηλφκελν Θαη απηφ

επηβεβαηψλεηαη απφ πνιιέο καξηπξίεο Ζ αληίδξαζε επηθεληξσλφηαλ ζην πξφζσπν ηνπ Η Θαληαθνπδελνχ

θαη ηελ αξηζηνθξαηία Ρν 1345 φκσο ζεκεηψζεθε θξίζε γηα ηνπο Εεισηέο θαη ηελ εμνπζία ηνπο δηφηη ε

θαηάζηαζε άξρηζε λα θιίλεη ππέξ ηνπ Θαληαθνπδελνχ Ν επί θεθαιήο ησλ Εεισηψλ Κηρ Ξαιαηνιφγνο

θνλεχζεθε Εεισηέο ζπλειήθζεζαλ θπιαθίζζεθαλ ή θαη εμνξίζζεθαλ Λένο εγέηεο ησλ Εεισηψλ

αλαθεξχρζεθε ν Αλδξφληθνο Ξαιαηνιφγνο αξηζηνθξάηεο κεηξηνπαζήο επί θεθαιήο ηεο ζπληερλίαο ησλ

λαπηηθψλ Ν Ιαφο θαηέιαβε θαη πάιη ηελ εμνπζία Λέεο ζθαγέο αξηζηνθξαηψλ ζεκεηψλνληαη φπσο ηνπ Η

Απνθαχθνπ H εμέγεξζε δε θαηά ησλ πινπζίσλ ιακβάλεη γεληθφ ραξαθηήξα Αζπγθξάηεηνο ν Ιαφο

επηδίδεηαη ζε έλα φξγην αίκαηνο θαη αξπαγψλ εμαζθαιίδνληαο γηα ηνπο εγέηεο ηνπ Εεισηέο ηελ εμνπζία

Oη Εεισηέο φπσο ζπλάγεηαη απφ ηηο πεγέο ήζαλ ππέξκαρνη ηεο απνθεληξψζεσο Κνινλφηη ε ηδενινγία

ηνπο είλαη δπζπξνζδηφξηζηε δελ ζπκβαίλεη ην ίδην παξά ηηο ειάρηζηεο πιεξνθνξίεο κε ην πνιηηηθφ

πξφγξακκά ηνπο Ήδε ην ζέξνο ηνπ 1342 εγθαηαζηάζεθε θπβέξλεζε ζηε Θεζζαινλίθε ρσξίο

πξνεγνχκελν ε αλεμάξηεηε Γεκνθξαηία ηεο Θεζζαινλίθεο κε απηνδηνίθεζε θαη άζθεζε εμσηεξηθήο

πνιηηηθήο Ξξφθεηηαη κάιινλ γηα έλα είδνο laquoθνκκνχλαοraquo πνπ ζα δηαξθέζεη σο ην 1350 Ν αθξηβήο φκσο

ραξαθηήξαο ηνπ πνιηηεχκαηφο ηνπο είλαη δχζθνιν λα πξνζδηνξηζζεί Γεγνλφο είλαη φηη φηαλ

απεηιήζεθαλ κε πηψζε oη Εεισηέο ζηξάθεθαλ ζηνλ θξάιε ηεο Πεξβίαο Πηέθ Γνπζάλ γηα βνήζεηα

Απηφ φκσο δπζαξέζηεζε ην Ιαφ ζε ζεκείν πνπ λα πξνζεγγίζεη ηνλ Θαληαθνπδελφ θαη λα δεη κε

ζπκπάζεηα ηνπο αξηζηνθξάηεο Ξέξαλ απφ ηελ χπαξμε ηζρπξνχ εζληθνχ αηζζήκαηνο ηη άιιν καξηπξεί

απηφ απφ ηελ απνπζία ηαμηθήο ζπλεηδήζεσο Ν Ιαφο δελ έπαπζε λα βιέπεη ην φιν ζέκα σο επθαηξία

βειηηψζεσο ησλ ζπλζεθψλ ηεο δσήο ηνπ θαη ηίπνηε πεξηζζφηεξν

ε Ζ ζχκπησζε ηεο ζηάζεσο ησλ Εεισηψλ ηεο Θεζζαινλίθεο κε ηελ θνξχθσζε ηεο ζενινγηθήο έξηδαο

νδήγεζε ζηελ δηαπινθή ηνπο ρη δηφηη oη Εεισηέο αλακείρζεθαλ ζηε ζενινγηθή (εζπραζηηθή) δηέλεμε

πσο ειέρζε παξαπάλσ κνινλφηη oη Εεισηέο νλνκάζζεθαλ laquoαπνζηάηεο ηεο εθθιεζίαοraquo δελ

πεξηέιαβαλ ζην πνιηηηθφ πξφγξακκά ηνπο αληηεθθιεζηαζηηθή ή αληηζξεζθεπηηθή δξάζε νχηε θαίλεηαη

φηη ε Θενινγία αλέπηπμε ζηε δξάζε ηνπο θάπνηα ηδηαίηεξε δπλακηθή Νη αληίζεηεο απφςεηο πνπ ίζρπαλ

ζην παξειζφλ νθείινληαλ ζε ιαλζαζκέλε ζπζρέηηζε ελφο θεηκέλνπ ηνπ Ληθ Θαβάζηια κε ηνπο

Εεισηέο ελψ ζηελ νπζία αλαθεξφηαλ ζε άιιε ππφζεζε H δηαπινθή ζενινγίαο θαη πνιηηηθήο ήηαλ

θαξπφο ηεο αιιειεμαξηήζεσο θαη αιιεινπεξηρσξήζεσο ησλ δχν απηψλ πεξηνρψλ ηνπ βπδαληηλνχ βίνπ

Ζ αλαδήηεζε φκσο θάπνησλ ζρέζεσλ απνδεηθλχεη ηελ απνπζία θάζε έλλνηαο ζπγθξνηεκέλεο

αληηεζπραζηηθήο ηδενινγίαο εθ κέξνπο ησλ πνιηηηθψλ ή (πνιηηηθήο) αληηδεισηηθήο ηδενινγίαο ζηελ

παξάηαμε ησλ Ζζπραζηψλ

Γελ ήηαλ άιισζηε ζπάλην ην θαηλφκελν αληίπαινη ζηνλ έλα ρψξν λα παξνπζηάδνπλ θνηλή ζηάζε έλαληη

ηνπ άιινπ Oη πξσηαγσληζηέο ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ Η Θαληαθνπδελφο θαη Η Απφθαπθνο ζπλέπηπηαλ

ζηε θηιηθή ζηάζε ηνπο έλαληη ηνπ εζπραζκνχ Ν Ληθ Γξεγνξάο θαη ν Γεκ Θπδψλεο εθ πεπνηζήζεσο

αληηπαιακηθνί ήζαλ θίινη θαη νπαδνί ηνπ Θαληαθνπδελνχ ιφγσ θνηλψλ ζπκθεξφλησλ Ν παηξηάξρεο Η

Θαιέθαο θαη ε απηνθξάηεηξα Άλλα ηεο Παβνΐαο ζπλεξγάδνληαλ ζην πνιηηηθφ κέξνο αιι‟ν κελ παηξηάξρεο

έκεηλε θαλαηηθφο αληηπαιακηθφο ε δε απηνθξάηεηξα γηα έλα δηάζηεκα ππνζηήξημε ηνλ Ξαιακά Ν Ιαφο

θεξφηαλ θαη αγφηαλ σο ζπλήζσο ζ‟φιε απηή ηελ ηξαγσδία Αξρηθά (1341) κεγάιν κέξνο ηνπ Ιανχ

έδεημε αληηεζπραζηηθέο δηαζέζεηο θαη απηφ ίζσο έθακε ηνπο Ζζπραζηέο λα ζηξαθνχλ ππέξ ηνπ

Θαληαθνπδελνχ Γελ κπνξεί φκσο θαλείο λα ηζρπξηζζεί φηη φινη oη Ζζπραζηέο αθνινπζνχζαλ ηνλ

Θαληαθνπδελφ ή φηη ήζαλ δεισκέλνη αληηεζπραζηέο φινη oη αληίπαινί ηνπ Ν Γ Θπδψλεο θαη ν Ληθ

Θαβάζηιαο ιρ δηέθεηληαλ θηιηθά πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ αιιά ζενινγηθά ήζαλ ζε αληίπαιεο

παξαηάμεηο Ξνιινί αλζξσπηζηέο εμ άιινπ ππνζηήξηδαλ ηνλ Ξαιακά

Oη Εεισηέο φζνη ηνπιάρηζηνλ είραλ εθθιεζηαζηηθή πξνέιεπζε (κνλαρνί) δηαηεξνχζαλ απφ ηελ επνρή

ηεο Δηθνλνκαρίαο ζπκπάζεηα πξνο ηελ Ξαιαηά Οψκε θαη απηφ ηνπο έθεξλε θνληά ζηνπο θηιελσηηθνχο

Ξαιαηνιφγνπο έζησ θαη αλ ηψξα ε Οψκε ήηαλ εθθξαγθεπκέλε θαη αηξεηηθή Υο γλσζηφλ ν

απηνθξάηνξαο Ησ Ξαιαηνιφγνο επηρείξεζε λα πξαγκαηνπνηήζεη έλσζε κε ηε Οψκε θαη ηειηθά έγηλε

παπηθφοΖ πξνυπφζεζε απηή ήηαλ αξθεηή γηα λα ζηξέθνληαη ελαληίνλ ησλ Ζζπραζηψλ Ζ ηαχηηζε δε εθ

κέξνπο ηνπο ηνπ Ξαιακά κε ηνλ Θαληαθνπδελφ ιφγσ ηνπ εζπραζηηθνχ θξνλήκαηνο ησλ δχν αλδξψλ

ήηαλ επφκελν λα ηνπο θάλεη λα εκπνδίζνπλ ηελ ελζξφληζε ηνπ Ξαιακά φηαλ απηφο εμειέγε

κεηξνπνιίηεο ηεο Θεζζαινλίθεο (1347)

Ν Γξεγφξηνο Ξαιακάο ζ‟φιε ηε δηάξθεηα ηεο θνηλσληθήο αλαζηαηψζεσο παξέκεηλε γλήζηνο εζπραζηήο

θαη παηεξηθφο ζηηο επηινγέο ηνπ Θα ήηαλ κεγάιε εηο βάξνο ηνπ αδηθία ε απφδνζε ζηνλ Ξαιακά

αξηζηνθξαηηθψλ ηδεψλ Ν Ξαιακάο ηάζζνληαο ηελ παξάδνζε ηεο ζεψζεσο πάλσ απφ ηελ πνιηηηθή

ξεπζηφηεηα έκεηλε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Ησ Ξαιαηνιφγν θαη ηελ απηνθξάηεηξα θηλνχκελνο θαη απηφο

σο γλήζηνο laquoβπδαληηλφοraquo ζην θιίκα ηεο λνκηκνθξνζχλεο Ζ αιιεινγξαθία ηνπ κε αγηνξείηεο κνλαρνχο

απνδεηθλχεη ηηο εηξελεπηηθέο πξνζπάζεηέο ηνπ Γελ θηλήζεθε παξαηαμηαθά θαη απέθπγε θάζε αλάκεημε

ππέξ ηεο κηαο ή ηεο άιιεο παξαηάμεσο Ζ εκκνλή ηνπ ζηελ εζπραζηηθή παξάδνζε θαη ε αληίζεζή ηνπ

έλαληη ηνπ Βαξιαάκ θαη ησλ βπδαληηλψλ αληηεζπραζηψλ (πρ Γξεγνξάο) είρε απνθιεηζηηθφ ζηφρν ηε

ζπλέρηζε ηεο παηεξηθφηεηαο θαη ηε δηάζσζε ηεο πλεπκαηηθήο ηαπηφηεηαο ηεο απηνθξαηνξίαο

Απηνεμνξίζζεθε ζηελ Ζξάθιεηα ελνρινχκελνο ζπρλά αιιά κε αλακηγλπφκελνο ζηηο πνιηηηθέο δηελέμεηο

Ζ ζπκπάζεηά ηνπ πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ νθεηιφηαλ ζηελ πξνζήισζε ηνπ Θαληαθνπδελνχ ζηελ

παξάδνζε ηεο Νξζνδνμίαο θαη δελ είρε πνιηηηθά θίλεηξα Ξξέπεη λα ζεσξείηαη βέβαην φηη ε παξνπζία θαη

δξάζε ηνπ Βαξιαάκ ζηελ Αλαηνιή έπεηζε ηνλ Ξαιακά γηα ππαξθηφ θίλδπλν ππνηαγήο ζηε Οψκε ηελ

πλεπκαηηθή αιινηξίσζε ηεο νπνίαο είρε απνθαιχςεη ν Θαιαβξφο αληίπαιφο ηνπ Έηζη εμεγείηαη φηη

θάλεθε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Θαληαθνπδελφ θαη φηαλ εθείλνο ήηαλ αθφκε θίινο θαη ππνζηεξηθηήο ηνπ

Βαξιαάκ θαη πξνζηάηεο ηεο αλζξσπηζηηθεο αλαγελλήζεσο Δίλαη δε γλσζηφ φηη ν Ξαιακάο ζπλέβαιε

ζηε ζπκθηιίσζε Ησ Θαληαθνπδελνχ θαη Ησ Ξαιαηνιφγνπ

Ν Ιαφο κε ην αιάζεην αηζζεηήξηφ ηνπ εξκήλεπζε νξζά ηε ζηάζε ηνπ Ξαιακά θαη δηέγλσζε ηελ

εηιηθξίλεηα ησλ πξνζέζεψλ ηνπ Κεηά ηελ πηψζε ησλ Εεισηψλ πξνο ηνπο νπνίνπο ν Ξαιακάο θάλεθε

εηξεληθφο ν Ιαφο ηνλ δέρζεθε ζηε Θεζζαινλίθε (Γεθέκβξηνο 1350) κε παλεγπξηζκνχο Ν Ξαιακάο

θαηαδίθαζε ηα εγθιήκαηα πνπ είραλ δηαπξαρζεί απφ ηνπο Εεισηέο αιιά εηζήιζε σο εηξελεπηήο ζηε

Θεζζαινλίθε πνπ είρε μαλαβξεί ηνπο θαλνληθνχο ξπζκνχο ηεο

Γ

Oη κέρξη ζήκεξα έξεπλεο ζηνλ 14ν αηψλα ηεο Απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα

γηα ηελ απνηίκεζε ηφζν ηεο ζενινγηθήο έξηδαο φζν θαη ησλ εκθπιίσλ ζπγθξνχζεσλ αιιά θαη ηεο

δπλακηθήο ηνπο ζηελ πεξαηηέξσ δσή ηεο απηνθξαηνξίαο θαη ηε ζπλέρεηα ηνπ Γέλνπο

Δίλαη βέβαηα γεγνλφο φηη oη ζπλέπεηεο ησλ ηδενινγηθψλ εξίδσλ ήζαλ ηξνκαθηηθέο Ζ απηνθξαηνξία

ζπξξηθλσκέλε ήδε εδαθηθά απνδπλακψλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν θαη κέλεη αζσξάθηζηε ζηηο

επεθηαηηθέο δηαζέζεηο ησλ γεηηφλσλ θαη θπξίσο ησλ Νζσκαλψλ Ρν 1354 νη Ρνχξθνη ζα θαηαιάβνπλ ηελ

Θαιιίπνιε παηψληαο ζηαζεξά ζηελ επξσπατθή πιεπξά ηεο απηνθξαηνξίαο Ρν απνηπρεκέλν θίλεκα ησλ

Εεισηψλ δε κπφξεζε λα ζεξαπεχζεη ηελ θνηλσληθή δπζιεηηνπξγία θαη λα θαηαιχζεη ηελ νηθνλνκηθή

αληζφηεηα Ζ απηνθξαηνξία βάδηδε πξνο ηε δχζε ηεο Ρν 1402 ζα πεξηνξηζζεί εδαθηθά ζηελ Ξφιε ηε

Θάζν ηε Πακνζξάθε ηε Ιήκλν ηελ Ρέλεδν θαη ην Κπζηξά Θα είλαη έθηνηε ζιηβεξφ ιείςαλν ηνπ

παιαηνχ έλδνμνπ εαπηνχ ηεο Ν Ζζπραζκφο φκσο σο παηεξηθφηεηα θαη ππαξθηηθή αιήζεηα ζα

επηβηψζεη σο πλεπκαηηθή παξαθαηαζήθε ησλ Οσκεψλ Απηφο ζα δηαηεξήζεη ξσκαιέν ην θξφλεκα θαη

ακείσην ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ θπξίσο κέζα ζηελ καθξφζπξηε δνπιεία Νη ζέζεηο φκσο απηέο

ρξεηάδνληαη θάπνηα αλάιπζε

Ρνλ 14ν αηψλα έιαβε ρψξα ε πξψηε ζε βάζνο αληηπαξάζεζε Αλαηνιήο θαη Γχζεσο ζην ρψξν ηεο

εθθιεζηαζηηθήο παξαδφζεσο Απφ ηνλ 9ν σο ηνλ 11ν αηψλα αλαηνιηθνί θαη δπηηθνί ζενιφγνη

ζπγθξνχνληαλ κε ζέκα ην laquoFilioqueraquo επηζεκαίλνληαο ηελ ππνθξππηφκελε κεηαμχ ηψλ δχν ζενινγηψλ

αληίζεζε αιιά ηνλ 14ν αηψλα γηα πξψηε θνξά δφζεθε ε επθαηξία κε ηελ παξνπζία ελφο απζεληηθνχ

laquoδπηηθνχraquo ζενιφγνπ ζηελ Αλαηνιή ηνπ Βαξιαάκ λα αλαδπζνχλ oη ζενινγηθέο πξνυπνζέζεηο Αλαηνιήο

θαη Γχζεσο θαη λα δηαπηζησζεί ε ξηδηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο κηαο απφ ηελ άιιε θαη ην αζχκπησην κεηαμχ

ηνπο Ζ δπηηθή (θξαγθνιαηηληθή) ζενινγία θαη ν πξνεξρφκελνο απφ απηήλ επξσπατθφο

(θξαγθνγεξκαληθφο) πνιηηηζκφο απνδεηθλχνληαλ απφηνθα κηαο αιινηξησκέλεο Σξηζηηαλνζχλεο πνπ δελ

κπνξνχζε πηα λα νλνκάδεηαη Σξηζηηαληζκφο

πσο νξζά ζεκεηψλεη ν θαζεγεηήο Σξ Γηαλλαξάο laquoίζσο θαη‟εμνρήλ ζηνλ άγην Γξεγφξην ηνλ Ξαιακά

αξρηεπίζθνπν Θεζζαινλίθεο είλαη ελαξγέζηεξε ε επίγλσζε φηη ζηελ πεξίπησζε ησλ θαηλνηνκηψλ ηεο

δπηηθήο εθθιεζίαο δελ έρνπκε απιψο κηα θαηλνχξγηα laquoαίξεζεraquo ηνπ ρξηζηηαληζκνχ [] αιιά [] κηα

ξηδηθή αιινηξίσζε ηνπ ίδηνπ ηνπ ππξήλα ηεο εθθιεζηαζηηθήο αιήζεηαο έλα δηαθνξεηηθφ bdquoρξηζηηαληζκφ‟

ζηνπο αληίπνδεο ηνπ επαγγειηθνχ ηξφπνπ δσήο θαη ζσηεξίαο ηνπ αλζξψπνπraquo Ζ Γχζε είρε δηακνξθψζεη

κέζα ζην δαηδαιψδε ξαζηνλαιηζκφ ηεο Πρνιαζηηθήο έλαλ άιιν laquoρξηζηηαληζκφraquo απφιπηα αζχκπησην κε

εθείλνλ ηεο Αλαηνιήο Ζ εζπραζηηθή Θενινγία ζηελ απηνέθθξαζή ηεο απεθάιπςε ηε δηαθνξά ηεο

Νξζνδνμίαο απφ ηε Γχζε σο laquoαληηπαξάζεζε ηεο εκπεηξίαο ζηελ αθεξεκέλε ζξεζθεπηηθή πεπνίζεζεraquo

Ν γλσζηφο γεξκαλφο βπδαληηλνιφγνο Gelzer δέρζεθε φηη ν Ζζπραζκφο laquoαλήθεη ζηα πην αμηφινγα -ηφζν

απφ ηζηνξηθή φζν θαη απφ πνιηηηζηηθή πιεπξά- θαη πην ελδηαθέξνληα θαηλφκελα φισλ ησλ επνρψλraquo Oη

ξσκενί Ζζπραζηέο ηνπ 14νπ αηψλα κε πξσηνπφξν ηνλ άγην Γξεγφξην Ξαιακά απέδεημαλ ηελ

αδηάζπαζηε πλεπκαηηθή ζπλέρεηα ηνπ laquoΒπδαληίνπraquoΟσκαλίαο Ν Ξαιακάο επαλαδηαηχπσζε ηελ

νξζφδνμε παξάδνζε θαλεξψλνληαο ηελ παηεξηθφηεηά ηνπ Ν Ζζπραζκφο πνπ ελζάξθσλε θαη

πξνάζπηδε ν Ξαιακάο ήηαλ ε ζπνλδπιηθή ζηήιε ηεο δσήο ηεο Οσκαλίαο επί ρίιηα ρξφληα θαη ην

απφβαζξν -θαη πεγή ζπλάκα ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο Ζ καθξφζπξηε φκσο ζενινγηθή δηακάρε απέδεημε πξν

πάλησλ απηφ πνπ θαη ζήκεξα γίλεηαη θαζνιηθά πηα δεθηφ φηη δειαδή ν Ζζπραζκφο δελ ζπληζηνχζε

θαηλνηνκία φπσο θαληαδφηαλ ν αλππνςίαζηνο Βαξιαάκ Αθφκε θαη νη Πρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo

πνπ γηα δηάθνξνπο ιφγνπο ζπληάρζεθαλ καδί ηνπ δελ ακθηζβήηεζαλ ηνλ Ζζπραζκφ Γελ ακθηζβήηεζαλ

δειαδή πνηέ ηε κέζνδφ ηνπ αιιά δηαθσλνχζαλ κφλν γηα ηηο ζπλέπεηέο ηεο δειαδή laquoσο πξνο ηελ

ζενινγηθήλ αμηνιφγεζε ησλ θαξπψλraquo ηεο (Βιάζηνο Φεηδάο) Ζ αληίζεζε θάπνησλ επηζθφπσλ θαηά ησλ

Ζζπραζηψλ εξκελεχεηαη κε αξθεηή δφζε αιεζείαο σο έθθξαζε θφβνπ απμήζεσο ηνπ θχξνπο ησλ

κνλαρψλ

Κε ηηο εζπραζηηθέο ζπλφδνπο (1341 1347 1351) θαη κε ηελ δηαθήξπμε ηεο αγηφηεηαο ηνπ Γξεγνξίνπ

Ξαιακά (1368) ε Νξζνδνμία απνκάθξπλε ηνλ θίλδπλν εθθηινζνθήζεσο ηεο πίζηεσο θαη εθιαηηληζκνχ

(εθθξαγθεχζεψο) ηεο Καδί δε κε ηε ζσηεξηνινγηθή δχλακε ηεο παξαδφζεψο ηεο έζσζε ε Αλαηνιή θαη

ηελ θξαηηθή απηνηέιεηά ηεο

Ζ εκκνλή φκσο ζηνλ Ζζπραζκφ είρε γηα ην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία φρη κφλν ζξεζθεπηηθή ή πνιηηηθή αιιά

θαη πνιηηηζηηθή ζεκαζία δηφηη θαζφξηζε ηελ πεξαηηέξσ ζηάζε φρη κφλν έλαληη ηεο Γχζεσο αιιά θαη ηεο

ειιεληθήο αξραηφηεηαο Ζ Γχζε -απηφ έγηλε θαηαλνεηφ- φρη κφλν δελ ήηαλ πηα νκφςπρε ηεο Αλαηνιήο

αιιά ζπλέρηδε λα απεηιεί πέξαλ απφ ηελ πλεπκαηηθή θαη ηελ πνιηηηζηηθή απφζηαζή ηεο Απφ ηελ άιιε

πιεπξά ε ειιεληθφηεηα πνπ ελζάξθσλαλ oη ζρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo φπσο ν Γξεγνξάο

(δηεθήξπηηε απξνθάιππηα φηη είλαη laquoΈιιελraquo) δηαθνξνπνηφηαλ απφ ηελ ειιεληθφηεηα φπσο

αθνκνηψζεθε κέζα ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πνπ δελ ζπληζηά απιή ζπλέρεηα ηεο ειιεληθήο

αξραηφηεηαο αιιά ππέξβαζή ηεο ζηε λέα ζχλζεζε ηνπ ξσκαίτθνπ πνιηηηζκνχ

Ν Ζζπραζκφο απνδείρζεθε ε κεγαιχηεξε πλεπκαηηθή δχλακε γηα ηελ επηβίσζε ηνπ Γέλνπο Ρν

laquoΒπδάληηνraquo πνιηηηθά πξνρσξνχζε ζηελ πηψζε πλεπκαηηθά φκσο παξέκελε αθκαίν θαη αδνχισην Κεηά

ηελ άισζε ζα ζηγεί κφλν ην πνιηηηθφ κέξνο ηεο δσήο ηνπ Γέλνπο φρη φκσο θαη ην πλεπκαηηθφ αθνχ

laquoθέληξνλ ηεο Οσκαηνζχλεο είλαη ν ζενχκελνο φζηηο θζάλεη εηο ηελ ζέσζηλ εηο νηαλδήπνηε επνρήλ ή

θαηάζηαζηλ θξαηηθήλ ή πνιηηηθήλraquo (π Η Οσκαλίδεο) Κφλνλ oη δπηηθίδνληεο -ελσηηθνί νκφθξνλεο ηνπ

Βαξιαάκ- ζα ζεσξνχλ παξαθκή ην γεγνλφο φηη ε Αλαηνιή δελ έρεη ζρνιαζηηθή Θενινγία θαη ζα

θξνληίζνπλ λα ηελ εηζαγάγνπλ ζηε δσή ηνπ Γέλνπο Ζ νξζφδνμε Αλαηνιή φκσο ηνπ 14νπ αηψλα

απέξξηςε ηνλ Βαξιαάκ θαη ηνλ αλάγθαζε λα θχγεη απνξξίπηνληαο ηελ παξάδνζή ηνπ O Βαξιαάκ

έθπγε δηφηη έλνησζε θπξηνιεθηηθά μέλνο ζηελ Αλαηνιή Oη αξραηνιάηξεο-αληηεζπραζηέο ζά

εγθαηαιείςνπλ αξγφηεξα ην laquoΒπδάληηνλraquo θαζψο ζα πιεζηάδεη ν ηνπξθηθφο θίλδπλνο ή ζα κέλνπλ

ζηξακκέλνη ζηή Γχζε ηαπηηζκέλνη καδί ηεο

Ν Ζζπραζκφο φκσο ζα παίμεη ζεκαληηθφ ελσηηθφ ξφιν θαη ζηα ηαξαγκέλα πνιηηηθά θαη δηαζπαζκέλα

Βαιθάληα ζηα νπνία φπσο άιισζηε θαη ζηε Οσζία ήηαλ ήδε γλσζηφο ν Ζζπραζκφο θπξίσο κέζσ ηνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Πηλαΐηνπ Oη Ζζπραζηέο ζα κεηαθηλνχληαη ειεχζεξα ζ‟φιε ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή απφ

ηφπν ζε ηφπν πάλσ απφ ζχλνξα θαη εζληθέο δηαθνξέο Απηφ ην γεγνλφο έθακε ην κεγάιν αγηνιφγν Fr

Halkin λα νκηιεί γηα κηα laquoΓηεζλή ηνπ Ζζπραζκνχraquo ηαλ ζήκεξα γίλεηαη ιφγνο γηα laquoνξζφδνμν ηφμνraquo σο

πξνπχξγην θαηά ηνπ laquoκνπζνπικαληθνχ ηφμνπraquo ηεο Βαιθαληθήο δελ πξέπεη λα παξαζεσξείηαη ε

εζπραζηηθή πλεπκαηηθφηεηα ε κφλε πνπ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη αιεζηλή ελφηεηα ζηα φξηα ηεο

νξζφδνμεο-ξσκαίηθεο ππεξεζληθήο θαη ππεξθπιεηηθήο νκνςπρίαο Πηελ εζπραζηηθή παξάδνζε

ζεκειηψλεηαη ε δηαβαιθαληθή ελφηεηά καο

Δλψ νη εκθχιηνη ζπαξαγκνί oη θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαη oη ερζξηθέο πξνζβνιέο ζα εμαζζελίζνπλ

πξννδεπηηθά ηελ παξεθκαζκέλε ήδε απηνθξαηνξία νη πλεπκαηηθέο δπλάκεηο ηνπ Γέλνπο κέζα ζηελ

παηεξηθή εζπραζηηθή παξάδνζε ζα απνηξέςνπλ ηνλ θίλδπλν λα κεηαβιεζεί ην laquoBπδάληηνraquoΟσκαλία ζε

θξαγθηθφ πξνηεθηνξάην αιιά παξάιιεια ζα δηαζψζνπλ ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ ηνπ Γέλνπο ψζηε λα

δνπισζεί κφλν ζσκαηηθά απφ ηελ νζσκαληθή βαξβαξφηεηα Π‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο καθξάο δνπιείαο ηα

κνλαζηήξηα κε ηελ εζπραζηηθή παξάδνζή ηνπο ζα δηαθξαηνχλ ηελ ςπρή ηνπ Γέλνπο αδνχισηε Ζ

θαηίζρπζε φκσο ηνπ αληηεζπραζηηθνχ πλεχκαηνο ζην ρψξν ηεο δηαλνήζεσο θαη ηεο πνιηηηθήο κε ηελ

ίδξπζε ηνπ Διιεληθνχ Θξάηνπο (1830) ζα νδεγήζεη κελ ζηελ απειεπζέξσζε απφ ηε δνπιεία ηεο

laquoΡνπξθηάοraquo αιιά φρη θαη απφ εθείλε ηεο laquoΦξαγθηάοraquo Ζ βαξιαακηθή Γχζε ζα πάξεη ηελ εθδίθεζή ηεο Ζ

έθδνζε ησλ έξγσλ ηνπ αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά (ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ θαζεγ Ξ Σξήζηνπ) ζηε

δεθαεηία ηνπ 1960 θαη ε επηζηεκνληθή πξνζθνξά ζενιφγσλ φπσο ν π Η Οσκαλίδεο ζηε δηεξεχλεζε

ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο ζα βνεζήζνπλ ζηελ επαλαλαθάιπςε ησλ ξσκαίηθσλ-νξζνδφμσλ

ζεκειίσλ καο Δίλαη ε αλαβίσζε κηαο ζπλεηδήζεσο πνπ απιψλεηαη αδηάθνπα ζηε γεληά καο -αιεζηλφ

δψξν ηνπ Θενχ ζηελ θξηζηκφηεηα ησλ θαηξψλ καο Ζ επνρή καο έρεη έλα ζεκαληηθφ θνηλφ κε ηνλ

laquoβπδαληηλφraquo 14ν ατψλα θαη ηελ επνρή πξηλ απφ ηελ άισζε ηελ ηξαγηθή ζχγρπζε θαη αδξαλνπνίεζε ησλ

παξαδνζηαθψλ καο θξηηεξίσλ Ζ εζπραζηηθή παξάδνζε πνπ νινέλα αλαγελλάηαη είλαη γη‟απηφ ηδηαίηεξα

αλαγθαία ζήκεξα πνπ φια δείρλνπλ πσο αγγίδνπκε ηελ ηειηθή πηψζε

Ξξση Γεψξγηνο Κεηαιιελφο

Ελληνιζμόρ Μασόμενορ Eκδόζειρ Τήνορ Αθήνα 1995

Βηβιηνγξαθiα(θαη‟επηινγή)

Αξβειέξ-Γιχθαηδε Δι Ζ πνιηηηθή ηδενινγία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο (κεηαθξ Ρ Γξαθνπνχινπ)

Αζήλα Η977

Beck Ζ-G Ζumanismus und Palamismus Xlle Congreacutes Ηnternαtional des Etudes Byzantines 3

Belgrade 196J ζ 63-82

Charanis Ο ldquoObservations νn the laquoAnti-Zealotraquo Discourse of CabasilasrdquoRevue des Etudes Sud-Est

Europeennes IΣ(Η971) ζ 369-76

Charanis Ο ldquoInternal Strife in Byηantium during the fourteenth centuryrdquo Byzantion XV (1940-4Η) ζ

208-230

Σξήζηνπ Ξ άξζξν laquoΕεισηαίraquo ζηή ΘΖΔ 6 (1965) ζη 461- 64

Γηαλλαξά Σξ Νξζνδνμία θαη Γχζε ζηε Λεψηεξε Διιάδα Αζήλα 1992

Guilland R Essais sur Niceacutephore Gregoras Lhomme et loeuvre Paris 1926

Hrochava(V) ldquoLa reacutevolte des Zecirclotes agrave Salonique et les communes italiennesrdquo Byzantinoslavica 22

(1961) 1-Η5

Iζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο (Δθδνηηθήο Αζελψλ) Θ (1980) ζ 152 εε 375 εε (Αγγ Ιαΐνπ θαη Κ

Αλάζηνο)

Jugie Κ laquoPalamas Greacutegoireraquo θαη laquoPalamite Controverseraquo ζην Dictionnaire de Theologie Catholique ΣΗ

(Paris 1932) ζ 1735-1818

Θνξδάηνο Γ Ρα ηειεπηαία ρξφληα ηεο Βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο Αζήλα 1931 Ρνπ Ίδηνπ Ζ Θνκκνχλα

ηεο Θεζζαινλίθεο 1928

Καληδαξίδε Γ Ξαιακηθά Θεζζαινλίθε 1983

Meyedorff J lntroduction ά lEtude de Gregoire Palamas Paris 1959

Ρνπ Ίδηνπ Byzantine Hesychasm Historical Theological and Social problems London Η974

Ρνπ Ίδηνπ Gregory Palamas and orthodox spirituality Λ York 1974

Ληθνδήκνπ Αγηνξείηνπ Ππκβνπιεπηηθφλ Δγρεηξίδηνλ Δλ Βφισ 1969

Nicol DM Church and Sνciety in the last centuries of byzantium Cambridge Η979

Ρνπ Ίδηνπ The Last centuries of Byzantium 1261-1453 London 1972 Ξαλεπηζηήκην ηνπ Θαίκπξηηδ Ζ

ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο εθδ laquoΚέιηζζαraquo η Α 1966

Ξαπαδνπνχινπ ΠηΓ Ππλάληεζηο Νξζνδφμνπ θαη Πρνιαζηηθήο Θενινγίαο Θεζζαινλίθε 1970

Φεηδά Βι Η Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία η Β Αζήλαη 1977

Runciman St Ζ ηειεπηαία Βπδαληηλή Αλαγέλλεζε Αζήλα 1970

Ρνπ Ίδηνπ Ζ Βπδαληηλή Θενθξαηία Αζήλα 1982

π Οσκαλίδε ΗΠ Οσκενζχλε-Οσκαλία-Ονχκειε Θεζζαινλίθε 1981

Ρνπ Ίδηνπ Franks Romans Feudalism and doctrine Αn Interplay between Theology and Society

1981

Ρνπ Ίδηνπ Οσκαίνη ή Οσκενί Ξαηέξεο η1 Θεζζαινλίθε 1984

Sevcenko Η Nicolas Cabasilas laquoΑnti-Zealotraquo Discourse A Reinterpretation D Ν Ο 11 (1957) 79-171

Ρνπ Ίδηνπ Alexios Makrembolites and his laquoDialogueraquo between the Rich and the

Poor Zbornik Radova 6 (1960) 187-228

Setton Kenneth Κ (κεηαθξ ΞΞ Ξαλαγηψηνπ) Tν βπδαληηλφ ππφβαζξν ηεο Ηηαιηθήο Αλαγέλλεζεο

Αζήλα 1989

Πσηεξνπνχινπ Σ Θέκαηα Θενινγίαο ηνπ ΗΓ αηψλνο Αζήλαη 1987

Tafrali Ν Thessalonique αu XIVe siegravecle Paris 1913

Vassiliev AA Ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο 324-1453 (κεηάθξ Γεκ Παβξάκε) Αζήλα 1954

π Βιάρνπ Ηεξνζένπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986

Ρνπ Ίδηνπ Ν άγηνο Γξεγφξηνο ν Ξαιακάο σο αγηνξείηεο (ρηρξ)

Ρνπ Ίδηνπ Κηθξά Δίζνδνο Αζήλα 1992

Weiss G Joannes Kantakuzenos- Aristocrat Staatsmann Kaiser and Moumlnch - in der

Gesellschaftsentwicklung von Byzanz im 14 Jahrhundert Wiesbaden Η969 Werner Δ Gesellschaft und

Kultur im XIV Jahrh ldquoSozial- Oumlkonomischen Fragenrdquo Actes du XIVe Congreacutes International des Etudes

Byzantines 1 Bucarest 1974 93-110

Εαθπζελνχ Γ laquoΗδενινγηθαί Ππγθξνχζεηο εηο ηελ πνιηνξθνπκέλελ Θσλζηαληηλνχπνιηλraquo Λ Δζηία 47 (1950) 794-99

Θσκάο Αθηλάηεο

Απεηθφληζε ηνπ Αγ Θσκά Αθηλάηε απφ ην

Πολύπηςσο Demidoff ηνπ Θάξιν Θξηβέιιη

Όλνκα Θσκάο Αθηλάηεο

Γέλλεζε πεξ 1225

Θάλαηνο 7 Καξηίνπ 1274

Ξεξίνδνο Κεζαησληθή Φηινζνθία

Ξεξηνρή Γπηηθή θηινζνθία

Πρνιή Πρνιαζηηθηζκφο Ηδξπηήο ηνπ

Θνκηζκνχ

Θχξηα

Δλδηαθέξνληα

Κεηαθπζηθή (πεξηι Θενινγία)

Ινγηθή Λνπο Δπηζηεκνινγία

Ζζηθή Ξνιηηηθή

Αμηνζεκείσηεο

Ηδέεο

Ξέληε Απνδείμεηο γηα ηελ

Όπαξμε ηνπ Θενχ Αξρή ηεο

δηπιήο επίδξαζεο

Δπηδξάζεηο[ απφθξπςε ]

Αξηζηνηέιεο Βνήζηνο Δξηνπγέλα Άλζεικνο Ηκπλ

Ονπζλη Καηκνλίδεο Αγ Απγνπζηίλνο

Δπεξέαζε[ απφθξπςε ]

Γθάηιο ηεο Οψκεο Γνδεθξίδνο ηνπ Φνληέλ Εαθ

Καξηηέλ Γ Δ Κ Αλζθφκπ Ρδνλ Ινθ Γάληεο

αιιαγή νηθνλνκηθή αλαβάζκηζε θαη θνηλσληθή αλαδηάξζξσζε Ξξφθεηηαη φπσο βεβαηψλνπλ ηα

πξάγκαηα γηα έθξεμε πξσηνρξηζηηαληθήο (πξβι Ξξάμ θεθ 2 4 θαί 6) θνηλνθηεκνζχλεο ή έζησ

θνηλνρξεζίαο ελαληίνλ ηεο απμάλνπζαο θνηλσληθήο αληζφηεηαο θαη αδηθίαο ιφγσ ηεο ζπγθεληξψζεσο

γεο θαη πινχηνπ ζηα ρέξηα ησλ νιίγσλ (πξνλνηαξίσλ θιπ)

Γελ έιεηςε βέβαηα θαη ε απφπεηξα καξμηζηηθήο εξκελείαο ησλ γεγνλφησλ ηεο Θεζζαινλίθεο (ιρ Γ

Θνξδάηνο) ζηα φξηα ηεο αλαδεηήζεσο ηζηνξηθψλ εξεηζκάησλ ηεο πξντζηνξίαο ηεο καξμηζηηθήο

ηδενινγίαο Oη ππάξρνπζεο φκσο πεγέο επηηξέπνπλ κελ δηαθξίβσζε θνηλψλ ζεκείσλ απνθιείνπλ φκσο

θάζε βεβαηφηεηα γηα πιήξε ζχκπησζε ηδενινγηθψλ πξνυπνζέζεσλ Ζ απνπζία ζηελ laquoθαζ‟εκάο

Αλαηνιήλraquo ησλ θξαγθνγεξκαληθψλ laquoθπιεηηθψλraquo πξνυπνζέζεσλ απνθιείεη ηελ ηαχηηζε φπσο αθφκε ην

γεγνλφο φηη ε ζηάζε ησλ Εεισηψλ ζηε Θεζζαινλίθε δελ μεθίλεζε σο θνηλσληθή επαλάζηαζε κε

απηνηειή νξγάλσζε θαη ζρεδηαζκέλε ζηνρνζεζία αιιά απνηέιεζε θίλεκα επθαηξηαθφ θαη φςε (ή θάζε)

ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ (Ξ Σξήζηνπ) Θαηά ηελ πνξεία ηνπ εκθπιίνπ εθδειψζεθαλ θαη oη ζνβνχζεο

θνηλσληθέο αληηζέζεηο θαη δηεθδηθήζεηο

Ν Ιαφο κφλν γηα ηα ιχζε ησλ δηθψλ ηνπ πξνβιεκάησλ έιαβε κέξνο ζηελ επαλάζηαζε Θακκηά ζρέζε

δελ δηαθαίλεηαη πξνο ηηο γλσζηέο ζηελ ηζηνξία laquoαγξνηηθέο εμεγέξζεηοraquo Ν ραξαθηήξαο ηεο ζηάζεσο

έκεηλε θαζαξά αζηηθφο θαη θνηλσληθφο Θακκηά επίζεο καξηπξία δελ δείρλεη φηη oη Εεισηέο ζηξάθεθαλ

βαζηθά θαηά ησλ εθθιεζηψλ θαη ηεο πεξηνπζίαο ησλ κνλψλ Αληίζεηα έκεηλαλ πηζηνί ζην λφκηκν

απηνθξάηνξα θαί ηνλ ππνζηεξηθηή ηνπ παηξηάξρε Η Θαιέθα Θαηά ηνλ θαζεγ Nicol πεξίεξγν είλαη φηη

θαηά ηεο εθθιεζίαο θαη ηεο πεξηνπζίαο ηεο ζηξέθνληαλ ζπζηεκαηηθά oη πινχζηνη γεσθηήκνλεο

(αξηζηνθξάηεο) θαη ε ζηξαηησηηθή αξηζηνθξαηία πάξρεη φκσο θαη ε άπνςε καξηπξνχκελε ζηηο

ζχγρξνλεο πεγέο φηη πξφζθπγεο απφ εδάθε πνπ είραλ θαηαθηήζεη oη Πέξβνη πξνζηέζεθαλ ζηνπο

πησρνχο ηεο Θεζζαινλίθεο θαη φηη απηνί πίεζαλ ηνπο Εεισηέο λα ζηξαθνχλ θαηά ησλ πινπζίσλ κε

απφιεμε ηηο ιεειαζίεο Γηφηη είλαη γεγνλφο δελ έιεηςαλ ζηελ φιε δηαδηθαζία ηα ζηπγεξά εγθιήκαηα Ρν

1347-49 πνπ θαηέιαβαλ oη Εεισηέο ηελ πιήξε εμνπζία ζηε Θεζζαινλίθε θξήκληζαλ απφ ηα ηείρε ηνπο

εγθιεηζκέλνπο ζηελ αθξφπνιε πινπζίνπο ελψ άιινπο θξπκκέλνπο ζηελ πφιε ηνπο εθφλεπζαλ Ήηαλ ε

πην βίαηε φςε ηεο επαλαζηάζεψο ηνπο αιιά θαη φινπ ηνπ πνιέκνπ

δ Ζ ζηάζε απφ ηε Θεζζαινλίθε επεθηάζεθε θαη ζ‟άιιεο πφιεηο ηεο απηνθξαηνξίαο σο ηελ Ρξαπεδνχληα

Απηφ ζεκαίλεη φηη ην θνηλσληθφ θιίκα ηεο Θεζζαινλίθεο ήηαλ θαζνιηθφηεξν θαηλφκελν Θαη απηφ

επηβεβαηψλεηαη απφ πνιιέο καξηπξίεο Ζ αληίδξαζε επηθεληξσλφηαλ ζην πξφζσπν ηνπ Η Θαληαθνπδελνχ

θαη ηελ αξηζηνθξαηία Ρν 1345 φκσο ζεκεηψζεθε θξίζε γηα ηνπο Εεισηέο θαη ηελ εμνπζία ηνπο δηφηη ε

θαηάζηαζε άξρηζε λα θιίλεη ππέξ ηνπ Θαληαθνπδελνχ Ν επί θεθαιήο ησλ Εεισηψλ Κηρ Ξαιαηνιφγνο

θνλεχζεθε Εεισηέο ζπλειήθζεζαλ θπιαθίζζεθαλ ή θαη εμνξίζζεθαλ Λένο εγέηεο ησλ Εεισηψλ

αλαθεξχρζεθε ν Αλδξφληθνο Ξαιαηνιφγνο αξηζηνθξάηεο κεηξηνπαζήο επί θεθαιήο ηεο ζπληερλίαο ησλ

λαπηηθψλ Ν Ιαφο θαηέιαβε θαη πάιη ηελ εμνπζία Λέεο ζθαγέο αξηζηνθξαηψλ ζεκεηψλνληαη φπσο ηνπ Η

Απνθαχθνπ H εμέγεξζε δε θαηά ησλ πινπζίσλ ιακβάλεη γεληθφ ραξαθηήξα Αζπγθξάηεηνο ν Ιαφο

επηδίδεηαη ζε έλα φξγην αίκαηνο θαη αξπαγψλ εμαζθαιίδνληαο γηα ηνπο εγέηεο ηνπ Εεισηέο ηελ εμνπζία

Oη Εεισηέο φπσο ζπλάγεηαη απφ ηηο πεγέο ήζαλ ππέξκαρνη ηεο απνθεληξψζεσο Κνινλφηη ε ηδενινγία

ηνπο είλαη δπζπξνζδηφξηζηε δελ ζπκβαίλεη ην ίδην παξά ηηο ειάρηζηεο πιεξνθνξίεο κε ην πνιηηηθφ

πξφγξακκά ηνπο Ήδε ην ζέξνο ηνπ 1342 εγθαηαζηάζεθε θπβέξλεζε ζηε Θεζζαινλίθε ρσξίο

πξνεγνχκελν ε αλεμάξηεηε Γεκνθξαηία ηεο Θεζζαινλίθεο κε απηνδηνίθεζε θαη άζθεζε εμσηεξηθήο

πνιηηηθήο Ξξφθεηηαη κάιινλ γηα έλα είδνο laquoθνκκνχλαοraquo πνπ ζα δηαξθέζεη σο ην 1350 Ν αθξηβήο φκσο

ραξαθηήξαο ηνπ πνιηηεχκαηφο ηνπο είλαη δχζθνιν λα πξνζδηνξηζζεί Γεγνλφο είλαη φηη φηαλ

απεηιήζεθαλ κε πηψζε oη Εεισηέο ζηξάθεθαλ ζηνλ θξάιε ηεο Πεξβίαο Πηέθ Γνπζάλ γηα βνήζεηα

Απηφ φκσο δπζαξέζηεζε ην Ιαφ ζε ζεκείν πνπ λα πξνζεγγίζεη ηνλ Θαληαθνπδελφ θαη λα δεη κε

ζπκπάζεηα ηνπο αξηζηνθξάηεο Ξέξαλ απφ ηελ χπαξμε ηζρπξνχ εζληθνχ αηζζήκαηνο ηη άιιν καξηπξεί

απηφ απφ ηελ απνπζία ηαμηθήο ζπλεηδήζεσο Ν Ιαφο δελ έπαπζε λα βιέπεη ην φιν ζέκα σο επθαηξία

βειηηψζεσο ησλ ζπλζεθψλ ηεο δσήο ηνπ θαη ηίπνηε πεξηζζφηεξν

ε Ζ ζχκπησζε ηεο ζηάζεσο ησλ Εεισηψλ ηεο Θεζζαινλίθεο κε ηελ θνξχθσζε ηεο ζενινγηθήο έξηδαο

νδήγεζε ζηελ δηαπινθή ηνπο ρη δηφηη oη Εεισηέο αλακείρζεθαλ ζηε ζενινγηθή (εζπραζηηθή) δηέλεμε

πσο ειέρζε παξαπάλσ κνινλφηη oη Εεισηέο νλνκάζζεθαλ laquoαπνζηάηεο ηεο εθθιεζίαοraquo δελ

πεξηέιαβαλ ζην πνιηηηθφ πξφγξακκά ηνπο αληηεθθιεζηαζηηθή ή αληηζξεζθεπηηθή δξάζε νχηε θαίλεηαη

φηη ε Θενινγία αλέπηπμε ζηε δξάζε ηνπο θάπνηα ηδηαίηεξε δπλακηθή Νη αληίζεηεο απφςεηο πνπ ίζρπαλ

ζην παξειζφλ νθείινληαλ ζε ιαλζαζκέλε ζπζρέηηζε ελφο θεηκέλνπ ηνπ Ληθ Θαβάζηια κε ηνπο

Εεισηέο ελψ ζηελ νπζία αλαθεξφηαλ ζε άιιε ππφζεζε H δηαπινθή ζενινγίαο θαη πνιηηηθήο ήηαλ

θαξπφο ηεο αιιειεμαξηήζεσο θαη αιιεινπεξηρσξήζεσο ησλ δχν απηψλ πεξηνρψλ ηνπ βπδαληηλνχ βίνπ

Ζ αλαδήηεζε φκσο θάπνησλ ζρέζεσλ απνδεηθλχεη ηελ απνπζία θάζε έλλνηαο ζπγθξνηεκέλεο

αληηεζπραζηηθήο ηδενινγίαο εθ κέξνπο ησλ πνιηηηθψλ ή (πνιηηηθήο) αληηδεισηηθήο ηδενινγίαο ζηελ

παξάηαμε ησλ Ζζπραζηψλ

Γελ ήηαλ άιισζηε ζπάλην ην θαηλφκελν αληίπαινη ζηνλ έλα ρψξν λα παξνπζηάδνπλ θνηλή ζηάζε έλαληη

ηνπ άιινπ Oη πξσηαγσληζηέο ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ Η Θαληαθνπδελφο θαη Η Απφθαπθνο ζπλέπηπηαλ

ζηε θηιηθή ζηάζε ηνπο έλαληη ηνπ εζπραζκνχ Ν Ληθ Γξεγνξάο θαη ν Γεκ Θπδψλεο εθ πεπνηζήζεσο

αληηπαιακηθνί ήζαλ θίινη θαη νπαδνί ηνπ Θαληαθνπδελνχ ιφγσ θνηλψλ ζπκθεξφλησλ Ν παηξηάξρεο Η

Θαιέθαο θαη ε απηνθξάηεηξα Άλλα ηεο Παβνΐαο ζπλεξγάδνληαλ ζην πνιηηηθφ κέξνο αιι‟ν κελ παηξηάξρεο

έκεηλε θαλαηηθφο αληηπαιακηθφο ε δε απηνθξάηεηξα γηα έλα δηάζηεκα ππνζηήξημε ηνλ Ξαιακά Ν Ιαφο

θεξφηαλ θαη αγφηαλ σο ζπλήζσο ζ‟φιε απηή ηελ ηξαγσδία Αξρηθά (1341) κεγάιν κέξνο ηνπ Ιανχ

έδεημε αληηεζπραζηηθέο δηαζέζεηο θαη απηφ ίζσο έθακε ηνπο Ζζπραζηέο λα ζηξαθνχλ ππέξ ηνπ

Θαληαθνπδελνχ Γελ κπνξεί φκσο θαλείο λα ηζρπξηζζεί φηη φινη oη Ζζπραζηέο αθνινπζνχζαλ ηνλ

Θαληαθνπδελφ ή φηη ήζαλ δεισκέλνη αληηεζπραζηέο φινη oη αληίπαινί ηνπ Ν Γ Θπδψλεο θαη ν Ληθ

Θαβάζηιαο ιρ δηέθεηληαλ θηιηθά πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ αιιά ζενινγηθά ήζαλ ζε αληίπαιεο

παξαηάμεηο Ξνιινί αλζξσπηζηέο εμ άιινπ ππνζηήξηδαλ ηνλ Ξαιακά

Oη Εεισηέο φζνη ηνπιάρηζηνλ είραλ εθθιεζηαζηηθή πξνέιεπζε (κνλαρνί) δηαηεξνχζαλ απφ ηελ επνρή

ηεο Δηθνλνκαρίαο ζπκπάζεηα πξνο ηελ Ξαιαηά Οψκε θαη απηφ ηνπο έθεξλε θνληά ζηνπο θηιελσηηθνχο

Ξαιαηνιφγνπο έζησ θαη αλ ηψξα ε Οψκε ήηαλ εθθξαγθεπκέλε θαη αηξεηηθή Υο γλσζηφλ ν

απηνθξάηνξαο Ησ Ξαιαηνιφγνο επηρείξεζε λα πξαγκαηνπνηήζεη έλσζε κε ηε Οψκε θαη ηειηθά έγηλε

παπηθφοΖ πξνυπφζεζε απηή ήηαλ αξθεηή γηα λα ζηξέθνληαη ελαληίνλ ησλ Ζζπραζηψλ Ζ ηαχηηζε δε εθ

κέξνπο ηνπο ηνπ Ξαιακά κε ηνλ Θαληαθνπδελφ ιφγσ ηνπ εζπραζηηθνχ θξνλήκαηνο ησλ δχν αλδξψλ

ήηαλ επφκελν λα ηνπο θάλεη λα εκπνδίζνπλ ηελ ελζξφληζε ηνπ Ξαιακά φηαλ απηφο εμειέγε

κεηξνπνιίηεο ηεο Θεζζαινλίθεο (1347)

Ν Γξεγφξηνο Ξαιακάο ζ‟φιε ηε δηάξθεηα ηεο θνηλσληθήο αλαζηαηψζεσο παξέκεηλε γλήζηνο εζπραζηήο

θαη παηεξηθφο ζηηο επηινγέο ηνπ Θα ήηαλ κεγάιε εηο βάξνο ηνπ αδηθία ε απφδνζε ζηνλ Ξαιακά

αξηζηνθξαηηθψλ ηδεψλ Ν Ξαιακάο ηάζζνληαο ηελ παξάδνζε ηεο ζεψζεσο πάλσ απφ ηελ πνιηηηθή

ξεπζηφηεηα έκεηλε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Ησ Ξαιαηνιφγν θαη ηελ απηνθξάηεηξα θηλνχκελνο θαη απηφο

σο γλήζηνο laquoβπδαληηλφοraquo ζην θιίκα ηεο λνκηκνθξνζχλεο Ζ αιιεινγξαθία ηνπ κε αγηνξείηεο κνλαρνχο

απνδεηθλχεη ηηο εηξελεπηηθέο πξνζπάζεηέο ηνπ Γελ θηλήζεθε παξαηαμηαθά θαη απέθπγε θάζε αλάκεημε

ππέξ ηεο κηαο ή ηεο άιιεο παξαηάμεσο Ζ εκκνλή ηνπ ζηελ εζπραζηηθή παξάδνζε θαη ε αληίζεζή ηνπ

έλαληη ηνπ Βαξιαάκ θαη ησλ βπδαληηλψλ αληηεζπραζηψλ (πρ Γξεγνξάο) είρε απνθιεηζηηθφ ζηφρν ηε

ζπλέρηζε ηεο παηεξηθφηεηαο θαη ηε δηάζσζε ηεο πλεπκαηηθήο ηαπηφηεηαο ηεο απηνθξαηνξίαο

Απηνεμνξίζζεθε ζηελ Ζξάθιεηα ελνρινχκελνο ζπρλά αιιά κε αλακηγλπφκελνο ζηηο πνιηηηθέο δηελέμεηο

Ζ ζπκπάζεηά ηνπ πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ νθεηιφηαλ ζηελ πξνζήισζε ηνπ Θαληαθνπδελνχ ζηελ

παξάδνζε ηεο Νξζνδνμίαο θαη δελ είρε πνιηηηθά θίλεηξα Ξξέπεη λα ζεσξείηαη βέβαην φηη ε παξνπζία θαη

δξάζε ηνπ Βαξιαάκ ζηελ Αλαηνιή έπεηζε ηνλ Ξαιακά γηα ππαξθηφ θίλδπλν ππνηαγήο ζηε Οψκε ηελ

πλεπκαηηθή αιινηξίσζε ηεο νπνίαο είρε απνθαιχςεη ν Θαιαβξφο αληίπαιφο ηνπ Έηζη εμεγείηαη φηη

θάλεθε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Θαληαθνπδελφ θαη φηαλ εθείλνο ήηαλ αθφκε θίινο θαη ππνζηεξηθηήο ηνπ

Βαξιαάκ θαη πξνζηάηεο ηεο αλζξσπηζηηθεο αλαγελλήζεσο Δίλαη δε γλσζηφ φηη ν Ξαιακάο ζπλέβαιε

ζηε ζπκθηιίσζε Ησ Θαληαθνπδελνχ θαη Ησ Ξαιαηνιφγνπ

Ν Ιαφο κε ην αιάζεην αηζζεηήξηφ ηνπ εξκήλεπζε νξζά ηε ζηάζε ηνπ Ξαιακά θαη δηέγλσζε ηελ

εηιηθξίλεηα ησλ πξνζέζεψλ ηνπ Κεηά ηελ πηψζε ησλ Εεισηψλ πξνο ηνπο νπνίνπο ν Ξαιακάο θάλεθε

εηξεληθφο ν Ιαφο ηνλ δέρζεθε ζηε Θεζζαινλίθε (Γεθέκβξηνο 1350) κε παλεγπξηζκνχο Ν Ξαιακάο

θαηαδίθαζε ηα εγθιήκαηα πνπ είραλ δηαπξαρζεί απφ ηνπο Εεισηέο αιιά εηζήιζε σο εηξελεπηήο ζηε

Θεζζαινλίθε πνπ είρε μαλαβξεί ηνπο θαλνληθνχο ξπζκνχο ηεο

Γ

Oη κέρξη ζήκεξα έξεπλεο ζηνλ 14ν αηψλα ηεο Απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα

γηα ηελ απνηίκεζε ηφζν ηεο ζενινγηθήο έξηδαο φζν θαη ησλ εκθπιίσλ ζπγθξνχζεσλ αιιά θαη ηεο

δπλακηθήο ηνπο ζηελ πεξαηηέξσ δσή ηεο απηνθξαηνξίαο θαη ηε ζπλέρεηα ηνπ Γέλνπο

Δίλαη βέβαηα γεγνλφο φηη oη ζπλέπεηεο ησλ ηδενινγηθψλ εξίδσλ ήζαλ ηξνκαθηηθέο Ζ απηνθξαηνξία

ζπξξηθλσκέλε ήδε εδαθηθά απνδπλακψλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν θαη κέλεη αζσξάθηζηε ζηηο

επεθηαηηθέο δηαζέζεηο ησλ γεηηφλσλ θαη θπξίσο ησλ Νζσκαλψλ Ρν 1354 νη Ρνχξθνη ζα θαηαιάβνπλ ηελ

Θαιιίπνιε παηψληαο ζηαζεξά ζηελ επξσπατθή πιεπξά ηεο απηνθξαηνξίαο Ρν απνηπρεκέλν θίλεκα ησλ

Εεισηψλ δε κπφξεζε λα ζεξαπεχζεη ηελ θνηλσληθή δπζιεηηνπξγία θαη λα θαηαιχζεη ηελ νηθνλνκηθή

αληζφηεηα Ζ απηνθξαηνξία βάδηδε πξνο ηε δχζε ηεο Ρν 1402 ζα πεξηνξηζζεί εδαθηθά ζηελ Ξφιε ηε

Θάζν ηε Πακνζξάθε ηε Ιήκλν ηελ Ρέλεδν θαη ην Κπζηξά Θα είλαη έθηνηε ζιηβεξφ ιείςαλν ηνπ

παιαηνχ έλδνμνπ εαπηνχ ηεο Ν Ζζπραζκφο φκσο σο παηεξηθφηεηα θαη ππαξθηηθή αιήζεηα ζα

επηβηψζεη σο πλεπκαηηθή παξαθαηαζήθε ησλ Οσκεψλ Απηφο ζα δηαηεξήζεη ξσκαιέν ην θξφλεκα θαη

ακείσην ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ θπξίσο κέζα ζηελ καθξφζπξηε δνπιεία Νη ζέζεηο φκσο απηέο

ρξεηάδνληαη θάπνηα αλάιπζε

Ρνλ 14ν αηψλα έιαβε ρψξα ε πξψηε ζε βάζνο αληηπαξάζεζε Αλαηνιήο θαη Γχζεσο ζην ρψξν ηεο

εθθιεζηαζηηθήο παξαδφζεσο Απφ ηνλ 9ν σο ηνλ 11ν αηψλα αλαηνιηθνί θαη δπηηθνί ζενιφγνη

ζπγθξνχνληαλ κε ζέκα ην laquoFilioqueraquo επηζεκαίλνληαο ηελ ππνθξππηφκελε κεηαμχ ηψλ δχν ζενινγηψλ

αληίζεζε αιιά ηνλ 14ν αηψλα γηα πξψηε θνξά δφζεθε ε επθαηξία κε ηελ παξνπζία ελφο απζεληηθνχ

laquoδπηηθνχraquo ζενιφγνπ ζηελ Αλαηνιή ηνπ Βαξιαάκ λα αλαδπζνχλ oη ζενινγηθέο πξνυπνζέζεηο Αλαηνιήο

θαη Γχζεσο θαη λα δηαπηζησζεί ε ξηδηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο κηαο απφ ηελ άιιε θαη ην αζχκπησην κεηαμχ

ηνπο Ζ δπηηθή (θξαγθνιαηηληθή) ζενινγία θαη ν πξνεξρφκελνο απφ απηήλ επξσπατθφο

(θξαγθνγεξκαληθφο) πνιηηηζκφο απνδεηθλχνληαλ απφηνθα κηαο αιινηξησκέλεο Σξηζηηαλνζχλεο πνπ δελ

κπνξνχζε πηα λα νλνκάδεηαη Σξηζηηαληζκφο

πσο νξζά ζεκεηψλεη ν θαζεγεηήο Σξ Γηαλλαξάο laquoίζσο θαη‟εμνρήλ ζηνλ άγην Γξεγφξην ηνλ Ξαιακά

αξρηεπίζθνπν Θεζζαινλίθεο είλαη ελαξγέζηεξε ε επίγλσζε φηη ζηελ πεξίπησζε ησλ θαηλνηνκηψλ ηεο

δπηηθήο εθθιεζίαο δελ έρνπκε απιψο κηα θαηλνχξγηα laquoαίξεζεraquo ηνπ ρξηζηηαληζκνχ [] αιιά [] κηα

ξηδηθή αιινηξίσζε ηνπ ίδηνπ ηνπ ππξήλα ηεο εθθιεζηαζηηθήο αιήζεηαο έλα δηαθνξεηηθφ bdquoρξηζηηαληζκφ‟

ζηνπο αληίπνδεο ηνπ επαγγειηθνχ ηξφπνπ δσήο θαη ζσηεξίαο ηνπ αλζξψπνπraquo Ζ Γχζε είρε δηακνξθψζεη

κέζα ζην δαηδαιψδε ξαζηνλαιηζκφ ηεο Πρνιαζηηθήο έλαλ άιιν laquoρξηζηηαληζκφraquo απφιπηα αζχκπησην κε

εθείλνλ ηεο Αλαηνιήο Ζ εζπραζηηθή Θενινγία ζηελ απηνέθθξαζή ηεο απεθάιπςε ηε δηαθνξά ηεο

Νξζνδνμίαο απφ ηε Γχζε σο laquoαληηπαξάζεζε ηεο εκπεηξίαο ζηελ αθεξεκέλε ζξεζθεπηηθή πεπνίζεζεraquo

Ν γλσζηφο γεξκαλφο βπδαληηλνιφγνο Gelzer δέρζεθε φηη ν Ζζπραζκφο laquoαλήθεη ζηα πην αμηφινγα -ηφζν

απφ ηζηνξηθή φζν θαη απφ πνιηηηζηηθή πιεπξά- θαη πην ελδηαθέξνληα θαηλφκελα φισλ ησλ επνρψλraquo Oη

ξσκενί Ζζπραζηέο ηνπ 14νπ αηψλα κε πξσηνπφξν ηνλ άγην Γξεγφξην Ξαιακά απέδεημαλ ηελ

αδηάζπαζηε πλεπκαηηθή ζπλέρεηα ηνπ laquoΒπδαληίνπraquoΟσκαλίαο Ν Ξαιακάο επαλαδηαηχπσζε ηελ

νξζφδνμε παξάδνζε θαλεξψλνληαο ηελ παηεξηθφηεηά ηνπ Ν Ζζπραζκφο πνπ ελζάξθσλε θαη

πξνάζπηδε ν Ξαιακάο ήηαλ ε ζπνλδπιηθή ζηήιε ηεο δσήο ηεο Οσκαλίαο επί ρίιηα ρξφληα θαη ην

απφβαζξν -θαη πεγή ζπλάκα ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο Ζ καθξφζπξηε φκσο ζενινγηθή δηακάρε απέδεημε πξν

πάλησλ απηφ πνπ θαη ζήκεξα γίλεηαη θαζνιηθά πηα δεθηφ φηη δειαδή ν Ζζπραζκφο δελ ζπληζηνχζε

θαηλνηνκία φπσο θαληαδφηαλ ν αλππνςίαζηνο Βαξιαάκ Αθφκε θαη νη Πρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo

πνπ γηα δηάθνξνπο ιφγνπο ζπληάρζεθαλ καδί ηνπ δελ ακθηζβήηεζαλ ηνλ Ζζπραζκφ Γελ ακθηζβήηεζαλ

δειαδή πνηέ ηε κέζνδφ ηνπ αιιά δηαθσλνχζαλ κφλν γηα ηηο ζπλέπεηέο ηεο δειαδή laquoσο πξνο ηελ

ζενινγηθήλ αμηνιφγεζε ησλ θαξπψλraquo ηεο (Βιάζηνο Φεηδάο) Ζ αληίζεζε θάπνησλ επηζθφπσλ θαηά ησλ

Ζζπραζηψλ εξκελεχεηαη κε αξθεηή δφζε αιεζείαο σο έθθξαζε θφβνπ απμήζεσο ηνπ θχξνπο ησλ

κνλαρψλ

Κε ηηο εζπραζηηθέο ζπλφδνπο (1341 1347 1351) θαη κε ηελ δηαθήξπμε ηεο αγηφηεηαο ηνπ Γξεγνξίνπ

Ξαιακά (1368) ε Νξζνδνμία απνκάθξπλε ηνλ θίλδπλν εθθηινζνθήζεσο ηεο πίζηεσο θαη εθιαηηληζκνχ

(εθθξαγθεχζεψο) ηεο Καδί δε κε ηε ζσηεξηνινγηθή δχλακε ηεο παξαδφζεψο ηεο έζσζε ε Αλαηνιή θαη

ηελ θξαηηθή απηνηέιεηά ηεο

Ζ εκκνλή φκσο ζηνλ Ζζπραζκφ είρε γηα ην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία φρη κφλν ζξεζθεπηηθή ή πνιηηηθή αιιά

θαη πνιηηηζηηθή ζεκαζία δηφηη θαζφξηζε ηελ πεξαηηέξσ ζηάζε φρη κφλν έλαληη ηεο Γχζεσο αιιά θαη ηεο

ειιεληθήο αξραηφηεηαο Ζ Γχζε -απηφ έγηλε θαηαλνεηφ- φρη κφλν δελ ήηαλ πηα νκφςπρε ηεο Αλαηνιήο

αιιά ζπλέρηδε λα απεηιεί πέξαλ απφ ηελ πλεπκαηηθή θαη ηελ πνιηηηζηηθή απφζηαζή ηεο Απφ ηελ άιιε

πιεπξά ε ειιεληθφηεηα πνπ ελζάξθσλαλ oη ζρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo φπσο ν Γξεγνξάο

(δηεθήξπηηε απξνθάιππηα φηη είλαη laquoΈιιελraquo) δηαθνξνπνηφηαλ απφ ηελ ειιεληθφηεηα φπσο

αθνκνηψζεθε κέζα ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πνπ δελ ζπληζηά απιή ζπλέρεηα ηεο ειιεληθήο

αξραηφηεηαο αιιά ππέξβαζή ηεο ζηε λέα ζχλζεζε ηνπ ξσκαίτθνπ πνιηηηζκνχ

Ν Ζζπραζκφο απνδείρζεθε ε κεγαιχηεξε πλεπκαηηθή δχλακε γηα ηελ επηβίσζε ηνπ Γέλνπο Ρν

laquoΒπδάληηνraquo πνιηηηθά πξνρσξνχζε ζηελ πηψζε πλεπκαηηθά φκσο παξέκελε αθκαίν θαη αδνχισην Κεηά

ηελ άισζε ζα ζηγεί κφλν ην πνιηηηθφ κέξνο ηεο δσήο ηνπ Γέλνπο φρη φκσο θαη ην πλεπκαηηθφ αθνχ

laquoθέληξνλ ηεο Οσκαηνζχλεο είλαη ν ζενχκελνο φζηηο θζάλεη εηο ηελ ζέσζηλ εηο νηαλδήπνηε επνρήλ ή

θαηάζηαζηλ θξαηηθήλ ή πνιηηηθήλraquo (π Η Οσκαλίδεο) Κφλνλ oη δπηηθίδνληεο -ελσηηθνί νκφθξνλεο ηνπ

Βαξιαάκ- ζα ζεσξνχλ παξαθκή ην γεγνλφο φηη ε Αλαηνιή δελ έρεη ζρνιαζηηθή Θενινγία θαη ζα

θξνληίζνπλ λα ηελ εηζαγάγνπλ ζηε δσή ηνπ Γέλνπο Ζ νξζφδνμε Αλαηνιή φκσο ηνπ 14νπ αηψλα

απέξξηςε ηνλ Βαξιαάκ θαη ηνλ αλάγθαζε λα θχγεη απνξξίπηνληαο ηελ παξάδνζή ηνπ O Βαξιαάκ

έθπγε δηφηη έλνησζε θπξηνιεθηηθά μέλνο ζηελ Αλαηνιή Oη αξραηνιάηξεο-αληηεζπραζηέο ζά

εγθαηαιείςνπλ αξγφηεξα ην laquoΒπδάληηνλraquo θαζψο ζα πιεζηάδεη ν ηνπξθηθφο θίλδπλνο ή ζα κέλνπλ

ζηξακκέλνη ζηή Γχζε ηαπηηζκέλνη καδί ηεο

Ν Ζζπραζκφο φκσο ζα παίμεη ζεκαληηθφ ελσηηθφ ξφιν θαη ζηα ηαξαγκέλα πνιηηηθά θαη δηαζπαζκέλα

Βαιθάληα ζηα νπνία φπσο άιισζηε θαη ζηε Οσζία ήηαλ ήδε γλσζηφο ν Ζζπραζκφο θπξίσο κέζσ ηνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Πηλαΐηνπ Oη Ζζπραζηέο ζα κεηαθηλνχληαη ειεχζεξα ζ‟φιε ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή απφ

ηφπν ζε ηφπν πάλσ απφ ζχλνξα θαη εζληθέο δηαθνξέο Απηφ ην γεγνλφο έθακε ην κεγάιν αγηνιφγν Fr

Halkin λα νκηιεί γηα κηα laquoΓηεζλή ηνπ Ζζπραζκνχraquo ηαλ ζήκεξα γίλεηαη ιφγνο γηα laquoνξζφδνμν ηφμνraquo σο

πξνπχξγην θαηά ηνπ laquoκνπζνπικαληθνχ ηφμνπraquo ηεο Βαιθαληθήο δελ πξέπεη λα παξαζεσξείηαη ε

εζπραζηηθή πλεπκαηηθφηεηα ε κφλε πνπ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη αιεζηλή ελφηεηα ζηα φξηα ηεο

νξζφδνμεο-ξσκαίηθεο ππεξεζληθήο θαη ππεξθπιεηηθήο νκνςπρίαο Πηελ εζπραζηηθή παξάδνζε

ζεκειηψλεηαη ε δηαβαιθαληθή ελφηεηά καο

Δλψ νη εκθχιηνη ζπαξαγκνί oη θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαη oη ερζξηθέο πξνζβνιέο ζα εμαζζελίζνπλ

πξννδεπηηθά ηελ παξεθκαζκέλε ήδε απηνθξαηνξία νη πλεπκαηηθέο δπλάκεηο ηνπ Γέλνπο κέζα ζηελ

παηεξηθή εζπραζηηθή παξάδνζε ζα απνηξέςνπλ ηνλ θίλδπλν λα κεηαβιεζεί ην laquoBπδάληηνraquoΟσκαλία ζε

θξαγθηθφ πξνηεθηνξάην αιιά παξάιιεια ζα δηαζψζνπλ ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ ηνπ Γέλνπο ψζηε λα

δνπισζεί κφλν ζσκαηηθά απφ ηελ νζσκαληθή βαξβαξφηεηα Π‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο καθξάο δνπιείαο ηα

κνλαζηήξηα κε ηελ εζπραζηηθή παξάδνζή ηνπο ζα δηαθξαηνχλ ηελ ςπρή ηνπ Γέλνπο αδνχισηε Ζ

θαηίζρπζε φκσο ηνπ αληηεζπραζηηθνχ πλεχκαηνο ζην ρψξν ηεο δηαλνήζεσο θαη ηεο πνιηηηθήο κε ηελ

ίδξπζε ηνπ Διιεληθνχ Θξάηνπο (1830) ζα νδεγήζεη κελ ζηελ απειεπζέξσζε απφ ηε δνπιεία ηεο

laquoΡνπξθηάοraquo αιιά φρη θαη απφ εθείλε ηεο laquoΦξαγθηάοraquo Ζ βαξιαακηθή Γχζε ζα πάξεη ηελ εθδίθεζή ηεο Ζ

έθδνζε ησλ έξγσλ ηνπ αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά (ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ θαζεγ Ξ Σξήζηνπ) ζηε

δεθαεηία ηνπ 1960 θαη ε επηζηεκνληθή πξνζθνξά ζενιφγσλ φπσο ν π Η Οσκαλίδεο ζηε δηεξεχλεζε

ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο ζα βνεζήζνπλ ζηελ επαλαλαθάιπςε ησλ ξσκαίηθσλ-νξζνδφμσλ

ζεκειίσλ καο Δίλαη ε αλαβίσζε κηαο ζπλεηδήζεσο πνπ απιψλεηαη αδηάθνπα ζηε γεληά καο -αιεζηλφ

δψξν ηνπ Θενχ ζηελ θξηζηκφηεηα ησλ θαηξψλ καο Ζ επνρή καο έρεη έλα ζεκαληηθφ θνηλφ κε ηνλ

laquoβπδαληηλφraquo 14ν ατψλα θαη ηελ επνρή πξηλ απφ ηελ άισζε ηελ ηξαγηθή ζχγρπζε θαη αδξαλνπνίεζε ησλ

παξαδνζηαθψλ καο θξηηεξίσλ Ζ εζπραζηηθή παξάδνζε πνπ νινέλα αλαγελλάηαη είλαη γη‟απηφ ηδηαίηεξα

αλαγθαία ζήκεξα πνπ φια δείρλνπλ πσο αγγίδνπκε ηελ ηειηθή πηψζε

Ξξση Γεψξγηνο Κεηαιιελφο

Ελληνιζμόρ Μασόμενορ Eκδόζειρ Τήνορ Αθήνα 1995

Βηβιηνγξαθiα(θαη‟επηινγή)

Αξβειέξ-Γιχθαηδε Δι Ζ πνιηηηθή ηδενινγία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο (κεηαθξ Ρ Γξαθνπνχινπ)

Αζήλα Η977

Beck Ζ-G Ζumanismus und Palamismus Xlle Congreacutes Ηnternαtional des Etudes Byzantines 3

Belgrade 196J ζ 63-82

Charanis Ο ldquoObservations νn the laquoAnti-Zealotraquo Discourse of CabasilasrdquoRevue des Etudes Sud-Est

Europeennes IΣ(Η971) ζ 369-76

Charanis Ο ldquoInternal Strife in Byηantium during the fourteenth centuryrdquo Byzantion XV (1940-4Η) ζ

208-230

Σξήζηνπ Ξ άξζξν laquoΕεισηαίraquo ζηή ΘΖΔ 6 (1965) ζη 461- 64

Γηαλλαξά Σξ Νξζνδνμία θαη Γχζε ζηε Λεψηεξε Διιάδα Αζήλα 1992

Guilland R Essais sur Niceacutephore Gregoras Lhomme et loeuvre Paris 1926

Hrochava(V) ldquoLa reacutevolte des Zecirclotes agrave Salonique et les communes italiennesrdquo Byzantinoslavica 22

(1961) 1-Η5

Iζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο (Δθδνηηθήο Αζελψλ) Θ (1980) ζ 152 εε 375 εε (Αγγ Ιαΐνπ θαη Κ

Αλάζηνο)

Jugie Κ laquoPalamas Greacutegoireraquo θαη laquoPalamite Controverseraquo ζην Dictionnaire de Theologie Catholique ΣΗ

(Paris 1932) ζ 1735-1818

Θνξδάηνο Γ Ρα ηειεπηαία ρξφληα ηεο Βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο Αζήλα 1931 Ρνπ Ίδηνπ Ζ Θνκκνχλα

ηεο Θεζζαινλίθεο 1928

Καληδαξίδε Γ Ξαιακηθά Θεζζαινλίθε 1983

Meyedorff J lntroduction ά lEtude de Gregoire Palamas Paris 1959

Ρνπ Ίδηνπ Byzantine Hesychasm Historical Theological and Social problems London Η974

Ρνπ Ίδηνπ Gregory Palamas and orthodox spirituality Λ York 1974

Ληθνδήκνπ Αγηνξείηνπ Ππκβνπιεπηηθφλ Δγρεηξίδηνλ Δλ Βφισ 1969

Nicol DM Church and Sνciety in the last centuries of byzantium Cambridge Η979

Ρνπ Ίδηνπ The Last centuries of Byzantium 1261-1453 London 1972 Ξαλεπηζηήκην ηνπ Θαίκπξηηδ Ζ

ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο εθδ laquoΚέιηζζαraquo η Α 1966

Ξαπαδνπνχινπ ΠηΓ Ππλάληεζηο Νξζνδφμνπ θαη Πρνιαζηηθήο Θενινγίαο Θεζζαινλίθε 1970

Φεηδά Βι Η Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία η Β Αζήλαη 1977

Runciman St Ζ ηειεπηαία Βπδαληηλή Αλαγέλλεζε Αζήλα 1970

Ρνπ Ίδηνπ Ζ Βπδαληηλή Θενθξαηία Αζήλα 1982

π Οσκαλίδε ΗΠ Οσκενζχλε-Οσκαλία-Ονχκειε Θεζζαινλίθε 1981

Ρνπ Ίδηνπ Franks Romans Feudalism and doctrine Αn Interplay between Theology and Society

1981

Ρνπ Ίδηνπ Οσκαίνη ή Οσκενί Ξαηέξεο η1 Θεζζαινλίθε 1984

Sevcenko Η Nicolas Cabasilas laquoΑnti-Zealotraquo Discourse A Reinterpretation D Ν Ο 11 (1957) 79-171

Ρνπ Ίδηνπ Alexios Makrembolites and his laquoDialogueraquo between the Rich and the

Poor Zbornik Radova 6 (1960) 187-228

Setton Kenneth Κ (κεηαθξ ΞΞ Ξαλαγηψηνπ) Tν βπδαληηλφ ππφβαζξν ηεο Ηηαιηθήο Αλαγέλλεζεο

Αζήλα 1989

Πσηεξνπνχινπ Σ Θέκαηα Θενινγίαο ηνπ ΗΓ αηψλνο Αζήλαη 1987

Tafrali Ν Thessalonique αu XIVe siegravecle Paris 1913

Vassiliev AA Ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο 324-1453 (κεηάθξ Γεκ Παβξάκε) Αζήλα 1954

π Βιάρνπ Ηεξνζένπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986

Ρνπ Ίδηνπ Ν άγηνο Γξεγφξηνο ν Ξαιακάο σο αγηνξείηεο (ρηρξ)

Ρνπ Ίδηνπ Κηθξά Δίζνδνο Αζήλα 1992

Weiss G Joannes Kantakuzenos- Aristocrat Staatsmann Kaiser and Moumlnch - in der

Gesellschaftsentwicklung von Byzanz im 14 Jahrhundert Wiesbaden Η969 Werner Δ Gesellschaft und

Kultur im XIV Jahrh ldquoSozial- Oumlkonomischen Fragenrdquo Actes du XIVe Congreacutes International des Etudes

Byzantines 1 Bucarest 1974 93-110

Εαθπζελνχ Γ laquoΗδενινγηθαί Ππγθξνχζεηο εηο ηελ πνιηνξθνπκέλελ Θσλζηαληηλνχπνιηλraquo Λ Δζηία 47 (1950) 794-99

Θσκάο Αθηλάηεο

Απεηθφληζε ηνπ Αγ Θσκά Αθηλάηε απφ ην

Πολύπηςσο Demidoff ηνπ Θάξιν Θξηβέιιη

Όλνκα Θσκάο Αθηλάηεο

Γέλλεζε πεξ 1225

Θάλαηνο 7 Καξηίνπ 1274

Ξεξίνδνο Κεζαησληθή Φηινζνθία

Ξεξηνρή Γπηηθή θηινζνθία

Πρνιή Πρνιαζηηθηζκφο Ηδξπηήο ηνπ

Θνκηζκνχ

Θχξηα

Δλδηαθέξνληα

Κεηαθπζηθή (πεξηι Θενινγία)

Ινγηθή Λνπο Δπηζηεκνινγία

Ζζηθή Ξνιηηηθή

Αμηνζεκείσηεο

Ηδέεο

Ξέληε Απνδείμεηο γηα ηελ

Όπαξμε ηνπ Θενχ Αξρή ηεο

δηπιήο επίδξαζεο

Δπηδξάζεηο[ απφθξπςε ]

Αξηζηνηέιεο Βνήζηνο Δξηνπγέλα Άλζεικνο Ηκπλ

Ονπζλη Καηκνλίδεο Αγ Απγνπζηίλνο

Δπεξέαζε[ απφθξπςε ]

Γθάηιο ηεο Οψκεο Γνδεθξίδνο ηνπ Φνληέλ Εαθ

Καξηηέλ Γ Δ Κ Αλζθφκπ Ρδνλ Ινθ Γάληεο

Γελ ήηαλ άιισζηε ζπάλην ην θαηλφκελν αληίπαινη ζηνλ έλα ρψξν λα παξνπζηάδνπλ θνηλή ζηάζε έλαληη

ηνπ άιινπ Oη πξσηαγσληζηέο ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ Η Θαληαθνπδελφο θαη Η Απφθαπθνο ζπλέπηπηαλ

ζηε θηιηθή ζηάζε ηνπο έλαληη ηνπ εζπραζκνχ Ν Ληθ Γξεγνξάο θαη ν Γεκ Θπδψλεο εθ πεπνηζήζεσο

αληηπαιακηθνί ήζαλ θίινη θαη νπαδνί ηνπ Θαληαθνπδελνχ ιφγσ θνηλψλ ζπκθεξφλησλ Ν παηξηάξρεο Η

Θαιέθαο θαη ε απηνθξάηεηξα Άλλα ηεο Παβνΐαο ζπλεξγάδνληαλ ζην πνιηηηθφ κέξνο αιι‟ν κελ παηξηάξρεο

έκεηλε θαλαηηθφο αληηπαιακηθφο ε δε απηνθξάηεηξα γηα έλα δηάζηεκα ππνζηήξημε ηνλ Ξαιακά Ν Ιαφο

θεξφηαλ θαη αγφηαλ σο ζπλήζσο ζ‟φιε απηή ηελ ηξαγσδία Αξρηθά (1341) κεγάιν κέξνο ηνπ Ιανχ

έδεημε αληηεζπραζηηθέο δηαζέζεηο θαη απηφ ίζσο έθακε ηνπο Ζζπραζηέο λα ζηξαθνχλ ππέξ ηνπ

Θαληαθνπδελνχ Γελ κπνξεί φκσο θαλείο λα ηζρπξηζζεί φηη φινη oη Ζζπραζηέο αθνινπζνχζαλ ηνλ

Θαληαθνπδελφ ή φηη ήζαλ δεισκέλνη αληηεζπραζηέο φινη oη αληίπαινί ηνπ Ν Γ Θπδψλεο θαη ν Ληθ

Θαβάζηιαο ιρ δηέθεηληαλ θηιηθά πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ αιιά ζενινγηθά ήζαλ ζε αληίπαιεο

παξαηάμεηο Ξνιινί αλζξσπηζηέο εμ άιινπ ππνζηήξηδαλ ηνλ Ξαιακά

Oη Εεισηέο φζνη ηνπιάρηζηνλ είραλ εθθιεζηαζηηθή πξνέιεπζε (κνλαρνί) δηαηεξνχζαλ απφ ηελ επνρή

ηεο Δηθνλνκαρίαο ζπκπάζεηα πξνο ηελ Ξαιαηά Οψκε θαη απηφ ηνπο έθεξλε θνληά ζηνπο θηιελσηηθνχο

Ξαιαηνιφγνπο έζησ θαη αλ ηψξα ε Οψκε ήηαλ εθθξαγθεπκέλε θαη αηξεηηθή Υο γλσζηφλ ν

απηνθξάηνξαο Ησ Ξαιαηνιφγνο επηρείξεζε λα πξαγκαηνπνηήζεη έλσζε κε ηε Οψκε θαη ηειηθά έγηλε

παπηθφοΖ πξνυπφζεζε απηή ήηαλ αξθεηή γηα λα ζηξέθνληαη ελαληίνλ ησλ Ζζπραζηψλ Ζ ηαχηηζε δε εθ

κέξνπο ηνπο ηνπ Ξαιακά κε ηνλ Θαληαθνπδελφ ιφγσ ηνπ εζπραζηηθνχ θξνλήκαηνο ησλ δχν αλδξψλ

ήηαλ επφκελν λα ηνπο θάλεη λα εκπνδίζνπλ ηελ ελζξφληζε ηνπ Ξαιακά φηαλ απηφο εμειέγε

κεηξνπνιίηεο ηεο Θεζζαινλίθεο (1347)

Ν Γξεγφξηνο Ξαιακάο ζ‟φιε ηε δηάξθεηα ηεο θνηλσληθήο αλαζηαηψζεσο παξέκεηλε γλήζηνο εζπραζηήο

θαη παηεξηθφο ζηηο επηινγέο ηνπ Θα ήηαλ κεγάιε εηο βάξνο ηνπ αδηθία ε απφδνζε ζηνλ Ξαιακά

αξηζηνθξαηηθψλ ηδεψλ Ν Ξαιακάο ηάζζνληαο ηελ παξάδνζε ηεο ζεψζεσο πάλσ απφ ηελ πνιηηηθή

ξεπζηφηεηα έκεηλε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Ησ Ξαιαηνιφγν θαη ηελ απηνθξάηεηξα θηλνχκελνο θαη απηφο

σο γλήζηνο laquoβπδαληηλφοraquo ζην θιίκα ηεο λνκηκνθξνζχλεο Ζ αιιεινγξαθία ηνπ κε αγηνξείηεο κνλαρνχο

απνδεηθλχεη ηηο εηξελεπηηθέο πξνζπάζεηέο ηνπ Γελ θηλήζεθε παξαηαμηαθά θαη απέθπγε θάζε αλάκεημε

ππέξ ηεο κηαο ή ηεο άιιεο παξαηάμεσο Ζ εκκνλή ηνπ ζηελ εζπραζηηθή παξάδνζε θαη ε αληίζεζή ηνπ

έλαληη ηνπ Βαξιαάκ θαη ησλ βπδαληηλψλ αληηεζπραζηψλ (πρ Γξεγνξάο) είρε απνθιεηζηηθφ ζηφρν ηε

ζπλέρηζε ηεο παηεξηθφηεηαο θαη ηε δηάζσζε ηεο πλεπκαηηθήο ηαπηφηεηαο ηεο απηνθξαηνξίαο

Απηνεμνξίζζεθε ζηελ Ζξάθιεηα ελνρινχκελνο ζπρλά αιιά κε αλακηγλπφκελνο ζηηο πνιηηηθέο δηελέμεηο

Ζ ζπκπάζεηά ηνπ πξνο ηνλ Θαληαθνπδελφ νθεηιφηαλ ζηελ πξνζήισζε ηνπ Θαληαθνπδελνχ ζηελ

παξάδνζε ηεο Νξζνδνμίαο θαη δελ είρε πνιηηηθά θίλεηξα Ξξέπεη λα ζεσξείηαη βέβαην φηη ε παξνπζία θαη

δξάζε ηνπ Βαξιαάκ ζηελ Αλαηνιή έπεηζε ηνλ Ξαιακά γηα ππαξθηφ θίλδπλν ππνηαγήο ζηε Οψκε ηελ

πλεπκαηηθή αιινηξίσζε ηεο νπνίαο είρε απνθαιχςεη ν Θαιαβξφο αληίπαιφο ηνπ Έηζη εμεγείηαη φηη

θάλεθε θηιηθφο απέλαληη ζηνλ Θαληαθνπδελφ θαη φηαλ εθείλνο ήηαλ αθφκε θίινο θαη ππνζηεξηθηήο ηνπ

Βαξιαάκ θαη πξνζηάηεο ηεο αλζξσπηζηηθεο αλαγελλήζεσο Δίλαη δε γλσζηφ φηη ν Ξαιακάο ζπλέβαιε

ζηε ζπκθηιίσζε Ησ Θαληαθνπδελνχ θαη Ησ Ξαιαηνιφγνπ

Ν Ιαφο κε ην αιάζεην αηζζεηήξηφ ηνπ εξκήλεπζε νξζά ηε ζηάζε ηνπ Ξαιακά θαη δηέγλσζε ηελ

εηιηθξίλεηα ησλ πξνζέζεψλ ηνπ Κεηά ηελ πηψζε ησλ Εεισηψλ πξνο ηνπο νπνίνπο ν Ξαιακάο θάλεθε

εηξεληθφο ν Ιαφο ηνλ δέρζεθε ζηε Θεζζαινλίθε (Γεθέκβξηνο 1350) κε παλεγπξηζκνχο Ν Ξαιακάο

θαηαδίθαζε ηα εγθιήκαηα πνπ είραλ δηαπξαρζεί απφ ηνπο Εεισηέο αιιά εηζήιζε σο εηξελεπηήο ζηε

Θεζζαινλίθε πνπ είρε μαλαβξεί ηνπο θαλνληθνχο ξπζκνχο ηεο

Γ

Oη κέρξη ζήκεξα έξεπλεο ζηνλ 14ν αηψλα ηεο Απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα

γηα ηελ απνηίκεζε ηφζν ηεο ζενινγηθήο έξηδαο φζν θαη ησλ εκθπιίσλ ζπγθξνχζεσλ αιιά θαη ηεο

δπλακηθήο ηνπο ζηελ πεξαηηέξσ δσή ηεο απηνθξαηνξίαο θαη ηε ζπλέρεηα ηνπ Γέλνπο

Δίλαη βέβαηα γεγνλφο φηη oη ζπλέπεηεο ησλ ηδενινγηθψλ εξίδσλ ήζαλ ηξνκαθηηθέο Ζ απηνθξαηνξία

ζπξξηθλσκέλε ήδε εδαθηθά απνδπλακψλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν θαη κέλεη αζσξάθηζηε ζηηο

επεθηαηηθέο δηαζέζεηο ησλ γεηηφλσλ θαη θπξίσο ησλ Νζσκαλψλ Ρν 1354 νη Ρνχξθνη ζα θαηαιάβνπλ ηελ

Θαιιίπνιε παηψληαο ζηαζεξά ζηελ επξσπατθή πιεπξά ηεο απηνθξαηνξίαο Ρν απνηπρεκέλν θίλεκα ησλ

Εεισηψλ δε κπφξεζε λα ζεξαπεχζεη ηελ θνηλσληθή δπζιεηηνπξγία θαη λα θαηαιχζεη ηελ νηθνλνκηθή

αληζφηεηα Ζ απηνθξαηνξία βάδηδε πξνο ηε δχζε ηεο Ρν 1402 ζα πεξηνξηζζεί εδαθηθά ζηελ Ξφιε ηε

Θάζν ηε Πακνζξάθε ηε Ιήκλν ηελ Ρέλεδν θαη ην Κπζηξά Θα είλαη έθηνηε ζιηβεξφ ιείςαλν ηνπ

παιαηνχ έλδνμνπ εαπηνχ ηεο Ν Ζζπραζκφο φκσο σο παηεξηθφηεηα θαη ππαξθηηθή αιήζεηα ζα

επηβηψζεη σο πλεπκαηηθή παξαθαηαζήθε ησλ Οσκεψλ Απηφο ζα δηαηεξήζεη ξσκαιέν ην θξφλεκα θαη

ακείσην ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ θπξίσο κέζα ζηελ καθξφζπξηε δνπιεία Νη ζέζεηο φκσο απηέο

ρξεηάδνληαη θάπνηα αλάιπζε

Ρνλ 14ν αηψλα έιαβε ρψξα ε πξψηε ζε βάζνο αληηπαξάζεζε Αλαηνιήο θαη Γχζεσο ζην ρψξν ηεο

εθθιεζηαζηηθήο παξαδφζεσο Απφ ηνλ 9ν σο ηνλ 11ν αηψλα αλαηνιηθνί θαη δπηηθνί ζενιφγνη

ζπγθξνχνληαλ κε ζέκα ην laquoFilioqueraquo επηζεκαίλνληαο ηελ ππνθξππηφκελε κεηαμχ ηψλ δχν ζενινγηψλ

αληίζεζε αιιά ηνλ 14ν αηψλα γηα πξψηε θνξά δφζεθε ε επθαηξία κε ηελ παξνπζία ελφο απζεληηθνχ

laquoδπηηθνχraquo ζενιφγνπ ζηελ Αλαηνιή ηνπ Βαξιαάκ λα αλαδπζνχλ oη ζενινγηθέο πξνυπνζέζεηο Αλαηνιήο

θαη Γχζεσο θαη λα δηαπηζησζεί ε ξηδηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο κηαο απφ ηελ άιιε θαη ην αζχκπησην κεηαμχ

ηνπο Ζ δπηηθή (θξαγθνιαηηληθή) ζενινγία θαη ν πξνεξρφκελνο απφ απηήλ επξσπατθφο

(θξαγθνγεξκαληθφο) πνιηηηζκφο απνδεηθλχνληαλ απφηνθα κηαο αιινηξησκέλεο Σξηζηηαλνζχλεο πνπ δελ

κπνξνχζε πηα λα νλνκάδεηαη Σξηζηηαληζκφο

πσο νξζά ζεκεηψλεη ν θαζεγεηήο Σξ Γηαλλαξάο laquoίζσο θαη‟εμνρήλ ζηνλ άγην Γξεγφξην ηνλ Ξαιακά

αξρηεπίζθνπν Θεζζαινλίθεο είλαη ελαξγέζηεξε ε επίγλσζε φηη ζηελ πεξίπησζε ησλ θαηλνηνκηψλ ηεο

δπηηθήο εθθιεζίαο δελ έρνπκε απιψο κηα θαηλνχξγηα laquoαίξεζεraquo ηνπ ρξηζηηαληζκνχ [] αιιά [] κηα

ξηδηθή αιινηξίσζε ηνπ ίδηνπ ηνπ ππξήλα ηεο εθθιεζηαζηηθήο αιήζεηαο έλα δηαθνξεηηθφ bdquoρξηζηηαληζκφ‟

ζηνπο αληίπνδεο ηνπ επαγγειηθνχ ηξφπνπ δσήο θαη ζσηεξίαο ηνπ αλζξψπνπraquo Ζ Γχζε είρε δηακνξθψζεη

κέζα ζην δαηδαιψδε ξαζηνλαιηζκφ ηεο Πρνιαζηηθήο έλαλ άιιν laquoρξηζηηαληζκφraquo απφιπηα αζχκπησην κε

εθείλνλ ηεο Αλαηνιήο Ζ εζπραζηηθή Θενινγία ζηελ απηνέθθξαζή ηεο απεθάιπςε ηε δηαθνξά ηεο

Νξζνδνμίαο απφ ηε Γχζε σο laquoαληηπαξάζεζε ηεο εκπεηξίαο ζηελ αθεξεκέλε ζξεζθεπηηθή πεπνίζεζεraquo

Ν γλσζηφο γεξκαλφο βπδαληηλνιφγνο Gelzer δέρζεθε φηη ν Ζζπραζκφο laquoαλήθεη ζηα πην αμηφινγα -ηφζν

απφ ηζηνξηθή φζν θαη απφ πνιηηηζηηθή πιεπξά- θαη πην ελδηαθέξνληα θαηλφκελα φισλ ησλ επνρψλraquo Oη

ξσκενί Ζζπραζηέο ηνπ 14νπ αηψλα κε πξσηνπφξν ηνλ άγην Γξεγφξην Ξαιακά απέδεημαλ ηελ

αδηάζπαζηε πλεπκαηηθή ζπλέρεηα ηνπ laquoΒπδαληίνπraquoΟσκαλίαο Ν Ξαιακάο επαλαδηαηχπσζε ηελ

νξζφδνμε παξάδνζε θαλεξψλνληαο ηελ παηεξηθφηεηά ηνπ Ν Ζζπραζκφο πνπ ελζάξθσλε θαη

πξνάζπηδε ν Ξαιακάο ήηαλ ε ζπνλδπιηθή ζηήιε ηεο δσήο ηεο Οσκαλίαο επί ρίιηα ρξφληα θαη ην

απφβαζξν -θαη πεγή ζπλάκα ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο Ζ καθξφζπξηε φκσο ζενινγηθή δηακάρε απέδεημε πξν

πάλησλ απηφ πνπ θαη ζήκεξα γίλεηαη θαζνιηθά πηα δεθηφ φηη δειαδή ν Ζζπραζκφο δελ ζπληζηνχζε

θαηλνηνκία φπσο θαληαδφηαλ ν αλππνςίαζηνο Βαξιαάκ Αθφκε θαη νη Πρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo

πνπ γηα δηάθνξνπο ιφγνπο ζπληάρζεθαλ καδί ηνπ δελ ακθηζβήηεζαλ ηνλ Ζζπραζκφ Γελ ακθηζβήηεζαλ

δειαδή πνηέ ηε κέζνδφ ηνπ αιιά δηαθσλνχζαλ κφλν γηα ηηο ζπλέπεηέο ηεο δειαδή laquoσο πξνο ηελ

ζενινγηθήλ αμηνιφγεζε ησλ θαξπψλraquo ηεο (Βιάζηνο Φεηδάο) Ζ αληίζεζε θάπνησλ επηζθφπσλ θαηά ησλ

Ζζπραζηψλ εξκελεχεηαη κε αξθεηή δφζε αιεζείαο σο έθθξαζε θφβνπ απμήζεσο ηνπ θχξνπο ησλ

κνλαρψλ

Κε ηηο εζπραζηηθέο ζπλφδνπο (1341 1347 1351) θαη κε ηελ δηαθήξπμε ηεο αγηφηεηαο ηνπ Γξεγνξίνπ

Ξαιακά (1368) ε Νξζνδνμία απνκάθξπλε ηνλ θίλδπλν εθθηινζνθήζεσο ηεο πίζηεσο θαη εθιαηηληζκνχ

(εθθξαγθεχζεψο) ηεο Καδί δε κε ηε ζσηεξηνινγηθή δχλακε ηεο παξαδφζεψο ηεο έζσζε ε Αλαηνιή θαη

ηελ θξαηηθή απηνηέιεηά ηεο

Ζ εκκνλή φκσο ζηνλ Ζζπραζκφ είρε γηα ην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία φρη κφλν ζξεζθεπηηθή ή πνιηηηθή αιιά

θαη πνιηηηζηηθή ζεκαζία δηφηη θαζφξηζε ηελ πεξαηηέξσ ζηάζε φρη κφλν έλαληη ηεο Γχζεσο αιιά θαη ηεο

ειιεληθήο αξραηφηεηαο Ζ Γχζε -απηφ έγηλε θαηαλνεηφ- φρη κφλν δελ ήηαλ πηα νκφςπρε ηεο Αλαηνιήο

αιιά ζπλέρηδε λα απεηιεί πέξαλ απφ ηελ πλεπκαηηθή θαη ηελ πνιηηηζηηθή απφζηαζή ηεο Απφ ηελ άιιε

πιεπξά ε ειιεληθφηεηα πνπ ελζάξθσλαλ oη ζρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo φπσο ν Γξεγνξάο

(δηεθήξπηηε απξνθάιππηα φηη είλαη laquoΈιιελraquo) δηαθνξνπνηφηαλ απφ ηελ ειιεληθφηεηα φπσο

αθνκνηψζεθε κέζα ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πνπ δελ ζπληζηά απιή ζπλέρεηα ηεο ειιεληθήο

αξραηφηεηαο αιιά ππέξβαζή ηεο ζηε λέα ζχλζεζε ηνπ ξσκαίτθνπ πνιηηηζκνχ

Ν Ζζπραζκφο απνδείρζεθε ε κεγαιχηεξε πλεπκαηηθή δχλακε γηα ηελ επηβίσζε ηνπ Γέλνπο Ρν

laquoΒπδάληηνraquo πνιηηηθά πξνρσξνχζε ζηελ πηψζε πλεπκαηηθά φκσο παξέκελε αθκαίν θαη αδνχισην Κεηά

ηελ άισζε ζα ζηγεί κφλν ην πνιηηηθφ κέξνο ηεο δσήο ηνπ Γέλνπο φρη φκσο θαη ην πλεπκαηηθφ αθνχ

laquoθέληξνλ ηεο Οσκαηνζχλεο είλαη ν ζενχκελνο φζηηο θζάλεη εηο ηελ ζέσζηλ εηο νηαλδήπνηε επνρήλ ή

θαηάζηαζηλ θξαηηθήλ ή πνιηηηθήλraquo (π Η Οσκαλίδεο) Κφλνλ oη δπηηθίδνληεο -ελσηηθνί νκφθξνλεο ηνπ

Βαξιαάκ- ζα ζεσξνχλ παξαθκή ην γεγνλφο φηη ε Αλαηνιή δελ έρεη ζρνιαζηηθή Θενινγία θαη ζα

θξνληίζνπλ λα ηελ εηζαγάγνπλ ζηε δσή ηνπ Γέλνπο Ζ νξζφδνμε Αλαηνιή φκσο ηνπ 14νπ αηψλα

απέξξηςε ηνλ Βαξιαάκ θαη ηνλ αλάγθαζε λα θχγεη απνξξίπηνληαο ηελ παξάδνζή ηνπ O Βαξιαάκ

έθπγε δηφηη έλνησζε θπξηνιεθηηθά μέλνο ζηελ Αλαηνιή Oη αξραηνιάηξεο-αληηεζπραζηέο ζά

εγθαηαιείςνπλ αξγφηεξα ην laquoΒπδάληηνλraquo θαζψο ζα πιεζηάδεη ν ηνπξθηθφο θίλδπλνο ή ζα κέλνπλ

ζηξακκέλνη ζηή Γχζε ηαπηηζκέλνη καδί ηεο

Ν Ζζπραζκφο φκσο ζα παίμεη ζεκαληηθφ ελσηηθφ ξφιν θαη ζηα ηαξαγκέλα πνιηηηθά θαη δηαζπαζκέλα

Βαιθάληα ζηα νπνία φπσο άιισζηε θαη ζηε Οσζία ήηαλ ήδε γλσζηφο ν Ζζπραζκφο θπξίσο κέζσ ηνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Πηλαΐηνπ Oη Ζζπραζηέο ζα κεηαθηλνχληαη ειεχζεξα ζ‟φιε ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή απφ

ηφπν ζε ηφπν πάλσ απφ ζχλνξα θαη εζληθέο δηαθνξέο Απηφ ην γεγνλφο έθακε ην κεγάιν αγηνιφγν Fr

Halkin λα νκηιεί γηα κηα laquoΓηεζλή ηνπ Ζζπραζκνχraquo ηαλ ζήκεξα γίλεηαη ιφγνο γηα laquoνξζφδνμν ηφμνraquo σο

πξνπχξγην θαηά ηνπ laquoκνπζνπικαληθνχ ηφμνπraquo ηεο Βαιθαληθήο δελ πξέπεη λα παξαζεσξείηαη ε

εζπραζηηθή πλεπκαηηθφηεηα ε κφλε πνπ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη αιεζηλή ελφηεηα ζηα φξηα ηεο

νξζφδνμεο-ξσκαίηθεο ππεξεζληθήο θαη ππεξθπιεηηθήο νκνςπρίαο Πηελ εζπραζηηθή παξάδνζε

ζεκειηψλεηαη ε δηαβαιθαληθή ελφηεηά καο

Δλψ νη εκθχιηνη ζπαξαγκνί oη θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαη oη ερζξηθέο πξνζβνιέο ζα εμαζζελίζνπλ

πξννδεπηηθά ηελ παξεθκαζκέλε ήδε απηνθξαηνξία νη πλεπκαηηθέο δπλάκεηο ηνπ Γέλνπο κέζα ζηελ

παηεξηθή εζπραζηηθή παξάδνζε ζα απνηξέςνπλ ηνλ θίλδπλν λα κεηαβιεζεί ην laquoBπδάληηνraquoΟσκαλία ζε

θξαγθηθφ πξνηεθηνξάην αιιά παξάιιεια ζα δηαζψζνπλ ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ ηνπ Γέλνπο ψζηε λα

δνπισζεί κφλν ζσκαηηθά απφ ηελ νζσκαληθή βαξβαξφηεηα Π‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο καθξάο δνπιείαο ηα

κνλαζηήξηα κε ηελ εζπραζηηθή παξάδνζή ηνπο ζα δηαθξαηνχλ ηελ ςπρή ηνπ Γέλνπο αδνχισηε Ζ

θαηίζρπζε φκσο ηνπ αληηεζπραζηηθνχ πλεχκαηνο ζην ρψξν ηεο δηαλνήζεσο θαη ηεο πνιηηηθήο κε ηελ

ίδξπζε ηνπ Διιεληθνχ Θξάηνπο (1830) ζα νδεγήζεη κελ ζηελ απειεπζέξσζε απφ ηε δνπιεία ηεο

laquoΡνπξθηάοraquo αιιά φρη θαη απφ εθείλε ηεο laquoΦξαγθηάοraquo Ζ βαξιαακηθή Γχζε ζα πάξεη ηελ εθδίθεζή ηεο Ζ

έθδνζε ησλ έξγσλ ηνπ αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά (ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ θαζεγ Ξ Σξήζηνπ) ζηε

δεθαεηία ηνπ 1960 θαη ε επηζηεκνληθή πξνζθνξά ζενιφγσλ φπσο ν π Η Οσκαλίδεο ζηε δηεξεχλεζε

ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο ζα βνεζήζνπλ ζηελ επαλαλαθάιπςε ησλ ξσκαίηθσλ-νξζνδφμσλ

ζεκειίσλ καο Δίλαη ε αλαβίσζε κηαο ζπλεηδήζεσο πνπ απιψλεηαη αδηάθνπα ζηε γεληά καο -αιεζηλφ

δψξν ηνπ Θενχ ζηελ θξηζηκφηεηα ησλ θαηξψλ καο Ζ επνρή καο έρεη έλα ζεκαληηθφ θνηλφ κε ηνλ

laquoβπδαληηλφraquo 14ν ατψλα θαη ηελ επνρή πξηλ απφ ηελ άισζε ηελ ηξαγηθή ζχγρπζε θαη αδξαλνπνίεζε ησλ

παξαδνζηαθψλ καο θξηηεξίσλ Ζ εζπραζηηθή παξάδνζε πνπ νινέλα αλαγελλάηαη είλαη γη‟απηφ ηδηαίηεξα

αλαγθαία ζήκεξα πνπ φια δείρλνπλ πσο αγγίδνπκε ηελ ηειηθή πηψζε

Ξξση Γεψξγηνο Κεηαιιελφο

Ελληνιζμόρ Μασόμενορ Eκδόζειρ Τήνορ Αθήνα 1995

Βηβιηνγξαθiα(θαη‟επηινγή)

Αξβειέξ-Γιχθαηδε Δι Ζ πνιηηηθή ηδενινγία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο (κεηαθξ Ρ Γξαθνπνχινπ)

Αζήλα Η977

Beck Ζ-G Ζumanismus und Palamismus Xlle Congreacutes Ηnternαtional des Etudes Byzantines 3

Belgrade 196J ζ 63-82

Charanis Ο ldquoObservations νn the laquoAnti-Zealotraquo Discourse of CabasilasrdquoRevue des Etudes Sud-Est

Europeennes IΣ(Η971) ζ 369-76

Charanis Ο ldquoInternal Strife in Byηantium during the fourteenth centuryrdquo Byzantion XV (1940-4Η) ζ

208-230

Σξήζηνπ Ξ άξζξν laquoΕεισηαίraquo ζηή ΘΖΔ 6 (1965) ζη 461- 64

Γηαλλαξά Σξ Νξζνδνμία θαη Γχζε ζηε Λεψηεξε Διιάδα Αζήλα 1992

Guilland R Essais sur Niceacutephore Gregoras Lhomme et loeuvre Paris 1926

Hrochava(V) ldquoLa reacutevolte des Zecirclotes agrave Salonique et les communes italiennesrdquo Byzantinoslavica 22

(1961) 1-Η5

Iζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο (Δθδνηηθήο Αζελψλ) Θ (1980) ζ 152 εε 375 εε (Αγγ Ιαΐνπ θαη Κ

Αλάζηνο)

Jugie Κ laquoPalamas Greacutegoireraquo θαη laquoPalamite Controverseraquo ζην Dictionnaire de Theologie Catholique ΣΗ

(Paris 1932) ζ 1735-1818

Θνξδάηνο Γ Ρα ηειεπηαία ρξφληα ηεο Βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο Αζήλα 1931 Ρνπ Ίδηνπ Ζ Θνκκνχλα

ηεο Θεζζαινλίθεο 1928

Καληδαξίδε Γ Ξαιακηθά Θεζζαινλίθε 1983

Meyedorff J lntroduction ά lEtude de Gregoire Palamas Paris 1959

Ρνπ Ίδηνπ Byzantine Hesychasm Historical Theological and Social problems London Η974

Ρνπ Ίδηνπ Gregory Palamas and orthodox spirituality Λ York 1974

Ληθνδήκνπ Αγηνξείηνπ Ππκβνπιεπηηθφλ Δγρεηξίδηνλ Δλ Βφισ 1969

Nicol DM Church and Sνciety in the last centuries of byzantium Cambridge Η979

Ρνπ Ίδηνπ The Last centuries of Byzantium 1261-1453 London 1972 Ξαλεπηζηήκην ηνπ Θαίκπξηηδ Ζ

ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο εθδ laquoΚέιηζζαraquo η Α 1966

Ξαπαδνπνχινπ ΠηΓ Ππλάληεζηο Νξζνδφμνπ θαη Πρνιαζηηθήο Θενινγίαο Θεζζαινλίθε 1970

Φεηδά Βι Η Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία η Β Αζήλαη 1977

Runciman St Ζ ηειεπηαία Βπδαληηλή Αλαγέλλεζε Αζήλα 1970

Ρνπ Ίδηνπ Ζ Βπδαληηλή Θενθξαηία Αζήλα 1982

π Οσκαλίδε ΗΠ Οσκενζχλε-Οσκαλία-Ονχκειε Θεζζαινλίθε 1981

Ρνπ Ίδηνπ Franks Romans Feudalism and doctrine Αn Interplay between Theology and Society

1981

Ρνπ Ίδηνπ Οσκαίνη ή Οσκενί Ξαηέξεο η1 Θεζζαινλίθε 1984

Sevcenko Η Nicolas Cabasilas laquoΑnti-Zealotraquo Discourse A Reinterpretation D Ν Ο 11 (1957) 79-171

Ρνπ Ίδηνπ Alexios Makrembolites and his laquoDialogueraquo between the Rich and the

Poor Zbornik Radova 6 (1960) 187-228

Setton Kenneth Κ (κεηαθξ ΞΞ Ξαλαγηψηνπ) Tν βπδαληηλφ ππφβαζξν ηεο Ηηαιηθήο Αλαγέλλεζεο

Αζήλα 1989

Πσηεξνπνχινπ Σ Θέκαηα Θενινγίαο ηνπ ΗΓ αηψλνο Αζήλαη 1987

Tafrali Ν Thessalonique αu XIVe siegravecle Paris 1913

Vassiliev AA Ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο 324-1453 (κεηάθξ Γεκ Παβξάκε) Αζήλα 1954

π Βιάρνπ Ηεξνζένπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986

Ρνπ Ίδηνπ Ν άγηνο Γξεγφξηνο ν Ξαιακάο σο αγηνξείηεο (ρηρξ)

Ρνπ Ίδηνπ Κηθξά Δίζνδνο Αζήλα 1992

Weiss G Joannes Kantakuzenos- Aristocrat Staatsmann Kaiser and Moumlnch - in der

Gesellschaftsentwicklung von Byzanz im 14 Jahrhundert Wiesbaden Η969 Werner Δ Gesellschaft und

Kultur im XIV Jahrh ldquoSozial- Oumlkonomischen Fragenrdquo Actes du XIVe Congreacutes International des Etudes

Byzantines 1 Bucarest 1974 93-110

Εαθπζελνχ Γ laquoΗδενινγηθαί Ππγθξνχζεηο εηο ηελ πνιηνξθνπκέλελ Θσλζηαληηλνχπνιηλraquo Λ Δζηία 47 (1950) 794-99

Θσκάο Αθηλάηεο

Απεηθφληζε ηνπ Αγ Θσκά Αθηλάηε απφ ην

Πολύπηςσο Demidoff ηνπ Θάξιν Θξηβέιιη

Όλνκα Θσκάο Αθηλάηεο

Γέλλεζε πεξ 1225

Θάλαηνο 7 Καξηίνπ 1274

Ξεξίνδνο Κεζαησληθή Φηινζνθία

Ξεξηνρή Γπηηθή θηινζνθία

Πρνιή Πρνιαζηηθηζκφο Ηδξπηήο ηνπ

Θνκηζκνχ

Θχξηα

Δλδηαθέξνληα

Κεηαθπζηθή (πεξηι Θενινγία)

Ινγηθή Λνπο Δπηζηεκνινγία

Ζζηθή Ξνιηηηθή

Αμηνζεκείσηεο

Ηδέεο

Ξέληε Απνδείμεηο γηα ηελ

Όπαξμε ηνπ Θενχ Αξρή ηεο

δηπιήο επίδξαζεο

Δπηδξάζεηο[ απφθξπςε ]

Αξηζηνηέιεο Βνήζηνο Δξηνπγέλα Άλζεικνο Ηκπλ

Ονπζλη Καηκνλίδεο Αγ Απγνπζηίλνο

Δπεξέαζε[ απφθξπςε ]

Γθάηιο ηεο Οψκεο Γνδεθξίδνο ηνπ Φνληέλ Εαθ

Καξηηέλ Γ Δ Κ Αλζθφκπ Ρδνλ Ινθ Γάληεο

ακείσην ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ θπξίσο κέζα ζηελ καθξφζπξηε δνπιεία Νη ζέζεηο φκσο απηέο

ρξεηάδνληαη θάπνηα αλάιπζε

Ρνλ 14ν αηψλα έιαβε ρψξα ε πξψηε ζε βάζνο αληηπαξάζεζε Αλαηνιήο θαη Γχζεσο ζην ρψξν ηεο

εθθιεζηαζηηθήο παξαδφζεσο Απφ ηνλ 9ν σο ηνλ 11ν αηψλα αλαηνιηθνί θαη δπηηθνί ζενιφγνη

ζπγθξνχνληαλ κε ζέκα ην laquoFilioqueraquo επηζεκαίλνληαο ηελ ππνθξππηφκελε κεηαμχ ηψλ δχν ζενινγηψλ

αληίζεζε αιιά ηνλ 14ν αηψλα γηα πξψηε θνξά δφζεθε ε επθαηξία κε ηελ παξνπζία ελφο απζεληηθνχ

laquoδπηηθνχraquo ζενιφγνπ ζηελ Αλαηνιή ηνπ Βαξιαάκ λα αλαδπζνχλ oη ζενινγηθέο πξνυπνζέζεηο Αλαηνιήο

θαη Γχζεσο θαη λα δηαπηζησζεί ε ξηδηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο κηαο απφ ηελ άιιε θαη ην αζχκπησην κεηαμχ

ηνπο Ζ δπηηθή (θξαγθνιαηηληθή) ζενινγία θαη ν πξνεξρφκελνο απφ απηήλ επξσπατθφο

(θξαγθνγεξκαληθφο) πνιηηηζκφο απνδεηθλχνληαλ απφηνθα κηαο αιινηξησκέλεο Σξηζηηαλνζχλεο πνπ δελ

κπνξνχζε πηα λα νλνκάδεηαη Σξηζηηαληζκφο

πσο νξζά ζεκεηψλεη ν θαζεγεηήο Σξ Γηαλλαξάο laquoίζσο θαη‟εμνρήλ ζηνλ άγην Γξεγφξην ηνλ Ξαιακά

αξρηεπίζθνπν Θεζζαινλίθεο είλαη ελαξγέζηεξε ε επίγλσζε φηη ζηελ πεξίπησζε ησλ θαηλνηνκηψλ ηεο

δπηηθήο εθθιεζίαο δελ έρνπκε απιψο κηα θαηλνχξγηα laquoαίξεζεraquo ηνπ ρξηζηηαληζκνχ [] αιιά [] κηα

ξηδηθή αιινηξίσζε ηνπ ίδηνπ ηνπ ππξήλα ηεο εθθιεζηαζηηθήο αιήζεηαο έλα δηαθνξεηηθφ bdquoρξηζηηαληζκφ‟

ζηνπο αληίπνδεο ηνπ επαγγειηθνχ ηξφπνπ δσήο θαη ζσηεξίαο ηνπ αλζξψπνπraquo Ζ Γχζε είρε δηακνξθψζεη

κέζα ζην δαηδαιψδε ξαζηνλαιηζκφ ηεο Πρνιαζηηθήο έλαλ άιιν laquoρξηζηηαληζκφraquo απφιπηα αζχκπησην κε

εθείλνλ ηεο Αλαηνιήο Ζ εζπραζηηθή Θενινγία ζηελ απηνέθθξαζή ηεο απεθάιπςε ηε δηαθνξά ηεο

Νξζνδνμίαο απφ ηε Γχζε σο laquoαληηπαξάζεζε ηεο εκπεηξίαο ζηελ αθεξεκέλε ζξεζθεπηηθή πεπνίζεζεraquo

Ν γλσζηφο γεξκαλφο βπδαληηλνιφγνο Gelzer δέρζεθε φηη ν Ζζπραζκφο laquoαλήθεη ζηα πην αμηφινγα -ηφζν

απφ ηζηνξηθή φζν θαη απφ πνιηηηζηηθή πιεπξά- θαη πην ελδηαθέξνληα θαηλφκελα φισλ ησλ επνρψλraquo Oη

ξσκενί Ζζπραζηέο ηνπ 14νπ αηψλα κε πξσηνπφξν ηνλ άγην Γξεγφξην Ξαιακά απέδεημαλ ηελ

αδηάζπαζηε πλεπκαηηθή ζπλέρεηα ηνπ laquoΒπδαληίνπraquoΟσκαλίαο Ν Ξαιακάο επαλαδηαηχπσζε ηελ

νξζφδνμε παξάδνζε θαλεξψλνληαο ηελ παηεξηθφηεηά ηνπ Ν Ζζπραζκφο πνπ ελζάξθσλε θαη

πξνάζπηδε ν Ξαιακάο ήηαλ ε ζπνλδπιηθή ζηήιε ηεο δσήο ηεο Οσκαλίαο επί ρίιηα ρξφληα θαη ην

απφβαζξν -θαη πεγή ζπλάκα ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο Ζ καθξφζπξηε φκσο ζενινγηθή δηακάρε απέδεημε πξν

πάλησλ απηφ πνπ θαη ζήκεξα γίλεηαη θαζνιηθά πηα δεθηφ φηη δειαδή ν Ζζπραζκφο δελ ζπληζηνχζε

θαηλνηνκία φπσο θαληαδφηαλ ν αλππνςίαζηνο Βαξιαάκ Αθφκε θαη νη Πρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo

πνπ γηα δηάθνξνπο ιφγνπο ζπληάρζεθαλ καδί ηνπ δελ ακθηζβήηεζαλ ηνλ Ζζπραζκφ Γελ ακθηζβήηεζαλ

δειαδή πνηέ ηε κέζνδφ ηνπ αιιά δηαθσλνχζαλ κφλν γηα ηηο ζπλέπεηέο ηεο δειαδή laquoσο πξνο ηελ

ζενινγηθήλ αμηνιφγεζε ησλ θαξπψλraquo ηεο (Βιάζηνο Φεηδάο) Ζ αληίζεζε θάπνησλ επηζθφπσλ θαηά ησλ

Ζζπραζηψλ εξκελεχεηαη κε αξθεηή δφζε αιεζείαο σο έθθξαζε θφβνπ απμήζεσο ηνπ θχξνπο ησλ

κνλαρψλ

Κε ηηο εζπραζηηθέο ζπλφδνπο (1341 1347 1351) θαη κε ηελ δηαθήξπμε ηεο αγηφηεηαο ηνπ Γξεγνξίνπ

Ξαιακά (1368) ε Νξζνδνμία απνκάθξπλε ηνλ θίλδπλν εθθηινζνθήζεσο ηεο πίζηεσο θαη εθιαηηληζκνχ

(εθθξαγθεχζεψο) ηεο Καδί δε κε ηε ζσηεξηνινγηθή δχλακε ηεο παξαδφζεψο ηεο έζσζε ε Αλαηνιή θαη

ηελ θξαηηθή απηνηέιεηά ηεο

Ζ εκκνλή φκσο ζηνλ Ζζπραζκφ είρε γηα ην laquoΒπδάληηνraquoΟσκαλία φρη κφλν ζξεζθεπηηθή ή πνιηηηθή αιιά

θαη πνιηηηζηηθή ζεκαζία δηφηη θαζφξηζε ηελ πεξαηηέξσ ζηάζε φρη κφλν έλαληη ηεο Γχζεσο αιιά θαη ηεο

ειιεληθήο αξραηφηεηαο Ζ Γχζε -απηφ έγηλε θαηαλνεηφ- φρη κφλν δελ ήηαλ πηα νκφςπρε ηεο Αλαηνιήο

αιιά ζπλέρηδε λα απεηιεί πέξαλ απφ ηελ πλεπκαηηθή θαη ηελ πνιηηηζηηθή απφζηαζή ηεο Απφ ηελ άιιε

πιεπξά ε ειιεληθφηεηα πνπ ελζάξθσλαλ oη ζρνιαζηηθνί ηνπ laquoΒπδαληίνπraquo φπσο ν Γξεγνξάο

(δηεθήξπηηε απξνθάιππηα φηη είλαη laquoΈιιελraquo) δηαθνξνπνηφηαλ απφ ηελ ειιεληθφηεηα φπσο

αθνκνηψζεθε κέζα ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πνπ δελ ζπληζηά απιή ζπλέρεηα ηεο ειιεληθήο

αξραηφηεηαο αιιά ππέξβαζή ηεο ζηε λέα ζχλζεζε ηνπ ξσκαίτθνπ πνιηηηζκνχ

Ν Ζζπραζκφο απνδείρζεθε ε κεγαιχηεξε πλεπκαηηθή δχλακε γηα ηελ επηβίσζε ηνπ Γέλνπο Ρν

laquoΒπδάληηνraquo πνιηηηθά πξνρσξνχζε ζηελ πηψζε πλεπκαηηθά φκσο παξέκελε αθκαίν θαη αδνχισην Κεηά

ηελ άισζε ζα ζηγεί κφλν ην πνιηηηθφ κέξνο ηεο δσήο ηνπ Γέλνπο φρη φκσο θαη ην πλεπκαηηθφ αθνχ

laquoθέληξνλ ηεο Οσκαηνζχλεο είλαη ν ζενχκελνο φζηηο θζάλεη εηο ηελ ζέσζηλ εηο νηαλδήπνηε επνρήλ ή

θαηάζηαζηλ θξαηηθήλ ή πνιηηηθήλraquo (π Η Οσκαλίδεο) Κφλνλ oη δπηηθίδνληεο -ελσηηθνί νκφθξνλεο ηνπ

Βαξιαάκ- ζα ζεσξνχλ παξαθκή ην γεγνλφο φηη ε Αλαηνιή δελ έρεη ζρνιαζηηθή Θενινγία θαη ζα

θξνληίζνπλ λα ηελ εηζαγάγνπλ ζηε δσή ηνπ Γέλνπο Ζ νξζφδνμε Αλαηνιή φκσο ηνπ 14νπ αηψλα

απέξξηςε ηνλ Βαξιαάκ θαη ηνλ αλάγθαζε λα θχγεη απνξξίπηνληαο ηελ παξάδνζή ηνπ O Βαξιαάκ

έθπγε δηφηη έλνησζε θπξηνιεθηηθά μέλνο ζηελ Αλαηνιή Oη αξραηνιάηξεο-αληηεζπραζηέο ζά

εγθαηαιείςνπλ αξγφηεξα ην laquoΒπδάληηνλraquo θαζψο ζα πιεζηάδεη ν ηνπξθηθφο θίλδπλνο ή ζα κέλνπλ

ζηξακκέλνη ζηή Γχζε ηαπηηζκέλνη καδί ηεο

Ν Ζζπραζκφο φκσο ζα παίμεη ζεκαληηθφ ελσηηθφ ξφιν θαη ζηα ηαξαγκέλα πνιηηηθά θαη δηαζπαζκέλα

Βαιθάληα ζηα νπνία φπσο άιισζηε θαη ζηε Οσζία ήηαλ ήδε γλσζηφο ν Ζζπραζκφο θπξίσο κέζσ ηνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Πηλαΐηνπ Oη Ζζπραζηέο ζα κεηαθηλνχληαη ειεχζεξα ζ‟φιε ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή απφ

ηφπν ζε ηφπν πάλσ απφ ζχλνξα θαη εζληθέο δηαθνξέο Απηφ ην γεγνλφο έθακε ην κεγάιν αγηνιφγν Fr

Halkin λα νκηιεί γηα κηα laquoΓηεζλή ηνπ Ζζπραζκνχraquo ηαλ ζήκεξα γίλεηαη ιφγνο γηα laquoνξζφδνμν ηφμνraquo σο

πξνπχξγην θαηά ηνπ laquoκνπζνπικαληθνχ ηφμνπraquo ηεο Βαιθαληθήο δελ πξέπεη λα παξαζεσξείηαη ε

εζπραζηηθή πλεπκαηηθφηεηα ε κφλε πνπ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη αιεζηλή ελφηεηα ζηα φξηα ηεο

νξζφδνμεο-ξσκαίηθεο ππεξεζληθήο θαη ππεξθπιεηηθήο νκνςπρίαο Πηελ εζπραζηηθή παξάδνζε

ζεκειηψλεηαη ε δηαβαιθαληθή ελφηεηά καο

Δλψ νη εκθχιηνη ζπαξαγκνί oη θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαη oη ερζξηθέο πξνζβνιέο ζα εμαζζελίζνπλ

πξννδεπηηθά ηελ παξεθκαζκέλε ήδε απηνθξαηνξία νη πλεπκαηηθέο δπλάκεηο ηνπ Γέλνπο κέζα ζηελ

παηεξηθή εζπραζηηθή παξάδνζε ζα απνηξέςνπλ ηνλ θίλδπλν λα κεηαβιεζεί ην laquoBπδάληηνraquoΟσκαλία ζε

θξαγθηθφ πξνηεθηνξάην αιιά παξάιιεια ζα δηαζψζνπλ ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ ηνπ Γέλνπο ψζηε λα

δνπισζεί κφλν ζσκαηηθά απφ ηελ νζσκαληθή βαξβαξφηεηα Π‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο καθξάο δνπιείαο ηα

κνλαζηήξηα κε ηελ εζπραζηηθή παξάδνζή ηνπο ζα δηαθξαηνχλ ηελ ςπρή ηνπ Γέλνπο αδνχισηε Ζ

θαηίζρπζε φκσο ηνπ αληηεζπραζηηθνχ πλεχκαηνο ζην ρψξν ηεο δηαλνήζεσο θαη ηεο πνιηηηθήο κε ηελ

ίδξπζε ηνπ Διιεληθνχ Θξάηνπο (1830) ζα νδεγήζεη κελ ζηελ απειεπζέξσζε απφ ηε δνπιεία ηεο

laquoΡνπξθηάοraquo αιιά φρη θαη απφ εθείλε ηεο laquoΦξαγθηάοraquo Ζ βαξιαακηθή Γχζε ζα πάξεη ηελ εθδίθεζή ηεο Ζ

έθδνζε ησλ έξγσλ ηνπ αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά (ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ θαζεγ Ξ Σξήζηνπ) ζηε

δεθαεηία ηνπ 1960 θαη ε επηζηεκνληθή πξνζθνξά ζενιφγσλ φπσο ν π Η Οσκαλίδεο ζηε δηεξεχλεζε

ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο ζα βνεζήζνπλ ζηελ επαλαλαθάιπςε ησλ ξσκαίηθσλ-νξζνδφμσλ

ζεκειίσλ καο Δίλαη ε αλαβίσζε κηαο ζπλεηδήζεσο πνπ απιψλεηαη αδηάθνπα ζηε γεληά καο -αιεζηλφ

δψξν ηνπ Θενχ ζηελ θξηζηκφηεηα ησλ θαηξψλ καο Ζ επνρή καο έρεη έλα ζεκαληηθφ θνηλφ κε ηνλ

laquoβπδαληηλφraquo 14ν ατψλα θαη ηελ επνρή πξηλ απφ ηελ άισζε ηελ ηξαγηθή ζχγρπζε θαη αδξαλνπνίεζε ησλ

παξαδνζηαθψλ καο θξηηεξίσλ Ζ εζπραζηηθή παξάδνζε πνπ νινέλα αλαγελλάηαη είλαη γη‟απηφ ηδηαίηεξα

αλαγθαία ζήκεξα πνπ φια δείρλνπλ πσο αγγίδνπκε ηελ ηειηθή πηψζε

Ξξση Γεψξγηνο Κεηαιιελφο

Ελληνιζμόρ Μασόμενορ Eκδόζειρ Τήνορ Αθήνα 1995

Βηβιηνγξαθiα(θαη‟επηινγή)

Αξβειέξ-Γιχθαηδε Δι Ζ πνιηηηθή ηδενινγία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο (κεηαθξ Ρ Γξαθνπνχινπ)

Αζήλα Η977

Beck Ζ-G Ζumanismus und Palamismus Xlle Congreacutes Ηnternαtional des Etudes Byzantines 3

Belgrade 196J ζ 63-82

Charanis Ο ldquoObservations νn the laquoAnti-Zealotraquo Discourse of CabasilasrdquoRevue des Etudes Sud-Est

Europeennes IΣ(Η971) ζ 369-76

Charanis Ο ldquoInternal Strife in Byηantium during the fourteenth centuryrdquo Byzantion XV (1940-4Η) ζ

208-230

Σξήζηνπ Ξ άξζξν laquoΕεισηαίraquo ζηή ΘΖΔ 6 (1965) ζη 461- 64

Γηαλλαξά Σξ Νξζνδνμία θαη Γχζε ζηε Λεψηεξε Διιάδα Αζήλα 1992

Guilland R Essais sur Niceacutephore Gregoras Lhomme et loeuvre Paris 1926

Hrochava(V) ldquoLa reacutevolte des Zecirclotes agrave Salonique et les communes italiennesrdquo Byzantinoslavica 22

(1961) 1-Η5

Iζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο (Δθδνηηθήο Αζελψλ) Θ (1980) ζ 152 εε 375 εε (Αγγ Ιαΐνπ θαη Κ

Αλάζηνο)

Jugie Κ laquoPalamas Greacutegoireraquo θαη laquoPalamite Controverseraquo ζην Dictionnaire de Theologie Catholique ΣΗ

(Paris 1932) ζ 1735-1818

Θνξδάηνο Γ Ρα ηειεπηαία ρξφληα ηεο Βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο Αζήλα 1931 Ρνπ Ίδηνπ Ζ Θνκκνχλα

ηεο Θεζζαινλίθεο 1928

Καληδαξίδε Γ Ξαιακηθά Θεζζαινλίθε 1983

Meyedorff J lntroduction ά lEtude de Gregoire Palamas Paris 1959

Ρνπ Ίδηνπ Byzantine Hesychasm Historical Theological and Social problems London Η974

Ρνπ Ίδηνπ Gregory Palamas and orthodox spirituality Λ York 1974

Ληθνδήκνπ Αγηνξείηνπ Ππκβνπιεπηηθφλ Δγρεηξίδηνλ Δλ Βφισ 1969

Nicol DM Church and Sνciety in the last centuries of byzantium Cambridge Η979

Ρνπ Ίδηνπ The Last centuries of Byzantium 1261-1453 London 1972 Ξαλεπηζηήκην ηνπ Θαίκπξηηδ Ζ

ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο εθδ laquoΚέιηζζαraquo η Α 1966

Ξαπαδνπνχινπ ΠηΓ Ππλάληεζηο Νξζνδφμνπ θαη Πρνιαζηηθήο Θενινγίαο Θεζζαινλίθε 1970

Φεηδά Βι Η Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία η Β Αζήλαη 1977

Runciman St Ζ ηειεπηαία Βπδαληηλή Αλαγέλλεζε Αζήλα 1970

Ρνπ Ίδηνπ Ζ Βπδαληηλή Θενθξαηία Αζήλα 1982

π Οσκαλίδε ΗΠ Οσκενζχλε-Οσκαλία-Ονχκειε Θεζζαινλίθε 1981

Ρνπ Ίδηνπ Franks Romans Feudalism and doctrine Αn Interplay between Theology and Society

1981

Ρνπ Ίδηνπ Οσκαίνη ή Οσκενί Ξαηέξεο η1 Θεζζαινλίθε 1984

Sevcenko Η Nicolas Cabasilas laquoΑnti-Zealotraquo Discourse A Reinterpretation D Ν Ο 11 (1957) 79-171

Ρνπ Ίδηνπ Alexios Makrembolites and his laquoDialogueraquo between the Rich and the

Poor Zbornik Radova 6 (1960) 187-228

Setton Kenneth Κ (κεηαθξ ΞΞ Ξαλαγηψηνπ) Tν βπδαληηλφ ππφβαζξν ηεο Ηηαιηθήο Αλαγέλλεζεο

Αζήλα 1989

Πσηεξνπνχινπ Σ Θέκαηα Θενινγίαο ηνπ ΗΓ αηψλνο Αζήλαη 1987

Tafrali Ν Thessalonique αu XIVe siegravecle Paris 1913

Vassiliev AA Ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο 324-1453 (κεηάθξ Γεκ Παβξάκε) Αζήλα 1954

π Βιάρνπ Ηεξνζένπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986

Ρνπ Ίδηνπ Ν άγηνο Γξεγφξηνο ν Ξαιακάο σο αγηνξείηεο (ρηρξ)

Ρνπ Ίδηνπ Κηθξά Δίζνδνο Αζήλα 1992

Weiss G Joannes Kantakuzenos- Aristocrat Staatsmann Kaiser and Moumlnch - in der

Gesellschaftsentwicklung von Byzanz im 14 Jahrhundert Wiesbaden Η969 Werner Δ Gesellschaft und

Kultur im XIV Jahrh ldquoSozial- Oumlkonomischen Fragenrdquo Actes du XIVe Congreacutes International des Etudes

Byzantines 1 Bucarest 1974 93-110

Εαθπζελνχ Γ laquoΗδενινγηθαί Ππγθξνχζεηο εηο ηελ πνιηνξθνπκέλελ Θσλζηαληηλνχπνιηλraquo Λ Δζηία 47 (1950) 794-99

Θσκάο Αθηλάηεο

Απεηθφληζε ηνπ Αγ Θσκά Αθηλάηε απφ ην

Πολύπηςσο Demidoff ηνπ Θάξιν Θξηβέιιη

Όλνκα Θσκάο Αθηλάηεο

Γέλλεζε πεξ 1225

Θάλαηνο 7 Καξηίνπ 1274

Ξεξίνδνο Κεζαησληθή Φηινζνθία

Ξεξηνρή Γπηηθή θηινζνθία

Πρνιή Πρνιαζηηθηζκφο Ηδξπηήο ηνπ

Θνκηζκνχ

Θχξηα

Δλδηαθέξνληα

Κεηαθπζηθή (πεξηι Θενινγία)

Ινγηθή Λνπο Δπηζηεκνινγία

Ζζηθή Ξνιηηηθή

Αμηνζεκείσηεο

Ηδέεο

Ξέληε Απνδείμεηο γηα ηελ

Όπαξμε ηνπ Θενχ Αξρή ηεο

δηπιήο επίδξαζεο

Δπηδξάζεηο[ απφθξπςε ]

Αξηζηνηέιεο Βνήζηνο Δξηνπγέλα Άλζεικνο Ηκπλ

Ονπζλη Καηκνλίδεο Αγ Απγνπζηίλνο

Δπεξέαζε[ απφθξπςε ]

Γθάηιο ηεο Οψκεο Γνδεθξίδνο ηνπ Φνληέλ Εαθ

Καξηηέλ Γ Δ Κ Αλζθφκπ Ρδνλ Ινθ Γάληεο

Ν Ζζπραζκφο φκσο ζα παίμεη ζεκαληηθφ ελσηηθφ ξφιν θαη ζηα ηαξαγκέλα πνιηηηθά θαη δηαζπαζκέλα

Βαιθάληα ζηα νπνία φπσο άιισζηε θαη ζηε Οσζία ήηαλ ήδε γλσζηφο ν Ζζπραζκφο θπξίσο κέζσ ηνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Πηλαΐηνπ Oη Ζζπραζηέο ζα κεηαθηλνχληαη ειεχζεξα ζ‟φιε ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή απφ

ηφπν ζε ηφπν πάλσ απφ ζχλνξα θαη εζληθέο δηαθνξέο Απηφ ην γεγνλφο έθακε ην κεγάιν αγηνιφγν Fr

Halkin λα νκηιεί γηα κηα laquoΓηεζλή ηνπ Ζζπραζκνχraquo ηαλ ζήκεξα γίλεηαη ιφγνο γηα laquoνξζφδνμν ηφμνraquo σο

πξνπχξγην θαηά ηνπ laquoκνπζνπικαληθνχ ηφμνπraquo ηεο Βαιθαληθήο δελ πξέπεη λα παξαζεσξείηαη ε

εζπραζηηθή πλεπκαηηθφηεηα ε κφλε πνπ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη αιεζηλή ελφηεηα ζηα φξηα ηεο

νξζφδνμεο-ξσκαίηθεο ππεξεζληθήο θαη ππεξθπιεηηθήο νκνςπρίαο Πηελ εζπραζηηθή παξάδνζε

ζεκειηψλεηαη ε δηαβαιθαληθή ελφηεηά καο

Δλψ νη εκθχιηνη ζπαξαγκνί oη θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαη oη ερζξηθέο πξνζβνιέο ζα εμαζζελίζνπλ

πξννδεπηηθά ηελ παξεθκαζκέλε ήδε απηνθξαηνξία νη πλεπκαηηθέο δπλάκεηο ηνπ Γέλνπο κέζα ζηελ

παηεξηθή εζπραζηηθή παξάδνζε ζα απνηξέςνπλ ηνλ θίλδπλν λα κεηαβιεζεί ην laquoBπδάληηνraquoΟσκαλία ζε

θξαγθηθφ πξνηεθηνξάην αιιά παξάιιεια ζα δηαζψζνπλ ηνλ ςπρηθφ δπλακηζκφ ηνπ Γέλνπο ψζηε λα

δνπισζεί κφλν ζσκαηηθά απφ ηελ νζσκαληθή βαξβαξφηεηα Π‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο καθξάο δνπιείαο ηα

κνλαζηήξηα κε ηελ εζπραζηηθή παξάδνζή ηνπο ζα δηαθξαηνχλ ηελ ςπρή ηνπ Γέλνπο αδνχισηε Ζ

θαηίζρπζε φκσο ηνπ αληηεζπραζηηθνχ πλεχκαηνο ζην ρψξν ηεο δηαλνήζεσο θαη ηεο πνιηηηθήο κε ηελ

ίδξπζε ηνπ Διιεληθνχ Θξάηνπο (1830) ζα νδεγήζεη κελ ζηελ απειεπζέξσζε απφ ηε δνπιεία ηεο

laquoΡνπξθηάοraquo αιιά φρη θαη απφ εθείλε ηεο laquoΦξαγθηάοraquo Ζ βαξιαακηθή Γχζε ζα πάξεη ηελ εθδίθεζή ηεο Ζ

έθδνζε ησλ έξγσλ ηνπ αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά (ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ θαζεγ Ξ Σξήζηνπ) ζηε

δεθαεηία ηνπ 1960 θαη ε επηζηεκνληθή πξνζθνξά ζενιφγσλ φπσο ν π Η Οσκαλίδεο ζηε δηεξεχλεζε

ηεο εζπραζηηθήο παξαδφζεσο ζα βνεζήζνπλ ζηελ επαλαλαθάιπςε ησλ ξσκαίηθσλ-νξζνδφμσλ

ζεκειίσλ καο Δίλαη ε αλαβίσζε κηαο ζπλεηδήζεσο πνπ απιψλεηαη αδηάθνπα ζηε γεληά καο -αιεζηλφ

δψξν ηνπ Θενχ ζηελ θξηζηκφηεηα ησλ θαηξψλ καο Ζ επνρή καο έρεη έλα ζεκαληηθφ θνηλφ κε ηνλ

laquoβπδαληηλφraquo 14ν ατψλα θαη ηελ επνρή πξηλ απφ ηελ άισζε ηελ ηξαγηθή ζχγρπζε θαη αδξαλνπνίεζε ησλ

παξαδνζηαθψλ καο θξηηεξίσλ Ζ εζπραζηηθή παξάδνζε πνπ νινέλα αλαγελλάηαη είλαη γη‟απηφ ηδηαίηεξα

αλαγθαία ζήκεξα πνπ φια δείρλνπλ πσο αγγίδνπκε ηελ ηειηθή πηψζε

Ξξση Γεψξγηνο Κεηαιιελφο

Ελληνιζμόρ Μασόμενορ Eκδόζειρ Τήνορ Αθήνα 1995

Βηβιηνγξαθiα(θαη‟επηινγή)

Αξβειέξ-Γιχθαηδε Δι Ζ πνιηηηθή ηδενινγία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο (κεηαθξ Ρ Γξαθνπνχινπ)

Αζήλα Η977

Beck Ζ-G Ζumanismus und Palamismus Xlle Congreacutes Ηnternαtional des Etudes Byzantines 3

Belgrade 196J ζ 63-82

Charanis Ο ldquoObservations νn the laquoAnti-Zealotraquo Discourse of CabasilasrdquoRevue des Etudes Sud-Est

Europeennes IΣ(Η971) ζ 369-76

Charanis Ο ldquoInternal Strife in Byηantium during the fourteenth centuryrdquo Byzantion XV (1940-4Η) ζ

208-230

Σξήζηνπ Ξ άξζξν laquoΕεισηαίraquo ζηή ΘΖΔ 6 (1965) ζη 461- 64

Γηαλλαξά Σξ Νξζνδνμία θαη Γχζε ζηε Λεψηεξε Διιάδα Αζήλα 1992

Guilland R Essais sur Niceacutephore Gregoras Lhomme et loeuvre Paris 1926

Hrochava(V) ldquoLa reacutevolte des Zecirclotes agrave Salonique et les communes italiennesrdquo Byzantinoslavica 22

(1961) 1-Η5

Iζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο (Δθδνηηθήο Αζελψλ) Θ (1980) ζ 152 εε 375 εε (Αγγ Ιαΐνπ θαη Κ

Αλάζηνο)

Jugie Κ laquoPalamas Greacutegoireraquo θαη laquoPalamite Controverseraquo ζην Dictionnaire de Theologie Catholique ΣΗ

(Paris 1932) ζ 1735-1818

Θνξδάηνο Γ Ρα ηειεπηαία ρξφληα ηεο Βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο Αζήλα 1931 Ρνπ Ίδηνπ Ζ Θνκκνχλα

ηεο Θεζζαινλίθεο 1928

Καληδαξίδε Γ Ξαιακηθά Θεζζαινλίθε 1983

Meyedorff J lntroduction ά lEtude de Gregoire Palamas Paris 1959

Ρνπ Ίδηνπ Byzantine Hesychasm Historical Theological and Social problems London Η974

Ρνπ Ίδηνπ Gregory Palamas and orthodox spirituality Λ York 1974

Ληθνδήκνπ Αγηνξείηνπ Ππκβνπιεπηηθφλ Δγρεηξίδηνλ Δλ Βφισ 1969

Nicol DM Church and Sνciety in the last centuries of byzantium Cambridge Η979

Ρνπ Ίδηνπ The Last centuries of Byzantium 1261-1453 London 1972 Ξαλεπηζηήκην ηνπ Θαίκπξηηδ Ζ

ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο εθδ laquoΚέιηζζαraquo η Α 1966

Ξαπαδνπνχινπ ΠηΓ Ππλάληεζηο Νξζνδφμνπ θαη Πρνιαζηηθήο Θενινγίαο Θεζζαινλίθε 1970

Φεηδά Βι Η Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία η Β Αζήλαη 1977

Runciman St Ζ ηειεπηαία Βπδαληηλή Αλαγέλλεζε Αζήλα 1970

Ρνπ Ίδηνπ Ζ Βπδαληηλή Θενθξαηία Αζήλα 1982

π Οσκαλίδε ΗΠ Οσκενζχλε-Οσκαλία-Ονχκειε Θεζζαινλίθε 1981

Ρνπ Ίδηνπ Franks Romans Feudalism and doctrine Αn Interplay between Theology and Society

1981

Ρνπ Ίδηνπ Οσκαίνη ή Οσκενί Ξαηέξεο η1 Θεζζαινλίθε 1984

Sevcenko Η Nicolas Cabasilas laquoΑnti-Zealotraquo Discourse A Reinterpretation D Ν Ο 11 (1957) 79-171

Ρνπ Ίδηνπ Alexios Makrembolites and his laquoDialogueraquo between the Rich and the

Poor Zbornik Radova 6 (1960) 187-228

Setton Kenneth Κ (κεηαθξ ΞΞ Ξαλαγηψηνπ) Tν βπδαληηλφ ππφβαζξν ηεο Ηηαιηθήο Αλαγέλλεζεο

Αζήλα 1989

Πσηεξνπνχινπ Σ Θέκαηα Θενινγίαο ηνπ ΗΓ αηψλνο Αζήλαη 1987

Tafrali Ν Thessalonique αu XIVe siegravecle Paris 1913

Vassiliev AA Ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο 324-1453 (κεηάθξ Γεκ Παβξάκε) Αζήλα 1954

π Βιάρνπ Ηεξνζένπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986

Ρνπ Ίδηνπ Ν άγηνο Γξεγφξηνο ν Ξαιακάο σο αγηνξείηεο (ρηρξ)

Ρνπ Ίδηνπ Κηθξά Δίζνδνο Αζήλα 1992

Weiss G Joannes Kantakuzenos- Aristocrat Staatsmann Kaiser and Moumlnch - in der

Gesellschaftsentwicklung von Byzanz im 14 Jahrhundert Wiesbaden Η969 Werner Δ Gesellschaft und

Kultur im XIV Jahrh ldquoSozial- Oumlkonomischen Fragenrdquo Actes du XIVe Congreacutes International des Etudes

Byzantines 1 Bucarest 1974 93-110

Εαθπζελνχ Γ laquoΗδενινγηθαί Ππγθξνχζεηο εηο ηελ πνιηνξθνπκέλελ Θσλζηαληηλνχπνιηλraquo Λ Δζηία 47 (1950) 794-99

Θσκάο Αθηλάηεο

Απεηθφληζε ηνπ Αγ Θσκά Αθηλάηε απφ ην

Πολύπηςσο Demidoff ηνπ Θάξιν Θξηβέιιη

Όλνκα Θσκάο Αθηλάηεο

Γέλλεζε πεξ 1225

Θάλαηνο 7 Καξηίνπ 1274

Ξεξίνδνο Κεζαησληθή Φηινζνθία

Ξεξηνρή Γπηηθή θηινζνθία

Πρνιή Πρνιαζηηθηζκφο Ηδξπηήο ηνπ

Θνκηζκνχ

Θχξηα

Δλδηαθέξνληα

Κεηαθπζηθή (πεξηι Θενινγία)

Ινγηθή Λνπο Δπηζηεκνινγία

Ζζηθή Ξνιηηηθή

Αμηνζεκείσηεο

Ηδέεο

Ξέληε Απνδείμεηο γηα ηελ

Όπαξμε ηνπ Θενχ Αξρή ηεο

δηπιήο επίδξαζεο

Δπηδξάζεηο[ απφθξπςε ]

Αξηζηνηέιεο Βνήζηνο Δξηνπγέλα Άλζεικνο Ηκπλ

Ονπζλη Καηκνλίδεο Αγ Απγνπζηίλνο

Δπεξέαζε[ απφθξπςε ]

Γθάηιο ηεο Οψκεο Γνδεθξίδνο ηνπ Φνληέλ Εαθ

Καξηηέλ Γ Δ Κ Αλζθφκπ Ρδνλ Ινθ Γάληεο

Jugie Κ laquoPalamas Greacutegoireraquo θαη laquoPalamite Controverseraquo ζην Dictionnaire de Theologie Catholique ΣΗ

(Paris 1932) ζ 1735-1818

Θνξδάηνο Γ Ρα ηειεπηαία ρξφληα ηεο Βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο Αζήλα 1931 Ρνπ Ίδηνπ Ζ Θνκκνχλα

ηεο Θεζζαινλίθεο 1928

Καληδαξίδε Γ Ξαιακηθά Θεζζαινλίθε 1983

Meyedorff J lntroduction ά lEtude de Gregoire Palamas Paris 1959

Ρνπ Ίδηνπ Byzantine Hesychasm Historical Theological and Social problems London Η974

Ρνπ Ίδηνπ Gregory Palamas and orthodox spirituality Λ York 1974

Ληθνδήκνπ Αγηνξείηνπ Ππκβνπιεπηηθφλ Δγρεηξίδηνλ Δλ Βφισ 1969

Nicol DM Church and Sνciety in the last centuries of byzantium Cambridge Η979

Ρνπ Ίδηνπ The Last centuries of Byzantium 1261-1453 London 1972 Ξαλεπηζηήκην ηνπ Θαίκπξηηδ Ζ

ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο εθδ laquoΚέιηζζαraquo η Α 1966

Ξαπαδνπνχινπ ΠηΓ Ππλάληεζηο Νξζνδφμνπ θαη Πρνιαζηηθήο Θενινγίαο Θεζζαινλίθε 1970

Φεηδά Βι Η Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία η Β Αζήλαη 1977

Runciman St Ζ ηειεπηαία Βπδαληηλή Αλαγέλλεζε Αζήλα 1970

Ρνπ Ίδηνπ Ζ Βπδαληηλή Θενθξαηία Αζήλα 1982

π Οσκαλίδε ΗΠ Οσκενζχλε-Οσκαλία-Ονχκειε Θεζζαινλίθε 1981

Ρνπ Ίδηνπ Franks Romans Feudalism and doctrine Αn Interplay between Theology and Society

1981

Ρνπ Ίδηνπ Οσκαίνη ή Οσκενί Ξαηέξεο η1 Θεζζαινλίθε 1984

Sevcenko Η Nicolas Cabasilas laquoΑnti-Zealotraquo Discourse A Reinterpretation D Ν Ο 11 (1957) 79-171

Ρνπ Ίδηνπ Alexios Makrembolites and his laquoDialogueraquo between the Rich and the

Poor Zbornik Radova 6 (1960) 187-228

Setton Kenneth Κ (κεηαθξ ΞΞ Ξαλαγηψηνπ) Tν βπδαληηλφ ππφβαζξν ηεο Ηηαιηθήο Αλαγέλλεζεο

Αζήλα 1989

Πσηεξνπνχινπ Σ Θέκαηα Θενινγίαο ηνπ ΗΓ αηψλνο Αζήλαη 1987

Tafrali Ν Thessalonique αu XIVe siegravecle Paris 1913

Vassiliev AA Ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο 324-1453 (κεηάθξ Γεκ Παβξάκε) Αζήλα 1954

π Βιάρνπ Ηεξνζένπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986

Ρνπ Ίδηνπ Ν άγηνο Γξεγφξηνο ν Ξαιακάο σο αγηνξείηεο (ρηρξ)

Ρνπ Ίδηνπ Κηθξά Δίζνδνο Αζήλα 1992

Weiss G Joannes Kantakuzenos- Aristocrat Staatsmann Kaiser and Moumlnch - in der

Gesellschaftsentwicklung von Byzanz im 14 Jahrhundert Wiesbaden Η969 Werner Δ Gesellschaft und

Kultur im XIV Jahrh ldquoSozial- Oumlkonomischen Fragenrdquo Actes du XIVe Congreacutes International des Etudes

Byzantines 1 Bucarest 1974 93-110

Εαθπζελνχ Γ laquoΗδενινγηθαί Ππγθξνχζεηο εηο ηελ πνιηνξθνπκέλελ Θσλζηαληηλνχπνιηλraquo Λ Δζηία 47 (1950) 794-99

Θσκάο Αθηλάηεο

Απεηθφληζε ηνπ Αγ Θσκά Αθηλάηε απφ ην

Πολύπηςσο Demidoff ηνπ Θάξιν Θξηβέιιη

Όλνκα Θσκάο Αθηλάηεο

Γέλλεζε πεξ 1225

Θάλαηνο 7 Καξηίνπ 1274

Ξεξίνδνο Κεζαησληθή Φηινζνθία

Ξεξηνρή Γπηηθή θηινζνθία

Πρνιή Πρνιαζηηθηζκφο Ηδξπηήο ηνπ

Θνκηζκνχ

Θχξηα

Δλδηαθέξνληα

Κεηαθπζηθή (πεξηι Θενινγία)

Ινγηθή Λνπο Δπηζηεκνινγία

Ζζηθή Ξνιηηηθή

Αμηνζεκείσηεο

Ηδέεο

Ξέληε Απνδείμεηο γηα ηελ

Όπαξμε ηνπ Θενχ Αξρή ηεο

δηπιήο επίδξαζεο

Δπηδξάζεηο[ απφθξπςε ]

Αξηζηνηέιεο Βνήζηνο Δξηνπγέλα Άλζεικνο Ηκπλ

Ονπζλη Καηκνλίδεο Αγ Απγνπζηίλνο

Δπεξέαζε[ απφθξπςε ]

Γθάηιο ηεο Οψκεο Γνδεθξίδνο ηνπ Φνληέλ Εαθ

Καξηηέλ Γ Δ Κ Αλζθφκπ Ρδνλ Ινθ Γάληεο

Εαθπζελνχ Γ laquoΗδενινγηθαί Ππγθξνχζεηο εηο ηελ πνιηνξθνπκέλελ Θσλζηαληηλνχπνιηλraquo Λ Δζηία 47 (1950) 794-99

Θσκάο Αθηλάηεο

Απεηθφληζε ηνπ Αγ Θσκά Αθηλάηε απφ ην

Πολύπηςσο Demidoff ηνπ Θάξιν Θξηβέιιη

Όλνκα Θσκάο Αθηλάηεο

Γέλλεζε πεξ 1225

Θάλαηνο 7 Καξηίνπ 1274

Ξεξίνδνο Κεζαησληθή Φηινζνθία

Ξεξηνρή Γπηηθή θηινζνθία

Πρνιή Πρνιαζηηθηζκφο Ηδξπηήο ηνπ

Θνκηζκνχ

Θχξηα

Δλδηαθέξνληα

Κεηαθπζηθή (πεξηι Θενινγία)

Ινγηθή Λνπο Δπηζηεκνινγία

Ζζηθή Ξνιηηηθή

Αμηνζεκείσηεο

Ηδέεο

Ξέληε Απνδείμεηο γηα ηελ

Όπαξμε ηνπ Θενχ Αξρή ηεο

δηπιήο επίδξαζεο

Δπηδξάζεηο[ απφθξπςε ]

Αξηζηνηέιεο Βνήζηνο Δξηνπγέλα Άλζεικνο Ηκπλ

Ονπζλη Καηκνλίδεο Αγ Απγνπζηίλνο

Δπεξέαζε[ απφθξπςε ]

Γθάηιο ηεο Οψκεο Γνδεθξίδνο ηνπ Φνληέλ Εαθ

Καξηηέλ Γ Δ Κ Αλζθφκπ Ρδνλ Ινθ Γάληεο

Ν Άγηνο Θσκάο Αθηλάηεο ΡΓ (επίζεο Θσκάο ηνπ Αθνπΐλ ή Αθνπΐλν) (πεξ 1225 ndash 7 Καξηίνπ

1274) ήηαλ Ηηαιφο ηεξέαο ηεο Οσκαηνθαζνιηθήο Δθθιεζίαο ζην Ράγκα ησλ Γνκηληθαλψλ θαη ζεκαληηθφο

θηιφζνθνο θαη ζενιφγνο εθπξφζσπνο ηεο ζρνιήο ηνπ ζρνιαζηηθηζκνχ

Ήηαλ επίζεο γλσζηφο σο Doctor Angelicus θαη Doctor Universalis δειαδή Αγγειηθφο Γάζθαινο

θαη Ξαγθφζκηνο Γάζθαινο πήξμε ν ζεκαληηθφηεξνο ππνζηεξηθηήο ηεο θπζηθήο ζενινγίαο θαη ν

παηέξαο ηεο Θνκηζηηθήο ζρνιήο θηινζνθίαο θαη ζενινγίαο ε νπνία απνηέιεζε γηα θαηξφ ηε θχξηα

θηινζνθηθή πξνζέγγηζε ηεο Θαζνιηθήο Δθθιεζίαο Ζ επηξξνή ηνπ ζηε Γπηηθή ζθέςε είλαη ζεκαληηθή θαη

κεγάιν κέξνο ηεο κνληέξλαο θηινζνθίαο παξνπζηάδεηαη σο αληίδξαζε θαηά ή ππνζηήξημε ησλ ηδεψλ ηνπ ηδηαίηεξα ζηνπο ηνκείο ηεο εζηθήο ηνπ θπζηθνχ λφκνπ θαη ηεο πνιηηηθήο ζεσξίαο

Ν Αθηλάηεο ζεσξείηαη ζηελ Θαζνιηθή Δθθιεζία σο ν αξρεηππηθφο δάζθαινο γηα απηνχο πνπ κειεηνχλ γηα

ην ρξήζκα ηεο ηεξνζχλεο[1] Ρα γλσζηφηεξα έξγα ηνπ είλαη ην Summa Theologica θαη ην Summa Contra

Gentiles Δίλαη έλαο απφ ηνπο 33 Γηδαζθάινπο ηεο Δθθιεζίαο θαη ζεσξείηαη απφ πνιινχο Θαζνιηθνχο σο

ν κεγαιχηεξνο ζενιφγνο ηεο Δθθιεζίαο θαη έλαο απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο θηινζφθνπο φισλ ησλ επνρψλ

[Δπεμεξγαζία] Βηνγξαθία

[Δπεμεξγαζία] Λεαληθά ρξφληα θαη ε επηζπκία λα γίλεη Γνκηληθαλφο (1225-1244)

Ν Αθηλάηεο γελλήζεθε πεξίπνπ ην 1225 ζην παιάηη ηνπ παηέξα ηνπ Θφκε Ιάληνιθ ζηε πεξηνρή

Ονθθαζέθθα ηνπ Βαζηιείνπ ηεο Πηθειίαο ζην ζεκεξηλφ Ιάηζην Κέζσ ηεο κεηέξαο ηνπ Θενδψξαο

Θφκηζζαο ηνπ Θεάηε ν Αθηλάηεο ζπγγέλεπε κε ηελ δπλαζηεία Σφρελζηάνπθελ ησλ Αγίσλ Οσκαίσλ

απηνθξαηφξσλ[2] Ν αδεξθφο ηνπ Ιάληνιθ νλφκαηη Πίληκπαιλη ήηαλ εγνχκελνο ηνπ αξρηθνχ αββαείνπ

ησλ Βελεδηθηίλσλ ζην Κφληε Θαζζίλν Δλψ νη ππφινηπνη γηνη ηεο νηθνγέλεηαο αθνινχζεζαλ ζηξαηησηηθή

θαξηέξα[3] ν Αθηλάηεο πξννξηδφηαλ λα αθνινπζήζεη ην ζείν ηνπ ζην αμίσκα ηνπ εγνχκελνπmiddot[4] απηή ζα

ήηαλ κηα ζπλεζηζκέλε επηινγή ζηαδηνδξνκίαο γηα ην λεφηεξν γην κηαο αξηζηνθξαηηθήο νηθνγέλεηαο ηεο

λνηίνπ Ηηαιίαο[2]

[Δπεμεξγαζία] Πεκεηψζεηο

1 uarr Code of Canon Law Can 252 sect3 [1]

2 uarr 20 21 Schaff p p 422

3 uarr Hampden The Life p 14

4 uarr Stump Aquinas p 3

Γεκήηξηνο Θπδψλεο

Απφ ηε Βηθηπαίδεηα ηελ ειεχζεξε εγθπθινπαίδεηα

Ν ιφγηνο θαη αμησκαηνχρνο Γεκήηξηνο Θπδψλεο ππήξμε εγεηηθή πλεπκαηηθή θπζηνγλσκία ηνπ Βπδαληίνπ

ηνλ 14ν αηψλα

[Δπεμεξγαζία] Βηνγξαθηθφ

Γελλήζεθε γχξσ ζην 1324 ζηε Θεζζαινλίθε θαη θαηαγφηαλ απφ πινχζηα νηθνγέλεηα Ν παηέξαο ηνπ είρε

ηελ εκπηζηνζχλε ηνπ απηνθξάηνξα Αλδξφληθνπ ηνπ Γ θαη είρε κεγάιε επηξξνή ζην παιάηη Ν Γεκήηξηνο

έιαβε αμηφινγε κφξθσζε κεηαμχ δε ησλ δαζθάισλ ηνπ ήηαλ θαη ν Λείινο Θαβάζηιαο Πηε ζπλέρεηα

πήγε ζηελ Θσλζηαληηλνχπνιε θαη ην 1341 (ελψ ήηαλ αθφκε λεαλίζθνο θαη κνπζείσλ απειιαγκέλνο)

πξνζιήθζεθε ζηελ ππεξεζία ηνπ Ησάλλε Θαληαθνπδελνχ ν νπνίνο ήηαλ ζηελφο θίινο ηνπ παηέξα ηνπ

Δθεί γλψξηζε ηνλ Βαξιαάκ Θαιαβξφ ηνπ νπνίνπ ε πλεπκαηηθή αθηηλνβνιία ηνλ εληππσζίαζε Θαηα ηελ

πεξηνδν ησλ δπλαζηηθσλ εξίδσλ εθδηψρζεθε απφ ηελ Θσλζηαληηλνππνιε θαζψο ππνζηήξημε ηνλ

Θαληαθνπδελφ θαη θαηαζηξάθεθε νηθνλνκηθά κεηά ηε ζθαγή ησλ νκνηδεαηψλ ηνπ ζηε Θεζζαινλίθε ην

1354 Γχν ρξφληα αξγφηεξα φηαλ ν Θαληαθνπδελφο ηειηθά επηθξάηεζε ν Γεκήηξηνο Θπδψλεο

απνθαηαζηάζεθε ζηελ ππεξεζία ηνπ παιαηηνχ θαη αλαδείρζεθε ζε αλψηεξν θξαηηθφ ππάιιειν Πηε ζέζε

απηή παξέκεηλε θαη κεηά ηελ επηθξάηεζε ηνπ Ησάλλε Δ Ξαιαηνιφγνπ

Ζ γλψζε ηεο ιαηηληθήο γιψζζαο έδσζε ζηνλ Θπδψλε ηε δπλαηφηεηα λα γλσξίζεη ηε ζρνιαζηηθή

ζενινγία θαη θπξίσο ην έξγν ηνπ Θσκά ΑθηλάηεΡν 1354(ελψ ήηαλ παλπ λένο) κε ηε βνήζεηα θαη ησλ

Ιαηίλσλ ηεο Θσλζηαληηλνχπνιεο κε ηνπο νπνίνπο δηαηεξνχζε ζηελνχο δεζκνχοκεηέθξαζε ην έξγν ηνπ

Θσκά Αθηλάηε Θαηά Διιήλσλ Πηε ζπλέρεηα μεθίλεζε ηελ κεηάθξαζε ηνπ Ππζηήκαηνο Θενινγίαο

(Sumna Theologiae) ηνπ Αθηλάηε Ήηαλ αληίζεηνο κε ηελ παιακηθή ζενινγία θαη ζπκθσλνχζε κε ηηο

ζέζεηο ηνπ Βαξιαάκ Ζ ζηάζε ηνπ απηή ζε ζπλδπαζκφ κε ην ζαπκαζκφ ηνπ γηα ηε ζρνιαζηηθή ζενινγία

ε ζχγθξνπζή ηνπ κε ηνλ Λείιν Θαβάζηια θαη νη ζέζεηο ηνπ αδεξθνχ ηνπ Ξξφρνξνπ είραλ σο απνηέιεζκα

λα θαηεγνξεζεί γηα πξνζρψξεζε ζην θαζνιηθφ δφγκα Ξαξνιαπηά ν Θπδψλεο δελ ζπκθσλνχζε κε ηελ

πξννπηηθή έλσζεο ησλ εθθιεζηψλ ε πςειή φκσο ζέζε ηνπ ζην παιάηη θαη νη ηδέεο ηνπ θαίλεηαη λα

ζρεηίδνληαη κε ηε θηινδπηηθή πνιηηηθή ηνπ απηνθξάηνξα Ησάλλε Ξαιαηνιφγνπ

Ζ ζέζε ηνπ Γεκεηξίνπ έγηλε πνιχ δχζθνιε κεηά ηελ θαηαδίθε ησλ ηδεψλ ηνπ αδεξθνχ ηνπ απφ ηε

Πχλνδν ηνπ 1368 δηαηήξεζε φκσο ηε ζέζε ηνπ θαη ηελ επηξξνή ηνπ ζην παιάηη Ρν 1369 απέξξηςε

πξφηαζε ηνπ Ξάπα γηα έληαμε ηνπ ζηελ παπηθή απιή αιιά δχν ρξφληα αξγφηεξα θαηά ηελ απνρψξεζε

ηνπ απφ ηελ Οψκε ηηκήζεθε κε νθίθην ηνπ ξσκαηνθαζνιηθνχ θιήξνπ ρσξίο λα γίλεη θιεξηθφο Ρν 1385

εγθαηαζηάζεθε ζηελ Ηηαιία αξγφηεξα επέζηξεςε ζηελ Θσλζηαληηλνχπνιε θαη ηειηθά πέζαλε ζηελ

Θξήηε πεξη ην 1397 Ζ γλσζηνπνίεζε ηνπ ζαλάηνπ ηνπ ζηνλ Δκκαλνπήι Θαιέθα απφ ηνλ Καλνπήι

Κεζνισξά πνπ βξηζθφηαλ ζηελ Ηηαιία είρε σο απνηέιεζκα λα δεκηνπξγεζεί ε εληχπσζε φηη ν Θπδψλεο

πέζαλε εθεί φκσο νη ζρέζεηο Θξήηεο Βελεηίαο ηελ πεξηνδν απηή δηθαηνινγνχλ ην γεγνλφο φηη ν ζάλαηφο

ηνπ έγηλε γλσζηφο δηακέζνπ ηεο ηηαιηθήο πφιεο

Νξηζκέλα απφ ηα έξγα ηνπ

Ξεξη ηεο εθπνξεχζεσο ηνπ Αγηνπ Ξλεχκαηνο

Απνινγία ππέξ ηνπ Αθηλάηνπ θαηά Λεηινπ ηνπ Θαβάζηια

Απνινγίαη ππεξ ηεο ηδίαο απηνχ πίζηεσο θαη ππεξ ηνπ αδειθνχ ηνπ Ξξφρνξνπ

Δθηφο απφ ηα πξναλαθεξζέληα έξγα ηνπ Αθηλάηε κεηέθξαζε ην έξγν ηνπ Αλζεικνπ ηνπ Θαληέξκπνπξπ

γηα ηελ εθπφξεπζε ηνπ Αγηνπ Ξλεπκαηνο θαη ηελ επηζηνιή ηνπ γηα ηα Άδπκα απνζπάζκαηα απφ ηα έξγα

ηνπ Απγνπζηίλνπ θα

Έγξαςε επίζεο Ξαλεγπξηθνχο ινγνπο γηα ηνλ Ησάλλε Θαληαθνπδελφ θαη ηνλ Ησάλλε Ξαιαηνιφγν ελψ νη

Δπηζηνιέο ηνπ πξνζθέξνπλ πνιχηηκν ηζηνξηθφ πιηθφ γηα ηα γεγνλφηα ηεο επνρήο

[Δπεμεξγαζία] Ξεγή

Δγθπθινπαηδεηα Ξάππξνο Ιαξνπο Κπξηηάλληθαη31

Βαζηθά ζεκεία δηαθνξάο κεηαμχ Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη Ξαπηζκνχ

Πεβ Κεηξνπνιίηνπ Λαππάθηνπ θαη Αγίνπ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

1 Νη Δπίζθνπνη ηεο Ξαιαηάο Οψκεο παξά ηηο κηθξέο θαη κε νπζηαζηηθέο δηαθνξέο είραλ πάληνηε

θνηλσλία κε ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Λέαο Οψκεο θαη ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Αλαηνιήο κέρξη ην 1009-1014

φηαλ γηα πξψηε θνξά θαηέιαβαλ ηνλ ζξφλν ηεο Ξαιαηάο Οψκεο νη Φξάγθνη Δπίζθνπνη Κέρξη ην 1009 νη

Ξάπεο ηεο Οψκεο θαη νη Ξαηξηάξρεο ηεο Θσλζηαληηλνππφιεσο ήζαλ ελσκέλνη ζηνλ θνηλφ αγψλα

ελαληίνλ ησλ Φξάγθσλ Ζγεκφλσλ θαη Δπηζθφπσλ αιιά θαη ησλ θαηά θαηξνχο αηξεηηθψλ

2 Νη Φξάγθνη ζηελ Πχλνδν ηεο Φξαγθθνχξηεο ην 794 θαηεδίθαζαλ ηηο απνθάζεηο ηεο Ε‟ Νηθνπκεληθήο

Ππλφδνπ θαη ηελ ηηκεηηθή πξνζθχλεζε ησλ ηεξψλ εηθφλσλ Δπίζεο ην 809 νη Φξάγθνη εηζήγαγαλ ζην

Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque ηελ δηδαζθαιία δειαδή πεξί ηεο εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο

εθ ηνπ Ξαηξφο θαη εθ ηνπ ηνχ Απηήλ ηελ εηζαγσγή θαηεδίθαζε ηφηε θαη ν νξζφδνμνο Ξάπαο ηεο Οψκεο

Πηελ Πχλνδν ηεο Θσλζηαληηλνππφιεσο επί Κεγάινπ Φσηίνπ ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ θαη εθπξφζσπνη

ηνπ νξζνδφμνπ Ξάπα ηεο Οψκεο θαηεδίθαζαλ φζνπο είραλ θαηαδηθάζεη ηηο απνθάζεηο ηεο Ε‟

Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ θαη φζνπο πξνζέζεζαλ ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque κσο γηα πξψηε

θνξά ν Φξάγθνο Ξάπαο Πέξγηνο Γ ην 1009 ζηελ ελζξνληζηήξηα επηζηνιή ηνπ πξνζέζεζε ζην Πχκβνιν

ηεο Ξίζηεσο ην Filioque θαη ν Ξάπαο Βελέδηθηνο Ζ‟ εηζήγαγε ην πηζηεχσ κε ην Filioque ζηελ ιαηξεία ηεο

Δθθιεζίαο νπφηε ν Ξάπαο δηεγξάθε απφ ηα δίπηπρα ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο

3 Ζ βαζηθή δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ βξίζθεηαη ζηελ δηδαζθαιία

πεξί ηεο αθηίζηνπ νπζίαο θαη αθηίζηνπ ελεξγείαο ηνπ Θενχ Δλψ νη Νξζφδνμνη πηζηεχνπκε φηη ν Θεφο έρεη

άθηηζηε νπζία θαη άθηηζηε ελέξγεηα θαη φηη ν Θεφο έξρεηαη ζε θνηλσλία κε ηελ θηίζε θαη ηνλ άλζξσπν κε

ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ ελ ηνχηνηο νη Ξαπηθνί πηζηεχνπλ φηη ζηνλ Θεφ ε άθηηζηε νπζία ηαπηίδεηαη κε

ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ (actus purus) θαη φηη ν Θεφο επηθνηλσλεί κε ηελ θηίζε θαη ηνλ άλζξσπν δηα

ησλ θηηζηψλ ελεξγεηψλ Ρνπ δειαδή ηζρπξίδνληαη φηη ζηνλ Θεφ ππάξρνπλ θαη θηηζηέο ελέξγεηεο Νπφηε ε

Σάξε ηνπ Θενχ δηα ηεο νπνίαο αγηάδεηαη ν άλζξσπνο ζεσξείηαη σο θηηζηή ελέξγεηα Αιιά έηζη δελ κπνξεί

λα αγηαζζή

Απφ απηήλ ηελ βαζηθή δηδαζθαιία πξνέξρεηαη ε δηδαζθαιία πεξί εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο εθ

ηνπ Ξαηξφο θαη εθ ηνπ ηνχ ην θαζαξηήξην πχξ ην πξσηείν ηνπ Ξάπα θιπ

4 Δθηφο απφ ηελ ζεκειηψδε δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ ζην ζέκα ηεο

νπζίαο θαη ελεξγείαο ζηνλ Θεφ ππάξρνπλ άιιεο κεγάιεο δηαθνξέο πνπ έγηλαλ θαηά θαηξνχο αληηθείκελα

ζενινγηθψλ δηαιφγσλ ήηνη

ndash ην Filioque φηη ην Άγηνλ Ξλεχκα εθπνξεχεηαη απφ ηνλ Ξαηέξα θαη ηνλ ηφ κε απνηέιεζκα λα κεηψλεηαη

ε κνλαξρία ηνπ Ξαηξφο λα θαηαξγήηαη ε ηέιεηα ηζφηεηα ησλ πξνζψπσλ ηεο Αγίαο Ρξηάδνο λα κεηψλεηαη

ν ηφο θαηά ηελ ηδηφηεηά Ρνπ λα γελλά εάλ ππάξρεη ελφηεηα κεηαμχ Ξαηξφο θαη ηνχ λα ππνηηκάηαη ην

Άγηνλ Ξλεχκα σο κε ηζνδχλακν θαη νκφδνμν κε ηα άιια πξφζσπα ηεο Αγίαο Ρξηάδνο αθνχ

παξνπζηάδεηαη σζεί ldquoπξφζσπν ζηείξνrdquo

ndash ε ρξεζηκνπνίεζε αδχκνπ άξηνπ ζηελ ζεία Δπραξηζηία πνπ παξαβαίλεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ν

Σξηζηφο εηέιεζε ην κπζηηθφ δείπλν

ndash ν θαζαγηαζκφο ησλ ldquoηηκίσλ δψξσλrdquo πνπ γίλεηαη φρη κε ηελ επίθιεζε αιιά κε ηελ απαγγειία ησλ

ηδξπηηθψλ ιφγσλ ηνπ Σξηζηνχ ldquoιάβεηε θάγεηε πίεηε εμ απηνχ πάληεοrdquo

ndash ε ζεσξία φηη ε ζηαπξηθή ζπζία ηνπ Σξηζηνχ εμηιέσζε ηελ ζεία δηθαηνζχλε πνπ παξνπζηάδεη ηνλ Θεφ

Ξαηέξα σο θενπδάξρε θαη παξαζεσξεί ηελ Αλάζηαζε

ndash ε ζεσξία πεξί ηεο ldquoπεξηζζεπνχζεο αμηνκηζζίαοrdquo ηνπ Σξηζηνχ θαη ησλ αγίσλ πνπ ηελ δηαρεηξίδεηαη ν

Ξάπαο

ndash ν ρσξηζκφο θαη ε δηάζπαζε κεηαμχ ησλ κπζηεξίσλ Βαπηίζκαηνο Σξίζκαηνο θαη ζείαο Δπραξηζηίαο

ndash ε δηδαζθαιία πεξί ηεο θιεξνλνκήζεσο ηεο ελνρήο ηνπ πξνπαηνξηθνχ ακαξηήκαηνο

ndash νη ιεηηνπξγηθέο θαηλνηνκίεο ζε φια ηα κπζηήξηα ηεο Δθθιεζίαο (Βάπηηζκα Σξίζκα Ηεξσζχλε

Δμνκνιφγεζε Γάκνο Δπρέιαηνλ)

ndash ε κε κεηάιεςε ησλ ιατθψλ απφ ην ldquoΑίκαrdquo ηνπ Σξηζηνχ

ndash ην πξσηείν ηνπ Ξάπα θαηά ην νπνίν ν Ξάπαο είλαη ldquoν episcopus episcoporum θαη ε πεγή ηεο ηεξαηηθήο

θαη ηεο εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο είλαη ε αιάζεηνο θεθαιή θαη ν Θαζεγεκψλ ηεο Δθθιεζίαο θπβεξλψλ

απηήλ κνλαξρηθψο σο ηνπνηεξεηήο ηνπ Σξηζηνχ επί ηεο γήοrdquo (Η Θαξκίξεο) Κε απηήλ ηελ έλλνηα ν

Ξάπαο ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ δηάδνρν ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ ζηνλ νπνίνλ ππνηάζζνληαη νη άιινη

Απφζηνινη αθφκε θαη ν Απφζηνινο Ξαχινο

ndash ε κε χπαξμε ζπιιεηηνπξγίαο θαηά ηηο ιαηξεπηηθέο πξάμεηο

ndash ην αιάζεην ηνπ Ξάπα

ndash ην δφγκα ηεο αζπίινπ ζπιιήςεσο ηεο Θενηφθνπ θαη γεληθά ε καξηνιαηξεία θαηά ηελ νπνία ε Ξαλαγία

αλπςψλεηαη ζηελ Ρξηαδηθή ζεφηεηα θαη κάιηζηα γίλεηαη ιφγνο θαη γηα Αγία Ρεηξάδα

ndash νη ζεσξίεο ηεο analogia entis θαη analogia fidei πνπ επηθξάηεζαλ ζηνλ δπηηθφ ρψξν

ndash ε ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο απνθαιππηηθήο αιήζεηαο

ndash ε δηδαζθαιία πεξί ηνπ απνιχηνπ πξννξηζκνχ

ndash ε άπνςε πεξί ηεο εληαίαο κεζνδνινγίαο γηα ηελ γλψζε ηνπ Θενχ θαη ησλ θηηζκάησλ ε νπνία νδήγεζε

ζηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ζενινγίαο θαη επηζηήκεο

5 Δπίζεο ε κεγάιε δηαθνξνπνίεζε ε νπνία δείρλεη ηνλ ηξφπν ηεο ζενινγίαο βξίζθεηαη θαη ζηελ

δηαθνξά κεηαμχ ζρνιαζηηθήο θαη εζπραζηηθήο ζενινγίαο Πηελ Γχζε αλαπηχρζεθε ν ζρνιαζηηθηζκφο σο

πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο φισλ ησλ κπζηεξίσλ ηεο πίζηεσο κε ηελ ινγηθή (Άλζεικνο Θαληεξβνπξίαο

Θσκάο Αθηλάηεο) ελψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία επηθξαηεί ν εζπραζκφο δειαδή ε θάζαξζε ηεο θαξδηάο

θαη ν θσηηζκφο ηνπ λνχ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεο ηνπ Θενχ Ν δηάινγνο κεηαμχ ηνπ αγίνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά θαη ηνπ ζρνιαζηηθνχ θαη νπλίηε Βαξιαάκ είλαη ραξαθηεξηζηηθφο θαη δείρλεη ηελ

δηαθνξά

6 Ππλέπεηα φισλ ησλ αλσηέξσ είλαη φηη ζηνλ Ξαπηζκφ έρνπκε απφθιηζε απφ ηελ νξζφδνμε

Δθθιεζηνινγία Δλψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηελ ζέσζε πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ

θνηλσλία κε ηνλ Θεφ δηα ηεο νξάζεσο ηνπ αθηίζηνπ Φσηφο νπφηε νη ζενχκελνη ζπλέξρνληαη ζε

Νηθνπκεληθή Πχλνδν θαη νξηνζεηνχλ αζθαιψο ηελ απνθαιππηηθή αιήζεηα ζε πεξηπηψζεηο ζπγρχζεσο ελ

ηνχηνηο ζηνλ Ξαπηζκφ δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηνλ ζεζκφ ηνπ Ξάπα ν νπνίνο Ξάπαο ππέξθεηηαη αθφκε

θαη απφ απηέο ηηο Νηθνπκεληθέο Ππλφδνπο Πχκθσλα κε ηελ ιαηηληθή ζενινγία ldquoε απζεληία ηεο

Δθθιεζίαο ππάξρεη ηφηε κφλνλ φηαλ ζηεξίδεηαη θαη ελαξκνλίδεηαη κε ηελ ζέιεζε ηνπ Ξάπα Πε αληίζεηε

πεξίπησζε εθκεδελίδεηαηrdquo Νη Νηθνπκεληθέο Πχλνδνη ζεσξνχληαη σο ldquoζπλέδξηα ηνπ Σξηζηηαληζκνχ πνπ

ζπγθαινχληαη ππφ ηελ απζεληία θαη ηελ εμνπζία θαη ηελ πξνεδξία ηνπ Ξάπαrdquo

Αξθεί λα βγή ν Ξάπαο απφ ηελ αίζνπζα ηεο Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ νπφηε απηή παχεη λα έρε θχξνο Ν

Δπίζθνπνο Καξέ έγξαςε ldquoζά ήηαλ πην αθξηβείο νη ξσκαηνθαζνιηθνί αλ εθθσλψληαο ην ldquoΞηζηεχσrdquo

έιεγαλ ldquoθαί εηο έλαλ Ξάπαλrdquo παξά λα ιέλε ldquoθαί εηο κίαλ Δθθιεζίαλrdquo

Δπίζεο ldquoε ζεκαζία θαη ν ξφινο ησλ Δπηζθφπσλ κέζα ζηελ ξσκατθή Δθθιεζία δελ είλαη παξά απιή

εθπξνζψπεζε ηεο παπηθήο εμνπζίαο ζηελ νπνία θαη νη ίδηνη νη Δπίζθνπνη ππνηάζζνληαη φπσο νη απινί

πηζηνίrdquo Πηελ παπηθή εθθιεζηνινγία νπζηαζηηθά ππνζηεξίδεηαη φηη ldquoε απνζηνιηθή εμνπζία εμέιηπε κε ηνπο

απνζηφινπο θαη δελ κεηεδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπο επηζθφπνπο Κνλάρα ε παπηθή εμνπζία ηνπ Ξέηξνπ

ππφ ηελ νπνίαλ βξίζθνληαλ φινη νη άιινη κεηεδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπ Ξέηξνπ δειαδή ζηνπο Ξάπεοrdquo

Κέζα ζε απηήλ ηελ πξννπηηθή ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ παπηθή ldquoΔθθιεζίαrdquo φηη φιεο νη Δθθιεζίεο ηεο

Αλαηνιήο είλαη δητζηάκελεο θαη έρνπλ ειιείςεηο θαη θαηά νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη ζε θνηλσλία θαη

βέβαηα θαη‟ νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη σο αδειθάο Δθθιεζίαο επεηδή απηή απηνζεσξείηαη σο κεηέξα

Δθθιεζία θαη εκάο καο ζεσξνχλ ζπγαηέξεο Δθθιεζίεο

7 Ρν Βαηηθαλφ είλαη θξάηνο θαη ν εθάζηνηε Ξάπαο είλαη ν εγέηεο ηνπ Θξάηνπο ηνπ Βαηηθαλνχ Ξξφθεηηαη

γηα κηα αλζξσπνθεληξηθή νξγάλσζε γηα κηα εθθνζκίθεπζε θαη κάιηζηα ζεζκνπνηεκέλε εθθνζκίθεπζε

Ρν Θξάηνο ηνπ Βαηηθαλνχ ηδξχζεθε ην 755 απφ ηνλ Ξηπίλν ηνλ Βξαρχ παηέξα ηνπ Θαξινκάγλνπ θαη

ζηελ επνρή καο αλαγλσξίζζεθε ην 1929 απφ ην Κνπζνιίλη Δίλαη ζεκαληηθή ε αηηηνινγία ηεο

αλαθεξχμεσο ηνπ Ξαπηθνχ Θξάηνπο φπσο ην ππνζηήξημε ν Ξίνο ΗΑ‟ ldquoν επί ηεο γεο αληηπξφζσπνο ηνπ

Θενχ δελ δχλαηαη λα είλαη ππήθννο επηγείνπ θξάηνποrdquo Ν Σξηζηφο ήηαλ ππήθννο επηγείνπ θξάηνπο ν

Ξάπαο δελ κπνξεί λα είλαη Ζ παπηθή εμνπζία ζπληζηά ζενθξαηία αθνχ ε ζενθξαηία νξίδεηαη σο ηαχηηζε

θνζκηθήο θαη εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο ζε έλα πξφζσπν Πήκεξα ζενθξαηηθά θξάηε είλαη ην Βαηηθαλφ θαη

ην Ηξάλ

Δίλαη ραξαθηεξηζηηθά ηα φζα ππνζηήξημε ζηνλ ελζξνληζηήξην ιφγν ηνπ ν Ξάπαο Ηλλνθέληηνο Γ‟ (1198-

1216) ldquoΑπηφο πνπ έρεη ηε λχκθε είλαη ν λπκθίνο Αιιά ε λχκθε απηή (ε Δθθιεζία) δε ζπλεδεχρζε κε

θελά ηα ρέξηα αιιά πξφζθεξε ζε κέλα αζχγθξηηε πνιχηηκε πξνίθα δει ηελ πιεξφηεηα ησλ

πλεπκαηηθψλ αγαζψλ θαη ηελ επξχηεηα ησλ θνζκηθψλ ην κεγαιείν θαη ηελ αθζνλία ακθνηέξσλ Πά

ζχκβνια ησλ θνζκηθψλ αγαζψλ κνπ έδσζε ην Πηέκκα ηε Κίηξα ππέξ ηεο Ηεξσζχλεο ην Πηέκκα γηα ηε

βαζηιεία θαη κε θαηέζηεζε αληηπξφζσπν Δθείλνπ ζην έλδπκα θαη ζην κεξφ ηνπ νπνίνπ γξάθηεθε ν

Βαζηιεχο ησλ βαζηιέσλ θαη Θχξηνο ησλ θπξίσλrdquo

Δπνκέλσο ππάξρνπλ κεγάιεο ζενινγηθέο δηαθνξέο νη νπνίεο θαηαδηθάζζεθαλ απφ ηελ Πχλνδν επί

Κεγάινπ Φσηίνπ θαη ζηελ Πχλνδν επί αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά φπσο θαίλεηαη θαη ζην ldquoΠπλνδηθφ

ηεο Νξζνδνμίαοrdquo Δπί πιένλ θαη νη Ξαηέξεο ηεο Δθθιεζίαο θαη νη Ρνπηθέο Πχλνδνη κέρξη ηνλ 19ν αηψλα

θαηαδίθαδαλ φιεο ηηο πιάλεο ηνπ Ξαπηζκνχ Ρν πξάγκα δελ ζεξαπεχεηαη νχηε βειηηψλεηαη απφ θάπνηα

ηππηθή ζπγγλψκε πνπ ζα δψζε ν Ξάπαο γηα έλα ηζηνξηθφ ιάζνο φηαλ νη ζενινγηθέο απφςεηο ηνπ είλαη

εθηφο ηεο Απνθαιχςεσο θαη ε Δθθιεζηνινγία θηλείηαη ζε εζθαικέλν δξφκν αθνχ κάιηζηα ν Ξάπαο

παξνπζηάδεηαη σο εγέηεο ηνπ Σξηζηηαληθνχ θφζκνπ σο δηάδνρνο ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ θαη βηθάξηνο -

αληηπξφζσπνο ηνπ Σξηζηνχ πάλσ ζηελ γή σζάλ ν Σξηζηφο λα έδσζε ηελ εμνπζία ηνπ ζηνλ Ξάπα θαη

Δθείλνο αλαπαχεηαη επδαίκσλ ζηνπο Νπξαλνχο

Απφ ην umlΑληηαηξεηηθφλ Δγθφιπηνλ

ΞΗΠΡΖ ΘΑΗ ΔΞΗΠΡΖΚΖ

ΠΡΖΛ ΝΟΘΝΓΝΜΖ ΓΛΩΠΗΝΙΝΓΗΑ

ΡΝ 8ν ΘΔΦΑΙΑΗΝ ΡΝ ΒΗΒΙΗΝ ΠΣΔΠΔΗΠ amp ΑΛΡΗΘΔΠΔΗΠ

π Γ ΚΔΡΑΙΙΖΛΝ

Κέζα απφ ηελ πξννπηηθή ηεο νξζφδνμεο παηεξηθήο παξάδνζεο ζα επηρεηξεζεί ζηε ζπλέρεηα ε

πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο απηνχ Κε απηφ ηνλ ηξφπν αλνίγεη κηα ηζηνξηθφ-πλεπκαηηθή πξννπηηθή πνχ

θαλεξψλεη ζπλάκα ηελ εηεξφηεηα θαη δηαθνξφηεηα ηνπ θφζκνπ ζηνλ νπνίν εθνχζηα εληαρζήθακε απφ

ηνλ θφζκν ηεο ξσκαίηθεο (ειιελνξζφδνμεο) παξάδνζεο καο

α Ξξφβιεκα ή ςεπδνπξφβιεκα

Ζ αληίζεζε θαη θαηά ζπλέπεηα ε ζχγθξνπζε πίζηεο θαη επηζηήκεο ζπληζηά πξφβιεκα κελ γηα ηε δπηηθή

(θξαγθν-ιαηηληθή) ζθέςε θαη ςεπδνπξφβιεκα γηα ηελ νξζφδνμε παηεξηθή παξάδνζε Ζ επηζήκαλζε απηή ζεκειηψλεηαη ζηα ηζηνξηθά δεδνκέλα ησλ δχν ρψξσλ

Ζ δηιεκκαηηθή (δήζελ) ζρέζε πίζηε ή επηζηήκε εκθαλίδεηαη ζηε Γπηηθή Δπξψπε ην 17ν αη

ζπγρξφλσο κε ηελ αλάπηπμε ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ Ρφηε πεξίπνπ αξρίδνπλ θαη νη πξψηεο νξζφδνμεο

ηνπνζεηήζεηο ζην ζέκα Δίλαη δε γεγνλφο φηη φιεο νη εμειίμεηο ζηε Γχζε γίλνληαη πηα εξήκελ ηεο

Νξζνδνμίαο Πηνπο ηειεπηαίνπο αηψλεο έρεη ζπληειεζζεί ε πλεπκαηηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο Γχζεο απφ

ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή πξάγκα πνχ ζεκαίλεη ηελ απφ-νξζνδνμνπνίεζε θαη απν-εθθιεζηνπνίεζε ηνπ

δπηηθνχ επξσπατθνχ ρψξνπ κε ηελ εθθηινζφθεζε θαη εθλνκίθεπζε ηεο πίζηεο θαη ηειηθά ηε

ζξεζθεηνπνίεζή ηεο (γηα ηηο εμειίμεηο απηέο βι Σξ Γηαλλαξά Νξζνδνμία θαη Γχζε Αζήλα 1992) Έηζη

ε Νξζνδνμία κέλεη ηζηνξηθά ακέηνρε ζηε γέλεζε ηνπ ζεκεξηλνχ δπηηθνεπξσπατθνχ πνιηηηζκνχ ν νπνίνο είλαη άιιν θαη άιιν ζε ζρέζε κε ηνλ πνιηηηζκφ ηεο Νξζφδνμεο Αλαηνιήο

Πηαζκνί ζηελ αιινηξησηηθή πνξεία ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο είλαη ν ζρνιαζηηθηζκφο (13νο αη) ν

λνκηλαιηζκφο (14νο αη) ν νπκαληζκφοαλαγέλλεζε (15νο αη) ε κεηαξξχζκηζε (16νο αη) θαη ν

δηαθσηηζκφο (17νο αη) Ξξφθεηηαη γηα ζεηξά επαλαζηάζεσλ θαη ζπγρξφλσο ξεγκάησλ ζηνλ ηζηφ ηνπ δπηηθνεπξσπατθνχ πνιηηηζκνχ πνχ γελλήζεθε απφ ηε δηαιεθηηθή ζρέζε ησλ ξεπκάησλ απηψλ

Ν ζρνιαζηηθηζκφο εξείδεηαη γλσζηνινγηθά ζηελ απνδνρή ησλ πιαησληθψλ αξρεηχπσλ εηδψλ (realia)Ν

θφζκνο καο λνείηαη σο απεηθφληζε ησλ ππεξβαηηθψλ αξρεηχπσλ (ξεαιηζκφο) ξγαλν ηεο γλψζεο είλαη

ε δηάλνηα-ινγηθή Ζ γλψζε -θαη ηνπ Θενχ-ζπληειείηαη κε ηε δηείζδπζε ηνπ ινγηθνχ ζηελ νπζία ησλ

φλησλ Ξξφθεηηαη γηα ζεκειίσζε ηεο κεηαθπζηθήο ζενιφγεζεο πνπ πξνυπνζέηεη ηελ analogiam entis (αλαινγία ηνπ φληνο)ηελ νληνινγηθή θαηά ζπλέπεηα ζρέζε Θενχ θαη θφζκνπ

Ν λνκηλαιηζκφο (νλνκαηνθξαηία) δέρεηαη φηη ηα ππεξβαηηθά αξρέηππα (universalia) είλαη απιά

νλφκαηα θαη φρη νληφηεηεο φπσο ζην ξεαιηζκφ Ξξφθεηηαη γηα δηαπάιε πιαησληζκνχ θαη

αξηζηνηειηζκνχ ζηελ επξσπατθή ζθέςε Ν λνκηλαιηζκφο φκσο απέβε θαηά θάπνην ηξφπν ην DNA

ηνπ επξσπατθνχ πνιηηηζκνχ νπζηαζηηθά ζηνηρεία ηνπ νπνίνπ είλαη ν δπαιηζκφο (θηινζνθηθά) θαη ν

αηνκηζκφο (σθειηκηζκφο) θνηλσληθά Ζ επδαηκνλία ζα απνβεί ην βαζηθφ αίηεκα ηνπ επξσπαίνπ

αλζξψπνπ ζεκειησκέλε ζενινγηθά ζηε ζρνιαζηηθή ζενινγία ηνπ κεζαίσλα Ν λνκηλαιηζκφο (δπαιηζκφο

δειαδή) είλαη ην ππφβαζξν ηεο επηζηεκνληθήο αλάπηπμεο ηνπ επξσπατθνχ θφζκνπ ησλ ζεηηθψλ δειαδή επηζηεκψλ

Ζ θαζ εκάο Αλαηνιή (ηζηνξηθή ζπλέρεηα ηεο Οσκαλίαο ή απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο) είρε άιιε

πλεπκαηηθή εμέιημε Πηα πξφζσπα ησλ πλεπκαηηθψλ εγεηψλ ηεο (Άγησλ) - θαη φζσλ ηνπο

αθνινπζνχζαλ- έκεηλε πηζηή ζηελ πξνθεηηθή- απνζηνιηθή-παηεξηθή παξάδνζε πνχ βξίζθεηαη ζηνπο

αληίπνδεο ηνπ ζρνιαζηηθηζκνχ θαη φισλ ησλ ηζηνξηθνπλεπκαηηθψλ εμειίμεσλ ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ

Πηελ Αλαηνιή επηθξαηεί πάληα ν εζπραζκφο (ε ξαρνθνθαιηά ηεο παηεξηθήο παξάδνζεο) δειαδή ε

αζθεηηθή-εκπεηξηθή κεηνρή ζηελ Αιήζεηα σο θνηλσλία κε ην Άθηηζην Γηαηεξείηαη ε πίζηε ζηε

δπλαηφηεηα έλσζεο Θενχ θαη θφζκνπ (άθηηζηνπ θαη θηηζηνχ) ελδντζηνξηθά Απηφ φκσο ζεκαίλεη

απφξξηςε θάζε είδνπο δπαιηζκνχ Κέζα ζ απηφ ην πιαίζην αλαπηχρζεθαλ νη επηζηήκεο ζην Βπδάληην Οσκαλία ζην βαζκφ θπζηθά πνχ αλαπηχρζεθαλ

Ζ επηζηεκνληθή επαλάζηαζε ηνπ 17νπ αηψλα ζηε Γπηηθή Δπξψπε ζπλέβαιε ζηε δηάζηαζε ησλ ρψξσλ

πίζηεο θαη γλψζεο κε απφιεμε ηελ αθφινπζε αμησκαηηθή αξρή απφ ηε λέα θηινζνθία (ζεηηθή)

γίλνληαη δεθηέο κφλν νη αιήζεηεο πνχ επηβεβαηψλνληαη απφ ηνλ νξζφ ιφγν ηελ

απνιπηνπνηεκέλε πηα απζεληία ηεο δπηηθήο ζθέςεο (λνεζηαξρία) Νη αιήζεηεο απηέο είλαη Ζ

χπαξμε Θενχ ςπρήο αξεηήο αζαλαζίαο θξίζεο Ζ απνδνρή ηνπο βέβαηα έρεη ρψξα κφλν ζην

ζετζηηθφ δηαθσηηζκφ αθνχ ππάξρεη παξάιιεια θαη ν αζετζκφο σο δνκηθφ ζηνηρείν ηεο λεψηεξεο

ζθέςεο Ρα εθθιεζηαζηηθά φκσο δφγκαηα απνξξίπηνληαη ινγηθά (πρ ηξηαδηθφηεηα Θενχ ελζάξθσζε

ελ Σξηζηψ ζσηεξία θηφ) Ξξφθεηηαη γηα ηε θπζηθή (ινγηθή) ζξεζθεία πνχ απφ πιεπξάο

παηεξηθφηεηαο φρη κφλν δελ δηαθέξεη απφ ηελ αζεΐα άιι είλαη ε ρεηξφηεξε κνξθή ηεο Ζ απφξξηςε ηεο πίζηεο είλαη ιηγφηεξν επηθίλδπλε απφ ηε δηαζηξέβισζή ηεο

β Γηπιή γλσζηνινγία

Δηπψζεθε φκσο φηη ζηελ Αλαηνιή ε αληίζεζε πηζηεο- επηζηήκεο είλαη ςεπδνπξφβιεκα Γηαηί Γηφηη ε

γλσζηνινγία ζηελ Αλαηνιή πξνζδηνξίδεηαη απφ ην γλσξηδφκελν αληηθείκελν ην νπνίν είλαη δηπιφ

άρηηζην θαη θηηζηφ Άθηηζην είλαη (κφλν) ν Ρξηαδηθφο Θεφο ηνπ φπνηνπ ε ηξηαδηθφηεηα δελ νξίδεηαη

κεηαθπζηθά άιια γλσξίδεηαη εκπεηξηθά Θηηζηφ είλαη ην ζχκπαλ (ή ηα ζχκπαληα) ζην νπνίν

πξαγκαηψλεηαη ε χπαξμε καο Ξίζηε είλαη ε γλψζε ηνπ αθηίζηνπ θαη επηζηήκε είλαη ε γλψζε

ηνπ θηηζηνχ Ξξφθεηηαη ζπλεπψο γηα δχν δηαθνξεηηθέο γλψζεηο θάζε κία απφ ηηο νπνηεο έρεη ηε κέζνδν θαη ην φξγαλν ηεο

Ν πηζηφο θηλνχκελνο ζην ρψξν ηεο ππεξθπζηθήο γλψζεο ή γλψζεο ηνπ αθηίζηνπ δελ θαιείηαη λα

κάζεη θάηη (κεηαθπζηθά) ή λα απνδερζεί θάηη (ινγηθά) αιιά λα πάζεη θάηη θνηλσλψληαο καδί ηνπ

Απηφ ζπληειείηαη κε ηελ έληαμε ηνπ ν έλαλ ηξφπν δσήο (κέζνδνο) πνχ νδεγεί ζηε ζεία γλψζε Δδψ

αθξηβψο ηεθκεξηψλεηαη ε απνζηνιή ηεο Δθθιεζίαο σο ζψκαηνο Σξηζηνχ ν ιφγνο χπαξμεο

ηεο ζηνλ θφζκν Νξζά έρεη ιερζεί φηη αλ εκθαληδφηαλ γηα πξψηε θνξά ν Σξηζηηαληζκφο ζηελ

επνρή καο ζα έπαηξλε ηε κνξθή ελφο ζεξαπεπηεξίνπλνζνθνκείνπ γηα ηελ απν-θαηάζηαζε

ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ αλζξψπνπ σο ςπρνζσκαηηθνχ φληνο Γη΄ απηφ νλνκάδεη ηελ Δθθιεζία Ν

Η Σξπ-ζφζηνκνο ηαηξείνλ πλεπκαηηθφλ (πλεπκαηηθφ λνζνθνκείν) Ζ ππεξθπζηθή-ζενινγηθή γλψζε

λνείηαη νξζφδνμα σο πάζνοπάζεκα σο κεηνρή-θνηλσλία κε ηελ ππεξβαηηθή κελ αιι φρη απξφζηηε

πξνζσπηθή Αιήζεηα ην Άθηηζην θαη φρη σο κάζεκα Ζ ρξηζηηαληθή πίζηε έηζη δελ είλαη

αθεξεκέλε (ζεσξεηηθή) παξαδνρή κεηαθπζηθψλ αιεζεηψλ άιι εκπεηξηθή ζέα ηνπ φλησο

Όληνο ηεο πεξνπζίνπ Ρξηάδνο Έηζη φκσο γίλεηαη θαηαλνεηφ γηαηί ζηελ Νξζνδνμία

απζεληία είλαη ε εκπεηξία ηεο κεηνρήο ζην Άθηηζην σο ζέα ηνπ Άθηηζηνπ (ζέσζε-δνμαζκφο)

θαη φρη ηα θείκελα νη Γξαθέο (ην δφγκα sola scriptura είλαη πξνηεζηαληηθφ δειαδή δπηηθφ) Ζ

πξφηαμε ησλ θεηκέλσλ - δείγκα ζξεζθεηνπνίεζεο ηεο πίζηεο- νδεγεί ζηελ ηδενινγηθνπνίεζή

ηνπο θαη θαη νχζίαλ ζηελ εηδσινπνίεζε ησλ θεηκέλσλ δειαδή ηελ απνιπηνπνίεζή ηνπο (Funtamentalismus)κε φιεο ηηο επλφεηεο ζπλέπεηεο

Ξξνυπφζεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο γλψζεο ηνπ Άθηηζηνπ γηα ηελ Νξζνδνμία είλαη ε απφξξηςε θάζε

αλαινγίαο (entis ή fidei) ζηε ζπλάληεζε θαη ζρέζε θηηζηνχ-Αθηίζηνπ Θαηά ηνλ Η Γακαζθελφ πνχ

ζπλνςίδεη θαη ζην ζεκείν απηφ ηελ πξνεγνχκελε παηεξηθή παξάδνζε Αδχλαηνλ επξεζήλαη ελ ηε

θηίζεη εηθφλα απαξαιιάθησο ελ εαπηή ηνλ ηξφπνλ ηεο αγίαο Ρξηάδνο παξαδεηθλχνπζαλ Ρν γαξ

θηηζηφλ θαη ζχλζεηνλ θαη ξεπζηφλ θαη πεξηγξαπηφλ θαη ζρήκα έρνλ θαη θζαξηφλ πψο ζαθψο

δειψζεη ηελ πάλησλ ηνχησλ απειιαγκέλελ ππεξνχζηνλ ζείαλ νπζίαλ (ΟG 94 82124)

Κεηά απφ απηά γίλεηαη θαλεξφ γηαηί ε παηδεία (ζρνιηθή) θαη ε θηινζνθία εηδηθφηεξα δελ

ζπληζηνχλ ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πξνυπφζεζε ηεο ζενγλσζίαο Γίπια ζηνλ παλεπηζηήκνλα

Κέγα Βαζίιεην (+379) ηηκάηαη σο Κέγαο ν άζνθνο (θαηά θφζκν) άιι εμίζνπ θάηνρνο ηεο άλσ (ζείαο)

ζνθίαο (γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ) Αληψληνο (+350) Ξαξέθθιηζε (νδπλεξή γηα ηε Γχζε) ζην ζεκείν απηφ

ζπληζηά ν Η Απγνπζηίλνο (+430) αγλνψληαο ηε γξαθηθή θαη παηεξηθή γλσζηνινγία θαη λενπιαησληθφο

ζηελ νπζία Κε ην αμίσκα ηνπ credo ut intelligam (πηζηεχσ γηα λα θαηαλνήζσ) έζεζε ηελ αξρή φηη

κε ηελ πίζηε νδεγείηαη ν άλζξσπνο ζηε ινγηθή ζχιιεςε ηεο Απνθάιπςεο

Έηζη φκσο δίλεηαη πξνηεξαηφηεηα ζηε δηάλνηα πνπ εθιακβάλεηαη σο γλσζηηθφ φξγαλν ηφζν ζηε

θπζηθή φζν θαη ζηελ ππεξθπζηθή γλψζε Ν Θεφο λνείηαη σο αληηθείκελν γλσζηηθφ πνχ

ζπιιακβάλεηαη απφ ηε δηάλνηα ηνπ αλ-ζξψπνπ φπσο ζπιιακβάλεηαη ην θπζηθφ γλσζηηθφ

αληηθείκελν ηεο Κεηά ηνλ Απγνπζηίλν ην επφκελν βήκα (κε ηελ παξέκβαζε ηνπ Θσκά Αθηλάηε

+1274) ζα θάλεη ν Θαξηέζηνο (+1650) κε ην δηθφ ηνπ αμίσκα cogito ergo sum (ζθέπηνκαη αξά ππάξρσ) κε ην φπνην δηαθεξχζζεηαη ε δηάλνηα σο θχξην ζπζηαηηθφ ηεο χπαξμεο

γ 0η δχν γλψζεηο

Ζ άξζε ηεο (θαηλνκεληθήο) αληηλνκίαο ζην ρψξν ηεο γλσζηνινγίαο επηηπγράλεηαη αγηνγξαθηθά-

παηεξηθά κε ηε ζαθή δηάθξηζε δχν γλψζεσλζνθηψλ ηεο ζείαο ή άλσ θαη ηεο θάησ ή

ζχξαζελ Ζ πξψηε είλαη ππεξθπζηθή ελψ ε δεχηεξε ε θπζηθή γλψζε πνχ αληαπνθξίλεηαη ζηε ζαθή

δηάθξηζε Αθηίζηνπ θαη θηηζηνχ Θενχ θαη θηίζεο Νη δχν απηέο γλψζεηο απαηηνχλ θαη δχν γλσζηηθέο κεζφδνπο

Κέζνδνο ηεο ζεηαο ζνθίαο-γλψζεο είλαη ε θαξδηαθή θνηλσλία ηνπ αλζξψπνπ κε ην Άθηηζην ε

νπνία ζπληειείηαη κε ηελ παξνπζία ηεο άθηηζηεο ελέξγεηαο ηνπ Ρξηαδηθνχ Θενχ κέζα ζηελ

θαξδηά Κέζνδνο ηεο ελδνθνζκηθήο ζνθίαο-γλψζεο είλαη ε επηζηήκε ε νπνία ιεηηνπξγεί κε ηελ

άζθεζε ηεο δηαλνεηηθήοινγηθήο δχλακεο ηνπ αλζξψπνπ Νξζφδνμα νη δχν γλψζεηο θαη νη κέζνδνη ηνπο ηεξαξρνχληαη

Ζ κέζνδνο ηεο ππεξθπζηθήο γλσζηνινγίαο νλνκάδεηαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε η ζ ς σ α ζ μ ό ρ θαη

ηαπηίδεηαη κε ηε λήςε-θάζαξζε ηεο θαξδηάο Ν εζπραζκφο ηαπηίδεηαη κε ηελ Νξζνδνμία Νξζνδνμία

έμσ απφ ηελ εζπραζηηθή πξάμε είλαη παηεξηθά αδηαλφεηε Ν εζπραζκφο ζηελ νπζία ηνπ είλαη

αζθεηηθή-ζεξαπεπηηθή αγσγή θάζαξζε ηεο θαξδηάο απφ ηα πάζε γηα ηελ αλαδσπχξεζε ηεο λνεξήο

ιεηηνπξγίαο κέζα ζηελ θαξδηά Ξξέπεη εδψ λα ζεκεησζεί φηη ε κέζνδνο ηνπ εζπραζκνχ σο

ζεξαπεπηηθή αγσγή είλαη θαζαξά επηζηεκνληθή-ζεηηθή Γη απηφ θαη ε ζενινγία ππφ ηηο νξζέο

πξνυπνζέζεηο αλήθεη ζηηο ζεηηθέο επηζηήκεο (π Η Οσκαλίδεο) Ζ θαηάηαμε ηεο παλεπηζηεκηαθά

απφ ην 12ν αη ζηηο ζεσξεηηθέο επηζηήκεο νθείιεηαη ζηε κεηαβνιή ηεο ζενινγίαο ζηε Γχζε ζε

κεηαθπζηθή ζνη ζπλεπψο αλαηνιηθνί απνξξίπηνπλ ηε ζενινγία θαλεξψλνπλ ηνλ εθδπηηθηζκφ ηνπο

δηφηη ζηελ νπζία θαηαδηθάδνπλ θαη απνξξίπηνπλ έλα παξακφξθσκα (θαξηθαηνχξα) πνχ εθιακβάλεηαη σο

ζενινγία Ξνηα φκσο είλαη παηεξηθά ε ζενινγηθή ιεηηνπξγία Ήδε ζηελ Αγία Γξαθή ππάξρεη ε δηάθξηζε

πλεχκαηνο (ηνπ αλζξψπνπ) θαη δηαλνίαο (ιφγνπ) Ρν πλεχκα (πξβι πλεπκαηηθφο άλζξσπνο) παηεξηθά

νλνκάδεηαη λνπο γηα ηε δηάθξηζή ηνπ απφ ην (άγην) Ξλεχκα Ρν πλεχκα ν λνπο είλαη ν νθζαικφο ηεο

ςπρήο (πξβι Καηζ 622 έ)

Ξηψζε ρξηζηηαληθά ζεσξείηαη ε αδξαλνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ λνπ ν νπνίνο ζηε θπζηθή ηνπ

θαηάζηαζε βξίζθεηαη κέζα ζηελ θαξδηά θαη είλαη πιήξεο ράξηηνο (άθηηζηεο ελέξγεηαο) θαη ιέγεηαη γη

απηφ λαφο Θενχ δηφηη ην Ξλεχκα ηνπ Θενχ πξνζεχρεηαη αδηάιεηπηα κέζα ζ απηφλ (αέλαε κλήκε

ηνπ Θενχ) Απηή είλαη ε αξρή ηεο ζέσζεο (δνμαζκνχ) (Γηα ηε ζεκαζία απηψλ ησλ φξσλ θαη ηε

ιεηηνπξγία ηνπο ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε βι ην ζπνπδαίν βηβιίν ηνπ π Ηεξνζένπ Βιάρνπ - Κεηξνπ Λαππάθηνπ- Κηθξά είζνδνο ζηελ νξζφδνμε πλεπκαηηθφηεηα Αζήλα 1992)

Λνεξή ιεηηνπξγία νλνκάδεηαη ε ιεηηνπξγία ηνπ λνπ κέζα ζηελ θαξδηά θαη είλαη ε πλεπκαηηθή

ιεηηνπξγία ηεο θαξδηάο παξάιιεια κε ηε θπζηθή ηεο ιεηηνπξγία (αληιία αίκαηνο) (Δηδηθή

αλάιπζε φισλ απηψλ βι ζην Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ άγ Ληθνδήκνπ ηνπ Αγηνξείηε ζην βηβιίν

ηνπ π Ηεξνζένπ Βιάρνπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986 θαη ζηελ εηζαγσγή ηνπ βηβιίνπ ηνπ π Ησ Οσκαλίδε Ρν πξνπαηνξηθφ ακάξηεκα Αζήλα 1989)

Λνεξή ιεηηνπξγία είλαη έλα κλεκνληθφ ζχζηεκα πνχ ππάξρεη παξάιιεια κε ην θπηηαξηθφ θαη ην

εγθεθαιηθφ Ρα δχν ηειεπηαία είλαη γλσζηά θαη αληρλεχζηκα απφ ηελ αλζξψπηλε επηζηήκε ην πξψην

φκσο δελ κπνξεί λα ην ζπιιάβεη ηαλ θζάζεη ν άλζξσπνο ζην θσηηζκφ ηνπ αγίνπ Ξλεχκαηνο (λαφο

Θενχ) κεηαβάιιεηαη ε bdquoςηιή- εμσηεξηθή πίζηε (πηζηφηεηα ζην ιφγν ηνπ Θενχ) ζε ελδηάζεηε -

εζσηεξηθή βεβαηφηεηα αθνχ ν Θεφο (ή άθηηζηε Δλέξγεηά Ρνπ) νξάηαη (ζενπηία) Ρφηε κεηαβάιιεηαη θαη ε

ηδηνηειήο αγάπε ζε αληδηνηειή θαη γίλεηαη δπλαηή ε δφκεζε αιεζηλψλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ

εξεηδνκέλσλ ζηελ αληδηνηειή ακνηβαηφηεηα (ζπζία γηα ηνλ άιιν) θαη φρη ζηελ ηδηνηειή δηεθδίθεζε

αηνκηθψλ δηθαησκάησλ θαηά ην πλεχκα ηεο δπηηθνεπξσπατθήο θνηλσλίαο

Έηζη θαηαλννχληαη θάπνηα ζεκαληηθά ζπλαθφινπζα

Θαη αξράο φηη ν Σξηζηηαληζκφο ζηελ απζεληηθφηεηα ηνπ είλαη ππέξβαζε ηεο ζξεζθείαο θαη

θάζε έλλνηαο ζξεζθεπηηθήο θαζεθνληνινγίαο Ζ Νξζνδνμία εμάιινπ δελ κπνξεί λα λνεζεί σο

απνδνρή θάπνησλ αξρψλ-αιεζεηψλ άλσζελ επηβαιινκέλσλ Απηή είλαη ε κε νξζφδνμε εθδνρή ησλ

δνγκάησλ (απφιπηεο αξρέο-αιήζεηεο επηβαιιφκελεο) Ρα λνήκαηα ζηελ Νξζνδνμία ειέγρνληαη κε ηελ

εκπεηξηθή επαθξίβσζή ηνπο (παξαηήξεζε-πείξακα) Ν δηαιεθηηθφο-λνεζηαξρηθφο ζηνραζκφο πεξί ζενινγίαο φπσο θαη ν δνγκαηηζκφο είλαη μέλα ζηελ απζεληηθή νξζφδνμε παξάδνζε

Γη απηφ ειέρζε φηη ε Νξζνδνμία είλαη θάηη αληίζηνηρν πξνο ηηο ζεηηθέο επηζηήκεο Γηφηη θαη ζ απηήλ ε

πξνηεξαηφηεηα δελ δίλεηαη ζηα θείκελα-βηβιία αιιά ζηελ παξαηήξεζε θαη ην πείξακα Ξείξακα είλαη ε

δηαδηθαζία ηεο λήςεο (πλεπκαηηθή δσή) θαη παξαηήξεζε ε ζέα δηα ηνπ θσηηζκνχ θαη ηνπ δνμαζκνχ

(ζέσζεο)

Ν επηζηήκσλ-θαζεγεηήο ηεο γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ είλαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε ν Γέξνληαο-

πλεπκαηηθφο θαζεγεηήο (πξβι ηε θξάζε θαζεγεηήο ηεο εξήκνπ γηα ηνπο κεγάινπο αζθεηέο) Ζ

θαηαγξαθή ηεο γλψζεο -θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο- πξνυπνζέηεη ηελ εκπεηξηθή γλψζε ηνπ θαηλνκέλνπ

Πην ζεκείν δε απηφ ζεκειηψλεηαη ε νξζνδνμνπαηεξηθή εξκελεπηηθή Νη Άγηνη (άλδξεο θαη γπλαίθεο)

γίλνληαη εξκελεπηέο απζεληηθνί ηεο Γξαθήο (δειαδή ησλ εκπεηξηψλ ησλ Ξξνθεηψλ θαη ησλ

Απνζηφισλ) δηφηη είλαη εμίζνπ κε απηνχο ζεφπλεπζηνη κέηνρνη ησλ ίδησλ κε απηνχο εκπεηξηψλ Ρν ίδην

θαη ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο κνλφ ν εηδηθφο θαηαλνεί ηηο έξεπλεο άιισλ εηδηθψλ ηνπ ίδηνπ ρψξνπ Ζ

απνδνρή ησλ πνξηζκάησλ ελφο επηζηεκνληθνχ θιάδνπ απφ ηνπο κε εηδηθνχο (=ηνχο κε δπλακέλνπο λα

ειέγμνπλ πεηξακαηηθά ηελ εξεπλά ησλ εηδηθψλ) γίλεηαη κε βάζε ηελ εκπηζηνζχλε ζηελ αμηνπηζηία ησλ εηδηθψλ

Γηαθνξεηηθά δελ ζα κπνξνχζε λα ππάξμεη πξφνδνο ζηελ επηζηήκε Ρν ίδην ζπκβαίλεη θαη ζηελ

επηζηήκε ηεο πίζηεο Κε ηελ ίδηα εκπηζηνζχλε γίλεηαη θαη εθεί δεθηή ε εκπεηξηθή γλψζε ησλ Αγίσλ

(Ξξνθεηψλ Απνζηφισλ Ξαηέξσλ θαη Κεηέξσλ φισλ ησλ αηψλσλ) Κε βάζε απηή ηελ απνδείμηκε

εκπεηξία ιεηηνπξγνχλ ε αγηνπαηεξηθή παξάδνζε θαη νη Πχλνδνη (νηθνπκεληθέο) ηεο Δθθιεζίαο Σσξίο

ζενπκέλνπο (ζεφπηεο) δελ ππάξρεη νηθνπκεληθή ζχλνδνο Απφ απηή ηε ζρέζε πξνθχπηεη ε (νξζφδνμε) ζεκαζία ηνπ δφγκαηνο Ζ νξζφδνμε πίζηε είλαη ηφζν δνγκαηηθή φζν θαη ε επηζηήκε

Θαη φζνη θάλνπλ ιφγν γηα πξνθαηάιεςε ζην ρψξν ηεο πίζηεο δελ ζα πξέπεη λα ιεζκνλνχλ

ην ιφγν ηνπ Marc Bloch φηη θαη θάζε επηζηεκνληθή εξεπλά είλαη εμ αξρήο πξνθαηεηιεκκέλε δηφηη δηαθνξεηηθά δελ ζα ήηαλ δπλαηή ε έξεπλα Ρν ίδην θαη ε πίζηε

Ζ Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ (ζνθηψλ) ησλ κεζφδσλ θαη ησλ νξγάλσλ ηνπο απνθεχγεη θάζε ζχγρπζε κεηαμχ ηνπο αιιά θαη θάζε ζχγθξνπζε

Κφλν εθεί νπνχ έρνπλ ραζεί νη πξνυπνζέζεηο θαη ε νπζία ηνπ Σξηζηηαληζκνχ κέλεη αλνηθηφο

ν δξφκνο πξνο ηε ζχγ-ρπζε θαη ηε ζχγθξνπζε Νξζφδνμα φκσο ιεηηνπξγνχλ θαη θάπνηεο παξάινγεο

αλαινγίεο φπσο ιρ ε δπλαηφηεηα λα είλαη θαλείο θνξπθή επηζηεκνληθά θαη λήπηνο πλεπκαηηθά (ζηε

Θεία γλψζε) Ή ην αληίζηξνθνmiddot λα είλαη κέγαο ζηε Θεία γλψζε θαη ηειείσο αγξάκκαηνο ζηελ αλζξψπηλε

ζνθία (Κ Αληψληνο θα) Ρίπνηε δελ απνθιείεη φκσο ηε δπλαηφηεηα θαηνρήο θαη ησλ δχν ζνθηψλ-

γλψζεσλ φπσο ζπκβαίλεη ζηνπο Κεγάινπο Ξαηέξεο (θαη Κεηέξεο) ηεο Δθθιεζίαο Απηφ ςάιιεη ε

Δθθιεζία (25 Λνεκβξίνπ) γηα ηε κεγάιε καζεκαηηθφ ηνπ 3νπ αη αγία Αηθαηεξίλε ηε ζνθή σο θάηνρν

θαη ησλ δχν γλψζεσλ Ρελ εθ Θενχ ζνθίαλ ιαβνχζα παηδηφζελ ε Κάξηπο θαη ηελ έμσ θαιψο ζνθίαλ πάζαλ κεκάζεθε

δ Γηαιεθηηθή ζεαλζξψπηλε

Έηζη ν νξζφδνμνο πηζηφο βηψλεη ζηε ζπζρέηηζε ησλ δχν γλψζεσλ-ζνθηψλ κία δηαιεθηηθή

ζεαλζξψπηλε Γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηε ρξηζηνινγηθή νξνινγία εθάζηε γλψζηο ηειεί ηα

εαπηήο θηλνχκελε ελ ηνηο ηδίνηο απηήο φξνηο ηε θαη ιφγνηο Θάζε γλψζε δειαδή (πξέπεη λα)

κέλεη θαη λα θηλείηαη ζηα φξηά ηεο Ρίζεηαη δειαδή πξφβιεκα νξίσλ γηα θάζε γλψζε Ζ

ππέξβαζε ησλ νξίσλ απηψλ νδεγεί ζηε ζχγρπζε ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπο θαη ηειηθά ζηε

ζχγθξνπζε ηνπο Γξεγφξηνο ν Θενιφγνο νχθνπλ αηηκαζηένλ ηελ παίδεπζε επεί νχησ δνθεί

ηηζηλ Ν ίδηνο φκσο ζην Β ζενινγηθφ Ιφγν ηνπ δίλεη θαη ηα φξηα θάζε ζνθίαο Ν αξραίνο ζνθφο

(=Ξιάησλ ζηνλ Ρίκαην) -δειψλεη ν Γξεγφξηνο- έιεγε ζεφλ λνήζαη κελ ραιεπφλ θξάζαη δε

αδχλαηνλ Ν ρξηζηηαλφο φκσο Έιιελαο (ν Γξεγφξηνο) θαηαλνεί φηη ζεφλ θξάζαη κελ αδχλαηνλ

λνήζαη δε αδπλαηψηεξνλ Ήδε δειαδή ν Ξιάησλ επηζεκαίλεη ηα φξηα ηνπ αλζξψπηλνπ

ιφγνπ θαη γη απηφ δελ ππάξρεη ξαζηνλαιηζκφο ζηελ αξραία ειιεληθή θηινζνθία Ν

αλαγελλεκέλνο φκσο ζηελ άθηηζηε ζεία Σάξε Γξεγφξηνο δηαηξαλψλεη ηελ αδπλακία ππέξβαζεο απηψλ

ησλνξίσλ θαη ηε ζχιιεςε ηνπ Αθηίζηνπ κε ηε βνήζεηα ησλ νξγάλσλ γλψζεο θαη έθθξαζεο ηνπ θηηζηνχ

Νη άγηνη Ξαηέξεο ππεξακχλνληαη ηεο (νξζήο ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ) ρξήζεο ηεο επηζηήκεο θαη παηδείαο Ιέεη ν

Ρε δηάθξηζε θαη ηεξάξρεζε ζπγρξφλσο ησλ δχν γλψζεσλ έρεη επηζεκάλεη ν Κ Βαζίιεηνο Ξίζηηο

εγείζζσ ησλ πεξί Θενχ ιφγσλ πίζηηο θαη κε απφδεημηο Ξίζηηο ε ππέξ ηαο ινγηθάο κεζφδνπο ηελ ςπρήλ

εηο ζπγθαηάζεζηλ έιθνπζα πίζηηο νχρ ε γεσκεηξηθαίο αλάγθαηο άιι ε ηαίο ηνπ Ξλεχκαηνο ελεξγείαηο

εγγηλνκέλε [] Θαη φισο εη ε πίζηηο ειπηδνκέλσλ εζηίλ ππφζηαζηο πξαγκάησλ θαη έιεγρνο νπ

βιεπνκέλσλ κε θηινλείθεη ηδείλ ήδε ηα καθξάλ απνθείκελα κεδέ ηα ειπηδφκελα ακθίβνια θαηαζηήζεο

δηα ην κήπσο απηψλ δχλαζζαη θαηά ηελ γλψζηλ εμάπηεζζαη (PG 30104 Β105 Β)

Ν ίδηνο ν Κ Βαζίιεηνο δίλεη ζηελ Δμαήκεξν ηνπ (ΟG 29 3-208) θιαζζηθφ παξάδεηγκα νξζφδνμεο

ρξήζεο ησλ επηζηεκνληθψλ γλψζεσλ Απνθξνχεη ηηο θνζκνινγηθέο ζεσξίεο ησλ θηινζφθσλ (πεξί

αησληφηεηαο θαη απζχπαξθηνπ ηνπ θφζκνπ) πξνρσξεί δε ζηε ζχλζεζε ησλ βηβιηθψλ θαη επηζηεκνληθψλ

δεδνκέλσλ κέζσ κηαο ζπλερνχο ππέξβαζεο ηεο επηζηήκεο Αλαηξψληαο δε ηηο πιηζηηθέο ζεσξίεο θαη ηηο

αηξεηηθέο δηδαζθαιίεο πεξλά ζηε ζενινγηθή (άιι φρη κεηαθπζηθή) εξκελεία Θεληξηθφ κήλπκα ηνπ

έξγνπ είλαη φηη είλαη αδχλαηε ε ινγηθή ζηήξημε ηνπ δφγκαηνο (επηζηε- κνθάλεηα) Ρν δφγκα αλήθεη ζε

άιιε ζθαίξα είλαη ππέξινγν επηζηεκνληθφ ζηα φξηα κηαο άιιεο γλψζεο Ζ ρξήζε ηνπ

δφγκαηνο ζηελ ελδνθνζκηθή γλψζε νδεγεί ζηε κεηαβνιή ηεο επηζηήκεο ζε κεηαθπζηθή ελψ ε ρξήζε

ηεο ινγηθήο ζην ρψξν ηεο πίζηεο απνδεηθλχεη ηελ αδπλακία θαη ζρεηηθφηεηα ηεο Γελ ππάξρεη

ζπλεπψο θαλέλα πίζηεπε θαη κε εξεχλα ζηελ νξζφδνμε γλσζηνινγία αιιά θάζε γλσζηηθφο ρψξνο εξεπλάηαη κε ηηο δηθέο ηνπ- επηζηεκνληθέο θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο-πξνυπνζέζεηο

Ζ ηξαγηθφηεξε έθθξαζε ηεο αιινηξησκέλεο ρξηζηηαλνζχλεο είλαη ε εθθιεζηαζηηθή αληηκεηψπηζε ζηε

Γχζε ηνπ Γαιηιαίνπ ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζζεί ε πεξίπησζε σο ππέξβαζε νξίσλ

δηθαηνδνζίαο αλ δελ ήηαλ θάηη ζνβαξφηεξν ζχγρπζε ησλ νξίσλ ησλ γλψζεσλ θαη ζχγθξνπζε

ηνπο Γεγνλφο φκσο είλαη φηη ε απψιεηα ηεο άλσ ζνθίαο ζηε Γχζε θαη ηνπ ηξφπνπ απφθηεζεο ηεο

κεηέβαιε ηε δηάλνηα ζε φξγαλν ζείαο θαη αλζξψπηλεο ζνθίαο Σξεζηκνπνηνχκελε δε ε δηάλνηα

ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο νδεγεί αλαπφθεπθηα ζηελ απφξξηςε ηνπ ππεξθπζηθνχ σο αθαηαλφεηνπ ε

ρξήζε ηεο δε ζην ρψξν ηεο πίζηεο είλαη δπλαηφλ λα απνξξίςεη ηελ επηζηήκε φηαλ ζεσξείηαη αληίζεηε

πξνο ηελ πίζηε Ρελ ίδηα λννηξνπία βέβαηα πξνδίδεη ε απφξξηςε ηνπ θνπεξλίθεηνπ ζπζηήκαηνο ζηελ

θαζ εκάο Αλαηνιή (1794-1821) θαη ηελ ίδηα απψιεηα ησλ θξηηεξίσλ Ρε revanche ηεο θαηαδίθεο ηνπ

Γαιηιαίνπ ζα πάξεη ε επηζηήκε ζην πξφζσπν ηνπ Γαξβίλνπ κε ηε ζεσξία ηεο εμειίμεσο

ε Κεηαθέλσζε ηνπ δπηηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ ζηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή

Κε ηελ εκθάληζε ηνπ Γηαθσηηζκνχ ζηε Γχζε θινλίζζεθαλ ηα ζεκέιηα ηνπ ακεηάβιεηνπ ζηε

κεηαθπζηθή νλ-ηνινγία Γηφηη ε επηζηήκε βεβαίσζε φηη απηφ ην ακεηάβιεην δελ ππάξρεη (βι Ξαλ

Θνλδχιε Ζ θξηηηθή ηεο κεηαθπζηθήο ζηε λεφηεξε ζθέςε Απφ ηνλ φςηκν Κεζαίσλα σο ην ηέινο ηνπ

Γηαθσηηζκνχ Αζήλα 1983) Κε ηελ πηψζε δε ηεο Κεηαθπζηθήο έπεζε θαη ε εζηθή αθνχ δηαιχζεθαλ ηα

δήζελ κεηαθπζηθά ζεκέιηα ηεο Γελ ππάξρνπλ άιισζηε απνδείμεηο ή ελδείμεηο γηα χπαξμε ακεηάβιεησλ

θξηηεξίσλ ηνπ λφκνπ θαη ηεο εζηθήο Ζ Νξζνδνμία γη απηφ δελ κηιά γηα εζηθή πξνζαξκνγή

δειαδή ζε λνκηθνχο- εζηθνχο θαλφλεο αιιά γηα ήζνο σο θαξπφ ηεο παξνπζίαο ηνπ Αγίνπ

Ξλεχκαηνο κέζα ζηνλ άλζξσπν (Γαι 5 22 έ) Ν επξσπατθφο δηαθσηηζκφο ζπληζηά πάιε εκπεηξηζκνχ θαη κεηαθπζηθήο (αξηζηνηειηθήο) Νη δηαθσηηζηέο είλαη philosophes αιιά θαη rationalists

Νη Έιιελεο δηαθσηηζηέο κε πξψην ηνλ παηξηάξρε ηνπο Aδ Θνξαή ήζαλ ζηε ζενινγία κεηαθπζηθνί

θαη κεηέθεξαλ ηε ζχγθξνπζε εκπεηξηζηψλ-κεηαθπζηθψλ ζηελ Διιάδα Νη νξζφδνμνη φκσο εζπραζηέο

ηνπ Αγίνπ ξνπο νη Θνιιπβάδεο παξέκελαλ ζηε ζενινγηθή ηνπο κέζνδν εκπεηξηζηέο Πηνλ Θνξαή

θπξίσο νθείιεηαη ε εηζαγσγή ηεο κεηαθπζηθήο (ηνπ ζηνραζκνχ) ζηε ζενινγία ιατθή θαη Αθαδεκατθή Γη

απηφ ν Θνξαήο έγηλε ε απζεληία ηφζν ησλ Αθαδεκατθψλ ζενιφγσλ καο φζν θαη ησλ επζεβηζηηθψλ

ιατθψλ θηλεκάησλ Απηφ ζεκαίλεη φηη έπαπζε ε λήςε (θάζαξζε) λα ζεσξείηαη πξνυπφζεζε ηεο

ζενιφγεζεο ηε ζέζε ηεο δε έιαβε ε ζρνιαζηηθή παηδεία Νη Ξαηέξεο ζεσξνχληαη έηζη θηιφζνθνη

(θπξίσο λενπιαησληθνί φπσο ν Απγνπζηίλνο) κε θνηλσληθή δξάζε Απηφ έγηλε ην πξφηππν ησλ

επζεβηζηψλ ηνπ ρψξνπ καο ν εζπραζκφο απνξξίπηεηαη σο ζθνηαδηζκφο Ζ δήζελ πξννδεπηηθφηεηα ηνπ

Θνξαή ζπλίζηαηαη ζην φηη ήηαλ ππνζηεξηθηήο ηεο θαιβηληθήο ρξήζεο ηεο κεηαθπζηθήο θαη φρη ηεο παπηθήο Πηα ζενινγηθά ηνπ έξγα είλαη έληνλνο ν θαιβηληθφο επζεβηζκφο (εζηθηζκφο) ηνπ

Ζ παηεξηθή φκσο Νξζνδνμία είλαη αληηκεηαθπζηθή δηφηη αλαδεηεί ζπλερψο ηελ εκπεηξηθή

laquoβεβαηφηεηαraquo κε ηε ρξήζε ηεο εζπραζηηθήο κεζφδνπ Γη απηφ θαη ν εζπραζκφο ησλ

Θνιιπβάδσλ είλαη εκπεηξηθφο-επηζηεκνληθφο Νξζφο ιφγνο γηα ηνλ άγην Ληθφδεκν ηνλ

Αγηνξείηε είλαη ν εκπεηξηθφο ιφγνο Γελ πξέπεη γη απηφ λα παξαπιαλά ε απνινγεηηθή κέζνδφο

ηνπο πνπ επεξεάδεηαη απφ ην πλεχκα ηεο επνρήο ηνπο θαη εκθαλίδεη ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπ

κεηαθπζηθνπ θνπληακεληαιηζκνχ Ρν Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ Αγίνπ Ληθνδήκνπ φπσο θαη ηα

θεξπγκαηηθά θείκελα ηνπ Ξαξίνπ κε θνξχθσζε ηε Φηινθαιία (γηα ηελ έθδνζε ηεο νπνίαο

ζπλεξγάζηεθαλ νη θνξπθαίνη Θνιιπβάδεο Καθάξηνο Λνηαξάο Ληθφδεκνο Αγηνξείηεο θαη Αζαλάζηνο Ξάξηνο) θαλεξψλνπλ ηελ εζπραζηηθή θηινθαιηθή ζπλείδεζή ηνπο θαη ηελ αζθεηηθή βησηή ηνπο

Νη πξνυπνζέζεηο απηέο ησλ Θνιιπβάδσλ-εζπραζηψλ ηνπ 18νπ αηψλα είλαη εκθαλείο ζηνλ ηξφπν κε

ηνλ νπνίν δέρνληαη ηελ επηζηεκνληθή πξφνδν ηεο Γχζεο Ν Δπγέληνο Βνχιγαξεο είλαη κελ θξηηηθφο

άιια γεληθά αλνηθηφο ζηελ επηζηήκε θαη ζεηηθφο κε παηεξηθή δηάζεζε Νη Θνιιπβάδεο απνδέρνληαη

επηζηεκνληθέο ζέζεηο (πρ ηηο λεψηεξεο ζεσξίεο πεξί ιεηηνπξγίαο ηεο θαξδηάο ν Ληθφδεκνο ζην

Ππκβνπιεπηηθφ ηνπ Δγρεηξίδην) Ν Αζαλάζηνο Ξάξηνο δελ πνιεκάεη ηελ επηζηήκε θαζαπηή αιιά ηε

ρξήζε ηεο απφ ηνπο δπηηθφπιεθηνπο δηαθσηηζηέο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ Ρελ επηζηήκε ζεσξνχλ

έξγν ηνπ Θενχ θαη πξνζθνξά πξνο ηνλ άλζξσπν γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο δσήο ηνπ Ζ ρξήζε φκσο ηεο

επηζηήκεο ζε κηα κεηαθπζηθή πνιεκηθή θαηά ηεο πίζηεο φπσο έγηλε ζηε Γχζε θαη κεηαθέξζεθε ζηελ

Αλαηνιή νξζά πνιεκείηαη απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο ζενιφγνπο καο ην 18ν θαη 19ν αηψλα Ρν ιάζνο δε

έγθεηηαη ζηελ πιεπξά ησλ Διιήλσλ δηαθσηηζηψλ νη νπνίνη κε έρνληαο ζρέζε κε ηελ παηεξηθή

ζεψξεζε ηεο γλψζεο κνινλφηη θιεξηθνί νη πεξηζζφηεξνη ή κνλαρνί κεηαθέξνπλ ζην ρψξν

καο ηελ ελδνεπξσπαΐθή ζχγθξνπζε κεηαθπζηθψλ-εκπεηξηζηψλ θζάλνληαο λα νκηινχλ πεξί

αλνξζνινγηθήο ζξεζθείαο ελψ ε παηεξηθή Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ δηαθξίλεη ζπλάκα ην ινγηθφ απφ ην ππέξινγν

Ρν πξφβιεκα ηεο ζχγθξνπζεο πίζηεο θαη επηζηήκεο πέξα απφ ηε ζχγρπζε ησλ γλψζεσλ έρεη σο αηηία

θαη ηελ ηδενινγηθνπνίεζε ησλ δχν φςεσλ ηεο γλψζεο Σξηζηηαληθά πξνέθπςε έηζη κηα λνζεξή

απνινγεηηθή (Έιιελαο θαζεγεηήο ηεο Απνινγεηηθήο πξνέηεηλε πξηλ απφ ρξφληα καζεκαηηθή απφδεημε

πεξί ηεο ππάξμεσο ηνπ Θενχ) Θάπνηε ιεζκνλείηαη ν αμησκαηηθφο ιφγνο φηη ε επηζηήκε είλαη

εγθισβηζκέλε ζηα φξηα ηεο θζνξάο θαη δελ κπνξεί λα ππεξβεί ηε ινγηθή ηεο θζνξάο Ζ έπαξζε ησλ

επηζηεκφλσλ (ν θ Θ Ενπξάξηο έρεη πεη πνιχ νξζά φηη ε επηζηήκε είλαη ν παηδηζκφο ησλ ελήιηθσλ)

νδεγεί ζην ζεηηθηζκφ θαη ηνλ νηθνλνκηζκφ απνιπηνπνηεκέλα κεγέζε Νξζφδνμα φκσο απηφο ν

δπαιηζκφο δελ είλαη απηνλφεηνο Ρίπνηε δελ απνθιείεη ηε ζπλχπαξμε πίζηεο θαη επηζηήκεο φηαλ

ε πίζηε δελ είλαη θαληαζηψδεο κεηαθπζηθή θαη ε Δπηζηήκε δελ λνζεχεη ην ζεηηθφ ηεο ραξαθηήξα κε ηε ρξήζε ηεο κεηαθπζηθήο

Πηελ αιιεινθαηαλφεζε επηζηήκεο θαη πίζηεο βνήζα θαη ε ζεκεξηλή επηζηεκνληθή γιψζζα Ζ γιψζζα

ηεο ζενινγίαο είλαη απφ ηε θπζε ηεο εηθνλνινγηθή αθνχ είλαη αδχλαηε ε ηαχηηζε ζεκαίλνληνο θαη

ζεκαηλφκελνπ (απνθαηηζκφο) Ζ επηζηήκε εμ αιινχ (ζχγρξνλε θπζηθή) ιεηηνπξγεί απνθαηηθά αξρή

ηεο απξνζδηνξηζηίαο (απνθαηηζκφο ηεο επηζηήκεο) Ζ επηζηξνθή ζπλεπψο ζηελ παηεξηθφηεηα βνεζά

ζηελ ππέξβαζε ηεο ζχγθξνπζεο (βι Σξ Γηαλλαξά Ξεξηερφκελν θαη έξγν ηεο Απνινγεηηθήο ζήκεξα

Αζήλα 1975)

Ζ αλαγλψξηζε ησλ νξίσλ ησλ δχν γλψζεσλ (θηηζηνχ θαη Αθηίζηνπ) θαη ε ρξήζε ηνπ θαηάιιεινπ γηα

ηελ θαζεκία απφ απηέο νξγάλνπ είλαη ζηνηρείν ηεο παηεξηθήο Νξζνδνμίαο ε νπνία ηεξαξρεί ηελ θάησ ή

έμσ ζνθία ζηελ άλσ ή ζεία γλψζε Αληίζεηα ε ζχγρπζε ηνπο δηαησλίδεη ηηο εθαηέξσζελ

παξεξκελείεο θαη ζπληεξεί ηε ζχγθξνπζή ηνπο Κηα Δθθιεζία πνχ επηκέλεη ζηε κεηαθπζηθή

ζενιφγεζε ζα αλαγθάδεηαη λα απνθαζηζηά ζπλερψο θάπνην Γαιηιαίν αιιά θαη κηα Δπηζηήκε πνχ

αγλνεί ηα φξηά ηεο ζα αιινηξηψλεηαη ζε κεηαθπζηθή θαη ζα αζρνιείηαη κε ηελ χπαξμε ηνπ Θενχ ή ηελ απφξξηςε ηνπ Καξμ - Καξμηζκφο)

Έξεπλα γηα ηηο επαθέο Νξζνδφμσλ θαη αιινπίζησλ

Ν Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεη

Πεβ Λαππάθηνπ θαη Αγ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

Απομαγνηηοθώνηζη ειζηγήζευρ ζηο Διοπθόδοξο Σςνέδπιο ηηρ

Θεζζαλονίκηρ laquoΟικοςμενιζμόρ Γένεζη-Πποζδοκίερ-Διατεύζειρraquo (20-24 Σεπηεμβπίος 2004)

Απνκαγλεηνθψλεζε Θ Α

Ζ επίδξαζε μέλσλ ζξεζθεηψλ θαη αηξέζεσλ είλαη εκθαλήο ζηνπο ηξφπνπο θαη ζηηο εθθξάζεηο

αθφκα θαη Νξζνδφμσλ ζενιφγσλ Θαη απηφ ην άξζξν ηνπ ζεβ Ηεξνζένπ βάδεη πνιιά

πξάγκαηα ζηε ζέζε ηνπ γηα λα δηνξζψλνπκε φινη καο ηηο ειιείςεηο καο θαη λα

ζπγρξνληδφκαζηε κε ηνπο αγίνπο Ξαηέξεο θαη φρη κε πιάλεο

Ζ εηζήγεζε ηελ νπνία αλέιαβα λα αλαπηχμσ ζηελ αγάπε ζαο είλαη laquoΝ Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεηraquo Θαη ηελ πξνζδηφξηζα laquoελ ηε πξάμεηraquo ήηνη ζηελ ζενινγία θαη ζηελ άζθεζε

Δίλαη γλσζηφ φηη ε Νξζφδνμε Δθθιεζία είλαη θαη ιέγεηαη laquoΟικοςμενικήraquo δηφηη απιψλεηαη ζε

νιφθιεξε ηελ νηθνπκέλε θαη έρεη φιε ηελ θαζνιηθή αιήζεηα Ν φξνο laquoΝηθνπκεληθήraquo

ζπλδέεηαη κε ηνλ φξν laquoΘαζνιηθήraquo αθνχ φπσο νκνινγνχκε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ε

Δθθιεζία είλαη laquoΚία Αγία Θαζνιηθή θαη Απνζηνιηθήraquo Ν φξνο φκσο laquoΝηθνπκεληθήraquo δελ

ηαπηίδεηαη κε ηνλ φξν laquoΟικοςμενιζηικήraquo θαη επνκέλσο πθίζηαηαη κεγάιε δηαθνξά κεηαμχ

laquoΝηθνπκεληθήο Δθθιεζίαοraquo θαη ιεγφκελεο laquoΝηθνπκεληζηηθήο Δθθιεζίαοraquo αθνχ ε ηειεπηαία δηαθξίλεηαη απφ ηηο ιεγφκελεο θαη γλσζηέο αξρέο ηνπ Οικοςμενιζμού

Γειαδή γχξσ απφ ην ζέκα απηφ ππάξρνπλ ελ ζπληνκία κεξηθέο ζεσξίεο πνπ

ραξαθηεξίδνπλ ην ηη είλαη Νηθνπκεληζκφο φπσο είλαη ε πξψηε ζεσξία ε ιεγνκέλε laquoζεσξία

ησλ θιάδσλraquo κηα άιιε είλαη ε ζεσξία ηνπ Νηθνπκεληζκνχ πνπ ιέγεηαη laquoβαπηηζκαηηθή

ζενινγίαraquo κηα άιιε ζεσξία πνπ εθθξάδεη ηνλ Νηθνπκεληζκφ είλαη ε ιεγφκελε

laquoπεξηεθηηθφηεηαraquo είλαη αθφκε ν laquoδηαρξηζηηαληθφο δνγκαηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo θαη επίζεο είλαη θαη ν ιεγφκελνο laquoδηαζξεζθεπηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo

Δίλαη θαλεξφ φηη κε ηέηνηεο ζεσξίεο επηδηψθεηαη ε δεκηνπξγία κηαο Νηθνπκεληζηηθήο

Δθθιεζίαο θαη ζηε πξαγκαηηθφηεηα εθθξάδεηαη έλαο δνγκαηηθφο κηληκαιηζκφο θαη κηα

ζρεηηθνπνίεζε ηεο Νξζνδφμνπ Ξίζηεσο θαη βέβαηα αλαηξείηαη ε απνθαιππηηθή αιήζεηα ηνπ

Σξηζηνχ πνπ παξακέλεη ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία θαη πνπ είλαη ην αιεζηλφ Πψκα ηνπ Σξηζηνχ θαη Θνηλσλία Θεψζεσο

Πηε ζπλέρεηα αθνχ παξαθάκςσ φια απηά ζα ήζεια λα παξνπζηάζσ έλα ζνβαξφ ζεκείν

ήηνη πψο βηψλεηαη ρσξίο λα γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ηνπο πνιινχο ζηελ πξάμε ν

Νηθνπκεληζκφο κέζα ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία κε κία εληαία ζενινγία θαη‟ αξράο θαη κε κία

εληαία αζθεηηθή έπεηηα πνπ ζηε βάζε ηνπο δελ είλαη νξζφδνμε εζπραζηηθή παηεξηθή αιιά ζρνιαζηηθή λνεζηαξρηθή θαη εζηθηζηηθή

1) Ν Νηθνπκεληζκφο ζηε ζενινγία

Ζ ζενινγία κεηαμχ Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Ξαπηζκνχ θαη Ξξνηεζηαληηζκνχ δηαθέξεη ζε

βαζηθά ζεκεία ηφζν σο πξνο ηελ κέζνδν ζενινγήζεσο φζν θαη πξνο ηα απνηειέζκαηά ηεο Ζ

νξζφδνμε ζενινγία είλαη ε ζενινγία ησλ Ξξνθεηψλ ησλ Απνζηφισλ ησλ Ξαηέξσλ ησλ

Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ είλαη ε εζπραζηηθή ζενινγία πνπ είλαη εκπεηξηθή θαη απνθαιππηηθή

είλαη μέθεξη ηεο Αθηίζηνπ Σάξηηνο ηνπ Θενχ ελψ ε παπηθή ζενινγία είλαη ζρνιαζηηθή πνπ

θέληξν έρεη ηε ινγηθή θαη ην ζηνραζκφ Απηφ ζπκβαίλεη θαη ζηε δηαθνξά κεηαμχ Νξζνδφμνπ

Βαζηθά ζεκεία δηαθνξάο κεηαμχ Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη Ξαπηζκνχ

Πεβ Κεηξνπνιίηνπ Λαππάθηνπ θαη Αγίνπ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

1 Νη Δπίζθνπνη ηεο Ξαιαηάο Οψκεο παξά ηηο κηθξέο θαη κε νπζηαζηηθέο δηαθνξέο είραλ πάληνηε

θνηλσλία κε ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Λέαο Οψκεο θαη ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Αλαηνιήο κέρξη ην 1009-1014

φηαλ γηα πξψηε θνξά θαηέιαβαλ ηνλ ζξφλν ηεο Ξαιαηάο Οψκεο νη Φξάγθνη Δπίζθνπνη Κέρξη ην 1009 νη

Ξάπεο ηεο Οψκεο θαη νη Ξαηξηάξρεο ηεο Θσλζηαληηλνππφιεσο ήζαλ ελσκέλνη ζηνλ θνηλφ αγψλα

ελαληίνλ ησλ Φξάγθσλ Ζγεκφλσλ θαη Δπηζθφπσλ αιιά θαη ησλ θαηά θαηξνχο αηξεηηθψλ

2 Νη Φξάγθνη ζηελ Πχλνδν ηεο Φξαγθθνχξηεο ην 794 θαηεδίθαζαλ ηηο απνθάζεηο ηεο Ε‟ Νηθνπκεληθήο

Ππλφδνπ θαη ηελ ηηκεηηθή πξνζθχλεζε ησλ ηεξψλ εηθφλσλ Δπίζεο ην 809 νη Φξάγθνη εηζήγαγαλ ζην

Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque ηελ δηδαζθαιία δειαδή πεξί ηεο εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο

εθ ηνπ Ξαηξφο θαη εθ ηνπ ηνχ Απηήλ ηελ εηζαγσγή θαηεδίθαζε ηφηε θαη ν νξζφδνμνο Ξάπαο ηεο Οψκεο

Πηελ Πχλνδν ηεο Θσλζηαληηλνππφιεσο επί Κεγάινπ Φσηίνπ ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ θαη εθπξφζσπνη

ηνπ νξζνδφμνπ Ξάπα ηεο Οψκεο θαηεδίθαζαλ φζνπο είραλ θαηαδηθάζεη ηηο απνθάζεηο ηεο Ε‟

Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ θαη φζνπο πξνζέζεζαλ ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque κσο γηα πξψηε

θνξά ν Φξάγθνο Ξάπαο Πέξγηνο Γ ην 1009 ζηελ ελζξνληζηήξηα επηζηνιή ηνπ πξνζέζεζε ζην Πχκβνιν

ηεο Ξίζηεσο ην Filioque θαη ν Ξάπαο Βελέδηθηνο Ζ‟ εηζήγαγε ην πηζηεχσ κε ην Filioque ζηελ ιαηξεία ηεο

Δθθιεζίαο νπφηε ν Ξάπαο δηεγξάθε απφ ηα δίπηπρα ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο

3 Ζ βαζηθή δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ βξίζθεηαη ζηελ δηδαζθαιία

πεξί ηεο αθηίζηνπ νπζίαο θαη αθηίζηνπ ελεξγείαο ηνπ Θενχ Δλψ νη Νξζφδνμνη πηζηεχνπκε φηη ν Θεφο έρεη

άθηηζηε νπζία θαη άθηηζηε ελέξγεηα θαη φηη ν Θεφο έξρεηαη ζε θνηλσλία κε ηελ θηίζε θαη ηνλ άλζξσπν κε

ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ ελ ηνχηνηο νη Ξαπηθνί πηζηεχνπλ φηη ζηνλ Θεφ ε άθηηζηε νπζία ηαπηίδεηαη κε

ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ (actus purus) θαη φηη ν Θεφο επηθνηλσλεί κε ηελ θηίζε θαη ηνλ άλζξσπν δηα

ησλ θηηζηψλ ελεξγεηψλ Ρνπ δειαδή ηζρπξίδνληαη φηη ζηνλ Θεφ ππάξρνπλ θαη θηηζηέο ελέξγεηεο Νπφηε ε

Σάξε ηνπ Θενχ δηα ηεο νπνίαο αγηάδεηαη ν άλζξσπνο ζεσξείηαη σο θηηζηή ελέξγεηα Αιιά έηζη δελ κπνξεί

λα αγηαζζή

Απφ απηήλ ηελ βαζηθή δηδαζθαιία πξνέξρεηαη ε δηδαζθαιία πεξί εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο εθ

ηνπ Ξαηξφο θαη εθ ηνπ ηνχ ην θαζαξηήξην πχξ ην πξσηείν ηνπ Ξάπα θιπ

4 Δθηφο απφ ηελ ζεκειηψδε δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ ζην ζέκα ηεο

νπζίαο θαη ελεξγείαο ζηνλ Θεφ ππάξρνπλ άιιεο κεγάιεο δηαθνξέο πνπ έγηλαλ θαηά θαηξνχο αληηθείκελα

ζενινγηθψλ δηαιφγσλ ήηνη

ndash ην Filioque φηη ην Άγηνλ Ξλεχκα εθπνξεχεηαη απφ ηνλ Ξαηέξα θαη ηνλ ηφ κε απνηέιεζκα λα κεηψλεηαη

ε κνλαξρία ηνπ Ξαηξφο λα θαηαξγήηαη ε ηέιεηα ηζφηεηα ησλ πξνζψπσλ ηεο Αγίαο Ρξηάδνο λα κεηψλεηαη

ν ηφο θαηά ηελ ηδηφηεηά Ρνπ λα γελλά εάλ ππάξρεη ελφηεηα κεηαμχ Ξαηξφο θαη ηνχ λα ππνηηκάηαη ην

Άγηνλ Ξλεχκα σο κε ηζνδχλακν θαη νκφδνμν κε ηα άιια πξφζσπα ηεο Αγίαο Ρξηάδνο αθνχ

παξνπζηάδεηαη σζεί ldquoπξφζσπν ζηείξνrdquo

ndash ε ρξεζηκνπνίεζε αδχκνπ άξηνπ ζηελ ζεία Δπραξηζηία πνπ παξαβαίλεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ν

Σξηζηφο εηέιεζε ην κπζηηθφ δείπλν

ndash ν θαζαγηαζκφο ησλ ldquoηηκίσλ δψξσλrdquo πνπ γίλεηαη φρη κε ηελ επίθιεζε αιιά κε ηελ απαγγειία ησλ

ηδξπηηθψλ ιφγσλ ηνπ Σξηζηνχ ldquoιάβεηε θάγεηε πίεηε εμ απηνχ πάληεοrdquo

ndash ε ζεσξία φηη ε ζηαπξηθή ζπζία ηνπ Σξηζηνχ εμηιέσζε ηελ ζεία δηθαηνζχλε πνπ παξνπζηάδεη ηνλ Θεφ

Ξαηέξα σο θενπδάξρε θαη παξαζεσξεί ηελ Αλάζηαζε

ndash ε ζεσξία πεξί ηεο ldquoπεξηζζεπνχζεο αμηνκηζζίαοrdquo ηνπ Σξηζηνχ θαη ησλ αγίσλ πνπ ηελ δηαρεηξίδεηαη ν

Ξάπαο

ndash ν ρσξηζκφο θαη ε δηάζπαζε κεηαμχ ησλ κπζηεξίσλ Βαπηίζκαηνο Σξίζκαηνο θαη ζείαο Δπραξηζηίαο

ndash ε δηδαζθαιία πεξί ηεο θιεξνλνκήζεσο ηεο ελνρήο ηνπ πξνπαηνξηθνχ ακαξηήκαηνο

ndash νη ιεηηνπξγηθέο θαηλνηνκίεο ζε φια ηα κπζηήξηα ηεο Δθθιεζίαο (Βάπηηζκα Σξίζκα Ηεξσζχλε

Δμνκνιφγεζε Γάκνο Δπρέιαηνλ)

ndash ε κε κεηάιεςε ησλ ιατθψλ απφ ην ldquoΑίκαrdquo ηνπ Σξηζηνχ

ndash ην πξσηείν ηνπ Ξάπα θαηά ην νπνίν ν Ξάπαο είλαη ldquoν episcopus episcoporum θαη ε πεγή ηεο ηεξαηηθήο

θαη ηεο εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο είλαη ε αιάζεηνο θεθαιή θαη ν Θαζεγεκψλ ηεο Δθθιεζίαο θπβεξλψλ

απηήλ κνλαξρηθψο σο ηνπνηεξεηήο ηνπ Σξηζηνχ επί ηεο γήοrdquo (Η Θαξκίξεο) Κε απηήλ ηελ έλλνηα ν

Ξάπαο ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ δηάδνρν ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ ζηνλ νπνίνλ ππνηάζζνληαη νη άιινη

Απφζηνινη αθφκε θαη ν Απφζηνινο Ξαχινο

ndash ε κε χπαξμε ζπιιεηηνπξγίαο θαηά ηηο ιαηξεπηηθέο πξάμεηο

ndash ην αιάζεην ηνπ Ξάπα

ndash ην δφγκα ηεο αζπίινπ ζπιιήςεσο ηεο Θενηφθνπ θαη γεληθά ε καξηνιαηξεία θαηά ηελ νπνία ε Ξαλαγία

αλπςψλεηαη ζηελ Ρξηαδηθή ζεφηεηα θαη κάιηζηα γίλεηαη ιφγνο θαη γηα Αγία Ρεηξάδα

ndash νη ζεσξίεο ηεο analogia entis θαη analogia fidei πνπ επηθξάηεζαλ ζηνλ δπηηθφ ρψξν

ndash ε ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο απνθαιππηηθήο αιήζεηαο

ndash ε δηδαζθαιία πεξί ηνπ απνιχηνπ πξννξηζκνχ

ndash ε άπνςε πεξί ηεο εληαίαο κεζνδνινγίαο γηα ηελ γλψζε ηνπ Θενχ θαη ησλ θηηζκάησλ ε νπνία νδήγεζε

ζηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ζενινγίαο θαη επηζηήκεο

5 Δπίζεο ε κεγάιε δηαθνξνπνίεζε ε νπνία δείρλεη ηνλ ηξφπν ηεο ζενινγίαο βξίζθεηαη θαη ζηελ

δηαθνξά κεηαμχ ζρνιαζηηθήο θαη εζπραζηηθήο ζενινγίαο Πηελ Γχζε αλαπηχρζεθε ν ζρνιαζηηθηζκφο σο

πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο φισλ ησλ κπζηεξίσλ ηεο πίζηεσο κε ηελ ινγηθή (Άλζεικνο Θαληεξβνπξίαο

Θσκάο Αθηλάηεο) ελψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία επηθξαηεί ν εζπραζκφο δειαδή ε θάζαξζε ηεο θαξδηάο

θαη ν θσηηζκφο ηνπ λνχ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεο ηνπ Θενχ Ν δηάινγνο κεηαμχ ηνπ αγίνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά θαη ηνπ ζρνιαζηηθνχ θαη νπλίηε Βαξιαάκ είλαη ραξαθηεξηζηηθφο θαη δείρλεη ηελ

δηαθνξά

6 Ππλέπεηα φισλ ησλ αλσηέξσ είλαη φηη ζηνλ Ξαπηζκφ έρνπκε απφθιηζε απφ ηελ νξζφδνμε

Δθθιεζηνινγία Δλψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηελ ζέσζε πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ

θνηλσλία κε ηνλ Θεφ δηα ηεο νξάζεσο ηνπ αθηίζηνπ Φσηφο νπφηε νη ζενχκελνη ζπλέξρνληαη ζε

Νηθνπκεληθή Πχλνδν θαη νξηνζεηνχλ αζθαιψο ηελ απνθαιππηηθή αιήζεηα ζε πεξηπηψζεηο ζπγρχζεσο ελ

ηνχηνηο ζηνλ Ξαπηζκφ δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηνλ ζεζκφ ηνπ Ξάπα ν νπνίνο Ξάπαο ππέξθεηηαη αθφκε

θαη απφ απηέο ηηο Νηθνπκεληθέο Ππλφδνπο Πχκθσλα κε ηελ ιαηηληθή ζενινγία ldquoε απζεληία ηεο

Δθθιεζίαο ππάξρεη ηφηε κφλνλ φηαλ ζηεξίδεηαη θαη ελαξκνλίδεηαη κε ηελ ζέιεζε ηνπ Ξάπα Πε αληίζεηε

πεξίπησζε εθκεδελίδεηαηrdquo Νη Νηθνπκεληθέο Πχλνδνη ζεσξνχληαη σο ldquoζπλέδξηα ηνπ Σξηζηηαληζκνχ πνπ

ζπγθαινχληαη ππφ ηελ απζεληία θαη ηελ εμνπζία θαη ηελ πξνεδξία ηνπ Ξάπαrdquo

Αξθεί λα βγή ν Ξάπαο απφ ηελ αίζνπζα ηεο Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ νπφηε απηή παχεη λα έρε θχξνο Ν

Δπίζθνπνο Καξέ έγξαςε ldquoζά ήηαλ πην αθξηβείο νη ξσκαηνθαζνιηθνί αλ εθθσλψληαο ην ldquoΞηζηεχσrdquo

έιεγαλ ldquoθαί εηο έλαλ Ξάπαλrdquo παξά λα ιέλε ldquoθαί εηο κίαλ Δθθιεζίαλrdquo

Δπίζεο ldquoε ζεκαζία θαη ν ξφινο ησλ Δπηζθφπσλ κέζα ζηελ ξσκατθή Δθθιεζία δελ είλαη παξά απιή

εθπξνζψπεζε ηεο παπηθήο εμνπζίαο ζηελ νπνία θαη νη ίδηνη νη Δπίζθνπνη ππνηάζζνληαη φπσο νη απινί

πηζηνίrdquo Πηελ παπηθή εθθιεζηνινγία νπζηαζηηθά ππνζηεξίδεηαη φηη ldquoε απνζηνιηθή εμνπζία εμέιηπε κε ηνπο

απνζηφινπο θαη δελ κεηεδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπο επηζθφπνπο Κνλάρα ε παπηθή εμνπζία ηνπ Ξέηξνπ

ππφ ηελ νπνίαλ βξίζθνληαλ φινη νη άιινη κεηεδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπ Ξέηξνπ δειαδή ζηνπο Ξάπεοrdquo

Κέζα ζε απηήλ ηελ πξννπηηθή ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ παπηθή ldquoΔθθιεζίαrdquo φηη φιεο νη Δθθιεζίεο ηεο

Αλαηνιήο είλαη δητζηάκελεο θαη έρνπλ ειιείςεηο θαη θαηά νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη ζε θνηλσλία θαη

βέβαηα θαη‟ νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη σο αδειθάο Δθθιεζίαο επεηδή απηή απηνζεσξείηαη σο κεηέξα

Δθθιεζία θαη εκάο καο ζεσξνχλ ζπγαηέξεο Δθθιεζίεο

7 Ρν Βαηηθαλφ είλαη θξάηνο θαη ν εθάζηνηε Ξάπαο είλαη ν εγέηεο ηνπ Θξάηνπο ηνπ Βαηηθαλνχ Ξξφθεηηαη

γηα κηα αλζξσπνθεληξηθή νξγάλσζε γηα κηα εθθνζκίθεπζε θαη κάιηζηα ζεζκνπνηεκέλε εθθνζκίθεπζε

Ρν Θξάηνο ηνπ Βαηηθαλνχ ηδξχζεθε ην 755 απφ ηνλ Ξηπίλν ηνλ Βξαρχ παηέξα ηνπ Θαξινκάγλνπ θαη

ζηελ επνρή καο αλαγλσξίζζεθε ην 1929 απφ ην Κνπζνιίλη Δίλαη ζεκαληηθή ε αηηηνινγία ηεο

αλαθεξχμεσο ηνπ Ξαπηθνχ Θξάηνπο φπσο ην ππνζηήξημε ν Ξίνο ΗΑ‟ ldquoν επί ηεο γεο αληηπξφζσπνο ηνπ

Θενχ δελ δχλαηαη λα είλαη ππήθννο επηγείνπ θξάηνποrdquo Ν Σξηζηφο ήηαλ ππήθννο επηγείνπ θξάηνπο ν

Ξάπαο δελ κπνξεί λα είλαη Ζ παπηθή εμνπζία ζπληζηά ζενθξαηία αθνχ ε ζενθξαηία νξίδεηαη σο ηαχηηζε

θνζκηθήο θαη εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο ζε έλα πξφζσπν Πήκεξα ζενθξαηηθά θξάηε είλαη ην Βαηηθαλφ θαη

ην Ηξάλ

Δίλαη ραξαθηεξηζηηθά ηα φζα ππνζηήξημε ζηνλ ελζξνληζηήξην ιφγν ηνπ ν Ξάπαο Ηλλνθέληηνο Γ‟ (1198-

1216) ldquoΑπηφο πνπ έρεη ηε λχκθε είλαη ν λπκθίνο Αιιά ε λχκθε απηή (ε Δθθιεζία) δε ζπλεδεχρζε κε

θελά ηα ρέξηα αιιά πξφζθεξε ζε κέλα αζχγθξηηε πνιχηηκε πξνίθα δει ηελ πιεξφηεηα ησλ

πλεπκαηηθψλ αγαζψλ θαη ηελ επξχηεηα ησλ θνζκηθψλ ην κεγαιείν θαη ηελ αθζνλία ακθνηέξσλ Πά

ζχκβνια ησλ θνζκηθψλ αγαζψλ κνπ έδσζε ην Πηέκκα ηε Κίηξα ππέξ ηεο Ηεξσζχλεο ην Πηέκκα γηα ηε

βαζηιεία θαη κε θαηέζηεζε αληηπξφζσπν Δθείλνπ ζην έλδπκα θαη ζην κεξφ ηνπ νπνίνπ γξάθηεθε ν

Βαζηιεχο ησλ βαζηιέσλ θαη Θχξηνο ησλ θπξίσλrdquo

Δπνκέλσο ππάξρνπλ κεγάιεο ζενινγηθέο δηαθνξέο νη νπνίεο θαηαδηθάζζεθαλ απφ ηελ Πχλνδν επί

Κεγάινπ Φσηίνπ θαη ζηελ Πχλνδν επί αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά φπσο θαίλεηαη θαη ζην ldquoΠπλνδηθφ

ηεο Νξζνδνμίαοrdquo Δπί πιένλ θαη νη Ξαηέξεο ηεο Δθθιεζίαο θαη νη Ρνπηθέο Πχλνδνη κέρξη ηνλ 19ν αηψλα

θαηαδίθαδαλ φιεο ηηο πιάλεο ηνπ Ξαπηζκνχ Ρν πξάγκα δελ ζεξαπεχεηαη νχηε βειηηψλεηαη απφ θάπνηα

ηππηθή ζπγγλψκε πνπ ζα δψζε ν Ξάπαο γηα έλα ηζηνξηθφ ιάζνο φηαλ νη ζενινγηθέο απφςεηο ηνπ είλαη

εθηφο ηεο Απνθαιχςεσο θαη ε Δθθιεζηνινγία θηλείηαη ζε εζθαικέλν δξφκν αθνχ κάιηζηα ν Ξάπαο

παξνπζηάδεηαη σο εγέηεο ηνπ Σξηζηηαληθνχ θφζκνπ σο δηάδνρνο ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ θαη βηθάξηνο -

αληηπξφζσπνο ηνπ Σξηζηνχ πάλσ ζηελ γή σζάλ ν Σξηζηφο λα έδσζε ηελ εμνπζία ηνπ ζηνλ Ξάπα θαη

Δθείλνο αλαπαχεηαη επδαίκσλ ζηνπο Νπξαλνχο

Απφ ην umlΑληηαηξεηηθφλ Δγθφιπηνλ

ΞΗΠΡΖ ΘΑΗ ΔΞΗΠΡΖΚΖ

ΠΡΖΛ ΝΟΘΝΓΝΜΖ ΓΛΩΠΗΝΙΝΓΗΑ

ΡΝ 8ν ΘΔΦΑΙΑΗΝ ΡΝ ΒΗΒΙΗΝ ΠΣΔΠΔΗΠ amp ΑΛΡΗΘΔΠΔΗΠ

π Γ ΚΔΡΑΙΙΖΛΝ

Κέζα απφ ηελ πξννπηηθή ηεο νξζφδνμεο παηεξηθήο παξάδνζεο ζα επηρεηξεζεί ζηε ζπλέρεηα ε

πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο απηνχ Κε απηφ ηνλ ηξφπν αλνίγεη κηα ηζηνξηθφ-πλεπκαηηθή πξννπηηθή πνχ

θαλεξψλεη ζπλάκα ηελ εηεξφηεηα θαη δηαθνξφηεηα ηνπ θφζκνπ ζηνλ νπνίν εθνχζηα εληαρζήθακε απφ

ηνλ θφζκν ηεο ξσκαίηθεο (ειιελνξζφδνμεο) παξάδνζεο καο

α Ξξφβιεκα ή ςεπδνπξφβιεκα

Ζ αληίζεζε θαη θαηά ζπλέπεηα ε ζχγθξνπζε πίζηεο θαη επηζηήκεο ζπληζηά πξφβιεκα κελ γηα ηε δπηηθή

(θξαγθν-ιαηηληθή) ζθέςε θαη ςεπδνπξφβιεκα γηα ηελ νξζφδνμε παηεξηθή παξάδνζε Ζ επηζήκαλζε απηή ζεκειηψλεηαη ζηα ηζηνξηθά δεδνκέλα ησλ δχν ρψξσλ

Ζ δηιεκκαηηθή (δήζελ) ζρέζε πίζηε ή επηζηήκε εκθαλίδεηαη ζηε Γπηηθή Δπξψπε ην 17ν αη

ζπγρξφλσο κε ηελ αλάπηπμε ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ Ρφηε πεξίπνπ αξρίδνπλ θαη νη πξψηεο νξζφδνμεο

ηνπνζεηήζεηο ζην ζέκα Δίλαη δε γεγνλφο φηη φιεο νη εμειίμεηο ζηε Γχζε γίλνληαη πηα εξήκελ ηεο

Νξζνδνμίαο Πηνπο ηειεπηαίνπο αηψλεο έρεη ζπληειεζζεί ε πλεπκαηηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο Γχζεο απφ

ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή πξάγκα πνχ ζεκαίλεη ηελ απφ-νξζνδνμνπνίεζε θαη απν-εθθιεζηνπνίεζε ηνπ

δπηηθνχ επξσπατθνχ ρψξνπ κε ηελ εθθηινζφθεζε θαη εθλνκίθεπζε ηεο πίζηεο θαη ηειηθά ηε

ζξεζθεηνπνίεζή ηεο (γηα ηηο εμειίμεηο απηέο βι Σξ Γηαλλαξά Νξζνδνμία θαη Γχζε Αζήλα 1992) Έηζη

ε Νξζνδνμία κέλεη ηζηνξηθά ακέηνρε ζηε γέλεζε ηνπ ζεκεξηλνχ δπηηθνεπξσπατθνχ πνιηηηζκνχ ν νπνίνο είλαη άιιν θαη άιιν ζε ζρέζε κε ηνλ πνιηηηζκφ ηεο Νξζφδνμεο Αλαηνιήο

Πηαζκνί ζηελ αιινηξησηηθή πνξεία ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο είλαη ν ζρνιαζηηθηζκφο (13νο αη) ν

λνκηλαιηζκφο (14νο αη) ν νπκαληζκφοαλαγέλλεζε (15νο αη) ε κεηαξξχζκηζε (16νο αη) θαη ν

δηαθσηηζκφο (17νο αη) Ξξφθεηηαη γηα ζεηξά επαλαζηάζεσλ θαη ζπγρξφλσο ξεγκάησλ ζηνλ ηζηφ ηνπ δπηηθνεπξσπατθνχ πνιηηηζκνχ πνχ γελλήζεθε απφ ηε δηαιεθηηθή ζρέζε ησλ ξεπκάησλ απηψλ

Ν ζρνιαζηηθηζκφο εξείδεηαη γλσζηνινγηθά ζηελ απνδνρή ησλ πιαησληθψλ αξρεηχπσλ εηδψλ (realia)Ν

θφζκνο καο λνείηαη σο απεηθφληζε ησλ ππεξβαηηθψλ αξρεηχπσλ (ξεαιηζκφο) ξγαλν ηεο γλψζεο είλαη

ε δηάλνηα-ινγηθή Ζ γλψζε -θαη ηνπ Θενχ-ζπληειείηαη κε ηε δηείζδπζε ηνπ ινγηθνχ ζηελ νπζία ησλ

φλησλ Ξξφθεηηαη γηα ζεκειίσζε ηεο κεηαθπζηθήο ζενιφγεζεο πνπ πξνυπνζέηεη ηελ analogiam entis (αλαινγία ηνπ φληνο)ηελ νληνινγηθή θαηά ζπλέπεηα ζρέζε Θενχ θαη θφζκνπ

Ν λνκηλαιηζκφο (νλνκαηνθξαηία) δέρεηαη φηη ηα ππεξβαηηθά αξρέηππα (universalia) είλαη απιά

νλφκαηα θαη φρη νληφηεηεο φπσο ζην ξεαιηζκφ Ξξφθεηηαη γηα δηαπάιε πιαησληζκνχ θαη

αξηζηνηειηζκνχ ζηελ επξσπατθή ζθέςε Ν λνκηλαιηζκφο φκσο απέβε θαηά θάπνην ηξφπν ην DNA

ηνπ επξσπατθνχ πνιηηηζκνχ νπζηαζηηθά ζηνηρεία ηνπ νπνίνπ είλαη ν δπαιηζκφο (θηινζνθηθά) θαη ν

αηνκηζκφο (σθειηκηζκφο) θνηλσληθά Ζ επδαηκνλία ζα απνβεί ην βαζηθφ αίηεκα ηνπ επξσπαίνπ

αλζξψπνπ ζεκειησκέλε ζενινγηθά ζηε ζρνιαζηηθή ζενινγία ηνπ κεζαίσλα Ν λνκηλαιηζκφο (δπαιηζκφο

δειαδή) είλαη ην ππφβαζξν ηεο επηζηεκνληθήο αλάπηπμεο ηνπ επξσπατθνχ θφζκνπ ησλ ζεηηθψλ δειαδή επηζηεκψλ

Ζ θαζ εκάο Αλαηνιή (ηζηνξηθή ζπλέρεηα ηεο Οσκαλίαο ή απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο) είρε άιιε

πλεπκαηηθή εμέιημε Πηα πξφζσπα ησλ πλεπκαηηθψλ εγεηψλ ηεο (Άγησλ) - θαη φζσλ ηνπο

αθνινπζνχζαλ- έκεηλε πηζηή ζηελ πξνθεηηθή- απνζηνιηθή-παηεξηθή παξάδνζε πνχ βξίζθεηαη ζηνπο

αληίπνδεο ηνπ ζρνιαζηηθηζκνχ θαη φισλ ησλ ηζηνξηθνπλεπκαηηθψλ εμειίμεσλ ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ

Πηελ Αλαηνιή επηθξαηεί πάληα ν εζπραζκφο (ε ξαρνθνθαιηά ηεο παηεξηθήο παξάδνζεο) δειαδή ε

αζθεηηθή-εκπεηξηθή κεηνρή ζηελ Αιήζεηα σο θνηλσλία κε ην Άθηηζην Γηαηεξείηαη ε πίζηε ζηε

δπλαηφηεηα έλσζεο Θενχ θαη θφζκνπ (άθηηζηνπ θαη θηηζηνχ) ελδντζηνξηθά Απηφ φκσο ζεκαίλεη

απφξξηςε θάζε είδνπο δπαιηζκνχ Κέζα ζ απηφ ην πιαίζην αλαπηχρζεθαλ νη επηζηήκεο ζην Βπδάληην Οσκαλία ζην βαζκφ θπζηθά πνχ αλαπηχρζεθαλ

Ζ επηζηεκνληθή επαλάζηαζε ηνπ 17νπ αηψλα ζηε Γπηηθή Δπξψπε ζπλέβαιε ζηε δηάζηαζε ησλ ρψξσλ

πίζηεο θαη γλψζεο κε απφιεμε ηελ αθφινπζε αμησκαηηθή αξρή απφ ηε λέα θηινζνθία (ζεηηθή)

γίλνληαη δεθηέο κφλν νη αιήζεηεο πνχ επηβεβαηψλνληαη απφ ηνλ νξζφ ιφγν ηελ

απνιπηνπνηεκέλε πηα απζεληία ηεο δπηηθήο ζθέςεο (λνεζηαξρία) Νη αιήζεηεο απηέο είλαη Ζ

χπαξμε Θενχ ςπρήο αξεηήο αζαλαζίαο θξίζεο Ζ απνδνρή ηνπο βέβαηα έρεη ρψξα κφλν ζην

ζετζηηθφ δηαθσηηζκφ αθνχ ππάξρεη παξάιιεια θαη ν αζετζκφο σο δνκηθφ ζηνηρείν ηεο λεψηεξεο

ζθέςεο Ρα εθθιεζηαζηηθά φκσο δφγκαηα απνξξίπηνληαη ινγηθά (πρ ηξηαδηθφηεηα Θενχ ελζάξθσζε

ελ Σξηζηψ ζσηεξία θηφ) Ξξφθεηηαη γηα ηε θπζηθή (ινγηθή) ζξεζθεία πνχ απφ πιεπξάο

παηεξηθφηεηαο φρη κφλν δελ δηαθέξεη απφ ηελ αζεΐα άιι είλαη ε ρεηξφηεξε κνξθή ηεο Ζ απφξξηςε ηεο πίζηεο είλαη ιηγφηεξν επηθίλδπλε απφ ηε δηαζηξέβισζή ηεο

β Γηπιή γλσζηνινγία

Δηπψζεθε φκσο φηη ζηελ Αλαηνιή ε αληίζεζε πηζηεο- επηζηήκεο είλαη ςεπδνπξφβιεκα Γηαηί Γηφηη ε

γλσζηνινγία ζηελ Αλαηνιή πξνζδηνξίδεηαη απφ ην γλσξηδφκελν αληηθείκελν ην νπνίν είλαη δηπιφ

άρηηζην θαη θηηζηφ Άθηηζην είλαη (κφλν) ν Ρξηαδηθφο Θεφο ηνπ φπνηνπ ε ηξηαδηθφηεηα δελ νξίδεηαη

κεηαθπζηθά άιια γλσξίδεηαη εκπεηξηθά Θηηζηφ είλαη ην ζχκπαλ (ή ηα ζχκπαληα) ζην νπνίν

πξαγκαηψλεηαη ε χπαξμε καο Ξίζηε είλαη ε γλψζε ηνπ αθηίζηνπ θαη επηζηήκε είλαη ε γλψζε

ηνπ θηηζηνχ Ξξφθεηηαη ζπλεπψο γηα δχν δηαθνξεηηθέο γλψζεηο θάζε κία απφ ηηο νπνηεο έρεη ηε κέζνδν θαη ην φξγαλν ηεο

Ν πηζηφο θηλνχκελνο ζην ρψξν ηεο ππεξθπζηθήο γλψζεο ή γλψζεο ηνπ αθηίζηνπ δελ θαιείηαη λα

κάζεη θάηη (κεηαθπζηθά) ή λα απνδερζεί θάηη (ινγηθά) αιιά λα πάζεη θάηη θνηλσλψληαο καδί ηνπ

Απηφ ζπληειείηαη κε ηελ έληαμε ηνπ ν έλαλ ηξφπν δσήο (κέζνδνο) πνχ νδεγεί ζηε ζεία γλψζε Δδψ

αθξηβψο ηεθκεξηψλεηαη ε απνζηνιή ηεο Δθθιεζίαο σο ζψκαηνο Σξηζηνχ ν ιφγνο χπαξμεο

ηεο ζηνλ θφζκν Νξζά έρεη ιερζεί φηη αλ εκθαληδφηαλ γηα πξψηε θνξά ν Σξηζηηαληζκφο ζηελ

επνρή καο ζα έπαηξλε ηε κνξθή ελφο ζεξαπεπηεξίνπλνζνθνκείνπ γηα ηελ απν-θαηάζηαζε

ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ αλζξψπνπ σο ςπρνζσκαηηθνχ φληνο Γη΄ απηφ νλνκάδεη ηελ Δθθιεζία Ν

Η Σξπ-ζφζηνκνο ηαηξείνλ πλεπκαηηθφλ (πλεπκαηηθφ λνζνθνκείν) Ζ ππεξθπζηθή-ζενινγηθή γλψζε

λνείηαη νξζφδνμα σο πάζνοπάζεκα σο κεηνρή-θνηλσλία κε ηελ ππεξβαηηθή κελ αιι φρη απξφζηηε

πξνζσπηθή Αιήζεηα ην Άθηηζην θαη φρη σο κάζεκα Ζ ρξηζηηαληθή πίζηε έηζη δελ είλαη

αθεξεκέλε (ζεσξεηηθή) παξαδνρή κεηαθπζηθψλ αιεζεηψλ άιι εκπεηξηθή ζέα ηνπ φλησο

Όληνο ηεο πεξνπζίνπ Ρξηάδνο Έηζη φκσο γίλεηαη θαηαλνεηφ γηαηί ζηελ Νξζνδνμία

απζεληία είλαη ε εκπεηξία ηεο κεηνρήο ζην Άθηηζην σο ζέα ηνπ Άθηηζηνπ (ζέσζε-δνμαζκφο)

θαη φρη ηα θείκελα νη Γξαθέο (ην δφγκα sola scriptura είλαη πξνηεζηαληηθφ δειαδή δπηηθφ) Ζ

πξφηαμε ησλ θεηκέλσλ - δείγκα ζξεζθεηνπνίεζεο ηεο πίζηεο- νδεγεί ζηελ ηδενινγηθνπνίεζή

ηνπο θαη θαη νχζίαλ ζηελ εηδσινπνίεζε ησλ θεηκέλσλ δειαδή ηελ απνιπηνπνίεζή ηνπο (Funtamentalismus)κε φιεο ηηο επλφεηεο ζπλέπεηεο

Ξξνυπφζεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο γλψζεο ηνπ Άθηηζηνπ γηα ηελ Νξζνδνμία είλαη ε απφξξηςε θάζε

αλαινγίαο (entis ή fidei) ζηε ζπλάληεζε θαη ζρέζε θηηζηνχ-Αθηίζηνπ Θαηά ηνλ Η Γακαζθελφ πνχ

ζπλνςίδεη θαη ζην ζεκείν απηφ ηελ πξνεγνχκελε παηεξηθή παξάδνζε Αδχλαηνλ επξεζήλαη ελ ηε

θηίζεη εηθφλα απαξαιιάθησο ελ εαπηή ηνλ ηξφπνλ ηεο αγίαο Ρξηάδνο παξαδεηθλχνπζαλ Ρν γαξ

θηηζηφλ θαη ζχλζεηνλ θαη ξεπζηφλ θαη πεξηγξαπηφλ θαη ζρήκα έρνλ θαη θζαξηφλ πψο ζαθψο

δειψζεη ηελ πάλησλ ηνχησλ απειιαγκέλελ ππεξνχζηνλ ζείαλ νπζίαλ (ΟG 94 82124)

Κεηά απφ απηά γίλεηαη θαλεξφ γηαηί ε παηδεία (ζρνιηθή) θαη ε θηινζνθία εηδηθφηεξα δελ

ζπληζηνχλ ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πξνυπφζεζε ηεο ζενγλσζίαο Γίπια ζηνλ παλεπηζηήκνλα

Κέγα Βαζίιεην (+379) ηηκάηαη σο Κέγαο ν άζνθνο (θαηά θφζκν) άιι εμίζνπ θάηνρνο ηεο άλσ (ζείαο)

ζνθίαο (γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ) Αληψληνο (+350) Ξαξέθθιηζε (νδπλεξή γηα ηε Γχζε) ζην ζεκείν απηφ

ζπληζηά ν Η Απγνπζηίλνο (+430) αγλνψληαο ηε γξαθηθή θαη παηεξηθή γλσζηνινγία θαη λενπιαησληθφο

ζηελ νπζία Κε ην αμίσκα ηνπ credo ut intelligam (πηζηεχσ γηα λα θαηαλνήζσ) έζεζε ηελ αξρή φηη

κε ηελ πίζηε νδεγείηαη ν άλζξσπνο ζηε ινγηθή ζχιιεςε ηεο Απνθάιπςεο

Έηζη φκσο δίλεηαη πξνηεξαηφηεηα ζηε δηάλνηα πνπ εθιακβάλεηαη σο γλσζηηθφ φξγαλν ηφζν ζηε

θπζηθή φζν θαη ζηελ ππεξθπζηθή γλψζε Ν Θεφο λνείηαη σο αληηθείκελν γλσζηηθφ πνχ

ζπιιακβάλεηαη απφ ηε δηάλνηα ηνπ αλ-ζξψπνπ φπσο ζπιιακβάλεηαη ην θπζηθφ γλσζηηθφ

αληηθείκελν ηεο Κεηά ηνλ Απγνπζηίλν ην επφκελν βήκα (κε ηελ παξέκβαζε ηνπ Θσκά Αθηλάηε

+1274) ζα θάλεη ν Θαξηέζηνο (+1650) κε ην δηθφ ηνπ αμίσκα cogito ergo sum (ζθέπηνκαη αξά ππάξρσ) κε ην φπνην δηαθεξχζζεηαη ε δηάλνηα σο θχξην ζπζηαηηθφ ηεο χπαξμεο

γ 0η δχν γλψζεηο

Ζ άξζε ηεο (θαηλνκεληθήο) αληηλνκίαο ζην ρψξν ηεο γλσζηνινγίαο επηηπγράλεηαη αγηνγξαθηθά-

παηεξηθά κε ηε ζαθή δηάθξηζε δχν γλψζεσλζνθηψλ ηεο ζείαο ή άλσ θαη ηεο θάησ ή

ζχξαζελ Ζ πξψηε είλαη ππεξθπζηθή ελψ ε δεχηεξε ε θπζηθή γλψζε πνχ αληαπνθξίλεηαη ζηε ζαθή

δηάθξηζε Αθηίζηνπ θαη θηηζηνχ Θενχ θαη θηίζεο Νη δχν απηέο γλψζεηο απαηηνχλ θαη δχν γλσζηηθέο κεζφδνπο

Κέζνδνο ηεο ζεηαο ζνθίαο-γλψζεο είλαη ε θαξδηαθή θνηλσλία ηνπ αλζξψπνπ κε ην Άθηηζην ε

νπνία ζπληειείηαη κε ηελ παξνπζία ηεο άθηηζηεο ελέξγεηαο ηνπ Ρξηαδηθνχ Θενχ κέζα ζηελ

θαξδηά Κέζνδνο ηεο ελδνθνζκηθήο ζνθίαο-γλψζεο είλαη ε επηζηήκε ε νπνία ιεηηνπξγεί κε ηελ

άζθεζε ηεο δηαλνεηηθήοινγηθήο δχλακεο ηνπ αλζξψπνπ Νξζφδνμα νη δχν γλψζεηο θαη νη κέζνδνη ηνπο ηεξαξρνχληαη

Ζ κέζνδνο ηεο ππεξθπζηθήο γλσζηνινγίαο νλνκάδεηαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε η ζ ς σ α ζ μ ό ρ θαη

ηαπηίδεηαη κε ηε λήςε-θάζαξζε ηεο θαξδηάο Ν εζπραζκφο ηαπηίδεηαη κε ηελ Νξζνδνμία Νξζνδνμία

έμσ απφ ηελ εζπραζηηθή πξάμε είλαη παηεξηθά αδηαλφεηε Ν εζπραζκφο ζηελ νπζία ηνπ είλαη

αζθεηηθή-ζεξαπεπηηθή αγσγή θάζαξζε ηεο θαξδηάο απφ ηα πάζε γηα ηελ αλαδσπχξεζε ηεο λνεξήο

ιεηηνπξγίαο κέζα ζηελ θαξδηά Ξξέπεη εδψ λα ζεκεησζεί φηη ε κέζνδνο ηνπ εζπραζκνχ σο

ζεξαπεπηηθή αγσγή είλαη θαζαξά επηζηεκνληθή-ζεηηθή Γη απηφ θαη ε ζενινγία ππφ ηηο νξζέο

πξνυπνζέζεηο αλήθεη ζηηο ζεηηθέο επηζηήκεο (π Η Οσκαλίδεο) Ζ θαηάηαμε ηεο παλεπηζηεκηαθά

απφ ην 12ν αη ζηηο ζεσξεηηθέο επηζηήκεο νθείιεηαη ζηε κεηαβνιή ηεο ζενινγίαο ζηε Γχζε ζε

κεηαθπζηθή ζνη ζπλεπψο αλαηνιηθνί απνξξίπηνπλ ηε ζενινγία θαλεξψλνπλ ηνλ εθδπηηθηζκφ ηνπο

δηφηη ζηελ νπζία θαηαδηθάδνπλ θαη απνξξίπηνπλ έλα παξακφξθσκα (θαξηθαηνχξα) πνχ εθιακβάλεηαη σο

ζενινγία Ξνηα φκσο είλαη παηεξηθά ε ζενινγηθή ιεηηνπξγία Ήδε ζηελ Αγία Γξαθή ππάξρεη ε δηάθξηζε

πλεχκαηνο (ηνπ αλζξψπνπ) θαη δηαλνίαο (ιφγνπ) Ρν πλεχκα (πξβι πλεπκαηηθφο άλζξσπνο) παηεξηθά

νλνκάδεηαη λνπο γηα ηε δηάθξηζή ηνπ απφ ην (άγην) Ξλεχκα Ρν πλεχκα ν λνπο είλαη ν νθζαικφο ηεο

ςπρήο (πξβι Καηζ 622 έ)

Ξηψζε ρξηζηηαληθά ζεσξείηαη ε αδξαλνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ λνπ ν νπνίνο ζηε θπζηθή ηνπ

θαηάζηαζε βξίζθεηαη κέζα ζηελ θαξδηά θαη είλαη πιήξεο ράξηηνο (άθηηζηεο ελέξγεηαο) θαη ιέγεηαη γη

απηφ λαφο Θενχ δηφηη ην Ξλεχκα ηνπ Θενχ πξνζεχρεηαη αδηάιεηπηα κέζα ζ απηφλ (αέλαε κλήκε

ηνπ Θενχ) Απηή είλαη ε αξρή ηεο ζέσζεο (δνμαζκνχ) (Γηα ηε ζεκαζία απηψλ ησλ φξσλ θαη ηε

ιεηηνπξγία ηνπο ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε βι ην ζπνπδαίν βηβιίν ηνπ π Ηεξνζένπ Βιάρνπ - Κεηξνπ Λαππάθηνπ- Κηθξά είζνδνο ζηελ νξζφδνμε πλεπκαηηθφηεηα Αζήλα 1992)

Λνεξή ιεηηνπξγία νλνκάδεηαη ε ιεηηνπξγία ηνπ λνπ κέζα ζηελ θαξδηά θαη είλαη ε πλεπκαηηθή

ιεηηνπξγία ηεο θαξδηάο παξάιιεια κε ηε θπζηθή ηεο ιεηηνπξγία (αληιία αίκαηνο) (Δηδηθή

αλάιπζε φισλ απηψλ βι ζην Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ άγ Ληθνδήκνπ ηνπ Αγηνξείηε ζην βηβιίν

ηνπ π Ηεξνζένπ Βιάρνπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986 θαη ζηελ εηζαγσγή ηνπ βηβιίνπ ηνπ π Ησ Οσκαλίδε Ρν πξνπαηνξηθφ ακάξηεκα Αζήλα 1989)

Λνεξή ιεηηνπξγία είλαη έλα κλεκνληθφ ζχζηεκα πνχ ππάξρεη παξάιιεια κε ην θπηηαξηθφ θαη ην

εγθεθαιηθφ Ρα δχν ηειεπηαία είλαη γλσζηά θαη αληρλεχζηκα απφ ηελ αλζξψπηλε επηζηήκε ην πξψην

φκσο δελ κπνξεί λα ην ζπιιάβεη ηαλ θζάζεη ν άλζξσπνο ζην θσηηζκφ ηνπ αγίνπ Ξλεχκαηνο (λαφο

Θενχ) κεηαβάιιεηαη ε bdquoςηιή- εμσηεξηθή πίζηε (πηζηφηεηα ζην ιφγν ηνπ Θενχ) ζε ελδηάζεηε -

εζσηεξηθή βεβαηφηεηα αθνχ ν Θεφο (ή άθηηζηε Δλέξγεηά Ρνπ) νξάηαη (ζενπηία) Ρφηε κεηαβάιιεηαη θαη ε

ηδηνηειήο αγάπε ζε αληδηνηειή θαη γίλεηαη δπλαηή ε δφκεζε αιεζηλψλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ

εξεηδνκέλσλ ζηελ αληδηνηειή ακνηβαηφηεηα (ζπζία γηα ηνλ άιιν) θαη φρη ζηελ ηδηνηειή δηεθδίθεζε

αηνκηθψλ δηθαησκάησλ θαηά ην πλεχκα ηεο δπηηθνεπξσπατθήο θνηλσλίαο

Έηζη θαηαλννχληαη θάπνηα ζεκαληηθά ζπλαθφινπζα

Θαη αξράο φηη ν Σξηζηηαληζκφο ζηελ απζεληηθφηεηα ηνπ είλαη ππέξβαζε ηεο ζξεζθείαο θαη

θάζε έλλνηαο ζξεζθεπηηθήο θαζεθνληνινγίαο Ζ Νξζνδνμία εμάιινπ δελ κπνξεί λα λνεζεί σο

απνδνρή θάπνησλ αξρψλ-αιεζεηψλ άλσζελ επηβαιινκέλσλ Απηή είλαη ε κε νξζφδνμε εθδνρή ησλ

δνγκάησλ (απφιπηεο αξρέο-αιήζεηεο επηβαιιφκελεο) Ρα λνήκαηα ζηελ Νξζνδνμία ειέγρνληαη κε ηελ

εκπεηξηθή επαθξίβσζή ηνπο (παξαηήξεζε-πείξακα) Ν δηαιεθηηθφο-λνεζηαξρηθφο ζηνραζκφο πεξί ζενινγίαο φπσο θαη ν δνγκαηηζκφο είλαη μέλα ζηελ απζεληηθή νξζφδνμε παξάδνζε

Γη απηφ ειέρζε φηη ε Νξζνδνμία είλαη θάηη αληίζηνηρν πξνο ηηο ζεηηθέο επηζηήκεο Γηφηη θαη ζ απηήλ ε

πξνηεξαηφηεηα δελ δίλεηαη ζηα θείκελα-βηβιία αιιά ζηελ παξαηήξεζε θαη ην πείξακα Ξείξακα είλαη ε

δηαδηθαζία ηεο λήςεο (πλεπκαηηθή δσή) θαη παξαηήξεζε ε ζέα δηα ηνπ θσηηζκνχ θαη ηνπ δνμαζκνχ

(ζέσζεο)

Ν επηζηήκσλ-θαζεγεηήο ηεο γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ είλαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε ν Γέξνληαο-

πλεπκαηηθφο θαζεγεηήο (πξβι ηε θξάζε θαζεγεηήο ηεο εξήκνπ γηα ηνπο κεγάινπο αζθεηέο) Ζ

θαηαγξαθή ηεο γλψζεο -θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο- πξνυπνζέηεη ηελ εκπεηξηθή γλψζε ηνπ θαηλνκέλνπ

Πην ζεκείν δε απηφ ζεκειηψλεηαη ε νξζνδνμνπαηεξηθή εξκελεπηηθή Νη Άγηνη (άλδξεο θαη γπλαίθεο)

γίλνληαη εξκελεπηέο απζεληηθνί ηεο Γξαθήο (δειαδή ησλ εκπεηξηψλ ησλ Ξξνθεηψλ θαη ησλ

Απνζηφισλ) δηφηη είλαη εμίζνπ κε απηνχο ζεφπλεπζηνη κέηνρνη ησλ ίδησλ κε απηνχο εκπεηξηψλ Ρν ίδην

θαη ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο κνλφ ν εηδηθφο θαηαλνεί ηηο έξεπλεο άιισλ εηδηθψλ ηνπ ίδηνπ ρψξνπ Ζ

απνδνρή ησλ πνξηζκάησλ ελφο επηζηεκνληθνχ θιάδνπ απφ ηνπο κε εηδηθνχο (=ηνχο κε δπλακέλνπο λα

ειέγμνπλ πεηξακαηηθά ηελ εξεπλά ησλ εηδηθψλ) γίλεηαη κε βάζε ηελ εκπηζηνζχλε ζηελ αμηνπηζηία ησλ εηδηθψλ

Γηαθνξεηηθά δελ ζα κπνξνχζε λα ππάξμεη πξφνδνο ζηελ επηζηήκε Ρν ίδην ζπκβαίλεη θαη ζηελ

επηζηήκε ηεο πίζηεο Κε ηελ ίδηα εκπηζηνζχλε γίλεηαη θαη εθεί δεθηή ε εκπεηξηθή γλψζε ησλ Αγίσλ

(Ξξνθεηψλ Απνζηφισλ Ξαηέξσλ θαη Κεηέξσλ φισλ ησλ αηψλσλ) Κε βάζε απηή ηελ απνδείμηκε

εκπεηξία ιεηηνπξγνχλ ε αγηνπαηεξηθή παξάδνζε θαη νη Πχλνδνη (νηθνπκεληθέο) ηεο Δθθιεζίαο Σσξίο

ζενπκέλνπο (ζεφπηεο) δελ ππάξρεη νηθνπκεληθή ζχλνδνο Απφ απηή ηε ζρέζε πξνθχπηεη ε (νξζφδνμε) ζεκαζία ηνπ δφγκαηνο Ζ νξζφδνμε πίζηε είλαη ηφζν δνγκαηηθή φζν θαη ε επηζηήκε

Θαη φζνη θάλνπλ ιφγν γηα πξνθαηάιεςε ζην ρψξν ηεο πίζηεο δελ ζα πξέπεη λα ιεζκνλνχλ

ην ιφγν ηνπ Marc Bloch φηη θαη θάζε επηζηεκνληθή εξεπλά είλαη εμ αξρήο πξνθαηεηιεκκέλε δηφηη δηαθνξεηηθά δελ ζα ήηαλ δπλαηή ε έξεπλα Ρν ίδην θαη ε πίζηε

Ζ Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ (ζνθηψλ) ησλ κεζφδσλ θαη ησλ νξγάλσλ ηνπο απνθεχγεη θάζε ζχγρπζε κεηαμχ ηνπο αιιά θαη θάζε ζχγθξνπζε

Κφλν εθεί νπνχ έρνπλ ραζεί νη πξνυπνζέζεηο θαη ε νπζία ηνπ Σξηζηηαληζκνχ κέλεη αλνηθηφο

ν δξφκνο πξνο ηε ζχγ-ρπζε θαη ηε ζχγθξνπζε Νξζφδνμα φκσο ιεηηνπξγνχλ θαη θάπνηεο παξάινγεο

αλαινγίεο φπσο ιρ ε δπλαηφηεηα λα είλαη θαλείο θνξπθή επηζηεκνληθά θαη λήπηνο πλεπκαηηθά (ζηε

Θεία γλψζε) Ή ην αληίζηξνθνmiddot λα είλαη κέγαο ζηε Θεία γλψζε θαη ηειείσο αγξάκκαηνο ζηελ αλζξψπηλε

ζνθία (Κ Αληψληνο θα) Ρίπνηε δελ απνθιείεη φκσο ηε δπλαηφηεηα θαηνρήο θαη ησλ δχν ζνθηψλ-

γλψζεσλ φπσο ζπκβαίλεη ζηνπο Κεγάινπο Ξαηέξεο (θαη Κεηέξεο) ηεο Δθθιεζίαο Απηφ ςάιιεη ε

Δθθιεζία (25 Λνεκβξίνπ) γηα ηε κεγάιε καζεκαηηθφ ηνπ 3νπ αη αγία Αηθαηεξίλε ηε ζνθή σο θάηνρν

θαη ησλ δχν γλψζεσλ Ρελ εθ Θενχ ζνθίαλ ιαβνχζα παηδηφζελ ε Κάξηπο θαη ηελ έμσ θαιψο ζνθίαλ πάζαλ κεκάζεθε

δ Γηαιεθηηθή ζεαλζξψπηλε

Έηζη ν νξζφδνμνο πηζηφο βηψλεη ζηε ζπζρέηηζε ησλ δχν γλψζεσλ-ζνθηψλ κία δηαιεθηηθή

ζεαλζξψπηλε Γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηε ρξηζηνινγηθή νξνινγία εθάζηε γλψζηο ηειεί ηα

εαπηήο θηλνχκελε ελ ηνηο ηδίνηο απηήο φξνηο ηε θαη ιφγνηο Θάζε γλψζε δειαδή (πξέπεη λα)

κέλεη θαη λα θηλείηαη ζηα φξηά ηεο Ρίζεηαη δειαδή πξφβιεκα νξίσλ γηα θάζε γλψζε Ζ

ππέξβαζε ησλ νξίσλ απηψλ νδεγεί ζηε ζχγρπζε ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπο θαη ηειηθά ζηε

ζχγθξνπζε ηνπο Γξεγφξηνο ν Θενιφγνο νχθνπλ αηηκαζηένλ ηελ παίδεπζε επεί νχησ δνθεί

ηηζηλ Ν ίδηνο φκσο ζην Β ζενινγηθφ Ιφγν ηνπ δίλεη θαη ηα φξηα θάζε ζνθίαο Ν αξραίνο ζνθφο

(=Ξιάησλ ζηνλ Ρίκαην) -δειψλεη ν Γξεγφξηνο- έιεγε ζεφλ λνήζαη κελ ραιεπφλ θξάζαη δε

αδχλαηνλ Ν ρξηζηηαλφο φκσο Έιιελαο (ν Γξεγφξηνο) θαηαλνεί φηη ζεφλ θξάζαη κελ αδχλαηνλ

λνήζαη δε αδπλαηψηεξνλ Ήδε δειαδή ν Ξιάησλ επηζεκαίλεη ηα φξηα ηνπ αλζξψπηλνπ

ιφγνπ θαη γη απηφ δελ ππάξρεη ξαζηνλαιηζκφο ζηελ αξραία ειιεληθή θηινζνθία Ν

αλαγελλεκέλνο φκσο ζηελ άθηηζηε ζεία Σάξε Γξεγφξηνο δηαηξαλψλεη ηελ αδπλακία ππέξβαζεο απηψλ

ησλνξίσλ θαη ηε ζχιιεςε ηνπ Αθηίζηνπ κε ηε βνήζεηα ησλ νξγάλσλ γλψζεο θαη έθθξαζεο ηνπ θηηζηνχ

Νη άγηνη Ξαηέξεο ππεξακχλνληαη ηεο (νξζήο ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ) ρξήζεο ηεο επηζηήκεο θαη παηδείαο Ιέεη ν

Ρε δηάθξηζε θαη ηεξάξρεζε ζπγρξφλσο ησλ δχν γλψζεσλ έρεη επηζεκάλεη ν Κ Βαζίιεηνο Ξίζηηο

εγείζζσ ησλ πεξί Θενχ ιφγσλ πίζηηο θαη κε απφδεημηο Ξίζηηο ε ππέξ ηαο ινγηθάο κεζφδνπο ηελ ςπρήλ

εηο ζπγθαηάζεζηλ έιθνπζα πίζηηο νχρ ε γεσκεηξηθαίο αλάγθαηο άιι ε ηαίο ηνπ Ξλεχκαηνο ελεξγείαηο

εγγηλνκέλε [] Θαη φισο εη ε πίζηηο ειπηδνκέλσλ εζηίλ ππφζηαζηο πξαγκάησλ θαη έιεγρνο νπ

βιεπνκέλσλ κε θηινλείθεη ηδείλ ήδε ηα καθξάλ απνθείκελα κεδέ ηα ειπηδφκελα ακθίβνια θαηαζηήζεο

δηα ην κήπσο απηψλ δχλαζζαη θαηά ηελ γλψζηλ εμάπηεζζαη (PG 30104 Β105 Β)

Ν ίδηνο ν Κ Βαζίιεηνο δίλεη ζηελ Δμαήκεξν ηνπ (ΟG 29 3-208) θιαζζηθφ παξάδεηγκα νξζφδνμεο

ρξήζεο ησλ επηζηεκνληθψλ γλψζεσλ Απνθξνχεη ηηο θνζκνινγηθέο ζεσξίεο ησλ θηινζφθσλ (πεξί

αησληφηεηαο θαη απζχπαξθηνπ ηνπ θφζκνπ) πξνρσξεί δε ζηε ζχλζεζε ησλ βηβιηθψλ θαη επηζηεκνληθψλ

δεδνκέλσλ κέζσ κηαο ζπλερνχο ππέξβαζεο ηεο επηζηήκεο Αλαηξψληαο δε ηηο πιηζηηθέο ζεσξίεο θαη ηηο

αηξεηηθέο δηδαζθαιίεο πεξλά ζηε ζενινγηθή (άιι φρη κεηαθπζηθή) εξκελεία Θεληξηθφ κήλπκα ηνπ

έξγνπ είλαη φηη είλαη αδχλαηε ε ινγηθή ζηήξημε ηνπ δφγκαηνο (επηζηε- κνθάλεηα) Ρν δφγκα αλήθεη ζε

άιιε ζθαίξα είλαη ππέξινγν επηζηεκνληθφ ζηα φξηα κηαο άιιεο γλψζεο Ζ ρξήζε ηνπ

δφγκαηνο ζηελ ελδνθνζκηθή γλψζε νδεγεί ζηε κεηαβνιή ηεο επηζηήκεο ζε κεηαθπζηθή ελψ ε ρξήζε

ηεο ινγηθήο ζην ρψξν ηεο πίζηεο απνδεηθλχεη ηελ αδπλακία θαη ζρεηηθφηεηα ηεο Γελ ππάξρεη

ζπλεπψο θαλέλα πίζηεπε θαη κε εξεχλα ζηελ νξζφδνμε γλσζηνινγία αιιά θάζε γλσζηηθφο ρψξνο εξεπλάηαη κε ηηο δηθέο ηνπ- επηζηεκνληθέο θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο-πξνυπνζέζεηο

Ζ ηξαγηθφηεξε έθθξαζε ηεο αιινηξησκέλεο ρξηζηηαλνζχλεο είλαη ε εθθιεζηαζηηθή αληηκεηψπηζε ζηε

Γχζε ηνπ Γαιηιαίνπ ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζζεί ε πεξίπησζε σο ππέξβαζε νξίσλ

δηθαηνδνζίαο αλ δελ ήηαλ θάηη ζνβαξφηεξν ζχγρπζε ησλ νξίσλ ησλ γλψζεσλ θαη ζχγθξνπζε

ηνπο Γεγνλφο φκσο είλαη φηη ε απψιεηα ηεο άλσ ζνθίαο ζηε Γχζε θαη ηνπ ηξφπνπ απφθηεζεο ηεο

κεηέβαιε ηε δηάλνηα ζε φξγαλν ζείαο θαη αλζξψπηλεο ζνθίαο Σξεζηκνπνηνχκελε δε ε δηάλνηα

ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο νδεγεί αλαπφθεπθηα ζηελ απφξξηςε ηνπ ππεξθπζηθνχ σο αθαηαλφεηνπ ε

ρξήζε ηεο δε ζην ρψξν ηεο πίζηεο είλαη δπλαηφλ λα απνξξίςεη ηελ επηζηήκε φηαλ ζεσξείηαη αληίζεηε

πξνο ηελ πίζηε Ρελ ίδηα λννηξνπία βέβαηα πξνδίδεη ε απφξξηςε ηνπ θνπεξλίθεηνπ ζπζηήκαηνο ζηελ

θαζ εκάο Αλαηνιή (1794-1821) θαη ηελ ίδηα απψιεηα ησλ θξηηεξίσλ Ρε revanche ηεο θαηαδίθεο ηνπ

Γαιηιαίνπ ζα πάξεη ε επηζηήκε ζην πξφζσπν ηνπ Γαξβίλνπ κε ηε ζεσξία ηεο εμειίμεσο

ε Κεηαθέλσζε ηνπ δπηηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ ζηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή

Κε ηελ εκθάληζε ηνπ Γηαθσηηζκνχ ζηε Γχζε θινλίζζεθαλ ηα ζεκέιηα ηνπ ακεηάβιεηνπ ζηε

κεηαθπζηθή νλ-ηνινγία Γηφηη ε επηζηήκε βεβαίσζε φηη απηφ ην ακεηάβιεην δελ ππάξρεη (βι Ξαλ

Θνλδχιε Ζ θξηηηθή ηεο κεηαθπζηθήο ζηε λεφηεξε ζθέςε Απφ ηνλ φςηκν Κεζαίσλα σο ην ηέινο ηνπ

Γηαθσηηζκνχ Αζήλα 1983) Κε ηελ πηψζε δε ηεο Κεηαθπζηθήο έπεζε θαη ε εζηθή αθνχ δηαιχζεθαλ ηα

δήζελ κεηαθπζηθά ζεκέιηα ηεο Γελ ππάξρνπλ άιισζηε απνδείμεηο ή ελδείμεηο γηα χπαξμε ακεηάβιεησλ

θξηηεξίσλ ηνπ λφκνπ θαη ηεο εζηθήο Ζ Νξζνδνμία γη απηφ δελ κηιά γηα εζηθή πξνζαξκνγή

δειαδή ζε λνκηθνχο- εζηθνχο θαλφλεο αιιά γηα ήζνο σο θαξπφ ηεο παξνπζίαο ηνπ Αγίνπ

Ξλεχκαηνο κέζα ζηνλ άλζξσπν (Γαι 5 22 έ) Ν επξσπατθφο δηαθσηηζκφο ζπληζηά πάιε εκπεηξηζκνχ θαη κεηαθπζηθήο (αξηζηνηειηθήο) Νη δηαθσηηζηέο είλαη philosophes αιιά θαη rationalists

Νη Έιιελεο δηαθσηηζηέο κε πξψην ηνλ παηξηάξρε ηνπο Aδ Θνξαή ήζαλ ζηε ζενινγία κεηαθπζηθνί

θαη κεηέθεξαλ ηε ζχγθξνπζε εκπεηξηζηψλ-κεηαθπζηθψλ ζηελ Διιάδα Νη νξζφδνμνη φκσο εζπραζηέο

ηνπ Αγίνπ ξνπο νη Θνιιπβάδεο παξέκελαλ ζηε ζενινγηθή ηνπο κέζνδν εκπεηξηζηέο Πηνλ Θνξαή

θπξίσο νθείιεηαη ε εηζαγσγή ηεο κεηαθπζηθήο (ηνπ ζηνραζκνχ) ζηε ζενινγία ιατθή θαη Αθαδεκατθή Γη

απηφ ν Θνξαήο έγηλε ε απζεληία ηφζν ησλ Αθαδεκατθψλ ζενιφγσλ καο φζν θαη ησλ επζεβηζηηθψλ

ιατθψλ θηλεκάησλ Απηφ ζεκαίλεη φηη έπαπζε ε λήςε (θάζαξζε) λα ζεσξείηαη πξνυπφζεζε ηεο

ζενιφγεζεο ηε ζέζε ηεο δε έιαβε ε ζρνιαζηηθή παηδεία Νη Ξαηέξεο ζεσξνχληαη έηζη θηιφζνθνη

(θπξίσο λενπιαησληθνί φπσο ν Απγνπζηίλνο) κε θνηλσληθή δξάζε Απηφ έγηλε ην πξφηππν ησλ

επζεβηζηψλ ηνπ ρψξνπ καο ν εζπραζκφο απνξξίπηεηαη σο ζθνηαδηζκφο Ζ δήζελ πξννδεπηηθφηεηα ηνπ

Θνξαή ζπλίζηαηαη ζην φηη ήηαλ ππνζηεξηθηήο ηεο θαιβηληθήο ρξήζεο ηεο κεηαθπζηθήο θαη φρη ηεο παπηθήο Πηα ζενινγηθά ηνπ έξγα είλαη έληνλνο ν θαιβηληθφο επζεβηζκφο (εζηθηζκφο) ηνπ

Ζ παηεξηθή φκσο Νξζνδνμία είλαη αληηκεηαθπζηθή δηφηη αλαδεηεί ζπλερψο ηελ εκπεηξηθή

laquoβεβαηφηεηαraquo κε ηε ρξήζε ηεο εζπραζηηθήο κεζφδνπ Γη απηφ θαη ν εζπραζκφο ησλ

Θνιιπβάδσλ είλαη εκπεηξηθφο-επηζηεκνληθφο Νξζφο ιφγνο γηα ηνλ άγην Ληθφδεκν ηνλ

Αγηνξείηε είλαη ν εκπεηξηθφο ιφγνο Γελ πξέπεη γη απηφ λα παξαπιαλά ε απνινγεηηθή κέζνδφο

ηνπο πνπ επεξεάδεηαη απφ ην πλεχκα ηεο επνρήο ηνπο θαη εκθαλίδεη ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπ

κεηαθπζηθνπ θνπληακεληαιηζκνχ Ρν Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ Αγίνπ Ληθνδήκνπ φπσο θαη ηα

θεξπγκαηηθά θείκελα ηνπ Ξαξίνπ κε θνξχθσζε ηε Φηινθαιία (γηα ηελ έθδνζε ηεο νπνίαο

ζπλεξγάζηεθαλ νη θνξπθαίνη Θνιιπβάδεο Καθάξηνο Λνηαξάο Ληθφδεκνο Αγηνξείηεο θαη Αζαλάζηνο Ξάξηνο) θαλεξψλνπλ ηελ εζπραζηηθή θηινθαιηθή ζπλείδεζή ηνπο θαη ηελ αζθεηηθή βησηή ηνπο

Νη πξνυπνζέζεηο απηέο ησλ Θνιιπβάδσλ-εζπραζηψλ ηνπ 18νπ αηψλα είλαη εκθαλείο ζηνλ ηξφπν κε

ηνλ νπνίν δέρνληαη ηελ επηζηεκνληθή πξφνδν ηεο Γχζεο Ν Δπγέληνο Βνχιγαξεο είλαη κελ θξηηηθφο

άιια γεληθά αλνηθηφο ζηελ επηζηήκε θαη ζεηηθφο κε παηεξηθή δηάζεζε Νη Θνιιπβάδεο απνδέρνληαη

επηζηεκνληθέο ζέζεηο (πρ ηηο λεψηεξεο ζεσξίεο πεξί ιεηηνπξγίαο ηεο θαξδηάο ν Ληθφδεκνο ζην

Ππκβνπιεπηηθφ ηνπ Δγρεηξίδην) Ν Αζαλάζηνο Ξάξηνο δελ πνιεκάεη ηελ επηζηήκε θαζαπηή αιιά ηε

ρξήζε ηεο απφ ηνπο δπηηθφπιεθηνπο δηαθσηηζηέο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ Ρελ επηζηήκε ζεσξνχλ

έξγν ηνπ Θενχ θαη πξνζθνξά πξνο ηνλ άλζξσπν γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο δσήο ηνπ Ζ ρξήζε φκσο ηεο

επηζηήκεο ζε κηα κεηαθπζηθή πνιεκηθή θαηά ηεο πίζηεο φπσο έγηλε ζηε Γχζε θαη κεηαθέξζεθε ζηελ

Αλαηνιή νξζά πνιεκείηαη απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο ζενιφγνπο καο ην 18ν θαη 19ν αηψλα Ρν ιάζνο δε

έγθεηηαη ζηελ πιεπξά ησλ Διιήλσλ δηαθσηηζηψλ νη νπνίνη κε έρνληαο ζρέζε κε ηελ παηεξηθή

ζεψξεζε ηεο γλψζεο κνινλφηη θιεξηθνί νη πεξηζζφηεξνη ή κνλαρνί κεηαθέξνπλ ζην ρψξν

καο ηελ ελδνεπξσπαΐθή ζχγθξνπζε κεηαθπζηθψλ-εκπεηξηζηψλ θζάλνληαο λα νκηινχλ πεξί

αλνξζνινγηθήο ζξεζθείαο ελψ ε παηεξηθή Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ δηαθξίλεη ζπλάκα ην ινγηθφ απφ ην ππέξινγν

Ρν πξφβιεκα ηεο ζχγθξνπζεο πίζηεο θαη επηζηήκεο πέξα απφ ηε ζχγρπζε ησλ γλψζεσλ έρεη σο αηηία

θαη ηελ ηδενινγηθνπνίεζε ησλ δχν φςεσλ ηεο γλψζεο Σξηζηηαληθά πξνέθπςε έηζη κηα λνζεξή

απνινγεηηθή (Έιιελαο θαζεγεηήο ηεο Απνινγεηηθήο πξνέηεηλε πξηλ απφ ρξφληα καζεκαηηθή απφδεημε

πεξί ηεο ππάξμεσο ηνπ Θενχ) Θάπνηε ιεζκνλείηαη ν αμησκαηηθφο ιφγνο φηη ε επηζηήκε είλαη

εγθισβηζκέλε ζηα φξηα ηεο θζνξάο θαη δελ κπνξεί λα ππεξβεί ηε ινγηθή ηεο θζνξάο Ζ έπαξζε ησλ

επηζηεκφλσλ (ν θ Θ Ενπξάξηο έρεη πεη πνιχ νξζά φηη ε επηζηήκε είλαη ν παηδηζκφο ησλ ελήιηθσλ)

νδεγεί ζην ζεηηθηζκφ θαη ηνλ νηθνλνκηζκφ απνιπηνπνηεκέλα κεγέζε Νξζφδνμα φκσο απηφο ν

δπαιηζκφο δελ είλαη απηνλφεηνο Ρίπνηε δελ απνθιείεη ηε ζπλχπαξμε πίζηεο θαη επηζηήκεο φηαλ

ε πίζηε δελ είλαη θαληαζηψδεο κεηαθπζηθή θαη ε Δπηζηήκε δελ λνζεχεη ην ζεηηθφ ηεο ραξαθηήξα κε ηε ρξήζε ηεο κεηαθπζηθήο

Πηελ αιιεινθαηαλφεζε επηζηήκεο θαη πίζηεο βνήζα θαη ε ζεκεξηλή επηζηεκνληθή γιψζζα Ζ γιψζζα

ηεο ζενινγίαο είλαη απφ ηε θπζε ηεο εηθνλνινγηθή αθνχ είλαη αδχλαηε ε ηαχηηζε ζεκαίλνληνο θαη

ζεκαηλφκελνπ (απνθαηηζκφο) Ζ επηζηήκε εμ αιινχ (ζχγρξνλε θπζηθή) ιεηηνπξγεί απνθαηηθά αξρή

ηεο απξνζδηνξηζηίαο (απνθαηηζκφο ηεο επηζηήκεο) Ζ επηζηξνθή ζπλεπψο ζηελ παηεξηθφηεηα βνεζά

ζηελ ππέξβαζε ηεο ζχγθξνπζεο (βι Σξ Γηαλλαξά Ξεξηερφκελν θαη έξγν ηεο Απνινγεηηθήο ζήκεξα

Αζήλα 1975)

Ζ αλαγλψξηζε ησλ νξίσλ ησλ δχν γλψζεσλ (θηηζηνχ θαη Αθηίζηνπ) θαη ε ρξήζε ηνπ θαηάιιεινπ γηα

ηελ θαζεκία απφ απηέο νξγάλνπ είλαη ζηνηρείν ηεο παηεξηθήο Νξζνδνμίαο ε νπνία ηεξαξρεί ηελ θάησ ή

έμσ ζνθία ζηελ άλσ ή ζεία γλψζε Αληίζεηα ε ζχγρπζε ηνπο δηαησλίδεη ηηο εθαηέξσζελ

παξεξκελείεο θαη ζπληεξεί ηε ζχγθξνπζή ηνπο Κηα Δθθιεζία πνχ επηκέλεη ζηε κεηαθπζηθή

ζενιφγεζε ζα αλαγθάδεηαη λα απνθαζηζηά ζπλερψο θάπνην Γαιηιαίν αιιά θαη κηα Δπηζηήκε πνχ

αγλνεί ηα φξηά ηεο ζα αιινηξηψλεηαη ζε κεηαθπζηθή θαη ζα αζρνιείηαη κε ηελ χπαξμε ηνπ Θενχ ή ηελ απφξξηςε ηνπ Καξμ - Καξμηζκφο)

Έξεπλα γηα ηηο επαθέο Νξζνδφμσλ θαη αιινπίζησλ

Ν Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεη

Πεβ Λαππάθηνπ θαη Αγ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

Απομαγνηηοθώνηζη ειζηγήζευρ ζηο Διοπθόδοξο Σςνέδπιο ηηρ

Θεζζαλονίκηρ laquoΟικοςμενιζμόρ Γένεζη-Πποζδοκίερ-Διατεύζειρraquo (20-24 Σεπηεμβπίος 2004)

Απνκαγλεηνθψλεζε Θ Α

Ζ επίδξαζε μέλσλ ζξεζθεηψλ θαη αηξέζεσλ είλαη εκθαλήο ζηνπο ηξφπνπο θαη ζηηο εθθξάζεηο

αθφκα θαη Νξζνδφμσλ ζενιφγσλ Θαη απηφ ην άξζξν ηνπ ζεβ Ηεξνζένπ βάδεη πνιιά

πξάγκαηα ζηε ζέζε ηνπ γηα λα δηνξζψλνπκε φινη καο ηηο ειιείςεηο καο θαη λα

ζπγρξνληδφκαζηε κε ηνπο αγίνπο Ξαηέξεο θαη φρη κε πιάλεο

Ζ εηζήγεζε ηελ νπνία αλέιαβα λα αλαπηχμσ ζηελ αγάπε ζαο είλαη laquoΝ Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεηraquo Θαη ηελ πξνζδηφξηζα laquoελ ηε πξάμεηraquo ήηνη ζηελ ζενινγία θαη ζηελ άζθεζε

Δίλαη γλσζηφ φηη ε Νξζφδνμε Δθθιεζία είλαη θαη ιέγεηαη laquoΟικοςμενικήraquo δηφηη απιψλεηαη ζε

νιφθιεξε ηελ νηθνπκέλε θαη έρεη φιε ηελ θαζνιηθή αιήζεηα Ν φξνο laquoΝηθνπκεληθήraquo

ζπλδέεηαη κε ηνλ φξν laquoΘαζνιηθήraquo αθνχ φπσο νκνινγνχκε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ε

Δθθιεζία είλαη laquoΚία Αγία Θαζνιηθή θαη Απνζηνιηθήraquo Ν φξνο φκσο laquoΝηθνπκεληθήraquo δελ

ηαπηίδεηαη κε ηνλ φξν laquoΟικοςμενιζηικήraquo θαη επνκέλσο πθίζηαηαη κεγάιε δηαθνξά κεηαμχ

laquoΝηθνπκεληθήο Δθθιεζίαοraquo θαη ιεγφκελεο laquoΝηθνπκεληζηηθήο Δθθιεζίαοraquo αθνχ ε ηειεπηαία δηαθξίλεηαη απφ ηηο ιεγφκελεο θαη γλσζηέο αξρέο ηνπ Οικοςμενιζμού

Γειαδή γχξσ απφ ην ζέκα απηφ ππάξρνπλ ελ ζπληνκία κεξηθέο ζεσξίεο πνπ

ραξαθηεξίδνπλ ην ηη είλαη Νηθνπκεληζκφο φπσο είλαη ε πξψηε ζεσξία ε ιεγνκέλε laquoζεσξία

ησλ θιάδσλraquo κηα άιιε είλαη ε ζεσξία ηνπ Νηθνπκεληζκνχ πνπ ιέγεηαη laquoβαπηηζκαηηθή

ζενινγίαraquo κηα άιιε ζεσξία πνπ εθθξάδεη ηνλ Νηθνπκεληζκφ είλαη ε ιεγφκελε

laquoπεξηεθηηθφηεηαraquo είλαη αθφκε ν laquoδηαρξηζηηαληθφο δνγκαηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo θαη επίζεο είλαη θαη ν ιεγφκελνο laquoδηαζξεζθεπηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo

Δίλαη θαλεξφ φηη κε ηέηνηεο ζεσξίεο επηδηψθεηαη ε δεκηνπξγία κηαο Νηθνπκεληζηηθήο

Δθθιεζίαο θαη ζηε πξαγκαηηθφηεηα εθθξάδεηαη έλαο δνγκαηηθφο κηληκαιηζκφο θαη κηα

ζρεηηθνπνίεζε ηεο Νξζνδφμνπ Ξίζηεσο θαη βέβαηα αλαηξείηαη ε απνθαιππηηθή αιήζεηα ηνπ

Σξηζηνχ πνπ παξακέλεη ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία θαη πνπ είλαη ην αιεζηλφ Πψκα ηνπ Σξηζηνχ θαη Θνηλσλία Θεψζεσο

Πηε ζπλέρεηα αθνχ παξαθάκςσ φια απηά ζα ήζεια λα παξνπζηάζσ έλα ζνβαξφ ζεκείν

ήηνη πψο βηψλεηαη ρσξίο λα γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ηνπο πνιινχο ζηελ πξάμε ν

Νηθνπκεληζκφο κέζα ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία κε κία εληαία ζενινγία θαη‟ αξράο θαη κε κία

εληαία αζθεηηθή έπεηηα πνπ ζηε βάζε ηνπο δελ είλαη νξζφδνμε εζπραζηηθή παηεξηθή αιιά ζρνιαζηηθή λνεζηαξρηθή θαη εζηθηζηηθή

1) Ν Νηθνπκεληζκφο ζηε ζενινγία

Ζ ζενινγία κεηαμχ Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Ξαπηζκνχ θαη Ξξνηεζηαληηζκνχ δηαθέξεη ζε

βαζηθά ζεκεία ηφζν σο πξνο ηελ κέζνδν ζενινγήζεσο φζν θαη πξνο ηα απνηειέζκαηά ηεο Ζ

νξζφδνμε ζενινγία είλαη ε ζενινγία ησλ Ξξνθεηψλ ησλ Απνζηφισλ ησλ Ξαηέξσλ ησλ

Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ είλαη ε εζπραζηηθή ζενινγία πνπ είλαη εκπεηξηθή θαη απνθαιππηηθή

είλαη μέθεξη ηεο Αθηίζηνπ Σάξηηνο ηνπ Θενχ ελψ ε παπηθή ζενινγία είλαη ζρνιαζηηθή πνπ

θέληξν έρεη ηε ινγηθή θαη ην ζηνραζκφ Απηφ ζπκβαίλεη θαη ζηε δηαθνξά κεηαμχ Νξζνδφμνπ

ndash ε κε κεηάιεςε ησλ ιατθψλ απφ ην ldquoΑίκαrdquo ηνπ Σξηζηνχ

ndash ην πξσηείν ηνπ Ξάπα θαηά ην νπνίν ν Ξάπαο είλαη ldquoν episcopus episcoporum θαη ε πεγή ηεο ηεξαηηθήο

θαη ηεο εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο είλαη ε αιάζεηνο θεθαιή θαη ν Θαζεγεκψλ ηεο Δθθιεζίαο θπβεξλψλ

απηήλ κνλαξρηθψο σο ηνπνηεξεηήο ηνπ Σξηζηνχ επί ηεο γήοrdquo (Η Θαξκίξεο) Κε απηήλ ηελ έλλνηα ν

Ξάπαο ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ δηάδνρν ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ ζηνλ νπνίνλ ππνηάζζνληαη νη άιινη

Απφζηνινη αθφκε θαη ν Απφζηνινο Ξαχινο

ndash ε κε χπαξμε ζπιιεηηνπξγίαο θαηά ηηο ιαηξεπηηθέο πξάμεηο

ndash ην αιάζεην ηνπ Ξάπα

ndash ην δφγκα ηεο αζπίινπ ζπιιήςεσο ηεο Θενηφθνπ θαη γεληθά ε καξηνιαηξεία θαηά ηελ νπνία ε Ξαλαγία

αλπςψλεηαη ζηελ Ρξηαδηθή ζεφηεηα θαη κάιηζηα γίλεηαη ιφγνο θαη γηα Αγία Ρεηξάδα

ndash νη ζεσξίεο ηεο analogia entis θαη analogia fidei πνπ επηθξάηεζαλ ζηνλ δπηηθφ ρψξν

ndash ε ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο απνθαιππηηθήο αιήζεηαο

ndash ε δηδαζθαιία πεξί ηνπ απνιχηνπ πξννξηζκνχ

ndash ε άπνςε πεξί ηεο εληαίαο κεζνδνινγίαο γηα ηελ γλψζε ηνπ Θενχ θαη ησλ θηηζκάησλ ε νπνία νδήγεζε

ζηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ζενινγίαο θαη επηζηήκεο

5 Δπίζεο ε κεγάιε δηαθνξνπνίεζε ε νπνία δείρλεη ηνλ ηξφπν ηεο ζενινγίαο βξίζθεηαη θαη ζηελ

δηαθνξά κεηαμχ ζρνιαζηηθήο θαη εζπραζηηθήο ζενινγίαο Πηελ Γχζε αλαπηχρζεθε ν ζρνιαζηηθηζκφο σο

πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο φισλ ησλ κπζηεξίσλ ηεο πίζηεσο κε ηελ ινγηθή (Άλζεικνο Θαληεξβνπξίαο

Θσκάο Αθηλάηεο) ελψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία επηθξαηεί ν εζπραζκφο δειαδή ε θάζαξζε ηεο θαξδηάο

θαη ν θσηηζκφο ηνπ λνχ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεο ηνπ Θενχ Ν δηάινγνο κεηαμχ ηνπ αγίνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά θαη ηνπ ζρνιαζηηθνχ θαη νπλίηε Βαξιαάκ είλαη ραξαθηεξηζηηθφο θαη δείρλεη ηελ

δηαθνξά

6 Ππλέπεηα φισλ ησλ αλσηέξσ είλαη φηη ζηνλ Ξαπηζκφ έρνπκε απφθιηζε απφ ηελ νξζφδνμε

Δθθιεζηνινγία Δλψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηελ ζέσζε πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ

θνηλσλία κε ηνλ Θεφ δηα ηεο νξάζεσο ηνπ αθηίζηνπ Φσηφο νπφηε νη ζενχκελνη ζπλέξρνληαη ζε

Νηθνπκεληθή Πχλνδν θαη νξηνζεηνχλ αζθαιψο ηελ απνθαιππηηθή αιήζεηα ζε πεξηπηψζεηο ζπγρχζεσο ελ

ηνχηνηο ζηνλ Ξαπηζκφ δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηνλ ζεζκφ ηνπ Ξάπα ν νπνίνο Ξάπαο ππέξθεηηαη αθφκε

θαη απφ απηέο ηηο Νηθνπκεληθέο Ππλφδνπο Πχκθσλα κε ηελ ιαηηληθή ζενινγία ldquoε απζεληία ηεο

Δθθιεζίαο ππάξρεη ηφηε κφλνλ φηαλ ζηεξίδεηαη θαη ελαξκνλίδεηαη κε ηελ ζέιεζε ηνπ Ξάπα Πε αληίζεηε

πεξίπησζε εθκεδελίδεηαηrdquo Νη Νηθνπκεληθέο Πχλνδνη ζεσξνχληαη σο ldquoζπλέδξηα ηνπ Σξηζηηαληζκνχ πνπ

ζπγθαινχληαη ππφ ηελ απζεληία θαη ηελ εμνπζία θαη ηελ πξνεδξία ηνπ Ξάπαrdquo

Αξθεί λα βγή ν Ξάπαο απφ ηελ αίζνπζα ηεο Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ νπφηε απηή παχεη λα έρε θχξνο Ν

Δπίζθνπνο Καξέ έγξαςε ldquoζά ήηαλ πην αθξηβείο νη ξσκαηνθαζνιηθνί αλ εθθσλψληαο ην ldquoΞηζηεχσrdquo

έιεγαλ ldquoθαί εηο έλαλ Ξάπαλrdquo παξά λα ιέλε ldquoθαί εηο κίαλ Δθθιεζίαλrdquo

Δπίζεο ldquoε ζεκαζία θαη ν ξφινο ησλ Δπηζθφπσλ κέζα ζηελ ξσκατθή Δθθιεζία δελ είλαη παξά απιή

εθπξνζψπεζε ηεο παπηθήο εμνπζίαο ζηελ νπνία θαη νη ίδηνη νη Δπίζθνπνη ππνηάζζνληαη φπσο νη απινί

πηζηνίrdquo Πηελ παπηθή εθθιεζηνινγία νπζηαζηηθά ππνζηεξίδεηαη φηη ldquoε απνζηνιηθή εμνπζία εμέιηπε κε ηνπο

απνζηφινπο θαη δελ κεηεδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπο επηζθφπνπο Κνλάρα ε παπηθή εμνπζία ηνπ Ξέηξνπ

ππφ ηελ νπνίαλ βξίζθνληαλ φινη νη άιινη κεηεδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπ Ξέηξνπ δειαδή ζηνπο Ξάπεοrdquo

Κέζα ζε απηήλ ηελ πξννπηηθή ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ παπηθή ldquoΔθθιεζίαrdquo φηη φιεο νη Δθθιεζίεο ηεο

Αλαηνιήο είλαη δητζηάκελεο θαη έρνπλ ειιείςεηο θαη θαηά νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη ζε θνηλσλία θαη

βέβαηα θαη‟ νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη σο αδειθάο Δθθιεζίαο επεηδή απηή απηνζεσξείηαη σο κεηέξα

Δθθιεζία θαη εκάο καο ζεσξνχλ ζπγαηέξεο Δθθιεζίεο

7 Ρν Βαηηθαλφ είλαη θξάηνο θαη ν εθάζηνηε Ξάπαο είλαη ν εγέηεο ηνπ Θξάηνπο ηνπ Βαηηθαλνχ Ξξφθεηηαη

γηα κηα αλζξσπνθεληξηθή νξγάλσζε γηα κηα εθθνζκίθεπζε θαη κάιηζηα ζεζκνπνηεκέλε εθθνζκίθεπζε

Ρν Θξάηνο ηνπ Βαηηθαλνχ ηδξχζεθε ην 755 απφ ηνλ Ξηπίλν ηνλ Βξαρχ παηέξα ηνπ Θαξινκάγλνπ θαη

ζηελ επνρή καο αλαγλσξίζζεθε ην 1929 απφ ην Κνπζνιίλη Δίλαη ζεκαληηθή ε αηηηνινγία ηεο

αλαθεξχμεσο ηνπ Ξαπηθνχ Θξάηνπο φπσο ην ππνζηήξημε ν Ξίνο ΗΑ‟ ldquoν επί ηεο γεο αληηπξφζσπνο ηνπ

Θενχ δελ δχλαηαη λα είλαη ππήθννο επηγείνπ θξάηνποrdquo Ν Σξηζηφο ήηαλ ππήθννο επηγείνπ θξάηνπο ν

Ξάπαο δελ κπνξεί λα είλαη Ζ παπηθή εμνπζία ζπληζηά ζενθξαηία αθνχ ε ζενθξαηία νξίδεηαη σο ηαχηηζε

θνζκηθήο θαη εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο ζε έλα πξφζσπν Πήκεξα ζενθξαηηθά θξάηε είλαη ην Βαηηθαλφ θαη

ην Ηξάλ

Δίλαη ραξαθηεξηζηηθά ηα φζα ππνζηήξημε ζηνλ ελζξνληζηήξην ιφγν ηνπ ν Ξάπαο Ηλλνθέληηνο Γ‟ (1198-

1216) ldquoΑπηφο πνπ έρεη ηε λχκθε είλαη ν λπκθίνο Αιιά ε λχκθε απηή (ε Δθθιεζία) δε ζπλεδεχρζε κε

θελά ηα ρέξηα αιιά πξφζθεξε ζε κέλα αζχγθξηηε πνιχηηκε πξνίθα δει ηελ πιεξφηεηα ησλ

πλεπκαηηθψλ αγαζψλ θαη ηελ επξχηεηα ησλ θνζκηθψλ ην κεγαιείν θαη ηελ αθζνλία ακθνηέξσλ Πά

ζχκβνια ησλ θνζκηθψλ αγαζψλ κνπ έδσζε ην Πηέκκα ηε Κίηξα ππέξ ηεο Ηεξσζχλεο ην Πηέκκα γηα ηε

βαζηιεία θαη κε θαηέζηεζε αληηπξφζσπν Δθείλνπ ζην έλδπκα θαη ζην κεξφ ηνπ νπνίνπ γξάθηεθε ν

Βαζηιεχο ησλ βαζηιέσλ θαη Θχξηνο ησλ θπξίσλrdquo

Δπνκέλσο ππάξρνπλ κεγάιεο ζενινγηθέο δηαθνξέο νη νπνίεο θαηαδηθάζζεθαλ απφ ηελ Πχλνδν επί

Κεγάινπ Φσηίνπ θαη ζηελ Πχλνδν επί αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά φπσο θαίλεηαη θαη ζην ldquoΠπλνδηθφ

ηεο Νξζνδνμίαοrdquo Δπί πιένλ θαη νη Ξαηέξεο ηεο Δθθιεζίαο θαη νη Ρνπηθέο Πχλνδνη κέρξη ηνλ 19ν αηψλα

θαηαδίθαδαλ φιεο ηηο πιάλεο ηνπ Ξαπηζκνχ Ρν πξάγκα δελ ζεξαπεχεηαη νχηε βειηηψλεηαη απφ θάπνηα

ηππηθή ζπγγλψκε πνπ ζα δψζε ν Ξάπαο γηα έλα ηζηνξηθφ ιάζνο φηαλ νη ζενινγηθέο απφςεηο ηνπ είλαη

εθηφο ηεο Απνθαιχςεσο θαη ε Δθθιεζηνινγία θηλείηαη ζε εζθαικέλν δξφκν αθνχ κάιηζηα ν Ξάπαο

παξνπζηάδεηαη σο εγέηεο ηνπ Σξηζηηαληθνχ θφζκνπ σο δηάδνρνο ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ θαη βηθάξηνο -

αληηπξφζσπνο ηνπ Σξηζηνχ πάλσ ζηελ γή σζάλ ν Σξηζηφο λα έδσζε ηελ εμνπζία ηνπ ζηνλ Ξάπα θαη

Δθείλνο αλαπαχεηαη επδαίκσλ ζηνπο Νπξαλνχο

Απφ ην umlΑληηαηξεηηθφλ Δγθφιπηνλ

ΞΗΠΡΖ ΘΑΗ ΔΞΗΠΡΖΚΖ

ΠΡΖΛ ΝΟΘΝΓΝΜΖ ΓΛΩΠΗΝΙΝΓΗΑ

ΡΝ 8ν ΘΔΦΑΙΑΗΝ ΡΝ ΒΗΒΙΗΝ ΠΣΔΠΔΗΠ amp ΑΛΡΗΘΔΠΔΗΠ

π Γ ΚΔΡΑΙΙΖΛΝ

Κέζα απφ ηελ πξννπηηθή ηεο νξζφδνμεο παηεξηθήο παξάδνζεο ζα επηρεηξεζεί ζηε ζπλέρεηα ε

πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο απηνχ Κε απηφ ηνλ ηξφπν αλνίγεη κηα ηζηνξηθφ-πλεπκαηηθή πξννπηηθή πνχ

θαλεξψλεη ζπλάκα ηελ εηεξφηεηα θαη δηαθνξφηεηα ηνπ θφζκνπ ζηνλ νπνίν εθνχζηα εληαρζήθακε απφ

ηνλ θφζκν ηεο ξσκαίηθεο (ειιελνξζφδνμεο) παξάδνζεο καο

α Ξξφβιεκα ή ςεπδνπξφβιεκα

Ζ αληίζεζε θαη θαηά ζπλέπεηα ε ζχγθξνπζε πίζηεο θαη επηζηήκεο ζπληζηά πξφβιεκα κελ γηα ηε δπηηθή

(θξαγθν-ιαηηληθή) ζθέςε θαη ςεπδνπξφβιεκα γηα ηελ νξζφδνμε παηεξηθή παξάδνζε Ζ επηζήκαλζε απηή ζεκειηψλεηαη ζηα ηζηνξηθά δεδνκέλα ησλ δχν ρψξσλ

Ζ δηιεκκαηηθή (δήζελ) ζρέζε πίζηε ή επηζηήκε εκθαλίδεηαη ζηε Γπηηθή Δπξψπε ην 17ν αη

ζπγρξφλσο κε ηελ αλάπηπμε ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ Ρφηε πεξίπνπ αξρίδνπλ θαη νη πξψηεο νξζφδνμεο

ηνπνζεηήζεηο ζην ζέκα Δίλαη δε γεγνλφο φηη φιεο νη εμειίμεηο ζηε Γχζε γίλνληαη πηα εξήκελ ηεο

Νξζνδνμίαο Πηνπο ηειεπηαίνπο αηψλεο έρεη ζπληειεζζεί ε πλεπκαηηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο Γχζεο απφ

ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή πξάγκα πνχ ζεκαίλεη ηελ απφ-νξζνδνμνπνίεζε θαη απν-εθθιεζηνπνίεζε ηνπ

δπηηθνχ επξσπατθνχ ρψξνπ κε ηελ εθθηινζφθεζε θαη εθλνκίθεπζε ηεο πίζηεο θαη ηειηθά ηε

ζξεζθεηνπνίεζή ηεο (γηα ηηο εμειίμεηο απηέο βι Σξ Γηαλλαξά Νξζνδνμία θαη Γχζε Αζήλα 1992) Έηζη

ε Νξζνδνμία κέλεη ηζηνξηθά ακέηνρε ζηε γέλεζε ηνπ ζεκεξηλνχ δπηηθνεπξσπατθνχ πνιηηηζκνχ ν νπνίνο είλαη άιιν θαη άιιν ζε ζρέζε κε ηνλ πνιηηηζκφ ηεο Νξζφδνμεο Αλαηνιήο

Πηαζκνί ζηελ αιινηξησηηθή πνξεία ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο είλαη ν ζρνιαζηηθηζκφο (13νο αη) ν

λνκηλαιηζκφο (14νο αη) ν νπκαληζκφοαλαγέλλεζε (15νο αη) ε κεηαξξχζκηζε (16νο αη) θαη ν

δηαθσηηζκφο (17νο αη) Ξξφθεηηαη γηα ζεηξά επαλαζηάζεσλ θαη ζπγρξφλσο ξεγκάησλ ζηνλ ηζηφ ηνπ δπηηθνεπξσπατθνχ πνιηηηζκνχ πνχ γελλήζεθε απφ ηε δηαιεθηηθή ζρέζε ησλ ξεπκάησλ απηψλ

Ν ζρνιαζηηθηζκφο εξείδεηαη γλσζηνινγηθά ζηελ απνδνρή ησλ πιαησληθψλ αξρεηχπσλ εηδψλ (realia)Ν

θφζκνο καο λνείηαη σο απεηθφληζε ησλ ππεξβαηηθψλ αξρεηχπσλ (ξεαιηζκφο) ξγαλν ηεο γλψζεο είλαη

ε δηάλνηα-ινγηθή Ζ γλψζε -θαη ηνπ Θενχ-ζπληειείηαη κε ηε δηείζδπζε ηνπ ινγηθνχ ζηελ νπζία ησλ

φλησλ Ξξφθεηηαη γηα ζεκειίσζε ηεο κεηαθπζηθήο ζενιφγεζεο πνπ πξνυπνζέηεη ηελ analogiam entis (αλαινγία ηνπ φληνο)ηελ νληνινγηθή θαηά ζπλέπεηα ζρέζε Θενχ θαη θφζκνπ

Ν λνκηλαιηζκφο (νλνκαηνθξαηία) δέρεηαη φηη ηα ππεξβαηηθά αξρέηππα (universalia) είλαη απιά

νλφκαηα θαη φρη νληφηεηεο φπσο ζην ξεαιηζκφ Ξξφθεηηαη γηα δηαπάιε πιαησληζκνχ θαη

αξηζηνηειηζκνχ ζηελ επξσπατθή ζθέςε Ν λνκηλαιηζκφο φκσο απέβε θαηά θάπνην ηξφπν ην DNA

ηνπ επξσπατθνχ πνιηηηζκνχ νπζηαζηηθά ζηνηρεία ηνπ νπνίνπ είλαη ν δπαιηζκφο (θηινζνθηθά) θαη ν

αηνκηζκφο (σθειηκηζκφο) θνηλσληθά Ζ επδαηκνλία ζα απνβεί ην βαζηθφ αίηεκα ηνπ επξσπαίνπ

αλζξψπνπ ζεκειησκέλε ζενινγηθά ζηε ζρνιαζηηθή ζενινγία ηνπ κεζαίσλα Ν λνκηλαιηζκφο (δπαιηζκφο

δειαδή) είλαη ην ππφβαζξν ηεο επηζηεκνληθήο αλάπηπμεο ηνπ επξσπατθνχ θφζκνπ ησλ ζεηηθψλ δειαδή επηζηεκψλ

Ζ θαζ εκάο Αλαηνιή (ηζηνξηθή ζπλέρεηα ηεο Οσκαλίαο ή απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο) είρε άιιε

πλεπκαηηθή εμέιημε Πηα πξφζσπα ησλ πλεπκαηηθψλ εγεηψλ ηεο (Άγησλ) - θαη φζσλ ηνπο

αθνινπζνχζαλ- έκεηλε πηζηή ζηελ πξνθεηηθή- απνζηνιηθή-παηεξηθή παξάδνζε πνχ βξίζθεηαη ζηνπο

αληίπνδεο ηνπ ζρνιαζηηθηζκνχ θαη φισλ ησλ ηζηνξηθνπλεπκαηηθψλ εμειίμεσλ ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ

Πηελ Αλαηνιή επηθξαηεί πάληα ν εζπραζκφο (ε ξαρνθνθαιηά ηεο παηεξηθήο παξάδνζεο) δειαδή ε

αζθεηηθή-εκπεηξηθή κεηνρή ζηελ Αιήζεηα σο θνηλσλία κε ην Άθηηζην Γηαηεξείηαη ε πίζηε ζηε

δπλαηφηεηα έλσζεο Θενχ θαη θφζκνπ (άθηηζηνπ θαη θηηζηνχ) ελδντζηνξηθά Απηφ φκσο ζεκαίλεη

απφξξηςε θάζε είδνπο δπαιηζκνχ Κέζα ζ απηφ ην πιαίζην αλαπηχρζεθαλ νη επηζηήκεο ζην Βπδάληην Οσκαλία ζην βαζκφ θπζηθά πνχ αλαπηχρζεθαλ

Ζ επηζηεκνληθή επαλάζηαζε ηνπ 17νπ αηψλα ζηε Γπηηθή Δπξψπε ζπλέβαιε ζηε δηάζηαζε ησλ ρψξσλ

πίζηεο θαη γλψζεο κε απφιεμε ηελ αθφινπζε αμησκαηηθή αξρή απφ ηε λέα θηινζνθία (ζεηηθή)

γίλνληαη δεθηέο κφλν νη αιήζεηεο πνχ επηβεβαηψλνληαη απφ ηνλ νξζφ ιφγν ηελ

απνιπηνπνηεκέλε πηα απζεληία ηεο δπηηθήο ζθέςεο (λνεζηαξρία) Νη αιήζεηεο απηέο είλαη Ζ

χπαξμε Θενχ ςπρήο αξεηήο αζαλαζίαο θξίζεο Ζ απνδνρή ηνπο βέβαηα έρεη ρψξα κφλν ζην

ζετζηηθφ δηαθσηηζκφ αθνχ ππάξρεη παξάιιεια θαη ν αζετζκφο σο δνκηθφ ζηνηρείν ηεο λεψηεξεο

ζθέςεο Ρα εθθιεζηαζηηθά φκσο δφγκαηα απνξξίπηνληαη ινγηθά (πρ ηξηαδηθφηεηα Θενχ ελζάξθσζε

ελ Σξηζηψ ζσηεξία θηφ) Ξξφθεηηαη γηα ηε θπζηθή (ινγηθή) ζξεζθεία πνχ απφ πιεπξάο

παηεξηθφηεηαο φρη κφλν δελ δηαθέξεη απφ ηελ αζεΐα άιι είλαη ε ρεηξφηεξε κνξθή ηεο Ζ απφξξηςε ηεο πίζηεο είλαη ιηγφηεξν επηθίλδπλε απφ ηε δηαζηξέβισζή ηεο

β Γηπιή γλσζηνινγία

Δηπψζεθε φκσο φηη ζηελ Αλαηνιή ε αληίζεζε πηζηεο- επηζηήκεο είλαη ςεπδνπξφβιεκα Γηαηί Γηφηη ε

γλσζηνινγία ζηελ Αλαηνιή πξνζδηνξίδεηαη απφ ην γλσξηδφκελν αληηθείκελν ην νπνίν είλαη δηπιφ

άρηηζην θαη θηηζηφ Άθηηζην είλαη (κφλν) ν Ρξηαδηθφο Θεφο ηνπ φπνηνπ ε ηξηαδηθφηεηα δελ νξίδεηαη

κεηαθπζηθά άιια γλσξίδεηαη εκπεηξηθά Θηηζηφ είλαη ην ζχκπαλ (ή ηα ζχκπαληα) ζην νπνίν

πξαγκαηψλεηαη ε χπαξμε καο Ξίζηε είλαη ε γλψζε ηνπ αθηίζηνπ θαη επηζηήκε είλαη ε γλψζε

ηνπ θηηζηνχ Ξξφθεηηαη ζπλεπψο γηα δχν δηαθνξεηηθέο γλψζεηο θάζε κία απφ ηηο νπνηεο έρεη ηε κέζνδν θαη ην φξγαλν ηεο

Ν πηζηφο θηλνχκελνο ζην ρψξν ηεο ππεξθπζηθήο γλψζεο ή γλψζεο ηνπ αθηίζηνπ δελ θαιείηαη λα

κάζεη θάηη (κεηαθπζηθά) ή λα απνδερζεί θάηη (ινγηθά) αιιά λα πάζεη θάηη θνηλσλψληαο καδί ηνπ

Απηφ ζπληειείηαη κε ηελ έληαμε ηνπ ν έλαλ ηξφπν δσήο (κέζνδνο) πνχ νδεγεί ζηε ζεία γλψζε Δδψ

αθξηβψο ηεθκεξηψλεηαη ε απνζηνιή ηεο Δθθιεζίαο σο ζψκαηνο Σξηζηνχ ν ιφγνο χπαξμεο

ηεο ζηνλ θφζκν Νξζά έρεη ιερζεί φηη αλ εκθαληδφηαλ γηα πξψηε θνξά ν Σξηζηηαληζκφο ζηελ

επνρή καο ζα έπαηξλε ηε κνξθή ελφο ζεξαπεπηεξίνπλνζνθνκείνπ γηα ηελ απν-θαηάζηαζε

ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ αλζξψπνπ σο ςπρνζσκαηηθνχ φληνο Γη΄ απηφ νλνκάδεη ηελ Δθθιεζία Ν

Η Σξπ-ζφζηνκνο ηαηξείνλ πλεπκαηηθφλ (πλεπκαηηθφ λνζνθνκείν) Ζ ππεξθπζηθή-ζενινγηθή γλψζε

λνείηαη νξζφδνμα σο πάζνοπάζεκα σο κεηνρή-θνηλσλία κε ηελ ππεξβαηηθή κελ αιι φρη απξφζηηε

πξνζσπηθή Αιήζεηα ην Άθηηζην θαη φρη σο κάζεκα Ζ ρξηζηηαληθή πίζηε έηζη δελ είλαη

αθεξεκέλε (ζεσξεηηθή) παξαδνρή κεηαθπζηθψλ αιεζεηψλ άιι εκπεηξηθή ζέα ηνπ φλησο

Όληνο ηεο πεξνπζίνπ Ρξηάδνο Έηζη φκσο γίλεηαη θαηαλνεηφ γηαηί ζηελ Νξζνδνμία

απζεληία είλαη ε εκπεηξία ηεο κεηνρήο ζην Άθηηζην σο ζέα ηνπ Άθηηζηνπ (ζέσζε-δνμαζκφο)

θαη φρη ηα θείκελα νη Γξαθέο (ην δφγκα sola scriptura είλαη πξνηεζηαληηθφ δειαδή δπηηθφ) Ζ

πξφηαμε ησλ θεηκέλσλ - δείγκα ζξεζθεηνπνίεζεο ηεο πίζηεο- νδεγεί ζηελ ηδενινγηθνπνίεζή

ηνπο θαη θαη νχζίαλ ζηελ εηδσινπνίεζε ησλ θεηκέλσλ δειαδή ηελ απνιπηνπνίεζή ηνπο (Funtamentalismus)κε φιεο ηηο επλφεηεο ζπλέπεηεο

Ξξνυπφζεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο γλψζεο ηνπ Άθηηζηνπ γηα ηελ Νξζνδνμία είλαη ε απφξξηςε θάζε

αλαινγίαο (entis ή fidei) ζηε ζπλάληεζε θαη ζρέζε θηηζηνχ-Αθηίζηνπ Θαηά ηνλ Η Γακαζθελφ πνχ

ζπλνςίδεη θαη ζην ζεκείν απηφ ηελ πξνεγνχκελε παηεξηθή παξάδνζε Αδχλαηνλ επξεζήλαη ελ ηε

θηίζεη εηθφλα απαξαιιάθησο ελ εαπηή ηνλ ηξφπνλ ηεο αγίαο Ρξηάδνο παξαδεηθλχνπζαλ Ρν γαξ

θηηζηφλ θαη ζχλζεηνλ θαη ξεπζηφλ θαη πεξηγξαπηφλ θαη ζρήκα έρνλ θαη θζαξηφλ πψο ζαθψο

δειψζεη ηελ πάλησλ ηνχησλ απειιαγκέλελ ππεξνχζηνλ ζείαλ νπζίαλ (ΟG 94 82124)

Κεηά απφ απηά γίλεηαη θαλεξφ γηαηί ε παηδεία (ζρνιηθή) θαη ε θηινζνθία εηδηθφηεξα δελ

ζπληζηνχλ ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πξνυπφζεζε ηεο ζενγλσζίαο Γίπια ζηνλ παλεπηζηήκνλα

Κέγα Βαζίιεην (+379) ηηκάηαη σο Κέγαο ν άζνθνο (θαηά θφζκν) άιι εμίζνπ θάηνρνο ηεο άλσ (ζείαο)

ζνθίαο (γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ) Αληψληνο (+350) Ξαξέθθιηζε (νδπλεξή γηα ηε Γχζε) ζην ζεκείν απηφ

ζπληζηά ν Η Απγνπζηίλνο (+430) αγλνψληαο ηε γξαθηθή θαη παηεξηθή γλσζηνινγία θαη λενπιαησληθφο

ζηελ νπζία Κε ην αμίσκα ηνπ credo ut intelligam (πηζηεχσ γηα λα θαηαλνήζσ) έζεζε ηελ αξρή φηη

κε ηελ πίζηε νδεγείηαη ν άλζξσπνο ζηε ινγηθή ζχιιεςε ηεο Απνθάιπςεο

Έηζη φκσο δίλεηαη πξνηεξαηφηεηα ζηε δηάλνηα πνπ εθιακβάλεηαη σο γλσζηηθφ φξγαλν ηφζν ζηε

θπζηθή φζν θαη ζηελ ππεξθπζηθή γλψζε Ν Θεφο λνείηαη σο αληηθείκελν γλσζηηθφ πνχ

ζπιιακβάλεηαη απφ ηε δηάλνηα ηνπ αλ-ζξψπνπ φπσο ζπιιακβάλεηαη ην θπζηθφ γλσζηηθφ

αληηθείκελν ηεο Κεηά ηνλ Απγνπζηίλν ην επφκελν βήκα (κε ηελ παξέκβαζε ηνπ Θσκά Αθηλάηε

+1274) ζα θάλεη ν Θαξηέζηνο (+1650) κε ην δηθφ ηνπ αμίσκα cogito ergo sum (ζθέπηνκαη αξά ππάξρσ) κε ην φπνην δηαθεξχζζεηαη ε δηάλνηα σο θχξην ζπζηαηηθφ ηεο χπαξμεο

γ 0η δχν γλψζεηο

Ζ άξζε ηεο (θαηλνκεληθήο) αληηλνκίαο ζην ρψξν ηεο γλσζηνινγίαο επηηπγράλεηαη αγηνγξαθηθά-

παηεξηθά κε ηε ζαθή δηάθξηζε δχν γλψζεσλζνθηψλ ηεο ζείαο ή άλσ θαη ηεο θάησ ή

ζχξαζελ Ζ πξψηε είλαη ππεξθπζηθή ελψ ε δεχηεξε ε θπζηθή γλψζε πνχ αληαπνθξίλεηαη ζηε ζαθή

δηάθξηζε Αθηίζηνπ θαη θηηζηνχ Θενχ θαη θηίζεο Νη δχν απηέο γλψζεηο απαηηνχλ θαη δχν γλσζηηθέο κεζφδνπο

Κέζνδνο ηεο ζεηαο ζνθίαο-γλψζεο είλαη ε θαξδηαθή θνηλσλία ηνπ αλζξψπνπ κε ην Άθηηζην ε

νπνία ζπληειείηαη κε ηελ παξνπζία ηεο άθηηζηεο ελέξγεηαο ηνπ Ρξηαδηθνχ Θενχ κέζα ζηελ

θαξδηά Κέζνδνο ηεο ελδνθνζκηθήο ζνθίαο-γλψζεο είλαη ε επηζηήκε ε νπνία ιεηηνπξγεί κε ηελ

άζθεζε ηεο δηαλνεηηθήοινγηθήο δχλακεο ηνπ αλζξψπνπ Νξζφδνμα νη δχν γλψζεηο θαη νη κέζνδνη ηνπο ηεξαξρνχληαη

Ζ κέζνδνο ηεο ππεξθπζηθήο γλσζηνινγίαο νλνκάδεηαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε η ζ ς σ α ζ μ ό ρ θαη

ηαπηίδεηαη κε ηε λήςε-θάζαξζε ηεο θαξδηάο Ν εζπραζκφο ηαπηίδεηαη κε ηελ Νξζνδνμία Νξζνδνμία

έμσ απφ ηελ εζπραζηηθή πξάμε είλαη παηεξηθά αδηαλφεηε Ν εζπραζκφο ζηελ νπζία ηνπ είλαη

αζθεηηθή-ζεξαπεπηηθή αγσγή θάζαξζε ηεο θαξδηάο απφ ηα πάζε γηα ηελ αλαδσπχξεζε ηεο λνεξήο

ιεηηνπξγίαο κέζα ζηελ θαξδηά Ξξέπεη εδψ λα ζεκεησζεί φηη ε κέζνδνο ηνπ εζπραζκνχ σο

ζεξαπεπηηθή αγσγή είλαη θαζαξά επηζηεκνληθή-ζεηηθή Γη απηφ θαη ε ζενινγία ππφ ηηο νξζέο

πξνυπνζέζεηο αλήθεη ζηηο ζεηηθέο επηζηήκεο (π Η Οσκαλίδεο) Ζ θαηάηαμε ηεο παλεπηζηεκηαθά

απφ ην 12ν αη ζηηο ζεσξεηηθέο επηζηήκεο νθείιεηαη ζηε κεηαβνιή ηεο ζενινγίαο ζηε Γχζε ζε

κεηαθπζηθή ζνη ζπλεπψο αλαηνιηθνί απνξξίπηνπλ ηε ζενινγία θαλεξψλνπλ ηνλ εθδπηηθηζκφ ηνπο

δηφηη ζηελ νπζία θαηαδηθάδνπλ θαη απνξξίπηνπλ έλα παξακφξθσκα (θαξηθαηνχξα) πνχ εθιακβάλεηαη σο

ζενινγία Ξνηα φκσο είλαη παηεξηθά ε ζενινγηθή ιεηηνπξγία Ήδε ζηελ Αγία Γξαθή ππάξρεη ε δηάθξηζε

πλεχκαηνο (ηνπ αλζξψπνπ) θαη δηαλνίαο (ιφγνπ) Ρν πλεχκα (πξβι πλεπκαηηθφο άλζξσπνο) παηεξηθά

νλνκάδεηαη λνπο γηα ηε δηάθξηζή ηνπ απφ ην (άγην) Ξλεχκα Ρν πλεχκα ν λνπο είλαη ν νθζαικφο ηεο

ςπρήο (πξβι Καηζ 622 έ)

Ξηψζε ρξηζηηαληθά ζεσξείηαη ε αδξαλνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ λνπ ν νπνίνο ζηε θπζηθή ηνπ

θαηάζηαζε βξίζθεηαη κέζα ζηελ θαξδηά θαη είλαη πιήξεο ράξηηνο (άθηηζηεο ελέξγεηαο) θαη ιέγεηαη γη

απηφ λαφο Θενχ δηφηη ην Ξλεχκα ηνπ Θενχ πξνζεχρεηαη αδηάιεηπηα κέζα ζ απηφλ (αέλαε κλήκε

ηνπ Θενχ) Απηή είλαη ε αξρή ηεο ζέσζεο (δνμαζκνχ) (Γηα ηε ζεκαζία απηψλ ησλ φξσλ θαη ηε

ιεηηνπξγία ηνπο ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε βι ην ζπνπδαίν βηβιίν ηνπ π Ηεξνζένπ Βιάρνπ - Κεηξνπ Λαππάθηνπ- Κηθξά είζνδνο ζηελ νξζφδνμε πλεπκαηηθφηεηα Αζήλα 1992)

Λνεξή ιεηηνπξγία νλνκάδεηαη ε ιεηηνπξγία ηνπ λνπ κέζα ζηελ θαξδηά θαη είλαη ε πλεπκαηηθή

ιεηηνπξγία ηεο θαξδηάο παξάιιεια κε ηε θπζηθή ηεο ιεηηνπξγία (αληιία αίκαηνο) (Δηδηθή

αλάιπζε φισλ απηψλ βι ζην Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ άγ Ληθνδήκνπ ηνπ Αγηνξείηε ζην βηβιίν

ηνπ π Ηεξνζένπ Βιάρνπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986 θαη ζηελ εηζαγσγή ηνπ βηβιίνπ ηνπ π Ησ Οσκαλίδε Ρν πξνπαηνξηθφ ακάξηεκα Αζήλα 1989)

Λνεξή ιεηηνπξγία είλαη έλα κλεκνληθφ ζχζηεκα πνχ ππάξρεη παξάιιεια κε ην θπηηαξηθφ θαη ην

εγθεθαιηθφ Ρα δχν ηειεπηαία είλαη γλσζηά θαη αληρλεχζηκα απφ ηελ αλζξψπηλε επηζηήκε ην πξψην

φκσο δελ κπνξεί λα ην ζπιιάβεη ηαλ θζάζεη ν άλζξσπνο ζην θσηηζκφ ηνπ αγίνπ Ξλεχκαηνο (λαφο

Θενχ) κεηαβάιιεηαη ε bdquoςηιή- εμσηεξηθή πίζηε (πηζηφηεηα ζην ιφγν ηνπ Θενχ) ζε ελδηάζεηε -

εζσηεξηθή βεβαηφηεηα αθνχ ν Θεφο (ή άθηηζηε Δλέξγεηά Ρνπ) νξάηαη (ζενπηία) Ρφηε κεηαβάιιεηαη θαη ε

ηδηνηειήο αγάπε ζε αληδηνηειή θαη γίλεηαη δπλαηή ε δφκεζε αιεζηλψλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ

εξεηδνκέλσλ ζηελ αληδηνηειή ακνηβαηφηεηα (ζπζία γηα ηνλ άιιν) θαη φρη ζηελ ηδηνηειή δηεθδίθεζε

αηνκηθψλ δηθαησκάησλ θαηά ην πλεχκα ηεο δπηηθνεπξσπατθήο θνηλσλίαο

Έηζη θαηαλννχληαη θάπνηα ζεκαληηθά ζπλαθφινπζα

Θαη αξράο φηη ν Σξηζηηαληζκφο ζηελ απζεληηθφηεηα ηνπ είλαη ππέξβαζε ηεο ζξεζθείαο θαη

θάζε έλλνηαο ζξεζθεπηηθήο θαζεθνληνινγίαο Ζ Νξζνδνμία εμάιινπ δελ κπνξεί λα λνεζεί σο

απνδνρή θάπνησλ αξρψλ-αιεζεηψλ άλσζελ επηβαιινκέλσλ Απηή είλαη ε κε νξζφδνμε εθδνρή ησλ

δνγκάησλ (απφιπηεο αξρέο-αιήζεηεο επηβαιιφκελεο) Ρα λνήκαηα ζηελ Νξζνδνμία ειέγρνληαη κε ηελ

εκπεηξηθή επαθξίβσζή ηνπο (παξαηήξεζε-πείξακα) Ν δηαιεθηηθφο-λνεζηαξρηθφο ζηνραζκφο πεξί ζενινγίαο φπσο θαη ν δνγκαηηζκφο είλαη μέλα ζηελ απζεληηθή νξζφδνμε παξάδνζε

Γη απηφ ειέρζε φηη ε Νξζνδνμία είλαη θάηη αληίζηνηρν πξνο ηηο ζεηηθέο επηζηήκεο Γηφηη θαη ζ απηήλ ε

πξνηεξαηφηεηα δελ δίλεηαη ζηα θείκελα-βηβιία αιιά ζηελ παξαηήξεζε θαη ην πείξακα Ξείξακα είλαη ε

δηαδηθαζία ηεο λήςεο (πλεπκαηηθή δσή) θαη παξαηήξεζε ε ζέα δηα ηνπ θσηηζκνχ θαη ηνπ δνμαζκνχ

(ζέσζεο)

Ν επηζηήκσλ-θαζεγεηήο ηεο γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ είλαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε ν Γέξνληαο-

πλεπκαηηθφο θαζεγεηήο (πξβι ηε θξάζε θαζεγεηήο ηεο εξήκνπ γηα ηνπο κεγάινπο αζθεηέο) Ζ

θαηαγξαθή ηεο γλψζεο -θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο- πξνυπνζέηεη ηελ εκπεηξηθή γλψζε ηνπ θαηλνκέλνπ

Πην ζεκείν δε απηφ ζεκειηψλεηαη ε νξζνδνμνπαηεξηθή εξκελεπηηθή Νη Άγηνη (άλδξεο θαη γπλαίθεο)

γίλνληαη εξκελεπηέο απζεληηθνί ηεο Γξαθήο (δειαδή ησλ εκπεηξηψλ ησλ Ξξνθεηψλ θαη ησλ

Απνζηφισλ) δηφηη είλαη εμίζνπ κε απηνχο ζεφπλεπζηνη κέηνρνη ησλ ίδησλ κε απηνχο εκπεηξηψλ Ρν ίδην

θαη ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο κνλφ ν εηδηθφο θαηαλνεί ηηο έξεπλεο άιισλ εηδηθψλ ηνπ ίδηνπ ρψξνπ Ζ

απνδνρή ησλ πνξηζκάησλ ελφο επηζηεκνληθνχ θιάδνπ απφ ηνπο κε εηδηθνχο (=ηνχο κε δπλακέλνπο λα

ειέγμνπλ πεηξακαηηθά ηελ εξεπλά ησλ εηδηθψλ) γίλεηαη κε βάζε ηελ εκπηζηνζχλε ζηελ αμηνπηζηία ησλ εηδηθψλ

Γηαθνξεηηθά δελ ζα κπνξνχζε λα ππάξμεη πξφνδνο ζηελ επηζηήκε Ρν ίδην ζπκβαίλεη θαη ζηελ

επηζηήκε ηεο πίζηεο Κε ηελ ίδηα εκπηζηνζχλε γίλεηαη θαη εθεί δεθηή ε εκπεηξηθή γλψζε ησλ Αγίσλ

(Ξξνθεηψλ Απνζηφισλ Ξαηέξσλ θαη Κεηέξσλ φισλ ησλ αηψλσλ) Κε βάζε απηή ηελ απνδείμηκε

εκπεηξία ιεηηνπξγνχλ ε αγηνπαηεξηθή παξάδνζε θαη νη Πχλνδνη (νηθνπκεληθέο) ηεο Δθθιεζίαο Σσξίο

ζενπκέλνπο (ζεφπηεο) δελ ππάξρεη νηθνπκεληθή ζχλνδνο Απφ απηή ηε ζρέζε πξνθχπηεη ε (νξζφδνμε) ζεκαζία ηνπ δφγκαηνο Ζ νξζφδνμε πίζηε είλαη ηφζν δνγκαηηθή φζν θαη ε επηζηήκε

Θαη φζνη θάλνπλ ιφγν γηα πξνθαηάιεςε ζην ρψξν ηεο πίζηεο δελ ζα πξέπεη λα ιεζκνλνχλ

ην ιφγν ηνπ Marc Bloch φηη θαη θάζε επηζηεκνληθή εξεπλά είλαη εμ αξρήο πξνθαηεηιεκκέλε δηφηη δηαθνξεηηθά δελ ζα ήηαλ δπλαηή ε έξεπλα Ρν ίδην θαη ε πίζηε

Ζ Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ (ζνθηψλ) ησλ κεζφδσλ θαη ησλ νξγάλσλ ηνπο απνθεχγεη θάζε ζχγρπζε κεηαμχ ηνπο αιιά θαη θάζε ζχγθξνπζε

Κφλν εθεί νπνχ έρνπλ ραζεί νη πξνυπνζέζεηο θαη ε νπζία ηνπ Σξηζηηαληζκνχ κέλεη αλνηθηφο

ν δξφκνο πξνο ηε ζχγ-ρπζε θαη ηε ζχγθξνπζε Νξζφδνμα φκσο ιεηηνπξγνχλ θαη θάπνηεο παξάινγεο

αλαινγίεο φπσο ιρ ε δπλαηφηεηα λα είλαη θαλείο θνξπθή επηζηεκνληθά θαη λήπηνο πλεπκαηηθά (ζηε

Θεία γλψζε) Ή ην αληίζηξνθνmiddot λα είλαη κέγαο ζηε Θεία γλψζε θαη ηειείσο αγξάκκαηνο ζηελ αλζξψπηλε

ζνθία (Κ Αληψληνο θα) Ρίπνηε δελ απνθιείεη φκσο ηε δπλαηφηεηα θαηνρήο θαη ησλ δχν ζνθηψλ-

γλψζεσλ φπσο ζπκβαίλεη ζηνπο Κεγάινπο Ξαηέξεο (θαη Κεηέξεο) ηεο Δθθιεζίαο Απηφ ςάιιεη ε

Δθθιεζία (25 Λνεκβξίνπ) γηα ηε κεγάιε καζεκαηηθφ ηνπ 3νπ αη αγία Αηθαηεξίλε ηε ζνθή σο θάηνρν

θαη ησλ δχν γλψζεσλ Ρελ εθ Θενχ ζνθίαλ ιαβνχζα παηδηφζελ ε Κάξηπο θαη ηελ έμσ θαιψο ζνθίαλ πάζαλ κεκάζεθε

δ Γηαιεθηηθή ζεαλζξψπηλε

Έηζη ν νξζφδνμνο πηζηφο βηψλεη ζηε ζπζρέηηζε ησλ δχν γλψζεσλ-ζνθηψλ κία δηαιεθηηθή

ζεαλζξψπηλε Γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηε ρξηζηνινγηθή νξνινγία εθάζηε γλψζηο ηειεί ηα

εαπηήο θηλνχκελε ελ ηνηο ηδίνηο απηήο φξνηο ηε θαη ιφγνηο Θάζε γλψζε δειαδή (πξέπεη λα)

κέλεη θαη λα θηλείηαη ζηα φξηά ηεο Ρίζεηαη δειαδή πξφβιεκα νξίσλ γηα θάζε γλψζε Ζ

ππέξβαζε ησλ νξίσλ απηψλ νδεγεί ζηε ζχγρπζε ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπο θαη ηειηθά ζηε

ζχγθξνπζε ηνπο Γξεγφξηνο ν Θενιφγνο νχθνπλ αηηκαζηένλ ηελ παίδεπζε επεί νχησ δνθεί

ηηζηλ Ν ίδηνο φκσο ζην Β ζενινγηθφ Ιφγν ηνπ δίλεη θαη ηα φξηα θάζε ζνθίαο Ν αξραίνο ζνθφο

(=Ξιάησλ ζηνλ Ρίκαην) -δειψλεη ν Γξεγφξηνο- έιεγε ζεφλ λνήζαη κελ ραιεπφλ θξάζαη δε

αδχλαηνλ Ν ρξηζηηαλφο φκσο Έιιελαο (ν Γξεγφξηνο) θαηαλνεί φηη ζεφλ θξάζαη κελ αδχλαηνλ

λνήζαη δε αδπλαηψηεξνλ Ήδε δειαδή ν Ξιάησλ επηζεκαίλεη ηα φξηα ηνπ αλζξψπηλνπ

ιφγνπ θαη γη απηφ δελ ππάξρεη ξαζηνλαιηζκφο ζηελ αξραία ειιεληθή θηινζνθία Ν

αλαγελλεκέλνο φκσο ζηελ άθηηζηε ζεία Σάξε Γξεγφξηνο δηαηξαλψλεη ηελ αδπλακία ππέξβαζεο απηψλ

ησλνξίσλ θαη ηε ζχιιεςε ηνπ Αθηίζηνπ κε ηε βνήζεηα ησλ νξγάλσλ γλψζεο θαη έθθξαζεο ηνπ θηηζηνχ

Νη άγηνη Ξαηέξεο ππεξακχλνληαη ηεο (νξζήο ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ) ρξήζεο ηεο επηζηήκεο θαη παηδείαο Ιέεη ν

Ρε δηάθξηζε θαη ηεξάξρεζε ζπγρξφλσο ησλ δχν γλψζεσλ έρεη επηζεκάλεη ν Κ Βαζίιεηνο Ξίζηηο

εγείζζσ ησλ πεξί Θενχ ιφγσλ πίζηηο θαη κε απφδεημηο Ξίζηηο ε ππέξ ηαο ινγηθάο κεζφδνπο ηελ ςπρήλ

εηο ζπγθαηάζεζηλ έιθνπζα πίζηηο νχρ ε γεσκεηξηθαίο αλάγθαηο άιι ε ηαίο ηνπ Ξλεχκαηνο ελεξγείαηο

εγγηλνκέλε [] Θαη φισο εη ε πίζηηο ειπηδνκέλσλ εζηίλ ππφζηαζηο πξαγκάησλ θαη έιεγρνο νπ

βιεπνκέλσλ κε θηινλείθεη ηδείλ ήδε ηα καθξάλ απνθείκελα κεδέ ηα ειπηδφκελα ακθίβνια θαηαζηήζεο

δηα ην κήπσο απηψλ δχλαζζαη θαηά ηελ γλψζηλ εμάπηεζζαη (PG 30104 Β105 Β)

Ν ίδηνο ν Κ Βαζίιεηνο δίλεη ζηελ Δμαήκεξν ηνπ (ΟG 29 3-208) θιαζζηθφ παξάδεηγκα νξζφδνμεο

ρξήζεο ησλ επηζηεκνληθψλ γλψζεσλ Απνθξνχεη ηηο θνζκνινγηθέο ζεσξίεο ησλ θηινζφθσλ (πεξί

αησληφηεηαο θαη απζχπαξθηνπ ηνπ θφζκνπ) πξνρσξεί δε ζηε ζχλζεζε ησλ βηβιηθψλ θαη επηζηεκνληθψλ

δεδνκέλσλ κέζσ κηαο ζπλερνχο ππέξβαζεο ηεο επηζηήκεο Αλαηξψληαο δε ηηο πιηζηηθέο ζεσξίεο θαη ηηο

αηξεηηθέο δηδαζθαιίεο πεξλά ζηε ζενινγηθή (άιι φρη κεηαθπζηθή) εξκελεία Θεληξηθφ κήλπκα ηνπ

έξγνπ είλαη φηη είλαη αδχλαηε ε ινγηθή ζηήξημε ηνπ δφγκαηνο (επηζηε- κνθάλεηα) Ρν δφγκα αλήθεη ζε

άιιε ζθαίξα είλαη ππέξινγν επηζηεκνληθφ ζηα φξηα κηαο άιιεο γλψζεο Ζ ρξήζε ηνπ

δφγκαηνο ζηελ ελδνθνζκηθή γλψζε νδεγεί ζηε κεηαβνιή ηεο επηζηήκεο ζε κεηαθπζηθή ελψ ε ρξήζε

ηεο ινγηθήο ζην ρψξν ηεο πίζηεο απνδεηθλχεη ηελ αδπλακία θαη ζρεηηθφηεηα ηεο Γελ ππάξρεη

ζπλεπψο θαλέλα πίζηεπε θαη κε εξεχλα ζηελ νξζφδνμε γλσζηνινγία αιιά θάζε γλσζηηθφο ρψξνο εξεπλάηαη κε ηηο δηθέο ηνπ- επηζηεκνληθέο θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο-πξνυπνζέζεηο

Ζ ηξαγηθφηεξε έθθξαζε ηεο αιινηξησκέλεο ρξηζηηαλνζχλεο είλαη ε εθθιεζηαζηηθή αληηκεηψπηζε ζηε

Γχζε ηνπ Γαιηιαίνπ ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζζεί ε πεξίπησζε σο ππέξβαζε νξίσλ

δηθαηνδνζίαο αλ δελ ήηαλ θάηη ζνβαξφηεξν ζχγρπζε ησλ νξίσλ ησλ γλψζεσλ θαη ζχγθξνπζε

ηνπο Γεγνλφο φκσο είλαη φηη ε απψιεηα ηεο άλσ ζνθίαο ζηε Γχζε θαη ηνπ ηξφπνπ απφθηεζεο ηεο

κεηέβαιε ηε δηάλνηα ζε φξγαλν ζείαο θαη αλζξψπηλεο ζνθίαο Σξεζηκνπνηνχκελε δε ε δηάλνηα

ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο νδεγεί αλαπφθεπθηα ζηελ απφξξηςε ηνπ ππεξθπζηθνχ σο αθαηαλφεηνπ ε

ρξήζε ηεο δε ζην ρψξν ηεο πίζηεο είλαη δπλαηφλ λα απνξξίςεη ηελ επηζηήκε φηαλ ζεσξείηαη αληίζεηε

πξνο ηελ πίζηε Ρελ ίδηα λννηξνπία βέβαηα πξνδίδεη ε απφξξηςε ηνπ θνπεξλίθεηνπ ζπζηήκαηνο ζηελ

θαζ εκάο Αλαηνιή (1794-1821) θαη ηελ ίδηα απψιεηα ησλ θξηηεξίσλ Ρε revanche ηεο θαηαδίθεο ηνπ

Γαιηιαίνπ ζα πάξεη ε επηζηήκε ζην πξφζσπν ηνπ Γαξβίλνπ κε ηε ζεσξία ηεο εμειίμεσο

ε Κεηαθέλσζε ηνπ δπηηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ ζηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή

Κε ηελ εκθάληζε ηνπ Γηαθσηηζκνχ ζηε Γχζε θινλίζζεθαλ ηα ζεκέιηα ηνπ ακεηάβιεηνπ ζηε

κεηαθπζηθή νλ-ηνινγία Γηφηη ε επηζηήκε βεβαίσζε φηη απηφ ην ακεηάβιεην δελ ππάξρεη (βι Ξαλ

Θνλδχιε Ζ θξηηηθή ηεο κεηαθπζηθήο ζηε λεφηεξε ζθέςε Απφ ηνλ φςηκν Κεζαίσλα σο ην ηέινο ηνπ

Γηαθσηηζκνχ Αζήλα 1983) Κε ηελ πηψζε δε ηεο Κεηαθπζηθήο έπεζε θαη ε εζηθή αθνχ δηαιχζεθαλ ηα

δήζελ κεηαθπζηθά ζεκέιηα ηεο Γελ ππάξρνπλ άιισζηε απνδείμεηο ή ελδείμεηο γηα χπαξμε ακεηάβιεησλ

θξηηεξίσλ ηνπ λφκνπ θαη ηεο εζηθήο Ζ Νξζνδνμία γη απηφ δελ κηιά γηα εζηθή πξνζαξκνγή

δειαδή ζε λνκηθνχο- εζηθνχο θαλφλεο αιιά γηα ήζνο σο θαξπφ ηεο παξνπζίαο ηνπ Αγίνπ

Ξλεχκαηνο κέζα ζηνλ άλζξσπν (Γαι 5 22 έ) Ν επξσπατθφο δηαθσηηζκφο ζπληζηά πάιε εκπεηξηζκνχ θαη κεηαθπζηθήο (αξηζηνηειηθήο) Νη δηαθσηηζηέο είλαη philosophes αιιά θαη rationalists

Νη Έιιελεο δηαθσηηζηέο κε πξψην ηνλ παηξηάξρε ηνπο Aδ Θνξαή ήζαλ ζηε ζενινγία κεηαθπζηθνί

θαη κεηέθεξαλ ηε ζχγθξνπζε εκπεηξηζηψλ-κεηαθπζηθψλ ζηελ Διιάδα Νη νξζφδνμνη φκσο εζπραζηέο

ηνπ Αγίνπ ξνπο νη Θνιιπβάδεο παξέκελαλ ζηε ζενινγηθή ηνπο κέζνδν εκπεηξηζηέο Πηνλ Θνξαή

θπξίσο νθείιεηαη ε εηζαγσγή ηεο κεηαθπζηθήο (ηνπ ζηνραζκνχ) ζηε ζενινγία ιατθή θαη Αθαδεκατθή Γη

απηφ ν Θνξαήο έγηλε ε απζεληία ηφζν ησλ Αθαδεκατθψλ ζενιφγσλ καο φζν θαη ησλ επζεβηζηηθψλ

ιατθψλ θηλεκάησλ Απηφ ζεκαίλεη φηη έπαπζε ε λήςε (θάζαξζε) λα ζεσξείηαη πξνυπφζεζε ηεο

ζενιφγεζεο ηε ζέζε ηεο δε έιαβε ε ζρνιαζηηθή παηδεία Νη Ξαηέξεο ζεσξνχληαη έηζη θηιφζνθνη

(θπξίσο λενπιαησληθνί φπσο ν Απγνπζηίλνο) κε θνηλσληθή δξάζε Απηφ έγηλε ην πξφηππν ησλ

επζεβηζηψλ ηνπ ρψξνπ καο ν εζπραζκφο απνξξίπηεηαη σο ζθνηαδηζκφο Ζ δήζελ πξννδεπηηθφηεηα ηνπ

Θνξαή ζπλίζηαηαη ζην φηη ήηαλ ππνζηεξηθηήο ηεο θαιβηληθήο ρξήζεο ηεο κεηαθπζηθήο θαη φρη ηεο παπηθήο Πηα ζενινγηθά ηνπ έξγα είλαη έληνλνο ν θαιβηληθφο επζεβηζκφο (εζηθηζκφο) ηνπ

Ζ παηεξηθή φκσο Νξζνδνμία είλαη αληηκεηαθπζηθή δηφηη αλαδεηεί ζπλερψο ηελ εκπεηξηθή

laquoβεβαηφηεηαraquo κε ηε ρξήζε ηεο εζπραζηηθήο κεζφδνπ Γη απηφ θαη ν εζπραζκφο ησλ

Θνιιπβάδσλ είλαη εκπεηξηθφο-επηζηεκνληθφο Νξζφο ιφγνο γηα ηνλ άγην Ληθφδεκν ηνλ

Αγηνξείηε είλαη ν εκπεηξηθφο ιφγνο Γελ πξέπεη γη απηφ λα παξαπιαλά ε απνινγεηηθή κέζνδφο

ηνπο πνπ επεξεάδεηαη απφ ην πλεχκα ηεο επνρήο ηνπο θαη εκθαλίδεη ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπ

κεηαθπζηθνπ θνπληακεληαιηζκνχ Ρν Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ Αγίνπ Ληθνδήκνπ φπσο θαη ηα

θεξπγκαηηθά θείκελα ηνπ Ξαξίνπ κε θνξχθσζε ηε Φηινθαιία (γηα ηελ έθδνζε ηεο νπνίαο

ζπλεξγάζηεθαλ νη θνξπθαίνη Θνιιπβάδεο Καθάξηνο Λνηαξάο Ληθφδεκνο Αγηνξείηεο θαη Αζαλάζηνο Ξάξηνο) θαλεξψλνπλ ηελ εζπραζηηθή θηινθαιηθή ζπλείδεζή ηνπο θαη ηελ αζθεηηθή βησηή ηνπο

Νη πξνυπνζέζεηο απηέο ησλ Θνιιπβάδσλ-εζπραζηψλ ηνπ 18νπ αηψλα είλαη εκθαλείο ζηνλ ηξφπν κε

ηνλ νπνίν δέρνληαη ηελ επηζηεκνληθή πξφνδν ηεο Γχζεο Ν Δπγέληνο Βνχιγαξεο είλαη κελ θξηηηθφο

άιια γεληθά αλνηθηφο ζηελ επηζηήκε θαη ζεηηθφο κε παηεξηθή δηάζεζε Νη Θνιιπβάδεο απνδέρνληαη

επηζηεκνληθέο ζέζεηο (πρ ηηο λεψηεξεο ζεσξίεο πεξί ιεηηνπξγίαο ηεο θαξδηάο ν Ληθφδεκνο ζην

Ππκβνπιεπηηθφ ηνπ Δγρεηξίδην) Ν Αζαλάζηνο Ξάξηνο δελ πνιεκάεη ηελ επηζηήκε θαζαπηή αιιά ηε

ρξήζε ηεο απφ ηνπο δπηηθφπιεθηνπο δηαθσηηζηέο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ Ρελ επηζηήκε ζεσξνχλ

έξγν ηνπ Θενχ θαη πξνζθνξά πξνο ηνλ άλζξσπν γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο δσήο ηνπ Ζ ρξήζε φκσο ηεο

επηζηήκεο ζε κηα κεηαθπζηθή πνιεκηθή θαηά ηεο πίζηεο φπσο έγηλε ζηε Γχζε θαη κεηαθέξζεθε ζηελ

Αλαηνιή νξζά πνιεκείηαη απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο ζενιφγνπο καο ην 18ν θαη 19ν αηψλα Ρν ιάζνο δε

έγθεηηαη ζηελ πιεπξά ησλ Διιήλσλ δηαθσηηζηψλ νη νπνίνη κε έρνληαο ζρέζε κε ηελ παηεξηθή

ζεψξεζε ηεο γλψζεο κνινλφηη θιεξηθνί νη πεξηζζφηεξνη ή κνλαρνί κεηαθέξνπλ ζην ρψξν

καο ηελ ελδνεπξσπαΐθή ζχγθξνπζε κεηαθπζηθψλ-εκπεηξηζηψλ θζάλνληαο λα νκηινχλ πεξί

αλνξζνινγηθήο ζξεζθείαο ελψ ε παηεξηθή Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ δηαθξίλεη ζπλάκα ην ινγηθφ απφ ην ππέξινγν

Ρν πξφβιεκα ηεο ζχγθξνπζεο πίζηεο θαη επηζηήκεο πέξα απφ ηε ζχγρπζε ησλ γλψζεσλ έρεη σο αηηία

θαη ηελ ηδενινγηθνπνίεζε ησλ δχν φςεσλ ηεο γλψζεο Σξηζηηαληθά πξνέθπςε έηζη κηα λνζεξή

απνινγεηηθή (Έιιελαο θαζεγεηήο ηεο Απνινγεηηθήο πξνέηεηλε πξηλ απφ ρξφληα καζεκαηηθή απφδεημε

πεξί ηεο ππάξμεσο ηνπ Θενχ) Θάπνηε ιεζκνλείηαη ν αμησκαηηθφο ιφγνο φηη ε επηζηήκε είλαη

εγθισβηζκέλε ζηα φξηα ηεο θζνξάο θαη δελ κπνξεί λα ππεξβεί ηε ινγηθή ηεο θζνξάο Ζ έπαξζε ησλ

επηζηεκφλσλ (ν θ Θ Ενπξάξηο έρεη πεη πνιχ νξζά φηη ε επηζηήκε είλαη ν παηδηζκφο ησλ ελήιηθσλ)

νδεγεί ζην ζεηηθηζκφ θαη ηνλ νηθνλνκηζκφ απνιπηνπνηεκέλα κεγέζε Νξζφδνμα φκσο απηφο ν

δπαιηζκφο δελ είλαη απηνλφεηνο Ρίπνηε δελ απνθιείεη ηε ζπλχπαξμε πίζηεο θαη επηζηήκεο φηαλ

ε πίζηε δελ είλαη θαληαζηψδεο κεηαθπζηθή θαη ε Δπηζηήκε δελ λνζεχεη ην ζεηηθφ ηεο ραξαθηήξα κε ηε ρξήζε ηεο κεηαθπζηθήο

Πηελ αιιεινθαηαλφεζε επηζηήκεο θαη πίζηεο βνήζα θαη ε ζεκεξηλή επηζηεκνληθή γιψζζα Ζ γιψζζα

ηεο ζενινγίαο είλαη απφ ηε θπζε ηεο εηθνλνινγηθή αθνχ είλαη αδχλαηε ε ηαχηηζε ζεκαίλνληνο θαη

ζεκαηλφκελνπ (απνθαηηζκφο) Ζ επηζηήκε εμ αιινχ (ζχγρξνλε θπζηθή) ιεηηνπξγεί απνθαηηθά αξρή

ηεο απξνζδηνξηζηίαο (απνθαηηζκφο ηεο επηζηήκεο) Ζ επηζηξνθή ζπλεπψο ζηελ παηεξηθφηεηα βνεζά

ζηελ ππέξβαζε ηεο ζχγθξνπζεο (βι Σξ Γηαλλαξά Ξεξηερφκελν θαη έξγν ηεο Απνινγεηηθήο ζήκεξα

Αζήλα 1975)

Ζ αλαγλψξηζε ησλ νξίσλ ησλ δχν γλψζεσλ (θηηζηνχ θαη Αθηίζηνπ) θαη ε ρξήζε ηνπ θαηάιιεινπ γηα

ηελ θαζεκία απφ απηέο νξγάλνπ είλαη ζηνηρείν ηεο παηεξηθήο Νξζνδνμίαο ε νπνία ηεξαξρεί ηελ θάησ ή

έμσ ζνθία ζηελ άλσ ή ζεία γλψζε Αληίζεηα ε ζχγρπζε ηνπο δηαησλίδεη ηηο εθαηέξσζελ

παξεξκελείεο θαη ζπληεξεί ηε ζχγθξνπζή ηνπο Κηα Δθθιεζία πνχ επηκέλεη ζηε κεηαθπζηθή

ζενιφγεζε ζα αλαγθάδεηαη λα απνθαζηζηά ζπλερψο θάπνην Γαιηιαίν αιιά θαη κηα Δπηζηήκε πνχ

αγλνεί ηα φξηά ηεο ζα αιινηξηψλεηαη ζε κεηαθπζηθή θαη ζα αζρνιείηαη κε ηελ χπαξμε ηνπ Θενχ ή ηελ απφξξηςε ηνπ Καξμ - Καξμηζκφο)

Έξεπλα γηα ηηο επαθέο Νξζνδφμσλ θαη αιινπίζησλ

Ν Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεη

Πεβ Λαππάθηνπ θαη Αγ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

Απομαγνηηοθώνηζη ειζηγήζευρ ζηο Διοπθόδοξο Σςνέδπιο ηηρ

Θεζζαλονίκηρ laquoΟικοςμενιζμόρ Γένεζη-Πποζδοκίερ-Διατεύζειρraquo (20-24 Σεπηεμβπίος 2004)

Απνκαγλεηνθψλεζε Θ Α

Ζ επίδξαζε μέλσλ ζξεζθεηψλ θαη αηξέζεσλ είλαη εκθαλήο ζηνπο ηξφπνπο θαη ζηηο εθθξάζεηο

αθφκα θαη Νξζνδφμσλ ζενιφγσλ Θαη απηφ ην άξζξν ηνπ ζεβ Ηεξνζένπ βάδεη πνιιά

πξάγκαηα ζηε ζέζε ηνπ γηα λα δηνξζψλνπκε φινη καο ηηο ειιείςεηο καο θαη λα

ζπγρξνληδφκαζηε κε ηνπο αγίνπο Ξαηέξεο θαη φρη κε πιάλεο

Ζ εηζήγεζε ηελ νπνία αλέιαβα λα αλαπηχμσ ζηελ αγάπε ζαο είλαη laquoΝ Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεηraquo Θαη ηελ πξνζδηφξηζα laquoελ ηε πξάμεηraquo ήηνη ζηελ ζενινγία θαη ζηελ άζθεζε

Δίλαη γλσζηφ φηη ε Νξζφδνμε Δθθιεζία είλαη θαη ιέγεηαη laquoΟικοςμενικήraquo δηφηη απιψλεηαη ζε

νιφθιεξε ηελ νηθνπκέλε θαη έρεη φιε ηελ θαζνιηθή αιήζεηα Ν φξνο laquoΝηθνπκεληθήraquo

ζπλδέεηαη κε ηνλ φξν laquoΘαζνιηθήraquo αθνχ φπσο νκνινγνχκε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ε

Δθθιεζία είλαη laquoΚία Αγία Θαζνιηθή θαη Απνζηνιηθήraquo Ν φξνο φκσο laquoΝηθνπκεληθήraquo δελ

ηαπηίδεηαη κε ηνλ φξν laquoΟικοςμενιζηικήraquo θαη επνκέλσο πθίζηαηαη κεγάιε δηαθνξά κεηαμχ

laquoΝηθνπκεληθήο Δθθιεζίαοraquo θαη ιεγφκελεο laquoΝηθνπκεληζηηθήο Δθθιεζίαοraquo αθνχ ε ηειεπηαία δηαθξίλεηαη απφ ηηο ιεγφκελεο θαη γλσζηέο αξρέο ηνπ Οικοςμενιζμού

Γειαδή γχξσ απφ ην ζέκα απηφ ππάξρνπλ ελ ζπληνκία κεξηθέο ζεσξίεο πνπ

ραξαθηεξίδνπλ ην ηη είλαη Νηθνπκεληζκφο φπσο είλαη ε πξψηε ζεσξία ε ιεγνκέλε laquoζεσξία

ησλ θιάδσλraquo κηα άιιε είλαη ε ζεσξία ηνπ Νηθνπκεληζκνχ πνπ ιέγεηαη laquoβαπηηζκαηηθή

ζενινγίαraquo κηα άιιε ζεσξία πνπ εθθξάδεη ηνλ Νηθνπκεληζκφ είλαη ε ιεγφκελε

laquoπεξηεθηηθφηεηαraquo είλαη αθφκε ν laquoδηαρξηζηηαληθφο δνγκαηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo θαη επίζεο είλαη θαη ν ιεγφκελνο laquoδηαζξεζθεπηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo

Δίλαη θαλεξφ φηη κε ηέηνηεο ζεσξίεο επηδηψθεηαη ε δεκηνπξγία κηαο Νηθνπκεληζηηθήο

Δθθιεζίαο θαη ζηε πξαγκαηηθφηεηα εθθξάδεηαη έλαο δνγκαηηθφο κηληκαιηζκφο θαη κηα

ζρεηηθνπνίεζε ηεο Νξζνδφμνπ Ξίζηεσο θαη βέβαηα αλαηξείηαη ε απνθαιππηηθή αιήζεηα ηνπ

Σξηζηνχ πνπ παξακέλεη ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία θαη πνπ είλαη ην αιεζηλφ Πψκα ηνπ Σξηζηνχ θαη Θνηλσλία Θεψζεσο

Πηε ζπλέρεηα αθνχ παξαθάκςσ φια απηά ζα ήζεια λα παξνπζηάζσ έλα ζνβαξφ ζεκείν

ήηνη πψο βηψλεηαη ρσξίο λα γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ηνπο πνιινχο ζηελ πξάμε ν

Νηθνπκεληζκφο κέζα ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία κε κία εληαία ζενινγία θαη‟ αξράο θαη κε κία

εληαία αζθεηηθή έπεηηα πνπ ζηε βάζε ηνπο δελ είλαη νξζφδνμε εζπραζηηθή παηεξηθή αιιά ζρνιαζηηθή λνεζηαξρηθή θαη εζηθηζηηθή

1) Ν Νηθνπκεληζκφο ζηε ζενινγία

Ζ ζενινγία κεηαμχ Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Ξαπηζκνχ θαη Ξξνηεζηαληηζκνχ δηαθέξεη ζε

βαζηθά ζεκεία ηφζν σο πξνο ηελ κέζνδν ζενινγήζεσο φζν θαη πξνο ηα απνηειέζκαηά ηεο Ζ

νξζφδνμε ζενινγία είλαη ε ζενινγία ησλ Ξξνθεηψλ ησλ Απνζηφισλ ησλ Ξαηέξσλ ησλ

Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ είλαη ε εζπραζηηθή ζενινγία πνπ είλαη εκπεηξηθή θαη απνθαιππηηθή

είλαη μέθεξη ηεο Αθηίζηνπ Σάξηηνο ηνπ Θενχ ελψ ε παπηθή ζενινγία είλαη ζρνιαζηηθή πνπ

θέληξν έρεη ηε ινγηθή θαη ην ζηνραζκφ Απηφ ζπκβαίλεη θαη ζηε δηαθνξά κεηαμχ Νξζνδφμνπ

θνζκηθήο θαη εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο ζε έλα πξφζσπν Πήκεξα ζενθξαηηθά θξάηε είλαη ην Βαηηθαλφ θαη

ην Ηξάλ

Δίλαη ραξαθηεξηζηηθά ηα φζα ππνζηήξημε ζηνλ ελζξνληζηήξην ιφγν ηνπ ν Ξάπαο Ηλλνθέληηνο Γ‟ (1198-

1216) ldquoΑπηφο πνπ έρεη ηε λχκθε είλαη ν λπκθίνο Αιιά ε λχκθε απηή (ε Δθθιεζία) δε ζπλεδεχρζε κε

θελά ηα ρέξηα αιιά πξφζθεξε ζε κέλα αζχγθξηηε πνιχηηκε πξνίθα δει ηελ πιεξφηεηα ησλ

πλεπκαηηθψλ αγαζψλ θαη ηελ επξχηεηα ησλ θνζκηθψλ ην κεγαιείν θαη ηελ αθζνλία ακθνηέξσλ Πά

ζχκβνια ησλ θνζκηθψλ αγαζψλ κνπ έδσζε ην Πηέκκα ηε Κίηξα ππέξ ηεο Ηεξσζχλεο ην Πηέκκα γηα ηε

βαζηιεία θαη κε θαηέζηεζε αληηπξφζσπν Δθείλνπ ζην έλδπκα θαη ζην κεξφ ηνπ νπνίνπ γξάθηεθε ν

Βαζηιεχο ησλ βαζηιέσλ θαη Θχξηνο ησλ θπξίσλrdquo

Δπνκέλσο ππάξρνπλ κεγάιεο ζενινγηθέο δηαθνξέο νη νπνίεο θαηαδηθάζζεθαλ απφ ηελ Πχλνδν επί

Κεγάινπ Φσηίνπ θαη ζηελ Πχλνδν επί αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά φπσο θαίλεηαη θαη ζην ldquoΠπλνδηθφ

ηεο Νξζνδνμίαοrdquo Δπί πιένλ θαη νη Ξαηέξεο ηεο Δθθιεζίαο θαη νη Ρνπηθέο Πχλνδνη κέρξη ηνλ 19ν αηψλα

θαηαδίθαδαλ φιεο ηηο πιάλεο ηνπ Ξαπηζκνχ Ρν πξάγκα δελ ζεξαπεχεηαη νχηε βειηηψλεηαη απφ θάπνηα

ηππηθή ζπγγλψκε πνπ ζα δψζε ν Ξάπαο γηα έλα ηζηνξηθφ ιάζνο φηαλ νη ζενινγηθέο απφςεηο ηνπ είλαη

εθηφο ηεο Απνθαιχςεσο θαη ε Δθθιεζηνινγία θηλείηαη ζε εζθαικέλν δξφκν αθνχ κάιηζηα ν Ξάπαο

παξνπζηάδεηαη σο εγέηεο ηνπ Σξηζηηαληθνχ θφζκνπ σο δηάδνρνο ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ θαη βηθάξηνο -

αληηπξφζσπνο ηνπ Σξηζηνχ πάλσ ζηελ γή σζάλ ν Σξηζηφο λα έδσζε ηελ εμνπζία ηνπ ζηνλ Ξάπα θαη

Δθείλνο αλαπαχεηαη επδαίκσλ ζηνπο Νπξαλνχο

Απφ ην umlΑληηαηξεηηθφλ Δγθφιπηνλ

ΞΗΠΡΖ ΘΑΗ ΔΞΗΠΡΖΚΖ

ΠΡΖΛ ΝΟΘΝΓΝΜΖ ΓΛΩΠΗΝΙΝΓΗΑ

ΡΝ 8ν ΘΔΦΑΙΑΗΝ ΡΝ ΒΗΒΙΗΝ ΠΣΔΠΔΗΠ amp ΑΛΡΗΘΔΠΔΗΠ

π Γ ΚΔΡΑΙΙΖΛΝ

Κέζα απφ ηελ πξννπηηθή ηεο νξζφδνμεο παηεξηθήο παξάδνζεο ζα επηρεηξεζεί ζηε ζπλέρεηα ε

πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο απηνχ Κε απηφ ηνλ ηξφπν αλνίγεη κηα ηζηνξηθφ-πλεπκαηηθή πξννπηηθή πνχ

θαλεξψλεη ζπλάκα ηελ εηεξφηεηα θαη δηαθνξφηεηα ηνπ θφζκνπ ζηνλ νπνίν εθνχζηα εληαρζήθακε απφ

ηνλ θφζκν ηεο ξσκαίηθεο (ειιελνξζφδνμεο) παξάδνζεο καο

α Ξξφβιεκα ή ςεπδνπξφβιεκα

Ζ αληίζεζε θαη θαηά ζπλέπεηα ε ζχγθξνπζε πίζηεο θαη επηζηήκεο ζπληζηά πξφβιεκα κελ γηα ηε δπηηθή

(θξαγθν-ιαηηληθή) ζθέςε θαη ςεπδνπξφβιεκα γηα ηελ νξζφδνμε παηεξηθή παξάδνζε Ζ επηζήκαλζε απηή ζεκειηψλεηαη ζηα ηζηνξηθά δεδνκέλα ησλ δχν ρψξσλ

Ζ δηιεκκαηηθή (δήζελ) ζρέζε πίζηε ή επηζηήκε εκθαλίδεηαη ζηε Γπηηθή Δπξψπε ην 17ν αη

ζπγρξφλσο κε ηελ αλάπηπμε ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ Ρφηε πεξίπνπ αξρίδνπλ θαη νη πξψηεο νξζφδνμεο

ηνπνζεηήζεηο ζην ζέκα Δίλαη δε γεγνλφο φηη φιεο νη εμειίμεηο ζηε Γχζε γίλνληαη πηα εξήκελ ηεο

Νξζνδνμίαο Πηνπο ηειεπηαίνπο αηψλεο έρεη ζπληειεζζεί ε πλεπκαηηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο Γχζεο απφ

ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή πξάγκα πνχ ζεκαίλεη ηελ απφ-νξζνδνμνπνίεζε θαη απν-εθθιεζηνπνίεζε ηνπ

δπηηθνχ επξσπατθνχ ρψξνπ κε ηελ εθθηινζφθεζε θαη εθλνκίθεπζε ηεο πίζηεο θαη ηειηθά ηε

ζξεζθεηνπνίεζή ηεο (γηα ηηο εμειίμεηο απηέο βι Σξ Γηαλλαξά Νξζνδνμία θαη Γχζε Αζήλα 1992) Έηζη

ε Νξζνδνμία κέλεη ηζηνξηθά ακέηνρε ζηε γέλεζε ηνπ ζεκεξηλνχ δπηηθνεπξσπατθνχ πνιηηηζκνχ ν νπνίνο είλαη άιιν θαη άιιν ζε ζρέζε κε ηνλ πνιηηηζκφ ηεο Νξζφδνμεο Αλαηνιήο

Πηαζκνί ζηελ αιινηξησηηθή πνξεία ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο είλαη ν ζρνιαζηηθηζκφο (13νο αη) ν

λνκηλαιηζκφο (14νο αη) ν νπκαληζκφοαλαγέλλεζε (15νο αη) ε κεηαξξχζκηζε (16νο αη) θαη ν

δηαθσηηζκφο (17νο αη) Ξξφθεηηαη γηα ζεηξά επαλαζηάζεσλ θαη ζπγρξφλσο ξεγκάησλ ζηνλ ηζηφ ηνπ δπηηθνεπξσπατθνχ πνιηηηζκνχ πνχ γελλήζεθε απφ ηε δηαιεθηηθή ζρέζε ησλ ξεπκάησλ απηψλ

Ν ζρνιαζηηθηζκφο εξείδεηαη γλσζηνινγηθά ζηελ απνδνρή ησλ πιαησληθψλ αξρεηχπσλ εηδψλ (realia)Ν

θφζκνο καο λνείηαη σο απεηθφληζε ησλ ππεξβαηηθψλ αξρεηχπσλ (ξεαιηζκφο) ξγαλν ηεο γλψζεο είλαη

ε δηάλνηα-ινγηθή Ζ γλψζε -θαη ηνπ Θενχ-ζπληειείηαη κε ηε δηείζδπζε ηνπ ινγηθνχ ζηελ νπζία ησλ

φλησλ Ξξφθεηηαη γηα ζεκειίσζε ηεο κεηαθπζηθήο ζενιφγεζεο πνπ πξνυπνζέηεη ηελ analogiam entis (αλαινγία ηνπ φληνο)ηελ νληνινγηθή θαηά ζπλέπεηα ζρέζε Θενχ θαη θφζκνπ

Ν λνκηλαιηζκφο (νλνκαηνθξαηία) δέρεηαη φηη ηα ππεξβαηηθά αξρέηππα (universalia) είλαη απιά

νλφκαηα θαη φρη νληφηεηεο φπσο ζην ξεαιηζκφ Ξξφθεηηαη γηα δηαπάιε πιαησληζκνχ θαη

αξηζηνηειηζκνχ ζηελ επξσπατθή ζθέςε Ν λνκηλαιηζκφο φκσο απέβε θαηά θάπνην ηξφπν ην DNA

ηνπ επξσπατθνχ πνιηηηζκνχ νπζηαζηηθά ζηνηρεία ηνπ νπνίνπ είλαη ν δπαιηζκφο (θηινζνθηθά) θαη ν

αηνκηζκφο (σθειηκηζκφο) θνηλσληθά Ζ επδαηκνλία ζα απνβεί ην βαζηθφ αίηεκα ηνπ επξσπαίνπ

αλζξψπνπ ζεκειησκέλε ζενινγηθά ζηε ζρνιαζηηθή ζενινγία ηνπ κεζαίσλα Ν λνκηλαιηζκφο (δπαιηζκφο

δειαδή) είλαη ην ππφβαζξν ηεο επηζηεκνληθήο αλάπηπμεο ηνπ επξσπατθνχ θφζκνπ ησλ ζεηηθψλ δειαδή επηζηεκψλ

Ζ θαζ εκάο Αλαηνιή (ηζηνξηθή ζπλέρεηα ηεο Οσκαλίαο ή απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο) είρε άιιε

πλεπκαηηθή εμέιημε Πηα πξφζσπα ησλ πλεπκαηηθψλ εγεηψλ ηεο (Άγησλ) - θαη φζσλ ηνπο

αθνινπζνχζαλ- έκεηλε πηζηή ζηελ πξνθεηηθή- απνζηνιηθή-παηεξηθή παξάδνζε πνχ βξίζθεηαη ζηνπο

αληίπνδεο ηνπ ζρνιαζηηθηζκνχ θαη φισλ ησλ ηζηνξηθνπλεπκαηηθψλ εμειίμεσλ ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ

Πηελ Αλαηνιή επηθξαηεί πάληα ν εζπραζκφο (ε ξαρνθνθαιηά ηεο παηεξηθήο παξάδνζεο) δειαδή ε

αζθεηηθή-εκπεηξηθή κεηνρή ζηελ Αιήζεηα σο θνηλσλία κε ην Άθηηζην Γηαηεξείηαη ε πίζηε ζηε

δπλαηφηεηα έλσζεο Θενχ θαη θφζκνπ (άθηηζηνπ θαη θηηζηνχ) ελδντζηνξηθά Απηφ φκσο ζεκαίλεη

απφξξηςε θάζε είδνπο δπαιηζκνχ Κέζα ζ απηφ ην πιαίζην αλαπηχρζεθαλ νη επηζηήκεο ζην Βπδάληην Οσκαλία ζην βαζκφ θπζηθά πνχ αλαπηχρζεθαλ

Ζ επηζηεκνληθή επαλάζηαζε ηνπ 17νπ αηψλα ζηε Γπηηθή Δπξψπε ζπλέβαιε ζηε δηάζηαζε ησλ ρψξσλ

πίζηεο θαη γλψζεο κε απφιεμε ηελ αθφινπζε αμησκαηηθή αξρή απφ ηε λέα θηινζνθία (ζεηηθή)

γίλνληαη δεθηέο κφλν νη αιήζεηεο πνχ επηβεβαηψλνληαη απφ ηνλ νξζφ ιφγν ηελ

απνιπηνπνηεκέλε πηα απζεληία ηεο δπηηθήο ζθέςεο (λνεζηαξρία) Νη αιήζεηεο απηέο είλαη Ζ

χπαξμε Θενχ ςπρήο αξεηήο αζαλαζίαο θξίζεο Ζ απνδνρή ηνπο βέβαηα έρεη ρψξα κφλν ζην

ζετζηηθφ δηαθσηηζκφ αθνχ ππάξρεη παξάιιεια θαη ν αζετζκφο σο δνκηθφ ζηνηρείν ηεο λεψηεξεο

ζθέςεο Ρα εθθιεζηαζηηθά φκσο δφγκαηα απνξξίπηνληαη ινγηθά (πρ ηξηαδηθφηεηα Θενχ ελζάξθσζε

ελ Σξηζηψ ζσηεξία θηφ) Ξξφθεηηαη γηα ηε θπζηθή (ινγηθή) ζξεζθεία πνχ απφ πιεπξάο

παηεξηθφηεηαο φρη κφλν δελ δηαθέξεη απφ ηελ αζεΐα άιι είλαη ε ρεηξφηεξε κνξθή ηεο Ζ απφξξηςε ηεο πίζηεο είλαη ιηγφηεξν επηθίλδπλε απφ ηε δηαζηξέβισζή ηεο

β Γηπιή γλσζηνινγία

Δηπψζεθε φκσο φηη ζηελ Αλαηνιή ε αληίζεζε πηζηεο- επηζηήκεο είλαη ςεπδνπξφβιεκα Γηαηί Γηφηη ε

γλσζηνινγία ζηελ Αλαηνιή πξνζδηνξίδεηαη απφ ην γλσξηδφκελν αληηθείκελν ην νπνίν είλαη δηπιφ

άρηηζην θαη θηηζηφ Άθηηζην είλαη (κφλν) ν Ρξηαδηθφο Θεφο ηνπ φπνηνπ ε ηξηαδηθφηεηα δελ νξίδεηαη

κεηαθπζηθά άιια γλσξίδεηαη εκπεηξηθά Θηηζηφ είλαη ην ζχκπαλ (ή ηα ζχκπαληα) ζην νπνίν

πξαγκαηψλεηαη ε χπαξμε καο Ξίζηε είλαη ε γλψζε ηνπ αθηίζηνπ θαη επηζηήκε είλαη ε γλψζε

ηνπ θηηζηνχ Ξξφθεηηαη ζπλεπψο γηα δχν δηαθνξεηηθέο γλψζεηο θάζε κία απφ ηηο νπνηεο έρεη ηε κέζνδν θαη ην φξγαλν ηεο

Ν πηζηφο θηλνχκελνο ζην ρψξν ηεο ππεξθπζηθήο γλψζεο ή γλψζεο ηνπ αθηίζηνπ δελ θαιείηαη λα

κάζεη θάηη (κεηαθπζηθά) ή λα απνδερζεί θάηη (ινγηθά) αιιά λα πάζεη θάηη θνηλσλψληαο καδί ηνπ

Απηφ ζπληειείηαη κε ηελ έληαμε ηνπ ν έλαλ ηξφπν δσήο (κέζνδνο) πνχ νδεγεί ζηε ζεία γλψζε Δδψ

αθξηβψο ηεθκεξηψλεηαη ε απνζηνιή ηεο Δθθιεζίαο σο ζψκαηνο Σξηζηνχ ν ιφγνο χπαξμεο

ηεο ζηνλ θφζκν Νξζά έρεη ιερζεί φηη αλ εκθαληδφηαλ γηα πξψηε θνξά ν Σξηζηηαληζκφο ζηελ

επνρή καο ζα έπαηξλε ηε κνξθή ελφο ζεξαπεπηεξίνπλνζνθνκείνπ γηα ηελ απν-θαηάζηαζε

ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ αλζξψπνπ σο ςπρνζσκαηηθνχ φληνο Γη΄ απηφ νλνκάδεη ηελ Δθθιεζία Ν

Η Σξπ-ζφζηνκνο ηαηξείνλ πλεπκαηηθφλ (πλεπκαηηθφ λνζνθνκείν) Ζ ππεξθπζηθή-ζενινγηθή γλψζε

λνείηαη νξζφδνμα σο πάζνοπάζεκα σο κεηνρή-θνηλσλία κε ηελ ππεξβαηηθή κελ αιι φρη απξφζηηε

πξνζσπηθή Αιήζεηα ην Άθηηζην θαη φρη σο κάζεκα Ζ ρξηζηηαληθή πίζηε έηζη δελ είλαη

αθεξεκέλε (ζεσξεηηθή) παξαδνρή κεηαθπζηθψλ αιεζεηψλ άιι εκπεηξηθή ζέα ηνπ φλησο

Όληνο ηεο πεξνπζίνπ Ρξηάδνο Έηζη φκσο γίλεηαη θαηαλνεηφ γηαηί ζηελ Νξζνδνμία

απζεληία είλαη ε εκπεηξία ηεο κεηνρήο ζην Άθηηζην σο ζέα ηνπ Άθηηζηνπ (ζέσζε-δνμαζκφο)

θαη φρη ηα θείκελα νη Γξαθέο (ην δφγκα sola scriptura είλαη πξνηεζηαληηθφ δειαδή δπηηθφ) Ζ

πξφηαμε ησλ θεηκέλσλ - δείγκα ζξεζθεηνπνίεζεο ηεο πίζηεο- νδεγεί ζηελ ηδενινγηθνπνίεζή

ηνπο θαη θαη νχζίαλ ζηελ εηδσινπνίεζε ησλ θεηκέλσλ δειαδή ηελ απνιπηνπνίεζή ηνπο (Funtamentalismus)κε φιεο ηηο επλφεηεο ζπλέπεηεο

Ξξνυπφζεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο γλψζεο ηνπ Άθηηζηνπ γηα ηελ Νξζνδνμία είλαη ε απφξξηςε θάζε

αλαινγίαο (entis ή fidei) ζηε ζπλάληεζε θαη ζρέζε θηηζηνχ-Αθηίζηνπ Θαηά ηνλ Η Γακαζθελφ πνχ

ζπλνςίδεη θαη ζην ζεκείν απηφ ηελ πξνεγνχκελε παηεξηθή παξάδνζε Αδχλαηνλ επξεζήλαη ελ ηε

θηίζεη εηθφλα απαξαιιάθησο ελ εαπηή ηνλ ηξφπνλ ηεο αγίαο Ρξηάδνο παξαδεηθλχνπζαλ Ρν γαξ

θηηζηφλ θαη ζχλζεηνλ θαη ξεπζηφλ θαη πεξηγξαπηφλ θαη ζρήκα έρνλ θαη θζαξηφλ πψο ζαθψο

δειψζεη ηελ πάλησλ ηνχησλ απειιαγκέλελ ππεξνχζηνλ ζείαλ νπζίαλ (ΟG 94 82124)

Κεηά απφ απηά γίλεηαη θαλεξφ γηαηί ε παηδεία (ζρνιηθή) θαη ε θηινζνθία εηδηθφηεξα δελ

ζπληζηνχλ ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πξνυπφζεζε ηεο ζενγλσζίαο Γίπια ζηνλ παλεπηζηήκνλα

Κέγα Βαζίιεην (+379) ηηκάηαη σο Κέγαο ν άζνθνο (θαηά θφζκν) άιι εμίζνπ θάηνρνο ηεο άλσ (ζείαο)

ζνθίαο (γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ) Αληψληνο (+350) Ξαξέθθιηζε (νδπλεξή γηα ηε Γχζε) ζην ζεκείν απηφ

ζπληζηά ν Η Απγνπζηίλνο (+430) αγλνψληαο ηε γξαθηθή θαη παηεξηθή γλσζηνινγία θαη λενπιαησληθφο

ζηελ νπζία Κε ην αμίσκα ηνπ credo ut intelligam (πηζηεχσ γηα λα θαηαλνήζσ) έζεζε ηελ αξρή φηη

κε ηελ πίζηε νδεγείηαη ν άλζξσπνο ζηε ινγηθή ζχιιεςε ηεο Απνθάιπςεο

Έηζη φκσο δίλεηαη πξνηεξαηφηεηα ζηε δηάλνηα πνπ εθιακβάλεηαη σο γλσζηηθφ φξγαλν ηφζν ζηε

θπζηθή φζν θαη ζηελ ππεξθπζηθή γλψζε Ν Θεφο λνείηαη σο αληηθείκελν γλσζηηθφ πνχ

ζπιιακβάλεηαη απφ ηε δηάλνηα ηνπ αλ-ζξψπνπ φπσο ζπιιακβάλεηαη ην θπζηθφ γλσζηηθφ

αληηθείκελν ηεο Κεηά ηνλ Απγνπζηίλν ην επφκελν βήκα (κε ηελ παξέκβαζε ηνπ Θσκά Αθηλάηε

+1274) ζα θάλεη ν Θαξηέζηνο (+1650) κε ην δηθφ ηνπ αμίσκα cogito ergo sum (ζθέπηνκαη αξά ππάξρσ) κε ην φπνην δηαθεξχζζεηαη ε δηάλνηα σο θχξην ζπζηαηηθφ ηεο χπαξμεο

γ 0η δχν γλψζεηο

Ζ άξζε ηεο (θαηλνκεληθήο) αληηλνκίαο ζην ρψξν ηεο γλσζηνινγίαο επηηπγράλεηαη αγηνγξαθηθά-

παηεξηθά κε ηε ζαθή δηάθξηζε δχν γλψζεσλζνθηψλ ηεο ζείαο ή άλσ θαη ηεο θάησ ή

ζχξαζελ Ζ πξψηε είλαη ππεξθπζηθή ελψ ε δεχηεξε ε θπζηθή γλψζε πνχ αληαπνθξίλεηαη ζηε ζαθή

δηάθξηζε Αθηίζηνπ θαη θηηζηνχ Θενχ θαη θηίζεο Νη δχν απηέο γλψζεηο απαηηνχλ θαη δχν γλσζηηθέο κεζφδνπο

Κέζνδνο ηεο ζεηαο ζνθίαο-γλψζεο είλαη ε θαξδηαθή θνηλσλία ηνπ αλζξψπνπ κε ην Άθηηζην ε

νπνία ζπληειείηαη κε ηελ παξνπζία ηεο άθηηζηεο ελέξγεηαο ηνπ Ρξηαδηθνχ Θενχ κέζα ζηελ

θαξδηά Κέζνδνο ηεο ελδνθνζκηθήο ζνθίαο-γλψζεο είλαη ε επηζηήκε ε νπνία ιεηηνπξγεί κε ηελ

άζθεζε ηεο δηαλνεηηθήοινγηθήο δχλακεο ηνπ αλζξψπνπ Νξζφδνμα νη δχν γλψζεηο θαη νη κέζνδνη ηνπο ηεξαξρνχληαη

Ζ κέζνδνο ηεο ππεξθπζηθήο γλσζηνινγίαο νλνκάδεηαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε η ζ ς σ α ζ μ ό ρ θαη

ηαπηίδεηαη κε ηε λήςε-θάζαξζε ηεο θαξδηάο Ν εζπραζκφο ηαπηίδεηαη κε ηελ Νξζνδνμία Νξζνδνμία

έμσ απφ ηελ εζπραζηηθή πξάμε είλαη παηεξηθά αδηαλφεηε Ν εζπραζκφο ζηελ νπζία ηνπ είλαη

αζθεηηθή-ζεξαπεπηηθή αγσγή θάζαξζε ηεο θαξδηάο απφ ηα πάζε γηα ηελ αλαδσπχξεζε ηεο λνεξήο

ιεηηνπξγίαο κέζα ζηελ θαξδηά Ξξέπεη εδψ λα ζεκεησζεί φηη ε κέζνδνο ηνπ εζπραζκνχ σο

ζεξαπεπηηθή αγσγή είλαη θαζαξά επηζηεκνληθή-ζεηηθή Γη απηφ θαη ε ζενινγία ππφ ηηο νξζέο

πξνυπνζέζεηο αλήθεη ζηηο ζεηηθέο επηζηήκεο (π Η Οσκαλίδεο) Ζ θαηάηαμε ηεο παλεπηζηεκηαθά

απφ ην 12ν αη ζηηο ζεσξεηηθέο επηζηήκεο νθείιεηαη ζηε κεηαβνιή ηεο ζενινγίαο ζηε Γχζε ζε

κεηαθπζηθή ζνη ζπλεπψο αλαηνιηθνί απνξξίπηνπλ ηε ζενινγία θαλεξψλνπλ ηνλ εθδπηηθηζκφ ηνπο

δηφηη ζηελ νπζία θαηαδηθάδνπλ θαη απνξξίπηνπλ έλα παξακφξθσκα (θαξηθαηνχξα) πνχ εθιακβάλεηαη σο

ζενινγία Ξνηα φκσο είλαη παηεξηθά ε ζενινγηθή ιεηηνπξγία Ήδε ζηελ Αγία Γξαθή ππάξρεη ε δηάθξηζε

πλεχκαηνο (ηνπ αλζξψπνπ) θαη δηαλνίαο (ιφγνπ) Ρν πλεχκα (πξβι πλεπκαηηθφο άλζξσπνο) παηεξηθά

νλνκάδεηαη λνπο γηα ηε δηάθξηζή ηνπ απφ ην (άγην) Ξλεχκα Ρν πλεχκα ν λνπο είλαη ν νθζαικφο ηεο

ςπρήο (πξβι Καηζ 622 έ)

Ξηψζε ρξηζηηαληθά ζεσξείηαη ε αδξαλνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ λνπ ν νπνίνο ζηε θπζηθή ηνπ

θαηάζηαζε βξίζθεηαη κέζα ζηελ θαξδηά θαη είλαη πιήξεο ράξηηνο (άθηηζηεο ελέξγεηαο) θαη ιέγεηαη γη

απηφ λαφο Θενχ δηφηη ην Ξλεχκα ηνπ Θενχ πξνζεχρεηαη αδηάιεηπηα κέζα ζ απηφλ (αέλαε κλήκε

ηνπ Θενχ) Απηή είλαη ε αξρή ηεο ζέσζεο (δνμαζκνχ) (Γηα ηε ζεκαζία απηψλ ησλ φξσλ θαη ηε

ιεηηνπξγία ηνπο ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε βι ην ζπνπδαίν βηβιίν ηνπ π Ηεξνζένπ Βιάρνπ - Κεηξνπ Λαππάθηνπ- Κηθξά είζνδνο ζηελ νξζφδνμε πλεπκαηηθφηεηα Αζήλα 1992)

Λνεξή ιεηηνπξγία νλνκάδεηαη ε ιεηηνπξγία ηνπ λνπ κέζα ζηελ θαξδηά θαη είλαη ε πλεπκαηηθή

ιεηηνπξγία ηεο θαξδηάο παξάιιεια κε ηε θπζηθή ηεο ιεηηνπξγία (αληιία αίκαηνο) (Δηδηθή

αλάιπζε φισλ απηψλ βι ζην Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ άγ Ληθνδήκνπ ηνπ Αγηνξείηε ζην βηβιίν

ηνπ π Ηεξνζένπ Βιάρνπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986 θαη ζηελ εηζαγσγή ηνπ βηβιίνπ ηνπ π Ησ Οσκαλίδε Ρν πξνπαηνξηθφ ακάξηεκα Αζήλα 1989)

Λνεξή ιεηηνπξγία είλαη έλα κλεκνληθφ ζχζηεκα πνχ ππάξρεη παξάιιεια κε ην θπηηαξηθφ θαη ην

εγθεθαιηθφ Ρα δχν ηειεπηαία είλαη γλσζηά θαη αληρλεχζηκα απφ ηελ αλζξψπηλε επηζηήκε ην πξψην

φκσο δελ κπνξεί λα ην ζπιιάβεη ηαλ θζάζεη ν άλζξσπνο ζην θσηηζκφ ηνπ αγίνπ Ξλεχκαηνο (λαφο

Θενχ) κεηαβάιιεηαη ε bdquoςηιή- εμσηεξηθή πίζηε (πηζηφηεηα ζην ιφγν ηνπ Θενχ) ζε ελδηάζεηε -

εζσηεξηθή βεβαηφηεηα αθνχ ν Θεφο (ή άθηηζηε Δλέξγεηά Ρνπ) νξάηαη (ζενπηία) Ρφηε κεηαβάιιεηαη θαη ε

ηδηνηειήο αγάπε ζε αληδηνηειή θαη γίλεηαη δπλαηή ε δφκεζε αιεζηλψλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ

εξεηδνκέλσλ ζηελ αληδηνηειή ακνηβαηφηεηα (ζπζία γηα ηνλ άιιν) θαη φρη ζηελ ηδηνηειή δηεθδίθεζε

αηνκηθψλ δηθαησκάησλ θαηά ην πλεχκα ηεο δπηηθνεπξσπατθήο θνηλσλίαο

Έηζη θαηαλννχληαη θάπνηα ζεκαληηθά ζπλαθφινπζα

Θαη αξράο φηη ν Σξηζηηαληζκφο ζηελ απζεληηθφηεηα ηνπ είλαη ππέξβαζε ηεο ζξεζθείαο θαη

θάζε έλλνηαο ζξεζθεπηηθήο θαζεθνληνινγίαο Ζ Νξζνδνμία εμάιινπ δελ κπνξεί λα λνεζεί σο

απνδνρή θάπνησλ αξρψλ-αιεζεηψλ άλσζελ επηβαιινκέλσλ Απηή είλαη ε κε νξζφδνμε εθδνρή ησλ

δνγκάησλ (απφιπηεο αξρέο-αιήζεηεο επηβαιιφκελεο) Ρα λνήκαηα ζηελ Νξζνδνμία ειέγρνληαη κε ηελ

εκπεηξηθή επαθξίβσζή ηνπο (παξαηήξεζε-πείξακα) Ν δηαιεθηηθφο-λνεζηαξρηθφο ζηνραζκφο πεξί ζενινγίαο φπσο θαη ν δνγκαηηζκφο είλαη μέλα ζηελ απζεληηθή νξζφδνμε παξάδνζε

Γη απηφ ειέρζε φηη ε Νξζνδνμία είλαη θάηη αληίζηνηρν πξνο ηηο ζεηηθέο επηζηήκεο Γηφηη θαη ζ απηήλ ε

πξνηεξαηφηεηα δελ δίλεηαη ζηα θείκελα-βηβιία αιιά ζηελ παξαηήξεζε θαη ην πείξακα Ξείξακα είλαη ε

δηαδηθαζία ηεο λήςεο (πλεπκαηηθή δσή) θαη παξαηήξεζε ε ζέα δηα ηνπ θσηηζκνχ θαη ηνπ δνμαζκνχ

(ζέσζεο)

Ν επηζηήκσλ-θαζεγεηήο ηεο γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ είλαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε ν Γέξνληαο-

πλεπκαηηθφο θαζεγεηήο (πξβι ηε θξάζε θαζεγεηήο ηεο εξήκνπ γηα ηνπο κεγάινπο αζθεηέο) Ζ

θαηαγξαθή ηεο γλψζεο -θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο- πξνυπνζέηεη ηελ εκπεηξηθή γλψζε ηνπ θαηλνκέλνπ

Πην ζεκείν δε απηφ ζεκειηψλεηαη ε νξζνδνμνπαηεξηθή εξκελεπηηθή Νη Άγηνη (άλδξεο θαη γπλαίθεο)

γίλνληαη εξκελεπηέο απζεληηθνί ηεο Γξαθήο (δειαδή ησλ εκπεηξηψλ ησλ Ξξνθεηψλ θαη ησλ

Απνζηφισλ) δηφηη είλαη εμίζνπ κε απηνχο ζεφπλεπζηνη κέηνρνη ησλ ίδησλ κε απηνχο εκπεηξηψλ Ρν ίδην

θαη ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο κνλφ ν εηδηθφο θαηαλνεί ηηο έξεπλεο άιισλ εηδηθψλ ηνπ ίδηνπ ρψξνπ Ζ

απνδνρή ησλ πνξηζκάησλ ελφο επηζηεκνληθνχ θιάδνπ απφ ηνπο κε εηδηθνχο (=ηνχο κε δπλακέλνπο λα

ειέγμνπλ πεηξακαηηθά ηελ εξεπλά ησλ εηδηθψλ) γίλεηαη κε βάζε ηελ εκπηζηνζχλε ζηελ αμηνπηζηία ησλ εηδηθψλ

Γηαθνξεηηθά δελ ζα κπνξνχζε λα ππάξμεη πξφνδνο ζηελ επηζηήκε Ρν ίδην ζπκβαίλεη θαη ζηελ

επηζηήκε ηεο πίζηεο Κε ηελ ίδηα εκπηζηνζχλε γίλεηαη θαη εθεί δεθηή ε εκπεηξηθή γλψζε ησλ Αγίσλ

(Ξξνθεηψλ Απνζηφισλ Ξαηέξσλ θαη Κεηέξσλ φισλ ησλ αηψλσλ) Κε βάζε απηή ηελ απνδείμηκε

εκπεηξία ιεηηνπξγνχλ ε αγηνπαηεξηθή παξάδνζε θαη νη Πχλνδνη (νηθνπκεληθέο) ηεο Δθθιεζίαο Σσξίο

ζενπκέλνπο (ζεφπηεο) δελ ππάξρεη νηθνπκεληθή ζχλνδνο Απφ απηή ηε ζρέζε πξνθχπηεη ε (νξζφδνμε) ζεκαζία ηνπ δφγκαηνο Ζ νξζφδνμε πίζηε είλαη ηφζν δνγκαηηθή φζν θαη ε επηζηήκε

Θαη φζνη θάλνπλ ιφγν γηα πξνθαηάιεςε ζην ρψξν ηεο πίζηεο δελ ζα πξέπεη λα ιεζκνλνχλ

ην ιφγν ηνπ Marc Bloch φηη θαη θάζε επηζηεκνληθή εξεπλά είλαη εμ αξρήο πξνθαηεηιεκκέλε δηφηη δηαθνξεηηθά δελ ζα ήηαλ δπλαηή ε έξεπλα Ρν ίδην θαη ε πίζηε

Ζ Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ (ζνθηψλ) ησλ κεζφδσλ θαη ησλ νξγάλσλ ηνπο απνθεχγεη θάζε ζχγρπζε κεηαμχ ηνπο αιιά θαη θάζε ζχγθξνπζε

Κφλν εθεί νπνχ έρνπλ ραζεί νη πξνυπνζέζεηο θαη ε νπζία ηνπ Σξηζηηαληζκνχ κέλεη αλνηθηφο

ν δξφκνο πξνο ηε ζχγ-ρπζε θαη ηε ζχγθξνπζε Νξζφδνμα φκσο ιεηηνπξγνχλ θαη θάπνηεο παξάινγεο

αλαινγίεο φπσο ιρ ε δπλαηφηεηα λα είλαη θαλείο θνξπθή επηζηεκνληθά θαη λήπηνο πλεπκαηηθά (ζηε

Θεία γλψζε) Ή ην αληίζηξνθνmiddot λα είλαη κέγαο ζηε Θεία γλψζε θαη ηειείσο αγξάκκαηνο ζηελ αλζξψπηλε

ζνθία (Κ Αληψληνο θα) Ρίπνηε δελ απνθιείεη φκσο ηε δπλαηφηεηα θαηνρήο θαη ησλ δχν ζνθηψλ-

γλψζεσλ φπσο ζπκβαίλεη ζηνπο Κεγάινπο Ξαηέξεο (θαη Κεηέξεο) ηεο Δθθιεζίαο Απηφ ςάιιεη ε

Δθθιεζία (25 Λνεκβξίνπ) γηα ηε κεγάιε καζεκαηηθφ ηνπ 3νπ αη αγία Αηθαηεξίλε ηε ζνθή σο θάηνρν

θαη ησλ δχν γλψζεσλ Ρελ εθ Θενχ ζνθίαλ ιαβνχζα παηδηφζελ ε Κάξηπο θαη ηελ έμσ θαιψο ζνθίαλ πάζαλ κεκάζεθε

δ Γηαιεθηηθή ζεαλζξψπηλε

Έηζη ν νξζφδνμνο πηζηφο βηψλεη ζηε ζπζρέηηζε ησλ δχν γλψζεσλ-ζνθηψλ κία δηαιεθηηθή

ζεαλζξψπηλε Γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηε ρξηζηνινγηθή νξνινγία εθάζηε γλψζηο ηειεί ηα

εαπηήο θηλνχκελε ελ ηνηο ηδίνηο απηήο φξνηο ηε θαη ιφγνηο Θάζε γλψζε δειαδή (πξέπεη λα)

κέλεη θαη λα θηλείηαη ζηα φξηά ηεο Ρίζεηαη δειαδή πξφβιεκα νξίσλ γηα θάζε γλψζε Ζ

ππέξβαζε ησλ νξίσλ απηψλ νδεγεί ζηε ζχγρπζε ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπο θαη ηειηθά ζηε

ζχγθξνπζε ηνπο Γξεγφξηνο ν Θενιφγνο νχθνπλ αηηκαζηένλ ηελ παίδεπζε επεί νχησ δνθεί

ηηζηλ Ν ίδηνο φκσο ζην Β ζενινγηθφ Ιφγν ηνπ δίλεη θαη ηα φξηα θάζε ζνθίαο Ν αξραίνο ζνθφο

(=Ξιάησλ ζηνλ Ρίκαην) -δειψλεη ν Γξεγφξηνο- έιεγε ζεφλ λνήζαη κελ ραιεπφλ θξάζαη δε

αδχλαηνλ Ν ρξηζηηαλφο φκσο Έιιελαο (ν Γξεγφξηνο) θαηαλνεί φηη ζεφλ θξάζαη κελ αδχλαηνλ

λνήζαη δε αδπλαηψηεξνλ Ήδε δειαδή ν Ξιάησλ επηζεκαίλεη ηα φξηα ηνπ αλζξψπηλνπ

ιφγνπ θαη γη απηφ δελ ππάξρεη ξαζηνλαιηζκφο ζηελ αξραία ειιεληθή θηινζνθία Ν

αλαγελλεκέλνο φκσο ζηελ άθηηζηε ζεία Σάξε Γξεγφξηνο δηαηξαλψλεη ηελ αδπλακία ππέξβαζεο απηψλ

ησλνξίσλ θαη ηε ζχιιεςε ηνπ Αθηίζηνπ κε ηε βνήζεηα ησλ νξγάλσλ γλψζεο θαη έθθξαζεο ηνπ θηηζηνχ

Νη άγηνη Ξαηέξεο ππεξακχλνληαη ηεο (νξζήο ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ) ρξήζεο ηεο επηζηήκεο θαη παηδείαο Ιέεη ν

Ρε δηάθξηζε θαη ηεξάξρεζε ζπγρξφλσο ησλ δχν γλψζεσλ έρεη επηζεκάλεη ν Κ Βαζίιεηνο Ξίζηηο

εγείζζσ ησλ πεξί Θενχ ιφγσλ πίζηηο θαη κε απφδεημηο Ξίζηηο ε ππέξ ηαο ινγηθάο κεζφδνπο ηελ ςπρήλ

εηο ζπγθαηάζεζηλ έιθνπζα πίζηηο νχρ ε γεσκεηξηθαίο αλάγθαηο άιι ε ηαίο ηνπ Ξλεχκαηνο ελεξγείαηο

εγγηλνκέλε [] Θαη φισο εη ε πίζηηο ειπηδνκέλσλ εζηίλ ππφζηαζηο πξαγκάησλ θαη έιεγρνο νπ

βιεπνκέλσλ κε θηινλείθεη ηδείλ ήδε ηα καθξάλ απνθείκελα κεδέ ηα ειπηδφκελα ακθίβνια θαηαζηήζεο

δηα ην κήπσο απηψλ δχλαζζαη θαηά ηελ γλψζηλ εμάπηεζζαη (PG 30104 Β105 Β)

Ν ίδηνο ν Κ Βαζίιεηνο δίλεη ζηελ Δμαήκεξν ηνπ (ΟG 29 3-208) θιαζζηθφ παξάδεηγκα νξζφδνμεο

ρξήζεο ησλ επηζηεκνληθψλ γλψζεσλ Απνθξνχεη ηηο θνζκνινγηθέο ζεσξίεο ησλ θηινζφθσλ (πεξί

αησληφηεηαο θαη απζχπαξθηνπ ηνπ θφζκνπ) πξνρσξεί δε ζηε ζχλζεζε ησλ βηβιηθψλ θαη επηζηεκνληθψλ

δεδνκέλσλ κέζσ κηαο ζπλερνχο ππέξβαζεο ηεο επηζηήκεο Αλαηξψληαο δε ηηο πιηζηηθέο ζεσξίεο θαη ηηο

αηξεηηθέο δηδαζθαιίεο πεξλά ζηε ζενινγηθή (άιι φρη κεηαθπζηθή) εξκελεία Θεληξηθφ κήλπκα ηνπ

έξγνπ είλαη φηη είλαη αδχλαηε ε ινγηθή ζηήξημε ηνπ δφγκαηνο (επηζηε- κνθάλεηα) Ρν δφγκα αλήθεη ζε

άιιε ζθαίξα είλαη ππέξινγν επηζηεκνληθφ ζηα φξηα κηαο άιιεο γλψζεο Ζ ρξήζε ηνπ

δφγκαηνο ζηελ ελδνθνζκηθή γλψζε νδεγεί ζηε κεηαβνιή ηεο επηζηήκεο ζε κεηαθπζηθή ελψ ε ρξήζε

ηεο ινγηθήο ζην ρψξν ηεο πίζηεο απνδεηθλχεη ηελ αδπλακία θαη ζρεηηθφηεηα ηεο Γελ ππάξρεη

ζπλεπψο θαλέλα πίζηεπε θαη κε εξεχλα ζηελ νξζφδνμε γλσζηνινγία αιιά θάζε γλσζηηθφο ρψξνο εξεπλάηαη κε ηηο δηθέο ηνπ- επηζηεκνληθέο θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο-πξνυπνζέζεηο

Ζ ηξαγηθφηεξε έθθξαζε ηεο αιινηξησκέλεο ρξηζηηαλνζχλεο είλαη ε εθθιεζηαζηηθή αληηκεηψπηζε ζηε

Γχζε ηνπ Γαιηιαίνπ ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζζεί ε πεξίπησζε σο ππέξβαζε νξίσλ

δηθαηνδνζίαο αλ δελ ήηαλ θάηη ζνβαξφηεξν ζχγρπζε ησλ νξίσλ ησλ γλψζεσλ θαη ζχγθξνπζε

ηνπο Γεγνλφο φκσο είλαη φηη ε απψιεηα ηεο άλσ ζνθίαο ζηε Γχζε θαη ηνπ ηξφπνπ απφθηεζεο ηεο

κεηέβαιε ηε δηάλνηα ζε φξγαλν ζείαο θαη αλζξψπηλεο ζνθίαο Σξεζηκνπνηνχκελε δε ε δηάλνηα

ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο νδεγεί αλαπφθεπθηα ζηελ απφξξηςε ηνπ ππεξθπζηθνχ σο αθαηαλφεηνπ ε

ρξήζε ηεο δε ζην ρψξν ηεο πίζηεο είλαη δπλαηφλ λα απνξξίςεη ηελ επηζηήκε φηαλ ζεσξείηαη αληίζεηε

πξνο ηελ πίζηε Ρελ ίδηα λννηξνπία βέβαηα πξνδίδεη ε απφξξηςε ηνπ θνπεξλίθεηνπ ζπζηήκαηνο ζηελ

θαζ εκάο Αλαηνιή (1794-1821) θαη ηελ ίδηα απψιεηα ησλ θξηηεξίσλ Ρε revanche ηεο θαηαδίθεο ηνπ

Γαιηιαίνπ ζα πάξεη ε επηζηήκε ζην πξφζσπν ηνπ Γαξβίλνπ κε ηε ζεσξία ηεο εμειίμεσο

ε Κεηαθέλσζε ηνπ δπηηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ ζηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή

Κε ηελ εκθάληζε ηνπ Γηαθσηηζκνχ ζηε Γχζε θινλίζζεθαλ ηα ζεκέιηα ηνπ ακεηάβιεηνπ ζηε

κεηαθπζηθή νλ-ηνινγία Γηφηη ε επηζηήκε βεβαίσζε φηη απηφ ην ακεηάβιεην δελ ππάξρεη (βι Ξαλ

Θνλδχιε Ζ θξηηηθή ηεο κεηαθπζηθήο ζηε λεφηεξε ζθέςε Απφ ηνλ φςηκν Κεζαίσλα σο ην ηέινο ηνπ

Γηαθσηηζκνχ Αζήλα 1983) Κε ηελ πηψζε δε ηεο Κεηαθπζηθήο έπεζε θαη ε εζηθή αθνχ δηαιχζεθαλ ηα

δήζελ κεηαθπζηθά ζεκέιηα ηεο Γελ ππάξρνπλ άιισζηε απνδείμεηο ή ελδείμεηο γηα χπαξμε ακεηάβιεησλ

θξηηεξίσλ ηνπ λφκνπ θαη ηεο εζηθήο Ζ Νξζνδνμία γη απηφ δελ κηιά γηα εζηθή πξνζαξκνγή

δειαδή ζε λνκηθνχο- εζηθνχο θαλφλεο αιιά γηα ήζνο σο θαξπφ ηεο παξνπζίαο ηνπ Αγίνπ

Ξλεχκαηνο κέζα ζηνλ άλζξσπν (Γαι 5 22 έ) Ν επξσπατθφο δηαθσηηζκφο ζπληζηά πάιε εκπεηξηζκνχ θαη κεηαθπζηθήο (αξηζηνηειηθήο) Νη δηαθσηηζηέο είλαη philosophes αιιά θαη rationalists

Νη Έιιελεο δηαθσηηζηέο κε πξψην ηνλ παηξηάξρε ηνπο Aδ Θνξαή ήζαλ ζηε ζενινγία κεηαθπζηθνί

θαη κεηέθεξαλ ηε ζχγθξνπζε εκπεηξηζηψλ-κεηαθπζηθψλ ζηελ Διιάδα Νη νξζφδνμνη φκσο εζπραζηέο

ηνπ Αγίνπ ξνπο νη Θνιιπβάδεο παξέκελαλ ζηε ζενινγηθή ηνπο κέζνδν εκπεηξηζηέο Πηνλ Θνξαή

θπξίσο νθείιεηαη ε εηζαγσγή ηεο κεηαθπζηθήο (ηνπ ζηνραζκνχ) ζηε ζενινγία ιατθή θαη Αθαδεκατθή Γη

απηφ ν Θνξαήο έγηλε ε απζεληία ηφζν ησλ Αθαδεκατθψλ ζενιφγσλ καο φζν θαη ησλ επζεβηζηηθψλ

ιατθψλ θηλεκάησλ Απηφ ζεκαίλεη φηη έπαπζε ε λήςε (θάζαξζε) λα ζεσξείηαη πξνυπφζεζε ηεο

ζενιφγεζεο ηε ζέζε ηεο δε έιαβε ε ζρνιαζηηθή παηδεία Νη Ξαηέξεο ζεσξνχληαη έηζη θηιφζνθνη

(θπξίσο λενπιαησληθνί φπσο ν Απγνπζηίλνο) κε θνηλσληθή δξάζε Απηφ έγηλε ην πξφηππν ησλ

επζεβηζηψλ ηνπ ρψξνπ καο ν εζπραζκφο απνξξίπηεηαη σο ζθνηαδηζκφο Ζ δήζελ πξννδεπηηθφηεηα ηνπ

Θνξαή ζπλίζηαηαη ζην φηη ήηαλ ππνζηεξηθηήο ηεο θαιβηληθήο ρξήζεο ηεο κεηαθπζηθήο θαη φρη ηεο παπηθήο Πηα ζενινγηθά ηνπ έξγα είλαη έληνλνο ν θαιβηληθφο επζεβηζκφο (εζηθηζκφο) ηνπ

Ζ παηεξηθή φκσο Νξζνδνμία είλαη αληηκεηαθπζηθή δηφηη αλαδεηεί ζπλερψο ηελ εκπεηξηθή

laquoβεβαηφηεηαraquo κε ηε ρξήζε ηεο εζπραζηηθήο κεζφδνπ Γη απηφ θαη ν εζπραζκφο ησλ

Θνιιπβάδσλ είλαη εκπεηξηθφο-επηζηεκνληθφο Νξζφο ιφγνο γηα ηνλ άγην Ληθφδεκν ηνλ

Αγηνξείηε είλαη ν εκπεηξηθφο ιφγνο Γελ πξέπεη γη απηφ λα παξαπιαλά ε απνινγεηηθή κέζνδφο

ηνπο πνπ επεξεάδεηαη απφ ην πλεχκα ηεο επνρήο ηνπο θαη εκθαλίδεη ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπ

κεηαθπζηθνπ θνπληακεληαιηζκνχ Ρν Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ Αγίνπ Ληθνδήκνπ φπσο θαη ηα

θεξπγκαηηθά θείκελα ηνπ Ξαξίνπ κε θνξχθσζε ηε Φηινθαιία (γηα ηελ έθδνζε ηεο νπνίαο

ζπλεξγάζηεθαλ νη θνξπθαίνη Θνιιπβάδεο Καθάξηνο Λνηαξάο Ληθφδεκνο Αγηνξείηεο θαη Αζαλάζηνο Ξάξηνο) θαλεξψλνπλ ηελ εζπραζηηθή θηινθαιηθή ζπλείδεζή ηνπο θαη ηελ αζθεηηθή βησηή ηνπο

Νη πξνυπνζέζεηο απηέο ησλ Θνιιπβάδσλ-εζπραζηψλ ηνπ 18νπ αηψλα είλαη εκθαλείο ζηνλ ηξφπν κε

ηνλ νπνίν δέρνληαη ηελ επηζηεκνληθή πξφνδν ηεο Γχζεο Ν Δπγέληνο Βνχιγαξεο είλαη κελ θξηηηθφο

άιια γεληθά αλνηθηφο ζηελ επηζηήκε θαη ζεηηθφο κε παηεξηθή δηάζεζε Νη Θνιιπβάδεο απνδέρνληαη

επηζηεκνληθέο ζέζεηο (πρ ηηο λεψηεξεο ζεσξίεο πεξί ιεηηνπξγίαο ηεο θαξδηάο ν Ληθφδεκνο ζην

Ππκβνπιεπηηθφ ηνπ Δγρεηξίδην) Ν Αζαλάζηνο Ξάξηνο δελ πνιεκάεη ηελ επηζηήκε θαζαπηή αιιά ηε

ρξήζε ηεο απφ ηνπο δπηηθφπιεθηνπο δηαθσηηζηέο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ Ρελ επηζηήκε ζεσξνχλ

έξγν ηνπ Θενχ θαη πξνζθνξά πξνο ηνλ άλζξσπν γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο δσήο ηνπ Ζ ρξήζε φκσο ηεο

επηζηήκεο ζε κηα κεηαθπζηθή πνιεκηθή θαηά ηεο πίζηεο φπσο έγηλε ζηε Γχζε θαη κεηαθέξζεθε ζηελ

Αλαηνιή νξζά πνιεκείηαη απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο ζενιφγνπο καο ην 18ν θαη 19ν αηψλα Ρν ιάζνο δε

έγθεηηαη ζηελ πιεπξά ησλ Διιήλσλ δηαθσηηζηψλ νη νπνίνη κε έρνληαο ζρέζε κε ηελ παηεξηθή

ζεψξεζε ηεο γλψζεο κνινλφηη θιεξηθνί νη πεξηζζφηεξνη ή κνλαρνί κεηαθέξνπλ ζην ρψξν

καο ηελ ελδνεπξσπαΐθή ζχγθξνπζε κεηαθπζηθψλ-εκπεηξηζηψλ θζάλνληαο λα νκηινχλ πεξί

αλνξζνινγηθήο ζξεζθείαο ελψ ε παηεξηθή Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ δηαθξίλεη ζπλάκα ην ινγηθφ απφ ην ππέξινγν

Ρν πξφβιεκα ηεο ζχγθξνπζεο πίζηεο θαη επηζηήκεο πέξα απφ ηε ζχγρπζε ησλ γλψζεσλ έρεη σο αηηία

θαη ηελ ηδενινγηθνπνίεζε ησλ δχν φςεσλ ηεο γλψζεο Σξηζηηαληθά πξνέθπςε έηζη κηα λνζεξή

απνινγεηηθή (Έιιελαο θαζεγεηήο ηεο Απνινγεηηθήο πξνέηεηλε πξηλ απφ ρξφληα καζεκαηηθή απφδεημε

πεξί ηεο ππάξμεσο ηνπ Θενχ) Θάπνηε ιεζκνλείηαη ν αμησκαηηθφο ιφγνο φηη ε επηζηήκε είλαη

εγθισβηζκέλε ζηα φξηα ηεο θζνξάο θαη δελ κπνξεί λα ππεξβεί ηε ινγηθή ηεο θζνξάο Ζ έπαξζε ησλ

επηζηεκφλσλ (ν θ Θ Ενπξάξηο έρεη πεη πνιχ νξζά φηη ε επηζηήκε είλαη ν παηδηζκφο ησλ ελήιηθσλ)

νδεγεί ζην ζεηηθηζκφ θαη ηνλ νηθνλνκηζκφ απνιπηνπνηεκέλα κεγέζε Νξζφδνμα φκσο απηφο ν

δπαιηζκφο δελ είλαη απηνλφεηνο Ρίπνηε δελ απνθιείεη ηε ζπλχπαξμε πίζηεο θαη επηζηήκεο φηαλ

ε πίζηε δελ είλαη θαληαζηψδεο κεηαθπζηθή θαη ε Δπηζηήκε δελ λνζεχεη ην ζεηηθφ ηεο ραξαθηήξα κε ηε ρξήζε ηεο κεηαθπζηθήο

Πηελ αιιεινθαηαλφεζε επηζηήκεο θαη πίζηεο βνήζα θαη ε ζεκεξηλή επηζηεκνληθή γιψζζα Ζ γιψζζα

ηεο ζενινγίαο είλαη απφ ηε θπζε ηεο εηθνλνινγηθή αθνχ είλαη αδχλαηε ε ηαχηηζε ζεκαίλνληνο θαη

ζεκαηλφκελνπ (απνθαηηζκφο) Ζ επηζηήκε εμ αιινχ (ζχγρξνλε θπζηθή) ιεηηνπξγεί απνθαηηθά αξρή

ηεο απξνζδηνξηζηίαο (απνθαηηζκφο ηεο επηζηήκεο) Ζ επηζηξνθή ζπλεπψο ζηελ παηεξηθφηεηα βνεζά

ζηελ ππέξβαζε ηεο ζχγθξνπζεο (βι Σξ Γηαλλαξά Ξεξηερφκελν θαη έξγν ηεο Απνινγεηηθήο ζήκεξα

Αζήλα 1975)

Ζ αλαγλψξηζε ησλ νξίσλ ησλ δχν γλψζεσλ (θηηζηνχ θαη Αθηίζηνπ) θαη ε ρξήζε ηνπ θαηάιιεινπ γηα

ηελ θαζεκία απφ απηέο νξγάλνπ είλαη ζηνηρείν ηεο παηεξηθήο Νξζνδνμίαο ε νπνία ηεξαξρεί ηελ θάησ ή

έμσ ζνθία ζηελ άλσ ή ζεία γλψζε Αληίζεηα ε ζχγρπζε ηνπο δηαησλίδεη ηηο εθαηέξσζελ

παξεξκελείεο θαη ζπληεξεί ηε ζχγθξνπζή ηνπο Κηα Δθθιεζία πνχ επηκέλεη ζηε κεηαθπζηθή

ζενιφγεζε ζα αλαγθάδεηαη λα απνθαζηζηά ζπλερψο θάπνην Γαιηιαίν αιιά θαη κηα Δπηζηήκε πνχ

αγλνεί ηα φξηά ηεο ζα αιινηξηψλεηαη ζε κεηαθπζηθή θαη ζα αζρνιείηαη κε ηελ χπαξμε ηνπ Θενχ ή ηελ απφξξηςε ηνπ Καξμ - Καξμηζκφο)

Έξεπλα γηα ηηο επαθέο Νξζνδφμσλ θαη αιινπίζησλ

Ν Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεη

Πεβ Λαππάθηνπ θαη Αγ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

Απομαγνηηοθώνηζη ειζηγήζευρ ζηο Διοπθόδοξο Σςνέδπιο ηηρ

Θεζζαλονίκηρ laquoΟικοςμενιζμόρ Γένεζη-Πποζδοκίερ-Διατεύζειρraquo (20-24 Σεπηεμβπίος 2004)

Απνκαγλεηνθψλεζε Θ Α

Ζ επίδξαζε μέλσλ ζξεζθεηψλ θαη αηξέζεσλ είλαη εκθαλήο ζηνπο ηξφπνπο θαη ζηηο εθθξάζεηο

αθφκα θαη Νξζνδφμσλ ζενιφγσλ Θαη απηφ ην άξζξν ηνπ ζεβ Ηεξνζένπ βάδεη πνιιά

πξάγκαηα ζηε ζέζε ηνπ γηα λα δηνξζψλνπκε φινη καο ηηο ειιείςεηο καο θαη λα

ζπγρξνληδφκαζηε κε ηνπο αγίνπο Ξαηέξεο θαη φρη κε πιάλεο

Ζ εηζήγεζε ηελ νπνία αλέιαβα λα αλαπηχμσ ζηελ αγάπε ζαο είλαη laquoΝ Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεηraquo Θαη ηελ πξνζδηφξηζα laquoελ ηε πξάμεηraquo ήηνη ζηελ ζενινγία θαη ζηελ άζθεζε

Δίλαη γλσζηφ φηη ε Νξζφδνμε Δθθιεζία είλαη θαη ιέγεηαη laquoΟικοςμενικήraquo δηφηη απιψλεηαη ζε

νιφθιεξε ηελ νηθνπκέλε θαη έρεη φιε ηελ θαζνιηθή αιήζεηα Ν φξνο laquoΝηθνπκεληθήraquo

ζπλδέεηαη κε ηνλ φξν laquoΘαζνιηθήraquo αθνχ φπσο νκνινγνχκε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ε

Δθθιεζία είλαη laquoΚία Αγία Θαζνιηθή θαη Απνζηνιηθήraquo Ν φξνο φκσο laquoΝηθνπκεληθήraquo δελ

ηαπηίδεηαη κε ηνλ φξν laquoΟικοςμενιζηικήraquo θαη επνκέλσο πθίζηαηαη κεγάιε δηαθνξά κεηαμχ

laquoΝηθνπκεληθήο Δθθιεζίαοraquo θαη ιεγφκελεο laquoΝηθνπκεληζηηθήο Δθθιεζίαοraquo αθνχ ε ηειεπηαία δηαθξίλεηαη απφ ηηο ιεγφκελεο θαη γλσζηέο αξρέο ηνπ Οικοςμενιζμού

Γειαδή γχξσ απφ ην ζέκα απηφ ππάξρνπλ ελ ζπληνκία κεξηθέο ζεσξίεο πνπ

ραξαθηεξίδνπλ ην ηη είλαη Νηθνπκεληζκφο φπσο είλαη ε πξψηε ζεσξία ε ιεγνκέλε laquoζεσξία

ησλ θιάδσλraquo κηα άιιε είλαη ε ζεσξία ηνπ Νηθνπκεληζκνχ πνπ ιέγεηαη laquoβαπηηζκαηηθή

ζενινγίαraquo κηα άιιε ζεσξία πνπ εθθξάδεη ηνλ Νηθνπκεληζκφ είλαη ε ιεγφκελε

laquoπεξηεθηηθφηεηαraquo είλαη αθφκε ν laquoδηαρξηζηηαληθφο δνγκαηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo θαη επίζεο είλαη θαη ν ιεγφκελνο laquoδηαζξεζθεπηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo

Δίλαη θαλεξφ φηη κε ηέηνηεο ζεσξίεο επηδηψθεηαη ε δεκηνπξγία κηαο Νηθνπκεληζηηθήο

Δθθιεζίαο θαη ζηε πξαγκαηηθφηεηα εθθξάδεηαη έλαο δνγκαηηθφο κηληκαιηζκφο θαη κηα

ζρεηηθνπνίεζε ηεο Νξζνδφμνπ Ξίζηεσο θαη βέβαηα αλαηξείηαη ε απνθαιππηηθή αιήζεηα ηνπ

Σξηζηνχ πνπ παξακέλεη ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία θαη πνπ είλαη ην αιεζηλφ Πψκα ηνπ Σξηζηνχ θαη Θνηλσλία Θεψζεσο

Πηε ζπλέρεηα αθνχ παξαθάκςσ φια απηά ζα ήζεια λα παξνπζηάζσ έλα ζνβαξφ ζεκείν

ήηνη πψο βηψλεηαη ρσξίο λα γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ηνπο πνιινχο ζηελ πξάμε ν

Νηθνπκεληζκφο κέζα ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία κε κία εληαία ζενινγία θαη‟ αξράο θαη κε κία

εληαία αζθεηηθή έπεηηα πνπ ζηε βάζε ηνπο δελ είλαη νξζφδνμε εζπραζηηθή παηεξηθή αιιά ζρνιαζηηθή λνεζηαξρηθή θαη εζηθηζηηθή

1) Ν Νηθνπκεληζκφο ζηε ζενινγία

Ζ ζενινγία κεηαμχ Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Ξαπηζκνχ θαη Ξξνηεζηαληηζκνχ δηαθέξεη ζε

βαζηθά ζεκεία ηφζν σο πξνο ηελ κέζνδν ζενινγήζεσο φζν θαη πξνο ηα απνηειέζκαηά ηεο Ζ

νξζφδνμε ζενινγία είλαη ε ζενινγία ησλ Ξξνθεηψλ ησλ Απνζηφισλ ησλ Ξαηέξσλ ησλ

Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ είλαη ε εζπραζηηθή ζενινγία πνπ είλαη εκπεηξηθή θαη απνθαιππηηθή

είλαη μέθεξη ηεο Αθηίζηνπ Σάξηηνο ηνπ Θενχ ελψ ε παπηθή ζενινγία είλαη ζρνιαζηηθή πνπ

θέληξν έρεη ηε ινγηθή θαη ην ζηνραζκφ Απηφ ζπκβαίλεη θαη ζηε δηαθνξά κεηαμχ Νξζνδφμνπ

ΞΗΠΡΖ ΘΑΗ ΔΞΗΠΡΖΚΖ

ΠΡΖΛ ΝΟΘΝΓΝΜΖ ΓΛΩΠΗΝΙΝΓΗΑ

ΡΝ 8ν ΘΔΦΑΙΑΗΝ ΡΝ ΒΗΒΙΗΝ ΠΣΔΠΔΗΠ amp ΑΛΡΗΘΔΠΔΗΠ

π Γ ΚΔΡΑΙΙΖΛΝ

Κέζα απφ ηελ πξννπηηθή ηεο νξζφδνμεο παηεξηθήο παξάδνζεο ζα επηρεηξεζεί ζηε ζπλέρεηα ε

πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο απηνχ Κε απηφ ηνλ ηξφπν αλνίγεη κηα ηζηνξηθφ-πλεπκαηηθή πξννπηηθή πνχ

θαλεξψλεη ζπλάκα ηελ εηεξφηεηα θαη δηαθνξφηεηα ηνπ θφζκνπ ζηνλ νπνίν εθνχζηα εληαρζήθακε απφ

ηνλ θφζκν ηεο ξσκαίηθεο (ειιελνξζφδνμεο) παξάδνζεο καο

α Ξξφβιεκα ή ςεπδνπξφβιεκα

Ζ αληίζεζε θαη θαηά ζπλέπεηα ε ζχγθξνπζε πίζηεο θαη επηζηήκεο ζπληζηά πξφβιεκα κελ γηα ηε δπηηθή

(θξαγθν-ιαηηληθή) ζθέςε θαη ςεπδνπξφβιεκα γηα ηελ νξζφδνμε παηεξηθή παξάδνζε Ζ επηζήκαλζε απηή ζεκειηψλεηαη ζηα ηζηνξηθά δεδνκέλα ησλ δχν ρψξσλ

Ζ δηιεκκαηηθή (δήζελ) ζρέζε πίζηε ή επηζηήκε εκθαλίδεηαη ζηε Γπηηθή Δπξψπε ην 17ν αη

ζπγρξφλσο κε ηελ αλάπηπμε ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ Ρφηε πεξίπνπ αξρίδνπλ θαη νη πξψηεο νξζφδνμεο

ηνπνζεηήζεηο ζην ζέκα Δίλαη δε γεγνλφο φηη φιεο νη εμειίμεηο ζηε Γχζε γίλνληαη πηα εξήκελ ηεο

Νξζνδνμίαο Πηνπο ηειεπηαίνπο αηψλεο έρεη ζπληειεζζεί ε πλεπκαηηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο Γχζεο απφ

ηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή πξάγκα πνχ ζεκαίλεη ηελ απφ-νξζνδνμνπνίεζε θαη απν-εθθιεζηνπνίεζε ηνπ

δπηηθνχ επξσπατθνχ ρψξνπ κε ηελ εθθηινζφθεζε θαη εθλνκίθεπζε ηεο πίζηεο θαη ηειηθά ηε

ζξεζθεηνπνίεζή ηεο (γηα ηηο εμειίμεηο απηέο βι Σξ Γηαλλαξά Νξζνδνμία θαη Γχζε Αζήλα 1992) Έηζη

ε Νξζνδνμία κέλεη ηζηνξηθά ακέηνρε ζηε γέλεζε ηνπ ζεκεξηλνχ δπηηθνεπξσπατθνχ πνιηηηζκνχ ν νπνίνο είλαη άιιν θαη άιιν ζε ζρέζε κε ηνλ πνιηηηζκφ ηεο Νξζφδνμεο Αλαηνιήο

Πηαζκνί ζηελ αιινηξησηηθή πνξεία ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο είλαη ν ζρνιαζηηθηζκφο (13νο αη) ν

λνκηλαιηζκφο (14νο αη) ν νπκαληζκφοαλαγέλλεζε (15νο αη) ε κεηαξξχζκηζε (16νο αη) θαη ν

δηαθσηηζκφο (17νο αη) Ξξφθεηηαη γηα ζεηξά επαλαζηάζεσλ θαη ζπγρξφλσο ξεγκάησλ ζηνλ ηζηφ ηνπ δπηηθνεπξσπατθνχ πνιηηηζκνχ πνχ γελλήζεθε απφ ηε δηαιεθηηθή ζρέζε ησλ ξεπκάησλ απηψλ

Ν ζρνιαζηηθηζκφο εξείδεηαη γλσζηνινγηθά ζηελ απνδνρή ησλ πιαησληθψλ αξρεηχπσλ εηδψλ (realia)Ν

θφζκνο καο λνείηαη σο απεηθφληζε ησλ ππεξβαηηθψλ αξρεηχπσλ (ξεαιηζκφο) ξγαλν ηεο γλψζεο είλαη

ε δηάλνηα-ινγηθή Ζ γλψζε -θαη ηνπ Θενχ-ζπληειείηαη κε ηε δηείζδπζε ηνπ ινγηθνχ ζηελ νπζία ησλ

φλησλ Ξξφθεηηαη γηα ζεκειίσζε ηεο κεηαθπζηθήο ζενιφγεζεο πνπ πξνυπνζέηεη ηελ analogiam entis (αλαινγία ηνπ φληνο)ηελ νληνινγηθή θαηά ζπλέπεηα ζρέζε Θενχ θαη θφζκνπ

Ν λνκηλαιηζκφο (νλνκαηνθξαηία) δέρεηαη φηη ηα ππεξβαηηθά αξρέηππα (universalia) είλαη απιά

νλφκαηα θαη φρη νληφηεηεο φπσο ζην ξεαιηζκφ Ξξφθεηηαη γηα δηαπάιε πιαησληζκνχ θαη

αξηζηνηειηζκνχ ζηελ επξσπατθή ζθέςε Ν λνκηλαιηζκφο φκσο απέβε θαηά θάπνην ηξφπν ην DNA

ηνπ επξσπατθνχ πνιηηηζκνχ νπζηαζηηθά ζηνηρεία ηνπ νπνίνπ είλαη ν δπαιηζκφο (θηινζνθηθά) θαη ν

αηνκηζκφο (σθειηκηζκφο) θνηλσληθά Ζ επδαηκνλία ζα απνβεί ην βαζηθφ αίηεκα ηνπ επξσπαίνπ

αλζξψπνπ ζεκειησκέλε ζενινγηθά ζηε ζρνιαζηηθή ζενινγία ηνπ κεζαίσλα Ν λνκηλαιηζκφο (δπαιηζκφο

δειαδή) είλαη ην ππφβαζξν ηεο επηζηεκνληθήο αλάπηπμεο ηνπ επξσπατθνχ θφζκνπ ησλ ζεηηθψλ δειαδή επηζηεκψλ

Ζ θαζ εκάο Αλαηνιή (ηζηνξηθή ζπλέρεηα ηεο Οσκαλίαο ή απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο) είρε άιιε

πλεπκαηηθή εμέιημε Πηα πξφζσπα ησλ πλεπκαηηθψλ εγεηψλ ηεο (Άγησλ) - θαη φζσλ ηνπο

αθνινπζνχζαλ- έκεηλε πηζηή ζηελ πξνθεηηθή- απνζηνιηθή-παηεξηθή παξάδνζε πνχ βξίζθεηαη ζηνπο

αληίπνδεο ηνπ ζρνιαζηηθηζκνχ θαη φισλ ησλ ηζηνξηθνπλεπκαηηθψλ εμειίμεσλ ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ

Πηελ Αλαηνιή επηθξαηεί πάληα ν εζπραζκφο (ε ξαρνθνθαιηά ηεο παηεξηθήο παξάδνζεο) δειαδή ε

αζθεηηθή-εκπεηξηθή κεηνρή ζηελ Αιήζεηα σο θνηλσλία κε ην Άθηηζην Γηαηεξείηαη ε πίζηε ζηε

δπλαηφηεηα έλσζεο Θενχ θαη θφζκνπ (άθηηζηνπ θαη θηηζηνχ) ελδντζηνξηθά Απηφ φκσο ζεκαίλεη

απφξξηςε θάζε είδνπο δπαιηζκνχ Κέζα ζ απηφ ην πιαίζην αλαπηχρζεθαλ νη επηζηήκεο ζην Βπδάληην Οσκαλία ζην βαζκφ θπζηθά πνχ αλαπηχρζεθαλ

Ζ επηζηεκνληθή επαλάζηαζε ηνπ 17νπ αηψλα ζηε Γπηηθή Δπξψπε ζπλέβαιε ζηε δηάζηαζε ησλ ρψξσλ

πίζηεο θαη γλψζεο κε απφιεμε ηελ αθφινπζε αμησκαηηθή αξρή απφ ηε λέα θηινζνθία (ζεηηθή)

γίλνληαη δεθηέο κφλν νη αιήζεηεο πνχ επηβεβαηψλνληαη απφ ηνλ νξζφ ιφγν ηελ

απνιπηνπνηεκέλε πηα απζεληία ηεο δπηηθήο ζθέςεο (λνεζηαξρία) Νη αιήζεηεο απηέο είλαη Ζ

χπαξμε Θενχ ςπρήο αξεηήο αζαλαζίαο θξίζεο Ζ απνδνρή ηνπο βέβαηα έρεη ρψξα κφλν ζην

ζετζηηθφ δηαθσηηζκφ αθνχ ππάξρεη παξάιιεια θαη ν αζετζκφο σο δνκηθφ ζηνηρείν ηεο λεψηεξεο

ζθέςεο Ρα εθθιεζηαζηηθά φκσο δφγκαηα απνξξίπηνληαη ινγηθά (πρ ηξηαδηθφηεηα Θενχ ελζάξθσζε

ελ Σξηζηψ ζσηεξία θηφ) Ξξφθεηηαη γηα ηε θπζηθή (ινγηθή) ζξεζθεία πνχ απφ πιεπξάο

παηεξηθφηεηαο φρη κφλν δελ δηαθέξεη απφ ηελ αζεΐα άιι είλαη ε ρεηξφηεξε κνξθή ηεο Ζ απφξξηςε ηεο πίζηεο είλαη ιηγφηεξν επηθίλδπλε απφ ηε δηαζηξέβισζή ηεο

β Γηπιή γλσζηνινγία

Δηπψζεθε φκσο φηη ζηελ Αλαηνιή ε αληίζεζε πηζηεο- επηζηήκεο είλαη ςεπδνπξφβιεκα Γηαηί Γηφηη ε

γλσζηνινγία ζηελ Αλαηνιή πξνζδηνξίδεηαη απφ ην γλσξηδφκελν αληηθείκελν ην νπνίν είλαη δηπιφ

άρηηζην θαη θηηζηφ Άθηηζην είλαη (κφλν) ν Ρξηαδηθφο Θεφο ηνπ φπνηνπ ε ηξηαδηθφηεηα δελ νξίδεηαη

κεηαθπζηθά άιια γλσξίδεηαη εκπεηξηθά Θηηζηφ είλαη ην ζχκπαλ (ή ηα ζχκπαληα) ζην νπνίν

πξαγκαηψλεηαη ε χπαξμε καο Ξίζηε είλαη ε γλψζε ηνπ αθηίζηνπ θαη επηζηήκε είλαη ε γλψζε

ηνπ θηηζηνχ Ξξφθεηηαη ζπλεπψο γηα δχν δηαθνξεηηθέο γλψζεηο θάζε κία απφ ηηο νπνηεο έρεη ηε κέζνδν θαη ην φξγαλν ηεο

Ν πηζηφο θηλνχκελνο ζην ρψξν ηεο ππεξθπζηθήο γλψζεο ή γλψζεο ηνπ αθηίζηνπ δελ θαιείηαη λα

κάζεη θάηη (κεηαθπζηθά) ή λα απνδερζεί θάηη (ινγηθά) αιιά λα πάζεη θάηη θνηλσλψληαο καδί ηνπ

Απηφ ζπληειείηαη κε ηελ έληαμε ηνπ ν έλαλ ηξφπν δσήο (κέζνδνο) πνχ νδεγεί ζηε ζεία γλψζε Δδψ

αθξηβψο ηεθκεξηψλεηαη ε απνζηνιή ηεο Δθθιεζίαο σο ζψκαηνο Σξηζηνχ ν ιφγνο χπαξμεο

ηεο ζηνλ θφζκν Νξζά έρεη ιερζεί φηη αλ εκθαληδφηαλ γηα πξψηε θνξά ν Σξηζηηαληζκφο ζηελ

επνρή καο ζα έπαηξλε ηε κνξθή ελφο ζεξαπεπηεξίνπλνζνθνκείνπ γηα ηελ απν-θαηάζηαζε

ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ αλζξψπνπ σο ςπρνζσκαηηθνχ φληνο Γη΄ απηφ νλνκάδεη ηελ Δθθιεζία Ν

Η Σξπ-ζφζηνκνο ηαηξείνλ πλεπκαηηθφλ (πλεπκαηηθφ λνζνθνκείν) Ζ ππεξθπζηθή-ζενινγηθή γλψζε

λνείηαη νξζφδνμα σο πάζνοπάζεκα σο κεηνρή-θνηλσλία κε ηελ ππεξβαηηθή κελ αιι φρη απξφζηηε

πξνζσπηθή Αιήζεηα ην Άθηηζην θαη φρη σο κάζεκα Ζ ρξηζηηαληθή πίζηε έηζη δελ είλαη

αθεξεκέλε (ζεσξεηηθή) παξαδνρή κεηαθπζηθψλ αιεζεηψλ άιι εκπεηξηθή ζέα ηνπ φλησο

Όληνο ηεο πεξνπζίνπ Ρξηάδνο Έηζη φκσο γίλεηαη θαηαλνεηφ γηαηί ζηελ Νξζνδνμία

απζεληία είλαη ε εκπεηξία ηεο κεηνρήο ζην Άθηηζην σο ζέα ηνπ Άθηηζηνπ (ζέσζε-δνμαζκφο)

θαη φρη ηα θείκελα νη Γξαθέο (ην δφγκα sola scriptura είλαη πξνηεζηαληηθφ δειαδή δπηηθφ) Ζ

πξφηαμε ησλ θεηκέλσλ - δείγκα ζξεζθεηνπνίεζεο ηεο πίζηεο- νδεγεί ζηελ ηδενινγηθνπνίεζή

ηνπο θαη θαη νχζίαλ ζηελ εηδσινπνίεζε ησλ θεηκέλσλ δειαδή ηελ απνιπηνπνίεζή ηνπο (Funtamentalismus)κε φιεο ηηο επλφεηεο ζπλέπεηεο

Ξξνυπφζεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο γλψζεο ηνπ Άθηηζηνπ γηα ηελ Νξζνδνμία είλαη ε απφξξηςε θάζε

αλαινγίαο (entis ή fidei) ζηε ζπλάληεζε θαη ζρέζε θηηζηνχ-Αθηίζηνπ Θαηά ηνλ Η Γακαζθελφ πνχ

ζπλνςίδεη θαη ζην ζεκείν απηφ ηελ πξνεγνχκελε παηεξηθή παξάδνζε Αδχλαηνλ επξεζήλαη ελ ηε

θηίζεη εηθφλα απαξαιιάθησο ελ εαπηή ηνλ ηξφπνλ ηεο αγίαο Ρξηάδνο παξαδεηθλχνπζαλ Ρν γαξ

θηηζηφλ θαη ζχλζεηνλ θαη ξεπζηφλ θαη πεξηγξαπηφλ θαη ζρήκα έρνλ θαη θζαξηφλ πψο ζαθψο

δειψζεη ηελ πάλησλ ηνχησλ απειιαγκέλελ ππεξνχζηνλ ζείαλ νπζίαλ (ΟG 94 82124)

Κεηά απφ απηά γίλεηαη θαλεξφ γηαηί ε παηδεία (ζρνιηθή) θαη ε θηινζνθία εηδηθφηεξα δελ

ζπληζηνχλ ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πξνυπφζεζε ηεο ζενγλσζίαο Γίπια ζηνλ παλεπηζηήκνλα

Κέγα Βαζίιεην (+379) ηηκάηαη σο Κέγαο ν άζνθνο (θαηά θφζκν) άιι εμίζνπ θάηνρνο ηεο άλσ (ζείαο)

ζνθίαο (γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ) Αληψληνο (+350) Ξαξέθθιηζε (νδπλεξή γηα ηε Γχζε) ζην ζεκείν απηφ

ζπληζηά ν Η Απγνπζηίλνο (+430) αγλνψληαο ηε γξαθηθή θαη παηεξηθή γλσζηνινγία θαη λενπιαησληθφο

ζηελ νπζία Κε ην αμίσκα ηνπ credo ut intelligam (πηζηεχσ γηα λα θαηαλνήζσ) έζεζε ηελ αξρή φηη

κε ηελ πίζηε νδεγείηαη ν άλζξσπνο ζηε ινγηθή ζχιιεςε ηεο Απνθάιπςεο

Έηζη φκσο δίλεηαη πξνηεξαηφηεηα ζηε δηάλνηα πνπ εθιακβάλεηαη σο γλσζηηθφ φξγαλν ηφζν ζηε

θπζηθή φζν θαη ζηελ ππεξθπζηθή γλψζε Ν Θεφο λνείηαη σο αληηθείκελν γλσζηηθφ πνχ

ζπιιακβάλεηαη απφ ηε δηάλνηα ηνπ αλ-ζξψπνπ φπσο ζπιιακβάλεηαη ην θπζηθφ γλσζηηθφ

αληηθείκελν ηεο Κεηά ηνλ Απγνπζηίλν ην επφκελν βήκα (κε ηελ παξέκβαζε ηνπ Θσκά Αθηλάηε

+1274) ζα θάλεη ν Θαξηέζηνο (+1650) κε ην δηθφ ηνπ αμίσκα cogito ergo sum (ζθέπηνκαη αξά ππάξρσ) κε ην φπνην δηαθεξχζζεηαη ε δηάλνηα σο θχξην ζπζηαηηθφ ηεο χπαξμεο

γ 0η δχν γλψζεηο

Ζ άξζε ηεο (θαηλνκεληθήο) αληηλνκίαο ζην ρψξν ηεο γλσζηνινγίαο επηηπγράλεηαη αγηνγξαθηθά-

παηεξηθά κε ηε ζαθή δηάθξηζε δχν γλψζεσλζνθηψλ ηεο ζείαο ή άλσ θαη ηεο θάησ ή

ζχξαζελ Ζ πξψηε είλαη ππεξθπζηθή ελψ ε δεχηεξε ε θπζηθή γλψζε πνχ αληαπνθξίλεηαη ζηε ζαθή

δηάθξηζε Αθηίζηνπ θαη θηηζηνχ Θενχ θαη θηίζεο Νη δχν απηέο γλψζεηο απαηηνχλ θαη δχν γλσζηηθέο κεζφδνπο

Κέζνδνο ηεο ζεηαο ζνθίαο-γλψζεο είλαη ε θαξδηαθή θνηλσλία ηνπ αλζξψπνπ κε ην Άθηηζην ε

νπνία ζπληειείηαη κε ηελ παξνπζία ηεο άθηηζηεο ελέξγεηαο ηνπ Ρξηαδηθνχ Θενχ κέζα ζηελ

θαξδηά Κέζνδνο ηεο ελδνθνζκηθήο ζνθίαο-γλψζεο είλαη ε επηζηήκε ε νπνία ιεηηνπξγεί κε ηελ

άζθεζε ηεο δηαλνεηηθήοινγηθήο δχλακεο ηνπ αλζξψπνπ Νξζφδνμα νη δχν γλψζεηο θαη νη κέζνδνη ηνπο ηεξαξρνχληαη

Ζ κέζνδνο ηεο ππεξθπζηθήο γλσζηνινγίαο νλνκάδεηαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε η ζ ς σ α ζ μ ό ρ θαη

ηαπηίδεηαη κε ηε λήςε-θάζαξζε ηεο θαξδηάο Ν εζπραζκφο ηαπηίδεηαη κε ηελ Νξζνδνμία Νξζνδνμία

έμσ απφ ηελ εζπραζηηθή πξάμε είλαη παηεξηθά αδηαλφεηε Ν εζπραζκφο ζηελ νπζία ηνπ είλαη

αζθεηηθή-ζεξαπεπηηθή αγσγή θάζαξζε ηεο θαξδηάο απφ ηα πάζε γηα ηελ αλαδσπχξεζε ηεο λνεξήο

ιεηηνπξγίαο κέζα ζηελ θαξδηά Ξξέπεη εδψ λα ζεκεησζεί φηη ε κέζνδνο ηνπ εζπραζκνχ σο

ζεξαπεπηηθή αγσγή είλαη θαζαξά επηζηεκνληθή-ζεηηθή Γη απηφ θαη ε ζενινγία ππφ ηηο νξζέο

πξνυπνζέζεηο αλήθεη ζηηο ζεηηθέο επηζηήκεο (π Η Οσκαλίδεο) Ζ θαηάηαμε ηεο παλεπηζηεκηαθά

απφ ην 12ν αη ζηηο ζεσξεηηθέο επηζηήκεο νθείιεηαη ζηε κεηαβνιή ηεο ζενινγίαο ζηε Γχζε ζε

κεηαθπζηθή ζνη ζπλεπψο αλαηνιηθνί απνξξίπηνπλ ηε ζενινγία θαλεξψλνπλ ηνλ εθδπηηθηζκφ ηνπο

δηφηη ζηελ νπζία θαηαδηθάδνπλ θαη απνξξίπηνπλ έλα παξακφξθσκα (θαξηθαηνχξα) πνχ εθιακβάλεηαη σο

ζενινγία Ξνηα φκσο είλαη παηεξηθά ε ζενινγηθή ιεηηνπξγία Ήδε ζηελ Αγία Γξαθή ππάξρεη ε δηάθξηζε

πλεχκαηνο (ηνπ αλζξψπνπ) θαη δηαλνίαο (ιφγνπ) Ρν πλεχκα (πξβι πλεπκαηηθφο άλζξσπνο) παηεξηθά

νλνκάδεηαη λνπο γηα ηε δηάθξηζή ηνπ απφ ην (άγην) Ξλεχκα Ρν πλεχκα ν λνπο είλαη ν νθζαικφο ηεο

ςπρήο (πξβι Καηζ 622 έ)

Ξηψζε ρξηζηηαληθά ζεσξείηαη ε αδξαλνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ λνπ ν νπνίνο ζηε θπζηθή ηνπ

θαηάζηαζε βξίζθεηαη κέζα ζηελ θαξδηά θαη είλαη πιήξεο ράξηηνο (άθηηζηεο ελέξγεηαο) θαη ιέγεηαη γη

απηφ λαφο Θενχ δηφηη ην Ξλεχκα ηνπ Θενχ πξνζεχρεηαη αδηάιεηπηα κέζα ζ απηφλ (αέλαε κλήκε

ηνπ Θενχ) Απηή είλαη ε αξρή ηεο ζέσζεο (δνμαζκνχ) (Γηα ηε ζεκαζία απηψλ ησλ φξσλ θαη ηε

ιεηηνπξγία ηνπο ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε βι ην ζπνπδαίν βηβιίν ηνπ π Ηεξνζένπ Βιάρνπ - Κεηξνπ Λαππάθηνπ- Κηθξά είζνδνο ζηελ νξζφδνμε πλεπκαηηθφηεηα Αζήλα 1992)

Λνεξή ιεηηνπξγία νλνκάδεηαη ε ιεηηνπξγία ηνπ λνπ κέζα ζηελ θαξδηά θαη είλαη ε πλεπκαηηθή

ιεηηνπξγία ηεο θαξδηάο παξάιιεια κε ηε θπζηθή ηεο ιεηηνπξγία (αληιία αίκαηνο) (Δηδηθή

αλάιπζε φισλ απηψλ βι ζην Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ άγ Ληθνδήκνπ ηνπ Αγηνξείηε ζην βηβιίν

ηνπ π Ηεξνζένπ Βιάρνπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986 θαη ζηελ εηζαγσγή ηνπ βηβιίνπ ηνπ π Ησ Οσκαλίδε Ρν πξνπαηνξηθφ ακάξηεκα Αζήλα 1989)

Λνεξή ιεηηνπξγία είλαη έλα κλεκνληθφ ζχζηεκα πνχ ππάξρεη παξάιιεια κε ην θπηηαξηθφ θαη ην

εγθεθαιηθφ Ρα δχν ηειεπηαία είλαη γλσζηά θαη αληρλεχζηκα απφ ηελ αλζξψπηλε επηζηήκε ην πξψην

φκσο δελ κπνξεί λα ην ζπιιάβεη ηαλ θζάζεη ν άλζξσπνο ζην θσηηζκφ ηνπ αγίνπ Ξλεχκαηνο (λαφο

Θενχ) κεηαβάιιεηαη ε bdquoςηιή- εμσηεξηθή πίζηε (πηζηφηεηα ζην ιφγν ηνπ Θενχ) ζε ελδηάζεηε -

εζσηεξηθή βεβαηφηεηα αθνχ ν Θεφο (ή άθηηζηε Δλέξγεηά Ρνπ) νξάηαη (ζενπηία) Ρφηε κεηαβάιιεηαη θαη ε

ηδηνηειήο αγάπε ζε αληδηνηειή θαη γίλεηαη δπλαηή ε δφκεζε αιεζηλψλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ

εξεηδνκέλσλ ζηελ αληδηνηειή ακνηβαηφηεηα (ζπζία γηα ηνλ άιιν) θαη φρη ζηελ ηδηνηειή δηεθδίθεζε

αηνκηθψλ δηθαησκάησλ θαηά ην πλεχκα ηεο δπηηθνεπξσπατθήο θνηλσλίαο

Έηζη θαηαλννχληαη θάπνηα ζεκαληηθά ζπλαθφινπζα

Θαη αξράο φηη ν Σξηζηηαληζκφο ζηελ απζεληηθφηεηα ηνπ είλαη ππέξβαζε ηεο ζξεζθείαο θαη

θάζε έλλνηαο ζξεζθεπηηθήο θαζεθνληνινγίαο Ζ Νξζνδνμία εμάιινπ δελ κπνξεί λα λνεζεί σο

απνδνρή θάπνησλ αξρψλ-αιεζεηψλ άλσζελ επηβαιινκέλσλ Απηή είλαη ε κε νξζφδνμε εθδνρή ησλ

δνγκάησλ (απφιπηεο αξρέο-αιήζεηεο επηβαιιφκελεο) Ρα λνήκαηα ζηελ Νξζνδνμία ειέγρνληαη κε ηελ

εκπεηξηθή επαθξίβσζή ηνπο (παξαηήξεζε-πείξακα) Ν δηαιεθηηθφο-λνεζηαξρηθφο ζηνραζκφο πεξί ζενινγίαο φπσο θαη ν δνγκαηηζκφο είλαη μέλα ζηελ απζεληηθή νξζφδνμε παξάδνζε

Γη απηφ ειέρζε φηη ε Νξζνδνμία είλαη θάηη αληίζηνηρν πξνο ηηο ζεηηθέο επηζηήκεο Γηφηη θαη ζ απηήλ ε

πξνηεξαηφηεηα δελ δίλεηαη ζηα θείκελα-βηβιία αιιά ζηελ παξαηήξεζε θαη ην πείξακα Ξείξακα είλαη ε

δηαδηθαζία ηεο λήςεο (πλεπκαηηθή δσή) θαη παξαηήξεζε ε ζέα δηα ηνπ θσηηζκνχ θαη ηνπ δνμαζκνχ

(ζέσζεο)

Ν επηζηήκσλ-θαζεγεηήο ηεο γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ είλαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε ν Γέξνληαο-

πλεπκαηηθφο θαζεγεηήο (πξβι ηε θξάζε θαζεγεηήο ηεο εξήκνπ γηα ηνπο κεγάινπο αζθεηέο) Ζ

θαηαγξαθή ηεο γλψζεο -θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο- πξνυπνζέηεη ηελ εκπεηξηθή γλψζε ηνπ θαηλνκέλνπ

Πην ζεκείν δε απηφ ζεκειηψλεηαη ε νξζνδνμνπαηεξηθή εξκελεπηηθή Νη Άγηνη (άλδξεο θαη γπλαίθεο)

γίλνληαη εξκελεπηέο απζεληηθνί ηεο Γξαθήο (δειαδή ησλ εκπεηξηψλ ησλ Ξξνθεηψλ θαη ησλ

Απνζηφισλ) δηφηη είλαη εμίζνπ κε απηνχο ζεφπλεπζηνη κέηνρνη ησλ ίδησλ κε απηνχο εκπεηξηψλ Ρν ίδην

θαη ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο κνλφ ν εηδηθφο θαηαλνεί ηηο έξεπλεο άιισλ εηδηθψλ ηνπ ίδηνπ ρψξνπ Ζ

απνδνρή ησλ πνξηζκάησλ ελφο επηζηεκνληθνχ θιάδνπ απφ ηνπο κε εηδηθνχο (=ηνχο κε δπλακέλνπο λα

ειέγμνπλ πεηξακαηηθά ηελ εξεπλά ησλ εηδηθψλ) γίλεηαη κε βάζε ηελ εκπηζηνζχλε ζηελ αμηνπηζηία ησλ εηδηθψλ

Γηαθνξεηηθά δελ ζα κπνξνχζε λα ππάξμεη πξφνδνο ζηελ επηζηήκε Ρν ίδην ζπκβαίλεη θαη ζηελ

επηζηήκε ηεο πίζηεο Κε ηελ ίδηα εκπηζηνζχλε γίλεηαη θαη εθεί δεθηή ε εκπεηξηθή γλψζε ησλ Αγίσλ

(Ξξνθεηψλ Απνζηφισλ Ξαηέξσλ θαη Κεηέξσλ φισλ ησλ αηψλσλ) Κε βάζε απηή ηελ απνδείμηκε

εκπεηξία ιεηηνπξγνχλ ε αγηνπαηεξηθή παξάδνζε θαη νη Πχλνδνη (νηθνπκεληθέο) ηεο Δθθιεζίαο Σσξίο

ζενπκέλνπο (ζεφπηεο) δελ ππάξρεη νηθνπκεληθή ζχλνδνο Απφ απηή ηε ζρέζε πξνθχπηεη ε (νξζφδνμε) ζεκαζία ηνπ δφγκαηνο Ζ νξζφδνμε πίζηε είλαη ηφζν δνγκαηηθή φζν θαη ε επηζηήκε

Θαη φζνη θάλνπλ ιφγν γηα πξνθαηάιεςε ζην ρψξν ηεο πίζηεο δελ ζα πξέπεη λα ιεζκνλνχλ

ην ιφγν ηνπ Marc Bloch φηη θαη θάζε επηζηεκνληθή εξεπλά είλαη εμ αξρήο πξνθαηεηιεκκέλε δηφηη δηαθνξεηηθά δελ ζα ήηαλ δπλαηή ε έξεπλα Ρν ίδην θαη ε πίζηε

Ζ Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ (ζνθηψλ) ησλ κεζφδσλ θαη ησλ νξγάλσλ ηνπο απνθεχγεη θάζε ζχγρπζε κεηαμχ ηνπο αιιά θαη θάζε ζχγθξνπζε

Κφλν εθεί νπνχ έρνπλ ραζεί νη πξνυπνζέζεηο θαη ε νπζία ηνπ Σξηζηηαληζκνχ κέλεη αλνηθηφο

ν δξφκνο πξνο ηε ζχγ-ρπζε θαη ηε ζχγθξνπζε Νξζφδνμα φκσο ιεηηνπξγνχλ θαη θάπνηεο παξάινγεο

αλαινγίεο φπσο ιρ ε δπλαηφηεηα λα είλαη θαλείο θνξπθή επηζηεκνληθά θαη λήπηνο πλεπκαηηθά (ζηε

Θεία γλψζε) Ή ην αληίζηξνθνmiddot λα είλαη κέγαο ζηε Θεία γλψζε θαη ηειείσο αγξάκκαηνο ζηελ αλζξψπηλε

ζνθία (Κ Αληψληνο θα) Ρίπνηε δελ απνθιείεη φκσο ηε δπλαηφηεηα θαηνρήο θαη ησλ δχν ζνθηψλ-

γλψζεσλ φπσο ζπκβαίλεη ζηνπο Κεγάινπο Ξαηέξεο (θαη Κεηέξεο) ηεο Δθθιεζίαο Απηφ ςάιιεη ε

Δθθιεζία (25 Λνεκβξίνπ) γηα ηε κεγάιε καζεκαηηθφ ηνπ 3νπ αη αγία Αηθαηεξίλε ηε ζνθή σο θάηνρν

θαη ησλ δχν γλψζεσλ Ρελ εθ Θενχ ζνθίαλ ιαβνχζα παηδηφζελ ε Κάξηπο θαη ηελ έμσ θαιψο ζνθίαλ πάζαλ κεκάζεθε

δ Γηαιεθηηθή ζεαλζξψπηλε

Έηζη ν νξζφδνμνο πηζηφο βηψλεη ζηε ζπζρέηηζε ησλ δχν γλψζεσλ-ζνθηψλ κία δηαιεθηηθή

ζεαλζξψπηλε Γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηε ρξηζηνινγηθή νξνινγία εθάζηε γλψζηο ηειεί ηα

εαπηήο θηλνχκελε ελ ηνηο ηδίνηο απηήο φξνηο ηε θαη ιφγνηο Θάζε γλψζε δειαδή (πξέπεη λα)

κέλεη θαη λα θηλείηαη ζηα φξηά ηεο Ρίζεηαη δειαδή πξφβιεκα νξίσλ γηα θάζε γλψζε Ζ

ππέξβαζε ησλ νξίσλ απηψλ νδεγεί ζηε ζχγρπζε ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπο θαη ηειηθά ζηε

ζχγθξνπζε ηνπο Γξεγφξηνο ν Θενιφγνο νχθνπλ αηηκαζηένλ ηελ παίδεπζε επεί νχησ δνθεί

ηηζηλ Ν ίδηνο φκσο ζην Β ζενινγηθφ Ιφγν ηνπ δίλεη θαη ηα φξηα θάζε ζνθίαο Ν αξραίνο ζνθφο

(=Ξιάησλ ζηνλ Ρίκαην) -δειψλεη ν Γξεγφξηνο- έιεγε ζεφλ λνήζαη κελ ραιεπφλ θξάζαη δε

αδχλαηνλ Ν ρξηζηηαλφο φκσο Έιιελαο (ν Γξεγφξηνο) θαηαλνεί φηη ζεφλ θξάζαη κελ αδχλαηνλ

λνήζαη δε αδπλαηψηεξνλ Ήδε δειαδή ν Ξιάησλ επηζεκαίλεη ηα φξηα ηνπ αλζξψπηλνπ

ιφγνπ θαη γη απηφ δελ ππάξρεη ξαζηνλαιηζκφο ζηελ αξραία ειιεληθή θηινζνθία Ν

αλαγελλεκέλνο φκσο ζηελ άθηηζηε ζεία Σάξε Γξεγφξηνο δηαηξαλψλεη ηελ αδπλακία ππέξβαζεο απηψλ

ησλνξίσλ θαη ηε ζχιιεςε ηνπ Αθηίζηνπ κε ηε βνήζεηα ησλ νξγάλσλ γλψζεο θαη έθθξαζεο ηνπ θηηζηνχ

Νη άγηνη Ξαηέξεο ππεξακχλνληαη ηεο (νξζήο ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ) ρξήζεο ηεο επηζηήκεο θαη παηδείαο Ιέεη ν

Ρε δηάθξηζε θαη ηεξάξρεζε ζπγρξφλσο ησλ δχν γλψζεσλ έρεη επηζεκάλεη ν Κ Βαζίιεηνο Ξίζηηο

εγείζζσ ησλ πεξί Θενχ ιφγσλ πίζηηο θαη κε απφδεημηο Ξίζηηο ε ππέξ ηαο ινγηθάο κεζφδνπο ηελ ςπρήλ

εηο ζπγθαηάζεζηλ έιθνπζα πίζηηο νχρ ε γεσκεηξηθαίο αλάγθαηο άιι ε ηαίο ηνπ Ξλεχκαηνο ελεξγείαηο

εγγηλνκέλε [] Θαη φισο εη ε πίζηηο ειπηδνκέλσλ εζηίλ ππφζηαζηο πξαγκάησλ θαη έιεγρνο νπ

βιεπνκέλσλ κε θηινλείθεη ηδείλ ήδε ηα καθξάλ απνθείκελα κεδέ ηα ειπηδφκελα ακθίβνια θαηαζηήζεο

δηα ην κήπσο απηψλ δχλαζζαη θαηά ηελ γλψζηλ εμάπηεζζαη (PG 30104 Β105 Β)

Ν ίδηνο ν Κ Βαζίιεηνο δίλεη ζηελ Δμαήκεξν ηνπ (ΟG 29 3-208) θιαζζηθφ παξάδεηγκα νξζφδνμεο

ρξήζεο ησλ επηζηεκνληθψλ γλψζεσλ Απνθξνχεη ηηο θνζκνινγηθέο ζεσξίεο ησλ θηινζφθσλ (πεξί

αησληφηεηαο θαη απζχπαξθηνπ ηνπ θφζκνπ) πξνρσξεί δε ζηε ζχλζεζε ησλ βηβιηθψλ θαη επηζηεκνληθψλ

δεδνκέλσλ κέζσ κηαο ζπλερνχο ππέξβαζεο ηεο επηζηήκεο Αλαηξψληαο δε ηηο πιηζηηθέο ζεσξίεο θαη ηηο

αηξεηηθέο δηδαζθαιίεο πεξλά ζηε ζενινγηθή (άιι φρη κεηαθπζηθή) εξκελεία Θεληξηθφ κήλπκα ηνπ

έξγνπ είλαη φηη είλαη αδχλαηε ε ινγηθή ζηήξημε ηνπ δφγκαηνο (επηζηε- κνθάλεηα) Ρν δφγκα αλήθεη ζε

άιιε ζθαίξα είλαη ππέξινγν επηζηεκνληθφ ζηα φξηα κηαο άιιεο γλψζεο Ζ ρξήζε ηνπ

δφγκαηνο ζηελ ελδνθνζκηθή γλψζε νδεγεί ζηε κεηαβνιή ηεο επηζηήκεο ζε κεηαθπζηθή ελψ ε ρξήζε

ηεο ινγηθήο ζην ρψξν ηεο πίζηεο απνδεηθλχεη ηελ αδπλακία θαη ζρεηηθφηεηα ηεο Γελ ππάξρεη

ζπλεπψο θαλέλα πίζηεπε θαη κε εξεχλα ζηελ νξζφδνμε γλσζηνινγία αιιά θάζε γλσζηηθφο ρψξνο εξεπλάηαη κε ηηο δηθέο ηνπ- επηζηεκνληθέο θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο-πξνυπνζέζεηο

Ζ ηξαγηθφηεξε έθθξαζε ηεο αιινηξησκέλεο ρξηζηηαλνζχλεο είλαη ε εθθιεζηαζηηθή αληηκεηψπηζε ζηε

Γχζε ηνπ Γαιηιαίνπ ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζζεί ε πεξίπησζε σο ππέξβαζε νξίσλ

δηθαηνδνζίαο αλ δελ ήηαλ θάηη ζνβαξφηεξν ζχγρπζε ησλ νξίσλ ησλ γλψζεσλ θαη ζχγθξνπζε

ηνπο Γεγνλφο φκσο είλαη φηη ε απψιεηα ηεο άλσ ζνθίαο ζηε Γχζε θαη ηνπ ηξφπνπ απφθηεζεο ηεο

κεηέβαιε ηε δηάλνηα ζε φξγαλν ζείαο θαη αλζξψπηλεο ζνθίαο Σξεζηκνπνηνχκελε δε ε δηάλνηα

ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο νδεγεί αλαπφθεπθηα ζηελ απφξξηςε ηνπ ππεξθπζηθνχ σο αθαηαλφεηνπ ε

ρξήζε ηεο δε ζην ρψξν ηεο πίζηεο είλαη δπλαηφλ λα απνξξίςεη ηελ επηζηήκε φηαλ ζεσξείηαη αληίζεηε

πξνο ηελ πίζηε Ρελ ίδηα λννηξνπία βέβαηα πξνδίδεη ε απφξξηςε ηνπ θνπεξλίθεηνπ ζπζηήκαηνο ζηελ

θαζ εκάο Αλαηνιή (1794-1821) θαη ηελ ίδηα απψιεηα ησλ θξηηεξίσλ Ρε revanche ηεο θαηαδίθεο ηνπ

Γαιηιαίνπ ζα πάξεη ε επηζηήκε ζην πξφζσπν ηνπ Γαξβίλνπ κε ηε ζεσξία ηεο εμειίμεσο

ε Κεηαθέλσζε ηνπ δπηηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ ζηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή

Κε ηελ εκθάληζε ηνπ Γηαθσηηζκνχ ζηε Γχζε θινλίζζεθαλ ηα ζεκέιηα ηνπ ακεηάβιεηνπ ζηε

κεηαθπζηθή νλ-ηνινγία Γηφηη ε επηζηήκε βεβαίσζε φηη απηφ ην ακεηάβιεην δελ ππάξρεη (βι Ξαλ

Θνλδχιε Ζ θξηηηθή ηεο κεηαθπζηθήο ζηε λεφηεξε ζθέςε Απφ ηνλ φςηκν Κεζαίσλα σο ην ηέινο ηνπ

Γηαθσηηζκνχ Αζήλα 1983) Κε ηελ πηψζε δε ηεο Κεηαθπζηθήο έπεζε θαη ε εζηθή αθνχ δηαιχζεθαλ ηα

δήζελ κεηαθπζηθά ζεκέιηα ηεο Γελ ππάξρνπλ άιισζηε απνδείμεηο ή ελδείμεηο γηα χπαξμε ακεηάβιεησλ

θξηηεξίσλ ηνπ λφκνπ θαη ηεο εζηθήο Ζ Νξζνδνμία γη απηφ δελ κηιά γηα εζηθή πξνζαξκνγή

δειαδή ζε λνκηθνχο- εζηθνχο θαλφλεο αιιά γηα ήζνο σο θαξπφ ηεο παξνπζίαο ηνπ Αγίνπ

Ξλεχκαηνο κέζα ζηνλ άλζξσπν (Γαι 5 22 έ) Ν επξσπατθφο δηαθσηηζκφο ζπληζηά πάιε εκπεηξηζκνχ θαη κεηαθπζηθήο (αξηζηνηειηθήο) Νη δηαθσηηζηέο είλαη philosophes αιιά θαη rationalists

Νη Έιιελεο δηαθσηηζηέο κε πξψην ηνλ παηξηάξρε ηνπο Aδ Θνξαή ήζαλ ζηε ζενινγία κεηαθπζηθνί

θαη κεηέθεξαλ ηε ζχγθξνπζε εκπεηξηζηψλ-κεηαθπζηθψλ ζηελ Διιάδα Νη νξζφδνμνη φκσο εζπραζηέο

ηνπ Αγίνπ ξνπο νη Θνιιπβάδεο παξέκελαλ ζηε ζενινγηθή ηνπο κέζνδν εκπεηξηζηέο Πηνλ Θνξαή

θπξίσο νθείιεηαη ε εηζαγσγή ηεο κεηαθπζηθήο (ηνπ ζηνραζκνχ) ζηε ζενινγία ιατθή θαη Αθαδεκατθή Γη

απηφ ν Θνξαήο έγηλε ε απζεληία ηφζν ησλ Αθαδεκατθψλ ζενιφγσλ καο φζν θαη ησλ επζεβηζηηθψλ

ιατθψλ θηλεκάησλ Απηφ ζεκαίλεη φηη έπαπζε ε λήςε (θάζαξζε) λα ζεσξείηαη πξνυπφζεζε ηεο

ζενιφγεζεο ηε ζέζε ηεο δε έιαβε ε ζρνιαζηηθή παηδεία Νη Ξαηέξεο ζεσξνχληαη έηζη θηιφζνθνη

(θπξίσο λενπιαησληθνί φπσο ν Απγνπζηίλνο) κε θνηλσληθή δξάζε Απηφ έγηλε ην πξφηππν ησλ

επζεβηζηψλ ηνπ ρψξνπ καο ν εζπραζκφο απνξξίπηεηαη σο ζθνηαδηζκφο Ζ δήζελ πξννδεπηηθφηεηα ηνπ

Θνξαή ζπλίζηαηαη ζην φηη ήηαλ ππνζηεξηθηήο ηεο θαιβηληθήο ρξήζεο ηεο κεηαθπζηθήο θαη φρη ηεο παπηθήο Πηα ζενινγηθά ηνπ έξγα είλαη έληνλνο ν θαιβηληθφο επζεβηζκφο (εζηθηζκφο) ηνπ

Ζ παηεξηθή φκσο Νξζνδνμία είλαη αληηκεηαθπζηθή δηφηη αλαδεηεί ζπλερψο ηελ εκπεηξηθή

laquoβεβαηφηεηαraquo κε ηε ρξήζε ηεο εζπραζηηθήο κεζφδνπ Γη απηφ θαη ν εζπραζκφο ησλ

Θνιιπβάδσλ είλαη εκπεηξηθφο-επηζηεκνληθφο Νξζφο ιφγνο γηα ηνλ άγην Ληθφδεκν ηνλ

Αγηνξείηε είλαη ν εκπεηξηθφο ιφγνο Γελ πξέπεη γη απηφ λα παξαπιαλά ε απνινγεηηθή κέζνδφο

ηνπο πνπ επεξεάδεηαη απφ ην πλεχκα ηεο επνρήο ηνπο θαη εκθαλίδεη ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπ

κεηαθπζηθνπ θνπληακεληαιηζκνχ Ρν Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ Αγίνπ Ληθνδήκνπ φπσο θαη ηα

θεξπγκαηηθά θείκελα ηνπ Ξαξίνπ κε θνξχθσζε ηε Φηινθαιία (γηα ηελ έθδνζε ηεο νπνίαο

ζπλεξγάζηεθαλ νη θνξπθαίνη Θνιιπβάδεο Καθάξηνο Λνηαξάο Ληθφδεκνο Αγηνξείηεο θαη Αζαλάζηνο Ξάξηνο) θαλεξψλνπλ ηελ εζπραζηηθή θηινθαιηθή ζπλείδεζή ηνπο θαη ηελ αζθεηηθή βησηή ηνπο

Νη πξνυπνζέζεηο απηέο ησλ Θνιιπβάδσλ-εζπραζηψλ ηνπ 18νπ αηψλα είλαη εκθαλείο ζηνλ ηξφπν κε

ηνλ νπνίν δέρνληαη ηελ επηζηεκνληθή πξφνδν ηεο Γχζεο Ν Δπγέληνο Βνχιγαξεο είλαη κελ θξηηηθφο

άιια γεληθά αλνηθηφο ζηελ επηζηήκε θαη ζεηηθφο κε παηεξηθή δηάζεζε Νη Θνιιπβάδεο απνδέρνληαη

επηζηεκνληθέο ζέζεηο (πρ ηηο λεψηεξεο ζεσξίεο πεξί ιεηηνπξγίαο ηεο θαξδηάο ν Ληθφδεκνο ζην

Ππκβνπιεπηηθφ ηνπ Δγρεηξίδην) Ν Αζαλάζηνο Ξάξηνο δελ πνιεκάεη ηελ επηζηήκε θαζαπηή αιιά ηε

ρξήζε ηεο απφ ηνπο δπηηθφπιεθηνπο δηαθσηηζηέο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ Ρελ επηζηήκε ζεσξνχλ

έξγν ηνπ Θενχ θαη πξνζθνξά πξνο ηνλ άλζξσπν γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο δσήο ηνπ Ζ ρξήζε φκσο ηεο

επηζηήκεο ζε κηα κεηαθπζηθή πνιεκηθή θαηά ηεο πίζηεο φπσο έγηλε ζηε Γχζε θαη κεηαθέξζεθε ζηελ

Αλαηνιή νξζά πνιεκείηαη απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο ζενιφγνπο καο ην 18ν θαη 19ν αηψλα Ρν ιάζνο δε

έγθεηηαη ζηελ πιεπξά ησλ Διιήλσλ δηαθσηηζηψλ νη νπνίνη κε έρνληαο ζρέζε κε ηελ παηεξηθή

ζεψξεζε ηεο γλψζεο κνινλφηη θιεξηθνί νη πεξηζζφηεξνη ή κνλαρνί κεηαθέξνπλ ζην ρψξν

καο ηελ ελδνεπξσπαΐθή ζχγθξνπζε κεηαθπζηθψλ-εκπεηξηζηψλ θζάλνληαο λα νκηινχλ πεξί

αλνξζνινγηθήο ζξεζθείαο ελψ ε παηεξηθή Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ δηαθξίλεη ζπλάκα ην ινγηθφ απφ ην ππέξινγν

Ρν πξφβιεκα ηεο ζχγθξνπζεο πίζηεο θαη επηζηήκεο πέξα απφ ηε ζχγρπζε ησλ γλψζεσλ έρεη σο αηηία

θαη ηελ ηδενινγηθνπνίεζε ησλ δχν φςεσλ ηεο γλψζεο Σξηζηηαληθά πξνέθπςε έηζη κηα λνζεξή

απνινγεηηθή (Έιιελαο θαζεγεηήο ηεο Απνινγεηηθήο πξνέηεηλε πξηλ απφ ρξφληα καζεκαηηθή απφδεημε

πεξί ηεο ππάξμεσο ηνπ Θενχ) Θάπνηε ιεζκνλείηαη ν αμησκαηηθφο ιφγνο φηη ε επηζηήκε είλαη

εγθισβηζκέλε ζηα φξηα ηεο θζνξάο θαη δελ κπνξεί λα ππεξβεί ηε ινγηθή ηεο θζνξάο Ζ έπαξζε ησλ

επηζηεκφλσλ (ν θ Θ Ενπξάξηο έρεη πεη πνιχ νξζά φηη ε επηζηήκε είλαη ν παηδηζκφο ησλ ελήιηθσλ)

νδεγεί ζην ζεηηθηζκφ θαη ηνλ νηθνλνκηζκφ απνιπηνπνηεκέλα κεγέζε Νξζφδνμα φκσο απηφο ν

δπαιηζκφο δελ είλαη απηνλφεηνο Ρίπνηε δελ απνθιείεη ηε ζπλχπαξμε πίζηεο θαη επηζηήκεο φηαλ

ε πίζηε δελ είλαη θαληαζηψδεο κεηαθπζηθή θαη ε Δπηζηήκε δελ λνζεχεη ην ζεηηθφ ηεο ραξαθηήξα κε ηε ρξήζε ηεο κεηαθπζηθήο

Πηελ αιιεινθαηαλφεζε επηζηήκεο θαη πίζηεο βνήζα θαη ε ζεκεξηλή επηζηεκνληθή γιψζζα Ζ γιψζζα

ηεο ζενινγίαο είλαη απφ ηε θπζε ηεο εηθνλνινγηθή αθνχ είλαη αδχλαηε ε ηαχηηζε ζεκαίλνληνο θαη

ζεκαηλφκελνπ (απνθαηηζκφο) Ζ επηζηήκε εμ αιινχ (ζχγρξνλε θπζηθή) ιεηηνπξγεί απνθαηηθά αξρή

ηεο απξνζδηνξηζηίαο (απνθαηηζκφο ηεο επηζηήκεο) Ζ επηζηξνθή ζπλεπψο ζηελ παηεξηθφηεηα βνεζά

ζηελ ππέξβαζε ηεο ζχγθξνπζεο (βι Σξ Γηαλλαξά Ξεξηερφκελν θαη έξγν ηεο Απνινγεηηθήο ζήκεξα

Αζήλα 1975)

Ζ αλαγλψξηζε ησλ νξίσλ ησλ δχν γλψζεσλ (θηηζηνχ θαη Αθηίζηνπ) θαη ε ρξήζε ηνπ θαηάιιεινπ γηα

ηελ θαζεκία απφ απηέο νξγάλνπ είλαη ζηνηρείν ηεο παηεξηθήο Νξζνδνμίαο ε νπνία ηεξαξρεί ηελ θάησ ή

έμσ ζνθία ζηελ άλσ ή ζεία γλψζε Αληίζεηα ε ζχγρπζε ηνπο δηαησλίδεη ηηο εθαηέξσζελ

παξεξκελείεο θαη ζπληεξεί ηε ζχγθξνπζή ηνπο Κηα Δθθιεζία πνχ επηκέλεη ζηε κεηαθπζηθή

ζενιφγεζε ζα αλαγθάδεηαη λα απνθαζηζηά ζπλερψο θάπνην Γαιηιαίν αιιά θαη κηα Δπηζηήκε πνχ

αγλνεί ηα φξηά ηεο ζα αιινηξηψλεηαη ζε κεηαθπζηθή θαη ζα αζρνιείηαη κε ηελ χπαξμε ηνπ Θενχ ή ηελ απφξξηςε ηνπ Καξμ - Καξμηζκφο)

Έξεπλα γηα ηηο επαθέο Νξζνδφμσλ θαη αιινπίζησλ

Ν Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεη

Πεβ Λαππάθηνπ θαη Αγ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

Απομαγνηηοθώνηζη ειζηγήζευρ ζηο Διοπθόδοξο Σςνέδπιο ηηρ

Θεζζαλονίκηρ laquoΟικοςμενιζμόρ Γένεζη-Πποζδοκίερ-Διατεύζειρraquo (20-24 Σεπηεμβπίος 2004)

Απνκαγλεηνθψλεζε Θ Α

Ζ επίδξαζε μέλσλ ζξεζθεηψλ θαη αηξέζεσλ είλαη εκθαλήο ζηνπο ηξφπνπο θαη ζηηο εθθξάζεηο

αθφκα θαη Νξζνδφμσλ ζενιφγσλ Θαη απηφ ην άξζξν ηνπ ζεβ Ηεξνζένπ βάδεη πνιιά

πξάγκαηα ζηε ζέζε ηνπ γηα λα δηνξζψλνπκε φινη καο ηηο ειιείςεηο καο θαη λα

ζπγρξνληδφκαζηε κε ηνπο αγίνπο Ξαηέξεο θαη φρη κε πιάλεο

Ζ εηζήγεζε ηελ νπνία αλέιαβα λα αλαπηχμσ ζηελ αγάπε ζαο είλαη laquoΝ Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεηraquo Θαη ηελ πξνζδηφξηζα laquoελ ηε πξάμεηraquo ήηνη ζηελ ζενινγία θαη ζηελ άζθεζε

Δίλαη γλσζηφ φηη ε Νξζφδνμε Δθθιεζία είλαη θαη ιέγεηαη laquoΟικοςμενικήraquo δηφηη απιψλεηαη ζε

νιφθιεξε ηελ νηθνπκέλε θαη έρεη φιε ηελ θαζνιηθή αιήζεηα Ν φξνο laquoΝηθνπκεληθήraquo

ζπλδέεηαη κε ηνλ φξν laquoΘαζνιηθήraquo αθνχ φπσο νκνινγνχκε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ε

Δθθιεζία είλαη laquoΚία Αγία Θαζνιηθή θαη Απνζηνιηθήraquo Ν φξνο φκσο laquoΝηθνπκεληθήraquo δελ

ηαπηίδεηαη κε ηνλ φξν laquoΟικοςμενιζηικήraquo θαη επνκέλσο πθίζηαηαη κεγάιε δηαθνξά κεηαμχ

laquoΝηθνπκεληθήο Δθθιεζίαοraquo θαη ιεγφκελεο laquoΝηθνπκεληζηηθήο Δθθιεζίαοraquo αθνχ ε ηειεπηαία δηαθξίλεηαη απφ ηηο ιεγφκελεο θαη γλσζηέο αξρέο ηνπ Οικοςμενιζμού

Γειαδή γχξσ απφ ην ζέκα απηφ ππάξρνπλ ελ ζπληνκία κεξηθέο ζεσξίεο πνπ

ραξαθηεξίδνπλ ην ηη είλαη Νηθνπκεληζκφο φπσο είλαη ε πξψηε ζεσξία ε ιεγνκέλε laquoζεσξία

ησλ θιάδσλraquo κηα άιιε είλαη ε ζεσξία ηνπ Νηθνπκεληζκνχ πνπ ιέγεηαη laquoβαπηηζκαηηθή

ζενινγίαraquo κηα άιιε ζεσξία πνπ εθθξάδεη ηνλ Νηθνπκεληζκφ είλαη ε ιεγφκελε

laquoπεξηεθηηθφηεηαraquo είλαη αθφκε ν laquoδηαρξηζηηαληθφο δνγκαηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo θαη επίζεο είλαη θαη ν ιεγφκελνο laquoδηαζξεζθεπηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo

Δίλαη θαλεξφ φηη κε ηέηνηεο ζεσξίεο επηδηψθεηαη ε δεκηνπξγία κηαο Νηθνπκεληζηηθήο

Δθθιεζίαο θαη ζηε πξαγκαηηθφηεηα εθθξάδεηαη έλαο δνγκαηηθφο κηληκαιηζκφο θαη κηα

ζρεηηθνπνίεζε ηεο Νξζνδφμνπ Ξίζηεσο θαη βέβαηα αλαηξείηαη ε απνθαιππηηθή αιήζεηα ηνπ

Σξηζηνχ πνπ παξακέλεη ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία θαη πνπ είλαη ην αιεζηλφ Πψκα ηνπ Σξηζηνχ θαη Θνηλσλία Θεψζεσο

Πηε ζπλέρεηα αθνχ παξαθάκςσ φια απηά ζα ήζεια λα παξνπζηάζσ έλα ζνβαξφ ζεκείν

ήηνη πψο βηψλεηαη ρσξίο λα γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ηνπο πνιινχο ζηελ πξάμε ν

Νηθνπκεληζκφο κέζα ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία κε κία εληαία ζενινγία θαη‟ αξράο θαη κε κία

εληαία αζθεηηθή έπεηηα πνπ ζηε βάζε ηνπο δελ είλαη νξζφδνμε εζπραζηηθή παηεξηθή αιιά ζρνιαζηηθή λνεζηαξρηθή θαη εζηθηζηηθή

1) Ν Νηθνπκεληζκφο ζηε ζενινγία

Ζ ζενινγία κεηαμχ Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Ξαπηζκνχ θαη Ξξνηεζηαληηζκνχ δηαθέξεη ζε

βαζηθά ζεκεία ηφζν σο πξνο ηελ κέζνδν ζενινγήζεσο φζν θαη πξνο ηα απνηειέζκαηά ηεο Ζ

νξζφδνμε ζενινγία είλαη ε ζενινγία ησλ Ξξνθεηψλ ησλ Απνζηφισλ ησλ Ξαηέξσλ ησλ

Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ είλαη ε εζπραζηηθή ζενινγία πνπ είλαη εκπεηξηθή θαη απνθαιππηηθή

είλαη μέθεξη ηεο Αθηίζηνπ Σάξηηνο ηνπ Θενχ ελψ ε παπηθή ζενινγία είλαη ζρνιαζηηθή πνπ

θέληξν έρεη ηε ινγηθή θαη ην ζηνραζκφ Απηφ ζπκβαίλεη θαη ζηε δηαθνξά κεηαμχ Νξζνδφμνπ

αηνκηζκφο (σθειηκηζκφο) θνηλσληθά Ζ επδαηκνλία ζα απνβεί ην βαζηθφ αίηεκα ηνπ επξσπαίνπ

αλζξψπνπ ζεκειησκέλε ζενινγηθά ζηε ζρνιαζηηθή ζενινγία ηνπ κεζαίσλα Ν λνκηλαιηζκφο (δπαιηζκφο

δειαδή) είλαη ην ππφβαζξν ηεο επηζηεκνληθήο αλάπηπμεο ηνπ επξσπατθνχ θφζκνπ ησλ ζεηηθψλ δειαδή επηζηεκψλ

Ζ θαζ εκάο Αλαηνιή (ηζηνξηθή ζπλέρεηα ηεο Οσκαλίαο ή απηνθξαηνξίαο ηεο Λέαο Οψκεο) είρε άιιε

πλεπκαηηθή εμέιημε Πηα πξφζσπα ησλ πλεπκαηηθψλ εγεηψλ ηεο (Άγησλ) - θαη φζσλ ηνπο

αθνινπζνχζαλ- έκεηλε πηζηή ζηελ πξνθεηηθή- απνζηνιηθή-παηεξηθή παξάδνζε πνχ βξίζθεηαη ζηνπο

αληίπνδεο ηνπ ζρνιαζηηθηζκνχ θαη φισλ ησλ ηζηνξηθνπλεπκαηηθψλ εμειίμεσλ ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ

Πηελ Αλαηνιή επηθξαηεί πάληα ν εζπραζκφο (ε ξαρνθνθαιηά ηεο παηεξηθήο παξάδνζεο) δειαδή ε

αζθεηηθή-εκπεηξηθή κεηνρή ζηελ Αιήζεηα σο θνηλσλία κε ην Άθηηζην Γηαηεξείηαη ε πίζηε ζηε

δπλαηφηεηα έλσζεο Θενχ θαη θφζκνπ (άθηηζηνπ θαη θηηζηνχ) ελδντζηνξηθά Απηφ φκσο ζεκαίλεη

απφξξηςε θάζε είδνπο δπαιηζκνχ Κέζα ζ απηφ ην πιαίζην αλαπηχρζεθαλ νη επηζηήκεο ζην Βπδάληην Οσκαλία ζην βαζκφ θπζηθά πνχ αλαπηχρζεθαλ

Ζ επηζηεκνληθή επαλάζηαζε ηνπ 17νπ αηψλα ζηε Γπηηθή Δπξψπε ζπλέβαιε ζηε δηάζηαζε ησλ ρψξσλ

πίζηεο θαη γλψζεο κε απφιεμε ηελ αθφινπζε αμησκαηηθή αξρή απφ ηε λέα θηινζνθία (ζεηηθή)

γίλνληαη δεθηέο κφλν νη αιήζεηεο πνχ επηβεβαηψλνληαη απφ ηνλ νξζφ ιφγν ηελ

απνιπηνπνηεκέλε πηα απζεληία ηεο δπηηθήο ζθέςεο (λνεζηαξρία) Νη αιήζεηεο απηέο είλαη Ζ

χπαξμε Θενχ ςπρήο αξεηήο αζαλαζίαο θξίζεο Ζ απνδνρή ηνπο βέβαηα έρεη ρψξα κφλν ζην

ζετζηηθφ δηαθσηηζκφ αθνχ ππάξρεη παξάιιεια θαη ν αζετζκφο σο δνκηθφ ζηνηρείν ηεο λεψηεξεο

ζθέςεο Ρα εθθιεζηαζηηθά φκσο δφγκαηα απνξξίπηνληαη ινγηθά (πρ ηξηαδηθφηεηα Θενχ ελζάξθσζε

ελ Σξηζηψ ζσηεξία θηφ) Ξξφθεηηαη γηα ηε θπζηθή (ινγηθή) ζξεζθεία πνχ απφ πιεπξάο

παηεξηθφηεηαο φρη κφλν δελ δηαθέξεη απφ ηελ αζεΐα άιι είλαη ε ρεηξφηεξε κνξθή ηεο Ζ απφξξηςε ηεο πίζηεο είλαη ιηγφηεξν επηθίλδπλε απφ ηε δηαζηξέβισζή ηεο

β Γηπιή γλσζηνινγία

Δηπψζεθε φκσο φηη ζηελ Αλαηνιή ε αληίζεζε πηζηεο- επηζηήκεο είλαη ςεπδνπξφβιεκα Γηαηί Γηφηη ε

γλσζηνινγία ζηελ Αλαηνιή πξνζδηνξίδεηαη απφ ην γλσξηδφκελν αληηθείκελν ην νπνίν είλαη δηπιφ

άρηηζην θαη θηηζηφ Άθηηζην είλαη (κφλν) ν Ρξηαδηθφο Θεφο ηνπ φπνηνπ ε ηξηαδηθφηεηα δελ νξίδεηαη

κεηαθπζηθά άιια γλσξίδεηαη εκπεηξηθά Θηηζηφ είλαη ην ζχκπαλ (ή ηα ζχκπαληα) ζην νπνίν

πξαγκαηψλεηαη ε χπαξμε καο Ξίζηε είλαη ε γλψζε ηνπ αθηίζηνπ θαη επηζηήκε είλαη ε γλψζε

ηνπ θηηζηνχ Ξξφθεηηαη ζπλεπψο γηα δχν δηαθνξεηηθέο γλψζεηο θάζε κία απφ ηηο νπνηεο έρεη ηε κέζνδν θαη ην φξγαλν ηεο

Ν πηζηφο θηλνχκελνο ζην ρψξν ηεο ππεξθπζηθήο γλψζεο ή γλψζεο ηνπ αθηίζηνπ δελ θαιείηαη λα

κάζεη θάηη (κεηαθπζηθά) ή λα απνδερζεί θάηη (ινγηθά) αιιά λα πάζεη θάηη θνηλσλψληαο καδί ηνπ

Απηφ ζπληειείηαη κε ηελ έληαμε ηνπ ν έλαλ ηξφπν δσήο (κέζνδνο) πνχ νδεγεί ζηε ζεία γλψζε Δδψ

αθξηβψο ηεθκεξηψλεηαη ε απνζηνιή ηεο Δθθιεζίαο σο ζψκαηνο Σξηζηνχ ν ιφγνο χπαξμεο

ηεο ζηνλ θφζκν Νξζά έρεη ιερζεί φηη αλ εκθαληδφηαλ γηα πξψηε θνξά ν Σξηζηηαληζκφο ζηελ

επνρή καο ζα έπαηξλε ηε κνξθή ελφο ζεξαπεπηεξίνπλνζνθνκείνπ γηα ηελ απν-θαηάζηαζε

ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ αλζξψπνπ σο ςπρνζσκαηηθνχ φληνο Γη΄ απηφ νλνκάδεη ηελ Δθθιεζία Ν

Η Σξπ-ζφζηνκνο ηαηξείνλ πλεπκαηηθφλ (πλεπκαηηθφ λνζνθνκείν) Ζ ππεξθπζηθή-ζενινγηθή γλψζε

λνείηαη νξζφδνμα σο πάζνοπάζεκα σο κεηνρή-θνηλσλία κε ηελ ππεξβαηηθή κελ αιι φρη απξφζηηε

πξνζσπηθή Αιήζεηα ην Άθηηζην θαη φρη σο κάζεκα Ζ ρξηζηηαληθή πίζηε έηζη δελ είλαη

αθεξεκέλε (ζεσξεηηθή) παξαδνρή κεηαθπζηθψλ αιεζεηψλ άιι εκπεηξηθή ζέα ηνπ φλησο

Όληνο ηεο πεξνπζίνπ Ρξηάδνο Έηζη φκσο γίλεηαη θαηαλνεηφ γηαηί ζηελ Νξζνδνμία

απζεληία είλαη ε εκπεηξία ηεο κεηνρήο ζην Άθηηζην σο ζέα ηνπ Άθηηζηνπ (ζέσζε-δνμαζκφο)

θαη φρη ηα θείκελα νη Γξαθέο (ην δφγκα sola scriptura είλαη πξνηεζηαληηθφ δειαδή δπηηθφ) Ζ

πξφηαμε ησλ θεηκέλσλ - δείγκα ζξεζθεηνπνίεζεο ηεο πίζηεο- νδεγεί ζηελ ηδενινγηθνπνίεζή

ηνπο θαη θαη νχζίαλ ζηελ εηδσινπνίεζε ησλ θεηκέλσλ δειαδή ηελ απνιπηνπνίεζή ηνπο (Funtamentalismus)κε φιεο ηηο επλφεηεο ζπλέπεηεο

Ξξνυπφζεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο γλψζεο ηνπ Άθηηζηνπ γηα ηελ Νξζνδνμία είλαη ε απφξξηςε θάζε

αλαινγίαο (entis ή fidei) ζηε ζπλάληεζε θαη ζρέζε θηηζηνχ-Αθηίζηνπ Θαηά ηνλ Η Γακαζθελφ πνχ

ζπλνςίδεη θαη ζην ζεκείν απηφ ηελ πξνεγνχκελε παηεξηθή παξάδνζε Αδχλαηνλ επξεζήλαη ελ ηε

θηίζεη εηθφλα απαξαιιάθησο ελ εαπηή ηνλ ηξφπνλ ηεο αγίαο Ρξηάδνο παξαδεηθλχνπζαλ Ρν γαξ

θηηζηφλ θαη ζχλζεηνλ θαη ξεπζηφλ θαη πεξηγξαπηφλ θαη ζρήκα έρνλ θαη θζαξηφλ πψο ζαθψο

δειψζεη ηελ πάλησλ ηνχησλ απειιαγκέλελ ππεξνχζηνλ ζείαλ νπζίαλ (ΟG 94 82124)

Κεηά απφ απηά γίλεηαη θαλεξφ γηαηί ε παηδεία (ζρνιηθή) θαη ε θηινζνθία εηδηθφηεξα δελ

ζπληζηνχλ ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πξνυπφζεζε ηεο ζενγλσζίαο Γίπια ζηνλ παλεπηζηήκνλα

Κέγα Βαζίιεην (+379) ηηκάηαη σο Κέγαο ν άζνθνο (θαηά θφζκν) άιι εμίζνπ θάηνρνο ηεο άλσ (ζείαο)

ζνθίαο (γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ) Αληψληνο (+350) Ξαξέθθιηζε (νδπλεξή γηα ηε Γχζε) ζην ζεκείν απηφ

ζπληζηά ν Η Απγνπζηίλνο (+430) αγλνψληαο ηε γξαθηθή θαη παηεξηθή γλσζηνινγία θαη λενπιαησληθφο

ζηελ νπζία Κε ην αμίσκα ηνπ credo ut intelligam (πηζηεχσ γηα λα θαηαλνήζσ) έζεζε ηελ αξρή φηη

κε ηελ πίζηε νδεγείηαη ν άλζξσπνο ζηε ινγηθή ζχιιεςε ηεο Απνθάιπςεο

Έηζη φκσο δίλεηαη πξνηεξαηφηεηα ζηε δηάλνηα πνπ εθιακβάλεηαη σο γλσζηηθφ φξγαλν ηφζν ζηε

θπζηθή φζν θαη ζηελ ππεξθπζηθή γλψζε Ν Θεφο λνείηαη σο αληηθείκελν γλσζηηθφ πνχ

ζπιιακβάλεηαη απφ ηε δηάλνηα ηνπ αλ-ζξψπνπ φπσο ζπιιακβάλεηαη ην θπζηθφ γλσζηηθφ

αληηθείκελν ηεο Κεηά ηνλ Απγνπζηίλν ην επφκελν βήκα (κε ηελ παξέκβαζε ηνπ Θσκά Αθηλάηε

+1274) ζα θάλεη ν Θαξηέζηνο (+1650) κε ην δηθφ ηνπ αμίσκα cogito ergo sum (ζθέπηνκαη αξά ππάξρσ) κε ην φπνην δηαθεξχζζεηαη ε δηάλνηα σο θχξην ζπζηαηηθφ ηεο χπαξμεο

γ 0η δχν γλψζεηο

Ζ άξζε ηεο (θαηλνκεληθήο) αληηλνκίαο ζην ρψξν ηεο γλσζηνινγίαο επηηπγράλεηαη αγηνγξαθηθά-

παηεξηθά κε ηε ζαθή δηάθξηζε δχν γλψζεσλζνθηψλ ηεο ζείαο ή άλσ θαη ηεο θάησ ή

ζχξαζελ Ζ πξψηε είλαη ππεξθπζηθή ελψ ε δεχηεξε ε θπζηθή γλψζε πνχ αληαπνθξίλεηαη ζηε ζαθή

δηάθξηζε Αθηίζηνπ θαη θηηζηνχ Θενχ θαη θηίζεο Νη δχν απηέο γλψζεηο απαηηνχλ θαη δχν γλσζηηθέο κεζφδνπο

Κέζνδνο ηεο ζεηαο ζνθίαο-γλψζεο είλαη ε θαξδηαθή θνηλσλία ηνπ αλζξψπνπ κε ην Άθηηζην ε

νπνία ζπληειείηαη κε ηελ παξνπζία ηεο άθηηζηεο ελέξγεηαο ηνπ Ρξηαδηθνχ Θενχ κέζα ζηελ

θαξδηά Κέζνδνο ηεο ελδνθνζκηθήο ζνθίαο-γλψζεο είλαη ε επηζηήκε ε νπνία ιεηηνπξγεί κε ηελ

άζθεζε ηεο δηαλνεηηθήοινγηθήο δχλακεο ηνπ αλζξψπνπ Νξζφδνμα νη δχν γλψζεηο θαη νη κέζνδνη ηνπο ηεξαξρνχληαη

Ζ κέζνδνο ηεο ππεξθπζηθήο γλσζηνινγίαο νλνκάδεηαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε η ζ ς σ α ζ μ ό ρ θαη

ηαπηίδεηαη κε ηε λήςε-θάζαξζε ηεο θαξδηάο Ν εζπραζκφο ηαπηίδεηαη κε ηελ Νξζνδνμία Νξζνδνμία

έμσ απφ ηελ εζπραζηηθή πξάμε είλαη παηεξηθά αδηαλφεηε Ν εζπραζκφο ζηελ νπζία ηνπ είλαη

αζθεηηθή-ζεξαπεπηηθή αγσγή θάζαξζε ηεο θαξδηάο απφ ηα πάζε γηα ηελ αλαδσπχξεζε ηεο λνεξήο

ιεηηνπξγίαο κέζα ζηελ θαξδηά Ξξέπεη εδψ λα ζεκεησζεί φηη ε κέζνδνο ηνπ εζπραζκνχ σο

ζεξαπεπηηθή αγσγή είλαη θαζαξά επηζηεκνληθή-ζεηηθή Γη απηφ θαη ε ζενινγία ππφ ηηο νξζέο

πξνυπνζέζεηο αλήθεη ζηηο ζεηηθέο επηζηήκεο (π Η Οσκαλίδεο) Ζ θαηάηαμε ηεο παλεπηζηεκηαθά

απφ ην 12ν αη ζηηο ζεσξεηηθέο επηζηήκεο νθείιεηαη ζηε κεηαβνιή ηεο ζενινγίαο ζηε Γχζε ζε

κεηαθπζηθή ζνη ζπλεπψο αλαηνιηθνί απνξξίπηνπλ ηε ζενινγία θαλεξψλνπλ ηνλ εθδπηηθηζκφ ηνπο

δηφηη ζηελ νπζία θαηαδηθάδνπλ θαη απνξξίπηνπλ έλα παξακφξθσκα (θαξηθαηνχξα) πνχ εθιακβάλεηαη σο

ζενινγία Ξνηα φκσο είλαη παηεξηθά ε ζενινγηθή ιεηηνπξγία Ήδε ζηελ Αγία Γξαθή ππάξρεη ε δηάθξηζε

πλεχκαηνο (ηνπ αλζξψπνπ) θαη δηαλνίαο (ιφγνπ) Ρν πλεχκα (πξβι πλεπκαηηθφο άλζξσπνο) παηεξηθά

νλνκάδεηαη λνπο γηα ηε δηάθξηζή ηνπ απφ ην (άγην) Ξλεχκα Ρν πλεχκα ν λνπο είλαη ν νθζαικφο ηεο

ςπρήο (πξβι Καηζ 622 έ)

Ξηψζε ρξηζηηαληθά ζεσξείηαη ε αδξαλνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ λνπ ν νπνίνο ζηε θπζηθή ηνπ

θαηάζηαζε βξίζθεηαη κέζα ζηελ θαξδηά θαη είλαη πιήξεο ράξηηνο (άθηηζηεο ελέξγεηαο) θαη ιέγεηαη γη

απηφ λαφο Θενχ δηφηη ην Ξλεχκα ηνπ Θενχ πξνζεχρεηαη αδηάιεηπηα κέζα ζ απηφλ (αέλαε κλήκε

ηνπ Θενχ) Απηή είλαη ε αξρή ηεο ζέσζεο (δνμαζκνχ) (Γηα ηε ζεκαζία απηψλ ησλ φξσλ θαη ηε

ιεηηνπξγία ηνπο ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε βι ην ζπνπδαίν βηβιίν ηνπ π Ηεξνζένπ Βιάρνπ - Κεηξνπ Λαππάθηνπ- Κηθξά είζνδνο ζηελ νξζφδνμε πλεπκαηηθφηεηα Αζήλα 1992)

Λνεξή ιεηηνπξγία νλνκάδεηαη ε ιεηηνπξγία ηνπ λνπ κέζα ζηελ θαξδηά θαη είλαη ε πλεπκαηηθή

ιεηηνπξγία ηεο θαξδηάο παξάιιεια κε ηε θπζηθή ηεο ιεηηνπξγία (αληιία αίκαηνο) (Δηδηθή

αλάιπζε φισλ απηψλ βι ζην Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ άγ Ληθνδήκνπ ηνπ Αγηνξείηε ζην βηβιίν

ηνπ π Ηεξνζένπ Βιάρνπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986 θαη ζηελ εηζαγσγή ηνπ βηβιίνπ ηνπ π Ησ Οσκαλίδε Ρν πξνπαηνξηθφ ακάξηεκα Αζήλα 1989)

Λνεξή ιεηηνπξγία είλαη έλα κλεκνληθφ ζχζηεκα πνχ ππάξρεη παξάιιεια κε ην θπηηαξηθφ θαη ην

εγθεθαιηθφ Ρα δχν ηειεπηαία είλαη γλσζηά θαη αληρλεχζηκα απφ ηελ αλζξψπηλε επηζηήκε ην πξψην

φκσο δελ κπνξεί λα ην ζπιιάβεη ηαλ θζάζεη ν άλζξσπνο ζην θσηηζκφ ηνπ αγίνπ Ξλεχκαηνο (λαφο

Θενχ) κεηαβάιιεηαη ε bdquoςηιή- εμσηεξηθή πίζηε (πηζηφηεηα ζην ιφγν ηνπ Θενχ) ζε ελδηάζεηε -

εζσηεξηθή βεβαηφηεηα αθνχ ν Θεφο (ή άθηηζηε Δλέξγεηά Ρνπ) νξάηαη (ζενπηία) Ρφηε κεηαβάιιεηαη θαη ε

ηδηνηειήο αγάπε ζε αληδηνηειή θαη γίλεηαη δπλαηή ε δφκεζε αιεζηλψλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ

εξεηδνκέλσλ ζηελ αληδηνηειή ακνηβαηφηεηα (ζπζία γηα ηνλ άιιν) θαη φρη ζηελ ηδηνηειή δηεθδίθεζε

αηνκηθψλ δηθαησκάησλ θαηά ην πλεχκα ηεο δπηηθνεπξσπατθήο θνηλσλίαο

Έηζη θαηαλννχληαη θάπνηα ζεκαληηθά ζπλαθφινπζα

Θαη αξράο φηη ν Σξηζηηαληζκφο ζηελ απζεληηθφηεηα ηνπ είλαη ππέξβαζε ηεο ζξεζθείαο θαη

θάζε έλλνηαο ζξεζθεπηηθήο θαζεθνληνινγίαο Ζ Νξζνδνμία εμάιινπ δελ κπνξεί λα λνεζεί σο

απνδνρή θάπνησλ αξρψλ-αιεζεηψλ άλσζελ επηβαιινκέλσλ Απηή είλαη ε κε νξζφδνμε εθδνρή ησλ

δνγκάησλ (απφιπηεο αξρέο-αιήζεηεο επηβαιιφκελεο) Ρα λνήκαηα ζηελ Νξζνδνμία ειέγρνληαη κε ηελ

εκπεηξηθή επαθξίβσζή ηνπο (παξαηήξεζε-πείξακα) Ν δηαιεθηηθφο-λνεζηαξρηθφο ζηνραζκφο πεξί ζενινγίαο φπσο θαη ν δνγκαηηζκφο είλαη μέλα ζηελ απζεληηθή νξζφδνμε παξάδνζε

Γη απηφ ειέρζε φηη ε Νξζνδνμία είλαη θάηη αληίζηνηρν πξνο ηηο ζεηηθέο επηζηήκεο Γηφηη θαη ζ απηήλ ε

πξνηεξαηφηεηα δελ δίλεηαη ζηα θείκελα-βηβιία αιιά ζηελ παξαηήξεζε θαη ην πείξακα Ξείξακα είλαη ε

δηαδηθαζία ηεο λήςεο (πλεπκαηηθή δσή) θαη παξαηήξεζε ε ζέα δηα ηνπ θσηηζκνχ θαη ηνπ δνμαζκνχ

(ζέσζεο)

Ν επηζηήκσλ-θαζεγεηήο ηεο γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ είλαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε ν Γέξνληαο-

πλεπκαηηθφο θαζεγεηήο (πξβι ηε θξάζε θαζεγεηήο ηεο εξήκνπ γηα ηνπο κεγάινπο αζθεηέο) Ζ

θαηαγξαθή ηεο γλψζεο -θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο- πξνυπνζέηεη ηελ εκπεηξηθή γλψζε ηνπ θαηλνκέλνπ

Πην ζεκείν δε απηφ ζεκειηψλεηαη ε νξζνδνμνπαηεξηθή εξκελεπηηθή Νη Άγηνη (άλδξεο θαη γπλαίθεο)

γίλνληαη εξκελεπηέο απζεληηθνί ηεο Γξαθήο (δειαδή ησλ εκπεηξηψλ ησλ Ξξνθεηψλ θαη ησλ

Απνζηφισλ) δηφηη είλαη εμίζνπ κε απηνχο ζεφπλεπζηνη κέηνρνη ησλ ίδησλ κε απηνχο εκπεηξηψλ Ρν ίδην

θαη ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο κνλφ ν εηδηθφο θαηαλνεί ηηο έξεπλεο άιισλ εηδηθψλ ηνπ ίδηνπ ρψξνπ Ζ

απνδνρή ησλ πνξηζκάησλ ελφο επηζηεκνληθνχ θιάδνπ απφ ηνπο κε εηδηθνχο (=ηνχο κε δπλακέλνπο λα

ειέγμνπλ πεηξακαηηθά ηελ εξεπλά ησλ εηδηθψλ) γίλεηαη κε βάζε ηελ εκπηζηνζχλε ζηελ αμηνπηζηία ησλ εηδηθψλ

Γηαθνξεηηθά δελ ζα κπνξνχζε λα ππάξμεη πξφνδνο ζηελ επηζηήκε Ρν ίδην ζπκβαίλεη θαη ζηελ

επηζηήκε ηεο πίζηεο Κε ηελ ίδηα εκπηζηνζχλε γίλεηαη θαη εθεί δεθηή ε εκπεηξηθή γλψζε ησλ Αγίσλ

(Ξξνθεηψλ Απνζηφισλ Ξαηέξσλ θαη Κεηέξσλ φισλ ησλ αηψλσλ) Κε βάζε απηή ηελ απνδείμηκε

εκπεηξία ιεηηνπξγνχλ ε αγηνπαηεξηθή παξάδνζε θαη νη Πχλνδνη (νηθνπκεληθέο) ηεο Δθθιεζίαο Σσξίο

ζενπκέλνπο (ζεφπηεο) δελ ππάξρεη νηθνπκεληθή ζχλνδνο Απφ απηή ηε ζρέζε πξνθχπηεη ε (νξζφδνμε) ζεκαζία ηνπ δφγκαηνο Ζ νξζφδνμε πίζηε είλαη ηφζν δνγκαηηθή φζν θαη ε επηζηήκε

Θαη φζνη θάλνπλ ιφγν γηα πξνθαηάιεςε ζην ρψξν ηεο πίζηεο δελ ζα πξέπεη λα ιεζκνλνχλ

ην ιφγν ηνπ Marc Bloch φηη θαη θάζε επηζηεκνληθή εξεπλά είλαη εμ αξρήο πξνθαηεηιεκκέλε δηφηη δηαθνξεηηθά δελ ζα ήηαλ δπλαηή ε έξεπλα Ρν ίδην θαη ε πίζηε

Ζ Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ (ζνθηψλ) ησλ κεζφδσλ θαη ησλ νξγάλσλ ηνπο απνθεχγεη θάζε ζχγρπζε κεηαμχ ηνπο αιιά θαη θάζε ζχγθξνπζε

Κφλν εθεί νπνχ έρνπλ ραζεί νη πξνυπνζέζεηο θαη ε νπζία ηνπ Σξηζηηαληζκνχ κέλεη αλνηθηφο

ν δξφκνο πξνο ηε ζχγ-ρπζε θαη ηε ζχγθξνπζε Νξζφδνμα φκσο ιεηηνπξγνχλ θαη θάπνηεο παξάινγεο

αλαινγίεο φπσο ιρ ε δπλαηφηεηα λα είλαη θαλείο θνξπθή επηζηεκνληθά θαη λήπηνο πλεπκαηηθά (ζηε

Θεία γλψζε) Ή ην αληίζηξνθνmiddot λα είλαη κέγαο ζηε Θεία γλψζε θαη ηειείσο αγξάκκαηνο ζηελ αλζξψπηλε

ζνθία (Κ Αληψληνο θα) Ρίπνηε δελ απνθιείεη φκσο ηε δπλαηφηεηα θαηνρήο θαη ησλ δχν ζνθηψλ-

γλψζεσλ φπσο ζπκβαίλεη ζηνπο Κεγάινπο Ξαηέξεο (θαη Κεηέξεο) ηεο Δθθιεζίαο Απηφ ςάιιεη ε

Δθθιεζία (25 Λνεκβξίνπ) γηα ηε κεγάιε καζεκαηηθφ ηνπ 3νπ αη αγία Αηθαηεξίλε ηε ζνθή σο θάηνρν

θαη ησλ δχν γλψζεσλ Ρελ εθ Θενχ ζνθίαλ ιαβνχζα παηδηφζελ ε Κάξηπο θαη ηελ έμσ θαιψο ζνθίαλ πάζαλ κεκάζεθε

δ Γηαιεθηηθή ζεαλζξψπηλε

Έηζη ν νξζφδνμνο πηζηφο βηψλεη ζηε ζπζρέηηζε ησλ δχν γλψζεσλ-ζνθηψλ κία δηαιεθηηθή

ζεαλζξψπηλε Γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηε ρξηζηνινγηθή νξνινγία εθάζηε γλψζηο ηειεί ηα

εαπηήο θηλνχκελε ελ ηνηο ηδίνηο απηήο φξνηο ηε θαη ιφγνηο Θάζε γλψζε δειαδή (πξέπεη λα)

κέλεη θαη λα θηλείηαη ζηα φξηά ηεο Ρίζεηαη δειαδή πξφβιεκα νξίσλ γηα θάζε γλψζε Ζ

ππέξβαζε ησλ νξίσλ απηψλ νδεγεί ζηε ζχγρπζε ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπο θαη ηειηθά ζηε

ζχγθξνπζε ηνπο Γξεγφξηνο ν Θενιφγνο νχθνπλ αηηκαζηένλ ηελ παίδεπζε επεί νχησ δνθεί

ηηζηλ Ν ίδηνο φκσο ζην Β ζενινγηθφ Ιφγν ηνπ δίλεη θαη ηα φξηα θάζε ζνθίαο Ν αξραίνο ζνθφο

(=Ξιάησλ ζηνλ Ρίκαην) -δειψλεη ν Γξεγφξηνο- έιεγε ζεφλ λνήζαη κελ ραιεπφλ θξάζαη δε

αδχλαηνλ Ν ρξηζηηαλφο φκσο Έιιελαο (ν Γξεγφξηνο) θαηαλνεί φηη ζεφλ θξάζαη κελ αδχλαηνλ

λνήζαη δε αδπλαηψηεξνλ Ήδε δειαδή ν Ξιάησλ επηζεκαίλεη ηα φξηα ηνπ αλζξψπηλνπ

ιφγνπ θαη γη απηφ δελ ππάξρεη ξαζηνλαιηζκφο ζηελ αξραία ειιεληθή θηινζνθία Ν

αλαγελλεκέλνο φκσο ζηελ άθηηζηε ζεία Σάξε Γξεγφξηνο δηαηξαλψλεη ηελ αδπλακία ππέξβαζεο απηψλ

ησλνξίσλ θαη ηε ζχιιεςε ηνπ Αθηίζηνπ κε ηε βνήζεηα ησλ νξγάλσλ γλψζεο θαη έθθξαζεο ηνπ θηηζηνχ

Νη άγηνη Ξαηέξεο ππεξακχλνληαη ηεο (νξζήο ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ) ρξήζεο ηεο επηζηήκεο θαη παηδείαο Ιέεη ν

Ρε δηάθξηζε θαη ηεξάξρεζε ζπγρξφλσο ησλ δχν γλψζεσλ έρεη επηζεκάλεη ν Κ Βαζίιεηνο Ξίζηηο

εγείζζσ ησλ πεξί Θενχ ιφγσλ πίζηηο θαη κε απφδεημηο Ξίζηηο ε ππέξ ηαο ινγηθάο κεζφδνπο ηελ ςπρήλ

εηο ζπγθαηάζεζηλ έιθνπζα πίζηηο νχρ ε γεσκεηξηθαίο αλάγθαηο άιι ε ηαίο ηνπ Ξλεχκαηνο ελεξγείαηο

εγγηλνκέλε [] Θαη φισο εη ε πίζηηο ειπηδνκέλσλ εζηίλ ππφζηαζηο πξαγκάησλ θαη έιεγρνο νπ

βιεπνκέλσλ κε θηινλείθεη ηδείλ ήδε ηα καθξάλ απνθείκελα κεδέ ηα ειπηδφκελα ακθίβνια θαηαζηήζεο

δηα ην κήπσο απηψλ δχλαζζαη θαηά ηελ γλψζηλ εμάπηεζζαη (PG 30104 Β105 Β)

Ν ίδηνο ν Κ Βαζίιεηνο δίλεη ζηελ Δμαήκεξν ηνπ (ΟG 29 3-208) θιαζζηθφ παξάδεηγκα νξζφδνμεο

ρξήζεο ησλ επηζηεκνληθψλ γλψζεσλ Απνθξνχεη ηηο θνζκνινγηθέο ζεσξίεο ησλ θηινζφθσλ (πεξί

αησληφηεηαο θαη απζχπαξθηνπ ηνπ θφζκνπ) πξνρσξεί δε ζηε ζχλζεζε ησλ βηβιηθψλ θαη επηζηεκνληθψλ

δεδνκέλσλ κέζσ κηαο ζπλερνχο ππέξβαζεο ηεο επηζηήκεο Αλαηξψληαο δε ηηο πιηζηηθέο ζεσξίεο θαη ηηο

αηξεηηθέο δηδαζθαιίεο πεξλά ζηε ζενινγηθή (άιι φρη κεηαθπζηθή) εξκελεία Θεληξηθφ κήλπκα ηνπ

έξγνπ είλαη φηη είλαη αδχλαηε ε ινγηθή ζηήξημε ηνπ δφγκαηνο (επηζηε- κνθάλεηα) Ρν δφγκα αλήθεη ζε

άιιε ζθαίξα είλαη ππέξινγν επηζηεκνληθφ ζηα φξηα κηαο άιιεο γλψζεο Ζ ρξήζε ηνπ

δφγκαηνο ζηελ ελδνθνζκηθή γλψζε νδεγεί ζηε κεηαβνιή ηεο επηζηήκεο ζε κεηαθπζηθή ελψ ε ρξήζε

ηεο ινγηθήο ζην ρψξν ηεο πίζηεο απνδεηθλχεη ηελ αδπλακία θαη ζρεηηθφηεηα ηεο Γελ ππάξρεη

ζπλεπψο θαλέλα πίζηεπε θαη κε εξεχλα ζηελ νξζφδνμε γλσζηνινγία αιιά θάζε γλσζηηθφο ρψξνο εξεπλάηαη κε ηηο δηθέο ηνπ- επηζηεκνληθέο θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο-πξνυπνζέζεηο

Ζ ηξαγηθφηεξε έθθξαζε ηεο αιινηξησκέλεο ρξηζηηαλνζχλεο είλαη ε εθθιεζηαζηηθή αληηκεηψπηζε ζηε

Γχζε ηνπ Γαιηιαίνπ ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζζεί ε πεξίπησζε σο ππέξβαζε νξίσλ

δηθαηνδνζίαο αλ δελ ήηαλ θάηη ζνβαξφηεξν ζχγρπζε ησλ νξίσλ ησλ γλψζεσλ θαη ζχγθξνπζε

ηνπο Γεγνλφο φκσο είλαη φηη ε απψιεηα ηεο άλσ ζνθίαο ζηε Γχζε θαη ηνπ ηξφπνπ απφθηεζεο ηεο

κεηέβαιε ηε δηάλνηα ζε φξγαλν ζείαο θαη αλζξψπηλεο ζνθίαο Σξεζηκνπνηνχκελε δε ε δηάλνηα

ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο νδεγεί αλαπφθεπθηα ζηελ απφξξηςε ηνπ ππεξθπζηθνχ σο αθαηαλφεηνπ ε

ρξήζε ηεο δε ζην ρψξν ηεο πίζηεο είλαη δπλαηφλ λα απνξξίςεη ηελ επηζηήκε φηαλ ζεσξείηαη αληίζεηε

πξνο ηελ πίζηε Ρελ ίδηα λννηξνπία βέβαηα πξνδίδεη ε απφξξηςε ηνπ θνπεξλίθεηνπ ζπζηήκαηνο ζηελ

θαζ εκάο Αλαηνιή (1794-1821) θαη ηελ ίδηα απψιεηα ησλ θξηηεξίσλ Ρε revanche ηεο θαηαδίθεο ηνπ

Γαιηιαίνπ ζα πάξεη ε επηζηήκε ζην πξφζσπν ηνπ Γαξβίλνπ κε ηε ζεσξία ηεο εμειίμεσο

ε Κεηαθέλσζε ηνπ δπηηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ ζηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή

Κε ηελ εκθάληζε ηνπ Γηαθσηηζκνχ ζηε Γχζε θινλίζζεθαλ ηα ζεκέιηα ηνπ ακεηάβιεηνπ ζηε

κεηαθπζηθή νλ-ηνινγία Γηφηη ε επηζηήκε βεβαίσζε φηη απηφ ην ακεηάβιεην δελ ππάξρεη (βι Ξαλ

Θνλδχιε Ζ θξηηηθή ηεο κεηαθπζηθήο ζηε λεφηεξε ζθέςε Απφ ηνλ φςηκν Κεζαίσλα σο ην ηέινο ηνπ

Γηαθσηηζκνχ Αζήλα 1983) Κε ηελ πηψζε δε ηεο Κεηαθπζηθήο έπεζε θαη ε εζηθή αθνχ δηαιχζεθαλ ηα

δήζελ κεηαθπζηθά ζεκέιηα ηεο Γελ ππάξρνπλ άιισζηε απνδείμεηο ή ελδείμεηο γηα χπαξμε ακεηάβιεησλ

θξηηεξίσλ ηνπ λφκνπ θαη ηεο εζηθήο Ζ Νξζνδνμία γη απηφ δελ κηιά γηα εζηθή πξνζαξκνγή

δειαδή ζε λνκηθνχο- εζηθνχο θαλφλεο αιιά γηα ήζνο σο θαξπφ ηεο παξνπζίαο ηνπ Αγίνπ

Ξλεχκαηνο κέζα ζηνλ άλζξσπν (Γαι 5 22 έ) Ν επξσπατθφο δηαθσηηζκφο ζπληζηά πάιε εκπεηξηζκνχ θαη κεηαθπζηθήο (αξηζηνηειηθήο) Νη δηαθσηηζηέο είλαη philosophes αιιά θαη rationalists

Νη Έιιελεο δηαθσηηζηέο κε πξψην ηνλ παηξηάξρε ηνπο Aδ Θνξαή ήζαλ ζηε ζενινγία κεηαθπζηθνί

θαη κεηέθεξαλ ηε ζχγθξνπζε εκπεηξηζηψλ-κεηαθπζηθψλ ζηελ Διιάδα Νη νξζφδνμνη φκσο εζπραζηέο

ηνπ Αγίνπ ξνπο νη Θνιιπβάδεο παξέκελαλ ζηε ζενινγηθή ηνπο κέζνδν εκπεηξηζηέο Πηνλ Θνξαή

θπξίσο νθείιεηαη ε εηζαγσγή ηεο κεηαθπζηθήο (ηνπ ζηνραζκνχ) ζηε ζενινγία ιατθή θαη Αθαδεκατθή Γη

απηφ ν Θνξαήο έγηλε ε απζεληία ηφζν ησλ Αθαδεκατθψλ ζενιφγσλ καο φζν θαη ησλ επζεβηζηηθψλ

ιατθψλ θηλεκάησλ Απηφ ζεκαίλεη φηη έπαπζε ε λήςε (θάζαξζε) λα ζεσξείηαη πξνυπφζεζε ηεο

ζενιφγεζεο ηε ζέζε ηεο δε έιαβε ε ζρνιαζηηθή παηδεία Νη Ξαηέξεο ζεσξνχληαη έηζη θηιφζνθνη

(θπξίσο λενπιαησληθνί φπσο ν Απγνπζηίλνο) κε θνηλσληθή δξάζε Απηφ έγηλε ην πξφηππν ησλ

επζεβηζηψλ ηνπ ρψξνπ καο ν εζπραζκφο απνξξίπηεηαη σο ζθνηαδηζκφο Ζ δήζελ πξννδεπηηθφηεηα ηνπ

Θνξαή ζπλίζηαηαη ζην φηη ήηαλ ππνζηεξηθηήο ηεο θαιβηληθήο ρξήζεο ηεο κεηαθπζηθήο θαη φρη ηεο παπηθήο Πηα ζενινγηθά ηνπ έξγα είλαη έληνλνο ν θαιβηληθφο επζεβηζκφο (εζηθηζκφο) ηνπ

Ζ παηεξηθή φκσο Νξζνδνμία είλαη αληηκεηαθπζηθή δηφηη αλαδεηεί ζπλερψο ηελ εκπεηξηθή

laquoβεβαηφηεηαraquo κε ηε ρξήζε ηεο εζπραζηηθήο κεζφδνπ Γη απηφ θαη ν εζπραζκφο ησλ

Θνιιπβάδσλ είλαη εκπεηξηθφο-επηζηεκνληθφο Νξζφο ιφγνο γηα ηνλ άγην Ληθφδεκν ηνλ

Αγηνξείηε είλαη ν εκπεηξηθφο ιφγνο Γελ πξέπεη γη απηφ λα παξαπιαλά ε απνινγεηηθή κέζνδφο

ηνπο πνπ επεξεάδεηαη απφ ην πλεχκα ηεο επνρήο ηνπο θαη εκθαλίδεη ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπ

κεηαθπζηθνπ θνπληακεληαιηζκνχ Ρν Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ Αγίνπ Ληθνδήκνπ φπσο θαη ηα

θεξπγκαηηθά θείκελα ηνπ Ξαξίνπ κε θνξχθσζε ηε Φηινθαιία (γηα ηελ έθδνζε ηεο νπνίαο

ζπλεξγάζηεθαλ νη θνξπθαίνη Θνιιπβάδεο Καθάξηνο Λνηαξάο Ληθφδεκνο Αγηνξείηεο θαη Αζαλάζηνο Ξάξηνο) θαλεξψλνπλ ηελ εζπραζηηθή θηινθαιηθή ζπλείδεζή ηνπο θαη ηελ αζθεηηθή βησηή ηνπο

Νη πξνυπνζέζεηο απηέο ησλ Θνιιπβάδσλ-εζπραζηψλ ηνπ 18νπ αηψλα είλαη εκθαλείο ζηνλ ηξφπν κε

ηνλ νπνίν δέρνληαη ηελ επηζηεκνληθή πξφνδν ηεο Γχζεο Ν Δπγέληνο Βνχιγαξεο είλαη κελ θξηηηθφο

άιια γεληθά αλνηθηφο ζηελ επηζηήκε θαη ζεηηθφο κε παηεξηθή δηάζεζε Νη Θνιιπβάδεο απνδέρνληαη

επηζηεκνληθέο ζέζεηο (πρ ηηο λεψηεξεο ζεσξίεο πεξί ιεηηνπξγίαο ηεο θαξδηάο ν Ληθφδεκνο ζην

Ππκβνπιεπηηθφ ηνπ Δγρεηξίδην) Ν Αζαλάζηνο Ξάξηνο δελ πνιεκάεη ηελ επηζηήκε θαζαπηή αιιά ηε

ρξήζε ηεο απφ ηνπο δπηηθφπιεθηνπο δηαθσηηζηέο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ Ρελ επηζηήκε ζεσξνχλ

έξγν ηνπ Θενχ θαη πξνζθνξά πξνο ηνλ άλζξσπν γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο δσήο ηνπ Ζ ρξήζε φκσο ηεο

επηζηήκεο ζε κηα κεηαθπζηθή πνιεκηθή θαηά ηεο πίζηεο φπσο έγηλε ζηε Γχζε θαη κεηαθέξζεθε ζηελ

Αλαηνιή νξζά πνιεκείηαη απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο ζενιφγνπο καο ην 18ν θαη 19ν αηψλα Ρν ιάζνο δε

έγθεηηαη ζηελ πιεπξά ησλ Διιήλσλ δηαθσηηζηψλ νη νπνίνη κε έρνληαο ζρέζε κε ηελ παηεξηθή

ζεψξεζε ηεο γλψζεο κνινλφηη θιεξηθνί νη πεξηζζφηεξνη ή κνλαρνί κεηαθέξνπλ ζην ρψξν

καο ηελ ελδνεπξσπαΐθή ζχγθξνπζε κεηαθπζηθψλ-εκπεηξηζηψλ θζάλνληαο λα νκηινχλ πεξί

αλνξζνινγηθήο ζξεζθείαο ελψ ε παηεξηθή Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ δηαθξίλεη ζπλάκα ην ινγηθφ απφ ην ππέξινγν

Ρν πξφβιεκα ηεο ζχγθξνπζεο πίζηεο θαη επηζηήκεο πέξα απφ ηε ζχγρπζε ησλ γλψζεσλ έρεη σο αηηία

θαη ηελ ηδενινγηθνπνίεζε ησλ δχν φςεσλ ηεο γλψζεο Σξηζηηαληθά πξνέθπςε έηζη κηα λνζεξή

απνινγεηηθή (Έιιελαο θαζεγεηήο ηεο Απνινγεηηθήο πξνέηεηλε πξηλ απφ ρξφληα καζεκαηηθή απφδεημε

πεξί ηεο ππάξμεσο ηνπ Θενχ) Θάπνηε ιεζκνλείηαη ν αμησκαηηθφο ιφγνο φηη ε επηζηήκε είλαη

εγθισβηζκέλε ζηα φξηα ηεο θζνξάο θαη δελ κπνξεί λα ππεξβεί ηε ινγηθή ηεο θζνξάο Ζ έπαξζε ησλ

επηζηεκφλσλ (ν θ Θ Ενπξάξηο έρεη πεη πνιχ νξζά φηη ε επηζηήκε είλαη ν παηδηζκφο ησλ ελήιηθσλ)

νδεγεί ζην ζεηηθηζκφ θαη ηνλ νηθνλνκηζκφ απνιπηνπνηεκέλα κεγέζε Νξζφδνμα φκσο απηφο ν

δπαιηζκφο δελ είλαη απηνλφεηνο Ρίπνηε δελ απνθιείεη ηε ζπλχπαξμε πίζηεο θαη επηζηήκεο φηαλ

ε πίζηε δελ είλαη θαληαζηψδεο κεηαθπζηθή θαη ε Δπηζηήκε δελ λνζεχεη ην ζεηηθφ ηεο ραξαθηήξα κε ηε ρξήζε ηεο κεηαθπζηθήο

Πηελ αιιεινθαηαλφεζε επηζηήκεο θαη πίζηεο βνήζα θαη ε ζεκεξηλή επηζηεκνληθή γιψζζα Ζ γιψζζα

ηεο ζενινγίαο είλαη απφ ηε θπζε ηεο εηθνλνινγηθή αθνχ είλαη αδχλαηε ε ηαχηηζε ζεκαίλνληνο θαη

ζεκαηλφκελνπ (απνθαηηζκφο) Ζ επηζηήκε εμ αιινχ (ζχγρξνλε θπζηθή) ιεηηνπξγεί απνθαηηθά αξρή

ηεο απξνζδηνξηζηίαο (απνθαηηζκφο ηεο επηζηήκεο) Ζ επηζηξνθή ζπλεπψο ζηελ παηεξηθφηεηα βνεζά

ζηελ ππέξβαζε ηεο ζχγθξνπζεο (βι Σξ Γηαλλαξά Ξεξηερφκελν θαη έξγν ηεο Απνινγεηηθήο ζήκεξα

Αζήλα 1975)

Ζ αλαγλψξηζε ησλ νξίσλ ησλ δχν γλψζεσλ (θηηζηνχ θαη Αθηίζηνπ) θαη ε ρξήζε ηνπ θαηάιιεινπ γηα

ηελ θαζεκία απφ απηέο νξγάλνπ είλαη ζηνηρείν ηεο παηεξηθήο Νξζνδνμίαο ε νπνία ηεξαξρεί ηελ θάησ ή

έμσ ζνθία ζηελ άλσ ή ζεία γλψζε Αληίζεηα ε ζχγρπζε ηνπο δηαησλίδεη ηηο εθαηέξσζελ

παξεξκελείεο θαη ζπληεξεί ηε ζχγθξνπζή ηνπο Κηα Δθθιεζία πνχ επηκέλεη ζηε κεηαθπζηθή

ζενιφγεζε ζα αλαγθάδεηαη λα απνθαζηζηά ζπλερψο θάπνην Γαιηιαίν αιιά θαη κηα Δπηζηήκε πνχ

αγλνεί ηα φξηά ηεο ζα αιινηξηψλεηαη ζε κεηαθπζηθή θαη ζα αζρνιείηαη κε ηελ χπαξμε ηνπ Θενχ ή ηελ απφξξηςε ηνπ Καξμ - Καξμηζκφο)

Έξεπλα γηα ηηο επαθέο Νξζνδφμσλ θαη αιινπίζησλ

Ν Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεη

Πεβ Λαππάθηνπ θαη Αγ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

Απομαγνηηοθώνηζη ειζηγήζευρ ζηο Διοπθόδοξο Σςνέδπιο ηηρ

Θεζζαλονίκηρ laquoΟικοςμενιζμόρ Γένεζη-Πποζδοκίερ-Διατεύζειρraquo (20-24 Σεπηεμβπίος 2004)

Απνκαγλεηνθψλεζε Θ Α

Ζ επίδξαζε μέλσλ ζξεζθεηψλ θαη αηξέζεσλ είλαη εκθαλήο ζηνπο ηξφπνπο θαη ζηηο εθθξάζεηο

αθφκα θαη Νξζνδφμσλ ζενιφγσλ Θαη απηφ ην άξζξν ηνπ ζεβ Ηεξνζένπ βάδεη πνιιά

πξάγκαηα ζηε ζέζε ηνπ γηα λα δηνξζψλνπκε φινη καο ηηο ειιείςεηο καο θαη λα

ζπγρξνληδφκαζηε κε ηνπο αγίνπο Ξαηέξεο θαη φρη κε πιάλεο

Ζ εηζήγεζε ηελ νπνία αλέιαβα λα αλαπηχμσ ζηελ αγάπε ζαο είλαη laquoΝ Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεηraquo Θαη ηελ πξνζδηφξηζα laquoελ ηε πξάμεηraquo ήηνη ζηελ ζενινγία θαη ζηελ άζθεζε

Δίλαη γλσζηφ φηη ε Νξζφδνμε Δθθιεζία είλαη θαη ιέγεηαη laquoΟικοςμενικήraquo δηφηη απιψλεηαη ζε

νιφθιεξε ηελ νηθνπκέλε θαη έρεη φιε ηελ θαζνιηθή αιήζεηα Ν φξνο laquoΝηθνπκεληθήraquo

ζπλδέεηαη κε ηνλ φξν laquoΘαζνιηθήraquo αθνχ φπσο νκνινγνχκε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ε

Δθθιεζία είλαη laquoΚία Αγία Θαζνιηθή θαη Απνζηνιηθήraquo Ν φξνο φκσο laquoΝηθνπκεληθήraquo δελ

ηαπηίδεηαη κε ηνλ φξν laquoΟικοςμενιζηικήraquo θαη επνκέλσο πθίζηαηαη κεγάιε δηαθνξά κεηαμχ

laquoΝηθνπκεληθήο Δθθιεζίαοraquo θαη ιεγφκελεο laquoΝηθνπκεληζηηθήο Δθθιεζίαοraquo αθνχ ε ηειεπηαία δηαθξίλεηαη απφ ηηο ιεγφκελεο θαη γλσζηέο αξρέο ηνπ Οικοςμενιζμού

Γειαδή γχξσ απφ ην ζέκα απηφ ππάξρνπλ ελ ζπληνκία κεξηθέο ζεσξίεο πνπ

ραξαθηεξίδνπλ ην ηη είλαη Νηθνπκεληζκφο φπσο είλαη ε πξψηε ζεσξία ε ιεγνκέλε laquoζεσξία

ησλ θιάδσλraquo κηα άιιε είλαη ε ζεσξία ηνπ Νηθνπκεληζκνχ πνπ ιέγεηαη laquoβαπηηζκαηηθή

ζενινγίαraquo κηα άιιε ζεσξία πνπ εθθξάδεη ηνλ Νηθνπκεληζκφ είλαη ε ιεγφκελε

laquoπεξηεθηηθφηεηαraquo είλαη αθφκε ν laquoδηαρξηζηηαληθφο δνγκαηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo θαη επίζεο είλαη θαη ν ιεγφκελνο laquoδηαζξεζθεπηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo

Δίλαη θαλεξφ φηη κε ηέηνηεο ζεσξίεο επηδηψθεηαη ε δεκηνπξγία κηαο Νηθνπκεληζηηθήο

Δθθιεζίαο θαη ζηε πξαγκαηηθφηεηα εθθξάδεηαη έλαο δνγκαηηθφο κηληκαιηζκφο θαη κηα

ζρεηηθνπνίεζε ηεο Νξζνδφμνπ Ξίζηεσο θαη βέβαηα αλαηξείηαη ε απνθαιππηηθή αιήζεηα ηνπ

Σξηζηνχ πνπ παξακέλεη ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία θαη πνπ είλαη ην αιεζηλφ Πψκα ηνπ Σξηζηνχ θαη Θνηλσλία Θεψζεσο

Πηε ζπλέρεηα αθνχ παξαθάκςσ φια απηά ζα ήζεια λα παξνπζηάζσ έλα ζνβαξφ ζεκείν

ήηνη πψο βηψλεηαη ρσξίο λα γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ηνπο πνιινχο ζηελ πξάμε ν

Νηθνπκεληζκφο κέζα ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία κε κία εληαία ζενινγία θαη‟ αξράο θαη κε κία

εληαία αζθεηηθή έπεηηα πνπ ζηε βάζε ηνπο δελ είλαη νξζφδνμε εζπραζηηθή παηεξηθή αιιά ζρνιαζηηθή λνεζηαξρηθή θαη εζηθηζηηθή

1) Ν Νηθνπκεληζκφο ζηε ζενινγία

Ζ ζενινγία κεηαμχ Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Ξαπηζκνχ θαη Ξξνηεζηαληηζκνχ δηαθέξεη ζε

βαζηθά ζεκεία ηφζν σο πξνο ηελ κέζνδν ζενινγήζεσο φζν θαη πξνο ηα απνηειέζκαηά ηεο Ζ

νξζφδνμε ζενινγία είλαη ε ζενινγία ησλ Ξξνθεηψλ ησλ Απνζηφισλ ησλ Ξαηέξσλ ησλ

Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ είλαη ε εζπραζηηθή ζενινγία πνπ είλαη εκπεηξηθή θαη απνθαιππηηθή

είλαη μέθεξη ηεο Αθηίζηνπ Σάξηηνο ηνπ Θενχ ελψ ε παπηθή ζενινγία είλαη ζρνιαζηηθή πνπ

θέληξν έρεη ηε ινγηθή θαη ην ζηνραζκφ Απηφ ζπκβαίλεη θαη ζηε δηαθνξά κεηαμχ Νξζνδφμνπ

Κεηά απφ απηά γίλεηαη θαλεξφ γηαηί ε παηδεία (ζρνιηθή) θαη ε θηινζνθία εηδηθφηεξα δελ

ζπληζηνχλ ζηελ παηεξηθή παξάδνζε πξνυπφζεζε ηεο ζενγλσζίαο Γίπια ζηνλ παλεπηζηήκνλα

Κέγα Βαζίιεην (+379) ηηκάηαη σο Κέγαο ν άζνθνο (θαηά θφζκν) άιι εμίζνπ θάηνρνο ηεο άλσ (ζείαο)

ζνθίαο (γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ) Αληψληνο (+350) Ξαξέθθιηζε (νδπλεξή γηα ηε Γχζε) ζην ζεκείν απηφ

ζπληζηά ν Η Απγνπζηίλνο (+430) αγλνψληαο ηε γξαθηθή θαη παηεξηθή γλσζηνινγία θαη λενπιαησληθφο

ζηελ νπζία Κε ην αμίσκα ηνπ credo ut intelligam (πηζηεχσ γηα λα θαηαλνήζσ) έζεζε ηελ αξρή φηη

κε ηελ πίζηε νδεγείηαη ν άλζξσπνο ζηε ινγηθή ζχιιεςε ηεο Απνθάιπςεο

Έηζη φκσο δίλεηαη πξνηεξαηφηεηα ζηε δηάλνηα πνπ εθιακβάλεηαη σο γλσζηηθφ φξγαλν ηφζν ζηε

θπζηθή φζν θαη ζηελ ππεξθπζηθή γλψζε Ν Θεφο λνείηαη σο αληηθείκελν γλσζηηθφ πνχ

ζπιιακβάλεηαη απφ ηε δηάλνηα ηνπ αλ-ζξψπνπ φπσο ζπιιακβάλεηαη ην θπζηθφ γλσζηηθφ

αληηθείκελν ηεο Κεηά ηνλ Απγνπζηίλν ην επφκελν βήκα (κε ηελ παξέκβαζε ηνπ Θσκά Αθηλάηε

+1274) ζα θάλεη ν Θαξηέζηνο (+1650) κε ην δηθφ ηνπ αμίσκα cogito ergo sum (ζθέπηνκαη αξά ππάξρσ) κε ην φπνην δηαθεξχζζεηαη ε δηάλνηα σο θχξην ζπζηαηηθφ ηεο χπαξμεο

γ 0η δχν γλψζεηο

Ζ άξζε ηεο (θαηλνκεληθήο) αληηλνκίαο ζην ρψξν ηεο γλσζηνινγίαο επηηπγράλεηαη αγηνγξαθηθά-

παηεξηθά κε ηε ζαθή δηάθξηζε δχν γλψζεσλζνθηψλ ηεο ζείαο ή άλσ θαη ηεο θάησ ή

ζχξαζελ Ζ πξψηε είλαη ππεξθπζηθή ελψ ε δεχηεξε ε θπζηθή γλψζε πνχ αληαπνθξίλεηαη ζηε ζαθή

δηάθξηζε Αθηίζηνπ θαη θηηζηνχ Θενχ θαη θηίζεο Νη δχν απηέο γλψζεηο απαηηνχλ θαη δχν γλσζηηθέο κεζφδνπο

Κέζνδνο ηεο ζεηαο ζνθίαο-γλψζεο είλαη ε θαξδηαθή θνηλσλία ηνπ αλζξψπνπ κε ην Άθηηζην ε

νπνία ζπληειείηαη κε ηελ παξνπζία ηεο άθηηζηεο ελέξγεηαο ηνπ Ρξηαδηθνχ Θενχ κέζα ζηελ

θαξδηά Κέζνδνο ηεο ελδνθνζκηθήο ζνθίαο-γλψζεο είλαη ε επηζηήκε ε νπνία ιεηηνπξγεί κε ηελ

άζθεζε ηεο δηαλνεηηθήοινγηθήο δχλακεο ηνπ αλζξψπνπ Νξζφδνμα νη δχν γλψζεηο θαη νη κέζνδνη ηνπο ηεξαξρνχληαη

Ζ κέζνδνο ηεο ππεξθπζηθήο γλσζηνινγίαο νλνκάδεηαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε η ζ ς σ α ζ μ ό ρ θαη

ηαπηίδεηαη κε ηε λήςε-θάζαξζε ηεο θαξδηάο Ν εζπραζκφο ηαπηίδεηαη κε ηελ Νξζνδνμία Νξζνδνμία

έμσ απφ ηελ εζπραζηηθή πξάμε είλαη παηεξηθά αδηαλφεηε Ν εζπραζκφο ζηελ νπζία ηνπ είλαη

αζθεηηθή-ζεξαπεπηηθή αγσγή θάζαξζε ηεο θαξδηάο απφ ηα πάζε γηα ηελ αλαδσπχξεζε ηεο λνεξήο

ιεηηνπξγίαο κέζα ζηελ θαξδηά Ξξέπεη εδψ λα ζεκεησζεί φηη ε κέζνδνο ηνπ εζπραζκνχ σο

ζεξαπεπηηθή αγσγή είλαη θαζαξά επηζηεκνληθή-ζεηηθή Γη απηφ θαη ε ζενινγία ππφ ηηο νξζέο

πξνυπνζέζεηο αλήθεη ζηηο ζεηηθέο επηζηήκεο (π Η Οσκαλίδεο) Ζ θαηάηαμε ηεο παλεπηζηεκηαθά

απφ ην 12ν αη ζηηο ζεσξεηηθέο επηζηήκεο νθείιεηαη ζηε κεηαβνιή ηεο ζενινγίαο ζηε Γχζε ζε

κεηαθπζηθή ζνη ζπλεπψο αλαηνιηθνί απνξξίπηνπλ ηε ζενινγία θαλεξψλνπλ ηνλ εθδπηηθηζκφ ηνπο

δηφηη ζηελ νπζία θαηαδηθάδνπλ θαη απνξξίπηνπλ έλα παξακφξθσκα (θαξηθαηνχξα) πνχ εθιακβάλεηαη σο

ζενινγία Ξνηα φκσο είλαη παηεξηθά ε ζενινγηθή ιεηηνπξγία Ήδε ζηελ Αγία Γξαθή ππάξρεη ε δηάθξηζε

πλεχκαηνο (ηνπ αλζξψπνπ) θαη δηαλνίαο (ιφγνπ) Ρν πλεχκα (πξβι πλεπκαηηθφο άλζξσπνο) παηεξηθά

νλνκάδεηαη λνπο γηα ηε δηάθξηζή ηνπ απφ ην (άγην) Ξλεχκα Ρν πλεχκα ν λνπο είλαη ν νθζαικφο ηεο

ςπρήο (πξβι Καηζ 622 έ)

Ξηψζε ρξηζηηαληθά ζεσξείηαη ε αδξαλνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ λνπ ν νπνίνο ζηε θπζηθή ηνπ

θαηάζηαζε βξίζθεηαη κέζα ζηελ θαξδηά θαη είλαη πιήξεο ράξηηνο (άθηηζηεο ελέξγεηαο) θαη ιέγεηαη γη

απηφ λαφο Θενχ δηφηη ην Ξλεχκα ηνπ Θενχ πξνζεχρεηαη αδηάιεηπηα κέζα ζ απηφλ (αέλαε κλήκε

ηνπ Θενχ) Απηή είλαη ε αξρή ηεο ζέσζεο (δνμαζκνχ) (Γηα ηε ζεκαζία απηψλ ησλ φξσλ θαη ηε

ιεηηνπξγία ηνπο ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε βι ην ζπνπδαίν βηβιίν ηνπ π Ηεξνζένπ Βιάρνπ - Κεηξνπ Λαππάθηνπ- Κηθξά είζνδνο ζηελ νξζφδνμε πλεπκαηηθφηεηα Αζήλα 1992)

Λνεξή ιεηηνπξγία νλνκάδεηαη ε ιεηηνπξγία ηνπ λνπ κέζα ζηελ θαξδηά θαη είλαη ε πλεπκαηηθή

ιεηηνπξγία ηεο θαξδηάο παξάιιεια κε ηε θπζηθή ηεο ιεηηνπξγία (αληιία αίκαηνο) (Δηδηθή

αλάιπζε φισλ απηψλ βι ζην Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ άγ Ληθνδήκνπ ηνπ Αγηνξείηε ζην βηβιίν

ηνπ π Ηεξνζένπ Βιάρνπ Νξζφδνμε Τπρνζεξαπεία Έδεζζα 1986 θαη ζηελ εηζαγσγή ηνπ βηβιίνπ ηνπ π Ησ Οσκαλίδε Ρν πξνπαηνξηθφ ακάξηεκα Αζήλα 1989)

Λνεξή ιεηηνπξγία είλαη έλα κλεκνληθφ ζχζηεκα πνχ ππάξρεη παξάιιεια κε ην θπηηαξηθφ θαη ην

εγθεθαιηθφ Ρα δχν ηειεπηαία είλαη γλσζηά θαη αληρλεχζηκα απφ ηελ αλζξψπηλε επηζηήκε ην πξψην

φκσο δελ κπνξεί λα ην ζπιιάβεη ηαλ θζάζεη ν άλζξσπνο ζην θσηηζκφ ηνπ αγίνπ Ξλεχκαηνο (λαφο

Θενχ) κεηαβάιιεηαη ε bdquoςηιή- εμσηεξηθή πίζηε (πηζηφηεηα ζην ιφγν ηνπ Θενχ) ζε ελδηάζεηε -

εζσηεξηθή βεβαηφηεηα αθνχ ν Θεφο (ή άθηηζηε Δλέξγεηά Ρνπ) νξάηαη (ζενπηία) Ρφηε κεηαβάιιεηαη θαη ε

ηδηνηειήο αγάπε ζε αληδηνηειή θαη γίλεηαη δπλαηή ε δφκεζε αιεζηλψλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ

εξεηδνκέλσλ ζηελ αληδηνηειή ακνηβαηφηεηα (ζπζία γηα ηνλ άιιν) θαη φρη ζηελ ηδηνηειή δηεθδίθεζε

αηνκηθψλ δηθαησκάησλ θαηά ην πλεχκα ηεο δπηηθνεπξσπατθήο θνηλσλίαο

Έηζη θαηαλννχληαη θάπνηα ζεκαληηθά ζπλαθφινπζα

Θαη αξράο φηη ν Σξηζηηαληζκφο ζηελ απζεληηθφηεηα ηνπ είλαη ππέξβαζε ηεο ζξεζθείαο θαη

θάζε έλλνηαο ζξεζθεπηηθήο θαζεθνληνινγίαο Ζ Νξζνδνμία εμάιινπ δελ κπνξεί λα λνεζεί σο

απνδνρή θάπνησλ αξρψλ-αιεζεηψλ άλσζελ επηβαιινκέλσλ Απηή είλαη ε κε νξζφδνμε εθδνρή ησλ

δνγκάησλ (απφιπηεο αξρέο-αιήζεηεο επηβαιιφκελεο) Ρα λνήκαηα ζηελ Νξζνδνμία ειέγρνληαη κε ηελ

εκπεηξηθή επαθξίβσζή ηνπο (παξαηήξεζε-πείξακα) Ν δηαιεθηηθφο-λνεζηαξρηθφο ζηνραζκφο πεξί ζενινγίαο φπσο θαη ν δνγκαηηζκφο είλαη μέλα ζηελ απζεληηθή νξζφδνμε παξάδνζε

Γη απηφ ειέρζε φηη ε Νξζνδνμία είλαη θάηη αληίζηνηρν πξνο ηηο ζεηηθέο επηζηήκεο Γηφηη θαη ζ απηήλ ε

πξνηεξαηφηεηα δελ δίλεηαη ζηα θείκελα-βηβιία αιιά ζηελ παξαηήξεζε θαη ην πείξακα Ξείξακα είλαη ε

δηαδηθαζία ηεο λήςεο (πλεπκαηηθή δσή) θαη παξαηήξεζε ε ζέα δηα ηνπ θσηηζκνχ θαη ηνπ δνμαζκνχ

(ζέσζεο)

Ν επηζηήκσλ-θαζεγεηήο ηεο γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ είλαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε ν Γέξνληαο-

πλεπκαηηθφο θαζεγεηήο (πξβι ηε θξάζε θαζεγεηήο ηεο εξήκνπ γηα ηνπο κεγάινπο αζθεηέο) Ζ

θαηαγξαθή ηεο γλψζεο -θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο- πξνυπνζέηεη ηελ εκπεηξηθή γλψζε ηνπ θαηλνκέλνπ

Πην ζεκείν δε απηφ ζεκειηψλεηαη ε νξζνδνμνπαηεξηθή εξκελεπηηθή Νη Άγηνη (άλδξεο θαη γπλαίθεο)

γίλνληαη εξκελεπηέο απζεληηθνί ηεο Γξαθήο (δειαδή ησλ εκπεηξηψλ ησλ Ξξνθεηψλ θαη ησλ

Απνζηφισλ) δηφηη είλαη εμίζνπ κε απηνχο ζεφπλεπζηνη κέηνρνη ησλ ίδησλ κε απηνχο εκπεηξηψλ Ρν ίδην

θαη ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο κνλφ ν εηδηθφο θαηαλνεί ηηο έξεπλεο άιισλ εηδηθψλ ηνπ ίδηνπ ρψξνπ Ζ

απνδνρή ησλ πνξηζκάησλ ελφο επηζηεκνληθνχ θιάδνπ απφ ηνπο κε εηδηθνχο (=ηνχο κε δπλακέλνπο λα

ειέγμνπλ πεηξακαηηθά ηελ εξεπλά ησλ εηδηθψλ) γίλεηαη κε βάζε ηελ εκπηζηνζχλε ζηελ αμηνπηζηία ησλ εηδηθψλ

Γηαθνξεηηθά δελ ζα κπνξνχζε λα ππάξμεη πξφνδνο ζηελ επηζηήκε Ρν ίδην ζπκβαίλεη θαη ζηελ

επηζηήκε ηεο πίζηεο Κε ηελ ίδηα εκπηζηνζχλε γίλεηαη θαη εθεί δεθηή ε εκπεηξηθή γλψζε ησλ Αγίσλ

(Ξξνθεηψλ Απνζηφισλ Ξαηέξσλ θαη Κεηέξσλ φισλ ησλ αηψλσλ) Κε βάζε απηή ηελ απνδείμηκε

εκπεηξία ιεηηνπξγνχλ ε αγηνπαηεξηθή παξάδνζε θαη νη Πχλνδνη (νηθνπκεληθέο) ηεο Δθθιεζίαο Σσξίο

ζενπκέλνπο (ζεφπηεο) δελ ππάξρεη νηθνπκεληθή ζχλνδνο Απφ απηή ηε ζρέζε πξνθχπηεη ε (νξζφδνμε) ζεκαζία ηνπ δφγκαηνο Ζ νξζφδνμε πίζηε είλαη ηφζν δνγκαηηθή φζν θαη ε επηζηήκε

Θαη φζνη θάλνπλ ιφγν γηα πξνθαηάιεςε ζην ρψξν ηεο πίζηεο δελ ζα πξέπεη λα ιεζκνλνχλ

ην ιφγν ηνπ Marc Bloch φηη θαη θάζε επηζηεκνληθή εξεπλά είλαη εμ αξρήο πξνθαηεηιεκκέλε δηφηη δηαθνξεηηθά δελ ζα ήηαλ δπλαηή ε έξεπλα Ρν ίδην θαη ε πίζηε

Ζ Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ (ζνθηψλ) ησλ κεζφδσλ θαη ησλ νξγάλσλ ηνπο απνθεχγεη θάζε ζχγρπζε κεηαμχ ηνπο αιιά θαη θάζε ζχγθξνπζε

Κφλν εθεί νπνχ έρνπλ ραζεί νη πξνυπνζέζεηο θαη ε νπζία ηνπ Σξηζηηαληζκνχ κέλεη αλνηθηφο

ν δξφκνο πξνο ηε ζχγ-ρπζε θαη ηε ζχγθξνπζε Νξζφδνμα φκσο ιεηηνπξγνχλ θαη θάπνηεο παξάινγεο

αλαινγίεο φπσο ιρ ε δπλαηφηεηα λα είλαη θαλείο θνξπθή επηζηεκνληθά θαη λήπηνο πλεπκαηηθά (ζηε

Θεία γλψζε) Ή ην αληίζηξνθνmiddot λα είλαη κέγαο ζηε Θεία γλψζε θαη ηειείσο αγξάκκαηνο ζηελ αλζξψπηλε

ζνθία (Κ Αληψληνο θα) Ρίπνηε δελ απνθιείεη φκσο ηε δπλαηφηεηα θαηνρήο θαη ησλ δχν ζνθηψλ-

γλψζεσλ φπσο ζπκβαίλεη ζηνπο Κεγάινπο Ξαηέξεο (θαη Κεηέξεο) ηεο Δθθιεζίαο Απηφ ςάιιεη ε

Δθθιεζία (25 Λνεκβξίνπ) γηα ηε κεγάιε καζεκαηηθφ ηνπ 3νπ αη αγία Αηθαηεξίλε ηε ζνθή σο θάηνρν

θαη ησλ δχν γλψζεσλ Ρελ εθ Θενχ ζνθίαλ ιαβνχζα παηδηφζελ ε Κάξηπο θαη ηελ έμσ θαιψο ζνθίαλ πάζαλ κεκάζεθε

δ Γηαιεθηηθή ζεαλζξψπηλε

Έηζη ν νξζφδνμνο πηζηφο βηψλεη ζηε ζπζρέηηζε ησλ δχν γλψζεσλ-ζνθηψλ κία δηαιεθηηθή

ζεαλζξψπηλε Γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηε ρξηζηνινγηθή νξνινγία εθάζηε γλψζηο ηειεί ηα

εαπηήο θηλνχκελε ελ ηνηο ηδίνηο απηήο φξνηο ηε θαη ιφγνηο Θάζε γλψζε δειαδή (πξέπεη λα)

κέλεη θαη λα θηλείηαη ζηα φξηά ηεο Ρίζεηαη δειαδή πξφβιεκα νξίσλ γηα θάζε γλψζε Ζ

ππέξβαζε ησλ νξίσλ απηψλ νδεγεί ζηε ζχγρπζε ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπο θαη ηειηθά ζηε

ζχγθξνπζε ηνπο Γξεγφξηνο ν Θενιφγνο νχθνπλ αηηκαζηένλ ηελ παίδεπζε επεί νχησ δνθεί

ηηζηλ Ν ίδηνο φκσο ζην Β ζενινγηθφ Ιφγν ηνπ δίλεη θαη ηα φξηα θάζε ζνθίαο Ν αξραίνο ζνθφο

(=Ξιάησλ ζηνλ Ρίκαην) -δειψλεη ν Γξεγφξηνο- έιεγε ζεφλ λνήζαη κελ ραιεπφλ θξάζαη δε

αδχλαηνλ Ν ρξηζηηαλφο φκσο Έιιελαο (ν Γξεγφξηνο) θαηαλνεί φηη ζεφλ θξάζαη κελ αδχλαηνλ

λνήζαη δε αδπλαηψηεξνλ Ήδε δειαδή ν Ξιάησλ επηζεκαίλεη ηα φξηα ηνπ αλζξψπηλνπ

ιφγνπ θαη γη απηφ δελ ππάξρεη ξαζηνλαιηζκφο ζηελ αξραία ειιεληθή θηινζνθία Ν

αλαγελλεκέλνο φκσο ζηελ άθηηζηε ζεία Σάξε Γξεγφξηνο δηαηξαλψλεη ηελ αδπλακία ππέξβαζεο απηψλ

ησλνξίσλ θαη ηε ζχιιεςε ηνπ Αθηίζηνπ κε ηε βνήζεηα ησλ νξγάλσλ γλψζεο θαη έθθξαζεο ηνπ θηηζηνχ

Νη άγηνη Ξαηέξεο ππεξακχλνληαη ηεο (νξζήο ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ) ρξήζεο ηεο επηζηήκεο θαη παηδείαο Ιέεη ν

Ρε δηάθξηζε θαη ηεξάξρεζε ζπγρξφλσο ησλ δχν γλψζεσλ έρεη επηζεκάλεη ν Κ Βαζίιεηνο Ξίζηηο

εγείζζσ ησλ πεξί Θενχ ιφγσλ πίζηηο θαη κε απφδεημηο Ξίζηηο ε ππέξ ηαο ινγηθάο κεζφδνπο ηελ ςπρήλ

εηο ζπγθαηάζεζηλ έιθνπζα πίζηηο νχρ ε γεσκεηξηθαίο αλάγθαηο άιι ε ηαίο ηνπ Ξλεχκαηνο ελεξγείαηο

εγγηλνκέλε [] Θαη φισο εη ε πίζηηο ειπηδνκέλσλ εζηίλ ππφζηαζηο πξαγκάησλ θαη έιεγρνο νπ

βιεπνκέλσλ κε θηινλείθεη ηδείλ ήδε ηα καθξάλ απνθείκελα κεδέ ηα ειπηδφκελα ακθίβνια θαηαζηήζεο

δηα ην κήπσο απηψλ δχλαζζαη θαηά ηελ γλψζηλ εμάπηεζζαη (PG 30104 Β105 Β)

Ν ίδηνο ν Κ Βαζίιεηνο δίλεη ζηελ Δμαήκεξν ηνπ (ΟG 29 3-208) θιαζζηθφ παξάδεηγκα νξζφδνμεο

ρξήζεο ησλ επηζηεκνληθψλ γλψζεσλ Απνθξνχεη ηηο θνζκνινγηθέο ζεσξίεο ησλ θηινζφθσλ (πεξί

αησληφηεηαο θαη απζχπαξθηνπ ηνπ θφζκνπ) πξνρσξεί δε ζηε ζχλζεζε ησλ βηβιηθψλ θαη επηζηεκνληθψλ

δεδνκέλσλ κέζσ κηαο ζπλερνχο ππέξβαζεο ηεο επηζηήκεο Αλαηξψληαο δε ηηο πιηζηηθέο ζεσξίεο θαη ηηο

αηξεηηθέο δηδαζθαιίεο πεξλά ζηε ζενινγηθή (άιι φρη κεηαθπζηθή) εξκελεία Θεληξηθφ κήλπκα ηνπ

έξγνπ είλαη φηη είλαη αδχλαηε ε ινγηθή ζηήξημε ηνπ δφγκαηνο (επηζηε- κνθάλεηα) Ρν δφγκα αλήθεη ζε

άιιε ζθαίξα είλαη ππέξινγν επηζηεκνληθφ ζηα φξηα κηαο άιιεο γλψζεο Ζ ρξήζε ηνπ

δφγκαηνο ζηελ ελδνθνζκηθή γλψζε νδεγεί ζηε κεηαβνιή ηεο επηζηήκεο ζε κεηαθπζηθή ελψ ε ρξήζε

ηεο ινγηθήο ζην ρψξν ηεο πίζηεο απνδεηθλχεη ηελ αδπλακία θαη ζρεηηθφηεηα ηεο Γελ ππάξρεη

ζπλεπψο θαλέλα πίζηεπε θαη κε εξεχλα ζηελ νξζφδνμε γλσζηνινγία αιιά θάζε γλσζηηθφο ρψξνο εξεπλάηαη κε ηηο δηθέο ηνπ- επηζηεκνληθέο θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο-πξνυπνζέζεηο

Ζ ηξαγηθφηεξε έθθξαζε ηεο αιινηξησκέλεο ρξηζηηαλνζχλεο είλαη ε εθθιεζηαζηηθή αληηκεηψπηζε ζηε

Γχζε ηνπ Γαιηιαίνπ ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζζεί ε πεξίπησζε σο ππέξβαζε νξίσλ

δηθαηνδνζίαο αλ δελ ήηαλ θάηη ζνβαξφηεξν ζχγρπζε ησλ νξίσλ ησλ γλψζεσλ θαη ζχγθξνπζε

ηνπο Γεγνλφο φκσο είλαη φηη ε απψιεηα ηεο άλσ ζνθίαο ζηε Γχζε θαη ηνπ ηξφπνπ απφθηεζεο ηεο

κεηέβαιε ηε δηάλνηα ζε φξγαλν ζείαο θαη αλζξψπηλεο ζνθίαο Σξεζηκνπνηνχκελε δε ε δηάλνηα

ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο νδεγεί αλαπφθεπθηα ζηελ απφξξηςε ηνπ ππεξθπζηθνχ σο αθαηαλφεηνπ ε

ρξήζε ηεο δε ζην ρψξν ηεο πίζηεο είλαη δπλαηφλ λα απνξξίςεη ηελ επηζηήκε φηαλ ζεσξείηαη αληίζεηε

πξνο ηελ πίζηε Ρελ ίδηα λννηξνπία βέβαηα πξνδίδεη ε απφξξηςε ηνπ θνπεξλίθεηνπ ζπζηήκαηνο ζηελ

θαζ εκάο Αλαηνιή (1794-1821) θαη ηελ ίδηα απψιεηα ησλ θξηηεξίσλ Ρε revanche ηεο θαηαδίθεο ηνπ

Γαιηιαίνπ ζα πάξεη ε επηζηήκε ζην πξφζσπν ηνπ Γαξβίλνπ κε ηε ζεσξία ηεο εμειίμεσο

ε Κεηαθέλσζε ηνπ δπηηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ ζηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή

Κε ηελ εκθάληζε ηνπ Γηαθσηηζκνχ ζηε Γχζε θινλίζζεθαλ ηα ζεκέιηα ηνπ ακεηάβιεηνπ ζηε

κεηαθπζηθή νλ-ηνινγία Γηφηη ε επηζηήκε βεβαίσζε φηη απηφ ην ακεηάβιεην δελ ππάξρεη (βι Ξαλ

Θνλδχιε Ζ θξηηηθή ηεο κεηαθπζηθήο ζηε λεφηεξε ζθέςε Απφ ηνλ φςηκν Κεζαίσλα σο ην ηέινο ηνπ

Γηαθσηηζκνχ Αζήλα 1983) Κε ηελ πηψζε δε ηεο Κεηαθπζηθήο έπεζε θαη ε εζηθή αθνχ δηαιχζεθαλ ηα

δήζελ κεηαθπζηθά ζεκέιηα ηεο Γελ ππάξρνπλ άιισζηε απνδείμεηο ή ελδείμεηο γηα χπαξμε ακεηάβιεησλ

θξηηεξίσλ ηνπ λφκνπ θαη ηεο εζηθήο Ζ Νξζνδνμία γη απηφ δελ κηιά γηα εζηθή πξνζαξκνγή

δειαδή ζε λνκηθνχο- εζηθνχο θαλφλεο αιιά γηα ήζνο σο θαξπφ ηεο παξνπζίαο ηνπ Αγίνπ

Ξλεχκαηνο κέζα ζηνλ άλζξσπν (Γαι 5 22 έ) Ν επξσπατθφο δηαθσηηζκφο ζπληζηά πάιε εκπεηξηζκνχ θαη κεηαθπζηθήο (αξηζηνηειηθήο) Νη δηαθσηηζηέο είλαη philosophes αιιά θαη rationalists

Νη Έιιελεο δηαθσηηζηέο κε πξψην ηνλ παηξηάξρε ηνπο Aδ Θνξαή ήζαλ ζηε ζενινγία κεηαθπζηθνί

θαη κεηέθεξαλ ηε ζχγθξνπζε εκπεηξηζηψλ-κεηαθπζηθψλ ζηελ Διιάδα Νη νξζφδνμνη φκσο εζπραζηέο

ηνπ Αγίνπ ξνπο νη Θνιιπβάδεο παξέκελαλ ζηε ζενινγηθή ηνπο κέζνδν εκπεηξηζηέο Πηνλ Θνξαή

θπξίσο νθείιεηαη ε εηζαγσγή ηεο κεηαθπζηθήο (ηνπ ζηνραζκνχ) ζηε ζενινγία ιατθή θαη Αθαδεκατθή Γη

απηφ ν Θνξαήο έγηλε ε απζεληία ηφζν ησλ Αθαδεκατθψλ ζενιφγσλ καο φζν θαη ησλ επζεβηζηηθψλ

ιατθψλ θηλεκάησλ Απηφ ζεκαίλεη φηη έπαπζε ε λήςε (θάζαξζε) λα ζεσξείηαη πξνυπφζεζε ηεο

ζενιφγεζεο ηε ζέζε ηεο δε έιαβε ε ζρνιαζηηθή παηδεία Νη Ξαηέξεο ζεσξνχληαη έηζη θηιφζνθνη

(θπξίσο λενπιαησληθνί φπσο ν Απγνπζηίλνο) κε θνηλσληθή δξάζε Απηφ έγηλε ην πξφηππν ησλ

επζεβηζηψλ ηνπ ρψξνπ καο ν εζπραζκφο απνξξίπηεηαη σο ζθνηαδηζκφο Ζ δήζελ πξννδεπηηθφηεηα ηνπ

Θνξαή ζπλίζηαηαη ζην φηη ήηαλ ππνζηεξηθηήο ηεο θαιβηληθήο ρξήζεο ηεο κεηαθπζηθήο θαη φρη ηεο παπηθήο Πηα ζενινγηθά ηνπ έξγα είλαη έληνλνο ν θαιβηληθφο επζεβηζκφο (εζηθηζκφο) ηνπ

Ζ παηεξηθή φκσο Νξζνδνμία είλαη αληηκεηαθπζηθή δηφηη αλαδεηεί ζπλερψο ηελ εκπεηξηθή

laquoβεβαηφηεηαraquo κε ηε ρξήζε ηεο εζπραζηηθήο κεζφδνπ Γη απηφ θαη ν εζπραζκφο ησλ

Θνιιπβάδσλ είλαη εκπεηξηθφο-επηζηεκνληθφο Νξζφο ιφγνο γηα ηνλ άγην Ληθφδεκν ηνλ

Αγηνξείηε είλαη ν εκπεηξηθφο ιφγνο Γελ πξέπεη γη απηφ λα παξαπιαλά ε απνινγεηηθή κέζνδφο

ηνπο πνπ επεξεάδεηαη απφ ην πλεχκα ηεο επνρήο ηνπο θαη εκθαλίδεη ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπ

κεηαθπζηθνπ θνπληακεληαιηζκνχ Ρν Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ Αγίνπ Ληθνδήκνπ φπσο θαη ηα

θεξπγκαηηθά θείκελα ηνπ Ξαξίνπ κε θνξχθσζε ηε Φηινθαιία (γηα ηελ έθδνζε ηεο νπνίαο

ζπλεξγάζηεθαλ νη θνξπθαίνη Θνιιπβάδεο Καθάξηνο Λνηαξάο Ληθφδεκνο Αγηνξείηεο θαη Αζαλάζηνο Ξάξηνο) θαλεξψλνπλ ηελ εζπραζηηθή θηινθαιηθή ζπλείδεζή ηνπο θαη ηελ αζθεηηθή βησηή ηνπο

Νη πξνυπνζέζεηο απηέο ησλ Θνιιπβάδσλ-εζπραζηψλ ηνπ 18νπ αηψλα είλαη εκθαλείο ζηνλ ηξφπν κε

ηνλ νπνίν δέρνληαη ηελ επηζηεκνληθή πξφνδν ηεο Γχζεο Ν Δπγέληνο Βνχιγαξεο είλαη κελ θξηηηθφο

άιια γεληθά αλνηθηφο ζηελ επηζηήκε θαη ζεηηθφο κε παηεξηθή δηάζεζε Νη Θνιιπβάδεο απνδέρνληαη

επηζηεκνληθέο ζέζεηο (πρ ηηο λεψηεξεο ζεσξίεο πεξί ιεηηνπξγίαο ηεο θαξδηάο ν Ληθφδεκνο ζην

Ππκβνπιεπηηθφ ηνπ Δγρεηξίδην) Ν Αζαλάζηνο Ξάξηνο δελ πνιεκάεη ηελ επηζηήκε θαζαπηή αιιά ηε

ρξήζε ηεο απφ ηνπο δπηηθφπιεθηνπο δηαθσηηζηέο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ Ρελ επηζηήκε ζεσξνχλ

έξγν ηνπ Θενχ θαη πξνζθνξά πξνο ηνλ άλζξσπν γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο δσήο ηνπ Ζ ρξήζε φκσο ηεο

επηζηήκεο ζε κηα κεηαθπζηθή πνιεκηθή θαηά ηεο πίζηεο φπσο έγηλε ζηε Γχζε θαη κεηαθέξζεθε ζηελ

Αλαηνιή νξζά πνιεκείηαη απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο ζενιφγνπο καο ην 18ν θαη 19ν αηψλα Ρν ιάζνο δε

έγθεηηαη ζηελ πιεπξά ησλ Διιήλσλ δηαθσηηζηψλ νη νπνίνη κε έρνληαο ζρέζε κε ηελ παηεξηθή

ζεψξεζε ηεο γλψζεο κνινλφηη θιεξηθνί νη πεξηζζφηεξνη ή κνλαρνί κεηαθέξνπλ ζην ρψξν

καο ηελ ελδνεπξσπαΐθή ζχγθξνπζε κεηαθπζηθψλ-εκπεηξηζηψλ θζάλνληαο λα νκηινχλ πεξί

αλνξζνινγηθήο ζξεζθείαο ελψ ε παηεξηθή Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ δηαθξίλεη ζπλάκα ην ινγηθφ απφ ην ππέξινγν

Ρν πξφβιεκα ηεο ζχγθξνπζεο πίζηεο θαη επηζηήκεο πέξα απφ ηε ζχγρπζε ησλ γλψζεσλ έρεη σο αηηία

θαη ηελ ηδενινγηθνπνίεζε ησλ δχν φςεσλ ηεο γλψζεο Σξηζηηαληθά πξνέθπςε έηζη κηα λνζεξή

απνινγεηηθή (Έιιελαο θαζεγεηήο ηεο Απνινγεηηθήο πξνέηεηλε πξηλ απφ ρξφληα καζεκαηηθή απφδεημε

πεξί ηεο ππάξμεσο ηνπ Θενχ) Θάπνηε ιεζκνλείηαη ν αμησκαηηθφο ιφγνο φηη ε επηζηήκε είλαη

εγθισβηζκέλε ζηα φξηα ηεο θζνξάο θαη δελ κπνξεί λα ππεξβεί ηε ινγηθή ηεο θζνξάο Ζ έπαξζε ησλ

επηζηεκφλσλ (ν θ Θ Ενπξάξηο έρεη πεη πνιχ νξζά φηη ε επηζηήκε είλαη ν παηδηζκφο ησλ ελήιηθσλ)

νδεγεί ζην ζεηηθηζκφ θαη ηνλ νηθνλνκηζκφ απνιπηνπνηεκέλα κεγέζε Νξζφδνμα φκσο απηφο ν

δπαιηζκφο δελ είλαη απηνλφεηνο Ρίπνηε δελ απνθιείεη ηε ζπλχπαξμε πίζηεο θαη επηζηήκεο φηαλ

ε πίζηε δελ είλαη θαληαζηψδεο κεηαθπζηθή θαη ε Δπηζηήκε δελ λνζεχεη ην ζεηηθφ ηεο ραξαθηήξα κε ηε ρξήζε ηεο κεηαθπζηθήο

Πηελ αιιεινθαηαλφεζε επηζηήκεο θαη πίζηεο βνήζα θαη ε ζεκεξηλή επηζηεκνληθή γιψζζα Ζ γιψζζα

ηεο ζενινγίαο είλαη απφ ηε θπζε ηεο εηθνλνινγηθή αθνχ είλαη αδχλαηε ε ηαχηηζε ζεκαίλνληνο θαη

ζεκαηλφκελνπ (απνθαηηζκφο) Ζ επηζηήκε εμ αιινχ (ζχγρξνλε θπζηθή) ιεηηνπξγεί απνθαηηθά αξρή

ηεο απξνζδηνξηζηίαο (απνθαηηζκφο ηεο επηζηήκεο) Ζ επηζηξνθή ζπλεπψο ζηελ παηεξηθφηεηα βνεζά

ζηελ ππέξβαζε ηεο ζχγθξνπζεο (βι Σξ Γηαλλαξά Ξεξηερφκελν θαη έξγν ηεο Απνινγεηηθήο ζήκεξα

Αζήλα 1975)

Ζ αλαγλψξηζε ησλ νξίσλ ησλ δχν γλψζεσλ (θηηζηνχ θαη Αθηίζηνπ) θαη ε ρξήζε ηνπ θαηάιιεινπ γηα

ηελ θαζεκία απφ απηέο νξγάλνπ είλαη ζηνηρείν ηεο παηεξηθήο Νξζνδνμίαο ε νπνία ηεξαξρεί ηελ θάησ ή

έμσ ζνθία ζηελ άλσ ή ζεία γλψζε Αληίζεηα ε ζχγρπζε ηνπο δηαησλίδεη ηηο εθαηέξσζελ

παξεξκελείεο θαη ζπληεξεί ηε ζχγθξνπζή ηνπο Κηα Δθθιεζία πνχ επηκέλεη ζηε κεηαθπζηθή

ζενιφγεζε ζα αλαγθάδεηαη λα απνθαζηζηά ζπλερψο θάπνην Γαιηιαίν αιιά θαη κηα Δπηζηήκε πνχ

αγλνεί ηα φξηά ηεο ζα αιινηξηψλεηαη ζε κεηαθπζηθή θαη ζα αζρνιείηαη κε ηελ χπαξμε ηνπ Θενχ ή ηελ απφξξηςε ηνπ Καξμ - Καξμηζκφο)

Έξεπλα γηα ηηο επαθέο Νξζνδφμσλ θαη αιινπίζησλ

Ν Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεη

Πεβ Λαππάθηνπ θαη Αγ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

Απομαγνηηοθώνηζη ειζηγήζευρ ζηο Διοπθόδοξο Σςνέδπιο ηηρ

Θεζζαλονίκηρ laquoΟικοςμενιζμόρ Γένεζη-Πποζδοκίερ-Διατεύζειρraquo (20-24 Σεπηεμβπίος 2004)

Απνκαγλεηνθψλεζε Θ Α

Ζ επίδξαζε μέλσλ ζξεζθεηψλ θαη αηξέζεσλ είλαη εκθαλήο ζηνπο ηξφπνπο θαη ζηηο εθθξάζεηο

αθφκα θαη Νξζνδφμσλ ζενιφγσλ Θαη απηφ ην άξζξν ηνπ ζεβ Ηεξνζένπ βάδεη πνιιά

πξάγκαηα ζηε ζέζε ηνπ γηα λα δηνξζψλνπκε φινη καο ηηο ειιείςεηο καο θαη λα

ζπγρξνληδφκαζηε κε ηνπο αγίνπο Ξαηέξεο θαη φρη κε πιάλεο

Ζ εηζήγεζε ηελ νπνία αλέιαβα λα αλαπηχμσ ζηελ αγάπε ζαο είλαη laquoΝ Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεηraquo Θαη ηελ πξνζδηφξηζα laquoελ ηε πξάμεηraquo ήηνη ζηελ ζενινγία θαη ζηελ άζθεζε

Δίλαη γλσζηφ φηη ε Νξζφδνμε Δθθιεζία είλαη θαη ιέγεηαη laquoΟικοςμενικήraquo δηφηη απιψλεηαη ζε

νιφθιεξε ηελ νηθνπκέλε θαη έρεη φιε ηελ θαζνιηθή αιήζεηα Ν φξνο laquoΝηθνπκεληθήraquo

ζπλδέεηαη κε ηνλ φξν laquoΘαζνιηθήraquo αθνχ φπσο νκνινγνχκε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ε

Δθθιεζία είλαη laquoΚία Αγία Θαζνιηθή θαη Απνζηνιηθήraquo Ν φξνο φκσο laquoΝηθνπκεληθήraquo δελ

ηαπηίδεηαη κε ηνλ φξν laquoΟικοςμενιζηικήraquo θαη επνκέλσο πθίζηαηαη κεγάιε δηαθνξά κεηαμχ

laquoΝηθνπκεληθήο Δθθιεζίαοraquo θαη ιεγφκελεο laquoΝηθνπκεληζηηθήο Δθθιεζίαοraquo αθνχ ε ηειεπηαία δηαθξίλεηαη απφ ηηο ιεγφκελεο θαη γλσζηέο αξρέο ηνπ Οικοςμενιζμού

Γειαδή γχξσ απφ ην ζέκα απηφ ππάξρνπλ ελ ζπληνκία κεξηθέο ζεσξίεο πνπ

ραξαθηεξίδνπλ ην ηη είλαη Νηθνπκεληζκφο φπσο είλαη ε πξψηε ζεσξία ε ιεγνκέλε laquoζεσξία

ησλ θιάδσλraquo κηα άιιε είλαη ε ζεσξία ηνπ Νηθνπκεληζκνχ πνπ ιέγεηαη laquoβαπηηζκαηηθή

ζενινγίαraquo κηα άιιε ζεσξία πνπ εθθξάδεη ηνλ Νηθνπκεληζκφ είλαη ε ιεγφκελε

laquoπεξηεθηηθφηεηαraquo είλαη αθφκε ν laquoδηαρξηζηηαληθφο δνγκαηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo θαη επίζεο είλαη θαη ν ιεγφκελνο laquoδηαζξεζθεπηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo

Δίλαη θαλεξφ φηη κε ηέηνηεο ζεσξίεο επηδηψθεηαη ε δεκηνπξγία κηαο Νηθνπκεληζηηθήο

Δθθιεζίαο θαη ζηε πξαγκαηηθφηεηα εθθξάδεηαη έλαο δνγκαηηθφο κηληκαιηζκφο θαη κηα

ζρεηηθνπνίεζε ηεο Νξζνδφμνπ Ξίζηεσο θαη βέβαηα αλαηξείηαη ε απνθαιππηηθή αιήζεηα ηνπ

Σξηζηνχ πνπ παξακέλεη ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία θαη πνπ είλαη ην αιεζηλφ Πψκα ηνπ Σξηζηνχ θαη Θνηλσλία Θεψζεσο

Πηε ζπλέρεηα αθνχ παξαθάκςσ φια απηά ζα ήζεια λα παξνπζηάζσ έλα ζνβαξφ ζεκείν

ήηνη πψο βηψλεηαη ρσξίο λα γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ηνπο πνιινχο ζηελ πξάμε ν

Νηθνπκεληζκφο κέζα ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία κε κία εληαία ζενινγία θαη‟ αξράο θαη κε κία

εληαία αζθεηηθή έπεηηα πνπ ζηε βάζε ηνπο δελ είλαη νξζφδνμε εζπραζηηθή παηεξηθή αιιά ζρνιαζηηθή λνεζηαξρηθή θαη εζηθηζηηθή

1) Ν Νηθνπκεληζκφο ζηε ζενινγία

Ζ ζενινγία κεηαμχ Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Ξαπηζκνχ θαη Ξξνηεζηαληηζκνχ δηαθέξεη ζε

βαζηθά ζεκεία ηφζν σο πξνο ηελ κέζνδν ζενινγήζεσο φζν θαη πξνο ηα απνηειέζκαηά ηεο Ζ

νξζφδνμε ζενινγία είλαη ε ζενινγία ησλ Ξξνθεηψλ ησλ Απνζηφισλ ησλ Ξαηέξσλ ησλ

Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ είλαη ε εζπραζηηθή ζενινγία πνπ είλαη εκπεηξηθή θαη απνθαιππηηθή

είλαη μέθεξη ηεο Αθηίζηνπ Σάξηηνο ηνπ Θενχ ελψ ε παπηθή ζενινγία είλαη ζρνιαζηηθή πνπ

θέληξν έρεη ηε ινγηθή θαη ην ζηνραζκφ Απηφ ζπκβαίλεη θαη ζηε δηαθνξά κεηαμχ Νξζνδφμνπ

ηδηνηειήο αγάπε ζε αληδηνηειή θαη γίλεηαη δπλαηή ε δφκεζε αιεζηλψλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ

εξεηδνκέλσλ ζηελ αληδηνηειή ακνηβαηφηεηα (ζπζία γηα ηνλ άιιν) θαη φρη ζηελ ηδηνηειή δηεθδίθεζε

αηνκηθψλ δηθαησκάησλ θαηά ην πλεχκα ηεο δπηηθνεπξσπατθήο θνηλσλίαο

Έηζη θαηαλννχληαη θάπνηα ζεκαληηθά ζπλαθφινπζα

Θαη αξράο φηη ν Σξηζηηαληζκφο ζηελ απζεληηθφηεηα ηνπ είλαη ππέξβαζε ηεο ζξεζθείαο θαη

θάζε έλλνηαο ζξεζθεπηηθήο θαζεθνληνινγίαο Ζ Νξζνδνμία εμάιινπ δελ κπνξεί λα λνεζεί σο

απνδνρή θάπνησλ αξρψλ-αιεζεηψλ άλσζελ επηβαιινκέλσλ Απηή είλαη ε κε νξζφδνμε εθδνρή ησλ

δνγκάησλ (απφιπηεο αξρέο-αιήζεηεο επηβαιιφκελεο) Ρα λνήκαηα ζηελ Νξζνδνμία ειέγρνληαη κε ηελ

εκπεηξηθή επαθξίβσζή ηνπο (παξαηήξεζε-πείξακα) Ν δηαιεθηηθφο-λνεζηαξρηθφο ζηνραζκφο πεξί ζενινγίαο φπσο θαη ν δνγκαηηζκφο είλαη μέλα ζηελ απζεληηθή νξζφδνμε παξάδνζε

Γη απηφ ειέρζε φηη ε Νξζνδνμία είλαη θάηη αληίζηνηρν πξνο ηηο ζεηηθέο επηζηήκεο Γηφηη θαη ζ απηήλ ε

πξνηεξαηφηεηα δελ δίλεηαη ζηα θείκελα-βηβιία αιιά ζηελ παξαηήξεζε θαη ην πείξακα Ξείξακα είλαη ε

δηαδηθαζία ηεο λήςεο (πλεπκαηηθή δσή) θαη παξαηήξεζε ε ζέα δηα ηνπ θσηηζκνχ θαη ηνπ δνμαζκνχ

(ζέσζεο)

Ν επηζηήκσλ-θαζεγεηήο ηεο γλψζεο ηνπ Αθηίζηνπ είλαη ζηελ Νξζφδνμε παξάδνζε ν Γέξνληαο-

πλεπκαηηθφο θαζεγεηήο (πξβι ηε θξάζε θαζεγεηήο ηεο εξήκνπ γηα ηνπο κεγάινπο αζθεηέο) Ζ

θαηαγξαθή ηεο γλψζεο -θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο- πξνυπνζέηεη ηελ εκπεηξηθή γλψζε ηνπ θαηλνκέλνπ

Πην ζεκείν δε απηφ ζεκειηψλεηαη ε νξζνδνμνπαηεξηθή εξκελεπηηθή Νη Άγηνη (άλδξεο θαη γπλαίθεο)

γίλνληαη εξκελεπηέο απζεληηθνί ηεο Γξαθήο (δειαδή ησλ εκπεηξηψλ ησλ Ξξνθεηψλ θαη ησλ

Απνζηφισλ) δηφηη είλαη εμίζνπ κε απηνχο ζεφπλεπζηνη κέηνρνη ησλ ίδησλ κε απηνχο εκπεηξηψλ Ρν ίδην

θαη ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο κνλφ ν εηδηθφο θαηαλνεί ηηο έξεπλεο άιισλ εηδηθψλ ηνπ ίδηνπ ρψξνπ Ζ

απνδνρή ησλ πνξηζκάησλ ελφο επηζηεκνληθνχ θιάδνπ απφ ηνπο κε εηδηθνχο (=ηνχο κε δπλακέλνπο λα

ειέγμνπλ πεηξακαηηθά ηελ εξεπλά ησλ εηδηθψλ) γίλεηαη κε βάζε ηελ εκπηζηνζχλε ζηελ αμηνπηζηία ησλ εηδηθψλ

Γηαθνξεηηθά δελ ζα κπνξνχζε λα ππάξμεη πξφνδνο ζηελ επηζηήκε Ρν ίδην ζπκβαίλεη θαη ζηελ

επηζηήκε ηεο πίζηεο Κε ηελ ίδηα εκπηζηνζχλε γίλεηαη θαη εθεί δεθηή ε εκπεηξηθή γλψζε ησλ Αγίσλ

(Ξξνθεηψλ Απνζηφισλ Ξαηέξσλ θαη Κεηέξσλ φισλ ησλ αηψλσλ) Κε βάζε απηή ηελ απνδείμηκε

εκπεηξία ιεηηνπξγνχλ ε αγηνπαηεξηθή παξάδνζε θαη νη Πχλνδνη (νηθνπκεληθέο) ηεο Δθθιεζίαο Σσξίο

ζενπκέλνπο (ζεφπηεο) δελ ππάξρεη νηθνπκεληθή ζχλνδνο Απφ απηή ηε ζρέζε πξνθχπηεη ε (νξζφδνμε) ζεκαζία ηνπ δφγκαηνο Ζ νξζφδνμε πίζηε είλαη ηφζν δνγκαηηθή φζν θαη ε επηζηήκε

Θαη φζνη θάλνπλ ιφγν γηα πξνθαηάιεςε ζην ρψξν ηεο πίζηεο δελ ζα πξέπεη λα ιεζκνλνχλ

ην ιφγν ηνπ Marc Bloch φηη θαη θάζε επηζηεκνληθή εξεπλά είλαη εμ αξρήο πξνθαηεηιεκκέλε δηφηη δηαθνξεηηθά δελ ζα ήηαλ δπλαηή ε έξεπλα Ρν ίδην θαη ε πίζηε

Ζ Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ (ζνθηψλ) ησλ κεζφδσλ θαη ησλ νξγάλσλ ηνπο απνθεχγεη θάζε ζχγρπζε κεηαμχ ηνπο αιιά θαη θάζε ζχγθξνπζε

Κφλν εθεί νπνχ έρνπλ ραζεί νη πξνυπνζέζεηο θαη ε νπζία ηνπ Σξηζηηαληζκνχ κέλεη αλνηθηφο

ν δξφκνο πξνο ηε ζχγ-ρπζε θαη ηε ζχγθξνπζε Νξζφδνμα φκσο ιεηηνπξγνχλ θαη θάπνηεο παξάινγεο

αλαινγίεο φπσο ιρ ε δπλαηφηεηα λα είλαη θαλείο θνξπθή επηζηεκνληθά θαη λήπηνο πλεπκαηηθά (ζηε

Θεία γλψζε) Ή ην αληίζηξνθνmiddot λα είλαη κέγαο ζηε Θεία γλψζε θαη ηειείσο αγξάκκαηνο ζηελ αλζξψπηλε

ζνθία (Κ Αληψληνο θα) Ρίπνηε δελ απνθιείεη φκσο ηε δπλαηφηεηα θαηνρήο θαη ησλ δχν ζνθηψλ-

γλψζεσλ φπσο ζπκβαίλεη ζηνπο Κεγάινπο Ξαηέξεο (θαη Κεηέξεο) ηεο Δθθιεζίαο Απηφ ςάιιεη ε

Δθθιεζία (25 Λνεκβξίνπ) γηα ηε κεγάιε καζεκαηηθφ ηνπ 3νπ αη αγία Αηθαηεξίλε ηε ζνθή σο θάηνρν

θαη ησλ δχν γλψζεσλ Ρελ εθ Θενχ ζνθίαλ ιαβνχζα παηδηφζελ ε Κάξηπο θαη ηελ έμσ θαιψο ζνθίαλ πάζαλ κεκάζεθε

δ Γηαιεθηηθή ζεαλζξψπηλε

Έηζη ν νξζφδνμνο πηζηφο βηψλεη ζηε ζπζρέηηζε ησλ δχν γλψζεσλ-ζνθηψλ κία δηαιεθηηθή

ζεαλζξψπηλε Γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηε ρξηζηνινγηθή νξνινγία εθάζηε γλψζηο ηειεί ηα

εαπηήο θηλνχκελε ελ ηνηο ηδίνηο απηήο φξνηο ηε θαη ιφγνηο Θάζε γλψζε δειαδή (πξέπεη λα)

κέλεη θαη λα θηλείηαη ζηα φξηά ηεο Ρίζεηαη δειαδή πξφβιεκα νξίσλ γηα θάζε γλψζε Ζ

ππέξβαζε ησλ νξίσλ απηψλ νδεγεί ζηε ζχγρπζε ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπο θαη ηειηθά ζηε

ζχγθξνπζε ηνπο Γξεγφξηνο ν Θενιφγνο νχθνπλ αηηκαζηένλ ηελ παίδεπζε επεί νχησ δνθεί

ηηζηλ Ν ίδηνο φκσο ζην Β ζενινγηθφ Ιφγν ηνπ δίλεη θαη ηα φξηα θάζε ζνθίαο Ν αξραίνο ζνθφο

(=Ξιάησλ ζηνλ Ρίκαην) -δειψλεη ν Γξεγφξηνο- έιεγε ζεφλ λνήζαη κελ ραιεπφλ θξάζαη δε

αδχλαηνλ Ν ρξηζηηαλφο φκσο Έιιελαο (ν Γξεγφξηνο) θαηαλνεί φηη ζεφλ θξάζαη κελ αδχλαηνλ

λνήζαη δε αδπλαηψηεξνλ Ήδε δειαδή ν Ξιάησλ επηζεκαίλεη ηα φξηα ηνπ αλζξψπηλνπ

ιφγνπ θαη γη απηφ δελ ππάξρεη ξαζηνλαιηζκφο ζηελ αξραία ειιεληθή θηινζνθία Ν

αλαγελλεκέλνο φκσο ζηελ άθηηζηε ζεία Σάξε Γξεγφξηνο δηαηξαλψλεη ηελ αδπλακία ππέξβαζεο απηψλ

ησλνξίσλ θαη ηε ζχιιεςε ηνπ Αθηίζηνπ κε ηε βνήζεηα ησλ νξγάλσλ γλψζεο θαη έθθξαζεο ηνπ θηηζηνχ

Νη άγηνη Ξαηέξεο ππεξακχλνληαη ηεο (νξζήο ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ) ρξήζεο ηεο επηζηήκεο θαη παηδείαο Ιέεη ν

Ρε δηάθξηζε θαη ηεξάξρεζε ζπγρξφλσο ησλ δχν γλψζεσλ έρεη επηζεκάλεη ν Κ Βαζίιεηνο Ξίζηηο

εγείζζσ ησλ πεξί Θενχ ιφγσλ πίζηηο θαη κε απφδεημηο Ξίζηηο ε ππέξ ηαο ινγηθάο κεζφδνπο ηελ ςπρήλ

εηο ζπγθαηάζεζηλ έιθνπζα πίζηηο νχρ ε γεσκεηξηθαίο αλάγθαηο άιι ε ηαίο ηνπ Ξλεχκαηνο ελεξγείαηο

εγγηλνκέλε [] Θαη φισο εη ε πίζηηο ειπηδνκέλσλ εζηίλ ππφζηαζηο πξαγκάησλ θαη έιεγρνο νπ

βιεπνκέλσλ κε θηινλείθεη ηδείλ ήδε ηα καθξάλ απνθείκελα κεδέ ηα ειπηδφκελα ακθίβνια θαηαζηήζεο

δηα ην κήπσο απηψλ δχλαζζαη θαηά ηελ γλψζηλ εμάπηεζζαη (PG 30104 Β105 Β)

Ν ίδηνο ν Κ Βαζίιεηνο δίλεη ζηελ Δμαήκεξν ηνπ (ΟG 29 3-208) θιαζζηθφ παξάδεηγκα νξζφδνμεο

ρξήζεο ησλ επηζηεκνληθψλ γλψζεσλ Απνθξνχεη ηηο θνζκνινγηθέο ζεσξίεο ησλ θηινζφθσλ (πεξί

αησληφηεηαο θαη απζχπαξθηνπ ηνπ θφζκνπ) πξνρσξεί δε ζηε ζχλζεζε ησλ βηβιηθψλ θαη επηζηεκνληθψλ

δεδνκέλσλ κέζσ κηαο ζπλερνχο ππέξβαζεο ηεο επηζηήκεο Αλαηξψληαο δε ηηο πιηζηηθέο ζεσξίεο θαη ηηο

αηξεηηθέο δηδαζθαιίεο πεξλά ζηε ζενινγηθή (άιι φρη κεηαθπζηθή) εξκελεία Θεληξηθφ κήλπκα ηνπ

έξγνπ είλαη φηη είλαη αδχλαηε ε ινγηθή ζηήξημε ηνπ δφγκαηνο (επηζηε- κνθάλεηα) Ρν δφγκα αλήθεη ζε

άιιε ζθαίξα είλαη ππέξινγν επηζηεκνληθφ ζηα φξηα κηαο άιιεο γλψζεο Ζ ρξήζε ηνπ

δφγκαηνο ζηελ ελδνθνζκηθή γλψζε νδεγεί ζηε κεηαβνιή ηεο επηζηήκεο ζε κεηαθπζηθή ελψ ε ρξήζε

ηεο ινγηθήο ζην ρψξν ηεο πίζηεο απνδεηθλχεη ηελ αδπλακία θαη ζρεηηθφηεηα ηεο Γελ ππάξρεη

ζπλεπψο θαλέλα πίζηεπε θαη κε εξεχλα ζηελ νξζφδνμε γλσζηνινγία αιιά θάζε γλσζηηθφο ρψξνο εξεπλάηαη κε ηηο δηθέο ηνπ- επηζηεκνληθέο θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο-πξνυπνζέζεηο

Ζ ηξαγηθφηεξε έθθξαζε ηεο αιινηξησκέλεο ρξηζηηαλνζχλεο είλαη ε εθθιεζηαζηηθή αληηκεηψπηζε ζηε

Γχζε ηνπ Γαιηιαίνπ ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζζεί ε πεξίπησζε σο ππέξβαζε νξίσλ

δηθαηνδνζίαο αλ δελ ήηαλ θάηη ζνβαξφηεξν ζχγρπζε ησλ νξίσλ ησλ γλψζεσλ θαη ζχγθξνπζε

ηνπο Γεγνλφο φκσο είλαη φηη ε απψιεηα ηεο άλσ ζνθίαο ζηε Γχζε θαη ηνπ ηξφπνπ απφθηεζεο ηεο

κεηέβαιε ηε δηάλνηα ζε φξγαλν ζείαο θαη αλζξψπηλεο ζνθίαο Σξεζηκνπνηνχκελε δε ε δηάλνηα

ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο νδεγεί αλαπφθεπθηα ζηελ απφξξηςε ηνπ ππεξθπζηθνχ σο αθαηαλφεηνπ ε

ρξήζε ηεο δε ζην ρψξν ηεο πίζηεο είλαη δπλαηφλ λα απνξξίςεη ηελ επηζηήκε φηαλ ζεσξείηαη αληίζεηε

πξνο ηελ πίζηε Ρελ ίδηα λννηξνπία βέβαηα πξνδίδεη ε απφξξηςε ηνπ θνπεξλίθεηνπ ζπζηήκαηνο ζηελ

θαζ εκάο Αλαηνιή (1794-1821) θαη ηελ ίδηα απψιεηα ησλ θξηηεξίσλ Ρε revanche ηεο θαηαδίθεο ηνπ

Γαιηιαίνπ ζα πάξεη ε επηζηήκε ζην πξφζσπν ηνπ Γαξβίλνπ κε ηε ζεσξία ηεο εμειίμεσο

ε Κεηαθέλσζε ηνπ δπηηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ ζηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή

Κε ηελ εκθάληζε ηνπ Γηαθσηηζκνχ ζηε Γχζε θινλίζζεθαλ ηα ζεκέιηα ηνπ ακεηάβιεηνπ ζηε

κεηαθπζηθή νλ-ηνινγία Γηφηη ε επηζηήκε βεβαίσζε φηη απηφ ην ακεηάβιεην δελ ππάξρεη (βι Ξαλ

Θνλδχιε Ζ θξηηηθή ηεο κεηαθπζηθήο ζηε λεφηεξε ζθέςε Απφ ηνλ φςηκν Κεζαίσλα σο ην ηέινο ηνπ

Γηαθσηηζκνχ Αζήλα 1983) Κε ηελ πηψζε δε ηεο Κεηαθπζηθήο έπεζε θαη ε εζηθή αθνχ δηαιχζεθαλ ηα

δήζελ κεηαθπζηθά ζεκέιηα ηεο Γελ ππάξρνπλ άιισζηε απνδείμεηο ή ελδείμεηο γηα χπαξμε ακεηάβιεησλ

θξηηεξίσλ ηνπ λφκνπ θαη ηεο εζηθήο Ζ Νξζνδνμία γη απηφ δελ κηιά γηα εζηθή πξνζαξκνγή

δειαδή ζε λνκηθνχο- εζηθνχο θαλφλεο αιιά γηα ήζνο σο θαξπφ ηεο παξνπζίαο ηνπ Αγίνπ

Ξλεχκαηνο κέζα ζηνλ άλζξσπν (Γαι 5 22 έ) Ν επξσπατθφο δηαθσηηζκφο ζπληζηά πάιε εκπεηξηζκνχ θαη κεηαθπζηθήο (αξηζηνηειηθήο) Νη δηαθσηηζηέο είλαη philosophes αιιά θαη rationalists

Νη Έιιελεο δηαθσηηζηέο κε πξψην ηνλ παηξηάξρε ηνπο Aδ Θνξαή ήζαλ ζηε ζενινγία κεηαθπζηθνί

θαη κεηέθεξαλ ηε ζχγθξνπζε εκπεηξηζηψλ-κεηαθπζηθψλ ζηελ Διιάδα Νη νξζφδνμνη φκσο εζπραζηέο

ηνπ Αγίνπ ξνπο νη Θνιιπβάδεο παξέκελαλ ζηε ζενινγηθή ηνπο κέζνδν εκπεηξηζηέο Πηνλ Θνξαή

θπξίσο νθείιεηαη ε εηζαγσγή ηεο κεηαθπζηθήο (ηνπ ζηνραζκνχ) ζηε ζενινγία ιατθή θαη Αθαδεκατθή Γη

απηφ ν Θνξαήο έγηλε ε απζεληία ηφζν ησλ Αθαδεκατθψλ ζενιφγσλ καο φζν θαη ησλ επζεβηζηηθψλ

ιατθψλ θηλεκάησλ Απηφ ζεκαίλεη φηη έπαπζε ε λήςε (θάζαξζε) λα ζεσξείηαη πξνυπφζεζε ηεο

ζενιφγεζεο ηε ζέζε ηεο δε έιαβε ε ζρνιαζηηθή παηδεία Νη Ξαηέξεο ζεσξνχληαη έηζη θηιφζνθνη

(θπξίσο λενπιαησληθνί φπσο ν Απγνπζηίλνο) κε θνηλσληθή δξάζε Απηφ έγηλε ην πξφηππν ησλ

επζεβηζηψλ ηνπ ρψξνπ καο ν εζπραζκφο απνξξίπηεηαη σο ζθνηαδηζκφο Ζ δήζελ πξννδεπηηθφηεηα ηνπ

Θνξαή ζπλίζηαηαη ζην φηη ήηαλ ππνζηεξηθηήο ηεο θαιβηληθήο ρξήζεο ηεο κεηαθπζηθήο θαη φρη ηεο παπηθήο Πηα ζενινγηθά ηνπ έξγα είλαη έληνλνο ν θαιβηληθφο επζεβηζκφο (εζηθηζκφο) ηνπ

Ζ παηεξηθή φκσο Νξζνδνμία είλαη αληηκεηαθπζηθή δηφηη αλαδεηεί ζπλερψο ηελ εκπεηξηθή

laquoβεβαηφηεηαraquo κε ηε ρξήζε ηεο εζπραζηηθήο κεζφδνπ Γη απηφ θαη ν εζπραζκφο ησλ

Θνιιπβάδσλ είλαη εκπεηξηθφο-επηζηεκνληθφο Νξζφο ιφγνο γηα ηνλ άγην Ληθφδεκν ηνλ

Αγηνξείηε είλαη ν εκπεηξηθφο ιφγνο Γελ πξέπεη γη απηφ λα παξαπιαλά ε απνινγεηηθή κέζνδφο

ηνπο πνπ επεξεάδεηαη απφ ην πλεχκα ηεο επνρήο ηνπο θαη εκθαλίδεη ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπ

κεηαθπζηθνπ θνπληακεληαιηζκνχ Ρν Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ Αγίνπ Ληθνδήκνπ φπσο θαη ηα

θεξπγκαηηθά θείκελα ηνπ Ξαξίνπ κε θνξχθσζε ηε Φηινθαιία (γηα ηελ έθδνζε ηεο νπνίαο

ζπλεξγάζηεθαλ νη θνξπθαίνη Θνιιπβάδεο Καθάξηνο Λνηαξάο Ληθφδεκνο Αγηνξείηεο θαη Αζαλάζηνο Ξάξηνο) θαλεξψλνπλ ηελ εζπραζηηθή θηινθαιηθή ζπλείδεζή ηνπο θαη ηελ αζθεηηθή βησηή ηνπο

Νη πξνυπνζέζεηο απηέο ησλ Θνιιπβάδσλ-εζπραζηψλ ηνπ 18νπ αηψλα είλαη εκθαλείο ζηνλ ηξφπν κε

ηνλ νπνίν δέρνληαη ηελ επηζηεκνληθή πξφνδν ηεο Γχζεο Ν Δπγέληνο Βνχιγαξεο είλαη κελ θξηηηθφο

άιια γεληθά αλνηθηφο ζηελ επηζηήκε θαη ζεηηθφο κε παηεξηθή δηάζεζε Νη Θνιιπβάδεο απνδέρνληαη

επηζηεκνληθέο ζέζεηο (πρ ηηο λεψηεξεο ζεσξίεο πεξί ιεηηνπξγίαο ηεο θαξδηάο ν Ληθφδεκνο ζην

Ππκβνπιεπηηθφ ηνπ Δγρεηξίδην) Ν Αζαλάζηνο Ξάξηνο δελ πνιεκάεη ηελ επηζηήκε θαζαπηή αιιά ηε

ρξήζε ηεο απφ ηνπο δπηηθφπιεθηνπο δηαθσηηζηέο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ Ρελ επηζηήκε ζεσξνχλ

έξγν ηνπ Θενχ θαη πξνζθνξά πξνο ηνλ άλζξσπν γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο δσήο ηνπ Ζ ρξήζε φκσο ηεο

επηζηήκεο ζε κηα κεηαθπζηθή πνιεκηθή θαηά ηεο πίζηεο φπσο έγηλε ζηε Γχζε θαη κεηαθέξζεθε ζηελ

Αλαηνιή νξζά πνιεκείηαη απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο ζενιφγνπο καο ην 18ν θαη 19ν αηψλα Ρν ιάζνο δε

έγθεηηαη ζηελ πιεπξά ησλ Διιήλσλ δηαθσηηζηψλ νη νπνίνη κε έρνληαο ζρέζε κε ηελ παηεξηθή

ζεψξεζε ηεο γλψζεο κνινλφηη θιεξηθνί νη πεξηζζφηεξνη ή κνλαρνί κεηαθέξνπλ ζην ρψξν

καο ηελ ελδνεπξσπαΐθή ζχγθξνπζε κεηαθπζηθψλ-εκπεηξηζηψλ θζάλνληαο λα νκηινχλ πεξί

αλνξζνινγηθήο ζξεζθείαο ελψ ε παηεξηθή Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ δηαθξίλεη ζπλάκα ην ινγηθφ απφ ην ππέξινγν

Ρν πξφβιεκα ηεο ζχγθξνπζεο πίζηεο θαη επηζηήκεο πέξα απφ ηε ζχγρπζε ησλ γλψζεσλ έρεη σο αηηία

θαη ηελ ηδενινγηθνπνίεζε ησλ δχν φςεσλ ηεο γλψζεο Σξηζηηαληθά πξνέθπςε έηζη κηα λνζεξή

απνινγεηηθή (Έιιελαο θαζεγεηήο ηεο Απνινγεηηθήο πξνέηεηλε πξηλ απφ ρξφληα καζεκαηηθή απφδεημε

πεξί ηεο ππάξμεσο ηνπ Θενχ) Θάπνηε ιεζκνλείηαη ν αμησκαηηθφο ιφγνο φηη ε επηζηήκε είλαη

εγθισβηζκέλε ζηα φξηα ηεο θζνξάο θαη δελ κπνξεί λα ππεξβεί ηε ινγηθή ηεο θζνξάο Ζ έπαξζε ησλ

επηζηεκφλσλ (ν θ Θ Ενπξάξηο έρεη πεη πνιχ νξζά φηη ε επηζηήκε είλαη ν παηδηζκφο ησλ ελήιηθσλ)

νδεγεί ζην ζεηηθηζκφ θαη ηνλ νηθνλνκηζκφ απνιπηνπνηεκέλα κεγέζε Νξζφδνμα φκσο απηφο ν

δπαιηζκφο δελ είλαη απηνλφεηνο Ρίπνηε δελ απνθιείεη ηε ζπλχπαξμε πίζηεο θαη επηζηήκεο φηαλ

ε πίζηε δελ είλαη θαληαζηψδεο κεηαθπζηθή θαη ε Δπηζηήκε δελ λνζεχεη ην ζεηηθφ ηεο ραξαθηήξα κε ηε ρξήζε ηεο κεηαθπζηθήο

Πηελ αιιεινθαηαλφεζε επηζηήκεο θαη πίζηεο βνήζα θαη ε ζεκεξηλή επηζηεκνληθή γιψζζα Ζ γιψζζα

ηεο ζενινγίαο είλαη απφ ηε θπζε ηεο εηθνλνινγηθή αθνχ είλαη αδχλαηε ε ηαχηηζε ζεκαίλνληνο θαη

ζεκαηλφκελνπ (απνθαηηζκφο) Ζ επηζηήκε εμ αιινχ (ζχγρξνλε θπζηθή) ιεηηνπξγεί απνθαηηθά αξρή

ηεο απξνζδηνξηζηίαο (απνθαηηζκφο ηεο επηζηήκεο) Ζ επηζηξνθή ζπλεπψο ζηελ παηεξηθφηεηα βνεζά

ζηελ ππέξβαζε ηεο ζχγθξνπζεο (βι Σξ Γηαλλαξά Ξεξηερφκελν θαη έξγν ηεο Απνινγεηηθήο ζήκεξα

Αζήλα 1975)

Ζ αλαγλψξηζε ησλ νξίσλ ησλ δχν γλψζεσλ (θηηζηνχ θαη Αθηίζηνπ) θαη ε ρξήζε ηνπ θαηάιιεινπ γηα

ηελ θαζεκία απφ απηέο νξγάλνπ είλαη ζηνηρείν ηεο παηεξηθήο Νξζνδνμίαο ε νπνία ηεξαξρεί ηελ θάησ ή

έμσ ζνθία ζηελ άλσ ή ζεία γλψζε Αληίζεηα ε ζχγρπζε ηνπο δηαησλίδεη ηηο εθαηέξσζελ

παξεξκελείεο θαη ζπληεξεί ηε ζχγθξνπζή ηνπο Κηα Δθθιεζία πνχ επηκέλεη ζηε κεηαθπζηθή

ζενιφγεζε ζα αλαγθάδεηαη λα απνθαζηζηά ζπλερψο θάπνην Γαιηιαίν αιιά θαη κηα Δπηζηήκε πνχ

αγλνεί ηα φξηά ηεο ζα αιινηξηψλεηαη ζε κεηαθπζηθή θαη ζα αζρνιείηαη κε ηελ χπαξμε ηνπ Θενχ ή ηελ απφξξηςε ηνπ Καξμ - Καξμηζκφο)

Έξεπλα γηα ηηο επαθέο Νξζνδφμσλ θαη αιινπίζησλ

Ν Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεη

Πεβ Λαππάθηνπ θαη Αγ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

Απομαγνηηοθώνηζη ειζηγήζευρ ζηο Διοπθόδοξο Σςνέδπιο ηηρ

Θεζζαλονίκηρ laquoΟικοςμενιζμόρ Γένεζη-Πποζδοκίερ-Διατεύζειρraquo (20-24 Σεπηεμβπίος 2004)

Απνκαγλεηνθψλεζε Θ Α

Ζ επίδξαζε μέλσλ ζξεζθεηψλ θαη αηξέζεσλ είλαη εκθαλήο ζηνπο ηξφπνπο θαη ζηηο εθθξάζεηο

αθφκα θαη Νξζνδφμσλ ζενιφγσλ Θαη απηφ ην άξζξν ηνπ ζεβ Ηεξνζένπ βάδεη πνιιά

πξάγκαηα ζηε ζέζε ηνπ γηα λα δηνξζψλνπκε φινη καο ηηο ειιείςεηο καο θαη λα

ζπγρξνληδφκαζηε κε ηνπο αγίνπο Ξαηέξεο θαη φρη κε πιάλεο

Ζ εηζήγεζε ηελ νπνία αλέιαβα λα αλαπηχμσ ζηελ αγάπε ζαο είλαη laquoΝ Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεηraquo Θαη ηελ πξνζδηφξηζα laquoελ ηε πξάμεηraquo ήηνη ζηελ ζενινγία θαη ζηελ άζθεζε

Δίλαη γλσζηφ φηη ε Νξζφδνμε Δθθιεζία είλαη θαη ιέγεηαη laquoΟικοςμενικήraquo δηφηη απιψλεηαη ζε

νιφθιεξε ηελ νηθνπκέλε θαη έρεη φιε ηελ θαζνιηθή αιήζεηα Ν φξνο laquoΝηθνπκεληθήraquo

ζπλδέεηαη κε ηνλ φξν laquoΘαζνιηθήraquo αθνχ φπσο νκνινγνχκε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ε

Δθθιεζία είλαη laquoΚία Αγία Θαζνιηθή θαη Απνζηνιηθήraquo Ν φξνο φκσο laquoΝηθνπκεληθήraquo δελ

ηαπηίδεηαη κε ηνλ φξν laquoΟικοςμενιζηικήraquo θαη επνκέλσο πθίζηαηαη κεγάιε δηαθνξά κεηαμχ

laquoΝηθνπκεληθήο Δθθιεζίαοraquo θαη ιεγφκελεο laquoΝηθνπκεληζηηθήο Δθθιεζίαοraquo αθνχ ε ηειεπηαία δηαθξίλεηαη απφ ηηο ιεγφκελεο θαη γλσζηέο αξρέο ηνπ Οικοςμενιζμού

Γειαδή γχξσ απφ ην ζέκα απηφ ππάξρνπλ ελ ζπληνκία κεξηθέο ζεσξίεο πνπ

ραξαθηεξίδνπλ ην ηη είλαη Νηθνπκεληζκφο φπσο είλαη ε πξψηε ζεσξία ε ιεγνκέλε laquoζεσξία

ησλ θιάδσλraquo κηα άιιε είλαη ε ζεσξία ηνπ Νηθνπκεληζκνχ πνπ ιέγεηαη laquoβαπηηζκαηηθή

ζενινγίαraquo κηα άιιε ζεσξία πνπ εθθξάδεη ηνλ Νηθνπκεληζκφ είλαη ε ιεγφκελε

laquoπεξηεθηηθφηεηαraquo είλαη αθφκε ν laquoδηαρξηζηηαληθφο δνγκαηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo θαη επίζεο είλαη θαη ν ιεγφκελνο laquoδηαζξεζθεπηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo

Δίλαη θαλεξφ φηη κε ηέηνηεο ζεσξίεο επηδηψθεηαη ε δεκηνπξγία κηαο Νηθνπκεληζηηθήο

Δθθιεζίαο θαη ζηε πξαγκαηηθφηεηα εθθξάδεηαη έλαο δνγκαηηθφο κηληκαιηζκφο θαη κηα

ζρεηηθνπνίεζε ηεο Νξζνδφμνπ Ξίζηεσο θαη βέβαηα αλαηξείηαη ε απνθαιππηηθή αιήζεηα ηνπ

Σξηζηνχ πνπ παξακέλεη ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία θαη πνπ είλαη ην αιεζηλφ Πψκα ηνπ Σξηζηνχ θαη Θνηλσλία Θεψζεσο

Πηε ζπλέρεηα αθνχ παξαθάκςσ φια απηά ζα ήζεια λα παξνπζηάζσ έλα ζνβαξφ ζεκείν

ήηνη πψο βηψλεηαη ρσξίο λα γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ηνπο πνιινχο ζηελ πξάμε ν

Νηθνπκεληζκφο κέζα ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία κε κία εληαία ζενινγία θαη‟ αξράο θαη κε κία

εληαία αζθεηηθή έπεηηα πνπ ζηε βάζε ηνπο δελ είλαη νξζφδνμε εζπραζηηθή παηεξηθή αιιά ζρνιαζηηθή λνεζηαξρηθή θαη εζηθηζηηθή

1) Ν Νηθνπκεληζκφο ζηε ζενινγία

Ζ ζενινγία κεηαμχ Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Ξαπηζκνχ θαη Ξξνηεζηαληηζκνχ δηαθέξεη ζε

βαζηθά ζεκεία ηφζν σο πξνο ηελ κέζνδν ζενινγήζεσο φζν θαη πξνο ηα απνηειέζκαηά ηεο Ζ

νξζφδνμε ζενινγία είλαη ε ζενινγία ησλ Ξξνθεηψλ ησλ Απνζηφισλ ησλ Ξαηέξσλ ησλ

Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ είλαη ε εζπραζηηθή ζενινγία πνπ είλαη εκπεηξηθή θαη απνθαιππηηθή

είλαη μέθεξη ηεο Αθηίζηνπ Σάξηηνο ηνπ Θενχ ελψ ε παπηθή ζενινγία είλαη ζρνιαζηηθή πνπ

θέληξν έρεη ηε ινγηθή θαη ην ζηνραζκφ Απηφ ζπκβαίλεη θαη ζηε δηαθνξά κεηαμχ Νξζνδφμνπ

ηηζηλ Ν ίδηνο φκσο ζην Β ζενινγηθφ Ιφγν ηνπ δίλεη θαη ηα φξηα θάζε ζνθίαο Ν αξραίνο ζνθφο

(=Ξιάησλ ζηνλ Ρίκαην) -δειψλεη ν Γξεγφξηνο- έιεγε ζεφλ λνήζαη κελ ραιεπφλ θξάζαη δε

αδχλαηνλ Ν ρξηζηηαλφο φκσο Έιιελαο (ν Γξεγφξηνο) θαηαλνεί φηη ζεφλ θξάζαη κελ αδχλαηνλ

λνήζαη δε αδπλαηψηεξνλ Ήδε δειαδή ν Ξιάησλ επηζεκαίλεη ηα φξηα ηνπ αλζξψπηλνπ

ιφγνπ θαη γη απηφ δελ ππάξρεη ξαζηνλαιηζκφο ζηελ αξραία ειιεληθή θηινζνθία Ν

αλαγελλεκέλνο φκσο ζηελ άθηηζηε ζεία Σάξε Γξεγφξηνο δηαηξαλψλεη ηελ αδπλακία ππέξβαζεο απηψλ

ησλνξίσλ θαη ηε ζχιιεςε ηνπ Αθηίζηνπ κε ηε βνήζεηα ησλ νξγάλσλ γλψζεο θαη έθθξαζεο ηνπ θηηζηνχ

Νη άγηνη Ξαηέξεο ππεξακχλνληαη ηεο (νξζήο ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ) ρξήζεο ηεο επηζηήκεο θαη παηδείαο Ιέεη ν

Ρε δηάθξηζε θαη ηεξάξρεζε ζπγρξφλσο ησλ δχν γλψζεσλ έρεη επηζεκάλεη ν Κ Βαζίιεηνο Ξίζηηο

εγείζζσ ησλ πεξί Θενχ ιφγσλ πίζηηο θαη κε απφδεημηο Ξίζηηο ε ππέξ ηαο ινγηθάο κεζφδνπο ηελ ςπρήλ

εηο ζπγθαηάζεζηλ έιθνπζα πίζηηο νχρ ε γεσκεηξηθαίο αλάγθαηο άιι ε ηαίο ηνπ Ξλεχκαηνο ελεξγείαηο

εγγηλνκέλε [] Θαη φισο εη ε πίζηηο ειπηδνκέλσλ εζηίλ ππφζηαζηο πξαγκάησλ θαη έιεγρνο νπ

βιεπνκέλσλ κε θηινλείθεη ηδείλ ήδε ηα καθξάλ απνθείκελα κεδέ ηα ειπηδφκελα ακθίβνια θαηαζηήζεο

δηα ην κήπσο απηψλ δχλαζζαη θαηά ηελ γλψζηλ εμάπηεζζαη (PG 30104 Β105 Β)

Ν ίδηνο ν Κ Βαζίιεηνο δίλεη ζηελ Δμαήκεξν ηνπ (ΟG 29 3-208) θιαζζηθφ παξάδεηγκα νξζφδνμεο

ρξήζεο ησλ επηζηεκνληθψλ γλψζεσλ Απνθξνχεη ηηο θνζκνινγηθέο ζεσξίεο ησλ θηινζφθσλ (πεξί

αησληφηεηαο θαη απζχπαξθηνπ ηνπ θφζκνπ) πξνρσξεί δε ζηε ζχλζεζε ησλ βηβιηθψλ θαη επηζηεκνληθψλ

δεδνκέλσλ κέζσ κηαο ζπλερνχο ππέξβαζεο ηεο επηζηήκεο Αλαηξψληαο δε ηηο πιηζηηθέο ζεσξίεο θαη ηηο

αηξεηηθέο δηδαζθαιίεο πεξλά ζηε ζενινγηθή (άιι φρη κεηαθπζηθή) εξκελεία Θεληξηθφ κήλπκα ηνπ

έξγνπ είλαη φηη είλαη αδχλαηε ε ινγηθή ζηήξημε ηνπ δφγκαηνο (επηζηε- κνθάλεηα) Ρν δφγκα αλήθεη ζε

άιιε ζθαίξα είλαη ππέξινγν επηζηεκνληθφ ζηα φξηα κηαο άιιεο γλψζεο Ζ ρξήζε ηνπ

δφγκαηνο ζηελ ελδνθνζκηθή γλψζε νδεγεί ζηε κεηαβνιή ηεο επηζηήκεο ζε κεηαθπζηθή ελψ ε ρξήζε

ηεο ινγηθήο ζην ρψξν ηεο πίζηεο απνδεηθλχεη ηελ αδπλακία θαη ζρεηηθφηεηα ηεο Γελ ππάξρεη

ζπλεπψο θαλέλα πίζηεπε θαη κε εξεχλα ζηελ νξζφδνμε γλσζηνινγία αιιά θάζε γλσζηηθφο ρψξνο εξεπλάηαη κε ηηο δηθέο ηνπ- επηζηεκνληθέο θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο-πξνυπνζέζεηο

Ζ ηξαγηθφηεξε έθθξαζε ηεο αιινηξησκέλεο ρξηζηηαλνζχλεο είλαη ε εθθιεζηαζηηθή αληηκεηψπηζε ζηε

Γχζε ηνπ Γαιηιαίνπ ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζζεί ε πεξίπησζε σο ππέξβαζε νξίσλ

δηθαηνδνζίαο αλ δελ ήηαλ θάηη ζνβαξφηεξν ζχγρπζε ησλ νξίσλ ησλ γλψζεσλ θαη ζχγθξνπζε

ηνπο Γεγνλφο φκσο είλαη φηη ε απψιεηα ηεο άλσ ζνθίαο ζηε Γχζε θαη ηνπ ηξφπνπ απφθηεζεο ηεο

κεηέβαιε ηε δηάλνηα ζε φξγαλν ζείαο θαη αλζξψπηλεο ζνθίαο Σξεζηκνπνηνχκελε δε ε δηάλνηα

ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο νδεγεί αλαπφθεπθηα ζηελ απφξξηςε ηνπ ππεξθπζηθνχ σο αθαηαλφεηνπ ε

ρξήζε ηεο δε ζην ρψξν ηεο πίζηεο είλαη δπλαηφλ λα απνξξίςεη ηελ επηζηήκε φηαλ ζεσξείηαη αληίζεηε

πξνο ηελ πίζηε Ρελ ίδηα λννηξνπία βέβαηα πξνδίδεη ε απφξξηςε ηνπ θνπεξλίθεηνπ ζπζηήκαηνο ζηελ

θαζ εκάο Αλαηνιή (1794-1821) θαη ηελ ίδηα απψιεηα ησλ θξηηεξίσλ Ρε revanche ηεο θαηαδίθεο ηνπ

Γαιηιαίνπ ζα πάξεη ε επηζηήκε ζην πξφζσπν ηνπ Γαξβίλνπ κε ηε ζεσξία ηεο εμειίμεσο

ε Κεηαθέλσζε ηνπ δπηηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ ζηελ Νξζφδνμε Αλαηνιή

Κε ηελ εκθάληζε ηνπ Γηαθσηηζκνχ ζηε Γχζε θινλίζζεθαλ ηα ζεκέιηα ηνπ ακεηάβιεηνπ ζηε

κεηαθπζηθή νλ-ηνινγία Γηφηη ε επηζηήκε βεβαίσζε φηη απηφ ην ακεηάβιεην δελ ππάξρεη (βι Ξαλ

Θνλδχιε Ζ θξηηηθή ηεο κεηαθπζηθήο ζηε λεφηεξε ζθέςε Απφ ηνλ φςηκν Κεζαίσλα σο ην ηέινο ηνπ

Γηαθσηηζκνχ Αζήλα 1983) Κε ηελ πηψζε δε ηεο Κεηαθπζηθήο έπεζε θαη ε εζηθή αθνχ δηαιχζεθαλ ηα

δήζελ κεηαθπζηθά ζεκέιηα ηεο Γελ ππάξρνπλ άιισζηε απνδείμεηο ή ελδείμεηο γηα χπαξμε ακεηάβιεησλ

θξηηεξίσλ ηνπ λφκνπ θαη ηεο εζηθήο Ζ Νξζνδνμία γη απηφ δελ κηιά γηα εζηθή πξνζαξκνγή

δειαδή ζε λνκηθνχο- εζηθνχο θαλφλεο αιιά γηα ήζνο σο θαξπφ ηεο παξνπζίαο ηνπ Αγίνπ

Ξλεχκαηνο κέζα ζηνλ άλζξσπν (Γαι 5 22 έ) Ν επξσπατθφο δηαθσηηζκφο ζπληζηά πάιε εκπεηξηζκνχ θαη κεηαθπζηθήο (αξηζηνηειηθήο) Νη δηαθσηηζηέο είλαη philosophes αιιά θαη rationalists

Νη Έιιελεο δηαθσηηζηέο κε πξψην ηνλ παηξηάξρε ηνπο Aδ Θνξαή ήζαλ ζηε ζενινγία κεηαθπζηθνί

θαη κεηέθεξαλ ηε ζχγθξνπζε εκπεηξηζηψλ-κεηαθπζηθψλ ζηελ Διιάδα Νη νξζφδνμνη φκσο εζπραζηέο

ηνπ Αγίνπ ξνπο νη Θνιιπβάδεο παξέκελαλ ζηε ζενινγηθή ηνπο κέζνδν εκπεηξηζηέο Πηνλ Θνξαή

θπξίσο νθείιεηαη ε εηζαγσγή ηεο κεηαθπζηθήο (ηνπ ζηνραζκνχ) ζηε ζενινγία ιατθή θαη Αθαδεκατθή Γη

απηφ ν Θνξαήο έγηλε ε απζεληία ηφζν ησλ Αθαδεκατθψλ ζενιφγσλ καο φζν θαη ησλ επζεβηζηηθψλ

ιατθψλ θηλεκάησλ Απηφ ζεκαίλεη φηη έπαπζε ε λήςε (θάζαξζε) λα ζεσξείηαη πξνυπφζεζε ηεο

ζενιφγεζεο ηε ζέζε ηεο δε έιαβε ε ζρνιαζηηθή παηδεία Νη Ξαηέξεο ζεσξνχληαη έηζη θηιφζνθνη

(θπξίσο λενπιαησληθνί φπσο ν Απγνπζηίλνο) κε θνηλσληθή δξάζε Απηφ έγηλε ην πξφηππν ησλ

επζεβηζηψλ ηνπ ρψξνπ καο ν εζπραζκφο απνξξίπηεηαη σο ζθνηαδηζκφο Ζ δήζελ πξννδεπηηθφηεηα ηνπ

Θνξαή ζπλίζηαηαη ζην φηη ήηαλ ππνζηεξηθηήο ηεο θαιβηληθήο ρξήζεο ηεο κεηαθπζηθήο θαη φρη ηεο παπηθήο Πηα ζενινγηθά ηνπ έξγα είλαη έληνλνο ν θαιβηληθφο επζεβηζκφο (εζηθηζκφο) ηνπ

Ζ παηεξηθή φκσο Νξζνδνμία είλαη αληηκεηαθπζηθή δηφηη αλαδεηεί ζπλερψο ηελ εκπεηξηθή

laquoβεβαηφηεηαraquo κε ηε ρξήζε ηεο εζπραζηηθήο κεζφδνπ Γη απηφ θαη ν εζπραζκφο ησλ

Θνιιπβάδσλ είλαη εκπεηξηθφο-επηζηεκνληθφο Νξζφο ιφγνο γηα ηνλ άγην Ληθφδεκν ηνλ

Αγηνξείηε είλαη ν εκπεηξηθφο ιφγνο Γελ πξέπεη γη απηφ λα παξαπιαλά ε απνινγεηηθή κέζνδφο

ηνπο πνπ επεξεάδεηαη απφ ην πλεχκα ηεο επνρήο ηνπο θαη εκθαλίδεη ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπ

κεηαθπζηθνπ θνπληακεληαιηζκνχ Ρν Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ Αγίνπ Ληθνδήκνπ φπσο θαη ηα

θεξπγκαηηθά θείκελα ηνπ Ξαξίνπ κε θνξχθσζε ηε Φηινθαιία (γηα ηελ έθδνζε ηεο νπνίαο

ζπλεξγάζηεθαλ νη θνξπθαίνη Θνιιπβάδεο Καθάξηνο Λνηαξάο Ληθφδεκνο Αγηνξείηεο θαη Αζαλάζηνο Ξάξηνο) θαλεξψλνπλ ηελ εζπραζηηθή θηινθαιηθή ζπλείδεζή ηνπο θαη ηελ αζθεηηθή βησηή ηνπο

Νη πξνυπνζέζεηο απηέο ησλ Θνιιπβάδσλ-εζπραζηψλ ηνπ 18νπ αηψλα είλαη εκθαλείο ζηνλ ηξφπν κε

ηνλ νπνίν δέρνληαη ηελ επηζηεκνληθή πξφνδν ηεο Γχζεο Ν Δπγέληνο Βνχιγαξεο είλαη κελ θξηηηθφο

άιια γεληθά αλνηθηφο ζηελ επηζηήκε θαη ζεηηθφο κε παηεξηθή δηάζεζε Νη Θνιιπβάδεο απνδέρνληαη

επηζηεκνληθέο ζέζεηο (πρ ηηο λεψηεξεο ζεσξίεο πεξί ιεηηνπξγίαο ηεο θαξδηάο ν Ληθφδεκνο ζην

Ππκβνπιεπηηθφ ηνπ Δγρεηξίδην) Ν Αζαλάζηνο Ξάξηνο δελ πνιεκάεη ηελ επηζηήκε θαζαπηή αιιά ηε

ρξήζε ηεο απφ ηνπο δπηηθφπιεθηνπο δηαθσηηζηέο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ Ρελ επηζηήκε ζεσξνχλ

έξγν ηνπ Θενχ θαη πξνζθνξά πξνο ηνλ άλζξσπν γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο δσήο ηνπ Ζ ρξήζε φκσο ηεο

επηζηήκεο ζε κηα κεηαθπζηθή πνιεκηθή θαηά ηεο πίζηεο φπσο έγηλε ζηε Γχζε θαη κεηαθέξζεθε ζηελ

Αλαηνιή νξζά πνιεκείηαη απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο ζενιφγνπο καο ην 18ν θαη 19ν αηψλα Ρν ιάζνο δε

έγθεηηαη ζηελ πιεπξά ησλ Διιήλσλ δηαθσηηζηψλ νη νπνίνη κε έρνληαο ζρέζε κε ηελ παηεξηθή

ζεψξεζε ηεο γλψζεο κνινλφηη θιεξηθνί νη πεξηζζφηεξνη ή κνλαρνί κεηαθέξνπλ ζην ρψξν

καο ηελ ελδνεπξσπαΐθή ζχγθξνπζε κεηαθπζηθψλ-εκπεηξηζηψλ θζάλνληαο λα νκηινχλ πεξί

αλνξζνινγηθήο ζξεζθείαο ελψ ε παηεξηθή Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ δηαθξίλεη ζπλάκα ην ινγηθφ απφ ην ππέξινγν

Ρν πξφβιεκα ηεο ζχγθξνπζεο πίζηεο θαη επηζηήκεο πέξα απφ ηε ζχγρπζε ησλ γλψζεσλ έρεη σο αηηία

θαη ηελ ηδενινγηθνπνίεζε ησλ δχν φςεσλ ηεο γλψζεο Σξηζηηαληθά πξνέθπςε έηζη κηα λνζεξή

απνινγεηηθή (Έιιελαο θαζεγεηήο ηεο Απνινγεηηθήο πξνέηεηλε πξηλ απφ ρξφληα καζεκαηηθή απφδεημε

πεξί ηεο ππάξμεσο ηνπ Θενχ) Θάπνηε ιεζκνλείηαη ν αμησκαηηθφο ιφγνο φηη ε επηζηήκε είλαη

εγθισβηζκέλε ζηα φξηα ηεο θζνξάο θαη δελ κπνξεί λα ππεξβεί ηε ινγηθή ηεο θζνξάο Ζ έπαξζε ησλ

επηζηεκφλσλ (ν θ Θ Ενπξάξηο έρεη πεη πνιχ νξζά φηη ε επηζηήκε είλαη ν παηδηζκφο ησλ ελήιηθσλ)

νδεγεί ζην ζεηηθηζκφ θαη ηνλ νηθνλνκηζκφ απνιπηνπνηεκέλα κεγέζε Νξζφδνμα φκσο απηφο ν

δπαιηζκφο δελ είλαη απηνλφεηνο Ρίπνηε δελ απνθιείεη ηε ζπλχπαξμε πίζηεο θαη επηζηήκεο φηαλ

ε πίζηε δελ είλαη θαληαζηψδεο κεηαθπζηθή θαη ε Δπηζηήκε δελ λνζεχεη ην ζεηηθφ ηεο ραξαθηήξα κε ηε ρξήζε ηεο κεηαθπζηθήο

Πηελ αιιεινθαηαλφεζε επηζηήκεο θαη πίζηεο βνήζα θαη ε ζεκεξηλή επηζηεκνληθή γιψζζα Ζ γιψζζα

ηεο ζενινγίαο είλαη απφ ηε θπζε ηεο εηθνλνινγηθή αθνχ είλαη αδχλαηε ε ηαχηηζε ζεκαίλνληνο θαη

ζεκαηλφκελνπ (απνθαηηζκφο) Ζ επηζηήκε εμ αιινχ (ζχγρξνλε θπζηθή) ιεηηνπξγεί απνθαηηθά αξρή

ηεο απξνζδηνξηζηίαο (απνθαηηζκφο ηεο επηζηήκεο) Ζ επηζηξνθή ζπλεπψο ζηελ παηεξηθφηεηα βνεζά

ζηελ ππέξβαζε ηεο ζχγθξνπζεο (βι Σξ Γηαλλαξά Ξεξηερφκελν θαη έξγν ηεο Απνινγεηηθήο ζήκεξα

Αζήλα 1975)

Ζ αλαγλψξηζε ησλ νξίσλ ησλ δχν γλψζεσλ (θηηζηνχ θαη Αθηίζηνπ) θαη ε ρξήζε ηνπ θαηάιιεινπ γηα

ηελ θαζεκία απφ απηέο νξγάλνπ είλαη ζηνηρείν ηεο παηεξηθήο Νξζνδνμίαο ε νπνία ηεξαξρεί ηελ θάησ ή

έμσ ζνθία ζηελ άλσ ή ζεία γλψζε Αληίζεηα ε ζχγρπζε ηνπο δηαησλίδεη ηηο εθαηέξσζελ

παξεξκελείεο θαη ζπληεξεί ηε ζχγθξνπζή ηνπο Κηα Δθθιεζία πνχ επηκέλεη ζηε κεηαθπζηθή

ζενιφγεζε ζα αλαγθάδεηαη λα απνθαζηζηά ζπλερψο θάπνην Γαιηιαίν αιιά θαη κηα Δπηζηήκε πνχ

αγλνεί ηα φξηά ηεο ζα αιινηξηψλεηαη ζε κεηαθπζηθή θαη ζα αζρνιείηαη κε ηελ χπαξμε ηνπ Θενχ ή ηελ απφξξηςε ηνπ Καξμ - Καξμηζκφο)

Έξεπλα γηα ηηο επαθέο Νξζνδφμσλ θαη αιινπίζησλ

Ν Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεη

Πεβ Λαππάθηνπ θαη Αγ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

Απομαγνηηοθώνηζη ειζηγήζευρ ζηο Διοπθόδοξο Σςνέδπιο ηηρ

Θεζζαλονίκηρ laquoΟικοςμενιζμόρ Γένεζη-Πποζδοκίερ-Διατεύζειρraquo (20-24 Σεπηεμβπίος 2004)

Απνκαγλεηνθψλεζε Θ Α

Ζ επίδξαζε μέλσλ ζξεζθεηψλ θαη αηξέζεσλ είλαη εκθαλήο ζηνπο ηξφπνπο θαη ζηηο εθθξάζεηο

αθφκα θαη Νξζνδφμσλ ζενιφγσλ Θαη απηφ ην άξζξν ηνπ ζεβ Ηεξνζένπ βάδεη πνιιά

πξάγκαηα ζηε ζέζε ηνπ γηα λα δηνξζψλνπκε φινη καο ηηο ειιείςεηο καο θαη λα

ζπγρξνληδφκαζηε κε ηνπο αγίνπο Ξαηέξεο θαη φρη κε πιάλεο

Ζ εηζήγεζε ηελ νπνία αλέιαβα λα αλαπηχμσ ζηελ αγάπε ζαο είλαη laquoΝ Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεηraquo Θαη ηελ πξνζδηφξηζα laquoελ ηε πξάμεηraquo ήηνη ζηελ ζενινγία θαη ζηελ άζθεζε

Δίλαη γλσζηφ φηη ε Νξζφδνμε Δθθιεζία είλαη θαη ιέγεηαη laquoΟικοςμενικήraquo δηφηη απιψλεηαη ζε

νιφθιεξε ηελ νηθνπκέλε θαη έρεη φιε ηελ θαζνιηθή αιήζεηα Ν φξνο laquoΝηθνπκεληθήraquo

ζπλδέεηαη κε ηνλ φξν laquoΘαζνιηθήraquo αθνχ φπσο νκνινγνχκε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ε

Δθθιεζία είλαη laquoΚία Αγία Θαζνιηθή θαη Απνζηνιηθήraquo Ν φξνο φκσο laquoΝηθνπκεληθήraquo δελ

ηαπηίδεηαη κε ηνλ φξν laquoΟικοςμενιζηικήraquo θαη επνκέλσο πθίζηαηαη κεγάιε δηαθνξά κεηαμχ

laquoΝηθνπκεληθήο Δθθιεζίαοraquo θαη ιεγφκελεο laquoΝηθνπκεληζηηθήο Δθθιεζίαοraquo αθνχ ε ηειεπηαία δηαθξίλεηαη απφ ηηο ιεγφκελεο θαη γλσζηέο αξρέο ηνπ Οικοςμενιζμού

Γειαδή γχξσ απφ ην ζέκα απηφ ππάξρνπλ ελ ζπληνκία κεξηθέο ζεσξίεο πνπ

ραξαθηεξίδνπλ ην ηη είλαη Νηθνπκεληζκφο φπσο είλαη ε πξψηε ζεσξία ε ιεγνκέλε laquoζεσξία

ησλ θιάδσλraquo κηα άιιε είλαη ε ζεσξία ηνπ Νηθνπκεληζκνχ πνπ ιέγεηαη laquoβαπηηζκαηηθή

ζενινγίαraquo κηα άιιε ζεσξία πνπ εθθξάδεη ηνλ Νηθνπκεληζκφ είλαη ε ιεγφκελε

laquoπεξηεθηηθφηεηαraquo είλαη αθφκε ν laquoδηαρξηζηηαληθφο δνγκαηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo θαη επίζεο είλαη θαη ν ιεγφκελνο laquoδηαζξεζθεπηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo

Δίλαη θαλεξφ φηη κε ηέηνηεο ζεσξίεο επηδηψθεηαη ε δεκηνπξγία κηαο Νηθνπκεληζηηθήο

Δθθιεζίαο θαη ζηε πξαγκαηηθφηεηα εθθξάδεηαη έλαο δνγκαηηθφο κηληκαιηζκφο θαη κηα

ζρεηηθνπνίεζε ηεο Νξζνδφμνπ Ξίζηεσο θαη βέβαηα αλαηξείηαη ε απνθαιππηηθή αιήζεηα ηνπ

Σξηζηνχ πνπ παξακέλεη ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία θαη πνπ είλαη ην αιεζηλφ Πψκα ηνπ Σξηζηνχ θαη Θνηλσλία Θεψζεσο

Πηε ζπλέρεηα αθνχ παξαθάκςσ φια απηά ζα ήζεια λα παξνπζηάζσ έλα ζνβαξφ ζεκείν

ήηνη πψο βηψλεηαη ρσξίο λα γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ηνπο πνιινχο ζηελ πξάμε ν

Νηθνπκεληζκφο κέζα ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία κε κία εληαία ζενινγία θαη‟ αξράο θαη κε κία

εληαία αζθεηηθή έπεηηα πνπ ζηε βάζε ηνπο δελ είλαη νξζφδνμε εζπραζηηθή παηεξηθή αιιά ζρνιαζηηθή λνεζηαξρηθή θαη εζηθηζηηθή

1) Ν Νηθνπκεληζκφο ζηε ζενινγία

Ζ ζενινγία κεηαμχ Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Ξαπηζκνχ θαη Ξξνηεζηαληηζκνχ δηαθέξεη ζε

βαζηθά ζεκεία ηφζν σο πξνο ηελ κέζνδν ζενινγήζεσο φζν θαη πξνο ηα απνηειέζκαηά ηεο Ζ

νξζφδνμε ζενινγία είλαη ε ζενινγία ησλ Ξξνθεηψλ ησλ Απνζηφισλ ησλ Ξαηέξσλ ησλ

Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ είλαη ε εζπραζηηθή ζενινγία πνπ είλαη εκπεηξηθή θαη απνθαιππηηθή

είλαη μέθεξη ηεο Αθηίζηνπ Σάξηηνο ηνπ Θενχ ελψ ε παπηθή ζενινγία είλαη ζρνιαζηηθή πνπ

θέληξν έρεη ηε ινγηθή θαη ην ζηνραζκφ Απηφ ζπκβαίλεη θαη ζηε δηαθνξά κεηαμχ Νξζνδφμνπ

Θνξαή ζπλίζηαηαη ζην φηη ήηαλ ππνζηεξηθηήο ηεο θαιβηληθήο ρξήζεο ηεο κεηαθπζηθήο θαη φρη ηεο παπηθήο Πηα ζενινγηθά ηνπ έξγα είλαη έληνλνο ν θαιβηληθφο επζεβηζκφο (εζηθηζκφο) ηνπ

Ζ παηεξηθή φκσο Νξζνδνμία είλαη αληηκεηαθπζηθή δηφηη αλαδεηεί ζπλερψο ηελ εκπεηξηθή

laquoβεβαηφηεηαraquo κε ηε ρξήζε ηεο εζπραζηηθήο κεζφδνπ Γη απηφ θαη ν εζπραζκφο ησλ

Θνιιπβάδσλ είλαη εκπεηξηθφο-επηζηεκνληθφο Νξζφο ιφγνο γηα ηνλ άγην Ληθφδεκν ηνλ

Αγηνξείηε είλαη ν εκπεηξηθφο ιφγνο Γελ πξέπεη γη απηφ λα παξαπιαλά ε απνινγεηηθή κέζνδφο

ηνπο πνπ επεξεάδεηαη απφ ην πλεχκα ηεο επνρήο ηνπο θαη εκθαλίδεη ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπ

κεηαθπζηθνπ θνπληακεληαιηζκνχ Ρν Ππκβνπιεπηηθφ Δγρεηξίδην ηνπ Αγίνπ Ληθνδήκνπ φπσο θαη ηα

θεξπγκαηηθά θείκελα ηνπ Ξαξίνπ κε θνξχθσζε ηε Φηινθαιία (γηα ηελ έθδνζε ηεο νπνίαο

ζπλεξγάζηεθαλ νη θνξπθαίνη Θνιιπβάδεο Καθάξηνο Λνηαξάο Ληθφδεκνο Αγηνξείηεο θαη Αζαλάζηνο Ξάξηνο) θαλεξψλνπλ ηελ εζπραζηηθή θηινθαιηθή ζπλείδεζή ηνπο θαη ηελ αζθεηηθή βησηή ηνπο

Νη πξνυπνζέζεηο απηέο ησλ Θνιιπβάδσλ-εζπραζηψλ ηνπ 18νπ αηψλα είλαη εκθαλείο ζηνλ ηξφπν κε

ηνλ νπνίν δέρνληαη ηελ επηζηεκνληθή πξφνδν ηεο Γχζεο Ν Δπγέληνο Βνχιγαξεο είλαη κελ θξηηηθφο

άιια γεληθά αλνηθηφο ζηελ επηζηήκε θαη ζεηηθφο κε παηεξηθή δηάζεζε Νη Θνιιπβάδεο απνδέρνληαη

επηζηεκνληθέο ζέζεηο (πρ ηηο λεψηεξεο ζεσξίεο πεξί ιεηηνπξγίαο ηεο θαξδηάο ν Ληθφδεκνο ζην

Ππκβνπιεπηηθφ ηνπ Δγρεηξίδην) Ν Αζαλάζηνο Ξάξηνο δελ πνιεκάεη ηελ επηζηήκε θαζαπηή αιιά ηε

ρξήζε ηεο απφ ηνπο δπηηθφπιεθηνπο δηαθσηηζηέο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ Ρελ επηζηήκε ζεσξνχλ

έξγν ηνπ Θενχ θαη πξνζθνξά πξνο ηνλ άλζξσπν γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο δσήο ηνπ Ζ ρξήζε φκσο ηεο

επηζηήκεο ζε κηα κεηαθπζηθή πνιεκηθή θαηά ηεο πίζηεο φπσο έγηλε ζηε Γχζε θαη κεηαθέξζεθε ζηελ

Αλαηνιή νξζά πνιεκείηαη απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο ζενιφγνπο καο ην 18ν θαη 19ν αηψλα Ρν ιάζνο δε

έγθεηηαη ζηελ πιεπξά ησλ Διιήλσλ δηαθσηηζηψλ νη νπνίνη κε έρνληαο ζρέζε κε ηελ παηεξηθή

ζεψξεζε ηεο γλψζεο κνινλφηη θιεξηθνί νη πεξηζζφηεξνη ή κνλαρνί κεηαθέξνπλ ζην ρψξν

καο ηελ ελδνεπξσπαΐθή ζχγθξνπζε κεηαθπζηθψλ-εκπεηξηζηψλ θζάλνληαο λα νκηινχλ πεξί

αλνξζνινγηθήο ζξεζθείαο ελψ ε παηεξηθή Νξζνδνμία θάλνληαο δηάθξηζε ησλ δχν γλψζεσλ δηαθξίλεη ζπλάκα ην ινγηθφ απφ ην ππέξινγν

Ρν πξφβιεκα ηεο ζχγθξνπζεο πίζηεο θαη επηζηήκεο πέξα απφ ηε ζχγρπζε ησλ γλψζεσλ έρεη σο αηηία

θαη ηελ ηδενινγηθνπνίεζε ησλ δχν φςεσλ ηεο γλψζεο Σξηζηηαληθά πξνέθπςε έηζη κηα λνζεξή

απνινγεηηθή (Έιιελαο θαζεγεηήο ηεο Απνινγεηηθήο πξνέηεηλε πξηλ απφ ρξφληα καζεκαηηθή απφδεημε

πεξί ηεο ππάξμεσο ηνπ Θενχ) Θάπνηε ιεζκνλείηαη ν αμησκαηηθφο ιφγνο φηη ε επηζηήκε είλαη

εγθισβηζκέλε ζηα φξηα ηεο θζνξάο θαη δελ κπνξεί λα ππεξβεί ηε ινγηθή ηεο θζνξάο Ζ έπαξζε ησλ

επηζηεκφλσλ (ν θ Θ Ενπξάξηο έρεη πεη πνιχ νξζά φηη ε επηζηήκε είλαη ν παηδηζκφο ησλ ελήιηθσλ)

νδεγεί ζην ζεηηθηζκφ θαη ηνλ νηθνλνκηζκφ απνιπηνπνηεκέλα κεγέζε Νξζφδνμα φκσο απηφο ν

δπαιηζκφο δελ είλαη απηνλφεηνο Ρίπνηε δελ απνθιείεη ηε ζπλχπαξμε πίζηεο θαη επηζηήκεο φηαλ

ε πίζηε δελ είλαη θαληαζηψδεο κεηαθπζηθή θαη ε Δπηζηήκε δελ λνζεχεη ην ζεηηθφ ηεο ραξαθηήξα κε ηε ρξήζε ηεο κεηαθπζηθήο

Πηελ αιιεινθαηαλφεζε επηζηήκεο θαη πίζηεο βνήζα θαη ε ζεκεξηλή επηζηεκνληθή γιψζζα Ζ γιψζζα

ηεο ζενινγίαο είλαη απφ ηε θπζε ηεο εηθνλνινγηθή αθνχ είλαη αδχλαηε ε ηαχηηζε ζεκαίλνληνο θαη

ζεκαηλφκελνπ (απνθαηηζκφο) Ζ επηζηήκε εμ αιινχ (ζχγρξνλε θπζηθή) ιεηηνπξγεί απνθαηηθά αξρή

ηεο απξνζδηνξηζηίαο (απνθαηηζκφο ηεο επηζηήκεο) Ζ επηζηξνθή ζπλεπψο ζηελ παηεξηθφηεηα βνεζά

ζηελ ππέξβαζε ηεο ζχγθξνπζεο (βι Σξ Γηαλλαξά Ξεξηερφκελν θαη έξγν ηεο Απνινγεηηθήο ζήκεξα

Αζήλα 1975)

Ζ αλαγλψξηζε ησλ νξίσλ ησλ δχν γλψζεσλ (θηηζηνχ θαη Αθηίζηνπ) θαη ε ρξήζε ηνπ θαηάιιεινπ γηα

ηελ θαζεκία απφ απηέο νξγάλνπ είλαη ζηνηρείν ηεο παηεξηθήο Νξζνδνμίαο ε νπνία ηεξαξρεί ηελ θάησ ή

έμσ ζνθία ζηελ άλσ ή ζεία γλψζε Αληίζεηα ε ζχγρπζε ηνπο δηαησλίδεη ηηο εθαηέξσζελ

παξεξκελείεο θαη ζπληεξεί ηε ζχγθξνπζή ηνπο Κηα Δθθιεζία πνχ επηκέλεη ζηε κεηαθπζηθή

ζενιφγεζε ζα αλαγθάδεηαη λα απνθαζηζηά ζπλερψο θάπνην Γαιηιαίν αιιά θαη κηα Δπηζηήκε πνχ

αγλνεί ηα φξηά ηεο ζα αιινηξηψλεηαη ζε κεηαθπζηθή θαη ζα αζρνιείηαη κε ηελ χπαξμε ηνπ Θενχ ή ηελ απφξξηςε ηνπ Καξμ - Καξμηζκφο)

Έξεπλα γηα ηηο επαθέο Νξζνδφμσλ θαη αιινπίζησλ

Ν Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεη

Πεβ Λαππάθηνπ θαη Αγ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

Απομαγνηηοθώνηζη ειζηγήζευρ ζηο Διοπθόδοξο Σςνέδπιο ηηρ

Θεζζαλονίκηρ laquoΟικοςμενιζμόρ Γένεζη-Πποζδοκίερ-Διατεύζειρraquo (20-24 Σεπηεμβπίος 2004)

Απνκαγλεηνθψλεζε Θ Α

Ζ επίδξαζε μέλσλ ζξεζθεηψλ θαη αηξέζεσλ είλαη εκθαλήο ζηνπο ηξφπνπο θαη ζηηο εθθξάζεηο

αθφκα θαη Νξζνδφμσλ ζενιφγσλ Θαη απηφ ην άξζξν ηνπ ζεβ Ηεξνζένπ βάδεη πνιιά

πξάγκαηα ζηε ζέζε ηνπ γηα λα δηνξζψλνπκε φινη καο ηηο ειιείςεηο καο θαη λα

ζπγρξνληδφκαζηε κε ηνπο αγίνπο Ξαηέξεο θαη φρη κε πιάλεο

Ζ εηζήγεζε ηελ νπνία αλέιαβα λα αλαπηχμσ ζηελ αγάπε ζαο είλαη laquoΝ Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεηraquo Θαη ηελ πξνζδηφξηζα laquoελ ηε πξάμεηraquo ήηνη ζηελ ζενινγία θαη ζηελ άζθεζε

Δίλαη γλσζηφ φηη ε Νξζφδνμε Δθθιεζία είλαη θαη ιέγεηαη laquoΟικοςμενικήraquo δηφηη απιψλεηαη ζε

νιφθιεξε ηελ νηθνπκέλε θαη έρεη φιε ηελ θαζνιηθή αιήζεηα Ν φξνο laquoΝηθνπκεληθήraquo

ζπλδέεηαη κε ηνλ φξν laquoΘαζνιηθήraquo αθνχ φπσο νκνινγνχκε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ε

Δθθιεζία είλαη laquoΚία Αγία Θαζνιηθή θαη Απνζηνιηθήraquo Ν φξνο φκσο laquoΝηθνπκεληθήraquo δελ

ηαπηίδεηαη κε ηνλ φξν laquoΟικοςμενιζηικήraquo θαη επνκέλσο πθίζηαηαη κεγάιε δηαθνξά κεηαμχ

laquoΝηθνπκεληθήο Δθθιεζίαοraquo θαη ιεγφκελεο laquoΝηθνπκεληζηηθήο Δθθιεζίαοraquo αθνχ ε ηειεπηαία δηαθξίλεηαη απφ ηηο ιεγφκελεο θαη γλσζηέο αξρέο ηνπ Οικοςμενιζμού

Γειαδή γχξσ απφ ην ζέκα απηφ ππάξρνπλ ελ ζπληνκία κεξηθέο ζεσξίεο πνπ

ραξαθηεξίδνπλ ην ηη είλαη Νηθνπκεληζκφο φπσο είλαη ε πξψηε ζεσξία ε ιεγνκέλε laquoζεσξία

ησλ θιάδσλraquo κηα άιιε είλαη ε ζεσξία ηνπ Νηθνπκεληζκνχ πνπ ιέγεηαη laquoβαπηηζκαηηθή

ζενινγίαraquo κηα άιιε ζεσξία πνπ εθθξάδεη ηνλ Νηθνπκεληζκφ είλαη ε ιεγφκελε

laquoπεξηεθηηθφηεηαraquo είλαη αθφκε ν laquoδηαρξηζηηαληθφο δνγκαηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo θαη επίζεο είλαη θαη ν ιεγφκελνο laquoδηαζξεζθεπηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo

Δίλαη θαλεξφ φηη κε ηέηνηεο ζεσξίεο επηδηψθεηαη ε δεκηνπξγία κηαο Νηθνπκεληζηηθήο

Δθθιεζίαο θαη ζηε πξαγκαηηθφηεηα εθθξάδεηαη έλαο δνγκαηηθφο κηληκαιηζκφο θαη κηα

ζρεηηθνπνίεζε ηεο Νξζνδφμνπ Ξίζηεσο θαη βέβαηα αλαηξείηαη ε απνθαιππηηθή αιήζεηα ηνπ

Σξηζηνχ πνπ παξακέλεη ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία θαη πνπ είλαη ην αιεζηλφ Πψκα ηνπ Σξηζηνχ θαη Θνηλσλία Θεψζεσο

Πηε ζπλέρεηα αθνχ παξαθάκςσ φια απηά ζα ήζεια λα παξνπζηάζσ έλα ζνβαξφ ζεκείν

ήηνη πψο βηψλεηαη ρσξίο λα γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ηνπο πνιινχο ζηελ πξάμε ν

Νηθνπκεληζκφο κέζα ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία κε κία εληαία ζενινγία θαη‟ αξράο θαη κε κία

εληαία αζθεηηθή έπεηηα πνπ ζηε βάζε ηνπο δελ είλαη νξζφδνμε εζπραζηηθή παηεξηθή αιιά ζρνιαζηηθή λνεζηαξρηθή θαη εζηθηζηηθή

1) Ν Νηθνπκεληζκφο ζηε ζενινγία

Ζ ζενινγία κεηαμχ Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Ξαπηζκνχ θαη Ξξνηεζηαληηζκνχ δηαθέξεη ζε

βαζηθά ζεκεία ηφζν σο πξνο ηελ κέζνδν ζενινγήζεσο φζν θαη πξνο ηα απνηειέζκαηά ηεο Ζ

νξζφδνμε ζενινγία είλαη ε ζενινγία ησλ Ξξνθεηψλ ησλ Απνζηφισλ ησλ Ξαηέξσλ ησλ

Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ είλαη ε εζπραζηηθή ζενινγία πνπ είλαη εκπεηξηθή θαη απνθαιππηηθή

είλαη μέθεξη ηεο Αθηίζηνπ Σάξηηνο ηνπ Θενχ ελψ ε παπηθή ζενινγία είλαη ζρνιαζηηθή πνπ

θέληξν έρεη ηε ινγηθή θαη ην ζηνραζκφ Απηφ ζπκβαίλεη θαη ζηε δηαθνξά κεηαμχ Νξζνδφμνπ

Έξεπλα γηα ηηο επαθέο Νξζνδφμσλ θαη αιινπίζησλ

Ν Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεη

Πεβ Λαππάθηνπ θαη Αγ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

Απομαγνηηοθώνηζη ειζηγήζευρ ζηο Διοπθόδοξο Σςνέδπιο ηηρ

Θεζζαλονίκηρ laquoΟικοςμενιζμόρ Γένεζη-Πποζδοκίερ-Διατεύζειρraquo (20-24 Σεπηεμβπίος 2004)

Απνκαγλεηνθψλεζε Θ Α

Ζ επίδξαζε μέλσλ ζξεζθεηψλ θαη αηξέζεσλ είλαη εκθαλήο ζηνπο ηξφπνπο θαη ζηηο εθθξάζεηο

αθφκα θαη Νξζνδφμσλ ζενιφγσλ Θαη απηφ ην άξζξν ηνπ ζεβ Ηεξνζένπ βάδεη πνιιά

πξάγκαηα ζηε ζέζε ηνπ γηα λα δηνξζψλνπκε φινη καο ηηο ειιείςεηο καο θαη λα

ζπγρξνληδφκαζηε κε ηνπο αγίνπο Ξαηέξεο θαη φρη κε πιάλεο

Ζ εηζήγεζε ηελ νπνία αλέιαβα λα αλαπηχμσ ζηελ αγάπε ζαο είλαη laquoΝ Νηθνπκεληζκφο ελ ηε πξάμεηraquo Θαη ηελ πξνζδηφξηζα laquoελ ηε πξάμεηraquo ήηνη ζηελ ζενινγία θαη ζηελ άζθεζε

Δίλαη γλσζηφ φηη ε Νξζφδνμε Δθθιεζία είλαη θαη ιέγεηαη laquoΟικοςμενικήraquo δηφηη απιψλεηαη ζε

νιφθιεξε ηελ νηθνπκέλε θαη έρεη φιε ηελ θαζνιηθή αιήζεηα Ν φξνο laquoΝηθνπκεληθήraquo

ζπλδέεηαη κε ηνλ φξν laquoΘαζνιηθήraquo αθνχ φπσο νκνινγνχκε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ε

Δθθιεζία είλαη laquoΚία Αγία Θαζνιηθή θαη Απνζηνιηθήraquo Ν φξνο φκσο laquoΝηθνπκεληθήraquo δελ

ηαπηίδεηαη κε ηνλ φξν laquoΟικοςμενιζηικήraquo θαη επνκέλσο πθίζηαηαη κεγάιε δηαθνξά κεηαμχ

laquoΝηθνπκεληθήο Δθθιεζίαοraquo θαη ιεγφκελεο laquoΝηθνπκεληζηηθήο Δθθιεζίαοraquo αθνχ ε ηειεπηαία δηαθξίλεηαη απφ ηηο ιεγφκελεο θαη γλσζηέο αξρέο ηνπ Οικοςμενιζμού

Γειαδή γχξσ απφ ην ζέκα απηφ ππάξρνπλ ελ ζπληνκία κεξηθέο ζεσξίεο πνπ

ραξαθηεξίδνπλ ην ηη είλαη Νηθνπκεληζκφο φπσο είλαη ε πξψηε ζεσξία ε ιεγνκέλε laquoζεσξία

ησλ θιάδσλraquo κηα άιιε είλαη ε ζεσξία ηνπ Νηθνπκεληζκνχ πνπ ιέγεηαη laquoβαπηηζκαηηθή

ζενινγίαraquo κηα άιιε ζεσξία πνπ εθθξάδεη ηνλ Νηθνπκεληζκφ είλαη ε ιεγφκελε

laquoπεξηεθηηθφηεηαraquo είλαη αθφκε ν laquoδηαρξηζηηαληθφο δνγκαηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo θαη επίζεο είλαη θαη ν ιεγφκελνο laquoδηαζξεζθεπηηθφο ζπγθξεηηζκφοraquo

Δίλαη θαλεξφ φηη κε ηέηνηεο ζεσξίεο επηδηψθεηαη ε δεκηνπξγία κηαο Νηθνπκεληζηηθήο

Δθθιεζίαο θαη ζηε πξαγκαηηθφηεηα εθθξάδεηαη έλαο δνγκαηηθφο κηληκαιηζκφο θαη κηα

ζρεηηθνπνίεζε ηεο Νξζνδφμνπ Ξίζηεσο θαη βέβαηα αλαηξείηαη ε απνθαιππηηθή αιήζεηα ηνπ

Σξηζηνχ πνπ παξακέλεη ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία θαη πνπ είλαη ην αιεζηλφ Πψκα ηνπ Σξηζηνχ θαη Θνηλσλία Θεψζεσο

Πηε ζπλέρεηα αθνχ παξαθάκςσ φια απηά ζα ήζεια λα παξνπζηάζσ έλα ζνβαξφ ζεκείν

ήηνη πψο βηψλεηαη ρσξίο λα γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ηνπο πνιινχο ζηελ πξάμε ν

Νηθνπκεληζκφο κέζα ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία κε κία εληαία ζενινγία θαη‟ αξράο θαη κε κία

εληαία αζθεηηθή έπεηηα πνπ ζηε βάζε ηνπο δελ είλαη νξζφδνμε εζπραζηηθή παηεξηθή αιιά ζρνιαζηηθή λνεζηαξρηθή θαη εζηθηζηηθή

1) Ν Νηθνπκεληζκφο ζηε ζενινγία

Ζ ζενινγία κεηαμχ Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Ξαπηζκνχ θαη Ξξνηεζηαληηζκνχ δηαθέξεη ζε

βαζηθά ζεκεία ηφζν σο πξνο ηελ κέζνδν ζενινγήζεσο φζν θαη πξνο ηα απνηειέζκαηά ηεο Ζ

νξζφδνμε ζενινγία είλαη ε ζενινγία ησλ Ξξνθεηψλ ησλ Απνζηφισλ ησλ Ξαηέξσλ ησλ

Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ είλαη ε εζπραζηηθή ζενινγία πνπ είλαη εκπεηξηθή θαη απνθαιππηηθή

είλαη μέθεξη ηεο Αθηίζηνπ Σάξηηνο ηνπ Θενχ ελψ ε παπηθή ζενινγία είλαη ζρνιαζηηθή πνπ

θέληξν έρεη ηε ινγηθή θαη ην ζηνραζκφ Απηφ ζπκβαίλεη θαη ζηε δηαθνξά κεηαμχ Νξζνδφμνπ

Δθθιεζίαο θαη Ξξνηεζηαληηζκνχ

ηαλ θάλσ ιφγν γηα Νηθνπκεληζκφ ζηε ζενινγία ελλνψ φηη ζπγρένληαη νη δχν απηέο

ζενινγίεο ήηνη ε Νξζφδνμε ζενινγία θαη ε εηεξφδνμε ζενινγία απφ ηελ άπνςε φηη

πξνυπνζέηνπλ ηελ ίδηα κεζνδνινγία έρνπλ ηελ ίδηα πξννπηηθή θαη ηηο ίδηεο αξρέο θαη

δηαθέξνπλ κφλν σο πξνο ηηο παξαπνκπέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηα ζενινγηθά έξγα Θπξίσο

απηφ ιέγεηαη απφ ηελ άπνςε φηη εξκελεχνληαη ηα θείκελα ησλ Αγίσλ Ξαηέξσλ κέζα απφ ηηο

αλαιχζεηο ησλ δπηηθψλ παπηθψλ θαη πξνηεζηαληψλ θαη αγλννχληαη ηα εξκελεπηηθά θξηηήξηα

πνπ έρεη ε νξζφδνμε παξάδνζε ηεο Δθθιεζίαο καο Κεξηθνί ηέηνηνη ζενιφγνη ρξεζηκνπνηνχλ

επξχηαηα ηηο εξκελείεο ησλ εηεξνδφμσλ θαη πξνζπαζνχλ ζηε ζπλέρεηα λα εληνπίζνπλ κεξηθά

ρσξία ησλ Ξαηέξσλ πνπ εθθξάδνπλ κηα ηέηνηα πξννπηηθή Δπνκέλσο παξακέλεη ε ίδηα

εξκελεπηηθή πξννπηηθή κε θαηνρχξσζε παηεξηθή ρσξίο λα εμεηάδνληαη ηα δηαθνξεηηθά

πιαίζηα εξκελείαο ησλ αγηνγξαθηθψλ θεηκέσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη Ξαηέξεο ηεο Δθθιεζίαο καο

Πην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα αλαθεξζνχλ κεξηθά ελδεηθηηθά παξαδείγκαηα ηα νπνία έρνπλ

εληνπηζηεί θαη δελ είκαη ν κφλνο πνπ ηα παξνπζηάδσ Κεξηθνί ζενιφγνη εξκελεχνπλ ηε θξάζε

ηνπ Σξηζηνχ laquoίλα πάληεο έλ ψζηraquo (Ησ 17ηδ΄ 21) πνπ είλαη ηκήκα ηεο αξρηεξαηηθήο

πξνζεπρήο Ρνπ κε ην φηη δήζελ αλαθέξεηαη ζηελ κειινληηθή ελφηεηα ησλ εθθιεζηψλ θαη ηελ

ρξεζηκνπνηνχλ θαηά θφξνλ γηα λα δειψζνπλ φηη ν Σξηζηφο πξναλήγγεηιε φηη φιεο νη

ρξηζηηαληθέο νκνινγίεο ζα απνθηήζνπλ ζην κέιινλ ελφηεηα κεηαμχ ηνπο θαη ζα απνηειέζνπλ

ηε laquoκίαraquo εθθιεζία ππνλνψληαο φηη ε Δθθιεζία ηψξα είλαη δηαζπαζκέλε Ζ νξζφδνμε

εξκελεία ηεο θξάζεσο είλαη δηαθνξεηηθή Ρν laquoίλα πάληεο έλ ψζηraquo εάλ δηαβάζεη θαλείο πνιχ

πξνζεθηηθά φιν ην θείκελν ηεο αξρηεξαηηθήο πξνζεπρήο ζα δεη φηη ζπλδέεηαη αλαπφζπαζηα

κε άιιεο θξάζεηο φπσο laquoθαζψο ζπ πάηεξ ελ εκνί θαγψ ελ ζπraquo (Ησ 17ηδ΄ 21) θαη ηε

θξάζε laquoεγψ ελ απηνίο θαη ζπ ελ εκνί ίλα ψζη ηεηειεησκέλνη εηο έλraquo (Ησ 17ηδ΄ 23)

θαη επίζεο ηελ άιιε θξάζε laquoίλα ζεσξψζη ηελ δφμαλ ηελ εκήλ ελ δέδνθάο κνηraquo (Ησ 17ηδ΄

24) Θαη ζαθψο εδψ ν Σξηζηφο αλαθέξεηαη ζηελ ελφηεηα ησλ Απνζηφισλ θαηά ζεσξίαλ ηεο

δφμεο ηνπ Θενχ ηελ ζέα ηνπ αθηίζηνπ Φσηφο πνπ έγηλε ηελ εκέξα ηεο Ξεληεθνζηήο γηαηί

αθξηβψο ηφηε νη Απφζηνινη απέθηεζαλ θαη ελφηεηα νπζηαζηηθή κεηαμχ ηνπο Δπνκέλσο φζνη εθ

ησλ Αγίσλ κέζα ζηελ ηζηνξία θζάλνπλ ζηε ζέσζε θαη ζηε ζεσξία ηνπ αθηίζηνπ Φσηφο

απνθηνχλ ελφηεηα κε ηνπο Απνζηφινπο έρνπλ ηελ ίδηα πίζηε κε απηνχο θαη εθαξκφδεηαη ην ρσξίν απηφ ηνπ Σξηζηνχ laquoίλα ψζηλ έλraquo

Άιινη ζενιφγνη κεηαθέξνπλ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία ηελ δπηηθή αληίιεςε ηεο δηα κέζνπ

ησλ αηψλσλ βαζπηέξαο θαηαλνήζεσο θαη θαιπηέξαο εκβαζχλζεσο ζηα δφγκαηα ηεο

Δθθιεζίαο θαη ηελ απνθαιππηηθή αιήζεηα Ζ ζεσξία απηή αλαπηχρζεθε απφ παπηθνχο

ζενιφγνπο γηα λα δηθαηνινγεζεί ε δηαθνξνπνίεζή ηνπο απφ ηε δηδαζθαιία ησλ Ξαηέξσλ ησλ

Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ θαη ε πξνζζήθε λέσλ δνγκάησλ Δλλνείηαη φηη ρξεζηκνπνηείηαη θαη

εδψ ζην ζεκείν απηφ πνιιή ινγηθή θαη ν ζηνραζκφο πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνήζνπλ ηε

δνγκαηηθή δηδαζθαιία κσο ε παηεξηθή δηδαζθαιία πάλσ ζην ζέκα απηφ είλαη φηη ε

απνθάιπςε εδφζε άπαμ ηελ εκέξα ηεο Ξεληεθνζηήο ηφηε πνπ νη Απφζηνινη έιαβαλ ην Άγην

Ξλεχκα θαη απέθηεζαλ ηελ laquoπάζα γλψζηλraquo Σαξαθηεξηζηηθφ ρσξίν είλαη ηνπ Αδειθνζένπ

Ηνχδα laquoαλάγθελ έζρνλ γξάςε πκίλ παξαθαιψλ επαγσλίδεζζε ηε άπαμ παξαδσζήζε ηνηο

αγίνηο πίζηεηraquo (Ηνχδαο 3) ηαλ νη ζενχκελνη (θαη ν φξνο laquoζενχκελνηraquo αλαθέξεηαη ζε φια ηα

παηεξηθά θείκελα αξρήο γελνκέλεο ηνλ Άγην Γηνλχζην ηνλ Αξενπαγίηε θαη ζε φινπο ηνπο

κεηαγελέζηεξνπο Ξαηέξεο) δηα ηεο θαζάξζεσο θαη ηνπ θσηηζκνχ θζάλνπλ ζηε ζεσξία ηνπ

αθηίζηνπ θσηφο θαη κεηέρνπλ ηεο Ξεληεθνζηήο ηφηε βηψλνπλ ηελ ίδηα πίζηε ησλ Απνζηφισλ

Απηφ θαίλεηαη ζηηο επηζηνιέο ηνπ Απνζηφινπ Ξαχινπ αθνχ θη εθείλνο απέθηεζε ηελ ίδηα

εκπεηξία ησλ Απνζηφισλ φηαλ είδε ηνλ Σξηζηφ laquoελ ηε δφμε απηνχraquo (Καηζ Θε΄25 31) έιαβε

ην Άγην Ξλεχκα θαη έγηλε Απφζηνινο Ηεζνχ Σξηζηνχ Δπνκέλσο δελ θαηαλνείηαη βαζχηεξα δηα

κέζνπ ησλ αηψλσλ ε απνθαιππηηθή παξάδνζε αιιά νη άγηνη θάζε επνρήο πνπ θζάλνπλ ζηελ

εκπεηξία ηεο Ξεληεθνζηήο εθθξάδνπλ κε ηνπο θαηάιιεινπο φξνπο ηεο επνρήο εθείλεο απηή ηελ αιήζεηα πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηνχλ νη αηξεηηθνί

Άιινη ζενιφγνη λνκίδνπλ φηη ε ζενινγία ζπλδέεηαη κε ηελ κεηαθπζηθή πξάγκα ην νπνίν

είλαη άπνςε ηεο δπηηθήο ζενινγίαο θαη παξαδφζεσο ζχκθσλα κε ηελ νπνίαλ ππάξρνπλ ηα

laquoθςζικάraquo θαη ηα laquoμεηαθςζικάraquo θαη ππάξρεη κία αληηζηνηρία κεηαμχ απηψλ ησλ δχν Ξξφθεηηαη

γηα ηε ιεγφκελε ονηολογία ηελ ηδενινγία ηνπ Ξιάησλνο θαη ηεο θιαζηθήο κεηαθπζηθήο ηε

ζηοσαζηική αναλογία φπσο ηελ απνθαιεί ν Άγηνο Γξεγφξηνο ν Ξαιακάο ηελ νπνίαλ βεβαίσο

δελ απνδέρνληαη νη άγηνη Ξαηέξεο Ζ analogia entis θαη ε analogia fidei δελ απερεί ηελ

νξζφδνμε ρξηζηηαληθή δηδαζθαιία Νη Ξαηέξεο ηεο Δθθιεζίαο δελ θάλνπλ ιφγν γηα laquoθπζηθάraquo

θαη laquoκεηαθπζηθάraquo αιιά γηα laquoκηιζηάraquo θαη laquoάκηιζηαraquo θαη φηη ε άθηηζηε ελέξγεηα ηνπ Θενχ

ελεξγεί αλαιφγσο ζε φιε ηε θηίζε Δπνκέλσο δελ κπνξεί λα γίλεηαη ιφγνο γηα ηε ζχλδεζε ηεο

κεηαθπζηθήο κε ηελ νξζφδνμε ζενινγία αθνχ ε νξζφδνμε ζενινγία είλαη αθ‟ ελφο κελ ν

απνθαιππηηθφο ιφγνο πεξί Θενχ αθ‟ εηέξνπ δε εθείλε πνπ ππνδεηθλχεη ηνλ ηξφπν ζεξαπείαο

ηνπ αλζξψπνπ πξνθεηκέλνπ λα θζάζεη θη εθείλνο ζηε ζέα ηνπ αθηίζηνπ θσηφο ζην πξφζσπν ηνπ Λόγος

Άιινη ζενιφγνη ζηνραδφκελνη νκηινχλ γηα laquoθνηλσλία πξνζψπσλraquo ηεο Αγίαο Ρξηάδνο Θαη

πάλσ ζ‟ απηή ηελ άπνςε πξνζπαζνχλ λα ηεθκεξηψζνπλ πνιιέο άιιεο επί κέξνπο ζενινγηθέο

αλζξσπνινγηθέο θαη δπζηπρψο θαη θνηλσληθέο ζεσξίεο κσο νη Ξαηέξεο ηεο Δθθιεζίαο δελ

θάλνπλ ιφγν γηα laquoθνηλσλία πξνζψπσλraquo ηεο Αγίαο Ρξηάδνο αιιά γηα θνηλσλία Φύζευρ-

Οςζίαρ Πηα πξφζσπα ηεο Αγίαο Ρξηάδνο ππάξρνπλ ηα laquoκοινάraquo θαη ηα laquoακοινώνηηαraquo Ρα

laquoθνηλάraquo είλαη ε θχζε ε νπζία ε ελέξγεηα αθνχ ν Ξαηήξ θνηλσλεί ηελ νπζία Ρνπ ζηνλ ηφ θαη

ην Άγην Ξλεχκα θαη ηα laquoαθνηλψλεηαraquo πνπ είλαη ηα ππνζηαηηθά ηδηψκαηα θάζε πξνζψπνπ ήηνη

ηνπ Ξαηξφο είλαη ην αγέννηηον ηνπ ηνχ ην γεννηηόν θαη ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο ην

εκποπεςηόν Άιισζηε ηα πξφζσπα ηεο Αγίαο Ρξηάδνο δελ είλαη ηξφπνο ππάξμεσο ηεο

laquoθχζεσο νπζίαοraquo φπσο θαθψο ιέγεηαη αιιά ηα ππνζηαηηθά ηδηψκαηα είλαη ίδηα γλσξίζκαηα ησλ ππνζηάζεσλ πξνζψπσλ

Αθφκε άιινη ζενιφγνη δέρνληαη ελ κέξεη θαη ηελ δπηηθή Θσκηθή αληίιεςε πεξί θηηζηψλ

ελεξγεηψλ ζην Θεφ Λνκίδνπλ φηη ζην Θεφ δελ ππάξρνπλ κφλνλ άθηηζηεο ελέξγεηεο αιιά θαη

θάπνηεο θηηζηέο κε ηηο νπνίεο ν Θεφο έξρεηαη ζε επηθνηλσλία κε ηνλ θφζκν Κηα ηέηνηα

αληίιεςε έξρεηαη επζχηαηα ζε αληίζεζε κε φιε ηε βηβιηθνπαηεξηθή παξάδνζε ε νπνία

δέρεηαη φηη εθ‟ φζνλ άθηηζηε είλαη ε νπζία άθηηζηεο είλαη θαη νη ελέξγεηεο Δάλ ν άλζξσπνο εξρφηαλ ζε επηθνηλσλία κε ην Θεφ κε θηηζηέο ελέξγεηεο ηφηε δε ζα κπνξνχζε πνηέ λα ζσζεί

Κεξηθνί ζενιφγνη αθφκε κεηαθέξνπλ ζην ρψξν ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο ηε δπηηθή

άπνςε φηη δχν είλαη νη πεγέο ηεο πίζηεψο καο ε Αγία Γξαθή θαη ε Ηεξά Ξαξάδνζε Γελ

αξλείηαη βέβαηα θαλείο ηελ αμία ηεο Αγίαο Γξαθήο θαη ηεο Ηεξάο Ξαξαδφζεσο κσο ε

νξζφδνμε παηεξηθή δηδαζθαιία ζην ζέκα απηφ είλαη φηη ε πεγή ηεο πίζηεσο είλαη ε

αποκάλςτη ηελ νπνίαλ δέρνληαη νη ζενχκελνη Ξξνθήηεο Απφζηνινη θαη Ξαηέξεο είλαη ηα

laquoάξξεηα ξήκαηαraquo (Β΄Θνξ ηβ΄12 4) ηα νπνία βηψλνπλ νη ζενχκελνη θαηά ηελ απνθαιππηηθή

εκπεηξία θαη ζηε ζπλέρεηα κεηαθέξνπλ απηά ηα laquoάξξεηα ξήκαηαraquo κε θηηζηά ξήκαηα θαη

λνήκαηα πξνθεηκέλνπ λα θαζνδεγήζνπλ ηα πλεπκαηηθά ηνπο παηδηά γηα λα θζάζνπλ θη εθείλα

ζηε πξνζσπηθή βίσζε ηεο εκπεηξίαο ηεο απνθαιππηηθήο ζενινγίαο Έηζη ε Αγία Γξαθή δελ

είλαη laquoιφγνο ηνπ Θενχraquo αιιά laquoλόγορ πεπί ηος Λόγος ηος Θεούraquo

Δπίζεο κεξηθνί ζενιφγνη θάλνπλ ιφγν γηα laquoκπζηεξηαθή ελφηεηαraquo κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ

νκνινγηψλ φπσο θαη γηα αλαγλψξηζε κεξηθψλ κπζηεξίσλ άιισλ νκνινγηψλ αλ θαη ππάξρεη

δηαθνξά ζηε ζενινγία κεηαμχ ηνπο Όκσο ζηελ παηεξηθή παξάδνζε ζπλδένληαη θαη

ηαπηίδνληαη ε Εκκληζία ε Οπθοδοξία θαη ε Θεία Εςσαπιζηία θαη δε λνείηαη ην έλα

αλεμάξηεηα απφ ην άιιν

Ξαξεκθεξήο κε απηά είλαη θαη ε ζεσξία πνπ αλαπηχζζεηαη πεξί ηεο Βαζηιείαο ηνπ Θενχ φηη

δειαδή ε Βαζηιεία ηνπ Θενχ είλαη ε Θεία Ιεηηνπξγία θαη ε ζπκκεηνρή ησλ πηζηψλ ζ‟ απηήλ

Βεβαίσο ε Θεία Ιεηηνπξγία απνηειεί ην θέληξνλ ηεο εθθιεζηαζηηθήο δσήο θαη θαλείο δελ έρεη

αληίξξεζε σο πξνο ην ζεκείν απηφ Ρν πξφβιεκα είλαη φκσο φηαλ ε ζπκκεηνρή ησλ πηζηψλ

ζηε Θεία Δπραξηζηία γίλεηαη απξνυπφζεηα φηαλ δειαδή ε Θεία Δπραξηζηία απνδεζκεχεηαη

απφ ηνλ νξζφδνμν εζπραζκφ Θαη ην κεγαιχηεξν πξφβιεκα είλαη φηαλ ε δηδαζθαιία πεξί ηεο

Βαζηιείαο ηνπ Θενχ ζπλδέεηαη κε ζεζκηθέο θαηαζηάζεηο θαη κε κία ζσκαηηθή παξνπζία ησλ

ρξηζηηαλψλ ζηε Θεία Ιεηηνπξγία θαη ιεζκνλείηαη φηη θαηά ηε παηεξηθή παξάδνζε φπσο ηελ

εμέθξαζε ν Άγηνο Ππκεψλ ν Λένο Θενιφγνο θαη ν Άγηνο Γξεγφξηνο ν Ξαιακάο ε Βαζηιεία ηνπ

Θενχ είλαη η θευπία ηος ακηίζηος Φυηόρ ζηην ςπόζηαζη ηος Λόγος Δπνκέλσο δελ

πξφθεηηαη γηα κηα θηηζηή πξαγκαηηθφηεηα νχηε κηα ηππηθή ζπκκεηνρή ζ‟ έλα ιεηηνπξγηθφ

γεγνλφο αιιά γηα βίσζε ηνπ κπζηεξίνπ ηεο Ξεληεθνζηήο ήηνη ηεο ζενπηίαο ζεψζεσο Θαη

απηή είλαη ε Ξεληεθνζηή φρη απιψο ε ρεηξνηνλία γηαηί αθνχκε ζε πνιιέο ρεηξνηνλίεο

επηζθφπσλ laquoζήκεξα εβίσζα ηελ Ξεληεθνζηήraquo Δπνκέλσο βίσζε ηνπ κπζηεξίνπ ηεο

Ξεληεθνζηήο αθνχ πξνεγεζεί ε βίσζε ηεο καθαπηικήρ και θυηιζηικήρ ενεπγείαρ ηος Θεού

Ρα ζέκαηα απηά είλαη γλσζηά θαη έρνπλ αλαπηπρζεί ελ πνιινίο απφ ηνλ αείκλεζην

π Ησάλλε Οσκαλίδε θαη απφ άιινπο νξζνδφμνπο ζενιφγνπο κεηαμχ ησλ νπνίσλ

ζπγθαηαιέγνληαη νη (παξφληεο παξηζηάκελνη) πξσηνπξεζβχηεξνη π Γεψξγηνο

Κεηαιιελφο π Θεφδσξνο Εήζεο θαη πνιινί άιινη πνπ βιέπσ θαη παξαθνινπζψ ηα

θείκελά ηνπο

πάξρνπλ θαη κεξηθνί άιινη ζενιφγνη νη νπνίνη πξνζπαζνχλ θαη επηκέλνπλ λα βιέπνπλ ηα

θνηλά ζεκεία πνπ ππάξρνπλ ζ‟ φια ηα ζξεζθεπηηθά ζπζηήκαηα ρσξίο λα εληνπίδνπλ ηηο

δηαθνξέο κσο θνηλά ζεκεία ζξεζθεπηηθήο εκπεηξίαο κπνξνχλ λα βξεζνχλ ζε φια ηα

ζξεζθεχκαηα Απηφ δε ζεκαίλεη φηη εθθξάδνπλ θαη δηαηππψλνπλ ηελ ίδηα δηδαζθαιία θαη

ζενινγία Δάλ δελ εμεηαζηνχλ ηα δηαθνξεηηθά πιαίζηα ζηα νπνία εληάζζεηαη απηή ζξεζθεπηηθή εκπεηξία ηφηε βηψλεηαη έλαο Νηθνπκεληζκφο

Αθφκε ππάξρνπλ άιινη πνπ ηζρπξίδνληαη επηπρψο παιαηφηεξα φηη νη Ξαηέξεο ηεο

Δθθιεζίαο αθνινχζεζαλ θπξίσο ηε πιαησληθή θηινζνθία ελψ νη αηξεηηθνί ρξεζηκνπνίεζαλ

ηελ αξηζηνηειηθή θηινζνθία φηη ν δπηηθφο ζρνιαζηηθηζκφο είλαη ζπλέρεηα ηνπ

ζρνιαζηηθηζκνχ δήζελ ησλ Ξαηέξσλ ηεο Δθθιεζίαο είλαη δειαδή δήζελ αλάπηπμε θαη

ππέξβαζε ηεο ζρνιαζηηθήο παξαδφζεσο πνπ [ηάρα] laquoείρεraquo ε Νξζφδνμε Δθθιεζία φηη ν

Θσκάο Αθηλάηεο είρε επεξεαζηεί απφ Ξαηέξεο ηεο Δθθιεζίαο (απηφ ιέγεηαη ζε επηζηεκνληθή

κειέηε) Κε ηε δηαθνξά φηη εθείλνο ν Θσκάο Αθηλάηεο ρξεζηκνπνίεζε ηελ αξηζηνηειηθή

θηινζνθία ελψλνληαο ηνλ Αξηζηνηέιε κε ηνλ λενπιαησληθφ Απγνπζηίλν απαξηίδνληαο φπσο

γξάθεηαη έλα laquoκεγαιεηψδεο ζενινγηθν-θηινζνθηθφ ζχζηεκαraquo ελψ νη Ξαηέξεο ηεο

Δθθιεζίαο ιέγεηαη είλαη θπξίσο πιαησληθνί φηη [ηάρα] ε laquosummaraquo ε ζενινγηθή ηνπ Θσκά

ηνπ Αθηλάηε πνπ είλαη ην ηειεηφηεξν ζενινγηθφ ζχζηεκά ηνπ έρεη δερζεί επίδξαζε απφ ηνπο

Ξαηέξεο ηεο Δθθιεζίαο θαη κάιηζηα εληνπίδνπλ ηνλ Άγην Ησάλλε ηνλ Γακαζθελφ θαη Κέγα

Βαζίιεην θαη φηη απηή ε ζενινγία ηνπ Θσκά ηνπ Αθηλάηε φπσο εθθξάδεηαη ε laquosummaraquo ε

ζενινγηθή επέδξαζε ζε άιινπο κεηαγελέζηεξνπο Ξαηέξεο ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Νη

απφςεηο απηέο είλαη απαξάδεθηεο απφ νξζνδφμνπ πιεπξάο αθνχ ε παηεξηθή

ζενινγία είλαη ζενινγία ηεο εκπεηξίαο θαη δελ έρεη θακηά ζρέζε κε ηε ζρνιαζηηθή ζενινγία ηεο δχζεσο ηεο νπνίαο θέληξν είλαη ε ινγηθή θαη ν ζηνραζκφο

Όιεο απηέο νη απφςεηο ηεο δπηηθήο παξαδφζεσο πνπ κεηαθέξνληαη ζηε ζενινγία

ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο ζπληζηνχλ θαηά ηε γλψκε κνπ ηνλ Νηθνπκεληζκφ ζηε ζενινγία

2) Ν Νηθνπκεληζκφο ζηελ άζθεζε

Ζ άζθεζε θαηά ηελ νξζφδνμν δηδαζθαιία ηεο Δθθιεζίαο είλαη ε απαξαίηεηε πξνυπφζεζε

βηψζεσο ηνπ Θενχ laquoελ αηζζήζεη θαη πιεξνθνξίαraquo φπσο ιέγεη ν Άγηνο Γηάδνρνο ν Φσηηθήο

Θαη φηαλ ν άλζξσπνο απνθηήζεη ηελ ππαξμηαθή γλψζε ηνπ Θενχ ζηε ζπλέρεηα ε εκπεηξία

απηή δηαηππψλεηαη κε ιφγνπο Άζθεζε έρνπλ φιεο νη ζξεζθείεο θαη φια ηα ζξεζθεπηηθά

ζπζηήκαηα θαζψο επίζεο θαη φιεο θαηά ηνλ α΄ ή β΄ βαζκφ εηεξφδνμεο νκνινγίεο αιιά ε

άζθεζε ζηελ νξζφδνμε ζενινγία δηαθέξεη ζαθψο απφ θάζε άιιε άζθεζε Νη Ξαηέξεο ηεο

Δθθιεζίαο πνπ εθθξάδνπλ ην εθθιεζηαζηηθφ ήζνο σο απιαλείο δηδάζθαινη θαηέγξαςαλ ηελ

αιήζεηα φηη ε άζθεζε είλαη πνξεία ηνπ αλζξψπνπ απφ ηελ θάζαξζε ηεο θαξδηάο ζην θσηηζκφ

ηνπ λνφο θαη ηε κέζεμε ηεο ζεψζεσο Απηφ ην βιέπνπκε ζαθψο ζηε Φηινθαιία πνπ έρεη ηνλ

ηίηιν φπσο είλαη γλσζηφ laquoΦηινθαιία ησλ Ηεξψλ Λεπηηθψλraquo laquoελ ή ν λνπο θαηά ηελ πξάμηλ

θαη εζηθήλ θηινζνθίαλ θαζαίξεηαη θσηίδεηαη θαη ηειεηνχηαηraquo Ξξφθεηηαη γηα ηνπο ηξεηο

βαζκνχο ηεο πλεπκαηηθήο δσήο πνπ ηνπο βιέπνπκε ζηνλ Άγην Ππκεψλ ηνλ Λέν Θενιφγν ζηα

θεθάιαηα πνπ ζπλέγξαςε ζηνλ Άγην Γξεγφξην ηνλ Ξαιακά θαη ζε άιινπο Ξαηέξεο Πηε

πξαγκαηηθφηεηα άζθεζε είλαη ε μέθεξη ηηρ ενεπγείαρ ηος Θεού ε νπνία ελέξγεηα

κεηέρεηαη αλαιφγσο κε ηε πλεπκαηηθή θαηάζηαζε ηελ νπνίαλ βξίζθεηαη ν άλζξσπνο

Δάλ ν άλζξσπνο δηαθαηέρεηαη απφ ηα πάζε θαη κεηαλνεί ηφηε ε άθηηζηε ελέξγεηα ηνπ Θενχ

ηνλ θαζαξίδεη θαη γη‟ απηφ ιέγεηαη καθαπηική Δάλ βξίζθεηαη ζηε θαηάζηαζε ηνπ θσηηζκνχ ε

ζεία ράξε ηνλ θσηίδεη θαη ιέγεηαη θυηιζηική Θαη εάλ βξίζθεηαη ζηε θαηάζηαζε ηεο ζεψζεσο

ηνλ ζηεξεψλεη θαη ηνλ απμάλεη ζηε ζέσζε θαη ιέγεηαη θεοποιόρ ή ηελειοποιόρ Φαίλεηαη

θαζαξά φηη ε ελέξγεηα ηνπ Θενχ ιακβάλεη νλφκαηα αλάινγα κε ηα απνηειέζκαηα πνπ

Ρα ζέκαηα απηά είλαη γλσζηά θαη έρνπλ αλαπηπρζεί ελ πνιινίο απφ ηνλ αείκλεζην

π Ησάλλε Οσκαλίδε θαη απφ άιινπο νξζνδφμνπο ζενιφγνπο κεηαμχ ησλ νπνίσλ

ζπγθαηαιέγνληαη νη (παξφληεο παξηζηάκελνη) πξσηνπξεζβχηεξνη π Γεψξγηνο

Κεηαιιελφο π Θεφδσξνο Εήζεο θαη πνιινί άιινη πνπ βιέπσ θαη παξαθνινπζψ ηα

θείκελά ηνπο

πάξρνπλ θαη κεξηθνί άιινη ζενιφγνη νη νπνίνη πξνζπαζνχλ θαη επηκέλνπλ λα βιέπνπλ ηα

θνηλά ζεκεία πνπ ππάξρνπλ ζ‟ φια ηα ζξεζθεπηηθά ζπζηήκαηα ρσξίο λα εληνπίδνπλ ηηο

δηαθνξέο κσο θνηλά ζεκεία ζξεζθεπηηθήο εκπεηξίαο κπνξνχλ λα βξεζνχλ ζε φια ηα

ζξεζθεχκαηα Απηφ δε ζεκαίλεη φηη εθθξάδνπλ θαη δηαηππψλνπλ ηελ ίδηα δηδαζθαιία θαη

ζενινγία Δάλ δελ εμεηαζηνχλ ηα δηαθνξεηηθά πιαίζηα ζηα νπνία εληάζζεηαη απηή ζξεζθεπηηθή εκπεηξία ηφηε βηψλεηαη έλαο Νηθνπκεληζκφο

Αθφκε ππάξρνπλ άιινη πνπ ηζρπξίδνληαη επηπρψο παιαηφηεξα φηη νη Ξαηέξεο ηεο

Δθθιεζίαο αθνινχζεζαλ θπξίσο ηε πιαησληθή θηινζνθία ελψ νη αηξεηηθνί ρξεζηκνπνίεζαλ

ηελ αξηζηνηειηθή θηινζνθία φηη ν δπηηθφο ζρνιαζηηθηζκφο είλαη ζπλέρεηα ηνπ

ζρνιαζηηθηζκνχ δήζελ ησλ Ξαηέξσλ ηεο Δθθιεζίαο είλαη δειαδή δήζελ αλάπηπμε θαη

ππέξβαζε ηεο ζρνιαζηηθήο παξαδφζεσο πνπ [ηάρα] laquoείρεraquo ε Νξζφδνμε Δθθιεζία φηη ν

Θσκάο Αθηλάηεο είρε επεξεαζηεί απφ Ξαηέξεο ηεο Δθθιεζίαο (απηφ ιέγεηαη ζε επηζηεκνληθή

κειέηε) Κε ηε δηαθνξά φηη εθείλνο ν Θσκάο Αθηλάηεο ρξεζηκνπνίεζε ηελ αξηζηνηειηθή

θηινζνθία ελψλνληαο ηνλ Αξηζηνηέιε κε ηνλ λενπιαησληθφ Απγνπζηίλν απαξηίδνληαο φπσο

γξάθεηαη έλα laquoκεγαιεηψδεο ζενινγηθν-θηινζνθηθφ ζχζηεκαraquo ελψ νη Ξαηέξεο ηεο

Δθθιεζίαο ιέγεηαη είλαη θπξίσο πιαησληθνί φηη [ηάρα] ε laquosummaraquo ε ζενινγηθή ηνπ Θσκά

ηνπ Αθηλάηε πνπ είλαη ην ηειεηφηεξν ζενινγηθφ ζχζηεκά ηνπ έρεη δερζεί επίδξαζε απφ ηνπο

Ξαηέξεο ηεο Δθθιεζίαο θαη κάιηζηα εληνπίδνπλ ηνλ Άγην Ησάλλε ηνλ Γακαζθελφ θαη Κέγα

Βαζίιεην θαη φηη απηή ε ζενινγία ηνπ Θσκά ηνπ Αθηλάηε φπσο εθθξάδεηαη ε laquosummaraquo ε

ζενινγηθή επέδξαζε ζε άιινπο κεηαγελέζηεξνπο Ξαηέξεο ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Νη

απφςεηο απηέο είλαη απαξάδεθηεο απφ νξζνδφμνπ πιεπξάο αθνχ ε παηεξηθή

ζενινγία είλαη ζενινγία ηεο εκπεηξίαο θαη δελ έρεη θακηά ζρέζε κε ηε ζρνιαζηηθή ζενινγία ηεο δχζεσο ηεο νπνίαο θέληξν είλαη ε ινγηθή θαη ν ζηνραζκφο

Όιεο απηέο νη απφςεηο ηεο δπηηθήο παξαδφζεσο πνπ κεηαθέξνληαη ζηε ζενινγία

ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο ζπληζηνχλ θαηά ηε γλψκε κνπ ηνλ Νηθνπκεληζκφ ζηε ζενινγία

2) Ν Νηθνπκεληζκφο ζηελ άζθεζε

Ζ άζθεζε θαηά ηελ νξζφδνμν δηδαζθαιία ηεο Δθθιεζίαο είλαη ε απαξαίηεηε πξνυπφζεζε

βηψζεσο ηνπ Θενχ laquoελ αηζζήζεη θαη πιεξνθνξίαraquo φπσο ιέγεη ν Άγηνο Γηάδνρνο ν Φσηηθήο

Θαη φηαλ ν άλζξσπνο απνθηήζεη ηελ ππαξμηαθή γλψζε ηνπ Θενχ ζηε ζπλέρεηα ε εκπεηξία

απηή δηαηππψλεηαη κε ιφγνπο Άζθεζε έρνπλ φιεο νη ζξεζθείεο θαη φια ηα ζξεζθεπηηθά

ζπζηήκαηα θαζψο επίζεο θαη φιεο θαηά ηνλ α΄ ή β΄ βαζκφ εηεξφδνμεο νκνινγίεο αιιά ε

άζθεζε ζηελ νξζφδνμε ζενινγία δηαθέξεη ζαθψο απφ θάζε άιιε άζθεζε Νη Ξαηέξεο ηεο

Δθθιεζίαο πνπ εθθξάδνπλ ην εθθιεζηαζηηθφ ήζνο σο απιαλείο δηδάζθαινη θαηέγξαςαλ ηελ

αιήζεηα φηη ε άζθεζε είλαη πνξεία ηνπ αλζξψπνπ απφ ηελ θάζαξζε ηεο θαξδηάο ζην θσηηζκφ

ηνπ λνφο θαη ηε κέζεμε ηεο ζεψζεσο Απηφ ην βιέπνπκε ζαθψο ζηε Φηινθαιία πνπ έρεη ηνλ

ηίηιν φπσο είλαη γλσζηφ laquoΦηινθαιία ησλ Ηεξψλ Λεπηηθψλraquo laquoελ ή ν λνπο θαηά ηελ πξάμηλ

θαη εζηθήλ θηινζνθίαλ θαζαίξεηαη θσηίδεηαη θαη ηειεηνχηαηraquo Ξξφθεηηαη γηα ηνπο ηξεηο

βαζκνχο ηεο πλεπκαηηθήο δσήο πνπ ηνπο βιέπνπκε ζηνλ Άγην Ππκεψλ ηνλ Λέν Θενιφγν ζηα

θεθάιαηα πνπ ζπλέγξαςε ζηνλ Άγην Γξεγφξην ηνλ Ξαιακά θαη ζε άιινπο Ξαηέξεο Πηε

πξαγκαηηθφηεηα άζθεζε είλαη ε μέθεξη ηηρ ενεπγείαρ ηος Θεού ε νπνία ελέξγεηα

κεηέρεηαη αλαιφγσο κε ηε πλεπκαηηθή θαηάζηαζε ηελ νπνίαλ βξίζθεηαη ν άλζξσπνο

Δάλ ν άλζξσπνο δηαθαηέρεηαη απφ ηα πάζε θαη κεηαλνεί ηφηε ε άθηηζηε ελέξγεηα ηνπ Θενχ

ηνλ θαζαξίδεη θαη γη‟ απηφ ιέγεηαη καθαπηική Δάλ βξίζθεηαη ζηε θαηάζηαζε ηνπ θσηηζκνχ ε

ζεία ράξε ηνλ θσηίδεη θαη ιέγεηαη θυηιζηική Θαη εάλ βξίζθεηαη ζηε θαηάζηαζε ηεο ζεψζεσο

ηνλ ζηεξεψλεη θαη ηνλ απμάλεη ζηε ζέσζε θαη ιέγεηαη θεοποιόρ ή ηελειοποιόρ Φαίλεηαη

θαζαξά φηη ε ελέξγεηα ηνπ Θενχ ιακβάλεη νλφκαηα αλάινγα κε ηα απνηειέζκαηα πνπ

δεκηνπξγεί αθνχ άιιν είλαη ε ενέπγεια θαη άιιν ην ενέπγημα

πάξρνπλ κεξηθνί ζχγρξνλνη ζενιφγνη πνπ ηζρπξίδνληαη φηη ε δηδαζθαιία ησλ Ξαηέξσλ ηεο

Δθθιεζίαο πεξί θαζάξζεσο θσηηζκνχ θαη ζεψζεσο φπσο αθξηβψο θαίλεηαη ζηα θείκελά

ηνπο ηελ πκλνγξαθία ηεο Δθθιεζίαο θαη ηηο επρέο ησλ κπζηεξίσλ φηη δήζελ έρεη

επεξεαζηεί απφ ηηο απφςεηο ηνπ Λενπιαησληζκνχ Απηφ δελ είλαη νξζφ γηαηί ν

Λενπιαησληζκφο είλαη έλα θηινζνθηθφ ζχζηεκα πνπ αλαπηχρζεθε κεηαμχ ηνπ 2νπ θαη 6νπ

αηψλνο ζηε πξνζπάζεηα κεξηθψλ εηδσινιαηξψλ θηινζφθσλ λα αλαβηψζνπλ ηνλ Ξιαησληζκφ

θαη ζηε πξαγκαηηθφηεηα είλαη κηα εμέιημε θαη κεηακφξθσζε ηνπ Ξιαησληζκνχ ζχκθσλα κε

ηηο αλάγθεο ηεο επνρήο εθείλεο Δίλαη ην ηειεπηαίν θηινζνθηθφ θίλεκα ηνπ αξραίνπ ειιεληθνχ

θφζκνπ πνπ έρεη νπσζδήπνηε ζηνηρεία ζξεζθείαο Δίλαη επφκελν φηη ν Λενπιαησληζκφο

δέρηεθε αξλεηηθέο ή ζεηηθέο επηδξάζεηο απφ ηνλ ρξηζηηαληζκφ -θαη θπξίσο ηνπο αηξεηηθνχο- ην

γλσζηηθηζκφ θαη ηηο αλαηνιηθέο ζξεζθείεο ψζηε λα γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ αλαηνιηθνπνίεζε ηεο πιαησληθήο ζθέςεσο

Ν Λενπιαησληζκφο εκθαλίζηεθε θαη‟ αξράο ζηελ Αιεμάλδξεηα κε ηνλ Ακκψλην Παθθά ν

νπνίνο πξνεξρφκελνο απφ ρξηζηηαλνχο γνλείο επέζηξεςε ζηελ εζληθή ζξεζθεία θαη δίδαζθε

ηνλ Λενπιαησληζκφ πεξί ην 209 κΣ Θχξηνο φκσο εθπξφζσπνο ηνπ Λενπιαησληζκνχ είλαη

ν Ξισηίλνο πνπ ππήξμε καζεηήο ηνπ Ακκσλίνπ θαη κεηέθεξε ην ζχζηεκα απηφ ζηε Οψκε Ρηο

απφςεηο φπσο θαη ην βίν ηνπ Ξισηίλνπ καο δηέζσζε ν Ξνξθχξηνο θαζψο επίζεο θαη ν

καζεηήο ηνπ Ξνξθπξίνπ Ηάκβιηρνο Πεκεηψλνληαη πνιιέο ζρνιέο πνπ δίδαζθαλ θαη

αλέπηπμαλ ηνλ Λενπιαησληζκφ νη νπνίεο ζρνιέο έρνπλ θνηλά ζεκεία κεηαμχ ηνπο αιιά θαη

δηαθνξέο Ξξφθεηηαη γηα ηε λενπιαησληθή ζρνιή ηεο Οψκεο ηεο νπνίαο θχξηνο εθθξαζηήο

είλαη ν Ξισηίλνο θαη ν Ξνξθχξηνο ηε λενπιαησληθή ζρνιή ηεο Ππξίαο ηεο νπνίαο θχξηνο

εθπξφζσπνο είλαη ν Ηάκβιηρνο ηε λενπιαησληθή ζρνιή ησλ Αζελψλ ηεο νπνίαο εθθξαζηήο

είλαη ν Ξξφθινο θαη ηε λενπιαησληθή ζρνιή ηεο Αιεμάλδξεηαο Βαζηθέο ζεσξίεο ηνπ Ξισηίλνπ

θαη ησλ κεηέπεηηα λενπιαησληθψλ είλαη ε δηδαζθαιία πεξί ηεο δεκηνπξγίαο ησλ φλησλ θαη

ηνπ θφζκνπ δηα ηεο αποπποήρ Γχν είλαη ηα βαζηθά εξσηήκαηα ηα νπνία έζεζε ν Ξισηίλνο α)

laquoπόθεν ηα όνηαraquo (πξφθεηηαη γηα ηελ νληνινγία θαη ηε θνζκνινγία ηνπ) θαη β) laquoππορ πούraquo (πξφθεηηαη γηα ηελ εζηθή ηνπ Ξισηίλνπ)

Υο πξνο ην πξψην εξψηεκα laquoπόθεν ηα όνηαraquo ν Ξισηίλνο θαη νη κεηέπεηηα λενπιαησληθνί

ππεζηήξημαλ ηελ ζεσξία φηη ππάξρεη κηα εκπόπεςζη ή έκλαμτη απφ ην laquoΈνraquo πξνο ηα πνιιά

Ζ ππεξηάηε αξρή απφ ηελ νπνία πξνήιζαλ ηα πάληα είλαη ην laquoΈλraquo Κεηά απφ απηφ είλαη ν

laquoνοςρraquo ν νπνίνο είλαη ην θέληξν ησλ ηδεψλ ν νπνίνο laquoλνποraquo πξνήιζε δη‟ απνξξνήο απφ ην

laquoΈλraquo θαη απνηειεί ηελ εηθφλα θαη ην εθρχιηζκα ηνπ laquoΔλφοraquo θαη είλαη ζπλπθαζκέλν κε απηφ

Ρφζν ην laquoΈλraquo φζν θαη ν laquoλνποraquo είλαη ςποζηάζειρ θαηά ηνλ Ξισηίλν Απφ ηνλ laquoλνπraquo

απέξξεπζε ε laquoτςσήraquo πνπ έρεη κέζα ηεο δπλάκεηο γηα ηε κνξθνπνίεζε ηνπ αηζζεηνχ θφζκνπ

Θάλνληαο ιφγν γηα laquoςπρήraquo ελλνείηαη αθ‟ ελφο κέλ ε ςπρή ηνπ αηζζεηνχ θφζκνπ ε θνζκηθή

ςπρή αθ‟ εηέξνπ δε ε ςπρή ηνπ αλζξψπνπ Ρν laquoΈλraquo ν laquoλνποraquo θαη ε laquoςπρήraquo απνηεινχλ

ηξεηο ππνζηάζεηο Θαη ην ηειεπηαίν ζηνηρείν ηεο θαζφδνπ απηήο είλαη ε laquoύληraquo

Υο πξνο ην δεχηεξν εξψηεκα laquoππορ πούraquo ε βαζηθή δηδαζθαιία ηνπ Λενπιαησληζκνχ είλαη

ε άπνςε ηνπ Ξιάησλνο φηη ε ςπρή έρεη δεζκεπηεί απφ ην ζψκα θαη ην ζψκα απνηειεί ηε

θπιαθή ηεο ςπρήο νπφηε ε ζσηεξία ηνπ αλζξψπνπ είλαη ε απνδέζκεπζε ηεο ςπρήο απφ ην

ζψκα θαη ε επαλαθνξά ηεο ζην θφζκν ησλ ηδεψλ Νη λενπιαησληθνί ζπγθεθξηκέλα ν

Ξνξθχξηνο κε ηελ επίδξαζε ηνπ Ξισηίλνπ έθαλαλ ιφγν γηα δχν είδε ζαλάηνπ ην laquoθςζικόraquo

ζάλαην ήηνη ηελ απνδέζκεπζε ηεο ςπρήο απφ ην ζψκα αιιά θαη ην laquoθιλοζοθικόraquo ζάλαην

πνπ είλαη ε απνδέζκεπζε ηεο ςπρήο απφ ην ζψκα πξηλ ηνλ laquoθπζηθφraquo ζάλαην δηα ηεο

laquoθεοςπγίαρraquo πνπ ζπληζηά ηηο ηειεηέο κπζηαγσγίαο θαη ηεο laquoκαγείαοraquo πάξρνπλ επνκέλσο

κεξηθνί πνπ ηζρπξίδνληαη φηη ε λεπηηθή δηδαζθαιία ηεο Δθθιεζίαο φπσο εθθξάζηεθε απφ ηνλ

Άγην Γηνλχζην ηνλ Αξενπαγίηε ηνλ Άγην Κάμηκν ηνλ Νκνινγεηή ηνλ Άγην Ππκεψλ ηνλ Λέν

Θενιφγν ηνλ Άγην Γξεγφξην ηνλ Ξαιακά αιιά θαη απφ πξνγελέζηεξνπο Ξαηέξεο (Γξεγφξην

Θενιφγν Γξεγφξην Λχζζεο Κέγα Βαζίιεην θηι) δήζελ έρεη επεξεαζηεί απφ ηε δηδαζθαιία

ηνπ Λενπιαησληζκνχ Θαη απηφ γηαηί θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο ππάξρεη ε ίδηα νξνινγία ηφζν

σο πξνο ηε ζενινγία φζν θαη σο πξνο ηε ζσηεξηνινγία Ρέηνηεο απφςεηο αλαπηχρζεθαλ απφ

δπηηθνχο ζενιφγνπο θαη κεηαθέξνληαη αθξηβψο εηο ηνλ δηθφ καο ην ρψξν κσο ηα πξάγκαηα

δελ είλαη ηφζν απιά φζν θαίλνληαη εθ πξψηεο φςεσο Νη ηξεηο ππνζηάζεηο ηνπ

λενπιαησληζκνχ laquoΈλraquo laquoλνποraquo laquoςπρήraquo δελ έρνπλ θακηά ζρέζε κε ηνλ ρξηζηηαληθφ Ρξηαδηθφ

Θεφ ηεο Σξηζηηαληθήο Δθθιεζίαο φπσο εθθξάδεηαη απφ ηνπο Αγίνπο Ξαηέξεο Θαη απηφ δηφηη

ζηελ νξζφδνμε ζενινγία δελ απνδερφκαζηε ηελ κεηαθπζηθή θαη ηελ αξρή ηεο ηδενινγίαο θαη

βέβαηα ηε δεκηνπξγία ηνπ θφζκνπ δηα ηεο laquoαπνξξνήοraquo

Έπεηηα φπσο παξαηεξείηαη ππάξρεη κία θνηλή νξνινγία ζηε πξνζπάζεηα ελψζεσο ηνπ

αλζξψπνπ κε ην Θεφ Ξξφθεηηαη γηα ηνπο φξνπο laquoλνποraquo laquoςπρήraquo laquoζσηεξία ςπρήοraquo

laquoθάζαξζεraquo laquoέθζηαζεraquo laquoθσηηζκφοraquo θηι Δάλ φκσο δνχκε πνηα έλλνηα έρνπλ απηνί νη φξνη

ζηε δηδαζθαιία ηνπ Λενπιαησληζκνχ θαη ηα ζπγθξίλνπκε κε ηε ζενινγία ηεο Δθθιεζίαο ηφηε

κπνξνχκε λα θαηαιάβνπκε ην ράζκα πνπ πθίζηαηαη κεηαμχ Λενπιαησληζκνχ θαη νξζνδφμνπ

λεπηηθήο ζενινγίαο ηεο Δθθιεζίαο καο Ζ νξζφδνμε λεπηηθή ζενινγία θαη παξάδνζε δελ έρεη

θακηά ζρέζε κε ηηο ζεσξίεο ηνπ Λενπιαησληζκνχ σο πξνο ηα laquoπεπί ηηρ θύζει αθανάηος

τςσήρraquo ε νπνία πξέπεη λα επηζηξέςεη ζηνλ θφζκν ησλ ηδεψλ θαη σο πξνο ηα laquoπεπί ηος θύζει

ηην ηος ζώμαηορraquo πνπ πξέπεη λα εμαθαληζηεί Δπίζεο δελ έρεη θακηά ζρέζε κε ηε δηδαζθαιία

ηνπ Λενπιαησληζκνχ γηα ηε ζσηεξία ηνπ αλζξψπνπ φηη δειαδή ε ζσηεξία ηνπ αλζξψπνπ

ζπλίζηαηαη ζηελ απνδέζκεπζε ηεο ςπρήο απφ ην ζψκα Νχηε θαη έρεη ζρέζε ε δηδαζθαιία ηεο

Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο πεξί θαζάξζεσο θσηηζκνχ θαη ζεψζεσο κε ηε πξνζπάζεηα ηνπ

αλζξψπνπ λα ελσζεί κε ζενπξγηθέο καγηθέο ελέξγεηεο θαη ηειεηέο φπσο δίδαζθε θαη έπξαηηε ν Λενπιαησληζκφο ηδηαηηέξσο ν Ηάκβιηρνο

Νπφηε πξάγκαηη ππάξρεη έλαο επεξεαζκφο ζε κεξηθνχο νξζνδφμνπο ζενιφγνπο απφ

εξκελείεο δπηηθψλ ζενιφγσλ φηη δήζελ ε νξζφδνμε άζθεζε φπσο δηαηππψζεθε απφ ηνπο

Ξαηέξεο ηεο Δθθιεζίαο καο ζπλδέεηαη κε ηνλ αλαηνιηθφ κπζηηθηζκφ ησλ Λενπιαησληθψλ

Θαη‟ επέθηαζε ππάξρεη θαη έλαο επεξεαζκφο θαη σο πξνο ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή ηεο δσήο

αθνχ κεηαθέξεηαη ζηε παξάδνζή καο έλαο δπηηθφο εζηθηζηηθφο θαη αθηηβηζηηθφο

κνλαρηζκφο κε ηελ παξαζεψξεζε θαη πεξηθξφλεζε ηνπ εζπραζηηθνχ πλεχκαηνο ηεο

Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Απηφ ζπληζηά έλαλ Νηθνπκεληζκφ ζηελ άζθεζε κηα εθθνζκίθεπζε ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ νξζνδφμνπ κνλαρηζκνχ

Θαηαιήγνληαο απηά ηα πνιχ ζπλνπηηθά ζα ήζεια λα ζεκεηψζσ φηη ζε κεξηθνχο

νξζνδφμνπο ζενιφγνπο παξαηεξείηαη έλαο επεξεαζκφο απφ άιιεο παξαδφζεηο ηφζν ζηελ

ζενινγία φζν θαη ζηελ άζθεζε Θαζψο επίζεο θαη κεξηθνί νξζφδνμνη ζηε πξάμε ζθέθηνληαη

ζενινγνχλ θαη πνιηηεχνληαη φπσο νη παπηθνί θαη νη πξνηεζηάληεο Γη‟ απηφ θαη ππνζηεξίδσ φηη

πξέπεη λα εμεηάδνπκε θαη εκείο νη νξζφδνμνη θαηά πφζνλ απνζπλδένπκε ηα κπζηήξηα ηεο

Δθθιεζίαο καο απφ ηελ νξζφδνμε ζενινγία ησλ Ξαηέξσλ καο θαη ηελ νξζφδνμε άζθεζε πνπ

εθθξάδεηαη κε ηνλ εζπραζκφ Ξξέπεη λα εξεπλήζνπκε ην ζέκα κήπσο δηαθξηλφκαζηε

απφ κία laquoνξζφδνμε Νπλίαraquo θαη έλα laquoνξζφδνμν Ξξνηεζηαληηζκφraquo φηαλ ζπγρξφλσο

είκαζηε νξζφδνμνη θιεξηθνί κνλαρνί θαη ιατθνί αιιrsquo φκσο έρνπκε εγθνιπσζεί ζε

κεξηθά ζεκεία ηα δφγκαηα θαη ηηο απφςεηο ηνπ Ξαπηζκνχ θαη ηνπ Ξξνηεζηαληηζκνχ

ή ηνπιάρηζηνλ έρνπκε δερζεί-εγθνιπσζεί ηε κεζνδνινγία ζενινγήζεσο θαη ηε

κεζνδνινγία ηεο αζθήζεσο πνπ θπξηαξρνχλ ζrsquo απηέο ηηο νκνινγίεο Ξξέπεη δειαδή

λα πξνζέμνπκε λα κελ απνδεηρζνχκε εκείο νη νξζφδνμνη νπλίηεο ζηε πξάμε ή λα κελ

εθθξάδνπκε θάπνηα ηδηφηππε Ξξνηεζηαληηθή Νπλία κε ην λα δηαθπιάηηνπκε ηα

νξζφδνμα κπζηήξηα θαη λα ζπκκεηέρνπκε αιιά λα έρνπκε κία Ξξνηεζηάληηθε ζενινγία θαη

αζθεηηθή δειαδή λα βηψλνπκε ηνλ Νηθνπκεληζκφ ζηελ πξάμε ηφζν ζηε ζενινγία φζν θαη ζηελ άζθεζε

Πεβ Λαππάθηνπ θαη Αγ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

Απνκαγλεηνθψλεζε Θ Α

Ρν άξζξν απηφ ζηα Αγγιηθά

Γεκηνπξγία αξρείνπ 27-9-2005

Ρειεπηαία ελεκέξσζε 8-10-2005

βέβαηα ηε δεκηνπξγία ηνπ θφζκνπ δηα ηεο laquoαπνξξνήοraquo

Έπεηηα φπσο παξαηεξείηαη ππάξρεη κία θνηλή νξνινγία ζηε πξνζπάζεηα ελψζεσο ηνπ

αλζξψπνπ κε ην Θεφ Ξξφθεηηαη γηα ηνπο φξνπο laquoλνποraquo laquoςπρήraquo laquoζσηεξία ςπρήοraquo

laquoθάζαξζεraquo laquoέθζηαζεraquo laquoθσηηζκφοraquo θηι Δάλ φκσο δνχκε πνηα έλλνηα έρνπλ απηνί νη φξνη

ζηε δηδαζθαιία ηνπ Λενπιαησληζκνχ θαη ηα ζπγθξίλνπκε κε ηε ζενινγία ηεο Δθθιεζίαο ηφηε

κπνξνχκε λα θαηαιάβνπκε ην ράζκα πνπ πθίζηαηαη κεηαμχ Λενπιαησληζκνχ θαη νξζνδφμνπ

λεπηηθήο ζενινγίαο ηεο Δθθιεζίαο καο Ζ νξζφδνμε λεπηηθή ζενινγία θαη παξάδνζε δελ έρεη

θακηά ζρέζε κε ηηο ζεσξίεο ηνπ Λενπιαησληζκνχ σο πξνο ηα laquoπεπί ηηρ θύζει αθανάηος

τςσήρraquo ε νπνία πξέπεη λα επηζηξέςεη ζηνλ θφζκν ησλ ηδεψλ θαη σο πξνο ηα laquoπεπί ηος θύζει

ηην ηος ζώμαηορraquo πνπ πξέπεη λα εμαθαληζηεί Δπίζεο δελ έρεη θακηά ζρέζε κε ηε δηδαζθαιία

ηνπ Λενπιαησληζκνχ γηα ηε ζσηεξία ηνπ αλζξψπνπ φηη δειαδή ε ζσηεξία ηνπ αλζξψπνπ

ζπλίζηαηαη ζηελ απνδέζκεπζε ηεο ςπρήο απφ ην ζψκα Νχηε θαη έρεη ζρέζε ε δηδαζθαιία ηεο

Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο πεξί θαζάξζεσο θσηηζκνχ θαη ζεψζεσο κε ηε πξνζπάζεηα ηνπ

αλζξψπνπ λα ελσζεί κε ζενπξγηθέο καγηθέο ελέξγεηεο θαη ηειεηέο φπσο δίδαζθε θαη έπξαηηε ν Λενπιαησληζκφο ηδηαηηέξσο ν Ηάκβιηρνο

Νπφηε πξάγκαηη ππάξρεη έλαο επεξεαζκφο ζε κεξηθνχο νξζνδφμνπο ζενιφγνπο απφ

εξκελείεο δπηηθψλ ζενιφγσλ φηη δήζελ ε νξζφδνμε άζθεζε φπσο δηαηππψζεθε απφ ηνπο

Ξαηέξεο ηεο Δθθιεζίαο καο ζπλδέεηαη κε ηνλ αλαηνιηθφ κπζηηθηζκφ ησλ Λενπιαησληθψλ

Θαη‟ επέθηαζε ππάξρεη θαη έλαο επεξεαζκφο θαη σο πξνο ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή ηεο δσήο

αθνχ κεηαθέξεηαη ζηε παξάδνζή καο έλαο δπηηθφο εζηθηζηηθφο θαη αθηηβηζηηθφο

κνλαρηζκφο κε ηελ παξαζεψξεζε θαη πεξηθξφλεζε ηνπ εζπραζηηθνχ πλεχκαηνο ηεο

Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο Απηφ ζπληζηά έλαλ Νηθνπκεληζκφ ζηελ άζθεζε κηα εθθνζκίθεπζε ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ νξζνδφμνπ κνλαρηζκνχ

Θαηαιήγνληαο απηά ηα πνιχ ζπλνπηηθά ζα ήζεια λα ζεκεηψζσ φηη ζε κεξηθνχο

νξζνδφμνπο ζενιφγνπο παξαηεξείηαη έλαο επεξεαζκφο απφ άιιεο παξαδφζεηο ηφζν ζηελ

ζενινγία φζν θαη ζηελ άζθεζε Θαζψο επίζεο θαη κεξηθνί νξζφδνμνη ζηε πξάμε ζθέθηνληαη

ζενινγνχλ θαη πνιηηεχνληαη φπσο νη παπηθνί θαη νη πξνηεζηάληεο Γη‟ απηφ θαη ππνζηεξίδσ φηη

πξέπεη λα εμεηάδνπκε θαη εκείο νη νξζφδνμνη θαηά πφζνλ απνζπλδένπκε ηα κπζηήξηα ηεο

Δθθιεζίαο καο απφ ηελ νξζφδνμε ζενινγία ησλ Ξαηέξσλ καο θαη ηελ νξζφδνμε άζθεζε πνπ

εθθξάδεηαη κε ηνλ εζπραζκφ Ξξέπεη λα εξεπλήζνπκε ην ζέκα κήπσο δηαθξηλφκαζηε

απφ κία laquoνξζφδνμε Νπλίαraquo θαη έλα laquoνξζφδνμν Ξξνηεζηαληηζκφraquo φηαλ ζπγρξφλσο

είκαζηε νξζφδνμνη θιεξηθνί κνλαρνί θαη ιατθνί αιιrsquo φκσο έρνπκε εγθνιπσζεί ζε

κεξηθά ζεκεία ηα δφγκαηα θαη ηηο απφςεηο ηνπ Ξαπηζκνχ θαη ηνπ Ξξνηεζηαληηζκνχ

ή ηνπιάρηζηνλ έρνπκε δερζεί-εγθνιπσζεί ηε κεζνδνινγία ζενινγήζεσο θαη ηε

κεζνδνινγία ηεο αζθήζεσο πνπ θπξηαξρνχλ ζrsquo απηέο ηηο νκνινγίεο Ξξέπεη δειαδή

λα πξνζέμνπκε λα κελ απνδεηρζνχκε εκείο νη νξζφδνμνη νπλίηεο ζηε πξάμε ή λα κελ

εθθξάδνπκε θάπνηα ηδηφηππε Ξξνηεζηαληηθή Νπλία κε ην λα δηαθπιάηηνπκε ηα

νξζφδνμα κπζηήξηα θαη λα ζπκκεηέρνπκε αιιά λα έρνπκε κία Ξξνηεζηάληηθε ζενινγία θαη

αζθεηηθή δειαδή λα βηψλνπκε ηνλ Νηθνπκεληζκφ ζηελ πξάμε ηφζν ζηε ζενινγία φζν θαη ζηελ άζθεζε

Πεβ Λαππάθηνπ θαη Αγ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

Απνκαγλεηνθψλεζε Θ Α

Ρν άξζξν απηφ ζηα Αγγιηθά

Γεκηνπξγία αξρείνπ 27-9-2005

Ρειεπηαία ελεκέξσζε 8-10-2005

ΓΗΑΦΝΟΔΠ ΚΔΡΑΜ ΝΟΘΝΓΝΜΗΑΠ ΘΑΗ ΞΑΞΗΠΚΝ

ΔΞΗΓΟΑΚΚΑΡΗΘΑ

―Ρν Ξξσηείν ηνπ πάπα θαη ε θνζκηθή ηνπ δχλακε Ν Οσκαίνο πνληίθεμ ζχκθσλα κε ηελ

Α΄ Πχλνδν ηνπ Βαηηθαλνχ (1870) έρεη laquoηελ πιήξε θαη ππέξηαηε εμνπζία δηθαηνδνζίαο εθ‟

νινθιήξνπ ηεο Δθθιεζίαοraquo laquoην ζχλνιν ηεο ππέξηαηεο ηαχηεο δπλάκεσο θαη ηζρχνοraquo laquoδχλακε

ηαθηηθή θαη απεξηφξηζηεraquo επί παζψλ ησλ Δθθιεζηψλ θαη επί πάλησλ ησλ πνηκέλσλ δηθαηνδνζία

απφιπηε θαη εηο ζέκαηα πίζηεσο θαη εζψλ θαη εηο ζέκαηα πεηζαξρίαο θαη δηνηθήζεσο ηεο

Νηθνπκεληθήο Δθθιεζίαοraquo Ρν πξσηείν ηνπ πάπα θαη πξηλ λα γίλεη δφγκα πίζηεσο ήηαλ ε βαζηθή

θαη αδηαπξαγκάηεπηε ζεσξία ησλ Γπηηθψλ Ρν πξσηείν επεθηάζεθε θαη ζηελ θνζκηθή εμνπζία θαη

έηζη ν πάπαο δεκηνχξγεζε ην θξάηνο ηνπ Βαηηθαλνχ

Ρν Βαηηθαλφ είλαη θξάηνο κε ζηξαηφ αζηπλνκία εμσηεξηθή πνιηηηθή θαη δηεζλείο ζρέζεηο

ηξάπεδεο θαη νηθνλνκηθέο επηδηψμεηο Ν εθάζηνηε πάπαο είλαη εγέηεο ηνπ θξάηνπο ηνπ Βαηηθαλνχ

Ππγθεληξψλεη ζην πξφζσπφ ηνπ εθθιεζηαζηηθή θαη θνζκηθή εμνπζία Έηζη ε Γπηηθή laquoεθθιεζίαraquo

έγηλε κηα αλζξσπνθεληξηθή εθθνζκηθεπκέλε νξγάλσζε θαη ν αλζξψπηλνο ακαξησιφο εγσηζκφο

πεξηεβιήζε ζείν θχξνο Ζ πηψζε ηνπ Αδάκ επαλαιήθζεθε κε δήζελ εθθιεζηαζηηθφ θαη ζενινγηθφ

ππφβαζξν

―Ρν Αιάζεην Ρν αιάζεην είλαη κηα άιιε κνξθή ηνπ Ξξσηείνπ Αθνχ ν πάπαο απέβε ε

αλσηάηε εθθιεζηαζηηθή αξρή θπζηθφ ήηαλ λα πξνζιάβεη ην αιάζεην ησλ Νηθνλνκηθψλ Ππλφδσλ

Έηζη ν πάπαο ερξίζζε ππφ ηεο Α΄ Βαηηθαλήο Ππλφδνπ (1870) αιάζεηνο θαη αλεμέιεγθηνο

δηδάζθαινο laquoηεο πίζηεσο θαη ησλ εζψλraquo Έηζη ππέπεζε ζηελ κεγαιχηεξε πιάλε θαη αίξεζε θαη

απέδεημε φηη δελ είλαη δηδάζθαινο νξζνηνκψλ ηνλ ιφγνλ ηεο ρξηζηηαληθήο αιεζείαο Ρν πξσηείν

θαη ην αιάζεην ηνπ πάπα επηθπξψζεθαλ θαη απφ ηελ Β΄ Βαηηθαλή Πχλνδν (1962-1965) θαη έηζη

πξνζέιαβαλ κεγαιχηεξε ηζρχ θαη απνηέιεζαλ ηελ κφληκε αηξεηηθή αγθχισζε θαη δηαζηξνθή ηνπ

Ξαπηζκνχ Ρν πξσηείν θαη ην αιάζεην ηνπ πάπα παξεξκήλεπζαλ ηελ αγία Γξαθή παξαπνίεζαλ

ηελ ηεξά Ξαξάδνζε πιαζηνγξάθεζαλ ηελ εθθιεζηαζηηθή ηζηνξία

Ζ παξαπνίεζε ηεο ηζηνξίαο έγηλε κε ηηο ιεγφκελεο Τεπδντζηδψξεηεο δηαηάμεηο (Θ΄ αηψλ)

αγλψζηνπ ζπγγξαθέσο πνπ είλαη ζπιινγή παπηθψλ ζπλνδηθψλ θαλφλσλ θαη δηαηάμεσλ ζηηο

νπνίεο πξνζεηέζεζαλ λφζα θαη εληέρλσο παξαπνηεκέλα έγγξαθα 94 ηνλ αξηζκφ πνπ

ππνζηεξίδνπλ ηηο ζενθξαηηθέο θαη κνλαξρηθέο ηδέεο ησλ παπψλ

Έλα απφ ηα έγγξαθα απηά είλαη ε Τεπδνθσλζηαληίλεηνο δσξεά φηη δήζελ ν Κ Θσλζηαληίλνο

αλαρσξψλ απφ ηε Γχζε παξερψξεζε ζηνλ πάπα ηε δηνίθεζε ηνπ δπηηθνχ ξσκατθνχ θξάηνπο

απηνθξαηνξηθή εμνπζία απηνθξαηνξηθέο ηηκέο θαη απηνθξαηνξηθά δηάζεκα ήηνη πνξθχξα εξπζξά

πέδηια ζθήπηξα ζηέκκα θαη ην αλάθηνξν ηνπ Ιαηεξαλνχ Θακκηά άιιε λνζεία ζηελ παγθφζκην

ηζηνξία δελ ζπληειέζζεθε κε ηφζν κεγάιε ηέρλε θαη δελ είρε ηφζν κεγάια απνηειέζκαηα Ζ

Πχλνδνο ηεο Θσλπφιεσο (1722) ζεσξεί ην πξσηείν ηνπ πάπα πεγή φισλ ησλ αηξέζεσλ ηνπ

Ξαπηζκνχ

Νη Ξαπηθνί ράξηλ ηνπ πξσηείνπ παξαβιέςαλε ηηο άιιεο δηαθνξέο κε ηνπο Νξζνδφμνπο θαη

δεκηνπξγήζαλε ην ζρήκα ηεο Νπλίαο Κπνξεί δειαδή θάπνηνη Σξηζηηαλνί λα είλαη ελσκέλνη κε ηνλ

πάπα θξαηψληαο φιεο ηηο δνγκαηηθέο δηαθνξέο θαη παξαδφζεηο ηνπο αλαγλσξίδνληαο φκσο ην

Ξξσηείν ηνπ θαη ηελ Κνλαξρία ηνπ εθ‟ φιεο ηεο Δθθιεζίαο Κ‟ απηή ηε κνξθή επηδηψθνπλ νη

Ξαπηθνί λα ελσζνχλ θαη κε ηνπο Νξζνδφμνπο Λ‟ αλαγλσξίζνπκε δειαδή ην Ξξσηείν ηνπ πάπα

θαη λα θξαηήζνπκε ηα δφγκαηά καο θαη ηηο παξαδφζεηο καο Π‟ απηφ απνζθνπεί θαη ν δηάινγνο πνπ

γίλεηαη κεηαμχ Νξζνδφμσλ θαη Ξαπηθψλ Λα πεηζζνχκε λα γίλνπκε Νπλίηεο

―Ρν Filioque Γειαδή φηη ην Άγην Ξλεχκα εθπνξεχεηαη φρη κφλν απφ ηνλ Ξαηέξα αιιά θαη

απφ ηνλ ηφ Ζ δηδαζθαιία απηή έρεη ηελ αξρή ηεο ζε αξραίνπο Ιαηίλνπο παηέξεο ηνπ 4νπ θαη 5νπ

αηψλα ζεζπίζζεθε επίζεκα ζε ζπλφδνπο ηνπ Ρνιέδνπ (547 θαη 589) ην 767 ζην Φξαγθηθφ

Θξάηνο θαη ην 1014 πηνζεηήζεθε επίζεκα απφ φινλ ηνλ Ξαπηζκφ Ρν δφγκα ηεο εθπνξεχζεσο ηνπ

Αγίνπ Ξλεχκαηνο έρεη άκεζε ζρέζε πξνο απηήλ ηελ ζενινγία πεξί ηεο Αγίαο Ρξηάδνο Δπνκέλσο

ε αίξεζε ηνπ Filioque σο πξνζβάιινπζα θαη‟ επζείαλ ηελ Ρξηαδηθή Θενινγία ηελ θαη‟ εμνρήλ

δειαδή ζενινγία δελ εκθαλίδεηαη απιψο σο δνγκαηηθή δηαθνξά αιι‟ σο αιεζηλή άβπζζνο

κεηαμχ Νξζνδνμίαο θαη Ξαπηζκνχ

―Ζ ηθαλνπνίεζε ηεο ζείαο δηθαηνζχλεο θαη ην θαζαξηήξην ππξ Θαηά ηνπο Ξαπηθνχο ν

Θεφο έζηεηιε ηνλ ηφ ηνπ ζηνλ θφζκν γηα λα ζηαπξσζεί γηα λα ηθαλνπνηεζεί ε ζεία δηθαηνζχλε

απφ ηελ πξνζβνιή πνπ ππέζηε απφ ηελ ακαξηία ηνπ αλζξψπνπ Ζ ζεσξία πεξί ηθαλνπνηήζεσο ηεο

ζείαο δηθαηνζχλεο δεκηνχξγεζε ηελ Ηεξά Δμέηαζε ηηο Πηαπξνθνξίεο ηνπο ηεξνχο πνιέκνπο θαη

λνκηκνπνίεζε ηελ θάζε κνξθήο βία ελαληίνλ ησλ ερζξψλ ηεο πίζηεσο νη νπνίνη ηηκσξνχκελνη θαη

δησθφκελνη εμαγλίδνληαη έλαληη ηνπ Θενχ Ζ ζεσξία απηή θαζηζηά ηα ιεγφκελα επηηίκηα πνπ

δίδνπλ νη πλεπκαηηθνί παηέξεο ζην κπζηήξην ηεο εμνκνινγήζεσο ηηκσξεηηθά κέζα δηθαληθήο

θχζεσο θαη φρη παηδαγσγηθά φπσο είλαη ζε καο

ζνη δελ πξφθζαζαλ ζε απηήλ ηελ δσή λα ηθαλνπνηήζνπλ ηελ Θεία Γηθαηνζχλε κε βάζαλα θαη

επηηίκηα ζα ηελ ηθαλνπνηήζνπλ κεηά ζάλαηνλ ζην θαζαξηήξην ππξ Δθεί πάλε νη ςπρέο ησλ

αλζξψπσλ κεηά ζάλαην γηα λα βαζαληζηνχλ πξνζσξηλά κέζα ζηε θσηηά θαη λα θαζαξηζηνχλ απφ

ηηο πνηλέο ησλ ακαξηηψλ ηνπο Ζ δηδαζθαιία πεξί θαζαξηεξίνπ ππξφο ζπκίδεη ηελ δηδαζθαιία ηνπ

Υξηγέλε laquoπεξί απνθαηαζηάζεσο ησλ πάλησλraquo ε νπνία θαηαδηθάζηεθε απφ ηελ Δ΄ Νηθνπκεληθή

Πχλνδν

―Ρν δφγκα ησλ αθέζεσλ Δίλαη ζπλέπεηα θαη αλαγθαίν επαθφινπζν ηεο πεξί ζείαο

δηθαηνζχλεο θαη θαζαξηεξίνπ ππξφο δηδαζθαιίαο ησλ Ξαπηθψλ Ζ ακαξηία δελ ζεσξείηαη αζζέλεηα

ηεο ςπρήο αιιά αμηφπνηλε παξεθηξνπή θαη πξνζβνιή ηνπ Θενχ Γη‟ απηφ πέξαλ ηνπ θαζαξηεξίνπ

ππξφο ππάξρνπλ

α) Νη ιπζίπνηλεο αθέζεηοΡα ιπζίπνηλα είλαη άθεζε ηεο νθεηιφκελεο γηα ηηο ζπγρσξεζείζεο

ήδε ακαξηίεο πξφζθαηξεο ηηκσξίαο Νη Ξαπηθνί πξεζβεχνπλ φηη νη πνηλέο πνπ επηβάιινληαη απφ

ην Θεφ ζηνπο ακαξηάλνληεο δηαθξίλνληαη ζηηο αηψληεο θαη ηηο πξφζθαηξεο Νη αηψληεο

ζπγρσξνχληαη δηα ηεο κεηαλνίαο ελψ νη πξφζθαηξεο πξνιακβάλνληαη ή κεηξηάδνληαη δηα ησλ

επηηηκίσλ ή ησλ αθέζεσλ πνπ παξέρνληαη απφ ηνλ πάπα απεξηφξηζηα παληνχ θαη πάληνηε απφ

ηνπο θαξδηλαιίνπο δηα 200 κέξεο απφ ηνπο κεηξνπνιίηεο γηα 100 κέξεο θαη απφ ηνπο επηζθφπνπο

γηα 50 κέξεο

β) Ρα ππέξηαθηα έξγα ή νη πεξηζζεχνπζεο αμηνκηζζίεο Γειαδή ε δηδαζθαιία απηή ιέγεη φηη

ε ππεξπιενλάδνπζα αμηνκηζζία ησλ έξγσλ ησλ αγίσλ δχλαηαη λα κεηαβηβαζζεί θαη ζε άιινπο Ν

πάπαο πνπ δηαρεηξίδεηαη ην ζεζαπξφ ησλ αμηνκηζζηψλ αληιεί απφ ην πιεφλαζκα ηνπ έλα κέξνο

γηα λα ιχζεη ηηο πνηλέο ησλ ακαξησιψλ δψλησλ θαη ηεζλεψησλ

Ρν ζιηβεξφ είλαη φηη νη αθέζεηο απηέο ζπλδέζεθαλ κε ρξεκαηηθέο πξνζθνξέο ησλ πηζηψλ

Έιεγαλ laquoΚφιηο ζ‟ απηφλ ηνλ θνξβαλά ηεο Δθθιεζίαο ην ρξήκα θνπδνπλίζεη κηα ςπρή απφ ην

θαζαξηήξην ζηνλ παξάδεηζν ζα θηεξνπγίζεηraquo Έηζη πξνθχςαλε ηα ιεγφκελα ζπγρσξνράξηηα

Απηφ έδσζε ηελ αθνξκή λα μεζπάζεη ην θίλεκα ηνπ Ξξνηεζηαληηζκνχ (1517) πνπ αλαζηάησζε

ηελ Δπξψπε κε πνιχρξνλνπο ζξεζθεπηηθνχο πνιέκνπο θαη ηελ πιήξσζε κε απεξίγξαπην κίζνο

θαη θαλαηηζκφ

Ν θαζεγεηήο ηεο δνγκαηηθήο Σξήζηνο Αλδξνχηζνο εηξσλεπφκελνο ηηο αλσηέξσ ζέζεηο ηνπ

Ξαπηζκνχ ιέγεη laquoΓηαηί ν αγαζφο θαη θηιεχζπιαρλνο πάπαο ν έρσλ ηελ απφιπηε εμνπζία θαη ην

απφιπην πξνλφκην ηνπ δεζκείλ θαη ιχεηλ εθ‟ φιεο ηεο αλά ηνλ θφζκν Δθθιεζίαο δελ δίδεη δηα

κηαο άθεζε ζ‟ φινπο ηνπο αλά ηνπο αηψλεο ακαξησινχο αιιά πεξηκέλεη λα πέζεη ην παξαδάθη

πξνζσπηθά απφ ηνλ θαζέλα θαη κεηά λα ρνξεγήζεη ηα ζπγρσξνράξηηαraquo Κε απηέο ηηο ζεσξίεο ν

Ξαπηζκφο πεξηέβαιε ηελ ζενκίζεηε ζηκσλία κε δνγκαηηθή εγθπξφηεηα θαη ηζρχ

―Καξηνιαηξεία Ρν δφγκα ηεο αζπίινπ ζπιιήςεσο ηεο Θενηφθνπ (1854) δειαδή φηη ε

Ξαλαγία γελλήζεθε ρσξίο ην πξνπαηνξηθφ ακάξηεκα ην δφγκα φηη ε Ξαλαγία είλαη Κεζίηξηα

(1891) κε ηελ έλλνηα φηη ηίπνηα δελ παξέρεηαη ζε καο άλεπ ηεο κεζηηείαο ηεο Θενηφθνπ ην

δφγκα ηεο ελζσκάηνπ αλαιήςεσο ηεο Θενηφθνπ ζηνλ νπξαλφ ρσξίο λα γλσξίζεη ε Ξαλαγία

ζάλαην θαη ηαθή (1950) ε δηδαζθαιία (δελ έρεη γίλεη αθφκε δφγκα) φηη ε Ξαλαγία είλαη

ζπιιπηξψηξηα δειαδή laquoΚεζίηξηα παξά ησ Ξαηξίraquo ηνπηέζηη είλαη κεζίηεο φπσο ν Σξηζηφο (πξβι

Α΄ Ρηκ 25-6) θαη φρη κφλν laquoΚεζίηξηα παξά ησ ηψraquo θαη γεληθά ε Καξηνιαηξεία θαηά ηελ νπνία

ε Ξαλαγία αλπςψλεηαη ζηελ Ρξηαδηθή Θεφηεηα θαη κάιηζηα γίλεηαη ιφγνο θαη γηα Αγία Ρεηξάδα

―Ρν Βάπηηζκα Ν Ξαπηζκφο εηζήγαγε ην δη‟ επηρχζεσο ή ξαληηζκνχ βάπηηζκα ην νπνίν κφλν

ζε έθηαθηεο αλάγθεο επηηξέπνπλ νη παηέξεο (πρ φηαλ είζαη ζηελ έξεκν θαη δελ ππάξρεη λεξφ

πξβι laquoΓηδαρή απνζηφισλraquo sect VII ) θαη ην νπνίν δπζηπρψο ηείλεη λα γίλεη θαζεζηψο θαη ζηελ

νξζφδνμε Δθθιεζία αθνχ νη πεξηζζφηεξνη ησλ επηζθφπσλ θαη ησλ θιεξηθψλ ηνπνζεηνχλ λεξφ

ζηελ θνιπκβήζξα 10-15 πφληνπο θαη επηρχνπλ χδσξ ζην κσξφ αληί λα ην βαπηίδνπλ (βπζίδνπλ)

εμ νινθιήξνπ laquoγηα λα κε πληγείraquo δήζελ Έηζη ην βάπηηζκα θαη ζε καο ηνπο νξζνδφμνπο ηείλεη λα

θαηαζηεί πνδφινπηξν κεηά επηρχζεσο αιιά παπηθά

―Ρν Σξίζκα Σσξίζαλε ην κπζηήξην ηνπ ρξίζκαηνο απφ ην κπζηήξην ηνπ βαπηίζκαηνο ηα

νπνία θαζηεξψζεθαλ λα γίλνληαη ζπλερφκελα φπσο νκνινγεί θαη ν Ρεξηπιιηαλφο (ηέινο β΄

αηψλνο) Ρν Σξίζκα δελ δίδεηαη πξν ηεο ειηθίαο ησλ επηά εηψλ εθηφο ζαλάηνπ Έηζη δελ κπνξνχλ

θαη λα θνηλσλήζνπλ νη κηθξέο ειηθίεο

--Ρν Κπζηήξην ηεο Θείαο Δπραξηζηίαο

α) Ρα άδπκα Ν Ξαπηζκφο κεηαρεηξίδεηαη άδπκν άξην γηα ηελ ηέιεζε ηνπ Κπζηεξίνπ ηεο Θείαο

Δπραξηζηίαο θαη φρη έλδπκν φπσο είλαη ην ζσζηφ

β) Ν ρξφλνο θαζαγηάζεσο Ζ θαζαγίαζε ησλ Ρηκίσλ Γψξσλ ηειείηαη κε ηελ εθθψλεζε ησλ

ζπζηαηηθψλ ηνπ Κπζηεξίνπ ιφγσλ ηνπ Θπξίνπ laquoΙάβεηε θάγεηεhellipraquo θαη laquoπίεηε εμ απηνχhellipraquo ελψ

ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία ε θαζαγίαζε ηνπ άξηνπ θαη ηνπ νίλνπ θαη ε κεηαβνιή ζε ζψκα θαη αίκα

Σξηζηνχ ηειείηαη κε ηελ επίθιεζε ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο laquoΘαη πνίεζνλ ηνλ κελ Άξηνλ ηνχηνλ

ηίκην Πψκα ηνπ Σξηζηνχ Πνπraquo laquoην δε ελ ησ πνηεξίσ ηνχησ ηίκηνλ Αίκα ηνπ Σξηζηνχ Πνπraquo

laquoΚεηαβαιψλ ησ Ξλεχκαηί Πνπ ησ Αγίσraquo

γ) Ζ απνρή ησλ Ιαηίλσλ ιατθψλ εθ ηνπ Αγίνπ Ξνηεξίνπ Ν Ξαπηζκφο εδνγκάηηζε φηη κφλν

νη ηεξνπξγνχληεο θιεξηθνί δηθαηνχληαη ηεο ππ‟ ακθφηεξα ηα είδε ζείαο Θνηλσλίαο Νη κε

ιεηηνπξγνχληεο θιεξηθνί θαη ιατθνί επηηξέπεηαη κφλν ηνπ laquoΠψκαηνοraquo θαη φρη ηνπ laquoΑίκαηνοraquo ηνπ

Θπξίνπ

δ) Ζ απνρή ηεο λεπηαθήο θαη παηδηθήο ειηθίαο εθ ηεο Θείαο Δπραξηζηίαο Ν Ξαπηζκφο θαη

εδψ θαηλνηνκψλ απεζηέξεζε ηεο Θείαο Δπραξηζηίαο ηα λήπηα θαη ηα ζηεξνχκελα επαξθνχο

θξίζεσο παηδηά σο κε ηθαλά αθφκε λα δηαθξίλνπλ ην Πψκα θαη ην Αίκα ηνπ Θπξίνπ

―Ρν Κπζηήξην ηνπ Αγίνπ Δπρειαίνπ Ν Ξαπηζκφο ηειεί ην Κπζηήξην ηνπ Αγίνπ Δπρειαίνπ

κφλν ράξηλ ησλ επξηζθνκέλσλ επί ηεο επηζαλάηηνπ θιίλεο πηζηψλ Ρειεπηαία βέβαηα

δηαθνξνπνηήζεθε ε ηαθηηθή ηνπ θαη ην δίλεη θαη ζηνπο αζζελείο

--Ζ ελέξγεηα ησλ κπζηεξίσλ Γηδάζθεη φηη ε ελέξγεηα απηή είλαη κεραληθή δίδεηαη δειαδή

θαηά καγηθφ ηξφπν θαη δελ εμαξηάηαη απφ ηε δηάζεζε ηελ αληαπφθξηζε ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ

πηζηνχ ή θαη ηελ βηνινγηθή θαηάζηαζε ηνπ ndashαλ είλαη λεθξφο ή δσληαλφο- γη‟ απηφ ππάξρνπλ θαη

ηα ζπγρσξνράξηηα γηα δσληαλνχο θαη λεθξνχο

― Ωο πξνο ηνπο θιεξηθνχο

Σεηξνηνλεί ηνπο θιεξηθνχο δηά ρξίζκαηνο ελψ ε Δθθιεζία ρεηξνηνλεί ηνπο κελ δηαθφλνπο θαη

πξεζβπηέξνπο δηα επηζέζεσο ησλ ρεηξψλ ησλ επηζθφπσλ ηνπο δε επηζθφπνπο δηά επηζέζεσο ηνπ

επαγγειίνπ

Απέδσζε ζην ηεξαηείν πλεπκαηηθέο ηδηφηεηεο πνπ δελ έρεη Δλψ νη θιεξηθνί ζε καο ηεινχλ ηα

κπζηήξηα εμ νλφκαηνο ηνπ Θενχ θαη δηα ηεο ζείαο ράξηηνο κε ηελ νπνία είλαη πεξηβεβιεκέλνη ζ‟

απηνχο θαη ζε νξηζκέλα κπζηήξηα (βάπηηζκα ρξίζκα εμνκνιφγεζε) ζεσξείηαη φηη ηα ηεινχλ κε ηε

δηθή ηνπο αμία Γελ ιέλε laquoβαπηίδεηαηraquo laquoρξίεηαηraquo laquoζπγρσξήζνη ζνη δη‟ εκνχ ηνπ ακαξησινχraquo

φπσο εκείο αιιά laquoβαπηίδσraquo laquoρξίσraquo laquoζπγρσξψraquo

Γεκηνχξγεζε ηνλ βαζκφ ησλ θαξδηλαιίσλ δειαδή ησλ θιεξηθψλ (επηζθφπσλ πξεζβπηέξσλ

δηαθφλσλ) πνπ απνηεινχλ ηελ παπηθή απιή Νη θαξδηλάιηνη είλαη αλψηεξνη ησλ επηζθφπσλ θαη γηα

λα δηαθξίλνληαη θνξνχλ ελδχκαηα εξπζξά Απηνί εθιέγνπλ ηνλ Ξάπα θαη φρη νη επίζθνπνη

(Πχλνδνο Οψκεο πνπ ζπλεθιήζε ην 1059 θαηέζηεζε ηελ εθινγή ηνπ Ξάπα απνθιεηζηηθφ

πξνλφκην ησλ θαξδηλαιίσλ γηα λ‟ απνθεπρζνχλ νη πξνζπάζεηεο ηνπ απηνθξάηνξα θαη ησλ

επγελψλ λ‟ αλαδεηθλχνπλ Ξάπα ηεο εθινγήο ηνπο Δληζρχεη έηζη ηνλ παπνθαηζαξηζκφ αιιά θαη

ηνλ απνιπηαξρηζκφ ηνπ παπηζκνχ πεξηνξίδνληαο ηελ δηνίθεζε ζηελ παπηθή απιή) Κε άιια ιφγηα

ν παπηζκφο ζεζκνπνίεζε επίζεκα ην θαηλφκελν ηεο θιίθαο

Δηζήγαγε ηελ ππνρξεσηηθή γεληθή αγακία ηνπ ιαηηληθνχ θιήξνπ

―Ρα αγάικαηα ησλ Ιαηηληθψλ λαψλ Άιιε θαηλνηνκία πνπ αθνξά ην εζσηεξηθφ ησλ λαψλ

είλαη ε ρξήζε αγαικάησλ Δλψ ε Ε΄ Νηθνπκεληθή Πχλνδνο ιέγεη λα θαηαζθεπάδνληαη εηθφλεο

laquoαπφ ρξψκαηα απφ ςεθία θαη απφ χιελ επηηεδείαλhellip επάλσ εηο ηα ηεξά ζθεχε θαη εζζήηαο θαη

ζηλδφλαο θαη παλίαmiddot επάλσ εηο ηνίρνπο θαη ζαλίδηαraquo δελ αλαθέξεη θαζφινπ πεξί θαηαζθεπήο

αγάικαηνο ή αλδξηάληνο

Αιιά θαη ε Γπηηθή ζξεζθεπηηθή δσγξαθηθή είλαη θαζαξά αλζξσπνθεληξηθή θαη

λαηνπξαιηζηηθή Θπξηαξρείηαη απφ ηελ θπζηθφηεηα θαη ηνλ ξεαιηζκφ απφ ηνλ παξφληα θφζκν θαη

απφ ηνλ λπλ αηψλα Δπεξεάδεηαη απφ ηηο αξρέο ηεο Αλαγελλήζεσο παξά απφ ηελ ζενινγία ησλ

παηέξσλ ηεο Δθθιεζίαο Ξαξνπζηάδεη ηηο θπζηνγλσκίεο ζηελ πξαγκαηηθή-θπζηθή ηνπο δηάζηαζε

φπσο θαη ην πεξηβάιινλ Δπηδεηεί ηελ αηζζεηηθή εγθφζκηα ζπγθίλεζε θαη φρη ηελ θαηάλπμε θαη ηελ

κεηαξζίσζε ηνπ αλζξψπνπ πάξρεη πιήξεο δηαδχγην ηεο δσγξαθηθήο κε ην δφγκα θαη δελ

ππάξρεη θακκία επηζηαζία ηεο ζξεζθεπηηθήο αξρήο Ζ ζχλνδνο ηεο Φξαλθθνχξηεο (794) ε νπνία

θαηαδίθαζε ηηο απνθάζεηο ηεο Ε΄ Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ ζεσξεί ηε δσγξαθηθή σο απιφ ζηνηρείν

δηαθνζκήζεσο ησλ λαψλ θαη επνπηηθήο δηδαζθαιίαο ησλ πηζηψλ Γελ απνδίδεη δνγκαηηθή

ζενινγηθή θαη ιεηηνπξγηθή ζεκαζία ζηελ ηέρλε Γη‟ απηφ νη δσγξάθνη ηεο αθέζεθαλ εληειψο

ειεχζεξνη θαη αζχδνηνη λα θάλνπλ φηη ζέινπλ Φζάζαλε ζην θαηάληεκα λα δσγξαθίδνπλ ηνπο

αγγέινπο ην Σξηζηφ ηελ Ξαλαγία θαη ηνπο αγίνπο έρνληαο σο πξφηππα θπζηθά κνληέια ή θαη ηηο

εξσκέλεο ηνπο (Filipo Lipp (1406-1469) ν Οαθαήι (1483-1520) ν Rubens (1577-1640) Δπίζεο

ν Κηραήι Άγγεινο θαη άιινη ηηλέο δσγξάθηζαλ θάησ απφ ηηο επηδξάζεηο ηνπ νκνθπινθηιηθνχ

πάζνπο ηνπο (πξβι εηθνλνγξαθίεο Θαπέιαο Πημηίλαο)

―Ζ εθθνζκίθεπζε ηνπ Ξαπηζκνχ Κε ηελ εηζαγσγή ρνξψλ κνπζηθψλ νξγάλσλ κνπζηθψλ

εθδειψζεσλ θιπ

―Ζ λεζηεία Νη λεζηείεο ησλ Ξαπηθψλ είλαη ειαθξφηεξεο ησλ λεζηεηψλ ησλ Νξζνδφμσλ

Ξαιηφηεξα απαγφξεπαλ κφλν ην θξέαο Ρψξα φκσο έρνπλ θαηαξγήζεη θαη απηή ηελ απαγφξεπζε

―Θαηάξγεζε ηεξψλ θαλφλσλ Ρν Βαηηθαλφ πξν πνιινχ απέξξηςε ηνπο πεξηζζφηεξνπο

ηεξνχο θαλφλεο ησλ Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ θαη εκφξθσζε δηθφ ηνπ Θαλνληθφ Γίθαην γηα λα

πνξεπζεί ειεχζεξν ηελ νδφ ηελ άγνπζα ζε θάζε είδνπο θαηλνηνκίεο

―πνηίκεζε ησλ δνγκαηηθψλ δηαθνξψλ θαη ηεο κνλαδηθφηεηαο ηεο Σξηζηηαληθήο

Ξίζηεσο Νη ζχγρξνλνη παπηθνί ζενιφγνη πξνο εμππεξέηεζε ηεο θηινελσηηθήο πνιηηηθήο ηνπ

Βαηηθαλνχ πνπ απνξξέεη απφ ην θίλεκα ηεο παγθνζκηνπνηήζεσο πνπ πξνσζνχλ νη ηζρπξνί ηεο

γεο θαη φρη απφ ηελ αλάγθε ελψζεσο ηνπ θφζκνπ ελ Σξηζηψ ραξαθηεξίδνπλ σο αλχπαξθηεο ηηο

πεξηζζφηεξεο ησλ δνγκαηηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ Νξζνδνμίαο θαη Ξαπηζκνχ Ρηο ζεσξνχλ απιψο

σο ζενινγνχκελα δεηήκαηα ή σο λφκηκεο εθθξάζεηο ηεο ηδίαο πίζηεσο πνπ εκπινπηίδνπλ ηε

ρξηζηηαληθή παξάδνζε Ππγθαινχλ ζπλερψο παλζξεζθεηαθά ζπλέδξηα ζηα νπνία ηνλίδεηαη φηη φιεο

νη ζξεζθείεο ιαηξεχνπλ ηνλ ίδην Θεφ ε θαζεκηά κε ηνλ δηθφ ηεο ηξφπν θαη πξνζπαζνχλ λα

επηηχρνπλ κία παγθφζκηα δηαζξεζθεηαθή έλσζε κε αξρεγφ ηνλ πάπα Γη‟ απηνχο πξσηαξρηθφ ξφιν

έρνπλ νη πνιηηηθνί ζρεδηαζκνί θαη νη εγθφζκηεο ζθνπηκφηεηεο ηεο Λέαο Ράμεσο Θαη πξνζπαζνχλ

λα δηαζψζνπλ ην ρακέλν θχξνο ηνπο θαη ηελ κεησκέλε επηξξνή ηνπο πξνζρσξψληαο ζ‟ απηή ηε

Λέα Ράμε Γπζηπρψο ε πξαθηηθή απηή ησλ Ξαπηθψλ φπσο θαη αλάινγεο ηάζεηο ησλ Αγγιηθαλψλ

θαη Ξξνηεζηαληψλ αξρίδνπλ λα πηνζεηνχληαη θαη απφ εκάο ηνπο Νξζνδφμνπο

―Ζ δηδαζθαιία πεξί ηεο θιεξνλνκήζεσο ηεο ελνρήο ηνπ πξνπαηνξηθνχ ακαξηήκαηνο

Θαηά ηελ νξζφδνμε δηδαζθαιία θιεξνλνκνχκε αλαπφθεπθηα ηελ ακαξησιή θαηάζηαζε πνπ

πξνέθπςε απφ ην πξνπαηνξηθφ ακάξηεκα φρη φκσο ηελ ελνρή αθνχ δελ ήηαλ δηθφ καο πηαίζκα

―Ζ δηδαζθαιία πεξί ηνπ απνιχηνπ πξννξηζκνχ Έρεη ηηο αξρέο ηεο ζην ρψξν ηεο Γπηηθήο

(εθθιεζίαο) αλ θαη δελ θαηέζηε επίζεκν δφγκα ηνπ Ξαπηζκνχ Ρελ παξνπζίαζε πξψηα ν

Απγνπζηίλνο ηελ πεξηέγξαςε ν Θσκάο Αθηλάηεο θαη κεηά πέξαζε ζην ρψξν ηνπ Ξξνηεζηαληηζκνχ

αλαδεηθλπφκελε ζε βαζηθφ δφγκα ηνπ Θαη‟ απηήλ φινη νη άλζξσπνη είλαη ακαξησινί απφ ηε θχζε

ηνπο θαη αλεπίδεθηνη πξνφδνπ κσο ν Θεφο εθιέγεη κεξηθνχο απ‟ απηνχο θαη ηνπο ζψδεη

ζχκθσλα κε ηηο αλεμεξεχλεηεο βνπιέο ηνπ Ζ δηδαζθαιία πεξί απνιχηνπ πξννξηζκνχ πνπ φπσο

είδακε έρεη ηελ αξρή ηεο ζηα ζπγγξάκκαηα παπηθψλ ζενιφγσλ είλαη laquoε κεγαιχηεξε ζενινγηθή

ξαηζηζηηθή αληίιεςε φισλ ησλ επνρψλraquo (Ηεξφζενο Βιάρνο επίζθνπνο Λαππάθηνπ) θαη laquoε ζεσξία

θαηά ηελ νπνία laquoε δηθαηνζχλε γίλεηαη βαλαπζφηεηα θαη ε ράξε θαηαληά απζαηξεζίαraquo (Κάξηνο

Κπέγδνο θαζεγεηήο Θενινγηθήο Πρνιήο Αζελψλ)

― Ξεξί ηεο άθηηζηνπ νπζίαο θαη ησλ άθηηζησλ ελεξγεηψλ ηνπ Θενχ Ζ βαζηθή δηαθνξά

κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ επξίζθεηαη ζηελ ηαχηηζε ππφ ηνπ Ξαπηζκνχ

ηεο άθηηζηνπ νπζίαο θαη ησλ άθηηζησλ ελεξγεηψλ ηνπ Θενχ θαη επηπιένλ ζην φηη απνδίδεη θηηζηέο

ελέξγεηεο ζηνλ Θεφ Θηηζηέο ελέξγεηεο φκσο έρνπλ κφλν ηα θηίζκαηα Έηζη ην άθηηζην θσο ηεο

Κεηακνξθψζεσο ηνπ Θπξίνπ καο νη Ξαπηθνί ην ζεσξνχλ θηηζηφ

―Ζ δηαθνξά κεηαμχ εζπραζηηθήο θαη ζρνιαζηηθήο ζενινγίαο Πηελ Γχζε αλαπηχρζεθε

ν ζρνιαζηηθηζκφο σο πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο φισλ ησλ κπζηεξίσλ ηεο πίζηεσο κε ηελ ινγηθή

ελψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία επηθξαηεί ν εζπραζκφο δειαδή ε θάζαξζε ηεο θαξδηάο θαη ν

θσηηζκφο ηνπ λνπ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεσο ηνπ Θενχ

―Ζ άπνςε πεξί ηεο εληαίαο κεζνδνινγίαο γηα ηελ γλψζε ηνπ Θενχ θαη ησλ

θηηζκάησλ ε νπνία νδήγεζε ζηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ζενινγίαο θαη επηζηήκεο Ζ

ζενινγία είλαη επηζηήκε θαη κάιηζηα ζεηηθή δηφηη έρεη γλσζηηθφ αληηθείκελν ην Θεφ θαη

ρξεζηκνπνηεί επηζηεκνληθή κέζνδν Έρεη ηελ παξαηήξεζε-ζέαζε ησλ αθηίζησλ ελεξγεηψλ ηνπ

Θενχ θαη ρξεζηκνπνηεί ην πείξακα αθνχ ππάξρεη δπλαηφηεηα επαλαιήςεσο ηεο εκπεηξίαο ηεο

ζεψζεσο πνπ έρνπλ νη επηζηήκνλεο ηεο πίζηεσο νη άγηνη Θενινγία θαη επηζηήκε δελ

ζπγθξνχνληαη γηαηί έρνπλ δηαθνξεηηθφ γλσζηηθφ αληηθείκελν θαη δηαθνξεηηθά πεδία έξεπλαο Ζ

επηζηήκε απαληά ζην πσο θαη ε ζενινγία ζην γηαηί Πηελ Νξζνδνμία ε έξεπλα ηνπ αθηίζηνπ Θενχ

γίλεηαη απφ ηε ζενινγία ελψ ε έξεπλα ηεο θηίζεσο γίλεηαη απφ ηελ επηζηήκε Ζ γλψζε ηνπ Θενχ

είλαη ππεξθπζηθή θαη πξαγκαηνπνηείηαη κε ηε θάζαξζε ηεο θαξδηάο (Ταικ 5012) ελψ ε γλψζε

ηνπ θφζκνπ είλαη θπζηθή θαη πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα

―Νη ιεηηνπξγηθέο θαηλνηνκίεο γεληθά ζε φια ηα κπζηήξηα ηεο Δθθιεζίαο Θέζπηζε ηηο

πνιιέο ζείεο ιεηηνπξγίεο ζηελ ίδηα αγία Ρξάπεδα θαη ηελ ίδηα κέξα Δηζήγαγε λέεο ηειεηέο θαη

ενξηέο φπσο ηελ ενξηή ηεο αγίαο δσξεάο θαη ηεο ηεξάο θαξδίαο ηνπ Ηεζνχ Θαηάξγεζε ηελ

επίθιεζε θαηά ηνλ θαζαγηαζκφ ησλ ηηκίσλ δψξσλ θαη αξθέζζεθε ζηνπο ηδξπηηθνχο ιφγνπο ηνπ

Σξηζηνχ δηα ην κπζηήξην ηεο ζείαο επραξηζηίαο Θαηάξγεζε επίζεο ηηο κλήκεο αξθεηψλ αγίσλ

―Ρν ζεκείν ηνπ Πηαπξνχ Θαη απηφ ην άιιαμαλ νη Ξαπηθνί Δλψ εκείο νη Νξζφδνμνη

ελψλνπκε ηα ηξία δάρηπια πνπ ζπκβνιίδνπλ ηελ Αγία Ρξηάδα θαη ηα δχν δηπισκέλα ηελ ζεία θαη

αλζξψπηλε θχζε ηνπ Σξηζηνχ απηνί ην θάλνπλ κε φιε ηελ παιάκε θαη εμ αξηζηεξψλ πξνο ηα

δεμηά

―Ζ ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο

απνθαιππηηθήο αιήζεηαο Κε ηε ζεσξία απηή ζέινπλ λα δηθαηνινγήζνπλ ηα δφγκαηά ηνπο πνπ

ζεζπίζζεθαλ πνιχ αξγφηεξα θαη πνπ δελ ππήξραλ ζηελ αξραία αδηαίξεηε Δθθιεζία

ΚΔΙΔΡΗΝΠ ΑΞ ΒΑΓΟΑΣΑΛΖΠ

ΑΟΣΗΚΑΛΓΟΗΡΖΠ

Νπζία θαη Δλέξγεηα ηνπ Θενχ

ΚΖΡΟΝΞΝΙΗΡΖΠ

ΛΑΞΑΘΡΝ ΘΑΗ ΑΓΗΝ ΒΙΑΠΗΝ θ ΗΔΟΝΘΔΝΠ

ΒΑΠΗΘΑ ΠΖΚΔΗΑ ΓΗΑΦΝΟΑΠ ΚΔΡΑΜ ΝΟΘΝΓΝΜΝ ΔΘΘΙΖΠΗΑΠ ΘΑΗ ΞΑΞΗΠΚΝ

Νη Δπίζθνπνη ηεο Ξαιαηάο Οψκεο παξά ηηο κηθξέο θαη κε νπζηαζηηθέο δηαθνξέο είραλ πάληνηε

θνηλσλία κε ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Λέαο Οψκεο θαη ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Αλαηνιήο κέρξη ην 1009-1014

φηαλ γηα πξψηε θνξά θαηέιαβαλ ην ζξφλν ηεο Ξαιαηάο Οψκεο νη Φξάγθνη Δπίζθνπνη Κέρξη ην 1009 νη

Ξάπαο ηεο Οψκεο θαη νη Ξαηξηάξρεο ηεο Θσλζηαληηλνχπνιεο ήζαλ ελσκέλνη ζηνλ θνηλφ αγψλα ελαληίνλ

ησλ Φξάγθσλ Ζγεκφλσλ θαη επηζθφπσλ αιιά θαη ησλ θαηά θαηξνχο αηξεηηθψλ

Νη Φξάγθνη ζηελ Πχλνδν ηεο Φξαγθθνχξηεο ην 794 θαηεδίθαζαλ ηηο απνθάζεηο ηεο Ε Νηθνπκεληθήο

Ππλφδνπ θαη ηελ ηηκεηηθή πξνζθχλεζε ησλ ηεξψλ εηθφλσλ Δπίζεο ην 809 νη Φξάγθνη εηζήγαγαλ ζην

Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque ηελ δηδαζθαιία δειαδή πεξί εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο εθ

ηνπ Ξαηξφο θαη εθ ηνπ ηνχ Απηήλ ηελ εηζαγσγή θαηεδίθαζε ηφηε θαη ν Νξζφδνμνο Ξάπαο Οψκεο Πηελ

Πχλνδν ηεο Θσλζηαληηλνππφιεσο επί Κεγάινπ Φσηίνπ ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ θαη εθπξφζσπνη ηνπ

Νξζφδνμνπ Ξάπα Οψκεο θαηεδίθαζαλ φζνπο είραλ θαηαδηθάζεη ηηο απνθάζεηο ηεο Ε Νηθνπκεληθήο

Ππλφδνπ θαη φζνπο πξνζέζεζαλ ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque κσο γηα πξψηε θνξά ν Ξάπαο

Πέξγηνο ν Γ ην 1009 ζηελ ελζξνληζηήξηα επηζηνιή ηνπ πξνζέζεζε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque

θαη ν Ξάπαο Βελέδηθηνο ν Ζ εηζήγαγε ην Ξηζηεχσ κε ην Filioque ζηελ ιαηξεία ηεο Δθθιεζίαο νπφηε ν

Ξάπαο δηεγξάθε απφ ηα δίπηπρα ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο

Ζ βαζηθή δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ βξίζθεηαη ζηελ δηδαζθαιία

πεξί ηεο αθηίζηνπ νπζίαο θαη ηεο αθηίζηνπ ελεξγείαο ηνπ Θενχ Δλψ νη Νξζφδνμνη πηζηεχνπκε φηη ν Θεφο

έρεη άθηηζηε νπζία θαη άθηηζηε ελέξγεηα θαη φηη ν Θεφο έξρεηαη ζε θνηλσλία κε ηελ θηίζε θαη ηνλ

άλζξσπν κε ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ ελ ηνχηνηο νη Ξαπηθνί πηζηεχνπλ φηη ζηνλ Θεφ ε άθηηζηε νπζία

ηαπηίδεηαη κε ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ (actus purus) θαη φηη ν Θεφο επηθνηλσλεί κε ηελ θχζε θαη ηνλ

άλζξσπν δηα ησλ θηηζηψλ ελεξγεηψλ Ρνπ δειαδή ηζρπξίδνληαη φηη ζηνλ Θεφ ππάξρνπλ θαη θηηζηέο

ελέξγεηεο Νπφηε ε Σάξε ηνπ Θενχ δηα ηεο νπνίαο αγηάδεηαη ν άλζξσπνο ζεσξείηε σο θηηζηή ελέξγεηα

Αιιά έηζη δελ κπνξεί λα αγηαζζεί

Απφ απηήλ ηελ βαζηθή δηδαζθαιία πξνέξρεηαη ε δηδαζθαιία πεξί εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο

θη εθ ηνπ ηνχ ην θαζαξηήξην πχξ ην πξσηείν ηνπ Ξάπα θιπ

Δθηφο απφ ηελ ζεκειηψδε δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ ζην ζέκα ηεο

νπζίαο θαη ελέξγεηαο ηνπ Θενχ ππάξρνπλ άιιεο κεγάιεο δηαθνξέο πνπ έγηλαλ θαηά θαηξνχο

αληηθείκελα ζενινγηθψλ δηαιφγσλ ήηνη

1) Ρν Filioque φηη ην Άγηνλ Ξλεχκα εθπνξεχεηαη απφ ηνλ Ξαηέξα θαη ηνλ ηφ κε απνηέιεζκα λα

κεηψλεηαη ε κνλαξρία ηνπ Ξαηξφο λα θαηαξγείηαη ε ηέιεηα ηζφηεηα ησλ πξνζψπσλ ηεο Αγίαο

Ρξηάδνο λα κεηψλεηαη ν ηφο θαηά ηελ ηδηνφηεηά Ρνπ λα γελλά εάλ ππάξρεη ελφηεηα κεηαμχ

Ξαηξφο θαη ηχ λα ππνηηκάηαη ην Άγηνλ Ξλεχκα σο κε ηζνδχλακν θαη νκφδνμν κε ηα άιια

πξφζσπα ηεο Αγίαο Ρξηάδνο αθνχ παξνπζηάδεηαη σζεί πξφζσπν ζηείξν

2) Ζ ρξεζηκνπνίεζε αδχκνπ άξηνπ ζηελ Θεία Δπραξηζηία πνπ παξαβαίλεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν

ν Σξηζηφο εηέιεζε ην κπζηηθφ δείπλν

3) Ν θαζαγηαζκφο ησλ ηηκίσλ δψξσλ πνπ γίλεηαη φρη κεηελ επίθιεζε αιιά κε ηελ απαγγειία

ησλ ηδξπηηθψλ ιφγσλ ηνπ Σξηζηνχ ιάβεηε θάγεηε πίεηε εμ απηνχ πάληεο

4) Ζ ζεσξία φηη ε ζηαπξηθή ζπζία ηνπ Σξηζηνχ εμηιέσζε ηελ ζεία δηθαηνζχλε πνπ παξνπζηάδεη

ηνλ Θεφ Ξαηέξα σο θενπδάξρε θαη παξαζεσξεί ηελ Αλάζηαζε

5) Ζ ζεσξία πεξί laquoαμηνκηζζίαοraquo ηνπ Σξηζηνχ πνπ ηελ δηαρεηξίδεηαη ν Ξάπαο θαη ε

laquoππεξπεξηζζεχνπζαraquo ράξε ησλ αγίσλ

6) Ν ρσξηζκφο θαη ε δηάζπαζε κεηαμχ ησλ κπζηεξίσλ Βαπηίζκαηνο Σξίζκαηνο θαη Θείαο

Δπραξηζηίαο

7) Ζ δηδαζθαιία πεξί ηεο θιεξνλνκήζεσο ηεο ελνρήο ηνπ πξνπαηνξηθνχ ακαξηήκαηνο

8) Νη ιεηηνπξγηθέο θαηλνηνκίεο ζε φια ηα κπζηήξηα ηεο Δθθιεζίαο (Βάπηηζκα Σξίζκα Ηεξνζχλε

Δμνκνιφγεζε Γάκνο Δπρέιαηνλ)

9) Ζ κε κεηάιεςε ησλ ιατθψλ απφ ην laquoΑίκαraquo ηνπ Σξηζηνχ

10) Ρν Ξξσηείν ηνπ Ξάπα θαηά ην νπνίν ν Ξάπαο είλαη ν laquoepiscopus episcorum θαη ε πεγή ηεο

ηεξαηηθήο θαη εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο είλαη ε αιάζεηνο θεθαιή θαη ν Θαζεγεκψλ ηεο

Δθθιεζίαο θπβεξλψλ απηήλ κνλαξρηθψο σο ηνπνηεξεηήο ηνπ Σξηζηνχ επί ηεο γεοraquo(Η Θαξκίξεο)

Κε απηήλ ηελ έλλνηα ν Ξάπαο ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ δηάδνρν ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ ζηνλ νπνίν

ππνηάζζνληαη νη άιινη Απφζηνινη αθφκε θαη ν Απφζηνινο Ξαχινο

11) Ζ κε χπαξμε ζπιιεηηνπξγίαο θαηά ηηο ιαηξεπηηθέο πξάμεηο ην αιάζεην ηνπ Ξάπα

12) Ρν δφγκα ηεο αζπίινπ ζπιιήςεσο ηεο Θενηφθνπ θαη γεληθά ε καξηνιαηξεία θαηά ηελ νπνία

ε Ξαλαγία αλπςψλεηαη ζηελ Ρξηαδηθή ζεφηεηα θαη κάιηζηα γίλεηαη ιφγνο θαη γηα ηελ Αγία

Ρεηξάδα

13) Νη ζεσξίεο ηεο analogia entis θαη analogia fidei πνπ πηθξάηεζαλ ζηνλ δπηηθφ ρψξν

14) Ζ ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο απνθαιππηηθήο

αιήζεηαο

15) Ζ δηδαζθαιία πεξί ηνπ απφιπηνπ πξννξηζκνχ

16) Ζ άπνςε πεξί ηεο εληαίαο κεζνδνινγίαο γηα ηελ γλψζε ηνπ Θενχ θαη ησλ θηηζκάησλ ε νπνία νδήγεζε ζηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ζενινγίαο θαη επηζηήκεο

Δπίζεο ε κεγάιε δηαθνξά ε νπνία δείρλεη ηνλ ηξφπν ηεο ζενινγίαο βξίζθεηαη θαη ζηελ δηαθνξά

κεηαμχ ζρνιαζηηθήο θαη εζπραζηηθήο ζενινγίαο Πηελ Γχζε αλαπηχρζεθε ν ζρνιαζηηθηζκφο σο

πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο φισλ ησλ κπζηεξίσλ ηεο πίζηεσο κε ηελ ινγηθή ( Άλζεικνο Θαληεξβνπξίαο

Θσκάο Αθηλάηεο) ελψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία επηθξαηεί ν εζπραζκφο δειαδή ε θάζαξζε ηεο θαξδηάο

θαη ν θσηηζκφο ηνπ λνπ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεο ηνπ Θενχ Ν δηάινγνο κεηαμχ ηνπ αγίνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά θαη ηνπ ζρνιαζηηθνχ θαη νπλίηε Βαξιαάκ είλαη ραξαθηεξηζηηθφο θαη δείρλεη ηελ

δηαθνξά

Ππλέπεηα φισλ ησλ αλσηέξσ είλαη φηη ζηνλ Ξαπηζκφ έρνπκε απφθιηζε απφ ηελ Νξζφδνμε

Δθθιεζηνινγία Δλψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηελ ζέσζε πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ

θνηλσλία κε ηνλ Θεφ δηα ηεο νξάζεσο ηνπ αθηίζηνπ Φσηφο νπφηε νη ζενχκελνη ζπλέξρνληαη ζε

Νηθνπκεληθή Πχλνδν θαη νξηνζεηνχλ αζθαιψο ηελ απνθαιππηηθή αιήζεηα ζε πεξηπηψζεη ζπγρχζεσο ελ

ηνχηνηο ζηνλ Ξαπηζκφ δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηνλ ζεζκφ ηνπ Ξάπα ν νπνίνο Ξάπαο ππέξθεηηαη αθφκε

θαη απφ απηέο ηηο Νηθνπκεληθέο Ππλφδνπο Πχκθσλα κε ηελ ιαηηληθή ζενινγία laquoε απζεληία ηεο

Δθθιεζίαο ππάξρεη ηφηε κφλνλ φηαλ ζηεξίδεηαη θαη ελαξκνλίδεηαη κε ηελ ζέιεζε ηνπ πάπα Πε αληίζεηε

πεξίπησζε εθκεδελίδεηαηraquo Νη Νηθνπκεληθέο Πχλνδνη ζεσξνχληαη σο laquoζπλέδξηα ηνπ Σξηζηηαληζκνχ πνπ

ζπγθαινχληαη ππφ ηελ απζεληία θαη ηελ εμνπζία θαη ηελ πξνεδξία ηνπ Ξάπαraquo Αξθεί λα βγεη ν Ξάπαο

απφ ηελ αίζνπζα ηεο Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ νπφηε απηή παχεη λα έρεη θχξνο Ν επίζθνπνο Καξέ

έγξαςε laquoζα ήηαλ πην αθξηβείο νη ξσκαηνθαζνιηθνί αλ εθθσλψληαο ην Ξηζηεχσ έιεγαλ laquoθαη εηο έλα

Ξάπαλraquo παξά λα ιέγνπλ laquoθαη εηο κίαλΔθθιεζίαλraquo

Δπίζεο laquoε ζεκαζία θαη ν ξφινο ησλ Δπηζθφπσλ κέζα ζηελ ξσκατθή Δθθιεζία δελ είλαη παξά απιή

εθπξνζψπεζε ηεο παπηθήο εμνπζίαο ζηελ νπνία θαη νη ίδηνη νη Δπίζθνπνη ππνηάζζνληαη σο νη απινί

πηζηνίraquo Πηελ παπηθή εθθιεζηνινγία νπζηαζηηθά ππνζηεξίδεηαη φηη laquoε απνζηνιηθή εμνπζία εμέιηπε κε

ηνπο απνζηφινπο θαη δελ κεηαδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπο επηζθφπνπο Κνλάρα ε παπηθή εμνπζία ηνπ

Ξέηξνπ ππφ ηελ νπνία βξηζθφηαλ φινη νη άιινη κεηαδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπ πέηξνπ δειαδή ζηνπο

Ξάπεοraquo Κέζα ζ απηήλ ηελ πξννπηηθή ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ παπηθή laquoΔθθιεζίαraquo φηη φιεο νη Δθθιεζίεο

ηεο Αλαηνιήο είλαη δητζηάκελεο θαη έρνπλ ειιείςεηο θαη θαηά νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη ζε θνηλσλία θαη

βέβαηα θαη νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη σο αδειθάο Δθθιεζίαο επεηδή απηή απηνζεσξείηαη σο κεηέξα

Δθθιεζία θαη εκάο καο ζεσξνχλ ζπγαηέξαο Δθθιεζίαο

Ρν Βαηηθαλφ είλαη θξάηνο θαη ν εθάζηνηε Ξάπαο είλαη ν εγέηεο ηνπ Θξάηνπο ηνπ Βαηηθαλνχ

Ξξφθεηηαη γηα κηα αλζξσπνθεληξηθή νξγάλσζε γηα κηα εθθνζκίθεπζε θαη κάιηζηα ζεζκνπνηεκέλε

εθθνζκίθεπζε Ρν Θξάηνο ηνπ Βαηηθαλνχ ηδξχζεθε ην 755 απφ ηνλ Ξηπίλν ηνλ Βξαρχ παηέξα ηνπ

απφ ηελ πξνζβνιή πνπ ππέζηε απφ ηελ ακαξηία ηνπ αλζξψπνπ Ζ ζεσξία πεξί ηθαλνπνηήζεσο ηεο

ζείαο δηθαηνζχλεο δεκηνχξγεζε ηελ Ηεξά Δμέηαζε ηηο Πηαπξνθνξίεο ηνπο ηεξνχο πνιέκνπο θαη

λνκηκνπνίεζε ηελ θάζε κνξθήο βία ελαληίνλ ησλ ερζξψλ ηεο πίζηεσο νη νπνίνη ηηκσξνχκελνη θαη

δησθφκελνη εμαγλίδνληαη έλαληη ηνπ Θενχ Ζ ζεσξία απηή θαζηζηά ηα ιεγφκελα επηηίκηα πνπ

δίδνπλ νη πλεπκαηηθνί παηέξεο ζην κπζηήξην ηεο εμνκνινγήζεσο ηηκσξεηηθά κέζα δηθαληθήο

θχζεσο θαη φρη παηδαγσγηθά φπσο είλαη ζε καο

ζνη δελ πξφθζαζαλ ζε απηήλ ηελ δσή λα ηθαλνπνηήζνπλ ηελ Θεία Γηθαηνζχλε κε βάζαλα θαη

επηηίκηα ζα ηελ ηθαλνπνηήζνπλ κεηά ζάλαηνλ ζην θαζαξηήξην ππξ Δθεί πάλε νη ςπρέο ησλ

αλζξψπσλ κεηά ζάλαην γηα λα βαζαληζηνχλ πξνζσξηλά κέζα ζηε θσηηά θαη λα θαζαξηζηνχλ απφ

ηηο πνηλέο ησλ ακαξηηψλ ηνπο Ζ δηδαζθαιία πεξί θαζαξηεξίνπ ππξφο ζπκίδεη ηελ δηδαζθαιία ηνπ

Υξηγέλε laquoπεξί απνθαηαζηάζεσο ησλ πάλησλraquo ε νπνία θαηαδηθάζηεθε απφ ηελ Δ΄ Νηθνπκεληθή

Πχλνδν

―Ρν δφγκα ησλ αθέζεσλ Δίλαη ζπλέπεηα θαη αλαγθαίν επαθφινπζν ηεο πεξί ζείαο

δηθαηνζχλεο θαη θαζαξηεξίνπ ππξφο δηδαζθαιίαο ησλ Ξαπηθψλ Ζ ακαξηία δελ ζεσξείηαη αζζέλεηα

ηεο ςπρήο αιιά αμηφπνηλε παξεθηξνπή θαη πξνζβνιή ηνπ Θενχ Γη‟ απηφ πέξαλ ηνπ θαζαξηεξίνπ

ππξφο ππάξρνπλ

α) Νη ιπζίπνηλεο αθέζεηοΡα ιπζίπνηλα είλαη άθεζε ηεο νθεηιφκελεο γηα ηηο ζπγρσξεζείζεο

ήδε ακαξηίεο πξφζθαηξεο ηηκσξίαο Νη Ξαπηθνί πξεζβεχνπλ φηη νη πνηλέο πνπ επηβάιινληαη απφ

ην Θεφ ζηνπο ακαξηάλνληεο δηαθξίλνληαη ζηηο αηψληεο θαη ηηο πξφζθαηξεο Νη αηψληεο

ζπγρσξνχληαη δηα ηεο κεηαλνίαο ελψ νη πξφζθαηξεο πξνιακβάλνληαη ή κεηξηάδνληαη δηα ησλ

επηηηκίσλ ή ησλ αθέζεσλ πνπ παξέρνληαη απφ ηνλ πάπα απεξηφξηζηα παληνχ θαη πάληνηε απφ

ηνπο θαξδηλαιίνπο δηα 200 κέξεο απφ ηνπο κεηξνπνιίηεο γηα 100 κέξεο θαη απφ ηνπο επηζθφπνπο

γηα 50 κέξεο

β) Ρα ππέξηαθηα έξγα ή νη πεξηζζεχνπζεο αμηνκηζζίεο Γειαδή ε δηδαζθαιία απηή ιέγεη φηη

ε ππεξπιενλάδνπζα αμηνκηζζία ησλ έξγσλ ησλ αγίσλ δχλαηαη λα κεηαβηβαζζεί θαη ζε άιινπο Ν

πάπαο πνπ δηαρεηξίδεηαη ην ζεζαπξφ ησλ αμηνκηζζηψλ αληιεί απφ ην πιεφλαζκα ηνπ έλα κέξνο

γηα λα ιχζεη ηηο πνηλέο ησλ ακαξησιψλ δψλησλ θαη ηεζλεψησλ

Ρν ζιηβεξφ είλαη φηη νη αθέζεηο απηέο ζπλδέζεθαλ κε ρξεκαηηθέο πξνζθνξέο ησλ πηζηψλ

Έιεγαλ laquoΚφιηο ζ‟ απηφλ ηνλ θνξβαλά ηεο Δθθιεζίαο ην ρξήκα θνπδνπλίζεη κηα ςπρή απφ ην

θαζαξηήξην ζηνλ παξάδεηζν ζα θηεξνπγίζεηraquo Έηζη πξνθχςαλε ηα ιεγφκελα ζπγρσξνράξηηα

Απηφ έδσζε ηελ αθνξκή λα μεζπάζεη ην θίλεκα ηνπ Ξξνηεζηαληηζκνχ (1517) πνπ αλαζηάησζε

ηελ Δπξψπε κε πνιχρξνλνπο ζξεζθεπηηθνχο πνιέκνπο θαη ηελ πιήξσζε κε απεξίγξαπην κίζνο

θαη θαλαηηζκφ

Ν θαζεγεηήο ηεο δνγκαηηθήο Σξήζηνο Αλδξνχηζνο εηξσλεπφκελνο ηηο αλσηέξσ ζέζεηο ηνπ

Ξαπηζκνχ ιέγεη laquoΓηαηί ν αγαζφο θαη θηιεχζπιαρλνο πάπαο ν έρσλ ηελ απφιπηε εμνπζία θαη ην

απφιπην πξνλφκην ηνπ δεζκείλ θαη ιχεηλ εθ‟ φιεο ηεο αλά ηνλ θφζκν Δθθιεζίαο δελ δίδεη δηα

κηαο άθεζε ζ‟ φινπο ηνπο αλά ηνπο αηψλεο ακαξησινχο αιιά πεξηκέλεη λα πέζεη ην παξαδάθη

πξνζσπηθά απφ ηνλ θαζέλα θαη κεηά λα ρνξεγήζεη ηα ζπγρσξνράξηηαraquo Κε απηέο ηηο ζεσξίεο ν

Ξαπηζκφο πεξηέβαιε ηελ ζενκίζεηε ζηκσλία κε δνγκαηηθή εγθπξφηεηα θαη ηζρχ

―Καξηνιαηξεία Ρν δφγκα ηεο αζπίινπ ζπιιήςεσο ηεο Θενηφθνπ (1854) δειαδή φηη ε

Ξαλαγία γελλήζεθε ρσξίο ην πξνπαηνξηθφ ακάξηεκα ην δφγκα φηη ε Ξαλαγία είλαη Κεζίηξηα

(1891) κε ηελ έλλνηα φηη ηίπνηα δελ παξέρεηαη ζε καο άλεπ ηεο κεζηηείαο ηεο Θενηφθνπ ην

δφγκα ηεο ελζσκάηνπ αλαιήςεσο ηεο Θενηφθνπ ζηνλ νπξαλφ ρσξίο λα γλσξίζεη ε Ξαλαγία

ζάλαην θαη ηαθή (1950) ε δηδαζθαιία (δελ έρεη γίλεη αθφκε δφγκα) φηη ε Ξαλαγία είλαη

ζπιιπηξψηξηα δειαδή laquoΚεζίηξηα παξά ησ Ξαηξίraquo ηνπηέζηη είλαη κεζίηεο φπσο ν Σξηζηφο (πξβι

Α΄ Ρηκ 25-6) θαη φρη κφλν laquoΚεζίηξηα παξά ησ ηψraquo θαη γεληθά ε Καξηνιαηξεία θαηά ηελ νπνία

ε Ξαλαγία αλπςψλεηαη ζηελ Ρξηαδηθή Θεφηεηα θαη κάιηζηα γίλεηαη ιφγνο θαη γηα Αγία Ρεηξάδα

―Ρν Βάπηηζκα Ν Ξαπηζκφο εηζήγαγε ην δη‟ επηρχζεσο ή ξαληηζκνχ βάπηηζκα ην νπνίν κφλν

ζε έθηαθηεο αλάγθεο επηηξέπνπλ νη παηέξεο (πρ φηαλ είζαη ζηελ έξεκν θαη δελ ππάξρεη λεξφ

πξβι laquoΓηδαρή απνζηφισλraquo sect VII ) θαη ην νπνίν δπζηπρψο ηείλεη λα γίλεη θαζεζηψο θαη ζηελ

νξζφδνμε Δθθιεζία αθνχ νη πεξηζζφηεξνη ησλ επηζθφπσλ θαη ησλ θιεξηθψλ ηνπνζεηνχλ λεξφ

ζηελ θνιπκβήζξα 10-15 πφληνπο θαη επηρχνπλ χδσξ ζην κσξφ αληί λα ην βαπηίδνπλ (βπζίδνπλ)

εμ νινθιήξνπ laquoγηα λα κε πληγείraquo δήζελ Έηζη ην βάπηηζκα θαη ζε καο ηνπο νξζνδφμνπο ηείλεη λα

θαηαζηεί πνδφινπηξν κεηά επηρχζεσο αιιά παπηθά

―Ρν Σξίζκα Σσξίζαλε ην κπζηήξην ηνπ ρξίζκαηνο απφ ην κπζηήξην ηνπ βαπηίζκαηνο ηα

νπνία θαζηεξψζεθαλ λα γίλνληαη ζπλερφκελα φπσο νκνινγεί θαη ν Ρεξηπιιηαλφο (ηέινο β΄

αηψλνο) Ρν Σξίζκα δελ δίδεηαη πξν ηεο ειηθίαο ησλ επηά εηψλ εθηφο ζαλάηνπ Έηζη δελ κπνξνχλ

θαη λα θνηλσλήζνπλ νη κηθξέο ειηθίεο

--Ρν Κπζηήξην ηεο Θείαο Δπραξηζηίαο

α) Ρα άδπκα Ν Ξαπηζκφο κεηαρεηξίδεηαη άδπκν άξην γηα ηελ ηέιεζε ηνπ Κπζηεξίνπ ηεο Θείαο

Δπραξηζηίαο θαη φρη έλδπκν φπσο είλαη ην ζσζηφ

β) Ν ρξφλνο θαζαγηάζεσο Ζ θαζαγίαζε ησλ Ρηκίσλ Γψξσλ ηειείηαη κε ηελ εθθψλεζε ησλ

ζπζηαηηθψλ ηνπ Κπζηεξίνπ ιφγσλ ηνπ Θπξίνπ laquoΙάβεηε θάγεηεhellipraquo θαη laquoπίεηε εμ απηνχhellipraquo ελψ

ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία ε θαζαγίαζε ηνπ άξηνπ θαη ηνπ νίλνπ θαη ε κεηαβνιή ζε ζψκα θαη αίκα

Σξηζηνχ ηειείηαη κε ηελ επίθιεζε ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο laquoΘαη πνίεζνλ ηνλ κελ Άξηνλ ηνχηνλ

ηίκην Πψκα ηνπ Σξηζηνχ Πνπraquo laquoην δε ελ ησ πνηεξίσ ηνχησ ηίκηνλ Αίκα ηνπ Σξηζηνχ Πνπraquo

laquoΚεηαβαιψλ ησ Ξλεχκαηί Πνπ ησ Αγίσraquo

γ) Ζ απνρή ησλ Ιαηίλσλ ιατθψλ εθ ηνπ Αγίνπ Ξνηεξίνπ Ν Ξαπηζκφο εδνγκάηηζε φηη κφλν

νη ηεξνπξγνχληεο θιεξηθνί δηθαηνχληαη ηεο ππ‟ ακθφηεξα ηα είδε ζείαο Θνηλσλίαο Νη κε

ιεηηνπξγνχληεο θιεξηθνί θαη ιατθνί επηηξέπεηαη κφλν ηνπ laquoΠψκαηνοraquo θαη φρη ηνπ laquoΑίκαηνοraquo ηνπ

Θπξίνπ

δ) Ζ απνρή ηεο λεπηαθήο θαη παηδηθήο ειηθίαο εθ ηεο Θείαο Δπραξηζηίαο Ν Ξαπηζκφο θαη

εδψ θαηλνηνκψλ απεζηέξεζε ηεο Θείαο Δπραξηζηίαο ηα λήπηα θαη ηα ζηεξνχκελα επαξθνχο

θξίζεσο παηδηά σο κε ηθαλά αθφκε λα δηαθξίλνπλ ην Πψκα θαη ην Αίκα ηνπ Θπξίνπ

―Ρν Κπζηήξην ηνπ Αγίνπ Δπρειαίνπ Ν Ξαπηζκφο ηειεί ην Κπζηήξην ηνπ Αγίνπ Δπρειαίνπ

κφλν ράξηλ ησλ επξηζθνκέλσλ επί ηεο επηζαλάηηνπ θιίλεο πηζηψλ Ρειεπηαία βέβαηα

δηαθνξνπνηήζεθε ε ηαθηηθή ηνπ θαη ην δίλεη θαη ζηνπο αζζελείο

--Ζ ελέξγεηα ησλ κπζηεξίσλ Γηδάζθεη φηη ε ελέξγεηα απηή είλαη κεραληθή δίδεηαη δειαδή

θαηά καγηθφ ηξφπν θαη δελ εμαξηάηαη απφ ηε δηάζεζε ηελ αληαπφθξηζε ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ

πηζηνχ ή θαη ηελ βηνινγηθή θαηάζηαζε ηνπ ndashαλ είλαη λεθξφο ή δσληαλφο- γη‟ απηφ ππάξρνπλ θαη

ηα ζπγρσξνράξηηα γηα δσληαλνχο θαη λεθξνχο

― Ωο πξνο ηνπο θιεξηθνχο

Σεηξνηνλεί ηνπο θιεξηθνχο δηά ρξίζκαηνο ελψ ε Δθθιεζία ρεηξνηνλεί ηνπο κελ δηαθφλνπο θαη

πξεζβπηέξνπο δηα επηζέζεσο ησλ ρεηξψλ ησλ επηζθφπσλ ηνπο δε επηζθφπνπο δηά επηζέζεσο ηνπ

επαγγειίνπ

Απέδσζε ζην ηεξαηείν πλεπκαηηθέο ηδηφηεηεο πνπ δελ έρεη Δλψ νη θιεξηθνί ζε καο ηεινχλ ηα

κπζηήξηα εμ νλφκαηνο ηνπ Θενχ θαη δηα ηεο ζείαο ράξηηνο κε ηελ νπνία είλαη πεξηβεβιεκέλνη ζ‟

απηνχο θαη ζε νξηζκέλα κπζηήξηα (βάπηηζκα ρξίζκα εμνκνιφγεζε) ζεσξείηαη φηη ηα ηεινχλ κε ηε

δηθή ηνπο αμία Γελ ιέλε laquoβαπηίδεηαηraquo laquoρξίεηαηraquo laquoζπγρσξήζνη ζνη δη‟ εκνχ ηνπ ακαξησινχraquo

φπσο εκείο αιιά laquoβαπηίδσraquo laquoρξίσraquo laquoζπγρσξψraquo

Γεκηνχξγεζε ηνλ βαζκφ ησλ θαξδηλαιίσλ δειαδή ησλ θιεξηθψλ (επηζθφπσλ πξεζβπηέξσλ

δηαθφλσλ) πνπ απνηεινχλ ηελ παπηθή απιή Νη θαξδηλάιηνη είλαη αλψηεξνη ησλ επηζθφπσλ θαη γηα

λα δηαθξίλνληαη θνξνχλ ελδχκαηα εξπζξά Απηνί εθιέγνπλ ηνλ Ξάπα θαη φρη νη επίζθνπνη

(Πχλνδνο Οψκεο πνπ ζπλεθιήζε ην 1059 θαηέζηεζε ηελ εθινγή ηνπ Ξάπα απνθιεηζηηθφ

πξνλφκην ησλ θαξδηλαιίσλ γηα λ‟ απνθεπρζνχλ νη πξνζπάζεηεο ηνπ απηνθξάηνξα θαη ησλ

επγελψλ λ‟ αλαδεηθλχνπλ Ξάπα ηεο εθινγήο ηνπο Δληζρχεη έηζη ηνλ παπνθαηζαξηζκφ αιιά θαη

ηνλ απνιπηαξρηζκφ ηνπ παπηζκνχ πεξηνξίδνληαο ηελ δηνίθεζε ζηελ παπηθή απιή) Κε άιια ιφγηα

ν παπηζκφο ζεζκνπνίεζε επίζεκα ην θαηλφκελν ηεο θιίθαο

Δηζήγαγε ηελ ππνρξεσηηθή γεληθή αγακία ηνπ ιαηηληθνχ θιήξνπ

―Ρα αγάικαηα ησλ Ιαηηληθψλ λαψλ Άιιε θαηλνηνκία πνπ αθνξά ην εζσηεξηθφ ησλ λαψλ

είλαη ε ρξήζε αγαικάησλ Δλψ ε Ε΄ Νηθνπκεληθή Πχλνδνο ιέγεη λα θαηαζθεπάδνληαη εηθφλεο

laquoαπφ ρξψκαηα απφ ςεθία θαη απφ χιελ επηηεδείαλhellip επάλσ εηο ηα ηεξά ζθεχε θαη εζζήηαο θαη

ζηλδφλαο θαη παλίαmiddot επάλσ εηο ηνίρνπο θαη ζαλίδηαraquo δελ αλαθέξεη θαζφινπ πεξί θαηαζθεπήο

αγάικαηνο ή αλδξηάληνο

Αιιά θαη ε Γπηηθή ζξεζθεπηηθή δσγξαθηθή είλαη θαζαξά αλζξσπνθεληξηθή θαη

λαηνπξαιηζηηθή Θπξηαξρείηαη απφ ηελ θπζηθφηεηα θαη ηνλ ξεαιηζκφ απφ ηνλ παξφληα θφζκν θαη

απφ ηνλ λπλ αηψλα Δπεξεάδεηαη απφ ηηο αξρέο ηεο Αλαγελλήζεσο παξά απφ ηελ ζενινγία ησλ

παηέξσλ ηεο Δθθιεζίαο Ξαξνπζηάδεη ηηο θπζηνγλσκίεο ζηελ πξαγκαηηθή-θπζηθή ηνπο δηάζηαζε

φπσο θαη ην πεξηβάιινλ Δπηδεηεί ηελ αηζζεηηθή εγθφζκηα ζπγθίλεζε θαη φρη ηελ θαηάλπμε θαη ηελ

κεηαξζίσζε ηνπ αλζξψπνπ πάξρεη πιήξεο δηαδχγην ηεο δσγξαθηθήο κε ην δφγκα θαη δελ

ππάξρεη θακκία επηζηαζία ηεο ζξεζθεπηηθήο αξρήο Ζ ζχλνδνο ηεο Φξαλθθνχξηεο (794) ε νπνία

θαηαδίθαζε ηηο απνθάζεηο ηεο Ε΄ Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ ζεσξεί ηε δσγξαθηθή σο απιφ ζηνηρείν

δηαθνζκήζεσο ησλ λαψλ θαη επνπηηθήο δηδαζθαιίαο ησλ πηζηψλ Γελ απνδίδεη δνγκαηηθή

ζενινγηθή θαη ιεηηνπξγηθή ζεκαζία ζηελ ηέρλε Γη‟ απηφ νη δσγξάθνη ηεο αθέζεθαλ εληειψο

ειεχζεξνη θαη αζχδνηνη λα θάλνπλ φηη ζέινπλ Φζάζαλε ζην θαηάληεκα λα δσγξαθίδνπλ ηνπο

αγγέινπο ην Σξηζηφ ηελ Ξαλαγία θαη ηνπο αγίνπο έρνληαο σο πξφηππα θπζηθά κνληέια ή θαη ηηο

εξσκέλεο ηνπο (Filipo Lipp (1406-1469) ν Οαθαήι (1483-1520) ν Rubens (1577-1640) Δπίζεο

ν Κηραήι Άγγεινο θαη άιινη ηηλέο δσγξάθηζαλ θάησ απφ ηηο επηδξάζεηο ηνπ νκνθπινθηιηθνχ

πάζνπο ηνπο (πξβι εηθνλνγξαθίεο Θαπέιαο Πημηίλαο)

―Ζ εθθνζκίθεπζε ηνπ Ξαπηζκνχ Κε ηελ εηζαγσγή ρνξψλ κνπζηθψλ νξγάλσλ κνπζηθψλ

εθδειψζεσλ θιπ

―Ζ λεζηεία Νη λεζηείεο ησλ Ξαπηθψλ είλαη ειαθξφηεξεο ησλ λεζηεηψλ ησλ Νξζνδφμσλ

Ξαιηφηεξα απαγφξεπαλ κφλν ην θξέαο Ρψξα φκσο έρνπλ θαηαξγήζεη θαη απηή ηελ απαγφξεπζε

―Θαηάξγεζε ηεξψλ θαλφλσλ Ρν Βαηηθαλφ πξν πνιινχ απέξξηςε ηνπο πεξηζζφηεξνπο

ηεξνχο θαλφλεο ησλ Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ θαη εκφξθσζε δηθφ ηνπ Θαλνληθφ Γίθαην γηα λα

πνξεπζεί ειεχζεξν ηελ νδφ ηελ άγνπζα ζε θάζε είδνπο θαηλνηνκίεο

―πνηίκεζε ησλ δνγκαηηθψλ δηαθνξψλ θαη ηεο κνλαδηθφηεηαο ηεο Σξηζηηαληθήο

Ξίζηεσο Νη ζχγρξνλνη παπηθνί ζενιφγνη πξνο εμππεξέηεζε ηεο θηινελσηηθήο πνιηηηθήο ηνπ

Βαηηθαλνχ πνπ απνξξέεη απφ ην θίλεκα ηεο παγθνζκηνπνηήζεσο πνπ πξνσζνχλ νη ηζρπξνί ηεο

γεο θαη φρη απφ ηελ αλάγθε ελψζεσο ηνπ θφζκνπ ελ Σξηζηψ ραξαθηεξίδνπλ σο αλχπαξθηεο ηηο

πεξηζζφηεξεο ησλ δνγκαηηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ Νξζνδνμίαο θαη Ξαπηζκνχ Ρηο ζεσξνχλ απιψο

σο ζενινγνχκελα δεηήκαηα ή σο λφκηκεο εθθξάζεηο ηεο ηδίαο πίζηεσο πνπ εκπινπηίδνπλ ηε

ρξηζηηαληθή παξάδνζε Ππγθαινχλ ζπλερψο παλζξεζθεηαθά ζπλέδξηα ζηα νπνία ηνλίδεηαη φηη φιεο

νη ζξεζθείεο ιαηξεχνπλ ηνλ ίδην Θεφ ε θαζεκηά κε ηνλ δηθφ ηεο ηξφπν θαη πξνζπαζνχλ λα

επηηχρνπλ κία παγθφζκηα δηαζξεζθεηαθή έλσζε κε αξρεγφ ηνλ πάπα Γη‟ απηνχο πξσηαξρηθφ ξφιν

έρνπλ νη πνιηηηθνί ζρεδηαζκνί θαη νη εγθφζκηεο ζθνπηκφηεηεο ηεο Λέαο Ράμεσο Θαη πξνζπαζνχλ

λα δηαζψζνπλ ην ρακέλν θχξνο ηνπο θαη ηελ κεησκέλε επηξξνή ηνπο πξνζρσξψληαο ζ‟ απηή ηε

Λέα Ράμε Γπζηπρψο ε πξαθηηθή απηή ησλ Ξαπηθψλ φπσο θαη αλάινγεο ηάζεηο ησλ Αγγιηθαλψλ

θαη Ξξνηεζηαληψλ αξρίδνπλ λα πηνζεηνχληαη θαη απφ εκάο ηνπο Νξζνδφμνπο

―Ζ δηδαζθαιία πεξί ηεο θιεξνλνκήζεσο ηεο ελνρήο ηνπ πξνπαηνξηθνχ ακαξηήκαηνο

Θαηά ηελ νξζφδνμε δηδαζθαιία θιεξνλνκνχκε αλαπφθεπθηα ηελ ακαξησιή θαηάζηαζε πνπ

πξνέθπςε απφ ην πξνπαηνξηθφ ακάξηεκα φρη φκσο ηελ ελνρή αθνχ δελ ήηαλ δηθφ καο πηαίζκα

―Ζ δηδαζθαιία πεξί ηνπ απνιχηνπ πξννξηζκνχ Έρεη ηηο αξρέο ηεο ζην ρψξν ηεο Γπηηθήο

(εθθιεζίαο) αλ θαη δελ θαηέζηε επίζεκν δφγκα ηνπ Ξαπηζκνχ Ρελ παξνπζίαζε πξψηα ν

Απγνπζηίλνο ηελ πεξηέγξαςε ν Θσκάο Αθηλάηεο θαη κεηά πέξαζε ζην ρψξν ηνπ Ξξνηεζηαληηζκνχ

αλαδεηθλπφκελε ζε βαζηθφ δφγκα ηνπ Θαη‟ απηήλ φινη νη άλζξσπνη είλαη ακαξησινί απφ ηε θχζε

ηνπο θαη αλεπίδεθηνη πξνφδνπ κσο ν Θεφο εθιέγεη κεξηθνχο απ‟ απηνχο θαη ηνπο ζψδεη

ζχκθσλα κε ηηο αλεμεξεχλεηεο βνπιέο ηνπ Ζ δηδαζθαιία πεξί απνιχηνπ πξννξηζκνχ πνπ φπσο

είδακε έρεη ηελ αξρή ηεο ζηα ζπγγξάκκαηα παπηθψλ ζενιφγσλ είλαη laquoε κεγαιχηεξε ζενινγηθή

ξαηζηζηηθή αληίιεςε φισλ ησλ επνρψλraquo (Ηεξφζενο Βιάρνο επίζθνπνο Λαππάθηνπ) θαη laquoε ζεσξία

θαηά ηελ νπνία laquoε δηθαηνζχλε γίλεηαη βαλαπζφηεηα θαη ε ράξε θαηαληά απζαηξεζίαraquo (Κάξηνο

Κπέγδνο θαζεγεηήο Θενινγηθήο Πρνιήο Αζελψλ)

― Ξεξί ηεο άθηηζηνπ νπζίαο θαη ησλ άθηηζησλ ελεξγεηψλ ηνπ Θενχ Ζ βαζηθή δηαθνξά

κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ επξίζθεηαη ζηελ ηαχηηζε ππφ ηνπ Ξαπηζκνχ

ηεο άθηηζηνπ νπζίαο θαη ησλ άθηηζησλ ελεξγεηψλ ηνπ Θενχ θαη επηπιένλ ζην φηη απνδίδεη θηηζηέο

ελέξγεηεο ζηνλ Θεφ Θηηζηέο ελέξγεηεο φκσο έρνπλ κφλν ηα θηίζκαηα Έηζη ην άθηηζην θσο ηεο

Κεηακνξθψζεσο ηνπ Θπξίνπ καο νη Ξαπηθνί ην ζεσξνχλ θηηζηφ

―Ζ δηαθνξά κεηαμχ εζπραζηηθήο θαη ζρνιαζηηθήο ζενινγίαο Πηελ Γχζε αλαπηχρζεθε

ν ζρνιαζηηθηζκφο σο πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο φισλ ησλ κπζηεξίσλ ηεο πίζηεσο κε ηελ ινγηθή

ελψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία επηθξαηεί ν εζπραζκφο δειαδή ε θάζαξζε ηεο θαξδηάο θαη ν

θσηηζκφο ηνπ λνπ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεσο ηνπ Θενχ

―Ζ άπνςε πεξί ηεο εληαίαο κεζνδνινγίαο γηα ηελ γλψζε ηνπ Θενχ θαη ησλ

θηηζκάησλ ε νπνία νδήγεζε ζηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ζενινγίαο θαη επηζηήκεο Ζ

ζενινγία είλαη επηζηήκε θαη κάιηζηα ζεηηθή δηφηη έρεη γλσζηηθφ αληηθείκελν ην Θεφ θαη

ρξεζηκνπνηεί επηζηεκνληθή κέζνδν Έρεη ηελ παξαηήξεζε-ζέαζε ησλ αθηίζησλ ελεξγεηψλ ηνπ

Θενχ θαη ρξεζηκνπνηεί ην πείξακα αθνχ ππάξρεη δπλαηφηεηα επαλαιήςεσο ηεο εκπεηξίαο ηεο

ζεψζεσο πνπ έρνπλ νη επηζηήκνλεο ηεο πίζηεσο νη άγηνη Θενινγία θαη επηζηήκε δελ

ζπγθξνχνληαη γηαηί έρνπλ δηαθνξεηηθφ γλσζηηθφ αληηθείκελν θαη δηαθνξεηηθά πεδία έξεπλαο Ζ

επηζηήκε απαληά ζην πσο θαη ε ζενινγία ζην γηαηί Πηελ Νξζνδνμία ε έξεπλα ηνπ αθηίζηνπ Θενχ

γίλεηαη απφ ηε ζενινγία ελψ ε έξεπλα ηεο θηίζεσο γίλεηαη απφ ηελ επηζηήκε Ζ γλψζε ηνπ Θενχ

είλαη ππεξθπζηθή θαη πξαγκαηνπνηείηαη κε ηε θάζαξζε ηεο θαξδηάο (Ταικ 5012) ελψ ε γλψζε

ηνπ θφζκνπ είλαη θπζηθή θαη πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα

―Νη ιεηηνπξγηθέο θαηλνηνκίεο γεληθά ζε φια ηα κπζηήξηα ηεο Δθθιεζίαο Θέζπηζε ηηο

πνιιέο ζείεο ιεηηνπξγίεο ζηελ ίδηα αγία Ρξάπεδα θαη ηελ ίδηα κέξα Δηζήγαγε λέεο ηειεηέο θαη

ενξηέο φπσο ηελ ενξηή ηεο αγίαο δσξεάο θαη ηεο ηεξάο θαξδίαο ηνπ Ηεζνχ Θαηάξγεζε ηελ

επίθιεζε θαηά ηνλ θαζαγηαζκφ ησλ ηηκίσλ δψξσλ θαη αξθέζζεθε ζηνπο ηδξπηηθνχο ιφγνπο ηνπ

Σξηζηνχ δηα ην κπζηήξην ηεο ζείαο επραξηζηίαο Θαηάξγεζε επίζεο ηηο κλήκεο αξθεηψλ αγίσλ

―Ρν ζεκείν ηνπ Πηαπξνχ Θαη απηφ ην άιιαμαλ νη Ξαπηθνί Δλψ εκείο νη Νξζφδνμνη

ελψλνπκε ηα ηξία δάρηπια πνπ ζπκβνιίδνπλ ηελ Αγία Ρξηάδα θαη ηα δχν δηπισκέλα ηελ ζεία θαη

αλζξψπηλε θχζε ηνπ Σξηζηνχ απηνί ην θάλνπλ κε φιε ηελ παιάκε θαη εμ αξηζηεξψλ πξνο ηα

δεμηά

―Ζ ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο

απνθαιππηηθήο αιήζεηαο Κε ηε ζεσξία απηή ζέινπλ λα δηθαηνινγήζνπλ ηα δφγκαηά ηνπο πνπ

ζεζπίζζεθαλ πνιχ αξγφηεξα θαη πνπ δελ ππήξραλ ζηελ αξραία αδηαίξεηε Δθθιεζία

ΚΔΙΔΡΗΝΠ ΑΞ ΒΑΓΟΑΣΑΛΖΠ

ΑΟΣΗΚΑΛΓΟΗΡΖΠ

Νπζία θαη Δλέξγεηα ηνπ Θενχ

ΚΖΡΟΝΞΝΙΗΡΖΠ

ΛΑΞΑΘΡΝ ΘΑΗ ΑΓΗΝ ΒΙΑΠΗΝ θ ΗΔΟΝΘΔΝΠ

ΒΑΠΗΘΑ ΠΖΚΔΗΑ ΓΗΑΦΝΟΑΠ ΚΔΡΑΜ ΝΟΘΝΓΝΜΝ ΔΘΘΙΖΠΗΑΠ ΘΑΗ ΞΑΞΗΠΚΝ

Νη Δπίζθνπνη ηεο Ξαιαηάο Οψκεο παξά ηηο κηθξέο θαη κε νπζηαζηηθέο δηαθνξέο είραλ πάληνηε

θνηλσλία κε ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Λέαο Οψκεο θαη ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Αλαηνιήο κέρξη ην 1009-1014

φηαλ γηα πξψηε θνξά θαηέιαβαλ ην ζξφλν ηεο Ξαιαηάο Οψκεο νη Φξάγθνη Δπίζθνπνη Κέρξη ην 1009 νη

Ξάπαο ηεο Οψκεο θαη νη Ξαηξηάξρεο ηεο Θσλζηαληηλνχπνιεο ήζαλ ελσκέλνη ζηνλ θνηλφ αγψλα ελαληίνλ

ησλ Φξάγθσλ Ζγεκφλσλ θαη επηζθφπσλ αιιά θαη ησλ θαηά θαηξνχο αηξεηηθψλ

Νη Φξάγθνη ζηελ Πχλνδν ηεο Φξαγθθνχξηεο ην 794 θαηεδίθαζαλ ηηο απνθάζεηο ηεο Ε Νηθνπκεληθήο

Ππλφδνπ θαη ηελ ηηκεηηθή πξνζθχλεζε ησλ ηεξψλ εηθφλσλ Δπίζεο ην 809 νη Φξάγθνη εηζήγαγαλ ζην

Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque ηελ δηδαζθαιία δειαδή πεξί εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο εθ

ηνπ Ξαηξφο θαη εθ ηνπ ηνχ Απηήλ ηελ εηζαγσγή θαηεδίθαζε ηφηε θαη ν Νξζφδνμνο Ξάπαο Οψκεο Πηελ

Πχλνδν ηεο Θσλζηαληηλνππφιεσο επί Κεγάινπ Φσηίνπ ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ θαη εθπξφζσπνη ηνπ

Νξζφδνμνπ Ξάπα Οψκεο θαηεδίθαζαλ φζνπο είραλ θαηαδηθάζεη ηηο απνθάζεηο ηεο Ε Νηθνπκεληθήο

Ππλφδνπ θαη φζνπο πξνζέζεζαλ ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque κσο γηα πξψηε θνξά ν Ξάπαο

Πέξγηνο ν Γ ην 1009 ζηελ ελζξνληζηήξηα επηζηνιή ηνπ πξνζέζεζε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque

θαη ν Ξάπαο Βελέδηθηνο ν Ζ εηζήγαγε ην Ξηζηεχσ κε ην Filioque ζηελ ιαηξεία ηεο Δθθιεζίαο νπφηε ν

Ξάπαο δηεγξάθε απφ ηα δίπηπρα ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο

Ζ βαζηθή δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ βξίζθεηαη ζηελ δηδαζθαιία

πεξί ηεο αθηίζηνπ νπζίαο θαη ηεο αθηίζηνπ ελεξγείαο ηνπ Θενχ Δλψ νη Νξζφδνμνη πηζηεχνπκε φηη ν Θεφο

έρεη άθηηζηε νπζία θαη άθηηζηε ελέξγεηα θαη φηη ν Θεφο έξρεηαη ζε θνηλσλία κε ηελ θηίζε θαη ηνλ

άλζξσπν κε ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ ελ ηνχηνηο νη Ξαπηθνί πηζηεχνπλ φηη ζηνλ Θεφ ε άθηηζηε νπζία

ηαπηίδεηαη κε ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ (actus purus) θαη φηη ν Θεφο επηθνηλσλεί κε ηελ θχζε θαη ηνλ

άλζξσπν δηα ησλ θηηζηψλ ελεξγεηψλ Ρνπ δειαδή ηζρπξίδνληαη φηη ζηνλ Θεφ ππάξρνπλ θαη θηηζηέο

ελέξγεηεο Νπφηε ε Σάξε ηνπ Θενχ δηα ηεο νπνίαο αγηάδεηαη ν άλζξσπνο ζεσξείηε σο θηηζηή ελέξγεηα

Αιιά έηζη δελ κπνξεί λα αγηαζζεί

Απφ απηήλ ηελ βαζηθή δηδαζθαιία πξνέξρεηαη ε δηδαζθαιία πεξί εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο

θη εθ ηνπ ηνχ ην θαζαξηήξην πχξ ην πξσηείν ηνπ Ξάπα θιπ

Δθηφο απφ ηελ ζεκειηψδε δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ ζην ζέκα ηεο

νπζίαο θαη ελέξγεηαο ηνπ Θενχ ππάξρνπλ άιιεο κεγάιεο δηαθνξέο πνπ έγηλαλ θαηά θαηξνχο

αληηθείκελα ζενινγηθψλ δηαιφγσλ ήηνη

1) Ρν Filioque φηη ην Άγηνλ Ξλεχκα εθπνξεχεηαη απφ ηνλ Ξαηέξα θαη ηνλ ηφ κε απνηέιεζκα λα

κεηψλεηαη ε κνλαξρία ηνπ Ξαηξφο λα θαηαξγείηαη ε ηέιεηα ηζφηεηα ησλ πξνζψπσλ ηεο Αγίαο

Ρξηάδνο λα κεηψλεηαη ν ηφο θαηά ηελ ηδηνφηεηά Ρνπ λα γελλά εάλ ππάξρεη ελφηεηα κεηαμχ

Ξαηξφο θαη ηχ λα ππνηηκάηαη ην Άγηνλ Ξλεχκα σο κε ηζνδχλακν θαη νκφδνμν κε ηα άιια

πξφζσπα ηεο Αγίαο Ρξηάδνο αθνχ παξνπζηάδεηαη σζεί πξφζσπν ζηείξν

2) Ζ ρξεζηκνπνίεζε αδχκνπ άξηνπ ζηελ Θεία Δπραξηζηία πνπ παξαβαίλεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν

ν Σξηζηφο εηέιεζε ην κπζηηθφ δείπλν

3) Ν θαζαγηαζκφο ησλ ηηκίσλ δψξσλ πνπ γίλεηαη φρη κεηελ επίθιεζε αιιά κε ηελ απαγγειία

ησλ ηδξπηηθψλ ιφγσλ ηνπ Σξηζηνχ ιάβεηε θάγεηε πίεηε εμ απηνχ πάληεο

4) Ζ ζεσξία φηη ε ζηαπξηθή ζπζία ηνπ Σξηζηνχ εμηιέσζε ηελ ζεία δηθαηνζχλε πνπ παξνπζηάδεη

ηνλ Θεφ Ξαηέξα σο θενπδάξρε θαη παξαζεσξεί ηελ Αλάζηαζε

5) Ζ ζεσξία πεξί laquoαμηνκηζζίαοraquo ηνπ Σξηζηνχ πνπ ηελ δηαρεηξίδεηαη ν Ξάπαο θαη ε

laquoππεξπεξηζζεχνπζαraquo ράξε ησλ αγίσλ

6) Ν ρσξηζκφο θαη ε δηάζπαζε κεηαμχ ησλ κπζηεξίσλ Βαπηίζκαηνο Σξίζκαηνο θαη Θείαο

Δπραξηζηίαο

7) Ζ δηδαζθαιία πεξί ηεο θιεξνλνκήζεσο ηεο ελνρήο ηνπ πξνπαηνξηθνχ ακαξηήκαηνο

8) Νη ιεηηνπξγηθέο θαηλνηνκίεο ζε φια ηα κπζηήξηα ηεο Δθθιεζίαο (Βάπηηζκα Σξίζκα Ηεξνζχλε

Δμνκνιφγεζε Γάκνο Δπρέιαηνλ)

9) Ζ κε κεηάιεςε ησλ ιατθψλ απφ ην laquoΑίκαraquo ηνπ Σξηζηνχ

10) Ρν Ξξσηείν ηνπ Ξάπα θαηά ην νπνίν ν Ξάπαο είλαη ν laquoepiscopus episcorum θαη ε πεγή ηεο

ηεξαηηθήο θαη εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο είλαη ε αιάζεηνο θεθαιή θαη ν Θαζεγεκψλ ηεο

Δθθιεζίαο θπβεξλψλ απηήλ κνλαξρηθψο σο ηνπνηεξεηήο ηνπ Σξηζηνχ επί ηεο γεοraquo(Η Θαξκίξεο)

Κε απηήλ ηελ έλλνηα ν Ξάπαο ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ δηάδνρν ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ ζηνλ νπνίν

ππνηάζζνληαη νη άιινη Απφζηνινη αθφκε θαη ν Απφζηνινο Ξαχινο

11) Ζ κε χπαξμε ζπιιεηηνπξγίαο θαηά ηηο ιαηξεπηηθέο πξάμεηο ην αιάζεην ηνπ Ξάπα

12) Ρν δφγκα ηεο αζπίινπ ζπιιήςεσο ηεο Θενηφθνπ θαη γεληθά ε καξηνιαηξεία θαηά ηελ νπνία

ε Ξαλαγία αλπςψλεηαη ζηελ Ρξηαδηθή ζεφηεηα θαη κάιηζηα γίλεηαη ιφγνο θαη γηα ηελ Αγία

Ρεηξάδα

13) Νη ζεσξίεο ηεο analogia entis θαη analogia fidei πνπ πηθξάηεζαλ ζηνλ δπηηθφ ρψξν

14) Ζ ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο απνθαιππηηθήο

αιήζεηαο

15) Ζ δηδαζθαιία πεξί ηνπ απφιπηνπ πξννξηζκνχ

16) Ζ άπνςε πεξί ηεο εληαίαο κεζνδνινγίαο γηα ηελ γλψζε ηνπ Θενχ θαη ησλ θηηζκάησλ ε νπνία νδήγεζε ζηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ζενινγίαο θαη επηζηήκεο

Δπίζεο ε κεγάιε δηαθνξά ε νπνία δείρλεη ηνλ ηξφπν ηεο ζενινγίαο βξίζθεηαη θαη ζηελ δηαθνξά

κεηαμχ ζρνιαζηηθήο θαη εζπραζηηθήο ζενινγίαο Πηελ Γχζε αλαπηχρζεθε ν ζρνιαζηηθηζκφο σο

πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο φισλ ησλ κπζηεξίσλ ηεο πίζηεσο κε ηελ ινγηθή ( Άλζεικνο Θαληεξβνπξίαο

Θσκάο Αθηλάηεο) ελψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία επηθξαηεί ν εζπραζκφο δειαδή ε θάζαξζε ηεο θαξδηάο

θαη ν θσηηζκφο ηνπ λνπ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεο ηνπ Θενχ Ν δηάινγνο κεηαμχ ηνπ αγίνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά θαη ηνπ ζρνιαζηηθνχ θαη νπλίηε Βαξιαάκ είλαη ραξαθηεξηζηηθφο θαη δείρλεη ηελ

δηαθνξά

Ππλέπεηα φισλ ησλ αλσηέξσ είλαη φηη ζηνλ Ξαπηζκφ έρνπκε απφθιηζε απφ ηελ Νξζφδνμε

Δθθιεζηνινγία Δλψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηελ ζέσζε πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ

θνηλσλία κε ηνλ Θεφ δηα ηεο νξάζεσο ηνπ αθηίζηνπ Φσηφο νπφηε νη ζενχκελνη ζπλέξρνληαη ζε

Νηθνπκεληθή Πχλνδν θαη νξηνζεηνχλ αζθαιψο ηελ απνθαιππηηθή αιήζεηα ζε πεξηπηψζεη ζπγρχζεσο ελ

ηνχηνηο ζηνλ Ξαπηζκφ δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηνλ ζεζκφ ηνπ Ξάπα ν νπνίνο Ξάπαο ππέξθεηηαη αθφκε

θαη απφ απηέο ηηο Νηθνπκεληθέο Ππλφδνπο Πχκθσλα κε ηελ ιαηηληθή ζενινγία laquoε απζεληία ηεο

Δθθιεζίαο ππάξρεη ηφηε κφλνλ φηαλ ζηεξίδεηαη θαη ελαξκνλίδεηαη κε ηελ ζέιεζε ηνπ πάπα Πε αληίζεηε

πεξίπησζε εθκεδελίδεηαηraquo Νη Νηθνπκεληθέο Πχλνδνη ζεσξνχληαη σο laquoζπλέδξηα ηνπ Σξηζηηαληζκνχ πνπ

ζπγθαινχληαη ππφ ηελ απζεληία θαη ηελ εμνπζία θαη ηελ πξνεδξία ηνπ Ξάπαraquo Αξθεί λα βγεη ν Ξάπαο

απφ ηελ αίζνπζα ηεο Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ νπφηε απηή παχεη λα έρεη θχξνο Ν επίζθνπνο Καξέ

έγξαςε laquoζα ήηαλ πην αθξηβείο νη ξσκαηνθαζνιηθνί αλ εθθσλψληαο ην Ξηζηεχσ έιεγαλ laquoθαη εηο έλα

Ξάπαλraquo παξά λα ιέγνπλ laquoθαη εηο κίαλΔθθιεζίαλraquo

Δπίζεο laquoε ζεκαζία θαη ν ξφινο ησλ Δπηζθφπσλ κέζα ζηελ ξσκατθή Δθθιεζία δελ είλαη παξά απιή

εθπξνζψπεζε ηεο παπηθήο εμνπζίαο ζηελ νπνία θαη νη ίδηνη νη Δπίζθνπνη ππνηάζζνληαη σο νη απινί

πηζηνίraquo Πηελ παπηθή εθθιεζηνινγία νπζηαζηηθά ππνζηεξίδεηαη φηη laquoε απνζηνιηθή εμνπζία εμέιηπε κε

ηνπο απνζηφινπο θαη δελ κεηαδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπο επηζθφπνπο Κνλάρα ε παπηθή εμνπζία ηνπ

Ξέηξνπ ππφ ηελ νπνία βξηζθφηαλ φινη νη άιινη κεηαδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπ πέηξνπ δειαδή ζηνπο

Ξάπεοraquo Κέζα ζ απηήλ ηελ πξννπηηθή ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ παπηθή laquoΔθθιεζίαraquo φηη φιεο νη Δθθιεζίεο

ηεο Αλαηνιήο είλαη δητζηάκελεο θαη έρνπλ ειιείςεηο θαη θαηά νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη ζε θνηλσλία θαη

βέβαηα θαη νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη σο αδειθάο Δθθιεζίαο επεηδή απηή απηνζεσξείηαη σο κεηέξα

Δθθιεζία θαη εκάο καο ζεσξνχλ ζπγαηέξαο Δθθιεζίαο

Ρν Βαηηθαλφ είλαη θξάηνο θαη ν εθάζηνηε Ξάπαο είλαη ν εγέηεο ηνπ Θξάηνπο ηνπ Βαηηθαλνχ

Ξξφθεηηαη γηα κηα αλζξσπνθεληξηθή νξγάλσζε γηα κηα εθθνζκίθεπζε θαη κάιηζηα ζεζκνπνηεκέλε

εθθνζκίθεπζε Ρν Θξάηνο ηνπ Βαηηθαλνχ ηδξχζεθε ην 755 απφ ηνλ Ξηπίλν ηνλ Βξαρχ παηέξα ηνπ

θαη λα θνηλσλήζνπλ νη κηθξέο ειηθίεο

--Ρν Κπζηήξην ηεο Θείαο Δπραξηζηίαο

α) Ρα άδπκα Ν Ξαπηζκφο κεηαρεηξίδεηαη άδπκν άξην γηα ηελ ηέιεζε ηνπ Κπζηεξίνπ ηεο Θείαο

Δπραξηζηίαο θαη φρη έλδπκν φπσο είλαη ην ζσζηφ

β) Ν ρξφλνο θαζαγηάζεσο Ζ θαζαγίαζε ησλ Ρηκίσλ Γψξσλ ηειείηαη κε ηελ εθθψλεζε ησλ

ζπζηαηηθψλ ηνπ Κπζηεξίνπ ιφγσλ ηνπ Θπξίνπ laquoΙάβεηε θάγεηεhellipraquo θαη laquoπίεηε εμ απηνχhellipraquo ελψ

ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία ε θαζαγίαζε ηνπ άξηνπ θαη ηνπ νίλνπ θαη ε κεηαβνιή ζε ζψκα θαη αίκα

Σξηζηνχ ηειείηαη κε ηελ επίθιεζε ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο laquoΘαη πνίεζνλ ηνλ κελ Άξηνλ ηνχηνλ

ηίκην Πψκα ηνπ Σξηζηνχ Πνπraquo laquoην δε ελ ησ πνηεξίσ ηνχησ ηίκηνλ Αίκα ηνπ Σξηζηνχ Πνπraquo

laquoΚεηαβαιψλ ησ Ξλεχκαηί Πνπ ησ Αγίσraquo

γ) Ζ απνρή ησλ Ιαηίλσλ ιατθψλ εθ ηνπ Αγίνπ Ξνηεξίνπ Ν Ξαπηζκφο εδνγκάηηζε φηη κφλν

νη ηεξνπξγνχληεο θιεξηθνί δηθαηνχληαη ηεο ππ‟ ακθφηεξα ηα είδε ζείαο Θνηλσλίαο Νη κε

ιεηηνπξγνχληεο θιεξηθνί θαη ιατθνί επηηξέπεηαη κφλν ηνπ laquoΠψκαηνοraquo θαη φρη ηνπ laquoΑίκαηνοraquo ηνπ

Θπξίνπ

δ) Ζ απνρή ηεο λεπηαθήο θαη παηδηθήο ειηθίαο εθ ηεο Θείαο Δπραξηζηίαο Ν Ξαπηζκφο θαη

εδψ θαηλνηνκψλ απεζηέξεζε ηεο Θείαο Δπραξηζηίαο ηα λήπηα θαη ηα ζηεξνχκελα επαξθνχο

θξίζεσο παηδηά σο κε ηθαλά αθφκε λα δηαθξίλνπλ ην Πψκα θαη ην Αίκα ηνπ Θπξίνπ

―Ρν Κπζηήξην ηνπ Αγίνπ Δπρειαίνπ Ν Ξαπηζκφο ηειεί ην Κπζηήξην ηνπ Αγίνπ Δπρειαίνπ

κφλν ράξηλ ησλ επξηζθνκέλσλ επί ηεο επηζαλάηηνπ θιίλεο πηζηψλ Ρειεπηαία βέβαηα

δηαθνξνπνηήζεθε ε ηαθηηθή ηνπ θαη ην δίλεη θαη ζηνπο αζζελείο

--Ζ ελέξγεηα ησλ κπζηεξίσλ Γηδάζθεη φηη ε ελέξγεηα απηή είλαη κεραληθή δίδεηαη δειαδή

θαηά καγηθφ ηξφπν θαη δελ εμαξηάηαη απφ ηε δηάζεζε ηελ αληαπφθξηζε ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ

πηζηνχ ή θαη ηελ βηνινγηθή θαηάζηαζε ηνπ ndashαλ είλαη λεθξφο ή δσληαλφο- γη‟ απηφ ππάξρνπλ θαη

ηα ζπγρσξνράξηηα γηα δσληαλνχο θαη λεθξνχο

― Ωο πξνο ηνπο θιεξηθνχο

Σεηξνηνλεί ηνπο θιεξηθνχο δηά ρξίζκαηνο ελψ ε Δθθιεζία ρεηξνηνλεί ηνπο κελ δηαθφλνπο θαη

πξεζβπηέξνπο δηα επηζέζεσο ησλ ρεηξψλ ησλ επηζθφπσλ ηνπο δε επηζθφπνπο δηά επηζέζεσο ηνπ

επαγγειίνπ

Απέδσζε ζην ηεξαηείν πλεπκαηηθέο ηδηφηεηεο πνπ δελ έρεη Δλψ νη θιεξηθνί ζε καο ηεινχλ ηα

κπζηήξηα εμ νλφκαηνο ηνπ Θενχ θαη δηα ηεο ζείαο ράξηηνο κε ηελ νπνία είλαη πεξηβεβιεκέλνη ζ‟

απηνχο θαη ζε νξηζκέλα κπζηήξηα (βάπηηζκα ρξίζκα εμνκνιφγεζε) ζεσξείηαη φηη ηα ηεινχλ κε ηε

δηθή ηνπο αμία Γελ ιέλε laquoβαπηίδεηαηraquo laquoρξίεηαηraquo laquoζπγρσξήζνη ζνη δη‟ εκνχ ηνπ ακαξησινχraquo

φπσο εκείο αιιά laquoβαπηίδσraquo laquoρξίσraquo laquoζπγρσξψraquo

Γεκηνχξγεζε ηνλ βαζκφ ησλ θαξδηλαιίσλ δειαδή ησλ θιεξηθψλ (επηζθφπσλ πξεζβπηέξσλ

δηαθφλσλ) πνπ απνηεινχλ ηελ παπηθή απιή Νη θαξδηλάιηνη είλαη αλψηεξνη ησλ επηζθφπσλ θαη γηα

λα δηαθξίλνληαη θνξνχλ ελδχκαηα εξπζξά Απηνί εθιέγνπλ ηνλ Ξάπα θαη φρη νη επίζθνπνη

(Πχλνδνο Οψκεο πνπ ζπλεθιήζε ην 1059 θαηέζηεζε ηελ εθινγή ηνπ Ξάπα απνθιεηζηηθφ

πξνλφκην ησλ θαξδηλαιίσλ γηα λ‟ απνθεπρζνχλ νη πξνζπάζεηεο ηνπ απηνθξάηνξα θαη ησλ

επγελψλ λ‟ αλαδεηθλχνπλ Ξάπα ηεο εθινγήο ηνπο Δληζρχεη έηζη ηνλ παπνθαηζαξηζκφ αιιά θαη

ηνλ απνιπηαξρηζκφ ηνπ παπηζκνχ πεξηνξίδνληαο ηελ δηνίθεζε ζηελ παπηθή απιή) Κε άιια ιφγηα

ν παπηζκφο ζεζκνπνίεζε επίζεκα ην θαηλφκελν ηεο θιίθαο

Δηζήγαγε ηελ ππνρξεσηηθή γεληθή αγακία ηνπ ιαηηληθνχ θιήξνπ

―Ρα αγάικαηα ησλ Ιαηηληθψλ λαψλ Άιιε θαηλνηνκία πνπ αθνξά ην εζσηεξηθφ ησλ λαψλ

είλαη ε ρξήζε αγαικάησλ Δλψ ε Ε΄ Νηθνπκεληθή Πχλνδνο ιέγεη λα θαηαζθεπάδνληαη εηθφλεο

laquoαπφ ρξψκαηα απφ ςεθία θαη απφ χιελ επηηεδείαλhellip επάλσ εηο ηα ηεξά ζθεχε θαη εζζήηαο θαη

ζηλδφλαο θαη παλίαmiddot επάλσ εηο ηνίρνπο θαη ζαλίδηαraquo δελ αλαθέξεη θαζφινπ πεξί θαηαζθεπήο

αγάικαηνο ή αλδξηάληνο

Αιιά θαη ε Γπηηθή ζξεζθεπηηθή δσγξαθηθή είλαη θαζαξά αλζξσπνθεληξηθή θαη

λαηνπξαιηζηηθή Θπξηαξρείηαη απφ ηελ θπζηθφηεηα θαη ηνλ ξεαιηζκφ απφ ηνλ παξφληα θφζκν θαη

απφ ηνλ λπλ αηψλα Δπεξεάδεηαη απφ ηηο αξρέο ηεο Αλαγελλήζεσο παξά απφ ηελ ζενινγία ησλ

παηέξσλ ηεο Δθθιεζίαο Ξαξνπζηάδεη ηηο θπζηνγλσκίεο ζηελ πξαγκαηηθή-θπζηθή ηνπο δηάζηαζε

φπσο θαη ην πεξηβάιινλ Δπηδεηεί ηελ αηζζεηηθή εγθφζκηα ζπγθίλεζε θαη φρη ηελ θαηάλπμε θαη ηελ

κεηαξζίσζε ηνπ αλζξψπνπ πάξρεη πιήξεο δηαδχγην ηεο δσγξαθηθήο κε ην δφγκα θαη δελ

ππάξρεη θακκία επηζηαζία ηεο ζξεζθεπηηθήο αξρήο Ζ ζχλνδνο ηεο Φξαλθθνχξηεο (794) ε νπνία

θαηαδίθαζε ηηο απνθάζεηο ηεο Ε΄ Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ ζεσξεί ηε δσγξαθηθή σο απιφ ζηνηρείν

δηαθνζκήζεσο ησλ λαψλ θαη επνπηηθήο δηδαζθαιίαο ησλ πηζηψλ Γελ απνδίδεη δνγκαηηθή

ζενινγηθή θαη ιεηηνπξγηθή ζεκαζία ζηελ ηέρλε Γη‟ απηφ νη δσγξάθνη ηεο αθέζεθαλ εληειψο

ειεχζεξνη θαη αζχδνηνη λα θάλνπλ φηη ζέινπλ Φζάζαλε ζην θαηάληεκα λα δσγξαθίδνπλ ηνπο

αγγέινπο ην Σξηζηφ ηελ Ξαλαγία θαη ηνπο αγίνπο έρνληαο σο πξφηππα θπζηθά κνληέια ή θαη ηηο

εξσκέλεο ηνπο (Filipo Lipp (1406-1469) ν Οαθαήι (1483-1520) ν Rubens (1577-1640) Δπίζεο

ν Κηραήι Άγγεινο θαη άιινη ηηλέο δσγξάθηζαλ θάησ απφ ηηο επηδξάζεηο ηνπ νκνθπινθηιηθνχ

πάζνπο ηνπο (πξβι εηθνλνγξαθίεο Θαπέιαο Πημηίλαο)

―Ζ εθθνζκίθεπζε ηνπ Ξαπηζκνχ Κε ηελ εηζαγσγή ρνξψλ κνπζηθψλ νξγάλσλ κνπζηθψλ

εθδειψζεσλ θιπ

―Ζ λεζηεία Νη λεζηείεο ησλ Ξαπηθψλ είλαη ειαθξφηεξεο ησλ λεζηεηψλ ησλ Νξζνδφμσλ

Ξαιηφηεξα απαγφξεπαλ κφλν ην θξέαο Ρψξα φκσο έρνπλ θαηαξγήζεη θαη απηή ηελ απαγφξεπζε

―Θαηάξγεζε ηεξψλ θαλφλσλ Ρν Βαηηθαλφ πξν πνιινχ απέξξηςε ηνπο πεξηζζφηεξνπο

ηεξνχο θαλφλεο ησλ Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ θαη εκφξθσζε δηθφ ηνπ Θαλνληθφ Γίθαην γηα λα

πνξεπζεί ειεχζεξν ηελ νδφ ηελ άγνπζα ζε θάζε είδνπο θαηλνηνκίεο

―πνηίκεζε ησλ δνγκαηηθψλ δηαθνξψλ θαη ηεο κνλαδηθφηεηαο ηεο Σξηζηηαληθήο

Ξίζηεσο Νη ζχγρξνλνη παπηθνί ζενιφγνη πξνο εμππεξέηεζε ηεο θηινελσηηθήο πνιηηηθήο ηνπ

Βαηηθαλνχ πνπ απνξξέεη απφ ην θίλεκα ηεο παγθνζκηνπνηήζεσο πνπ πξνσζνχλ νη ηζρπξνί ηεο

γεο θαη φρη απφ ηελ αλάγθε ελψζεσο ηνπ θφζκνπ ελ Σξηζηψ ραξαθηεξίδνπλ σο αλχπαξθηεο ηηο

πεξηζζφηεξεο ησλ δνγκαηηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ Νξζνδνμίαο θαη Ξαπηζκνχ Ρηο ζεσξνχλ απιψο

σο ζενινγνχκελα δεηήκαηα ή σο λφκηκεο εθθξάζεηο ηεο ηδίαο πίζηεσο πνπ εκπινπηίδνπλ ηε

ρξηζηηαληθή παξάδνζε Ππγθαινχλ ζπλερψο παλζξεζθεηαθά ζπλέδξηα ζηα νπνία ηνλίδεηαη φηη φιεο

νη ζξεζθείεο ιαηξεχνπλ ηνλ ίδην Θεφ ε θαζεκηά κε ηνλ δηθφ ηεο ηξφπν θαη πξνζπαζνχλ λα

επηηχρνπλ κία παγθφζκηα δηαζξεζθεηαθή έλσζε κε αξρεγφ ηνλ πάπα Γη‟ απηνχο πξσηαξρηθφ ξφιν

έρνπλ νη πνιηηηθνί ζρεδηαζκνί θαη νη εγθφζκηεο ζθνπηκφηεηεο ηεο Λέαο Ράμεσο Θαη πξνζπαζνχλ

λα δηαζψζνπλ ην ρακέλν θχξνο ηνπο θαη ηελ κεησκέλε επηξξνή ηνπο πξνζρσξψληαο ζ‟ απηή ηε

Λέα Ράμε Γπζηπρψο ε πξαθηηθή απηή ησλ Ξαπηθψλ φπσο θαη αλάινγεο ηάζεηο ησλ Αγγιηθαλψλ

θαη Ξξνηεζηαληψλ αξρίδνπλ λα πηνζεηνχληαη θαη απφ εκάο ηνπο Νξζνδφμνπο

―Ζ δηδαζθαιία πεξί ηεο θιεξνλνκήζεσο ηεο ελνρήο ηνπ πξνπαηνξηθνχ ακαξηήκαηνο

Θαηά ηελ νξζφδνμε δηδαζθαιία θιεξνλνκνχκε αλαπφθεπθηα ηελ ακαξησιή θαηάζηαζε πνπ

πξνέθπςε απφ ην πξνπαηνξηθφ ακάξηεκα φρη φκσο ηελ ελνρή αθνχ δελ ήηαλ δηθφ καο πηαίζκα

―Ζ δηδαζθαιία πεξί ηνπ απνιχηνπ πξννξηζκνχ Έρεη ηηο αξρέο ηεο ζην ρψξν ηεο Γπηηθήο

(εθθιεζίαο) αλ θαη δελ θαηέζηε επίζεκν δφγκα ηνπ Ξαπηζκνχ Ρελ παξνπζίαζε πξψηα ν

Απγνπζηίλνο ηελ πεξηέγξαςε ν Θσκάο Αθηλάηεο θαη κεηά πέξαζε ζην ρψξν ηνπ Ξξνηεζηαληηζκνχ

αλαδεηθλπφκελε ζε βαζηθφ δφγκα ηνπ Θαη‟ απηήλ φινη νη άλζξσπνη είλαη ακαξησινί απφ ηε θχζε

ηνπο θαη αλεπίδεθηνη πξνφδνπ κσο ν Θεφο εθιέγεη κεξηθνχο απ‟ απηνχο θαη ηνπο ζψδεη

ζχκθσλα κε ηηο αλεμεξεχλεηεο βνπιέο ηνπ Ζ δηδαζθαιία πεξί απνιχηνπ πξννξηζκνχ πνπ φπσο

είδακε έρεη ηελ αξρή ηεο ζηα ζπγγξάκκαηα παπηθψλ ζενιφγσλ είλαη laquoε κεγαιχηεξε ζενινγηθή

ξαηζηζηηθή αληίιεςε φισλ ησλ επνρψλraquo (Ηεξφζενο Βιάρνο επίζθνπνο Λαππάθηνπ) θαη laquoε ζεσξία

θαηά ηελ νπνία laquoε δηθαηνζχλε γίλεηαη βαλαπζφηεηα θαη ε ράξε θαηαληά απζαηξεζίαraquo (Κάξηνο

Κπέγδνο θαζεγεηήο Θενινγηθήο Πρνιήο Αζελψλ)

― Ξεξί ηεο άθηηζηνπ νπζίαο θαη ησλ άθηηζησλ ελεξγεηψλ ηνπ Θενχ Ζ βαζηθή δηαθνξά

κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ επξίζθεηαη ζηελ ηαχηηζε ππφ ηνπ Ξαπηζκνχ

ηεο άθηηζηνπ νπζίαο θαη ησλ άθηηζησλ ελεξγεηψλ ηνπ Θενχ θαη επηπιένλ ζην φηη απνδίδεη θηηζηέο

ελέξγεηεο ζηνλ Θεφ Θηηζηέο ελέξγεηεο φκσο έρνπλ κφλν ηα θηίζκαηα Έηζη ην άθηηζην θσο ηεο

Κεηακνξθψζεσο ηνπ Θπξίνπ καο νη Ξαπηθνί ην ζεσξνχλ θηηζηφ

―Ζ δηαθνξά κεηαμχ εζπραζηηθήο θαη ζρνιαζηηθήο ζενινγίαο Πηελ Γχζε αλαπηχρζεθε

ν ζρνιαζηηθηζκφο σο πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο φισλ ησλ κπζηεξίσλ ηεο πίζηεσο κε ηελ ινγηθή

ελψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία επηθξαηεί ν εζπραζκφο δειαδή ε θάζαξζε ηεο θαξδηάο θαη ν

θσηηζκφο ηνπ λνπ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεσο ηνπ Θενχ

―Ζ άπνςε πεξί ηεο εληαίαο κεζνδνινγίαο γηα ηελ γλψζε ηνπ Θενχ θαη ησλ

θηηζκάησλ ε νπνία νδήγεζε ζηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ζενινγίαο θαη επηζηήκεο Ζ

ζενινγία είλαη επηζηήκε θαη κάιηζηα ζεηηθή δηφηη έρεη γλσζηηθφ αληηθείκελν ην Θεφ θαη

ρξεζηκνπνηεί επηζηεκνληθή κέζνδν Έρεη ηελ παξαηήξεζε-ζέαζε ησλ αθηίζησλ ελεξγεηψλ ηνπ

Θενχ θαη ρξεζηκνπνηεί ην πείξακα αθνχ ππάξρεη δπλαηφηεηα επαλαιήςεσο ηεο εκπεηξίαο ηεο

ζεψζεσο πνπ έρνπλ νη επηζηήκνλεο ηεο πίζηεσο νη άγηνη Θενινγία θαη επηζηήκε δελ

ζπγθξνχνληαη γηαηί έρνπλ δηαθνξεηηθφ γλσζηηθφ αληηθείκελν θαη δηαθνξεηηθά πεδία έξεπλαο Ζ

επηζηήκε απαληά ζην πσο θαη ε ζενινγία ζην γηαηί Πηελ Νξζνδνμία ε έξεπλα ηνπ αθηίζηνπ Θενχ

γίλεηαη απφ ηε ζενινγία ελψ ε έξεπλα ηεο θηίζεσο γίλεηαη απφ ηελ επηζηήκε Ζ γλψζε ηνπ Θενχ

είλαη ππεξθπζηθή θαη πξαγκαηνπνηείηαη κε ηε θάζαξζε ηεο θαξδηάο (Ταικ 5012) ελψ ε γλψζε

ηνπ θφζκνπ είλαη θπζηθή θαη πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα

―Νη ιεηηνπξγηθέο θαηλνηνκίεο γεληθά ζε φια ηα κπζηήξηα ηεο Δθθιεζίαο Θέζπηζε ηηο

πνιιέο ζείεο ιεηηνπξγίεο ζηελ ίδηα αγία Ρξάπεδα θαη ηελ ίδηα κέξα Δηζήγαγε λέεο ηειεηέο θαη

ενξηέο φπσο ηελ ενξηή ηεο αγίαο δσξεάο θαη ηεο ηεξάο θαξδίαο ηνπ Ηεζνχ Θαηάξγεζε ηελ

επίθιεζε θαηά ηνλ θαζαγηαζκφ ησλ ηηκίσλ δψξσλ θαη αξθέζζεθε ζηνπο ηδξπηηθνχο ιφγνπο ηνπ

Σξηζηνχ δηα ην κπζηήξην ηεο ζείαο επραξηζηίαο Θαηάξγεζε επίζεο ηηο κλήκεο αξθεηψλ αγίσλ

―Ρν ζεκείν ηνπ Πηαπξνχ Θαη απηφ ην άιιαμαλ νη Ξαπηθνί Δλψ εκείο νη Νξζφδνμνη

ελψλνπκε ηα ηξία δάρηπια πνπ ζπκβνιίδνπλ ηελ Αγία Ρξηάδα θαη ηα δχν δηπισκέλα ηελ ζεία θαη

αλζξψπηλε θχζε ηνπ Σξηζηνχ απηνί ην θάλνπλ κε φιε ηελ παιάκε θαη εμ αξηζηεξψλ πξνο ηα

δεμηά

―Ζ ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο

απνθαιππηηθήο αιήζεηαο Κε ηε ζεσξία απηή ζέινπλ λα δηθαηνινγήζνπλ ηα δφγκαηά ηνπο πνπ

ζεζπίζζεθαλ πνιχ αξγφηεξα θαη πνπ δελ ππήξραλ ζηελ αξραία αδηαίξεηε Δθθιεζία

ΚΔΙΔΡΗΝΠ ΑΞ ΒΑΓΟΑΣΑΛΖΠ

ΑΟΣΗΚΑΛΓΟΗΡΖΠ

Νπζία θαη Δλέξγεηα ηνπ Θενχ

ΚΖΡΟΝΞΝΙΗΡΖΠ

ΛΑΞΑΘΡΝ ΘΑΗ ΑΓΗΝ ΒΙΑΠΗΝ θ ΗΔΟΝΘΔΝΠ

ΒΑΠΗΘΑ ΠΖΚΔΗΑ ΓΗΑΦΝΟΑΠ ΚΔΡΑΜ ΝΟΘΝΓΝΜΝ ΔΘΘΙΖΠΗΑΠ ΘΑΗ ΞΑΞΗΠΚΝ

Νη Δπίζθνπνη ηεο Ξαιαηάο Οψκεο παξά ηηο κηθξέο θαη κε νπζηαζηηθέο δηαθνξέο είραλ πάληνηε

θνηλσλία κε ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Λέαο Οψκεο θαη ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Αλαηνιήο κέρξη ην 1009-1014

φηαλ γηα πξψηε θνξά θαηέιαβαλ ην ζξφλν ηεο Ξαιαηάο Οψκεο νη Φξάγθνη Δπίζθνπνη Κέρξη ην 1009 νη

Ξάπαο ηεο Οψκεο θαη νη Ξαηξηάξρεο ηεο Θσλζηαληηλνχπνιεο ήζαλ ελσκέλνη ζηνλ θνηλφ αγψλα ελαληίνλ

ησλ Φξάγθσλ Ζγεκφλσλ θαη επηζθφπσλ αιιά θαη ησλ θαηά θαηξνχο αηξεηηθψλ

Νη Φξάγθνη ζηελ Πχλνδν ηεο Φξαγθθνχξηεο ην 794 θαηεδίθαζαλ ηηο απνθάζεηο ηεο Ε Νηθνπκεληθήο

Ππλφδνπ θαη ηελ ηηκεηηθή πξνζθχλεζε ησλ ηεξψλ εηθφλσλ Δπίζεο ην 809 νη Φξάγθνη εηζήγαγαλ ζην

Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque ηελ δηδαζθαιία δειαδή πεξί εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο εθ

ηνπ Ξαηξφο θαη εθ ηνπ ηνχ Απηήλ ηελ εηζαγσγή θαηεδίθαζε ηφηε θαη ν Νξζφδνμνο Ξάπαο Οψκεο Πηελ

Πχλνδν ηεο Θσλζηαληηλνππφιεσο επί Κεγάινπ Φσηίνπ ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ θαη εθπξφζσπνη ηνπ

Νξζφδνμνπ Ξάπα Οψκεο θαηεδίθαζαλ φζνπο είραλ θαηαδηθάζεη ηηο απνθάζεηο ηεο Ε Νηθνπκεληθήο

Ππλφδνπ θαη φζνπο πξνζέζεζαλ ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque κσο γηα πξψηε θνξά ν Ξάπαο

Πέξγηνο ν Γ ην 1009 ζηελ ελζξνληζηήξηα επηζηνιή ηνπ πξνζέζεζε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque

θαη ν Ξάπαο Βελέδηθηνο ν Ζ εηζήγαγε ην Ξηζηεχσ κε ην Filioque ζηελ ιαηξεία ηεο Δθθιεζίαο νπφηε ν

Ξάπαο δηεγξάθε απφ ηα δίπηπρα ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο

Ζ βαζηθή δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ βξίζθεηαη ζηελ δηδαζθαιία

πεξί ηεο αθηίζηνπ νπζίαο θαη ηεο αθηίζηνπ ελεξγείαο ηνπ Θενχ Δλψ νη Νξζφδνμνη πηζηεχνπκε φηη ν Θεφο

έρεη άθηηζηε νπζία θαη άθηηζηε ελέξγεηα θαη φηη ν Θεφο έξρεηαη ζε θνηλσλία κε ηελ θηίζε θαη ηνλ

άλζξσπν κε ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ ελ ηνχηνηο νη Ξαπηθνί πηζηεχνπλ φηη ζηνλ Θεφ ε άθηηζηε νπζία

ηαπηίδεηαη κε ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ (actus purus) θαη φηη ν Θεφο επηθνηλσλεί κε ηελ θχζε θαη ηνλ

άλζξσπν δηα ησλ θηηζηψλ ελεξγεηψλ Ρνπ δειαδή ηζρπξίδνληαη φηη ζηνλ Θεφ ππάξρνπλ θαη θηηζηέο

ελέξγεηεο Νπφηε ε Σάξε ηνπ Θενχ δηα ηεο νπνίαο αγηάδεηαη ν άλζξσπνο ζεσξείηε σο θηηζηή ελέξγεηα

Αιιά έηζη δελ κπνξεί λα αγηαζζεί

Απφ απηήλ ηελ βαζηθή δηδαζθαιία πξνέξρεηαη ε δηδαζθαιία πεξί εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο

θη εθ ηνπ ηνχ ην θαζαξηήξην πχξ ην πξσηείν ηνπ Ξάπα θιπ

Δθηφο απφ ηελ ζεκειηψδε δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ ζην ζέκα ηεο

νπζίαο θαη ελέξγεηαο ηνπ Θενχ ππάξρνπλ άιιεο κεγάιεο δηαθνξέο πνπ έγηλαλ θαηά θαηξνχο

αληηθείκελα ζενινγηθψλ δηαιφγσλ ήηνη

1) Ρν Filioque φηη ην Άγηνλ Ξλεχκα εθπνξεχεηαη απφ ηνλ Ξαηέξα θαη ηνλ ηφ κε απνηέιεζκα λα

κεηψλεηαη ε κνλαξρία ηνπ Ξαηξφο λα θαηαξγείηαη ε ηέιεηα ηζφηεηα ησλ πξνζψπσλ ηεο Αγίαο

Ρξηάδνο λα κεηψλεηαη ν ηφο θαηά ηελ ηδηνφηεηά Ρνπ λα γελλά εάλ ππάξρεη ελφηεηα κεηαμχ

Ξαηξφο θαη ηχ λα ππνηηκάηαη ην Άγηνλ Ξλεχκα σο κε ηζνδχλακν θαη νκφδνμν κε ηα άιια

πξφζσπα ηεο Αγίαο Ρξηάδνο αθνχ παξνπζηάδεηαη σζεί πξφζσπν ζηείξν

2) Ζ ρξεζηκνπνίεζε αδχκνπ άξηνπ ζηελ Θεία Δπραξηζηία πνπ παξαβαίλεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν

ν Σξηζηφο εηέιεζε ην κπζηηθφ δείπλν

3) Ν θαζαγηαζκφο ησλ ηηκίσλ δψξσλ πνπ γίλεηαη φρη κεηελ επίθιεζε αιιά κε ηελ απαγγειία

ησλ ηδξπηηθψλ ιφγσλ ηνπ Σξηζηνχ ιάβεηε θάγεηε πίεηε εμ απηνχ πάληεο

4) Ζ ζεσξία φηη ε ζηαπξηθή ζπζία ηνπ Σξηζηνχ εμηιέσζε ηελ ζεία δηθαηνζχλε πνπ παξνπζηάδεη

ηνλ Θεφ Ξαηέξα σο θενπδάξρε θαη παξαζεσξεί ηελ Αλάζηαζε

5) Ζ ζεσξία πεξί laquoαμηνκηζζίαοraquo ηνπ Σξηζηνχ πνπ ηελ δηαρεηξίδεηαη ν Ξάπαο θαη ε

laquoππεξπεξηζζεχνπζαraquo ράξε ησλ αγίσλ

6) Ν ρσξηζκφο θαη ε δηάζπαζε κεηαμχ ησλ κπζηεξίσλ Βαπηίζκαηνο Σξίζκαηνο θαη Θείαο

Δπραξηζηίαο

7) Ζ δηδαζθαιία πεξί ηεο θιεξνλνκήζεσο ηεο ελνρήο ηνπ πξνπαηνξηθνχ ακαξηήκαηνο

8) Νη ιεηηνπξγηθέο θαηλνηνκίεο ζε φια ηα κπζηήξηα ηεο Δθθιεζίαο (Βάπηηζκα Σξίζκα Ηεξνζχλε

Δμνκνιφγεζε Γάκνο Δπρέιαηνλ)

9) Ζ κε κεηάιεςε ησλ ιατθψλ απφ ην laquoΑίκαraquo ηνπ Σξηζηνχ

10) Ρν Ξξσηείν ηνπ Ξάπα θαηά ην νπνίν ν Ξάπαο είλαη ν laquoepiscopus episcorum θαη ε πεγή ηεο

ηεξαηηθήο θαη εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο είλαη ε αιάζεηνο θεθαιή θαη ν Θαζεγεκψλ ηεο

Δθθιεζίαο θπβεξλψλ απηήλ κνλαξρηθψο σο ηνπνηεξεηήο ηνπ Σξηζηνχ επί ηεο γεοraquo(Η Θαξκίξεο)

Κε απηήλ ηελ έλλνηα ν Ξάπαο ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ δηάδνρν ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ ζηνλ νπνίν

ππνηάζζνληαη νη άιινη Απφζηνινη αθφκε θαη ν Απφζηνινο Ξαχινο

11) Ζ κε χπαξμε ζπιιεηηνπξγίαο θαηά ηηο ιαηξεπηηθέο πξάμεηο ην αιάζεην ηνπ Ξάπα

12) Ρν δφγκα ηεο αζπίινπ ζπιιήςεσο ηεο Θενηφθνπ θαη γεληθά ε καξηνιαηξεία θαηά ηελ νπνία

ε Ξαλαγία αλπςψλεηαη ζηελ Ρξηαδηθή ζεφηεηα θαη κάιηζηα γίλεηαη ιφγνο θαη γηα ηελ Αγία

Ρεηξάδα

13) Νη ζεσξίεο ηεο analogia entis θαη analogia fidei πνπ πηθξάηεζαλ ζηνλ δπηηθφ ρψξν

14) Ζ ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο απνθαιππηηθήο

αιήζεηαο

15) Ζ δηδαζθαιία πεξί ηνπ απφιπηνπ πξννξηζκνχ

16) Ζ άπνςε πεξί ηεο εληαίαο κεζνδνινγίαο γηα ηελ γλψζε ηνπ Θενχ θαη ησλ θηηζκάησλ ε νπνία νδήγεζε ζηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ζενινγίαο θαη επηζηήκεο

Δπίζεο ε κεγάιε δηαθνξά ε νπνία δείρλεη ηνλ ηξφπν ηεο ζενινγίαο βξίζθεηαη θαη ζηελ δηαθνξά

κεηαμχ ζρνιαζηηθήο θαη εζπραζηηθήο ζενινγίαο Πηελ Γχζε αλαπηχρζεθε ν ζρνιαζηηθηζκφο σο

πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο φισλ ησλ κπζηεξίσλ ηεο πίζηεσο κε ηελ ινγηθή ( Άλζεικνο Θαληεξβνπξίαο

Θσκάο Αθηλάηεο) ελψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία επηθξαηεί ν εζπραζκφο δειαδή ε θάζαξζε ηεο θαξδηάο

θαη ν θσηηζκφο ηνπ λνπ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεο ηνπ Θενχ Ν δηάινγνο κεηαμχ ηνπ αγίνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά θαη ηνπ ζρνιαζηηθνχ θαη νπλίηε Βαξιαάκ είλαη ραξαθηεξηζηηθφο θαη δείρλεη ηελ

δηαθνξά

Ππλέπεηα φισλ ησλ αλσηέξσ είλαη φηη ζηνλ Ξαπηζκφ έρνπκε απφθιηζε απφ ηελ Νξζφδνμε

Δθθιεζηνινγία Δλψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηελ ζέσζε πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ

θνηλσλία κε ηνλ Θεφ δηα ηεο νξάζεσο ηνπ αθηίζηνπ Φσηφο νπφηε νη ζενχκελνη ζπλέξρνληαη ζε

Νηθνπκεληθή Πχλνδν θαη νξηνζεηνχλ αζθαιψο ηελ απνθαιππηηθή αιήζεηα ζε πεξηπηψζεη ζπγρχζεσο ελ

ηνχηνηο ζηνλ Ξαπηζκφ δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηνλ ζεζκφ ηνπ Ξάπα ν νπνίνο Ξάπαο ππέξθεηηαη αθφκε

θαη απφ απηέο ηηο Νηθνπκεληθέο Ππλφδνπο Πχκθσλα κε ηελ ιαηηληθή ζενινγία laquoε απζεληία ηεο

Δθθιεζίαο ππάξρεη ηφηε κφλνλ φηαλ ζηεξίδεηαη θαη ελαξκνλίδεηαη κε ηελ ζέιεζε ηνπ πάπα Πε αληίζεηε

πεξίπησζε εθκεδελίδεηαηraquo Νη Νηθνπκεληθέο Πχλνδνη ζεσξνχληαη σο laquoζπλέδξηα ηνπ Σξηζηηαληζκνχ πνπ

ζπγθαινχληαη ππφ ηελ απζεληία θαη ηελ εμνπζία θαη ηελ πξνεδξία ηνπ Ξάπαraquo Αξθεί λα βγεη ν Ξάπαο

απφ ηελ αίζνπζα ηεο Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ νπφηε απηή παχεη λα έρεη θχξνο Ν επίζθνπνο Καξέ

έγξαςε laquoζα ήηαλ πην αθξηβείο νη ξσκαηνθαζνιηθνί αλ εθθσλψληαο ην Ξηζηεχσ έιεγαλ laquoθαη εηο έλα

Ξάπαλraquo παξά λα ιέγνπλ laquoθαη εηο κίαλΔθθιεζίαλraquo

Δπίζεο laquoε ζεκαζία θαη ν ξφινο ησλ Δπηζθφπσλ κέζα ζηελ ξσκατθή Δθθιεζία δελ είλαη παξά απιή

εθπξνζψπεζε ηεο παπηθήο εμνπζίαο ζηελ νπνία θαη νη ίδηνη νη Δπίζθνπνη ππνηάζζνληαη σο νη απινί

πηζηνίraquo Πηελ παπηθή εθθιεζηνινγία νπζηαζηηθά ππνζηεξίδεηαη φηη laquoε απνζηνιηθή εμνπζία εμέιηπε κε

ηνπο απνζηφινπο θαη δελ κεηαδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπο επηζθφπνπο Κνλάρα ε παπηθή εμνπζία ηνπ

Ξέηξνπ ππφ ηελ νπνία βξηζθφηαλ φινη νη άιινη κεηαδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπ πέηξνπ δειαδή ζηνπο

Ξάπεοraquo Κέζα ζ απηήλ ηελ πξννπηηθή ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ παπηθή laquoΔθθιεζίαraquo φηη φιεο νη Δθθιεζίεο

ηεο Αλαηνιήο είλαη δητζηάκελεο θαη έρνπλ ειιείςεηο θαη θαηά νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη ζε θνηλσλία θαη

βέβαηα θαη νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη σο αδειθάο Δθθιεζίαο επεηδή απηή απηνζεσξείηαη σο κεηέξα

Δθθιεζία θαη εκάο καο ζεσξνχλ ζπγαηέξαο Δθθιεζίαο

Ρν Βαηηθαλφ είλαη θξάηνο θαη ν εθάζηνηε Ξάπαο είλαη ν εγέηεο ηνπ Θξάηνπο ηνπ Βαηηθαλνχ

Ξξφθεηηαη γηα κηα αλζξσπνθεληξηθή νξγάλσζε γηα κηα εθθνζκίθεπζε θαη κάιηζηα ζεζκνπνηεκέλε

εθθνζκίθεπζε Ρν Θξάηνο ηνπ Βαηηθαλνχ ηδξχζεθε ην 755 απφ ηνλ Ξηπίλν ηνλ Βξαρχ παηέξα ηνπ

ζενινγηθή θαη ιεηηνπξγηθή ζεκαζία ζηελ ηέρλε Γη‟ απηφ νη δσγξάθνη ηεο αθέζεθαλ εληειψο

ειεχζεξνη θαη αζχδνηνη λα θάλνπλ φηη ζέινπλ Φζάζαλε ζην θαηάληεκα λα δσγξαθίδνπλ ηνπο

αγγέινπο ην Σξηζηφ ηελ Ξαλαγία θαη ηνπο αγίνπο έρνληαο σο πξφηππα θπζηθά κνληέια ή θαη ηηο

εξσκέλεο ηνπο (Filipo Lipp (1406-1469) ν Οαθαήι (1483-1520) ν Rubens (1577-1640) Δπίζεο

ν Κηραήι Άγγεινο θαη άιινη ηηλέο δσγξάθηζαλ θάησ απφ ηηο επηδξάζεηο ηνπ νκνθπινθηιηθνχ

πάζνπο ηνπο (πξβι εηθνλνγξαθίεο Θαπέιαο Πημηίλαο)

―Ζ εθθνζκίθεπζε ηνπ Ξαπηζκνχ Κε ηελ εηζαγσγή ρνξψλ κνπζηθψλ νξγάλσλ κνπζηθψλ

εθδειψζεσλ θιπ

―Ζ λεζηεία Νη λεζηείεο ησλ Ξαπηθψλ είλαη ειαθξφηεξεο ησλ λεζηεηψλ ησλ Νξζνδφμσλ

Ξαιηφηεξα απαγφξεπαλ κφλν ην θξέαο Ρψξα φκσο έρνπλ θαηαξγήζεη θαη απηή ηελ απαγφξεπζε

―Θαηάξγεζε ηεξψλ θαλφλσλ Ρν Βαηηθαλφ πξν πνιινχ απέξξηςε ηνπο πεξηζζφηεξνπο

ηεξνχο θαλφλεο ησλ Νηθνπκεληθψλ Ππλφδσλ θαη εκφξθσζε δηθφ ηνπ Θαλνληθφ Γίθαην γηα λα

πνξεπζεί ειεχζεξν ηελ νδφ ηελ άγνπζα ζε θάζε είδνπο θαηλνηνκίεο

―πνηίκεζε ησλ δνγκαηηθψλ δηαθνξψλ θαη ηεο κνλαδηθφηεηαο ηεο Σξηζηηαληθήο

Ξίζηεσο Νη ζχγρξνλνη παπηθνί ζενιφγνη πξνο εμππεξέηεζε ηεο θηινελσηηθήο πνιηηηθήο ηνπ

Βαηηθαλνχ πνπ απνξξέεη απφ ην θίλεκα ηεο παγθνζκηνπνηήζεσο πνπ πξνσζνχλ νη ηζρπξνί ηεο

γεο θαη φρη απφ ηελ αλάγθε ελψζεσο ηνπ θφζκνπ ελ Σξηζηψ ραξαθηεξίδνπλ σο αλχπαξθηεο ηηο

πεξηζζφηεξεο ησλ δνγκαηηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ Νξζνδνμίαο θαη Ξαπηζκνχ Ρηο ζεσξνχλ απιψο

σο ζενινγνχκελα δεηήκαηα ή σο λφκηκεο εθθξάζεηο ηεο ηδίαο πίζηεσο πνπ εκπινπηίδνπλ ηε

ρξηζηηαληθή παξάδνζε Ππγθαινχλ ζπλερψο παλζξεζθεηαθά ζπλέδξηα ζηα νπνία ηνλίδεηαη φηη φιεο

νη ζξεζθείεο ιαηξεχνπλ ηνλ ίδην Θεφ ε θαζεκηά κε ηνλ δηθφ ηεο ηξφπν θαη πξνζπαζνχλ λα

επηηχρνπλ κία παγθφζκηα δηαζξεζθεηαθή έλσζε κε αξρεγφ ηνλ πάπα Γη‟ απηνχο πξσηαξρηθφ ξφιν

έρνπλ νη πνιηηηθνί ζρεδηαζκνί θαη νη εγθφζκηεο ζθνπηκφηεηεο ηεο Λέαο Ράμεσο Θαη πξνζπαζνχλ

λα δηαζψζνπλ ην ρακέλν θχξνο ηνπο θαη ηελ κεησκέλε επηξξνή ηνπο πξνζρσξψληαο ζ‟ απηή ηε

Λέα Ράμε Γπζηπρψο ε πξαθηηθή απηή ησλ Ξαπηθψλ φπσο θαη αλάινγεο ηάζεηο ησλ Αγγιηθαλψλ

θαη Ξξνηεζηαληψλ αξρίδνπλ λα πηνζεηνχληαη θαη απφ εκάο ηνπο Νξζνδφμνπο

―Ζ δηδαζθαιία πεξί ηεο θιεξνλνκήζεσο ηεο ελνρήο ηνπ πξνπαηνξηθνχ ακαξηήκαηνο

Θαηά ηελ νξζφδνμε δηδαζθαιία θιεξνλνκνχκε αλαπφθεπθηα ηελ ακαξησιή θαηάζηαζε πνπ

πξνέθπςε απφ ην πξνπαηνξηθφ ακάξηεκα φρη φκσο ηελ ελνρή αθνχ δελ ήηαλ δηθφ καο πηαίζκα

―Ζ δηδαζθαιία πεξί ηνπ απνιχηνπ πξννξηζκνχ Έρεη ηηο αξρέο ηεο ζην ρψξν ηεο Γπηηθήο

(εθθιεζίαο) αλ θαη δελ θαηέζηε επίζεκν δφγκα ηνπ Ξαπηζκνχ Ρελ παξνπζίαζε πξψηα ν

Απγνπζηίλνο ηελ πεξηέγξαςε ν Θσκάο Αθηλάηεο θαη κεηά πέξαζε ζην ρψξν ηνπ Ξξνηεζηαληηζκνχ

αλαδεηθλπφκελε ζε βαζηθφ δφγκα ηνπ Θαη‟ απηήλ φινη νη άλζξσπνη είλαη ακαξησινί απφ ηε θχζε

ηνπο θαη αλεπίδεθηνη πξνφδνπ κσο ν Θεφο εθιέγεη κεξηθνχο απ‟ απηνχο θαη ηνπο ζψδεη

ζχκθσλα κε ηηο αλεμεξεχλεηεο βνπιέο ηνπ Ζ δηδαζθαιία πεξί απνιχηνπ πξννξηζκνχ πνπ φπσο

είδακε έρεη ηελ αξρή ηεο ζηα ζπγγξάκκαηα παπηθψλ ζενιφγσλ είλαη laquoε κεγαιχηεξε ζενινγηθή

ξαηζηζηηθή αληίιεςε φισλ ησλ επνρψλraquo (Ηεξφζενο Βιάρνο επίζθνπνο Λαππάθηνπ) θαη laquoε ζεσξία

θαηά ηελ νπνία laquoε δηθαηνζχλε γίλεηαη βαλαπζφηεηα θαη ε ράξε θαηαληά απζαηξεζίαraquo (Κάξηνο

Κπέγδνο θαζεγεηήο Θενινγηθήο Πρνιήο Αζελψλ)

― Ξεξί ηεο άθηηζηνπ νπζίαο θαη ησλ άθηηζησλ ελεξγεηψλ ηνπ Θενχ Ζ βαζηθή δηαθνξά

κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ επξίζθεηαη ζηελ ηαχηηζε ππφ ηνπ Ξαπηζκνχ

ηεο άθηηζηνπ νπζίαο θαη ησλ άθηηζησλ ελεξγεηψλ ηνπ Θενχ θαη επηπιένλ ζην φηη απνδίδεη θηηζηέο

ελέξγεηεο ζηνλ Θεφ Θηηζηέο ελέξγεηεο φκσο έρνπλ κφλν ηα θηίζκαηα Έηζη ην άθηηζην θσο ηεο

Κεηακνξθψζεσο ηνπ Θπξίνπ καο νη Ξαπηθνί ην ζεσξνχλ θηηζηφ

―Ζ δηαθνξά κεηαμχ εζπραζηηθήο θαη ζρνιαζηηθήο ζενινγίαο Πηελ Γχζε αλαπηχρζεθε

ν ζρνιαζηηθηζκφο σο πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο φισλ ησλ κπζηεξίσλ ηεο πίζηεσο κε ηελ ινγηθή

ελψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία επηθξαηεί ν εζπραζκφο δειαδή ε θάζαξζε ηεο θαξδηάο θαη ν

θσηηζκφο ηνπ λνπ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεσο ηνπ Θενχ

―Ζ άπνςε πεξί ηεο εληαίαο κεζνδνινγίαο γηα ηελ γλψζε ηνπ Θενχ θαη ησλ

θηηζκάησλ ε νπνία νδήγεζε ζηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ζενινγίαο θαη επηζηήκεο Ζ

ζενινγία είλαη επηζηήκε θαη κάιηζηα ζεηηθή δηφηη έρεη γλσζηηθφ αληηθείκελν ην Θεφ θαη

ρξεζηκνπνηεί επηζηεκνληθή κέζνδν Έρεη ηελ παξαηήξεζε-ζέαζε ησλ αθηίζησλ ελεξγεηψλ ηνπ

Θενχ θαη ρξεζηκνπνηεί ην πείξακα αθνχ ππάξρεη δπλαηφηεηα επαλαιήςεσο ηεο εκπεηξίαο ηεο

ζεψζεσο πνπ έρνπλ νη επηζηήκνλεο ηεο πίζηεσο νη άγηνη Θενινγία θαη επηζηήκε δελ

ζπγθξνχνληαη γηαηί έρνπλ δηαθνξεηηθφ γλσζηηθφ αληηθείκελν θαη δηαθνξεηηθά πεδία έξεπλαο Ζ

επηζηήκε απαληά ζην πσο θαη ε ζενινγία ζην γηαηί Πηελ Νξζνδνμία ε έξεπλα ηνπ αθηίζηνπ Θενχ

γίλεηαη απφ ηε ζενινγία ελψ ε έξεπλα ηεο θηίζεσο γίλεηαη απφ ηελ επηζηήκε Ζ γλψζε ηνπ Θενχ

είλαη ππεξθπζηθή θαη πξαγκαηνπνηείηαη κε ηε θάζαξζε ηεο θαξδηάο (Ταικ 5012) ελψ ε γλψζε

ηνπ θφζκνπ είλαη θπζηθή θαη πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα

―Νη ιεηηνπξγηθέο θαηλνηνκίεο γεληθά ζε φια ηα κπζηήξηα ηεο Δθθιεζίαο Θέζπηζε ηηο

πνιιέο ζείεο ιεηηνπξγίεο ζηελ ίδηα αγία Ρξάπεδα θαη ηελ ίδηα κέξα Δηζήγαγε λέεο ηειεηέο θαη

ενξηέο φπσο ηελ ενξηή ηεο αγίαο δσξεάο θαη ηεο ηεξάο θαξδίαο ηνπ Ηεζνχ Θαηάξγεζε ηελ

επίθιεζε θαηά ηνλ θαζαγηαζκφ ησλ ηηκίσλ δψξσλ θαη αξθέζζεθε ζηνπο ηδξπηηθνχο ιφγνπο ηνπ

Σξηζηνχ δηα ην κπζηήξην ηεο ζείαο επραξηζηίαο Θαηάξγεζε επίζεο ηηο κλήκεο αξθεηψλ αγίσλ

―Ρν ζεκείν ηνπ Πηαπξνχ Θαη απηφ ην άιιαμαλ νη Ξαπηθνί Δλψ εκείο νη Νξζφδνμνη

ελψλνπκε ηα ηξία δάρηπια πνπ ζπκβνιίδνπλ ηελ Αγία Ρξηάδα θαη ηα δχν δηπισκέλα ηελ ζεία θαη

αλζξψπηλε θχζε ηνπ Σξηζηνχ απηνί ην θάλνπλ κε φιε ηελ παιάκε θαη εμ αξηζηεξψλ πξνο ηα

δεμηά

―Ζ ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο

απνθαιππηηθήο αιήζεηαο Κε ηε ζεσξία απηή ζέινπλ λα δηθαηνινγήζνπλ ηα δφγκαηά ηνπο πνπ

ζεζπίζζεθαλ πνιχ αξγφηεξα θαη πνπ δελ ππήξραλ ζηελ αξραία αδηαίξεηε Δθθιεζία

ΚΔΙΔΡΗΝΠ ΑΞ ΒΑΓΟΑΣΑΛΖΠ

ΑΟΣΗΚΑΛΓΟΗΡΖΠ

Νπζία θαη Δλέξγεηα ηνπ Θενχ

ΚΖΡΟΝΞΝΙΗΡΖΠ

ΛΑΞΑΘΡΝ ΘΑΗ ΑΓΗΝ ΒΙΑΠΗΝ θ ΗΔΟΝΘΔΝΠ

ΒΑΠΗΘΑ ΠΖΚΔΗΑ ΓΗΑΦΝΟΑΠ ΚΔΡΑΜ ΝΟΘΝΓΝΜΝ ΔΘΘΙΖΠΗΑΠ ΘΑΗ ΞΑΞΗΠΚΝ

Νη Δπίζθνπνη ηεο Ξαιαηάο Οψκεο παξά ηηο κηθξέο θαη κε νπζηαζηηθέο δηαθνξέο είραλ πάληνηε

θνηλσλία κε ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Λέαο Οψκεο θαη ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Αλαηνιήο κέρξη ην 1009-1014

φηαλ γηα πξψηε θνξά θαηέιαβαλ ην ζξφλν ηεο Ξαιαηάο Οψκεο νη Φξάγθνη Δπίζθνπνη Κέρξη ην 1009 νη

Ξάπαο ηεο Οψκεο θαη νη Ξαηξηάξρεο ηεο Θσλζηαληηλνχπνιεο ήζαλ ελσκέλνη ζηνλ θνηλφ αγψλα ελαληίνλ

ησλ Φξάγθσλ Ζγεκφλσλ θαη επηζθφπσλ αιιά θαη ησλ θαηά θαηξνχο αηξεηηθψλ

Νη Φξάγθνη ζηελ Πχλνδν ηεο Φξαγθθνχξηεο ην 794 θαηεδίθαζαλ ηηο απνθάζεηο ηεο Ε Νηθνπκεληθήο

Ππλφδνπ θαη ηελ ηηκεηηθή πξνζθχλεζε ησλ ηεξψλ εηθφλσλ Δπίζεο ην 809 νη Φξάγθνη εηζήγαγαλ ζην

Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque ηελ δηδαζθαιία δειαδή πεξί εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο εθ

ηνπ Ξαηξφο θαη εθ ηνπ ηνχ Απηήλ ηελ εηζαγσγή θαηεδίθαζε ηφηε θαη ν Νξζφδνμνο Ξάπαο Οψκεο Πηελ

Πχλνδν ηεο Θσλζηαληηλνππφιεσο επί Κεγάινπ Φσηίνπ ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ θαη εθπξφζσπνη ηνπ

Νξζφδνμνπ Ξάπα Οψκεο θαηεδίθαζαλ φζνπο είραλ θαηαδηθάζεη ηηο απνθάζεηο ηεο Ε Νηθνπκεληθήο

Ππλφδνπ θαη φζνπο πξνζέζεζαλ ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque κσο γηα πξψηε θνξά ν Ξάπαο

Πέξγηνο ν Γ ην 1009 ζηελ ελζξνληζηήξηα επηζηνιή ηνπ πξνζέζεζε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque

θαη ν Ξάπαο Βελέδηθηνο ν Ζ εηζήγαγε ην Ξηζηεχσ κε ην Filioque ζηελ ιαηξεία ηεο Δθθιεζίαο νπφηε ν

Ξάπαο δηεγξάθε απφ ηα δίπηπρα ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο

Ζ βαζηθή δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ βξίζθεηαη ζηελ δηδαζθαιία

πεξί ηεο αθηίζηνπ νπζίαο θαη ηεο αθηίζηνπ ελεξγείαο ηνπ Θενχ Δλψ νη Νξζφδνμνη πηζηεχνπκε φηη ν Θεφο

έρεη άθηηζηε νπζία θαη άθηηζηε ελέξγεηα θαη φηη ν Θεφο έξρεηαη ζε θνηλσλία κε ηελ θηίζε θαη ηνλ

άλζξσπν κε ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ ελ ηνχηνηο νη Ξαπηθνί πηζηεχνπλ φηη ζηνλ Θεφ ε άθηηζηε νπζία

ηαπηίδεηαη κε ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ (actus purus) θαη φηη ν Θεφο επηθνηλσλεί κε ηελ θχζε θαη ηνλ

άλζξσπν δηα ησλ θηηζηψλ ελεξγεηψλ Ρνπ δειαδή ηζρπξίδνληαη φηη ζηνλ Θεφ ππάξρνπλ θαη θηηζηέο

ελέξγεηεο Νπφηε ε Σάξε ηνπ Θενχ δηα ηεο νπνίαο αγηάδεηαη ν άλζξσπνο ζεσξείηε σο θηηζηή ελέξγεηα

Αιιά έηζη δελ κπνξεί λα αγηαζζεί

Απφ απηήλ ηελ βαζηθή δηδαζθαιία πξνέξρεηαη ε δηδαζθαιία πεξί εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο

θη εθ ηνπ ηνχ ην θαζαξηήξην πχξ ην πξσηείν ηνπ Ξάπα θιπ

Δθηφο απφ ηελ ζεκειηψδε δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ ζην ζέκα ηεο

νπζίαο θαη ελέξγεηαο ηνπ Θενχ ππάξρνπλ άιιεο κεγάιεο δηαθνξέο πνπ έγηλαλ θαηά θαηξνχο

αληηθείκελα ζενινγηθψλ δηαιφγσλ ήηνη

1) Ρν Filioque φηη ην Άγηνλ Ξλεχκα εθπνξεχεηαη απφ ηνλ Ξαηέξα θαη ηνλ ηφ κε απνηέιεζκα λα

κεηψλεηαη ε κνλαξρία ηνπ Ξαηξφο λα θαηαξγείηαη ε ηέιεηα ηζφηεηα ησλ πξνζψπσλ ηεο Αγίαο

Ρξηάδνο λα κεηψλεηαη ν ηφο θαηά ηελ ηδηνφηεηά Ρνπ λα γελλά εάλ ππάξρεη ελφηεηα κεηαμχ

Ξαηξφο θαη ηχ λα ππνηηκάηαη ην Άγηνλ Ξλεχκα σο κε ηζνδχλακν θαη νκφδνμν κε ηα άιια

πξφζσπα ηεο Αγίαο Ρξηάδνο αθνχ παξνπζηάδεηαη σζεί πξφζσπν ζηείξν

2) Ζ ρξεζηκνπνίεζε αδχκνπ άξηνπ ζηελ Θεία Δπραξηζηία πνπ παξαβαίλεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν

ν Σξηζηφο εηέιεζε ην κπζηηθφ δείπλν

3) Ν θαζαγηαζκφο ησλ ηηκίσλ δψξσλ πνπ γίλεηαη φρη κεηελ επίθιεζε αιιά κε ηελ απαγγειία

ησλ ηδξπηηθψλ ιφγσλ ηνπ Σξηζηνχ ιάβεηε θάγεηε πίεηε εμ απηνχ πάληεο

4) Ζ ζεσξία φηη ε ζηαπξηθή ζπζία ηνπ Σξηζηνχ εμηιέσζε ηελ ζεία δηθαηνζχλε πνπ παξνπζηάδεη

ηνλ Θεφ Ξαηέξα σο θενπδάξρε θαη παξαζεσξεί ηελ Αλάζηαζε

5) Ζ ζεσξία πεξί laquoαμηνκηζζίαοraquo ηνπ Σξηζηνχ πνπ ηελ δηαρεηξίδεηαη ν Ξάπαο θαη ε

laquoππεξπεξηζζεχνπζαraquo ράξε ησλ αγίσλ

6) Ν ρσξηζκφο θαη ε δηάζπαζε κεηαμχ ησλ κπζηεξίσλ Βαπηίζκαηνο Σξίζκαηνο θαη Θείαο

Δπραξηζηίαο

7) Ζ δηδαζθαιία πεξί ηεο θιεξνλνκήζεσο ηεο ελνρήο ηνπ πξνπαηνξηθνχ ακαξηήκαηνο

8) Νη ιεηηνπξγηθέο θαηλνηνκίεο ζε φια ηα κπζηήξηα ηεο Δθθιεζίαο (Βάπηηζκα Σξίζκα Ηεξνζχλε

Δμνκνιφγεζε Γάκνο Δπρέιαηνλ)

9) Ζ κε κεηάιεςε ησλ ιατθψλ απφ ην laquoΑίκαraquo ηνπ Σξηζηνχ

10) Ρν Ξξσηείν ηνπ Ξάπα θαηά ην νπνίν ν Ξάπαο είλαη ν laquoepiscopus episcorum θαη ε πεγή ηεο

ηεξαηηθήο θαη εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο είλαη ε αιάζεηνο θεθαιή θαη ν Θαζεγεκψλ ηεο

Δθθιεζίαο θπβεξλψλ απηήλ κνλαξρηθψο σο ηνπνηεξεηήο ηνπ Σξηζηνχ επί ηεο γεοraquo(Η Θαξκίξεο)

Κε απηήλ ηελ έλλνηα ν Ξάπαο ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ δηάδνρν ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ ζηνλ νπνίν

ππνηάζζνληαη νη άιινη Απφζηνινη αθφκε θαη ν Απφζηνινο Ξαχινο

11) Ζ κε χπαξμε ζπιιεηηνπξγίαο θαηά ηηο ιαηξεπηηθέο πξάμεηο ην αιάζεην ηνπ Ξάπα

12) Ρν δφγκα ηεο αζπίινπ ζπιιήςεσο ηεο Θενηφθνπ θαη γεληθά ε καξηνιαηξεία θαηά ηελ νπνία

ε Ξαλαγία αλπςψλεηαη ζηελ Ρξηαδηθή ζεφηεηα θαη κάιηζηα γίλεηαη ιφγνο θαη γηα ηελ Αγία

Ρεηξάδα

13) Νη ζεσξίεο ηεο analogia entis θαη analogia fidei πνπ πηθξάηεζαλ ζηνλ δπηηθφ ρψξν

14) Ζ ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο απνθαιππηηθήο

αιήζεηαο

15) Ζ δηδαζθαιία πεξί ηνπ απφιπηνπ πξννξηζκνχ

16) Ζ άπνςε πεξί ηεο εληαίαο κεζνδνινγίαο γηα ηελ γλψζε ηνπ Θενχ θαη ησλ θηηζκάησλ ε νπνία νδήγεζε ζηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ζενινγίαο θαη επηζηήκεο

Δπίζεο ε κεγάιε δηαθνξά ε νπνία δείρλεη ηνλ ηξφπν ηεο ζενινγίαο βξίζθεηαη θαη ζηελ δηαθνξά

κεηαμχ ζρνιαζηηθήο θαη εζπραζηηθήο ζενινγίαο Πηελ Γχζε αλαπηχρζεθε ν ζρνιαζηηθηζκφο σο

πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο φισλ ησλ κπζηεξίσλ ηεο πίζηεσο κε ηελ ινγηθή ( Άλζεικνο Θαληεξβνπξίαο

Θσκάο Αθηλάηεο) ελψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία επηθξαηεί ν εζπραζκφο δειαδή ε θάζαξζε ηεο θαξδηάο

θαη ν θσηηζκφο ηνπ λνπ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεο ηνπ Θενχ Ν δηάινγνο κεηαμχ ηνπ αγίνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά θαη ηνπ ζρνιαζηηθνχ θαη νπλίηε Βαξιαάκ είλαη ραξαθηεξηζηηθφο θαη δείρλεη ηελ

δηαθνξά

Ππλέπεηα φισλ ησλ αλσηέξσ είλαη φηη ζηνλ Ξαπηζκφ έρνπκε απφθιηζε απφ ηελ Νξζφδνμε

Δθθιεζηνινγία Δλψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηελ ζέσζε πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ

θνηλσλία κε ηνλ Θεφ δηα ηεο νξάζεσο ηνπ αθηίζηνπ Φσηφο νπφηε νη ζενχκελνη ζπλέξρνληαη ζε

Νηθνπκεληθή Πχλνδν θαη νξηνζεηνχλ αζθαιψο ηελ απνθαιππηηθή αιήζεηα ζε πεξηπηψζεη ζπγρχζεσο ελ

ηνχηνηο ζηνλ Ξαπηζκφ δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηνλ ζεζκφ ηνπ Ξάπα ν νπνίνο Ξάπαο ππέξθεηηαη αθφκε

θαη απφ απηέο ηηο Νηθνπκεληθέο Ππλφδνπο Πχκθσλα κε ηελ ιαηηληθή ζενινγία laquoε απζεληία ηεο

Δθθιεζίαο ππάξρεη ηφηε κφλνλ φηαλ ζηεξίδεηαη θαη ελαξκνλίδεηαη κε ηελ ζέιεζε ηνπ πάπα Πε αληίζεηε

πεξίπησζε εθκεδελίδεηαηraquo Νη Νηθνπκεληθέο Πχλνδνη ζεσξνχληαη σο laquoζπλέδξηα ηνπ Σξηζηηαληζκνχ πνπ

ζπγθαινχληαη ππφ ηελ απζεληία θαη ηελ εμνπζία θαη ηελ πξνεδξία ηνπ Ξάπαraquo Αξθεί λα βγεη ν Ξάπαο

απφ ηελ αίζνπζα ηεο Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ νπφηε απηή παχεη λα έρεη θχξνο Ν επίζθνπνο Καξέ

έγξαςε laquoζα ήηαλ πην αθξηβείο νη ξσκαηνθαζνιηθνί αλ εθθσλψληαο ην Ξηζηεχσ έιεγαλ laquoθαη εηο έλα

Ξάπαλraquo παξά λα ιέγνπλ laquoθαη εηο κίαλΔθθιεζίαλraquo

Δπίζεο laquoε ζεκαζία θαη ν ξφινο ησλ Δπηζθφπσλ κέζα ζηελ ξσκατθή Δθθιεζία δελ είλαη παξά απιή

εθπξνζψπεζε ηεο παπηθήο εμνπζίαο ζηελ νπνία θαη νη ίδηνη νη Δπίζθνπνη ππνηάζζνληαη σο νη απινί

πηζηνίraquo Πηελ παπηθή εθθιεζηνινγία νπζηαζηηθά ππνζηεξίδεηαη φηη laquoε απνζηνιηθή εμνπζία εμέιηπε κε

ηνπο απνζηφινπο θαη δελ κεηαδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπο επηζθφπνπο Κνλάρα ε παπηθή εμνπζία ηνπ

Ξέηξνπ ππφ ηελ νπνία βξηζθφηαλ φινη νη άιινη κεηαδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπ πέηξνπ δειαδή ζηνπο

Ξάπεοraquo Κέζα ζ απηήλ ηελ πξννπηηθή ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ παπηθή laquoΔθθιεζίαraquo φηη φιεο νη Δθθιεζίεο

ηεο Αλαηνιήο είλαη δητζηάκελεο θαη έρνπλ ειιείςεηο θαη θαηά νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη ζε θνηλσλία θαη

βέβαηα θαη νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη σο αδειθάο Δθθιεζίαο επεηδή απηή απηνζεσξείηαη σο κεηέξα

Δθθιεζία θαη εκάο καο ζεσξνχλ ζπγαηέξαο Δθθιεζίαο

Ρν Βαηηθαλφ είλαη θξάηνο θαη ν εθάζηνηε Ξάπαο είλαη ν εγέηεο ηνπ Θξάηνπο ηνπ Βαηηθαλνχ

Ξξφθεηηαη γηα κηα αλζξσπνθεληξηθή νξγάλσζε γηα κηα εθθνζκίθεπζε θαη κάιηζηα ζεζκνπνηεκέλε

εθθνζκίθεπζε Ρν Θξάηνο ηνπ Βαηηθαλνχ ηδξχζεθε ην 755 απφ ηνλ Ξηπίλν ηνλ Βξαρχ παηέξα ηνπ

Θενχ θαη ρξεζηκνπνηεί ην πείξακα αθνχ ππάξρεη δπλαηφηεηα επαλαιήςεσο ηεο εκπεηξίαο ηεο

ζεψζεσο πνπ έρνπλ νη επηζηήκνλεο ηεο πίζηεσο νη άγηνη Θενινγία θαη επηζηήκε δελ

ζπγθξνχνληαη γηαηί έρνπλ δηαθνξεηηθφ γλσζηηθφ αληηθείκελν θαη δηαθνξεηηθά πεδία έξεπλαο Ζ

επηζηήκε απαληά ζην πσο θαη ε ζενινγία ζην γηαηί Πηελ Νξζνδνμία ε έξεπλα ηνπ αθηίζηνπ Θενχ

γίλεηαη απφ ηε ζενινγία ελψ ε έξεπλα ηεο θηίζεσο γίλεηαη απφ ηελ επηζηήκε Ζ γλψζε ηνπ Θενχ

είλαη ππεξθπζηθή θαη πξαγκαηνπνηείηαη κε ηε θάζαξζε ηεο θαξδηάο (Ταικ 5012) ελψ ε γλψζε

ηνπ θφζκνπ είλαη θπζηθή θαη πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα

―Νη ιεηηνπξγηθέο θαηλνηνκίεο γεληθά ζε φια ηα κπζηήξηα ηεο Δθθιεζίαο Θέζπηζε ηηο

πνιιέο ζείεο ιεηηνπξγίεο ζηελ ίδηα αγία Ρξάπεδα θαη ηελ ίδηα κέξα Δηζήγαγε λέεο ηειεηέο θαη

ενξηέο φπσο ηελ ενξηή ηεο αγίαο δσξεάο θαη ηεο ηεξάο θαξδίαο ηνπ Ηεζνχ Θαηάξγεζε ηελ

επίθιεζε θαηά ηνλ θαζαγηαζκφ ησλ ηηκίσλ δψξσλ θαη αξθέζζεθε ζηνπο ηδξπηηθνχο ιφγνπο ηνπ

Σξηζηνχ δηα ην κπζηήξην ηεο ζείαο επραξηζηίαο Θαηάξγεζε επίζεο ηηο κλήκεο αξθεηψλ αγίσλ

―Ρν ζεκείν ηνπ Πηαπξνχ Θαη απηφ ην άιιαμαλ νη Ξαπηθνί Δλψ εκείο νη Νξζφδνμνη

ελψλνπκε ηα ηξία δάρηπια πνπ ζπκβνιίδνπλ ηελ Αγία Ρξηάδα θαη ηα δχν δηπισκέλα ηελ ζεία θαη

αλζξψπηλε θχζε ηνπ Σξηζηνχ απηνί ην θάλνπλ κε φιε ηελ παιάκε θαη εμ αξηζηεξψλ πξνο ηα

δεμηά

―Ζ ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο

απνθαιππηηθήο αιήζεηαο Κε ηε ζεσξία απηή ζέινπλ λα δηθαηνινγήζνπλ ηα δφγκαηά ηνπο πνπ

ζεζπίζζεθαλ πνιχ αξγφηεξα θαη πνπ δελ ππήξραλ ζηελ αξραία αδηαίξεηε Δθθιεζία

ΚΔΙΔΡΗΝΠ ΑΞ ΒΑΓΟΑΣΑΛΖΠ

ΑΟΣΗΚΑΛΓΟΗΡΖΠ

Νπζία θαη Δλέξγεηα ηνπ Θενχ

ΚΖΡΟΝΞΝΙΗΡΖΠ

ΛΑΞΑΘΡΝ ΘΑΗ ΑΓΗΝ ΒΙΑΠΗΝ θ ΗΔΟΝΘΔΝΠ

ΒΑΠΗΘΑ ΠΖΚΔΗΑ ΓΗΑΦΝΟΑΠ ΚΔΡΑΜ ΝΟΘΝΓΝΜΝ ΔΘΘΙΖΠΗΑΠ ΘΑΗ ΞΑΞΗΠΚΝ

Νη Δπίζθνπνη ηεο Ξαιαηάο Οψκεο παξά ηηο κηθξέο θαη κε νπζηαζηηθέο δηαθνξέο είραλ πάληνηε

θνηλσλία κε ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Λέαο Οψκεο θαη ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Αλαηνιήο κέρξη ην 1009-1014

φηαλ γηα πξψηε θνξά θαηέιαβαλ ην ζξφλν ηεο Ξαιαηάο Οψκεο νη Φξάγθνη Δπίζθνπνη Κέρξη ην 1009 νη

Ξάπαο ηεο Οψκεο θαη νη Ξαηξηάξρεο ηεο Θσλζηαληηλνχπνιεο ήζαλ ελσκέλνη ζηνλ θνηλφ αγψλα ελαληίνλ

ησλ Φξάγθσλ Ζγεκφλσλ θαη επηζθφπσλ αιιά θαη ησλ θαηά θαηξνχο αηξεηηθψλ

Νη Φξάγθνη ζηελ Πχλνδν ηεο Φξαγθθνχξηεο ην 794 θαηεδίθαζαλ ηηο απνθάζεηο ηεο Ε Νηθνπκεληθήο

Ππλφδνπ θαη ηελ ηηκεηηθή πξνζθχλεζε ησλ ηεξψλ εηθφλσλ Δπίζεο ην 809 νη Φξάγθνη εηζήγαγαλ ζην

Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque ηελ δηδαζθαιία δειαδή πεξί εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο εθ

ηνπ Ξαηξφο θαη εθ ηνπ ηνχ Απηήλ ηελ εηζαγσγή θαηεδίθαζε ηφηε θαη ν Νξζφδνμνο Ξάπαο Οψκεο Πηελ

Πχλνδν ηεο Θσλζηαληηλνππφιεσο επί Κεγάινπ Φσηίνπ ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ θαη εθπξφζσπνη ηνπ

Νξζφδνμνπ Ξάπα Οψκεο θαηεδίθαζαλ φζνπο είραλ θαηαδηθάζεη ηηο απνθάζεηο ηεο Ε Νηθνπκεληθήο

Ππλφδνπ θαη φζνπο πξνζέζεζαλ ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque κσο γηα πξψηε θνξά ν Ξάπαο

Πέξγηνο ν Γ ην 1009 ζηελ ελζξνληζηήξηα επηζηνιή ηνπ πξνζέζεζε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque

θαη ν Ξάπαο Βελέδηθηνο ν Ζ εηζήγαγε ην Ξηζηεχσ κε ην Filioque ζηελ ιαηξεία ηεο Δθθιεζίαο νπφηε ν

Ξάπαο δηεγξάθε απφ ηα δίπηπρα ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο

Ζ βαζηθή δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ βξίζθεηαη ζηελ δηδαζθαιία

πεξί ηεο αθηίζηνπ νπζίαο θαη ηεο αθηίζηνπ ελεξγείαο ηνπ Θενχ Δλψ νη Νξζφδνμνη πηζηεχνπκε φηη ν Θεφο

έρεη άθηηζηε νπζία θαη άθηηζηε ελέξγεηα θαη φηη ν Θεφο έξρεηαη ζε θνηλσλία κε ηελ θηίζε θαη ηνλ

άλζξσπν κε ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ ελ ηνχηνηο νη Ξαπηθνί πηζηεχνπλ φηη ζηνλ Θεφ ε άθηηζηε νπζία

ηαπηίδεηαη κε ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ (actus purus) θαη φηη ν Θεφο επηθνηλσλεί κε ηελ θχζε θαη ηνλ

άλζξσπν δηα ησλ θηηζηψλ ελεξγεηψλ Ρνπ δειαδή ηζρπξίδνληαη φηη ζηνλ Θεφ ππάξρνπλ θαη θηηζηέο

ελέξγεηεο Νπφηε ε Σάξε ηνπ Θενχ δηα ηεο νπνίαο αγηάδεηαη ν άλζξσπνο ζεσξείηε σο θηηζηή ελέξγεηα

Αιιά έηζη δελ κπνξεί λα αγηαζζεί

Απφ απηήλ ηελ βαζηθή δηδαζθαιία πξνέξρεηαη ε δηδαζθαιία πεξί εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο

θη εθ ηνπ ηνχ ην θαζαξηήξην πχξ ην πξσηείν ηνπ Ξάπα θιπ

Δθηφο απφ ηελ ζεκειηψδε δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ ζην ζέκα ηεο

νπζίαο θαη ελέξγεηαο ηνπ Θενχ ππάξρνπλ άιιεο κεγάιεο δηαθνξέο πνπ έγηλαλ θαηά θαηξνχο

αληηθείκελα ζενινγηθψλ δηαιφγσλ ήηνη

1) Ρν Filioque φηη ην Άγηνλ Ξλεχκα εθπνξεχεηαη απφ ηνλ Ξαηέξα θαη ηνλ ηφ κε απνηέιεζκα λα

κεηψλεηαη ε κνλαξρία ηνπ Ξαηξφο λα θαηαξγείηαη ε ηέιεηα ηζφηεηα ησλ πξνζψπσλ ηεο Αγίαο

Ρξηάδνο λα κεηψλεηαη ν ηφο θαηά ηελ ηδηνφηεηά Ρνπ λα γελλά εάλ ππάξρεη ελφηεηα κεηαμχ

Ξαηξφο θαη ηχ λα ππνηηκάηαη ην Άγηνλ Ξλεχκα σο κε ηζνδχλακν θαη νκφδνμν κε ηα άιια

πξφζσπα ηεο Αγίαο Ρξηάδνο αθνχ παξνπζηάδεηαη σζεί πξφζσπν ζηείξν

2) Ζ ρξεζηκνπνίεζε αδχκνπ άξηνπ ζηελ Θεία Δπραξηζηία πνπ παξαβαίλεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν

ν Σξηζηφο εηέιεζε ην κπζηηθφ δείπλν

3) Ν θαζαγηαζκφο ησλ ηηκίσλ δψξσλ πνπ γίλεηαη φρη κεηελ επίθιεζε αιιά κε ηελ απαγγειία

ησλ ηδξπηηθψλ ιφγσλ ηνπ Σξηζηνχ ιάβεηε θάγεηε πίεηε εμ απηνχ πάληεο

4) Ζ ζεσξία φηη ε ζηαπξηθή ζπζία ηνπ Σξηζηνχ εμηιέσζε ηελ ζεία δηθαηνζχλε πνπ παξνπζηάδεη

ηνλ Θεφ Ξαηέξα σο θενπδάξρε θαη παξαζεσξεί ηελ Αλάζηαζε

5) Ζ ζεσξία πεξί laquoαμηνκηζζίαοraquo ηνπ Σξηζηνχ πνπ ηελ δηαρεηξίδεηαη ν Ξάπαο θαη ε

laquoππεξπεξηζζεχνπζαraquo ράξε ησλ αγίσλ

6) Ν ρσξηζκφο θαη ε δηάζπαζε κεηαμχ ησλ κπζηεξίσλ Βαπηίζκαηνο Σξίζκαηνο θαη Θείαο

Δπραξηζηίαο

7) Ζ δηδαζθαιία πεξί ηεο θιεξνλνκήζεσο ηεο ελνρήο ηνπ πξνπαηνξηθνχ ακαξηήκαηνο

8) Νη ιεηηνπξγηθέο θαηλνηνκίεο ζε φια ηα κπζηήξηα ηεο Δθθιεζίαο (Βάπηηζκα Σξίζκα Ηεξνζχλε

Δμνκνιφγεζε Γάκνο Δπρέιαηνλ)

9) Ζ κε κεηάιεςε ησλ ιατθψλ απφ ην laquoΑίκαraquo ηνπ Σξηζηνχ

10) Ρν Ξξσηείν ηνπ Ξάπα θαηά ην νπνίν ν Ξάπαο είλαη ν laquoepiscopus episcorum θαη ε πεγή ηεο

ηεξαηηθήο θαη εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο είλαη ε αιάζεηνο θεθαιή θαη ν Θαζεγεκψλ ηεο

Δθθιεζίαο θπβεξλψλ απηήλ κνλαξρηθψο σο ηνπνηεξεηήο ηνπ Σξηζηνχ επί ηεο γεοraquo(Η Θαξκίξεο)

Κε απηήλ ηελ έλλνηα ν Ξάπαο ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ δηάδνρν ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ ζηνλ νπνίν

ππνηάζζνληαη νη άιινη Απφζηνινη αθφκε θαη ν Απφζηνινο Ξαχινο

11) Ζ κε χπαξμε ζπιιεηηνπξγίαο θαηά ηηο ιαηξεπηηθέο πξάμεηο ην αιάζεην ηνπ Ξάπα

12) Ρν δφγκα ηεο αζπίινπ ζπιιήςεσο ηεο Θενηφθνπ θαη γεληθά ε καξηνιαηξεία θαηά ηελ νπνία

ε Ξαλαγία αλπςψλεηαη ζηελ Ρξηαδηθή ζεφηεηα θαη κάιηζηα γίλεηαη ιφγνο θαη γηα ηελ Αγία

Ρεηξάδα

13) Νη ζεσξίεο ηεο analogia entis θαη analogia fidei πνπ πηθξάηεζαλ ζηνλ δπηηθφ ρψξν

14) Ζ ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο απνθαιππηηθήο

αιήζεηαο

15) Ζ δηδαζθαιία πεξί ηνπ απφιπηνπ πξννξηζκνχ

16) Ζ άπνςε πεξί ηεο εληαίαο κεζνδνινγίαο γηα ηελ γλψζε ηνπ Θενχ θαη ησλ θηηζκάησλ ε νπνία νδήγεζε ζηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ζενινγίαο θαη επηζηήκεο

Δπίζεο ε κεγάιε δηαθνξά ε νπνία δείρλεη ηνλ ηξφπν ηεο ζενινγίαο βξίζθεηαη θαη ζηελ δηαθνξά

κεηαμχ ζρνιαζηηθήο θαη εζπραζηηθήο ζενινγίαο Πηελ Γχζε αλαπηχρζεθε ν ζρνιαζηηθηζκφο σο

πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο φισλ ησλ κπζηεξίσλ ηεο πίζηεσο κε ηελ ινγηθή ( Άλζεικνο Θαληεξβνπξίαο

Θσκάο Αθηλάηεο) ελψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία επηθξαηεί ν εζπραζκφο δειαδή ε θάζαξζε ηεο θαξδηάο

θαη ν θσηηζκφο ηνπ λνπ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεο ηνπ Θενχ Ν δηάινγνο κεηαμχ ηνπ αγίνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά θαη ηνπ ζρνιαζηηθνχ θαη νπλίηε Βαξιαάκ είλαη ραξαθηεξηζηηθφο θαη δείρλεη ηελ

δηαθνξά

Ππλέπεηα φισλ ησλ αλσηέξσ είλαη φηη ζηνλ Ξαπηζκφ έρνπκε απφθιηζε απφ ηελ Νξζφδνμε

Δθθιεζηνινγία Δλψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηελ ζέσζε πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ

θνηλσλία κε ηνλ Θεφ δηα ηεο νξάζεσο ηνπ αθηίζηνπ Φσηφο νπφηε νη ζενχκελνη ζπλέξρνληαη ζε

Νηθνπκεληθή Πχλνδν θαη νξηνζεηνχλ αζθαιψο ηελ απνθαιππηηθή αιήζεηα ζε πεξηπηψζεη ζπγρχζεσο ελ

ηνχηνηο ζηνλ Ξαπηζκφ δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηνλ ζεζκφ ηνπ Ξάπα ν νπνίνο Ξάπαο ππέξθεηηαη αθφκε

θαη απφ απηέο ηηο Νηθνπκεληθέο Ππλφδνπο Πχκθσλα κε ηελ ιαηηληθή ζενινγία laquoε απζεληία ηεο

Δθθιεζίαο ππάξρεη ηφηε κφλνλ φηαλ ζηεξίδεηαη θαη ελαξκνλίδεηαη κε ηελ ζέιεζε ηνπ πάπα Πε αληίζεηε

πεξίπησζε εθκεδελίδεηαηraquo Νη Νηθνπκεληθέο Πχλνδνη ζεσξνχληαη σο laquoζπλέδξηα ηνπ Σξηζηηαληζκνχ πνπ

ζπγθαινχληαη ππφ ηελ απζεληία θαη ηελ εμνπζία θαη ηελ πξνεδξία ηνπ Ξάπαraquo Αξθεί λα βγεη ν Ξάπαο

απφ ηελ αίζνπζα ηεο Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ νπφηε απηή παχεη λα έρεη θχξνο Ν επίζθνπνο Καξέ

έγξαςε laquoζα ήηαλ πην αθξηβείο νη ξσκαηνθαζνιηθνί αλ εθθσλψληαο ην Ξηζηεχσ έιεγαλ laquoθαη εηο έλα

Ξάπαλraquo παξά λα ιέγνπλ laquoθαη εηο κίαλΔθθιεζίαλraquo

Δπίζεο laquoε ζεκαζία θαη ν ξφινο ησλ Δπηζθφπσλ κέζα ζηελ ξσκατθή Δθθιεζία δελ είλαη παξά απιή

εθπξνζψπεζε ηεο παπηθήο εμνπζίαο ζηελ νπνία θαη νη ίδηνη νη Δπίζθνπνη ππνηάζζνληαη σο νη απινί

πηζηνίraquo Πηελ παπηθή εθθιεζηνινγία νπζηαζηηθά ππνζηεξίδεηαη φηη laquoε απνζηνιηθή εμνπζία εμέιηπε κε

ηνπο απνζηφινπο θαη δελ κεηαδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπο επηζθφπνπο Κνλάρα ε παπηθή εμνπζία ηνπ

Ξέηξνπ ππφ ηελ νπνία βξηζθφηαλ φινη νη άιινη κεηαδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπ πέηξνπ δειαδή ζηνπο

Ξάπεοraquo Κέζα ζ απηήλ ηελ πξννπηηθή ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ παπηθή laquoΔθθιεζίαraquo φηη φιεο νη Δθθιεζίεο

ηεο Αλαηνιήο είλαη δητζηάκελεο θαη έρνπλ ειιείςεηο θαη θαηά νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη ζε θνηλσλία θαη

βέβαηα θαη νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη σο αδειθάο Δθθιεζίαο επεηδή απηή απηνζεσξείηαη σο κεηέξα

Δθθιεζία θαη εκάο καο ζεσξνχλ ζπγαηέξαο Δθθιεζίαο

Ρν Βαηηθαλφ είλαη θξάηνο θαη ν εθάζηνηε Ξάπαο είλαη ν εγέηεο ηνπ Θξάηνπο ηνπ Βαηηθαλνχ

Ξξφθεηηαη γηα κηα αλζξσπνθεληξηθή νξγάλσζε γηα κηα εθθνζκίθεπζε θαη κάιηζηα ζεζκνπνηεκέλε

εθθνζκίθεπζε Ρν Θξάηνο ηνπ Βαηηθαλνχ ηδξχζεθε ην 755 απφ ηνλ Ξηπίλν ηνλ Βξαρχ παηέξα ηνπ

Νπζία θαη Δλέξγεηα ηνπ Θενχ

ΚΖΡΟΝΞΝΙΗΡΖΠ

ΛΑΞΑΘΡΝ ΘΑΗ ΑΓΗΝ ΒΙΑΠΗΝ θ ΗΔΟΝΘΔΝΠ

ΒΑΠΗΘΑ ΠΖΚΔΗΑ ΓΗΑΦΝΟΑΠ ΚΔΡΑΜ ΝΟΘΝΓΝΜΝ ΔΘΘΙΖΠΗΑΠ ΘΑΗ ΞΑΞΗΠΚΝ

Νη Δπίζθνπνη ηεο Ξαιαηάο Οψκεο παξά ηηο κηθξέο θαη κε νπζηαζηηθέο δηαθνξέο είραλ πάληνηε

θνηλσλία κε ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Λέαο Οψκεο θαη ηνπο Δπηζθφπνπο ηεο Αλαηνιήο κέρξη ην 1009-1014

φηαλ γηα πξψηε θνξά θαηέιαβαλ ην ζξφλν ηεο Ξαιαηάο Οψκεο νη Φξάγθνη Δπίζθνπνη Κέρξη ην 1009 νη

Ξάπαο ηεο Οψκεο θαη νη Ξαηξηάξρεο ηεο Θσλζηαληηλνχπνιεο ήζαλ ελσκέλνη ζηνλ θνηλφ αγψλα ελαληίνλ

ησλ Φξάγθσλ Ζγεκφλσλ θαη επηζθφπσλ αιιά θαη ησλ θαηά θαηξνχο αηξεηηθψλ

Νη Φξάγθνη ζηελ Πχλνδν ηεο Φξαγθθνχξηεο ην 794 θαηεδίθαζαλ ηηο απνθάζεηο ηεο Ε Νηθνπκεληθήο

Ππλφδνπ θαη ηελ ηηκεηηθή πξνζθχλεζε ησλ ηεξψλ εηθφλσλ Δπίζεο ην 809 νη Φξάγθνη εηζήγαγαλ ζην

Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque ηελ δηδαζθαιία δειαδή πεξί εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο εθ

ηνπ Ξαηξφο θαη εθ ηνπ ηνχ Απηήλ ηελ εηζαγσγή θαηεδίθαζε ηφηε θαη ν Νξζφδνμνο Ξάπαο Οψκεο Πηελ

Πχλνδν ηεο Θσλζηαληηλνππφιεσο επί Κεγάινπ Φσηίνπ ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ θαη εθπξφζσπνη ηνπ

Νξζφδνμνπ Ξάπα Οψκεο θαηεδίθαζαλ φζνπο είραλ θαηαδηθάζεη ηηο απνθάζεηο ηεο Ε Νηθνπκεληθήο

Ππλφδνπ θαη φζνπο πξνζέζεζαλ ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque κσο γηα πξψηε θνξά ν Ξάπαο

Πέξγηνο ν Γ ην 1009 ζηελ ελζξνληζηήξηα επηζηνιή ηνπ πξνζέζεζε ζην Πχκβνιν ηεο Ξίζηεσο ην Filioque

θαη ν Ξάπαο Βελέδηθηνο ν Ζ εηζήγαγε ην Ξηζηεχσ κε ην Filioque ζηελ ιαηξεία ηεο Δθθιεζίαο νπφηε ν

Ξάπαο δηεγξάθε απφ ηα δίπηπρα ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο

Ζ βαζηθή δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ βξίζθεηαη ζηελ δηδαζθαιία

πεξί ηεο αθηίζηνπ νπζίαο θαη ηεο αθηίζηνπ ελεξγείαο ηνπ Θενχ Δλψ νη Νξζφδνμνη πηζηεχνπκε φηη ν Θεφο

έρεη άθηηζηε νπζία θαη άθηηζηε ελέξγεηα θαη φηη ν Θεφο έξρεηαη ζε θνηλσλία κε ηελ θηίζε θαη ηνλ

άλζξσπν κε ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ ελ ηνχηνηο νη Ξαπηθνί πηζηεχνπλ φηη ζηνλ Θεφ ε άθηηζηε νπζία

ηαπηίδεηαη κε ηελ άθηηζηε ελέξγεηά Ρνπ (actus purus) θαη φηη ν Θεφο επηθνηλσλεί κε ηελ θχζε θαη ηνλ

άλζξσπν δηα ησλ θηηζηψλ ελεξγεηψλ Ρνπ δειαδή ηζρπξίδνληαη φηη ζηνλ Θεφ ππάξρνπλ θαη θηηζηέο

ελέξγεηεο Νπφηε ε Σάξε ηνπ Θενχ δηα ηεο νπνίαο αγηάδεηαη ν άλζξσπνο ζεσξείηε σο θηηζηή ελέξγεηα

Αιιά έηζη δελ κπνξεί λα αγηαζζεί

Απφ απηήλ ηελ βαζηθή δηδαζθαιία πξνέξρεηαη ε δηδαζθαιία πεξί εθπνξεχζεσο ηνπ Αγίνπ Ξλεχκαηνο

θη εθ ηνπ ηνχ ην θαζαξηήξην πχξ ην πξσηείν ηνπ Ξάπα θιπ

Δθηφο απφ ηελ ζεκειηψδε δηαθνξά κεηαμχ ηεο Νξζνδφμνπ Δθθιεζίαο θαη ηνπ Ξαπηζκνχ ζην ζέκα ηεο

νπζίαο θαη ελέξγεηαο ηνπ Θενχ ππάξρνπλ άιιεο κεγάιεο δηαθνξέο πνπ έγηλαλ θαηά θαηξνχο

αληηθείκελα ζενινγηθψλ δηαιφγσλ ήηνη

1) Ρν Filioque φηη ην Άγηνλ Ξλεχκα εθπνξεχεηαη απφ ηνλ Ξαηέξα θαη ηνλ ηφ κε απνηέιεζκα λα

κεηψλεηαη ε κνλαξρία ηνπ Ξαηξφο λα θαηαξγείηαη ε ηέιεηα ηζφηεηα ησλ πξνζψπσλ ηεο Αγίαο

Ρξηάδνο λα κεηψλεηαη ν ηφο θαηά ηελ ηδηνφηεηά Ρνπ λα γελλά εάλ ππάξρεη ελφηεηα κεηαμχ

Ξαηξφο θαη ηχ λα ππνηηκάηαη ην Άγηνλ Ξλεχκα σο κε ηζνδχλακν θαη νκφδνμν κε ηα άιια

πξφζσπα ηεο Αγίαο Ρξηάδνο αθνχ παξνπζηάδεηαη σζεί πξφζσπν ζηείξν

2) Ζ ρξεζηκνπνίεζε αδχκνπ άξηνπ ζηελ Θεία Δπραξηζηία πνπ παξαβαίλεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν

ν Σξηζηφο εηέιεζε ην κπζηηθφ δείπλν

3) Ν θαζαγηαζκφο ησλ ηηκίσλ δψξσλ πνπ γίλεηαη φρη κεηελ επίθιεζε αιιά κε ηελ απαγγειία

ησλ ηδξπηηθψλ ιφγσλ ηνπ Σξηζηνχ ιάβεηε θάγεηε πίεηε εμ απηνχ πάληεο

4) Ζ ζεσξία φηη ε ζηαπξηθή ζπζία ηνπ Σξηζηνχ εμηιέσζε ηελ ζεία δηθαηνζχλε πνπ παξνπζηάδεη

ηνλ Θεφ Ξαηέξα σο θενπδάξρε θαη παξαζεσξεί ηελ Αλάζηαζε

5) Ζ ζεσξία πεξί laquoαμηνκηζζίαοraquo ηνπ Σξηζηνχ πνπ ηελ δηαρεηξίδεηαη ν Ξάπαο θαη ε

laquoππεξπεξηζζεχνπζαraquo ράξε ησλ αγίσλ

6) Ν ρσξηζκφο θαη ε δηάζπαζε κεηαμχ ησλ κπζηεξίσλ Βαπηίζκαηνο Σξίζκαηνο θαη Θείαο

Δπραξηζηίαο

7) Ζ δηδαζθαιία πεξί ηεο θιεξνλνκήζεσο ηεο ελνρήο ηνπ πξνπαηνξηθνχ ακαξηήκαηνο

8) Νη ιεηηνπξγηθέο θαηλνηνκίεο ζε φια ηα κπζηήξηα ηεο Δθθιεζίαο (Βάπηηζκα Σξίζκα Ηεξνζχλε

Δμνκνιφγεζε Γάκνο Δπρέιαηνλ)

9) Ζ κε κεηάιεςε ησλ ιατθψλ απφ ην laquoΑίκαraquo ηνπ Σξηζηνχ

10) Ρν Ξξσηείν ηνπ Ξάπα θαηά ην νπνίν ν Ξάπαο είλαη ν laquoepiscopus episcorum θαη ε πεγή ηεο

ηεξαηηθήο θαη εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο είλαη ε αιάζεηνο θεθαιή θαη ν Θαζεγεκψλ ηεο

Δθθιεζίαο θπβεξλψλ απηήλ κνλαξρηθψο σο ηνπνηεξεηήο ηνπ Σξηζηνχ επί ηεο γεοraquo(Η Θαξκίξεο)

Κε απηήλ ηελ έλλνηα ν Ξάπαο ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ δηάδνρν ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ ζηνλ νπνίν

ππνηάζζνληαη νη άιινη Απφζηνινη αθφκε θαη ν Απφζηνινο Ξαχινο

11) Ζ κε χπαξμε ζπιιεηηνπξγίαο θαηά ηηο ιαηξεπηηθέο πξάμεηο ην αιάζεην ηνπ Ξάπα

12) Ρν δφγκα ηεο αζπίινπ ζπιιήςεσο ηεο Θενηφθνπ θαη γεληθά ε καξηνιαηξεία θαηά ηελ νπνία

ε Ξαλαγία αλπςψλεηαη ζηελ Ρξηαδηθή ζεφηεηα θαη κάιηζηα γίλεηαη ιφγνο θαη γηα ηελ Αγία

Ρεηξάδα

13) Νη ζεσξίεο ηεο analogia entis θαη analogia fidei πνπ πηθξάηεζαλ ζηνλ δπηηθφ ρψξν

14) Ζ ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο απνθαιππηηθήο

αιήζεηαο

15) Ζ δηδαζθαιία πεξί ηνπ απφιπηνπ πξννξηζκνχ

16) Ζ άπνςε πεξί ηεο εληαίαο κεζνδνινγίαο γηα ηελ γλψζε ηνπ Θενχ θαη ησλ θηηζκάησλ ε νπνία νδήγεζε ζηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ζενινγίαο θαη επηζηήκεο

Δπίζεο ε κεγάιε δηαθνξά ε νπνία δείρλεη ηνλ ηξφπν ηεο ζενινγίαο βξίζθεηαη θαη ζηελ δηαθνξά

κεηαμχ ζρνιαζηηθήο θαη εζπραζηηθήο ζενινγίαο Πηελ Γχζε αλαπηχρζεθε ν ζρνιαζηηθηζκφο σο

πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο φισλ ησλ κπζηεξίσλ ηεο πίζηεσο κε ηελ ινγηθή ( Άλζεικνο Θαληεξβνπξίαο

Θσκάο Αθηλάηεο) ελψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία επηθξαηεί ν εζπραζκφο δειαδή ε θάζαξζε ηεο θαξδηάο

θαη ν θσηηζκφο ηνπ λνπ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεο ηνπ Θενχ Ν δηάινγνο κεηαμχ ηνπ αγίνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά θαη ηνπ ζρνιαζηηθνχ θαη νπλίηε Βαξιαάκ είλαη ραξαθηεξηζηηθφο θαη δείρλεη ηελ

δηαθνξά

Ππλέπεηα φισλ ησλ αλσηέξσ είλαη φηη ζηνλ Ξαπηζκφ έρνπκε απφθιηζε απφ ηελ Νξζφδνμε

Δθθιεζηνινγία Δλψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηελ ζέσζε πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ

θνηλσλία κε ηνλ Θεφ δηα ηεο νξάζεσο ηνπ αθηίζηνπ Φσηφο νπφηε νη ζενχκελνη ζπλέξρνληαη ζε

Νηθνπκεληθή Πχλνδν θαη νξηνζεηνχλ αζθαιψο ηελ απνθαιππηηθή αιήζεηα ζε πεξηπηψζεη ζπγρχζεσο ελ

ηνχηνηο ζηνλ Ξαπηζκφ δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηνλ ζεζκφ ηνπ Ξάπα ν νπνίνο Ξάπαο ππέξθεηηαη αθφκε

θαη απφ απηέο ηηο Νηθνπκεληθέο Ππλφδνπο Πχκθσλα κε ηελ ιαηηληθή ζενινγία laquoε απζεληία ηεο

Δθθιεζίαο ππάξρεη ηφηε κφλνλ φηαλ ζηεξίδεηαη θαη ελαξκνλίδεηαη κε ηελ ζέιεζε ηνπ πάπα Πε αληίζεηε

πεξίπησζε εθκεδελίδεηαηraquo Νη Νηθνπκεληθέο Πχλνδνη ζεσξνχληαη σο laquoζπλέδξηα ηνπ Σξηζηηαληζκνχ πνπ

ζπγθαινχληαη ππφ ηελ απζεληία θαη ηελ εμνπζία θαη ηελ πξνεδξία ηνπ Ξάπαraquo Αξθεί λα βγεη ν Ξάπαο

απφ ηελ αίζνπζα ηεο Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ νπφηε απηή παχεη λα έρεη θχξνο Ν επίζθνπνο Καξέ

έγξαςε laquoζα ήηαλ πην αθξηβείο νη ξσκαηνθαζνιηθνί αλ εθθσλψληαο ην Ξηζηεχσ έιεγαλ laquoθαη εηο έλα

Ξάπαλraquo παξά λα ιέγνπλ laquoθαη εηο κίαλΔθθιεζίαλraquo

Δπίζεο laquoε ζεκαζία θαη ν ξφινο ησλ Δπηζθφπσλ κέζα ζηελ ξσκατθή Δθθιεζία δελ είλαη παξά απιή

εθπξνζψπεζε ηεο παπηθήο εμνπζίαο ζηελ νπνία θαη νη ίδηνη νη Δπίζθνπνη ππνηάζζνληαη σο νη απινί

πηζηνίraquo Πηελ παπηθή εθθιεζηνινγία νπζηαζηηθά ππνζηεξίδεηαη φηη laquoε απνζηνιηθή εμνπζία εμέιηπε κε

ηνπο απνζηφινπο θαη δελ κεηαδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπο επηζθφπνπο Κνλάρα ε παπηθή εμνπζία ηνπ

Ξέηξνπ ππφ ηελ νπνία βξηζθφηαλ φινη νη άιινη κεηαδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπ πέηξνπ δειαδή ζηνπο

Ξάπεοraquo Κέζα ζ απηήλ ηελ πξννπηηθή ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ παπηθή laquoΔθθιεζίαraquo φηη φιεο νη Δθθιεζίεο

ηεο Αλαηνιήο είλαη δητζηάκελεο θαη έρνπλ ειιείςεηο θαη θαηά νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη ζε θνηλσλία θαη

βέβαηα θαη νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη σο αδειθάο Δθθιεζίαο επεηδή απηή απηνζεσξείηαη σο κεηέξα

Δθθιεζία θαη εκάο καο ζεσξνχλ ζπγαηέξαο Δθθιεζίαο

Ρν Βαηηθαλφ είλαη θξάηνο θαη ν εθάζηνηε Ξάπαο είλαη ν εγέηεο ηνπ Θξάηνπο ηνπ Βαηηθαλνχ

Ξξφθεηηαη γηα κηα αλζξσπνθεληξηθή νξγάλσζε γηα κηα εθθνζκίθεπζε θαη κάιηζηα ζεζκνπνηεκέλε

εθθνζκίθεπζε Ρν Θξάηνο ηνπ Βαηηθαλνχ ηδξχζεθε ην 755 απφ ηνλ Ξηπίλν ηνλ Βξαρχ παηέξα ηνπ

Ξαηξφο θαη ηχ λα ππνηηκάηαη ην Άγηνλ Ξλεχκα σο κε ηζνδχλακν θαη νκφδνμν κε ηα άιια

πξφζσπα ηεο Αγίαο Ρξηάδνο αθνχ παξνπζηάδεηαη σζεί πξφζσπν ζηείξν

2) Ζ ρξεζηκνπνίεζε αδχκνπ άξηνπ ζηελ Θεία Δπραξηζηία πνπ παξαβαίλεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν

ν Σξηζηφο εηέιεζε ην κπζηηθφ δείπλν

3) Ν θαζαγηαζκφο ησλ ηηκίσλ δψξσλ πνπ γίλεηαη φρη κεηελ επίθιεζε αιιά κε ηελ απαγγειία

ησλ ηδξπηηθψλ ιφγσλ ηνπ Σξηζηνχ ιάβεηε θάγεηε πίεηε εμ απηνχ πάληεο

4) Ζ ζεσξία φηη ε ζηαπξηθή ζπζία ηνπ Σξηζηνχ εμηιέσζε ηελ ζεία δηθαηνζχλε πνπ παξνπζηάδεη

ηνλ Θεφ Ξαηέξα σο θενπδάξρε θαη παξαζεσξεί ηελ Αλάζηαζε

5) Ζ ζεσξία πεξί laquoαμηνκηζζίαοraquo ηνπ Σξηζηνχ πνπ ηελ δηαρεηξίδεηαη ν Ξάπαο θαη ε

laquoππεξπεξηζζεχνπζαraquo ράξε ησλ αγίσλ

6) Ν ρσξηζκφο θαη ε δηάζπαζε κεηαμχ ησλ κπζηεξίσλ Βαπηίζκαηνο Σξίζκαηνο θαη Θείαο

Δπραξηζηίαο

7) Ζ δηδαζθαιία πεξί ηεο θιεξνλνκήζεσο ηεο ελνρήο ηνπ πξνπαηνξηθνχ ακαξηήκαηνο

8) Νη ιεηηνπξγηθέο θαηλνηνκίεο ζε φια ηα κπζηήξηα ηεο Δθθιεζίαο (Βάπηηζκα Σξίζκα Ηεξνζχλε

Δμνκνιφγεζε Γάκνο Δπρέιαηνλ)

9) Ζ κε κεηάιεςε ησλ ιατθψλ απφ ην laquoΑίκαraquo ηνπ Σξηζηνχ

10) Ρν Ξξσηείν ηνπ Ξάπα θαηά ην νπνίν ν Ξάπαο είλαη ν laquoepiscopus episcorum θαη ε πεγή ηεο

ηεξαηηθήο θαη εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο είλαη ε αιάζεηνο θεθαιή θαη ν Θαζεγεκψλ ηεο

Δθθιεζίαο θπβεξλψλ απηήλ κνλαξρηθψο σο ηνπνηεξεηήο ηνπ Σξηζηνχ επί ηεο γεοraquo(Η Θαξκίξεο)

Κε απηήλ ηελ έλλνηα ν Ξάπαο ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ δηάδνρν ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ ζηνλ νπνίν

ππνηάζζνληαη νη άιινη Απφζηνινη αθφκε θαη ν Απφζηνινο Ξαχινο

11) Ζ κε χπαξμε ζπιιεηηνπξγίαο θαηά ηηο ιαηξεπηηθέο πξάμεηο ην αιάζεην ηνπ Ξάπα

12) Ρν δφγκα ηεο αζπίινπ ζπιιήςεσο ηεο Θενηφθνπ θαη γεληθά ε καξηνιαηξεία θαηά ηελ νπνία

ε Ξαλαγία αλπςψλεηαη ζηελ Ρξηαδηθή ζεφηεηα θαη κάιηζηα γίλεηαη ιφγνο θαη γηα ηελ Αγία

Ρεηξάδα

13) Νη ζεσξίεο ηεο analogia entis θαη analogia fidei πνπ πηθξάηεζαλ ζηνλ δπηηθφ ρψξν

14) Ζ ζπλερήο πξφνδνο ηεο Δθθιεζίαο ζηελ αλαθάιπςε ησλ πηπρψλ ηεο απνθαιππηηθήο

αιήζεηαο

15) Ζ δηδαζθαιία πεξί ηνπ απφιπηνπ πξννξηζκνχ

16) Ζ άπνςε πεξί ηεο εληαίαο κεζνδνινγίαο γηα ηελ γλψζε ηνπ Θενχ θαη ησλ θηηζκάησλ ε νπνία νδήγεζε ζηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ζενινγίαο θαη επηζηήκεο

Δπίζεο ε κεγάιε δηαθνξά ε νπνία δείρλεη ηνλ ηξφπν ηεο ζενινγίαο βξίζθεηαη θαη ζηελ δηαθνξά

κεηαμχ ζρνιαζηηθήο θαη εζπραζηηθήο ζενινγίαο Πηελ Γχζε αλαπηχρζεθε ν ζρνιαζηηθηζκφο σο

πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο φισλ ησλ κπζηεξίσλ ηεο πίζηεσο κε ηελ ινγηθή ( Άλζεικνο Θαληεξβνπξίαο

Θσκάο Αθηλάηεο) ελψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία επηθξαηεί ν εζπραζκφο δειαδή ε θάζαξζε ηεο θαξδηάο

θαη ν θσηηζκφο ηνπ λνπ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεο ηνπ Θενχ Ν δηάινγνο κεηαμχ ηνπ αγίνπ

Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά θαη ηνπ ζρνιαζηηθνχ θαη νπλίηε Βαξιαάκ είλαη ραξαθηεξηζηηθφο θαη δείρλεη ηελ

δηαθνξά

Ππλέπεηα φισλ ησλ αλσηέξσ είλαη φηη ζηνλ Ξαπηζκφ έρνπκε απφθιηζε απφ ηελ Νξζφδνμε

Δθθιεζηνινγία Δλψ ζηελ Νξζφδνμε Δθθιεζία δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηελ ζέσζε πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ

θνηλσλία κε ηνλ Θεφ δηα ηεο νξάζεσο ηνπ αθηίζηνπ Φσηφο νπφηε νη ζενχκελνη ζπλέξρνληαη ζε

Νηθνπκεληθή Πχλνδν θαη νξηνζεηνχλ αζθαιψο ηελ απνθαιππηηθή αιήζεηα ζε πεξηπηψζεη ζπγρχζεσο ελ

ηνχηνηο ζηνλ Ξαπηζκφ δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηνλ ζεζκφ ηνπ Ξάπα ν νπνίνο Ξάπαο ππέξθεηηαη αθφκε

θαη απφ απηέο ηηο Νηθνπκεληθέο Ππλφδνπο Πχκθσλα κε ηελ ιαηηληθή ζενινγία laquoε απζεληία ηεο

Δθθιεζίαο ππάξρεη ηφηε κφλνλ φηαλ ζηεξίδεηαη θαη ελαξκνλίδεηαη κε ηελ ζέιεζε ηνπ πάπα Πε αληίζεηε

πεξίπησζε εθκεδελίδεηαηraquo Νη Νηθνπκεληθέο Πχλνδνη ζεσξνχληαη σο laquoζπλέδξηα ηνπ Σξηζηηαληζκνχ πνπ

ζπγθαινχληαη ππφ ηελ απζεληία θαη ηελ εμνπζία θαη ηελ πξνεδξία ηνπ Ξάπαraquo Αξθεί λα βγεη ν Ξάπαο

απφ ηελ αίζνπζα ηεο Νηθνπκεληθήο Ππλφδνπ νπφηε απηή παχεη λα έρεη θχξνο Ν επίζθνπνο Καξέ

έγξαςε laquoζα ήηαλ πην αθξηβείο νη ξσκαηνθαζνιηθνί αλ εθθσλψληαο ην Ξηζηεχσ έιεγαλ laquoθαη εηο έλα

Ξάπαλraquo παξά λα ιέγνπλ laquoθαη εηο κίαλΔθθιεζίαλraquo

Δπίζεο laquoε ζεκαζία θαη ν ξφινο ησλ Δπηζθφπσλ κέζα ζηελ ξσκατθή Δθθιεζία δελ είλαη παξά απιή

εθπξνζψπεζε ηεο παπηθήο εμνπζίαο ζηελ νπνία θαη νη ίδηνη νη Δπίζθνπνη ππνηάζζνληαη σο νη απινί

πηζηνίraquo Πηελ παπηθή εθθιεζηνινγία νπζηαζηηθά ππνζηεξίδεηαη φηη laquoε απνζηνιηθή εμνπζία εμέιηπε κε

ηνπο απνζηφινπο θαη δελ κεηαδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπο επηζθφπνπο Κνλάρα ε παπηθή εμνπζία ηνπ

Ξέηξνπ ππφ ηελ νπνία βξηζθφηαλ φινη νη άιινη κεηαδφζε ζηνπο δηαδφρνπο ηνπ πέηξνπ δειαδή ζηνπο

Ξάπεοraquo Κέζα ζ απηήλ ηελ πξννπηηθή ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ παπηθή laquoΔθθιεζίαraquo φηη φιεο νη Δθθιεζίεο

ηεο Αλαηνιήο είλαη δητζηάκελεο θαη έρνπλ ειιείςεηο θαη θαηά νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη ζε θνηλσλία θαη

βέβαηα θαη νηθνλνκίαλ καο δέρνληαη σο αδειθάο Δθθιεζίαο επεηδή απηή απηνζεσξείηαη σο κεηέξα

Δθθιεζία θαη εκάο καο ζεσξνχλ ζπγαηέξαο Δθθιεζίαο

Ρν Βαηηθαλφ είλαη θξάηνο θαη ν εθάζηνηε Ξάπαο είλαη ν εγέηεο ηνπ Θξάηνπο ηνπ Βαηηθαλνχ

Ξξφθεηηαη γηα κηα αλζξσπνθεληξηθή νξγάλσζε γηα κηα εθθνζκίθεπζε θαη κάιηζηα ζεζκνπνηεκέλε

εθθνζκίθεπζε Ρν Θξάηνο ηνπ Βαηηθαλνχ ηδξχζεθε ην 755 απφ ηνλ Ξηπίλν ηνλ Βξαρχ παηέξα ηνπ

Θαξινκάγλνπ θαη ζηελ επνρή καο αλαγλσξίζηεθε ην 1929 απφ ην Κνπζνιίλη Δίλαη ζεκαληηθή ε

αηηηνινγία ηεο αλαθήξπμεο ηνπ Ξαπηθνχ Θξάηνπο φπσο ην ππνζηήξημε ν Ξίνο ΗΑ laquoν επί ηεο γεο

αληηπξφζσπνο ηνπ Θενχ δελ δχλαηαη λα είλαη ππήθννο επίγεηνπ θξάηνποraquo Ν Σξηζηφο ήηαλ ππήθννο

επηγείνπ θξάηνπο ν Ξάπαο δελ κπνξεί λα είλαη Ζ παπηθή εμνπζία ζπληζηά ζενθξαηία αθνχ ε ζενθξαηία

νξίδεηαη σο ηαχηηζε θνζκηθήο θαη εθθιεζηαζηηθήο εμνπζίαο ζε έλα πξφζσπν Πήκεξα ζενθξαηηθά θξάηε

είλαη ην Βαηηθαλφ θαη ην Ηξάλ

Δίλαη ραξαθηεξηζηηθά ηα φζα ππνζηήξημε ζηνλ ελζξνληζηήξην ιφγν ηνπ ν Ξάπαο Ηλλνθέληηνο Γ (1198-

1216) laquoΑπηφο πνπ έρεη ηελ λχκθε είλαη ν λπκθίνο Αιιά ε λχκθε απηή ( ε Δθθιεζία) δελ ζπλεδεχρζε

κε θελά ρέξηα αιιά πξφζθεξε ζε κέλα αζχγθξηηε πξνίθα δειαδή ηελ πιεξφηεηα ησλ πλεπκαηηθψλ

αγαζψλ θαη ηελ επξχηεηα ησλ θνζκηθψλ ην κεγαιείν θαη ηελ αθζνλία ακθνηέξσλ Πα ζχκβνια ησλ

θνζκηθψλ κνπ έδσζε ην Πηέκκα ηε Κίηξα ππέξ ηεο Ηεξνζχλεο ην Πηέκκα γηα ηελ βαζηιεία θαη κε

θαηέζηεζε αληηπξφζσπν Δθείλνπ ζην έλδπκα θαη ζην κεξφ ηνπ νπνίνπ γξάθεθε ν Βαζηιεχο ησλ

βαζηιέσλ θαη Θχξηνο ησλ θπξίσλraquo

Δπνκέλσο ππάξρνπλ κεγάιεο ζενινγηθέο δηαθνξέο νη νπνίεο θαηαδηθάζζεθαλ απφ ηελ Πχλνδν επί

Κεγάινπ Φσηίνπ θαη ζηελ Πχλνδν επί αγίνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ξαιακά φπσο θαίλεηαη θαη ζην Ππλνδηθφ ηεο

Νξζνδνμίαο Δπηπιένλ θαη νη Ξαηέξεο ηεο Δθθιεζίαο θαη νη ηνπηθέο Πχλνδνη κέρξη ηνλ 19ν αηψλα

θαηαδίθαδαλ φιεο ηηο πιάλεο ηνπ Ξαπηζκνχ Ρν πξάγκα δελ ζεξαπεχεηαη νχηε βειηηψλεηαη απφ θάπνηα

ηππηθή ζπγγλψκε πνπ ζα δψζε ν Ξάπαο γηα έλα ηζηνξηθφ ιάζνο φηαλ νη ζενινγηθέο απφςεηο ηνπ είλαη

εθηφο ηεο Απνθαιχςεσο θαη ε Δθθιεζηνινγία θηλείηαη ζε εζθαικέλν δξφκν αθνχ κάιηζηα ν Ξάπαο

παξνπζηάδεηαη σο εγέηεο ηνπ Σξηζηηαληθνχ θφζκνπ σο δηάδνρνο ηνπ Απνζηφινπ Ξέηξνπ θαη βηθάξηνο-

αληηπξφζσπνο ηνπ Σξηζηνχ πάλσ ζηελ γε σζάλ ν Σξηζηφο λα έδσζε ηελ εμνπζία ηνπ ζηνλ Ξάπα θαη Δθείλνο αλαπαχεηαη επδαίκσλ ζηνπο Νπξαλνχο

Δθ ηνπ πξηνδηθνχ Θενξνκία Έηνο Γ - Ρεχρνο 1 - Ηαλνπάξηνο - Κάξηηνο 2001