Ζώντας ΧωριστάΟι προκλήσεις των προγραμμάτων οικογενειακήςεπανένωσης και μετεγκατάστασης για τους πρόσφυγεςπου φτάνουν στην Ελλάδα

Όλη η οικογένειά μου εγκατέλειψε τη Δαμασκό πέρσι. Εγώ έμεινα για να συνεχίσω τις σπουδές μου. Σπούδαζα μηχανικός υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο του Χαλεπιού.

Πέρσι, όμως, τα πράγματα χειροτέρεψαν πολύ λόγω του ISIS. Δεν μπορούσα να συνεχίσω τις σπουδές μου. Η μόνη μου επιλογή ήταν να φύγω. Έφυγα ελπίζο-ντας να ξαναβρώ την οικογένειά μου στην Γερμανία. Όλοι είναι εκεί, οι γονείς μου, τα αδέρφια μου. Μία από τις αδερφές μου είναι στη Σουηδία. Δεν μπορώ να πάω σε αυτούς, γιατί είμαι 20 χρονών. Βρίσκομαι εδώ από τις 19/3/2016 κι έχω κάνει αίτηση να μεταφερθώ σε άλλο κράτος-μέλος της ΕΕ.»

Σύριος άντρας, 20 ετών,Μόρια, Λέσβος

Σύνοψη Εισαγωγή

Μετά από ποιοτικές συνεντεύξεις και νομική έρευνα, η ActionAid κατέληξε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ελλάδα δεν ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις τους να προστα-τεύσουν και να προασπίσουν τα ανθρώπινα και προσφυγικά δικαιώματα των ατόμων που καταφθάνουν στην Ελλάδα, ιδίως τα δικαιώματά τους στην οικογενειακή ζωή και στην οικογενειακή επανένωση. Επίσης, η ActionAid διαπίστωσε ότι η περιορισμένη ερμηνεία του όρου “οικογένεια”, που χρησιμοποιεί η ΕΕ, συχνά σημαίνει ότι οι γονείς δεν μπο-ρούν να επανενωθούν με τα ενήλικα παιδιά τους και το ίδιο ισχύει για ενήλικα αδέρφια. Έτσι, οι οικογενειακοί δεσμοί μπορεί να διαλυθούν, καθώς αδέρφια, γονείς και παιδιά καταλήγουν σε διαφορετικές χώρες. Το γεγονός αυτό προ-καλεί άγχος και θλίψη σε ανθρώπους που έχουν ήδη χάσει κάθε ίχνος φυσιολογικής ζωής και έχουν περάσει ένα μα-κρύ, δύσκολο και επικίνδυνο ταξίδι. Ταυτόχρονα καταστρέ-φει οικογενειακούς δεσμούς και δίκτυα που είναι σημαντικά όχι μόνο για τους ίδιους τους αιτούντες άσυλο, αλλά και για τις κοινωνίες στις οποίες τελικά θα ενταχθούν.

Η έρευνα της ActionAid αναδεικνύει ότι όσοι ελπίζουν να βρουν προστασία και μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη δεν λαμβάνουν πάντα σωστή πληροφόρηση ως προς τα δικαι-ώματά τους για οικογενειακή επανένωση και μετεγκατά-σταση. Επιπλέον, μετά την υποβολή των σχετικών αιτήσεων, η διαδικασία μεταφοράς σε τρίτη χώρα της ΕΕ παραμένει ιδιαίτερα χρονοβόρα και οι αιτούντες συχνά δεν έχουν καμία ενημέρωση για την έκβασή της, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το άγχος και η αγωνία τους.

Η διαδικασία της οικογενειακής επανένωσης είναι αργή και αναποτελεσματική με αποτέλεσμα να εγκλωβίζει χιλιάδες ανθρώπους στην Ελλάδα και να τους οδηγεί στην απελπισία και την απόγνωση. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τις μαρτυρίες τους, που περιλαμβάνονται στην παρούσα έκθεση.

Η έκθεση αυτή έχει σκοπό να καλύψει κάποια από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι αιτούντες άσυλο που διαμένουν αυτήν τη στιγμή στην Ελλά-δα. Θα εστιάσει σε τρία βασικά θέματα: τα προβλή-ματα ως προς την επανένωση των οικογενειών, τα προβλήματα ως προς τα προγράμματα μετεγκατά-στασης και τα προβλήματα που σχετίζονται με την έλλειψη πληροφόρησης.

Παράλληλα, θα παρουσιάσει μια επισκόπηση των νομικών υποχρεώσεων της Ελλάδας και των υπό-λοιπων κρατών μελών της ΕΕ, τις οποίες θα συγκρί-νει με την πραγματική κατάσταση στην Ελλάδα, προκειμένου να εκτιμήσει πού πληροί η Ελλάδα τις διεθνείς της υποχρεώσεις και πού όχι. Στην έκθεση περιλαμβάνεται επίσης το αποτέλεσμα ποιοτικών

Η ActionAid, μεταξύ άλλων προτείνει: •ΗΕΕκαιηΕλλάδαναεκπληρώσουν

την υπάρχουσα υποχρέωσή τους για σεβασμό του δικαιώματος της οικο-γενειακής ζωής και της οικογενεια-κής επανένωσης.

•ΗΕΕναδιευρύνειτονορισμότηςοικογένειας για τους σκοπούς της επανένωσης οικογενειών.

•Οιαιτούντεςάσυλοναενημερώνο-νται άμεσα και σωστά για τα δικαι-ώματά τους και για την πρόοδο των αιτήσεών τους και οι αρχές της ΕΕ και της Ελλάδας να διασφαλίσουν ότι η Ελληνική Υπηρεσία Ασύλου θα είναι καλύτερα εξοπλισμένη προκει-μένου να ανταπεξέλθει σε αυτές τις απαιτήσεις.

ερευνών, με τη μορφή άμεσων δηλώσεων από ορισμένους από τους πρόσφυγες. Από τον Μάιο 2016, η ActionAid έχει πραγματοποιήσει πάνω από 50 συνεντεύξεις με αιτούντες άσυλο διαφόρων εθνικοτήτων, στους καταυλισμούς προσφύγων στη Λέσβο, στο Σχιστό και στο Σκαραμαγκά, που είτε είχαν υποβάλει είτε είχαν εκδηλώσει πρόθεση να υποβάλουν αίτημα οικογενειακής επανένωσης σύμφωνα με το ισχύον δίκαιο της ΕΕ ή που είχαν υποβάλει αίτηση μετεγκατάστασης στο πλαίσιο των υπαρχόντων προγραμμάτων. Με την αμεσότη-τά τους, οι ιστορίες και εμπειρίες των αιτούντων άσυλο σκιαγραφούν τις ελλείψεις του συστήματος στην Ελλάδα.

Τέλος, η έκθεση καταλήγει σε συστάσεις προς τους θεσμούς της ΕΕ, την Ελλάδα και τα κράτη μέλη της ΕΕ για την αλλαγή των διαδικασιών επα-νένωσης και μετεγκατάστασης προς όφελος των αιτούντων άσυλο.

Περίπου 50.000 άνθρωποι διέφυγαν από πολέμους και κακουχίες για να βρεθούν παγιδευμένοι στην Ελλάδα, σε μια νομική ασάφεια που εντείνει το άγχος και την ταλαι-πωρία ανθρώπων που, σε πολλές περιπτώσεις, έχουν ήδη εκδιωχθεί από τα σπίτια τους και αναγκαστεί να αφήσουν τα πάντα πίσω τους κάτω από φριχτές συνθήκες.

Το κοινό σύστημα ασύλου που εφαρμόζει η ΕΕ δεν είναι επαρκές και δεν καλύπτει τις ανάγκες των ανθρώπων για τη βοήθεια των οποίων προορίζεται. Δεν διαθέτει ικανοποιητική συλλογική και κοινή προσέγγιση και μηχανισμό δράσης, ώστε να διευκολύνει, όπου απαιτείται, την οικογενειακή επανένωση για όσους αιτούνται διεθνούς προστασίας στην Ευρώπη.

© O

mar

Hav

ana/

Act

ion

Aid

2 3

Παγιδευμένοιστην Ελλάδα

Η απόκριση της Ελλάδαςστις μαζικές αφίξεις

Η Κοινή Δήλωση ΕΕ - Τουρκίας της 18ης Μαρτίου τέθηκε σε ισχύ στις 20 Μαρτίου 2016. Σύμφωνα με αυτήν, «κάθε νέος παράτυπος μετανάστης ή αιτών άσυλο, το αίτημα του οποίου κηρύσσεται μη αποδε-κτό, εφόσον εισέρχεται σε ελληνικό νησί από την Τουρκία από τις 20 Μαρτίου και μετά, θα επιστρέ-φεται στην Τουρκία».3 Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι οι αιτούντες άσυλο που έφτασαν στην Ελλάδα πριν από τις 18 Μαρτίου έχουν μόνο δύο τρόπους να φύγουν νόμιμα από την Ελλάδα: να μετεγκατα-σταθούν σε κάποια άλλη χώρα της ΕΕ ή να επανε-νωθούν με μέλη της οικογένειάς τους σύμφωνα με τον επονομαζόμενο κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ.

Από την άλλη, όσοι ήρθαν μετά τις 20 Μαρτίου 2016 που τέθηκε σε ισχύ η συμφωνία ΕΕ-Τουρκί-ας, έχουν τοποθετηθεί σε κλειστές εγκαταστά-σεις στα ελληνικά νησιά με πολύ άσχημες συν-θήκες διαβίωσης. Η αίτησή τους για άσυλο θα εξεταστεί πρώτα ως προς το παραδεκτό της και, εάν απορριφθεί, οι ίδιοι θα επιστρέψουν στην Τουρκία.Οιαιτούντεςάσυλοπουήρθανμετάτις20 Μαρτίου έχουν το δικαίωμα να αιτηθούν μόνο για οικογενειακή επανένωση και όχι για μετεγκα-τάσταση.Οιπερισσότεροιαπότουςαιτούντεςάσυλο με τους οποίους ήρθε σε επαφή και βοή-θησε η ActionAid στα κλειστά κέντρα φιλοξενί-ας εξέφρασαν την επιθυμία τους να ταξιδέψουν σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ για να είναι μαζί με μέλη της οικογένειάς τους. Η δυνατότητα, όμως, να το κάνουν παραμένει αβέβαιη.

Για να μπορέσει να αντιμετωπίσει την κατάσταση φυσικής και νομικής ασάφειας, στην οποία βρέθη-καν οι άνθρωποι στην Ελλάδα μετά το κλείσιμο της βαλκανικής οδού και την συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, η Ελληνική Υπηρεσία Ασύλου πραγματοποίησε μια άσκηση προκαταγραφής για αιτήματα χορήγησης διεθνούς προστασίας στην ηπειρωτική Ελλάδα από τα τέλη Μαΐου έως τα τέλη Ιουλίου 2016. Όλοι όσοι έφτασαν στην χώρα πριν από τις 20 Μαρτίου και επιθυμούσαν να αιτηθούν διεθνή προστασία στην Ελλάδα και διέμεναν στην ηπειρωτική Ελλάδα, μπό-ρεσαν να προκαταγραφούν. Όσοι έφτασαν μετά τις 20 Μαρτίου ή βρίσκονται σε κάποιο ελληνικό νησί δεν μπόρεσαν να υποβάλουν αίτηση.

Ωστόσο, σύμφωνα με τους αιτούντες άσυλο με τους οποίους μίλησε η ActionAid, οι πληροφορίες αυτές δεν δόθηκαν με αποτελεσματικό τρόπο κατά την προ-καταγραφή τους. Παρότι η διαδικασία ρύθμισε την παραμονή τους στην Ελλάδα, ελάχιστα κατάφερε να απαντήσει στα ερωτήματα και την αβεβαιότητά τους γύρω από το μέλλον τους, κυρίως σχετικά με την δυνατότητα να μπορέσουν να ξανασμίξουν με την οικογένειά τους σε άλλες χώρες της ΕΕ.

1 Βλ. www.unhcr.org/news/latest/2015/12/5683d0b56/million-sea-arrivals-reach-europe-2015.html 2 Βλ. www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2016/03/18-eu-turkey-statement/3 Βλ. europa.eu/rapid/press-release_MEMO-16-1664_en.htm

4 Βλ. http://avgi.gr/article/10836/7379111/g-mouzalas-se-chrono-rekor-e-pro-katagraphe-54-000-prosphygon-kai-metanasto5 UNHCR, GREECE FACTSHEET 1 – 31 Αυγούστου 2016, https://data.unhcr.org/mediterranean/download.php?id=19456ΚοινήδήλωσητύπουαπότηνΥπηρεσίαΑσύλου,τηνΎπατηΑρμοστείατουΟΗΕγιατουςπρόσφυγες(UNHCR)καιτοΕυρωπαϊκόΓραφείοΥποστήριξηςΑσύλου(EASO):Ηκαταγραφήτωναιτούντωνάσυλοπουδιαμένουνσεανοιχτάκέντραυποδοχήςστηνηπειρωτικήχώραθαξεκινήσειεντόςτωνεπόμενωνεβδομάδων(Αθήνα,14/05/2016).

Από τις αρχές του 2015, περισσότεροι από 1 εκατομμύριο άνθρωποι διέσχισαν την Τουρκία για να καταλήξουν στην Ελλάδα, προσπαθώντας να ξεφύγουν από πολέμους, διώ-ξεις, φυσικές καταστροφές και φτώχεια.1 Μετά το κλείσιμο των συνόρων μεταξύ Ελλάδας και Πρώην Γιουγκοσλαβι-κής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ) στις αρχές του 2016 και την Κοινή Δήλωση ΕΕ - Τουρκίας στα μέσα Μαρ-τίου 2016,2 περίπου 50.000 άνθρωποι, που είχαν εισέλθει στην Ελλάδα με την ελπίδα να συνεχίσουν το ταξίδι τους σε άλλες χώρες, βρέθηκαν εγκλωβισμένοι στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της προκαταγραφής,

οι αιτούντες άσυλο θα έπρεπε να είχαν ενημερωθείγια τις διαδικασίες που απαιτούνται για τη: •Χορήγησηδιεθνούςπροστασίαςαπότιςελληνικέςαρχές,

•Μεταφοράσεάλλοκράτος-μέλοςτηςΕΕσύμφωναμετιςδιατάξειςτουΔουβλίνοΙΙΙ για την οικογενειακή επανένωση,

•Μεταφοράσεάλλοκράτος-μέλοςτηςΕΕμέσωτουπρογράμματοςμετεγκατάστασης.6

Η διαδικασία αυτή τους επιτρέπει να παραμείνουν νόμιμα στην Ελλάδα για έναν χρόνο και τους δίνει δικαίωμα πρόσβασης σε υπηρεσίες προστασίας, έως ότου εκδοθεί τελική απόφαση για το αίτημα χορήγησηςασύλουπουέχουνυποβάλει.Οιελλη-νικές αρχές δήλωσαν ότι η διαδικασία προκατα-γραφής θα βοηθούσε να καταλάβουν καλύτερα τον αριθμό και τις εθνικότητες των επίδοξων αιτούντων.4 Περίπου 28.000 άτομα έχουν προκα-ταγραφεί και πρέπει τώρα σταδιακά να υποβάλουν πλήρες αίτημα χορήγησης ασύλου τους.5

© K

elly

Perr

ou

/Act

ion

Aid

© K

arin

Sch

erm

bru

cker/

Act

ion

Aid

4 5

Έφτασα εδώ, στη Λέσβο, την 1/4/2016. Ταξίδευα με την ανιψιά μου αλλά έφυγε παράτυπα για την Γερμα-νία. Τώρα είμαι εδώ μόνη. Έχω δυο γιους στην Γερ-μανία. Ο ένας είναι 24 και ο άλλος 21. Έκανα αίτηση για οικογενειακή επανένω-ση και ελπίζω σύντομα να είμαι κοντά τους. Αλλά μου είπαν ότι είναι πολύ μεγά-λοι και ίσως να μην μπορώ να πάω εκεί. Τι σημαίνει αυτό; Θα μείνω εδώ μόνη μου; Μακάρι να γνώριζα τουλάχιστον ποια είναι η διαδικασία.»

Σύρια γυναίκα, 53 ετών,Μόρια, Λέσβος

Μεταξύ 2008 και 2014, περίπου το 30% του συνόλου των αδειών παραμονής που χορηγήθηκαν στην ΕΕ σε κατοί-κους χωρών εκτός ΕΕ, δόθηκαν για λόγους οικογενειακής επανένωσης.7 Η επανένωση των οικογενειών, επομένως, αποτελεί σημαντικό και αναπόσπαστο μέρος των πολιτι-κών της ΕΕ για την μετανάστευση τα τελευταία χρόνια, καθώς και βασικό τρόπο για ανθρώπους που ζουν σε επι-σφαλείς συνθήκες να αναζητήσουν ασφαλείς και νόμι-μους τρόπους εισόδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οικογενειακή επανένωση

© K

arin

Sch

erm

bru

cker/

Act

ion

Aid

7 Βλ. http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/File:First_residence_permits_issued_in_the_EU-28_by_rea- sons,_2008,_2009,_2010,_2011,_2012,_2013_and_2014.png

Είμαι εφτά μήνες στην Ελλάδα με τα δύο αγοράκια μου. Ο ένας είναι 5 και ο άλλος 4 χρονών. Ο άντρας μου είναι στην Σουηδία. Ο 4χρονος γιος μου είχε σο-βαρά προβλήματα υγείας. Έκανε μια σοβαρή εγχείρη-ση στο στομάχι στη Συρία και πάσχει από άσθμα. Ήταν στο νοσοκομείο στην Αθήνα 20 μέρες. Υπάρχουν μέρες που δεν μπορεί να αναπνεύσει καθόλου. Δεν έχω ελπίδα. Θα έπρεπε να δίνουν προτεραιότητα σε περιπτώσεις με άρρωστα παιδιά.»

Σύρια γυναίκα, 32 ετών,Σκαραμαγκάς, Αττική

Βρίσκομαι εδώ με την αδερφή μου. Είναι 32 χρονών. Έχουμε ακόμα μία αδερφή και έναν αδερφό. Είναι στην Γερμανία. Η αδερφή μου είναι 16 χρο-νών και μένει στην Φραν-κφούρτη. Είναι μόνη της εκεί. Ο αδερφός μου ζει σε άλλη πόλη. Μπορού-με να είμαστε πάλι όλοι μαζί σαν οικογένεια; Δεν είμαι σίγουρη εάν κάναμε αίτηση για το πρόγραμμα οικογενειακής επανένω-σης ή για μετεγκατάστα-ση. Δεν ήταν ξεκάθαρο για εμάς.»

Σύρια γυναίκα, 20 ετών,Καρά Τεπέ, Λέσβος

7

Δεν θυμάμαι ακριβώς πότε ήρθαμε εδώ. Από το άγχος μου ξεχνάω. Είμαι εδώ με τον άντρα μου και τα τρία παιδιά μου. Είναι 8, 7 και 3 χρονών. Έχω άλλη μία κόρη 10 χρονών στην Γερμανία. Είναι εκεί έναν χρόνο και μένει σε ένα κέντρο φιλοξενίας στο Βερολίνο. Είναι ολομόναχη. Ήμασταν μαζί στην Τουρκία αλλά εκείνη κατάφερε να περάσει τα σύνορα κι εμείς όχι. Όταν έκανα την καταγραφή μου είπα στις αρχές για την μικρή μου κόρη στην Γερμανία, αλλά ήταν σαν να μην το είπα. Δεν έχω ραντεβού για συνέντευξη και παρότι προσπάθησα να πάω μόνη στην Υπηρεσία Ασύλου, δεν μου επέτρεψαν να μπω. Νιώθω ότι πνίγομαι εδώ.»

Σύρια γυναίκα, 36 ετών,Σκαραμαγκάς, Αττική

Έχω κουραστεί. Είμαι εδώ 7 μήνες με τις δύο κόρες μου 21 και 11 χρονών. Ο άντρας μου, ο 16χρονος γιος μου και η 10χρονη κόρη μου είναι στην Γερμανία. Φύγαμε από το Χαλέπι για ένα καλύτερο μέλλον και δεν το έχουμε βρει ακόμα. Έχουμε την κάρτα του αιτούντος άσυλο και κάναμε αίτημα για οικογενειακή επανένωση. Πήγαμε σε δύο ραντεβού. Το τελευταίο ήταν πριν από 3 μήνες. Δεν ξέρω πόσον καιρό θα κρατήσει αυτή η κατάσταση αλλά δεν αντέχω άλλο. Πριν δύο μέρες σκεφτόμουν να πέσω στην θάλασσα να πνιγώ.»

Σύρια γυναίκα, 50 ετών,Σκαραμαγκάς, Αττική

Το δικαίωμαστην οικογενειακήζωή

Οικογενειακήεπανένωση

Εδώ και πολλά χρόνια, το δικαίωμα στην οικογενει-ακή ζωή προστατεύεται από το διεθνές δίκαιο και τα διεθνή πρότυπα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. ΑπότηνΟικουμενικήΔιακήρυξητωνΑνθρωπίνωνΔικαιωμάτων,8 έως το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατο-μικά και Πολιτικά Δικαιώματα,9 η υποχρέωση των κρατών να προστατεύουν την οικογένεια είναι ρητή. Μάλιστα, η Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού προβλέπει σαφώς ότι «όταν ο χωρισμός ... [μεταξύ παιδιών και γονέων] … είναι αποτέλεσμα μέτρων που έχει πάρει ένα Συμβαλλόμενο Κράτος, όπως η κράτηση, η φυλάκιση, η εξορία, η απέλαση … […] … των δύο γονέων ή του ενός από αυτούς ή του παιδιού, το Συμβαλλόμενο Κράτος δίνει, μετά από αίτηση, στους γονείς, στο παιδί ή, εάν χρειαστεί,

Νούμερα οικογενειακής επανένωσης

σε ένα άλλο μέλος της οικογένειας, τις ουσιώδες πληροφορίες σχετικά με τον τόπο όπου βρίσκονται το απόν μέλος ή τα απόντα μέλη της οικογένειας».10 Η Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού αναφέρει επίσης ότι «κάθε αίτηση από ένα παιδί ή από τους γονείς του για την είσοδο σε ένα Συμβαλλόμενο Κράτος ή την έξοδο από αυτό με σκοπό την οικογε-νειακή επανένωση αντιμετωπίζεται από τα Συμβαλ-λόμενα Κράτη με θετικό πνεύμα, ανθρωπισμό και ταχύτητα».11 Με άλλα λόγια, το διεθνές δίκαιο και τα διεθνή πρότυπα για τα ανθρώπινα δικαιώματα δηλώνουν σαφέστατα ότι η οικογένεια πρέπει να προστατεύεται και να επανενώνεται, όπου αυτό εί-ναι δυνατό, και ότι το συμφέρον των παιδιών πρέπει να έχει πάντα προτεραιότητα.

1.082 αιτήσεις

2.446 αιτήσεις

744 άνθρωποι

μεταφέρθηκαν

283 άνθρωποι

μεταφέρθηκαν

© K

arin

Sch

erm

bru

cker/

Act

ion

Aid

8 Βλ. Άρθρο 16, http://www.un.org/en/universal-declaration-human-rights/ 9 Βλ. Άρθρο 23, http://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/ccpr.aspx 10 Βλ. Άρθρο 9, Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, http://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/crc.aspx 11 Βλ. Άρθρο 10, Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, http://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/crc.aspx

Είμαι εδώ με τα τέσσερα παιδιά μου, τους γονείς μου και τη γυναίκα του αδερφού μου. Ταξιδέψαμε μαζί και θέλουμε να πάμε στην Γερμανία. Ο άντρας μου και οι δύο αδερφοί μου είναι ήδη εκεί. Είμαστε στην Ελλάδα έξι μήνες τώρα. Είπαμε στις αρχές ότι έχουμε οικογένεια στην Γερμανία και κάναμε αίτηση να μπούμε στο πρόγραμμα οικογενειακής επανένωσης. Δεν ξέρω εάν μπορούμε να ταξιδέψουμε όλοι μαζί στην Γερμανία. Αν όχι, είμαι σίγουρη ότι μια μέρα θα ξανασμίξουμε εκεί. Μας περιμένουν.»

Σύρια γυναίκα, 43 ετών, Σκαραμαγκάς, Αττική

Ιαν-Σεπ20162015

8 9

Νομοθεσίατης ΕΕ

Στην ΕΕ, ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2000), κείμενο νομικά δεσμευτικό, εδραιώνει την προστασία της οικογένειας και τονίζει επι-πλέον ότι «σε όλες τις πράξεις που αφορούν τα παιδιά, είτε επιχειρούνται από δημόσιες αρχές είτε από ιδιωτικούς οργανισμούς, πρωταρχική σημασία πρέπει να δίνεται στο υπέρτατο συμφέρον του παιδιού».12

© O

mar

Hav

ana/

Act

ion

Aid

Πιο πρόσφατα, το 2013, θεσπίστηκε ο Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 604/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, πιο γνωστός ως «Δουβλίνο ΙΙΙ».13 Μεταξύ άλλων, ο Κανονισμός αυτός προβλέπει ότι: •τακράτημέλητηςΕΕοφείλουνναενημερώνουνόσουςζητούνχορήγησηκαθεστώτοςπρόσφυγαότιμπο-

ρούν να υποβάλλουν πληροφορίες για την παρουσία μελών της οικογενείας τους και συγγενών στην ΕΕ,14

•τακράτημέλητηςΕΕοφείλουνναορίζουντοβέλτιστοσυμφέροντωνεισερχόμενωνπαιδιώνωςτοπρω-ταρχικό τους μέλημα,15

•τακράτημέλητηςΕΕοφείλουννασυνεργάζονταιμεταξύτουςγιαναεξασφαλίζουντηνδυνατότηταοικο-γενειακής επανένωσης,16

•ότανκαταφτάνουνασυνόδευτοιανήλικοι,τακράτημέλητηςΕΕοφείλουνναεντοπίζουνμέληοικογενείας,αδέρφια ή συγγενείς που βρίσκονται ήδη στην ΕΕ,17

•εφόσονκρίνεταισυμφέρονγιατοανήλικοπαιδί,εάντοανήλικοπαιδίέχεισυγγενήπουδιαμένεινόμιμασεκάποιο άλλο κράτος μέλος της ΕΕ, το ανήλικο παιδί θα πρέπει να επανενώνεται με τον συγγενή του, στην χώρα όπου διαμένει ο συγγενής,18

•ότανέναςαιτώνάσυλοσυντηρείπαιδί,ανήλικοήαδερφό/-ήπουβρίσκεταισεκράτοςμέλοςτηςΕΕ,είναιυποχρεωτικό να γίνουν προσπάθειες για την επανένωσή τους.19

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η Ελλάδα και τα άλλα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν ισχυρή υποχρέωση να σέβονται την υπεροχή των συμφερόντων και των δικαιωμά-των του παιδιού, ότι η οικογενειακή επανένωση πρέπει να προωθείται σημαντικά, ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να συνεργάζονται ενεργά για να διασφαλίζουν ότι εκπληρώνουν τις υποχρεώ-σεις τους και ότι οι αιτούντες άσυλο οφείλουν να παραμένουν ενήμεροι για τις προσπάθειες αυτές.

Στην πράξη ωστόσο, οι υποχρεώσεις αυτές δεν εκπληρώνονται πάντα, όπως θα δούμε παρα-κάτω. Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, ότι θα ήταν χρήσιμο κάποιες από τις υποχρεώσεις αυτές δι-ευρύνονταν ως προς το αντικείμενό τους, όπως ο ορισμός της οικογένειας ώστε να περιλαμβά-νει και άλλα εξαρτώμενα πρόσωπα, όπως είναι τα ενήλικα παιδιά και τα αδέρφια. Το σημερινό περιορισμένο αντικείμενο της έννοιας «οικογέ-νεια» συχνά έχει ως αποτέλεσμα να χωρίζονται οικογένειες και να διασκορπίζονται σε περισσό-τερα από ένα κράτη μέλη της ΕΕ.

Οαντίκτυποςτουφαινομένουαυτούστονάν-θρωπο είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικός και μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ευημερία και καθημερινή ζωή των αιτούντων άσυλο. Μπορεί να εγείρει εμπόδια στην ενσωμάτωσή τους, αφού δεν μπορούν να επωφεληθούν από τη βοήθεια του οικογενειακού τους δικτύου. Για παράδειγμα, η ευρύτερη οικογένεια στηρίζει ιδιαίτερα στην ανατροφή των παιδιών ή στην φροντίδα εξαρτώμενων συγγενών, όπως είναι τα άτομα με αναπηρία, των ηλικιωμένοι ή των εγκύων.ΟιπροτάσειςτηςΕυρωπαϊκήςΕπιτρο-πής για μεταρρύθμιση του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου20 πρέπει να αντιμετωπί-σουν τα ζητήματα αυτά μέσα στο πλαίσιο ενός πιο δίκαιου, πιο αποτελεσματικού και πιο βιώσι-μου συστήματος κατανομής των αιτημάτων για άσυλο μεταξύ των κρατών μελών, που θα εξα-σφαλίζει ότι τέτοια ζωτικά οικογενειακά δίκτυα δεν θα διαλύονται.21

12Άρθρο24.2τουΧάρτητωνΘεμελιωδώνΔικαιωμάτωντηςΕυρωπαϊκήςΈνωσης,βλ. http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:12012P/TXT&from=EN 13 Βλ. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2003:251:0012:0018:en:PDF 14 Βλ. Άρθρο 4.1.c. από http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32013R0604&from=en 15 Βλ. Άρθρο 6.1, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32013R0604&from=en16 Βλ. Άρθρο 6.3.a, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32013R0604&from=en 17 Βλ. Άρθρο 6.4, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32013R0604&from=en 18 Βλ. Άρθρο 16, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32013R0604&from=en 19 Βλ. Άρθρο 16, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32013R0604&from=en20 Βλ. http://europa.eu/rapid/press-release_IP-16-1246_en.htm; and http://europa.eu/rapid/press-release_IP-16-2433_en.htm21 Βλ. http://europa.eu/rapid/press-release_IP-16-1246_en.htm

Το μόνο που μπορώ να πω είναι αυτό: Έχω δύο πόδια. Αλλά αν είναι να ξαναδώ τα παιδιά μου,μπορώ να πάω και μπουσουλώντας στα τέσσερα.

Αφγανός άντρας 85 ετών,Σχιστό, Αττική

Οικογενειακήεπανένωση

10 11

Είμαι από το Ιράν αλλά ζω στην Σουηδία. Παντρευτήκαμε στο Ιράν και νόμιζα ότι θα μπορούσα να πάρω την έγκυο γυναίκα μου στην Σουηδία μαζί μου. Δυστυχώς, σύμφωνα με το Σουηδικό δίκαιο έπρεπε να περιμένουμε δύο χρόνια, αλλά η γυναίκα μου δεν μπορούσε να μείνει μόνη της στο Ιράν γιατί θα έπρεπε να παντρευτεί έναν άλλο άντρα.24 Ταξίδεψε μόνη της και είναι εδώ 7 μήνες. Έχει κάνει αίτηση για οικογενειακή επανένωση και έχει πάρει την κάρτα του αιτούντος άσυλο. Πήρα άδεια 20 ημέρες από τη δουλειά μου στην Σουηδία για να έρθω εδώ. Νόμιζα ότι θα μπορούσα να έρθω και να την πάρω μαζί μου. Αλλά οι αρχές μας είπαν ότι πρέπει να περιμένουμε πέντε μήνες ακόμα. Δεν μπορώ να μείνω τόσον καιρό. Θα χάσω την δουλειά μου στη Σουηδία. Αλλά ούτε μπορώ να την αφήσω εδώ μόνη της.»

Ιρανός άντρας, 22 ετών, Σουηδός πολίτης,ήρθε στην Ελλάδα για να πάρει τη γυναίκα του μαζί του, Σχιστό, Αττική

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Δυστυχώς, τα παραπάνω δικαιώματα στην οικογενειακή ζωή και στην οικογενειακή επανένωση δεν τυγχάνουν πάντα σε-βασμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην πράξη, ένας αιτών άσυ-λο που διαμένει στην Ελλάδα μπορεί να ζητήσει να ενωθεί με συγγενείς πρώτου βαθμού σε ένα άλλο κράτος μέλος της ΕΕ.

© O

mar

Hav

ana/

Act

ion

Aid

Στην Ελλάδα, η διαδικασία γίνεται στην Υπηρεσία Ασύλου, στο Τμήμα Εθνικής Μονάδας Δουβλίνου. Η ενημέρωση του αιτούντος για την διαδικασία γί-νεται μέσα από ένα ειδικό φυλλάδιο και διαπροσω-πικά. Μετά, εφόσον πληροί τις προϋποθέσεις που ορίζει ο Κανονισμός, θα ταξιδέψει στο κράτος μέ-λος όπου βρίσκεται η οικογένειά του/της και το αί-τημα χορήγησης ασύλου του/της θα εξεταστεί από τις αρμόδιες αρχές του κράτους αυτού. Η διάρκεια της διαδικασίας ποικίλλει ανάλογα με την ταχύτητα με την οποία οι ελληνικές αρχές και οι αρχές της χώρας, όπου βρίσκεται το άλλο μέλος της οικογε-νείας, επεξεργάζονται το αίτημα. Σύμφωνα με τις συνεντεύξεις που διεξήγαγε η ActionAid, υπάρχουν άτομα που περιμένουν ήδη πάνω από 8 μήνες για να ενωθούν με άλλα μέλη των οικογενειών τους.

Διαδικασίες τόσο μακροχρόνιες είναι και εξαιρετι-κά επώδυνες για οικογένειες που προσπαθούν να επανενωθούν με μικρά παιδιά που ζουν σε άλλη χώρα, χωρίς κάποιο ενήλικο μέλος της οικογενείας τους, με παιδιά με ειδικές ανάγκες ή προβλήματα υγείας. Πάνω από το ένα τρίτο των νέων αφίξεων τον τελευταίο χρόνο ήταν παιδιά, τα οποία συχνά

φτάνουν στη χώρα ασυνόδευτα, έχοντας χωριστεί από την οικογένειά τους.22

Επιπλέον, οι αιτούντες άσυλο που βρίσκονται στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν ακόμη ένα πρόβλημα που απορρέει από τους Κανονισμούς του Δουβλίνου, ότι δηλαδή δεν προβλέπεται ουσιαστικό δικαίωμα προ-σφυγής αν απορριφθεί το αίτημα για οικογενειακή επανένωση. Εξαρτάται από το κράτος δηλαδή στη συ-γκεκριμένη περίπτωση την Ελλάδα, εάν θα υποβάλει εκ νέου το αίτημα για οικογενειακή επανένωση στο αντίστοιχο κράτος μέλος ώστε να επανεξεταστεί.23 Στην ουσία, αυτό σημαίνει πως όταν ένας αιτών λάβει απόφαση που απορρίπτει το αίτημα επανένωσής του, δεν έχει στη διάθεσή του νομικά μέσα για να κατα-θέσει ευθεία προσφυγή κατά της απόφασης αυτής. Μπορεί να ξεκινήσει μια μακρά διοικητική-νομική διαδικασία στη χώρα όπου βρίσκεται με αβέβαιο απο-τέλεσμα. Μπορεί έτσι η οικογενειακή επανένωση να αναβάλλεται επί σειρά ετών ή και να μην συμβεί ποτέ.

22 ΕυρωπαϊκόςΟργανισμόςΘεμελιωδώνΔικαιωμάτων,Κίνδυνοςχωρισμούοικογενειώνελλοχεύειστησημερινήμεταναστευτική κατάσταση, http://fra.europa.eu/en/news/2016/current-migration-situation-poses-separation-risk-families 23 Βλ. Άρθρο 23, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32013R0604&from=EN 24 Μας δημιουργήθηκε η αίσθηση ότι μπορεί να αναγκαστεί να παντρευτεί έναν άλλο άντρα παρά τη θέλησή της.

Είμαι εδώ με το 9χρονο παιδί μου. Ο άντρας μου και το άλλο μου παιδί είναι στην Φινλαν-δία. Κάναμε αίτηση για οικογενειακή επανέ-νωση και το τελευταίο μας ραντεβού ήταν πριν δύο μήνες. Από τότε δεν έχω ακούσει τίποτα. Οι αρχές εδώ μου είπαν ότι παίρνει 3 μήνες για να εξεταστούν τα χαρτιά μου από την Φινλανδία και άλλους δύο μήνες για να απαντήσουν. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί αργεί τόσο. Σκέφτομαι να πάω παράνομα. Δεν ξέρω πόσο επικίνδυνο θα είναι. Δεν ξέρω τι να κάνω. Και αν η απάντηση από την Φινλανδία είναι αρνητική; Θα μας ξαναστεί-λουν πίσω;»

Αφγανή γυναίκα, 31 ετών,Σχιστό, Αττική

Έχω δύο παιδιά που με περιμένουν στη Γερμανία. Είναι 19 και 14 χρονών. Ξεκι-νήσαμε το ταξίδι όλοι μαζί αλλά στην Τουρκία τους άφησαν να περάσουν τα σύνορα αλλά εμάς μας έστειλαν πίσω στο Ιράν. Μιλάμε στο τηλέφωνο. Περιμένου-με πολλούς μήνες για τη διαδικασία. Αλλά δεν προχωράει γρήγορα. Ο άντρας μου ήθελε να δει τα παιδιά μας για μια τελευ-ταία φορά πριν πεθάνει. Δεν τα κατάφερε. Πέθανε πριν από λίγους μήνες εδώ στο Σχιστό. Είχε διαβήτη και δεν μπορούσαμε να βρούμε ινσουλίνη.»

Αφγανή γυναίκα,38 χρονών,

Σχιστό, Αττική

Οικογενειακήεπανένωση

12 13

Πρόγραμμα μετεγκατά-στασηςτης ΕΕ

© O

mar

Hav

ana/

Act

ion

Aid

Τον Σεπτέμβριο του 2015, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κρά-τη μέλη συμφώνησαν σε ένα διετές πλάνο μετεγκατάστα-σης 120.000 αιτούντων άσυλο, κυρίως από την Ελλάδα και την Ιταλία, σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.25

Η μετεγκατάσταση είναι η μεταφορά των ατό-μων που έχουν ανάγκη διεθνούς προστασίας από ένα κράτος μέλος της ΕΕ σε μια άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Το πρόγραμμα αυτό έχει ως στόχο να κατα-νείμει την ευθύνη μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, ώστε οι πληθυσμοί των αιτούντων άσυλο να διοχετευτούν ισόρροπα στα κράτη μέλη της ΕΕ.

Σήμερα, επιτρέπεται μετεγκατάσταση από την Ιταλία και την Ελλάδα. Παρότι αρχικά ζητήθηκε από όλα τα κράτη μέλη να εμπλακούν, δεδομένου ότι το πρό-γραμμα είναι εθελοντικό, συμμετέχουν τελικά μόνο κάποια κράτη μέλη της ΕΕ. Πιο συγκεκριμένα, στο πρόγραμμα συμμετέχουν τα ακόλουθα κράτη μέλη: Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Γαλλία, Γερμανία, Εσθο-νία, Ιρλανδία, Ισπανία, Κροατία, Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία,Λουξεμβούργο,Μάλτα,Ολλανδία,Ουγγα-ρία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλο-βενία, Σουηδία, Τσεχία και Φινλανδία. Το πρόγραμμα μετεγκατάστασης αφορά υπηκόους χωρών για τις οποίες το ποσοστό χορήγησης διεθνούς προστασίας υπερβαίνει το 75% βάσει του ευρωπαϊκού μέσου όρου αναγνώρισης όπως αυτός προκύπτει από τα στοιχεία τριμήνου της Eurostat.26 Η αίτηση χορήγησης ασύ-λου τους θα εξεταστεί από τη χώρα φιλοξενίας μόνο αφότου ολοκληρωθεί η μετεγκατάσταση.

Συνολικά 4.637 αιτούντες άσυλο έχουν ήδη με-τεγκατασταθεί από την Ελλάδα σε κάποια άλλη Ευρωπαϊκή χώρα και πάνω από 8.000 άνθρωποι έχουν κάνει αίτηση για το πρόγραμμα. Έως τον Σεπτέμβριο 2016, έχουν υπάρξει 8.676 διαθέσιμες

θέσεις για μετεγκατάσταση από 21 Ευρωπαϊκές χώ-ρες, το οποίο αντιστοιχεί σε μόλις 13% του στόχου των 66.400 θέσεων. Με αυτό το ρυθμό, η ΕΕ θα χρειαστεί περίπου 15 χρόνια για την μετεγκατάστα-σή τους από την Ελλάδα. Έως τον Σεπτέμβριο 2016, έχουν υπάρξει 8.676 διαθέσιμες θέσεις για μετε-γκατάσταση από 21 Ευρωπαϊκές χώρες, το οποίο αντιστοιχεί σε μόλις 13% του στόχου των 66.400 θέ-σεων που έχουν δεσμευθεί να θέσουν στη διάθεση της Ελλάδας, τα συνεργαζόμενα κράτη.27

Σύμφωνα με το πρόγραμμα, θα πρέπει να δίδεται προτεραιότητα στα ευπαθή άτομα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται κυρίως: ανήλικοι, ασυ-νόδευτοι ανήλικοι, άτομα με αναπηρία, ηλικιωμέ-νοι, έγκυες γυναίκες, μονογονεϊκές οικογένειες με ανήλικα παιδιά, θύματα εμπορίας ανθρώπων, άτομα με σοβαρές ασθένειες, άτομα με νοητικές διαταραχές και άτομα που έχουν υποστεί βασα-νιστήρια, βιασμό ή κάποια άλλη σοβαρή μορφή ψυχολογικής, σωματικής ή σεξουαλικής βίας, όπως είναι τα θύματα ακρωτηριασμού γυναικείων γεννητικών οργάνων.28

25 Απόφαση(ΕΕ)2015/1601τουΣυμβουλίουστις22Σεπτεμβρίου2015,πουθεσπίζειπροσωρινάμέτραγιατηδιεθνήπροστασία προς όφελος της Ιταλίας και της Ελλάδας26 Βλ. http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-15-5597_en.htm27 ΗΎπατηΑρμοστείατουΟΗΕγιατουςΠρόσφυγεςπαροτρύνειταευρωπαϊκάκράτηνααυξήσουντιςδεσμεύσειςτους,ναεντατικοποιή- σουν τους ρυθμούς και να διευρύνουν τις δυνατότητες μετεγκατάστασης για τους αιτούντες άσυλο, Ενημερωτικό δελτίο τύπου, 13/9/201628 Βλ. http://publications.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/a7c406a4-b377-11e5-8d3c-01aa75ed71a1/language-en

Δεν υπάρχει πρόγραμμα για ανθρώπους από το Αφγανιστάν. Κανείς δεν νοιάζεται για εμάς.»

Αφγανή γυναίκα, 21 ετών,Σχιστό, Αττική

Έφτασα στο νησί στις 2 Απριλίου 2016 με τον άντρα μου και τα τέσσερά μας παιδιά. Έχουμε εγγραφεί και είχαμε δύο ραντεβού στην Αθήνα. Έχουμε κάνει

αίτηση για μετεγκατάσταση. Η αίτησή μας έχει απορριφθεί δύο φορές. Τώρα απευθυνθήκαμε σε δικηγόρο για βοήθεια. Δεν μπορούμε να πάμε πίσω. Είχαν βάλει τον άντρα μου στη φυλακή. Η αδερφή μου ζει στη Γερμανία. Είναι 23 χρονών. Θέλουμε κι εμείς να πάμε. Κάθε μέρα περιμένουμε έξω από τα γραφεία της EASO για 8 ώρες. Μοιάζει σαν να δουλεύουμε εκεί και να χτυπάμε κάρτα κάθε μέρα; Δεν ξέρω τι άλλον να κάνω. Είμαι κου-ρασμένη. Φύγαμε από τον πόλεμο στη Συρία για να βρούμε έναν άλλο.»

Σύρια γυναίκα, 33 ετών, Μόρια, Λέσβος

Νούμερα μετεγκατάστασης

14.667 αιτήσεις

4.637 άνθρωποι

μεταφέρθηκαν

Ιαν-Σεπ2016

15

Ήρθα στην Ελλά-δα στις 7 Μαρτίου 2016. Δεν θυμάμαι από πότε είμαι στο Σκαραμαγκά. Είμαι εδώ με τα δύο παιδιά μου, 16 και 8 χρονών, και τον γιο της αδερφής μου. Θέλουμε να πάμε στην Δανία όπου είναι ο άντρας μου και ο 20χρονος γιος μου. Είναι εκεί δύο χρόνια περίπου. Δεν μας έχουν καλέσει σε κανένα ραντεβού, αλλά ξέρουμε ότι δεν μπορούμε να ταξιδέψουμε με τον ανιψιό μου. Είμαστε δύο διαφορετικές περιπτώ-σεις, αν και θα θέλαμε να είμαστε μαζί. Είναι 20 χρονών. Δεν ξέρω πόσο θα χρει-αστεί να περιμένω.»

Σύρια γυναίκα, 44 ετών,Σκαραμαγκάς, Αττική

Το πρόγραμμα ισχύει μόνο για αιτούντες άσυ-λο που ήρθαν στην Ελλάδα από τον Σεπτέμβριο 2015 έως τις 24 Μαρτίου 2016. Για όσους έφτασαν στην Ελλάδα μετά τις 24 Μαρτίου, εφαρμόζεται η διαδικασία που προβλέπει η Συμφωνία ΕΕ-Τουρ-κίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα προβληματικό, όχι μόνο επειδή η συμφωνία είναι άδικη και απάνθρωπη και διακυβεύει τα δικαιώματα και την ευημερία των αι-τούντων άσυλο, αλλά και επειδή επιβάλλει μια αυ-θαίρετη διάκριση ανάμεσα στους αιτούντες άσυλο ανάλογα με το πότε κατέφτασαν στην Ελλάδα.29

Το πρόγραμμα ισχύει μόνο για αιτούντες άσυλο συ-γκεκριμένων εθνικοτήτων. Ένα τέτοιο κριτήριο για την ένταξη στο πρόγραμμα μετεγκατάστασης ανα-πόφευκτα εγείρει θέμα διάκρισης βάσει εθνικότη-τας. Αρχικά η πρόβλεψη ήταν ότι το πρόγραμμα θα ίσχυε μόνο για όσες εθνικότητες έχουν μέσο όρο αναγνώρισης ασύλου στην ΕΕ τουλάχιστον 75%. Αρχικά, οι εθνικότητες που ξεπερνούσαν αυτό το

Οιαιτούντεςδενμπορούνναεπιλέξουντοκράτοςμέλος που θα εξετάσει την αίτηση ασύλου τους. Αν και τους δίνεται ένας κατάλογος για να επιλέξουν οκτώ χώρες προτίμησης, μπορεί να γίνουν δεκτοί σε οποιαδήποτε χώρα, ακόμα και εάν δεν ήταν χώραεπιλογήςτους.Οιαιτούντεςδενμπορούνναεκφράσουν επιθυμία να ταξιδέψουν μαζί με άλλα άτομα στην ίδια χώρα, εκτός εάν πρόκειται για οικογενειακά μέλη υπό την στενή έννοια που περι-γράφεται παραπάνω. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι διευρυμένες οικογένειες ή εξαρτώμενα άτομα να χωρίζονται και να μεταφέρονται σε διαφορετικές χώρες. Έτσι ευάλωτες περιπτώσεις, όπως γυναίκες που ταξιδεύουν μόνες τους με ανήλικα παιδιά μπο-ρεί να μην μπορέσουν να έχουν το υποστηρικτικό δίκτυο συγγενών που θα τους στήριζε και θα τους βοηθούσε να προσαρμοστούν στην πραγματικότη-τα της νέας χώρας. Παρότι το Ευρωπαϊκό Γραφείο ΥποστήριξηςΑσύλου(EASO)δηλώνειότι“κατάτηλήψη της απόφασης για τη χώρα μετεγκατάστα-σης οι αρμόδιες αρχές θα λαμβάνουν υπόψη, στο μέτρο του δυνατού, τις οικογενειακές σχέσεις, τις γλωσσικές δεξιότητες και τυχόν πολιτιστικούς ή κοινωνικούς δεσμούς που έχετε με μία χώρα που συμμετέχει στο πρόγραμμα μετεγκατάστασης”, στην πράξη ανακαλύψαμε ότι το κριτήριο αυτό πολλές φορές δεν λαμβάνεται υπόψη.32

ποσοστό προέρχονταν από τη Συρία, την Ερυθραία και το Ιράκ. Τον Ιούνιο 2016 οι Ιρακινοί αποκλείστη-καν από το πρόγραμμα μετεγκατάστασης, καθώς το ποσοστό χορήγησης διεθνούς προστασίας σε Ιρακινούς έπεσε από 75% στο 73%.30 Μπορούν είτε να ζητήσουν άσυλο στην Ελλάδα ή οικογενειακή επανένωση σε άλλο κράτος μέλος της ΕΕ. Όσοι υπέβαλαν αίτηση πριν από τον Ιούνιο 2016, έχουν ακόμα δικαίωμα στην μετεγκατάσταση. Η απόφαση αυτή έχει φέρει σε εξαιρετικά δύσκολη θέση τους Ιρακινούς αιτούντες άσυλο. Επίσης, παρότι σύμφω-να με πρόσφατη μελέτη της Ύπατης Αρμοστείας τουΟΗΕγιατουςΠρόσφυγεςπάνωαπό70%τωνΑφγανών έφυγαν από την χώρα τους λόγω του πολέμου31 και αποτελούν μακράν τη δεύτερη πολυ-πληθέστερη εθνικότητα προσφύγων στην Ελλάδα, μετά τους Σύριους, δεν συμπεριλήφθηκαν ποτέ στο πρόγραμμα.Ολόγοςήτανότιτοποσοστόαναγνώ-ρισης ασύλου σε Αφγανούς από την ΕΕ ήταν μικρό-τερος από το προβλεπόμενο όριο.

Πράγματι, τα κράτη μέλη μπορούν να απορρίψουν αιτήσεις μετεγκατάστασης χωρίς να δώσουν επαρ-κείς λόγους. Πιο συγκεκριμένα, εναπόκειται στην διακριτική ευχέρεια του κάθε κράτους μέλους εάν θα δεχτεί ή όχι κάποιους αιτούντες άσυλο με συ-γκεκριμένο προφίλ. Όπως διαπιστώσαμε στις συ-νεντεύξεις που κάναμε με τους αιτούντες άσυλο, δεν παρέχονται εξηγήσεις σε όσους απορρίπτονται ως προς τους λόγους που δεν έγιναν δεκτές οι αιτήσεις τους. Σε πολλές περιπτώσεις, οι αιτούντες ενημερώνονται κάπως αόριστα ότι οι αιτήσεις τους απορρίφθηκαν από το αντίστοιχο κράτος μέλος για λόγους δημόσιας τάξης και εθνικής ασφάλειας. Τα κράτη μέλη διαθέτουν πολύ ευρύ περιθώριο για να αποφασίζουν εάν θα δέχονται ή όχι στην επικρά-τειά τους αιτούντες άσυλο. Από την άλλη, στην ουσία δεν υπάρχει δυνατότητα αμφισβήτησης της απορριπτικής απόφασης και η αίτηση ασύλου θα πρέπει να εξετάζεται από την Ελλάδα.

Σχεδόν όλοι, οι αιτούντες που ερωτήθηκαν και είχαν υποβάλει αίτηση ένταξης στο πρόγραμμα μετεγκατάστασης, εξέφρασαν την ανησυχία τους για την έλλειψη επαρκούς πληροφόρησης για τις διαδικασίες. Συγκεκριμένα, δεν γνώριζαν πόσο χρόνο διαρκεί η διαδικασία και πότε θα μεταφέρο-νταν στο κράτος μέλος.

Αδυναμίες του προγράμματοςμετεγκατάστασης της ΕΕ

Πρόγραμμαμετεγκατάστασηςτης ΕΕ

© O

mar

Hav

ana/

Act

ion

Aid

29 Βλ. https://www.actionaid.org.uk/latest-news/protect-people-not-borders-warns-actionaid-ahead-of-eu-turkey-deal 30 ΗΎπατηΑρμοστείατουΟΗΕγιατουςΠρόσφυγεςπαροτρύνειταευρωπαϊκάκράτηνααυξήσουντιςδεσμεύσειςτους,ναεντατικοποιή- σουν τους ρυθμούς και να διευρύνουν τις δυνατότητες μετεγκατάστασης για τους αιτούντες άσυλο, Ενημερωτικό δελτίο τύπου, 13/9/201631 Βλ. https://data.unhcr.org/mediterranean/download.php?id=172832 Βλ. https://www.easo.europa.eu/questions-and-answers-relocation

Ξέρω για το πρόγραμμα οικογενειακής επανένωσης. Αλλά είμαι 31 χρονών και η αδερφή μου που είναι στην Γερμανία είναι 38. Σύμφωνα με το πρόγραμμα δεν πληρούμε τα κριτήρια. Είναι σαν να μην είμαστε οικογένεια λόγω της ηλικίας μας. Έχω ακούσει και για το πρόγραμμα μετεγκατάστασης, αλλά ξέρω ότι δεν ισχύει για τους Αφγανούς. Είναι μόνο για τους Σύριους. Το βασικό πρόβλημα εδώ είναι ότι έρχεται κάποιος από τις αρχές, μας μιλάει για λίγο και μετά φεύγει. Εάν έχουμε ερωτήσεις δεν μπορούμε να τον ξανα-βρούμε μετά. Έτσι έχουμε συνέχεια λάθος πληροφορίες.»

Αφγανός άντρας, 31 ετών, Σχιστό, Αττική

Υποτίθεται ότι όλος ο κόσμος πρέπει να δέχεται και να καλωσορίζει όλους τους πρόσφυγες. Όμως, φαίνεται ότι υπάρ-χει μια γραμμή μεταξύ των αραβόφωνων και των φαρσόφωνων. Δεν ξέρω ποιος το αποφασίζει, αλλά φαίνεται ότι οι αρα-βόφωνοι είναι πρώτοι στη σειρά και οι φαρσόφωνοι στο τέλος. Έπρεπε να τα παρατήσουμε όλα για να γλυτώσουμε. Το γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πολλοί που έφυ-γαν από τις χώρες τους για οικονομικούς λόγους. Όμως εμείς είμαστε πρόσφυγες. Δεν επιλέξαμε να φύγουμε.»

Αφγανός άντρας,30 ετών,

Σχιστό, Αθήνα

16 17

Η μαζική άφιξη αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια είναι αποτέλεσμα πολλών διενέξεων και δεινών που υπάρχουν στον κόσμο. Όσοι καταφτάνουν είναι πρωτίστως άνθρωποι, όχι αριθμοί, και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζονται. Παρότι οι διοικητικές, πρακτικές και οικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα λόγω της κατάστασης δεν πρέπει να υποτιμούνται, δεν πρέπει να διακυβεύονται τα ανθρώπινα δικαιώ-ματα, η αξιοπρέπεια και η ευημερία των ανθρώ-πων που έρχονται στην Ελλάδα.

Στην παρούσα έκθεση, παρουσιάσαμε συνοπτικά τα δικαιώματα που έχουν οι αιτούντες άσυλο, ιδίως ως προς την οικογενειακή ζωή και την επανένωσή τους με μέλη της οικογενείας τους. Αποδείξαμε ότι το σύστημα ασύλου στην Ελλάδα δεν πληροί τις υποχρεώσεις του να προστατεύει και να προάγει τα δικαιώματα και την ευημερία των αιτούντων άσυλο, τόσο εξαιτίας των κακά διαμορφωμένων νόμων και προγραμμάτων της ΕΕ όσο και εξαιτίας των αδυ-ναμιών του συστήματος υποδοχής στην ίδια την Ελλάδα. Επομένως, τόσο η ΕΕ ως σύνολο όσο και οι ελληνικές αρχές έχουν κοινή ευθύνη να αντιμετω-πίσουν και να διορθώσουν την κατάσταση.

Συμπεράσματα

Τα βασικά θέματα που εντοπίστηκανκατά την ποιοτική έρευνα που διεξήγαγε η ActionAidμπορούν να συγκεντρωθούν σε τρεις κύριες ομάδες: •Παραβίασητωνισχυόντωνδικαιωμάτωνστηνοικογενειακήζωήκαιστηνοικογενειακήεπανένωση,

όπως αυτή ορίζεται σε διάφορα κείμενα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δικαιωμάτων των προσφύγων.

•Υπερβολικάστενήερμηνείατουόρουτηςοικογένειας,πουστηνουσίαχωρίζειτουςγονείςαπόταενή-λικα παιδιά τους, απομακρύνει αδέρφια και διαλύει βασικά υποστηρικτικά δίκτυα, που δεν είναι σημαντι-κά μόνο για τους αιτούντες άσυλο, αλλά και για τις κοινωνίες στις οποίες εν τέλει θα ενταχθούν.

•Έλλειψηάμεσηςκαιαποτελεσματικήςπληροφόρησης,τόσοωςπροςτιςδυνατότητεςοικογενειακήςεπανένωσης και μετεγκατάστασης όσο και ως προς την πορεία των αιτήσεων που υποβάλλουν οι αιτού-ντες άσυλο. Αυτό δημιουργεί αβεβαιότητα και αγωνία, εντείνοντας το άγχος και τη δυσφορία ανθρώ-πων που ήδη έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, συχνά για να γλυτώσουν τη ζωή τους.

Αναφορικά με την οικογενειακή επανένωση

Τι πρέπει να κάνει η ΕΕ και τα κράτη μέλη της:•Ναδιευρύνουντονορισμότηςοικογένειαςγιατους

σκοπούς της επανένωσης οικογενειών προσφύγων, ούτως ώστε να επιτραπεί σε ενήλικες αιτούντες άσυλο να ξανασμίγουν με γονείς, αδέρφια και παπ-πούδες και γιαγιάδες σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ.

•Νααναγνωρίζουνσχέσειςόπουοιαιτούντεςεξαρ-τώνται οικονομικά από άλλους για την επιβίωση και ευημερία τους, συμπεριλαμβανομένων των σχέ-σεων εκείνων που ξεφεύγουν από τις συμβατικές οικογενειακές δομές. Τα παιδιά προσφύγων πρέπει να έχουν το δικαίωμα να στηρίζουν οικονομικά γονείς και συγγενείς που θέλουν να μείνουν μαζί τους στην χώρα στην οποία λαμβάνουν προστασία.

•Ναδιασφαλίσουνότιόλοιοιαιτούντεςάσυλοενημερώνονται για τα δικαιώματά τους, καθώς και για τυχόν αλλαγές στα δικαιώματα αυτά.

•Ναδιασφαλίσουνότιοιαιτούντεςέχουνδικαίωμαπροσφυγής σε αποτελεσματικά μέσα ενάντια σε τυχόν αρνητική απόφαση, όχι μόνο για να δια-σφαλίζουν τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιω-μάτων τους, αλλά και για να εναντιώνονται στην ίδια την απόφαση.

•ΝαχορηγήσουνστηνΕλλάδατουςαπαραίτητουςπόρους, οικονομικούς και ανθρώπινους, ώστε να διασφαλίζεται ότι μπορεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της και να σέβεται τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα.

Τι πρέπει να κάνουν οι ελληνικές αρχές:•Ναδιαθέσουννομικήβοήθειαγιατιςαιτήσειςοι-

κογενειακής επανένωσης. Αυτή είναι μια ευθύνη που έχουν από κοινού με την Ύπατη Αρμοστεία τουΟΗΕγιατουςπρόσφυγες(UNHCR).

•Νακαταστήσουντηνδιαδικασίαυποβολήςαιτήσε-ων σαφή και προσβάσιμη σε όλους τους ενδιαφε-ρόμενους αιτούντες άσυλο: θα πρέπει να δίδονται ακριβείς πληροφορίες για την διαδικασία υποβο-λής αιτήσεων και τα αντίστοιχα χρονικά πλαίσια.

•Ναεξασφαλίσουντηνγρήγορηεπεξεργασίατωναιτήσεων ώστε να μην μένουν οι άνθρωποι σε αγωνία και αβεβαιότητα για το μέλλον τους.

•ΝαεξασφαλίσουνότιηΕλληνικήΥπηρεσίαΑσύλουδιαθέτει επαρκείς πόρους ώστε να επεξεργάζεται γρήγορα τα αιτήματα για οικογενειακή επανένωση.

Αναφορικά με το πρόγραμμα μετεγκατάστασης της ΕΕ

Τι πρέπει να κάνει η ΕΕ και τα κράτη μέλη της:•Νααλλάξουντουςκανόνεςτουπρογράμματος

μετεγκατάστασης, ώστε να συμπεριλαμβάνει όλες τις εθνικότητες, δεδομένου ότι το σημερινό όριο του 75% είναι υπερβολικά υψηλό. Θα πρέπει να επανεξεταστούν τα κριτήρια επιλεξιμότητας. Πιο συγκεκριμένα, οι Ιρακινοί και οι Αφγανοί θα πρέ-πει να ενταχθούν στον κατάλογο των δικαιούχων.

•Ναδιευρύνουντονορισμότηςοικογένειας,ώστεοι οικογένειες προσφύγων να μετακινούνται μαζίκατάτοπρόγραμμαμετεγκατάστασης.Ναυπάρξει αναγνώριση σχέσεων όπου οι αιτούντες εξαρτώνται οικονομικά από άλλους για την επι-βίωση και ευημερία τους, συμπεριλαμβανομένων των σχέσεων εκείνων που ξεφεύγουν από τις συμβατικές οικογενειακές δομές.

•Ναλαμβάνουνυπόψηατομικάχαρακτηριστικά,όπως η γνώση ξένης γλώσσας, οι παλαιότερες σπουδές σε μια χώρα και η ύπαρξη μελών της οικο-γένειαςσεσυγκεκριμένοκράτοςμέλος.Ναδίνουνεξηγήσεις για τις αποφάσεις και να περιλαμβάνουν επακριβώς τους λόγους της απόρριψης.

•Οιαιτούντεςναέχουνδικαίωμαπροσφυγής ενάντια στην απόφαση για την μετεγκατάσταση,

όχι μόνο ούτως ώστε να διασφαλίζεται ο σεβα-σμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους, αλλά και ώστε να εναντιώνονται στην ίδια την απόφαση.

•Τοπρόγραμμαμετεγκατάστασηςναδιευρυν-θεί εξίσου σε αιτούντες άσυλο που ήρθαν στην Ελλάδα μετά τις 24 Μαρτίου, ώστε να μην εξαρ-τώνται από την ελλειμματική συμφωνία επανεισ-δοχής μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας.

•Ναδιασφαλίσουνότιόλατακράτημέλησυμ-μετέχουν στο πρόγραμμα μετεγκατάστασης, εκπληρώνοντας τις αρχές της αλληλεγγύης και της κατανομής της ευθύνης.

Τι πρέπει να κάνουν οι ελληνικές αρχές:•Ναεξασφαλίσουνότιηαρμόδιαομάδαστην

Ελληνική Υπηρεσία Ασύλου διαθέτει επαρκείς πόρους ώστε να επεξεργάζεται γρήγορα αιτή-σεις μετακίνησης στα πλαίσια του προγράμματος μετεγκατάστασης.

© O

mar

Hav

ana/

Act

ion

Aid

Ως ActionAid απαιτούμεαπό τις αρχές της ΕΕ και

της Ελλάδας να κινητοποιήσουν τους πόρους που απαιτούνται για την προώθηση και προστασία των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας των ανθρώπων που καταφτάνουν στην Ελλάδα και να εξασφαλίσουν

ότι οι υποθέσεις τους θα αντιμετωπίζονται γρήγορα, ότι θα τους παρέχεται η προστασία που

χρειάζονται και ότι θα προασπίσουν το δικαίωμά τους στην οικογενειακή

ζωή και στην οικογενειακή επανένωση στο μέγιστο δυνατό.

Συστάσεις

18 19

H ActionAid είναι μια ανεξάρτητη διεθνής οργάνωση που από το 1972 αλλάζει για πάντα τις ζωές των φτωχότερων και πιο αδικημένων ανθρώπων. Σήμερα, δουλεύουμε με περισσότερους από 15 εκατομμύρια ανθρώπους σε 45 χώρες για έναν καλύτερο, δικαιότερο κόσμο για όλους.

Δεν αρκούμαστε στην παροχή βοήθειας, δίνουμε προοπτική. Παλεύουμε κατά των αιτιών που προκαλούν την φτώχεια και την αδικία με έργα, προγράμματα ενδυνάμωσης κι εκστρατείες που φέρνουν οριστικές αλλαγές σε υποδομές, νοοτροπία και νόμους. Κι επειδή μόνο μαζί σας μπορούμε να πετύχουμε, συνδέουμε εμάς και όσους μας χρειάζονται με αλληλεγγύη. Στην Ελλάδα η ActionAid ξεκίνησε το 1998 και έκτοτε δημιουργούμε γέφυρες αλληλεγγύης μεταξύ των Ελλήνων που μας στηρίζουν και των πιο περιθωριοποιημένων συνανθρώπων μας σε Αφρική, Ασία και Λατινική Αμερική. Σήμερα, περισσότεροι από 200.000 Έλληνες έχετε στηρίξει το έργο μας σαν Ανάδοχοι Παιδιού, σαν δωρητές, σαν εθελοντές, υπογράφοντας τις εκστρατείες μας, στέλνοντας τα παιδιά σας στο εκπαιδευτικό μας κέντρο. Ευχαριστούμε. Δεν θα τα καταφέρναμε χωρίς εσάς.

© O

mar

Hav

ana/

Act

ion

Aid

Φαλήρου 52, 117 41 ΑθήναΤ. 210.92.12.321 ― F. 210.92.12.376info.hellas@actionaid.orgwww.actionaid.gr /ActionAidHellas