Κεφάλαιο 2 Αρχαία Ελλάδα,Μεσοποταμία και...

Κεφάλαιο 2 Αρχαία Ελλάδα,Μεσοποταμία και Αίγυπτος

Ερευνητική εργασία Β΄ τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013

19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ∆Α, ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ ΚΑΙ ΑΙΓΥΠΤΟΣ

2.1 ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ

Ανέκαθεν ο άνθρωπος είχε ως πρώτο µέληµα την εξεύρεση των απαραίτητων αγαθών

για την επιβίωσή του. Οι πρώτες κοινωνίες στηρίζονταν σε ένα σύστηµα

αυτοκατανάλωσης και αυτάρκειας.

Ο καταµερισµός εργασιών απέφερε διάφορα πλεονάζοντα αγαθά που ο άνθρωπος τα

χρησιµοποίησε ως αρχικό µέσο συναλλαγής, το οποίο ονοµάστηκε

αντιπραγµατισµός.

Εξαιτίας όµως διαφόρων µειονεκτηµάτων αυτού του µέσου συναλλαγής

καθιερώθηκε ως κοινό µέσο συναλλαγής, κάτι που όλοι είχαν, τα

βοσκήµατα.

Η χρήση του µετάλλου ως ένα νέο µέσο συναλλαγής µαρτυρείται από τα τέλη της 3ης

χιλιετίας π.Χ. στη Μεσοποταµία που προστέθηκε παράλληλα µε τα ζώα, τα δέρµατα,

τα κογχύλια.

Χάλκινα χειροτεχνήµατα

που παρίσταναν σπαθιά, εργαλεία, ψάρια, ζώα, και άλλα είδη που διέθεταν εκείνη την

εποχή είχαν σηµαντική ανταλλακτική αξία.



20

Με την πάροδο του χρόνου δηµιουργήθηκε η ανάγκη για ένα εύχρηστο, διαιρετό και

αποθηκεύσιµο µέσο συναλλαγής. Αυτό που αναζητούσε ο άνθρωπος το

βρήκε στο µέταλλο, ενώ παράλληλα διαδόθηκε η χρήση του ζυγού που

έδινε στο µέταλλο καθορισµένη αξία. Το ζυγισµένο µέταλλο απέκτησε

συγκεκριµένο σχήµα και έτσι επικράτησε το τάλαντο, µία χάλκινη πλάκα που

έχει το σχήµα δοράς βοοειδούς και πιθανόν την αξία ενός βοδιού. Αυτά τα

µεταλλικά τεµάχια, ήταν οι πρόδροµοι του νοµίσµατος. Στην συνέχεια, σαν ένας

άλλος πρόδροµος του νοµίσµατος χρησιµοποιήθηκε ο οβελός (οβολός), ράβδος από

σίδηρο, µήκους 1 - 1,5 µ., όµοιος µε τους µαγειρικούς οβελούς, τις σούβλες. Έξι

οβολοί ισοδυναµούσαν µε µία δραχµή, καθώς η χούφτα / η δράκα τόσους µπορούσε

να κρατήσει. Η δραχµή µέχρι το 2002 αποτελούσε την νοµισµατική µονάδα της

Ελλάδος.

2.2 Η ΕΦΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Ο ∆ΙΜΕΤΑΛΛΙΣΜΟΣ

Στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. στην Ιωνία και τη Λυδία της M.Ασίας κατασκευάστηκα τα

πρώτα νοµίσµατα µικρά µεταλλικά δισκόµορφα αντικείµενα από

ήλεκτρο (φυσικό κράµα χρυσού και αργύρου). Τα πρώτα αυτά νοµίσµατα ήταν

«άτυπα», δεν έφεραν δηλαδή κανένα εικονογραφικό τύπο στην εµπρόσθια όψη

τους. Ενώ στην οπίσθια όψη τους έφεραν το χτύπηµα της σφύρας η οποία απόδειξη

ότι το νόµισµα που έχει κοπεί, έχει ζυγισθεί και σφραγισθεί επιβεβαίωνε τη νόµιµη

κυκλοφορία του.

Ο Βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος (540 – 546 π.Χ.) υιοθέτησε πρώτος το

«διµεταλλισµό», σύστηµα που στηρίζεται στην έκδοση αργυρών και χρυσών

νοµισµάτων µε τους ίδιους εικονογραφικούς τύπους. Ο «Κροίσειος στατήρ» είναι

το πρώτο νόµισµα που κυκλοφόρησε στην Αρχαιότητα.



21

Ο «Κροίσειος στατήρ» αντικαταστάθηκε από τους Πέρσες βασιλείς. Ο ∆αρείος

(521 – 486 π.Χ.) ήταν ο πρώτος Πέρσης βασιλιάς που εξέδωσε το χρυσό νόµισµα

που ονοµάστηκε "δαρεικός" ενώ το αργυρό "σίγλος". Τα περσικά νοµίσµατα

καλούνταν και "τοξότες" από την παράσταση του εµπροσθοτύπου.

Τα Πρώτα Νοµίσµατα του Ελλαδικού Χώρου

Σε πολύ λίγο χρονικό διάστηµα το νόµισµα ως νέο µέσο συναλλαγής πέρασε στον

κυρίως Ελλαδικό χώρο.

Πρώτη η Αίγινα εξέδωσε στατήρες µε παράσταση «χελώνας» µετά το 570 π.Χ.

Οι στατήρες της Κορίνθου γνωστοί ως «πώλοι» φέρουν ως κύριο εικονογραφικό

τύπο τον Πήγασο ο οποίος συνδέεται µε τις δύο θεότητες της πόλεως, την Αθηνά

Χαλινίτι και το ∆αµαίο Ποσειδώνα.



22

Τα πιο γνωστά νοµίσµατα που έκοψε η Αθήνα ήταν οι «γλαύκες», τετράδραχµα

που φέρουν ως εµπροσθότυπο την κεφαλή της Αθηνάς και στο οπισθότυπο την

κουκουβάγια, το ιερό σύµβολο της θεάς, µε την επιγραφή ΑΘΕ.

Η Εξέλιξη του Νοµίσµατος

Το σηµαντικότερο γεγονός της αρχαϊκής περιόδου είναι η απαρχή της χρήσης του

νοµίσµατος. Οι χαράκτες εµπνέονται από την µυθολογία, τις θρησκευτικές

παραδόσεις και το φυσικό περιβάλλον για να σηµατοδοτήσουν τα νοµίσµατα µε

βασικό χαρακτηριστικό την απλότητα του σχεδίου. Οι Ελληνικές πόλεις έκοψαν

νοµίσµατα κυρίως σε άργυρο, αφού είχαν ευκολότερη πρόσβαση σ’ αυτό το

µέταλλο. Τον 4ο π.Χ. αιώνα κυκλοφόρησαν και χάλκινα νοµίσµατα για τις µικρές

καθηµερινές συναλλαγές. Την κλασική εποχή στις παραστάσεις των νοµισµάτων

επικρατούν θεότητες, ήρωες και σκηνές από την µυθολογία, ενώ τα αργυρά αθηναϊκά

τετράδραχµα κυκλοφορούν ευρύτατα στον κλασικό κόσµο.

Ο βασιλιάς Φίλιππος Β’ διέδωσε τα χρυσά νοµίσµατα καθώς είχε πρόσβαση στα

µεταλλεία χρυσού του Παγγαίου και εξέδωσε νοµίσµατα και στα τρία µέταλλα, το

χρυσό, τον άργυρο και το χαλκό

Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου Γ’ άρχισαν να απεικονίζονται ηγεµόνες και

βασιλείς της κάθε περιοχής στα νοµίσµατα. Η παράσταση του ηγεµόνα αυτοκράτορα

γίνεται το βασικό θέµα της εικονογραφίας στα ρωµαϊκά αυτοκρατορικά νοµίσµατα

από τον 1ο π.Χ. έως τον 4ο µ.Χ. αιώνα. Την ελληνιστική εποχή απεικονίζονται θνητοί

o πρώτος που απεικονίζεται µε θεοποιηµένα χαρακτηριστικά ήταν ο Μέγας

Αλέξανδρος.



23

2.3 ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ, ΕΛΛΑ∆Α ΚΑΙ ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Από το 2400 π.Χ. χρησιµοποιούνταν τα πολύτιµα µέταλλα ως νοµίσµατα στην

περιοχή της Μεσοποταµίας. Τα νοµίσµατα εµφανίστηκαν πρώτη φορά στο τέλος του

7ου αιώνα. Τα µέταλλα είχαν αξία ανάλογη του βάρους τους οπότε η αξία κάθε

µετάλλου για πληρωµή υπολογιζόταν σε ζυγαριά. Στην Μεσοποταµία και την

Αίγυπτο τα αγαθά µαζεύονταν από τις αρχές και ακολούθως µοιράζονταν στο λαό

,ανάλογα µε την θέση και το επάγγελµα κάθε κατοίκου. Τα σιτηρά χρησιµοποιούταν

και για την πληρωµή εργατών γης. Το ασήµι χρησιµοποιούνταν για την πληρωµή

προστίµων αν κάποιος έκανε µια παρανοµία ή καταβολή τόκων σε δάνεια ή σε

εµπορικές δοσοληψίες µαζί µε κριθάρι. Π.χ. ο κώδικας της Εσούνα και ο κώδικας

του Χαµουραµπί (1750 π.Χ. ) καθορίζουν ποσοστό τόκου 20% για δάνεια σε ασήµι

.Ο κώδικας του Χαµουραµπί είναι ένας κώδικας νοµικός» γραµµένος σε σφηνοειδή

µορφή που περιγράφει µεθόδους πληρωµής σε ασήµι και είναι χαραγµένος σε 2

πλευρές µιας στήλης και περιλαµβάνει 3500 γραµµές. Ο κώδικας χρησιµοποιούταν



24

για πάνω από χίλια χρόνια. Για τις πληρωµές το ασήµι στη Μεσοποταµία ,αφού ήταν

σε ράβδους µετά γινόταν µικρά κοµµάτια ή το έκαναν λεπτά σύρµατα για να ζυγιστεί

σωστά. Οι ναοί αποτελούσαν µέρη φύλαξης του ασηµιού που ερχόταν από γειτονικές

περιοχές και των επίσηµων σταθµών ζύγισης .Το ασήµι λοιπόν ήταν µέταλλο

εξαιρετικής αξίας µε συµβολικές σχέσεις µε την βασιλεία, τον πλούτο και την

δύναµη.

Στην Αίγυπτο δεν υπήρχαν πηγές ασηµιού αλά είχαν χρυσό από την περιοχή της

Νουβίας και αγροτική παραγωγή µε την βοήθεια των πληµµύρων του Νείλου. Τα

µέταλλα χρησιµοποιούταν και εδώ ως χρήµατα. Υπήρχε ένα πρότυπο βάρους το

ντέµπεν (91 γραµµάρια) και µε τη βοήθεια αυτού γινόταν οι συναλλαγές π.χ το λάδι

είχε αξία 5 ντέµπεν χαλκού .Το ασήµι όπου υπήρχε ήταν µέσο πληρωµής όπως στην

πόλη των Θηβών .Στη περιοχή της πόλης του βασιλιά Ακενατόν βρέθηκαν χρυσές και

ασηµένιες ράβδους που αποτελούσαν πολλαπλάσια και υποδιαιρέσεις του ντέµπεν

Πρέπει να επισηµανθεί ότι το πρότυπο των πολύτιµων µετάλλων µάλλον ήταν

χαρακτηριστικό των ανώτερων τάξεων της Αιγύπτου/.

Και στις δυο περιοχές υπήρχε λοιπόν πληρωµή µε σιτηρά µε βάση τον όγκο ή µε

πολύτιµα µέταλλα µε βάση το βάρος τους. Οι µονάδες βάρους σέκελ και µίνα

εξαπλώθηκαν σε όλη την περιοχή της Μεσογείου. Τα πρώτα νοµίσµατα φτιάχτηκαν

στο βασίλειο της Λυδίας στη δυτική Μικρά Ασία από ήλεκτρο(µίγµα χρυσού και

αργύρου) τον 7ο αιώνα π.χ. Είχαν κίτρινο χρώµα .Από την µια πλευρά είχαν

αποτύπωµα τραχιών εσοχών και ένα διακοσµητικό σχέδιο από την άλλη π.χ. κεφάλι

λιονταριού, ελαφιού ή κριού. Είχαν οβάλ σχήµατα ,θύµιζαν βόλους χρυσού και

διάφορα βάρη από 17.2 γραµµάρια µέχρι πολύ µικροσκοπικά τεµάχια . Υπάρχουν σε

µερικά χαραγµένα ονόµατα πάνω ,µε λυδικά ή ελληνικά γράµµατα. Αυτά τα



25

νοµίσµατα πρέπει να χρησιµοποιούταν κυρίως για θρησκευτικούς λόγους ή ακριβών

δώρων , γιατί ήταν δύσκολο να προσδιοριστεί η αξία τους κατά την διάρκεια

συναλλαγών .π.χ. στις ανασκαφές του ναού της Αρτέµιδος στην Έφεσο βρέθηκαν 93

κοµµάτια από ήλεκτρο και 7 ασφράγιστοι βόλοι ασηµένιοι κάτω από τον ίδιο το ναό

Έτσι αναπόφευκτα τον 6ο αιώνα π.Χ. άρχισαν να φτιάχνονται νοµίσµατα από ασήµι,

αφού το ήλεκτρο είναι κράµα και δεν µπορούσε να µετρηθεί το ποσοστό χρυσού .Τα

πρώτα ασηµένια (στατήρες) κόπηκαν στο βασίλειο της Λυδίας κατά τη βασιλεία του

Κροίσου και είχαν µπροστά ένα λιοντάρι και ένα ταύρο. Αργότερα κόπηκαν σε

διάφορα τµήµατα της Μικράς Ασίας και στις ελληνικές πόλεις της Αθήνας, Κορίνθου

και Αίγινας. Είχαν 3 βασικές διαφορές µε τα νοµίσµατα από ήλεκτρο. Φτιάχτηκαν σε

πολύ µεγαλύτερη κλίµακα και κυκλοφόρησαν σχεδόν σε όλη την

Μεσόγειο(κατασκευάστηκαν σε Ιταλία, Σικελία, Κύπρο, νησιά του Αιγαίου, Βόρεια

Αφρική ,νότια Γαλλία και Μικρά Ασία), κόπηκαν ασηµένια νοµίσµατα σε

περισσότερες περιοχές από αυτές που χρησιµοποιούσαν ήλεκτρο και υπήρχαν σχέδια

ανάλογα της κοινότητας που τα σχεδίαζε. Π.χ. στο βασίλειο της Περσίας κόπηκαν

νοµίσµατα που δείχνουν έναν τοξοβόλο γονατιστό να τραβάει την χορδή του τόξου

του ή ένα ακόντιο, από την άλλη πλευρά έχει τις τραχιές εσοχές παρόµοιων

νοµισµάτων. Τα ασηµένια νοµίσµατα αυτά ονοµάζονταν σίγλοι ενώ τα χρυσά

ονοµάζονταν δαρεικοί ,επειδή κατασκευάστηκαν πρώτη φορά από τον ∆αρείο.

Επίσης στα ασηµένια δίδραχµα των Αθηνών δεν υπήρχαν επιγραφές αλλά σχέδια

που ήταν σύµβολα σηµαντικών οικογενειών ή αναφορά στην θεά Αθηνά, όπως στα

ασηµένια τετράδραχµα του 5ου µε 2ου αιώνα π.Χ. που είχαν την κλασική ανάγλυφη

αναπαράσταση της Αθηνάς ή την κουκουβάγια. Αυτά αποκαλούταν συχνά γλαύκες

ενώ τα αντίστοιχα της Σικελίας (Μεσσήνη)αποκαλούταν λαγοί ,γιατί είχαν ένα λαγό



26

πάνω από ένα τζιτζίκι. Βέβαια συχνά χρησιµοποιούσαν και ασηµένιες ράβδου σαν

µορφή νοµίσµατος ή βόλους πολύτιµων µετάλλων. Ακόµα χρησιµοποιούνταν και

µικρότερης αξίας νοµίσµατα(π.χ. οβολοί),κυρίως στις καθηµερινές συναλλαγές

(πληρωµές µισθοφόρων ,κωπηλατών ή για υπηρεσίες πολιτών).Τα νοµίσµατα λοιπόν

έπαιζαν µεγάλο ρόλο στην επιρροή του κράτους και του νόµου στην ζωή καθηµερινά.

Τα ασηµένια νοµίσµατα είχαν κυριαρχήσει σε σχέση µε άλλες µορφές πλούτου σε

ποσότητα και λειτουργικότητα, τόσο σε µεγάλες δοσοληψίες όσο και στις

καθηµερινές συναλλαγές .Αργότερα στη διάρκεια του 4ου και 3ου αιώνα εξαπλώθηκε

η χρήση µπρούτζινων νοµισµάτων, όπως ο χαλκούς (1/8 του ασηµένιου οβολού).Η

πόλη που άργησε πολύ να κατασκευάσει νοµίσµατα ήταν η Σπάρτη. Κατασκεύασε

τα νοµίσµατα τον 3ο αιώνα π.Χ. και µέχρι τότε µάλλον χρησιµοποιούσαν σιδερένιου

οβολούς. Η κατοχή χρυσού και αργύρου ήταν αντίθετη από το πολεµικό ήθος της

Σπάρτης. Στην Αθήνα, αντίθετα δηµιουργήθηκαν και οι πρώτες τράπεζες από ιδιώτες

, οι οποίοι δάνειζαν µε τόκο 12% περίπου αλλά δεν έδιναν τόκους. Ήταν κάτι

περισσότερο σαν χρηµατοκιβώτιο ασφαλείας. Το κράτος αποθήκευε τα λεφτά του

στον ναό της Αθηνάς και όταν χρειάζονταν π.χ. χρηµατοδότηση ενός πολέµου τα

«δανείζονταν» µε στόχο να τα αντικαταστήσουν αργότερα. Χαρτονοµίσµατα δεν

υπήρχαν, αλλά µόνο νοµίσµατα που κόβονταν όλο και περισσότερα. Έχουν

ανακαλυφθεί γύρω στα 16000 µπρούτζινα νοµίσµατα µόνο στην αρχαία αγορά. Η

κυκλοφορία πλαστών νοµισµάτων απαγορευόταν αυστηρά και ελεγχόταν η

γνησιότητα όσων κυκλοφορούσαν, από το 375 π.Χ. και µετά από δούλους. Αργότερα

η επιτυχία και οι κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου οφείλονται στην πρόσβαση

στο χρυσό και τον άργυρο από ορυχεία της Θράκης, άρα και στην κοπή νοµισµάτων

για την πληρωµή του στρατού του. Τα νοµίσµατα της αυτοκρατορίας του



27

κυριαρχούσε η ασηµένια µορφή του Ηρακλή και η καθιστή µορφή του ∆ία. Στα

νοµίσµατα υπήρχε στροφή στις προσωπογραφίες µετά τον θάνατο του Μεγάλου

Αλεξάνδρου. Οι περισσότερες παριστάνουν τοπικούς ηγεµόνες σε στάσεις που τον

θυµίζουν, µε το κεφάλι στραµµένο προς τα πάνω, τα µάτια υψωµένα και διάδηµα-

άσπρη κορδέλα σύµβολο της βασιλείας. Π.χ. στο ασηµένιο τετράδραχµο του

Αντίοχου ΣΤ΄ (µέσα του 2ου αιώνα π.Χ. )ή του ∆ηµητρίου Α΄ (βασιλιά της Συρίας ) ,

οποίος απεικονίζεται µε ελεφάντινο κάλυµµα στο κεφάλι.(χρησιµοποιήθηκε σε

προσωπογραφίες του Μεγάλου Αλέξανδρου ωε σύµβολο της κυριαρχίας στην

Ινδία).Οι προσωπογραφίες εγκαταλείφθηκαν τον 1ο αιώνα µ.Χ. κατά την κυριαρχία

των Ρωµαίων.

2.4 ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ

ΟΒΟΛΟΣ

Ο Οβολός ήταν αρχαίο Ελληνικό νόµισµα µικρής αξίας που ισοδυναµούσε µε 8

χαλκούς. Η λέξη οβολός που σήµαινε «µικρό σουβλί» προέρχεται από το σχήµα των

πρώτων νοµισµάτων, τα οποία ήταν µακρόστενες µεταλλικές µυτερές βέργες. Η λέξη

αυτή παρέµεινε όταν τα νοµίσµατα πήραν µικρή στρογγυλή µορφή και από κει και

πέρα χρησιµοποιήθηκε για τα νοµίσµατα αυτά µικρής ονοµαστικής αξίας.

Χαρακτηριστικό είναι επίσης, ότι ο οβολός έµµεσα έδωσε την αφορµή για την

ονοµασία της δραχµής, αφού µια δραχµή αντιστοιχούσε σε 6 οβολούς, δηλαδή

τόσους όσους µπορεί να κρατήσει το χέρι. Η λέξη obulus χρησιµοποιήθηκε αργότερα

και από τους Ρωµαίους για να χαρακτηρίσουν τα χρήµατα, ενώ ακόµα και ο

οβελίσκος (π.χ. ο Οβελίσκος του Θεοδόσιου Α') προέρχεται από αυτήν την ελληνική

λέξη, λόγω του µακρόστενου σουβλερού σχήµατος που είχε. Εκτός από το



28

συγκεκριµένο νόµισµα, οβολό ονοµάζουµε ένα µικρό ή συµβολικό ποσό το οποίο

παραθέτουµε, δωρίζουµε, ή προσφέρουµε οικειοθελώς. Στην Ελληνική µυθολογία ο

οβολός είναι το συµβολικό ποσό που κόστιζε η µεταφορά στον Άδη από τον Χάροντα

και γι’ αυτό βρίσκουµε στους τάφους το νόµισµα αυτό. Επίσης οβολός ονοµάζεται το

νόµισµα που κόπηκε το 1819 στα νησιά του Ιονίου.

ΤΑΛΑΝΤΑ

Το τάλαντο είναι µονάδα µέτρησης της µάζας που χρησιµοποιείτο κατά την

αρχαιότητα από πολλούς λαούς της Μεσοποταµίας και της Μεσογείου. Οι

υποδιαιρέσεις του, όταν αναφέρονταν σε πολύτιµα µέταλλα, λειτουργούσαν και ως

νοµίσµατα. Συνήθως ένα τάλαντο ισοδυναµούσε µε το βάρος του νερού που χωρά σε

έναν τυποποιηµένο αµφορέα. Αυτό ποίκιλλε από λαό σε λαό. Κατά προσέγγιση ένα

ελληνικό («αττικό») τάλαντο ισοδυναµούσε µε 26 σηµερινά χιλιόγραµµα, ένα

αιγυπτιακό µε 27, ένα βαβυλωνιακό µε 30,3 και ένα ρωµαϊκό µε 32,3. Οι Εβραίοι

χρησιµοποιούσαν το βαβυλωνιακό τάλαντο, αλλά αργότερα το αναθεώρησαν - το

βαρύ τάλαντο της εποχής της Καινής ∆ιαθήκης θα ζύγιζε σήµερα 58,9 χιλιόγραµµα.

Οι Σουµέριοι, Βαβυλώνιοι και Εβραίοι διαιρούσαν το τάλαντο σε 60 µνες. Την

υποδιαίρεση αυτή υιοθέτησαν και οι Έλληνες, µετατρέποντας τη µνα σε νοµισµατική

µονάδα αναφοράς. ∆ηλαδή µία χρυσή µνα ισοδυναµούσε µε περίπου 433 γραµµάρια

χρυσού όχι µόνο ως µάζα, αλλά και ως αγοραστική δύναµη. Τάλαντα δεν κόπηκαν

ποτέ και µνες µόνο σπάνια, αφού ένα τέτοιο κέρµα ήταν πολύ βαρύ για να

χρησιµοποιηθεί. Κόπηκαν όµως δραχµές, δηλ. εκατοστά της µνας. Υπολογίζεται ότι

ένα ασηµένιο τάλαντο, δηλ. στην πραγµατικότητα έξι χιλιάδες ασηµένιες δραχµές,

επαρκούσε για το µηνιαία µισθοδοσία των 200 ανδρών που στελέχωναν µια αθηναϊκή

τριήρη κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεµο.



29

ΣΤΑΤΗΡΑΣ

Ο στατήρας είναι γνωστός διεθνώς κυρίως ως νόµισµα της βόρειας Ελλάδας και,

συγκεκριµένα, της Μακεδονίας. Όµως στατήρες κόβονταν και κυκλοφορούσαν στην

Ελλάδα από τον 8ο αιώνα π.Χ. σε πολλές περιοχές της, µε ευρύτερα γνωστούς τον

αιγινητικό στατήρα, τον αττικό, τον ευβοϊκό, τον κορινθιακό και πολύ αργότερα -

επειδή η Μακεδονία δεν είχε αρχικά ιδιαίτερα αναπτυγµένο εµπόριο- τον µακεδονικό.

Στατήρες κυκλοφόρησαν στη συνέχεια και στην δυτική Ευρώπη από τους Κέλτες,

όταν αυτοί µιµήθηκαν τον µακεδονικό στατήρα, τον όποιο γνώρισαν υπηρετώντας ως

µισθοφόροι στο στρατό του Φίλιππου Β΄. Στατήρας στην Ελλάδα ονοµάζεται επίσης

ένα είδος ζυγαριάς, το στατσέρι ή καντάρι. Τέλος, ο στατήρας εκτός από νόµισµα

ήταν και µονάδα βάρους ή µάζας. Τον περασµένο αιώνα στην Ελλάδα ένας στατήρας

ή καντάρι αναλογούσε σε 44 οκάδες. Η λέξη στατήρας (αρχαία ελληνικά, στατήρ,

γεν. στατήρος) είναι οµόριζη των λέξεων σταθµίζω και σταθµά και αποτελεί

µετάφραση της φοινικικής λέξης σέκελ (schequel) που σήµαινε σταθµηµένο ή

ζυγισµένο και σταθερό βάρος. Το σέκελ ήταν νόµισµα των λαών της Μέσης

Ανατολής. Οι Έλληνες ήρθαν σε επαφή µε αυτό όταν άρχισαν να συναλλάσσονται µε

τους Φοίνικες εµπόρους και κάθε περιοχή της Ελλάδας έκοψε στατήρες διαφορετικού

βάρους, ανάλογα µε τις εµπορικές επαφές της. Όσες π.χ. πόλεις πρωτογνώρισαν τους

στατήρες από τους Πέρσες ή είχαν περισσότερες συναλλαγές µε αυτούς, υιοθέτησαν

και έκοψαν στατήρες ανάλογους των περσικών -δηλαδή νοµίσµατα βάρους ίδιου µε

των περσικών στατήρων, που ζύγιζαν 11,50 γραµµάρια. Όσες πόλεις είχαν

περισσότερες συναλλαγές µε τους Βαβυλώνιους, έκοψαν στατήρες ανάλογους µε

τους βαβυλωνιακούς, βάρους περίπου 10 γραµµαρίων. Η Μακεδονία επηρεάστηκε

περισσότερο από το φοινικικό στατήρα και έκοψε βαρύτερους στατήρες, των 14,50



30

γραµµαρίων. Σε άλλες περιοχές της κυρίως Ελλάδας και της Ιωνίας ο στατήρας

αντιστοιχούσε κατά την αρχαιότητα σε ένα αττικό τετράδραχµο ενώ σε άλλες, σε

δίδραχµο. Κάποιες πηγές[1] αναφέρουν ότι οι πρώτοι Έλληνες που δανείστηκαν τον

στατήρα ως νόµισµα από το εξωτερικό ήταν οι Ευβοείς, οι οποίοι πρωτοµιµήθηκαν

το φοινικικό σέκελ νόµισµα που αντιστοιχούσε πιθανόν στο ένα πεντηκοστό της

µνας. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι ταυτόχρονα µε την Εύβοια ήρθαν σε επαφή µε τα

φοινικικά νοµίσµατα και άλλες πόλεις και ότι την ίδια εποχή κόπηκαν στατήρες στην

Αίγινα -ότι δηλαδή οι πρώτοι που έκοψαν τέτοια νοµίσµατα στο ελλαδικό έδαφος

ήταν οι Ευβοείς και ταυτόχρονα οι Αιγινήτες. Τους Αιγινήτες ακολούθησαν στην

κοπή στατήρων οι κάτοικοι της Νάξου, της Σίφνου, της Κρήτης και της

Πελοποννήσου, της Θεσσαλίας, της Φωκίδας, Βοιωτίας, Κέρκυρας και Θράκης.

Αυτές οι πόλεις εξέδωσαν στατήρες βάρους 12,60 έως 11,90 γραµµαρίων. Ο πρώτος

ελληνοποιηµένος στατήρας ονοµάστηκε "αιγινητικός στατήρας" για όσους

πρωτογνώρισαν το νόµισµα από την Αίγινα. Όσοι όµως επηρεάστηκαν από το

νόµισµα των Ευβοέων ονόµασαν τον στατήρα "ευβοϊκό στατήρα" και αργότερα

"αττικό στατήρα" (όταν έκοψε στατήρες και η Αθήνα) και "κορινθιακό στατήρα"

(όταν έκοψε στατήρες και η Κόρινθος). Οι στατήρες που µιµήθηκαν τους ευβοϊκούς

ήταν πιο ελαφρείς από τους αιγινητικούς -οι αττικοί και οι κορινθιακοί στατήρες

είχαν βάρος γύρω στα 8 γραµµάρια. Κάθε πόλη που εξέδιδε στατήρες, έδινε σε

αυτούς το όνοµά της αλλά συχνά στις συναλλαγές κυριαρχούσε ο όρος "ευβοϊκός" ή

"αιγινητικός στατήρας" ακόµα κι αν το νόµισµα ήταν άλλης πόλης, επειδή το βάρος

του νοµίσµατος ήταν ίδιο µε των "πρωτοτύπων" και η λέξη "ευβοϊκός" ή

"αιγινητικός" χρησίµευε ως σηµείο αναφοράς και σύγκρισης στην αξία του

νοµίσµατος. Ο στατήρας είχε και πολλαπλάσια αλλά και υποπολλαπλάσια.



31

Πολλαπλάσιά του ήταν ο διστατήρας και ο τετραστατήρας. Υποπολλαπλάσιά του

ήταν ο ηµιστατήρας και η τρίτη (δηλαδή το ένα τρίτο του στατήρα), η τετάρτη (το

ένα τέταρτο), η πέµπτη, η έκτη, αλλά και η ηµιέκτη (το ένα δωδέκατο του στατήρα

δηλαδή).

Αιγινητικοί στατήρες

Ήταν ουσιαστικά σαν τα αττικά δίδραχµα και ζύγιζαν 12,57 γραµµάρια. Από τη µία

πλευρά το νόµισµα της Αίγινας έφερε µια χελώνα και από την άλλη ένα τετράγωνο

στο οποίο ήταν εγγεγραµµένα τα αρχικά ΑΙΓ. Όταν έκοψαν και άλλες πόλεις

στατήρες παροµοίου βάρους, τους έλεγαν "αιγινητικούς στατήρες". Με το αιγινητικό

σύστηµα κόπηκαν στατήρες και στη Βοιωτία. Αυτοί αναλογούσαν επίσης στο αργυρό

αττικό δίδραχµο και έφεραν στη µία πλευρά βοιωτικό κράνος

Ιωνικοί στατήρες

Οι Εφέσιοι στατήρες ήταν ανάλογοι µάλλον των αττικών τετράδραχµων γιατί είχαν

µεγαλύτερο βάρος -στην Έφεσο ακολουθούσαν το σύστηµα κοπής της Ρόδου Οι

Λαµψακηνοί στατήρες ήταν χρυσοί και ζύγιζαν 8,36 έως 8,49 γραµµάρια κατά το

αττικό σύστηµα. Έφεραν από την µία πλευρά φτερωτό ιππόκαµπο και από την άλλη

απεικόνιση του Ηρακλή ως παιδιού ή της Θέτιδας που έφερε τα όπλα στον Αχιλλέα

Οι στατήρες της Φώκαιας ήταν από ήλεκτρο και πρωτοεκδόθηκαν γύρω στο 550 π.Χ.

-κυκλοφορούσαν µέχρι την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ζύγιζαν 15,90



32

γραµµάρια και υποπολλαπλάσιό τους ήταν η "έκτη" που ζύγιζε 2,65 γραµµάρια.

Είχαν ως σύµβολο από τη µια πλευρά τους µια φώκια, αλλά από την άλλη

παρουσίαζαν εξαιρετική ποικιλία στις απεικονίσεις.

Κορινθιακοί στατήρες

Αυτοί αναλογούσαν σε αργυρά δίδραχµα και είχαν βάρος περίπου 8,60 γραµµαρίων.

Στη µία πλευρά είχαν τον πτερωτό ίππο (πήγασο) και για αυτό ονοµάζονταν "πώλοι".

Υποδιαίρεσή τους ήταν ο ηµιστατήρας, τα "έκτα" και άλλες, που απεικόνιζαν τον

Πήγασο µισό. Από τις υποδιαιρέσεις προήλθε η κορινθιακή δραχµή, βάρους 2,91

γραµµαρίων.

Αττικοί στατήρες

Έτσι ονοµάζονταν οι χρυσοί στατήρες των Αθηναίων τους οποίους χρησιµοποίησε

και ο Μέγας Αλέξανδρος. Αυτοί ήταν χρυσοί και είχαν βάρος από 8,60 έως 8,75

γραµµάρια. Επονοµάστηκαν και "αλεξανδρινοί στατήρες" και χρησιµοποιήθηκαν και

από τους διαδόχους του Αλέξανδρου, εκτός από τον Πτολεµαίο της Αιγύπτου. Εκεί οι

στατήρες κόπηκαν σε άλλα βάρη χρυσού και ονοµάστηκαν “πτολεµαϊκοί” στατήρες.

Κρητικοί στατηρες

Στατήρες χρησιµοποιούνταν επίσης στην Κρήτη και συγκεκριµένα βρέθηκαν

στατήρες στην Κυδωνία, (σηµερινά Χανιά). Ένα νόµισµα της Κυδωνιάς έφερε από

την µία πλευρά την κρητική (µινωική) θεότητα του κυνηγιού και του ψαρέµατος

Βριτοµάρτιδος.



33

2.5 ΤΑΞΙ∆Ι ΣΤΑ ΝΗΣΙΑ

Τα ελληνικά νησιά διάσπαρτα στα πελάγη του Αιγαίου και του Ιονίου κληροδότησαν

µία πλούσια και ιδιαίτερα σηµαντική νοµισµατοκοπία σε διάφορες περιόδους της

αρχαιότητας. Με εικονογραφικά θέµατα εµπνευσµένα κυρίως από τη θρησκεία, τη

µυθολογία και το φυσικό περιβάλλον, τα νοµίσµατα γίνονται µάρτυρες της ιστορικής

εξελίξεως του συναλλακτικού µέσου, προσφέροντας ταυτοχρόνως πλήθος

πληροφοριών για την ιστορία της εκάστοτε εκδότριας αρχής.

Αίγινα

Η Αίγινα ως νησί και µάλιστα χωρίς πολλές καλλιεργήσιµες εκτάσεις στράφηκε πολύ

νωρίς στην ναυτιλία και το εµπόριο, ιδρύοντας και εµπορικούς ναυστάθµους στην

Κυδωνία της Κρήτης και στη Ναύκρατη της Αιγύπτου. Οι Αιγινήτες µε τα συνεχή

ταξίδια τους γνώρισαν το νόµισµα και µετά το 570 π.Χ. ήταν η πρώτη περιοχή του

ελλαδικού χώρου που έκοψε ασηµένια νοµίσµατα, τους στατήρες. Ως σύµβολο για τις

πρώτες κοπές επιλέχτηκε η θαλάσσια χελώνα και αργότερα η χερσαία που

διατηρήθηκε καθ’ όλη την διάρκεια της νοµισµατοκοπίας ενώ ως οπισθότυπο

βλέπουµε ένα έγκοιλο τετράγωνο το οποίο µε την πάροδο των χρόνων παίρνει

διάφορα σχήµατα. Από το νόµισµα της Αίγινας, προέρχεται και το σήµα που έχει

σήµερα η Alpha Bank. Ο άργυρος για τα πρώτα νοµίσµατα της Αίγινας προερχόταν

είτε από τα µεταλλεία του Λαυρίου είτε από τη Σίφνο. Οι χελώνες της Αίγινας



34

αποτέλεσαν ένα από τα πιο διαδεδοµένα νοµίσµατα του ελληνικού κόσµου, για

περίπου τετρακόσια χρόνια, και έχουν βρεθεί σε περιοχές όπως η Αίγυπτος και η

Περσέπολη. Η µονάδα βάρους των Αιγινήτικων νοµισµάτων, µε το δίδραχµο στατήρα

να ζυγίζει 12-13 γραµµάρια, χρησιµοποιήθηκε ευρύτατα κι από άλλες πόλεις στην

Ελλάδα, στην Κρήτη και στη Μικρά Ασία. Κατά τα µέσα του 5ου αιώνα π.Χ. όπου οι

Αθηναίοι επικράτησαν στο νησί η θαλάσσια χελώνα αντικαταστήθηκε µε την

χερσαία, δηλωτικό του ότι το νησί έχασε την ναυτική του δύναµη. Η

νοµισµατοκοπεία σταµάτησε το 431π.Χ. µε την εκδίωξη των Αιγινήτων και

ξαναρχίζει πάλι µε την επιστροφή τους στο νησί στο τέλος του αιώνα όπου συνεχίζει

ως τους αυτοκρατορικούς χρόνους, µόνο µε χάλκινες εκδόσεις.

Επτάνησα

Τα Επτάνησα, ένα σύµπλεγµα νησιών που απλώνεται κατά µήκος της δυτικής

Ελλάδος, από τα βόρεια σύνορα της χώρας έως την Πελοπόννησο, αποτελούν

σηµαντικά εµπορικά και ναυτικά κέντρα, που ξεχωρίζουν για την οµορφιά και την

ανάπτυξή τους. Τα καταπράσινα νησιά του Ιονίου, µε µακραίωνη ιστορία, µε τα

πολλά αξιοθέατα και µε ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, βρίσκονται σε



35

εξαιρετική γεωγραφική θέση, στο σταυροδρόµι της Ελλάδος µε την υπόλοιπη

Ευρώπη.

Κέρκυρα

Τα νοµίσµατα της αρχαίας Κέρκυρας, απεικονίζουν την ιστορία της αλλά και τις

εµπορικές σχέσεις που είχε αναπτύξει µε άλλες περιοχές. Κατά το τέλος του 6ου αι. π.

Χ. η Κέρκυρα αποκτώντας την ανεξαρτησία της από την Μητρόπολη - Κόρινθο,

ίδρυσε δικό της νοµισµατοκοπείο και έκοψε δικά της νοµίσµατα, γεγονός που

φανερώνει ότι τη συγκεκριµένη στιγµή βρίσκονταν στη µέγιστη οικονοµική και

εµπορική ακµή. Τα πιο παλιά νοµίσµατα της Κέρκυρας εµφανίστηκαν σε έναν

θησαυρό που βρέθηκε στον Τάραντα της Ιταλίας και σε έναν άλλο που βρέθηκε στο

Assuyt της Αιγύπτου, αντανακλώντας τις ευρείες συναλλαγές του νησιού µε τον

ύστερο αρχαϊκό κόσµο της Μεσογείου. Πρώιµα κερκυραϊκά νοµίσµατα βρέθηκαν

στην Κέρκυρα σε έναν θησαυρό που περιείχε 158 ασηµένιους στατήρες και µια

δραχµή που χρονολογούνται στις αρχές του 6ου αι. π. Χ. Ο τύπος των πρώιµων

κερκυραϊκών νοµισµάτων φέρει στην κυρία όψη µια αγελάδα που θηλάζει ένα

µοσχάρι, αντιγράφοντας πιθανά τα ευβοϊκά νοµίσµατα, ως κατάλοιπο της πρώτης

αποίκησης της πόλης από τους Ευβοείς. Στην οπίσθια όψη φέρουν ένα έγκοιλο

φυτικό µοτίβο γνωστό ως 'κήποι του Αλκινόου'. Στις αρχές του 4ου αι. π. Χ.

εµφανίστηκε ποικιλία νοµισµατικών τύπων και κατά το β' µισό του 4ου αι. π. Χ. η

Κέρκυρα έκοψε ασηµένια νοµίσµατα που απεικονίζουν τον κορινθιακό Πήγασο.

Πληθώρα κορινθιακών και κερκυραϊκών νοµισµάτων του 4ου αι. π. Χ. εµπεριείχαν οι

θησαυροί 510 και 506 ασηµένιων νοµισµάτων που πρόσφατα, το 1996 και το 1997 ,

αποκαλύφθηκαν αντίστοιχα στην περιοχή της Παλαιοπόλεως και στο Φιγαρέτο στο

Κανόνι. Η κύρια όµως νοµισµατική παραγωγή ήταν η κοπή χάλκινων νοµισµάτων



36

κατά τον 3ο, 2ο και 1ο αι. π. Χ. Μετά το τέλος της ελληνιστικής περιόδου έως τον 3ο

αι. µ.Χ., το νοµισµατοκοπείο της πόλης µεταφέρθηκε στην Κασσιώπη και από το 270

µ.Χ. κυκλοφόρησε ενιαίο σε τυπολογία και µετρολογία νόµισµα για όλη την ρωµαϊκή

επικράτεια.

Λευκάδα

Η Λευκάδα εξέδωσε αργυρά νοµίσµατα από τις αρχές του 5ου π.Χ. Ως αποικία της

Κορίνθου χρησιµοποίησε τον εικονογραφικό τύπο της µητροπόλεως όπου στην µια

πλευρά απεικονίζεται η κεφαλή της Χαλινίτιδος Αθηνάς και το γράµµα Λ, που είναι

το αρχικό γράµµα του ονόµατος της Λευκάδας και στην άλλη πλευρά απεικονίζεται ο

Πήγασος, το πτερωτό άλογο και επίσης το γράµµα Λ, το αρχικό του ονόµατος της

Λευκάδας. Στις υποδιαιρέσεις απεικονίζεται κεφαλή νύµφης και γοργόνειο. Τον 4ο

αιώνα π.Χ. η πόλη έθεσε σε κυκλοφορία και χάλκινα νοµίσµατα µε ποικιλία µε

εικονογραφικών τύπων, που πηγάζουν από την µυθολογία, το φυσικό περιβάλλον και

τις θεότητες του νησιού, Απόλλωνα και Αφροδίτη. Το 167 π.Χ. οι Ρωµαίοι

απέσπασαν την Λευκάδα από το Κοινό των Αρκανάνων. Η πόλη διατήρησε κάποια

αυτονοµία, υπό ρωµαϊκή όµως προστασία. Στην περίοδο αυτή χρονολογούνται

αργυρές εκδόσεις και πλήθος µονογραµµάτων και ονόµατα πρυτάνεων.



37

Κεφαλληνία – Πάλη

Κεφαλληνία η αρχαία τετράπολις, η Κράνη, η Σάµη, η Πάλη και οι Πρώνιοι, Η

δυτική χερσόνησος, που σήµερα ονοµάζεται Παλική, αποτελούσε το «κράτος» των

Παλέων. Τα νοµίσµατα των τεσσάρων πόλεων της Κεφαλληνίας απεικονίζουν µε

καλλιτεχνικές εκφράσεις, στοιχεία της καθηµερινότητας, της ιστορίας, της

θρησκευτικότητας και της πολιτικής ζωής του Κεφαλλονίτικου λαού. Κάθε πόλη είχε

χαράξει τα δικά της νοµίσµατα, µε το βασικό της σύµβολο και ιδίως µε το σύµβολο

της θεότητας που την προστάτευε. Επίσης, οι τότε χαράκτες δανείζονταν θέµατα από

την ελληνική µυθολογία, αλλά και σκηνές από τη λατρεία της θρησκείας. Η Κράνη

ήταν η πρώτη πόλη της Κεφαλληνίας που εξέδωσε αργυρά νοµίσµατα στις αρχές του

5ου αιώνα. Στις περισσότερες εκδόσεις νοµισµάτων απεικονίζεται κριός που απαντά,

και στις νοµισµατοκοπίες των άλλων πόλεων κι ο οποίος συνδέεται µε την Ερµή πουν

λατρεύονταν στο νησί.



38

Νησιά Βόρειου-Ανατολικού Αιγαίου

Θάσος

Η Θάσος άρχισε νωρίς τη νοµισµατοκοπία της. Από τον 4ο αιώνα κυκλοφόρησαν

τετράδραχµα , δραχµές και ηµίδραχµα µε κύριους εικονογραφικούς τύπους τους προστάτες θεούς της πόλεως, ∆ιόνυσο και Ηρακλή τοξότη, όπως απεικονιζόταν στο ανάγλυφο που κοσµούσε µία από τις πύλες της πόλεως.

Σαµοθράκη

Κατά τον 3ο αιώνα π.Χ., πιθανόν µετά τον θάνατο του Λυσιµάχου, βασιλιά της Θράκης, η Σαµοθράκη εξέδωσε αργυρά νοµίσµατα όπου απεικονίζεται η Αθηνά, που λατρευόταν κατεξοχήν στο νησί. Στην οπίσθια όψη χαράσσεται η Κυβέλη και ο κριός που σχετίζεται µε τους Καβείρους. Στο νησί τελούνταν τα Καβείρια, τα περίφηµα µυστήρια των χθόνιων θεοτήτων.



39

Λέσβος

Από τον 6ο αιώνα π.Χ. στο νησί κόπηκαν νοµίσµατα από ήλεκτρο (φυσικό κράµα χρυσού και αργύρου), ενώ σύντοµα κυκλοφόρησαν και αργυρά νοµίσµατα µε τύπους εµπνευσµένους από το φυσικό περιβάλλον και τη θρησκευτική παράδοση του νησιού.



40

Χίος

Η νοµισµατοκοπία της Χίου άρχισε πολύ νωρίς, από τον 6ο αιώνα π.Χ., µε κύριο εικονογραφικό τύπο τη Σφίγγα, µυθικό ον µε σώµα λιονταριού, φτερά και κεφάλι γυναίκας. Στα νοµίσµατα της Χίου υπάρχει και ένας αµφορέας, το κατεξοχήν αγγείο για τη µεταφορά του οίνου, καθώς το νησί φηµιζόταν για την οινοπαραγωγή.

Σάµος

Η νοµισµατοκοπία της Σάµου άρχισε στα µέσα του 6ου αιώνα µε την έκδοση νοµισµάτων από ήλεκτρο. Λίγο αργότερα κυκλοφόρησαν αργυρά ανεπίγραφα στην αρχή νοµίσµατα. Κύριος εικονογραφικός τύπος είναι ο λέων όπου η κεφαλή της λεοντής υποτίθεται ότι κοσµούσε το δάπεδο του Ηραίου. Στα νοµίσµατα της Σάµου απεικονίζεται επίσης η µεγάλη θεά του νησιού, η Ήρα. Το νοµισµατοκοπείο εξακολουθούσε να λειτουργεί και κατά την Ρωµαϊκή περίοδο.

Κυκλάδες



41

Οι Κυκλάδες, υπήρξαν η γέφυρα για την ανάπτυξη του εµπορίου και την εξάπλωση

του πολιτισµού από την Ευρώπη, στην Ασία και την Αφρική. Υπάρχουν αρκετές

εκδοχές για την ονοµασία τους όπως ότι πιθανόν να προέρχεται από τη λέξη κύκλος,

καθώς απλώνονται κυκλικά γύρω από τη ∆ήλο ή ότι πήραν το όνοµά τους από τις

νύµφες Κυκλάδες, τις οποίες ο Ποσειδών µετέτρεψε σε νησίδες, όταν αυτές

προκάλεσαν την οργή του.

Άνδρος

Στο νησί λατρευόταν ιδιαιτέρως ο ∆ιόνυσος και πιθανολογείται η ύπαρξη ιερού προς

τιµήν του θεού στην Παλαιόπολη. Έτσι ερµηνεύεται και η απεικόνιση του θεού στα

σπάνια δίδραχµα, που εκδόθηκαν τον 3ο/2ο αιώνα π.Χ.

∆ήλος

Από τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. η ∆ήλος εξέδωσε σπάνια σήµερα νοµίσµατα µε εικονογραφικό τύπο τη λύρα, το ιερό σύµβολο του Απόλλωνα.

Θήρα



42

Από τον 6ο αιώνα π.Χ. στο νησί λειτουργούσε νοµισµατοκοπείο. Κυκλοφόρησαν αργυρά νοµίσµατα µε δύο δελφίνια στην εµπρόσθια όψη και το χαρακτηριστικό έγκοιλο τετράγωνο της αρχαϊκής εποχής στην οπίσθια.

Μήλος

Στο νησί ήδη από τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. κυκλοφόρησαν αργυρά νοµίσµατα. Στις πρώτες εκδόσεις απεικονίζεται µία οινοχόη και διαβάζουµε το εθνικό ΜΑΛΙΟΝ. Κατά τον 3ο αιώνα κυκλοφόρησαν παράλληλα και χάλκινα κέρµατα. Στους ρωµαϊκούς χρόνους κόβονταν χάλκινα νοµίσµατα µε αυτοκρατορικές προσωπογραφίες.

Νάξος

Στο δεύτερο µισό του 6ου αιώνα άρχισε να λειτουργεί το νοµισµατοκοπείο της Νάξου. Τα πρώτα νοµίσµατα απεικονίζουν έναν κάνθαρο, το κατεξοχήν αγγείο του οίνου, και φύλλο κισσού και σταφυλές , εικονογραφικοί τύποι που σχετίζονται µε τη λατρεία του θεού ∆ιονύσου.



43

Πάρος

Η Πάρος εξέδωσε αργυρά νοµίσµατα ήδη από τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. Στα πρώτα νοµίσµατα απεικονίζεται ως εµπροσθότυπος ένας τράγος ενώ στην οπίσθια όψη υπάρχει έγκοιλο τετράγωνο. Στα τετράδραχµα που κυκλοφόρησαν αργότερα οι εικονογραφικοί τύποι σχετίζονται µε τις θεότητες που λατρεύονταν στο νησί, όπως ο ∆ιόνυσος και η ∆ήµητρα.



44

Σίφνος

Η Σίφνος έθεσε σε κυκλοφορία αργυρά νοµίσµατα από τον 6ο αιώνα π.Χ. επειδή είχε µεταλλεία χρυσού και αργυρού δεν αντικατοπτρίζεται στην νοµισµατοκοπία της, η οποία είναι σχετικά περιορισµένη. Τα εικονογραφικά θέµατα σχετίζονται µε τις λατρείες: αετός-Ζευς, κεφαλή Απόλλωνος, κεφαλή Αρτέµιδος. Τον 4ο αιώνα κυκλοφόρησαν νοµίσµατα µε τους ίδιους τύπους και την επιγραφή «Σ Ι Φ».

Σύρος

Η νοµισµατοκοπία της Σύρου του 2ου αιώνα π.Χ. περιλαµβάνει σπάνια τετράδραχµα µε την κεφαλή της θεάς ∆ήµητρας, κύριας θεότητας του νησιού προς τιµήν της οποίας εορτάζονταν τα ∆ηµήτρια. Στην οπίσθια όψη απεικονίζονται οι Κάβειροι, η απεικόνιση των οποίων αποτελεί τη µοναδική έως τώρα µαρτυρία για την ύπαρξη λατρείας των θεοτήτων αυτών στο νησί.



45

Τήνος

Η Τήνος, τον 6ο αιώνα π.Χ. έθεσε σε κυκλοφορία αργυρά νοµίσµατα, στα οποία κυριαρχεί η απεικόνιση του Ποσειδώνα, προς τιµήν του οποίου υπήρχε και µεγάλος ναός.

Κρήτη



46

Κατά τη µυθολογία, εδώ γεννήθηκε ο ∆ίας ο Κρητογενής, που είδε από το ιερό του βουνού της Ίδης σε µία µακρινή ακτή της Ασίας την νεαρή Ευρώπη και την ερωτεύθηκε. Από τον έρωτά τους γεννήθηκε ο Μίνωας, που ίδρυσε µία πανίσχυρη θαλασσοκρατία και συνέβαλε στην ανάπτυξη του µινωικού πολιτισµού.

‘Ιτανος

Η πόλη της σηµερινής Ερηµόπολης, εξέδωσε αργυρά νοµίσµατα κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ. Οι εικονογραφικοί τύποι συνδέονται µε τις θεότητες της πόλης, την Αθηνά Σαµωνία και τον ∆ία ∆ίκταιο καθώς επίσης και η θαλάσσια θεότητα ο Γλαύκος – Μελικέρτης.

Ιεράπυτνα

Η σηµερινή Ιεράπετρα, σε µία σειρά αργυρών εκδόσεων, στην εµπρόσθια όψη απεικονίζεται γυναικεία κεφαλή µε πυργόσχηµο στέµµα και στην οπίσθια ένας φοίνικας, θέµα ασφαλώς εµπνευσµένο από το φυσικό περιβάλλον της πόλεως.

Κνωσός

Η Κνωσός, εξέδωσε αργυρά νοµίσµατα από τις αρχές του 5ου έως τον 2ο αιώνα π.Χ. Οι εικονογραφικοί τύποι πηγάζουν από το µυθικό κύκλο του Μίνωος (Μινώταυρος, Αριάδνη, Λαβύρινθος) και τη λατρεία του ∆ιός και της Ηρας.



47

Γόρτυνα

Η Γόρτυνα, ήταν από τις πρώτες πόλεις της Κρήτης που εξέδωσε νοµίσµατα από τον 5ο έως τον 1ο αιώνα π.Χ. Τα εικονογραφικά θέµατα πηγάζουν κυρίως από τον κύκλο της Ευρώπης. Τον 3ο αιώνα π.Χ. άρχισε η έκδοση χάλκινων νοµισµάτων, τα οποία παρουσιάζουν ποικιλία θεµάτων (Κεφαλή ∆ιός, Αρτέµιδος ή Απόλλωνος, ταύρο, Ευρώπη επί ταύρου).

Φαιστός

Η Φαιστός, µία από τις πρώτες πόλεις της Κρήτης που εξέδωσε νοµίσµατα. Τα θέµατα σχετίζονται κυρίως µε τους µύθους της Ευρώπης και του Ηρακλή.



48

Συβρίτα

Η Συβρίτα, κοντά στο χωριό Θρόνος, υπήρξε µία από τις πρώτες πόλεις της Κρήτης που έκοψε νόµισµα, µε τον ∆ιόνυσο στη µία όψη, που φέρει κάνθαρο και θύρσο και στην άλλη τον Ερµή που δένει το σανδάλι του.

Κυδωνία

Η Κυδωνία (τα Χανιά). Τα νοµίσµατα της πόλεως αυτής επιβεβαιώνουν τη λατρεία της Αρτέµιδος ∆ικτύννης, η οποία κοσµεί και τις δύο όψεις τους.

Φαλάσαρνα

Η νοµισµατοκοπία της Φαλάσαρνας άρχισε τον 4ο αιώνα π.χ. Στα νοµίσµατα της στην εµπρόσθια όψη απεικονίζεται, η κεφαλή της Αρτέµιδος ∆ικτύννης καθώς υπήρχε και ο ναός αφιερωµένος στην θεά και στην οπίσθια µία τρίαινα.



49

∆ωδεκάνησα

Κάλυµνος

Η πόλη έθεσε σε κυκλοφορία αργυρούς στατήρες από την αρχαϊκή εποχή (αρχές 6ου αιώνα π.Χ.) από τους οποίους σήµερα σώζονται ελάχιστα. Στα νοµίσµατα της απεικονίζεται µία κρανοφόρος κεφαλή στην εµπρόσθια όψη και λύρα στην οπίσθια. Από τον 3ο αιώνα π.Χ. κυκλοφορούν και χάλκινα νοµίσµατα.

Κως

Από τον 5ο έως τον 1ο αιώνα π.Χ. στο νησί κυκλοφορούσαν αδιάλειπτα αργυρά

νοµίσµατα µε ποικίλα εικονογραφικά θέµατα. Σε µεταγενέστερες εκδόσεις χαράχθηκε

και το εθνικό ΚΩΙΟΝ.



50

Ρόδος

Η Ρόδος αρχικά ήταν χωρισµένη σε τρείς πόλεις-κράτη, τη Λίνδο, την Ιαλυσό και την Κάµειρο. Η νοµισµατοκοπία της Ρόδου είναι µία από τις πλουσιότερες της Αρχαιότητος. Άρχισε το 408 π.Χ. σχεδόν αµέσως µετά την ίδρυσή της πόλης. Κυκλοφόρησαν νοµίσµατα µε κύριο τύπο ένα ρόδο, που λειτουργεί ως «λαλούν σύµβολο», αφού παραπέµπει στο όνοµα της πόλεως.

ΘΡΑΚΗ

Στο βασίλειο της Θράκης όταν ο Λυσίµαχος ανέλαβε τη σατραπεία έκοψε νοµίσµατα σαν του Μεγάλου Αλέξανδρου. Από τον 297 π.Χ. κυκλοφόρησαν χρυσά και αργυρά νοµίσµατα ,που είχαν στην µπροστά όψη το πορτραίτο του Μεγάλου Αλέξανδρου µε τα κέρατα του Άµµωνου ∆ία και στην πίσω όψη την Αθηνά σε θρόνο.Τα νοµίσµατα αυτά κόπηκαν σε πολλά µέρη µέχρι και τον 1ο αιώνα µ.Χ. .Έχουν βρεθεί νοµίσµατα µε την επιγραφή “CLCAES” που αποδίσονται στον Κλαύδιο



51

ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ

Στη Μακεδονία ο ∆ηµήτριος συνέχισε τα νοµίσµατα τύπου σαν του Μεγάλου Αλέξανδρου αλλά µε το όνοµα του πάνω .Αργότερα έβαλε και την προσωπογραφία του, όπως και ο Πτολεµαίος Α΄.Στην πίσω όψη των νοµισµάτων υπήρχε ο Ποσειδών(προστάτης θεός του ∆ηµητρίου) ή η Νίκη σαλπίζοντας σε πλώρη πλοίου ,απεικονίζοντας την νίκη του ∆ηµητρίου στη Σαλαµίνα της Κύπρου



52



53

Ο Περσεύς στην κύρια όψη των νοµισµάτων του ,είχε και αυτός το πορτραίτο του και στην πίσω όψη έναν αετό το ιερό πουλί του ∆ία. Σε µερικά χάλκινα νοµίσµατα εικονίζεται και η άρπη , το όπλο του ήρωα Περσέα.

ΒΑΚΤΡΙΑ

Στο βασίλειο της Βακτρίας ο ∆ηµήτριος απεικονίζεται να φορά δορά ελέφαντα. Με τα νοµίσµατα αυτά παρουσιάζεται ως νέος Αλέξανδρος και προβάλλει την δική του εκστρατεία στην Ινδία. Στην πίσω όψη απεικονίζεται ο Ηρακλής προστάτης θεός της ∆υναστείας του. Η καινοτοµία σε αυτά τα νοµίσµατα είναι η απεικόνιση του βασιλιά από το στήθος και πάνω

ΗΠΕΙΡΟΣ

Ο βασιλιάς Πύρρος έκοψε χρυσά, αργυρά και χάλκινα νοµίσµατα. Τα σηµαντικότερα νοµισµατοκοπεία του ήταν οι Επιζεφύριοι Λοκροί στην Κάτω Ιταλία. Τα χρυσά και αργυρά νοµίσµατα του θυµίζουν την τεχνοτροπία των Συρακουσών. Επίσης τύπωσε και νοµίσµατα µακεδονικού τύπου, ειδικά στην εποχή που βρισκόταν σε εκστρατεία στην Μακεδονία. Τότε έκοψε νοµίσµατα την Πέλλα µε το µονόγραµµα του στο κέντρο µακεδονικής ασπίδας µπροστά και το µακεδονικό κράνος πίσω.



54

ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ

Ο Αντίγονος ∆ώσων έχει κόψει µια σειρά από τετράδραχµα. Στην µπροστά όψη υπάρχει το κεφάλι του Ποσειδώνα ενώ΄στην πίσω όψη ο Απόλων καθισµένος σε πλοίο .Το θέµα αφο΄ρα µάλλον µια εκστρατεία του Αντίγονου στην Καρία και τη νίκη του κατά του αιγυπτιακού στόλου στην Άνδρο



55

ΚΝΩΣΣΟΣ

Στη Κνωσσό εκδόθηκαν αργυρά νοµίσµατα από τις αρχές του 5ου αιώνα ως το 2ο αιώνα π.χ.. Συνήθως απεικονίζεται ο Μινώταυρος , η Αριάδνη ,ο Λαβύρινθος και η λατρεία του ∆ία ή της Ήρας .Μια σειρά νοµισµάτων µε την Ευρώπη ακθισµένη σε ταύρο δείχνει την συµµαχία Κνωσσού Γορτυνίας αφού έχουµε ίδιους τύπους νοµιµσάτων και τις δυο πόλεις.Μετά το 36 π.Χ. η Κνωσσός έκοβε νοµίσµατα σαν ρωµαικη αποικία

2.6 ΝΙΚΗ - VICTORIA ΣΕ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ

Η Νίκη ήταν θεά της ελληνικής µυθολογίας που προσωποποιούσε τη δόξα

του ελληνικού πολιτισµού. Ήταν κόρη της Στυγός και του Πάλλαντος, ενώ είχε



56

αδέρφια της το Κράτος, το Ζήλο και τη Βία. Ο άνθρωπος αποτύπωσε τη µορφή της

σε αγγεία, ψηφιδωτά, λυχνάρια, σφραγιδόλιθους, ειδώλια, αγάλµατα και φυσικά σε

νοµίσµατα. Στα ρωµαϊκά χρόνια ονοµαζόταν Βικτόρια.

Η Νίκη των πόλεων (5ος-3ος αι. π.Χ.)

Στον αρχαίο ελληνικό κόσµο τα νοµίσµατα εκδίδονταν από τις πόλεις-κράτη µε

παραστάσεις που σχετίζονται µε αθλητικούς αγώνες, τα πολεµικά γεγονότα ή τον

νικητή της πόλης.

Αργυρός στατήρ Ήλιδος, µέσα 5ου αι. π.Χ.

Η θεά Νίκη όρθια κρατώντας

στεφάνι, το έπαθλο των νικητών

στους αθλητικούς αγώνες και τον

πόλεµο.

Αργυρό δεκάδραχµον Συρακουσών, αρχές 4ου αι. π.Χ.

Η Νίκη υπερίπταται άρµατος και

στεφανώνει τα άλογα ή τον ηνίοχο,

τον νικητή της πόλης.

Xρυσός στατήρ Λαµψάκου Mυσίας, 380-370 π.X.



57

Η Νίκη θυσιάζει κριό ύστερα από

επιτυχές πολεµικό γεγονός.

Η Νίκη των ηγεµόνων (4ος-1ος αι. π.Χ.)

Η Νίκη αρχίζει να συσχετίζεται µε συγκεκριµένα ιστορικά πρόσωπα. Την

Ελληνιστική εποχή, στους χρόνους του Μ. Αλεξάνδρου, η επιβλητική µορφή της

Νίκης αποκτά ένα νέο, καθαρά προσωποκεντρικό χαρακτήρα. ∆εν συνδέεται πια µε

τις πόλεις, αλλά ανήκει στους ηγεµόνες, προβάλλοντας την επιτυχηµένη τους πορεία

ή τις στρατιωτικές τους επιτυχίες.

Νοµίσµατα επίσης συνδέουν τη Νίκη µε κάποιους θεούς ή ήρωες προστάτες

βασιλικών οίκων ή πόλεων.

Χρυσός στατήρ Αλεξάνδρου Γ΄, 323-317 π.Χ.

Η Νίκη µε στεφάνι δάφνης και

στυλίδα, σύµβολο ναυτικής νίκης

αποτελεί µία από τις ιδιότητες του

Μακεδόνα βασιλιά και αντανακλά

τη νικηφόρα του πορεία.

Αργυρό τετράδραχµον Λυσιµάχου της Θράκης, 301-281 π.Χ.



58

Η Αθηνά καθισµένη σε θρόνο κρατεί

στο χέρι Νίκη η οποία στεφανώνει

το όνοµα του βασιλιά Λυσιµάχου. Η

σκηνή αναφέρεται στη συµβολή του

βασιλιά στη µάχη της Ιψού.

Victoria Romana (3oς-1ος αι. π.Χ.)

Η Ρωµαϊκή ∆ηµοκρατία εξέδωσε νοµίσµατα, τα οποία ονοµάστηκαν victoriati.

Αργυρός βικτωριάτος (victoriatus) Ρωµαϊκής

∆ηµοκρατίας, περ. 211-205 π.Χ.

Η Νίκη στεφανώνει

τρόπαιο.

Η αυτοκρατορική Νίκη (1ος αι. π.Χ. - 5ος αι. µ.Χ.)

Η νίκη του Οκταβιανού στη ναυµαχία του Ακτίου (31 π.Χ.) έθεσε τα θεµέλια µιας

αυτοκρατορίας και η Νίκη απεικονίζεται σε παραστάσεις θριάµβου των

αυτοκρατόρων συντελώντας στην δόξα τους.



59

Χρυσός aureus Μάρκου Αυρηλίου, περ. 171-172 µ.Χ.

Η Νίκη στέφει τον Μάρκο

Αυρήλιο.

Κατά την πρωτοβυζαντινή περιόδο (4ος-7ος αι.) συντελείται µία αργή διαδικασία

µεταλλαγής των ρωµαϊκών θεµάτων σε χριστιανικά. Στα νοµίσµατα του 4ου και 5ου

αιώνα, η Νίκη παριστάνεται κρατώντας σταυρό ή κρατώντας ασπίδα µε το

χριστόγραµµα ή κρατώντας στεφάνι και σταυροφόρο σφαίρα.

Σόλιδος Αναστασίου Α΄, Κωνσταντινούπολη, 492-507

µ.Χ.

Η Νίκη κρατά υψηλό

διακοσµηµένο σταυρό.

Από τη Νίκη στον Άγγελο (6ος-13ος αι.)

Η Νίκη έπαιζε σηµαντικό ρόλο και στην θρησκευτική ζωή. Η παράσταση του

Αγγέλου παγιώθηκε την εποχή του Ιουστινιανού Α΄ (527-565).



60

Σόλιδος Ιουστινιανού Α΄, Κωνσταντινούπολη, 537-542

µ.Χ.

Ο Άγγελος µε ανοιχτές τις

φτερούγες του κρατά σταυρό

και σταυροφόρο σφαίρα.

Κεφάλαιο 2 Αρχαία Ελλάδα,Μεσοποταμία και...

Documents

Transcript of Κεφάλαιο 2 Αρχαία Ελλάδα,Μεσοποταμία και...