ΠEPIEXOMENAmedia.public.gr/Books-PDF/9789603754381-0103277.pdf · Α1. ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ...

Π E P I E X O M E N A

ΠPOΛOΓOΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Πρώτο μέρος : H ΠAPOYΣIA TOY ΦIΛOΛOΓOY ΣTHN TAΞH 11

α. H ενημέρωση του φιλολόγου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

β. H προετοιμασία για το μάθημα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

γ. H εργασία μέσα στην τάξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Π A P A P T H M A I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Δεύτερο μέρος : H ΔIΔAΣKAΛIA TΩN APXAIΩN EΛΛHNIKΩN ΣTO ΓYMNAΣIO 39

α. Tα μικρά κείμενα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

β. H διδασκαλία της γραμματικής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

γ. H διδασκαλία του συντακτικού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

δ. Oι ασκήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

Π A P A P T H M A I I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Tρίτο μέρος : H ΔIΔAΣKAΛIA TΩN APXAIΩN EΛΛHNIKΩN ΣTO ENIAIO ΛYKEIO 69

α. Tα κείμενα του Λυκείου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

β. Συγγραφείς και κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

γ. Eρμηνευτικές ασκήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

δ. H παρέκκλιση από το κείμενο στην τάξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

ε. H διδασκαλία του θέματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

EΠIΛOΓOΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

1. Α Ξ Ε Ν Ο Φ Ω Ν Τ Ο Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Α, Β Ι Β Λ I Ο Β ΄

Το B΄ βιβλίο των Ελληνικών του Ξενοφώντα επιλέχτηκε για δύο λόγους, πιθανότα-

τα· πρώτα για το συγγραφέα του· και, βέβαια, δεν είναι ανάγκη να πει κανείς γιατί ο

Ξενοφών είναι ο ευνοούμενος συγγραφέας στην εκπαίδευση· δεύτερον, για το συ-

γκεκριμένο γεγονός της Ιστορίας που αφηγείται· δηλαδή την άνοδο και την πτώση

των τριάκοντα τυράννων στην Αθήνα του τέλους του 5ου αι. π.X.

Πραγματικά, δεν υπάρχει άλλο τμήμα των Ελληνικών που να έχει τόσο ενδιαφέ-

ρον για το σύγχρονο αναγνώστη.

Ένας σύγχρονος μελετητής7 γράφει τα εξής: «Η ιστορία αποτελείται εν γένει από

τη σύμπραξη δυνάμεων της συντήρησης και δυνάμεων της αλλαγής, της ελευθερίας

του ατόμου και της παράδοσης των γενεών. Στην ελληνική ιστορία, και προπάντων

στην ιστορία του ελληνικού πνεύματος, μπορούμε να το διαπιστώσουμε αυτό με αρχε-

τυπική διαύγεια». Αυτή η «αρχετυπική διαύγεια» νομίζω ότι διακρίνει και την ιστορία

που αφηγείται ο Ξενοφών στο Β΄ βιβλίο των Ελληνικών. Κάτω από ποιες συνθήκες, δη-

λαδή, ανέρχονται στην εξουσία οι αντιδραστικές δυνάμεις, πώς διατηρούν την εξου-

σία, πώς συμπεριφέρονται, πώς αρχίζουν οι αντιδράσεις και ποιοι αντιδρούν στο καθε-

στώς βίας, κάτω από ποιες συνθήκες καταρρέει αυτό το καθεστώς, τι μπορεί να συμβεί

μετά την κατάρρευση, ποια συμμετοχή έχει σ’ αυτά τα γεγονότα ο εξωτερικός παρά-

γων –μεγάλες και μικρές δυνάμεις– ποια είναι η συμπεριφορά της αποκατεστημένης

δημοκρατίας και άλλα συναφή ζητήματα μπορούμε να τα δούμε με «αρχετυπική διαύ-

γεια» στο κείμενο που έχει επιλεγεί για τη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών στην

Α΄ τάξη Λυκείου. Θα λέγαμε ότι αποτελεί ένα είδος «μοντέλου» για τη μελέτη νεότε-

ρων παρόμοιων γεγονότων.

B. ™ Y ° ° P A º E I ™ K A I K E I M E N A

H ΔIΔAKTIKH TOY APXAIOY EΛΛHNIKOY KEIMENOY ª ∂ Δ ∞ π Ã ª π √ [ 77 ]

7. Όλοφ Ζιγκόν, Σωκράτης, Γνώση, Aθήνα 1995, σελ. 188.

m_dtp122

Typewritten Text

[απόσπασμα]

� ε ν � φ � ν τ � ς � Ε λ λ η ν ι κ , Β ι � λ � � Β ,́ κ ε φ . 3 § 5 0 - 5 6

50 �Ως δ� ε�πν τα�τα �πα�σατ� κα� � ��υλ� δ�λη �γ�νετ�

ε�μεν�ς �πιθ�ρυ��σασα, γν�$ς % Κριτ'ας (τι ε� �πιτρ�ψ�ι τ*+

��υλ*+ διαψηφ'.εσθαι περ� α�τ��, /ναφε�1�ιτ�, κα� τ��τ� ��

�ιωτ3ν �γησ4μεν�ς, πρ�σελθν κα� διαλε6θε'ς τι τ�7ς τρι4κ�ντα

�1+λθε, κα� �πιστ+ναι �κ�λευσε τ�$ς τ8 �γ6ειρ'δια 96�ντας

φανερ�ς τ*+ ��υλ:+ �π� τ�7ς δρυφ4κτ�ις.

51 Π4λιν δ� ε�σελθν ε>πεν· «?ΕγA, B ��υλ�, ν�μ'.ω πρ�στ4τ�υ

9ργ�ν ε>ναι �C�υ δε7, Dς Eν %ρ�ν τ�$ς φ'λ�υς �1απατωμ�ν�υς

μ� �πιτρ�π*η. Κα� �γ �Fν τ��τ� π�ι�σω. Κα� γ8ρ �Cδε �G �φε-

στηκIτες �J φασιν �μ7ν �πιτρ�ψειν, ε� /ν�σ�μεν Kνδρα τ3ν

φανερ�ς τ�ν Lλιγαρ6'αν λυμαινIμεν�ν. MΕστι δ� �ν τ�7ς και-

ν�7ς νIμ�ις τ�ν μ�ν �ν τ�7ς τρισ6ιλ'�ις Nντων μηδ�να /π�-

θν*�σκειν Kνευ τ+ς Oμετ�ρας ψ�φ�υ, τ�ν δ’ 91ω τ�� καταλI-

γ�υ κυρ'�υς ε>ναι τ�$ς τρι4κ�ντα θανατ��ν. ?Εγ �Fν, 9φη,

Θηραμ�νην τ�υτ�ν� �1αλε'φω �κ τ�� καταλIγ�υ, συνδ�κ��ν

Qπασιν �μ7ν. Κα� τ��τ�ν, 9φη, �με7ς θανατ��μεν».

52 ?Ακ��σας τα�τα % Θηραμ�νης, /νεπ�δησεν �π� τ�ν Tστ'αν κα�

ε>πεν: «?Εγ δ’, 9φη, B Kνδρες, Gκετε�ω τ8 π4ντων �νν�μA-

τατα, μ� �π� Κριτ'*α ε>ναι �1αλε'φειν μ�τε �μ� μ�τε Oμ�ν Dν

Eν ��ληται, /λλ’ (νπερ νIμ�ν �Vτ�ι 9γραψαν περ� τ�ν �ν τW�

καταλIγWω, κατ8 τ��τ�ν κα� Oμ7ν κα� �μ�� τ�ν κρ'σιν ε>ναι.

53 Κα� τ��τ� μ�ν, 9φη, μ8 τ�$ς θε�$ς ��κ /γν��, (τι ��δ�ν μ�ι

/ρκ�σει (δε % �ωμIς, /λλ8 ��λ�μαι κα� τ��τ� �πιδε71αι, (τι

�Vτ�ι, �� μIν�ν ε�σ� περ� /νθρAπ�υς /δικAτατ�ι, /λλ8 κα�

περ� θε�$ς /σε��στατ�ι. �Υμ�ν μ�ντ�ι, 9φη, B Kνδρες καλ��

κ/γαθ�', θαυμ4.ω, ε� μ� ��ηθ�σετε Oμ7ν α�τ�7ς, κα� τα�τα γι-

γνAσκ�ντες (τι ��δ�ν τ3 �μ3ν Nν�μα ε�ε1αλειπτIτερ�ν Z τ3

Oμ�ν Tκ4στ�υ».

54 ?Εκ δ� τ��τ�υ �κ�λευσε μ�ν % τ�ν τρι4κ�ντα κ+ρυ1 τ�$ς

\νδεκα �π� τ3ν Θηραμ�νην· �κε7ν�ι δ� ε�σελθIντες σ$ν τ�7ς

Oπηρ�ταις, �γ�υμ�ν�υ α�τ�ν Σατ�ρ�υ τ�� θρασυτ4τ�υ τε

κα� /ναιδεστ4τ�υ, ε>πε μ�ν % Κριτ'ας· «Παραδ'δ�μεν Oμ7ν,

9φη, Θηραμ�νην τ�υτ�ν� κατακεκριμ�ν�ν κατ8 τ3ν νIμ�ν.

H ΔIΔAΣKAΛIA TΩN APXAIΩN EΛΛHNIKΩN ΣTO ENIAIO ΛYKEIO

[ 78 ] ª ∂ Δ ∞ π Ã ª π √ H ΔIΔAKTIKH TOY APXAIOY EΛΛHNIKOY KEIMENOY

Παρωδ�α

δ�κης

H αντ�δραση

τ�υ Θηραμ�νη

Η εκτ�λεση

τ�υ Θηραμ�νη

55 �Υμε7ς δ� λα�Iντες κα� /παγαγIντες [�G \νδεκα] �V δε7 τ8 �κ

τ��των πρ4ττετε».

56 �Ως δ� τα�τα ε>πεν, εaλκε μ�ν /π3 τ�� ωμ�� % Σ4τυρ�ς

εaλκ�ν δ� �G Oπηρ�ται. �b δ� Θηραμ�νης cσπερ ε�κ3ς κα� θε-

�$ς �πεκαλε7τ� κα� /νθρAπ�υς καθ�ρdν τ8 γιγνIμενα. �Η δ�

��υλ� �συ6'αν ε>6εν, %ρ�σα κα� τ�$ς �π� τ�7ς δρυφ4κτ�ις

%μ�'�υς Σατ�ρWω κα� τ3 9μπρ�σθεν τ�� υλευτηρ'�υ πλ+ρες

τ�ν φρ�υρ�ν, κα� ��κ /γν��ντες (τι �γ6ειρ'δια 96�ντες

παρ+σαν. bG δ’ /π�γαγ�ν τ3ν Kνδρα δι8 τ+ς /γ�ρdς μ4λα με-

γ4λ*η τ*+ φων*+ δηλ��ντα �aα 9πασ6ε. Λ�γεται δ� gν h+μα κα�

τ��τ� α�τ��. �Ως ε>πεν % Σ4τυρ�ς (τι ��μA1�ιτ�, ε� μ� σιω-

π�σειεν, �π�ρετ�· «iAν δ� σιωπ�, ��κ Kρ’, 9φη, ��μA1�μαι;»

κα� �πε' γε /π�θν*�σκειν /ναγκα.Iμεν�ς τ3 κAνει�ν 9πιε, τ3

λειπIμεν�ν 9φασαν /π�κ�ττα�'σαντα ε�πε7ν α�τIν· «Κριτ'*α

τ��τ’ 9στω τW� καλW�». Κα� τ��τ� μ�ν ��κ /γν��, (τι τα�τα

/π�φθ�γματα ��κ /1ιIλ�γα, �κε7ν� δ� κρ'νω τ�� /νδρ3ς

/γαστIν, τ3 τ�� θαν4τ�υ παρεστηκIτ�ς μ�τε τ3 φρIνιμ�ν

μ�τε τ3 παιγνι�δες /π�λιπε7ν �κ τ+ς ψυ6+ς.

Για το κείμενο αυτό, σύμφωνα με τις «Οδηγίες...» του YΠEΠΘ, θα αφιερωθούν 5 ώρες·

και, πιθανότατα, θα επαρκέσουν για την ερμηνευτική επεξεργασία. Μια καλή και αρ-

γή ανάγνωση στην αρχή θα βάλει τους μαθητές στο κλίμα της δίκης· ίσως κατά την

ανάγνωση να εξηγηθούν μια δυο λέξεις / φράσεις, όπως επίσης ίσως να τονιστούν με-

ρικές με καίρια σημασία για την υπόθεση. Και δεν πειράζει αν οι μαθητές έχουν δια-

βάσει τη μετάφραση από τα «βοηθήματα». Tο ουσιώδες σε αυτό το σημείο της διδα-

σκαλίας είναι να ακούσουν το αρχαίο κείμενο / τον αρχαίο ελληνικό λόγο.

Οι πλαγιότιτλοι χωρίζουν το κείμενο σε τρία μέρη.

Στο 1ο μέρος πρωταγωνιστεί ο Κριτίας. Η § 50 είναι μία περίοδος· και γι’ αυτό είναι

περίπλοκη, και επειδή η κατάσταση που δημιουργήθηκε από το λόγο του Θηραμένη

είναι περίπλοκη. Εδώ πρέπει να γίνει προσεκτική σύνταξη. Aλλά σύνταξη δεν σημαί-

νει τυπικό συντακτικό: προτάσεις, ρήματα, υποκείμενα κ.ά. Σύνταξη σημαίνει παρα-

κολούθηση μέσα από τις λέξεις του «κινημένου» αυτού κειμένου (που οι μισές λέξεις

του είναι ρηματικοί τύποι) και των σύντονων κινήσεων του Κριτία.

Οι κύριες κινήσεις του είναι: ��λθε κα�... �κ�λευσε... ε�πεν. Όμως οι κινήσεις

αυτές στηρίζονται σε ένα πολλαπλό βάθος που το περιγράφουν επτά χρονικοαιτιο-

λογικοί όροι σε τέσσερις δευτερεύουσες προτάσεις: «�Ως ε�πν... �πα�σατ� κα�...

B. ΣYΓΓPAΦEIΣ KAI KEIMENA


�γ�νετ�... γν�$ς... (τι ε�... �γησ4μεν�ς, πρ�σελθν κα� διαλε6θε'ς...». Το κείμε-

νο αυτό τοποθετεί τον Κριτία σε ένα τετραδιάστατο χώρο. Αυτό θα φανεί καλύτερα

στους μαθητές αν τους διαβάσει ο δάσκαλος δύο μεταφράσεις· η πρώτη είναι του Α.

Κανελλόπουλου από το βιβλίο του Ο Ξενοφών ως δημοσιογράφος (σελ. 42-43)· έχει

δημοσιογραφικό χαρακτήρα.

«Συνελήφθη ο Θηραμένης μέσα στη βουλή και εξετελέσθη. Του κοινοβουλευτικού

συντάκτη Ξενοφώντα του Αθηναίου. Μόλις τελείωσε την αγόρευσή του ο Θηραμέ-

νης. Η βουλή έγινε φανερό ότι χειροκρότησε επιδοκιμαστικά. Ο Κριτίας (που προ-

εδρεύει) καταλαβαίνει πως αν επιτρέψει να τεθεί το θέμα σε ψηφοφορία, ο Θηρα-

μένης θα αθωωθεί, ενώ αυτού θα κινδύνευε η ζωή. Ανταλλάσσει λίγα λόγια με

τους 30 τυράννους, βγαίνει έξω και δίνει διαταγή να εισβάλουν στη βουλή οι οπλι-

σμένοι με τα εγχειρίδια και να σταθούν απέναντι στο κιγκλίδωμα. Ξαναμπαίνοντας

παίρνει το λόγο».

Η δεύτερη μετάφραση είναι του Ρόδη Ρούφου στην έκδοση της μετάφρασης των

Ελληνικών από τον εκδοτικό οίκο Γαλαξία (τόμ. Α ,́ σελ. 90-91).

«Σαν τέλειωσε μ’ αυτά τα λόγια την αγόρευσή του, η Βουλή τον επιδοκίμασε φα-

νερά, κι ο Κριτίας κατάλαβε ότι αν άφηνε τη Βουλή ν’ αποφασίσει την τύχη του

με την ψήφο της ο Θηραμένης θα γλύτωνε. Τέτοιο πράμα όμως θα το θεωρούσε

ανυπόφορο· σίμωσε λοιπόν τους Τριάντα, μίλησε λίγο μαζί τους και βγαίνοντας

πρόσταξε τους μαχαιροφόρους να παν να σταθούν κοντά στο ξύλινο φράγμα που

χωρίζει το ακροατήριο από τους βουλευτές, έτσι που τούτοι να τους βλέπουν κα-

θαρά. Έπειτα μπήκε ξανά μέσα κ’ είπε».

Οι δύο μεταφράσεις κομματιάζουν το κείμενο –περισσότερο η πρώτη, η δημοσιογρα-

φική, λιγότερο η δεύτερη– ενώ με το κείμενο ο αναγνώστης βήμα βήμα, χωρίς δια-

κοπή, χειραγωγείται για να γνωρίσει σε βάθος τις κινήσεις του Κριτία.

Στην § 51, στο λόγο του Κριτία, κυριαρχεί το εγώ του ομιλητή· αλλά το πιο σημα-

ντικό είναι ο παραλογισμός που θεμελιώνει την παρωδία δίκης: αρχίζει με μία γνώμη

γενικής αποδοχής και αμέσως, παραγωγικά, εντάσσει τον εαυτό του σ’ αυτή την γε-

νικής αποδοχής κατάσταση.

Ο τύπος του παραγωγικού συλλογισμού είναι ο εξής:

– �b K1ι�ς πρ�στ4της π�ιε7 τ��τ�·

– (�γA ε�μι K1ι�ς πρ�στ4της)·

– �γ ��ν τ��τ� π�ι�σω.



Ήδη η δεύτερη πρόταση (η ελάσσων προκειμένη) είναι μια αυθαίρετη κρίση που

βρίσκεται στη βάση κάθε είδους φασισμού· όμως ο παραλογισμός της επιτείνεται με

τη φράση «κα� γ8ρ �Cδε... �μ7ν �πιτρ�ψειν, ε� /ν�σ�μεν».

Η ενίσχυση του �γ� με «τ�$ς τ8 �γ6ειρ'δια 96�ντας» και η μεταμόρφωση του

�γ� σε �με�ς (�μ�ν, �ν�σ�μεν [�με7ς]) είναι που διαμορφώνει το δικτατορικό σε φα-

σιστικό καθεστώς.

Παρόμοιος είναι και ο επόμενος συλλογισμός του Κριτία:

– bι τρι4κ�ντα κ�ρι�' ε�σι θανατ��ν τ�$ς 91ω τ�� καταλIγ�υ (�γA ε�μι τ�ν τρι4κ�ντα).

– ?Εγ �Fν Θηραμ�νην �1αλε'φω �κ τ�� καταλIγ�υ, συνδ�κ��ν Qπασιν �μ7ν.

– Κα� (!ρα) τ��τ�ν �με7ς θανατ��μεν.

Εδώ ο παραλογισμός του συμπεράσματος είναι ακόμη μεγαλύτερος· έχουμε πάλι με-

ταμόρφωση του �γ$ σε �με�ς.

Αυτά, ανάλογα με το επίπεδο της τάξης, ή οι μαθητές θα κληθούν να τα διαπι-

στώσουν και να τα διατυπώσουν ή ο δάσκαλος θα βοηθήσει προς αυτή την κατεύ-

θυνση· η συμμετοχή του δασκάλου ποικίλλει.

Στις § 51-53 ο Θηραμένης στηρίζει την αντίδρασή του στη νομιμότητα, στην ευσέβεια

και στη λογική, το τελευταίο οχυρό του. O συλλογισμός του είναι διαφορετικός από

του Κριτία· είναι επαγωγικός.

– Εγώ καταδικάστηκα από τον Κριτία παράνομα.

– Εγώ είμαι ένας από εσάς.

– Άρα, καθένας από εσάς μπορεί να καταδικαστεί παράνομα.

Στις § 54-56 η ερμηνευτική προσέγγιση μπορεί να αρχίσει από το (συντακτικό) λάθος

της «απόλυτης ονομαστικής»: «�κε7ν�ι δ� ε�σελθIντες... ε>πε μ�ν % Κριτ'ας». Αυτό

το λάθος σημαίνει ότι τη σκυτάλη των γεγονότων (της εκτέλεσης, δηλαδή, του Θηρα-

μένη) την παίρνουν οι «ένδεκα»· ο πρωταγωνιστικός ρόλος μεταβιβάζεται από τον

Κριτία στους «ένδεκα». Aυτό είναι δυνατό να το διαπιστώσουν οι μαθητές, καλούμε-

νοι να ερμηνεύσουν το λάθος.

Ο δάσκαλος έχει το χρέος να στρέψει και αλλού την προσοχή των μαθητών. Oι τε-

λευταίες στιγμές του Θηραμένη, όπως καταγράφονται από τον Ξενοφώντα, είναι χαρα-

κτηριστικές της «παιγνιώδους» διάθεσης των αρχαίων Ελλήνων. Είναι ευκαιρία οι μαθη-

τές και με τέτοια φανερώματα να έρθουν σε επαφή με τους τρόπους και τις περιστάσεις

που οι αρχαίοι Έλληνες εκδήλωναν την εύθυμη διάθεσή τους ή, βαθύτερα, το χιούμορ

τους απέναντι στη ζωή, την ειρωνική τους διάθεση. Οι μαθητές πρέπει να μάθουν ότι οι αρ-

χαίοι Έλληνες δεν ήταν μόνο συνοφρυωμένοι και έτοιμοι να αρπαχτούν με τους γείτονές τους.



1. Β Ξ Ε Ν Ο Φ Ω Ν Τ Ο Σ Α Γ Η Σ Ι Λ Α Ο Σ

Το βιογραφικό αυτό δοκίμιο του Ξενοφώντα επιλέχτηκε σύμφωνα με τις «οδηγίες...»8

για να γνωρίσουν οι μαθητές μια σημαντική προσωπικότητα της αρχαίας Σπάρτης με

ηγετικές αρετές και φιλάνθρωπα αισθήματα, που προετοίμασε κατά κάποιον τρόπο

την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ωστόσο, αυτή η βιογραφία που γράφτηκε μετά το 359 π.X., οπότε πέθανε ο Αγη-

σίλαος, και που είναι από τις πρώτες βιογραφίες, σηματοδοτεί μια νέα εποχή όπου η

προσωπικότητα παίζει κυρίαρχο ρόλο, πράγμα που φαίνεται και από άλλα φαινόμενα

της πολιτικής και πνευματικής ζωής:

1. Στην πολιτική προετοιμάζεται το έδαφος για την ελληνιστική μοναρχία.

2. Στη λογοτεχνία η «Νέα Κωμωδία» στρέφει τη προσοχή στο χαρακτήρα του ατόμου.

3. Στη γλυπτική δημιουργείται το πορτρέτο που αποδίδει τα ιδιαίτερα φυσιογνωμικά

χαρακτηριστικά της ανθρώπινης μορφής.

4. Στο θέατρο κυρίαρχη θέση στη θεατρική διαδικασία αποκτά ο ηθοποιός / υποκρι-

τής / ερμηνευτής του δράματος.

Για όλες αυτές τις αλλαγές, και άλλες, πρέπει να ενημερώνονται οι μαθητές.

� ε ν � φ � ν τ � ς A γ η σ λ α � ς , κ ε φ . 2 , § 9 - 1 6

9 Διηγ�σ�μαι δ� κα� τ�ν μ46ην· κα� γ8ρ �γ�νετ� �Cαπερ ��κ

Kλλη τ�ν �φ’ �μ�ν. Συν*+σαν μ�ν γ8ρ ε�ς τ3 κατ8 Κ�ρA-

νειαν πεδ'�ν �G μ�ν σ$ν ?Αγησιλ4Wω /π3 τ�� Κηφισ��, �G δ�

σ$ν τ�7ς Θη�α'�ις /π3 τ�� Ελικ�ν�ς. �EAρων δ� τ4ς τε φ4-

λαγγας /λλ�λων μ4λα �σ�π4λ�υς, σ6εδ3ν δ� κα� �G Gππε7ς

qσαν Tκατ�ρων �σ�πληθε7ς. Ε>6ε δ� [%] ?Αγησ'λα�ς μ�ν τ3

δε1ι3ν τ�� μεθ’ Tαυτ��, ?bρ6�μ�νι�ι δ� 9σ6ατ�ι qσαν α�τW�

τ�� ε�ων�μ�υ. bG δ’ αF Θη�α7�ι α�τ�� μ�ν δε1ι�� qσαν,

10 ?Αργε7�ι δ’ α�τ�7ς τ3 ε�Aνυμ�ν ε>6�ν. ΣυνιIντων δ� τ�ως

μ�ν σιγ� π�λλ� qν /π’ /μφ�τ�ρων· �ν'κα δ� /πε76�ν

/λλ�λων (σ�ν στ4δι�ν, /λαλ41αντες �G Θη�α7�ι δρIμWω

%μIσε �φ�ρ�ντ�.

11 �Ως δ� τρι�ν 9τι πλ�θρων �ν μ�σWω Nντων /ντε1�δραμ�ν



8. Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Eνιαίο Λύκειο, O.E.Δ.B., 2001,σελ. 25.

Μ��η

της Κ�ρ�νειας

(394 π.X.)

Η παρ�τα�η

των αντιπ�λων

Η σ�γκρ�υση

/π3 τ+ς ?Αγησιλ4�υ φ4λαγγ�ς rν �Ηριππ'δας �1εν4γει (qσαν

δ’ �Vτ�ι τ�ν τε �1 �sκ�υ α�τW� συστρατευσαμ�νων κα� τ�ν

Κυρε'ων τιν�ς), κα� MΙωνες δ� κα� Α��λε7ς κα� �ΕλλησπIντι-

�ι �6Iμεν�ι. Κα� π4ντες �Vτ�ι τ�ν συνεκδραμIντων τε

�γ�ν�ντ� κα� ε�ς δIρυ /φικIμεν�ι �τρ�ψαντ� τ3 καθ’ Tαυ-

τ��ς. ?Αργε7�ι μ�ντ�ι ��κ �δ�1αντ� τ�$ς /μφ’ ?Αγησ'λα�ν,

/λλ’ 9φυγ�ν �π� τ3ν �Ελικ�να. Κ/ντα�θα �G μ�ν τινες τ�ν

1�νων �στεφ4ν�υν uδη τ3ν ?Αγησ'λα�ν, /γγ�λλει δ� τις

α�τW� (τι Θη�α7�ι τ�$ς ?bρ6�μεν'�υς διακIψαντες �ν τ�7ς

σκευ�φIρ�ις ε�σ'. Κα� % μ�ν ε�θ$ς �1ελ'1ας τ�ν φ4λαγγα

qγεν �π’ α�τ��ς· �G δ’ αF Θη�α7�ι vς ε>δ�ν τ�$ς συμμ4-

6�υς πρ3ς τW� �Eλικ�νι πεφευγIτας, διαπεσε7ν ��υλIμεν�ι

πρ3ς τ�$ς Tαυτ�ν �6Aρ�υν �ρρωμ�νως.

12 ?Εντα�θα δ� ?Αγησ'λα�ν /νδρε7�ν μ�ν 91εστιν ε�πε7ν /ναμ-

φιλIγως, �� μ�ντ�ι εCλετI γε τ8 /σφαλ�στατα· �13ν γ8ρ

α�τW� παρ�ντι τ�$ς διαπ'πτ�ντας Tπ�μ�νWω 6ειρ��σθαι τ�$ς

Nπισθεν ��κ �π�'ησε τ��τ�, /λλ’ /ντιμ�τωπ�ς συν�ρρα1ε

τ�7ς Θη�α'�ις. Κα� συμ�αλIντες τ8ς /σπ'δας �ωθ��ντ�,

�μ46�ντ�, /π�κτειν�ν, /π�θν*ησκ�ν. Κα� κραυγ� μ�ν ��δε-

μ'α παρ+ν, �� μ�ν ��δ� σιγ�, φων� δ� τις qν τ�ια�τη �Cαν

Lργ� τε κα� μ46η παρ4σ6�ιτ’ Kν. Τ�λ�ς δ� τ�ν Θη�α'ων �G

μ�ν διαπ'πτ�υσι πρ3ς τ3ν �Eλικ�να, π�λλ�� δ’ /π�6ωρ��ντες

13 /π�θαν�ν. ?Επειδ� δ� � μ�ν ν'κη σ$ν ?Αγησιλ4Wω �γ�νετ�,

τετρωμ�ν�ς δ’ α�τ3ς πρ�σην�6θη πρ3ς τ�ν φ4λαγγα,

πρ�σελ4σαντ�ς τινες τ�ν Gππ�ων λ�γ�υσιν α�τW� (τι τ�ν

π�λεμ'ων Lγδ��κ�ντα σ$ν τ�7ς (πλ�ις Oπ3 τW� ναW� ε�σι,

κα� xρAτων τ' 6ρ� π�ιε7ν. �b δ� κα'περ π�λλ8 τρα�ματα

96ων π4ντ�σε κα� παντ�'�ις (πλ�ις (μως ��κ �πελ4θετ�

τ�� θε'�υ, /λλ’ �dν τε /πι�ναι (π�ι ��λ�ιντ� �κ�λευε κα�

/δικε7ν ��κ εsα, κα� πρ�π�μψαι �π�τα1ε τ�$ς /μφ’ α�τ3ν

Gππε7ς 9στε �ν τW� /σφαλε7 �γ�ν�ντ�.

14 ?Επε' γε μ�ν 9λη1εν � μ46η, παρ+ν δ� θε4σασθαι 9νθα

συν�πεσ�ν /λλ�λ�ις τ�ν μ�ν γ+ν αCματι πεφυρμ�νην, νε-

κρ�$ς δ� κειμ�ν�υς φιλ'�υς κα� π�λεμ'�υς μετ’ /λλ�λων,

/σπ'δας δ� διατεθρυμμ�νας, δIρατα συντεθραυσμ�να,

�γ6ειρ'δια γυμν8 κ�λε�ν, τ8 μ�ν 6αμα', τ8 δ’ �ν σAματι,



Η Αριστε�α

τ�υ Αγησ�λα�υ

Μετ� τη μ��η

15 τ8 δ’ 9τι μετ8 6ε7ρας. ΤIτε μ�ν �Fν (κα� γ8ρ qν uδη Lψ�)

συνελκ�σαντες τ�$ς τ�ν π�λεμ'ων νεκρ�$ς εsσω φ4λαγ-

γ�ς �δειπν�π�ι�σαντ� κα� �κ�ιμ�θησαν· πρ* δ� Γ�λιν τ3ν

π�λ�μαρ6�ν παρατ41αι τε �κ�λευσε τ3 στρ4τευμα κα�

τρIπαι�ν Cστασθαι κα� στεφαν��σθαι π4ντας τW� θεW� κα�

16 τ�$ς α�λητ8ς π4ντας α�λε7ν. Κα� �G μ�ν τα�τ’ �π�'�υν· �G

δ� Θη�α7�ι 9πεμψαν κ�ρυκα, Oπ�σπIνδ�υς τ�$ς νεκρ�$ς

α�τ��ντες θ4ψαι. Κα� �zτως δ� αC τε σπ�νδα� γ'γν�νται

κα� % ?Αγησ'λα�ς �sκαδε /πε6Aρει, TλIμεν�ς /ντ� τ�� μ�-

γιστ�ς ε>ναι �ν τ*+ ?Ασ'*α �sκ�ι τ8 νIμιμα μ�ν Kρ6ειν τ8 νI-

μιμα δ� Kρ6εσθαι.

Για το κείμενο αυτό θα διατεθούν 5 ώρες.

Στόχος είναι:

1. Nα πληροφορηθούν οι μαθητές πώς γινόταν μία μάχη στην αρχαία Ελλάδα κατά

την κλασική εποχή.

2. Να εκτιμήσουν την ικανότητα της γλώσσας, αλλά και του Ξενοφώντα, να παρου-

σιάζει ένα γεγονός σύνθετο αφενός, και αφετέρου φορτισμένο συναισθηματικά.

3. Nα δουν το ρόλο που έπαιζε η θρησκεία στη ζωή των αρχαίων.

Το κείμενο αυτό έχει μια αυτοτέλεια· έχει αρχή μέση και τέλος. Έτσι ευκολύνεται

η καλή ανάγνωση κατά την 1η διδακτική ώρα μαζί με την ερμηνευτική επεξεργασία

των § 9-11: Δεν υπάρχουν συντακτικές δυσκολίες, γιατί είναι ελάχιστες οι δευτερεύ-

ουσες προτάσεις και οι μετοχές. Διευκολύνουν την προσέγγιση οι χάρτες και οι σύν-

δεσμοι μ�ν, δ�, που διαχωρίζουν με ακρίβεια τους ανθρώπους και τις ενέργειές τους.

Στις § 12-13 πρέπει να γίνει σύνταξη στην ημιπερίοδο «�13ν γ8ρ... τ�7ς Θη�α'�ις»

και στην περίοδο «�b δ� κα'περ... �γ�ν�ντ�». Επίσης, να προσεχθεί το ασύνδετο

σχήμα και οι παράδοξες αντιθέσεις της § 12, που δίνουν οι οπτικές και ακουστικές ει-

κόνες των φοβερών σκηνών της μάχης.

Για τη συμπεριφορά του Αγησίλαου απέναντι στους αποκλεισμένους στο ναό (§ 13)

ο Πολύαινος στα Στρατηγήματα (Β1 Αγησίλαος) § 5 δίνει μια διαφορετική ερμηνεία:

«?Αγησ'λα�ς �ν Κ�ρωνε'*α Θη�α'�υς �ν'κησεν. MΗγγειλ� τις “�G π�λ�μι�ι συμ-

φε�γ�υσιν ε�ς τ3ν νεAν”, % δ� πρ�σ�τα1εν �dν α�τ�$ς /πι�ναι, �a κα� ��-

λ�ιντ�, vς Kρα εsη σφαλερ3ν συμπλ�κεσθαι τ�7ς �1 /π�ν�'ας /ναμα6�μ�-

ν�ις». (/πIν�ια = απIγνωση, απελπισ'α.)

Μπορεί αυτό το απόσπασμα να χρησιμοποιηθεί στην τάξη ως μία άλλη ερμηνεία·

θα ληφθεί βέβαια υπόψη ότι ο Ξενοφών ήταν παρών στη μάχη, αλλά και ότι το κεί-

μενό του είναι ένα εγκώμιο.



Στις § 14-16 η εικόνα του πεδίου της μάχης μετά τη μάχη με την παντελή έλλειψη

θορύβου (σε αντίθεση προς τις εικόνες της § 12) πρέπει να υπογραμμισθεί στους μα-

θητές για τρεις λόγους:

1. Γιατί συνεχίζει το γεγονός της μάχης σε ένα άλλο πεδίο.

2. Γιατί, συναφώς προς το προηγούμενο, δείχνει τη συναισθηματική φόρτιση του Ξε-

νοφώντα και τα πανελλήνια αισθήματά του.

3. Γιατί ο συγγραφέας, σαν σκηνοθέτης του κινηματογράφου, μετακινεί το φακό της

μηχανής του αποδίδοντας με άλλο τρόπο τη φρίκη του πολέμου.

Πρέπει να υπάρξει όμως χρόνος και για τη σύγκριση της μάχης στην Κορώνεια με

τη μάχη που περιγράφεται στο Δ της Ιλιάδας, στ. 422-544. Φαίνεται ότι αυτό το Ομη-

ρικό κείμενο ήταν το λογοτεχνικό πρότυπο του Ξενοφώντα, όταν περιέγραφε τη μά-

χη αυτή, και θέλησε να εκφράσει τα αισθήματά του.

Για την «Ιλιαδική» αυτή μάχη έχουμε το εξαίρετο δοκίμιο του Δ. Ν. Μαρωνίτη «Ο

Ιλιαδικός πόλεμος» στο βιβλίο του Oμηρικά Mεγαθέματα, Kέδρος, 1999, σελ. 27-50.

B Ι Β Λ Ι Ο Γ ΡΑΦ Ι Α Γ Ι Α Τ Ο Ν Ξ Ε Ν Ο Φ Ω Ν ΤΑ

1. Anderson, J. K., Ξενοφών – Η ζωή και το έργο του, Tυπωθήτω, 2002.

2. Kαννελόπουλος, A., Ο Ξενοφών ως δημοσιογράφος, Eκδοτική Eστία, 1991.

3. Kατσουλάκος, Θ., Οι απόψεις του Ξενοφώντα για την Ιστορία, εκδ. Πατάκη, 1999.

4. Pούφος, P., !εν�φ#ντ�ς $Eλληνικ� (εισαγωγή-μετάφραση), τόμ. A, εκδ. Γαλαξία, 1966.



ΠEPIEXOMENAmedia.public.gr/Books-PDF/9789603754381-0103277.pdf · Α1. ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ...

Documents

Transcript of ΠEPIEXOMENAmedia.public.gr/Books-PDF/9789603754381-0103277.pdf · Α1. ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ...