Δ.Ι.Ε.Κ.

Ειδικότητα: ΦΥΛΑΚΑΣ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ

Στοιχεία Μουσειολογίας

Α΄Εξ. - Μάθημα εξειδίκευσης

Σημειώσεις μαθήματος

ως βοήθημα για τους εκπαιδευόμενους

Διδάσκουσα:

Σπυριδούλα Σαλταπήδα

Ναύπλιο 2018

Στοιχεία Μουσειολογίας

Α΄Εξ. (Μάθημα εξειδίκευσης)

Ώρες μαθήματος/εβδομάδα: 3 ώρες/εβδομάδα - Θεωρία

Με βάση τον οδηγό σπουδών:

Σκοπός –Μαθησιακά Αποτελέσματα

Σκοπός του μαθήματος είναι να εξοικειωθεί ο σπουδαστής με τις βασικές αρχές και έννοιες

των μουσείων και της μουσειολογικής θεωρίας και πράξης.

Με την ολοκλήρωση του μαθήματος ο καταρτιζόμενος θα γνωρίζει την εξέλιξη των μουσείων

και των συλλογών, τις σύγχρονες τάσεις της νέας μουσειολογίας, τα είδη των μουσείων, την

εργασιακή οργάνωση των μουσείων, τους ρόλους και αρμοδιότητες του προσωπικού φύλαξης,

την ερμηνευτική προσέγγιση των μουσείων απέναντι στους επισκέπτες, τα διαφορετικά είδη

εκθέσεων.

Για να εξοικειωθούν οι εκπαιδευόμενοι με τις βασικές αρχές της μουσειολογικής θεωρίας και

πράξης πρέπει να γνωρίζουν:

• Ορισμός του μουσείου.

• Ιστορία των μουσείων στον ευρωπαϊκό χώρο και στην Ελλάδα.

• Την έννοια του όρου ‘συλλογή’.

• Είδη των μουσείων.

• Αρμοδιότητες και ρόλος του προσωπικού του μουσείου και ιδιαίτερα του φυλακτικού

προσωπικού.

• Θέματα σχετικά με την καταλογογράφηση και την αρχειοθέτηση των μουσειακών συλλογών.

• Χρήση, προστασία και ασφάλεια των μουσειακών συλλογών.

• Είδη εκθέσεων και τρόποι επικοινωνίας του μουσείου με τους επισκέπτες του μέσα από αυτές.

• Υπηρεσίες του μουσείου σε επισκέπτες με ειδικές ανάγκες.

• Δημόσιες σχέσεις του μουσείου.

• Σημασία και ιδιαιτερότητες της αρχιτεκτονικής των μουσείων.

• Εκπαιδευτικές δραστηριότητες σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους.

• Ρόλος και προσφερόμενες υπηρεσίες των ηλεκτρονικών υπολογιστών στα μουσεία.

Περιεχόμενο του μαθήματος – Προγραμματισμός ύλης

1. Ορισμός του μουσείου (και ιστορικό του ορισμού), και της μουσειολογίας, η σημασία των

μουσειακών σπουδών για τους εργαζόμενους των μουσείων.

2. Συλλεκτική θεωρία και δραστηριότητα: ορισμοί συλλογών, κίνητρα δημιουργίας συλλογών,

πολιτική εμπλουτισμού των συλλογών στα μουσεία.

3. H ιστορία και εξέλιξη συλλογών και μουσείων κυρίως στον ευρωπαϊκό χώρο: αρχαία Ελλάδα,

αρχαία Ρώμη, Μεσαίωνας, Αναγέννηση, Διαφωτισμός, Βιομηχανική Επανάσταση, 20ος

αιώνας.

4. Η ιστορία και εξέλιξη των μουσείων στην Ελλάδα. Τα μουσεία στην Ελλάδα σήμερα

(συνδυασμός με ανάθεση εργασιών και/ή επισκέψεις σε μουσεία).

5. Τα μουσεία σήμερα, οι σύγχρονες μουσειολογικές και μουσειογραφικές τάσεις.

6. Είδη μουσείων (παγκοσμίως) και οι ιδιαιτερότητές τους: αρχαιολογικά, μεσαιωνικής-

βυζαντινής τέχνης, ιστορικά, ανθρωπολογικά-εθνολογικά-λαογραφικά, εικαστικά, μουσεία

επιστημών, τεχνολογικά μουσεία, μουσεία φυσικής ιστορίας, παιδικά, μονοθεματικά,

βιογραφικού και μονογραφικού τύπου, οικομουσεία κ.ά.

7. Οργάνωση και οργανόγραμμα μουσείου: Είδη μουσείων ανάλογα με τον τρόπο διοίκησής

τους (δημόσια, ιδιωτικά, μικτά). Πρακτική οργάνωση του μουσείου. Αρμοδιότητες και ρόλος

του προσωπικού ενός μουσείου.

8. Ρόλος και αρμοδιότητες του προσωπικού φύλαξης – Προοπτικές.

9. Επιστημονική έρευνα και τεκμηρίωση, καταλογογράφηση, αρχειοθέτηση. Η συμβολή του

προσωπικού φύλαξης.

10. Προστασία και ασφάλεια των συλλογών. Εισαγωγή στις βασικές αρχές προφύλαξης και

προληπτικής συντήρησης.

11. Η ερμηνεία και μελέτη του υλικού πολιτισμού στα μουσεία. Οι διαφορετικές αξίες που

φέρουν τα αντικείμενα των συλλογών των μουσείων.

12. Επισκέπτες και ερμηνεία. Τρόποι με τους οποίους τα μουσεία προβάλλουν σήμερα

διαφορετικές ερμηνείες.

13. Μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις, πιθανός συνδυασμός βασικά χαρακτηριστικά και

ιδιαιτερότητες. Νέα τάση πιθανού συνδυασμού των δύο διαφορετικών κατηγοριών

μουσειακών εκθέσεων. Περιοδεύουσες, κινητές, μεταφερόμενες μουσειακές εκθέσεις.

Ενότητα 6η

Είδη μουσείων και οι ιδιαιτερότητές τους

Σε αυτή την ενότητα επιχειρείται ένας διαχωρισμός των ειδών των μουσείων με τις

ιδιαιτερότητές τους (αρχαιολογικά, μεσαιωνικής-βυζαντινής τέχνης, ιστορικά, ανθρωπολογικά-

εθνολογικά-λαογραφικά, εικαστικά, τεχνολογικά μουσεία, μουσεία φυσικής ιστορίας, κ.ά.).

Διαφορετικοί τύποι μουσείων

Στην εποχή μας υπάρχουν διαφορετικοί τύποι μουσείων, που διαφοροποιούνται με βάση όχι

μόνο το διαφορετικό περιεχόμενό τους αλλά κυρίως με βάση το πού προσανατολίζονται ως προς

την κοινωνική λειτουργία τους και τον τρόπο έκθεσης των συλλογών τους. Αυτό δημιουργεί

αυτόματα τρεις τύπος μουσείων: α) τα «παραδοσιακά» μουσεία, β) τα μοντέρνα και γ) τα

μεταμοντέρνα μουσεία παραπομπή (Νάκου, 2000).

Τα «παραδοσιακά» μουσεία, ανεξάρτητα από το περιεχόμενο τους, ακόμα και σήμερα

παρουσιάζουν τις συλλογές τους ως εθνικά κειμήλια, ως τεκμήρια της αυθεντικής εθνικής

ιστορίας και έτσι τα ίδια τα μουσεία όσο και τα μουσειακά αντικείμενα θεωρούνται ιερά.

Προσηλώνονται στα ίδια τα αντικείμενα (object oriented), στη συλλογή, τη συντήρηση και τη

μελέτη τους. Οι εκθέσεις τους είναι δηλαδή αντικειμενοκεντρικές και σύμφωνα με αυστηρά

ακαδημαϊκά κριτήρια, με τον επισκέπτη να είναι απλός παρατηρητής, χωρίς να έχουν σημασία οι

ανάγκες, τα ερωτήματα και οι προσδοκίες του. Κατ’ αυτόν τον τρόπο τα παραδοσιακά μουσεία,

παράγουν έναν κλειστό τύπο γνώσης, που στερείται κοινωνικού περιεχομένου, καθώς

απουσιάζουν τα στοιχεία που μαρτυρούν την πολυπλοκότητα των κοινωνιών του παρόντος και

του παρελθόντος και οι επισκέπτες καλούνται να «αναγνώσουν» τα μουσειακά αντικείμενα με

βάση τα γνωστικά στοιχεία που προβάλλονται μέσα από μια «κλειστή» και ακαδημαϊκή

παρουσίασή τους.

Τα «μοντέρνα» μουσεία εστιάζουν την προσοχή τους τόσο στις συλλογές τους όσο και στο

κοινό τους (object and people oriented). Έτσι οι εκθέσεις δίνουν ερμηνείες που συνδέουν τα

αντικείμενα με το ανθρώπινο και κοινωνικό πλαίσιό τους, ώστε να διευκολύνουν την προσέγγισή

τους από το κοινό. Επίσης, ενισχύεται και ο εκπαιδευτικός ρόλος τους με διάφορα μέσα που

παρέχουν στο κοινό τους με στόχο την πολύπλευρη διανοητική, βιωματική και συναισθηματική

προσέγγιση του περιεχομένου τους. Τα μουσεία αυτά διακρίνονται για τον έντονο παιδευτικό και

ψυχαγωγικό χαρακτήρα τους, παρέχουν στο κοινό τους πολύπλευρες δυνατότητες και

πληροφορίες, για να «διαβάζει» και να κατανοεί τα μουσειακά αντικείμενα σε σχέση με το

ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιό τους. Τα «μοντέρνα» μουσεία διευκολύνουν το κοινό τους να

προσεγγίσει και να κατανοήσει τα μουσειακά αντικείμενα ως ιστορικές μαρτυρίες για το

παρελθόν.

Στα «μεταμοντέρνα» μουσεία, ο εκπαιδευτικός ρόλος τους διευρύνεται συνεχώς. Εδώ τα

μουσεία τίθενται εξολοκλήρου στην υπηρεσία του κοινού τους (people oriented) και διευκολύνουν

ακόμα περισσότερο πολύπλευρες ατομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές ερμηνείες και χρήσεις.

Οι επισκέπτες αντιμετωπίζονται πλέον ως άτομα και κοινωνικές ομάδες με διαφορετική

κοινωνική, πολιτισμική και ιδεολογική ταυτότητα, με διαφορετικές δεξιότητες, παραστάσεις και

προσδοκίες και όχι ως ένα ομοιόμορφο κοινό. Τα «μεταμοντέρνα» μουσεία επίσης, προβάλλουν

την πολυσημία των αντικειμένων και διευκολύνουν εναλλακτικές ερμηνείες και χρήσεις στο

παρόν με διάφορα μέσα. Αναλυτικότερα, τα αντικείμενα του μουσείου, παρουσιάζονται ως ίχνη

του παρελθόντος που μπορούν να έχουν πολλαπλές ερμηνείες στο παρόν. Οι επισκέπτες μπορούν

να χρησιμοποιούν τα μουσειακά αντικείμενα και τις συλλογές σύμφωνα με τις δικές τους

ιδιαίτερες ανάγκες και προσδοκίες και γι’ αυτό τα μουσεία προβάλλουν την πολυσημία των

αντικειμένων.

Επίσης, σύμφωνα με το ΦΕΚ Αρ. Φύλλου 2385, 26 Οκτωβρίου 2011, σχετικά με την ίδρυση

μουσείων στην Ελλάδα, στο MΕΡΟΣ ΙΙΙ: ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΟΥΣΕΙΩΝ, Άρθρο 13, αναφέρει ότι:

«Τα Μουσεία, δημόσια και µη δημόσια, δύνανται να υπαχθούν στις παρακάτω κατηγορίες κατά

την εμβέλεια των συλλογών τους:

1. Εθνικά Μουσεία

2. Μουσεία πανελλήνιας εμβέλειας

3. Περιφερειακά Μουσεία

4. Τοπικά Μουσεία

5. Μουσεία µε διεθνείς συλλογές

Είδη μουσείων και οι ιδιαιτερότητές τους

15.(Β) Αναφέρετε συνοπτικά τι γνωρίζετε για τα Αρχαιολογικά μουσεία

Τα αρχαιολογικά μουσεία ανήκουν στη μεγάλη κατηγορία των παραδοσιακών μουσείων που

άρχισαν να εμφανίζονται τον 19ο αιώνα. Αρχαιολογικά είναι τα περισσότερα μουσεία στην

Ελλάδα λόγω του μεγάλου αριθμού αρχαιολογικών ευρημάτων, περιέχουν συλλογές και

εμπλουτίζονται με αρχαία ευρήματα κυρίως από τις ανασκαφές και αποτελούν τα κυριότερα

σύμβολα εθνικής ταυτότητας και υπερηφάνειας. Το πρώτο ελληνικό αρχαιολογικό μουσείο ήταν

το Εθνικό Μουσείο της Αίγινας και η σύστασή του αντικατοπτρίζει τον αγώνα του νέο-ιδρυθέντος

κράτους για σύνδεση με το παρελθόν, για δημιουργία εθνικής ταυτότητας και βεβαίως για τη

διάσωση των αρχαιοτήτων που από τη μια καταστρέφονταν από την αμάθεια των κατοίκων και

από την άλλη συλλέγονταν και απομακρύνονταν από τη χώρα από τους Ευρωπαίους συλλέκτες

και αρχαιοκάπηλους.

Τα αντικείμενα των συλλογών τους χρονολογούνται από τους προϊστορικούς χρόνους και

καλύπτουν και το φάσμα των γεωμετρικών, αρχαϊκών, κλασσικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών

χρόνων (δηλαδή από παλαιολιθική περίοδο έως 3ο - 4° αι. μ.Χ). Φιλοξενούν αντικείμενα της

κοινωνικής και καθημερινής ζωής και ασχολιών, της εργασίας, της θρησκευτικής λατρείας, της

αρχιτεκτονικής και όλων των μορφών της τέχνης (από μνημειακή έως μικροτεχνία).

Συγκεκριμένα, τα κυριότερα εκθέματα είναι αρχιτεκτονικά μέλη ή διακοσμητικά στοιχεία

αποσπασμένα από μνημεία, όπως κίονες, κιονόκρανα, τμήματα από αετώματα κ.ά., αγάλματα,

ψηφιδωτά, σκεύη καθημερινής χρήσης, κτερίσματα, αγγεία κ.ά. Η τοποθέτησή τους σε ένα

αρχαιολογικό μουσείο ακολουθεί συνήθως το χρονολογικό – τυπολογικό μοντέλο έκθεσης, τη

γεωγραφική κατανομή ή την τοποθέτηση ανάλογα με το υλικό, τη χρήση κλπ. Ωστόσο, τα νέα

αρχαιολογικά μουσεία περιλαμβάνουν και μεταγενέστερο υλικό, όπως αντικείμενα της βυζαντινής

και μεταβυζαντινής περιόδου, ακόμη και της νεότερης ιστορίας.

Στον ελλαδικό χώρο τα περισσότερα αρχαιολογικά μουσεία βρίσκονται στην επαρχία, συχνά

σε γειτνίαση με κάποιο αρχαιολογικό χώρο (π.χ. Ολυμπία, Δελφοί κ.α.), και σε σύνδεση με κάποια

εφορεία προϊστορικών και κλασσικών αρχαιοτήτων. Τα ιδιαίτερα σημαντικά ευρήματα

μεταφέρονται σε κεντρικότερα μουσεία (Αθήνα). Συνήθως, όσα βρίσκονται σε πρωτεύουσες

νομών συγκεντρώνουν τον αρχαιολογικό πλούτο όλης της περιοχής. Ορισμένα στεγάζονται ακόμα

κυρίως σε οικοδομήματα των αρχών του αιώνα που χτίστηκαν για να προστατεύσουν τα ευρήματα

του αρχαιολογικού χώρου. Κάποια από αυτά ανακαινίστηκαν το 2004 με αφορμή τους

Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας, ενώ το 2009 κατασκευάστηκαν νέα οικοδομήματα για να

στεγάσουν το Νέο Μουσείο Ακρόπολης και το Αρχαιολογικό Μουσείο Πάτρας. Σήμερα, τα

αρχαιολογικά μουσεία προσφέρουν στο κοινό πληθώρα δραστηριοτήτων, όπως εκπαιδευτικά

προγράμματα για παιδιά ή άλλες ομάδες, εκδηλώσεις, ημερίδες, συνέδρια κλπ.

Μουσεία μεσαιωνικής-βυζαντινής τέχνης

Ο πυρήνας ενός μεσαιωνικού – βυζαντινού μουσείου είναι μια μεσαιωνική – βυζαντινή

συλλογή και μπορεί να συνδυάζεται με ένα μεσαιωνικό κάστρο της πόλης όπου βρίσκεται το

μουσείο. Οι θεματικές των εκθέσεων αρχικά αφορούν στους παλαιοχριστιανικούς ναούς και τα

παλαιοχριστιανικά ευρήματα, δηλαδή την αρχιτεκτονική και τη διακόσμηση των εκκλησιών, όπως

επίσης και την ταφή των νεκρών τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού (4ος-7ος αι. μ.Χ.),

εποχή που χαρακτηρίζεται από τη μετάβαση από την ειδωλολατρία στο χριστιανισμό. Επίσης,

σημαντική θεματική σε ένα μεσαιωνικό – βυζαντινό μουσείο είναι η μεσοβυζαντινή περίοδος

(8ος-12ος αι. μ.Χ.) και τα μνημεία της, στη διάρκεια της οποίας η βυζαντινή αυτοκρατορία έφθασε

σε μεγάλη πνευματική και καλλιτεχνική ακμή, ιδιαίτερα με τις αυτοκρατορικές δυναστείες

των Μακεδόνων και των Κομνηνών. Τα αντικείμενα εδώ έχουν σχέση με θέματα όπως ο

μοναχισμός, η Εικονομαχία και η δράση σημαντικών προσώπων της περιόδου. Χρονολογικά,

ακολουθεί η θεματική των βυζαντινών χρόνων (από τα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης στις 11

Μαΐου 330 ως την άλωση από τους Οθωμανούς, στις 29 Μαΐου 1453), με αντικείμενα σχετικά με

τους Βυζαντινούς Αυτοκράτορες και την καθημερινή ζωή σε ένα βυζαντινό Κάστρο, εικόνες και

χαρακτικά, καθώς και μήτρες από ξύλο και χαλκό. Μια τελευταία θεματική είναι αυτή της

παρουσίασης της βυζαντινής κληρονομιάς στους χρόνους μετά την Άλωση.

Σε ένα τέτοιο μουσείο, μέσα από τα αντικείμενα παρουσιάζονται όψεις της οικονομικής ζωής,

της κατοικίας και του εξοπλισμού της, όπως επίσης η οικοτεχνία και στοιχεία για την ένδυση και

τη διατροφή, αντικατοπτρίζεται το ιστορικό γίγνεσθαι της περιοχής, η κοινωνική και θρησκευτική

ζωή, συνήθως από τον 3ο μέχρι το 18ο αιώνα μ.Χ. Καλύπτονται δηλαδή η πρωτοχριστιανική,

παλαιοχριστιανική και βυζαντινή περίοδος, η φραγκοκρατία, βενετοκρατία και η τουρκοκρατία.

Στα αντικείμενα μπορεί να περιλαμβάνονται όπλα, πανοπλίες, εργαλεία, βυζαντινή,

μεσαιωνική και ισλαμική εφυαλωμένη και χρηστική κεραμική, χάλκινα και υάλινα σκεύη, λύχνοι,

κοσμήματα, νομίσματα, αντικείμενα λατρείας, εικόνες, καθώς και αρχιτεκτονικά μέλη που

προέρχονται από βυζαντινά και γοτθικά κτίρια και ανθρώπινο σκελετικό υλικό.

14.(Β) Τι συλλέγει, ερευνά κι εκθέτει ένα Ιστορικό μουσείο;

Τα ιστορικά μουσεία περιλαμβάνουν αντικείμενα τις νεότερης ιστορίας, από την τουρκοκρατία

μέχρι τα μέσα του 20° αιώνα. Αναλυτικότερα, συλλέγουν, ερευνούν και εκθέτουν αντικείμενα του

υλικού και πνευματικού πολιτισμού και στόχος τους είναι να εκφράσουν την ιστορική εξέλιξη της

κοινωνίας και της περιοχής στην οποία ανήκουν.

Συνήθως, πρόκειται για συλλογές κειμηλίων που σχετίζονται με μεγάλα ιστορικά και πολεμικά

γεγονότα του έθνους. Οι συλλογές τους είναι ευρύτατες και μπορούν να περιλαμβάνουν από

πίνακες, έπιπλα, έγγραφα, σκεύη, στρατιωτικό εξοπλισμό, όπως πχ. σφαίρες, σημαίες, στολές,

παράσημα κ.ά. και γενικά οπλιτικό εξοπλισμό, μέχρι πολύ προσωπικά αντικείμενα των

πρωταγωνιστών των γεγονότων. Επίσης, μπορεί να περιλαμβάνουν χαρτονομίσματα, σφραγίδες,

γραμματόσημα ή εφημερίδες που κυκλοφόρησαν στις περιοχές που υπάρχουν τα μουσεία αυτά.

Εκτός από τα μεγάλα ιστορικά μουσεία που σχετίζονται με εθνικά γεγονότα, υπάρχουν και

ιστορικά τοπικά μουσεία που εκφράζουν τις τοπικές ιστορίες πόλεων ή περιοχών ή συγκεκριμένων

χρονικών περιόδων ή είναι αφιερωμένα σε συγκεκριμένα ιστορικά, πολιτικά ή στρατιωτικά

πρόσωπα. Επίσης συλλογές που σχετίζονται με κάποιο ιστορικό πρόσωπο, συχνά εκτίθενται στο

σπίτι του, εάν έχει διασωθεί, δηλαδή πρόκειται για σπίτι-μουσείο. Στα ιστορικά μουσεία

υπάγονται και κάποια ιστορικά αρχεία, που αποτελούνται από έγγραφα, ηχητικά ντοκουμέντα,

φωτογραφίες. Αυτά στεγάζονται κυρίως σε βιβλιοθήκες και είναι προσβάσιμα ιδιαίτερα σε

ερευνητές εξυπηρετώντας το ερευνητικό έργο που διεξάγουν πάνω στις ιστορικές συλλογές και

τα αρχεία.

Γνωστό για τη δράση του και τη σημασία του είναι το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Αθήνας,

το οποίο διαθέτει συλλογές, ζωγραφικών έργων, χαρακτικών & γραφικών τεχνών, αρχιτεκτονικών

σχεδίων, γλυπτών, σημαιών, μετάλλια & παράσημα, όπλων και οπλισμού, προσωπικών &

αναμνηστικών αντικειμένων, νομισμάτων & σφραγίδων, ενδυμάτων & κοσμημάτων και οικιακού

& επαγγελματικού εξοπλισμού. Επίσης, περιλαμβάνει αρχείο ιστορικών εγγράφων, φωτογραφικό

αρχείο και βιβλιοθήκη.

Νομισματικά μουσεία

Τα νομισματικά μουσεία περιλαμβάνουν κυρίως νομίσματα. Επίσης, μπορεί να περιλαμβάνουν

μετάλλια, μολυβδόβουλλα, σφραγιδόλιθους, σταθμία, οβελούς και τάλαντα, χρήματα δηλαδή

παλιότερων εποχών, όπως το Νομισματικό Μουσείο στην Αθήνα, που κατέχει αντικείμενα αρχαία

τα οποία χρονολογούνται από τον 14ο αιώνα π.Χ. έως σήμερα, με πλουσιότερες συλλογές αυτές

των αρχαίων νομισμάτων, που αφορούν από τον 6ο αιώνα π.Χ. έως τον 5ο αιώνα μ.Χ. Πρόκειται

για τα νομίσματα των πόλεων-κρατών, των βασιλέων και των ηγεμόνων του αρχαίου ελληνικού

και ελληνιστικού κόσμου, της ρωμαϊκής Δημοκρατίας, των Ρωμαίων αυτοκρατόρων και των

επαρχιών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Επιπλέον, μπορεί να περιλαμβάνονται και συλλογές των βυζαντινών και μεσαιωνικών

νομισμάτων, συνήθως της Βυζαντινής αυτοκρατορίας με αντιπροσωπευτικές κοπές των

αυτοκρατόρων και των νομισματοκοπείων και κοπές κρατών και ηγεμόνων της Μεσαιωνικής

Δύσης και Ανατολής. Σε ένα νομισματικό μουσείο, μπορεί να βρει κανείς βέβαια και νομίσματα

άλλων κρατών του νεότερου και σύγχρονου κόσμου αλλά κυρίως νομίσματα που κυκλοφόρησαν

στον τόπο ή στη χώρα που εδρεύει το μουσείο.

Μουσεία μικτά

α) πολυθεματικά, δηλαδή πολλών θεματικών ενοτήτων και

β) μουσεία μονοθεματικά (δηλαδή μιας θεματικής ενότητας – καλλιτεχνικής, ιστορικής,

οικολογικής).

Μπορούν να είναι και αυτά με τη σειρά τους:

•Βιογραφικού τύπου (βιογραφία ενός επιστήμονα, συγγραφέα, καλλιτέχνη, πολιτικού κτλ.)

•Μονογραφικού τύπου (πχ. ένα μουσείο κρασιού στο φυσικό του περιβάλλον, σε παλιό

οινοπαραγωγικό αγρόκτημα, με εκθέματα από σχετικές ταπισερί, σύμβολα κρασιού, παλιά και

νεότερα αποσπάσματα ποιημάτων για το κρασί κτλ.)

Φυσικά πάρκα και οικομουσεία και πολιτισμικά τοπία, αρχαιολογικά και ιστορικά πάρκα:

Διαμορφώνονται από το 1960 και εξής στη Γαλλία ως μουσεία του περιβάλλοντος μέσα σε

τοπικά πάρκα, που με τον καιρό αποκτούν και συμμετοχή κοινού και ονομάζονται «μουσεία του

χρόνου». Το 1971 για πρώτη φορά εφευρίσκεται η ονομασία «οικομουσείο».

Οικομουσείο είναι ένας νέος τύπος διεπιστημονικού μουσείου, σε μια συγκεκριμένη περιοχή

όπου ζει ένας πληθυσμός, ο οποίος μπορεί να εμπνευσθεί μέσα σ’ αυτήν, να διδαχθεί και να

ανακαλύψει διαχρονικά τον εαυτό του, με τη βοήθεια των πρακτικών διευκολύνσεων που του

παρέχει για το σκοπό αυτό μια ελέγχουσα επιστημονική, οικονομική και διοικητική εξουσία.

Για το λόγο αυτό το οικομουσείο αποτελεί και εργαλείο για οικονομική, κοινωνική και πολιτική

εξέλιξη της κοινωνίας από την οποία προέρχεται.

Ο τύπος αυτός του μουσείου γίνεται ταχύτατα πολύ προσφιλής τόσο στους μουσειολόγους όσο

και στο κοινό. Έτσι, στο διάστημα από το 1971 μέχρι το 1980, το οικομουσείο διαδίδεται και σε

άλλες χώρες, ενώ παράλληλα διευρύνεται η έννοιά του. Το 1993 η UNESCO εντάσσει σ’ αυτό

και ορισμένα πολιτισμικά τοπία, αυτά δηλαδή στα οποία οι σχέσεις ανάμεσα στο περιβάλλον, τον

άνθρωπο και τον πολιτισμό του είναι αδιαχώριστες. Ένα χαρακτηριστικό τέτοιο τοπίο αποτελούν

οι βαθμιδωτοί ορυζώνες των Φιλιππίνων.

Επιγραφικά μουσεία

Τα επιγραφικά μουσεία περιλαμβάνουν συλλογές επιγραφών από διαφορετικές ιστορικές

περιόδους. Το Επιγραφικό Μουσείο της Αθήνας, ιδρύθηκε το 1885 και στεγάσθηκε εξ αρχής στο

χώρο όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα. Τον πρώτο πυρήνα των συλλογών του αποτέλεσαν οι

επιγραφές, που συγκέντρωνε ο Κυριακός Πιττάκης. Σε αυτές προστέθηκαν οι επιγραφές των

παλαιών συλλογών της Αρχαιολογικής Εταιρείας - Βαρβακείου, καθώς και ευρήματα από τις

ανασκαφές της Ακροπόλεως των Αθηνών. Βαθμιαία, οι συλλογές του μουσείου εμπλουτίζονταν

με νέα ευρήματα από ανασκαφές ή περισυλλογές, κυρίως από την Αττική αλλά και από άλλα μέρη

της Ελλάδας. Λόγω έλλειψης χώρου, όμως, ο εμπλουτισμός του μουσείου διακόπηκε γύρω στο

1960, και έκτοτε προστίθενται ελάχιστες επιγραφές από δωρεές, καθώς και ενεπίγραφα

θραύσματα από άλλα μουσεία των Αθηνών (κυρίως από την Αρχαία Αγορά), τα οποία

συνανήκουν με επιγραφές που φυλάσσονται ήδη στο Επιγραφικό Μουσείο.

Σκοπός του μουσείου είναι η έρευνα, μελέτη, καταγραφή, προστασία, διάσωση, ανάδειξη,

δημοσίευση, φωτογραφική τεκμηρίωση, προβολή και η έκθεση των αρχαίων ελληνικών

επιγραφών. Στις δραστηριότητές του συγκαταλέγονται, ακόμη, η ηλεκτρονική καταγραφή και

αποτύπωση των επιγραφών, η κατάρτιση εξειδικευμένης βιβλιοθήκης και, γενικά, επιστημονικών

αρχείων σχετικών με τις επιγραφές, καθώς και η διενέργεια εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

Εθνολογικά μουσεία

Τα εθνολογικά μουσεία περιλαμβάνουν θεματικές ενότητες σχετικές με την ενδυμασία και την

πολυμορφία της σε κάποια περιοχή, όπως μπορεί να διαμορφώθηκε μέσα από τις πληθυσμιακές

ανακατατάξεις, σχετικά με την μουσική, τη λατρεία, τα τοπικά εδέσματα ή ποτά, τα σκεύη της

καθημερινής ζωής, τις υφάνσιμες ύλες και την καλλιέργεια της γης. Επίσης, ένα εθνολογικό

μουσείο έχει συλλογές κεντημάτων, μουσικών οργάνων και χορού, καθώς και εκθέματα που

σχετίζονται με τη χειροτεχνία και το εμπόριο της περιοχής.

Ανθρωπολογικά

Ένα ανθρωπολογικό μουσείο περιλαμβάνει παλαιοανθρωπολογικά και προϊστορικά ευρήματα,

λίθινα και οστέινα εργαλεία από διάφορα μέρη, οστά και κρανία των πρώτων ανθρώπων, ίχνη της

φωτιάς, εκμαγεία αρχανθρωπικών κρανίων, μούμιες κ.ά., ώστε να γνωρίσει το κοινό την

εξελικτική πορεία του ανθρώπου και να εξερευνήσει παλαιοανθρωπολογικές, σκελετικές και

προϊστορικές συλλογές.

Λαογραφικά μουσεία

Λαογραφία είναι η επιστήμη που ασχολείται με όλες τις εκφάνσεις του λαϊκού πολιτισμού και

εξετάζει, καταγράφει και ταξινομεί όλα όσα αναφέρονται ως παράδοση ενός λαού, ως προφορική

παράδοση, ενέργειες ή πράξεις σε συλλογικό επίπεδο. Τα θέματα είναι παρμένα κυρίως από την

κοινωνική ζωή ενός λαού σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο και συνεπώς ποικίλουν. Διάφορες

κατηγορίες είναι ο υλικός βίος, η λαϊκή δημιουργία (οίκος και αυλή, τροφές και ποτά, ενδύματα

και καλλωπισμός, λαϊκές τέχνες), ο πνευματικός βίος (λατρεία, θρησκευτική ζωή, δημώδης

μετεωρολογία, φυτά, ζώα, μύθοι, παραδόσεις, παροιμίες, αινίγματα, λαϊκό θέατρο κ.α.) και ο

κοινωνικός βίος (καθημερινά έθιμα, παιχνίδια, σχολική ζωή κ.α.).

Ένα λαογραφικό μουσείο είναι ένας τόπος αναπαράστασης της πολιτισμικής παραγωγής που

αναφερθήκαμε παραπάνω. Η ιδιαιτερότητα ενός λαογραφικού ή και εθνογραφικού μουσείου είναι

ότι προβάλλει και προωθεί την ταυτότητα μιας κοινωνίας, σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο και βοηθά

τον επισκέπτη στην κατανόηση και τη βίωση του τοπικού πολιτισμού (Σπαθάρη-Μπεγλίτη,1994,

σελ. 5).

Ένα λαογραφικό μουσείο αποτελείται από αντικείμενα τα οποία, εκτός από το θέμα που

παρουσιάζουν, καθρεφτίζουν και τον πολιτισμό μέσα από τον οποίο γεννήθηκαν και τον οποίο

εκφράζουν. Κάθε αντικείμενο έχει και κοινωνικές προεκτάσεις, γιατί βασίζεται στις συλλογικές

παραστάσεις που επικρατούσαν στην εποχή που δημιουργήθηκε και χρησιμοποιήθηκε, ενώ

προβάλλονται οι τρόποι κατασκευής, τα διαφορετικά υλικά, οι πρώτες ύλες, η τεχνογνωσία, η

χρηστικότητα κ.ά., χαρακτηριστικά που μαρτυρούν για τους διαθέσιμους πόρους της εποχής του.

Επίσης, το υλικό μπορεί να πλαισιώνεται από φωτογραφικό υλικό ή ταινίες, βίντεο ή άλλο υλικό

που συμπληρώνει το θέμα του μουσείου. Στο πλαίσιο λειτουργίας ενός λαογραφικού μουσείου

μπορούν να διοργανώνονται εκδηλώσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, σεμινάρια.

Επομένως, ένα λαογραφικό μουσείο ασχολείται με τη συλλογή, καταγραφή και τεκμηρίωση

αντικειμένων που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τον λαϊκό πολιτισμό μιας περιοχής ή και μιας

κοινωνικής ομάδας π.χ. μεταναστών, τσιγγάνων, προσφύγων κ.λπ.

17.(Β) Αναφέρετε επιγραμματικά α) την έννοια του όρου ‘εικαστικό μουσείο’ β) τι είδους

εκθέματα παρουσιάζονται σε αυτά.

Α) Τα εικαστικά μουσεία αφορούν στις ανθρώπινες δημιουργίες και αντιπροσωπεύουν τις

εικαστικές-αναπαραστατικές τέχνες, δηλαδή το σύνολο των τεχνών που δημιουργούν εικόνα και

απευθύνονται κυρίως στην αίσθηση της όρασης. Η έννοια του εικαστικού μουσείου έχει ευρύ

περιεχόμενο και διεπιστημονικό και πολυδιάστατο χαρακτήρα. Οι αρχαιότερες και πιο γνωστές

μορφές εικαστικών τεχνών είναι η ζωγραφική, η γλυπτική και η αρχιτεκτονική, ενώ σήμερα η

έννοια των εικαστικών τεχνών έχει διευρυνθεί συμπεριλαμβάνοντας και τη χαρακτική, το σχέδιο,

τα κινούμενα σχέδια, τη φωτογραφία, το κολάζ, τα κόμικς, τις διακοσμητικές τέχνες και τις

ψηφιακές τέχνες. Έτσι τα εικαστικά μουσεία που περιλαμβάνουν όλες τις παραπάνω εικαστικές

τέχνες μπορεί να είναι Πινακοθήκες, Μουσεία Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης, καλλιτεχνικές

συλλογές, Εργαστήρια καλλιτεχνών, Γλυπτοθήκες.

Β) Τα εικαστικά μουσεία μπορούν να παρουσιάζουν εκθέματα όπως:

Πίνακες ζωγραφικής διαφόρων εποχών, τάσεων, σχολών και τεχνοτροπιών.

Έργα χαρακτικής, λιθογραφίες, ξυλογραφίες.

Γλυπτά, ομοιώματα, αγάλματα.

Βάζα και κεραμικά είδη.

Κομψοτεχνήματα.

Σκίτσα, σχέδια, κολλάζ, κινούμενα σχέδια.

Έργα γραφικών και ψηφιακών τεχνών.

Εκθέσεις αρχιτεκτονικής και διακόσμησης.

Εκθέσεις φωτογραφίας και βίντεο.

Όσον αφορά στην Ελλάδα τα έργα αυτά ανήκουν από τη μεταβυζαντινή περίοδο έως τις μέρες

μας και όσον αφορά στο εξωτερικό από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα.

110.(Β) Ποια είναι η έννοια του όρου ‘τεχνολογικό μουσείο’;

Τα τεχνολογικά μουσεία είναι πολιτιστικοί φορείς που δημιουργήθηκαν πιο πρόσφατα από τα

υπόλοιπα μουσεία και αποτυπώνουν την ιστορία της τεχνολογίας σε ποικίλους τομείς, τις

συγκεκριμένες εφαρμογές τους, την ιστορία διαφόρων μηχανών, εξαρτημάτων, συσκευών τη

σύγχρονη μορφή τους και τις πιθανές εξελίξεις τους. Προσφέρουν στο κοινό ένα μουσειακό

περιβάλλον κατάλληλο για την γνωριμία και κατανόηση των θετικών επιστημών και της

τεχνολογίας. Οι φορείς αυτοί συγκεντρώνουν, διασώζουν, διαφυλάττουν, τεκμηριώνουν και

προβάλλουν την τεχνολογική και βιομηχανική κληρονομιά.

Μπορεί να είναι εξειδικευμένα σε ένα συγκεκριμένο τεχνολογικό τομέα όπως το Μουσείο

Τηλεπικοινωνιών του ΟΤΕ, το Σιδηροδρομικό Μουσείο, ή να αναφέρονται γενικά στην εξέλιξη

της τεχνολογίας, προσεγγίζοντας πολλαπλούς τομείς όπως το Κέντρο Διάδοσης των Επιστημών

και Μουσείο Τεχνολογίας στη Θεσσαλονίκη.

16.(Β) Αναφέρετε συνοπτικά τι εκτίθεται σε ένα μουσείο Φυσικής Ιστορίας.

Τα μουσεία αυτής της κατηγορίας εξετάζουν πολλά από τα φαινόμενα που αφορούν στον

φυσικό κόσμο και περιλαμβάνουν ευρήματα που σχετίζονται με τις επιστήμες της γεωλογίας,

ορυκτολογίας, ωκεανολογίας, παλαιοντολογίας, χερσαίας και θαλάσσιας ζωολογίας, βοτανικής

και εντομολογίας.

Επίσης, εκθέτουν φωτογραφίες και αναπαραστάσεις γεωλογικών φαινομένων, σεισμών,

ηφαιστείων, αντιπροσωπευτικά είδη χλωρίδας με πολλά αποξηραμένα ή διατηρημένα φυτά,

σχέδια – σκίτσα ζώων και φυτών, είδη πανίδας, ταριχευμένα ζώα, αντίγραφα σκελετών,

θαλάσσιους οργανισμούς και γεωλογική συλλογή με ορυκτά, απολιθώματα οργανισμών, ζώων,

εντόμων και πτηνών, πετρώματα, ενυδρεία ψαριών και θαλάσσιων οργανισμών.

Τα τελευταία χρόνια διαπραγματεύονται και ζητήματα ανακύκλωσης, οικολογίας,

περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης και εξοπλίζονται με νέες τεχνολογίες

υποστηρικτικές των εκθεμάτων.