1

Πανεπιστήμιο ΘεσσαλίαςΠαιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής ΕκπαίδευσηςΠρόγραμμα Μεταπτυχιακών ΣπουδώνΘέμα: «Σύγχρονα Περιβάλλοντα Μάθησης-Παραγωγή ΔιδακτικούΥλικού»Κατεύθυνση: Επιστήμες του ΑνθρώπουΕξάμηνο γ΄- Διδασκαλία και Μάθηση της Λογοτεχνίας - ΑνάπτυξηΔιδακτικού ΥλικούΥπεύθυνη Καθηγήτρια: Παπαρούση Μ.

ΘέμαΘέμα ΠαρουσίασηςΠαρουσίασης:: ΚειμενοκεντρικόΚειμενοκεντρικό--ΔιαδικαστικόΔιαδικαστικό ΜοντέλοΜοντέλο..[[ΚεφάλαιαΚεφάλαια 33οο, 4, 4οο & 5& 5οο απόαπό τοτο βιβλίοβιβλίο τουτουΜατσαγγούραΜατσαγγούρα ΗΗ.:.: ««ΚειμενοκεντρικήΚειμενοκεντρικήπροσέγγισηπροσέγγιση τουτου γραπτούγραπτού λόγουλόγου.. ήή ΑφούΑφούσκέφτονταισκέφτονται,, γιατίγιατί δενδεν γράφουνγράφουν;;»»

ΕπιμέλειαΕπιμέλεια:: ΜπαμπαλιούταςΜπαμπαλιούτας ΔημήτρηςΔημήτρης..

2

Διαπίστωση

Οι 6 θεωρίες μακροανάλυσης τουγραπτού λόγου, δηλαδή η φιλολογική, ηερμηνευτική, η φορμαλιστική, ηδομιστική, η νεοκριτική, η θεωρία τηςπρόσληψης και κειμενογλωσσολογική δενπροσφέρονται άμεσα για την εκ τωνπροτέρων καθοδήγηση των μαθητών στησύνθεση κειμένων.

3

[προς] Αναζήτηση μιας διδακτικήςθεωρίας για τη συγγραφική σύνθεσηκειμένων….

…η οποία πρέπει να απαντά στα εξής διδακτικάερωτήματα:

Τι είναι [μαθητικό] κείμενο και ποιοι παράγοντεςσυμβάλλουν στη συγκρότησή του;

Μέσα από ποιες [μετα]γνωστικο-γλωσσικές γνώσεις-δεξιότητες ο συγγραφέας-μαθητής παράγει γραπτόλόγο και τον συγκροτεί σε κείμενο;

Πώς μπορεί ο δάσκαλος να καταστήσει ικανούς τουςμαθητές ενεργοποιούν αυτές τις δεξιότητες για ναπαράγουν αποτελεσματικά και κατά περίστασηκατάλληλα είδη κειμένου;

Ποια είδη κειμένων πρέπει να διδαχθούν, με ποιοτρόπο, με ποια σειρά και για ποιες ανάγκες;

4

Συνεργασία-σύνθεση στοιχείων από…

Για το πρώτο ερώτημα με τηνκειμενογλωσσολογία και τηνκοινωνιογλωσσολογία.

Για το δεύτερο ερώτημα με την ψυχολογία τουγραπτού λόγου και την κειμενογλωσσολογία.

Για το τρίτο ερώτημα με την ψυχολογία τουγραπτού λόγου και τη διδακτική έρευνα.

Για το τέταρτο ερώτημα με την ψυχολογία τουγραπτού λόγου, το αναλυτικό πρόγραμμα καιτην κοινωνιογλωσσολογία.

5

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ[ ΥΠΟ-ΚΕΙΜΕΝΟ ]

ΚΕΙΜΕΝΟ•Ιδέες•Δομή•Μορφή•Διακειμενικότητα

•Προθέσεις•Παραγωγή καιΟργάνωση ιδεών•Γλωσσική έκφραση•Μεταγλωσσικήεπεξεργασία

ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ[ ΑΝΤΙ-ΚΕΙΜΕΝΟ ]

•Προσδοκίες•Γνωστικό κεκτημένο•Κειμενογλωσσολογικήενημερότητα

ΠΕΡΙΚΕΙΜΕΝΟ

ΠΛΑΙΣΙΑ ΓΡΑΦΗΣ

ΣΥΓΚΕΙΜΕΝΟ

ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

6

ΣΥΓ-ΚΕΙΜΕΝΟ, ΠΕΡΙ-ΚΕΙΜΕΝΟ,ΔΙΑ-ΚΕΙΜΕΝΟ Συγ-κείμενο [co-text]: Το άμεσο περιβάλλον

του κειμένου, το οποίο συνίσταται στασυμφραζόμενα που προηγούνται ή έπονται μιαςλέξης, πρότασης ή παραγράφου καισυμβάλλουν στην εννοιοδότησή τους.

Περι-κείμενο [context]: Το καταστασιακόπεριβάλλον, που διαμορφώνει τους επιμέρουςτύπους συμπεριφοράς των ατόμων.

Δια-κείμενο: Το φαινόμενο της παρουσίας σεκάθε νέο κείμενο στοιχείων από προηγούμενακείμενα.

7

Οι μαθητές πρέπει νασυνειδητοποιήσουν ότι… …υπάρχουν πολλά και διαφορετικά είδη

κειμένων, που εξυπηρετούν διαφορετικέςεπικοινωνιακές ανάγκες.

…κάθε είδος κειμένου έχει τα δικά του δομικάστοιχεία, την υπερ-δομή του, που προσδίδεινοηματική συνεκτικότητα καιαναγνωσιμότητα στο κείμενο.

…το περιεχόμενο, η δομή και η μορφήέκφρασης ενός κειμένου εξαρτώνται από τοάμεσο επικοινωνιακό και ευρύτεροκοινωνικοπολιτιστικό περιβάλλον μέσα στοοποίο λειτουργεί.

8

ΚΕΙΜΕΝΟΚΕΝΤΡΙΚΟ-ΔΙΑΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ

Βασίζεται στην κειμενοδιδακτική θεωρία, μεπροσανατολισμό:

Στο περιεχόμενο.Αξιοποιεί στοιχεία από τις κειμενοκεντρικέςπροσεγγίσεις του γραπτού λόγου.

Στη διαδικασία.Αξιοποιεί στοιχεία από την ψυχολογία του γραπτούλόγου [προ-συγγραφικές, συγγραφικές και μετα-συγγραφικές φάσεις.]

Στο πλαίσιο της συγγραφικής σύνθεσης.Αξιοποιεί στοιχεία από την κειμενογλωσσολογική καιτην κοινωνιο-επιστημική θεωρία. [περικείμενο]

9

Παραδοχές του Κειμενοκεντρικού-Διαδικαστικού Μοντέλου Ο γραπτός λόγος επιτελεί επικοινωνιακή λειτουργία. Το κείμενο είναι η βασική μονάδα ανάλυσης και σύνθεσης

του λόγου. Η δεξιότητα γραφής είναι άμεσα διδάξιμη. Η διδασκαλία του γραπτού λόγου πρέπει να γίνεται στα

πλαίσια όλων των μαθημάτων. Διδακτική έμφαση στη διαδικασία και στη σχέση της με το

περιεχόμενο. Η άμεση διδασκαλία πρέπει να αναφέρεται σε γνώσεις,

δεξιότητες και στάσεις. Η σύνθεση του γραπτού λόγου είναι παλινδρομική

διαδικασία. Η σύνθεση κειμένων είναι δύσκολη διαδικασία. Ο γραπτός λόγος είναι κοινωνικά προσδιορισμένος. Το σχολικό γράψιμο απαιτεί χρόνο.

10

Σταδιακή Εισαγωγή στις Πρακτικές τουΠροτεινόμενου Μοντέλου

Υποδειγματική ανάλυση αντιπροσωπευτικούκειμένου από τον δάσκαλο ενώπιον της τάξης.

Η τάξη αναλύει παρόμοιο κείμενο. Ο δάσκαλοςείναι συντονιστής-γραμματέας.

Συλλογική ανάλυση άλλου κειμένου από μικρο-ομάδες.

Ατομική ανάλυση και συλλογική σύνθεσηκειμένων με βάση τις κειμενικές συμβάσεις.

Προσπάθεια εμπλουτισμού-συνδυασμού-τροποποίησης και ανατροπής κειμενικώνσυμβάσεων.

11

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ1. Προσυγγραφικό στάδιο.[προκειμενικό] Φάση Αυθεντικοποίησης Κειμένου. Φάση Παραγωγής Ιδεών. Φάση Οργάνωσης Ιδεών.2. Συγγραφικό στάδιο.[κειμενικό] Φάση Αρχικής Κειμενοποίησης.3. Μετασυγγραφικό στάδιο.[μετακειμενικό] Φάση Βελτίωσης Αρχικού Κειμένου. Φάση Επιμέλειας Τελικού Κειμένου. Φάση Αυτο- και Ετερο-Αξιολόγησης Κειμένου

και Συγγραφικών Διαδικασιών.

12

Α. Προσυγγραφικό στάδιο.Φάση Αυθεντικοποίησης Κειμένου.

Επιλογή του θέματος.

Προθετικότητα του κειμένου.

Λειτουργία του κειμένου.

Μήνυμα του κειμένου.

Αποδέκτες κειμένου.

Είδος κειμένου[Κείμενο-Περικείμενο]

13

Α. Προσυγγραφικό στάδιο.

Φάση Παραγωγής Ιδεών. [1]

1. Με καθοδήγηση. Τεχνική εικόνων. Τεχνική ερωτήσεων. Τεχνική της δημιουργικής απομίμησης μοτίβων. Τεχνικές τροποποίησης και ανατροπής των μοτίβων. Τεχνική της επιστολής. Τεχνική των επτά ερωτήσεων της ρητορικής. Τεχνική της κειμενικής υπερδομής. Τεχνική ημιτελών και εκτός λογικής σειράς

φράσεων. Τεχνική αρχικής παραγράφου ή τελικής φράσης. Τεχνική γραφικών αναπαραστάσεων. Τεχνική των συσχετιζόμενων λέξεων. Τεχνική των γραπτών οδηγιών.

14

Φάση Παραγωγής Ιδεών. [2]

2. Με χαλαρή καθοδήγηση. Τεχνική της χορήγησης βασικών λέξεων. Τεχνική των φανταστικών διωνύμων. Τεχνική των γάντζων. Τεχνική του γονιμοποιητή. Τεχνική του

Ιδεοκαταιονισμού[ιδεοθύελλας]. Τεχνική της συζήτησης[project] Τεχνική της μελέτης πηγών. Τεχνική της ομαδικής δημιουργικής

σύνθεσης.

15

Α. Προσυγγραφικό στάδιο.Φάση Οργάνωσης Ιδεών.

Γραφική αναπαράσταση άξονασυσχέτισης, ανάλογα με το είδοςκειμένου.[εννοιολογικοί χάρτες,αφηγηματικό σχήμα, ιστός, αιτιοκρατικάσχήματα, κλπ.]Ερωτηματολόγιο, ανάλογα με το είδος

κειμένου και με τον επιδιωκόμενο βαθμόκαθοδήγησης[Δομή κειμένου].

16

Β. Συγγραφικό στάδιο.Φάση Αρχικής Κειμενοποίησης.Καταγραφή ιδεών.Μορφοποίηση κειμένου σύμφωνα με

οργανωτικό σχήμα.Αντικειμενική-Υποκειμενική στάση του

γράφοντος [Καταχώριση και κατάταξηιδεών].

17

ΓΓ.. ΜετασυγγραφικόΜετασυγγραφικό στάδιοστάδιο..ΦάσηΦάση ΒελτίωσηςΒελτίωσης ΑρχικούΑρχικού ΚειμένουΚειμένου. [1]. [1]

Διόρθωση λαθών.Προσθήκη συμπληρωματικών στοιχείων

ή αφαίρεση περιττών.Αναδιάταξη της αρχικής οργάνωσης.Αναδιατύπωση προτάσεων,

πληροφοριών, παραδειγμάτων καιαναλογιών.

18

Γ. Μετασυγγραφικό στάδιο.Φάση Βελτίωσης Αρχικού Κειμένου.[2]

Βελτιωτικές παρεμβάσεις σε επίπεδο:Λέξης.Πρότασης.Παραγράφου.Κειμένου.

19

Βελτιώσεις σε επίπεδο Λέξης.

Αντικατάσταση λέξεων πουεπαναλαμβάνονται.Αντικατάσταση κοινότοπων λέξεων.Χρήση επιθέτων.Χρήση συνωνύμων.Χρήση σχημάτων λόγου.Χρήση διαλόγου.

20

Βελτιώσεις σε επίπεδοπρότασης.Σύνδεση και οργάνωση κύριων

προτάσεων.Χρήση προσδιορισμών.Χρήση δευτερευουσών προτάσεων.Χρήση προτάσεων σχολιασμού.Τεχνική της «κινηματογραφοποίησης».Επιλογή ρημάτων και καθορισμός

χρόνου.

21

Βελτιώσεις σε επίπεδοπαραγράφου.

Δομή της παραγράφου.

Παραγραφοποίηση.

Ανάπτυξη ατελών παραγράφων.

Σύνδεση παραγράφων.

22

Βελτιώσεις σε επίπεδο κειμένουΒελτιώσεις ανάλογα με το είδος κειμένου,δηλαδή σε σχέση με την ιδιαίτερημακροδομή του.Βελτίωση οργάνωσης-δομής.Έλεγχος σαφήνειας, πληρότητας,

συνοχής, συνεκτικότητας,παραστατικότητας και ροής τωνγεγονότων[Περιεχόμενο, Δομή καιΜορφή].

23

Γ. Μετασυγγραφικό στάδιο.

Φάση Επιμέλειας Τελικού Κειμένου.

Αφορούν στις γραμματικο-συντακτικέςσυμβάσεις, δηλαδή:Παραγραφοποίηση.Ορθογραφία.Στίξη.Σύνταξη.Χρόνοι κειμένου.Δημοσιοποίηση [εμφάνιση κειμένου]

24

Γ. Μετασυγγραφικό στάδιο.Φάση Αυτο- και Ετερο-Αξιολόγησης Κειμένουκαι Συγγραφικών Διαδικασιών.

Α. Κειμένου.

1. Επικοινωνιακή Καταλληλότητα Σκοπός.

Αποδέκτης.

2. Γλωσσική συνοχή.

3. Νοηματική συνεκτικότητα.

4. Πληροφοριακή πληρότητα.

Β. Διαδικασιών.

1. Μεταγνωστική Αξιολόγηση Διαδικασιών.

25

Γ. Μετασυγγραφικό στάδιο.Αξιολόγηση Νοηματικής Συνεκτικότητας τουΚειμένου.

Έχει πλήρη και ορθή εσωτερική δομή;[Βγάζει νόημα;]Παράδειγμα από τη «γραμματική» της αφήγησης:

1. Χωροχρονικό πλαίσιο[Setting].2. Στόχοι[Goals].3. Αρχικό επεισόδιο[Initial Event].4. Εμπόδια[Complications].5. Εσωτερικές αντιδράσεις ηρώων[Internal Reactions].6. Προσπάθειες επίλυσης προβλήματος[Attempts].7. Αποτελέσματα[Results].8. Εξωτερικές αντιδράσεις[Reactions].9. Άλλα γεγονότα[Other Events].10. Λύση μύθου[Story Ending].

26

Γ. Μετασυγγραφικό στάδιο. ΑξιολόγησηΠληροφοριακής Πληρότητας Κειμένου

Σχετίζεται άμεσα με τη νοηματικήσυνεκτικότητα και όταν συνυπάρχει μετην πληροφοριακή πληρότητα το κείμενοείναι κατανοητό[=συνεκτικότητα] καικατατοπιστικό[=πληρότητα]Για την αξιολόγησή της προτείνεται η

καταμέτρηση και συσχέτιση μεταξύ τουαριθμού των λέξεων[ΑΛ] και τουαριθμού των πληροφοριών.[ΑΠΛ]

27

Γ. Μετασυγγραφικό στάδιο. ΑξιολόγησηΓλωσσικής Συνοχής Κειμένου [Τρόπος σύνδεσηςτων προτάσεων]

Αριθμός προτάσεων.Αριθμός κύριων προτάσεων.Αριθμός απλών προτάσεων.Αριθμός δευτερευουσών προτάσεων.Αριθμός σύνθετών προτάσεων.Αριθμός περιόδων.Αριθμός παραγράφων.[Αναλυτικού τύπου αξιολόγηση]