Συνέ�εια απ� την 27η σελίδα2 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

ΣABBATO- KYPIAKH28-29 OKTΩBPIOY 1995

2-31 AΦIEPΩMA

� B�ύλα Παπαϊωάν-ν�υ: η �ωτ�γρά��ςτης Kατ��ής. Aπ�τύ-πωσε με τ� �ακ� της,κ�ρυ�αίες στιγμές α-π� τη νέωτερη ελληνι-κή ιστ�ρία.

� O μαύρ�ς �ειμώ-νας 1941-1942. H πεί-να και τ� δράμα τ�υλα�ύ στην κατ��ικήAθήνα.

� Aπ�στείλατε σίτ�νή �έρετρα. Π�ι�ι ευ-θύν�νται για τ�ν τρα-γικ� λιμ� τ�υ �ειμώνα1941-1942.

� T� δώρ� της Oύνρα.Mια αληθινή ιστ�ρία.

� Eμ�υτ� �ωτ�γρα-�ικ� μεράκι. A�ησεέργ� κ�ινωνικ�ύ πρ�-"ληματισμ�ύ γεμάτ�π�ίηση και ανθρωπιά.

� Mε έμ�αση στ�νάνθρωπ�. Aπ� τ�κ�ινωνικ� �ωτ�ρε-π�ρτά# στην καλλιτε-�νική �ωτ�γρα�ία.

� Aσπρ�-μαύρ�, σε�υσικ� �ως. H �ωτ�-γρα�ία της B�ύλαςΠαπαϊωάνν�υ σεθραύσματα μνήμηςκαι λ�γ�υ.

� Πρ�σδ�κία για κα-λύτερη "ωή. Φωτ�-γρα�ίες-ντ�κ�υμέντ�για τη μεταπ�λεμικήEλλάδα π�υ ατένι#ετ� μέλλ�ν.

E�ώ�υλλ�: Παιδί στην κατ��ικήAθήνα: με παλι�, τριμμέν� παλτ�υ-δάκι και καρτερικ� �λέμμα, κρατά-ει στη μασ�άλη τη �ειρ�π�ίητησ��λική τσάντα.

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

AΦIEPΩMA

28 Oκτω�ρί�υ 1940. H απ�ρριψη τ�υ ιταλικ�ύ τελεσιγρά��υεκ�ρά�ει τη θέληση τ�υ ελληνικ�ύ λα�ύ και πρ�καλεί εκδη-λώσεις θαυμασμ�ύ στ�ν ελεύθερ� κ�σμ�. Tις ελλείψεις σεπ�λεμικ� ε��πλισμ� αναπληρώνει � εν-θ�υσιασμ�ς και η καρτερία των στρατευ-μένων Eλλήνων. Παρά τις σημαντικές α-πώλειες και τις κακ�υ"ίες, η νίκη κατάτων Iταλών θα κρατήσει υψηλ� τ� ηθικ�τ�υ στρατ�ύ και τ�υ λα�ύ. Oι πρώτ�ι τραυματίες π�υ θα �ω-τ�γρα�ίσει η B�ύλα Παπαϊωάνν�υ στα ν�σ�κ�μεία τηςAθήνας, �ητ�ύν επίμ�να να επιστρέψ�υν στ� μέτωπ�.

Θα ακ�λ�υθήσει η γερμανική εισ��λή. H �ωτ�γρά��ς τηςKατ�"ής, �πως "αρακτηρίστηκε η B�ύλα Παπαϊωάνν�υ, θακαταγράψει τ�τε τα δεινά τ�υ αθηναϊκ�ύ λα�ύ, και, κυρίως,

τ�ν τραγικ� λιμ� τ�υ "ειμώνα 1941-1942.Σε αυτ� τ� κ�μμάτι της δ�υλειάς της, �πωςκαι στ� �ωτ�γρα�ικ� της �δ�ιπ�ρικ� στηνκατεστραμμένη μεταπ�λεμική Eλλάδα π�υπ�θ�ύσε την Aνασυγκρ�τηση και σπαρασ-

σ�ταν απ� τ�ν Eμ�ύλι�, επικεντρών�νται σήμερα �ι «EπτάHμέρες». Mικρ�τερη είναι η ανα��ρά στις άλλες θεματικές εν�-τητες, �π�υ κ�ιν� στ�ι"εί� παραμένει η έμ�αση στ�ν άνθρωπ�.

H B�ύλα Παπαϊωάνν�υ επε�εργά�εται �ωτ�γρα�ίες της απ� τη μεταπ�λεμική Eλλάδα, την �π�ία διέτρε�ε ως διευθύντριατ�υ �ωτ�γρα�ικ�ύ τμήματ�ς της U.N.R.R.A.

Tης Φανής Kωνσταντίν�υ

Yπεύθυνης τ�υ Φωτ�γρα�ικ�ύ Aρ"εί�υτ�υ M�υσεί�υ Mπενάκη

«EIMAΣTE στη Kατ��ή, στις ε�ιαλτι-κ�τερες ημέρες της Kατ��ής... μετ�ν τρ�μ� της πείνας επάνω σταπρ�σωπα, με τ�ν κίνδυν�, με τ� θά-νατ�. T�τε η κυρία π�υ σας παρ�υ-σιά��με σήμερα έπαιρνε τη �ωτ�-γρα�ική της μη�ανή, �πως παίρνει έ-νας άντρας τ� ντ�υ�έκι τ�υ, τ� πι-στ�λι τ�υ και �αμένη μέσα στ�ν κ�-σμ� έκανε αντίσταση τ�υ ματι�ύ της

ελληνικής μνήμης. T�ν καιρ� π�υ τ�μάτι έ�λεπε μ�ν� με την καρδιά κι ημνήμη ήτανε η τιμή μας, τ� τελευ-ταί� π�υ μας έμενε. E�ωτ�γρά�ι�ε�λες τις τραγικές, τις καταθλιπτικέςσκηνές και �ιγ�ύρες τ�υ αθηναϊκ�ύδρ�μ�υ, τα μικρά παιδιά με τα σ�η-σμένα τ�υς �λέμματα και με τα απ�-σκελετωμένα κ�ρμιά τ�υς, τ�σ� μα-κά�ρια π�υ δεν θα μπ�ρ�ύσε να τααντικρύσει, �ύτε � Γκ�για. Tι να ’γινετα ’�α αυτή η συλλ�γή; Oσ� και ν’ άλ-λα"ε τ� π�λιτικ� κλίμα τ�υ κ�σμ�υ,έπρεπε να μείνει σαν �υλα�τ�, ένα

ιερ� ενθύμι� τ�υ μαρτυρί�υ μας».Aυτά επεσήμανε � αρθρ�γρά��ς

Γ. Φτέρης τ� 1953 (Bήμα 11-10) σ�ε-τικά με τη �ωτ�γρα�ική συλλ�γή τηςB�ύλας Παπαϊωάνν�υ �ωρίς �μως νακινήσει τ� παραμικρ� ενδια�έρ�ντων αρμ�δίων. Eν τ�ύτ�ις τ� π�λύτι-μ� αυτ� υλικ� εί�ε την καλή τύ�η να�υλα�θεί ευλα�ικά για π�λλά �ρ�νιααπ� τη συνετή δημι�υργ� τ�υ, έωςτ� 1976, �ταν, ηλικιωμένη πλέ�ν, α-π��άσισε να τ� εμπιστευτεί στ� Φω-τ�γρα�ικ� Aρ�εί� τ�υ M�υσεί�υMπενάκη, π�υ μ�λις εί�ε ιδρυθεί, μα-

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

EΛEYΘEPIA TPAΪOY

B�ύλα Παπαϊωάνν�υ:η �ωτ�γρά��ς της Kατ��ήςAπ�τύπωσε με τ� ακ� της, κ�ρυαίες στιγμές απ� τη νεώτερη ελληνική ιστ�ρία

Συνέ�εια στην 4η σελίδα

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 3

Aνα�ώρηση για τ� Aλ$ανικ� μέτωπ�. Παρά τις ελλείψεις σε π�λεμικ� υλικ� και τις δυσ�ίωνες πρ�$λέψεις, π�τέ πριν �ι Eλληνες δεν έσπευσαν στ� μέτωπ� μετ�ν ενθ�υσιασμ� π�υ έσπευσε η γενιά τ�υ ’40.

�ί με τ� σύν�λ� τ�υ �ωτ�γρα�ικ�ύτης έργ�υ. Δώδεκα �ιλιάδες αρνητι-κά, π�λλές �ωτ�γρα�ίες και λευκώ-ματα, π�υ τα"ιν�μήθηκαν πρ�σε�τι-κά και στη συνέ�εια παραδ�θηκανστη νεώτερη ιστ�ρία τ�υ τ�π�υ μας.

Πρώτα �ήματα

H διακριτική και ευγενική B�ύλαΠαπαϊωάνν�υ έκρυ�ε μια σπάνια κ�ι-νωνική ευαισθησία π�υ μα�ί με τηδυνατή και λιτή �ωτ�γρα�ική τηςγρα�ή �αρακτήρισε ε"αρ�ής τ� έργ�της. Γεννημένη τ� 1898 στη Λαμία,τρίτ� παιδί απ� τα πέντε της A�ρ�δί-της και τ�υ α"ιωματικ�ύ Θε��άρηΠαπαϊωάνν�υ, έ�ησε τα παιδικά της�ρ�νια μέσα στη θαλπωρή και τηντά"η μιας καλ��αλμένης αστικής �ι-κ�γένειας των αρ�ών τ�υ αιώνα. Hανατρ��ή της στηρί�θηκε στην αγά-πη για την πατρίδα, την κ�ινωνικήσυνεισ��ρά, την έ�εση για καλλιέρ-γεια, την εργατικ�τητα και τη συνέ-πεια, αρ�ές π�υ σταθερά ακ�λ�ύθη-σε στη �ωή της. T� έντ�ν� ενδια�έ-ρ�ν της για τη �ωγρα�ική την ώθησενα ακ�λ�υθήσει σπ�υδές στη Σ��λήKαλών Tε�νών της Aθήνας και συγ-�ρ�νως της έδωσε τ� έναυσμα γιατην ενασ��λησή της με τη �ωτ�γρα-�ία. K�ντά στ�ν γνωστ� �ωτ�γρά��,Πάν� Γεραλή, αδελ�� των �ωγρά-�ων Aπ�στ�λ�υ και Λ�υκά, μυήθηκεστα μυστικά της �ωτ�γρα�ικής τέ-�νης γύρω στα μέσα της δεκαετίαςτ�υ ’30. Aπ� την περί�δ� της μαθη-τείας της μα�ί με τ�ν δάσκαλ� της, ε-

Eπιστράτευ-ση. Aθήνα1940. H α-π�ρριψη τ�υιταλικ�ύ τε-λεσίγρα��υστις 28Oκτω$ρί�υ,έγινε δεκτήμε ενθ�υ-σιασμ� απ�τ�ν ελληνι-κ� λα�. Mετ�ν ίδι� εν-θ�υσιασμ�και παρα-δειγματικήτά�η εκτε-λέσθηκε ηεπιστράτευ-ση τις πρώ-τες μέρεςτ�υ π�λέ-μ�υ.

4 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

Tραυματίες ενημερών�νται απ� ε�ημερίδα για τις ε�ελί�εις τ�υ ελλην�ϊταλικ�ύ π�λέμ�υ. Eνθ�υσιασμέν�ι απ� τις νίκες κατά των Iταλών, �ι στρατευμέν�ι π�υ ανάρ-ρωναν στα ν�σ�κ�μεία �ητ�ύσαν επίμ�να να επιστρέψ�υν στ� μέτωπ�.

πιδ�θηκε σε ε"ωτερικές λήψεις. T�ελληνικ� τ�πί� και �ι αρ�αι�τητες α-π�τέλεσαν τα αγαπημένα της θέμα-τα π�υ θα επανέρ��νται συνε�ώςστ� έργ� της.

H πρώτη επαγγελματική της δ�υ-λειά θα πρ�έλθει τ� 1939 απ� τ�Eθνικ� Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί�. O τ�-τε διευθυντής Aλέ"ανδρ�ς Φιλαδελ-�εύς θα της αναθέσει την �ωτ�γρά-�ηση εκθεμάτων πρ�κειμέν�υ νατυπωθ�ύν επιστ�λικά δελτάρια(καρτ π�στάλ), ενώ στη συνέ�εια θααναλά�ει τη �ωτ�γρά�ηση των �υ-�αντινών μνημείων Aττικής και τωνελληνικών λ�υτρ�π�λεων για λ�γα-ριασμ� τ�υ Eθνικ�ύ Oργανισμ�ύT�υρισμ�ύ.

O γάμ�ς της με τ� �ιλ�λ�γ� - συγ-γρα�έα I. Zερ��, θα συμ�άλει απ�-

�ασιστικά στη διεύρυνση των πνευ-ματικών της ανα�ητήσεων και αντί-στ�ι�α η διάλυσή τ�υ θα απ�τελέσειέναν απ� τ�υς κύρι�υς λ�γ�υς τηςαπ�κλειστικής ενασ��λησής της μετη �ωτ�γρα�ία.

Kατ��ή

H κήρυ"η τ�υ π�λέμ�υ τ�υ ’40 και�ι τραγικές εμπειρίες π�υ ακ�λ�ύθη-σαν για �λ�κληρη τη �ώρα και ιδιαίτε-ρα για τ� λα� της Aθήνας, καθ�ρισαναπ��ασιστικά τ� έργ� της έως τ�τεαθ�ρυ�ης �ωτ�γρά��υ. Eνεργ�π�ίη-σαν την κ�ινωνική της συνείδηση καια�ύπνισαν την ευθύνη της καταγρα-�ής τ�υ αγώνα π�υ έδινε � λα�ς της�ώρας της. O �ακ�ς της γίνεται μάρ-τυρας και κ�ινων�ς τ�υ απ��αιρετι-σμ�ύ των στρατευμάτων, της �ρ�ντί-

δας των πρώτων τραυματιών και τωνπρ�ετ�ιμασιών για την αντιμετώπισητων εκτάκτων αναγκών απ� τ�υς κα-τ�ίκ�υς της πρωτεύ�υσας.

Oι συνέπειες τ�υ π�λέμ�υ γρήγ�-ρα "επερν�ύν και την πλέ�ν αισι�δ�-"η πρ��λεψη. H Aθήνα μέσα σε ένα�ρ�ν� μαστί�εται σκληρά απ� τηνπείνα. «Στ� δρ�μ� κυκλ���ρ�ύν �α-ντάσματα», ανα�έρει η δημ�σι�γρά-��ς Eλένη Bλά��υ, «άνθρωπ�ι με ά-τ�ν� �λέμμα, με σκυμμένες πλάτες,κ�καλιασμέν�ι απ� τ� κρύ�, α�ανι-σμέν�ι απ� την πείνα... Kαμιά ��ράτ�υς �λέπεις πεσμέν�υς �άμω στ�πε��δρ�μι�. Eίναι �ωνταν�ί, πεθαμέ-ν�ι;». Mε την κάλυψη ελ�ετικής επι-τρ�πής π�υ εί�ε �θάσει εκ μέρ�υςτ�υ Διεθν�ύς Eρυθρ�ύ Σταυρ�ύ επι-σκέπτεται τα ν�σ�κ�μεία και �ωτ�-γρα�ί�ει τα απ�σκελετωμένα παιδιά

και τ�υς λιμ�κτ�ν�ύντες ενήλικες.Mε τ� υλικ� αυτ� και με τη ��ήθειατ�υ �αράκτη I. Kε�αλλην�ύ θα δημι-�υργήσει ένα �ειρ�π�ίητ� λεύκωμαπ�υ θα τ� �υγαδεύσει στ� ε"ωτερι-κ� για να καταγγείλει στην κ�ινήγνώμη τ� αν�σι�ύργημα π�υ επιτε-λέσθηκε στην ελληνική πρωτεύ�υ-σα. Tην απ�γνωση για τ� παράλ�γ�θέαμα π�υ κλείνεται στις σελίδεςτ�υ δηλών�υν, αντί πρ�λ�γ�υ, �ιστί��ι τ�υ Eυριπίδη: «Tι με �ρη σι-γάν; Tι δε μη σιγάν; Tι δε θρηνήσαι;».Στα δύσκ�λα �ρ�νια έως τ� ’44, �ικάτ�ικ�ι της Aθήνας επιστρατεύ�υν�λες τις σωματικές και ηθικές τ�υςδυνάμεις για να κρατηθ�ύν στη �ωή.Oι �ωτ�γρα�ίες απ� τ� Bρε��κ�-μεί�, απ� τις �υρές των συσσιτίωνκαι απ� τις διαν�μές ιματισμ�ύ καιτρ��ίμων �ωντανεύ�υν αυτ� π�υ η ι-

Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 5

στ�ρία απ�σιωπά: Tην καθημερινή α-ντίσταση τ�υ άμα��υ πληθυσμ�ύ.

Mεταπ�λεμική EλλάδαMε την απ��ώρηση των Γερμανών

(Oκτώ�ρι�ς ’44) � λα�ς της Aθήνας"ε�ύνεται στ�υς δρ�μ�υς σ’ ένα "έ-�ρεν� πανηγύρι �αράς. H συνειδητήματιά της �ωτ�γρά��υ ακ�μη κι αυτήτη στιγμή θα στρα�εί σε �,τι απέμεινεαπ� �σ�υς πλήρωσαν με τη �ωή τ�υςτην ελευθερία. Θα σπεύσει στις �υ-λακές Mέρλιν –αλλ�ίμ�ν� κατεδα�ί-σθηκαν τ� 1970– και θα κρατήσει στημνήμη μας ηρωικά μηνύματα �αραγ-μένα στ�υς τ�ί��υς απ� αυτ�ύς π�υτην επ�μένη έπαψαν να υπάρ��υν.

H απελευθέρωση δυστυ�ώς δεν θα�έρει την π�λυπ�θητη ειρήνη. O �λέ-θρι�ς εμ�ύλι�ς π�λεμ�ς π�υ θα ακ�-λ�υθήσει θα πρ�σθέσει νέες μεγάλεςσυμ��ρές ενώ ταυτ��ρ�να η Eλλάδαθα δε�θεί την "ένη ��ήθεια για να �ρ-θ�π�δήσει. T�τε η B�ύλα Παπαϊωάν-ν�υ θ’ αναλά�ει τη διεύθυνση τ�υ�ωτ�γρα�ικ�ύ τμήματ�ς της UNRRA(United Nations Rehabilitation ReliefAid) και θα τα"ιδέψει για τρία �ρ�νιααπ� τη Mακεδ�νία ώς την Kρήτη πρ�-κειμέν�υ να καταγράψει τις κατα-στρ��ές και τις συνθήκες �ωής τωνκατ�ίκων της υπαίθρ�υ.

Tα θέματα π�υ συγκεντρώνει στηγ�νιμη αυτή περί�δ� της δ�υλειάςτης απ�τελ�ύν ένα π�λύτιμ� ιστ�ρικ�και κ�ινωνικ� τεκμήρι� της μεταπ�-λεμικής Eλλάδας. Oι αγέρω�ες μαυ-ρ�ντυμένες γυναίκες, τα ρακένδυταπαιδιά και τα ερειπωμένα �ωριά αντα-νακλ�ύν τις πληγές αλλά και τ� πεί-σμα για �ωή της Eλλάδας τ�υ ’45. Στ�πλαίσι� της απ�στ�λής αυτής, η �ω-τ�γρά��ς συ�νά απελευθερώνεται α-π� τις εντ�λές της υπηρεσίας της καια�ήνει τ� �ακ� της να εκ�ράσει τησυνειδητή ματιά, την ανθρώπινη συ-μπ�νια, τ�ν θαυμασμ� για την καρτε-ρία και την α"ι�πρέπεια των απλώνανθρώπων.

Στη δεκαετία τ�υ ’50 η �ωή εί�ε "α-να�ρεί τ� ρυθμ� της. T� ελληνικ� τ�-πί�, παντ�τινή έμπνευση για τ�υςκαλλιτέ�νες, πρ�σελκύει τ�υς �ωτ�-γρά��υς π�υ με τις μη�ανές ε"�ρ-μ�ύν στην ύπαιθρ�. H B�ύλα Παπαϊω-άνν�υ, κατα"ιωμένη πλέ�ν, με συμμε-τ��ές σε εκθέσεις και δημ�σιευμέν�υλικ� σε ε�ημερίδες και περι�δικά,περι�δεύει την ηπειρωτική �ώρα καιτα νησιά με δική της πρωτ���υλία ήσε συνεργασία με τ�ν �ργανισμ� τ�υ-ρισμ�ύ. H ελληνική γη, τα θραύσματατ�υ αρ�αί�υ κ�σμ�υ και �ι άνθρωπ�ιτ�υ μ��θ�υ απ�τελ�ύν τ� τρίπτυ��της κατ�πινής δ�υλειάς της.

T� 1990, η B�ύλα Παπαϊωάνν�υ,πριν �ύγει για πάντα απ� τη �ωή, πρ�-λα�ε να δει την πρώτη αναδρ�μικήτης έκθεση στην Aθήνα και δέ�θηκετ� θαυμασμ� και την ευγνωμ�σύνητων νέων για τις �ωτ�γρα�ίες τηςπ�υ �ωντάνεψαν στα μάτια της καρ-διάς τ�υς την τραγικ�τερη περί�δ�της νεώτερης ιστ�ρίας μας.

Πρ�σ�ατα τ� έργ� της μεγάληςμας �ωτ�γρά��υ παρ�υσιάστηκεστ�ν μήνα �ωτ�γρα�ίας στ� Παρίσικαι τα"ίδεψε σε ευρωπαϊκές π�λειςτ�π�θετώντας τη δημι�υργ� τ�υ στ�διεθνές πάνθε�ν των �ωτ�γρά�ων α-νάμεσα στ�υς μεγάλ�υς εκπρ�σώ-π�υς τ�υ ανθρωπιστικ�ύ ρεύματ�ς.

Eπειτα απ�τριάμισι μαρ-

τυρικά �ρ�-νια, η Aθήνα

ελεύθερη, υ-π�δέ�εται

τ�υς Συμμά-��υς. Oκτώ-

$ρι�ς 1944

Eλευσίνα, Aύ-γ�υστ�ς 1945.Kρατ�ύμεν�ιτων γερμανι-κών στρατ�-πέδων, επι-στρέ��υνστην πατρίδα,μετά την απε-λευθέρωση.

6 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

Mάθημα στην ύπαιθρ�. Hπειρ�ς 1946.

H απ�υσία σ��λικών κτιρίων και θρανίων, δεν μείωσε

τη δίψα των παιδιών για γράμματα, στα �ωριά

με τα καμένα σπίτια και σ��λεία.

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 7

Mαθήματα ύ�ανσης και κεντητικής απ� απ�στ�λή στήρι�ης της U.N.R.R.A., τα πρώτα �ρ�νια μετά την απελευθέρωση.

Πειραιάς 1945. Eικ�να συλλ�γικ�ύ μ��θ�υ, για την αν�ρθωση της κατεστραμμένης απ� τ�ν π�λεμ�, πατρίδας.

8 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

O μαύρ�ς �ειμώνας 1941-1942H πείνα και τ δράμα τυ λαύ στην κατ�ική Aθήνα

T�υ Γ.A. Λε�νταρίτη

«ΠPOΣOXH, πρ�σ�ή! H πρωτεύ�υ-σα περιέρεται εις είρας των κατα-κτητών. Eπάνω εις τ�ν ιερ�ν �ρά�ντης Aκρ�π�λεως δεν κυματί�ει πλέ-�ν υπερή�αν�ς και μ�νη η Γαλαν�-λευκ�ς. Παραπλεύρως της εστήθητ� λά�αρ�ν της �ίας...». H δραματικήαυτή ανακ�ίνωση τ�υ Pαδι��ωνικ�ύΣταθμ�ύ Aθηνών, ήταν η τελευταίαελεύθερη �ωνή π�υ ακ�ύστηκε, κα-θώς �ι σιδηρ��ρατες στρατιές τ�υXίτλερ έμπαιναν μέσα στην έρημηπρωτεύ�υσα. Σε λίγες μέρες �ρκί�ε-ται η πρώτη κατ�ική κυ�έρνηση τ�υΓ. Tσ�λάκ�γλ�υ. H �ωή στην Aθήναάλλα$ε. Tα δεινά τ�υ π�λέμ�υ θα έ-�υν τραγικές επιπτώσεις στ�ν λα�,και τ� μεγαλύτερ� �έ�αια ήταν ηπείνα. H ε$αθλίωση απλώνεται πα-ντ�ύ.

Στην Aθήνα, �ι ελλείψεις και �ιστερήσεις άρισαν πριν απ� την ε-θρική εισ��λή. Για μερικές ε�δ�μά-δες, αν είε κανείς π�ρ�υς αρτ�ν�-μίσματ�ς, κάτι έ�ρισκε στην λευκήαγ�ρά. Στα εστιατ�ρια, τ� πρ�ϊ�ντης επ�ής ήταν αγγινάρες με ίνηλαδι�ύ στ� ��υμί τ�υς. Στα �ααρ�-πλαστεία εμ�ανίστηκαν ειδικής συν-θέσεως κατασκευάσματα, και �ι τι-μές ανέ�αιναν. Στην αγ�ρά �ρισκ�-ταν ακ�μα κανένα �υτικ� πρ�ϊ�ν.Γρήγ�ρα �μως τα καταστήματα άδει-ασαν και άρισε τ� κλείσιμ� με τησειρά. M�ν� τα κα�ενεία λειτ�ύργη-σαν ώς τ� τέλ�ς της Kατ�ής, με τ�ρε�ιθ�κα�έ τ�υς. Mε λ�υκέτ� τα πε-ρισσ�τερα εργ�στάσια. Λειτ�ύργη-σαν μ�ν� �σα μπ�ρ�ύσαν να παρά-γ�υν πρώτες ύλες για τ�υς κατακτη-τές. Tραγικ� ήταν και τ� θέαμα μετις συγκ�ινωνίες. Aτελείωτες �ι �υ-ρές των ε$αθλιωμένων ανθρώπων σεστάσεις και α�ετηρίες. Γρήγ�ρα �ιλεω��ρειακές γραμμές νέκρωσαν.M�ν� τα τραμ δ�ύλεψαν αρκετ� διά-στημα. Eτσι άρισαν και �ι π�δαρ�-δρ�μ�ι.

Xειμώνας 1941-1942

H μαύρη αγ�ρά συνυπήρε με τη�ανερή, για μερικ�ύς μήνες. Yστεραη δεύτερη νεκρώθηκε. M�ν� η μερί-δα με τα 50 δράμια ψωμί διατηρήθη-κε για 3 μήνες και τ� αλάτι με τασπίρτα τ�υ δελτί�υ, μέρι τ� τέλ�ς.H επισιτιστική κατάσταση �λ� καιειρ�τέρευε. Kανένας �μως δενμπ�ρ�ύσε να διαν�ηθεί, εκείν� τ�πρώτ� καλ�καίρι της κατ�ής, τ� κα-κ� π�υ θ’ ακ�λ�υθ�ύσε τ� ειμώνα.«Παγώνεις... Φέρνεις μια �λτα στηνAθήνα, λέπεις τ�υς γυμν�ύς σκελετ�ύςνα μελανιά��υν, κι’ ακ�ύς θρήν�υς π�υ γαίν�υν απ’ τ�υς δρ�μ�υς, αλήτες, αν-θρωπάκ�υς, γυναικ�ύλες, πιτσιρίκια:Πεινάω! Πεινάω», θα γράψει � Δημή-τρης Ψαθάς για την πεινασμένη καιπαγωμένη Aθήνα, στ� �ι�λί� τ�υ«Xειμώνας 41».

O ιτλερικ�ς στρατ�ς ήρθε εδώ,ωρίς τη στ�ιειώδη επιμελητεία. �-λες �ι απ�θήκες τρ��ίμων κατασέ-θηκαν και επιτάθηκαν ενώ εργ�-στάσια κ�νσερ��π�ιίας μετέτρεπανσε διατηρημένες τρ��ές �,τι δενμπ�ρ�ύσαν να καταναλώσ�υν επίτ�π�υ �ι Γερμαν�ί. O άλλ�τε υπ�υρ-γ�ς και Πρ�εδρ�ς τ�υ Eρυθρ�ύΣταυρ�ύ κατά την Kατ�ή, � Aλέ$αν-δρ�ς Zάνας έγρα�ε στις αναμνήσειςτ�υ: «Aπ� την πρώτη στιγμή π�υ �ιστρατιώται τ�υ Xίτλερ κατέλα�αντας Aθήνας, �άνηκε η �αρ�αρ�τηςτων... Δεν εσε�άσθησαν την ΔιεθνήΣύμ�αση τ�υ 1926, �ύτε την Σύμ�α-ση τ�υ 1929 και έ�θασαν στην Eλλά-δα ωρίς να έ�υν επιμελητεία. Δη-λαδή �λ�κληρη η στρατιά των έπρε-πε να �ήσει εκ των π�ρων της καϋμέ-νης της Eλλάδ�ς. Aρπα�ε �σα τρ��ι-μα ήθελε ωρίς να λαμ�άνει υπ’ �ψινπως υπήρε και � ελληνικ�ς λα�ςπ�υ έπρεπε να �ήσει. Oι Iταλ�ί ενώείαν επιμελητεία στην αρή, ακ�-λ�ύθησαν έπειτα τ� παράδειγμα τωνΓερμανών... H κατάστασις ειρ�τέ-ρευε μέρα με τη μέρα, γιατί η Eλλάς

Συνέ�εια στην 12η σελίδα

Xιλιάδες �ήρες και �ρ�ανά δημι�ύργησε � π�λεμ�ς και η πείνα στην κατε��μενη Eλλάδα. Στην Aθήνα, π�υ δ�κιμάστηκε πε-ρισσ�τερ� απ� κάθε άλλη περι��ή της �ώρας, στα συσσίτια απ�ρων λιγ�τερ� απ� τ� ένα τέταρτ� τ�υ πληθυσμ�ύ, π�υ εί�εανάγκη απ� τέτ�ια αρωγή, έ!ρισκε τρ��ή. Oι μερίδες τ�υς εί�αν ελά�ιστη θρεπτική α"ία ή λίπη.

Σκελετω-μέν� παιδίστην Kα-τ��ή.Iσως καινα μην ε-πέ#ησε, �-πως π�λ-λά απ� τα340.000�ρ�ανά,π�υ �ωρίςκαμίαπρ�στασίαπάλεψαννα τα !γά-λ�υν πέραμ�νατ�υς, τ�διάστημα1940-1944.

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 9

Aθήνα 1941-1942. Yπ�σιτισμένη �πως �λες �ι μανάδες της Kατ��ής, π�υ πρ�τιμ�ύσαν �ση τρ��ή έ!ρισκαν να τη δίν�υν στα παιδιά τ�υς, η μητέρα της �ωτ�γρα�ίαςθηλά#ει τ� ε"αντλημέν� παιδί της, με τ� γάλα της στέρησης.

10 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 11

Mε κ�υρελιασμέν� παλτ�υδάκι, κ�ντ� παντελ�νι και �ωρίς κάλτσες, τ� αγ�ριτης �ωτ�γρα�ίας �έρει έντ�να τα σημάδια τ�υ λιμ�ύ π�υ έπλη"ε την Aθήνατ�ν �ειμώνα 1941-42. Kαι ήταν ασυνήθιστα σκληρ�ς και παρατεταμέν�ς εκείν�ς� �ειμώνας.

12 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

Παιδί απ�καμωμέν� σε δρ�μ� της Aθήνας. 1941-1944.

είε τ� ατύημα να έει τρεις δια��-ρ�υς κατακτητάς: τ�ν Γερμαν�, τ�νIταλ� και τ�ν B�ύλγαρ�...»

Eνδεικτικί αριθμί

Oι αριθμ�ί των στατιστικών –�σ�κι’ αν είναι ελλιπείς– είναι ενδεικτι-κ�ί. Aπ� 1228, κατά τ�ν Aπρίλι� τ�υ1941, �ι θάνατ�ι στην περι�ή τηςΔι�ικήσεως της πρωτευ�ύσης έγι-ναν 6615 τ�ν Δεκέμ�ρι�.

Aργ�τερα, � Eρυθρ�ς Σταυρ�ς κα-τέ�αλε κάθε δυνατή πρ�σπάθεια γιανα ��ηθήσει να μετριασθεί η τραγω-δία τ�υ πληθυσμ�ύ. Eνα ειδικ� ν�σ�-κ�μεί� εγκαταστάθηκε στην Pι�ά-ρει� Eκκλησιαστική Σ�λή, ιδρύθη-

καν σταθμ�ί A΄ ��ηθειών και ειδικάαυτ�κίνητα περιμά�ευαν τα θύματατης πείνας για να τ�υς πρ�σ�έρ�υνστ�ιειώδη ��ήθεια. Xωρίς την κρα-τική συνδρ�μή, γρήγ�ρα η ��ήθειααυτή απεδείθη ανεπαρκής. T� ν�-σ�κ�μεί� της Pι�αρεί�υ, �πως και �-λα σεδ�ν τα ν�σ�κ�μεία της πρω-τεύ�υσας, γέμισε σε �αθμ� α�άντα-στ�. T� θέαμα μέσα στη Pι�άρει�, �-π�υ σε κάθε κρε�άτι έπρεπε να ν�-σηλεύ�νται τρία και τέσσερα παιδά-κια, ήταν τρ�μερ�. Kάθε πρωί έ�λε-πε κανείς στις γωνιές τ�υ δρ�μ�υ, ε-γκαταλελειμμένα πτώματα, και περ-ν�ύσαν ώρες �λ�κληρες μέρι ναπερισυλλεγ�ύν.

Tα αυτ�κίνητα των σκ�υπιδιώντ�υ Δήμ�υ, γέμι�αν απ� πτώματα

π�υ τα μετέ�εραν στα νεκρ�τα�εία.Xαρακτηριστικές σκηνές για τ�

δράμα τ�υ αθηναϊκ�ύ λα�ύ εκείν�τ�ν τραγικ� ειμώνα, δίνει η PίταMπ�ύμη-Παπά στ� διήγημά της «Στιςσκάρες της Oμ�ν�ιας»: «Eνα καρ�τσι�τιαγμέν� απ� κάσες, π�υ τ� σπρώ"νανκάτι #υπ�λητ�ι, μισ�γδυτ�ι και πεινα-σμέν�ι άγγελ�ι. Tα παιδιά. M’ ένα τέ-τ�ι� καρ�τσι π�λέμαγαν τ� θάνατ�, ταπιτσιρίκια. Kαι καμιά ��ρά, μάλιστα,τ�ν νικ�ύσαν! Mε τ� καρ�τσι κ�υ α-λ�ύσαν πεθαμέν�υς, σκέλεθρα και �,τιάλλ� λά"αινε...

Hταν αληθινή η κ�υ έντα τ�υ, πωςστις σκάρες της Oμ�ν�ιας πεθάνανετ�υλά"ιστ� �εστά. Γι’ αυτ� π�λλ�ί σαν�τάνανε στ� νυν και αεί, τρέ"αν να πά-ρ�υν θέση. Nα #απλώσ�υν. Mα δεν "ω-

ρ�ύσαν κι �λ�ι. Kαι κράταγαν σειρά.Σαν πέθαινε κανένας, έτρε"ε ευθύς � α-στυ�ύλακας και �ρ�ντι�ε για τη μετα-��ρά τ�υ. Eρ"�ταν τ� καρ�τσι και τ�νέπαιρνε. T�τε η θέση άδεια�ε. Tην έπια-νε εκείν�ς π�υ εί"ε σειρά. Eκτ�ς, αν ή-τανε νέ�ς π�λύ και � κατ�πιν�ς γέρ�-ντας. T�τε υπ�"ωρ�ύσε � μπρ�στι-ν�ς...»

Mαύρα ρ�νια... Mια επ�ή π�υ �θάνατ�ς καραδ�κ�ύσε σε κάθε σ�υ�ήμα. Συγρ�νως μια επ�ή π�υ μέ-σα απ� τη δυστυία $επήδησε η με-γάλη ανάταση, η ανάσταση �νείρωνμε την Eθνική Aντίσταση... Πι� εύ-στ�α την αρακτήρισε � Tάσ�ς Λει-�αδίτης με τ�ν στί� τ�υ: «Ω, μεγά-λη ακαταν�ητη επ�ή, π�υ ά$α�να �ένας καταλα�αίνει τ�ν άλλ�...»

Συνέ�εια απ� την 8η σελίδα

T�υ Γεράσιμ�υ K. Aπ�στ�λάτ�υ

Πρώην πρ�έδρ�υ τ�υ Eλληνικ�ύ Eρυθρ�ύ Σταυρ�ύ

AΠO τις πρώτες μέρες τ�υ θιν�πω-ρ�υ τ�υ ’41 τα πρώτα δείγματα τηςέλλειψης τρ� ίμων απ�τυπών�ντανέντ�να στα πρ�σωπα των κατ�ίκωντης πρωτεύ�υσας.

Oι κατασ�έσεις των απ�θεμάτωντων απ�θηκών απ� τις κατ��ικές αρ-�ές, η απ�κ�πή απ� τ�υς B�υλγά-ρ�υς των εύ �ρων περι��ών τηςMακεδ�νίας - Θράκης, η �ικ�ν�μικήκαι δι�ικητική απ�δι�ργάνωση της�ώρας και η αδυναμία μετα �ράς α-π� μια περι��ή σε άλλη τρ� ίμων καιεμπ�ρευμάτων ήταν υσικ� να έ�ειτις !αρύτερες συνέπειες κυρίως �-π�υ υπήρ�ε μεγάλη συγκέντρωσηπληθυσμ�ύ και η περι��ή ήταν αστι-κή, δηλαδή στην Aθήνα και τ�ν Πει-ραιά.

«Σιγά - σιγά � λιμ�ς πήρε διαστά-σεις μιας εθνικής τραγωδίας. Kάθεμέρα, στην Aθήνα και τ�ν Πειραιάπέθαιναν �ίλι�ι άνθρωπ�ι! Σκελετ�ί,σκεπασμέν�ι με μια �ακί κ�υρελια-σμένη κ�υ!έρτα περι έρ�νταν ψά-�ν�ντας στα σκ�υπίδια... Kαι $α νικάτα σώματά τ�υς λύγι%αν και �ι σκε-λετ�ί πέ ταν νεκρ�ί �ωρίς �ύτε μιακραυγή. Yστερα τ� τραγικ� θέαμα έ-γινε τ�σ� καθημεριν�, π�υ μερικ�ίδεν γύρι%αν �ύτε να κ�ιτά$�υν.Eκτ�ς κι αν ήταν τ�σ� πεινασμέν�ιπ�υ ρί�ναν μια ματιά στ� τενεκεδάκι,τ� κ�νσερ!�κ�ύτι, τ�υ νεκρ�ύ, μηνέ�ει μείνει τίπ�τε μέσα! Στ�υς δρ�-μ�υς της Aθήνας καιν�ύργια τρ���- �ρα, ανε$ίτηλα και ανατρι�ιαστικάστη μνήμη, έκαμαν την εμ άνισήτ�υς. Kαμι�νια, ακ�μα και κάρα τηςΔημαρ�ίας, π�υ μετέ εραν σωρ�ύςαπ� σκελετωμένα πτώματα στ� νε-κρ�τ�μεί� της �δ�ύ Mασσαλίας»(1).

Aλλά ε$ίσ�υ τραγική θα είναι η ει-κών των μεγάλων π�λεων Θεσσαλ�-νίκης, Πατρών, B�λ�υ κ.τ.λ. Aι πλη-ρ� �ρίαι π�υ έ��μεν δια τα ωραίανησιά της Eλλάδ�ς είναι τραγικαί. Oικάτ�ικ�ι Σύρ�υ ετηλεγρά ησαν ειςAθήνας «Aπ�στείλατε σίτ�ν ή έρε-τρα»(2).

Aκ�μη και σε περι��ές ευθύνηςτων Iταλών �πως τα Eπτάνησα, η κα-τάσταση ήταν επίσης απελπιστική.

Tα θύματα

Oι νεκρ�ί απ� την πείνα, σ’ �λητην κατ��ική περί�δ� και για τ� σύ-ν�λ� των περι��ών της �ώρας υ-περτερ�ύν κατά π�λύ απ� �λες τιςάλλες αιτίες θανάτ�υ (Nεκρ�ί π�λε-μικών επι�ειρήσεων, θύματα !�μ-!αρδισμών, εκτελεσθέντες απ�Γερμαν�ύς, Iταλ�ύς και B�υλγά-ρ�υς, απώλειες τ�υ ε!ραϊκ�ύ πλη-θυσμ�ύ, των �μήρων και της εθνι-κής αντιστάσεως).

Tα πρώτα μεταπ�λεμικά δημ�σιεύ-ματα παρ�υσία%αν τ�ν συν�λικ� α-

ριθμ� των θυμάτων απ� την πείνα σε360.000 νεκρ�ύς. Oι πι� πρ�σ ατεςμελέτες υπ�λ�γί%�υν τ�υς νεκρ�ύςαπ� 100.000 έως 300.000.

O ακρι!ής υπ�λ�γισμ�ς τ�υ αριθ-μ�ύ των θυμάτων είναι δυσ�ερέστα-τ�ς: Στην περί�δ� εκείνη δεν ήτανδυνατή η λειτ�υργία ΣτατιστικήςYπηρεσίας και �ι πληρ� �ρίες π�υέ��υμε απ� τις έρευνες τ�υ Διε-θν�ύς Eρυθρ�ύ Σταυρ�ύ, τ�υ καρδι-ναλί�υ A.G. Roncalli (μετέπειτα Πά-πα Iωάννη KΓ΄) και άλλων είναι περι-στασιακές.

E$άλλ�υ, συνέπειες τ�υ κατ��ικ�ύλιμ�ύ και των ασθενειών ιδιαίτεραστα παιδιά ( υματίωση, κ�κκύτης,δι θερίτις) παρατηρήθηκαν και σταμεταπ�λεμικά �ρ�νια.

T� ερώτημα π�υ μένει αναπάντητ�είναι γιατί η τραγωδία τ�υ λιμ�ύστην Eλλάδα πήρε έκταση πρωτ� α-νή σε σ�έση με τις άλλες κατε��με-νες �ώρες της Eυρώπης. Π�ι�ι είναι�ι υπεύθυν�ι: η κατ��ική κυ!έρνησητης Aθήνας, �ι $έν�ι επιδρ�μείς καικατακτητές ή �ι Σύμμα��ί μας;

Στ� γνωστ� υπ�μνημα τ�υ πρωθυ-π�υργ�ύ E. Tσ�υδερ�ύ πρ�ς τ�υςΣυμμά��υς της 20ής Φε!ρ�υαρί�υ1942, �π�υ περιγρά εται η έκτασητ�υ λιμ�ύ (8) ανα έρεται η π�λύ α-π�καλυπτική ράση: «Aι κατάραι τωνμητέρων θα είναι !αρείαι και κατά ίλων και κατ’ ε�θρών». Iσως αυτή ηδιατύπωση να απ�δίδει ακρι!έστερατ�υς υπεύθυν�υς της τραγωδίας.

Eίναι γνωστή η απ� αση της M.

Bρετανίας, μετά την κατάκτηση απ�τ�υς Γερμαν�ύς δια �ρων �ωρώντης Eυρώπης απ� τ�υς Nα%ί να απ�-κλείσ�υν κατε��μενα Kράτη, τ�σ�για να τιμωρήσ�υν τ�υς λα�ύς τ�υςγιατί υπ�τά�θηκαν �ωρίς �υσιαστικήαντίσταση στ�ν Xίτλερ �σ� και γιανα απ�τρέψ�υν την πρ�μήθεια τρ�- ίμων και άλλων ειδών πρ�ς τις δυ-νάμεις τ�υ A$�να. Tηρητής αυτήςτης π�λιτικής εί�ε �ρισθεί απ� τ�νTσώρτσιλ � σκληρ�ς υπ�υργ�ς Oικ�-ν�μικ�ύ Π�λέμ�υ Nτάλτ�ν.

H πλευρά τ�υ πρωθυπ�υργ�ύ E.Tσ�υδερ�ύ (Aρ�εία E. Tσ�υδερ�ύ,H. Bενέ%ης ιδιαίτερα) μας παραδίδεισειρά ενεργειών της ελληνικής κυ-!έρνησης π�υ �ρ�ν�λ�γ�ύνται απ�

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 13Συνέ�εια στην 15η σελίδα

Aπ�στείλατε σίτ�ν ή �έρετραΠ�ι�ι ευθύν�νται για τ�ν τραγικ� λιμ� τ�υ �ειμώνα 1941-1942

Γέρ�ντας σεσυσσίτι�, μετην αγωνίαστα μάτια καιστ� πρ�σωπ�τ�υ τη �λωμά-δα τ�υ νε-κρ�ύ. Kατάτ�ν τραγικ��ειμώνα τ�υ1941-42 η πεί-να ήταν τ� ά-μεσ� αίτι� π�υδηλων�ταν γιατ� ένα τρίτ� έ-ως τ� ένα δεύ-τερ� τ�υ συ-ν�λ�υ των θα-νάτων στηνAθήνα. Eμμε-σα απ�τελ�ύ-σε τ� αίτι� π�-λύ περισσ�τε-ρων, α��ύ �υπ�σιτισμ�ςά�ηνε τ�υςανθρώπ�υς ε-κτεθειμέν�υςστη �υματίω-ση, στη γρίππηκαι άλλες αρ-ρώστιες. Π�λ-λ�ί απ� τ�υςγραμμέν�υςστα λαϊκά συσ-σίτια ήταν τ�-σ� αδύναμ�ιπ�υ δεν μπ�-ρ�ύσαν να α-ντέ"�υν τηνπ�ρεία έως εκεί.

14 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

Γυναίκα σε νεκρ�τα�εί�, στ� μαρ-τυρικ� Δίστ�μ�. «E��νεύθησαν υπ�των Γερμανών», γρά��υν �ι σταυ-ρ�ί στ�υς τά��υς. T�ν I�ύνι� τ�υ1945, σε μια απ� τις �ειρ�τερες ω-μ�τητες τ�υ π�λέμ�υ, �ι Γερμαν�ίκατέσ�α"αν π�λλές εκατ�ντάδεςκατ�ίκ�υς μέσα στα σπίτια τ�υς.

την 4η I�υνί�υ 1941, δηλαδή �λίγαςμ�ν�ν ημέρας μετά την ά ι$ιν τ�υπρωθυπ�υργ�ύ εις την Aίγυπτ�ν, �-π�υ τ� πρώτ�ν γίνεται έκκληση πρ�ςτ�υς Bρεταν�ύς «να σώσ�υν τ�υςπληθυσμ�ύς της Eλλάδ�ς... απ� τ�νκίνδυν� της πείνας»(3).

M�λις την 10η I�υνί�υ 1941 �Aγγλ�ς πρέσ!ης Mίκαελ Πάλαιρετ α-νακ�ίνωσε στ�ν Tσ�υδερ� «�τι η αγ-γλική κυ!έρνηση δεν θα εί�ε αντίρ-ρηση να πρ�μηθευθ�ύν �ι Eλληνες,εάν δύνανται τρ� ιμα... απ� τηνT�υρκία»

(4).

H !ρετανική έγκριση εί�ε περι�ρι-σμέν� �αρακτήρα. Tα τρ� ιμα –μέ-�ρι και 50.000 τ�νν�υς, π�σ�τηταπ�υ απ�δεί�θηκε ανέ ικτη για τηντ�υρκική αγ�ρά– θα πρ�έρ��νταν α-π� την T�υρκία απ� δική της παρα-γωγή και ��ι με εισαγ�μενα πρ�ϊ�-ντα απ� τρίτες �ώρες.

H συμ ωνία αυτή εί�ε ως απ�τέλε-σμα να θάσει στ�ν Πειραιά τ� θρυ-λικ� για την επ��ή τ�υρκικ� πλ�ί�«K�υρτ�υλ�ύς» στα τελη Oκτω!ρί-�υ με 1.400 τ�νν�υς �σπρια, ρύ%ι,αυγά και λακέρδα και να πραγματ�-π�ιήσει άλλα τέσσερα τα$ίδια μέ�ριτης !υθίσεώς τ�υ στις αρ�ές Φε-!ρ�υαρί�υ 1942. Oι π�σ�τητες αυ-τές ήταν !έ!αια εντελώς ανεπαρ-

κείς για την αντιμετώπιση τ�υ λιμ�ύ.O E. Tσ�υδερ�ς απευθύνει συνε-

�ώς εκκλήσεις πρ�ς την !ρετανικήκυ!έρνηση. Στις 26 N�εμ!ρί�υ 1941%ητάει «δι’ ανθρωπιστικ�ύς λ�γ�υς»να τρ�π�π�ιηθεί η στάση τ�υ Λ�νδί-ν�υ και να επιτραπεί η απ�στ�λή σί-τ�υ ενώ � Hντεν απαντά �τι � σίτ�ςείναι απ� τα πρ�ϊ�ντα π�υ, !άσει διε-θνών συμ ωνιών, πρέπει να ε$ανα-γκασθεί να πρ�μηθεύσει � A$ων.

Nέ� διά!ημα τ�υ Tσ�υδερ�ύ πρ�ςτ�ν Tσώρτσιλ στις 14 Δεκεμ!ρί�υ καιστ�ν P�ύσ!ελτ στις 18 Δεκεμ!ρί�υ,πρ�ς τ�ν Hντεν στις 14 Φε!ρ�υαρί�υ1942 και τέλ�ς στις 23 Φε!ρ�υαρί�υσε 200 πρ�σωπικ�τητες των συμμα-�ικών �ωρών5.

«Aι επίσημ�ι αυταί ενέργειαι τηςEλληνικής Kυ!ερνήσεως έ εραν ταπρώτα απ�τελέσματα. Aι κυ!ερνή-σεις των Hν. Π�λιτειών και τ�υ Hν.Bασιλεί�υ ανήγγειλαν κατά τ� τέλ�ςIαν�υαρί�υ 1942 την απ� ασίν τωννα επιτρέψ�υν εις την Eλληνική Kυ-!έρνησιν ν’ αγ�ράση σιτηρά...»6.

Στις 13 Mαρτί�υ θ’ ανα�ωρήσει α-π� την Παλαιστίνη τ� πλ�ί� «P�-τμάνσ�» με 7.000 τ�νν�υς σίτ�υ καιακ�λ�υθ�ύν νέες απ�στ�λές.

Aπ� τ�ν I�ύνι� 1942 έ�ει καταρτι-σθεί πρ�γραμμα επισιτισμ�ύ τ�υ ελ-ληνικ�ύ λα�ύ. O Kαναδάς πρ�σ έρει

δωρεάν 15.000 τ�νν�υς σίτ�υ μηνι-αίως και 3.000 τ�νν�υς �σπρίων �ιHΠA. T� πρώτ� πλ�ί� απ�πλέει απ�τ�ν Kαναδά στις 7 Aυγ�ύστ�υ 1942.Aπ� τ�τε, τακτικά και για τρία �ρ�νιαμέ�ρι 27 Mαρτί�υ 1945 �ι απ�στ�λέςθα συνε�ισθ�ύν με μετα �ρά συν�-λικά 669.632 τ�ν. ε �δίων.

O Σ�υηδικ�ς Eρυθρ�ς Σταυρ�ς θ’αναλά!ει τις συνενν�ήσεις με τιςΔυνάμεις τ�υ A$�να και την επ�-πτεία της διαν�μής π�υ θα πραγμα-τ�π�ιήσει με εκατ�ντάδες εθελ�-ντές � Eλληνικ�ς Eρυθρ�ς Σταυρ�ς.

H Greek War Relief Associationπ�υ ιδρύθηκε στις HΠA απ� επι α-νείς Aμερικαν�ύς και Eλλην�αμερι-καν�ύς με Πρ�εδρ� τ�ν Σπύρ�Σκ�ύρα θα �ρηματ�δ�τήσει τις απ�-στ�λές με σημαντικά π�σά.

Aντίθετα με �σα ανα έρ�νται στααρ�εία Tσ�υδερ�ύ και στ� !ι!λί�τ�υ H. Bενέ%η «Eμμ. Tσ�υδερ�ς», �γνωστ�ς καθηγητής της Iστ�ρίαςστ� Πανεπιστήμι� Aθηνών XάγκενΦλάισερ, στ� !ι!λί� τ�υ «Στέμμα καιΣ!άστικα», μια ιδιαίτερα εμπεριστα-τωμένη έρευνα της περι�δ�υ πα-ρ�υσιά%ει και τ� γερμανικ� ενδια έ-ρ�ν για τ�ν επισιτισμ� τ�υ ελληνικ�ύλα�ύ και α ήνει π�λλές αι�μές γιατην αργ�π�ρία της ελληνικής κυ!έρ-

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995- H KAΘHMEPINH 15

Συνέ�εια απ� την 13η σελίδα

Συνέ�εια στην 17η σελίδα

Mετα��ρά ηλικιωμένης σε καρ�τσι. Aθήνα, Δεκέμ$ρι�ς 1941. «O μεγαλύτερ�ς μπελάς π�υ μπ�ρείς να $άλεις τώρα στ� κε�ά-λι των δικών σ�υ είναι να πεθάνεις», έγρα�ε με πίκρα ένας Aθηναί�ς στην Kατ��ή. Δύσκ�λα μπ�ρ�ύσε κανείς να καν�νίσει μιασωστή κηδεία. Mερικές ��ρές �ι �τω��ί και ανήμπ�ρ�ι κάτ�ικ�ι έθα$αν �π�υ μπ�ρ�ύσαν τ�υς νεκρ�ύς τ�υς, �ωρίς να δηλώ-ν�υν τ� θάνατ� για να διατηρήσ�υν τα δελτία τρ��ίμων τ�υς. H θέα των πτωμάτων στ�υς δρ�μ�υς ή πάνω στα κάρα τ�υ δή-μ�υ π�υ τα μετέ�εραν σωρηδ�ν στα δημ�σια νεκρ�τα�εία, σ�κάρι%ε π�λύ τ�υς ανθρώπ�υς. E"αντλημέν�ι �μως απ� τ� λιμ�,α$έ$αι�ι για τ� αν θα επι%�ύσαν και �ι ίδι�ι, γρήγ�ρα συνήθισαν τ� θάνατ�, μέσα στην κ�λαση εκείν�υ τ�υ �ειμώνα.

16 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

Στέγη Δραπετσώνας, 1942. Yπ�σιτισμέν� αγ�ρι σκει επιτέλ�υς κατα�ύγι� σ’ ένα απ� τα πρ�γράμμμέριμνας �ρ�ανών. Iσως να είναι η πρώτη τ�υ μέρκεί, αν κρίν�υμε απ� τ� παλτ�υδάκι π�υ συνε�ί%ε��ρά, ε"ασθενημέν� απ� την πείνα. Iσως πάλι ναανήκει στα 40.000 παιδιά υπ� κρατική μέριμνα (θρ�ς Σταυρ�ς, κτ.λ.) π�υ έ�ασαν και τ�υς δυ� γ�αλλά στα 340.000 �ρ�ανά π�υ έ�ασαν τ�ν ένα γ�Iσως τ� �αρτί στα αδύνατα �εράκια τ�υ είναι τ� ππ�θητ� δελτί� τρ��ίμων με τ� �π�ί� δίνει τ�ν αγγια επι$ίωση, με την συναισθηματική επικ�υρία τ�πίσης υπ�σιτισμέν�υ και ανήμπ�ρ�υ, μέσα στη τ�υ π�λέμ�υ, να τ� $�ηθήσει υλικά γ�νι�ύ τ�υ.

νησης και των Συμμά�ων στην απ�-στ�λή τρ� ίμων.

«Θα απ�τελ�ύσε υπεραπλ�ύστευ-ση να καταλ�γίσει κανείς απ�κλει-στικώς τις ευθύνες στην κακή θέλη-ση των τριών κατ��ικών δυνάμεων,απ� τις �π�ίες �ι Γερμαν�ί κατηγ�-ρ�ύνται για συστηματική γεν�κτ�-νία», γρά ει � Φλάισερ (σελ. 196).

O ίδι�ς � Xίτλερ σε αγ�ρευσή τ�υστ� Pάι�σταγ της 5ης Mαΐ�υ 1941δηλώνει �τι «Mας πλημμυρί%ει ειλι-

κρινής συμπ�νια για τ�ν ηττημέν�ελληνικ� λα�»(7).

O Γερμαν�ς πρεσ!ευτής Aλτεν-μπ�υργκ μ�λις θάνει στην Aθήνα,πιέ%ει τ� γερμανικ� υπ. E$ωτερικώνγια την παρ��ή τρ� ίμων και %ητεί α-π� αση τ�υ ίδι�υ τ�υ Φύρερ(8).

O Roncalli (αργ�τερα Πάπας Iωάν-νης KΓ΄) επι!ε!αιώνει μετά τ�ν π�λε-μ� αυτ� τ� έμπρακτ� ενδια έρ�ν«τ�σ� απ� τ�ν στρατάρ�η Λιστ �σ�και ιδιαίτερα απ� τ�ν Aλτενμπ�υρ-γκ»(9).

Mε υπ�δει$η των Δυνάμεων Kατ�-

�ής � αθηναϊκ�ς Tύπ�ς δημ�σιεύεικείμενα τα Xριστ�ύγεννα τ�υ 1941«Πώς η Aγγλία επρ�δωσε την Eλλά-δα και την παρέδωσε στα νύ�ια τηςπείνας»(10).

Eύλ�γ� ερώτημα

Περισσ�τερ� απ� μισ�ν αιώνα απ�τ�ν τραγικ� �ειμώνα τ�υ 1941-42 μετ�υς 300-350.000 νεκρ�ύς της πεί-νας, δια!ά%�ντας κάπ�ι�ς σήμερα ταδιά �ρα Aρ�εία είναι εύλ�γ� να διε-ρωτηθεί π�σες �ιλιάδες ακ�μη θα ή-

ταν τα θύματα τ�υ �!ερ�ύ λιμ�ύ�ωρίς αυτ� τ� «συγκινητικ�» ενδια- έρ�ν των δύ� ε�θρικών παρατά$ε-ων για τ�ν �ειμα%�μεν� ελληνικ�λα�...

Πηγές:1) Aλέ�ανδρ�ς Zα�ύσης, «Oι δύ� ��θες»,

εκδ. «EMEIΣ – Παπα�ήσης».2) H Bενέ�η, «Eμμ. Tσ�υδερ�ς», (Yπ�-

μνημα πρ�ς τ�υς Συμμά��υς).3), 4), 5), 6): O.Π.7) Xάγκεν Φλάισερ, «Στέμμα και Σ�άστι-

κα», εκδ. «Παπα�ήση».8), 9), 10): O.Π.

Συνέ�εια απ� την 15η σελίδα

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 17

Παιδιά στη μέριμνα τ�υ Eρυθρ�ύ Σταυρ�ύ. Mε νωπά ακ�μη τα σημάδια απ� τις κακ�υ�ίες τ�υ π�λέμ�υ, αδύνατα και "υπ�λυτα τρέ��υν �αρ�ύμενα να αν�ί"�υν τις κ�ύ-τες με τα απρ�σμενα δώρα. Iσως κάπ�ι� παι�νίδι, ρ�ύ�α ή παπ�ύτσια π�υ τ�σ� τ�υς έλειψαν στα μαύρα �ρ�νια της Kατ��ής.

ι $ρί-μματαέρα ε-%ει ναα μην(Eρυ-�νείς,�νέα.π�λυ-γώνα

τ�υ ε- δίνη

18 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

T� δώρ� της Oύνρα

T�υ Hρακλή T�άθα

Δημ�σι�γρά�υ

1945. Eπιτέλ�υς η Eυρώπη ελεύθε-ρη. Πανηγυρισμ�ί, ε�ρτασμ�ς, ελπί-δες, �νειρα. Mέσα σ’ αυτ�ν τ� στρ�-�ιλ� της �αράς και της πρ�σμ�νής,νησίδα ε�αίρεσης η Eλλάδα. Γ�νατι-σμένη απ� τη �τώ�εια, μαυρ���ρε-μένη απ� τ�υς σκ�τωμ�ύς, δι�α-σμένη απ� μίσ�ς, π�υ άλλ�ι ενστα-λά"�υν στην ψυ�ή της, πρ�σπαθείνα παραμερίσει τα �έ�τια απ� τιςπληγές.

Στην ύπαιθρ� δίνεται πρ�τεραι�-τητα στα σπίτια και στη σειρά μπαί-ν�υν εκείνα π�υ κάτι κράτησαν. Tακαμίνια είναι τα πρώτα «εργ�στά-

σια» π�υ �αναδ�υλεύ�υν. Δεν �ρει-ά"�νται μη�ανήματα, αρκεί η �ωτιά,�ύτε πρώτη ύλη, α�θ�ν�ύν �ι πέ-τρες. Kαι επιτέλ�υς αρ�ί"�υν �ι άν-θρωπ�ι να απ�κτ�ύν μια ιδι�τητα,να �αναθυμ�ύνται ένα επάγγελμα.Kαλή η αρ�ή, η δ�υλειά �γαίνει μεδανεικαριές, «σε ��ηθάω, για ναμας ��ηθήσεις».

Kαθώς �μως πρ��ωράει τ� καλ�-καίρι, �ι μέρες σκ�τεινιά"�υν. Kά-ν�υν την εμ�άνισή τ�υς τα πρώτα«απ�σπάσματα της τά�ης». Παρα-κρατικές έν�πλες �μάδες π�υ σκ�-π�ς τ�υς είναι η π�λιτικ�-κάθαρση.Στ���ς τ�υς �ι Aριστερ�ί. Δηλαδήπάνω απ� τ� μισ� τ�υ πληθυσμ�ύτης �ώρας. Σιγά σιγά η ύπαιθρ�ς α-

δειά"ει, �ι κάτ�ικ�ι κατα�εύγ�υνστις μεγάλες π�λεις και ιδίως στηνAθήνα. Mέσα στην ανωνυμία, ελπί-"�υν να γλιτώσ�υν. Kαταδιωκ�με-ν�ι, δ�υλεύ�υν �π�υ �ρ�υν. H πι��ύμα δ�υλειά π�υ δεν �ρειά"εται πι-στ�π�ιητικ� «εθνικ��ρ�σύνης», εί-ναι η απασ��ληση στην επισκευήτων μεγάλων δρ�μων.

Γυναίκες και άνδρες παίρν�υν έναμερ�κάματ�. H επι�ειρηματική δρα-στηρι�τητα �εκινάει απ� τ�υς αργα-λει�ύς. Σκαρών�νται εύκ�λα �ι πρώ-τες μικρ��ι�τε�νίες και �,τι παρά-γ�υν π�υλιέται αμέσως, �ι ανάγκεςσε υ�άσματα είναι αδη�άγες. HOYNPA (UNRRA), συμμα�ική �ργά-νωση π�υ στέλνει ��ήθεια σε τρ��ι-μα και ρ�υ�ισμ�, είναι για τ�ν περισ-σ�τερ� κ�σμ� τ� μ�ν� π�λυκατά-στημα πρ�μηθειών και μάλιστα δω-

ρεάν. Πέρασαν τα �ρ�νια, τα ρ�ύ�ατης Oύνρα πάλιωσαν, κι �σα διατη-ρ�ύνταν, ήταν εκείνα π�υ �υλάγ�-νταν για Kυριακάτικη ��ρεσιά. Π�ι�ς�έρει π�σ� λίγ� εί�ε ��ρέσει τ� πα-νταλ�νι, � Γ�υριώτης, θανατ�π�ινί-της, π�λιτικ�ς κρατ�ύμεν�ς στις �υ-λακές τ�υ B�λ�υ. T�υ τ� εί�αν στεί-λει �ι δικ�ί τ�υ, απ� ένα �ωρι� τ�υΘεσσαλικ�ύ κάμπ�υ, τ� Σκλήθρ�, γιανα πηγαιν�έρ�εται στις ανακρίσειςκαι τα δικαστήρια. Kαι στην κάθε επι-στρ��ή τ� κρεμ�ύσε με �ρ�ντίδαστ�ν τ�ί�� τ�υ θαλάμ�υ, κελι�ύ, ί-σως �ρήσιμ� στην τελική έ��δ�,πρ�ς τ�ν κ�σμ� της ελευθερίας... Kιέ�τασε αυτή. Aλλά ήταν μια ελευθε-ρία π�υ κρατάει �σ� μια αστραψιά.

Eί�ε περάσει αρκετ� διάστημα απ�την ημέρα π�υ άκ�υσε τη θανατικήκαταδίκη σ’ εκείνη τη μ�υντή αίθ�υ-

Hπειρ ς, 1947. Kατασκευή δρ�μ υ. Γ νατισμένη απ� τη �τώ�εια, μαυρ � ρεμένη απ� τ υς σκ τωμ ύς, και δι�ασμένη απ� μίσ ς, π υ άλλ ι ενσταλά� υν στην ψυ�ήτης, η Eλλάδα αγωνί�εται να ρθ π δήσει.

Mια αληθινή ιστ�ρία

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 19

Διαν μή ιματισμ ύ απ� την UNRRA. Συνέπεια των υλικών καταστρ �ών π υ πρ κάλεσε η Kατ �ή, τα δεινά των Eλλήνων π υ αδυνατ ύσαν να καλύψ υν #ασικές α-νάγκες, �πως η διατρ �ή και η ένδυση, συνε�ίστηκαν και στα πρώτα μεταπ λεμικά �ρ�νια.

σα τ�υ Στρατ�δικεί�υ απ� πετρωμέ-να �είλη απ�μακρων ανθρώπων... Oιελπίδες σπινθήρι"αν μέσα τ�υ καισυντηρ�ύνταν με τα ενθαρρυντικάλ�για των συντρ��ων, «έλα θα τηγλιτώσεις» κι �ταν... Aυτ� τ� «�ταν»πήγαινε π�λύ μακρυά κι έ�τανε στηνημέρα π�υ θα άν�ιγαν �ι π�ρτες για�λ�υς. Bέ�αια σε κάπ�ια στιγμήμπλέ�τηκε η νύ�τα με την αυγή. Hκάθε μια πήρε τη δική της διάστασηκαι ντύθηκαν �μως και �ι δύ� τημ�ρ�ή τ�υ. H μία τη σκ�τεινή, τη γε-μάτη ����, η άλλη τη �ωτεινή και�αρ�ύμενη των 24 τ�υ �ρ�νων. Oλαάρ�ισαν αντίστρ��α, απ� την πρώτη.H ώρα γύρω στις 9, η �υλακή εί�εκλείσει. Στα κελιά η συ"ήτηση στρι-��γύρι"ε στα ίδια θέματα, π�υ απ�-

κτ�ύσαν ωστ�σ� κάθε ��ρά και άλλ�περιε��μεν�. Aλλά με τ� ίδι� τέλ�ς,ελευθερία.

Aκ�ύστηκαν απ’ έ�ω �ήματα, τ�κλειδί στρι��γύρι"ε με δυσκ�λία, τα�έρια π�υ τ� κρατ�ύσαν σαν να δί-στα"αν. Kάπ�τε η π�ρτα άν�ι�ε, ��ύλακας τ�ν �ώνα�ε με μια �ρ�ιάστ�ργικ�τητας κι έ�τασε τ� �ιλι�στ�τ�υ �ρ�ν�υ π�υ πέτα�ε άπν�α «πά-με...». Aυτ� εσήμαινε απ�μ�νωση, �-π�υ θα περν�ύσε την τελευταία τ�υνύ�τα, τ� πρωί θα εκτελ�ύνταν. K�ί-τα�ε γύρω τ�υς άλλ�υς, παρ�λίγ� ναδακρύσει, αλλά κρατήθηκε. Xαμ�γέ-λασε, με π�ση πίκρα... Συνήλθε καιμε αργά �ήματα άρ�ισε να ντύνεταιμε καθαρά ρ�ύ�α, γιατί έπρεπε να εί-ναι τ� κ�ρμί �πως η ψυ�ή, άδ�λη,

�ωρίς κακία, α�ιερωμένη στη θυσία.Πρ��ώρησε στ�ν τ�ί�� έπιασε τηνκρεμάστρα με τ� πανταλ�νι της Oύν-ρα, τ� έ�γαλε, αλλά δίστα"ε να τ���ρέσει. Σκέ�θηκε λίγ� και απευ-θύνθηκε στ�υς άλλ�υς, π�υ τ�ν κ�ι-τ�ύσαν με μάσκες �τια�τές σε άλ-λ�υς κ�σμ�υς, απ� γνωρίσματα π�-σων αιώνων άραγε...

«Δεν θα τ� ��ρέσω», είπε. Eίναικαιν�ύργι�, δώστε τ� αύρι� στην α-δελ�ή μ�υ, θα έλθει στ� επισκεπτή-ρι� και πέστε της να τ� δώσει στ� μι-κρ� μ�υ αδελ�άκι γιατί ��ράει ένα�ιλι�μπάλωμα».

T� πρωί ήλθε πράγματι η αδελ�ήτ�υ, �ταν �ι �ύλακες της έδωσαν τ�πανταλ�νι και κάτι μάσησαν στα λ�-για τ�υς, εκείνη κατάλα�ε. Aρ�ισε

να �υρλιά"ει, να κλαίει και τέλ�ςπαίρν�ντας ��ρα κτυπ�ύσε τ� κε�ά-λι της στ�ν τ�ί��. Tην απ�μάκρυνανπνιγμένη στα αίματα, την παρηγ�-ρ�ύσαν �ι άλλ�ι επισκέπτες και τηνέδωσαν να τη συν�δεύσ�υν άλλ�ισυγ�ωριαν�ί της.

Π�σες στιγμές, σε ώρες αγρύπνιαςτ� πανταλ�νι της Oύνρα γιν�ταν �ι-τώνας μαρτυρί�υ, ε�αγνισμ�ύ, αν-θρώπινης τελείωσης. Eνας �ίλ�ς,π�υ μ�ιραστήκαμε τις παλιές �υλα-κές και τις ε��ρίες της ��ύντας, �Θ�δωρ�ς Πρ�γιας, μ�υ έκλεισε τηνιστ�ρία με τ� τέλ�ς της: τ� πανταλ�-νι τ� έκανε η μάνα τ�υ εκτελεσμέ-ν�υ κάδρ� και τ� κρέμασε στην κα-λύτερη μεριά τ�υ σπιτι�ύ. Tι απρ�-σμενη τύ�η για την Oύνρα...

20 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

Eμ�υτ� �ωτ�γρα�ικ� μεράκιA�ησε έργ κινωνικύ πρ�ληματισμύ γεμάτ πίηση και ανθρωπιά

T�υ Kώστα Mπαλάα

H BOYΛA Παπαϊωάνν�υ ήταν μιαπρ�ικισμένη �ωτ�γρά��ς με σπάνια�αρίσματα και αισθητική καλλιέργειαπ�υ έκαμε απ� κάθε ένν�ια εθνική�ωτ�γρα�ία. Eί�α τ� πρ�ν�μι� να τηγνωρίσω στα �ρ�νια τ�υ μεσ�π�λέ-μ�υ τ�ν καιρ� π�υ ιδρύθηκε η Eλλη-νική Φωτ�γρα�ική Eταιρία (EΦE).Aπ� τις λίγες επα�ές π�υ εί�α μα!ίτης θυμάμαι �τι ήταν π�λύ κλειστ�ςάνθρωπ�ς με απέριτη σεμν�τητα καιδιακριτική ευγένεια, πράγμα π�υ δυ-

σ�εραίνει σήμερα την ιστ�ρική έρευ-να. "ε�ώρι!ε απ’ τ�υς γνωστ�ύς �ω-τ�γρά��υς τ�υ καιρ�ύ της τ�σ� γιατην καθαρ�τητα της δ�υλειάς της �-σ� και για την πρ�σπάθεια τ�λμηρ�-τερων ανα!ητήσεων στη �ωτ�γρα�ι-κή έκ�ραση και την τε�νική πρακτι-κή. Eίναι απ’ τ�υς λίγ�υς π�υ έκαμανπ�ίηση με τη �ωτ�γρα�ία και η μ�νηαπ’ τ�υς παλι�ύς �ωτ�γρά��υς π�υά�ησε έργ� κ�ινωνικ�ύ πρ�$ληματι-σμ�ύ με διεισδυτική ματιά, καλ�σύ-νη και π�ι�τητα ανθρωπιάς.

Φωτ�γρά�ησε αρ�αι�τητες με %ε-

�ωριστή ευαισθησία τ�νί!�ντας τηνατμ�σ�αιρα και την α%επέραστη ε-κλεκτικ�τητα των αρ�αίων στην ε-κλ�γή τ�υ �ώρ�υ π�υ !�ύσαν και έ-�τι!αν τ�υς �ικισμ�ύς τ�υς. Zωντά-νεψε �ωτ�γρα�ικά τ�υς θησαυρ�ύςτων μ�υσείων, τα αρ�αία γλυπτά μεαπ�λυτ� σε$ασμ� στην αισθητική ι-σ�ρρ�πία των αρ�αίων. Xαρακτηρι-στικές είναι �ι παραθέσεις και παρ�-μ�ιώσεις μ�ρ�ών απ� αρ�αίες πρ�-τ�μές με σύγ�ρ�να πρ�σωπα $�-σκών και %ωμά�ων της υπαίθρ�υ μεσκ�π� να τ�νίσει παραστατικά την α-

διάπτωτη συνέ�εια της �υλής με κα-θαρή ελληνικ�τητα τ�σ� στη μ�ρ�ή�σ� και στην κατατ�μή.

Tα%ίδεψε στην ύπαιθρ� �ώρα �ω-τ�γρα�ί!�ντας τις αδρές μ�ρ�έςτων γυναικών της, με την έμ�υτηευαισθησία της γνήσιας Eλληνίδας.Oλα τ’ αγκάλιασε με αγάπη, ανθρώ-π�υς και �ώρ�υς, απαθανατί!�νταςκαθαρή και α�ιασίδωτη, �πως τηγνώρισε, την πραγματική Eλλάδα ε-κείν�υ τ�υ καιρ�ύ.

Oταν �ι περιστάσεις κρίθηκαν δύ-σκ�λες και �ι Eλληνες αναγκάστη-

Mαυρ� ρες στ� Δίστ�μ�. 1945. Eνα �ρ ν� πριν, μια μ�νάδα των Bάεν-SS νευσε εκατ�ντάδες κατ�ίκ�υς μέσα στα σπίτια τ�υς. H επι�είρηση αυτή �αρακτηρίστη-κε ως ένα απ τα ωμ τερα εγκλήματα τ�υ π�λέμ�υ.

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 21

καν να πάρ�υν τα �πλα για να υπερα-σπίσ�υν τ�ν αιματ�π�τισμέν� τ�π�τ�υς, η B�ύλα Παπαϊωάνν�υ $ρέθη-κε πάλι μπρ�στά στις επάλ%εις τ�υ α-γώνα. Hταν η στιγμή π�υ %ύπνησεστ� λα� μας αυτή η σπάνια αρετήτ�υ ν’ αγωνί!εται ενωμέν�ς �ταν %έ-ν�ι δυνάστες επι$�υλεύ�νται τη γηκαι την α%ι�πρέπειά τ�υ. Eίναι αυτήη �θ�νια �ωνή της ιστ�ρίας π�υ επι-τάσσει στ�υς Eλληνες να μην λ�γα-ριά!�υν ��$� και θάνατ� �ταν μά��-νται για �,τι α%ί!ει στη !ωή ν’ αγωνί-!εται � άνθρωπ�ς και να πεθαίνει.

Kατ�ήT�τε, η μικρ�σκ�πική B�ύλα Πα-

παϊωάνν�υ, ��ρεσε ένα !ευγάρι άρ-$υλα και τη �ωτ�γρα�ική της μη�α-νή κι αρ�ισε «ν’ αλωνί!ει» τα έμπεδα�π�υ κατατάσσ�νταν εθελ�ντές καιστρατεύσιμ�ι για τ�ν π�λεμ�. Kυ-ριαρ�ημένη απ� τ� έμ�υτ� �ωτ�-γρα�ικ� μεράκι και τ� καθήκ�ν τ�υγνήσι�υ καλλιτέ�νη της μα��μενηςκ�υλτ�ύρας αλλά και τ� θάρρ�ς τηςEλληνίδας �ωτ�γρά�ισε την π�ρείατων πρώτων στρατιωτικών τμημάτωνγια τ� μέτωπ� με τ� �αμ�γελ�, τηναίσθηση τ�υ �ρέ�υς και την πεπ�ί-θηση πως τελικά σ’ αυτ�ν τ�ν αγώναθα νικήσει τ� δίκι� και η ελπίδα, θανικήσει � άνθρωπ�ς.

Φωτ�γρά�ισε με τη συμπ�νια τηςμάνας τ�υς πληγωμέν�υς και ακρω-τηριασμέν�υς π�υ μετα�έρ�ντανστα ν�σ�κ�μεία με καμι�νια. Kαι �-ταν η σκλα$ιά απλώθηκε σ’ �λ�κλη-ρη τη �ώρα και η πείνα θέρι!ε τηνπρωτεύ�υσα η B�ύλα Παπαϊωάνν�υδεν σταμάτησε να �ωτ�γρα�ί!ειμαρτυρίες για την ιστ�ρία απ’ εκείνατα αθώα θύματα της εθνικής συμ��-ράς. Φωτ�γρά�ισε τ�υς πεινασμέ-ν�υς με τις πρησμένες κ�ιλιές, σω-ριασμέν�υς στα πε!�δρ�μια, νε-κρ�ύς και μισ�πεθαμέν�υς, άλλ�υςμε τ� ασ�υκτικ� πνί%ιμ� τ�υ θανά-τ�υ να πρ��έρ�υν με δυσκ�λία τηλέ%η πεινάω, τα σκελετωμένα παιδά-κια με τη λα�τάρα στα μάτια και τ’ α-πλανή $λέμματα σαστισμένα απ’ τη��$ερή συμ��ρά και τις �αρ�καμέ-νες μάνες π�υ ’μειναν �λ�μ�να�εςστ� ρημαγμέν� τ�π� $υθισμένεςστ�υς ωκεαν�ύς της πρ�σωπικήςτ�υς σιωπής.

Mετά την απελευθέρωση συνέ�ι-σε να �ωτ�γρα�ί!ει την πρ�σπά-θεια ανασυγκρ�τησης της �ώραςαπ’ τις καταστρ��ές τ�υ π�λέμ�υκαι τ�ν αγώνα τ�υ $ασανισμέν�υλα�ύ της υπαίθρ�υ να %αναστήσειτ� σπιτικ� τ�υ.

Διέσωσε π�λύτιμα ντ�κ�υμένταμε τ� ρεαλισμ� της �ωτ�γρα�ικήςαλήθειας για να τεκμηριώσει με !ω-ντανές μαρτυρίες τη νεώτερη ελλη-νική ιστ�ρία. T� αγαθ� της ελευθε-ρίας στάθηκε πάντα ακρι$� για τ�υςEλληνες και στ�ί�ισε αμέτρητεςσυμ��ρές σε αίμα και δάκρυα. Γι’αυτ� είναι ανάγκη � λα�ς να %έρει τ��ρέ�ς τ�υ και να τιμά τη μνήμη αυ-τών π�υ υπέ�εραν ή έπεσαν γι’ αυ-τές τις α%ίες. Aυτ�ί ήταν και �ι αγω-νιστές της γενιάς τ�υ ’40 π�υ %αγ�-ρασαν με τ� αίμα τ�υς τ� δικαίωμανα !�υν λεύτερ�ι και μια απ� τις τ�-σες ά%ιες γυναίκες π�υ αγωνίστηκανήταν και η B�ύλα Παπαϊωάνν�υ.

Xαρακτηριστικήπαράθεση αρ-�αίας πρ�τ�μήςμε σύγ�ρ�ν�πρ σωπ�. Λευ-καδίτισσα καλ-λ�νή δίπλα σεγλυπτ γυναί-κας απ αέτω-μα να�ύ τ�υΔία στην Oλυ-μπία. Mε τις συ-γκρίσεις αυτές,η B�ύλα Παπαϊ-ωάνν�υ ήθελενα τ�νίσει τηναδιάπτωτη, συ-νέ�εια της υ-λής τ σ� στημ�ρή, σ� καιστην κατατ�μή.

22 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

Mε έμ�αση στν άνθρωπAπ� τ� κ�ινωνικ� ωτ�ρεπ�ρτά� στην καλλιτε�νική ωτ�γραία

T�υ Aλκη �. �ανθάκη

ESFIAP, Iστ�ρικ�ύ ωτ�γραίας

TO EPΓO της B�ύλας Παπαϊωάνν�υκαλύπτει �ρ�νικά τρεις περι�δ�υςτης ελληνικής �ωτ�γρα�ίας. �εκίνη-σε στα τέλη της εικ�σαετίας 1920-40, εργάστηκε στ� κ�ινωνικ� �ωτ�-ρεπ�ρτά� στη δεκαετία 1940-50 καιασ��λήθηκε με την καλλιτε�νική�ωτ�γρα�ία τα επ�μενα δέκα �ρ�-νια. Oυσιαστικά, �μως, τ� δημι�υργι-κ� της έργ� "εκινά, με ιδιαίτερα δυ-ναμικ� τρ�π�, με την κήρυ"η τ�υ ελ-λην�ϊταλικ�ύ π�λέμ�υ.

H εθνική έ"αρση π�υ κυριαρ�εί τ�-τε, ωθεί τ�υς περισσ�τερ�υς �ωτ�-γρά��υς να πάνε εθελ�ντές στ� μέ-τωπ�. H Παπαϊωάν�υ ήταν τ�τε 42�ρ�νών και αντιμετώπι�ε τη �ωτ�-γρα�ία �πως �ι πι� π�λλ�ί �ωτ�γρά-��ι. Mε την πρ�ϋπ�θεση αυτή θαμπ�ρ�ύσε κανείς να πρ�%λέψει �τι ηεπαγγελματική ή ερασιτε�νική τηςπ�ρεία θα ήταν πρ�διαγεγραμμένη.O π�λεμ�ς �μως και τα τραγικά γε-γ�ν�τα π�υ θα ακ�λ�υθήσ�υν έπαι-"αν καταλυτικ� ρ�λ� στ� �ωτ�γρα-�ικ� έργ� της.

Kατ��ή

Kατά την περί�δ� της Kατ��ής η�ωτ�γρα�ία στην Eλλάδα, �πως άλ-λ�τε και �ι περισσ�τερες καλλιτε�νι-κές δραστηρι�τητες, %ρίσκεται σεμεγάλη ύ�εση. H έλλειψη των υλι-κών και �ι αυστηρές απαγ�ρεύσειςτων κατακτητών κάν�υν πρ�%λημα-τικές τις �ωτ�γρα�ήσεις στα στ�ύ-ντι� και τις λήψεις στ�υς αν�ικτ�ύς�ώρ�υς υπερ%�λικά επικίνδυνες. H�ωτ�γρά�ηση των τραγικών σκηνώνστ�υς δρ�μ�υς και των δημ�σίων α-παγ��νισμών απαγ�ρευ�ταν αυστη-ρά και μπ�ρ�ύσε να �δηγήσει ακ�μηκαι στην π�ινή τ�υ θανάτ�υ, αν γιν�-ταν αντιληπτ� απ� τ�υς κατακτητές.

Eνας ερασιτέ�νης �ωτ�γρά��ς, �δημ�σι�γρά��ς Kώστας Παράσ��ς,ήταν εκείν�ς π�υ παράλληλα με τηνΠαπαϊωάνν�υ, θα καταγράψει με συ-στηματικ� τρ�π� τη �ωή στις π�λεις,τα �ρ�νια της Kατ��ής. H δράση τηςΠαπαϊωάνν�υ τα �ρ�νια αυτά είναιτ� ίδι� σημαντική. Oι �ωτ�γρα�ίεςτης απ� τα πεινασμένα και ετ�ιμ�-θάνατα παιδιά δι��τεύ�νται στ� ε-"ωτερικ� μέσα απ� την απ�στ�λήτ�υ Eρυθρ�ύ Σταυρ�ύ, π�υ %ρίσκε-ται εδώ. Π�λλές ��ρές � Eλ%ετ�ςεκπρ�σωπ�ς τ�υ θα την διευκ�λύνειστις �ωτ�γρα�ήσεις της. Eίναι π�λύπιθαν�, �ι δικές της �ωτ�γρα�ίεςκαι τ�υ Παράσ��υ να έπαι"αν καθ�-ριστικ� ρ�λ� στην επίσπευση της%�ήθειας σε τρ��ιμα π�υ έστειλε �Διεθνής Eρυθρ�ς Σταυρ�ς, στα τέ-λη τ�υ 1943.

Yστερα απ� τριάμισι �ρ�νια Kατ�-�ής, π�υ �άνηκαν αιώνες, ήρθε ηAπελευθέρωση. O εμ�ύλι�ς π�λε-

μ�ς θα έρθει αμέσως μετά. Θα ακ�-λ�υθήσ�υν τα Δεκεμ%ριανά. E�ιαλ-τικές εικ�νες. Hταν η B�ύλα Παπαϊ-ωάνν�υ, � Δήμ�ς Πατρίδης και ίσωςκάπ�ι�ι άλλ�ι, π�υ �ωτ�γρά�ι�αν.

Aπερίγραπτα σκληρές εικ�νες κα-ταγρά��νται τ�τε. Eικ�νες π�υ �λ�ιμας θέλ�υμε να "ε�άσ�υμε. Oταν τηρώτησα πώς %ρήκε τ� κ�υράγι� να�ωτ�γρα�ί�ει, δεν απάντησε. Eί�ε �-μως απ� καιρ� καταστρέψει τα αρνη-τικά των �ρ�νων εκείνων. Θέλ�νταςμε τη �ειρ�ν�μία της αυτή να δώσειλήθη στ� παρελθ�ν.

Στα �ρ�νια 1945-50 και ενώ � εμ-�ύλι�ς %ρισκ�ταν σε ε"έλι"η, αρ�ί�ειη ανασυγκρ�τηση της Eλλάδας. H�ώρα �ρειά�εται %�ήθεια για να α-ντεπε"έλθει στ� έργ� αυτ�. HU.N.R.R.A. θα είναι ένας απ� τ�υς�ργανισμ�ύς π�υ μέ�ρι τ� 1947, θαπαρέ�ει �ικ�ν�μική και υλική %�ή-θεια. Παράλληλα με αυτ�ν, θα ενερ-γ�π�ιηθεί και τ� «σ�έδι� Mάρσαλ».

H Παπαϊωάνν�υ θα εργαστεί καιστα δύ� πρ�γράμματα. Mε τ� τ�ιπ καιέναν �δηγ� π�υ της διέθεσαν θα τα-"ιδέψει απ� την Πελ�π�ννησ� μέ�ριτη Mακεδ�νία και την Kρήτη. Θα κα-ταγράψει με ανθρωπιά και ρεαλισμ�

τ�υς "ερι�ωμέν�υς απ� τα σπίτιατ�υς, τ�υς πρ�σ�υγες, τ�υς τραυ-ματίες, τ�υς αι�μαλώτ�υς, τα παιδιάκαι τ� μ��θ� των ανθρώπων για τηδική τ�υς επι%ίωση και για την αν�ρ-θωση τ�υ τ�π�υ.

Tαυτ��ρ�να, �ωτ�γρα�ί�ει κατε-στραμμένα �ωριά, ανατιναγμένα γε-�ύρια, �αλασμέν�υς δρ�μ�υς. Nτ�-κ�υμέντα π�υ έπρεπε να α"ι�λ�γη-θ�ύν και να περιλη�θ�ύν στ� πρ�-γραμμα ανασυγκρ�τησης.

Για τ� έργ� της, κατά την περί�δ�αυτή, έ�ω απ�καλέσει τη B�ύλα Πα-παϊωάνν�υ «τ�ν Lewis Hine τηςEλλάδας». Δυστυ�ώς �ι πι� δυναμι-κές �ωτ�γρα�ίες της B�ύλας Πα-παϊωάνν�υ, των �ρ�νων 1945-1950,έμειναν ανέκδ�τες στην επ��ή τ�υς.

Mεταπ�λεμικά �ρ�νια

Π�λλ�ί ήταν �ι παράγ�ντες π�υσυντέλεσαν στη διαμ�ρ�ωση της�ωτ�γρα�ικής αντίληψης κατά τηνκαθ�ριστική μεταπ�λεμική περί�δ�1950-60. O Παγκ�σμι�ς π�λεμ�ς, ηKατ��ή, � εμ�ύλι�ς και τα �ρ�νιατ�υ ψυ�ρ�ύ π�λέμ�υ π�υ ακ�λ�ύθη-σαν, επηρέασαν τα κινήματα στην

τέ�νη και εί�αν αντίστ�ι�ες επιπτώ-σεις και στη �ωτ�γρα�ία.

H αντίδραση των καλλιτε�νώνστ�ν π�λεμ� και τις π�λιτικές μη�α-ν�ρρα�ίες, είναι παρ�μ�ια με τις α-ντιδράσεις τ�υς μετά τ�ν Πρώτ� Πα-γκ�σμι� π�λεμ�, μ�ν� π�υ τώρα εκ-�ρά��νται με δια��ρετικ� τρ�π�. Oι�ωτ�γρά��ι %λέπ�υν �τι δεν κατ�ρ-θωσαν να διαπλάσ�υν την κ�ινωνίαμε τις �ωτ�γρα�ίες ντ�κ�υμέντ�υκαι πέρα απ� μερικές συνειδήσειςπ�υ αναταρά�τηκαν και �ρισμέν�υςν�μ�υς π�υ θεσπίστηκαν, η ανθρω-π�τητα δεν μετέ%αλε τις αντιλήψειςτης ακ�μα και μ’ αυτές τις «αληθι-νές» �ωτ�γρα�ίες τ�υς. Aπ�γ�η-τευμέν�ι στρέ��νται "ανά σε πι� α-�ηρημένες μ�ρ�ές σύνθεσης αμ�ι-σ%ητώντας τ� ρεαλισμ� και τη σκ�-πιμ�τητα τ�υ �ωτ�γρα�ικ�ύ ντ�-κ�υμέντ�υ. Στην Eλλάδα �ι �ωτ�-γρα�ικ�ί πρ�%ληματισμ�ί δεν έ��υν�τάσει σε τέτ�ια επίπεδα κατά ταπρώτα μεταπ�λεμικά �ρ�νια.

H B�ύλα Παπαϊωάνν�υ έ�ει τώραπια στρα�εί απ�κλειστικά πρ�ς τ�ελληνικ� τ�πί� και εκδίδει δυ� λευ-κώματα στην Eλ%ετία («La Grece - a

H Σαντ�ρίνη στη δεκαετία τ�υ ’50, �ταν η B�ύλα Παπαϊωάνν�υ στρά�ηκε στ� τ�πί�, καταγρά��ντας μ�ναδικές εικ�νες τηςEλλάδας, με πληθώρα λα�γρα�ικών και παραδ�σιακών αρ�ιτεκτ�νικών στ�ι�είων.

Συνέ�εια στην 24η σελίδα

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 23O να�ς τ�υ Aπ�λλων�ς στ�υς Δελ��ύς, με ��ντ� την πά�νη.

ciel ouvert», 1953 και «Iles Grecques»τ� 1956) και ένα στην Iταλία (Hellas).Παράλληλα συνε�ί�ει να �ωτ�γρα�ί-�ει και να συμμετέ�ει σε καλλιτε�νι-κές εκθέσεις.

Hταν ανάμεσα στ�υς λίγ�υς �ωτ�-γρά��υς, των �ρ�νων αυτών, π�υκατ�ρθωσε να δώσει την έμ�ασηπ�υ αρμ��ει στ�ν άνθρωπ�. Δεν επε-δίω"ε να απ�μ�νώσει τ�ν άνθρωπ�της υπαίθρ�υ απ� τ� �υσικ� τ�υ πε-ρι%άλλ�ν, γιατί πίστευε �τι απ�τελείμέρ�ς τ�υ. Π�ι�ς στ’ αλήθεια δενγ�ητεύεται απ� τις σκηνές της καθη-μερινής %�υκ�λικής �ωής τ�υ αν-θρώπ�υ της υπαίθρ�υ, �πως αυτήκυλ�ύσε αναλλ�ίωτη για αιώνες; Oι�ωτ�γρα�ίες αυτές πέρα απ� τηναισθητική α"ία τ�υς διατηρ�ύν μέ�ρισήμερα, τρ�π�υς �ωής π�υ �άθηκανμέσα στ� σύντ�μ� διάστημα των τε-λευταίων ετών.

Δεν είναι λ�ιπ�ν «κλασικές» και ε-παναλαμ%αν�μενες �ι συνθέσεις τηςελληνικής υπαίθρ�υ �πως μας τιςδιατήρησε η Παπαϊωάνν�υ, � Mελε-τ�ής, η Nelly’s, � Tλ�ύπας και �ι άλ-λ�ι �ωτ�γρά��ι. Eίναι π�ιητικές ει-κ�νες τ�πίων και συνάμα ντ�κ�υμέ-ντα εν�ς κ�σμ�υ π�υ συνειδητά κα-ταστρέ��υμε.

H ιδιαιτερ�τητα τ�υ έργ�υ της Πα-παϊωάνν�υ %ρίσκεται και σε ένα άλ-λ� σημεί�: στην ικαν�τητά της να

δημι�υργήσει, παράλληλα με τιςκαλλιτε�νικές της �ωτ�γρα�ίες,κ�ινωνικά ντ�κ�υμέντα. Eίναι %έ-%αι� �τι �ι συνθήκες π�υ επικρατ�ύ-σαν της επέτρεψαν να απ�δώσει τιςτραγικές σκηνές π�υ ��ύσε. Eτσι �άνθρωπ�ς έγινε τ�τε � πρωταγωνι-στής τ�υ δράματ�ς. Oι συνθήκες ή-ταν αυτές π�υ �δήγησαν την Παπαϊ-ωάνν�υ να ασ��ληθεί με τ� �ωτ�ρε-π�ρτά�, με τ�ν άνθρωπ�. Mε τα παι-διά π�υ πέθαιναν απ� την πείνα. Mετ�υς αι�μάλωτ�υς, τ�υς πρ�σ�υγεςκαι τ�υς νεκρ�ύς τ�υ εμ�υλί�υ. Kαιαργ�τερα να καταγράψει τις συνέ-πειες των γεγ�ν�των αυτών. Στηδιάρκεια αυτής της τελευταίας κατα-γρα�ής δεν μένει ασυγκίνητη απ�την ελληνική γη, π�υ �ωρίς η ίδια νατ� "έρει τ�τε, άλλα�ε για πάντα πρ�-σωπ�.

Σημείωση:O Hine (1874-1940), ήταν ένας κ�ινωνι�λ�-γ�ς, π�υ άρ�ισε, απ� τ� 1905, να �ρησιμ�π�ι-εί τη ωτ�γραία ως ντ�κ�υμέντ� για τιςκ�ινωνικές έρευνες π�υ κάνει στην Aμερική,(τ� 1917 θα ωτ�γραήσει και στην Eλλά-δα) σ�ετικά με τις άθλιες συνθήκες π�υ ��ύ-σαν �ι Eυρωπαί�ι μετανάστες, �ι εργάτεςτων εργ�στασίων σιδήρ�υ και �άλυ�α καιτις τραγικές καταστάσεις π�υ αντιμετώπι�αντα ανήλικα παιδιά π�υ δ�ύλευαν σε άμπρι-κες και ανθρακωρυ�εία.H κατάλληλη πρ�-��λή και δημ�σίευση των ωτ�γραιών τ�υ,εί�ε ως απ�τέλεσμα τη �ελτίωση των συνθη-κών εργασίας και δια�ίωσης και τη θέσπισην�μων για την πρ�στασία τ�υς.

24 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

Πρωιν� "εκίνημα στ� λιμάνι της μεταπ�λεμικής Θεσσαλ�νίκης, με τ�υς ανθρώπ�υς να μ��θ�ύν για ένα καλύτερ� αύρι�.

Γνέσιμ� μαλλι�ύ. P�ύμελη, 1950. Mε ευαισθησία και έμ�αση στ�ν άνθρωπ�, ηB�ύλα Παπαϊωάνν�υ διέσωσε τρ�π�υς &ωής π�υ �άθηκαν �ριστικά.

Συνέ�εια απ� την 22η σελίδα

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 25

Στ� �υσικ �ως, έ�ω, στη μαρμάρινη �εράντα τ�υ ε���ικ�ύ σπιτι�ύ στ� Mαρ�ύσι, ένα α-κμη νεανικ στιγμιτυπ� της B�ύλας. T� σπίτι π�υλήθηκε στην κατ��ή για ένα κ�μμά-τι ψωμί. H κ. Tίτη Kαραντάνη στ� σπίτι της Hρακλείτ�υ, σήμερα, με συντρ��ιά τις ανα-μνήσεις και τις �ωτ�γρα�ίες της B�ύλας, της μητέρας της Aσπασίας και μιας αδελ�ήςπ�υ πέθανε. Tα �έρια τ�υς, δεμένα μπρ�στά, η ίδια εγκαρτέρηση στ� �αμγελ� (Φωτ.Eλένη Mπίστικα).

Aσπρ�-μαύρ�, σε υσικ ωςH �ωτ�γρα�ία της B�ύλας Παπαϊωάνν�υ σε θραύσματα μνήμης και λ�γ�υ

H γιαγιάA�ρ�δίτη τ�1943, επ��ήμεγάλης πεί-νας, ταΐ#ειτ� εγγνιτης, τ�νAνδρέα Kα-ραντάνη, με�υλ. Φωτ�-γρα�ία τηςB�ύλας απτ� �ικ�γε-νειακ λεύ-κωμα.

Kαι μια �έν�ιαστη εικνα τ�υ 1936 απ τ� λεύκωμα της Tίτης, στ� Λ�υτράκι, απτ�ν πλανδι� �ωτ�γρά��, μπρ�στά στ� �εν�δ��εί� Kαραντάνη. Aπ δε�ιά πρ�ςτα αριστερά, � σύ#υγς της Kωνσταντίν�ς Kαραντάνης, η Tίτη π�λύ νέα, η B�ύλα,π�υ στηρί�τηκε στην �ικ�γένεια για να �ε�άσει τ� τέλ�ς τ�υ γάμ�υ της, � αδελ-�ς-στήριγμα Tάκης, με ένα ψάρι-τρπαι�ν, και � ανιψις Σώτ�ς Kαραντάνης.Mν� η Tίτη #ει.

Tης Eλένης Mπίστικα

«H BOYΛA Παπαϊωάννυ ήταν μιαγλυκύτατη, σ�ή γυναίκα πυ, �ταντης �ητύσες τη συμ�υλή της, συ τηνέδινε, σκύ�ντας με αγάπη πάνω στηνυσία τυ πρ�λήματς». H κυρία TίτηKαραντάνη, αγαπημένη ανιψιά τηςB�ύλας Παπαϊωάνν�υ, εί�ε τ� πρ�-ν�μι� να γνωρί�ει �σ� κανείς άλλ�ςτη θεία της, αδελ�ή της μητέραςτης Aσπασίας, μια και έ�ησαν μα�ί τατελευταία είκ�σι �ρ�νια της �ωήςτης μεγάλης �ωτ�γρά��υ. Mιλά γι’αυτήν με θαυμασμ� και σε!ασμ�,κρατώντας την κάθε ανάμνηση σανατίμητ� εύθραυστ� κρύσταλλ�, μα-

κριά απ� την επιπ�λαιη πρ�σέγγιση.

O ή��ς της π�λης �θάνει πνι�τ�ςστ�ν τέταρτ� �ρ��� της Hρακλείτ�υ4, �π�υ ήταν τ� τελευταί� σπίτι τηςB�ύλας Παπαϊωάνν�υ, διακ�σμημέ-ν� απ� την ίδια με �ικ�γενειακές�ωτ�γρα�ίες. T� �ως τ�υ μεσημερι-�ύ, απαλ�, μπαίνει μέσα απ� τιςκ�υρτίνες και �αϊδεύει τα παλιά κα-ρυδένια έπιπλα – άρωμα επ��ής καιν�σταλγίας, τα κ�μψ�τε�νήματα,γιαπωνέ�ικες μετα#�τυπίες στ�υςτ�ί��υς. Πάνω στ� !αρύ τραπέ�ι, αυ-τ� π�υ ήταν η B�ύλα Παπαϊωάνν�υ:δυ�-τρεις �ωτ�γρα�ίες της δια!α-

Συνέ�εια στην 26η σελίδα

26 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

H �ικ�γενειακή �ωτ�γρα�ία με την ηλικία τ�υ αιώνα μας. Στα 1900, στη Λαμία, -π�υ #�ύσε η �ικ�γένεια τ�υ συνταγματάρ�η Θε��άρη Παπαϊωάνν�υ, πρέπει να’ναι τρα�ηγμένη αυτή, η μία και μ�ναδική, �ωτ�γρα�ία π�υ η ίδια η B�ύλα παρέ-δωσε, μα#ί με τ� αρ�εί� της, στ� M�υσεί� Mπενάκη. Aριστερά πρ�ς τα δε�ιά, ηA�ρ�δίτη τ� γέν�ς Παπακώστα, π�υ στα γνατά της κρατάει τη νε�γέννητηAννα. Δίπλα, ρθια, η πρωττ�κη Aσπασία. O λε�έντης πατέρας, με τ� σπαθί, �μ�να��γις Παναγιώτης-Tάκης, π�υ μύησε τη B�ύλα στη �ωτ�γρα�ία και μπρ�-στά η B�ύλα με την κ�ύκλα της αγκαλιά. Λείπει η Φ�ύλα, π�υ πέθανε μικρή...

H B�ύλα Παπαϊωάνν�υ νεαρή ��ιτήτρια στη Σ��λή Kαλών Tε�νών τ�υ Π�λυτε-�νεί�υ, ττε π�υ η #ωγρα�ική ήταν η μεγάλη της κλίση. Στ� στ�ύντι� τ�υ Eυαγ-γελίδη, με τε�νητ �ωτισμ, τ� π�ρτρέτ�.

τηρί�υ. Eνα έ#υπν� συμπαθητικ�πρ�σωπ� Aθηναίας αστής. Tα επαγ-γελματικά πιστ�π�ιητικά –η ταυτ�-τητά της ως μέλ�υς, απ� τ� 1952,

της Eλληνικής Φωτ�γρα�ικής Eται-ρίας και της διεθν�ύς FIAP, με τηγενναι�δωρη υπ�γρα�ή της. T� Δελ-τί�ν Eλευθέρας Eισ�δ�υ στα μ�υ-σεία και τ�υς αρ�αι�λ�γικ�ύς �ώ-

ρ�υς τ�υ κράτ�υς, �π�υ �ωτ�γρά�ι-�ε με την ιδι�τητα της δημ�σι�γρά-��υ. Aκ�μη η �ωτ�γρα�ία της για-γιάς A�ρ�δίτης Παπαϊωάνν�υ, τ� γέ-ν�ς Παπακώστα, απ� �ικ�γένεια π�υ

έ!γα�ε !�υλευτές, με τ�ν AνδρέαKαραντάνη, τ�ν μ�να��γι� της Tί-της, μωρ� τ� 1943. Kαι ένα �ικ�γε-νειακ� «ενσταντανέ» τρα!ηγμέν� α-π� τ�ν �ωτ�γρά�� τ�υ Λ�υτρακί�υ,απέναντι απ� την Πηγή Kαραντάνη,τ� 1936, τ�τε π�υ η B�ύλα συνερ��-ταν απ� τ� ναυάγι� τ�υ γάμ�υ της μετ�ν καθηγητή-συγγρα�έα-π�ιητήΓιάννη Zερ!�. O αγαπημέν�ς αδελ-��ς της Tάκης π�υ �άθηκε σε αερ�-π�ρικ� δύστυ�ημα τ� 1947, και π�υήταν αυτ�ς π�υ μύησε τη B�ύλαστην τέ�νη, και στ� μεράκι της �ω-τ�γρα�ίας, η νεαρή Tίτη με τ�ν άν-δρα της Kώστα Kαραντάνη, � ανι-ψι�ς τ�υ Σώτ�ς. H συντρ��ιά μ�ιά�ει#έν�ιαστη και ευτυ�ισμένη. Tα σύν-νε�α τ�υ π�λέμ�υ δεν έ��υν αρ�ίσεινα μα�εύ�νται. Σε μία ακ�μη �ωτ�-γρα�ία, τρα!ηγμένη απ� τη B�ύλα, η�μ�ρ�η και άτυ�η αδελ�ή της Aνναμε στ�λή ν�σ�κ�μας. Πέθανε π�λύνέα, �πως και η δευτερ�τ�κη Φ�ύλα.

K�ρη τ�υ Θε��άρη Παπαϊωάνν�υπ�υ ήταν στρατιωτικ�ς και τηςA�ρ�δίτης, η B�ύλα γεννήθηκε στηΛαμία τ� 1898. Eί�ε τέσσερα αδέλ-�ια, την Aσπασία, τη Φ�ύλα, τ�ν Tά-κη και την Aννα. T� 1908 η �ικ�γέ-νειά της ήρθε στην Aθήνα, �π�υ έ-μεινε πρώτα στην Πλάκα και μετάστ� K�λωνάκι. Δημ�τικ� πήγε στηςXιλλ και μετά στις καλ�γριες, της Xα-ριλά�υ Tρικ�ύπη. T� 1914 παντρεύ-τηκε η Aσπασία τ�ν Aνδρέα Φαρμάκηκαι έκαναν πέντε κ�ρίτσια, η μία εί-ναι η Tίτη-A�ρ�δίτη.

Συνέ�εια απ την 25η σελίδα

Aριστερά: H Aννα, η μικρτερη αδελ�ή, ��ιτήτρια της Iατρικής, πανέμ�ρ�η και καλή σαν άγγελ�ς, �ημερωνταν τ�ν καιρτ�υ π�λέμ�υ δίπλα στα κρε�άτια των �αριά τραυματισμένων στα ν�σ�κ�μεία της Aθήνας. H B�ύλα τη �ωτ�γρά�ισε ενώ έ-παιρνε τ� σ�υγμ ενς τραυματία. H Aννα πέθανε π�λύ νέα, και � πν�ς έκανε τη B�ύλα να σταματήσει τις σπ�υδές της.Δε�ιά: H τελευταία �ωτ�γρα�ία της B�ύλας Παπαϊωάνν�υ, μια Kυριακή στ� �ικ�γενειακ τραπέ#ι. Λίγ� μετά, τ�ν Φε�ρ�υά-ρι� τ�υ 1990, έ�ευγε για πάντα...

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 27H επαγγελματική ταυττητα της B�ύλας Παπαϊωάνν�υ απ την EΦE, με την υπ�γρα�ή της.

H B�ύλα, �πως η ίδια είπε, «μετά τιςγυμνασιακές σπυδές, ήθελε να ασ!λη-θεί με τη �ωγρα�ική αλλά αγαπύσε καιτην αρ!αιλγία». Πήγε πρώτα στ�Π�λυτε�νεί�, στη Σ��λή Kαλών Tε-�νών, αλλά κάπ�ι� �ικ�γενειακ� πρ�-!λημα τη σταμάτησε. Iσως ήταν � θά-νατ�ς της Aννας, π�υ ήταν ��ιτήτριατης Iατρικής και πέθανε απ� μ�λυν-ση. Xωρίς πτυ�ί�, αλλά με μ�ρ�ωσηεγκυκλ�παιδική, γιατί διά!α�ε π�λύ,η B�ύλα μιλ�ύσε γαλλικά, αγγλικάκαι ιταλικά, και νέα έπαι�ε πιάν�.

Πήγαινε τακτικά στ� Aρ�αι�λ�γι-κ� M�υσεί�, ήθελε να εργασθεί στ�τμήμα συντήρησης. O Aλέ#ανδρ�ςΦιλαδελ�εύς την έπεισε να ασ��λη-θεί με τη �ωτ�γρα�ία, για να τυπω-θ�ύν κάρτες των εκθεμάτων μεκαλλιτε�νική διάσταση. H ιδέα άρε-σε στη B�ύλα Παπαϊωάνν�υ, π�υ�ήτησε απ� τ�ν �ωτ�γρά�� Γερα-λή, αδελ�� τ�υ �ωγρά��υ, να τημυήσει στην τε�νική της �ωτ�γρα-�ίας και τ�υ σκ�τειν�ύ θαλάμ�υ.Mα�ί έκαναν τις πρώτες �ωτ�γρα-�ίες και μετά η B�ύλα άν�ι#ε �τε-ρά. Πήγαινε στ� ύπαιθρ� μ�νη και�ωτ�γρά�ι�ε τ�πία και ανθρώπ�υςστη δ�υλειά. Oι �ωτ�γρα�ίες αυτέςκίνησαν τ� ενδια�έρ�ν τ�υ υπ�υρ-γεί�υ Tύπ�υ και T�υρισμ�ύ και της�ήτησαν υλικ�.

Eτσι άρ�ισε η επαγγελματική τηςσταδι�δρ�μία, απ� τ� 1937, ενώ εί�εμεσ�λα!ήσει και τ� τέλ�ς τ�υ γάμ�υτης με τ� Γιάννη Zερ!�, με τ�ν �π�ί�εί�ε παντρευτεί απ� αγάπη τ� 1925.H �ωτ�γρα�ία ήταν η διέ#�δ�ς καιτ� στήριγμά της. Oι κάρτες τ�υAρ�αι�λ�γικ�ύ M�υσεί�υ γίν�νται α-νάρπαστες. O π�λεμ�ς τη !ρήκε να�ωτ�γρα�ί�ει ιαματικές πηγές. Γύρι-σε στην Aθήνα και �ήτησε να πρ�-σ�έρει τις υπηρεσίες της ως �ωτ�-ρεπ�ρτερ. Aρνήθηκαν «γιατί ήτανγυναίκα» και της πρ�τειναν να �ω-τ�γρα�ίσει τη �ωή της Aθήνας στ�νεμπ�λεμ� πυρετ�.

Στην κατ��ική Aθήνα

H επιστράτευση, � π�λεμ�ς, η κα-τ��ή, η πείνα λειτ�ύργησαν σαν α-π��ασιστικ�ί μ��λ�ί π�υ άλλα#αν τη�ωή της, ρι�ικά. H διακριτική κ�μψήνέα γυναίκα π�υ ��ύσε απ� τα εισ�-δήματά της, μέσα στην ασ�άλειατης �ικ�γένειάς της, άδρα#ε τη �ω-τ�γρα�ική της μη�ανή, πρώτα μια ε-παγγελματική SPEED GRAPHIE και

μετά μία ROLLEIFLEX, RETINA (�-πως γρά�ει η κάρτα της EΦE), κι απ�τ� σπίτι τ�υ παππ�ύ, στην Πατριάρ-��υ Iωακείμ, !γήκε στ�υς δρ�μ�υςτης ανάστατης Aθήνας π�υ πειν�ύ-σε και στένα�ε. Tα παιδιά π�υ δεν α-πέκτησε π�τέ, ήταν �λα αυτά τα #υ-π�λυτα αγγελ�ύδια με τις μπ�ύ-κλες, π�υ μεγάλωναν �ωρίς παι�νί-δι, κι εκείνα με τις πρησμένες κ�ι-λιές της α!ιταμίνωσης. Kαι �ταν ήρ-

θε η κατ��ή και �ι Γερμαν�ί δεν ά-�ηναν την ενεργητική αυτή γυναίκανα �ωτ�γρα�ί�ει, η B�ύλα !ρήκελύση. Mε τη !�ήθεια της AμαλίαςΛυκ�υρέ��υ π�υ εί�ε παντρευτείτ�ν εδώ Eλ!ετ� πρέσ!η, κρυμμένη,καθώς ήταν μικρ�σκ�πική και αθ�-ρυ!η, ανάμεσα στ�υς πανύψηλ�υςEλ!ετ�ύς των δια��ρων επιτρ�πών,πήγαινε παντ�ύ και �ωτ�γρά�ι�ε τιςσκηνές της πείνας και της ε#αθλίω-

σης. Kαι αυτές �ι �ωτ�γρα�ίες, π�υμε δικά της έ#�δα, μ�νη της, τύπωνεστ� σκ�τειν� θάλαμ� τ�υ άλλ�υ σπι-τι�ύ της, στην Tσακάλω� 36, έγινανη αιτία να δ�θεί η αμερικανική !�ή-θεια στην Eλλάδα μετά την απελευ-θέρωση.

T�τε, δικαιωμένη για τ�ν αγώνατης η B�ύλα, #εκίνησε τη μ�νη επί-σημη έμμισθη απ�στ�λή ως διευθύ-

H Eλλάδα γύρω στ� ’50. T� �ικ�γενειακ κρε�άτι, στρωμέν� με τη �λ�κάτη και τα τρα�ιά μα�ιλάρια, μια σ�εδία για λητην �ικ�γένεια, να περάσει τα κύματα τ�υ π�λέμ�υ και τ�υ εμ�ύλι�υ... Pημαγμένα τα �ωριά, γυναικ�κρατ�ύμενα, με τ�υςάντρες ή νεκρ�ύς, ή �υλακισμέν�υς, ή μετανάστες, εί�αν τα παιδιά τ�υς για μνη ελπίδα. Kι αυτ τ� δέσιμ� της �ικ�γέ-νειας γύρω απ τη μάνα, με τα παιδιά να ’ναι τ� μέλλ�ν και η εγγύηση της τυραννισμένης πατρίδας. Aυτή τη μαρτυρία τηναδιάψευστη, μας την κράτησαν για πάντα �ι �ωτ�γρα�ίες της B�ύλας Παπαϊωάνν�υ. Xωρίς αυτήν, την K�λωνακιώτισσααστή, �ι �έν�ι δεν θα θυμνταν, γιατί �ι �έν�ι θέλ�υν και �ε�ν�ύν. Aπ τις εκθέσεις της στ� Παρίσι, παλιά, και τώρα πρ-σ�ατα, �ι �έν�ι είδαν και κατάλα�αν. Kαι η Eλλάδα �άρις στις �ωτ�γρα�ίες της B�ύλας, περιελή�θη στ� λεύκωμα με τις�ώρες π�υ πλήρωσαν ακρι�τερα τ� �ρ� τ�υ π�λέμ�υ...

Συνέ�εια στην 28η σελίδα

ντρια απ�στ�λών της UNRRA. M’ έναμεταγωγικ� στρατιωτικ� αερ�πλάν�,καθισμένη κατά�αμα, η B�ύλα Πα-παϊωάνν�υ !ρέθηκε στην Hπειρ� καιτη Mακεδ�νία, στα ρημαγμένα �ω-ριά, με τις μαυρ���ρεμένες γυναί-κες, π�υ εί�αν θάψει τ�υς νεκρ�ύςτ�υς και αγωνι��ντ�υσαν να μεγα-λώσ�υν τα παιδιά, αγγελικά μ�υτρά-κια, κ�υρεμένα σύρρι�α με μια ώριμηέκ�ραση μεγάλ�υ π�υ είδε και έμα-θε π�λλά.

T� 1960 μια πάθηση στα μάτια τηνανάγκασε να σταματήσει να �ωτ�-γρα�ί�ει. T� 1970 πήγε να μείνει μετην αδελ�ή της Aσπασία και την Tίτηστ� �ικ�γενειακ� σπίτι της Tσακά-λω�. Στ�ν Aγι� Δι�νύση τ�ν Aερ�πα-γίτη η λεπτή κυρία με τα λευκά μαλ-λιά και τ�υς ��νδρ�ύς �ακ�ύς σταγυαλιά ήταν γνώριμη �ιγ�ύρα. Hθρησκεία και η πίστη ήταν τώρα τ�στήριγμά της.

T� �ωτ�γρα�ικ� της θησαυρ�,12.500 αρνητικά, τα εμπιστεύτηκε σε«καλά �έρια», στ� �ωτ�γρα�ικ�τμήμα τ�υ M�υσεί�υ Mπενάκη, τ� �-

π�ί�, τ� 1989, �ργάνωσε σε συνερ-γασία με την EΦE την πρώτη �ωτ�-γρα�ική έκθεση τ�υ έργ�υ της, στ�Σπίτι της Kύπρ�υ. Mε την ευκαιρίααυτή τη γνώρισε � τ�τε πρ�εδρ�ςτης Φωτ�γρα�ικής Eταιρίας, και π�-λύ καλ�ς �ωτ�γρά��ς � ίδι�ς, Nίκ�ςΣαρα!άν�ς. Mα�ί με τη P�ύλα Mι-�αηλίδ�υ, εθελ�ντρια συνεργάτιδατ�υ M�υσεί�υ Mπενάκη πήραν τηνπρώτη συνέντευ#η απ� τη B�ύλαΠαπαϊωάνν�υ. Hταν τ�τε π�υ εί�ατην ευκαιρία να τη συναντήσω, γιατην «K». Kάτι συνέ!η και η συνέ-ντευ#η αυτή δεν έγινε π�τέ. Eμεινε� ή��ς της �ωνής της B�ύλας Πα-παϊωάνν�υ, τελευταί� καλ�καίριστην Kη�ισιά, να ε#ηγεί, σε ε#�μ�λ�-γητικ� τ�ν�, �τι «στη �ωτγρα�ία�ρήκα έναν εντελώς δια�ρετικ� τρ�πέκ�ρασης πυ με έκανε ευτυ!ισμένη.Tα#ίδεψα στ ε#ωτερικ� πλλές �ρές,γύρισα �λη την Eλλάδα. Mε τρα�ύσε ι-διαίτερα η �ωή της υπαίθρυ, τα τπία,ι αρ!αιλγικί !ώρι. Πρσπαθύσανα καταγράψω τ μ�!θ, τν ιδρώτα,την πίκρα, την ευτυ!ία των ανθρώπων.Aυτ�ς ήταν λ�γς πυ πτέ δεν έκανα

�ωτγρα�ία STUDIO, πτέ δεν !ρησι-μπίησα �λας, τ �υσικ� �ως με γέμι-�ε, μυ έδινε αυτ� πυ ήθελα. Hθελαπάντα η �ωτγρα�ία να είναι �ωντα-νή». H συ�ήτηση αυτή είναι δημ�σι-ευμένη στ� περι�δικ� «EλληνικήΦωτ�γρα�ία», τεύ��ς 118, 1989.

Στις 10 Φε!ρ�υαρί�υ 1990 η B�ύ-λα Παπαϊωάνν�υ έσ!ησε έπειτα απ�σύντ�μη ν�σηλεία στ�ν «Eρυθρ�Σταυρ�». H κηδεία της έγινε στ� A΄Nεκρ�τα�εί�. O τελευταίς !αιρετι-σμ�ς τυ διευθυντύ τυ MυσείυMπενάκη, κ. Aγγελυ Δελη�ρριά, εί-ναι επίσης καταγραμμένς απ� τν Nί-κ Σαρα�άν. «O τελευταίς !αιρετι-σμ�ς πρς τη Bύλα Παπαϊωάννυ εί-ναι μία �ειλή της Eλλάδας απέναντιστν ταπειν� καταγρα�έα της εππι-ίας της, ένα !ρές στν ψυ!ικ� πλύτμιας �ωής πυ αναλώθηκε για να απ-τυπώσει τ ιστρικ� �ίωμα. Στην αισθα-ντικ�τητα τυ μεγάλυ καλλιτέ!νη πυυπηρέτησε πιστά τη μικρή αυτή !ώρα,με μια απλή �ωτγρα�ική μη!ανή στνώμ και με ανι!τά τα μάτια της καρ-διάς».

Xάρη στις εκθέσεις π�υ δι�ργάνω-

σε τ� M�υσεί� Mπενάκη στην Kύ-πρ�, στ� Παρίσι, σε συνεργασία μετ� εκεί Iδρυμα Π�λιτισμ�ύ, τ� έργ�της B�ύλας Παπαϊωάνν�υ απ�κτάπλέ�ν διεθνή εμ!έλεια και τ� γενικ�θαυμασμ�, ενώ � αγώνας της Eλλά-δ�ς και τα πάθη τ�υ λα�ύ της στηγερμανική κατ��ή αναγνωρί��νταικαι μπαίν�υν σε λευκώματα παγκ�-σμιας κυκλ���ρίας.

H Eλλάδα, και � αιώνας � εικ�στ�ς��είλ�υν π�λλά στη �ωτ�γρά��B�ύλα Παπαϊωάνν�υ, τη μ�νη π�υδεν τιμήθηκε και δεν !ρα!εύτηκεπ�τέ, γιατί ήταν ταγμένη στη δ�υ-λειά της, και δεν επιδίω#ε πρ�!�λήκαι δημ�σι�τητα. Πρ�σ�ερε μ�ν�,δεν πήρε. H �ωή της σαν τις �ωτ�-γρα�ίες της: άσπρ�-μαύρ�, σε απα-λ� �υσικ� �ρώμα. Mία απλή μη�ανή,η ίδια στη σκιά και μπρ�στά, σε μεγέ-θυνση αγάπης, τ� θέμα: � άνθρωπ�ς,η πείνα, η α#ι�πρέπεια τ�υ �τω��ύκαι τ�υ κατατρεγμέν�υ, τ� �αμ�γελ�π�υ �ωτί�ει ένα ρημαγμέν� πρ�σω-π�, τα ερείπια τ�υ π�λέμ�υ, �π�υμέσα ανθί�ει –λ�υλ�ύδι– τ� παιδί, ηελπίδα.

28 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

Συνέ�εια απ την 25η σελίδα

H αγάπη για τηνκ�ύκλα τ�υ κ�υ-

ρεμέν�υ κ�ρι-τσι�ύ στην Στέ-

γη AναπήρωνΠαίδων, τ� 1943,

έκανε τ� �ακτης B�ύλας νασταματήσει τ�

�ρν�. Γι’ αυττ� παιδί της κα-

τ��ής, π�υ �έμα-θε να �αμ�γελά-

ει, η κ�ύκλα, η�τω�ή και �ωρίςμαλλιά σαν κι ε-κείν�, είναι λη

τ�υ η �ικ�γένειαπ�υ έ�ασε...

T�υ Nίκ�υ Bατ�π�υλ�υ

ΓYP· στ� 1960 έγινε στην Eλλάδα έ-να άλλ� «κρα�». Aπ� τη μια ήταν ηκληρ�ν�μιά τ�υ παλι�ύ τρ�π�υ �ω-ής, της μικρ�αστικής, εσωστρε��ύςκ�ινωνίας. Aπ� την άλλη ήταν η ανα-�ίωση τ�υ μεσ�π�λεμικ�ύ κ�σμ�π�-λιτισμ�ύ, π�υ εί�ε διακ�πεί �ιαίωςστα �ρ�νια τ�υ ‘40. Aυτ� τ� πάλεμαανάμεσα σε δύ� αντιλήψεις (και εν

τέλει επιλ�γές) π�υ θα μπ�ρ�ύσεκανείς να πει �τι επι�εί ακ�μη, �ω-ντάνεψε μετά τ�ν π�λεμ�. Λίγ� πριν�μως την μεγάλη �ικ�ν�μική ώθησηπ�υ θα μεταμ�ρ�ωνε τη �ώρα, ηEλλάδα ανάσαινε τ�ν αέρα μιας γα-λήνιας πρ�σδ�κίας για μια καλύτερη�ωή. Aυτ�ν τ�ν κραδασμ� ψυ�ής ή-ταν π�υ έπιασε στ�ν αέρα, σ�εδ�ν α-νεπαίσθητα, αλλά με τ�ση σα�ήνεια,� �ακ�ς της B�ύλας Παπαϊωάνν�υ.

Θα ήταν λάθ�ς αν ταυτί�αμε κατάαπ�λυτ� τρ�π� τις ανυπέρ�λητες,πράγματι, εικ�νες της Kατ��ής μετην τέ�νη της B�ύλας Παπαϊωάνν�υ.Θα ήταν άδικ� γιατί θα ήταν μ�ν�με-ρές. Kαι η μ�ν�μέρεια υπήρ&ε &ένηστην ιδι�συγκρασία αυτής της �ωτ�-γρά��υ, π�υ η νεώτερη ελληνικήκ�ινωνία ανακάλυψε εκ νέ�υ τα τε-λευταία �ρ�νια, με έκπλη&η σ�εδ�ν,�άρη στη συστηματική πρ�σπάθεια

τ�υ Φωτ�γρα�ικ�ύ Aρ�εί�υ τ�υM�υσεί�υ Mπενάκη. Π�ι�ς ασ��λεί-τ� με τη B�ύλα Παπαϊωάνν�υ τα�ρ�νια τ�υ ‘70 και ως ένα μεγάλ��αθμ� τα �ρ�νια τ�υ ‘80; Eλά�ιστ�ιτην θυμ�ύνταν. Σήμερα, θεωρείται,και δικαίως, μ�ρ�ή της EλληνικήςΦωτ�γρα�ίας, �ι �ωτ�γρα�ίες τηςτα&ίδεψαν και πάλι εκτ�ς συν�ρωνκαι άν�ι&αν σε έναν ευρωπαϊκ� �ρί-

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 29Συνέ�εια στην 30η σελίδα

Πρ�σδ�κία για καλύτερη �ωήΦωτ�γραίες - ντ�κ�υμέντ� για τη μεταπ�λεμική Eλλάδα π�υ ατένι�ε τ� μέλλ�ν

«K�ίτα, �ωράμε και �ι δυ�!». Oταν στ� διάλειμμα τ�υ σ��λεί�υ, ένας καθρέ�της αγκαλιά�ει �α�νικά τ�ν κ�σμ� �λ�κληρ�...

30 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995

Συνέ�εια απ� την 29η σελίδα

Δεκαετία ’50. Στην ελληνική ύπαιθρ�, η �ωή �αναπιάνει τ� νήμα...

��ντα, π�υ είναι ίσως ένας �ώρ�ς�υσικ�ς για την πρ�σωπικ�τητα π�υανέπτυ&ε η B�ύλα Παπαϊωάνν�υ.

Λέγαμε πρ�ηγ�υμένως �τι θα ή-ταν άδικ� αν �ι �ωτ�γρα�ίες τηςB�ύλας Παπαϊωάνν�υ εγκλω�ί��-νταν σε μία θεματική κατηγ�ρία, ανδηλαδή, η κ�ινή γνώμη σ�ημάτι�ε μεευκ�λία τ�ν συνειρμ�, B�ύλα Παπαϊ-ωάνν�υ, η �ωτ�γρά��ς της Kατ�-�ής. O�ι �τι δεν υπήρ&ε. Aλλά, υπήρ-&ε και κάτι άλλ�. Iσως ακ�μη πι� ση-μαντικ�.

H αισι�δ�&ία π�υ αναδύεται απ�τις �ωτ�γρα�ίες της, η πίστη της �τι� άνθρωπ�ς μπ�ρεί να επιτύ�ει, �τι η�ωή δεν σταματά �ύτε στ�ν θάνατ�αλλά τ�ν &επερνά με τρ�π� ��ι θεα-ματικ� αλλά απ�λυτα διακριτικ� καιγι’ αυτ� σ�εδ�ν πειστικ�, συν�δεύ-�υν την B�ύλα Παπαϊωάνν�υ απ� ταπρώτα της �ρ�νια. Kαι αυτ� τ� σύ-στημα α&ιών π�υ κληρ�ν�μησε απ�τ� περι�άλλ�ν της έμελλε να διατυ-πωθεί και στη δημι�υργία της.

Oι �ωτ�γρα�ίες της των πρώτωνμεταπ�λεμικών �ρ�νων έως δηλαδήπερίπ�υ τ� 1960 �ταν εγκαταλείπεισταδιακά τη �ωτ�γρα�ία, απ�τε-λ�ύν σήμερα ένα συγκινητικ� ντ�-κ�υμέντ� για την Eλλάδα π�υ γλί-στρησε μέσα απ� τα �έρια μας κα-θώς &υπν�ύσε στ�ν κ�σμ� μετά τηδραματική δεκαετία των π�λέμωνκαι ατένι�ε την ελπίδα. Aυτή η Eλλά-δα, την �π�ία η B�ύλα Παπαϊωάνν�υανέδει&ε σε α&ία αυτ�ν�μη, έμελλεμέσα σε ελά�ιστα �ρ�νια να κατα-κερματιστεί και να μπεί σε μία άλλητρ��ιά. Kαι η α�έ�αιη πρ�σδ�κία ναγίνει συνειδητή �ε�αι�τητα.

H B�ύλα Παπαϊωάνν�υ εί�ε την ι-καν�τητα να απ�μ�νώνει με τηνπνευματική ματιά της τ�πία και αν-θρώπ�υς. H ε&ιδανίκευση π�υ π�λ-λές ��ρές μ�ιά�ει τε�νητή, στις δι-κές της �ωτ�γρα�ίες είναι γήινη. T�μετα�υσικ� στ��εί� καταλαγιά�εικαι δεί�νει σαν ένας απ�λυτα �υσι-κ�ς σύνδεσμ�ς ανάμεσα σε μία επί-γεια πραγματικ�τητα και μια εσωτε-ρική κατάσταση. Aν μας αρέσ�υν σή-μερα �ι �ωτ�γρα�ίες της, �ι μετα-π�λεμικές, είναι γιατί παρ�υσιά�ειτ�υς ανθρώπ�υς τ�υ μ��θ�υ απ�λύ-τως α&ι�πρεπείς, �ωρίς, �μως, επιτη-δευμένη ταπειν�τητα, απλώς τ�υς ε-&υψώνει σε μία σ�αίρα π�υ σήμεραμ�ιά�ει δυσδιάκριτη. Kαι επιπλέ�ν,�ανερώνει ένα ελληνικ� τ�πί�, π�υσήμερα τ� εντ�πί��υμε περισσ�τερ�με τ� �λέμμα της ψυ�ής μας παρά μετην εμπειρία της �ρασης.

Hθ�ςEίναι λ�ιπ�ν τ� ήθ�ς της B�ύλας

Παπαϊωάνν�υ π�υ την �δήγησε να &ε-τρυπώσει εκείνα τα μ�ν�πάτια π�υ θατην �δηγ�ύσαν σε μία ιδανική αλλάπραγματική Eλλάδα, π�υ ακ�μη καιστα �ρ�νια τ�υ ΄50 εί�ε π�λλά πρ�σω-πα και αμ�ιταλαντευ�ταν ανάμεσα σεπ�λλές επιλ�γές. H δική της �ωτεινήματιά έρι&ε τ� �ητ�ύμεν� �ως εκείπ�υ τ� ένστικτ� της την �δηγ�ύσε.Hταν η κληρ�ν�μ�ς, ας μην τ� &ε�νά-με, εν�ς τρ�π�υ διαπαιδαγώγησης,�αρακτηριστικ�ύ της αστικής παιδεί-ας τις πρώτες δεκαετίες τ�υ αιώνα. H

EKΔOΣEIΣ

1. «La Grece a ciel ouvert», εκδ.«Clairefontaine». Λω�άννη, 1953.

2. «Les iles Grecques», εκδ.«Clairefonantaine», Λω�άννη, 1956.

3. Λεύκωμα «Hellas», στη N��άρατης Iταλίας.

4. «B�ύλα Παπαϊωάνν�υ. Mαρτυρίεςαπ� την Kατ��ή και την μεταπ�λεμικήEλλάδα», εκδ. περ. «Φωτ�γρά��ς»,Aθήνα,1990.

5. «B�ύλα Παπαϊωάνν�υ. Φωτ�γρα�ι-κές ανα��ρές, 1940-1960», εκδ. M�υ-σεί� Mπενάκη - Π�λιτιστικ� Kέντρ�Λαϊκής Tράπε�ας, Λευκωσία, 1994.

6. «Voula Papaioannou. Images dedetresse et d’ esperance», εκδ. M�υ-σεί� Mπενάκη - Iδρυμα Eλληνικ�ύ Π�-λιτισμ�ύ, Aθήνα, 1994.

ATOMIKEΣ EKΘEΣEIΣ

«Φωτ�γρα�ικές ανα��ρές 1940-1960, απ� τ� αρ�εί� της B�ύλαςΠαπαϊωάνν�υ». Oργανώθηκε απ� τ� M�υσεί� Mπενάκη σε συνεργα-σία με την Eλληνική Φωτ�γρα�ική, στ� Σπίτι της Kύπρ�υ. Aθήνα, 1989.

«B�ύλα Παπαϊωάνν�υ. Φωτ�γρα�ικές ανα��ρές 1940-1960». Eκθε-ση στ� Π�λιτιστικ� Kέντρ� της Λαϊκής Tράπε�ας Kύπρ�υ. Λευκωσία,1994.

«Voula Papaioannou. Images de detresse et d’ esperance». Oργα-νώθηκε απ� τ� M�υσεί� Mπενάκη και τ� Iδρυμα Eλληνικ�ύ Π�λιτι-σμ�ύ (παράρτημα στη Γαλλία), στ� πλαίσι� τ�υ «Mois de Photo ’94».Παρίσι, 1994.

H ίδια έκθεση παρ�υσιάστηκε τ� 1995 και:Στ� Στρασ��ύργ� απ� τ� Tμήμα Nε�ελληνικών Σπ�υδών τ�υ Πανε-

πιστημί�υ. Στ� παράρτημα τ�υ Iδρύματ�ς Eλληνικ�ύ Π�λιτισμ�ύ στ�Λ�νδίν� και στ� Eυρωπαϊκ� Kέντρ� Saint Jacques de Compostelle στ�Saint Jean d’ Angely. Στ� Γαλλικ� Iνστιτ�ύτ� Aθηνών και στ� παράρ-τημα τ�υ Iδρύματ�ς Eλληνικ�ύ Π�λιτισμ�ύ στ� Bερ�λίν�. Σήμερα πα-ρ�υσιά�εται στη Θεσσαλ�νίκη (αίθ�υσα «Aλατ�ά Iμαρέτ») στ� πλαίσι�των εκδηλώσεων για τα Δημήτρεια ’95.

ΣABBATO 28 – KYPIAKH 29 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 31

Παπ�ύτσια ακ�μη δεν υπάρ��υν, αλλά υπάρ�ει ά�θ�ν�ς �ρ�ν�ς, καλή παρέα καιμεγάλη �αντασία...

Στις αρ�ές της δεκαετίας τ�υ ’50, στην Aθήνα, η μεταπ�ίηση των ρ�ύ�ων π�υ άλ-λα�αν �έρια μπ�ρ�ύσε να είναι πηγή �αράς.

ανατρ��ή της ήταν πρ�σανατ�λισμέ-νη στ�ν καλ�ύμεν� υγιή πατριωτισμ�,στις απ�στάσεις απ� τ�ν εσωστρε�ήεθνικισμ�, στην έλ&η πρ�ς τ� διεθνέςπερι�άλλ�ν στ� �π�ί� �δηγείτ� απ�αυτήν ακρι�ώς την πρ�σήλωσή τηςστ�ν Aνθρωπ�. Aν η B�ύλα Παπαϊω-άνν�υ ανέπτυ&ε ως α&ία την ένν�ιατης κ�ινωνικής συνεισ��ράς και τ�υ�ρηστ�ύ π�λίτη, αυτ� �άνηκε στ�ντρ�π� με τ�ν �π�ί�ν μετ�υσίωσε τ�ντ�π� της, τ� Xώρ� και τ�ν Xρ�ν�στ�ν �π�ί� της κληρώθηκε να �ήσειτην ύπαρ&ή της.

Kαι αυτ� τ� ήθ�ς, για τ�υ �π�ί�υτην έλλειψη τ�σες ��ρές δυσανασ�ε-τ�ύμε σήμερα, θα μπ�ρ�ύσε να ��η-θήσει ακ�μη και σήμερα την Eλλάδα.Kαι δεν μπ�ρ�ύμε παρά να συμ�ωνή-σ�υμε με τ�ν Aιμίλι� X�υρμ�ύ�ι� π�υαπ� αυτήν την ε�ημερίδα πριν απ� 40και πλέ�ν �ρ�νια έγρα�ε για τ� π�σ��ρήσιμη θα ήταν η πρ���λή της τ�υ-ριστικής Eλλάδ�ς με τις �ωτ�γρα�ίεςτης B�ύλας Παπαϊωάνν�υ.

Aν αυτ� π�υ μας ε&�ργί�ει και μαςθλί�ει σήμερα είναι η έλλειψη εν�ςά&�να για την εικ�να της Eλλάδας, ηB�ύλα Παπαϊωάνν�υ εί�ε συλλά�εισε μία άλλη επ��ή, πι� δύσκ�λη ί-σως, αλλά και πι� απλή ταυτ��ρ�να,�τι τ� αίτημα μιας �ώρας δεν μπ�ρείπαρά να είναι η στ�ι�ειώδης αυτ�-γνωσία της. Aς αγαπήσ�υμε αυτ�π�υ είμαστε. Aλλά ας αν�ί&�υμε ταμάτια μας να τ� δ�ύμε. Aυτ� μας εί-πε η B�ύλα Παπαϊωάνν�υ...

O�είλ�υμε ευ�αριστίες στ� M�υ-σεί� Mπενάκη και ειδικά στις κ.κ.Φανή Kωνσταντίν�υ και EιρήνηMπ�υντ�ύρη τ�υ Φωτ�γρα�ικ�ύAρ�εί�υ για την π�λύτιμη συμ��λήτ�υς στ� α�ιέρωμα.

T� γε�ύρι της Λήθης, στη Λει$αδιά. Oταν η π�ίηση είναι μέρ�ς της �ωής.