Ιστορία και λαικός πολιτισμός της

Κύπρου

Πολιτισμός

Λαΐκή τέχνη είναι η τέχνη που ξεπηδά αυθόρμητα και ανεπιτήδευτα μέσα από το λαό και όχι από ορισμένα άτομα. Η λαϊκή τέχνη αντικατοπτρίζει και συγκεντρώνει όχι μόνο το

παρόν, αλλά και το παρελθόν της ομαδικής έκφρασης του καλλιτεχνικού πλούτου μιας χώρας.

Συνδέεται στενά με τις παλαιές συνήθειες και τις παραδόσεις που πολλές διατηρούνται ζωντανές και διαδίδεται κυρίως μέσα από την προφορικότητα μέσα από τις εμπειρίες από γενιά σε γενιά.

Λαϊκή τέχνη

η συσσορευμένη εμπειρία του συνόλου

η τεχνη του ανωνυμου λαίκού τεχνίτη

αφορά πρακτικά –χειροτεχνικά έργα Αντικείμενα που προτρέχουν ως κοινωνική χρήση

Η λαϊκή σκέψη είναι επίσης ομαδική. Οι εκδηλώσεις του λαϊκού πολιτισμού

εκφράζουν το λαό στο σύνολό του ενώ δεν έχουν καμία σχέση με την ιδιωτική πρωτοβουλία και έμπνευση του ενός.

Η λαϊκή τέχνη, με τις ποικίλες μορφές και εκδηλώσεις της, εκφράζει, με ζωντάνια και παραστατικότητα, τις διαφορές, τις ιδιορρυθμίες, το φυλετικό χαρακτήρα, την αισθητική παράδοση, τις ανησυχίες και τον πλούτο της συλλογικής ψυχής ενός λαού.

Το ανεξάντλητο υλικό της λαϊκής μας τέχνης είναι αποκρυστάλλωμα του πολιτισμού μας στα διάφορα στάδια της πορείας του.

Διατηρεί η λαϊκή τέχνη τύπους και μορφές που σταθεροποιήθηκαν διαμέσου των χρόνων, τύπους και μορφές που εκφράζουν την κοινωνική καταπίεση, την ανάγκη και την αγάπη της ελευθερίας τη κοινωνική ενότητα και το ομαδικό αίσθημα του συνόλου μέσα στο οποίο το άτομο δεν είναι κάτι ξεχωριστό, αλλά μέλος ενός συνόλου.

Οι κλιματολογικές συνθήκες, οι συνήθειες και οι παραδόσεις, οι ιστορικές, κοινωνικές, οικονομικές, επαγγελματικές και άλλες συνθήκες, οι περιπέτειες κάθε τόπου, η καλλιτεχνική παράδοση και η επαφή με ξένα έργα δίνουν στην τέχνη κάθε τόπου καταπληκτικές τοπικές διαφορές που αντανακλούν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα και τα βιώματα των κατοίκων.

Η κυπριακή λαϊκή τέχνη, λόγω της γεωγραφικής θέσης του νησιού , δέχτηκε την επίδραση Ανατολής και Δύσης. Με την ελληνική λαϊκή τέχνη συγγενεύει κι αυτή των βαλκανικών λαών, που διατηρεί βέβαια τα ιδιαίτερα γνωρίσματά της. Η ελληνική λαϊκή τέχνη εκδηλώνεται κυρίως στην αρχιτεκτονική, τη λαϊκή ζωγραφική και την εικονογραφία, και τη χειροτεχνία, δηλαδή στα ρούχα, στην υφαντική, στα κεντήματα, στη δαντελοποιία, στα σταμπωτά υφάσματα, στα πέτσινα είδη, στην κεραμική, τη μεταλλουργική, την αργυροχοΐα, την ξυλοτεχνία, την ξυλογλυπτική κλπ.

Υφαντική

Η Υφαντική τέχνη στην Κύπρο ήταν γνωστή από την αρχαιότητα. Όμως η μεγάλη ακμή της κυπριακής υφαντικής, σύμφωνα με τις γραπτές μαρτυρίες, ήταν κατά την περίοδο του Μεσαίωνα, ειδικά κατά την εποχή των Λουζινιανών βασιλιάδων.Η Αμμόχωστος και η Λευκωσία ήταν για τρεις αιώνες τα μεγαλύτερα κέντρα παραγωγής υφαντών στο νησί όπως τα πανάκριβα καμελότα, υφάσματα μάλλινα, λεπτά σε κόκκινο ή κατάλευκο χρώμα, κατάλληλα για ανδρικές ενδυμασίες στη Δύση.

Επί τουρκοκρατίας η Κύπρος έπεσε σε μαρασμό και έτσι αντί να εξάγουν υφαντά, εξάγονται πρώτες ύλες όπως μετάξι, βαμβάκι και μαλλί.

Αποτελούσε μία από τις σπουδαιότερες ασχολίες της γυναίκας στην Κύπρο.

Η υφαντική ήταν η πιο αξιόλογη οικιακή τέχνη

H μακρά παράδοση των υφαντών στην Κύπρο φαίνεται όχι μόνο από τα αρχαια ευρύματα αλλά και στις τοιχογραφίες των ξ΄λοστεγων εκκλησιών του Τροοδους.

Ο γενικός κανόνας ήθελε μια γυναίκα για να είναι προκομμένη έπρεπε να ξέρει όχι μόνο να υφαίνει αλλά και να κατεργάζεται τις πρώτες ύλες.

Από τη μεγάλη ακμή της υφαντικής τέχνης επέζησε ο αργαλειός με τα εξαρτήματά του με λίγες τροποποιήσεις μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα. Στη Μεσαορία ήταν γνωστή η «βούφα» που αποτελείται από τέσσερεις στύλους στερεωμένους στο δάπεδο και το στημόνι αναρτημένο στην οροφή, ενώ η υφάντρια ύφαινε καθισμένη σε σκαμμένο «λούκκο».

Σε όλες τις άλλες περιοχές της Κύπρου επικράτησε μέχρι τις μέρες μας το«αρκαστήρι», κινητός οριζόντιος αργαλειός με μικρές τροποποιήσεις στα ορεινά και στην περιοχή Πάφου. Η υφάντρια έχει το κάθισμά της και η εργασία γίνεται πιο ξεκούραστη. Όλες οι γυναίκες είχαν στο σπίτι τους έναν αργαλειό και ύφαιναν νυχθημερόν τα προικιά και όλα τα χρειώδη της οικογένειάς τους.

Το κυριώτερο κέντρο παραγωγής των υφαντών ήταν η Μεσαορία οπου παραγονταν μεγαλες ποσότητες βαμβακιού .

Τα υφάσματα ήταν ριγωτά ή καρώ σε διάφορους χρωματισμούς απο κοκκινες κίτρινες ,πορτοκαλιές ,πράσινες ,μπλε και άσπρες λωρίδες.

Στην περιοχή της Μεσαορίας έμποροι από την Λευκωσία και τις άλλες πόλεις οργάνωναν την παραγωγη των υφαντων σε εμπορική βάση.

Στη χερσόνησο της Καρπασίας τα χρώματα ήταν ακόμα πιο έντονα με επικρατέστερα τα κόκκινα πορφυρά.

Η περιοχή ήταν γνωστή για τα αραχνούφαντα μεταξωτά που χρησιμοποιούντα για εσσώρουχα και τα υφαντα από χοντρό βαμβάκι και μετάξι για νυφικά ενδύματα.

Στις κοινότητες Λαπήθου και Καραβά της επαρχίας Κερύνειας αναπτύχθηκε η σηροτροφία και η μεταξουργία γι' αυτό έχουμε τα μεταξωτά και κουκουλάρικα υφαντά και τα «δίμητα» για ανδρικές εορταστικές ενδυμασίες.Επίσης στην ορεινή Λευκωσίας και Λεμεσού οι άντρες «σακκάδες» κατασκεύαζαν χαλιά και σκεπάσματα, δισάτσια, ενώ στη πόλη της Λευκωσίας ξεχωρίζουν τα αραχνοΰφαντα μεταξωτά, τα «ταϊστά» και οι «ιταρέδες» για την προίκα των κοριτσιών.

Στην περιοχή της Πάφου είναι πασίγνωστα τα «φυτιώτικα» υφαντά από το χωριό Φύτη. Χαρακτηρίζονται από πολύχρωμα κεντήματα «τα πλουμιά».

Υφαντά Φοίτης

Το Φυτιώτικο Υφαντό αποτελεί το σημαντικότερο είδος της Κυπριακής Υφαντικής Τέχνης. Το είδος αυτό αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στην Επαρχία της Πάφου με κέντρο το χωριό Φύτη από όπου πήρε και το όνομά του. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για το πότε αναπτύχθηκε η τέχνη αυτή. Μαρτυρίες όμως αναφέρουν ότι η Τέχνη της Υφαντικής ιδίως του μεταξωτού και πολύτιμων υφαντών βίωσε σημαντική ανάπτυξη κατά τον Μεσαίωνα, ιδιαίτερα την Εποχή των Λουζινιανών (1192-1489).Κύριο χαρακτηριστικό των υφαντών αυτών είναι η δημιουργία ανάγλυφων χρωματιστών κεντημάτων σε ποικιλία γεωμετρικών μοτίβων κατά την ώρα της ύφανσής τους στον αργαλείο. Τα κεντήματα αυτά δημιουργούνται επάνω σε ύφασμα σε φυσικό χρώμα και ονομάζονται «Πλουμιά της Βούφας».

Τα κύρια χρώματα που χρησιμοποιούνται είναι το κόκκινο και το μπλέ (πιο παλαιά υφάσματα), τα οποία εμπλουτίζονται με άλλα δευτερεύοντα όπως το κίτρινο, πράσινο και πορτοκαλί. Μεταγενέστερα χρησιμοποιήθηκαν και άλλες αποχρώσεις των πιο πάνω χρωμάτων.Τα μοτίβα που δημιουργούνται στηρίζονται πάνω σε γεωμετρικά σχήματα και προσομοιάζουν με μοτίβα της Κυπριακής Αγγειοπλαστικής Τέχνης από την Γεωμετρική εποχή.

Γνωστά σχέδια είναι το «μαυρομματί», το «ποξαματούι» ο «τσιολολός», η «κοπρικά», η «φοινιτζιά», οι «κορούες» κ.ά. Συνήθως τα μοτίβα αυτά είναι συνεχόμενα και τοποθετούνται στο ύφασμα σε οριζόντιες γραμμές. Οριοθετούνται με άλλα σχέδια απλά και μικρά όπως η «καμαρούα», το «ψαροκόκκαλο», και οι ρίγες. Συχνά οι υφάντριες διακοσμούν το κέντρο των υφαντών με όμορφα διακοσμημένους κεντητούς σταυρούς, σύμβολο πίστης προς την Χριστιανική Θρησκεία. Για την κατασκευή των υφασμάτων αυτών χρησιμοποιούν τοπικές πρώτες ύλες όπως το βαμβάκι, μετάξι και μαλλί. Κατασκεύαζουν υφαντά είδη για το σπίτι και τις ενδυμασίες της οικογένειας, δηλαδή κλινοσκεπάσματα, σεντόνια, κουρτίνες, τραπεζομάντηλα, πετσέτες όλων των τύπων.

Υφαντά Λευκονοίκου

Το Λευκόνοικο υπήρξε το μεγαλύτερο κέντρο υφαντικής τέχνης στη Μεσαορία. Κάθε σπίτι και αργαλείος και μια υφάντρια. Κάθε κοπέλα μάθαινε την τέχνη αυτή από τη μητέρα της μεταφέροντας τα μυστικά της από γενεά σε γενεά. Η τεχνοτροπία αυτή με τους χαρακτηριστικούς ριγέ συνδυασμούς από χρωματιστές κλωστές ήταν γνωστή σ’ όλη τη Μεσαορία. Άλλα κέντρα παραγωγής ήταν η Περιστερονοπηγή, η Άσσια και η Λύση. Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της εποχής από τη μια και η παραγωγή πρώτων υλών στην περιοχή συνέβαλαν στην ανάπτυξη της ιδιόμορφης αυτής υφαντικής τέχνης, μιας πανδαισίας χρωμάτων σε ριγέ και καρό συνδυασμούς.

Κύρια χρώματα κόκκινο, πορτοκαλί, κίτρινο, πράσινο, μπλε συνδυασμένα σε διάφορες «μούστρες» όπως έλεγαν τις ρίγες, ανάλογα με τις δεξιότητες, την ικανότητα και το γούστο της κάθε υφάντρας. Χαρακτηριστικό των υφαντών λευκοινοίκου είναι οι εναλλασσόμενες χρωματιστές ρίγες. Προσομοιάζουν σύμφωνα με ξένους μελετητές με υφαντά της Ανατολικής Μεσογείου και μάλιστα με πολλές ομοιότητες με υφαντά των Δωδεκανήσων.

Υφαντά Μαραθάσας

μεταξωτά

Η μεταξουργία στην Κύπρο αναπτύχθηκε σαν υφαντική τέχνη από τα Βυζαντινά χρόνια. Διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και οικονομική ζωή του τόπου διά μέσου των αιώνων. Ωστόσο η παραγωγή και η χρήση του πολίτιμου αγαθού αναπτύχθηκε σύμφωνα με ιστορικές πληροφορίες σε μεγάλο βαθμό κατά την περίοδο των Λουζινιανών.

Ως αποτέλεσμα η Κύπρος κατά την εποχή αυτή αναπτύχθηκε ως κέντρο παραγωγής μεταξωτών και χρυσοκέντητων υφασμάτων με τη διακίνηση τους προς τη Δύση. Αργότερα επί εποχής των Φράγκων άρχισε η παρακμή των μεταξωτών υφαντών. Στη συνέχεια η τέχνη αυτή συνεχίστηκε σε μορφή οικοτεχνίας σε πολλές περιοχές του νησιού όπως στη Λάπηθο και Καραβά, στην Πάφο, Μεσαορία, Κακοπετριά και Καρπασία. Μάλιστα επί Αγγλοκρατίας το μετάξι, σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, στην Κύπρο υπήρξε για την Βρετανική Αυτοκρατορία η 2η μεταξοπαραγωγός χώρα μετά την Ινδία

Υφάσματα από μετάξι και νήμα κουκκουλάρικο ύφαιναν σε όλη την Κύπρο, στην Καρπασία, τη Μεσαορία και την Λευκωσία. Τα χρησιμοποιούσαν για την ετοιμασία γιορτινών ενδυμασιών, ως και άλλα είδη ρουχισμού.Η Λευκωσία ήταν ξακουστό κέντρο παραγωγής μεταξωτού. Οι υφάντριες του Αγίου Αντωνίου, του Αγίου Κασσιανού και της Χρυσαλινιώτισσας φημίζονταν για τους ιταρέδες, τις σαττακρούτες, τα μεταξωτά ταϊστά, τις γάζες από λεπτό μετάξι, και τα κουκκουλλάρικα σε μεγάλη ποικιλία

Ασπροπλούμια

Κεντητική

Η κεντητική αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα είδη λαϊκής τέχνης της Κύπρου. Χρησιμοποιείται για τη διακόσμηση των υφασμάτων και επιτυγχάνεται με τη χρήση της βελόνας. Περνώντας μέσα από το φίλτρο των παραδόσεων και των μορφολογικών χαρακτηριστικών της κάθε περιοχής εξελίσσεται σε τοπικές ιδιαιτερότητες και τεχνοτροπίες δημιουργώντας έργα μοναδικής τέχνης που σφραγίζουν μια από τις «πτυχές» της ιστορίας των υφασμάτων.

Χρονολογικά δεν είναι γνωστό πότε πρωτοεμφανίστηκε το είδος αυτό στην Κύπρο. Ξένοι   ερευνητές εντοπίζουν, όμως, ότι τα πρώτα δείγματα που επέζησαν είναι έργα που   προέρχονται από το χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Βελόνες ραψίματος και σφονδύλια   έχουν εντοπιστεί από την προϊστορική εποχή στο νησί. Παραστάσεις σε αγγεία και   τερρακότες, που βρίσκονται εκτεθειμένα σε πολλά κυπριακά μουσεία, καταδεικνύουν ότι η   διακόσμηση των υφασμάτων ήταν γνωστή από τα πανάρχαια χρόνια. Ιστορικές πληροφορίες   μαρτυρούν ότι κατά την εποχή του Βυζαντίου η τέχνη της κεντητικής χρησιμοποιήθηκε για   τη διακόσμηση περίτεχνων κεντημάτων, φορεμάτων και αμφίων. ΄Ήταν ακόμη γνωστή για   το μετάξι και τη χρυσοκλωστή, «Or De Chypre», που προσέδιδαν πολυτέλεια και μεγαλοπρέπεια. Ξένοι περιηγητές που επισκέφθηκαν το νησί κατά τον 16ο αιώνα γνώρισαν από κοντά και έγραψαν, μεταξύ άλλων, για τα περίτεχνα έργα τέχνης από την κυπριακή κεντητική. Ωστόσο, τα παλαιότερα πρότυπα δείγματα που συναντώνται σε ιδιωτικές συλλογές και μουσεία είναι αυτά του 18ου και 19ου αιώνα.

Κατηγορίες κεντημάτωνΤα είδη των κυπριακών κεντημάτων είναι πολλά. Σύμφωνα με το χρώμα τους δυνατό να χωριστούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες:1. Στα πολύχρωμα κεντήματα.· ( χρωματιστές σταυροβελονιές, κοτσινόπλουμα ή κοτσινοπλούμια,τσεβρέδες, χρωματιστά ανεβατά ) 2. Στα λευκά κεντήματα. · ( ασπροπλούμια του βελονιού, λευκαρίτικα κεντήματα, πιττωτές και σκαλιώτικες δαντέλες «βενίς». πιπίλλες με κόμπο, φερβολιτέ. βελονάκι

Χρωματιστές Σταυροβελονίες

Γίνεται με βελόνα σε ύφασμα λινό ή βαμβακερό έτσι που να μπορεί να μετριέται εύκολα. Θεωρείται μια από τις πιο εύκολες βελονιές. Δημιουργείται από δύο πλάγιες, ίσες βελονιές οι οποίες διασταυρώνονται διαγώνια στο κέντρο. Γίνονται με δύο βασικά τρόπους:· Κεντιέται κατ΄ ευθεία μια συμπληρωμένη βελονιά.· Γίνεται σειρά από μισές βελονιές προς μία κατεύθυνση από αριστερά προς τα δεξιά και μετά γυρίζοντας πίσω από δεξιά προς τα αριστερά συμπληρώνεται η σταυροβελονιά με την άλλη μισή βελονιά.

Στην Κύπρο, ειδικά στην ύπαιθρο, το είδος αυτό του κεντήματος είναι γνωστό και σαν «στυαυρόπουντος» και είναι γνωστό σε όλη την επικράτεια του νησιού. Τα σχέδια του χαρακτηρίζονται από αδρά, γεωμετρικά, φυτικά και ζωικά μοτίβα. Χαρακτηριστικές είναι και οι στενόμακρες πολύχρωμες πετσέτες της Πάφου με ποικίλους συνδυασμούς χρωμάτων. Συνήθως τα σχέδια τοποθετούνται σε οριζόντια διάταξη εκατέρωθεν της άκρης. Στο κέντρο πολλές φορές τοποθετούνται τα αρχικά της κεντήτριας και η ημερομηνία κατασκευής του ή ακόμα το σύνθετο μοτίβο του σταυρού. Σε μερικές περιοχές της Κύπρου το κέντημα γίνεται με ένα μόνο χρώμα, το κόκκινο, γι΄ αυτό και επικράτησε η ορολογία «κοκκινόπλουμα».

Κοτσινόπλουμα ή Κοτσινοπλούμια

Αυτά αποτελούν μια ενδιαφέρουσα παραλλαγή σταυροβελονιάς τα ονομαστά «κοτσιηνοκεντήματα» ή «κοτσιηνοπλούμια», κατασκευασμένα συνήθως με μεταξωτή κλωστή. Εντυπωσιάζουν με την σύνθετη για τα κυπριακά κεντήματα θεματογραφία τους. Περιλαμβάνουν φυτικά μοτίβα και επιβλητικά μυθικά πουλιά ή ζώα που θυμίζουν ιταλικά κεντήματα των ελληνικών νησιών. Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες περιηγητών που επισκέφθηκαν το νησί, αναφέρουν ότι στο Καρπάσι χαρακτηριστικά συναντάται το είδος αυτό του κεντήματος σε κόκκινο ή μπλε χρώμα. Επικράτησε όμως και για το μπλε ο όρος «κοκκινόπλουμα» ή «κοκκινοκεντήματα»

Πιττωτές και Σκαλιώτικες Δαντέλες (βενίς)

Το «βενίς» είναι είδος δαντέλας και παρατηρείται σε πολλά από τα παλαιότερα είδη του λευκαρίτικου κεντήματος.

Γίνεται με πρώτη ύλη αποκλειστικά την λινή ή βαμβακερή κλωστή. Γ

ια την κατασκευή της χρησιμοποιείται το μαξιλαράκι. Οι βελονιές που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως το φεστόνι και οι

«ριχτές» βελονιές. Τα μοτίβα που δημιουργούνται είναι αυστηρά γεωμετρικά.

Προσομοιάζουν με φύλλα σε διάφορες διατάξεις, δημιουργούνται με το πλέξιμο της κλωστής, «τις πίττες», τα δε κεντήματα τους ή άλλως πως δαντέλες, αποκαλούνται μέχρι σήμερα «πιττωτά».

Η τεχνική αυτή αναπτύχθηκε σε πολλά μέρη της Κύπρου όπως την Ορά, Λάγεια, Μελίνη, Κάτω Δρυ, Αθηαίνου, Λάρνακα. Αργότερα τα γεωμετρικά αυτά σχέδια, «τα πιττωτά», όπως λέγονται, τροποποιούνται.

Εμπνέονται από μοτίβα παρμένα από βυζαντινά υφάσματα και πολύτιμα πρότυπα των σταυροφόρων. ΄

Ετσι γίνονται πιο ελεύθερα τα σχέδια, όπως είναι τα ελικοειδή φύλλα, τα λουλούδια, πουλιά, ζώα και ανθρωπόμορφες φιγούρες. Αυτά τα είδη της δαντέλας επεκράτησαν στην περιοχή της Λάρνακας, την παλαιάς Σκάλα, με την ονομασία «σκαλιώτικα».

Στο λευκαρίτικο κέντημα πλέκονται απ΄ ευθείας στο ύφασμα. Σε κάθε κοπτό τετράγωνο δημιουργείται με το πέρασμα από τους αρμούς που άφηναν σε κάθε τετράγωνο. Δημιουργούσαν πρώτα τις ακτίνες, «τους στύλλους ή τα κλωνιά», τη βάση πάνω στην οποία θα έπλεκαν τη δαντέλα σε κάθε τετράγωνο. Στην Ιταλία την ονόμαζαν «punto cyprioto» και αργότερα «punto reticello» ή «punto creco». Στην Ελλάδα επικράτησε να λέγεται «Κυπριακή βελονιά».

Στην Κύπρο, επειδή θυμίζουν αντίστοιχα ιταλικά πρότυπα, επεκράτησαν να λέγονται μέχρι τις μέρες μας «βενίς».

Πιπίλλα

Πιπίλλα με Βελονόκομπο

Πιπίλλα με βελονόκομπο. Ξεχωριστή θέση μεταξύ των κυπριακών χειροτεχνημάτων αποτελεί η δαντέλα με κόμπους, η λεγόμενη «πιπίλλα».Είναι μια πλούσια καλλιτεχνική έκφραση, που γίνεται αποκλειστικά με κλωστή με τη χρήση βελόνας. Μεταφέρεται «κατά παράδοση» από μητέρα σε κόρη μέχρι τις μέρες μας. Προσομοιάζει με την παμπάλαια τεχνική του κεκρυφάλου, που εντοπίστηκε κατά τον 5ο αιώνα στην ανατολική Μεσόγειο. Ο τρόπος κατασκευής των κόμπων παρατηρήθηκε από πολύ παλιά όπου φαίνεται ότι οι πρόγονοι μας χρησιμοποίησαν τον κόμπο για καθαρά λειτουργικούς σκοπούς.

Με το είδος αυτό γινόταν η πλέξη των δικτύων. Πότε όμως πρωτοεμφανίστηκε το είδος αυτό της κεντητικής διακόσμησης στην Κύπρο, δεν είναι γνωστό. Μέχρι σήμερα δεν έχει ειδικά διερευνηθεί από μελετητές. Οι ιστορικοί παραμέριζαν στοιχεία τα οποία αφορούσαν το είδος αυτό της έρευνας, ως θέμα εξειδικευμένου ενδιαφέροντος.

Η Ελληνίδα ερευνήτρια Τατιάνα Γιανναρά αναφέρει ότι οι ξένοι μελετητές αγνοούν τον ελληνικό όσο και τον μεσογειακό τύπο της δαντέλας. Ωστόσο, επισημαίνουν τη βυζαντινή καταγωγή της και τη μεταφορά της στη δύση από τους σταυροφόρους. Με την εξέλιξη αυτή επισημαίνεται ότι Έλληνες τεχνίτες, ράφτες και χρυσοκεντητές δημιουργούν στη Ευρώπη εμπορικούς οίκους με εξαγωγικά κέντρα την Κωνσταντινούπολη και την Κύπρο. Φαίνεται ότι ο συντηρητικός χαρακτήρας των κατοίκων της Κύπρου και οι δύσκολες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες δεν επέτρεψαν την περαιτέρω επιρροή των δυτικών προτύπων ώστε να συνεχιστεί η αίγλη που γνώρισε η δαντέλα στη Δύση.

Το λευκαρίτικο κέντημα αποτελεί το χαρακτηριστικότερο είδος κεντητικής τέχνης της Κύπρου. Ανήκει στην κατηγορία των λευκών κυπριακών κεντημάτων. Αποτελεί νεότερο είδος αφού είναι η εξέλιξη, η προέκταση των «ασπροπλουμιών» της Κύπρου.

Οι κύριες βελονιές με τις οποίες δημιουργούσαν τα «ασπροπλούμια» μεταφέρονται στο νεότερο αυτό κέντημα. Νέες βελονιές και μοτίβα δημιουργούνται ανάλογα με την δεξιοτεχνία και τη φαντασία της κάθε κεντήτριας.Τα είδη αυτά, ποιοτικά έφθασαν σε πολύ ψηλά επίπεδα με την ευγενή άμιλλα και το θεσμό της προίκας. Κάθε κορίτσι ετοίμαζε μεγάλη συλλογή για την έκθεση και το στολισμό του σπιτιού την ημέρα του γάμου. ΄Ετσι πολλά από τα στοιχεία αυτά, μέσα από το χρόνο, μεταφέρονται, βελτιώνονται και τελειοποιούνται από μητέρα σε κόρη.

Πολλές γυναίκες εξασκούσαν το κέντημα σαν βιοποριστικό επάγγελμα. Οι γυναίκες κεντήτρες «οι πλουμάρισσες» στα Λεύκαρα, οργάνωναν την παραγωγή τους και κεντούσαν στο σπίτι. Παράλληλα, οι άντρες Λευκαρίτες, «οι κεντητάριδες», ήταν έμποροι και ταξίδευαν σε πολλά μέρη του κόσμου στην Ευρώπη και τις Σκανδιναβικές χώρες. Η φήμη τους ήταν τόσο μεγάλη που σύμφωνα με την παράδοση κατά τον 15ο αιώνα ο Leonardo Da Vinci επισκέφθηκε την Κύπρο και πήρε μαζί του στην Ιταλία κέντημα από τα Λεύκαρα το οποίο βρίσκεται στον Καθεδρικό Ναό Ντουόμο στο Μιλάνο.

Το μεγαλύτερο κέντρο παραγωγής ήταν τα Πάνω και Κάτω Λεύκαρα. Σήμερα τα κεντήματα αυτά κατασκευάχονται σε ολόκληρη την Κύπρο, ειδικά όμως στα χωριά Κάτω Δρυς, Βάβλα, Βαβατσινιά, Ορά, Χοιροκοιτία, Σκαρίνου, Δάλι και Αθηαίνου.Τα πρώτα λευκαρίτικα κεντήματα κατασκευάστηκαν χρησιμοποιώντας το άσπρο βαμβακερό ντόπιο χειροποίητο υφαντό της Κύπρου. Είναι συνδυασμός ανεβατών και κοπτών κεντημάτων. Οι «ταγιάδες», τα μεγάλα κοπτά κεντήματα, αποτελούν τη χαρακτηριστικότερη προσθήκη διακόσμησης σε σχέδια δαντέλας βενίς, σε «πιττωτά», γυρουλωτά, λιμινωτά σχέδια. Το όνομα τους προέρχεται από το ιταλικό «punto tajliato», είδος κοπτού που γινόταν στην Ιταλία κατά τον 16ο αιώνα

Κεραμική

Στο τομέα της αγγειοπλαστικής τέχνης, η προϊστορική Κύπρος έχει να παρουσιάσει πλούσια ευρήματα από ολόκληρο το νησί, αγγεία μεγάλης φήμης και εκτίμησης. Διαχρονικά αποτέλεσε ένα από τα χαρακτηριστικότερα είδη της Κυπριακής τέχνης. Τα ίδια τα αγγεία αποτελούν απόδειξη για την εξέλιξη τους. Τον πλούτο αυτό της αγγειοπλαστικής παράδοσης οι αρχαιολόγοι τον χρησιμοποίησαν για να προσδιορίσουν κατά περιόδους την πνευματική εξέλιξη και την πρόοδο του νησιού.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ορισμένα σχήματα αγγείων που γίνονται ακόμα στο νησί έχουν εξελιχθεί από παλαιά αγγεία και ότι σε πολλές περιπτώσεις η τεχνική είναι η ίδια όπως και την παλαιά εποχή. Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, μεγάλα πιθάρια από την ύστερη εποχή του Χαλκού, χρησιμοποιήθηκαν όχι μόνο για την αποθήκευση και μεταφορά προϊόντων αλλά και για την διεξαγωγή εμπορίου. Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάστηκαν από ειδικούς ερευνητές, οι κατασκευαστές αγγείων πολύ πιθανό να ήταν οργανωμένοι σε ιδικές συντεχνίες με επαγγελματικά μυστικά μεταφερόμενα από πατέρα σε γιο μέχρι το πρόσφατο παρελθόν. (Β. Καραγιώργης 1996, 109).

Τα πιθάρια αυτά χρησιμοποιήθηκαν με τον ίδιο τρόπο στερεωμένα μέσα στο έδαφος όπως και σήμερα σε πολλά κελάρια της λαϊκής κατοικίας για να αποθηκεύουν τα προϊόντα τους όπως ακριβώς και τότε. Τα είδη αυτά όπως και πολλά άλλα είδη αγγειοπλαστικής τέχνης από το παρελθόν, φανερώνουν το πολύ ψηλό επίπεδο αγγειοπλαστικής τέχνης που είχε επιτύχει να φτάσει ο κύπριος αγγειοπλάστης (Α. Πιερίδου 1985, 85).

Βαρωσιώτικα

Διαφέρουν ως προς το χρώμα και την τεχνική κατασκευής τους.

Είναι συνήθως ανοικτόχρωμα αγγεία του νερού, οι στάμνες οι λεγόμενες κούζες, σε διάφορα μεγέθη με τοπικές ονομασίες. Τα αγγεία αυτά τα κατασκεύαζαν άντρες αγγειοπλάστες, οι ‘κουζάριδες’.

Τα κατασκεύαζαν με τη χρήση ποδοκίνητου τροχού κεραμικής. Η πρώτη ύλη που χρησιμοποιούσαν ήταν ανάμειξη δύο ειδών αργίλου. Από τον ποταμό της ΄Εγκωμης έπαιρναν τον ασπριδερό αμμώδες είδος και το χρωμάτιζαν ελαφρά με το κόκκινο είδος

αργίλου από την περιοχή της Δερύνειας.

Λαπηθιώτικα

Περιλαμβάνει τα γνωστά εφυαλωμένα αγγεία, άλλως ‘αλοιφτά’ ή Λαπηθ(κ)ιώτικα και θεωρούνται εξελιγμένης τεχνικής σε σχέση με όλα τα άλλα κέντρα αγγειοπλαστικής

παράδοσης της Κύπρου. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι η χρήση ειδικού

επιχρίσματος σε άσπρες και γήινες αποχρώσεις, χρωματισμένα με τα λεγόμενα γραλιάσματα σε πράσινο χρώμα. Η επάλειψη με διαφανές υάλωμα είναι πολύ

χαρακτηριστική.

Η Λάπηθος αποτέλεσε ένα από τα αγγειοπλαστικά κέντρα

εφυαλωμένης μεσαιωνικής κεραμικής

Παράλληλα με την εφυαλωμένη κεραμική, κατασκεύαζαν και είδη για τη λαϊκή κατοικία όπως κεραμίδια, σωλήνες, γλάστρες.

Κορνιώτικα

Ο Κόρνος αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα κέντρα παραγωγής κόκκινων αγγείων.Η φήμη των αγγείων, ειδικά των πιθαριών του ήταν πολύ μεγάλη.

Η Πρώτη ύλη που χρησιμοποιείται είναι καθαρό κοκκινόχωμα το οποίο μεταφέρεται από την περιοχή του Σταυροβουνίου

Τα αγγεία κατασκευάζονται σε χαμηλό πρωτόγονο τροχό το

‘γυριστάρι’.

Φοινιότικα

Το Φοινί υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα παραγωγής της παραδοσιακής Αγγειοπλαστικής στην Κύπρο.

Η ανάγκη για μεταφορά και αποθήκευση προϊόντων τα κατέστησε απαραίτητα για τις καθημερινές ανάγκες των κατοίκων.

Η τέχνη αυτή αποτέλεσε ένα προσοδοφόρο επάγγελμα για

μεγάλο αριθμό οικογενειών του χωριού.

Ξυλοτεχνία

Η ξυλογλυπτική στη Κύπρο χωρίζεται σε δύο κατηγορίες:

1. Εκκλησιαστική.

2. Κοσμική.

Η κοσμική χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: 1. Αστική.

2. Λαϊκή ή αγροτική ξυλογλυπτική.

Στη ξυλογλυπτική υπάρχουν διάφορες τεχνικές όσον αφορά τη διακόσμηση διαφόρων μοτίβων:1. Εσώγλυφη.2. Εξώγλυφη.3. Ανάγλυφη.4. Ολόγλυφη.

Εκκλησιαστική ξυλογλυπτική Η εκκλησιαστική ξυλογλυπτική ανθεί κυρίως

από το 16ο αιώνα όταν καθιερώνεται το ψηλό ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Εδώ βλέπουμε τη δύναμη της έκφρασης στο ξύλο

σε εικονοστάσια, προσκυνητάρια, δεσποτικούς θρόνους,

άμβωνες, μανουάλια, γυναικωνίτες, σκάμνους, ξύλινα εξαπτέρυγα, πόρτες και παράθυρα, καθώς και στη μικρογλυπτική, κ.ά.

Κοσμική ξυλογλυπτική

αστική ξυλόγλυπτα είδη επίπλων που χρησιμοποιήθηκαν από τους

ανθρώπους των πόλεων. όπως κονσόλες,ερμάρια, τραπέζια, καρέκλες

λαϊκή ή αγροτική ξυλογλυπτικήαυθορμητισμός - ο πηγαίος τρόπος έκφρασης, η έλλειψη αναλογιών, η αφέλεια.

σεντούκια, οι καρκόλες, οι καρέκλες, τα ερμάρια, οι σουβάντζες, οι καθρέφτες

κατασκευή γεωργικών και οικιακών εργαλείων όπως αλέτρια, άροτρα, βουκάνες, γουδιά, ζυγούς, γουπποσάνιδα,σκάφες, στρατούρια, φουρνόφτυαρα, αργαλειούς,

Καλαθοπλεκτική

Η καλαθοπλεκτική ως απλή τέχνη είναι ένας από τους παλαιότερους κλάδους της χειροτεχνίας που ελάχιστα αλλοιώθηκε μέσα στο

πέρασμα του χρόνου και χρησιμοποιείται έτσι μέχρι σήμερα.

η κατασκευή καλαθιών στις αγροτικές περιοχές ήταν μια τέχνη που την γνώριζαν σχεδόν όλοι, άντρες, γυναίκες και παιδιά.

Η γνώση της τέχνης της καλαθοπλεκτικής ήταν απαραίτητη.

τα κατασκεύαζαν για πρακτικές καθημερινές ανάγκες όπως τη συλλογή και μεταφορά γεωργικών προϊόντων.

Σας ευχαριστώ

Χριστιάνα Ιντζιέγιαννη