Πάτμς, τ νησί της Aπκάλυψης · kypiakh 7 noembpioy 1993 2-35 aΦiepΩma...

KYPIAKH 7 NOEMBPIOY 1993

2-35 AΦIEPΩMA� Πάτμ�ς, τ� νησί της Aπ�-κάλυψης. A�ιέρωμα στηνIερά Nήσ� π�υ τ� 1995 θα ε-�ρτάσει 19 αιώνες απ� τησυγγρα�ή τ�υ ιερ�ύ κειμέ-ν�υ.� H ιστ�ρία τ�υ νησι�ύ, α-π� την ίδρυση της M�νήςΘε�λ�γ�υ τ�ν 11� αιώνα ώςσήμερα.� H μ�ναδική αρ�ιτεκτ�νι-κή της Xώρας. � H απ�καλυπτική εμπει-ρία τ�υ Iωάννη και �ι δι��-γνωμίες για την ταυτ�τητάτ�υ.� Aρ�ιτεκτ�νικ� μνημεί�.T� μ�ναστήρι θεωρείται ε-�άμιλλ� με τα αγι�ρείτικασυγκρ�τήματα .� Λαμπρές τ�ι��γρα�ίες.Tα "υ#αντινά και μετα"υ-#αντινά δημι�υργήματα. � Oι ��ρητές εικ�νες. � Eκκλησιαστικά αργυρά. � Tα �ρυσ�κέντητα άμ�ια.� Tα έντυπα της "ι"λι�θή-κης. � Tα Θρησκευτικά �ειρ�-γρα�α. � Tα "υ#αντινά έγγρα�α. � Tα λατινικά έγγρα�α. � T� νε�ελληνικ� αρ�εί�. � H M�νή Eυαγγελισμ�ύ.Σαράντα μ�να�ές έ��υν με-τατρέψει τ� κ�ιν�"ιακ� αυ-τ� μ�ναστήρι σ’ ένα απ� ταμεγαλύτερα και πι� δραστή-ρια της �ώρας.� H Πατμιάδα Σ��λή. Iδρ-ύθηκε τ� 1713 και έπαι%εσημαντικ� ρ�λ� στην ανα-γέννηση τ�υ ελληνικ�ύ έ-θν�υς.� H ιερά νήσ�ς Πάτμ�ς.Kατέστη π�λ�ς πρ�σελεύ-σεως ευλα"ών πρ�σκυνη-τών ��ι μ�ν� τ�υ �ρθ�δ�-%�υ κ�σμ�υ, αλλά και απ�περάτων γης.� H μαγεία της Πάτμ�υ.Oδ�ιπ�ρικ� στ� νησί με τιςπλ�ύσιες �υσικές �μ�ρ�ιέςκαι την επαρκή τ�υριστικήυπ�δ�μή.� Eρημίτες και ερημητήρια.

38 ΘEAMATAKινηματ�γρά��ι και Θέα-τρα.

40-47 THΛEOPAΣHT� πρ�γραμμα της ε"δ�-μάδας.

Στ� α�ιέρωμα για την «Aλε�άνδρεια: 150�ρ�νια της Eλληνικής K�ιν�τητας» �ρησι-μ�π�ιήθηκαν �ωτ�γρα�ίες και απ� τ� έργ�τ�υ I.M. Xατ�η�ώτη «Aλε�άνδρεια», εκδ.«A. Mπάστας - Δ. Πλέσσας», Aθήνα, 1993.

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

AΦIEPΩMA

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 NOEMBPIOY 1993

T� σπήλαι� της Aπ�κάλυψης σε �αλκ�γρα�ία τ�υ 1782. Δίπλα στ�ν Iερ� Bρά�� τ�υ Iωάνν�υ Θε�λ�γ�υ κτίστηκε � να�ς τηςAγίας Aννης με �υλ�γλυπτ� τέμπλ� μετα�υ�αντιν�ύ τύπ�υ.

Πάτμ�ς, τ� νησίτης Aπ�κάλυψης

A�ιέρωμα στην Iερά Nήσ� π�υ τ� 1995 θα ε�ρτάσει

19 αιώνες απ� τη συγγρα�ή τ�υ ιερ�ύ κειμέν�υ

TO 1995 συμπληρών�νται 1.900 �ρ�-νια απ� τη συγγρα�ή της Aπ�κάλυ-ψης π�υ παλαι�τατη παράδ�ση τ�π�-θετεί στην Πάτμ�, στ� Iερ� Σπήλαι�της Aπ�κάλυψης, �π�υ � Iωάννης Θε-�λ�γ�ς άκ�υσε την «�ωνήν μεγάληως σάλπιγγ�ς». O �ρθ�δ�!�ς κ�σμ�ςθα ε�ρτάσει την επέτει� με παν�ρθ�-δ�!ες και παγ�ριστιανικές εκδηλώ-σεις, στις �π�ίες θα παραστ�ύν � Oι-κ�υμενικ�ς Πατριάρ�ης Bαρθ�λ�μαί-�ς και �λα τα Oρθ�δ�!α Πατριαρ�εία.

Kέντρ� των εκδηλώσεων θα είναι ηΠάτμ�ς, π�υ �αρακτηρίστηκε «Iεράνήσ�ς» απ� την Eλληνική Π�λιτείακαι νησί ιδιαιτέρ�υ κάλλ�υς απ� τ� υ-π�υργεί� Π�λιτισμ�ύ. Σε �,τι α��ράτην παράδ�ση, ιστ�ρικ�ί σταθμ�ί εί-ναι τ� Σπήλαι� της Aπ�κάλυψης, ηM�νή Iωάνν�υ Θε�λ�γ�υ και η Πα-τμιάδα Σ��λή, π�υ μα#ί με τ�ν παρα-δ�σιακ� �ικισμ� της Xώρας μετα�έ-ρ�υν τ�ν επισκέπτη σε άλλες επ��ές.

Oι «Eπτά Hμέρες», θέλ�ντας να ε-

πι�ειρήσ�υν μα#ί σας τ� τα!ίδι αυτ�στ� παρελθ�ν, απευθύνθηκαν σε ειδι-κ�ύς ερευνητές π�υ γνωρί#�υν, τ�σ�την ιστ�ρία �σ� και τ�υς θησαυρ�ύςτης Πάτμ�υ. Mε �δηγ� τα κείμενάτ�υς θα τα!ιδέψ�υμε στ�υς πρώτ�υς�ριστιανικ�ύς �ρ�ν�υς, ακ�λ�υθώ-ντας τ�ν συγγρα�έα της Aπ�κάλυ-

ψης. Στη συνέ�εια θα παρακ�λ�υθή-σ�υμε τα έργα τ�υ Oσί�υ Xριστ�δ�ύ-λ�υ, π�υ δέκα αιώνες αργ�τερα ίδρυ-σε τη M�νή Θε�λ�γ�υ.

Γύρω της κτίστηκαν τα πρώτα τα-πεινά σπίτια της Xώρας, �π�υ μετάτ�ν 16� αιώνα άρ�ισαν να υψών�νταιεντυπωσιακά κτίρια π�υ πύκνωσαν �-ταν τα πατμιακά ιστι��ρα έκανανπλ�ύσι� τ� νησί.

H �ρ�υριακή στην �ψη M�νή Θε�-

λ�γ�υ θα απ�καλύψει τ�υς θησαυ-ρ�ύς της μέσα απ� τα κείμενα π�υπαρ�υσιά#�υν τη %ι%λι�θήκη, τ�σκευ��υλάκι� και τις εκκλησίες της.Aνάμεσα στ�υς θησαυρ�ύς, ανεκτί-μητα �ειρ�γρα�α, παλιά έγγρα�α καιέντυπα %ι%λία, �ρυσ�κέντητα άμ�ια,αργυρά κειμήλια, %υ#αντινές εικ�νεςκαι τ�ι��γρα�ίες.

Mια σύντ�μη περιήγηση στ� νησίθα �δηγήσει τα %ήματά μας στα �μ�ιαμε «αγρι�λ�ύλ�υδα �υτεμένα στ�υςαπ�ρρώγας %ρά��υς» ερημητήρια,π�υ διηγ�ύνται την ιστ�ρία τ�υ μ�να-�ισμ�ύ στην Πάτμ�. Γύρω τ�υς θα α-νακαλύψ�υμε κήπ�υς, περι%�λια,πευκ�δάση και μερικ�ύς απ� τ�υςγρα�ικ�ύς �ρμ�υς τ�υ νησι�ύ. Tέ-λ�ς, θα σταθ�ύμε λίγ� στ�ν π�ι�τικ�τ�υρισμ� της Πάτμ�υ, �π�υ �ι κάτ�ι-κ�ι α!ι�π�ίησαν �ύση και παράδ�ση,ε!�πλί#�ντας τ� νησί με επαρκή και ι-καν�π�ιητικ�ύ επιπέδ�υ τ�υριστικήυπ�δ�μή.

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς

Eλευθερία TραΪ�υ

T�υ Στέλι�υ Παπαδ π�υλ�υ

Eθν�λ�γ�υ–M�υσει�λ�γ�υ, Διευθυντή Π�λιτιστι-κ�ύ Tε�ν�λ�γικ�ύ Iδρύματ�ς ETBA

ΩΣ XΘEΣ η Mεσ�γει�ς ήταν απέρα-ντη. Zωντανά τμήματά της είναι τακλειστά πελάγη. Σε αυτά, κατά καν�-να, «ναυσιπλ�ώ» σημαίνει «ακτ�-πλ�ώ». Tα ευλίμενα νησιά πρ�σ�έ-ρ�υν στα ιστι��ρα ανε��διασμ� καιπρ�στασία απ� πειρατές και κακ�και-ρίες. Nαυσιπλ��ύν, τ�τε ελά�ιστ�ι:υπάρ�ει πάντα έλλειψη ναυπηγών,ναυτών και πιλ�των, γιατί λιγ�στά εί-ναι τα ναυτικά �ωριά π�υ η θέση, η�ύση και η παράδ�σή τ�υς �ρί"�υννα υπηρετ�ύν τη θάλασσα. Aυτών ημ�ίρα υπακ�ύει σε άλλ�υς: έμπ�-ρ�υς, π�υ ενών�υν, και ισ�υρ�ύςπ�υ ελέγ��υν τις ηπείρ�υς, και στηMεσ�γει� π�υ απ�γρά�ει τις συ-γκρ�ύσεις τ�υς. Tα ναυτικά �ωριά�υτ�"ω�ύν, ακμά"�υν και #αναγυρ-ν�ύν στ�υς �αμηλ�ύς ρυθμ�ύς τηςμακραίωνης, ταπεινής καθημεριν�-τητας ακ�λ�υθώντας τις επιταγέςτ�υς. Aργά ή γρήγ�ρα, η μεγάλη ι-στ�ρία π�υ τα �ρησιμ�π�ιεί, �πωςκαι �ταν τα �ρειά"εται, τ�υς #ανα-παίρνει �,τι τ�υς εί�ε πρ�σ�έρει. O�ι�λα, θα μένει η �ήμη, η πείρα της θά-λασσας, και της συμ$ίωσης με �σααυτή �έρνει, η ετ�ιμ�τητα επιστρ�-�ής στ� πρ�σκήνι�.

H ευλιμενή Πάτμ�ς είναι ένα ναυ-τικ� νησί. Tα μικρά στ� $άθ�ς τωνκ�λπων λι$άδια, τα σκαρ�αλωμέναστις πλαγιές των λ��ων �ωρα�άκια,τα επ��ιακά $�σκ�τ�πια και η περι�-ρισμένη αλιεία δεν επαρκ�ύν για τηνεπι$ίωση των κατ�ίκων της. H θά-λασσα ήταν πάντα γι’ αυτ�ύς η μ�νηδιέ#�δ�ς: ναύτες, καρα$�κύρι�ι, έ-μπ�ρ�ι, ναυπηγ�ί, κάπ�ι�ι ίσως καιπειρατές (�πως κακ�πρ�αίρετα ση-μειών�υν �ρισμέν�ι) κι αργ�τερα,πάρ�ικ�ι και μετανάστες.

Iωάννης � Θε�λ�γ�ςAμυδρή η εικ�να της αρ�αίας Πά-

τμ�υ: ασήμαντη η αρ�αι�λ�γική τηςέρευνα. Oστρακα, τεί�η, διάσπαρτααρ�ιτεκτ�νικά μέλη, κάπ�ιες επιγρα-�ές και ανάγλυ�α α�ήν�υν να δια-�ανεί η σκιά μιας π�λης με γυμνάσι�και να�ύς, αγώνες και λατρείες, έναεπίπεδ� "ωής. H σ�έση πάντως τ�υνησι�ύ με την απέναντι ακτή (πρ��υ-λακή της Mιλήτ�υ) είναι καθ�ριστική.Aπ� εκεί στέλνεται εδώ ε#�ριστ�ς �Iωάννης � Θε�λ�γ�ς π�υ θα �αρίσειστην εσ�ατ�λ�γική �ιλ�λ�γία ένακε�αλαιώδες της κείμεν�, την Aπ�-κάλυψη, και στην Πάτμ� ένα καθ�ρι-στικ� για τη μετέπειτα ιστ�ρία τηςγεγ�ν�ς.

«Eγώ Iωάννης, � αδελ��ς υμώνκαι συγκ�ινων�ς εν τη θλίψει και $α-σιλεία και υπ�μ�νή εν Iησ�ύ Xριστώ

KYPIAKH 7 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 3Συνέ�εια στην 4η σελίδα

AΦIEPΩMA

H ιστ�ρία τ�υ νησι�ύH Πάτμ�ς ως κέντρ� πρ�σκυνηματικ�, πνευματικ�, εμπ�ρ�ναυτικ�

απ� την ίδρυση της M�νής Θε�λ�γ�υ τ�ν 11� αιώνα ώς σήμερα.

Kτισμέν� με ντ πια κα�ετιά πέτρα τ� καστρ�μ�νάστηρ� έρ�εται σε αντίθεση με τα κάτασπρα σπίτια. Διακρίν�νται στηνπρώτη σειρά τα αρ��ντικά των παλιών καρα��κύρηδων στην συν�ικία των Aπ�ρθιανών.

Aπ τα μέσα τ�υ αιώνα μας α�ι�π�ιήθηκαν στην Πάτμ� �ύση, θέση και παράδ�ση με απ�τέλεσμα να εντα�θεί απ τ�ν τ�υ-ρισμ στα μεγάλα περιηγητικά δρ�μ�λ για.


H Πάτμ�ς. Λιθ�γρα�ία κατά Ghoiseul - Gouffier, 1782. H θάλασσα ήταν πάντα η μ νη διέ��δ�ς για τ�υς κατ�ίκ�υς, π�υ ανάμεσά τ�υς υπήρ�αν παλαι τερα π�λλ�ί έ-μπ�ρ�ι και καρα��κύρηδες.

εγεν�μην εν τη νήσω τη καλ�υμένηΠάτμω διά τ�ν λ�γ�ν τ�υ θε�ύ καιδιά την μαρτυρίαν Iησ�ύ Xριστ�ύ.Eγεν�μην εν πνεύματι εν τη Kυρια-κή ημέρα, και ήκ�υσα �ωνήν �πίσωμ�υ μεγάλην ως σάλπιγγ�ς λεγ�ύ-σης. O $λέπεις γρά��ν εις $ι$λί�νκαι πέμψ�ν ταις επτά εκκλησίαις»(Aπ�καλ. 1, 9).

Παλαι�τατη παράδ�ση �ρί"ει ωςτ�π� συγγρα�ής της Aπ�κάλυψης τ�σπήλαι�, π�υ $ρίσκεται τώρα ενσω-ματωμέν� στ� �αμηλ�τερ� ανατ�λι-κ� τμήμα της �μώνυμης M�νής. Eνα

μεταγενέστερ� απ�κρυ�� κείμεν�διηγείται διε#�δικά την παραμ�νήτ�υ Iωάννη στ� νησί. Oι κάτ�ικ�ι δεί-�ν�υν τ�υς τ�π�υς π�υ ανα�έρ�νταιστη διήγηση, �ι ψαράδες τ�ν απ�λι-θωμέν� Kύνωπα (μάγ� π�υ νίκησε �Θε�λ�γ�ς), �ι μ�να��ί τις σ�ετικέςτ�ι��γρα�ίες στ�ν ε#ωνάρθηκα τ�υκαθ�λικ�ύ της M�νής.

Kάπ�ια αρ�ιτεκτ�νικά μέλη ναώντης παλαι��ριστιανικής περι�δ�υ(4�ς - 6�ς αι. μ.X.) και μια πληρ��-ρία τ�υ 904 π�υ επι$ε$αιώνει μα-κραίωνη ερήμωση τ�υ νησι�ύ είναι�,τι απ�μένει σήμερα απ� δέκα αιώ-

νων $ί� στ� περιθώρι�. O ανεπ�ικι-σμ�ς της Πάτμ�υ θ’ αρ�ίσει, �πωςσυ�νά στ� Aιγαί�, με ίδρυση μ�νής.H τ�υρκική επέκταση στη M. Aσία δί-νει ιδιαίτερη α#ία στη θέση της.

Oσι�ς Xριστ�δ�υλ�ς

Φύση και θέση και παράδ�ση τ�υνησι�ύ θ’ α#ι�π�ιήσει � Oσι�ς Xρι-στ�δ�υλ�ς (16 Mαρτί�υ 1093) π�υ ί-δρυσε εκεί τη M�νή τ�υ Iωάνν�υΘε�λ�γ�υ (1081). Aσκητής με $αθιάγνώση τ�υ κ�σμ�υ και των ανθρώ-πων, με ευρύτητα παιδείας, συγγρα-�ική ικαν�τητα και πάθ�ς για τα $ι-$λία, άσημ�ς στην καταγωγή Mικρα-σιάτης �ωρικ�ς με κύρ�ς στην αυτ�-κρατ�ρική αυλή και τ� Πατριαρ�εί�,θα καταλή#ει, ύστερα απ� π�λλέςμετ�ικεσίες π�υ επι$άλλει η τ�υρκι-κή επέκταση, στην Πάτμ�. «Oλ�ς ε-γεν�μην της τ�υ νησι�ύ τ�ύδε ε�έ-σεως» γρά�ει � Oσι�ς «ως έρημ�ςμεν ανθρώπων η εσ�ατιά, αθ�ρυ$�ςδε η διαμ�νή και απαρ�δευτ�ς ημέ-ρ�ις πλ�ί�ις ή ελλιμένισις... επέτει-νέ δε μ�ι τ�ν π�θ�ν και η εν αυτώτ�υ εν απ�στ�λ�ις αγαπητ�ύ τ�υXριστώ (...) εμ�ιλ��ώρησις και η α�ί-διμ�ς �πτασία...». Kαι επιτυγ�άνεινα τ�υ παρα�ωρήσει τ� νησί � Aλέ-#ι�ς � A΄, ελεύθερ� απ� ��ρ�υς, μεδικαίωμα ιδι�κτητ�υ πλ�ί�υ (π�υ θ’αυ#ηθ�ύν σε αριθμ� και αντίστ�ι�ηεμπ�ρική δραστηρι�τητα) και «επίανα�αίρετω και διηνεκεί δεσπ�τειακαι κυρι�τητι, και ά�ρις αν � παρώνδιαρκεί η αιών...».

O Oσι�ς θεμελιώνει και πρ�δια-γρά�ει την μ�ίρα τ�υ νησι�ύ. H Πά-τμ�ς αναδεικνύεται, μετά απ� αυτ�ν,σε κέντρ� πρ�σκυνηματικ� (τ� σκή-νωμά τ�υ έγινε σύντ�μα αντικείμεν�ευρύτερης λατρείας), κέντρ� πνευ-ματικ� (η $ι$λι�θήκη της M�νής ήτα-νε ήδη σημαντική και θα παραμείνειώς τις ημέρες μας), κέντρ� εμπ�ρ�-ναυτικ� (η δραστηρι�τητα αυτή θε-μελιώνεται απ� την M�νή και ανα-

πτύσσεται κατ�πιν απ� τ�υς κατ�ί-κ�υς με την ενεργ� συμμετ��ή της),�ώρ� με πρ�ν�μιακή πάντα μετα�εί-ριση απ� τ�υς ισ�υρ�ύς (κ�σμικ�ύςκαι εκκλησιαστικ�ύς, �ρθ�δ�#�υςκαι δυτικ�ύς) και τ�υς πιστ�ύς (δω-ρεές, α�ιερώματα, "ητείες).

Aκμή

Eπιδρ�μές των εμπ�λέμων (T�ύρ-κ�ι, Σαρακην�ί και N�ρμανδ�ί τ�ν12� αι., �ι Bενετ�ί και �ι T�ύρκ�ι τ�ν13�, �ι Iωαννίτες τ�ν 14� αιώνα), λε-ηλασίες πειρατών, παρεμ$άσεις κρα-τικών και εκκλησιαστικών α#ιωμα-τ�ύ�ων, δεν ανακ�πτ�υν τελικά την�ικ�δ�μική δραστηρι�τητα στην M�-νή και την Xώρα, την αύ#ηση των κα-τ�ίκων, των μετ��ίων και των παρ�-�ών, την πνευματική πρ�σ��ρά τηςM�νής. H Πάτμ�ς πρ�σεύ�εται και ε-μπ�ρεύεται, πληρώνει ��ρ�υς, επι-"ητεί πρ�στασίες, δέ�εται �υγάδες,α#ι�π�ιεί την �ήμη της αλλά και τηνπρ��ανή ενδεία των $ρά�ων της, μα-θαίνει να επι$ιώνει, και ετ�ιμά"εταιγια την θετική συγκυρία: τις ευκαι-ρίες π�υ πρ�σ�έρει η μεγάλη ιστ�-ρία στα ναυτικά νησιά.

H πτώση της Π�λης (1453) �έρνειστ� π�λιτιστικ� πρ�σκήνι� την $ενε-τ�κρατ�ύμενη Kρήτη. M�να��ί καικαρα$�κύρι�ι στρέ��νται πρ�ς αυ-τήν. Eκεί δημι�υργείται ένα κλίμα υ-ψηλής ευαισθησίας και π�ι�τητας"ωής �π�υ εγγρά��νται και �ι Πάτμι-�ι. T�ν 16� αιώνα η κατάληψη τωνΔωδεκανήσων απ� τ�υς T�ύρκ�υς(1522) και τ� τέλ�ς των $ενετ�τ�υρ-κικών π�λέμων (1540) θα �έρει κά-π�ια γαλήνη. Oι ισ�υρ�ί παρέ��υντην εύν�ιά τ�υς στ� νησί: �ι T�ύρκ�ι,π�υ περι�ρί"�νται στην είσπρα#ητων ��ρων, �ι Iωαννίτες, �ι Bενετ�ίτης Kρήτης, αλλά και �ι ηγεμ�νεςτης Δύσης και της Bλα�ίας. Tα πρ�-ν�μια της M�νής ανανεών�νται, ταμετ��ια και τα κτήματά της αυ#ά-ν�υν. Oι δυτικ�ί ανταγωνί"�νται στα

Συνέ�εια απ την 3η σελίδα

λιμάνια της Oθωμανικής Aυτ�κρατ�-ρίας, αρ�ί"ει η επ��ή των δι�μ�λ�γή-σεων. Oι Πάτμι�ι α#ι�π�ι�ύν με τηνεμπ�ρ�ναυτική τ�υς παράδ�ση, τιςνέες συνθήκες της Aνατ�λικής Mε-σ�γεί�υ.

E#άγ�υν �ειρ�τε�νικά πρ�ϊ�ντα,ναυπηγ�ύν πλ�ία, υπηρετ�ύν τ� δια-μετακ�μιστικ� εμπ�ρι�, πλ�υτί"�υν.Aπ� τα τέλη τ�υ 16�υ αι. αρ�ί"�υν να�τί"�υν μεγάλα σπίτια και πλήθ�ς εκ-κλησίες. Eδραιώνεται μια νέα κ�ινω-νική και π�λιτική δύναμη, η K�ιν�τη-τα της Πάτμ�υ, καθιερώνεται � νέ�ς,ανετ�τερ�ς τρ�π�ς "ωής.

O Πατριάρ�ης Aλε#ανδρείας, Σύλ-$εστρ�ς ανησυ�εί (1579) και διαμη-νύει: «π�ία α#ία θα έ��υν τ�τε (...στ�μετά θάνατ�ν κριτήρι�ν και κ�λα-στήρι�ν) η ε#�υσία των αρ��ντων, τα�μ�ρ�α ��ρέματα, τα λαμπρά υπ�-δήματα, η κ�σμηση με δα�τυλίδια, τα�αγητά απ� κρέας, � �ρυσ�ς και τ�ασήμι, η π�λυτέλεια και η α�θ�νίατ�υ κρασι�ύ, τα περι$�λια και τα γλέ-ντια (...) με μ�υσικές και ��ρ�ύς;».Π�ι�ς, �μως, απαρνείται αυτά π�υ�έρνει η μεγάλη Iστ�ρία;

T� πρώτ� μισ� τ�υ 17�υ αιώνα �ιΠάτμι�ι είναι «�ι πι� πλ�ύσι�ι αυτήςτης θάλασσας» (Shochove, 1630) πε-λάτες των καλύτερων Kρητικών "ω-γρά�ων και #υλ�γλυπτών. H M�νήσυμμετέ�ει στην ακμή. Aυτά, τα πε-ρισσ�τερα, τα #αναπαίρνει η μεγάληIστ�ρία κατά τ�υς $ενετ�τ�υρκικ�ύςπ�λέμ�υς, π�υ κλείν�υν με τ� πάρσι-μ� της Kρήτης απ� τ�υς T�ύρκ�υς(1669). «T� λ�ιπ�ν επεράσαμεν κα-κ�ύς και ψυ�ρ�ύς �ρ�ν�υς, επειδήμας έπαιρνε � T�ύρκ�ς π�λλά �αρά-τ"ια (=κε�αλικ�ύς ��ρ�υς) και πάλε�ι Bενετ"άν�ι �ειρ�τερα απ� τρεις�ιλιάδες � καθένας. Mάλιστα εσ�άλι-σεν τ� νεγ�τ"� (=σταμάτησε τ� ε-μπ�ρι�) τ�υ τ�π�υ, �π�υ ήταν η κυ-$έρνησή μας (=$ασική πηγή αγαθών)η Bενετία και η Kρήτη (ς). Eπήρα μαςτα καρά$ια μας και τα σανδάλια μας(=$άρκες) και εδίδαμεν τ�σ�υς �ρ�-ν�υς τα άνωθεν �αράτ"ια και δεν εί-�αμεν άσπρα (=ν�μίσματα) αλλά εδί-δαμεν ασήμι, �ρυσά�ι, μαργαριτάρι,�π�υ τα εκατέ$α"αν εις τα κάτεργα(=κωπήλατ� πλ�ί�) με τα σακκία. Kαιεις �λ�ν τ�ν καιρ�ν της αμά�ης �π�ύήτ�ν κλεισμέν� τ� νεγ�τ"�, � κ�σμ�ς�λ�ς επωλ�ύσαμεν και ετρώγαμεν.Λ�ιπ�ν εγέμισεν τ� Mισίρι, η P�δ�ς,η Kως, η Xί�ς, η Θεσσαλ�νίκη απ� ταασημ��ρυσά�ια και μαργαριτάριατης Πάτμ�υ. Kαι δεν μας έ�θασεναυτή η δυστυ�ία, αλλά ήλθαν ως ε#ή-ντα γαλι�τες (=κωπήλατ� πλ�ί�)τ�ύρκικες και εσκλά$ωναν τ�υς αν-θρώπ�υς μας �λ�υς δυ� και τρεις καιτέσσερις ��ρές και �λ�ν απ� ταπράγματά τ�υς ε#αγ�ρά"�ντ� (...).Λ�ιπ�ν λ�γαριάσετε �ι μεταγενέστε-ρ�ι τι $ί�ς ήταν επάνω εις τ� νησί�και τι λα�ς εκατ�ικ�ύσεν. T� λ�ιπ�νε#εμπιτάρησέ τ� η μά�η (=τ� ε#ά-ντλησε � π�λεμ�ς) 1659, I�ύνι� 19, η-μέρα Σά$$ατ�. Hλθεν η αρμάδα τ�υBενετ"ιάν�υ �λη ��ντρή και λιανήκαι γαλ�ύνια της αρμάδας μα"ί �λακ�μμάτια ακδ�ήκ�ντα, �ωρίς τις�εργάδες, και ε#ε$αρκάρανε και κά-ν�με κ�ντ� �τι μας επήραν μισ� μιλι-�ύνι και περίπ�υ (-περισσ�τερ�) α-σήμι, �ρυσά�ι και άλλα. T� �ν�μάτ�υ Γκενεράλε �π�υ μας εκρ�ύσε-ψεν τ�ν έλεγαν Γαρδέλη, η κα"άδα (-απ� την �ικ�γένεια) τ�υ M�ρε"ίνι -να τ�ν συμπαθήσει � Θε�ς».

«Mετά την επ��ήν αυτή» σημειώ-νει ένας περιηγητής (1671) «�ιT�ύρκ�ι απ� τη μια και �ι Xριστιαν�ί

κ�υρσάρ�ι απ� την άλλη έ�εραντ�υς Πάτμι�υς (...) σε �μ�ια με τ�υςάλλ�υς αθλι�τητα».

Eμπ�ρι�

T�ν 18� αιώνα η συγκυρία ανα-στρέ�εται και �ι Πάτμι�ι την α#ι�π�ι-�ύν. H αγγλική π�λιτική γενικά, � αγ-γλ�γαλλικ�ς ανταγωνισμ�ς (μέσα18�υ αι.) και η συνθήκη τ�υ Kι�υ-τσ�ύκ Kαϊναρτ"ή (1774) επιτρέπ�υνστ� ελληνικ� εμπ�ρι� και ναυτικ�,π�υ πρ�σ�έρ�υν �θηνές υπηρεσίες,να ανταγωνιστ�ύν με επιτυ�ία Γάλ-λ�υς και Bενετσιάν�υς, απλών�νταςτη δραστηρι�τητά τ�υς, με μεγάλαπλ�ία και ανάλ�γα κέρδη, στην M.Aσία, Aίγυπτ� και, κυρίως, Iταλία.

Mετα�έρ�υν πρώτες ύλες, ε#ά-γ�υν �ειρ�τε�νικά πρ�ϊ�ντα, εισά-γ�υν ν�μίσματα, $ι�τε�νικά πρ�ϊ�-ντα, �ικιακ� ε#�πλισμ�, $ι$λία, κ.ά.«Oι ντ�πι�ι, γρά�ει � Barskij (1731),είναι ε#αίρετ�ι έμπ�ρ�ι, έ��υν δικάτ�υς καρά$ια και τα#ιδεύ�υν στηνBενετία και στη Pώμη και σ’ άλλεςλατινικές �ώρες και μιλάνε περί�ηματις #ένες γλώσσες. E��υν τη συνή-θεια να ��ράνε κ�μψά και πλ�ύσιαρ�ύ�α και πι�τερ� �ι γυναίκες (...) κιέ�ει τ� νησί κάπ�υ πεντακ�σια σπίτιαπ�υ είναι καλά και γερά �τισμένα καιπ�υ τ� εσωτερικ� τ�υς είναι καλ�-$αλμέν�, �μ�ρ��στ�λισμέν� με π�λ-λά $ά"α, καθρέ�τες και εικ�νες, �-π�υ τ�’ ��υν συνήθεια εδώ».

H «συνήθεια» δηλ. � νέ�ς τρ�π�ς$ί�υ �π�υ τα είδη π�λυτελείας είναι

είδη πρώτης ανάγκης, απ�θησαυρι-σμ�ύ, κ�ινωνικής πρ�$�λής, στ�ι-�εία μιας δημ�σιας εικ�νας πλ�ύτ�υ,αναγνώρισης π�υ επιτυγ�άνεται καιμε δαπανηρές τελετές, δανεισμ� τηςK�ιν�τητας, δωρεές στη M�νή. Eναςεκλεκτ�ς εκδυτικισμ�ς π�υ δεν απ�-διαρθρώνει τ�ν παραδ�σιακ� τρ�π�$ί�υ. H M�νή συμμετέ�ει στην ακμή:η �ικ�δ�μησή της �λ�κληρώνεται, η�ιλανθρωπική δραστηρι�τητά της α-πλώνεται, συμμετέ�ει ενεργά στηδημι�υργία και λειτ�υργία της Πα-τμιάδας Σ��λής, π�υ θα πρ�σ�έρειστην Oρθ�δ�#ία πλήθ�ς λ�γίων καιιεραρ�ών. Ως τις αρ�ές τ�υ 19�υ αι.η "ωή συνε�ί"εται στ�υς ίδι�υς περί-π�υ ρυθμ�ύς: �ι Πάτμι�ι συμμετέ-��υν στη δημι�υργία παρ�ικιών καιτ�ν απελευθερωτικ� αγώνα τ�υ ’21,με αρκετές θυσίες. Eνδεικτική τ�υ$ί�υ στ� νησί, η απ�γρα�ή τ�υ 1827:52 έμπ�ρ�ι, 25 εργαστηριάρ�ες, κα-πετάνι�ι 10 α΄ και 25$΄ κλάσεως, 252ναύτες, 21 κεραμείς, 21 αλιείς καιμ�ν� 68 γεωργ�ί. Oι Πάτμι�ι παραμέ-ν�υν σταθερά στραμμέν�ι πρ�ς τηθάλασσα και διατηρ�ύν τ� δια��ρε-τικ� επίπεδ� "ωής: "ωγρά��ι 3, μ�υ-σικ�ί �ωνής και �ργάνων 5, διδάσκα-λ�ι 2, ιατρ�ί 3 και τεκμήρι� της πα-λιάς αναγνώρισης τ�υ νησι�ύ έναςκ�σ�λ�ς (= πρ�#εν�ς) $ρετανικ�ς.

Περιθώρι�

Oμως η μεγάλη ιστ�ρία #αναπαίρ-νει πίσω �σα εί�ε πρ�σ�έρει. H δημι-�υργία τ�υ ανε#άρτητ�υ ελληνικ�ύ

κράτ�υς και των νέων αστικών καιπνευματικών κέντρων, η ε#έλι#η τωνμέσων της ναυσιπλ�ΐας και η μετάθε-ση των κέντρων τ�υ εμπ�ρί�υ (Σύ-ρ�ς), η γενική αλλαγή των συνθηκώνστ� Aιγαί� και � εκμηδενισμ�ς της α-#ίας των παλαιών πρ�ν�μιακών κατα-στάσεων �έρν�υν και πάλι στ� περι-θώρι� την Πάτμ�.

Σε αυτ�ν συντελ�ύν και η παράτα-ση της τ�υρκικής κυριαρ�ίας (ως τ�1912) και η ιταλική κατ��ή (ως τ�1947). Oι άντρες #ενιτεύ�νται στιςπαρ�ικίες, ή έρ��νται στην Eλλάδα,τα ιστι��ρα περι�ρί"�νται σε μιαπ�λύ μικρ�τερη ακτίνα δράσης, η με-τανάστευση απ� τις αρ�ές τ�υ 20�ύαιώνα, π�υ συνε�ίστηκε, απ�τελεί ε-πίσης μια διέ#�δ�.

Φύση, θέση και παράδ�ση θα α#ι�-π�ιηθ�ύν #ανά απ� τη θετική συγκυ-ρία και τ�υς Πάτμι�υς, μετά τα μέσατ�υ αιώνα μας.

Aπ� τη δεκαετία τ�υ ’60 � τ�υρι-σμ�ς εντάσσει τ� νησί στα μεγάλαπεριηγητικά δρ�μ�λ�για, η εκτετα-μένη επιστημ�νική έρευνα στη M�νή(Bι$λι�θήκη, αρ�εί�, σκευ��υλάκι�)και �ι συνα�είς δημ�σιεύσεις τ� επι-γρά��υν στ� διεθνές επιστημ�νικ�ενδια�έρ�ν. H Πάτμ�ς #ανάρ�εταιστ� πρ�σκήνι� της ιστ�ρίας...

Bι�λι�γραία: Mια εκτενή ενημέρωση πρ�σ�έ-ρει � τ�μ�ς «Oι Θησαυρ�ί της M�νής Πάτμ�υ»,γεν. επ�πτεία Aθ. K�μίνη. Eκδ. Eκδ�τική Aθηνών,Aθήνα 1988, και μια συν�πτική, � �δηγ�ς Στ. A.Παπαδ�π�υλ�υ M�νή Iωάνν�υ Θε�λ�γ�υ. Eκδ�-ση I. M�νής Iωάνν�υ Θε�λ�γ�υ, Aθήνα 1987. Σεαυτά και �λη η σ�ετική "ι"λι�γρα�ία.

KYPIAKH 7 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 5

H Σκάλα, λιμάνι τ�υ νησι�ύ απ αρ�αι�τάτων �ρ νων. T�ν 19� αιώνα αναπτύ�θηκε σε εμπ�ρικ και ναυτιλιακ κέντρ�. Σή-μερα συγκεντρώνει τη μεγαλύτερη κίνηση τ�υ νησι�ύ.


Tα δώματα. M�ν�σήμαντη κατασκευαστική μέθ�δ�ς για τη συλλ�γή των νερών της �ρ��ής με κατάλη�η τη στέρνα.

H αρ�ιτεκτνική της XώραςH μ�ναδικ�τητά της και η ιδιαιτερ�τητά της στ�ν ευρύτερ� ελλαδικ� �ώρ�

T�υ Xρίστ�υ Iακω�ίδη

Aρ�ιτέκτ�να

H IΣTOPIA τ�υ �ικισμ�ύ της XώραςΠάτμ�υ είναι γ�ητευτική –σαν πα-ραμύθι– για μας τ�υς παλαι�ελλαδί-τες, γιατί έ�ει τ�ν απ�η�� της ανα-τ�λής, τις μυρωδιές των μικρασιατι-κών παραλίων και τη γεύση μιας μα-κρινής γωνιάς τ�υ ελλαδικ�ύ �ώ-ρ�υ, π�λύ λίγ� γνώριμης σε μας, α-��ύ �σα συνέ�ησαν εκεί στ� διά-στημα των 900 �ρ�νων της !ωής τ�υ�ικισμ�ύ, δεν συνέ�ησαν ή, έστω,δεν συναντώνται συ�νά στ�υς γνώ-ριμ�υς �ώρ�υς μας, π.�. στ�υς «πα-τρ�παράδ�τ�υς» παραδ�σιακ�ύς�ικισμ�ύς τ�υ ηπειρωτικ�ύ μας �ώ-ρ�υ. E" �υ και η μ�ναδικ�τητα τηςXώρας και η ιδιαιτερ�τητά της στ�νευρύτερ� ελλαδικ� �ώρ�.

H M�νή

Eν αρ�ή ήταν η M�νή. Πάνω σε μιαμικρή νήσ� τ�υ δωδεκανησιακ�ύσυμπλέγματ�ς, άνυδρ�ν, ά�ατ�ν, α-κατ�ίκητ�ν και παντάπασιν άνικ-μ�ν... και υπ� συρ�ετών και άλλων

ακανθών συνεσκια!�μένην, μια πε-ρίεργη �υσι�γνωμία τ�υ �υ!αντιν�ύασκητισμ�ύ, � Xριστ�δ�υλ�ς � Λα-τρην�ς, τ� 1088 εγκαταστάθηκε ε-κεί να �τίσει ένα μ�ναστήρι.

O�ι ένα �π�ι�δήπ�τε μ�ναστήρι.Σ’ αυτ� θα εύρισκε στέγη η �ι�λι�-θήκη π�υ έ�ερε μα!ί τ�υ � Xριστ�-δ�υλ�ς απ� τ� �ρ�ς Λάτρ�ς της Bι-θυνίας. Kαι θα εί�ε τ� �ν�μα τ�υ Iω-άνν�υ τ�υ Θε�λ�γ�υ, μαθητή τ�υXριστ�ύ, π�υ εί�ε ε"�ριστεί εκεί α-π� τ�υς Pωμαί�υς και κατά τη διάρ-κεια της παραμ�νής τ�υ έγραψε τασυγκλ�νιστικά κείμενα της Aπ�κά-λυψης (... και εγεν�μην εν τη νήσωΠάτμω διά τ�ν λ�γ�ν τ�υ Θε�ύ καιτην μαρτυρίαν τ�υ Iησ�ύ Xριστ�ύ).

Για την πραγματ�π�ίηση τ�υ εγ-�ειρήματ�ς εί�ε �έρει μα!ί τ�υ 150καλ�γερ�υς, αρκετ�ύς μαστ�ρ�υςαπ� την Π�λη και ανάλ�γ� αριθμ�Tραπε!�ύντιων τε�νιτών απ� τη Mι-κρά Aσία. Eργατικ� πρ�σωπικ�στράτευσε απ� τα γύρω νησιά, κυ-ρίως απ� την Iκαρία. Eτσι �τίστηκετ� M�ναστήρι. Kάστρ� απ�ρθητ�, υ-π�δειγμα ��υρωματικής τέ�νης γιατην πρ�στασία τ�υ περιε��μέν�υ

τ�υ απ� τις έ"ωθεν πρ�σ��λές: πει-ρατές, εισ��λείς κ.λπ.

Kαι μετά � Oικισμ�ς της Πάτμ�υ.Oπως είναι �υσικ�, � μικρ�ς �ικιστι-κ�ς πυρήνας π�υ δημι�υργήθηκεγύρω απ� τα τεί�η της M�νής εί�εκατ�ίκ�υς τ�υς εργάτες, τ�υς τε-�νίτες, τ�υς �σ�υς ε"υπηρετ�ύσαντ� «εργ�τά"ι�». T�υς πρ�μηθευτές,τ�υς «μισθαρν�ύντες τ�ις μ�να-��ίς», τα λεία πρ�σωπα, τ�υς ευ-ν�ύ��υς, τα παιδιά, τις γυναίκες κ.ά.

Mε τα �ρ�νια � Oικισμ�ς εμπλ�υ-τίσθηκε με κ�σμ� π�υ συγκεντρώ-θηκε απ� δω και απ� κει για να ε"υ-πηρετήσει τις ανάγκες της M�νήςστη δ�ύλεψη των �ωρα�ιών της καιστην επάνδρωση των καρα�ιών τηςμε ναύτες. Aυτ�ί πρ�έρ��νταν κυ-ρίως απ� τα απέναντι παράλια για ναγλιτώσ�υν απ� τ�υς διωγμ�ύς τωνT�ύρκων π�υ εί�αν, ήδη, εισ�άλει ε-κεί.

T� 1453 η ισ�ρρ�πία μετα"ύ M�-νής και Oικισμ�ύ αναταρά�θηκε.Eκατ� �ικ�γένειες απ� την Π�λη(μ�λις αυτή «εάλω» απ� τ�υς T�ύρ-κ�υς) εγκαταστάθηκαν στην Πάτμ�.H εγκατάστασή τ�υς έγινε δυτικά

της M�νής, �π�υ η συν�ικία τ�υς �-ν�μάστηκε «Aλλ�τεινά», σήμερα.

Oι �ικ�γένειες αυτές εισήγαγανπι� πρ�ηγμένα για την επ��ή έθιμα,τρ�π�υς !ωής, συνήθειες και π�λιτι-σμικά επίπεδα. Διεκδίκησαν δηλαδήτην πρωτ�καθεδρία στην κ�ινωνικήκατάτα"η των «Xωριτών». Γεγ�ν�ςπ�υ ίσ�υσε μέ�ρι τ� 1552.

Aλλαγές

T� �ρ�ν� αυτ� έπεσε η P�δ�ςστ�υς T�ύρκ�υς (την εί�αν �ι Eνε-τ�ί) και τ� γεγ�ν�ς αυτ� δεν ά�ησεανεπηρέαστ� τ� νησί, απ� πλευράςπρ�σέλευσης «πρ�σ�ύγων». T�τεέγινε τ� συγκρ�τημα «Σ��υλι�ύ»–καιν�τ�μία στ�ν �ικιστικ� ιστ�–γιατί εί�ε αυτ�ν�μ� ��υρωτικ� σύ-στημα, ήταν μακριά απ� τα άλλα σπί-τια και εί�ε αυτάρκεια δια�ίωσης (α-π�θήκες τρ��ίμων, ��υρν�σπιτα,�ώρ�υς για πρ�σωπικ� ασ�αλείαςκ.λπ.). Oι αμυντικές μ�ρ�ές τ�υ ε-"ωτερικ�ύ τ�υ περί��λ�υ και τ� μέ-γεθ�ς τ�υ πείθ�υν για τις δια��ρε-τικές σ�έσεις π�υ ανέπτυ"αν �ι �ρή-στες τ�υς με τη M�νή.


Oι διαπιστώσεις αυτές θα πέρνα-γαν απαρατήρητες αν δεν ακ�λ�υ-θ�ύσαν �ι κατασκευές και άλλων τέ-τ�ιων συγκρ�τημάτων (τ�υ Mατάλητ� 1599, τ�υ Παγκώστα τ� 1606, τ�υM�υσ�υδάκη τ� 1625 και τ�υ Σύ�α-ντ�υ τ� 1636) π�υ, αν μη τι άλλ�, α-π�δεικνύ�υν �τι η σ�έση M�νής -Oικισμ�ύ εί�ε ήδη παραλλά"ει. Aπ�«μ�ν�λ�γ�» της M�νής σε κάπ�ιαςμ�ρ�ής διάλ�γ� με τ�υς �ικιστές.

Mέ�ρι τ� 1659 π�υ είναι η �ρ�ν�-λ�γία τ�υ τέλ�υς της κυριαρ�ίαςτης M�νής στ�ν Oικισμ�, τα πράγ-ματα παρέμεναν ως εί�αν τα πρ�η-γ�ύμενα �ρ�νια: η M�νή με τις �τε-ρ�ύγες της να πρ�στατεύει τ�ν συ-μπαγή μικρ� �ικισμ� πέρι" της, τη�υ!αντινή παρ�ικία γύρω απ� τηνεκκλησία της Παναγιάς της Διασώ-!�υσας, κάτω απ� τα τεί�η και τα αυ-τ�ν�μα συγκρ�τήματα με �αλαράσημεία ανα��ράς σε αρκετή απ�-σταση απ� τ� μ�ναστήρι, �ωρίς κέ-ντρα κ�ινωνικ�ύ ενδια�έρ�ντ�ς, �-πως πλατεία, αγ�ρά κ.λπ. Aυτά τα υ-π�καθιστ�ύσε τ� μ�ναστήρι. O,τι ή-ταν να γίνει πρ�ς αυτή την πλευρά,γιν�ταν απ� τη M�νή. Συγκεντρώ-σεις, τελετές, γι�ρτές, διά��ρα κ�ι-νωνικά γεγ�ν�τα κ.ά. Πέραν τ�ύτωνη M�νή λειτ�υργ�ύσε σαν συμ��-λαι�γρα�εί�, υπ�θηκ��υλακεί� καιτράπε!α. Eκανε διαιτησίες σε θέμα-τα ιδι�κτησιακά και ενί�τε λειτ�υρ-γ�ύσε και σαν δικαστήρι�.

H ίδρυση της Σκάλας σαν σίγ�υρ�λιμάνι τ� 1600 απλά απ�δείκνυε την�ικ�ν�μική ευρωστία τ�υ μ�ναστη-ρι�ύ π�υ εί�ε ανάγκη για πρ�στα-τευμένη περι��ή απ�θήκευσης αγα-θών και ε"ασ�αλισμένη πρ�σέγγισητων πλ�ίων της.

O M�ρ��ίνης

T� 1659 (...α�νθ, I�υνί�υ ιη, ήλθεντ�υ �ενετ!άν�υ η αρμάδα και δια-γ�ύμησεν την Πάτιν�ν, ημέρα Σά�-�ατ� και ήταν γενεράλης � Φρα-ντ!έσκ� M�ρ�!ίνης, � Σγαρδέλης, κιανάθεμά τ�ν). H Πάτμ�ς λεηλατήθη-κε απ� τ�ν M�ρ�!ίνη, ναύαρ�� τωνBενετσιάνων, π�υ υπερασπι!�ταντ�ν Xάντακα (Hράκλει�) εναντί�ντων T�ύρκων επιδρ�μέων.

H πρά"η τ�υ M�ρ�!ίνη ερμηνεύε-ται σαν παραδειγματική τιμωρίαστην πρά"η της M�νής να σπεύσεινα διαπραγματευτεί με τ�υς T�ύρ-κ�υς, δια�λέπ�ντας, νωρίτερα απ��,τι έπρεπε, π�ι�ς θα είναι � τελικ�ςνικητής στη διαμά�η T�ύρκων - Bε-νετών για την κυριαρ�ία της νευ-ραλγικής περι��ής της Aνατ�λικήςMεσ�γεί�υ. T� �τι η M�νή έπεσε έ-"ω στις εκτιμήσεις της, δημι�ύργη-σε αλυσιδωτές αντιδράσεις στη σ�έ-ση M�νής - Oικιστών.

Παρ’ �τι δεν έγιναν γεγ�ν�τα π�υνα δημι�υργ�ύν αναστάτωση στηνπ�λε�δ�μική διάρθρωση τ�υ Oικι-σμ�ύ (εμπρησμ�ί, υλικές καταστρ�-�ές κ.λπ.), κλ�νίστηκε σ��αρά η �ε-ρεγγυ�τητα της M�νής σε �,τι α��-ρά την τύ�η τ�υ Oικισμ�ύ, υπ�ν�-μεύτηκε η τα"ική δ�μή της πατμια-κής ιεραρ�ίας και διαλύθηκε �λ� τ�κ�ινωνικ��ικ�ν�μικ� σύστημα π�υστηρι!�ταν μέ�ρι τ�τε στις επιλ�γέςτων κρατ�ύντων των μ�ναστικών!ητημάτων. Oρι�θετήθηκε τ�τε έ-νας νέ�ς παράγ�ντας στην πατμια-κή !ωή: T� «K�ιν�» της Πάτμ�υ.

Kαταλύτης στη σ�έση M�νής -Xωριτών ήταν η ά�ι"η στ� νησί τωνKρητών πρ�σ�ύγων π�υ ανα!ήτη-σαν άσυλ� στην Πάτμ� μετά την ά-λωση τ�υ Xάντακα απ� τ�υς T�ύρ-κ�υς (1669). Oι Kρήτες πρ�σ�υγες,με κυρι�τερη την �μάδα Mαλανδρά-κη, εγκαταστάθηκαν στην περι��ήανατ�λικά της M�νής και είναι �ιπρώτ�ι π�υ ανέπτυ"αν π�λε�δ�μικ�κέντρ�: την πλατεία της Aγιά Λε�ιάς(�μώνυμη εκκλησία) γύρω απ� την�π�ία συγκεντρώθηκαν.

H εμ�άνιση της «πρώτης» πλατεί-

ας στ�ν �ικισμ� της �ώρας απ�δει-κνύει τις κ�ινωνικές αλλαγές, π�υήδη εί�αν συντελεστεί στη σ�έσηXωριτών και M�νής, α��ύ μέ�ρι τ�-τε τις αναγκαίες λειτ�υργίες της«πλατείας» υπ�καθιστ�ύσε η M�νή,καλύπτ�ντας �λες τις σ�ετικές κ�ι-νωνικές ανάγκες.

H ε"έλι"η τ�υ �ικισμ�ύ έκτ�τε εί-ναι ραγδαία απ� πλευράς �αιν�μέ-νων. O �ικιστικ�ς ιστ�ς πυκνώνει σε�αθμ� π�υ να μη γίνεται πια διάκρι-ση μετα"ύ Aλλ�τεινών και Kρητι-κών. Oι μεγάλες ιδι�κτησίες των συ-

γκρ�τημάτων κατακερματί!�νται σεμικρ�τερες, α��ύ ε"έλιπε � λ�γ�ςτης διατήρησης των μεγάλων συ-γκρ�τημάτων για λ�γ�υς αμυντι-κ�ύς και �ιωτικ�ύς, στη μ�ρ�ή π�υεί�αν παλι�τερα.

Δημι�υργείται η συν�ικία των«Aπ�ρθιανών» (η περι��ή έ"ω απ�τις Π�ρτες) απ� καπεταναί�υς κυ-ρίως π�υ θέλ�υν να �λέπ�υν τ�στ�λ� τ�υς στη Σκάλα και να καμα-ρών�υν τη ναυτιλιακή τ�υς δύναμηαγκυρ��λημένη και να πρ��άλλ�-

H αυλή. Kρυμμένη απ� αδιάκριτα �λέμματα, κλειδί στη λειτ�υργική συσ�έτιση των �ώρων τ�υ πατμιακ�ύ σπιτι�ύ.

Στεγασμένα περάσματα. Eλεγ��ς διέλευσης για λ�γ�υς άμυναςαλλά και σκιασμένη στάση για κάπ�ια ανάσα των περαστικών.

H απ�λη�η τ�υ υδραυλικ�ύ συστήματ�ς για την άντλησηνερ�ύ απ� τη στέρνα, με ανάλ�γη διακ�σμηση.

Συνέ�εια στην 8η σελίδα


νται κ�ινωνικά. Tέλ�ς, υπ�γρά�εταιμετα"ύ M�νής και Xωριτών συμ�ω-νία (1720) για τ� θέμα της κυρι�τη-τας της γης τ�υ νησι�ύ.

Xαρακτηριστικ� είναι τ� ύ��ς τηςσυμ�ωνίας: «...μετα"ύ των πατέρωντ�υ μ�ναστηρί�υ τ�υ Iωάνν�υ τ�υΘε�λ�γ�υ και των πρ�εστών και ε-πιλ�ίπων �ικ�κυρών κατ�ικ�ύντωνεν τη νήσω Πάτμω» για τ� �ωρισμ�τ�υ νησι�ύ στα δύ�.

T� 1827 η πληθυσμιακή σύνθεσητ�υ ανδρικ�ύ στ�ι�εί�υ ήταν: «...Eμπ�ρ�ι 52, εργαστηριάρ�ες 25, κα-πεταναί�ι A΄ τά"εως 25, ναύτες 262,κεραμείς 21, γεωργ�ί 68 και π�ιμέ-νες 20. Για να συμπληρωθεί � αριθ-μ�ς των 650 ανδρών τ�υ �ικισμ�ύ,�αλκείς 4, !ωγρά��ι 3, μ�υσικ�ί �ω-νής και �ργάνων 5, γιατρ�ί 3 και δι-δάσκαλ�ι 2».

Στις παραμ�νές της ανακήρυ"ηςτης ελληνικής ανε"αρτησίας καιτης ίδρυσης τ�υ νέ�υ ελληνικ�ύκράτ�υς, η Πάτμ�ς παρ�υσιά!εταιακμά!�υσα, �ικ�ν�μικά και κ�ινωνι-κά, και π�λε�δ�μικά πλέ�ν έτ�ιμηνα δε�τεί τ�ν «νε�κλασικισμ�».Στ�ι�εί� αρ�ιτεκτ�νικ� π�υ υπέ-κρυπτε ιδε�λ�γικά εθνικά κίνητραστη �ρησιμ�π�ίησή τ�υ. Eμμεσα α-π�δείκνυε ελληνικ�τητα η απ�δ��ήτ�υ ρυθμ�ύ.

Bέ�αια σε έναν �ικισμ� με ήδη τε-λειωμέν� ύ��ς και �αρακτήρα, μεμεγάλη συμπύκνωση κατασκευώνκαι κτισμάτων σε περι�ρισμέν� �ώ-ρ� και �τιαγμέν� με υλικά παραγ�-μενα κυρίως απ� την πατμιακή γη ή-ταν π�λύ δύσκ�λ�, να μην πω ακα-τ�ρθωτ�, να αναπαρα�θεί � ρυθμ�ςσε πλήρη ανάπτυ"η (συμμετρία �ψε-ων, διάρθρωση σε �άση, κ�ρμ�, στέ-ψη, δαντελωτά κυμάτια, αετώματακ.λπ.). Παρ’ �λα αυτά, επισημάνθη-καν στη Xώρα δεκάδες είσ�δ�ι-αυ-λ�π�ρτες ή και κύριες πρ�σ�άσειςκατ�ικιών π�υ μετα�λήθηκαν (μα-σκαρεύτηκαν θα ’λεγα) σε νε�κλασι-κές. Eπάνω στις σκληρές λίθινες ε-πι�άνειες σμιλεύτηκαν με δυσκ�λίααετώματα και γλυ�ές πεσσών πρ�-κειμέν�υ να υπ�δηλώσ�υν τη σύν-δεσή τ�υς με τα τεκταιν�μενα στ�νυπ�λ�ιπ� ελληνικ� �ώρ�.

Oλ�κληρη νε�κλασική �ψη σε κτί-ρι� συναντάμε μ�ν� στ� Δημαρ�εί�της Xώρας π�υ �τίστηκε περί τ�1870 στην πλατεία /άνθ�υ π�υ, τημ�ρ�ή π�υ έ�ει σήμερα, απέκτησεκατά τη διάρκεια της ιταλικής κατ�-�ής τ�υ νησι�ύ (1912-1947).

Eπίσης, στ�ι�εία νε�κλασικά, ανά-μεικτα με ρ�κ�κ�, μαυριτανικές ε-πιρρ�ές, νε�γ�τθικά στ�ι�εία κ.ά.συναντάμε στα περισσ�τερα απ� τααρ��ντικά σπίτια π�υ συναντάμεστην περι��ή των «Aπ�ρθιανών»περί τ� τέλ�ς τ�υ 19�υ αιώνα (Kαλ-λιγά, Φερεντίν�υ, Πετράντη, M�υν-δρέα, K�ύρκ�υλα, Bάλ�η, Παλαι�-λ�γ�υ, K�ρώνη και Aλε"άκη).

Παρ’ �λες τις αλλεπάλληλες κατάκαιρ�ύς α�ί"εις πληθυσμιακών με-ρίδων-πρώτα �ι Bυ!αντιν�ί, �ι «P�-δίτες», �ι Kρητικ�ί και, κατά την α-στικ�π�ίηση απ� τ� τέλ�ς τ�υ 18�υαιώνα και μετά, �ι μεγαλ�καπετα-ναί�ι στα «Aπ�ρθιανά» –και παρ’ �-λες τις καιν�ύριες συνήθειες, ήθηκαι έθιμα και κυρίως αναμνήσεις α-π� τις πατρίδες τ�υς ως πρ�ς τα

γνώριμα σ�ήματα και αναπτύγματατων σπιτιών τ�υς και των δια��ρετι-κών τρ�πων �τισίματ�ς, �ι τρ�π�ιδ�μησης των πατμιακών κτισμάτωνήταν μ�ν�σήμαντ�ι για �λ� τ� διά-στημα των 900 �ρ�νων της !ωής τ�υOικισμ�ύ, και αυτ�ύς τ�υς τρ�π�υςυι�θέτησαν απ�λυτα �ι κατά και-ρ�ύς α�ικν�ύμεν�ι νέ�ι έπ�ικ�ι.

Δ�μηση

H πέτρα απ� τα δύ� λατ�μεία τηςXώρας –τ� πετρ�κ�πι� τ�υ Mανώ-λακα και τ� Mεγάλ� πετρ�κ�πι�– ή-ταν τ� κύρι� υλικ� �ικ�δ�μησης και�ι δυνατ�τητές της για τη !εύ"η α-ν�ιγμάτων (μ�ν�κ�μματες πέτρεςμήκ�υς 1.00-1.10 μ.) πρ�σδι�ρι!αντα μεγέθη των π�ρτ�παράθυρων καιτων λ�ιπών αν�ιγμάτων. Oι επιμή-κεις αυτές πέτρες π�υ λέγ�νταν«μαντώματα» περιέ�αλλαν τα α-ν�ίγματα στην τ�ι��π�ιία και «έγρα-�αν» την πι� εύληπτη μ�ρ�ή τηςδ�κ�ύ επί στύλ�υ σε �λες συλή�δηντις πατμιακές κατασκευές, �λωντων περι�δων.

H στέγαση των λιθ�κτιστων κατα-σκευών γιν�ταν με κ�ρμ�ύς μιαςμ�ρ�ής κυπαρισσι�ύ, τις λεγ�μενες«�ίδες». T� μήκ�ς και η αντ��ή τωνκ�ρμών πρ�σδι�ρι!ε υπ��ρεωτικάκαι τ� πλάτ�ς τ�υ στεγα!�μεν�υ�ώρ�υ. Eτσι, η αρ�έγ�νη �ικιστικήμ�νάδα της πατμιακής δ�μησηςπρ�σδι�ρι!�ταν απ� τα υλικά κατα-σκευής και μ�ν�.

Πράγματι, η �ρθ�γώνια αυτή κα-τασκευαστική μ�νάδα –τ� �σπίτι�ν–με διαστάσεις 3.50 μ. επί 7.00 και ύ-ψ�ς 3.50 μ. απ�τελεί για τ�ν �ικισμ�της Πάτμ�υ ��ι μ�ν� μετρητικ�στ�ι�εί� κάθε ιδι�κτησίας, αλλά τ�λειτ�υργικ� και μ�ρ��λ�γικ� στ�ι-

�εί� κάθε αρ�ιτεκτ�νικής κτιρι�λ�-γικής σύνθεσης. Παραδείγματ�ς �ά-ρη, τ� ανα�ερθέν πρ�ηγ�ύμενα συ-γκρ�τημα τ�υ Σ��υλι�ύ έ�ει επτά�σπίτια, τ�υ Σημαντήρη �κτώ κ.ά.

Tα υπ�λ�ιπα κατασκευαστικά υ-λικά π�υ �ρησιμ�π�ι�ύνταν ήταναυτά π�υ παρήγαγε η πατμιακή γη.Kαλάμια και ένας θάμν�ς π�υ τ�νλέγαν «αστι�ή» για την κάλυψητων δωμάτων, π�υ απ� πάνω �ά!αν�ώμα «κυλινδρ�μέν�», με κλίσητην απ�ρρ�ή των �μ�ρίων. Nα μα-!εύεται τ� νερ� στη στέρνα και �λααυτά πάνω στις �ίδες π�υ ήταν τ�κύρι� στ�ι�εί� στέρεης συγκράτη-σης τ�υ �λ�υ δώματ�ς. Πατινιώτι-κα κεραμικά δάπεδα, �τιαγμένα α-π� εγ�ώρια λάσπη πηλ�ύ π�υ ταψήναν σε δικ�ύς τ�υς ��ύρν�υςκαι κ�νιάματα π�υ γίν�νταν με α-νάμει"η τριμμέν�υ κεραμιδι�ύ, α-σ�έστη και άμμ�υ θαλάσσης συ-μπλήρωναν την εικ�να της �ασικής�ικ�δ�μησης τ�υ νησι�ύ.

Aπ� τ� σημεί� αυτ� και μετά αντι-λαμ�άνεται � αναγνώστης τη δυ-σκ�λία π�υ θα εί�ε η μετα��ρά της"υλείας π�υ γιν�ταν απ� τ�υςΦ�ύρν�υς της Iκαρίας, την ανα!ήτη-ση τ�υ ασ�έστη απ� τη νήσ� Λέ�η-θ� κ�ντά στη Nά"�, την ε"εύρεσητων σιδερένιων συνδέσμων και τωνκαρ�ιών απ� τ� K�υσάντασι της Mι-κράς Aσίας και την ε"�ρυ"η εν�ςκαλ�ύ και σκληρ�ύ μαντώματ�ς απ�τα λατ�μεία τ�υ νησι�ύ.

Δεν θα ’ταν υπερ��λή αν λέγαμε�τι � παράγων Oικ�ν�μία στην κα-τασκευή δέσπ�!ε στη �άση της �ι-κ�δ�μησης τ�υ �ικισμ�ύ. H λέ"η«π�λύτιμ�» ανταπ�κρίνεται και στ�πι� ευτελές υλικ�. Πιθαν�ν � παρά-γ�ντας αυτ�ς να �δήγησε στις ε-ντυπωσιακά λιτές, αλλά τ�σ� με-

στές και παράλληλα ευρηματικέςκατασκευαστικές λύσεις της πα-τμιακής δ�μησης.

Συνέ�εια

O �ικισμ�ς της �ώρας Πάτμ�υ, ε-"αρτημέν�ς �υσιαστικά απ� τη M�-νή στ�υς περισσ�τερ�υς τ�μείς τ�υδημ�σι�υ και ιδιωτικ�ύ ακ�μη �ί�υ,π�ρεύτηκε μα!ί της στην αντιμετώ-πιση κάθε αλλ�ιωτικ�ύ και δια�ρω-τικ�ύ παράγ�ντα π�υ ενδε��μενατ�ν απείλησε. Eτσι, δεν υπήρ"αν μετην πάρ�δ� των αιώνων α�ύσικεςπαρεμ�άσεις στ�ν κ�ινωνικ� και π�-λε�δ�μικ� τ�μέα �ύτε ανώμαλεςμεταπτώσεις στη δημ�γρα�ική σύν-θεση. Πέρα λ�ιπ�ν απ� τις ελεγ��-μενες αλλαγές π�υ γίνηκαν στ�ν τ�-π� μετά τ�ν 18� αιώνα - πυκν�τερηδ�μηση, κατάτμηση των μεγάλων ι-δι�κτησιών, εμ�άνιση αστικών υπ�-κέντρων κ.λπ. –είναι δυνατή η δια-τύπωση της άπ�ψης �τι � Oικισμ�ςτης Xώρας δεν υπερπήδησε καμίαδια�ωριστική γραμμή μετα"ύ �υ!α-ντινής και νεώτερης περι�δ�υ. Aπ�-τελεί επ�μένως μια ρεαλιστική και,τ� πι� σημαντικ�, !ωντανή �υ!αντι-νή αρ�ιτεκτ�νική πραγματικ�τηταστη σημερινή επ��ή.

H διαπίστωση αυτή πρ�σδίδει ιδι-αίτερη α"ία στη Xώρα, α��ύ για τ�νελληνικ� �ώρ� δεν υπάρ��υν ανά-λ�γα πρ�σδι�ρισμένα παραδείγμα-τα. Aπ�καλύπτει την αμεσ�τητα π�υυπήρ�ε με τη γη και την κλίμακα τ�υπερι�άλλ�ντ�ς, σε μας, π�υ ν�μίσα-με �τι γιν�μαστε πλ�υσι�τερ�ι κα-ταστρέ��ντας την ιδιαίτερη σ�έσημετα"ύ εμψύ�ων και πραγμάτων γύ-ρω μας - η �άση της διαμ�ρ�ωσηςτης ιδι�συγκρασίας των κατ�ίκωντ�υ ελλαδικ�ύ �ώρ�υ.

T� καλ�σπιτ� της �ικίας Σημαντήρη. Στερε�τυπη τελετ�υργική διάτα�η των επίπλων και των σκευών. Xώρ�ς υπ�δ��ής και�ώρ�ς ε�ρτών.

Συνέ�εια απ� την 7η σελίδα


Aπ�ψη της M�νής της Aπ�κάλυψης.

«Eγεν�μην εν τη νήσω Πάτμω»H απ�καλυπτική εμπειρία τ�υ Iωάννη και �ι δι��γνωμίες για την ταυτ�τητά τ�υ

T�υ Δημήτρη Kυρτάτα

O ΣYΓΓPAΦEAΣ της Aπ�κάλυψης δί-νει για τ�ν εαυτ� τ�υ λίγες αλλά εν-δια�έρ�υσες πληρ��ρίες. Bε�αιώ-νει �τι τ� �ν�μά τ�υ ήταν Iωάννης,�τι ήταν �ριστιαν�ς πρ��ήτης, �τικάπ�ια στιγμή �ρέθηκε στην Πάτμ�,�τι ημέρα Kυριακή εί�ε μια πνευ-ματκή εμπειρία κατά τη διάρκεια της�π�ίας έλα�ε την εντ�λή να κατα-γράψει τ� περιε��μεν� εν�ς �ράμα-τ�ς και να τ� απ�στείλει σε επτά εκ-κλησίες, π�υ �λες �ρίσκ�νταν στηρωμαϊκή επαρ�ία της Aσίας. Aν ε$αι-ρέσ�υμε τη �ύση και τ� �αρακτήρατης πνευματικής εμπειρίας, απ� τιςυπ�λ�ιπες πληρ��ρίες πι� ασα�ήςείναι αυτή π�υ ανα�έρεται στ�ν�ρ�νικ� πρ�σδι�ρισμ�.

A�ιερωμένη στην πρ�σευ�ή, ηKυριακή ήταν πρ��ανώς η καταλλη-λ�τερη ημέρα για θεϊκές απ�καλύ-ψεις. Δεν υπάρ�ει, ωστ�σ�, σα�ήςένδει$η για τ� έτ�ς ή την επ��ή τηςπαραμ�νής στην Πάτμ�· �πως δενυπάρ�ει και για τη στιγμή π�υ κατα-γρά�ηκε τ� �ραμα. Mέσα στ�υςσυμ��λισμ�ύς και τα κρυπτικά μη-νύματα της Aπ�κάλυψης δεν απ�-κλείεται να γίνεται ανα��ρά σε συ-

γκεκριμέν� αυτ�κράτ�ρα ή άλλ� ι-στ�ρικ� πρ�σωπ�. Oμως �ι επίπ�νεςπρ�σπάθειες των μελετητών, ήδη α-π� την αρ�αι�τητα, να απ�κρυπτ�-γρα�ήσ�υν τα σ�ετικά �ωρία, δεν έ-��υν απ�δώσει κ�ινά απ�δεκτ�ύςκαρπ�ύς.

Mε διατυπώσεις πάντα συμ��λι-κές αλλά σ�ετικά πρ��ανείς, η Aπ�-κάλυψη ανα�έρεται στην καταστρ�-�ή της Iερ�υσαλήμ απ� τ�υς Pωμαί-�υς τ� έτ�ς 70 μ.X. Aρκετές περι-γρα�ές της θυμί'�υν έντ�να εκείνατα δραματικά γεγ�ν�τα και τ�ν τρ�-μ� π�υ πρ�κάλεσαν. Στα μέσα πάλιτ�υ δεύτερ�υ αιώνα, η Aπ�κάλυψηήταν ευρύτερα γνωστή και, εν μέ-ρει, σκ�τεινή. H συγγρα�ή της θαπρέπει έτσι να τ�π�θετηθεί τ�υλά-�ιστ�ν δυ� γενεές νωρίτερα, κάπ�υανάμεσα στ� 70 και τ� 90 μ.X.

O συγγρα�έας

T� �ν�μα τ�υ συγγρα�έα ανα�έ-ρεται αρκετές ��ρές στην Aπ�κάλυ-ψη. Aπ� τ�ν ύστερ� δεύτερ� αιώνα,π�λλ�ί αναγνώστες θεώρησαν δεδ�-μέν� �τι πρ�κειται για τ�ν Iωάννηπ�υ εί�ε γράψει τ� τέταρτ� ευαγγέ-λι� και τρεις απ� τις επιστ�λές της

Kαινής Διαθήκης. Στ� 'ήτημα αυτ�,�μως, δεν υπήρ�ε συμ�ωνία. T� τέ-ταρτ� ευαγγέλι� και η Aπ�κάλυψηδεν γίν�νταν ακ�μα απ�δεκτά απ� τ�σύν�λ� των εκκλησιών. Oρισμέν�ι�ριστιαν�ί, μάλιστα, τα απέδιδαν σεγνωστ�ύς αιρετικ�ύς. Aλλ�ι πάλι α-π�δέ��νταν τ� τέταρτ� ευαγγέλι�και απέρριπταν την Aπ�κάλυψη. Oι α-ντιπαραθέσεις και �ι δι��γνωμίεςστ� 'ήτημα αυτ� �δήγησαν, τ�ν τρί-τ� αιώνα, σε πρ�σεκτική αντιπαρα-��λή των κειμένων. Διαπιστώθηκε έ-τσι �τι, μετα$ύ άλλων, �ι θε�λ�γικέςκαι γλωσσικές δια��ρές τ�υς δεν ε-πέτρεπαν την απ�δ�σή τ�υς στ� ίδι�πρ�σωπ�.

T� πρ��λημα της ταυτ�τητας τ�υσυγγρα�έα ε$ακ�λ�υθεί και σήμερανα απασ��λεί τ�υς ειδικ�ύς. Oσ�ι υ-π�στηρί'�υν �τι τα πέντε κείμενατης Kαινής Διαθήκης γρά�θηκαν α-π� τ� ίδι� πρ�σωπ�, είναι υπ��ρεω-μέν�ι να υπ�θέσ�υν �τι �ι δια��ρέςτ�υς ��είλ�νται στην ε$έλι$ή τ�υςπ�υ επήλθε με την πάρ�δ� π�λλώνετών. H Aπ�κάλυψη θα ήταν έτσι νε-ανικ�τερ� πρ�ϊ�ν και τ� ευαγγέλι�με τις επιστ�λές, έργα της ωριμ�τη-τας. Tα επι�ειρήματα ωστ�σ� των

εκκλησιαστικών πατέρων π�υ εντ�-πι'αν τις σημαντικές δια��ρές στ�ύ��ς και τις ιδέες ε$ακ�λ�υθ�ύν ναπαραμέν�υν ισ�υρά.

O συγγρα�έας της Aπ�κάλυψης,πάντως, �ν�μα'�ταν Iωάννης. Στ�'ήτημα αυτ� δεν έ��υν διατυπωθείσ��αρές αντιρρήσεις. Eνα ψευδεπί-γρα�� κείμεν� π�υ επι�ειρεί να πα-ραπλανήσει τ�υς αναγνώστες τ�υ,δεν α�ήνει αμ�ι��λίες για την ταυ-τ�τητα τ�υ συγγρα�έα τ�υ. Στ�υς ι-�υδαϊκ�ύς και �ριστιανικ�ύς κύ-κλ�υς τ�υ πρώτ�υ αιώνα τ� �ν�μαIωάννης ήταν συνηθισμέν�.

Aν κάπ�ι�ς επιθυμ�ύσε να ιδι�π�ι-ηθεί τη δ�$α τ�υ �απτιστή ή τ�υ απ�-στ�λ�υ θα έπρεπε να καθιστά σα�ές�τι ήταν � �απτιστής ή � απ�στ�λ�ς.Δίν�ντας απλώς τ� �ν�μά τ�υ, � Iω-άννης της Aπ�κάλυψης δεν επι�ειρείνα εμ�ανιστεί ως πρ�δρ�μ�ς ή μα-θητής τ�υ Iησ�ύ. Oύτε, άλλωστε, υ-π�στηρί'ει �τι ήταν συγγρα�έας καιάλλων κειμένων. Oπ�ια κι αν ήταν ησ�έση τ�υ με τ�ν αρ�ικ� κύκλ� πι-στών, αυτή δεν καθίσταται σα�ήςστ� απ�καλυπτικ� τ�υ κείμεν�. Oιπρώτ�ι παραλήπτες της Aπ�κάλυψηςγνώρι'αν �έ�αια για π�ι�ν Iωάννη ε-


AΦIEPΩMA

πρ�κειτ�. Oι μεταγενέστερ�ι ανα-γνώστες, �μως, είναι υπ��ρεωμέν�ινα αρκεστ�ύν σε ένα �ν�μα.

H Πάτμ�ς

H παρ�υσία τ�υ Iωάννη στην Πά-τμ� παρ�υσιά'ει μεγάλ� ενδια�έρ�ν.H Πάτμ�ς δεν ήταν ιδιαίτερα γνω-στ�ς τ�π�ς και δεν ανα�έρεται σεάλλ� πρωτ��ριστιανικ� κείμεν�. Hδήλωση τ�υ συγγρα�έα �τι η πνευ-ματική εμπειρία τ�ύ συνέ�η στ� συ-γκεκριμέν� νησί, θα πρέπει να απ�-τελεί ιστ�ρικ� γεγ�ν�ς. H επε$ήγη-ση, �μως, τ�υ Iωάννη �τι στην Πάτμ��ρέθηκε «για τ� λ�γ� τ�υ Θε�ύ καιτη μαρτυρία τ�υ Iησ�ύ Xριστ�ύ» δενείναι σα�ής. Aρκετ�ί αναγνώστεςτ�υ ύστερ�υ δεύτερ�υ αιώνα θεώ-ρησαν �τι � Iωάννης εί�ε ε$�ριστείστ� νησί απ� τις κ�σμικές αρ�ές λ�-γω τ�υ κατη�ητικ�ύ τ�υ έργ�υ.

Oμως, με τ�ν τρ�π� π�υ περιγρά-�ει τα γεγ�ν�τα, � Iωάννης υπ�ν�εί�τι τη στιγμή π�υ έγρα�ε την Aπ�κά-λυψη, ή, τ�υλά�ιστ�ν, τη στιγμή π�υτην �λ�κλήρωνε δεν �ρισκ�ταν πιαστην Πάτμ�. H υπ�θεση της ε$�ρίαςέπρεπε έτσι να συν�δευθεί απ� μιαδεύτερη υπ�θεση ανάκλησης τηςπ�ινής. H δεύτερη αυτή υπ�θεση θαέδινε ακ�μα τη δυνατ�τητα στ�ν Iω-άννη να γεράσει σε συνθήκες ελευ-θερίας και, σε πρ��ωρημενη ηλικία,

να συγγράψει τις επιστ�λές και τ�ευαγγέλι�.

Oι υπ�θέσεις, �μως, αυτές, π�υ γί-ν�νται και σήμερα ευρύτερα απ�δε-κτές, παρ�υσιά'�υν πρ��λήματα. OIωάννης δεν ισ�υρί'εται �τι ήταν κα-τάδικ�ς και η διατύπωσή τ�υ, απ�μ�νη της, δεν πρ�καλεί τ� συνειρμ�της ε$�ρίας.

Eάν κάπ�ι�ς διατάρασσε με τα κη-ρύγματά τ�υ τη δημ�σια τά$η κινδύ-νευε να �υλακιστεί ή και να θανατω-θεί επί τ�π�υ εκτ�ς αν ήταν ρωμαί�ςπ�λίτης, �πως � Παύλ�ς, �π�τε μπ�-ρ�ύσε να 'ητήσει κρίση στη Pώμη.Aτ�μικές ε$�ρίες σε νησιά σαν τηνΠάτμ� συνηθί'�νταν μ�ν� για τα μέ-λη της αριστ�κρατίας. Aν ένας άση-μ�ς κάτ�ικ�ς μιας επαρ�ίας καταδι-κα'�ταν σε ε$�ρία, � τ�π�ς της τιμω-ρίας τ�υ θα διέθετε �ργανωμέν�στρατ�πεδ� και καταναγκαστικά έρ-γα. H Πάτμ�ς δεν απ�τελ�ύσε τέτ�ι�τ�π� στη ρωμαϊκή επ��ή και δεν μνη-μ�νεύεται, �πως άλλα νησιά, ως τ�-π�ς ε$�ρίας.

Oρισμέν�ι μελετητές υπ�θέτ�υν�τι � Iωάννης εί�ε πάει στην Πάτμ��ικει�θελώς, για να διδά$ει τ� λ�γ�τ�υ Θε�ύ. H Πάτμ�ς �μως ήταν τ�-π�ς άσημ�ς και με μικρ� πληθυσμ�την επ��ή εκείνη –μ�λ�ν�τι διέθετεγυμνάσι� και να� της Aρτέμιδ�ς. OIωάννης εί�ε περιλά�ει ήδη αρκετέςκαι μεγάλες π�λεις στ� κατη�ητικ�τ�υ πρ�γραμμα και δεν �ρεια'�ταν

να πάει σε ένα μικρ� νησί για να δι-ευρύνει τη σ�αίρα δραστηρι�τητάςτ�υ. Mε ε$αίρεση την Kύπρ� και τηνKρήτη, �ι πρώτ�ι απ�στ�λ�ι τ�υ �ρι-στιανισμ�ύ δεν επισκέπτ�νταν τα νη-σιά στα δρ�μ�λ�γιά τ�υς. Πάντως, ηανα��ρά στην Πάτμ� θα πρέπει ναδημι�υργ�ύσε στ�υς αρ�ικ�ύς ανα-γνώστες της Aπ�κάλυψης συγκεκρι-μέν�υς συνειρμ�ύς. Eνα τέτ�ι� κεί-μεν� δεν περιέ�ει αθώες ή �υδέτε-ρες πληρ��ρίες.

H πνευματική εμπειρία

Aκ�μα και αν εί�ε πάει στην Πάτμ�ως ε$�ριστ�ς, � Iωάννης δεν μνημ�-νεύει τ� γεγ�ν�ς για να πρ�καλέσεισυμπάθεια ή �ίκτ�. Mια ε$�ρία τ�σ�κ�ντά στα μεγάλα κέντρα της MικράςAσίας θα ήταν γι’ αυτ�ν διωγμ�ς π�-λυτελείας. Oι καταστρ��ές και ταδεινά π�υ �ραματι'�ταν α��ρ�ύσαντ� μέγιστ� μέρ�ς της ανθρωπ�τηταςκαι η πρ�σωρινή υπερ�ρία σε ένα νη-σί δεν ήταν υπ�θεση ά$ια λ�γ�υ.

H σα�ήνεια με την �π�ία πρ�σδι�-ρί'εται � τ�π�ς, στ�ν �π�ί� δ�θηκετ� �ραμα, υπηρετεί άλλ� σκ�π�. Oιαρ�ικ�ί αναγνώστες της Aπ�κάλυψηςτην διά�α'αν �πωσδήπ�τε στ� πνεύ-μα των ι�υδαϊκών πρ��ητειών και α-π�καλυπτικών �ι�λίων.

Στην ι�υδαϊκή παράδ�ση, την πα-λαι�τερη αλλά και την πι� πρ�σ�ατη,�ι πρ��ήτες '�ύσαν κατ’ ε$��ήν σε��υνά και ερήμ�υς. H επικ�ινωνία με

τ� Θε� πρ�ϋπέθετε απ�μ�νωση καιαυτ�συγκέντρωση.

Oπως έ�λεπαν τα πράγματα �ι �ρι-στιαν�ί της επ��ής, � Iωάννης δενθα μπ�ρ�ύσε να δε�θεί ένα τέτ�ι� �-ραμα σε μια μεγάλη και πυκν�κατ�ι-κημένη π�λη. H διαμ�νή τ�υ σε ένανησί απ�τελ�ύσε εγγύηση θε�πνευ-στίας. Oπως τ�σα άλλα μικρά νησιάτ�υ Aιγαί�υ, η εικ�να π�υ δίνει η Πά-τμ�ς στ�ν επισκέπτη της είναι εν�ς��υν�ύ μέσα στη θάλασσα. O ίδι�ς �Iωάννης �ε�αιώνει �τι, στη σκέψητ�υ, «νήσ�ς» και «�ρ�ς» συνειρμικάσυμ�ύρ�νται. Στ� απ�καλυπτικ� τ�υλε$ιλ�γι� �ι τ�π�ι αυτ�ί απ�τελ�ύνεν�τητα. Aλλ�ύ, περιγρά��ντας τηνεμπειρία τ�υ, ισ�υρί'εται �τι έναςάγγελ�ς τ�ν έ�ερε σ’ ένα μεγάλ� καιψηλ� ��υν� απ’ �π�υ τ�υ έδει$ε τηναγία Iερ�υσαλήμ. Aπ�κ�μμένη απ�την κεντρική στεριά και �ρεινή κα-θώς ήταν, η Πάτμ�ς απ�τελ�ύσε έτσιγια τ�ν Iωάννη της Aπ�κάλυψης �,τιτα ��υνά για τ�υς ι�υδαί�υς πρ��ή-τες και η έρημ�ς για τ�ν Iωάννη τ�νΠρ�δρ�μ�: έναν πρ�ν�μιακ� τ�π�για περισυλλ�γή και πρ��ητική έ-μπνευση. Oταν η πρ��ητική παράδ�-ση άρ�ισε να ατ�νεί, η αρ�ική σημα-σία τ�υ νησι�ύ, της ερήμ�υ και τ�υ��υν�ύ $ε�άστηκε. Oι αναγνώστεςτης Aπ�κάλυψης άρ�ισαν τ�τε να α-να'ητ�ύν νέ� ν�ημα στην πληρ��-ρία για διαμ�νή στην Πάτμ�. Tα νέαπρ��λήματα π�υ αντιμετώπι'αν υπέ-δει$αν την εκδ��ή της ε$�ρίας.



Eσωτερικ� τ�υ σπηλαί�υ της Aπ�κάλυψης.

T�υ Kωνσταντίν�υ Σ. Παπαϊωάνν�υ

Aρ�ιτέκτ�να Aναπλ. καθηγητή E.M.Π.

TO MONAΣTHPI τ�υ Aη-Γιάννη τ�υΘε�λ�γ�υ της Πάτμ�υ, παρ’ �τι γνω-στ�τερ� για τη θρησκευτική και ιστ�-ρική σημασία τ�υ, και απ� καλλιτε-�νική και αρ�ιτεκτ�νική άπ�ψη α-σ�αλώς θεωρείται απ� τα σημαντι-κ�τερα μνημεία τ�υ είδ�υς στ�ν ελ-ληνικ� �ώρ�. Oπως και τα μ�ναστή-ρια τ�υ Aγί�υ Oρ�υς, ανήκει στηνκατηγ�ρία των μεγάλων, πλ�ύσιων,�ρ�υριακών μ�νών της περι�δ�υτης ακμής τ�υ μ�να�ισμ�ύ στην ευ-ρύτερη περι��ή.

Ως πρ�ς τη �ωρ�θέτησή τ�υ ειδικάανήκει σε εκείνα π�υ, συνδυά$�νταςτην πανάρ�αια τάση τ�υ ασκητισμ�ύγια απ�μάκρυνση απ� τα εγκ�σμια μετις αρ�ές της ��υρωματικής τέ�νηςτ�υ μεσαίωνα, εί�αν �τιστεί σε δυ-σπρ�σιτες τ�π�θεσίες και κυρίως ε-πάνω σε κ�ρυ�ές λ��ων ή %ρά�ων.

H γενική διάτα&η των κτισμάτωντ�υ ακ�λ�υθεί, κάπως ελεύθερα, τ�γνωστ� τύπ� τ�υ �ρθ�δ�&�υ - %υ$α-ντιν�ύ μ�ναστηρι�ύ �π�υ, �ι κατ�ι-κίες των μ�να�ών (τα κελιά) και �ικάθε είδ�υς άλλες %�ηθητικές εγκα-ταστάσεις, διατεταγμένες γραμμικάσε περιμετρικές πτέρυγες γύρω απ�την εκκλησία (τ� λεγ�μεν� «καθ�λι-κ�»), διαμ�ρ�ών�υν ένα ενιαί�, εσω-στρε�ές, περίκλειστ� �ικιστικ� σύ-ν�λ� απ�μ�νωμέν� απ� τ�ν έ&ω κ�-σμ�. Eδώ %έ%αια, με την πρ�σπέλασητης εκκλησίας αμέσως απ� την είσ�-δ� και τη σ�ετική κυκλ��ριακή απ�-μ�νωση των υπ�λ�ιπων στ� εσωτερι-κ�, �αίνεται να ακ�λ�υθείται μια πα-ραλλαγή τ�υ τύπ�υ –εκείνη των λε-γ�μενων «με �ράγκικη επίδραση μ�-νών»– π�υ τη συναντ�ύμε σε πρώην�ραγκ�κρατ�ύμενα νησιά τ�υ ν�τι-�υ Aιγαί�υ, �πως και στ� γειτ�νικ�γυναικεί� μ�ναστήρι της K�ίμησηςτης Θε�τ�κ�υ.

Φυσικά, στη συγκεκριμένη περί-πτωση, για τ� τελικ� απ�τέλεσμα τηςτ�σ� ελεύθερης και ιδι�τυπης διάρ-θωσης τ�υ συν�λ�υ, περισσ�τερ� α-π� τ�ν τύπ� �αίνεται �τι έπαι&αν κα-θ�ριστικ� ρ�λ� άλλ�ι παράγ�ντες.Kαι κυρι�τερ�ς απ’ αυτ�ύς ήταν �-πωσδήπ�τε τ� ανώμαλ� έδα��ς καιη ανάγκη πρ�σαρμ�γής σ’ αυτ� π�υκαθιστ�ύσε ανέ�ικτη �π�ιαδήπ�τεκαν�νικ�τητα και �δήγησε τελικάστην τ�σ� απρ�σδι�ριστα ελεύθερη�ωρ�θέτηση των %ασικών πτερύγων,πράγμα π�υ �αίνεται και στ� γενικ�ακαν�νιστ� σ�ήμα τ�υ περι%�λ�υ,καθώς και στην έντ�νη υψ�μετρικήπ�ικιλία των εσωτερικών �ώρων.

Aλλ�ς παράγων, σ�ετικ�ς με τ�νπρ�ηγ�ύμεν� ήταν η –με τ�ν καιρ�–υπερ%�λική ανάπτυ&η της μ�ναστι-κής κ�ιν�τητας με αντίστ�ι�ες απαι-τήσεις σε κτιριακ� δυναμικ�, δυσα-νάλ�γα μεγάλες για τις περι�ρισμέ-νες δυνατ�τητες �ικιστικής α&ι�π�ί-

ησης της ανώμαλης τ�π�θεσίας, π�υεί�ε απ�τέλεσμα την εντατική εκμε-τάλλευση κάθε διαθέσιμ�υ �ώρ�υ.Oι αυ&αν�μενες κτιριακές ανάγκεςέτσι αντιμετωπίστηκαν κατά καιρ�ύςμε αυτ�σ�έδιες επεκτάσεις σε %άρ�ςτης μ�ναστηριακής αυλής, ώστε ναπερι�ρισθεί τελικά αυτή σε μικρά υ-π�τυπώδη τμήματά της, �πως εκείναεμπρ�ς απ� την εκκλησία και τηντράπε$α, π�υ καθώς περι%άλλ�νταιαπ� π�λυώρ��α κτίσματα, λειτ�υρ-γ�ύν περισσ�τερ� �ωταγωγ�ί, α�ή-ν�ντας την εντύπωση τ�υ έντ�ν�υπερι�ρισμ�ύ.

H εκκλησία

Ως πρ�ς τα επί μέρ�υς κτίσματα,�πως σε �λες σ�εδ�ν τις παρ�μ�ιεςπεριπτώσεις, η εκκλησία είναι και ε-δώ τ� σημαντικ�τερ�, τ�σ� απ� εν-ν�ι�λ�γική και καλλιτε�νική άπ�ψη,


AΦIEPΩMA


Aρ�ιτεκτ�νικ μνημεί�Tα γυμνά τεί�η κυριαρ��ύν στ� τ�πί� καθιστώντας τη M�νή Θε�λ�γ�υ αντιπρ�σωπευτικ� δείγμα !ρ�υριακής αρ�ιτεκτ�νικής.

T� μ�ναστήρι θεωρείται ε�άμιλλ� σε αρ�αι�λ�γική και καλλιτε�νική α�ία με

τα αγι�ρείτικα συγκρ�τήματα και τ� σημαντικ�τερ� στ� είδ�ς τ�υ στη N�τια Eλλάδα

�σ� και απ� αρ�αι�λ�γική, α��ύ ανά-γεται στην αρ�ική �ικ�δ�μική �άσητης μ�νής (τ� 1090 μ.X). T� κεντρικ�της τμήμα ανήκει στ� γνωστ� τύπ�της %υ$αντινής να�δ�μίας τ�υ σταυ-ρ�ειδ�ύς εγγεγραμμέν�υ τετρακι�-νι�υ να�ύ και επάνω σ’ αυτ� πρ�στέ-θηκαν μεταγενέστερα τα πλευρικάπαρεκκλήσια και η στ�ά της πρ�σ�-ψης. Iδιαίτερα α&ι�λ�γη είναι και ητραπε$αρία τ�υ μ�ναστηρι�ύ («τρά-πε$α» κατά τη μ�ναστηριακή �ρ�λ�-γία). Eίναι της ίδιας σ�εδ�ν επ��ήςμε την εκκλησία και η μ�νη απ’ �σες&έρ�υμε π�υ τ� κεντρικ� τμήμα τηςστεγά$εται με τρ�ύλλ�. Aκ�μα σώ$�-νται σ’ αυτήν τα αρ�ικά, κτιστά και μεανάγλυ�ες μαρμαρεπενδύσεις τρα-πέ$ια και καθίσματα, �π�υ έτρωγανάλλ�τε �μαδικά �ι μ�να��ί. Eκτ�ςαυτών και άλλα κτίσματα τ�υ μ�να-στηρι�ύ π�υ α��ρ�ύν τη $ωή των μ�-να�ών, �πως κελιά και διά��ρες%�ηθητικές εγκαταστάσεις των μα-γειρείων, έ��υν επισημανθεί απ�τ�υς μελετητές για τ� ενδια�έρ�ντ�υς σαν αυθεντικές μαρτυρίες γύ-ρω απ� τη μ�ναστηριακή αρ�ιτεκτ�-νική και γενικ�τερα τη $ωή στ� %υ$α-ντιν� μ�να�ισμ�.

Aνακατασκευές

Aπ� αυστηρά αρ�αι�λ�γική άπ�ψη,και παρ’ �τι είναι γνωστή η �ρ�ν�λ�-γία της ίδρυσής τ�υ, τ� σύν�λ� δενμπ�ρ�ύμε να τ� τ�π�θετήσ�υμε�ρ�νικά σε μια μ�ν� συγκεκριμένη ε-π��ή. Eκτ�ς απ� την εκκλησία, τηντράπε$α και κάπ�ια τμήματα τ�ί�ων,τα περισσ�τερα σω$�μενα κτίσματάτ�υ, ανήκ�υν σε διά��ρες επ��ές α-νάλ�γα με τις κατά καιρ�ύς ανάγκες.Στην �υσία, λ�ιπ�ν, τ� σημεριν� συ-γκρ�τημα είναι δημι�ύργημα μιαςσυνε��ύς διαδικασίας, πρ�σθηκών,τρ�π�π�ιήσεων και ανακατασκευώνπ�υ άρ�ισε με την ίδρυσή τ�υ και συ-νε�ί$ει ως τις μέρες μας και π�υ τις�ρ�νικές �άσεις της δεν μπ�ρ�ύμεπια να πρ�σδι�ρίσ�υμε με ακρί%εια.

Eτσι και � ρυθμ�λ�γικ�ς �αρακτή-ρας τ�υ συν�λ�υ εμ�ανί$εται τ� ίδι�σύνθετ�ς. Bλέπ�υμε να συνυπάρ-��υν σ’ αυτ�ν στ�ι�εία %υ$αντινήςνα�δ�μίας με άλλα δυτικής μεσαιω-νικής �ρ�υριακής αρ�ιτεκτ�νικής,καθώς και δυτικής κ�σμικής της πε-ρι�δ�υ των Iωαννιτών Iππ�τών και �-λα αυτά αναμιγνύ�νται με την αιγαι-�πελαγίτικη λαϊκή �ικ�δ�μική παρά-δ�ση των τελευταίων αιώνων. Περισ-σ�τερ� %έ%αια, υπ�%άλλεται � επι-σκέπτης απ� τ� αυστηρ� �ρ�υριακ�ύ��ς π�υ κυριαρ�εί στις αρ�ικές ε-&ωτερικές εντυπώσεις με τη θέα τωντεράστιων γυμνών τει�ών και τ� �-π�ί� εναλλάσσεται αναπάντε�α στ�εσωτερικ� με τα �αρακτηριστικά τηςγνήσιας νησιώτικης λαϊκής παράδ�-σης, π�υ �αίνεται να επικρατεί εκεί,δηλαδή με τη μικρ�κλίμακα και τ�νπλ�ύτ� των μ�ρ�ών, την π�ικιλίατων εναλλαγών, τη διαρκή ανανέωσητων εντυπώσεων και γενικά τη �άρηεν�ς �ικεί�υ, ανθρώπιν�υ περι%άλ-λ�ντ�ς.

Oλα αυτά σε π�λύ γενικές γραμμέςσυνθέτ�υν τις ιδι�μ�ρ�ίες, την π�ι�-τητα και τη μ�ναδικ�τητα τ�υ μ�να-στηρί�υ της Πάτμ�υ, π�υ θεωρείταιασ�αλώς ε�άμιλλ� σε αρ�αι�λ�γικήκαι καλλιτε�νική α&ία με τα γνωστ�-τερα απ� τα ανάλ�γα μεγάλα αγι�-ρείτικα συγκρ�τήματα και �πωσδή-π�τε τ� σημαντικ�τερ�, στ� είδ�ςτ�υ, στ� �ώρ� της N�τιας Eλλάδας.



H εσωτερική αυλή της M�νής Θε�λ�γ�υ με τα �αρακτηριστικά «!ράγκικα» τ�"α.


Eσωτερικ�ς διάδρ�μ�ς της M�νής �π�υ κυριαρ�εί π�ικιλία αρ�ιτεκτ�νικών στ�ι�είων.

Aριστερά: H παλιά Tράπε#α της M�νής με τ� κτιστ�, μαρμάριν� τραπέ#ι. Στ�υς τ�ί��υς !αίν�νται τμήματα των παλιών τ�ι��γρα!ιών. Δε"ιά: O ε"ωνάρθηκας τ�υ Kα-θ�λικ�ύ, π�υ την πρ�σ�ψή τ�υ κ�σμ�ύν τ�ι��γρα!ίες.


AΦIEPΩMA

Λαμπρές τι�γρα ίες

Λεπτ�μέρεια απ� την παρα��λή των Δέκα Παρθένων. Eσωνάρθηκας Kαθ�λικ�ύ, ��ρει�ς τ�ί��ς. Γύρω στ� 1600.

T�υ Mαν�λη Xατ�ηδάκη

KENTPO λατρείας, παιδείας καιθρησκευτικής περισυλλ�γής η M�-νή τ�υ Aγί�υ Iωάνν�υ τ�υ Θε�λ�-γ�υ στην Πάτμ� απ�τέλεσε, λίγ�καιρ� μετά την ίδρυσή της απ� τ�ν�σι� Xριστ�δ�υλ� τ�ν Λατρην�, α-π� τ� μικρασιατικ� Λάτρ�ς (1088),�ώρ� ιερ� �π�υ δημι�υργήθηκαν ήσυγκεντρώθηκαν έργα θρησκευτι-κής τέ�νης σε σημαντικ� αριθμ�και σε υψηλή π�ι�τητα.

Eίναι α�ι�θαύμαστ� για μας, πώς�ι ηγ�ύμεν�ι, διάδ��ι τ�υ Xριστ�-δ�ύλ�υ, κατ�ρθωσαν σ’ αυτ� τ� έ-ρημ� μικρ� νησί, ανυπεράσπιστ�δίπλα στην τ�υρκ�κρατ�ύμενη μι-κρασιατική ακτή, ήδη μέσα στ�ν12� αιώνα να �λ�κληρώσ�υν, ��ι �-�ι μ�ν� κτιριακά, ένα απ� τα πι� ση-μαντικά πρ�σκυνήματα της Oρθ�-δ��ίας, αν ��ι της Xριστιαν�σύνης.Mε τα ωραία κτίρια και τα μαρμαρ�-θετημένα δάπεδα, με τις λαμπρέςτ�ι��γρα"ίες και τις ωραίες εικ�-νες, με την πλ�ύσια #ι#λι�θήκη �ει-ρ�γρά"ων περγαμηνών, συ�νά ει-κ�ν�γρα"ημένων, δημι�υργήθηκεένα $ωνταν� �ρθ�δ�� πνευματικ�κέντρ� αλλά και απ�θεμα π�λιτι-σμ�ύ, τέ�νης και παιδείας.

Eργα

Tην υψηλή πνευματική στάθμηκαι π�ι�τητα των έργων π�υ σώ$�-νται έως σήμερα στ� μ�ναστήριμπ�ρ�ύν να ε�ηγήσ�υν απ� τη μιαμεριά η α"θ�νία των περι�υσιακώνστ�ι�είων π�υ εί�εν ε�ασ"αλίσει �δραστήρι�ς Xριστ�δ�υλ�ς με τιςστενές τ�υ σ�έσεις με τ� παλάτι,και απ� την άλλη, η υψηλή κ�ινωνι-κή θέση και παιδεία των ηγ�υμένωνπ�υ διαδέ��νται τ�ν Xριστ�δ�υλ�.

Στην ακατά#λητη δραστηρι�τητατ�υ αείμνηστ�υ Aναστάσι�υ Oρ-λάνδ�υ �"είλεται η αρ�ιτεκτ�νικήμελέτη των αρ�ικών κτιρίων, η α-π�κάλυψψη των #υ$αντινών τ�ι��-γρα"ιών της Tράπε$ας, κάτω απ�μεταγενέστερ� στρώμα, στ� πα-ρεκκλήσι της Παναγίας και, τ�σπ�υδαι�τερ�, η έγκαιρη και υπ�-δειγματική δημ�σίευσή τ�υς μα$ίμε την αρ�ιτεκτ�νική μελέτη σελαμπρ� τ�μ� της Aκαδημίας Aθη-νών (1970).

Aπ� τις τ�ι��γρα"ίες τ�υ 16�υκαθαρίστηκαν αργ�τερα αυτέςστ�ν εσωνάρθηκα τ�υ καθ�λικ�ύ,με τρεις μεγάλες παραστάσεις -Σ"αγή των νηπίων, Σκηνές απ� τηΓέννηση με τη Φυγή εις Aίγυπτ� καιΠαρα#�λή των Δέκα Παρθένων. H

Tα �υαντινά και μετα�υαντινά δημι�υργήματα στ� καθ�λικ� της M�νής,

στ� παρεκκλήσι� της Παναγίας και στ� σπήλαι� της Aπ�κάλυψης



H Mετάληψη των Aπ�στ�λων. Tράπε�α, δυτικ�ς τ�ί��ς. Γύρω στα 1200.

H ένθρ�νη Bρε#�κρατ�ύσα Παναγία (λεπτ�μέρεια). Παρεκκλήσι� τηςΠαναγίας, ανατ�λικ�ς τ�ί��ς. 1176-1180.

Aνώνυμ�ς πατριάρ�ης Iερ�σ�λύμων (λεπτ�μέρεια). Παρεκκλήσι� της Παναγίας, ν�τι�ςτ�ί��ς. 1176-1180.


B΄ Παρ�υσία στ�ν ανατ�λικ� τ�ί��παραμένει ακαθάριστη και σκ�τεινή.Oλες κρητικής τε�ν�τρ�πίας τ�υ16�υ αιώνα.

T�ι��γρα�ικά σύν�λα

Δύ� είναι τα μεγάλα #υ$αντινάτ�ι��γρα"ικά σύν�λα στ� μ�ναστή-ρι· τ� ένα στην Tράπε$α, σε δύ� �ι-κ�δ�μικές "άσεις, τ� άλλ� στ� πα-ρεκκλήσι της Παναγίας, δίπλα στ�καθ�λικ�.

Στην πρώτη �ικ�δ�μική "άση, �-ταν η Tράπε$α ήταν μια �υλ�στεγημεγάλη αίθ�υσα, αυτή εί�ε κ�σμη-θεί με τ�ι��γρα"ίες αλλά �ταν γιαπερισσ�τερη ασ"άλεια, στεγάστηκε–σε δεύτερη "άση– με τρ�ύλλ� καικαμάρες, π�υ πατ�ύσαν σε τ��α με�γκώδη π�δαρικά, τ� μεγαλύτερ�μέρ�ς των τ�ι��γρα"ιών σκεπάσθη-κε. Σώθηκε απ� αυτές στ� ανατ�λι-κ� τμήμα μ�ρ"ές ιεραρ�ών καθώςκαι ελά�ιστες σκηνές σ�ετικά με θέ-ματα διατρ�"ής –�πως η ΘαυμαστήAλιεία, � Π�λλαπλασιασμ�ς των άρ-των, π�υ εδώ απ�κτ�ύν ευ�αριστια-κ� ν�ημα.

Aπ� τ� σω$�μεν� μ�ν� στ� δυτικ�μακρύ τ�ί�� πρ�γραμμα τ�ι��γρα-"ιών, π�υ στ�λί$�υν συσσωρευτικάτις μεγάλες επι"άνειες �ωρίς παρά-θυρα, συμπεραίν�υμε �τι σε αυτ�πρ�#άλλ�νται διαπρεπείς μ�ρ"έςτ�υ ασκητισμ�ύ και τ�υ μ�να�ικ�ύ#ί�υ και επιλ�γή άλλων κύκλων απ�τ� Πάθ�ς, απ� τα εωθινά Eυαγγέλιααπ� σκηνές με ευ�αριστιακ� ν�ημα,�πως η K�ινωνία των Aπ�στ�λωνστ� #�ρει� τ�ί��, απ� συνα�άρια α-γίων, απ� �ράματα μ�να�ών και άλ-λων με δ�γματικ� ν�ημα. H Tράπε-$α της Πάτμ�υ απ�τελεί και π�λύτι-μ� τεκμήρι� για την ιστ�ρία τωνπρ�γραμμάτων μ�ναστηριακών α-ναλ�γων κτισμάτων, γιατί είναι ίσωςτ� παλαι�τερ� σω$�μεν� με τ�ι��-γρα"ίες.

Tρεις �άσεις

Aπ� την τε�ν�τρ�πία των τ�ι��-γρα"ιών "αίνεται �τι τ� σύν�λ�, π�υσώ$εται μ�ν� στ� δυτικ� μακρύ τ�ί-��, τελικά διαμ�ρ"ώθηκε σε τρεις"άσεις. Στην πρώτη και παλαι�τερη,�πως σημειώσαμε πι� πάνω, στηδεύτερη, π�υ �ε�ωρί$ει στ� #�ρει�-τερ� τμήμα τ�υ τ�ί��υ –αυτές εντ�-πί$�νται στην τελευταία εικ�σαετίατ�υ 12�υ αι.– και στην τρίτη "άση, �-π�υ ανήκει τ� μεσαί� και τ� ν�τι�τε-ρ� τμήμα τ�υ τ�ί��υ π�υ έ�ει τε�ν�-τρ�πικές δια"�ρές με την πρ�ηγ�ύ-μενη και μπ�ρεί να τ�π�θετηθεί στιςπρώτες δεκαετίες τ�υ 13�υ, αν και�σ�ι ασ��λήθηκαν με αυτ�ύς έ��υναρκετά δια"�ρετικές γνώμες.

Στην ίδια ανανεωτική για τ� μ�να-στήρι περί�δ� ανήκ�υν και �ι ωραίεςτ�ι��γρα"ίες τ�υ παρεκκλησί�υ τηςΠαναγίας –άριστα διατηρημένες �-σες δεν εί�αν απ�κ�λληθεί– με αρ-κετά πλ�ύσι� για μ�ναστηριακ� πα-ρεκκλήσι πρ�γραμμα. Στην καλλι-γρα"ική τε�ν�τρ�πία τ�υς, π�υ τιςπρ�σεγγί$ει στις τ�ι��γρα"ίες τηςπρώτης "άσης της τράπε$ας, πρ�-σθέτ�υν εδώ μ�ρ"ές τρυ"ερές καιθεληματικά ωραίες, �πως της καθι-στής Παναγίας με τ� Xριστ� τωντριών αγγέλων της Φιλ��ενίας τ�υ

A#ραάμ. Aνήκ�υν �ι τ�ι��γρα"ίεςαυτές σε μια �ε�ωριστή τάση τ�υ τέ-λ�υς τ�υ 12�υ αιώνα παράλληλη μετην «δυναμική» ή «μανιεριστική» τε-�ν�τρ�πία π�υ γνωρί$�με απ� τηνKαστ�ριά έως την Kύπρ� και ακ�μηστη Σικελία, αλλά, αντίθετα, εδώπν�ή κλασικισμ�ύ διαπνέει τις μ�ρ-"ές και τις συνθέσεις.

H «ακαδημαϊκή» αυτή ρ�πή υπάρ-�ει και σε μεγαλύτερα κέντρα, �πωςστ�ν Oσι� Δα#ίδ της Θεσσαλ�νίκης,στην κ�ιμητηριακή διώρ�"η εκκλη-σία στ� Mπάτσκ�#� (κ�ντά στην πα-λιά Φιλιππ�ύπ�λη), στη Σαμαρίνα τηςMεσσηνίας, στ�ν Aγι� Iερ�θε� τωνMεγάρων ακ�μη και στην Kαστ�ριάκαι αλλ�ύ έως και στ�ν Aγι� Δημή-τρι� τ�υ Bλαδιμήρ στη Pωσσία. Πρέ-πει να καλλιεργήθηκε στην Πρωτεύ-�υσα η ευάρεστη αυτή ρ�πή, για ναέ�ει τ�ση διάδ�ση στ�ν κ�σμ�.

Στ� εικ�ν�γρα"ικ� πρ�γραμμα

τ�υ παρεκκλησί�υ κυριαρ��ύν, �-πως έ�ει παρατηρηθεί, δύ� στ�ι�εία.T� ένα είναι �τι τα περισσ�τερα θαύ-ματα ανα"έρ�νται στ� $ω�π�ι� νερ��πως και η μεγάλη συμ#�λική παρά-σταση με τ�υς Π�ταμ�ύς της σ�-"ίας, και τ� άλλ� �τι στη σειρά τωνιεραρ�ών –πανύψηλες σε#άσμιεςμ�ρ"ές– παριστάν�νται μ�ν� πα-τριάρ�ες Iερ�σ�λύμων.

T� "αιν�μεν� έ�ει συνδεθεί, σω-στά, με τ� ενδεικτικ� για τ� κύρ�ςτων ηγ�υμένων της μ�νής γεγ�ν�ς,�τι � ηγ�ύμεν�ς Nείλ�ς εί�ε εκλεγείπατριάρ�ης Iερ�σ�λύμων (1176-1180) –"ραγκ�κρατ�ύμενα τ�τε– αλ-λά δεν εί�ε �αναγυρίσει στην Πάτμ�.Eικά$εται �τι ένας διάδ��ς τ�υ ει-κ�ν�γρά"ησε πρ�ς τιμήν τ�υ τ� πα-ρεκκλήσι.

T� �τι � ίδι�ς � Nείλ�ς δεν παρι-στάνεται, μπ�ρεί να σημαίνει �τι ή-ταν τ�τε ακ�μη $ωνταν�ς, αλλά και

�τι αυτ�ς � ίδι�ς συνέτα�ε τ� πρ�-γραμμα.

Tέλ�ς, τρίτ�ς �ώρ�ς π�υ τ�ι��-γρα"ήθηκε τ�τε, είναι τ� εκτ�ς τηςμ�νής σπήλαι� �π�υ μια γραπτή πα-ράδ�ση, π�υ απέκτησε αναμ"ισ#ή-τητ� κύρ�ς τ�π�θετ�ύσε εκεί τησυγγρα"ή καθ’ υπαγ�ρευση τηςAπ�κάλυψης απ� τ�ν EυαγγελιστήIωάννη. Oι ελά�ιστες τ�ι��γρα"ίεςμε την παρασταση τ�υ Iωάννη π�υυπαγ�ρεύει στ�ν Πρ��ρ� ανήκ�υνστ� ίδι� εργαστήρι� π�υ $ωγρά"ισετην πρώτη "άση της Tράπε$ας καιτ� παρεκκλήσι της Παναγιάς.

Oλα αυτά τα σύν�λα τ�ι��γρα-"ιών στην Πάτμ� μαρτυρ�ύν για τησημασία π�υ απέδιδε τ� Bυ$άντι� σ’αυτ� τ� ακριτικ� τ�τε αλλά ιερ� νη-σί, πρ�πύργι� Xριστιαν�σύνης, σ�-"ίας και υψηλ�ύ π�λιτισμ�ύ, απένα-ντι στ�υς �σμανλήδες. Oπως περί-π�υ και η Kύπρ�ς, τ�τε.

Tμήμα απ� τη Φιλ�'ενία τ�υ A�ραάμ. Παρεκκλήσι� της Παναγίας, ανατ�λικ�ς τ�ί��ς. 1176-1180.

Συνέ�εια απ� τη 14η σελίδα


ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Oι ��ρητές εικ�νεςTα υ�αντινά έργα τέ�νης της M�νής και �ι Kρητικ�ί �ωγρά��ι

Tης Mαρίας Bασιλάκη

Bυ�αντιν�λγ�υ

OTAN � ηγ�ύμεν�ς της M�νής τ�υAγί�υ Παύλ�υ τ�υ �ρ�υς Λάτρ�υς,στα δυτικά παράλια της M. Aσίας,και μετέπειτα ιδρυτής της M�νήςτ�υ Aγί�υ Iωάννη τ�υ Θε�λ�γ�υτης Πάτμ�υ (1088), �σι�ς Xριστ�-δ�υλ�ς, «μετώκισεν εις την Πά-τμ ν» πήρε μα�ί τ�υ �σα �ι�λίαμπ�ρεσε και «έτερα τινά» (απ�πληρ��ρία κώδικα της M�νής τ�υAγί�υ Παύλ�υ Λάτρ�υς). Eίναι λ�-γικ� να υπ�θέσ�υμε πως ανάμεσασε «μερικά άλλα» θα πρέπει ασ�α-λώς να περιλαμ�άν�νταν και εικ�-νες π�υ � �σι�ς Xριστ�δ�υλ�ς έ-�ερε απ� τ� Λάτρ�ς στην Πάτμ�.Στ� κείμεν� της διαθήκης π�υ �Xριστ�δ�υλ�ς συνέτα#ε (1093)στ�ν Eύριπ� της Eύ��ιας μνημ�-νεύ�νται τέσσερις εικ�νες π�υ εί-$ε στην κατ�$ή τ�υ και ά�ηνε στ�μ�ναστήρι της Πάτμ�υ. Συγκεκρι-μένα ανα�έρ�νται εικ�νες της Δε-ήσεως, της Σταυρώσεως, της Θε�-τ�κ�υ και δίπτυ$� με τις δεσπ�τι-κές ε�ρτές π�υ πρέπει να απ�τέ-λεσαν τ�ν πρώτ� πυρήνα των εικ�-νων της M�νής της Πάτμ�υ. Aλλά ηυπ�θεση αυτή δεν μπ�ρεί να επα-ληθευτεί μέσα απ� εκείνες π�υσώ��νται στ� μ�ναστήρι.

Eικ�νες

Πληρ��ρίες γύρω απ� τ� θέματων εικ�νων, π�υ θεωρ�ύμε �τι ��σι�ς Xριστ�δ�υλ�ς πήρε μα�ί τ�υ�εύγ�ντας απ� τ� Λάτρ�ς και έ�ε-ρε στην Πάτμ�, συνάγ�υμε και απ�μια ακ�μα πηγή: την απ�γρα�ή τ�υθησαυρ��υλακί�υ της M�νής τηςΠάτμ�υ, π�υ έγινε στα 1200. Eίναι�υσικ� να υπ�θέσ�υμε πως η εικ�-να τ�υ αγί�υ Παύλ�υ τ�υ Λάτρ�υςμε κ�μμάτι απ� τ� λείψαν� τ�υ,π�υ ανα�έρεται στην απ�γρα�ή,θα πρέπει να συγκαταλεγ�ταν στα«έτερα τινά», π�υ � �σι�ς Xριστ�-δ�υλ�ς εί$ε μετα�έρει απ� τ� Λά-τρ�ς. Aλλά τα ί$νη της εικ�νας αυ-τής έ$�υν $αθεί. Oμως η εικ�νατ�υ αγί�υ Παύλ�υ δεν ήταν η μ�-ναδική π�υ εί$ε κατα$ωριστεί στηναπ�γρα�ή τ�υ 1200. Δεκαεπτά α-κ�μα εικ�νες καταγρά��νται στηνίδια απ�γρα�ή και �πωσδήπ�τεμαρτυρ�ύν τ�ν πλ�ύτ� της M�νήςσε εικ�νες, πριν απ� τ� 1200. Bέ-�αια, � αριθμ�ς των δεκα�κτώ συ-ν�λικά εικ�νων π�υ κατα$ωρίστη-καν στην απ�γρα�ή τ�υ 1200 θαπρέπει να θεωρηθεί ενδεικτικ�ς.Γιατί η απ�γρα�ή α��ρ�ύσε μ�ν�τ� θησαυρ��υλάκι� της M�νής καιμάλιστα μ�ν� τις π�λύτιμες εικ�-νες τ�υ θησαυρ��υλακί�υ. Eπ�μέ-

H εικ να τ�υ Aγί�υ Iωάννη τ�υ Θε�λ γ�υ απ�τελεί τ� πρ�σκύνημα της M�νής Πάτμ�υ. 12�ς-15�ς αιώνας.Συνέ�εια στην 18η σελίδα


ΑΦΙΕΡΩΜΑ

νως στην απ�γρα�ή δεν γίνεται κα-μία μνεία των εικ�νων π�υ θα κ�-σμ�ύσαν την εκκλησία (καθ�λικ�)της M�νής, �σα απ� τα παρεκκλή-σια εί$αν ήδη ανεγερθεί, την Tρά-πε�α και τα κελιά τ�υ ηγ�υμέν�υτης μ�νής και των μ�να$ών. Kαι μά-λιστα αψευδή μαρτυρία των εικ�-νων π�υ ασ�αλώς θα κ�σμ�ύσαντ�ν καθ�λικ� της M�νής, πρ�σ�έ-ρει τ� Eγκώμι� στ�ν �σι� Xριστ�-δ�υλ�, π�υ συνέτα#ε στα 1150 � μ�-να$�ς της Πάτμ�υ Aθανάσι�ς καιστ� �π�ί� γίνεται λ�γ�ς για την �-μ�ρ�ιά τ�υ να�ύ, π�υ δημι�υργεί-ται απ� τη λάμψη των μαρμάρων καιτις $ρυσ�π�ίκιλτες εικ�νες («...να- ύ τε κάλλ ς αμή�αν ν ένθεν τητων μαρμάρων, στιλπν�τητι περια-

αυγα��μεν ν, εκείθεν τ ις εκ τωνθείων εικ�νων �ρυσ �αέσιν αμα-ρύγμασι πυρσευ�μεν ν»).

O Aγι�ς Iωάννης

� Θε�λ�γ�ς

O Mαν�λης Xατ�ηδάκης πρ�τεινετην ταύτιση μιας απ� τις δεκα�κτώεικ�νες της απ�γρα�ής τ�υ 1200 μεμια εικ�να π�υ διασώ�εται και �υ-λάσσεται στ� μ�ναστήρι: είναι η ει-κ�να, π�υ �ρίσκεται πρώτη στ�ν κα-τάλ�γ� της απ�γρα�ής και μπ�ρείνα ταυτιστεί με την εικ�να τ�υ αγί-�υ Iωάννη τ�υ Θε�λ�γ�υ π�υ μέ$ρισήμερα απ�τελεί τ� πρ�σκύνηματης M�νής. H εικ�να τ�υ Θε�λ�γ�υπεριγρά�εται ως μεγάλη με πλαίσι�

ασημένι� επί$ρυσ� και με �ωτ�στέ-�αν� και ευαγγέλι� ασημένια με$ρυσά και σμάλτα. Aυτή η περιγρα-�ή συμπίπτει με εκείνη, της εικ�ναςτ�υ Θε�λ�γ�υ, π�υ σώ�εται στ� μ�-ναστήρι. H �ωγρα�ική επι�άνειατης εικ�νας �έρει σήμερα τ�σ� ε-κτεταμένες επι�ωγρα�ίσεις, ώστεμε δυσκ�λία αναγνωρί��υμε σε αυ-τήν την εικ�να της απ�γρα�ής, δη-λαδή μια εικ�να π�υ �πωσδήπ�τε$ρ�ν�λ�γείται πριν απ� τ� 1200.Oμως τ� επι$ρυσωμέν� πλαίσι� κα-θώς και � σμαλτωμέν�ς �ωτ�στέ-�αν�ς και τ� Eυαγγέλι�, π�υ διασώ-�ει η εικ�να, παραπέμπ�υν άμεσαστην τέ$νη τ�υ 11�υ-12�υ αι. Aπ�τις παλιές εικ�νες της M�νής α#ί�ειακ�μη να ανα�έρ�υμε τη μικρώνδιαστάσεων ψη�ιδωτή εικ�να τ�υ

αγί�υ Nικ�λά�υ, με ασημένι� πλαί-σι�, π�υ $ρ�ν�λ�γείται στ�ν 11� αι.

Oι Kρητικ�ί �ωγρά��ι

O εντυπωσιακ�ς αριθμ�ς κρητικώνεικ�νων π�υ έ$�υν σωθεί �$ι μ�ν�στη M�νή τ�υ Θε�λ�γ�υ, αλλά και σεάλλα μ�ναστήρια και εκκλησίες τ�υνησι�ύ καθώς σε σπίτια Πατινιωτώναπ�δεικνύ�υν με τ�ν καλύτερ� τρ�-π� τις ιδιαίτερες σ$έσεις, π�υ διατη-ρ�ύσε τ� νησί της Πάτμ�υ με εκείν�της Kρήτης. Oι σ$έσεις αυτές εί$ανδιευκ�λυνθεί ιδιαίτερα απ� τις καλέςκαι στενές επα�ές της Bενετίας καιτης �ενετικής δι�ίκησης της Kρήτηςμε τ� μ�ναστήρι τ�υ Θε�λ�γ�υ στηνΠάτμ�. Aπ�τέλεσμα των �π�ίων υ-πήρ#αν η διατήρηση εκ μέρ�υς της

H εικ να της Παναγίας Παντάνασσας έργ� τ�υ Kρητικ�ύ �ωγρά��υ Aνδρέα Pί-τ��υ. (2� ήμισυ 15�υ αι.) M�νή Πάτμ�υ, Nέ� Σκευ��υλάκι�.

Λεπτ�μέρεια απ την εικ να με τ� Oραμα της Aπ�καλύψεως, έργ� τ�υ �ωγρά-��υ Θωμά Mπαθά. Σπήλαι� της Aπ�καλύψεως. Γύρω στ� 1596.

Συνέ�εια απ τη 17η σελίδα


M�νής τ�υ Mετ�$ί�υ τ�υ Στύλ�υ(στη Δυτική Kρήτη) και η παρα$ώρη-ση πρ�ς τη M�νή πρ�ν�μίων και α-παλλαγών ��ρων. Mέσα σε αυτ� τ�πρ�σ��ρ� έδα��ς σπ�υδαί�ι Kρητι-κ�ί �ωγρά��ι αναλαμ�άν�υν παραγ-γελίες π�υ είτε μ�ναστικ�ί και εκκλη-σιαστικ�ί κύκλ�ι, είτε ιδιώτες της Πά-τμ�υ τ�υς αναθέτ�υν. Tα �ν�ματα ε-πώνυμων �ωγρά�ων τ�υ 15�υ αι. �-πως � Aγγελ�ς, � Aνδρέας Pίτ��ς, �γι�ς τ�υ Nικ�λα�ς, και � Nικ�λα�ςT�α��ύρης, καθώς και τ�υ 16�υ, �-πως � Mι$αήλ Δαμασκην�ς, � Γεώρ-γι�ς Kλ�ντ�ας και � Θωμάς Mπαθάςκαι τ�υ 17�υ, �πως � Iωάννης Aπα-κάς, � Iερεμίας Παλλαδάς, � Σίλ�ε-στρ�ς Θε�$άρης, � Eμμαν�υήλ Σκ�ρ-δίλης και � Θε�δωρ�ς Π�υλάκης δια-�ά��νται πάνω σε εικ�νες π�υ έ$�υν

σωθεί στην Πάτμ�. Στ�ν ήδη μεγάλ�αριθμ� ενυπ�γρα�ων κρητικών εικ�-νων έρ$εται να πρ�στεθεί τ� πλήθ�ςτων ανυπ�γρα�ων και να δώσει ακ�-μα πι� εντυπωσιακές διαστάσεις στ��αιν�μεν� των σ$έσεων π�υ διατη-ρ�ύσε η Kρήτη με την Πάτμ�. Oι σ$έ-σεις αυτές θα διακ�π�ύν απ�τ�μα μετην πτώση τ�υ Xάνδακα της Kρήτηςστ�υς T�ύρκ�υς (1669).

Παραγγελίες

Oι παραγγελίες π�υ δέ$�νται �ιKρητικ�ί �ωγρά��ι απ� την Πάτμ�και η εκτέλεση θεμάτων π�υ σ$ετί��-νται με τ� νησί και τις αγι�λ�γικέςτ�υ παραδ�σεις, τ�υς �δηγ�ύν στηνκαθιέρωση ή την απ�κρυστάλλωσημιας σειράς θεμάτων πατμιακής εικ�-

ν�γρα�ίας. Ως παράδειγμα ανα�έρωτις εικ�νες με τ�ν άγι� Iωάννη τ�νΘε�λ�γ� να κρατά τ� Eυαγγέλι� καιτ�ν �σι� Xριστ�δ�υλ� να κρατά �μ�ί-ωμα τ�υ καθ�λικ�ύ της M�νής τ�υΘε�λ�γ�υ καθώς και εικ�νες με τ�νΘε�λ�γ� να υπαγ�ρεύει τ� κείμεν�τ�υ Eυαγγελί�υ τ�υ στ� μαθητή τ�υΠρ�$�ρ� ή τ� Oραμα της Aπ�καλύ-ψεως τ�υ Iωάννη (π�υ σύμ�ωνα μετην παράδ�ση συνέ�η στ� νησί τηςΠάτμ�υ) καθώς και την Tα�ή και Mε-τάσταση τ�υ Θε�λ�γ�υ. Στην απ�δ�-ση των θεμάτων αυτών �ι Kρητικ�ί�ωγρά��ι �ρίσκ�υν την ευκαιρία ναεπιδεί#�υν για μια ακ�μη ��ρά τη μ�-ναδική ικαν�τητά τ�υς να συνδυά-��υν θέματα της παραδ�σιακής �υ-�αντινής εικ�ν�γρα�ίας με στ�ι$είατης δυτικής Tέ$νης. Π�λύ $αρακτη-

ριστικ� παράδειγμα απ�τελεί η εικ�-να π�υ � Θωμάς Mπαθάς εκτελεί στατέλη τ�υ 16�υ αι. για τ� τέμπλ� τ�υπαρεκκλησί�υ τ�υ Θε�λ�γ�υ στηM�νή της Aπ�καλύψεως, με θέμα τ�«Oραμα της Aπ�καλύψεως». Eδώσυνδυά�εται η απεικ�νιση τ�υ «ανα-κεκλιμέν�υ» Iωάννη, σύμ�ωνα με τη�υ�αντινή εικ�ν�γρα�ία, με εκείνηντ�υ Θε�ύ π�υ κρατά τα σύμ��λα τηςAπ�καλύψεως και π�υ πρ�έρ$εται α-π� #υλ�γρα�ία τ�υ Dürer τ�υ 1498.

Σημείωση: Bασικά ��ηθήματα για τις εικνεςτης Πάτμ�υ απ�τελ�ύν �ι μελέτες τ�υ ακαδημαϊ-κ�ύ Mανλη Xατ�ηδάκη:

1) M. Xατ�ηδάκης, «Eικνες της Πάτμ�υ». «Zη-τήματα Bυ�αντινής και Mετα�υ�αντινής �ωγρα�ι-κής», Eθνική Tράπε�α της Eλλάδ�ς, Aθήνα 1977.

2) O Iδι�ς, «Φ�ρητές Eικνες», στ�ν τμ� «Oιθησαυρ�ί της M�νής Πάτμ�υ», Eκδ�τική Aθηνών,Aθήνα 1088, σ.σ. 105-181.

H στρ�γγυλή εικ να με τ�ν Aσπασμ των Aπ�στ λων Πέτρ�υ και Παύλ�υ απ�δίδεται στ�ν Kρητικ �ωγρά�� Aγγελ� (1� ήμισυ 15�υ αι.) M�νή Πάτμ�υ.


Eκκλησιαστικά αργυράMε τη �ρήση, τη μρή, τα υλικά κατασκευής, τν διάκσμ και τις επιγραές τυς λειτυργύν ως σύμ�λα

Tης Γιώτας Oικνμάκη-Παπαδπύλυ

Iστ�ρικ�ύ Tένης

ΣINA, Aγι�ν Oρ�ς, Πάτμ�ς. Tα σκευ�-�υλάκια των μεγάλων πρ�σκυνημά-των της Oρθ�δ��ίας εικ�ν�γρα��ύντην π�ρεία της στις μακρές διάρκειεςκαι στις τ�πικές κλίμακες. Περί�δ�ιακμής και πλ�ύτ�υ εναλλάσσ�νται μεδύσκ�λ�υς καιρ�ύς π�υ τα απ�γυ-μνών�υν με λεηλασίες και εκπ�ιήσειςκυρίως απ� τα π�λυτελή εκκλησια-στικά σκεύη. Mαρτυρίες γραπτές γιατις τύ�ες τ�υς, �ι αρ�ειακές πηγές,μαρτυρίες απτές, τα αντικείμενα.

Tα εκκλησιαστικά αργυρά με τη�ρήση, τη μ�ρ�ή, τα υλικά κατασκευ-ής, τ�ν διάκ�σμ�, και τις επιγρα�έςτ�υς λειτ�υργ�ύν ως σύμ!�λα.Eγγρά��νται στα πυκνά δίκτυα σ�έ-σεων π�υ συνδέ�υν πρ�στάτες αγί-�υς με ��ρηγ�ύς, μεσά"�ντες και τε-�νίτες. Eκ�ρά"�υν ως α�ιερώματα,τις συναισθηματικές ανάγκες των πι-στών: «ψυ�ική και σωματική υγεία»για τ� παρ�ν, «μνημ�συν� μετά θά-νατ�ν» για τ� απώτερ� μέλλ�ν.

Eκκλησιαστικά αργυρά

Στ� σκευ��υλάκι� της M�νής τ�υAγί�υ Iωάνν�υ τα εκκλησιαστικά αρ-γυρά απ�τελ�ύν τ� σημαντικ�τερ�σω"�μεν� σύν�λ� στ� νησί. Mικρ�τε-ρες �μάδες σώ"�νται στις M�νές τηςAπ�καλύψεως και Zω�δ��υ Πηγήςκαι, μεμ�νωμένα αντικείμενα, στιςπ�λυάριθμες εκκλησίες της �ώρας.Eλά�ιστα, δυστυ�ώς, απ�μέν�υν απ�τις εικ�νες, τα τίμια �ύλα, τα άγια

λείψανα και τα άγια δισκ�π�τηρα π�υανα�έρ�νται στις απ�γρα�ές των!υ"αντινών �ρ�νων. Aνάμεσά τ�υςπ�λύτιμα κειμήλια απ� την παλαι�τε-ρη περί�δ� της Πάτμ�υ, η ψη�ιδωτήεικ�να τ�υ αγί�υ Nικ�λά�υ με τ� α-σημένι� πλαίσι� και η μεγάλη εικ�νατ�υ Θε�λ�γ�υ κ�σμημένη με επί�ρυ-σ� πλαίσι� και σμάλτα. Tα αντικείμε-να απ� τ�υς επ�μεν�υς αιώνες, π�λ-λά και σημαντικά, τεκμηριών�υν ταδια��ρετικά επίπεδα σ�έσεών τηςμε τ�ν ευρύτερ� �ώρ� της Mεσ�γεί-�υ, τις παραδ�υνά!ιες ηγεμ�νίες, τηPωσία, την Γεωργία, και ��ι μ�ν�ν.Tα ώς τ�ν 16� αιώνα α�ι�λ�γα έργαμε γ�τθικά �αρακτηριστικά υπ�δει-κνύ�υν δυτική καταγωγή. Iσως �μωςκαι κάπ�ια απ� αυτά να πρ�έρ��νταιαπ� εργαστήρια της ανατ�λικής Mε-σ�γεί�υ �π�υ �ι ιστ�ρικές συγκυρίεςεί�αν διαμ�ρ�ώσει τις κατάλληλεςσυνθήκες. T�ν 16� αιώνα η εικ�να εί-ναι σα�έστερη �άρη στην παρ�υσία!ε!αιωμένων έργων απ� τη Nάπ�λι,τη Σικελία και τη Bενετία, με την �-π�ία �ι εμπ�ρικές σ�έσεις γίν�νται�λ� και πι� πυκνές - τ� !ε!αιών�υνάλλωστε και �ι αρ�ειακές πηγές. Aπ�την Bενετία και ως τα μέσα περίπ�υτ�υ 18�υ αιώνα πρ�έρ��νται π�λλάαπ� τα πι� εντυπωσιακά αργυρά τηςM�νής, μετα�ύ αυτών τα μνημειακάμαν�υάλια και �ι ε�αιρετικής π�ι�τη-τας καντήλες π�υ τις γι�ρτινές μέ-ρες λάμπρυναν τ�τε –και σήμερα– τ�καθ�λικ� της M�νής. Aς συσ�ετι-σθ�ύν με αυτά και �σα έργα �ι τε-λευταίες έρευνες απ�δίδ�υν στην!ενετ�κρατ�ύμενη Kρήτη τ�υ 17�υαιώνα π�υ αναδεικνύεται σε σημα-

ντικ� κέντρ� αργυρ��ΐας.T� κλίμα της Kωνσταντιν�υπ�λεως

στ� �π�ί� υπάγεται η Πάτμ�ς, αλλάκαι η θέση της την εγγρά��υν καιστ�ν αστερισμ� της Aνατ�λής. O17�ς αιώνας εκπρ�σωπείται στ�σκευ��υλάκι� της M�νής με σειράέργων π�υ εκ�ρά"�υν τις αισθητικέςπρ�τιμήσεις της �θωμανικής τέ�νης,�πως αυτές ε�αρμ�"�νται στα εκ-κλησιαστικά αργυρά. K�ρυ�αί� δείγ-μα της κατηγ�ρίας αυτής είναι η κ�-σμημένη με σμάλτα πατερίτσα τ�υπατριάρ�η Δι�νυσί�υ τ�υ Δ, κωνστα-ντιν�υπ�λίτικ� έργ�, «δαιδαλ�εν»,«αυτ��ειρ�ν π�νημα τ�υ Mι�αλάκηΦραντ"ή» (1677).

Nέι τε�νίτες

T�ν 18� αιώνα η Πάτμ�ς, �πως καιτ� Aιγαί�, !ρίσκεται στην κ�ρυ�ή της�ικ�ν�μικής και πνευματικής της ακ-μής, �άρη στις ναυτικές και εμπ�ρι-κές δραστηρι�τητές της και στην ί-δρυση της Πατμιάδας. Nέ�ι τε�νίτεςκαι νέα κέντρα αργυρ��ΐας αναδει-κνύ�νται στην περι��ή για την κάλυ-ψη των διαρκώς αυ�αν�μενων ανα-γκών. O Iωάννης Πελ�π�ννήσι�ς, ε-νυπ�γρα�α έργα τ�υ �π�ί�υ σώ"�-νται στη M�νή και στις εκκλησίες της�ώρας, πρωτ�στατεί στις πρώτες δε-καετίες και ως τα μέσα τ�υ 18�υ αιώ-να, στη διαμ��ωση τ�υ καλλιτε�νικ�ύκλίματ�ς στ� ανατ�λικ� Aιγαί�. Aπ�τα μέσα περίπ�υ τ�υ αιώνα σημαντικ�ρ�λ� στ� �ώρ� αυτ� �αίνεται �τι παί-"ει η Σμύρνη, η καλλιτε�νική παραγω-γή της �π�ίας εκπρ�σωπείται στη M�-νή με μερικά α�ι�λ�γα έργα.

Nέα αργυρά, ατ�μικά ή συλλ�γικάα�ιερώματα, «διά έλε�ς των ευσε-!ών �ριστιανών» εμπλ�υτί"�υν τηM�νή «διά π�νων» των μ�να�ών π�υτα�ιδεύ�υν για "ητείες στις παρα-δ�υνά!ιες ηγεμ�νίες και στη «M�-σκ�!ία». Oι ηγεμ�νικές δωρεές, �-πως τ� «αργυρ�ν σεντ�ύκι�ν των α-γίων λειψάνων», η «δέησις τ�υ ευ-σε!εστάτ�υ και �ιλ��ρήστ�υ αυθέ-ντ�υ Mι�αήλ Σ�ύτ"�υ» (1784), μαρ-τυρ�ύν τ� κύρ�ς της M�νής. Oι με-γαλύτερ�ι ευεργέτες της είναι, ω-στ�σ�, τα πνευματικά της τέκνα, �-πως � Aγαθάγγελ�ς Kαρυ�υπ�λεως,� πατριάρ�ης Kωνσταντιν�υπ�λεωςNε��υτ�ς, � Nεκτάρι�ς Σάρδεων καιτ�σ�ι άλλ�ι π�υ, «επειδή είναι ν�μ�ικαι καν�νες», κληρ�δ�τ�ύν στη M�-νή τα αρ�ιερατικά άμ�ια και τα σύμ-!�λα τ�υ α�ιώματ�ς τ�υς, γιατί«!λέπ�ντες εν αυτή τα παλαιά α�ιε-ρώματα και αναθήματα των πρ�γ�-νων… έτι μετά πρ�θυμίας και πίστε-ως έκαστ�ς πρ�σηλώνει και καθιε-ρ�ί, �περ ε� ιδίας πρ�αιρέσεως !�ύ-λεται». Tα εκκλησιαστικά αργυράδιηγ�ύνται την π�λυτάρα�η ιστ�ρίατης Πάτμ�υ και τεκμηριών�υν την α-κτιν�!�λία της ως λατρευτικ�ύ καιπνευματικ�ύ κέντρ�υ.

Bι�λι�γραία:1) Γ. Oικ�ν�μάκη - Παπαδ�π�ύλ�υ, «Eκκλη-

σιαστική αργυρ��ΐα», «Oι θησαυρ�ί της M�νήςΠάτμ�υ» (διευθ. εκδ. A. K�μίνης), Aθήνα 1988, σ.221 - 240 πίν. 241-273.

2) Γ. Oικ�ν�μάκη-Παπαδ�π�ύλ�υ, «O ρυσικ�ςIωάννης Πελ�π�ννήσι�ς στην Πάτμ�». Πρακτικάτ�υ Διεθν�ύς Συμπ�σί�υ με θέμα: I. M�νή Aγ. Iω-άνν�υ Θε�λ�γ�υ - 900 ρ�νια ιστ�ρικής μαρτυρίας(1088-1988), Πάτμ�ς, 22-24 Σεπτεμ"ρί�υ 1988,Aθήναι 1989, σ. 229 - 236, πίν. 53-68.

Eικ�να με ασημένια επένδυση, έργ τυ IωάννυΠελπννησίυ, 1737. Παναγία Kιμητηρίων. Xώρα.

Eνσ�ράγιστη λεκάνη αγιασμύ απ� την Bενετία. A�ιέρωμα τυ Γρηγρίυ Διδυμτεί�υ (1672-1693). MνήAγίυ Iωάννυ.

AΦIEPΩMA


Tα �ρυσ�κέντητα άμ�ια

Tης Mαρίας Σ. Θεάρη

Bυ�αντιν�λγ�υ

OTAN τ� 1892 � Charles Diehl ε�έδι-δε, για πρώτη ��ρά, τ�ν παλαι�τερ�,σω��μεν� Kατάλ�γ� (1200) των θη-σαυρών της Πάτμ�υ, μετά την απα-ρίθμηση των π�λύτιμων υ�ασμάτωνπ�υ �ρησίμευαν στις ιερ�τελεστίες,έγρα�ε συμπερασματικά! «Eάν σκε-�θεί κανείς �τι για να γρα�εί η ιστ�-ρία των π�λύτιμων υ�ασμάτων δενμας απ�μέν�υν πια παρά μ�ν� μερι-κά ράκη, εάν πρ�σέ�ει επί πλέ�ν �τιανάμεσα σ’ αυτά τα υ�άσματα π�υσημειών�νται στ�ν Kατάλ�γ� π�λλάανα�έρ�νται –τ� 1200– ως “παλαιά”δεν μπ�ρεί παρά να θρηνήσει την α-πώλεια της μ�ναδικής αυτής συλλ�-γής, της πι� π�λύτιμης ίσως απ’ �-λ�υς τ�υς θησαυρ�ύς π�υ απαριθμείη Kαταγρα�ή».

Xρυσ�κέντητα

Πράγματι μια πρ��ειρη έρευνα δεί-�νει αμέσως πως τίπ�τε δεν σώθηκεαπ� «τα εμπρ�στάλια των αγίων εικ�-νων ή των τιμίων �ύλων, απ� τα π�τη-ρ�καλύμματα,τις ενδυτές της αγίαςTραπέ�ης, τα επιτρα�ήλια, τα ωμ��-ρια και τις �ώνες τις κεντητές της α-π�γρα�ής αυτής. Παρά τις αναπ�-�ευκτες απώλειες �μως η M�νή τηςΠάτμ�υ διατηρεί ένα μεγάλ� αριθμ��ρυσ�κεντημάτων, ελά�ιστα "υ�αντι-νά και π�λλά άλλα π�υ κλιμακών�νται

ώς τ�ν 19� αι. O τελευταί�ς Kατάλ�-γ�ς της 23ης I�υλί�υ 1939 αριθμεί 580άμ�ια λειτ�υργικά και ιερατικά, κ�ντάστα �ρυσ�κέντητα και στ�λές απ� κα-μ�υ�ά, απ� δαμάσκ� κι απ� μπρ�κάρ,αγ�ρές ή δώρα απ� τη Δύση.

Tα �ρυσ�κέντητα απαιτ�ύν μια τε-�νική π�λυσύνθετης κεντητικής π�υμετα�ειρί�εται πλ�ύσια υλικά –σύρ-ματα λεπτεπίλεπτα απ� γνήσι� �ρυ-σ� ή ασήμι, �ρυσ�νήματα και αργυ-ρ�νήματα– και στερεά και ανθεκτικάυ�άσματα –τα σηρικά, �λ�σηρικά καιε�άμιτα των Bυ�αντινών, τα σημερι-νά ατλά�ια.

$ε�ωρί��υν στ� Σκευ��υλάκι� τηςM�νής τα παλαιά �ρυσ�κέντητα άμ-�ια έργα των μ�ναστικών «�ρυσ�ρα-�είων». Eνας επιτά�ι�ς, δωρεά τ�υMατθαί�υ Mυρέων «υπερτίμ�υ και ε-�άρ��υ πάσης Λυκίας» π�υ δωρήθη-κε στη M�νή τ� 1460 και πρ�έρ�εταιαπ� τ�ν Aγι� Nικ�λα� της Mεγίστης.

Tην έλλειψη κεντητών καλυμμά-των της Aγίας Tραπέ�ης αναπληρώ-ν�υν σήμερα, στη μ�νή τα κεντητάκαλύμματα των θείων δώρων: �ι «αέ-ρες». Eνας απ’ αυτ�ύς �ε�ωρί�ει.Πρ�έρ�εται απ� κωνσταντιν�υπ�λί-τικ� εργαστήρι� και είναι έργ� τηςκεντήτριας Mαριώρας και δωρεά τ�υιερ�μ�νά��υ Iακώ��υ. Δωρητής καικεντήτρια είναι επι�ανή πρ�σωπα, �Iάκω"�ς διαπρεπής διδάσκαλ�ς καιιερ�κήρυκας τ�υ 18�υ αιώνα, η κε-ντήτρια �ημισμένη απ� τα έργα τηςκαι τις μαθήτριές της.

Aπ� τ� Bυ�άντι� πρ�έρ�εται τ� ε-πιτρα�ήλι� με τ�υς Iεράρ�ες π�υ ει-κ�νί��νται κατά μήκ�ς των λ�υρίδωνσε πρ�τ�μές διατεταγμένες σε διά-�ωρα. Πρ�καλ�ύν εντύπωση τα κ�-σμήματα π�υ �ωρί��υν τα διά�ωρα.Oπως στα περιθώρια των �ειρ�γρά-�ων ή στα γλυπτά των ναών εμ�ανί-��νται αρα"�υργήματα, μ�ρ�ές α-σύμμετρες, αιλ�υρ�ειδή π�υ απ� τ�στ�μα τ�υς �επηδ�ύν ανθισμέν�ικλών�ι και �ι �υρές τ�υς καταλή-γ�υν σε ρ�δακες, κρίνα και άλλα αν-θικά κ�σμήματα. Στη μέση τ�υ διάκ�-σμ�υ αυτ�ύ � δικέ�αλ�ς αετ�ς, έν-δει�η της πρ�ελεύσεως τ�υ επιτρα-�ηλί�υ. Παρ�μ�ια �ανταστικά �ντα�ανα"ρίσκ�υμε στη Mητρ�π�λη τ�υMυστρά στις αρ�ές τ�υ 14�υ αι.

T� ωμ��ρι�

Aπ� τα επιτρα�ήλια περνάμε στ�διακριτικ� τ�υ επισκ�πικ�ύ α�ιώμα-τ�ς: τ� ωμ��ρι�. Π�λλ�ί ερμηνευ-τές τ�ν σ�ετί��υν με τ�ν αυτ�κρατ�-ρικ� «λώρ�», την μακριά εσάρπα τωνυπάτων. Kι αυτ�, �πως αργ�τερα �σάκκ�ς και η μίτρα, πέρασε απ� τ�αυτ�κρατ�ρικ� στ� εκκλησιαστικ�"εστιάρι�. H στεν�μακρη λ�υρίδα�έρει στ�ν τρά�ηλ� ένα κυκλικ� κε-ντητ� ύ�ασμα, τ�ν π�λ�, ενώ η λ�ιπήεπι�άνεια της λ�υρίδας �έρει επιρ-ραμμέν�υς κεντητ�ύς σταυρ�ύς.Mακρ�ί αιώνες ιστ�ρίας απ�θήκεψανστ� πατμιακ� σκευ��υλάκι� μερικά

�ε�ωριστής α�ίας ωμ��ρια. Tασταυρ�σ�ημα επιθήματα εν�ς ωμ�-��ρί�υ τ�υ 15 αι. έ��υν μετα�ερθείσε αργυρ�ΰ�αντ� δαμάσκ�. Παρι-στάν�υν τ�ν Eυαγγελισμ�, τη Bάπτι-ση, τη Σταύρωση, την Eις Aδ�υ Kάθ�-δ�ν. Oι ευαγγελικές αυτές σκηνές α-να�έρ�νται στη διπλή �ύση τ�υ Xρι-στ�ύ. Oι δύ� πρώτες στην ανθρώπινη�ύση, �ι δύ� άλλες στη θεία �ύση.T� κέντημα έ�ει εκτελεσθεί με ε�αί-ρετη τέ�νη. Mε την ίδια τέ�νη έ�ει ε-κτελεσθεί και τ� επιγ�νάτι� τ�υ Aνα-πεσ�ντ�ς. H παράσταση είναι ε-μπνευσμένη απ� την πρ��ητεία τ�υIακώ" (μθ΄ 9). Συμ"�λί�ει την ενσάρ-κωση τ�υ Λ�γ�υ και τη λύτρωση τ�υκ�σμ�υ (Iωάν. α΄ 14).

Eίναι δύσκ�λ� να σ�ηματίσ�υμεσήμερα μια ιδέα για τις συλλ�γές αυ-τές απ� π�λυτελή �ρυσ�κεντήματαπ�υ συγκεντρών�νταν στις μ�νέςκαι τ�υς να�ύς. Eκτεθειμένα τις ημέ-ρες των ε�ρτών στις πρ�σ�ψεις τωνδημ�σίων κτιρίων, τα έργα αυτά πρ�-σθεταν τη λάμψη τ�υς στη μεγαλ�-πρέπεια των "υ�αντινών τελετών. Tαλεπτά υλικά, �ι πυρκαϊές, η συνήθειανα λειών�υν τ� �ρυσ� για να τ�ν α-νακτήσ�υν, �ι π�λεμ�ι και �ι δηλώ-σεις –κυρίως η άλωση τ�υ 1204– ε�α-�άνισαν τα αριστ�υργήματα αυτάτης "υ�αντινής μικρ�τε�νίας. Oι "υ-�αντιν�ί �ρ�ν�γρά��ι, καθώς κι εκεί-ν�ι των Σταυρ��ριών, ανα�έρ�-νταν με θαυμασμ� γι’ αυτά τα π�λυ-τελή αντικείμενα.

«Aήρ» με παράσταση Θρήνυ. Πύνς Mαριώρας. Eργαστήρι Kωνστα-ντινυπ�λεως, 1753.

Kάλυμμα της λάρνακας τυ σίυ Xριστδύλυ. Eργ�ειρ της κεντήστριας Σ�ίας.Eργαστήρι Kωνσταντινυπ�λεως, 1749.

Tα μ�ναδικής α�ίας π�λύτιμα κεντήματα π�υ σώ��νται στη M�νή της Πάτμ�υ

AΦIEPΩMA


Tα έντυπα της ιλι θήκηςΠαλαιά και νεώτερα �ι�λία, ειδικές εκδ�σεις και �εν�γλωσσα έργα συνθέτ�υν ανεκτίμητες συλλ�γές

T�υ Eμμαν�υήλ N. Φραγκίσκ�υ

Eρευνητής `κέντρ�υ Nε�ελληνικών Eρευνών /E.I.E.

TA ENTYΠA �ι�λία της �ι�λι�θήκηςτης M�νής τ�υ Aγί�υ Iωάνν�υ τ�υΘε�λ�γ�υ �ωρί��νται σε δύ� εν�τη-τες, στα παλαιά, σ’ αυτά δηλαδή π�υαπ�τελ�ύν τ�ν ιστ�ρικ� της πυρήνακαι π�υ μ�ιρά��νται μα�ί με τα �ειρ�-γρα�α την κεντρική αίθ�υσα της ση-μερινής �ι�λι�θήκης, και στα νεώτε-ρα, στις πρ�σκτήσεις δηλαδή τ�υ ει-κ�στ�ύ αιώνα. Στ�ν ιστ�ρικ� πυρήνατων εντύπων ενσωματώθηκε σταπρ�σ�ατα �ρ�νια και ένας αριθμ�ςπαλαιών �ι�λίων πρ�ερ��μενων είτεαπ� κληρ�δ�τήσεις αδελ�ών τηςM�νής, �πως π.�. τ�υ μητρ�π�λίτηΘυατείρων Aθηναγ�ρα K�κκινάκη, εί-τε απ� ιδιωτικές συλλ�γές Πάτμιωνδωρητών –μετα#ύ άλλων τ�υ καθηγη-τή της �αρμακ�λ�γίας και ιστ�ρικ�ύτης Πάτμ�υ Παναγιώτη Kρητικ�ύ, τ�υ�εύγ�υς Eρικας και Θεμιστ�κλή Kα-ραλή, κατ�ίκων Bιέννης, τ�υ ιστ�ρι-κ�ύ της Πατμιάδας σ��λής M.H. Mα-λανδράκη, είτε επίσης απ� την περι-συλλ�γή λειτ�υργικών �ι�λίων απ�τις εκκλησίες τ�υ νησι�ύ και τα μετ�-�ια της M�νής. Tέλ�ς, η ανάδει#η της�ι�λι�θήκης σε διεθνές κέντρ� �υ�α-ντινών και παλαι�γρα�ικών ερευνώνυπαγ�ρευσε τ�ν εμπλ�υτισμ� της καιμε ειδικές εκδ�σεις π�υ ε#υπηρε-τ�ύν τις ανάγκες της επιστημ�νικήςμελέτης και έρευνας.

Xειρ�γρα�α

Πώς δημι�υργήθηκε � ιστ�ρικ�ςπυρήνας των �ι�λίων; Nα επι�ειρή-σ�υμε μια σύντ�μη αναδρ�μή. Aπ�τα τέλη τ�υ 11�υ αιώνα και για πέντεσ�εδ�ν αιώνες, τ� �ειρ�γρα�� ι-�λί� συνιστ�ύσε για τ�υς μ�ναστέςτ�υ Aγί�υ Iωάνν�υ τ� κύρι� μέσ� τέ-λεσης των πνευματικών τ�υς έργων:εκκλησιαστική λατρεία, θε�λ�γικήκατάρτιση, καλλιγρα�ική εργασία.Aπ� τα μισά, �μως, τ�υ 16�υ η μ�ν�-κρατ�ρία τ�υ �ειρ�γρά��υ άρ�ισεπια να κλ�νί�εται. Στην καμπή κυρίωςτ�υ 16�υ πρ�ς τ�ν 17� αιώνα, �τανπ�λλαπλασιά��νται τα αν�ίγματα ε-πα�ών τ�υ νησι�ύ (εμπ�ρικών, πνευ-ματικών, π�λιτικών κ.ά.) με τη Δύσηκαι τις �ενετ�κρατ�ύμενες ελληνι-κές περι��ές, ιδίως την Kρήτη, �ι Πά-τμι�ι, λαϊκ�ί και ιερωμέν�ι, εί�αν τηδυνατ�τητα, ανάμεσα στα άλλα αγα-θά, να εισάγ�υν για πρ�σωπική, εκ-κλησιαστική ή εκπαιδευτική �ρήσηκαι τα πρ�ϊ�ντα της τυπ�γρα�ικήςτέ�νης �πως αυτή εί�ε ε#ελι�θείστην Eυρώπη.

Nικη��ρ�ς

Xαρτ��ύλα�

Kάτ��ς της πρώτης σημαντικήςσυλλ�γής �ι�λίων π�υ μαρτυρείταιαπ� την επ��ή εκείνη, ήταν � λ�γι�ς

ιερ�μ�να��ς Nικη��ρ�ς Xαρτ��ύ-λα# απ� την Kρήτη, ηγ�ύμεν�ς τηςM�νής και αργ�τερα μητρ�π�λίτηςΛα�δικείας. Στα 1625 ανήγειρε μέσαστ� �ώρ� της μ�ναστικής κ�ιν�τηταςειδικ� �ικ�δ�μημα, #ε�ωριστ� απ� τη�ι�λι�θήκη τ�υ M�ναστηρι�ύ, πρ�-κειμέν�υ να στεγάσει τη συλλ�γήτ�υ π�υ την απ�τελ�ύσαν εκδ�σεις��ι απ�κλειστικά εκκλησιαστικής,

αλλά και κλασικής παιδείας στ�πνεύμα τ�υ σύγ�ρ�ν�υ θρησκευτι-κ�ύ �υμανισμ�ύ.

Kατά τις επ�μενες δεκαετίες τ�υ17�υ αιώνα, �ι τύ�ες των �ι�λι�θη-κών ακ�λ�ύθησαν τις ιστ�ρικές τύ-�ες τ�υ νησι�ύ. T� #έσπασμα τ�υ �ε-νετ�τ�υρκικ�ύ π�λέμ�υ στα 1645, ηερήμωση της Πάτμ�υ απ� τ�υς Bενε-τ�ύς και η κυριαρ�ία των T�ύρκων

στ� Aιγαί� απ� τ� 1669 εί�αν κατα-στρ��ικές συνέπειες στ� πατμιακ�εμπ�ρι� και τη ναυτιλία, �έρν�νταςδυσπραγία στ� νησί, απ� την �π�ία ε-πηρεάστηκε και η ανανέωση της �ι-�λι�θήκης τ�υ M�ναστηρι�ύ.

H ανάπτυ#ή της θα έλθει τ�ν επ�-μεν� αιώνα, τ�ν 18�, απ� λ�γ�υςσυνδε�μεν�υς τ�σ� με τη νέα �ικ�-ν�μική, π�λιτισμική και πνευματική

Aπ�ψη της �ι�λι�θήκης. Φιλ��ενεί ανεκτίμητ� υλικ� π�υ την κατατάσσει ανάμεσα στις σημαντικ�τερες τ�υ ελλαδικ�ύ �ώρ�υ.


ακμή της Πάτμ�υ τ�ν αιώνα αυτ�, �-σ� και με τη δημι�υργία μιας τρίτης�ι�λι�θήκης, της �ι�λι�θήκης τηςΠατμιάδας σ��λής. Iδρυμέν� στα1713 απ� τ�ν Πάτμι� ιερ�διάκ�ν�Mακάρι� Kαλ�γερά, τ� εκπαιδευτή-ρι� θα απ�κτήσει γρήγ�ρα μεγάλη�ήμη και θα αναδει�θεί σε μια απ�τις σπ�υδαι�τερες πνευματικές ε-στίες της ανατ�λικής Mεσ�γεί�υ. OMακάρι�ς �ρ�ντισε να ε��διαστείγια τ� εκπαιδευτικ� τ�υ έργ� με σει-ρές διδακτικών �ι�λίων, ανάμεσαστα �π�ία πρωτεύ�υσα θέση κατεί-�αν σ��λιασμένες εκδ�σεις των Πα-τέρων της εκκλησίας και των Eλλή-νων και Λατίνων κλασικών. H συλλ�-γή αυτή, καθώς και εκείνη τ�υ διαδ�-��υ τ�υ Iερ�μ�να��υ Γεράσιμ�υ τ�υBυ�αντί�υ, συγκρ�τησαν μετά τ� θά-νατ� τ�υς (1737 και 1740 αντίστ�ι�α)τ�ν κεντρικ� πυρήνα της �ι�λι�θή-κης της σ��λής.

Aτ�μικές συλλ�γές

Kαι ενώ �λ�ένα πλήθαιναν �ι �ιλα-ναγνώστες μ�να��ί π�υ διαπνέ�νταναπ� �ήλ� να διατηρ�ύν στα κελλιάτ�υς ατ�μικές συλλ�γές �ι�λίων, τ�1769, ε#αιτίας της κακής δια�είρισηςτων �ικ�ν�μικών της Πατμιάδας καιτων υπ�θέσεων της �ι�λι�θήκης της,η τελευταία απ��ασίστηκε να μετα-�ερθεί στη M�νή, στη �ι�λι�θήκητης �π�ίας άρ�ισε απ� τ�τε να α��-μ�ιώνεται. Oι #έν�ι επισκέπτες αυ-τής της περι�δ�υ, �πως � Γάλλ�ς ελ-ληνιστής Villoison (1785), δεν μιλ�ύνπια μ�νά�α για τ�υς �ειρ�γρα��υςθησαυρ�ύς αλλά και για τις καλές εκ-

δ�σεις των κλασικών των ευρωπαϊ-κών τυπ�γρα�είων π�υ συνάντησανστα ρά�ια της �ι�λι�θήκης. Tη �ρ�-ντίδα για τα έντυπα θα πρ�σέ#ει στιςαρ�ές τ�υ 19�υ αιώνα, τ� 1801, και �Aγγλ�ς κυνηγ�ς �ειρ�γρά�ων, E.D.Clarke, π�υ θα �ρει τρ�π� να απ�-σπάσει απ� την Πάτμ� έναν περί�η-μ� κώδικα με τ�υς διαλ�γ�υς τ�υΠλάτωνα. T�ν 19� αιώνα � δι�ρισμ�ςστη διεύθυνση της Πατμιάδας τ�υλ�γι�υ ιερ�διάκ�ν�υ Παΐσι�υ Kαρα-πατά θα γίνει αιτία να εκσυγ�ρ�νι-στεί η �ι�λι�θήκη. Bι�λία μαθηματι-κών, �υσικής, γεωγρα�ίας, ιστ�ρίαςτων ελληνικών τυπ�γρα�είων τηςEυρώπης, πήραν τη θέση τ�υς δίπλαστις παλαι�τερες εκδ�σεις, ενώ �ι η-πειρώτες μαικήνες αδελ��ί Zωσιμά,γενναί�ι ��ρηγ�ί της σ��λής, τηντρ��δ�τ�ύσαν με μα�ικές απ�στ�-λές �ι�λίων τ�υ Eυγένι�υ B�ύλγαρη,τ�υ Nικη��ρ�υ Θε�τ�κη, τ�υ Aδαμά-ντι�υ K�ραή κ.ά. Aργ�τερα η πλ�ύ-σια πρ�σωπική συλλ�γή εντύπων τ�υKαραπατά, μετά τ�ν πρ�ωρ� θάνατ�τ�υ (1817), θα κατατεθεί και αυτή α-π� τ�υς �ικεί�υς τ�υ στη �ι�λι�θήκητης M�νής.

Aψευδής μάρτυρας των περιε��-μένων, της λειτ�υργίας και των ανα-γνωστικών πρ�τιμήσεων των μ�να-στών, των σπ�υδαστών και δασκά-λων της Πατμιάδας, αλλά και �ρισμέ-νων μελών της πατμιακής κ�ινωνίας,απ�τελεί, στις πρώτες δεκαετίες τ�υ19�υ αιώνα, τ� δανειστικ� κατάστι��της �ι�λι�θήκης. Eκτ�ς απ� τα �ι-�λία θε�λ�γικής �ικ�δ�μής και εκ-παιδευτικής �ρήσης, �ι ενδια�ερ�-μεν�ι μπ�ρ�ύσαν να δανειστ�ύν για

ευρύτερη μ�ρ�ωση και πρ�σωπικήεντρύ�ηση, ακ�μη και #εν�γλωσσα�ι�λία, κυρίως γαλλικά και ιταλικά,θρησκευτικ�ύ, επιστημ�νικ�ύ, �ιλ�-σ��ικ�ύ, ιστ�ρικ�ύ, λ�γ�τε�νικ�ύπεριε��μέν�υ. Aλλωστε, την παρ�υ-σία τ�υ #εν�γλωσσ�υ εντύπ�υ θατην επι�ε�αιώσει και η απ�γρα�ήτης �ι�λι�θήκης π�υ έγινε τ� 1829.Πρ��ανώς, τα έντυπα αυτά πρ�έρ-��νταν απ� κληρ�δ�τήσεις ή α�ιε-ρώσεις μ�να�ών π�υ εί�αν τα#ιδέψεικαι παραμείνει στ� ε#ωτερικ� (παρα-δ�υνά�ιες ηγεμ�νίες, Pωσία, Iταλία,και αλλ�ύ), έ��ντας αναπτύ#ει νέεςαναγνωστικές περιέργειες. Γι’ αυτ�δεν κάν�υν εντύπωση �ι πληρ��-ρίες των περιηγητών στη δεκαετίατ�υ 1830 �τι εκτ�ς απ� θε�λ�γικά έ-ντυπα υπήρ�αν στη �ι�λι�θήκη τηςM�νής και #ένα �ι�λία και περι�δικά.

Kατάλ�γ�ς

Oμως κατά τ�ν 19� αιώνα, εί�ε συ-ντελεστεί επίσης μια σημαντική αλ-λαγή στην �ργάνωση και τ� τα#ιν�μι-κ� σύστημά της: � �ωρ�τα#ικ�ς δια-�ωρισμ�ς κωδίκων και εντύπων. Kαι�ι τρεις σω��μεν�ι κατάλ�γ�ι της �ι-�λι�θήκης απ� τ�ν αιώνα αυτ� δενκαταλ�γ�γρά��υν πια ανάμικτα τα�ειρ�γρα�α και τα έντυπα, αλλά σε#ε�ωριστές εν�τητες απεικ�νί��-ντας έτσι τη �ι�λι�θηκ�ν�μική τά#ηπ�υ εί�ε απ� τ�τε επικρατήσει.

Tέλ�ς, να σημειώσ�υμε �τι απ� ταμέσα περίπ�υ τ�υ 19�υ αιώνα, η M�-νή ευτύ�ησε να έ�ει �ι�λι�θηκάρι�της ένα σπ�υδαί� λ�γι� ιερ�μ�να��,τ�ν Iερ�θε� Φλωρίδη. Mα�ί με τ�ν

πάτμι� παλαι�γρά�� και αρ�ει�δί�ηIωάννη Σακκελίωνα, αργ�τερα εκδ�-τη τ�υ καταλ�γ�υ των �ειρ�γρά�ωντης, �ργάνωσε μεθ�δικά τη �ι�λι�-θήκη και την κατέστησε πραγματικ�κέντρ� παλαι�γρα�ικών ερευνών.Kαι των δύ� η �ι�λιακή περι�υσία, α-π�τελ�ύμενη απ� α#ι�λ�γες παλαιέςκαι νεώτερες εκδ�σεις, πλ�ύτισε με-τά τ� θάνατ� τ�υς τη �ι�λι�θήκη τηςM�νής, στην �π�ία εί�αν α�ιερώσει�λ�κληρη σ�εδ�ν τη �ωή τ�υς.

Eπί σειρά ετών τ� Kέντρ� Nε�ελ-ληνικών Eρευνών τ�υ Eθνικ�ύ Iδρύ-ματ�ς Eρευνών, �ργάνωσε στα πλαί-σια εν�ς σ�ετικ�ύ πρ�γράμματ�ς γιατις �ι�λι�θήκες, διαδ��ικές απ�στ�-λές ερευνητών στην Πάτμ� με σκ�π�την καταγρα�ή τ�υ έντυπ�υ υλικ�ύτης �ι�λι�θήκης και την έκδ�ση τ�υκαταλ�γ�υ των παλαιών �ι�λίων της(15�ς-16�ς αι.). H καταγρα�ή περιέ-λα�ε �λα τα στ�ι�εία της εκδ�τικήςταυτ�τητάς τ�υς και των ιστ�ρικώντ�υς τυ�ών. Eκτ�ς δηλ. απ� τα �ι-�λι�γρα�ικά δεδ�μένα (συγγρα�έ-ας, τίτλ�ς, τ�π��ρ�ν�λ�γία έκδ�σης,σελίδες κ.λπ.), σημειώθηκαν �ι ιδιαι-τερ�τητες τ�υ κάθε αντιτύπ�υ και �ιμαρτυρίες των διαδρ�μών τ�υ απ��έρι σε �έρι: κτητ�ρικά σημειώματα,τ�π�ι και τρ�π�ι πρ�σκτητης, ενθυ-μήσεις σύγ�ρ�νων γεγ�ν�των, κατά-στι�α εμπ�ρικών και άλλων συναλλα-γών, σημειώσεις αναγνωστών στ�περιε��μεν� των κειμένων κ.ά. Oπρώτ�ς τ�μ�ς τ�υ καταλ�γ�υ θα κυ-κλ��ρήσει πρ�σε�ώς με την επιμέ-λεια τ�υ υπ�γρα��μέν�υ και τ�υ �ι-�λι�θηκαρί�υ της M�νής, διακ�ν�υXρυσ�στ�μ�υ Φλωρεντή.

Aριστ�τέλ�υς Hθικών Nικ�μα�είων παρά!ρασις, Λέιντεν 1607, με κτιτ�ρικ� ση-μείωμα τ�υ γραμματέα της K�ιν�τητας Πάτμ�υ Eμμ. Pωμανίτη και σημείωση α-

γ�ράς τ�υ σ��λάρ�η της Πατμιάδας Bασιλεί�υ K�υταλην�ύ.

Kλήμεντ�ς Aλε�ανδρέως τα ευρισκ�μενα, Φλωρεντία 1550, με κτιτ�ρικά ση-μειώματα τ�υ μητρ�π�λίτη Φιλαδελ!είας Γα�ριήλ Σε�ήρ�υ και τ�υ ιερ�διά-

κ�ν�υ K�σμά.

T�υ Aγαμέμν�να Tσελίκα

Φιλ�λ�γ�υ - παλαι�γρά �υ, πρ�ϊσταμέν�υ τ�υIστ�ρικ�ύ και Παλαι�γρα ικ�ύ Aρ�εί�υ τ�υ M�ρ- ωτικ�ύ Iδρύματ�ς της Eθνικής Tραπέ�ης

OI ΠPΩTEΣ μαρτυρίες - παραδ�σειςγια την αντιγρα�ή �ειρ�γρά�ων στ�νησί της Πάτμ�υ ανάγ�νται στην ε-π��ή τ�υ ίδι�υ τ�υ Eυαγγελιστ�ύ Iω-άνν�υ, �ταν καθ’ υπαγ�ρευσίν τ�υ �μαθητής τ�υ Πρ��ρ�ς έγραψε τ�Eυαγγέλι� τ�υ σε κ�μμάτια παπύρ�υκαι κατ�πιν τ� καθαρ�γραψε σε �ύλ-λα περγαμηνής. Oι αιώνες π�υ πέρα-σαν απ� την παρ�υσία στ� νησί τ�υEυαγγελισμ�ύ ως την εγκατάστασηεκεί τ�υ �σί�υ Xριστ�δ�ύλ�υ (1088)και την ίδρυση της μ�ναστικής κ�ι-ν�τητας, �αρακτηρί"�νται απ� τ�σκ�τάδι της ερήμωσης. O �σι�ς Xρι-στ�δ�υλ�ς, ε#έ��υσα ασκητική μ�ρ-�ή, έ�ερε μα"ί τ�υ απ� τη μ�νή τ�υΛάτρ�υς ��ι μ�ν� την πείρα τ�υ κ�ι-ν�%ιακ�ύ μ�να�ισμ�ύ, αλλά και έναμεγάλ� αριθμ� �ειρ�γρα�ων %ι-%λίων, ώστε η σημερινή %ι%λι�θήκητης μ�νής να ανάγει την ίδρυσή τηςστ�ν ίδι� τ�ν κτήτ�ρά της. Στα 1903� �σι�ς Xριστ�δ�υλ�ς «� εν μ�να-��ίς ευτελής � τ�υ Λάτρ�υς» συ-ντάσσ�ντας τη συμπληρωματική τ�υδιαθήκη (κωδίκελλ�) κληρ�δ�τεί στημ�νή τ�υ τα %ι%λία τ�υ λέγ�ντας:Συν τ�ύτ�ις πάσι και τα �ι�λία μ�υ(καθώς η απ�γρα�ή αυτών περιέ�ει ήκαι υπεγρά�η �ικει��είρως παρ’ ε-μ�ύ) πάντα, ίνα εισί εν τη τ�ιαύτη μ�-νή της Πάτμ�υ. Eνώ στην «υπ�τύπω-σή» τ�υ συνιστά, αν κάπ�ι�ς απ�τ�υς μ�να��ύς έ�ει ασκηθεί στηνκαλλιγρα�ία, ας εργά"εται αντιγρά-��ντας %ι%λία με την άδεια πάντατ�υ καθηγ�υμέν�υ.

Tα �ειρ�γραα

Eτσι λ�ιπ�ν στην Πάτμ� αρ�ί"ει μιακαιν�ύργια επ��ή πνευματικής "ωήςμε επίκεντρ� τη μελέτη, τη συλλ�γήκαι την αντιγρα�ή %ι%λίων με κείμε-να και της �ριστιανικής, αλλά και τηςθύραθεν γραμματείας. H %ι%λι�θήκηκαι � πνευματικ�ς θησαυρ�ς, π�υ ε-κεί απ�ταμιεύεται, πρ�καλεί πάντατ� ενδια�έρ�ν και των ίδιων των η-γ�υμένων, αλλά και �σων κατά και-ρ�ύς στα μεταγενέστερα �ρ�νια επι-σκέπτ�νταν τη μ�νή. Aπ� την επ��ήτης γρα�ής τ�υ κωδικέλλ�υ τ�υ �σί-�υ Xριστ�δ�ύλ�υ ως τ� 1829 έ��υνσυντα�θεί �κτώ �ειρ�γρα��ι κατά-λ�γ�ι, ενώ μ�λις στα 1890 δημ�σιεύ-εται πλήρης κατάλ�γ�ς απ� τ�ν Iω.Σακκελίωνα. Kατ�πιν, στα 1912-1918,

� Δ. Kαλλίμα��ς εκδίδει ένα Συμπλή-ρωμα και τέλ�ς τ� 1988 εμ�ανί"εται� πρώτ�ς τ�μ�ς τ�υ νέ�υ και επιστη-μ�νικά άρτι�υ καταλ�γ�υ τ�υ Aθ.K�μίνη. Eνα απλ� #ε�ύλλισμα τ�υκαταλ�γ�υ τ�υ Iω. Σακκελίωνα, πα-ρ�λες τις ελλείψεις τ�υ, ή ακ�μη καιτ�υ λεπτ�μερέστερ�υ τ�υ Aθ. K�μί-νη, έστω και αν αυτ�ς περιλαμ%άνειμ�ν�ν 101 �ειρ�γρα�α, δεί�νει τ�νπλ�ύτ� και την π�ικιλία των θεμάτωνκαι απ� την πλευρά των κειμένων καιαπ� την πλευρά της κατασκευήςτ�υς και της ιστ�ρίας τ�υς. Σύμ�ωναμε τ�υς παραπάνω καταλ�γ�υς η %ι-%λι�θήκη πρέπει να έ�ει σήμερα 990�ειρ�γρα�α γραμμένα σε περγαμηνήή σε �αρτί και �ρ�ν�λ�γ�ύμενα απ�τ�ν 6� ως τ�ν 19� αιώνα.

Aυτ�ν�ητ� είναι �τι μια μ�ναστη-ριακή %ι%λι�θήκη επικεντρώνει ταενδια�έρ�ντά της στη συλλ�γή θρη-σκευτικών κειμένων, �πως ευαγγέ-λια, λειτ�υργίες, εκκλησιαστικές α-κ�λ�υθίες, πατερικ�ί λ�γ�ι, ασκητι-κές διηγήσεις, %ί�ι αγίων, ν�μ�κάν�-νες και εκκλησιαστικά τυπικά ή μ�υ-σικά κείμενα. Παρ�λα αυτά �λ� καικάπ�ι� �ειρ�γρα�� #ε�εύγει απ�τ�ν γενικ� καν�να με μη θρησκευτι-κ� κείμεν�, ιδιαίτερα στα μεταγενέ-στερα �ρ�νια, απ� τ�ν 18� αιώνα καιμετά, �ταν η Πατμιάδα Σ��λή εντάσ-σει στ� εκπαιδευτικ� της πρ�γραμ-μα, �πως ήταν άλλωστε �υσικ�, τησπ�υδή της αρ�αίας ελληνικήςγλώσσας και ιδιαίτερα της αριστ�τε-λικής �ιλ�σ��ίας. Eνα �ειρ�γρα��με έ#ι %ι%λία της ιστ�ρίας τ�υ Δι�δώ-ρ�υ τ�υ Σικελιώτ�υ γραμμέν� πρ�ςτ� τέλ�ς τ�υ 10�υ αιώνα, επισύρειδίκαια την πρ�σ��ή τ�υ Σακκελίωνα,ώστε να τ� μελετήσει λεπτ�μερέστε-ρα και να επισημάνει και τα ελαττώ-ματα αλλά και τα πρ�τερήματά τ�υςέναντι των εντύπων εκδ�σεων. Kαιπέρα απ� τα γνωστά μαθηματάρια μετα ερμηνευτικά σ��λια π�υ �ρησιμ�-π�ι�ύνταν στις σ��λές της τ�υρκ�-κρατίας με κείμενα τ�υ Oμήρ�υ, τ�υΠινδάρ�υ, τ�υ Hσι�δ�υ, τ�υ Φωκυλί-δ�υ, τ�υ Γρηγ�ρί�υ Nύσσης και των%υ"αντινών υμν�γρά�ων, ας πρ�-σθέσ�υμε και ένα �άρτιν� �ειρ�γρα-�� με δύ� τραγωδίες τ�υ Eυρυπίδη(Eκά%η και Oρέστης) γραμμέν� τ�1422 και ακ�μη ένα άλλ� τ�υ 14�υ αι-ώνα με τ�υς λ�γ�υς τ�υ σ��ιστ�ύΛι%ανί�υ.

Στα θρησκευτικ�ύ περιε��μέν�υ�ειρ�γρα�α, π�υ �πως ανα�έραμεείναι και τα περισσ�τερα, συναντ�ύ-με μια μεγάλη σειρά Eυαγγελίων,

διακ�σμημένων και μη, σε μικρ�-γράμματη και μεγαλ�γράμματη γρα-�ή, π�υ �ρ�ν�λ�γ�ύνται απ� τ�ν 6�αιώνα και ε#ής. Aνάμεσά τ�υς #ε�ω-ρί"ει τ�σ� για την αρ�αι�τητά τ�υ, �-σ� και για τ� επίσημ� ύ��ς της γρα-�ής τ�υ τ� υπ’ αρ. 67 π�υ �ρ�ν�λ�-γείται τ�ν 6� αιώνα. T� κείμεν� είναιγραμμέν� σε λεπτ�τατη περγαμηνή,π�υ έ�ει %α�τεί με π�ρ�υρ� �ρώμα.Tα γράμματα είναι κε�αλαία στρ�γ-γυλά και έ��υν γρα�τεί με ασημ�-�ρωμ� μελάνι μ’ ε#αίρεση τις λέ#ειςτων θείων �ν�μάτων (Θε�ς, Πατήρ,Yι�ς, Xριστ�ς, Kύρι�ς), π�υ είναιγραμμένες με �ρυσά�ι. Πρ�κειταιγια ένα απ� τα καταπληκτικ�τερα

δείγματα ε#έ��υσας κωδικ�γρα�ι-κής τέ�νης, �π�υ η καλλιγρα�ία μετις αρμ�νικές αναλ�γίες των σ�ημά-των των γραμμάτων συμ%αδί"ει μετην ιερ�τητα τ�υ περιε��μέν�υ. Aπ�τ�ν αρ�ικ� κώδικα τα �ύλλα π�υ σώ-"�νται σήμερα στη %ι%λι�θήκη είναιμ�ν� 33, ενώ μερικά άλλα �υγαδεύ-τηκαν σε παλαι�ύς καιρ�ύς και με ά-ν�μα μέσα και %ρίσκ�νται σήμεραστη Bιέννη, τ� %ρετανικ� M�υσεί�και στ� Bατικαν�, μαρτυρίες και αυ-τά της αρπακτικής μανίας των ευρω-παίων περιηγητών.

H %ι%λι�θήκη της μ�νής �υσικάδεν υστερεί δι�λ�υ σε �ειρ�γρα�αμε κείμενα των πατέρων της Eκκλη-


Θρησκευτικά�ειρ γρα�α

Eίναι γραμμένα σε περγαμηνή ή σε �αρτί και

�ρ�ν�λ�γ�ύνται απ� τ�ν 6� ώς τ�ν 19� αιώνα

AΦIEPΩMA


O ευαγγελιστής Iωάννης και � Πρ��ρ�ς σε μικρ�γρα�ία απ� �ειρ�γρα�� ευαγγέλι� (αρ. 81) τ�υ έτ�υς 1334.

σίας, Συνα#άρια και ασκητικές διηγή-σεις. T�μ�ι �γκώδεις σε περγαμηνή,π�υ �ρ�ν�λ�γ�ύνται απ� τ�ν 9� αιώ-να περιέ��υν κείμενα τ�υ Iωάνν�υXρυσ�στ�μ�υ, τ�υ Mεγάλ�υ Bασι-λεί�υ, Γρηγ�ρί�υ τ�υ Θε�λ�γ�υ καιτ�υ Nύσσης, τ�υ Δι�νυσί�υ τ�υ Aρε-�παγίτ�υ και τ�υ Mα#ίμ�υ τ�υ Oμ�-λ�γητ�ύ. Kαι ακ�μη τ�υ E�ραίμ τ�υΣύρ�υ, τ�υ Iωάνν�υ της Kλίμακ�ς,τ�υ Θε�δώρ�υ Στ�υδίτ�υ και τ�υ Iω-άνν�υ Δαμασκην�ύ.

Oλα γραμμένα με περισσή �ρ�ντί-δα και ταπεινωσύνη, �πως άλλωστεαρμ�"ει σ’ έναν ταπειν� κωδικ�γρά-�� π�υ η ανθρώπινη αδυναμία τ�υγίνεται τ� μέσ� της διάδ�σης της θε-

ϊκής σ��ίας. Kαι είναι �ειρ�γρα�απ�λλά απ� τα �π�ία πρέπει να εί�ε#ε�υλλίσει και � ίδι�ς � �σι�ς Xρι-στ�δ�υλ�ς, �πως αυτ� με τ�υς λ�-γ�υς τ�υ Γρηγ�ρί�υ τ�υ Θε�λ�γ�υ,π�υ γρά�τηκε στ� ελλην��ων� Pή-γι� της Kαλα%ρίας τ� 941 απ� τ�ν μ�-να�� Nικ�λα� και τ� γι� τ�υ Δανιήλ.Aσ�αλώς �ι περιπέτειες τ�υ νησι�ύδεν ά�ησαν ανεπηρέαστη τη "ωή στ�μ�ναστήρι. Aλλά η %ι%λι�θήκη εί�ε ε-πιπλέ�ν και τις δικές της.

O πλ�ύτ�ς της απ� τη μια μεριάδελέα"ε πάντα τη %�υλιμία των ευ-ρωπαίων %ι%λι�κυνηγών, με απ�τέ-λεσμα τη %ίαιη απ�σπαση π�λύτιμων�ειρ�γρά�ων, και απ� την άλλη η α-

μάθεια και η α%ελτηρία των ίδιωντων μ�να�ών σε καιρ�ύς δίσεκτ�υς,έγιναν αιτία ανεπαν�ρθωτων �θ�-ρών και καταστρ��ών.

Xαρακτηριστική είναι η περίπτωσητ�υ Aγγλ�υ Eδ�υάρδ�υ Kλαρκ, γνω-στ�ύ για τις αρ�αι�καπηλικές τ�υδραστηρι�τητες στην Eλλάδα, π�υτ� 1801 με την επικ�υρία και T�ύρ-κων στρατιωτών απέσπασε απ� τηM�νή και μετέ�ερε στην B�δλειανήBι%λι�θήκη της O#��ρδης τ�ν περί-�ημ� κώδικα των Διαλ�γων τ�υ Πλά-τωνα, π�υ γρά�τηκε με πρωτ�%�υ-λία τ�υ Πατριν�ύ λ�γί�υ Aρέθα τ�895. Σήμερα %έ%αια, τα πράγματα έ-��υν αλλά#ει.

H %ι%λι�θήκη στεγά"εται σε έναναπ� τ�υς ασ�αλέστερ�υς �ώρ�υςτης μ�νής και έ�ει ε#�πλισθεί με �-λα τα μέσα συντήρησης και διατή-ρησης τ�υ %ι%λιακ�ύ της πλ�ύτ�υ,π�υ δεν περι�ρί"εται %έ%αια μ�ν�στα �ειρ�γρα�α, αλλά και στα πά-μπ�λλα έντυπα και τ� π�λυτιμ�τατ�αρ�εί� της, ώστε να απ�τελεί κ�-σμημα και καύ�ημα της μ�νής,πραγματικ� «Ψυ�ής Iατρεί�ν», �-πως ανα�έρει η μαρμάρινη ε#ωτε-ρική της επιγρα�ή. Eιδικ�ί επιστή-μ�νες απ’ �λ�ν τ�ν κ�σμ� πρ�στρέ-��υν στα �ώτα της πλ�υτί"�ντας �-λ�ένα τις γνώσεις μας για τ�ν ελλη-νικ� και τ� �ριστιανικ� π�λιτισμ�.

Oι �μιλίες Γρηγ�ρί�υ Nα�ιαν�ην�ύ. Xειρ�γρα�� (αρ. 33) τ�υ έτ�υς 941, γραμμέν� στ� Pήγι� της Kαλα�ρίας.


Tης Eρας Λ. Bραν�ύση

Kαθηγήτριας Bυ�αντινής Iστ�ρίας στ� A.Π.Θ.

AΠO OΛEΣ τις ιστρικές πηγές πυέ�υν στη διάθεσή τυς ι �υ�αντι-νλ�γι, ι πι σπάνιες, αλλά και π-λύτιμες, είναι ι αρ�ειακές. Πέρα α-π� τη �υσική �θρά στην πία υπ�-κειται τ αρ�ειακ� υλικ� με τ πέρα-σμα τυ �ρ�νυ, η λαίλαπα των κα-ταστρ�ών πυ σάρωσε τα εδά�ητης �υ�αντινής αυτκρατρίας πρινκαι μετά την άλωση, εί�ε ως απτέ-λεσμα τη σ�εδ�ν μα�ική ε#α�άνισητων κρατικών και εκκλησιαστικώναρ�είων της αυτκρατρίας. M�νσε κάπια απ�μακρα ιερά καθιδρύ-ματα δια�υλά�θηκαν �ειρ�γρα�ακαι έγγρα�α �υ�αντινών αιώνων, �-πως στ Aγιν Oρς, στη μνή τυΣινά, στα Mετέωρα και στην Πάτμ.

T� αρ�εί�

T αρ�εί των �υ�αντινών εγγρά-�ων της μνής Πάτμυ άρ�ισε νασυγκρτείται αμέσως μετά την ίδρυ-ση της μνής στα 1088. Tν πρώτπυρήνα τυ απτέλεσαν τα ιδρυτικά�ρυσ��υλλα και τα συνδευτικάτυς έγγρα�α, �πως κυρίως τα πρα-κτικά παραδ�σεως. Ωστ�σ, στηνΠάτμ περιήλθαν και έγγρα�α πρ-γενέστερα, πυ εί�ε �έρει μα�ί τυ ιδρυτής της μνής Xριστ�δυλς.Πριν καταλή#ει στην Πάτμ, Xρι-στ�δυλς εί�ε παραμείνει σε μνα-στικά κέντρα της Mικράς Aσίας καιγειτνικών νησιών. Aπ� κει υπ�ρε-ώθηκε να �ύγει μα�ί με άλλυς μ-να�ύς και κατίκυς της περι�ήςε# αιτίας της ραγδαίας πρέλασηςτων Σελτ�ύκων λίγ μετά τη μά�ητυ Mαντ�ικέρτ (1071). Mε την ανά-πτυ#η της μνής αυ#αν�ταν λένακαι τ περιε��μεν τυ αρ�είυ της.Aπ� καιρ� σε καιρ� περιέρ�νταν σ’αυτ� και έγγρα�α απ� άλλες συλλ-γές, απ� διά�ρες κτήσεις και μετ�-�ια πυ απκτύσε η μνή μετά τν11 αιώνα στα μικρασιατικά παράλιακαι σε πλλά νησιά τυ Aιγαίυ.

Eγγραα

T αρ�εί διασώ�ει σήμερα περίτα 150 �υ�αντινά έγγρα�α, πυ συ-γκρτύν μια απ� τις α#ιλγ�τερεςσω��μενες συλλγές �υ�αντινώνεγγρά�ων. Xρνλγικά ανήκυνστην περίδ απ� τ τελευταί τέ-ταρτ τυ 11υ αιώνα ως τν 15 αι.Πλύ περισσ�τερα είναι τα έγγρα�ατυ αρ�είυ πυ δεν διασώθηκαν,αλλά για τα πία υπάρ�υν μαρτυ-ρίες. Λ.�. απ� έναν κατάλγ εγγρά-�ων των αρ�ών τυ 13υ αιώνα, μα-

θαίνυμε �τι, σε κάπια τα#ιν�μησητυ αρ�είυ πυ έγινε τ�τε, διακ�-σια περίπυ έγγρα�α δια�ωρίστη-καν απ� τ εν �ρήσει αρ�εί ως «ά-

�ρηστα».Xάθηκαν έκττε, σ�εδ�ν στ σύ-

νλ� τυς. Mε έναν πρ��ειρ υπ-λγισμ�, τα �υ�αντινά έγγρα�α πυ

εί�αν απλυθεί για τη μνή Πάτμυθα #επερνύσαν τα πεντακ�σια.

A#ί�ει να σημειωθεί �τι ι μνα�ί,με �άση τυς εσωτερικύς καννι-σμύς των μνών τυς (τα «Tυπι-κά») λά�αιναν ιδιαίτερη μέριμνα γιατη δια�ύλα#η τυ αρ�είυ, των �ει-ργρά�ων, εικ�νων, πλύτιμων ιε-ρών σκευών κ.λπ. της μνής τυς,�πως μαρτυρύν σ�ετικί κατάλ-γι της επ�ής εκείνης.

Συλλ�γή

Tα αυτκρατρικά έγγρα�α τηςΠάτμυ συγκρτύν μια πλύσια καιενδια�έρυσα συλλγή. Πλλά απ�αυτά είναι �ρυσ��υλλα. Eγγρα�αεντυπωσιακά, σε περγαμηνή ή σε�αρτί. E�υν �ρντισμένη γρα�ήκαι γλώσσα, και, στ τέλς, την ιδι�-�ειρη υπγρα�ή τυ αυτκράτραμε κιννά�αρι. Aπτελύν κυλίν-δρυς (ειλητάρια) μήκυς δύ ήτριών μέτρων. Eί�αν κάτω κρεμα-σμένη τη �ρυσή �ύλλα τυ αυτ-κράτρα. Mε τα έγγρα�α αυτά ε-κάσττε αυτκράτωρ εκ�ωρύσε ήανανέωνε �ρλγικές απαλλαγέςή κτήσεις.

T ιδρυτικ� �ρυσ��υλλ με τ -πί Aλέ#ις A΄ Kμνην�ς παρα-�ωρύσε στα 1088 στν Xριστ�δυ-λ τ ιερ� νησί της Aπκαλύψεως,παραδίδει τν εκτενέστερ σω��με-ν κατάλγ �ρλγικών απαλλα-γών - δείγμα ταυτ��ρνα της εκτί-μησης τυ αυτκράτρα πρς τνXριστ�δυλ και της σημασίας πυαπέδιδε στην ίδρυση αυτύ τυ μ-ναστικύ κέντρυ στην περι�ή.E#άλλυ, η «μεταρρύθμιση» πυ ε-�άρμσε Xριστ�δυλς στη μνήΠάτμυ, δηλαδή τ κιν�ιακ� σύ-στημα δια�ίωσης των μνα�ών, θυ-μί�ει την μετα�λή πυ εί�ε εισαγά-γει πριν απ� εκατ�ν είκσι περίπυ�ρ�νια στ Aγιν Oρς �σις Aθα-νάσις, με την ίδρυση της MεγάληςΛαύρας. H ενέργεια αυτή τυ Aθα-νασίυ, πυ πραγματπιήθηκε μεπρτρπή των αυτκρατ�ρων καιπλύσιες εκ μέρυς τυς παρ�ές,πυρδ�τησε τη ραγδαία ανάπτυ#ητυ Aγίυ Oρυς ως πλυεθνικύκέντρυ της Oρθδ#ίας στην καρ-διά της Mακεδνίας και της Bαλκα-νικής Xερσνήσυ.

T αρ�εί της Πάτμυ περιλαμ�ά-νει επίσης 27 έγγρα�α δημσίωνλειτυργών τυ Bυ�αντίυ, εκπρ-σώπων δηλαδή κρατικών υπηρε-σιών, πυ αναλαμ�άνυν την ε�αρ-μγή των εκάσττε αυτκρατρι-κών απ�άσεων. Φρτε�νικί υ-πάλληλι καταμετρύσαν την έκτα-ση των εκ�ωρυμένων κτήσεων,

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Tα Bυ�αντινά έγγρα�αΔιαωτί��υν π�λλές άγνωστες πτυ�ές, !�ι μ!ν� τ�υ μ�ναστικ�ύ $ί�υ,

αλλά και της π�λυδαίδαλης δι�ικητικής μη�ανής τ�υ Bυ�αντιν�ύ κράτ�υς

T� ιδρυτικ� Xρυσ��υλλ� της M�νής Πάτμ�υ με την ιδι��ειρη υπ�γρα�ή τ�υ αυ-τ�κράτ�ρα Aλε�ί�υ A΄ K�μνην�ύ (1088).


τυς παρίκυς, τα ικήματα, τυςμύλυς, τα �ώα, τα δέντρα κ.ά.Aλλι υπάλληλι καταμετρύσαν ταπλία πυ παραδίδνταν με �ρ-λγικές απαλλαγές στη μνή Πά-τμυ. Hδη απ� την επ�ή τυ Xρι-στδύλυ, η μνή Πάτμυ κατεί�ετέσσερα εμπρικά πλία, απ� τα -πία μ�ν τ ένα ήταν απαλλαγμέναπ� ��ρυς. Eπειδή τα έγγρα�α αυ-τά συντάσσνταν απ� υπαλλήλυςμετρίυ μρ�ωτικύ επιπέδυ, απ-τελύν τεκμήρι της �ωντανήςγλώσσας της επ�ής και τυ τ�πυ�πυ γρά�τηκαν.

Xρνλγικά τα σω��μενα έγγρα-�α της κατηγρίας αυτής εκτείν-νται απ� τ τελευταί τέταρτ τυ11υ αιώνα ώς τα τέλη τυ 13υ αι.δηλαδή σε περι�δυς δύσκλες γιατ Bυ�άντι και τυς κατίκυςτυ. Παρ’ �λα αυτά, σημασία έ�ει �-τι ι κρατικές υπηρεσίες, λειτυρ-γύσαν πάντα καννικά, ώς τις πα-ραμνές τυ 1204. Aπ� κει και πέραστην αυτκρατρία της Nικαίας καιαργ�τερα στην Kωνσταντινύπλη,μετά την ανακατάληψή της, παρα-τηρείται μια απλύστευση των ώςτ�τε πλύπλκων κρατικών υπηρε-σιών και αντίστι�η απλπίηση στηδιατύπωση και μρ�ή των επισή-μων εγγρά�ων.

Tα πατριαρ�ικά

Aλλη κατηγρία εγγρά�ων πυπεριλαμ�άνει τ αρ�εί της Πάτμυείναι τα πατριαρ�ικά. Tα έγγρα�ααυτά ανα�έρνται είτε σε πρ�λή-ματα πυ αντιμετώπι�ε Xριστ�-δυλς, είτε, κυρίως, στην κατ�ύ-ρωση της ανε#αρτησίας της μνήςέναντι α#ιώσεων επισκ�πων της πε-

ρι�ής. H μνή Πάτμυ, αυτδέσπ-τς και αυτε#ύσις �άρη στ ιδρυ-τικ� της �ρυσ��υλλ, εί�ε γίνει καισταυρπηγιακή πριν απ� τ 1132.Πλλά σιγίλλια των �υ�αντινών και

μετα�υ�αντινών αιώνων επικυρώ-νυν αυτή την ανε#αρτησία.

Aλλη κατηγρία εγγρά�ων είναιτα μναστηριακά και ιδιωτικά. Συνε-#ετά�νται, γιατί ώς ένα σημεί δεν

είναι σα�ής η διάκρισή τυς. Kαιτύτ επειδή, την επ�ή εκείνη, ιηγύμενι θεωρύσαν τη μνή καιτα υπάρ�ντά της σ�εδ�ν ως πρ-σωπική τυς περιυσία, την πίαδια�ειρί�νταν κατά �ύληση καικληρδτύσαν με διαθήκη σ’ εκεί-νν πυ �ρι�αν διάδ�� τυς.

Aυτές ι διαθήκες απτελύν π-λύτιμες πηγές πληρ�ριών για γε-γν�τα της επ�ής, επειδή συνήθωςέ�υν και �ιγρα�ικ� �αρακτήρα.

Mέσα απ� τα έγγρα�α αυτά δια-�αίνεται η αγωνία των μνα�ών γιανα περισώσυν �,τι μπρύν, στιςδύσκλες συνθήκες των καιρών. Συ-�νά ανα�έρνται επιδρμές, στιςδύσκλες συνθήκες των καιρών. Συ-�νά ανα�έρνται επιδρμές αλλ-�ύλων (Σελτ�ύκων, Bενετών, Γε-νυατών, Oθωμανών, κ.λπ.). Oι επι-δρμές αυτές συνήθως σκπ� εί�αντην διαρπαγή αγαθών και θησαυρώναπ� τη μνή, τν ε#ανδραπδισμ�των κατίκων τυ νησιύ ή την απα-γωγή τυς για κατα�λή λύτρων.

Aλλα ιδιωτικά έγγρα�α ανα�έρ-νται σε α�ιερώσεις κτημάτων, αγ-ραπωλησίες, ανταλλαγές, συμ�ω-νίες, πυ πραγματπιύνταν σεπλλές επαρ�ίες τυ Bυ�αντίυ, �-πυ η μνή Πάτμυ εί�ε κτήσεις ήμετ��ια (στην Kρήτη, τη Mικρά Aσίαή σε νησιά τυ Aιγαίυ).

T�υρκικά

Tα παλαι�τερα τυρκικά έγγρα�α(απ� διακ�σια περίπυ) είναι ρι-σμί των συλτάνων Mωάμεθ τυΠρθητή (τυ 1454, 1465), τυ B-για�ήτ B’ (1496, 1503, 1507), τωνγιων τυ, Aλεμσά� (1497, 1499) καιKρκύτ (1511), καθώς και τυ Συ-λεϊμάν τυ Mεγαλπρεπύς(1521/2). Tα �ιρμάνια αυτά απεικ-νί�υν την ευνϊκή πλιτική τωνOθωμανών απέναντι στην Πάτμ: ε-πιεικής �ρλγία, πρστασία απ��ιαιπραγίες, διευκ�λυνση στην α-γρά πρϊ�ντων στ Aιγαί, κ.λπ.

Συνψί�ντας θα λέγαμε �τι ταπαλαιά έγγρα�α τυ αρ�είυ τηςΠάτμυ, με την πικιλία τυ περιε-�μένυ τυς, δια�ωτί�υν πλλέςάγνωστες πτυ�ές, ��ι μ�ν τυ μ-ναστικύ �ίυ, αλλά και της πλυ-δαίδαλης διικητικής μη�ανής τυ�υ�αντινύ κράτυς (της ικνμι-κής ιστρίας, της �ρλγίας,κ.λπ.). A#ί�ει να σημειωθεί �τι τ αρ-�εί Πάτμυ διασώ�ει έγγρα�α απ�έναν ευρύ γεωγρα�ικ� �ώρ, πυεκτείνεται απ� τη Mικρά Aσία (ταμ�να σ�εδ�ν έγγρα�α πυ διασώ-θηκαν απ� την περι�ή αυτή) ωςτην Eύ�ια, και απ� την Kρήτη ώςτη Λήμν και τη Xί.

Tέλς παραδίδει σπάνια είδη Bυ-�αντινής Διπλωματικής, �πως έναειλητάρι, σημερινύ μήκυς 8,5μέτρων τ μακρύτερ σω��μεν�υ�αντιν� έγγρα�. Για τυς λ�-γυς αυτύς τ αρ�εί της μνήςAγίυ Iωάννυ τυ Θελ�γυ Πά-τμυ, ως πρς τη σημασία και την α-#ία τυ, μπρεί να παρα�ληθεί μ�νμε τ αρ�εί της μνής MεγίστηςΛαύρας τυ Aγίυ Oρυς.

Kατάλ�γ�ς 200 εγγρά�ων της M�νής, π�υ �άθηκαν, επειδή στα τέλη τ�υ 12�υ αι-ώνα θεωρήθηκαν ά�ρηστα.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Δύ� έγγρα�α τ�υ ανωτάτ�υ υπαλλήλ�υ τ�υ λεγ�μέν�υ επί τ�υ κανικλεί�υ (1273) μ�ναδικά στ� είδ�ς τ�υς, απ� τ� αρ�εί� Πάτμ�υ.


Tης Xρύσας A. Mαλτέ�υ

Kαθηγήτριας Πανεπιστημί�υ Kρήτης Διευθύ-ντριας Kέντρ�υ Bυ�αντινών Eρευνών E.I.E.

ΣHMANTIKH απ� πλευράς �γκ�υ καιπεριε��μέν�υ αρ�ειακή μ�νάδα, ταλατινικά έγγρα�α τ�υ αρ�εί�υ τηςM�νής Aγί�υ Iωάνν�υ τ�υ Θε�λ�γ�υΠάτμ�υ διακρίν�νται σε έγγρα�α δυ-τικών ηγεμ�νων, εκκλησιαστικών καικ�σμικών, με τα �π�ία ��ρηγ�ύνταιπρ�ν�μια στη M�νή και σε έγγρα�απ�υ α��ρ�ύν τ� μετ��ι της M�νήςστ�ν Στύλ� της Kρήτης. T� αρ�ειακ�αυτ� υλικ� εκ�ρά�ει τη δραστηρι�-τητα π�υ εί�ε αναπτύ!ει τ� μ�ναστή-ρι με σκ�π� απ� τη μια μεριά να ε!α-σ�αλίσει απ� τις δυτικές δυνάμειςπρ�στασία και �ικ�ν�μική ενίσ�υσηκαι απ� την άλλη να κατ��υρώσει ταδικαιώματά τ�υ στ� κρητικ� μετ��ιμετά την εγκατάσταση των Bενετώνστη Mεγαλ�νησ�.

Πρώτη εντητα

Στην πρώτη αρ�ειακή εν�τητα α-νήκ�υν 70 περίπ�υ έγγρα�α π�υ�ρ�ν�λ�γ�ύνται απ� τ�ν 15� ώς τ�ν18� αιώνα. Για να αντιμετωπίσ�υντην �λ�ένα αυ!αν�μενη τ�υρκική α-πειλή, αλλά και τις συ�νές πειρατικέςεπιδρ�μές π�υ έπλητταν τ� νησί τ�υΘε�λ�γ�υ, �ι μ�να��ί στρά�ηκανπρ�ς τ�υς Λατίν�υς ηγεμ�νες ($ασι-λείς, πάπες, δ�ύκες, Mεγάλ�υςMαΐστ�ρες), �ητώντας τη συμπαρά-

στασή τ�υς. H ευν�ϊκή υπέρ της M�-νής π�λιτική των Δυτικών εκδηλώθη-κε κυρίως με τη ��ρήγηση ��ρ�λ�γι-κών απαλλαγών, καθώς και άδειας ει-σ�δ�υ στις �ώρες της Δύσης για διε-νέργεια εράν�υ.

Aπ� τα έγγρα�α αυτά μνημ�νεύ�-νται ενδεικτικά ή απαντα��ύσα τ�υπατριάρ�η της Bενετίας, LodovicoScarampa, τ�υ 1457, με την �π�ία α-πειλ�ύσε με α��ρισμ� �σ�υς θα έ-$λαπταν την Πάτμ�, η $�ύλα τ�υ Πά-πα Πί�υ τ�υ B΄, τ�υ 1461, με την �-π�ία έθετε τη M�νή κάτω απ� τηνπρ�στασία τ�υ, τα κηρ�$�υλα τωνMεγάλων Mαϊστ�ρων, των ετών 1508και 1613, με τα �π�ία �ι υπήκ��ί τ�υς��ειλαν να θεωρ�ύν τ�υς Πατμί�υςως υπ�τελείς της P�δ�υ, τ� έγγρα��τ�υ δ�γη Pasqual Cicogna, τ�υ 1590,με τ� �π�ί� παρα�ωρ�ύσε στα πλ�ίατ�υ μ�ναστηρι�ύ π�υ πήγαιναν τηBενετία ��ρ�λ�γική ατέλεια, καθώςκαι τ� έγγρα�� τ�υ $ασιλιά της Iσπα-νίας Φιλίππ�υ τ�υ Γ΄, τ�υ 1609, με τ��π�ί� ��ρηγ�ύσε στ�υς μ�να��ύς ά-δεια να διενεργήσ�υν έραν� στην ε-πικράτειά τ�υ.

H εύν�ια π�υ επέδει!αν �ι Λατίν�ιπρ�ς τη M�νή δεν ��ειλ�ταν, ωστ�-σ�, μ�ν� στη μακραίωνη παράδ�σηκαι ακτιν�$�λία τ�υ μ�ναστηρι�ύ ήμ�ν� στη θρησκευτική τ�υς ευλά-$εια· π�λλά πρ�ν�μια εί�αν παρα�ω-ρηθεί στ�υς μ�να��ύς σε αντάλλαγ-μα των υπηρεσιών π�υ εί�αν πρ�-

σ�έρει στις �ριστιανικές δυνάμειςκατά την περί�δ� των $ενετ�τ�υρκι-κών συγκρ�ύσεων. Σύμ�ωνα λ.�. μεέγγρα�� της $ενετικής καγκελαρίαςτ�υ Xάνδακα, τ�υ 1572, στη διάρκειατ�υ τέταρτ�υ $ενετ�τ�υρκικ�ύ π�-λέμ�υ «�ι π�λλά ευλαέστατ�ι πατέ-ρες και καρα�κύρ�ι των καραιώντ�υ μ�ναστηρι�ύ τ�υ Aγί�υ Iωάνν�υτης Πάτιν�ς» κατασκ�πευαν με ταπλ�ία τ�υς τις κινήσεις της τ�υρκι-κής αρμάδας στ� Aιγαί�, δια$ι$ά��-ντας στ�υς Bενετ�ύς κάθε σ�ετικήπληρ��ρία. O ίδι�ς, μάλιστα, �T�ύρκ�ς ναύαρ��ς εί�ε τ�τε απειλή-σει να κάψει τ� μ�ναστήρι, μετά τηναπ�κάλυψη �τι � ηγ�ύμεν�ς ήταν α-ναμεμιγμέν�ς στ� κατασκ�πευτικ�δίκτυ� των �ριστιανών.

Δεύτερη εντητα

Tα έγγρα�α της δεύτερης αρ�εια-κής εν�τητας, τα �π�ία ανα�έρ�νταιστ� μετ��ι π�υ κατεί�ε απ� τη $υ�α-ντινή ήδη περί�δ� η M�νή στη σημε-ρινή επαρ�ία Aπ�κ�ρών�υ Xανίων,είναι ιταλικά και ελληνικά, υπερ$αί-ν�υν αριθμητικά τα 700 και �ρ�ν�λ�-γ�ύνται απ� τ�ν 13� ώς τ�ν 19� αιώ-να. Στην πλ�ύσια αρ�ειακή αυτή εν�-τητα περιλαμ$άν�νται επίσης 54 κα-τάστι�α, �ρισμένα απ� τα �π�ία είναιλ�γαριασμ�ί εσ�δων και ε!�δων τ�υμετ��ι�ύ.

T� σπ�υδαι�τερ� πρ�ν�μι� π�υ εί-�αν επιτύ�ει απ� τις $ενετικές αρ�ές

�ι μ�να��ί τ�υ Στύλ�υ ήταν τ� δικαί-ωμα ετήσιας ε!αγωγής �ιλίων μ�υ-��υριών σιταρι�ύ απ� την Kρήτη στηνΠάτμ�. H π�σ�τητα τ�υ σιταρι�ύ π�υέ�τανε κάθε �ρ�ν� απ� τ�ν Στύλ�στ� άγ�ν� νησί τ�υ Θε�λ�γ�υ ε!υπη-ρετ�ύσε άμεσα τις ανάγκες ��ι μ�ν�των μ�να�ών, αλλά και των κατ�ίκων�λ�κληρης της νησιωτικής κ�ιν�τη-τας. T� δικαίωμα αυτ� ανανεώθηκεπ�λλές ��ρές και μαρτυρεί την καλήπ�ι�τητα της γης π�υ ανήκε στ� κρη-τικ� μετ��ι. Πράγματι απ� τη λεπτ�-μερή περιγρα�ή των συν�ρων τ�υμετ��ι�ύ, γνωστή απ� έγγρα�� τ�υ16�υ αιώνα, $ε$αιώνεται �τι η κτημα-τική περι�υσία εντ�πι��ταν στην εύ-��ρη κ�ιλάδα τ�υ π�ταμ�ύ K�ιλιάρη.Tα π�λυάριθμα έγγρα�α των πακτώ-σεων των �ωρα�ιών τ�υ μετ��ι�ύστ�υς �ωρικ�ύς, τα �π�ία σώ��νταιστ� μ�ναστηριακ� αρ�ει�, πρ�σ�έ-ρ�υν ά�θ�ν� υλικ� για τη μελέτη τηςαγρ�τικής �ικ�ν�μίας, των �ικ�ν�μι-κών μη�ανισμών και τ�υ κ�σμ�υ γενι-κ�τερα της κρητικής υπαίθρ�υ στηδιάρκεια της $ενετ�κρατίας.

Tέλ�ς, ας σημειωθεί �τι στις αρ�έςτ�υ 14�υ αιώνα �ι μ�να��ί εί�αν απ�-σπάσει απ� τ�ν δ�γη της Bενετίαςτην άδεια να μετα�έρ�υν απ� τηνΠάτμ� και να εγκαταστήσ�υν στ� με-τ��ι τ�υς παρ�ίκ�υς, π�λλ�ύς απ�τ�υς �π�ί�υς εί�αν ε!αγ�ράσει απ�κ�υρσάρ�υς π�υ δρ�ύσαν στη ν�τι�-ανατ�λική περι��ή τ�υ Aιγαί�υ.

Aριστερά:Eγγρα�� τ�υMεγάλ�υMαΐστ�ρ�ςEmericus d’Amboise(1508).

Δε�ιά:Eγγρα��

στ� �π�ί� �ρί�νται τα σύν�ρα τ�υ

μετ��ί�υτ�υ Στύλ�υ.

Tα λατινικά έγγρα�αΔιακρίν�νται σε έγγρα�α Δυτικών ηγεμνων, εκκλησιαστικών και κ�σμικών,

και σε έγγρα�α π�υ α��ρ�ύν τ� μετ�ι της M�νής στ�ν Στύλ� της Kρήτης

AΦIEPΩMA


T� νε�ελληνικ αρ�εί�Aπ�τελεί σημαντικ�τατη πηγή για τη μελέτη της μ�ναστικής κ�ιν�τητας και της κ�ινωνίας π�υ την περιέ�αλε

Tης Eυδ�κίας Oλυμπίτ�υ

TO NEOEΛΛHNIKO αρ�εί της M-νής τυ Iωάννυ Θελ�γυ συγκρ-τήθηκε απ� 14.500 περίπυ ελληνικάκαι �εν�γλωσσα έγγρα�α, πυ α�-ρύν κυρίως τη Mνή και την Kιν�-τητα τυ νησιύ, στα �ρ�νια τηςTυρκκρατίας. Πρ�κειται για ένα α-π� τα σημαντικ�τερα αρ�ειακά σύ-νλα τυ ελληνικύ �ώρυ, ��ι μ�νγια τν �γκ τυ αλλά και για τη �ρ-νική διάρκεια (αρ�ές 16υ αι. - 1900),τη γεωγρα�ική έκταση πυ καλύ-πτει, τη θεματλγική τυ ευρύτητακαι τ πλήθς των πληρ�ριών πυπαρέ�ει. Eίναι ίσως τ μναδικ� αρ-�εί πυ παρυσιά"ει συν�ή και�ρνική συνέ�εια �ωρίς σημαντικάκενά, και μας επιτρέπει να σ�ηματί-συμε μια πλήρη εικ�να για τη "ωήμιας απ� τις σημαντικ�τερες μνα-στικές κιν�τητες τυ Aιγαίυ αλλάκαι της κινωνίας πυ την περιέ#α-λε. Aπτελεί σημαντικ�τατη πηγήγια τη μελέτη τυ τρ�πυ διίκησης,της ικνμίας, της ναυτιλίας, τυ ε-μπρίυ, της κινωνικής ργάνω-σης, τυ δικαίυ, της παιδείας, τηςτέ�νης, των ηθών και των εθίμων,των ντρπιών. Δια�ωτί"ει πτυ�έςτης ιστρίας τυ Aιγαίυ και της Mε-σγείυ γενικ�τερα, �πυ απλών-νταν ι επικινωνίες και η εμπρικήδραστηρι�τητα των Πατμίων.

T πλύσι αυτ� αρ�ειακ� υλικ�έ�ει συγκεντρωθεί και �υλάσσεταιστη #ι#λιθήκη της Mνής τυ Iω-άννυ Θελ�γυ, ενώ ένα μικρ� μέ-ρς απ� τα κατάστι�α τυ «Kινύ»#ρίσκεται σήμερα στ Δημαρ�είτης Πάτμυ.

H τα�ιν�μησή τυς έγινε απ� επι-στημνική μάδα τυ Kέντρυ Nε-ελληνικών Eρευνών τυ EθνικύIδρύματς Eρευνών (K.N.E./E.I.E.),πυ εργάστηκε απ� τ 1961 ώς τ1964 στη Mνή της Πάτμυ. T αρ-�εί τα�ινμήθηκε, �ωτγρα�ήθηκεκατά τ μεγαλύτερ� τυ μέρς καισυντά�θηκε περιληπτικ�ς κατάλ-γς των περιε�μένων τυ, απ� τνB. Παναγιωτ�πυλ. Oι μικρταινίες�υλάσσνται στ K.N.E./E.I.E., και εί-ναι στη διάθεση �λων των ενδια�ε-ρμένων ερευνητών και μελετητώντης ιστρίας τυ Nέυ Eλληνισμύ.

Eγγρα�α

H Πάτμς υπήρ�ε �ώρς πρνμια-κ�ς κατά τυς αιώνες της τυρκικήςκατάκτησης, γεγν�ς πυ συνδέεταιάμεσα με τη θρησκευτική ακτιν#-λία της Mνής τυ Iω. Θελ�γυστν ελλαδικ�, τν ανατλικ� και τδυτικ� κ�σμ. Σε καιρύς ταραγμέ-νυς και δύσκλυς ενισ�ύει τ κύ-ρς, την ικνμική της δύναμη και

την πνευματική της ακτιν#λία. Tαρ�εί είναι στ σημεί αυτ� ιδιαίτε-ρα δια�ωτιστικ�· ένας μεγάλς αριθ-μ�ς εγγρά�ων της ε�α�αλί"ει πρ-ν�μια, πρστασία αλλά και �ρηγίεςαπ� �ένυς ηγεμ�νες και ιεράρ�ες.H Mνή πρστατεύει τ νησί, διατη-ρεί κυρίαρ� ή πρωτεύντα ρ�λ σταπράγματα και μέσα απ� τις πλλα-πλές δραστηρι�τητες και ρ�λυς τηςκατευθύνει τν ιστρικ� τυ #ί καιε�ασ�αλί"ει τη δυνατ�τητα της ικ-νμικής τυ ανάπτυ�ης. T πατμιακ�αρ�εί ανασυνθέτει τη �υσιγνωμίατης Mνής και της Kιν�τητας, απ-τυπώνει τις επικινωνίες τυ πατμια-κύ κ�σμυ, τυς κινωνικύς μετα-σ�ηματισμύς, τις ισρρπίες και τιςαντιθέσεις πυ αναπτύσσνται ανά-μεσα στα δυ κέντρα ε�υσίας: τθρησκευτικ� και τ κσμικ�, τη Mνήκαι τ «Kιν�».

Mεγάλ τμήμα τυ αρ�είυ καλύ-πτυν τα πατριαρ�ικά και τα άλλα ε-πίσημα εκκλησιαστικά έγγρα�α, κα-θώς και τα έγγρα�α εκείνα πυ α-�ρύν τη σ�έση της Πάτμυ μετην τυρκική διίκηση (συλτανικά�ιρμάνια, διαταγές των δραγυμά-νων τυ στ�λυ, ρισμί των κα-πυδάν πασάδων κ.λπ.). Περίπυ200 έγγρα�α ανα�έρνται στην Πα-τμιάδα σ�λή, στυς επι�ανείς δα-σκάλυς και τυς μαθητές της.Πλλά είναι επίσης τα διά�ρα πρα-κτικά, ι επιστλές, τα �ρλγικάκατάστι�α (1609-1854) με νμαστι-

κύς καταλ�γυς των κατίκων, κα-θώς και τα ικνμικής �ύσεως έγ-γρα�α της Kιν�τητας.

Kώδικες

Oι κώδικες της Mνής είναι τα επί-σημα ικνμικά της κατάστι�α. Eκείκαταγρά�νται συ�νά και αναλυτικάτα έσδα και τα έ�δά της: τα δά-νεια, τα �ρέη, ι δσληψίες των μ-να�ών με τυς καπετάνιυς των κα-ρα#ιών πυ ανήκαν στη Mνή, ι κά-θε είδυς εργασίες και επισκευές, ιπληρωμές των κτιστών, των μαρα-γκών, των �υλγλυπτών, των "ωγρά-�ων, ι εισαγωγές τρ�ίμων... ακ�-μη και ι ελεημσύνες πυ πρσ�έ-ρνταν στυς �τω�ύς. Παρέ�υν,εκτ�ς των άλλων, πλύσι πληρ�-ριακ� υλικ� για την ιστρία της M-νής, για την αρ�ιτεκτνική και τσκευ�υλάκι� της.

Eνα μεγάλ μέρς των εγγρά�ων(2.000 περίπυ έγγρα�α ελληνικάκαι 360 λατινικά απ� την Kρήτη), α-να�έρεται στη σημαντική ακίνητηπεριυσία της Mνής, στα μετ��ιατης, πυ απλώννται σε �λ τ Aι-γαί, στη μικρασιατική ακτή αλλάκαι τη Zάκυνθ. Στυς αρ�ειακύςκώδικες καταγρά�νται αναλυτικάι «πακτώσεις» των μετ�ίων και ιανανεώσεις τυς, τα έσδα και ταέ�δα της Mνής, η παραγωγήτυς, τα κτίρια, ι ναί και κάθελγής κινητ�ς ε�πλισμ�ς τυς

πυ απτελεί δική της περιυσία.T νεελληνικ� αρ�εί περιλαμ#ά-

νει ακ�μη πικίλα έγγρα�α πυ α�-ρύν στη συμμετ�ή των Πατμίωνστην επανάσταση τυ 1821, ενώ ταέγγρα�α της «κάσσας της E�ρεί-ας» της Φιλικής Eταιρείας Πάτμυ#ρίσκνται σήμερα στ Δημαρ�είτυ νησιύ.

Mελέτες

Mεγάλ ενδια�έρν παρυσιά"ειτ τμήμα εκείν τυ αρ�είυ πυπεριέ�ει ιδιωτικά δικαιπρακτικά έγ-γρα�α (πρικσύμ�ωνα, διαθήκες,α�ιερώσεις πρσηλώσεις), τα πίακαλύπτυν μία μεγάλη περίδ απ�τα μέσα τυ 16υ αι. μέ�ρι τ 1830.Στα έγγρα�α αυτά καταγρά�νται,εκτ�ς απ� την ακίνητη περιυσία,πικίλα αντικείμενα, έπιπλα, εργα-λεία, ρύ�α, πλύτιμα σκεύη, κ-σμήματα, έργα τέ�νης �ερμένα ταπερισσ�τερα απ� τη Δύση. H πρ-σέγγισή τυς απκαλύπτει τ λαϊκ�εθιμικ� δίκαι, τις τπικές συνήθει-ες και τις ντρπίες.

Mέ�ρι σήμερα έ�υν δει τ �ωςτης δημσι�τητας πλυάριθμες και ι-διαίτερα σημαντικές πατμιακές με-λέτες πυ �ρησιμπίησαν ως πρω-ταρ�ικ� υλικ� τ νεελληνικ� αρ-�εί. Eγιναν επίσης σπραδικές δη-μσιεύσεις εγγρά�ων για διά�ρα ε-πιμέρυς ερευνητικά θέματα. T1990 δημσιεύθηκε τμήμα τυ με τντίτλ «Kείμενα για την Tε�νική καιτην Tέ�νη». Oι δημιυργί της πρ�-σ�ατης αυτής έκδσης, Στ. Παπα-δ�πυλς και διάκνς Xρ. Φλωρε-ντής - #ι#λιθηκάρις της Mνήςτυ Iωάννυ Θελ�γυ- επέλε�αν τακείμενα εκείνα πυ απτελύν πηγήγια τη μελέτη της ιστρίας της τέ-�νης και της τε�νικής στην παραδ-σιακή κινωνία της Πάτμυ αλλά καιγια τη μελέτη της τε�νλγίας στιςπρ#ιμη�ανικές κινωνίες.

Eίναι νμί"ω περιττ� να τνίσεικανείς �τι η θεματλγία τυ αρ�εί-υ �επερνά τ ειδικ� πατμιακ� ε-ρευνητικ� ενδια�έρν. H #ι#λιθή-κη της Mνής είναι σήμερα ε�πλι-σμένη με σύγ�ρνα μη�ανήματα καιέ�ει τη δυνατ�τητα να �ωτγρα�ί-"ει έγγρα�α αλλά και τη διάθεση ναστέλνει μικρταινίες και να ε�υπη-ρετεί τυς ερευνητές. T αρ�εί έ-�ει πλέν εμπλυτισθεί και με άλ-λυς �ακέλυς και κώδικες. Eκκρε-μεί η παρυσίασή τυς, καθώς και ηέκδση και άλλων τμημάτων τυ. Hδημσίευσή τυ θα πρσ�έρει ένααυθεντικ� υλικ� για νέες ανα"ητή-σεις και πρσανατλισμύς στην ι-στρική έρευνα της επ�ής τηςTυρκκρατίας και θα �ωτίσει πλ-λές πτυ�ές της ελληνικής ιστρίας.

T� εργαστήρι� συντήρησης �ειρ�γρά�ων π�υ σύστησε πρ� τριετίας η M�νή Θε-�λ�γ�υ για να διασώσει ανεκτίμητα έργα της �ι�λι�θήκης.


AΦIEPΩMA

H M�νή Eυαγγελισμ�ύΣαράντα μνα�ές έ�υν μετατρέψει τ κιν�ιακ� αυτ� μναστήρι σ’ ένα απ� τα πι δραστήρια της �ώρας

Tης Aνθ�ύσας μ�να�ής

OΣOI επισκέπτ�νται τη M�νή «Eυαγγε-λισμ�ς Mητρ�ς Hγαπημέν�υ» π�υ στέ-κει σαν ε�ώστης πάνω απ� μια �αθιά�αράδρα στα ν�τι�δυτικά της Πάτμ�υ,καταλα�αίν�υν αμέσως, �τι παρά τηναυστηρ�τητα των γραμμών τ�υ τ��ρ�υριακ� στην �ψη αυτ� μ�ναστήριείναι γυναικεί�. T� μαρτυρ�ύν � περι-π�ιημέν�ς αμπελώνας και � �μ�ρ��ςκήπ�ς π�υ απλών�νται μπρ�στά και δί-πλα στην κεντρική πύλη.

Tίπ�τα, �μως, δεν πρ�διαθέτει τ�νεπισκέπτη για την εικ�να π�υ αντικρί-#ει �ταν δια�αίνει τ� κατώ�λι. Σαρά-ντα μ�να�ές έ��υν μετατρέψει τ� κ�ι-ν��ιακ� αυτ� μ�ναστήρι σε ένα απ� ταμεγαλύτερα και πι� δραστήρια της �ώ-ρας, τ�σ� με τ�ν αριθμ�, �σ� και τιςπ�λύπλευρες δραστηρι�τητές τ�υς.Eνδεικτικά της �ιλεργίας τ�υς τα ερ-γαστήρια κεντητικής π�υ πλαισιών�υντην εσωτερική αυλή και �ι σκαλωσιέςπ�υ πάνω τ�υς ανε�αίν�υν μ�να�έςγια να εικ�ν�γρα�ήσ�υν τ� καθ�λικ�της M�νής.

Nικη��ρς

Xαρτ�ύλα�

Στ� �ώρ� τ�υ μ�ναστηρι�ύ, πριν α-π� τετρακ�σια �ρ�νια υπήρ�ε τ� κάθι-σμα της «Eυαγγελίστριας» π�υ απ�τε-λείτ� απ� �μώνυμ� ναΐδρι� και κελί �-π�υ έμενε ασκητής.

Στις αρ�ές τ�υ 17�υ αιώνα ασκήτε-ψε εκεί � Kρητικ�ς ιερ�μ�να��ς τηςM�νής Θε�λ�γ�υ Nικη��ρ�ς Xαρτ�-�ύλα� και αργ�τερα � Mητρ�π�λίτηςΛα�δικείας π�υ εί�ε σπ�υδάσει στηνΠάντ��α και διακρίθηκε για την ευσέ-�εια, αρετή και μ�ρ�ωσή τ�υ. Στη M�-νή Θε�λ�γ�υ ίδρυσε σ��λή για να συμ-�άλλει στη μ�ρ�ωση τ�υ ελληνικ�ύΓέν�υς διδάσκ�ντας στα σκ�τεινά�ρ�νια της T�υρκ�κρατίας, αρ�αία ελ-

ληνικά, λατινικά, �ιλ�σ��ία και θε�λ�-γία σε νέ�υς π�υ πήγαιναν εκεί απ� �-λ� τ�ν ελλαδικ� �ώρ�.

Kατά την παραμ�νή τ�υ στ� ερημη-τήρι�, � λ�γι�ς ιερ�μ�να��ς πρ�σ�λή-θηκε απ� θανατη��ρ� ασθένεια (πα-ν�ύκλα). Στη δύσκ�λη αυτή στιγμή κα-τέ�υγε στην πρ�σευ�ή, απευθύνθηκεστ�ν ευαγγελιστή Λ�υκά τ�ν ιατρ� καιθαυματ�υργικά θεραπεύτηκε. T�τε, α-π� ευγνωμ�σύνη έκτισε τ� ναΐδρι� τ�υAγί�υ Λ�υκά. Για τ� θαύμα αυτ� μας �-

μιλεί επίγραμμα τ�υ 1613 στ� εσωτερι-κ� υπέρθυρ� τ�υ να�ύ, για τ� �π�ί� �Nικη��ρ�ς παράγγειλε τέμπλ� (�λ� μεεπένδυση �ρυσ�ύ) απ� την Kρήτη.

Mε εικ�νες μεγάλων Kρητικών #ω-γρά�ων (M. Δαμασκην�ύ, κ.ά), στ�λισεκαι τ� να� της Eυαγγελίστριας. Παράλ-ληλα, ε��πλισε τ� παλι� ερημητήρι�με τριώρ�� αμυντήρι� πύργ� π�υδιέθετε κελί, ναΐδρι� τ�υ Aγί�υ Aντω-νί�υ και δύ� #εματίστρες (στεγασμέν�ιε�ώστες με διάτρητ� δάπεδ� απ� �-π�υ έρι�αν #εματιστ� νερ�, κα�τ� λά-δι ή λιωμέν� μ�λύ�ι στις «��ύστες»(πειρατές), ή �π�ι�δήπ�τε άλλ�ν επι-�ειρ�ύσε να παρα�ιάσει την είσ�δ�.

Aσκητές

Eως τ� 1937, στ� Kάθισμα της«Eυαγγελίστριας» ε�ησύ�ασαν και άλ-λ�ι ασκητές με τελευταί� τ�ν ιερ�μ�-να�� Eυθύμι� Σκ�πελίδη. T�τε � ιερ�-μ�να��ς Aμ�ιλ��ι�ς Mακρής π�υ ήτανηγ�ύμεν�ς στη M�νή Θε�λ�γ�υ, μερί-μνησε να παρα�ωρηθεί τ� κάθισμα στηνε�σύστατη M�νή τ�υ «Eυαγγελισμ�ύMητρ�ς Hγαπημέν�υ».

O γέρ�ντας, π�υ υπήρ�ε μεγάληπνευματική μ�ρ�ή, �ραματίστηκε καιεργάστηκε για τη δημι�υργία μιαςπρ�τυπης M�νής π�υ ανέπτυ�ε α�ι�-λ�γη δράση. Eτσι, τ�σ� τ� «κάθισματης Eυαγγελίστριας» �σ� και η σύγ-�ρ�νη M�νή «Eυαγγελισμ�ς Mητρ�ςHγαπημέν�υ», στάθηκαν δύ� σύμ��λατης πρ�σ��ράς τ�υ ελλην�ρθ�δ��υ

μ�να�ισμ�ύ στ� έθν�ς, στις δύσκ�λεςώρες της ιστ�ρίας τ�υ. Στα �ρ�νια τηςIταλ�κρατίας, για παράδειγμα, �ταν �ιIταλ�ί απαγ�ρευσαν τη �ρήση της ελ-ληνικής γλώσσας στα Δωδεκάνησα, ημ�νή Eυαγγελισμ�ύ �ργάνωσε «κρυ��σ��λει�» με μ�να�ές της π�υ ήταν δα-σκάλες.

Mετά την απελευθέρωση της Δωδε-κανήσ�υ, τ� 1947, � τ�τε στρατιωτικ�ςδι�ικητής Aιγαί�υ, υπ�ναύαρ��ς Π. Iω-αννίδης, πληρ��ρ�ύμεν�ς �τι στ�μ�ναστήρι υπήρ�αν μ�ρ�ωμένες μ�-να�ές (δασκάλες, κ.ά) #ήτησε απ� τ�νAμ�ιλ��ι� Mακρή να στείλει κλιμάκι�αδελ�ών για τη δι�ργάνωση τ�υOρ�αν�τρ��εί�υ Θηλεών P�δ�υ, �-π�υ, μετά την απ��ώρηση των Iταλί-δων καθ�λικών μ�να�ών, έμειναν α-πρ�στάτευτα 110 �ρ�ανά.

H ανταπ�κριση της μ�νής ήταν άμε-ση. Eυθύς ανα�ώρησαν για τη P�δ� ηηγ�υμένη Eυστ��ία M�να�ή με �μάδααδελ�ών π�υ ανέλα�ε τα �ρ�ανά, �ρ-γανών�ντας ταυτ��ρ�να �ρε��κ�-μεί�, νηπιαγωγεί� και δημ�τικ� σ��-λεί�. H εργασία αυτή αναγνωρίσθηκεκαι �ρα�εύθηκε απ� την AκαδημίαAθηνών και τ� Oικ�υμενικ� Πατριαρ-�εί� Kωνσταντιν�υπ�λεως. Σήμερα τ��ρ�αν�τρ��εί� P�δ�υ �ρ�ντί#�υν δέ-κα αδελ�ές της μ�νής Eυαγγελισμ�ύ,ενώ δύ� μ�να�ές της έ��υν αναλά�ειτ� �ρ�αν�τρ��εί� Kαλύμν�υ.

Oσ�ν α��ρά τις σαράντα μ�να�έςπ�υ #�υν στη μ�νή, παράλληλα με την

Eσωτερική αυλή της M�νής «Eυαγγελισμ�ύ Mητρ�ς Hγαπημέν�υ». H M�νή έ�ει �ρ�υριακή �ψη και είναι �τισμένη σαν ε-�ώστης πάνω απ� �αθιά �αράδρα π�υ με τ� �είμαρρ� της «Kερά - Λε�ύσας» καταλήγει στ�ν �ρμίσκ� «Kήπ�ς τ�υ Oσί�υ»,

�π�υ υπήρ�ε παλιά ερημητήρι�.

Eργ� της Oλυμπιάδ�ς μ�να�ής, στ� καθ�λικ� της M�νής. Mαθήτευσε δίπλα στ�νΦ. K�ντ�γλ�υ, θεωρείται α�ι�λ�γ�ς αγι�γρά��ς και με τη ��ήθεια ασκ�υμένων

αδελ�ών εικ�ν�γρα�εί να�ύς εντ�ς και εκτ�ς της M�νής.


πνευματική τ�υς εργασία ασ��λ�ύ-νται με π�ικίλα διακ�νήματα. Aνάμε-σά τ�υς η μελισσ�κ�μία με την �π�ίακαταγίν�νται απ� παλιά �ι ασκητέςπ�υ μ�να#αν στ� κάθισμα, και η κη-π�υρική π�υ μα#ί με την ανθ�κ�μικήαπ�τελ�ύν πλέ�ν παράδ�ση για τημ�νή. Γιατί τ� πράσιν� στην Πάτμ� εί-ναι απ�τέλεσμα της πρωτ��υλίαςτ�υ Γέρ�ντα Aμ�ιλ��ί�υ, � �π�ί�ς�ύτευσε τ� πρώτ� πεύκ� στ� νησί,στη M�νή Aπ�καλύψεως.

O ίδι�ς συνέστησε στις αδελ�ές να�ανα#ωντανέψ�υν τη λησμ�νημένη�ελ�νιά «σπίθα» π�υ εί�ε μετα�ερθείστ� νησί απ� τ� Bυ#άντι� και �ργάνω-σε σ��λή για να την διδα�τ�ύν �ι κ�-ρες της Πάτμ�υ. Oι κεντήστρες αδελ-�ές μιμήθηκαν επίσης τη �υ#αντινή�ελ�νιά και τε�ν�τρ�πία για να αντι-γράψ�υν με τ� �έρι παλιά εκκλησια-στικά κεντήματα, π�υ κατά τη γνώμητων ειδικών, δεν υστερ�ύν απ� τα αρι-στ�υργήματα της �υ#αντινής τέ�νης.

Aγιγρα�ία

Mια άλλη ασ��λία των μ�να#�υσώνείναι η αγι�γρα�ία. Στ�ν τ�μέα αυτ�εκδηλώθηκε η ίδια πλατιά αντίληψητ�υ Γέρ�ντα Aμ�ιλ��ί�υ π�υ �τανδιαπίστωσε �τι η δ�κιμ�ς τ�τε αδελ-�ή Oλυμπιάς εί�ε ταλέντ� στη #ω-γρα�ική, την έστειλε να μαθητεύσειστ�ν Φώτη K�ντ�γλ�υ, τ�ν αναγεν-νητή της �υ#αντινής αγι�γρα�ίας.

H μ�να�ή Oλυμπιάς ε�ελί�θηκε σεε�αίρετη αγι�γρά��. Δείγματα τηςεργασίας της είναι �ι τ�ι��γρα�ίεςπ�υ κ�σμ�ύν τ�σ� τ� Hγ�υμενεί� καιτ�υς να�ύς Eυαγγελισμ�ύ και Aγί�υΛ�υκά στη μ�νή, �σ� και �ι τ�ι��γρα-�ίες στ� να� Aγίας Φωτεινής στ�Hράκλει� Kρήτης, στ� να� της M�-νής Παναγίας στ� Mικρ�καστρ� Σιά-τιστας κ.α. T� 1970 � κτήτωρ της M�-νής μακαριστ�ς Γέρ�ντας Aμ�ιλ�-�ι�ς ετελειώθη εν ειρήνη, τ� δε 1981η κτητ�ρισσα Eυστ��ία M�να�ή.Eκτ�τε �ι μ�να�ές με καθηγ�υμένητην Xριστ�νύμ�η M�να�ή ακ�λ�υ-θ�ύν πιστά τα παραγγέλματα και τιςδιδασκαλίες των κτητ�ρων της M�-νής. Aγώνας τ�υ είναι απ� τ� «κατ’εικ�να» να �θάσ�υν στ� «καθ’ �μ�ί-ωσιν», τη «θέωση». Παράλληλα, πα-ρατηρείται εκ μέρ�υς τ�υς �ργα-σμ�ς π�ικίλων δραστηρι�τήτων, έκ-�ραση της αγάπης και της μέριμναςτων μ�να�ών για τ�ν άνθρωπ�.

AΦIEPΩMA

Παράλληλα με την πνευματική τ�υς εργασία, �ι μ�να�ές ασ��λ�ύνται με π�ικίλα διακ�νήματα. Aνάμεσά τ�υς η μελισσ�κ�-μία και η καλλιέργεια της γης.

Oι μ�να�ές της M�νής «Eυαγγελισμ�ύ Mητρ�ς Hγαπημέν�υ» �ανα$ωντάνεψαν τη λησμ�νημένη �ελ�νιά «σπίθα» και αντέ-γραψαν με τ� �έρι παλιά εκκλησιαστικά κεντήματα π�υ δεν υστερ�ύν απ� τα αριστ�υργήματα της �υ$αντινής τέ�νης.

Eκδ�σεις της M�νήςEλά�ιστα είναι τα μ ναστήρια, π υ

στην ιστ ρία τ υς ερευν ύν και γρά� υνμ να� ί. H M νή «Eυαγγελισμ ύ Mητρ�ςHγαπημέν υ» �είλει τ πρ ν�μι αυτ�στη �ιλ�λ γ και ε�αίρετη συγγρα�έα α-δελ�ή Aνθ ύσα. Συγγρα�ικές της δρα-στηρι�τητες π υ εκδ�θηκαν απ� τη M νή,είναι ι έρευνες: «M νή Eυαγγελισμ�ς»(Aθήναι 1990), «Eρημίται της Πάτμ υ καιEρημητήρια» (Aθήνα 1991) και «E ρτ -δρ�μι ν». T τελευταί έ�ει παλαίτυπ νεμ�άνιση και απ τελεί ερμηνευτική εργα-σία των Aσματικών Kαν�νων εκ των π ί-ων έ� υν εκδ θεί, σε τέσσερα "ι"λία: τ υ«Σταυρ ύ», της «Γεννήσεως τ υ Xρι-στ ύ», της «Yπαπαντής» και των «Θε �α-νείων». Yπ� έκδ ση είναι τ υ «Eυαγγελι-σμ ύ» και τ υ «Πάσ�α». Eπίσης η M νή έ-�ει εκδώσει τ εικ ν γρα�ικ� έργ της α-γι γρά� υ μ να�ής Oλυμπιάδ ς με τ ντίτλ «Δέησις». E.T.


AΦIEPΩMA

H Πατμιάδα ΣλήIδρύθηκε τ� 1713 και έπαι�ε σημαντικ� ρ�λ� στην αναγέννηση τ�υ ελληνικ�ύ έθν�υς

T�υ Aρ�ιμανδρίτηNαυκρατί�υ Tσ�υλκανάκη

ΣTH ZΩH και την ιστ�ρία της μικρήςκαι άλλ�τε ασήμαντης Πάτμ�υ κυ-ριαρ�εί � θρησκευτικ�ς �αρακτήραςπ�υ πήρε τ� νησί με την επίσκεψητ�υ Eυαγγελιστ�ύ Iωάνν�υ τ�υ Θε�-λ�γ�υ (95 μ.X.) και την εγκατάστασησ’ αυτ� (1088) τ�υ Oσί�υ Xριστ�δ�ύ-λ�υ τ�υ Λατρην�ύ. Δεν έ��υμε πλη-ρ�#�ρίες για την κατάσταση της παι-δείας κατά τις δύ� αυτές επ��ές. $έ-ρ�υμε απλά πως στη μ�νή τ�υ Oσί�υXριστ�δ�ύλ�υ υπήρ�αν μ�να��ί λ�-γι�ι, π�υ πιθαν�ν δίδασκαν και στ�υςάλλ�υς τη γρα#ή και την ανάγνωση.Περισσ�τερες πληρ�#�ρίες έ��υμεγια την περί�δ� της T�υρκ�κρατίας,στην �π�ία διαπιστών�υμε μια γενι-κ�τερη παιδεία με την ύπαρ&η στημ�νή και τ� νησί λ�γιων μ�να�ών καιάλλων πρ�σώπων και μια πι� ειδική,π�υ παρεί�ε η λειτ�υργ�ύσα μέσαστην ίδια τη μ�νή Iωάνν�υ τ�υ Θε�-λ�γ�υ σ��λή τ�υ ιερ�μ�νά��υ Nικ�-#�ρ�υ Xαρτ�#ύλακα τ�υ Kρητ�ς(γύρω στ� 1600) και άλλα εκτ�ς Πά-τμ�υ σ��λεία, �πως τ� K�λλέγι� τ�υAγί�υ Aθανασί�υ της Pώμης, στ� �-π�ί� σπ�ύδασαν Πάτμι�ι αδελ#�ί τηςμ�νής και λαϊκ�ί. Mέ�ρι τα τέλη τ�υι*΄ αιώνα /έ/αια η σ��λική παιδείαστ� νησί ήταν λιγ�στή και ασήμαντη.

Mακάρι�ς Kαλ�γεράς

T� 1713 �μως ιδρύεται στ� Kάθι-σμα της Iεράς Aπ�καλύψεως η σ��λήτ�υ ιερ�διακ�ν�υ Mακαρί�υ Kαλ�γε-ρά τ�υ Πατμί�υ. O Mακάρι�ς σπ�ύ-δασε στη Mεγάλη τ�υ Γέν�υς Σ��λήκαι υπηρέτησε σαν αρ�ιδιάκ�ν�ς στημητρ�π�λη Nικ�μηδείας. Γύρισεστην πατρίδα τ�υ για να ε#ησυ�άσεικαι συστήσει τη σ��λή τ�υ, η �π�ίαέδωσε στ� Γέν�ς και την Eκκλησίακληρικ�ύς και διδασκάλ�υς π�υ κή-ρυ&αν τ� θ. λ�γ� και άναψαν πυρσ�παιδείας σ’ �λη σ�εδ�ν την υπ�δ�υ-λη Oρθ�δ�&� Aνατ�λή. H σ��λή αυτήστην αρ�ή στεγάσθηκε στην ανατ�-λική πτέρυγα τ�υ Kαθίσματ�ς της Iε-ράς Aπ�καλύψεως, κτίσμα (1627) τ�υπρώην Kαισαρείας Γρηγ�ρί�υ και τ�υκαρα/�κυρ�ύ της Πάτμ�υ Aδάμ�υτ�υ Tραπε*�υντί�υ, και απ� τ� 1729στ� κτίρι� π�υ έκτισε � Kωνσταντι-ν�υπ�λίτης ευγενής και κι�υτ*ήμπα-σης (αρ�ιγ�ύναρης) Mανωλάκης Y-ψηλάντης. T� τελευταί� αυτ� είναιτ� κτίρι� π�υ σώ*εται ακ�μη ερειπω-μέν� δίπλα και ν�τια απ� τ� Kάθισματης Iεράς Aπ�καλύψεως. O διδάσκα-λ�ς Mακάρι�ς εί�ε σαν υπ�διδάσκα-λ� και στεν� συνεργάτη τ�υ τ�ν ιε-ρ�μ�να�� Γεράσιμ� τ� Bυ*άντι�, ��π�ί�ς και τ�ν διαδέ�θηκε στη σ��-λή. Kαι �ι δυ� τ�υς, άριστα καταρτι-σμέν�ι στην ελληνική γλώσσα, δίδα-&αν τα μαθήματα της Kυκλ�παιδείας.O Mακάρι�ς δίδα&ε ακ�μη τη Pητ�ρι-κή και τα #ιλ�σ�#ικά. H Kυκλ�παι-

δεία (εγκύκλια μ�ρ#ωση) περιλάμ/α-νε μαθήματα π�υ απέ/λεπαν στηνεκμάθηση της αρ�αίας ελληνικής καιτης νέας και καλλιεργημένης απλ�-ελληνικής (Eρμηνεία κειμένων θύρα-θεν και �ριστιανών συγγρα#έων, θε-ματ�γρα#ίες, Γυμνάσματα στ�υςEπιστ�λικ�ύς τύπ�υς, Γραμματικήκαι άλλα). H ρητ�ρική και η #ιλ�σ�-#ία διδάσκ�νταν απ� τα εγ�ειρίδιατ�υ Θ. K�ρυδαλέα, τ�υ Aλε&άνδρ�υMαυρ�κ�ρδάτ�υ ή ε& Aπ�ρρήτων κα-λ�υμέν�υ, τ�υ N. K�ύρσ�υλα και άλ-λων. H μ�ρ#ωση, την �π�ία πήραν �ιμαθητές τ�υς ήταν η καλύτερη τηςεπ��ής, γι’ αυτ� και ήταν περι*ήτητ�ισαν διδάσκαλ�ι σ��λείων και �ικ�γε-νειών της Π�λης και σαν γραμματείςαρ�ιερέων και δια#�ρων δημ�σίωνλειτ�υργών, διερμηνευτών και άλ-λων πρ�σώπων. Στην Πάτμ� συνέρ-ρευσαν π�λλ�ί μαθητές, πράγμα π�υπρ�κάλεσε τ� κτίσιμ� της σ��λήςτ�υ 1729. Π�λλ�ί απ’ αυτ�ύς αργ�τε-ρα ίδρυσαν νέα εντελώς σ��λεία(Σμύρνης, Λέρ�υ, Mυκ�ν�υ, Λήμν�υ,Xαλεπί�υ και Tρίπ�λης της Συρίας,τ�υ Tιμί�υ Σταυρ�ύ Iερ�σ�λύμωνκ.ά.) και άλλ�ι στελέ�ωσαν διά#�ραάλλα π�υ υπήρ�αν (σ��λή Γρηγ�ρί�υΣωτήρη στην Aθήνα, B�υκ�υρεστί-�υ, Aργυρ�ύπ�λης Π�ντ�υ, Aθωνιά-δα Aκαδημία, Mετσ�/�υ κ.λπ.).

O διδάσκαλ�ς Mακάρι�ς δίδα&ε σεμια επ��ή �π�υ επι�ειρ�ύνταν μιαπνευματική απ�γείωση τ�υ υπ�δ�υ-λ�υ Eλληνισμ�ύ και της �π�ίας απ�-τελεί έναν απ� τ�υς πι� μεγάλ�υςπρωτεργάτες. Aυτ�ς με τ�υς μαθη-τές τ�υ επετέλεσαν �λ� εκείν� τ�έργ� τ�υ επανευαγγελισμ�ύ τηςOρθ�δ�&ης Aνατ�λής π�υ άλλ�τεευαγγελίσθηκε � Hγαπημέν�ς μα-θητής τ�υ Kυρί�υ απ� την Iερ�υσα-

λήμ μέ�ρι τη M. Aσία και την Πάτμ�,έδωσαν παιδεία και αύ&ησαν τ� *ώ-πυρ� της �ρθ�δ�&ης πίστης των υ-π�δ�ύλων. T�ση ήταν η λάμψη τηςσ��λής αυτής π�υ διά#�ρ�ι Πα-τριάρ�ες, περιηγητές, διδάσκαλ�ικαι κληρικ�ί την απ�κάλεσαν Φρ�-ντιστήρι�, M�υσεί�, Aκαδημία, Πα-νεπιστήμι� τ�υ Aιγαί�υ και άλλα πα-ρ�μ�ια. H σ��λή αυτή έδωσε στ�Nέ� Eλληνισμ� μεγάλα στηρίγματα:αγί�υς, εθν�μάρτυρες, Πατριάρ�εςτων Θρ�νων της Oρθ�δ�&ης Aνατ�-λής, λ�γί�υς και διδασκάλ�υς και α-ναρίθμητ�υς κληρικ�ύς, π�υ τ� έρ-γ� και η πρ�σ#�ρά τ�υς δεν έ�ει α-κ�μη απ�τιμηθεί �σ� θα έπρεπε.

Γεράσιμ�ς � Bυ�άντι�ς

T� διδάσκαλ� Mακάρι� διαδέ�θηκεστη διεύθυνση της σ��λής � διδά-σκαλ�ς Γεράσιμ�ς � Bυ*άντι�ς καιλίγ� αργ�τερα � μαθητής τ�υ και με-γάλ�ς ελληνιστής Δανιήλ μ�να��ςKεραμεύς � Πάτμι�ς, π�υ της έδωσετην τελευταία μεγάλη αναλαμπή γιανα συνε�ίσει με ά&ι�υς διδασκάλ�υςτη *ωή της μέ�ρι τ� 1856, �π�τε λ�-γω της σαθρ�τητας τ�υ κτιρί�υ με-τα#έρθηκε στη Xώρα. Mέ�ρι τα τέλητ�υ αιώνα, η παιδεία συνέ�ισε να#θίνει, ώσπ�υ τ� 1900 ιδρύθηκε στη/�ρει� πλευρά τ�υ Iερ�ύ Kαθίσμα-τ�ς της Aπ�καλύψεως τ� γνωστ� Iε-ρ�σπ�υδαστήρι� της Aπ�καλύψεως,τ� �π�ί� τέθηκε κάτω απ� την πρ�-στασία και τη μέριμνα τ�υ Mικρασια-τικ�ύ Συλλ�γ�υ Aνατ�λή, για να με-τα#ερθεί τ� 1906 στη Σάμ�. T� 1912,τα Δωδεκάνησα /ρέθηκαν κάτω απ�την ιταλική κατ��ή. Mετά την απε-λευθέρωση στ� Kάθισμα της IεράςAπ�καλύψεως λειτ�ύργησε η Πα-

τμιάς Eκκλησιαστική Σ��λή, με απ�-κλειστικ� πρ��ρισμ� να δώσει κλήρ�στην Eκκλησία. Λίγα �ρ�νια αργ�τε-ρα, μετα#έρθηκε στη νέα σ��λή π�υ/ρίσκεται πι� πάνω απ� τ� Kάθισμααυτ� και πήρε την πρ�σωνυμία NέαΠατμιάς, σε σ�έση με την Παλαιά Πα-τμιάδα, �πως καθιερώθηκε απ� τ�ν ι-στ�ρικ� της σ��λής M. Mαλανδράκηνα λέγεται τ� κτίρι� τ�υ 1729 ή τ�υMανωλάκη Yψηλάντη.

Aυτ� περίπ�υ είναι τ� ιστ�ρικ� πα-ν�ραμα της παιδείας στην Πάτμ�. Kα-τά κ�ινή παραδ��ή τ�ν μεγαλύτερ�σταθμ� στην �λη παιδευτική κίνησητ�υ νησι�ύ απ�τελεί η ίδρυση τηςσ��λής Mακαρί�υ Kαλ�γερά, � �π�ί-�ς #ημί*�νταν για την αρετή και τηνπαιδεία τ�υ. H πρ�σωπικ�τητα αυτήμε την αγι�τητα /ί�υ και την πνευμα-τική της πρ�σ#�ρά τιμήθηκε απ� τ�Θε� με τα �αρίσματα της πρ��ρασηςκαι της πρ�#ητείας, καθώς και της ε-πιτέλεσης θαυμάτων, �πως μαρτυρεί� μαθητής τ�υ Aλέ&ανδρ�ς Tυρνα/ί-της. H Mεγάλη τ�υ Xριστ�ύ Eκκλησία,και � εμπνευσμέν�ς Oικ�υμενικ�ςΠατριάρ�ης Bαρθ�λ�μαί�ς τις τελευ-ταίες αυτές ημέρες δίκαια τ�ν ενέτα-&αν στ� Aγι�λ�γι� της Eκκλησίας. OΠάτμι�ς, αυτ�ς ευαγγελιστής τηςπαιδείας τ�υ Nέ�υ Eλληνισμ�ύ και ησ��λή τ�υ απ�τελ�ύν αναμ#ι/�λωςτ�ν τρίτ� μεγάλ� πνευματικ� σταθμ�για τ� νησί της Aπ�κάλυψης. Eτσι ηΠάτμ�ς, με την τελευταία αυτή πρά&ητ�υ Oικ�υμενικ�ύ Πατριαρ�εί�υ, συ-νεπληρών�ντας τ� τρίμ�ρ#� των α-γίων πρ�στατών και ε#�ρων της, θατιμά στ� ε&ής με ετήσιες ε�ρτές μα*ίμε τ�ν Eυαγγελιστή Iωάννη και τ�νOσι� Xριστ�δ�υλ� και τ�ν μέγα διδά-σκαλ� των ελληνικών γραμμάτων,τ�ν ιερ�διάκ�ν� Mακάρι� Kαλ�γερά.

Tα νέα κτίρια της Πατμιάδας Σ��λής π�υ απ�τελεί τ�ν μεγαλύτερ� σταθμ� στην παιδευτική κίνηση τ�υ νησι�ύ.


Δεκαπενταύγ�υστ�ς στη Xώρα της Πάτμ�υ.

H ιερά νήσς ΠάτμςKατέστη π�λς πρσελεύσεως πρσκυνητών ��ι μ�νν τυ Oρθδ��υ K�σμυ, αλλά και απ� περάτων Γης

T�υ Eπισκ�π�υ Tράλλεων Iσιδώρ�υ

Kαθηγ�ύμεν�υ και Πατριαρ�ικ�ύ E�άρ��υ Πάτμ�υ

H ΠATMOΣ ηυν�ήθη ιδια �ντως καικατ’ ε��ήν υπ� της Θείας Πρ�ν�ίας,διά της εις αυτήν απ�δημίας τ�υAπ�στ�λ�υ και Eυαγγελιστ�ύ Iωάν-ν�υ και της πρ� των α�ιδήμων �-�θαλμών Aυτ�ύ εκτυλί�εως της υ-περ�υ�ύς Aπ�καλύψεως των Mυ-στηρίων της Θείας B�υλής περί τωνεσ�άτων τ�υ κ�σμ�υ και δη και εν τηαισι�δ��ω πρ��πτική της τελικής νί-κης τ�υ αγαθ�ύ επί τ�υ κακ�ύ, ωςπάντα ταύτα απ�τυπ�ύνται εν τω αυ-τ�θι υπ� τ�υ Θε�πτ�υ εκείν�υ αν-δρ�ς συγγρα�έντι τελευταίω Bι$λίωτης Kαινής Διαθήκης.

Περί τα �ίλια έτη μετά της υπερ-�υά εκείνην �πτασίαν και μακαρίανέκτασιν, μάλιστα δε υπ� την ρ�πήνταύτης, � έρως της Θείας ανα$άσε-ως ωδήγησε τ�ν μέγαν ασκητήν τ�υΛάτρ�υ Oσι�ν Xριστ�δ�υλ�ν να με-τασκηνώση εις την μυστηρι��ύλακαταύτην νήσ�ν, πή�αντα εκεί την επ’�ν�ματι τ�υ μεγάλ�υ Oραματιστ�ύIωάνν�υ περικλεή M�νήν τ�υ, ης � α-διάπτωτ�ς εννεακ�σαετής $ί�ς μ�-λις πρ� τινών ετών (1988) �ικ�υμενι-κώς εωρτάσθη.

«Eυλα�είας Φυτώριν»

O έρως �ύτ�ς π�λλ�ύς έκτ�τε σα-γηνεύσας εκ των π�θ�ύντων τα άνωελκ�μέν�υς εκ της μυστικής αίγληςτ�υ Iερ�ύ Σπηλαί�υ της Aπ�καλύψε-

ως και τ�υ εκ της Xριστ�δ�υλεί�υM�νής εκπεμπ�μέν�υ και σωτήρι�ντης ψυ�ής λιμένα σηματ�δ�τ�ύντ�ςπαρηγ�ρ�υ �ωτ�ς, ανέδει�ε διά μέ-σ�υ των αιώνων την Πάτμ�ν ενδιαί-τημα αγίων πε�ωτισμένων κατά τ�νΘε�ν ανδρών.

Eντεύθεν και η �ήμη αυτής ανάτην �ικ�υμένην διε�ύθη, ως κάλλι-στ�ν της ευλα$είας �υτώρι�ν καιψυ�ών �ρ�ντιστήρι�ν άριστ�ν Δι�και Iερ�υσαλήμ τ�υ Aιγαί�υ επεκλή-θη (ως και πρ�τερ�ν μεί ων τ�υ Σινάυπ� τ�υ μ�ναστικ�ύ �ικιστ�ύ τηςOσί�υ Xριστ�δ�ύλ�υ ε�αρακτηρί-σθη) ένθα �ι πρ�σερ��μεν�ι ευλα-$ώς ανι�νεύ�υν τα απ�τυπώματατης Θείας εμ�ανείας, εν τη ευγενείανα ητήσει της �ριστ�μιμήτ�υ τελει-ώσεώς των. Oύτω και επ’ εσ�άτων ε-πισήμως υπ� της τ�υ Xριστ�ύ Mεγά-λης Eκκλησίας Iερά Nήσ�ς ανηγ�-ρεύθη (1978) και ως τ�ιαύτη διά ν�-μ�υ υπ� της Eλληνικής Π�λιτείας α-νεγνωρίσθη (1881).

Oυδέν λ�ιπ�ν απ�ρίας ά�ι�ν �τι ηνήσ�ς και υψηλών της Oικ�υμένηςπρ�σώπων την πρ�στασίαν επέσυρεκαι συν τω �ρ�νω π�λ�ς πρ�σελεύ-σεως ευλα$ών πρ�σκυνητών απ� πε-ράτων γης, �υ�ί δε μ�ν�ν τ�υ Oρθ�-δ��υ κ�σμ�υ, κατέστη, ως μαρτυ-ρείται ιστ�ρικώς αλλά και υπ� της ε-νεστώσης πραγματικ�τητας $ε$αι-�ύται.

Aισθητή δια��ρά, ως πρ�ς τηνπρ�σέλευσιν, μετα�ύ παλαιών πρ�-σκυνητών και των της σήμερ�ν κυ-ρίως παρατηρείται ως πρ�ς τ� �μαδι-

κ�ν των τελευταίων έναντι τ�υ μεμ�-νωμέν�υ των πρώτων, συντελ�ύσηςεις τ�ύτ� της εν τω μετα�ύ �ρ�νω ε-πελθ�ύσης τεραστίας μετα$�λής ειςτ�ν τρ�π�ν ωής και κινήσεως τωνανθρώπων.

K�ιν�ν �μως αμ��τέρων των κα-τηγ�ριών � π�θ�ς της �υρανί�υ μυ-σταγωγήσεως εις τ�ν λυτρωτικ�νΛ�γ�ν τ�υ Θε�ύ, εκεί ένθα �ύτ�ς η-κ�ύσθη «ως $ρ�ντή μεγάλη» και «ως�ωνή υδάτων π�λλών» κ�ινή ηπρ�σδ�κία και πρ�σπάθεια πρ�σπε-λάσεως εν πίστει τ�υ �ώρ�υ της �ά-ριτ�ς τ�υ Θε�ύ, της δαψιλώς εκ�υ-θείσης επί την ιεράν ταύτην νήσ�ν,και της πρ�σψαύσεως των κρασπέ-δων της μεγαλ�σύνης Aυτ�ύ, της ε-�αισίως αυτ�θι απ�καλυ�θείσης, ωςκαι της υιικής διαθέσεως πρ�ς τηναπ�θεσιν τ�υ $ί�υ αυτών εις την δε-�ιάν τ�υ κρατ�ύντ�ς «τας κλεις τ�υθανάτ�υ και τ�ν Aδην νικήσαντ�ς ί-να λά$ωσι παρ’ αυτ�ύ» τ�ν αστέρατ�ν πρωιν�ν «και ενωτισθώσιν εν κα-τανύ�ει ψυ�ής» τι τ� Πνεύμα τ�υΘε�ύ λέγει «παρηγ�ρως και ενθαρ-ρυντικώς διά τ�υς τ�ν καλ�ν αγώνααγωνι �μέν�υς:

«Tω νικώντι δώσω αυτώ �αγείν εκτ�υ �ύλ�υ της ωής � έστιν εν τω πα-ραδείσω». «Tω νικώντι δώσω αυτώτ�υ μάννα τ�υ κεκρυμμέν�υ». O νι-κών �ύτως περι$αλείται εν ιματί�ιςλευκ�ίς, και �υ μη ε�αλείψω τ� �ν�-μα αυτ�ύ εκ της $ί$λ�υ τγης ωής»και «δώσω αυτώ καθίσαι μετ’ εμ�ύ εντω θρ�νω μ�υ». «Γίν�υ πιστ�ς ά�ριθανάτ�υ, και δώσω σ�ι τ�ν στέ�αν�ν

της ωής», «κράτει � έ�εις, ίνα μη-δείς λά$η τ�ν στέ�αν�ν σ�υ».

Kλυμ�ήθρα πίστεως

T�ιαύτα έ��ντες έναυλα εις τα ώτααυτών και ανα$ε$απτισμέν�ι εν τηκ�λυμ$ήθρα της πίστεως απέρ��-νται εις τα ίδια, κ�μί �ντες εκ της ιε-ράς αυτών απ�δημίας, γαλήνην ψυ-�ής και πνεύματ�ς δρ�σ�ν και ν�-στ�ν παραδείσι�ν, ων εγεύσαντ� εντη νήσω ημών, έ��ντες ταύτα εις ενί-σ�υσιν εν τω καθ’ ημέραν τρα�εί $ίω.

Eις περι�ρ�ύρησιν τ�υ μυσταγωγι-κ�ύ τ�ύτ�υ εν Πάτμω κλίματ�ς καιτην εντεύθεν ω�έλειαν των εις αυ-τών πρ�σερ��μένων απέ$λεψε και ηπρ�μνησθείσα πανηγυρική αναγνώ-ρισις αυτής ως ιεράς Nήσ�υ.

Πλην �υ�ί πάντες �ι επισκεπτ�με-ν�ι αυτήν σήμερ�ν υπ� τ�ύτ�υ τ�υπνεύματ�ς εμ��ρ�ύνται. Mετά τ�υπλήθ�υς των ευλα$ών πρ�σκυνητώνκαι πάντη αδιά��ρ�ι και κ�σμικώ�ρ�νήματι διακατε��μεν�ι αναμει-γνύ�νται, παρα��ρδως τω τ�πω τηνεμ�άνισιν και συμπερι��ράν αυτώνδεικνύ�ντες. Eλπί �μεν και ευ��με-θα �πως η παρα��ρδία αύτη συν τω�ρ�νω ε�αλει�θή και αναδει�θή κατ’ε��ήν η άκρως πρ�κυνηματική μ�-ναδικ�της της νήσ�υ, ένθα αι �λωςδιά��ρ�ι των τ�υ ματαί�υ τ�ύτ�υκ�σμ�υ εμπειρίαι κυριαρ��ύσαι, θααπεργά ωνται την μεταγωγήν τ�υταλαιπώρ�υ ανθρώπ�υ εις την θέαντ�υ α�θίτ�υ κάλλ�υς της θείας δ�-�ης, ειρήνην ψυ�ής �αρι �μεναι εντη θε�διδάκτω πρ�ς πάντας αγάπη.


AΦIEPΩMA

H μαγεία της Πάτμ�υOδ�ιπ�ρικ στ� νησί με τις πλ�ύσιες �υσικές �μ�ρ�ιές και την επαρκή τ�υριστική υπ�δ�μή

ΦYΣH και παράδ�ση μεταμ�ρ�ω-σαν την Πάτμ� σε τ�π� π�υ ελκύει�σ�υς �έρ�υν να περιπλανώνταιστ� �ώρ� και τ�ν �ρ�ν�. Tη θετικήαυτή συγκυρία α�ι�π�ι�ύν �ι Πάτμι-�ι απ� τη δεκαετία 1960, ε��πλί"�-ντας τ� νησί με επαρκή τ�υριστικήυπ�δ�μή.

Eκτ�τε κύρια πηγή εσ�δων τ�υνησι�ύ είναι � τ�υρισμ�ς. Tα πρώτακρ�υα"ιερ�πλ�ια αγκυρ�#�λ�ύνστ� λιμάνι της Σκάλας τ�ν Mάρτι�και �ι τελευταί�ι επισκέπτες δεν ε-γκαταλείπ�υν την Πάτμ�, πριν απ�τ�ν N�έμ#ρι�. T� �ετειν� καλ�καίρι� μέσ�ς �ρ�ς πληθυσμ�ύ σε καθη-μερινή #άση ήταν 20.000 άτ�μα (�ιμ�νιμ�ι κάτ�ικ�ι είναι 3.000), ενώκρ�υα"ιερ�πλ�ια με μικρά καρά#ιααπ� διπλανά νησιά μετέ�εραν καθη-μερινά 1.000 ημερήσι�υς επισκέ-πτες. Eτσι τ� νησί �ιλ��ένησε150.000 επισκέπτες και 100.000διερ��μεν�υς.

Πρ��λήματα

«H �ετεινή �ρ�νιά ήταν καλή γιατ� νησί π�υ πρ�σελκύει π�ι�τικ�τ�υρισμ�», λέει � δήμαρ��ς Πάτμ�υκ. Xρήστ�ς Kυρώ"ης. «Oι επισκέ-πτες δεν εί�αν πρ�#λήματα παρα-μ�νής γιατί η υπ�δ�μή σε �εν�δ�-�εία (40 κτίρια - 1.700 κλίνες), εν�ι-κια"�μενα δωμάτια (500 κλίνες) καιεστιατ�ρια είναι επαρκής και ικαν�-π�ιητικ�ύ επιπέδ�υ. Πρ�#ληματικήήταν, �μως, η συγκ�ινωνία επειδή ηναυτιλιακή εταιρία π�υ ε�υπηρετείτην Πάτμ�, περιέλα#ε στα δρ�μ�λ�-γιά της άγ�να νησιά με απ�τέλεσμασυνε�είς καθυστερήσεις των πλ�ί-ων. Aίτημά μας είναι τ� 1994 να έ-��υμε περισσ�τερα πλ�ία με σταθε-ρές ώρες δρ�μ�λ�γίων.

Eπίσης να αρ�ίσει η κατασκευήτ�υ �ράγματ�ς και να συνε�ιστεί ε-κείνη της μαρίνας στ� λιμάνι τηςΣκάλας. H μελέτη για τ� �ράγμα εί-ναι έτ�ιμη στ� υπ�υργεί� Γεωργίας.Aίτημά μας είναι να δημ�πρατηθείμέσα στ� 1994, γιατί ένας συλλέκτης#ρ��ιν�υ νερ�ύ είναι σημαντικ�ςγια την άνυδρη Πάτμ�. Aπαραίτητηγια τα αλιευτικά μας και τα π�λυά-ριθμα τ�υριστικά σκά�η είναι επί-σης η μαρίνα π�υ την �λ�κλήρωσήτης θα καθιστ�ύσε ε�ικτή η έντα�ητ�υ έργ�υ στ� πακέτ� Nτελ�ρ».

Σύμ�ωνα με τ� δήμαρ�� ένα άλλ�πρ�#λημα π�υ δυσαρέστησε δήμ�,M�νή Θε�λ�γ�υ και κατ�ίκ�υς, είναι�ι �ρ�ι δ�μησης τ�υ YΠEXΩΔE.«Eμείς θέλ�υμε να διατηρηθεί τ�παραδ�σιακ� κλίμα τ�υ νησι�ύ, καινα απ��ευ�θ�ύν κατασκευαστικέςασ�ημ�σύνες. Eίναι �μως σκληρ�μέτρ� να απαιτ�ύνται δέκα στρέμ-ματα γης για να κτισθεί μία αγρ�ικία.

Περι�ρισμέν� αριθμ� κατ�ίκων απασ��λεί η αλιεία. Tα σκά�η τ�υς �ρωματί��υν με �αρ�ύμενες ν�τες τ� λιμάνι της Σκάλας.

Aνισ�πεδη στ�ά στα Aλλ�τεινά της Xώρας, �π�υ στεν�ί πλακ�στρωτ�ι δρ�μ�ι και παλιά κτίρια πλάθ�υν μία λευκή γεωμε-τρία π�υ αναπνέει.


Oλ�κληρη νε�κλασική �ψη σε κτίρι�, συναντάμε μ�ν� στ� Δημαρ�εί� της Xώρας.Kτίστηκε περί τ� 1870 στην πλατεία #άνθ�υ.

Eπισκέπτες και ντ�πι�ι γέρ�ντες απ�λαμ$άν�υν εγκάρδια ε%υπηρέτηση στ� κα-�ενεί� «Houston» π�υ είναι απ� τα παλαι�τερα της Xώρας.

Eάν καμ�θεί η αν�ικ�δ�μηση, �ι κά-τ�ικ�ι θα αρ�ίσ�υν να εγκαταλεί-π�υν τ� παραμεθ�ρι� νησί μας».

H συνε�ι"�μενη αν�ικ�δ�μηση εί-ναι δείκτης της γ�ητείας π�υ ασκεί ηΠάτμ�ς σε Eλληνες και �έν�υς επι-σκέπτες μετα�ύ των �π�ίων π�λλ�ίτην επισκέπτ�νται συστηματικά. Π�-λ�ι έλ�ης, τ� Iερ� Σπήλαι� της Aπ�-κάλυψης, η M�νή Θε�λ�γ�υ, � παρα-δ�σιακ�ς �ικισμ�ς της Xώρας και �ι#�τσαλωτ�ί της �ρμ�ι με τα καθαρά,ήρεμα νερά.

H Σκάλα

Πρώτ�ς σταθμ�ς η Σκάλα, γρα�ικήκαι κατάλευκη. Aπ�τελεί τ� �ικ�ν�-μικ� και τ�υριστικ� κέντρ� τ�υ νησι-�ύ και απλώνεται συνε�ώς με νέα κα-ταστήματα, σπίτια και �ενώνες. T� λι-μάνι της είναι σταθμ�ς των πλ�ίωνπ�υ κάν�υν κρ�υα"ιέρες στην Aνα-τ�λική Mεσ�γει�, και αγκυρ�#�λι�των μικρών καρα#ιών π�υ �δηγ�ύντ�υς επισκέπτες στις παραλίες τ�υνησι�ύ.

Aπ� εκεί �εκινά επίσης � ανη��ρι-κ�ς δρ�μ�ς π�υ �δηγεί στη Xώραπλαισιωμέν�ς απ� πευκ�δάσ�ς καιδενδρ�στ�ι�ίες ευκαλύπτων. Aυτ�νακ�λ�υθ�ύν �λ�ι �ι επισκέπτες, πι-στ�ί και μη, γιατί συγκεντρώνει τακυρι�τερα α�ι�θέατα τ�υ νησι�ύ μεπρώτ� τ� κτιριακ� συγκρ�τημα τηςAπ�κάλυψης. Στ� εσωτερικ� τ�υ M�-ναστηρι�ύ π�υ τα κελιά τ�υ ενώνειανθισμένη αυλή #ρίσκεται στ� Iερ�

Σπήλαι� της Aπ�κάλυψης. Πρ�σκύ-νημα για τ�υς πιστ�ύς π�υ θέλ�υννα δ�υν τη θέση �π�υ � Iωάννης Θε-�λ�γ�ς ακ�ύμπησε τ� κε�άλι και τηνπεργαμηνή, π�τε για να αναπαυθείκαι π�τε για να γράψει.

Πάνω απ� τ� μ�ναστήρι #ρίσκεταιτ� κλιμακωτ� κτίρι� της ΠατμιάδαςΣ��λής και στ� τέλ�ς τ�υ δρ�μ�υ ηXώρα. O παραδ�σιακ�ς �ικισμ�ς τηςδεν υπερπήδησε καμιά δια�ωριστικήγραμμή μετα�ύ της #υ"αντινής καιτης νεώτερης περι�δ�υ, γεγ�ν�ςπ�υ ε�ηγεί την αίσθηση τ�υ επισκέ-πτη �τι μετα�έρθηκε αί�νης σε άλληεπ��ή.

Aρ��ντικά και λιτές κατ�ικίες, λι-θ�στρωτ�ι δρ�μ�ι π�υ αλλά"�υν συ-νε�ώς επίπεδ� και π�λυάριθμες εκ-κλησίες πλάθ�υν μια λευκή γεωμε-τρία π�υ αναπνέει.

T� αρ��ντικ� τ�υ Σημαντήρη π�υκτίστηκε τ� 1625 απ� Σμυρνι�ύς μα-στ�ρ�υς έ�ει αν�ικτές τις π�ρτεςτ�υ για �σ�υς θέλ�υν να ανακαλύ-ψ�υν τ�ν πλ�ύτ� και την εσωτερικήδιαμ�ρ�ωση των παλιών κτιρίων. Πε-ριέ�ει έπιπλα –τα περισσ�τερα 250 ε-τών και πάνω– πίνακες, �ωτ�γρα�ία,�ικ�γενειακά κειμήλια, απ� τηνOδησσ� κυρίως, π�δ�κίνητ� �δ�-ντιατρικ� τρ�� και εικ�ν�στάσι μεεικ�νες 14�υ, 15�υ και 16�υ αιώνα,ρώσικης τέ�νης.

Σημαντικές εικ�νες �ιλ��εν�ύν ε-πίσης π�λλές εκκλησίες της �ώρας.Aνάμεσά τ�υς η εκκλησία της Πανα-γίας Eλεημ�νήτριας (16�υ αιώνα),

π�υ έ�ει �υλ�γλυπτ� επι�ρυσωμέν�τέμπλ� και εικ�νες τ�υ 17�υ και18�υ αιώνα. A�ι�πρ�σεκτ� είναι καιτ� ά#α�� υλ�γλυπτ� τέλμπ� τ�υAγί�υ Δημητρί�υ, π�υ είναι έργ�ντ�πι�υ καλλιτέ�νη. K�ντά τ�υ #ρί-σκεται η Παναγία Διασώ"�υσα, μια α-π� τις παλαι�τερες εκκλησίες τ�υνησι�ύ.

H θαυματ�υργή της εικ�να απ�τε-λεί αντικείμεν� λατρείας και είναικατά��ρτη απ� α�ιερώματα, μετα�ύτων �π�ίων π�λλά είναι παλιά πα-τμιακά κ�σμήματα. Πλ�ύσια συλλ�γήεικ�νων (16�υ - 17�υ αιώνα), υπάρ�εικαι στη γυναικεία M�νή Zω�δ��υΠηγής π�υ �ι �λάνθιστες αυλές τηςηρεμ�ύν τ�ν διακριτικ� επισκέπτη.

Σημαντικ�τερ�ς σταθμ�ς στη �ώ-ρα τ� καστρ�μ�νάστηρ� τ�υ Iωάν-ν�υ Θε�λ�γ�υ. Aνεκτίμητ�ι �ι θη-σαυρ�ί τ�υ και α��ρμή αισθητικήςσυγκίνησης �ι εσωτερικ�ί �ώρ�ι �-π�υ �ράγκικα τ��α και λαϊκή τέ�νησυνθέτ�υν ένα ιδι�μ�ρ�� αρ�ιτε-κτ�νικ� σύν�λ�.

M�νή Eυαγγελισμ�ύ

Φρ�υριακή στην �ψη είναι και ηM�νή τ�υ «Eυαγγελισμ�ύ Mητρ�ςHγαπημέν�υ» π�υ υψώνεται σε πρά-σιν� τ�πί� με θέα τ� Iκάρι� Πέλαγ�ς.Aνάμεσα στ�υς θησαυρ�ύς της ση-μαντικές εικ�νες Kρητικών "ωγρά-�ων, �πως τα «Eισ�δια» και �ι «Tέσ-σαρες Aγι�ι» τ�υ M. Δαμασκην�ύ.

Oσ�ν α��ρά τις �υσικές �μ�ρ�ιές,

η Πάτμ�ς διαθέτει γρα�ικ�ύς �ρ-μ�υς σε �λη την ακτ�γραμμή της.Aνάμεσά τ�υς η Ψιλή Aμμ�ς και τ�Διακ��τι, απ� τις καλύτερες παρα-λίες τ�υ νησι�ύ. Oμ�ρ�η παραλία έ-�ει επίσης � �ικισμ�ς τ�υ Γρ�ίκ�υ �-π�υ #ρίσκεται � #ρά��ς της Kαλικα-τ"�ύς π�υ �ιλ��εν�ύσε απ� την επ�-�ή τ�υ Oσί�υ Xριστ�δ�ύλ�υ τ� ερη-μητήρι� της Πέτρας.

Φημισμένη για τα �ρωματιστά της#�τσαλα είναι η παραλία της Λάμπηςκαι γνωστή για τη λευκή της αμμ�υ-διά η παραλία τ�υ Kάμπ�υ, κ�ντάστ� �μώνυμ� γρα�ικ� �ωρι�. Eκπλή-�εις για �σ�υς αγαπ�ύν τις ήσυ�εςπαραλίες κρύ#�υν τα μικρά νησάκιαXιλι�μ�δι, Kεντρ�νήσι και Aγι�ς Γε-ώργι�ς.

Eκείνες, �μως π�υ πι�τερ� γαλη-νεύ�υν την ψυ�ή τ�υ επισκέπτη είναι�ι παραλίες Aπ�λλ�ύ και Λι#άδι τωνKαλ�γήρων �π�υ τυλιγμένα στ� πρά-σιν� #ρίσκ�νται τα �μώνυμα ερημη-τήρια. E. T.

Eυ�αριστύμε την EKΔOTIKHAΘHNΩN για τις �ωτγρα�ίες πυαντλήσαμε απ� τ λεύκωμα «Oι θη-σαυρ�ί της M�νής Πάτμ�υ» (Aθήνα,1988), για τις σελίδες: 14-19, 21, 25-27.

Tν Eκδτικ� ίκ «MEΛIΣΣA»για τις �ωτγρα�ίες στις σελίδες 4, 34απ� τ έργ «Πάτμ�ς» (Aθήνα, 1984).

Oι �ωτγρα�ίες στις σελίδες 3, 5-13, 30-32, 34, 35 είναι τυ AναστασίυAλε�ανδρή.

Στη σελίδα 20, τυ M. Σκιαδαρέση.

KPITIKH

Tης Παρής Σπίν�υ

AΔIAΦIΛONIKHTH «κυρία» τ�υιταλικ�ύ τραγ�υδι�ύ, η Mίλ�α εμ-�υσεί τ� ταμπεραμέντ� της στατραγ�ύδια τ�υ νέ�υ της δίσκ�υ«Uomini Addosso» και η «�ρυσή�ωνή της Aμερικής» MπάρμπραΣτρέι�αντ παρ�υσιά�ει απ�σπά-σματα απ! γνωστά μι�ύ�ικαλ τ�υMπρ!ντγ�υεϊ.

MILVA «Uomini Addosso»(Virgin). Oσ�ι ν!μι�αν !τι η συλλ�-γή με τις επιτυ�ίες της π�υ η Mίλ�ασυμπεριέλα�ε τ� 1992 στ� δίσκ�«M�ν Aμ�ύρ» εί�ε �αρακτήρα απ�-λ�γισμ�ύ, διαψεύσθηκαν. Aκατα-μά�ητα γ�ητευτική, συνε�ί�ει τιςκατά μέτωπ� επιθέσεις στ� θέατρ�και τη μ�υσική. Στη θεατρική σκη-νή Mπελίνι της Kατάνια αναστατώ-νει με τ� ρ!λ� τ�υ πρίγκιπα Oρλ!�-σκι στη «Nυ�τερίδα» τ�υ Στρά�υς,ενώ στ� �εστι�άλ τ�υ Σαν Pέμ� πα-ρ�υσιά�ει τ� πρ�κλητικ! «Oυ!μινιAντ!σσ�» των Φακινέτι και Nε-γκρίνι, τ� �π�ί�, άλλωστε, απ�τελείκαι την κ�ρωνίδα τ�υ νέ�υ δίσκ�υτης. H Mίλ�α, η �π�ία έ�ει συνδέσειτην π�ρεία της με �ν!ματα !πωςτων Mπρε�τ, Bάιλ, Kαρέρας,Mπάλτσα, Πιατσ!λα, Στρέλερ, Πε-τί, Παπαθανασί�υ, άλλ�τε �αμηλώ-νει τ�υς τ!ν�υς, γίνεται αισθησια-κή, και άλλ�τε με δυναμισμ! υψώ-νει τη �ωνή της, γίνεται επιθετική,ακ!μα και �υδαία, �ωρίς να σ�κά-ρει. Πάντ�τε, !μως, η ερμηνεία της�αρακτηρί�εται απ! εκ�ραστικ!-τητα και την αυθεντικ!τητα εν!ςμ�ναδικ�ύ στυλ.

BARBRA «Back to Broadway»(Sony). Tριάντα �ρ!νια μετά τ�πρώτ� της δισκ�γρα�ικ! �ήμα, ηΣτρέι�αντ κυκλ��ρεί τ� πεντηκ�-στ! άλμπ�υμ της καριέρας της, επι-�ε�αιών�ντας τη �ήμη τ�υ �ωντα-ν�ύ θρύλ�υ των σ!�υ μπί�νες. Πρ�-έκταση τ�υ πλατινένι�υ δίσκ�υ«The Brodway album» τ�υ 1985, ηνέα της δ�υλειά περιέ�ει τραγ�ύδιααπ! γνωστά μι�ύ�ικαλ π�υ έ��υνανέ�ει στη σκηνή τ�υ Mπρ!ντγ�υ-εϊ. Eδώ �ρίσκ�υμε μια σειρά απ!συναρπαστικές ερμηνείες –σα�ώς,η δύστρ�πη Mπάρμπρα !ταν τρα-γ�υδά, εμ�ανί�ει τ�ν αγγελικ! της

εαυτ!– σε τραγ�ύδια !πως τα«Some interesting evening» (απ! τ�South Pasific), «I have a love» (Westside story), «The music of the night»(Fantom of the opera) στα �π�ίασυμμετέ��υν �ι T�!νι Mάθις, Mάι-κλ Kρ!��ρντ, αλλά και η Συμ�ωνι-κή Oρ�ήστρα τ�υ Λ�νδίν�υ. E'τραμπ!ν�υς πρ�ς τ�υς θαυμαστές της,δύ� ανέκδ�τα κ�μμάτια απ! τ� και-ν�ύργι� μι�ύ�ικαλ τ�υ Aντρι�υΛ!ιντ Bέμπερ «Sunset Boulevard».

ΔIΣKOI

E� �νυ�ς, Γ΄T�υ Γιάννη Bαρ�έρη

«Eμείς �ι Aλε'ανδρείς, �ι Aντι��είς,�ι Σελευκείς, κι �ι π�λυάριθμ�ιεπίλ�ιπ�ι Eλληνες Aιγύπτ�υ και Συρίαςκι �ι εν Mηδία, κι �ι εν Περσίδι, κι !σ�ιάλλ�ι»

K. Π. Kα�ά�ης, «Στα 200 π.X»

ME σκην�θέτη τ�ν K. Φαρμασώνη,τ� Δημ�τικ� Aγρινί�υ υπέπεσε σ’ έ-να καλ�πρ�αίρετ� ατ�πημα: ανέσυ-ρε απ� την ευεργέτιδα λήθη τ� δρα-ματικ� ειδύλλι� «Γκ�λ�ω» τ�υ Σπ.Περεσιάδ�υ. Συνειδητά μη υπεισερ-#�μεν�ς στην �ύτως ή άλλως «σε$α-στική», δηλαδή αναγνωστική κατάτ�υς υπ�κριτικ�ύς τρ�π�υς των και-ρών εκείνων, παράσταση, η �π�ία μι-λήθηκε –κυρι�λεκτικά– απ� ένα �ι-λ�τιμ� επιτελεί� (ε%αιρώ απ’ αυτή τησυμ$ατική, τσιγκ�ύνα δήλωση τ�υς#υμώδεις και #ι�υμ�ριστικά δημι-�υργικ�ύς T. K�ρ�&η και ιδίως τ�ν έ-%�#� Δημ. Παντα&ή), θα αρκεσθώ σεκάπ�ιες σκέψεις π�υ α��ρ�ύν στησυλλ�γιστική της επιλ�γής: A�ήνωκατά μέρ�ς την �π�ια επέτει� (τ�έργ� πρωτ�παί#τηκε στην Aκράτατ� 1893). Σε τέτ�ιες επετεί�υς να�ργανών�υν τέια μετά $�υτημάτων�ι απαντα#�ύ «κυρίες». Eνα θεατρι-κ� είδ�ς �μως α�ελέστερ� ακ�μηκαι απ� τ� %έν� μελ�δραμα απ� τ��π�ί� πρ�έρ#εται, ένα είδ�ς π�υ υ-πενθυμί&ει σαδιστικά την ιδε�λ�γικήκαι κ�ινωνική δια$�υκ�ληση εν�ς έ-ρημ�υ λα�ύ, π�ια ανάγκη τ� πρ�-σκαλεί;

Eνα είδ�ς π�υ επι$ίωσε, διαδ�θη-κε και ε%έθρεψε ε%ίσ�υ τερατ�γ�νι-κές απ�μιμήσεις τ�υ δί#ως $έ$αιατην «αθω�τητα» τ�υ πρωτ�τύπ�υ, έ-να είδ�ς π�υ μεσ�υράνησε �ταν ήδη� X�υρμ�ύ&ης, � Σ�λωμ�ς και � Πα-λαμάς εί#αν καταθέσει ένα έργ� αν-θυπ�κρυστάλλειας γρα�ής γεμάτης#ασμωδίες και μετρικές αν�ρθ�γρα-�ίες δεκαπεντασύλλα$�υ π�υ μ�ν�τ� εν�#ικ�, ψευτ�διαν��υμενίστικ�γέλι� μας πρ�καλεί σήμερα, τι ν�η-μα έ#ει να νεκρανασταίνεται; Aν ηπρ�θεση δεν είναι κρυμμένα σκαν-δαλ�θηρική –π�υ δεν τ� πιστεύω,γιατί αντίθετα πιστεύω τ� συγκινη-μέν� σημείωμα τ�υ σκην�θέτη στ�πρ�γραμμα– τ�τε ή θα πρέπει να$ρεθεί ένας τρ�π�ς ανα$ίωσης τ�υγελ�ί�υ αυτ�ύ υλικ�ύ –τ� πρ�σπά-θησε τ� «Eλεύθερ� Θέατρ�» τ� ’74–ή πρέπει να τ� α�ήσ�υμε να αρκε-σθεί στ� �ιλ�περίεργ�ν τ�υ κ�ινω-νι�λ�γί&�ντ�ς ρέκτη αναγνώστη.Nαι, να ανασύρ�υμε κείμενα παρά-δ�σης. Aλλά με τ�ν �ρ� να εμπεριέ-#�υν την πλαστική ικαν�τητα πρ�-σαρμ�γής τ�υς σε νέες ��ρμες ή,με $άση τη ��ρμα ή τ� ιδε�λ�γημάτ�υς, να θέτ�υν υπ�ψη�ι�τητα στηνέστω σ#ετική δια#ρ�νία. H «Γκ�λ-�ω», μπ�ρεί πράγματι να ανακαλείέναν άθλι� εθνικ� κλαυσιγέλωτα·αλλά τ�ν ανακαλεί ως τυμπανιαί�

καλλιτε#νικ� πτώμα. Oυκ έστι #ρεία.Z�ύμε τ�υς απ�γ�ν�υς των νεκρώνTάσ�υ και Γκ�λ�ως στην ερε$ώδηαπ�σύνθεση της «Λάμψης». Aρκεί.

Eιλικρινής μεν, αλλά ακραία μα&�-#ιστική η ένδακρυς πρ�γ�ν�πλη%ίασας, κ. Φαρμασώνη. T� πτώμα τραύ-λισε στ�ν Λυκα$ηττ� και μ�υ είπε:«Aκ�υ πτώμα, να μαθαίνεις». Δενμέμ��μαι, σκέψεις εκθέτω –και μά-λιστα με επι�υλά%εις, «ιδεώδεις εντη λύπη» τ�υς.

Στ� �ιλ�%εν� θεατράκι τ�υ Πνευ-ματικ�ύ Kέντρ�υ τ�υ Δήμ�υ Zωγρά-��υ, τέλ�ς, παρακ�λ�υθήσαμε μιαπαράσταση τ�υ ηρωικ�ύ σ#ήματ�ςτης «Eλεύθερης Aυλαίας», η �π�ία,με ελά#ιστα μέσα, δίνει επί μια δεκα-ετία παρ�ν μ�#θ�υ και πάθ�υς. H«Aυλαία» διάλε%ε ένα έργ� τ�υ Xρ.Δ�%αρά, τ� «Στην άκρη της π�λης».O Δ�%αράς υπήρ%ε ένας ενδια�έρωντυπίστας ηθ�π�ι�ς, με κωμική �λέ$ακαι τε#νική συγκρ�τηση. Eδώ και κά-μπ�σα #ρ�νια έ#ει περι�ρίσει την πα-ρ�υσία τ�υ στ� συγγρα�ικ� #ώρ�,άλλ�τε διασκευά&�ντας επιτυ#ημέναγια την τηλε�ραση τη σ�ρ�πιαστή η-θ�γρα�ι�ύλα της M. I�ρδανίδ�υ«Λω%άντρα», και άλλ�τε γρά��ντας� ίδι�ς. T�υλά#ιστ�ν η «E%ωση» καιτ� «Nάιτ Kλαμπ» τ�υ ήσαν δύ� έργαπ�υ συγκίνησαν τ� κ�ιν� π�υ τα πρ�-σε%ε και απ�κάλυψαν τις υπ�λ�γίσι-μες δυνατ�τητες της γρα�ής τ�υΔ�%αρά. O συγγρα�έας, �πως καιστα πρ�ηγ�ύμενα, και σ’ αυτ� τ� έρ-γ� ασ#�λείται με την ανατ�μία των ε-%�υσιαστικών σ#έσεων. Πρ�σπαθώ-ντας �μως να παντρέψει α�αιρετι-κ�ύς παραλ�γικ�ύς τ�ν�υς με πλ�κήρεαλιστικής υπ�δ�μής ώστε να ε%α-γάγει τ� «συμπέρασμά» τ�υ, αυτή τη��ρά πρ�δίδεται κατα�ανώς απ� τηδ�σ�λ�γία.

T� ρεαλιστικ�, �ικεί� επίπεδ�, $α-

ραίνει υπερ$�λικά στ� κείμεν� τ�υ,με απ�τέλεσμα η παραλ�γική διά-σταση να �αντά&ει μάλλ�ν διακ�-σμητική, δευτερεύ�υσα και να ανα-σύρεται κατά τ�π�υς μ�ν�ν, και κά-πως $ε$ιασμένα. Δεδ�μέν�υ �τι καιη �λη σύλληψη και εκτέλεση ��εί-λ�υν αρκετά σε ευκ�λως ανι#νεύσι-μες επιρρ�ές Mπέκετ, Mρ�&εκ ή καιΣτρατή Kαρρά, η σκην�θεσία τ�υK.Nταλιάνη πρ�τίμησε να απ�δε#θείτη λιγ�τερ� �ιλ�δ�%η πλεύση, δηλα-δή τη ρεαλιστική, την �π�ία με αυτα-πάρνηση υπηρέτησαν � Nτ. Kαρύδηςκαι � Δ. Γιαννακ�π�υλ�ς. Mια γκρ�-τέσκα εκδ�#ή δια$ατικ�ύ ε%�υσια-στικ�ύ θήλε�ς έδωσε η T&. Aργυρ�-π�ύλ�υ. Παρά ταύτα, και σ’ έναν υ-παίθρι� σκηνικ� #ώρ� α�ύλα#τ� απ�κάθε λ�γής η#ητική $αναυσ�τητατων περι�ίκων, ε%�ντωτική για τ�υςηθ�π�ι�ύς και ανατρεπτική της ε-γκατάστασης εν�ς ευκταί�υ κλίμα-τ�ς, διακρίναμε, αν �#ι παρακ�λ�υ-θήσαμε, μια εν δυνάμει παράσταση.Tη $ραδιά π�υ πήγα, μέ#ρι και τα τ&ι-τ&ίκια με τα μ�ν�#�ρδα «μπαγλαμα-δάκια» τ�υς απ� τα δέντρα, υπ�ν�-μευαν τ�ν ιδρώτα των μυρμηγκιώντ�υ θεάτρ�υ.

Σημαντικ�ί ή λιγ�τερ� σημαντικ�ίσκην�θέτες μας, λ�ιπ�ν, κατε$αί-ν�υν με �ιλ�δ�%ίες στα Δημ�τικάΠερι�ερειακά. Kινητήρια δύναμητ�υ θεάτρ�υ, �μως, είναι � ηθ�π�ι-�ς. E�’ �σ�ν θέλ�υμε να λειτ�υργή-σει �ντως παιδευτικά � θετικ�ς απ�-κεντρωτικ�ς θεσμ�ς, αναγκαί� είναινα $άλ�υμε απ��ασιστικά τ� #έριστ� π�υγγί, ώστε τα θέατρα αυτά ναείναι ικανά για πι� ευπρ�σωπες πρ�-σλήψεις. T� επαρ#ιακ� κ�ιν� είναικρίμα να αρκείται σε πρ�σ#έδια πα-ραστάσεων και να υπ�τιμάται δια-ψευδ�μεν� κατά τ� στάδι� τηςπραγμάτωσης.

Δημ�τικά και άλλα θέατρα στ�ν Λυκα�ηττ� και αλλ�ύ

ΔHΠEΘE Aγρινί�υ. «Γκ�λ�ω» τ�υ Σπ. Περεσιάδ�υ. H Eύη Στατήρη και � Xριστ�-��ρ�ς Bασματ!�γλ�υ. (Σκίτσ� Eλλης Σ�λ�μωνίδ�υ - Mπαλάν�υ).


BIBΛIO

H νέα εκδ�τική σ�δειά


APKETA απ� τα �ι�λία της �ετινής«περι�δ�υ των Xριστ�υγέννων» (Φθι-ν�πωρ� - Xειμώνας ’93) έ��υν ήδηκυκλ��ρήσει. Περιμέν�υμε ωστ�σ�π�λλ�ύς ακ�μα τίτλ�υς π�υ εμ�ανί-��υν ενδια�έρ�ν. Kαι πάνω απ� �λα ί-σως τη μετά�ραση τ�υ κλασικ�ύ μυ-θιστ�ρήματ�ς τ�υ Xένρι Φίλντιγκ(1707-1754) «Iστ�ρία τ�υ T�μ T��-�υνς» απ� την E�η Kαλλι�ατίδη(Gutenberg, δύ� τ�μ�ι), τ� �ι�λί� τ�υεκκλησιαστή «Mαται της Mαται�τή-των» σε μετά�ραση Aλέ"ανδρ�υ Iσα-ρη (Oλκ�ς), τ� νέ�, μετά τη «Φανέλαμε τ� ν�ύμερ� εννιά», μυθιστ�ρηματ�υ Mένη K�υμανταρέα «H συμμ�ρίατης άρπας» (Kέδρ�ς), την «Eπιλ�γήαπ� τ� Hμερ�λ�γι� τ�υ Tσέ�αρε Πα-�έ�ε» π�υ έκανε � Παν. K�νδύλη(Στιγμή), «Tα κείμενα για την π�ιητι-κή, τη λ�γ�τε�νία και τη μετά�ραση»τ�υ P μαν Γιάκ�μπσ�ν σε μετά�ρα-ση Aρη Mπερλή, καθώς και τα «Aνέκ-δ�τα Kα�ά�η» σε νέα επιμέλεια τ�υΓ.Π. Σα��ίδη (Iκαρ�ς).

Πε��γραία

Στην ελληνική πε��γρα�ία η Mαρ-γαρίτα Λυμπεράκη, ύστερα απ� π�λ-λά �ρ�νια απ�υσίας θα κυκλ��ρή-σει τ� μυθιστ�ρημα «Tα δέντρα»(Kαστανιώτης), � Bασίλης Bασιλικ ςτ� μυθιστ�ρημα «Mάγια» (Λι�άνης)και � Λ�υκάς K�ύσ�υλας τ� «Για ταμαύρα μάτια» (Nε�έλη). Aπ� τ�υς νε-ώτερ�υς σε ηλικία � Πέτρ�ς Tατσ -π�υλ�ς επανεμ�ανί�εται με τ� μυθι-στ�ρημα «H πρώτη εμ�άνιση»(Eστία), � Δημήτρης Πετσετίδης μετη συλλ�γή διηγημάτων «Eπίλ�γ�ς»(Nε�έλη) και η Aγγέλα Kαστρινάκημε τη συλλ�γή «H εκδρ�μή» (Eστία).Aπ� τ�υς συγγρα�είς άλλωστε με υ-ψηλή, κατά καν�να εμπ�ρικ�τητα, ηMάρω Bαμ��υνάκη κυκλ��ρεί τ�«Λ�υλ�ύδι της κανέλλας» (Φιλιππ�-της) και η Aμαλία Mεγαπάν�υ τη«Δια�ανή αμπ�ύλα» (Libro).

Στην "ένη πε��γρα�ία � Γερμαν�ςΓκίντερ Γκρας εμ�ανί�εται με τ� μυ-θιστ�ρημα - μαρτυρία «Δυσ�ίωνακ�ιτάσματα» (Oδυσσέας) γραμμέν�μετά την πτώση τ�υ τεί��υς τ�υ Bε-ρ�λίν�υ τ� 1989, ενώ �ι εκδ�σεις«Δελ�ίνι» κυκλ��ρ�ύν τ� έργ�«Γκαλίντεθ» τ�υ Iσπαν�ύ Mαν�υέλBαθκέθ M�νταλμπάν π�υ έλα�ε τ�Eυρωπαϊκ� Bρα�εί� Mυθιστ�ρήμα-τ�ς 1992 σε μετά�ραση Kική Kαψα-μπέλη.

Aπ� τ�υς σύγ�ρ�ν�υς της αγγλι-κής και γαλλικής πε��γρα�ίας θαδ�ύμε επίσης τα μυθιστ�ρήματα τωνOυίλιαμ Γκ λντιγκ «Oι κληρ�ν�μ�ι»μετ. Aναστασία Παντα��π�ύλ�υ (Σ.I.Zα�αρ�π�υλ�ς), T��ύλιαν Mπαρνς«O σκαντ��ιρ�ς», μετ. Eρρίκ�υMπελιέ (Πατάκης), Z.M.Γ. Λε Kλε�ι «Oυίτσα» μετ. Λήδα Παλλαντί�υ(Ωκεανίδα) και P�μέν Γκαρί «Aυτ�-�ι�γρα�ία» (Xατ�ηνικ�λή). Kαι απ�τ�υς παλαι�τερ�υς τα έργα της Δα-

νής Kάρεν Mπλί#εν «Oι Aγγελικ�ίEκδικητές» μετ. Kαλ. Πατέρα(Aστάρτη) και τ�υ T�ύρκ�υ ΓιασάρKεμάλ «H θυμωμένη θάλασσα» (Θε-μέλι�) ενώ απ� τ�υς κλασικ�ύς θαδια�άσ�υμε την «Πραγματεία περίτων νεωτέρων διεγερτικών» τ�υOν�ρέ ντε Mπαλ�άκ μετ. Tίτ�ς Πα-τρίκι�ς (Oλκ�ς), την «Περη�άνια καιπρ�κατάληψη» της T�έιν Oστεν μετ.N. Παπαγιάννη (Σ.I. Zα�αρ�π�υλ�ς)τη «Σκ�τεινή κάμαρα» τ�υ Φι�ντ ρNτ�στ�γιέ�σκι μετ. Λένα Mιληλή(Printa) και την «K�ρη τ�υ λ��αγ�ύ»τ�υ A. Π�υσκίν (Σύγ�ρ�νη Eπ��ή).

Δ�κίμι�

Στ� Δ�κίμι� περιμέν�υμε ακ�μα τα�ι�λία των K.Θ. Δημαρά «Σύμμικτα.Aπ� την παιδεία στη λ�γ�τε�νία» τ�-

μ�ς Γ΄, επιμ. Aλέ"ης Π�λίτης, τ�μ�ςΔ΄ Aλε". Aργυρί�υ (Γνώση), Nάσ�υBαγενά «H γλώσσα της ειρωνείας καιάλλες μελέτες για τη νε�ελληνικήγραμματεία» (Στιγμή), Xριστ ��ρ�υMηλιώνη «Σημαδιακ�ς και αταίρια-στ�ς» στη σειρά «Oι νεώτερ�ι γιατ�ν Παπαδιαμάντη» (Nε�έλη), Aλέ#ηΠανσέλην�υ «Δ�κιμαστικές πτή-σεις» (Kέδρ�ς), Δημήτρης T�ι �ας«T� Παλίμψηστ� της ελληνικής α�ή-γησης. Aπ� την α�ηγηματ�λ�γία στηδιαλ�γικ�τητα» (Oδυσσέας) και Φώ-τη Δημητρακ π�υλ�υ «Mικρή σύν�-ψη για τ�ν Παπαδιαμάντη» (Δ�μ�ς).

Στ� "έν� Δ�κίμι� και τη Mελέτηκυκλ��ρεί � τρίτ�ς τ�μ�ς τ�υ κλα-σικ�ύ έργ�υ τ�υ Herbert Hunger«Bυ�αντινή λ�γ�τε�νία». H λ�για κ�-σμική γραμματεία των Bυ�αντινών(μ�υσική, μαθηματικά-αστρ�ν�μία,

�υσικές επιστήμες, ιατρική, π�λεμι-κή τέ�νη, δίκαι�), (M�ρ�ωτικ� Iδρυ-μα Eθνικής Tραπέ�ης).

Eπίσης τ� κλασικ� έργ� για τη δια-μά�η μ�ντερνισμ�ύ/μεταμ�ντερνι-σμ�ύ, έργ� τ�υ Γι�ύργκεν Xάμπερ-μας «O �ιλ�σ��ικ�ς λ�γ�ς της νε�-τερικ�τητας» (Aλε"άνδρεια), τα �ι-�λία των Xανς P�μπερτ Γιά�υς «H ι-στ�ρία της λ�γ�τε�νίας ως πρ�κλη-ση για τις γραμματ�λ�γικές σπ�υ-δές» μετ. M. Πε�λι�άν�ς (Eστία), Oυ-μπέρτ� Eκ� «Πρ��λήματα αισθητι-κής στ� Θωμά Aκινάτη» μετ. T�ύλαΣιετή (Δελ�ίνι), Mαργκερίτ Γι�υρσε-νάρ «H σμίλη τ�υ �ρ�ν�υ» (Xατ�ηνι-κ�λή), Π�λ Bαλερί «Mατιές στ� σύγ-�ρ�ν� κ�σμ�» μετ. H. H. Nικ�λ�ύδης(P�ές), Λε�πάρντι «Στ��ασμ�ί» μετ.Kατερίνα Bασιλάκ�υ (Printa), Λ�ύ-ντ�ι� Bιτγκενστάιν «A��ρισμ�ί και ε-"�μ�λ�γήσεις» (Kαρδαμίτσα) ενώπληρ��ρίες για τα κριτήρια με τα �-π�ία γίν�νται �ι επιλ�γές των μεγά-λων �ρα�ευμένων δίνει τ� �ι�λί� τ�υΣ�υηδ�ύ Eσπμαρκ Kίελ «T� �ρα�εί�N�μπελ Λ�γ�τε�νίας» (Kέδρ�ς).

Tέ�νη

Στα Bι�λία Tέ�νης περιμέν�υμε τ�«...Kαι σ’ αγαπώ παρά��ρα», αλληλ�-γρα�ία τ�υ Nίκ�υ Eγγ�ν π�υλ�υ μετη γυναίκα τ�υ Λένα και 15 πίνακεςμε ερωτικά �ευγάρια σε επιμέλειαΔημήτρη Δασκαλ�π�υλ�υ (Iκαρ�ς),τη «T�ένη Kαρέ�η» και τ� «Θέατρ�Tέ�νης Kάρ�λ�ς K�υν (1972-1992)»(Kαστανιώτης), τ� «Περί �ωγρα�ι-κής» τ�υ Aλμπέρτι Λε ν Mπατίσταμετ. Mαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα (Kα-στανιώτης), την «Iστ�ρία της τέ-�νης» τ�υ Eλί Φ�ρ, τρεις τ�μ�ι Γ΄, Δ΄και E΄ Aναγέννηση και Nεώτερ�ι Xρ�-ν�ι, μετ. Bασίλης T�μανάς (E"άντας)και την «Eλληνική θαλασσ�γρα�ία»σε επιμέλεια Mαν λη Bλά&�υ(Oλκ�ς).

Oικ�λ�γία

Στ�ν τ�μέα της Oικ�λ�γίας θα δ�ύ-με την κ�ινωνική �ικ�λ�γία τ�υ MάρεϊMπ�ύκτσιν «;ανα�τιά�ν�ντας τηνκ�ινωνία», μετ. Tάσ�ς Kυπριανίδης(E"άντας), τ� �δ�ιπ�ρικ� τ�υ Δημή-τρη Kωστ�π�υλ�υ «Bαλκάνια: η �ικ�-γεωγρα�ία της �ργής» π�υ ανι�νεύειτ�υς π�λιτικ�ύς, εθνικ�ύς, θρησκευ-τικ�ύς και �ικ�λ�γικ�ύς δεσμ�ύς(Στ��αστής), την «Tελευταία �αση»της Σάντρα Π�στελ (Λι�άνης), την«Περι�αλλ�ντική εκπαίδευση» των A.Γεωργ�π�υλ�υ - E. Tσαλίκη (Gute-nberg) και τ� συλλ�γικ� «Περι�αλλ�-ντική κρίση» (Σύγ�ρ�νη Eπ��ή).

Bι�λία, τέλ�ς, και απ� την καθημε-ριν�τητά μας είναι τ�υ Mαρκ Aμπελέ«H καθημερινή �ωή στ� Eυρωπαϊκ�K�ιν��ύλι�», μετ. Λύντια Στε�ά-ν�υ, (Δ.N. Παπαδήμας).

Eπιμέλεια: Eλισά�ετ Kτιά

Tι �ι�λία θα δια�άσ�υμε τ� ετιν� �ειμώνα

Nίκυ Eγγν�πυλυ: «Aυτπρσωπγρα�ία», τέμπερα σε �ύλ, 0,52x0,65, 1935.Aπ� τ έργ «Mπλι�άρ», εκδ. «Iκαρς» 1993.

AA££HHNNAA™™

A' ΠPOBOΛHΣAABOPA* (Tέρμα Iππκράτυς, τηλ. 6423271 -

6462253 Air Condition Aρι��να Nτριμ (κινωνικ�) Ωρες 5.50-8.30-11 μ.μ.ABANA AΣΣOΣ-ONTEON* (Λ. Kη�ισίας 234-Kλλέ-

γι, τηλ. 6715905) Mαθήματα πιάν υ (K) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.AEΛΛΩ* (Πατησίων, 8214675) Bαρ μετρικ� �αμηλ� (περιπ. K) Ωρες 6.30-8.45-11 AΘHNA (A�ίδυ 93, Aνω Iλίσια, τηλ. 77.92.568) H μέρα της Mαρμ�τας (κωμωδ. K - A΄ πρ�λή) Ωρες

6.30-8.30-10.30 μ.μ.AΘHNA* (Στάση Kε�αλληνίας, τηλ. 8233149) T� υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 3.30-5.50-8.30-11 AΘHNAION* (Tέρμα Aμπελκήπων, τηλ. 7782122) Air

ConditionBαρ μετρικ� �αμηλ� (περιπ. K) Ωρες 6.30-8.45-11 AΛE�ANΔPA* (Kαλλιθέα. Tηλ. 9560306)Mυστηριώδεις ��ν ι στ Mαν�άταν (κωμωδ. K) Ωρες

6.40-8.50-11 μ.μ.AΛE�ANΔPA* (Πατησίων - O.T.E., Tηλ. 8219298 -

8832666)Oι �ίλ ι τ υ Πίτερ (κωμωδία K-13) Ωρες 7-9-11 μ.μ.AΛOH* (Πατησίων 300 - Iακω�άτων 25, τηλ. 2286978 -

2237660)Singles Ωρες 6.40-8.40-10.40 μ.μ.AΛΦABIΛ* (Tέρμα Mαυρμ., τηλ. 6460521)Reservoir dogs (A) Ωρες 7-9-11 μ.μ.AMΠEΣE* (Oδ. Bυλιαγμένης τηλ. 9011063)Bαρ μετρικ� �αμηλ� (περιπ. K) Ωρες 5.50-8.05-10.20 ANΔOPA* (Eρυθρ�ς Σταυρ�ς, τηλ. 6919815) Kι υ Z υ μια γυναίκα της Kίνας (περιπ.) Ωρες 7-9-11 ANEΣIΣ* (Tέρμα Aμπελκήπων τηλ. 7782316 -

7785449)Mυστηριώδεις ��ν ι στ Mαν�άταν (κωμωδία K)

Ωρες 6.40-8.50-11 μ.μ.ANNA NTOP* (Γλυ�άδα τηλ. 8946617)T� υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 3-5.40-8.20-11 μ.μ.AΠOΛΛΩN* (Oδ�ς Σταδίυ, τηλ. 3236811)

Oι �ίλ ι τ υ Πίτερ (κωμωδία K-13) Ωρες 6.20-8.20-10.20 μ.μ.

AΣTEPIA AΣΣOΣ - ONTEON* (Kη�ισίας 334. Tηλ.8015152)

Bαρ μετρικ� �αμηλ� (περιπ. K) Ωρες 6-8.15-10.30 AΣTOP* (Σταδίυ τηλ. 3231297)Bαρ μετρικ� �αμηλ� (περιπ. K) Ωρες 5.50-8.05-10.20 AΣTPON* (Tέρμα Aμπελκήπων τηλ. 6922614)T� υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 3.10-5.50-8.30-11 AΣTY* (Oδ�ς Kραή τηλ. 3221925)H ωραία κα�γατ� ύ (περιπ. K) Ωρες 5-9 μ.μ.ATΛANTIΣ* (Λεω�. Bυλιαγμένης Πλ. Kαλγήρων

τηλ. 9711511) Oι περιπέτειες τ υ Xακ Φιν (περιπ. K) Ωρες 6-8.10-

10.20 μ.μ.ATTAΛOΣ* (Nέα Σμύρνη τηλ. 9331280) Bαρ μετρικ� �αμηλ� (περιπ. K) Ωρες 6.30-8.45-11 ATTIKA* (Πλατεία Aμερικής, τηλ. 8673042) T� υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 3.10-5.50-8.30-11 ATTIKON* (Oδ�ς Σταδίυ, τηλ. 3228821) Iνδ κίνα (περιπ. K) Ωρς 4.30-7.30-10.30 μ.μ.AΦAIA* (Kαλλιθέα, τηλ. 9595534) Reservoir dogs (A) Ωρες 7-9-11 μ.μ.AXIΛΛEYΣ* (Πατησίων 177, τηλ. 8656355) Oι περιπέτειες τ υ Xακ Φιν (περιπ. K) Ωρες 6.40-8.50-

11 μ.μ.ΓAΛA�IAΣ* (Aρ#ή Λεω�. Mεσγείων - Aμπελ�κηπι,

τηλ. 7773319)O τελευταί ς μεγάλ ς ήρωας (περιπέτεια K) Ωρες 6-

8.30-11 μ.μ.ΔANAOΣ* (Λεω�. Kη�ισίας - Παν�ρμυ, τηλ.

6922655) Διαθέτει parkingT� υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 12.30-3.10-5.50-

8.30-11 μ.μ.ΔIANA* (Hλ. Σταθμ. Mαρύσι, τηλ. 8028587) Στρα� ί πιλ�τ ι σε F-16 - Mέρς δεύτερ (κωμ. K)

Ωρες 6.10-8.15-10.20 μ.μ.Σά��ατ - Kυριακή ώρα 4.15 μ.μ.EΛΛH* (Oδ�ς Aκαδημίας, τηλ. 3632789) Mυστηριώδεις ��ν ι στ Mαν�άταν (κωμωδ. K)

Ωρες 6-8.15-10.30 μ.μ.EMΠAΣΣY* (Πατριάρ#υ Iωακείμ 5 Kλωνάκι, τηλ.

7220903) Mαθήματα πιάν υ (K) Ωρες 5.30-8-10.25 μ.μ.ETOYAΛ* (Πλατεία Δα�άκη Kαλλιθέα τηλ. 9510042-

9592611) T� υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 3.20-5.50-8.30-11 .ZINA* (Λ. Aλε&άνδρας στ. Σ�νια 6422714) Bαρ μετρικ� �αμηλ� (περιπ. K) Ωρες 6.30-8.45-11 IΛION (Tρίας Πατησίων στάση Aγγελπύλυ, τηλ.

8810602) Kί υ Z υ μια γυναίκα της Kίνας (περιπέτεια) Ωρες

7-9-11 μ.μ.INTEAΛ* (Oδ. Πανεπιστημίυ, τηλ. 3626720)Στρα� ί πιλ�τ ι σε F-16 - Mέρς δεύτερ (κωμ. K)

Ωρες 6.30-8.30-10.30 μ.μ.KAΛYΨΩ* (Δημ. Σταδίυ - Kαλυψύς Kαλλιθέα τηλ.

9510950, 9510909)Mαθήματα πιάν υ (K) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.KINHMATOΘEATPO PE� (Πανεπιστημίυ 48, τηλ.

3614591 - 3625842) Φ�ρτρες (περιπ. K-13) Kαθημερινώς 7-9.20 μ.μ.

KOPONET* (Oδ�ς Φρύνης Παγκράτι τηλ. 7521521 -9029964)

Bαρ μετρικ� �αμηλ� (περιπ. K) Ωρες 5.50-8.05-10.20 Kυριακή πρωί ώρα 11 H αρκ ύδαMAPΓAPITA* (Πλατεία Δα�άκη Kαλλιθέα, τηλ.

9568370)Στρα� ί πιλ�τ ι σε F-16 - Mέρς δεύτερ (κωμ. K)

Ωρες 7-9-11 μ.μ.MAPOYΣI AΣΣOΣ - ONTEON 1* (Λεω�. Kη�ισίας 215

Mαρύσι. Tηλ. 8087094 - 8051292)T� υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 2.10-4.50-7.30-10.10 MAPOYΣI AΣΣOΣ - ONTEON 2* (Λεω�. Kη�ισίας 215

Mαρύσι. Tηλ. 8087094 - 8051292)Mαθήματα πιάν υ (K) Ωρες 5.35-7.55-10.25 μ.μ.METAΛΛEION* (Παγκράτι, τηλ. 7511515) T� υράσικ Παρκ (περιπέτεια K) Ωρες 5-7.40-10.20 Kυριακή πρωί ώρα 11 T� υράσικ Παρκ

METPOΠOΛITAN* (Λεω�. Bυλιαγμένης Πλ. Kαλγή-ρων τηλ. 9706010)

Mαθήματα πιάν υ (K) Ωρες 5.30-7.50-10.20 μ.μ.MΠPONTΓOYAIH* (Πατησίων - Aγ. Mελετίυ, τηλ.

8620232)Oι περιπέτειες τ υ Xακ Φιν (περιπ. K) Ωρες 6.40-

8.50-11 μ.μ.NANA* (Bυλιαγμένης, τηλ. 9711285) T� υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 4.50-7.30-10.10 μ.μ.NIPBANA* (Λεω�. Aλε&άνδρας, τηλ. 6469398) Mαθήματα πιάν υ (K) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.OΠEPA AΣΣOΣ - ONTEON* (Oδ�ς Aκαδημίας 57. Tηλ.

3622683)T� υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 2.20-5-7.40-10.20 OPΦEYΣ* (Aρτέμωνς 57 - Aγ. Iωάννης Bυλιαγμέ-

νης, τηλ. 9019724)#ε�ωριστή μέρα (περιπ.) Ωρες 6.30-8.30-10.30 μ.μ.OΣKAP* (A#αρνών 330–-K. Πατήσια. 2281563)Στρα� ί πιλ�τ ι σε F-16 - Mέρς δεύτερ (κωμ. K)

Ωρες 6.30-8.30-10.40 μ.μ.ΠAΛAΣ (Παγκράτι, 7515434)Στρα� ί πιλ�τ ι σε F-16 - Mέρς δεύτερ (κωμ. K)

Ωρες 6.50-8.55-11 μ.μ.Kυριακή ώρα 4.15 μ.μ. Γκιύλι�ερ - Λ ύκυ Λ υκKυριακή πρωί ώρα 11 Γκι ύλι�ερ - Λ ύκυ Λ υκΠΛAZA* (Λ. Kη�ισίας Φλ�κα, τηλ. 6921667 - 6917722)Oι περιπέτειες τ υ Xακ Φιν (περιπ. K) Ωρες 6.40-8.50-

11 μ.μ.ΠTI ΠAΛAI* (Bασιλέως Γεωργίυ B' Pι/άρη, τηλ.

7291800 - 7243707)Mυστηριώδεις ��ν ι στ Mαν�άταν (κωμωδ. K) Ωρες

6.05-8.15-10.25 μ.μ.PAΔIO ΣITY AΣΣOΣ - ONTEON* (Πατησίων Στάση Λυ-

σιατρεί, τηλ. 8674832)Mαθήματα πιάν υ (K) Ωρες 6-8.20-10.40 μ.μ.ΣOΦIA (Aργυρύπλη τηλ. 9927447, 9917094) Στρα� ί πιλ�τ ι σε F-16 - Mέρς δεύτερ (κωμ. K)

Ωρες 6.30-8.30-10.30 μ.μ.ΣTOYNTIO* (Πλ. Aμερικής, τηλ. 8619017) Mυστηριώδεις ��ν ι στ Mαν�άταν (κωμωδ. K) Ωρες

6.40-8.50-11 μ.μ.TITANIA* (Πανεπ.-Θεμιστ. 3611147)T� υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 11.30-2.10-4.50-

7.50-10.10 μ.μ.TPIANON (Πατησίων-Kδριγκτώνς, τηλ. 8215469)#ε�ωριστή μέρα (περιπέτεια) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.TPOΠIKAΛ AΣΣOΣ-ONTEON* (Kαλλιθέα, 9594422) Bαρ μετρικ� �αμηλ� (περιπ. K) Ωρες 6.30-8.45-11 ΦIΛIΠ* (Πλ. Aμερικής - Θάσυ 11, 8647444-8612476)H ωραία κα�γατ� ύ (περ. K) Ωρες 6-10 μ.μ.

HMIKENTPIKOIAΛEKA (Zωγρά�υ, τηλ. 7773608)#ε�ωριστή μέρα (περιπέτεια)ANTAMΣ* (Aιγάλεω, τηλ. 5989226)T� υράσικ Παρκ (περιπέτεια K) Ωρες 5-7.30-10 μ.μ.ΣΠOPTIΓK (N. Σμύρνη, τηλ. 9333820)Oι περιπέτειες τ υ Xακ Φιν (περιπ. K) Ωρες 6-8.10-

10.20 μ.μ.TPIA AΣTEPIA (N. Hράκλει, τηλ. 2826873)Oι περιπέτειες τ υ Xακ Φιν (περιπ. K) Ωρες 5.50-8-

10.10 μ.μ.ΦOIBOΣ (Περιστέρι, τηλ. 5711105)T� υράσικ Παρκ (περιπέτεια K) Ωρες 5.30-8.15-10.45

ΠPOAΣTIΩNΔIANA* (Mαρύσι, τηλ. 8028587) Στρα� ί πιλ�τ ι σε F-16 - Mέρς δεύτερ(κωμ. K)

Ωρες 6.10-8.15-10.20 μ.μ.ΠAΛΛAΣ (Eλευσίνα, τηλ. 5546990)O Δράκ υλαςΣOΦIA (Aργυρύπλη, τηλ. 9927447) Στρα� ί πιλ�τ ι σε F-16 - Mέρς δεύτερ(κωμ. K)

Ωρες 6.30-8.30-10.30 μ.μ.

¶¶EEIIPPAAIIAA

A' ΠPOBOΛHΣAΠOΛΛΩN* (Πασαλιμάνι, τηλ. 4297502)Bαρ μετρικ� �αμηλ� (περιπ. K) Ωρες 5.45-8-10.15 ATTIKON ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ* (Πλ. Aγ.

Kωνσταντίνυ - Hρώων Πλυτ., τηλ. 4175897)Mυστηριώδεις ��ν ι στ Mαν�άταν (κωμωδ. K)

Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ.ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ MOΣXATOY (Hλε-

κτρικ�ς Σταθμ�ς, τηλ. 4816276) Xριστ�� ρ ς K λ�μ� ς H ανακάλυψη της Aμερικής

(περιπ. K)M�ν Παρασκευή - Kυριακή ώρα 8.30 μ.μ.ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ PE� (Aγ. Δινύ-

σις) Tίνα Ωρες 5.40-8-10.20 μ.μ.ZEA (Πασαλιμάνι τηλ. 4521388) T� υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 2.10-4.50-7.30-10.10

μ.μ.ΣINE AKPOΠOΛ (Tα&ιαρ#ών 44-Kρυδαλλ�ς,

4952232)T μ και T�έρι (K) ΣINEAK ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ* (Πλατεία

Δημαρ#είυ τηλ. 4115354)Στρα� ί πιλ�τ ι σε F-16 - Mέρ ς δεύτερ (κωμωδία

K) Ωρες 6.30-8.30-10.30 μ.μ.ΦΩΣ (B' Mεραρ#ίας, τηλ. 4520982)Eναρ&η απ� πρωίας δύ έργα. Kατάσταση π λι ρ-

κίας - σε(

ΘEAMATA

ΘEATPA

KINHMATOΓPAΦOI

Eπειδή �ι ώρες πρ��λών μπ�ρεί να δια��ρ�π�ιηθ�ύν κατά μερικά λεπτά, πρ�τιμήστεπρώτα να τηλε�ωνείτε.

Oι κινηματ�γρά��ι π�υ έ'�υν * διαθέτ�υν Nτ)λμπι Στέρε�.

AΘHNΩN (Bυκυρεστίυ 10, τηλ. 32.35.524). Eυγ.O’ Nηλ «Πέρα απ’ τν ρί/ντα». Kατερίνα Mαρα-γκύ, Γ. Kαρατ/γιάννης

AKAΔHMOΣ (Iππκράτυς 17, τηλ. 36.25.119 -36.03.835). Δ. Ψαθά «Eνας �λάκας και μισ�ς». Δ.Πιατάς. Παιδική Σκηνή. T. Γεωργέλη «O Kντρε-�υθύλης και η πνηρή αλεπύ» - «H Kκκιν-σκυ�ίτσα και Λύκς Tρελγιατρ�ς» (Kυρ. 11π.μ. - 3 μ.μ.).

AKPOΠOΛ (Iππκράτυς 9 - 11, τηλ. 36.08.666,36.43.700). Nέα Eλληνική Σκηνή. Aριστ�άνη«Λυσιστράτη». Θ. Kαρακατσάνης.

AΛIKH (Aμερικής 4, τηλ. 32.44.146). Mπέρναρ Σω«Ωραία μυ κυρία». Aλ. Bυγιυκλάκη, Στ. Ληναί-ς, Γ. Mσ#ίδης.

AΛKYONIΣ (Iυλιανύ 42-46, τηλ. 88.15.402). M-ντέρν Θέατρ Γιώργ. Mεσσάλα. Nεανική Σκηνή.Σαμ Σέπαρντ «Σκ». Γ. Mεσσάλας, N. Aλέ&η. Kε-ντρική Σκηνή. Aλ. Λιδωρίκη «Λ�ρδς Bύρων». Γ.Mεσσάλας, Nτ. Θεμελή (Tετ., Σα�., Kυρ. 6.30 μ.μ.).

ALDEBARAN (Xαρ. Tρικύπη 134, τηλ. 36.12.217).Iδεθέατρ Aντώνη Aναστασάκη «KσμγνίαOρέστη» (Παρ., Σά�., Kυρ. 9.15 μ.μ.).

AMOPE (Πριγκηπννήσων 10, τηλ. 64.42.869,64.68.009). Σαί&πηρ «Δωδεκάτη Nύ#τα». Λ. Φωτ-πύλυ, Oλια Λα/αρίδυ, Aρης Λεμπεσ�πυλς.E&ώστης: Φιτ/. Kυς «T τελευταί τρέν». AνναMακράκη, Σ�ία Σεϊρλή.

AMΦI-ΘEATPO (Aδριανύ 111, Πλάκα, τηλ.32.33.644). Πά�ελ K�#υτ «O Γύρς τυ K�σμυσε 80 μέρες». Γ. Tσιτσ�πυλς, Xρ. Mπίρς.

AΠOΘHKH (Σαρρή 40, πλ. Aγ. Aσωμάτων, τηλ.32.53.153). O Mπέτι «Eγκλημα στ νησί των κατσι-κιών». K. Kαστανάς.

BEAKH (Στυρνάρη 32, τηλ. 52.23.522). Kε#αΐδη –Xα�ιαρά «Δά�νες και πικρδά�νες». Στ. Φασυ-λής, K. Pηγ�πυλς, M. Xρυσμάλλης, Γ. Mπέ/ς.

BEPΓH (Bυκυρεστίυ 1, τηλ. 32.35.235). Zαν K-κτώ «Tα ιερά τέρατα». Xρ. Φράγκς, T/. Pυσέα.

BPETANIA (Πανεπιστημίυ 7, τηλ. 32.21.579). Y� Zα-μιάκ «O κύρις Aμιλκάρ». N. Tσακίργλυ, Xρ.Δια�άτη, Π. Xαϊκάλης.

ΔIONYΣIA (Aμερικής 10, τηλ. 36.24.021). Aντν Tσέ-#ω� «O Γλάρς». K. Δανδυλάκη, Γ. Φέρτης.

EΘNIKO ΘEATPO (Aγ. Kωνσταντίνυ 22, τηλ.52.33.322, 52.23.242). KENTPIKH ΣKHNH. AλανMπένετ «H τρέλα τυ Γεωργίυ Γ'». Γ. Mι#αλακ�-πυλς, Eρση Mαλικέντ/υ.

E�APXEIΩN (Θεμιστκλέυς 69, τηλ. 33.00.879).Aρθυρ Mίλλερ «T Tίμημα». T. Bυτέρης, Aν.Δεκα�άλλα.

EPEYNAΣ (Iλισίων 21, Zωγρά�υ, τηλ. 77.80.826). Γ.Λυρίτη «T Pλ�ι». Eλ. Mαυρμάτη, Γ. Mπάρ-της.Παιδική Σκηνή. Nτ. Γυντ «O άνθρωπς –ψω-μί». Aγγ. Bελυδάκη (Σα�. 5 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ. – 3μ.μ.).

EMΠPOΣ (Pήγα Παλαμήδη 2,, Πλ. Aγ. Aναργύρων,Ψυρρή,.32.38.990) Nτ. Mάμετ «Aμερικανικ�ς Bύ-�αλς». Δ. Kαταλει��ς, Γ. Kέντρς, Δ. Tάρλυ.

ΘEATPO TOY HΛIOY (Φρυνί#υ 10, Πλάκα, τηλ.32.31.591, 92.27.784). T/έιμς Mπάρι «Πήτερ Παν».Δ. Bασιλειάδυ, Aντ. Διαμαντής (Σα��. 4 μ.μ.,Kυρ. 11 π.μ. – 4 μ.μ.

ΘEATPO TEXNHΣ-YΠOΓEIO (Πεσμα/�γλυ 5, τηλ.32.28.706, 32.29.703). Λ�ρκα «Γέρμα». Pένη Πιτ-τακή.

ΘEATPAKI (Aδμήτυ 54, τηλ. 86.41.322, 86.52.505).Στέλλας Aρκάδη «Tπία και Σώματα».

ΘYMEΛH (Mσ#νησίων 32 πλ. Aμερικής, τηλ.86.57.677). T/. Φερρέττι. «H Στα#τπύτα» (Σά�. 4μ.μ., Kυρ. 11.15 π.μ. - 4 μ.μ.).

KAΛOYTA (Πατησίων 240, τηλ. 86.75.588 - 86.11.311).N. Kαμπάνη - B. Mακρίδη «Kαι μα/ί και... μ�νς».B. Tσι�ιλίκας, Aννα Kαλυτά.

KAΠΠA (Kυψέλης 2, τηλ. 88.31.068). «T Hμερλ�γι

της Aννας Φρανκ». Δημ. Παπαμι#αήλ, EλένηKύρκυλα.

KAPAΓKIOZHΣ KOYKΛOΘEATPO Θ. ΣΠYPOΠOY-ΛOY (Λαμπρινής – Eρσης 9, πλ. Λαμπρινής, τηλ.26.29.046, 29.32.000). (Kυρ. 11.00 π.μ.–5.30 μ.μ.)

KAPAΓKIOZHΣ TOY AΘANAΣIOY (Πν. Kέντρ ΔήμυMσ#άτυ, Πλ. Mεταμρ�ώσεως, τηλ. 41.31.226,90.11.636). Παραστάσεις Kαραγκι�/η (Kυρ. 11.30π.μ.)

KOTOΠOYΛH - PE� (Πανεπιστημίυ 48, τηλ.33.01.880). T/. Oργυελ «H Φάρμα των Zώων».

ΛAMΠETH (Λ. Aλε&άνδρας 106, τηλ. 64.63.685). P.Λνγκ - Nτ. Φρένκελ Φρανκ «Tσέ#ω� - T Mιύ/ι-καλ». Γρ. Bαλτιν�ς, Σ. B�σσυ, Eλλη Πασπαλά.

MAΣKEΣ (Λήθης 6 & Aγ. Mελετίυ 107, τηλ.86.12.509). Mπ. Tσικληρ�πυλυ «Ω#, τα νε�ράμυ».

MEΓAPO MOYΣIKHΣ (Λεω�. Bασ. Σ�ίας, τηλ.72.82.333). Aίθυσα Φίλων της Mυσικής: MωρίςMπε/άρ / Mπαλέτ Rudra Λω/άνης (Παρ., Σα�.).Aίθυσα Δημήτρη Mητρ�πυλυ: Mυσικ� Aνα-λ�γι: Mυσικές τυ 20ύ αιώνα. Kντσέρτ γιαΦωνή και Mικρ� Σύνλ Oργάνων (Kυρ.), PεσιτάλΔ�μνας Eυνυ#ίδυ (Δευτ.), Παντ. Σταματέλς(�ιλί), Δανάη Kαρά (πιάν) (Tρ.), Kαμεράτα (Tετ.,Πεμ., Παρ.).

MINΩA (Πατησίων 91, τηλ. 82.10.048 - 82.32.578).Eνεκεν - Bέμπερ «Kυρία Πρέδρυ». B. Tρι�ύλ-λη, Π. Kντγιαννίδης.

MONTEPNOI KAIPOI - ΠAPOΔOΣ (Γεννηματά 20,τέρμα Παν�ρμυ, τηλ. 69.29.090). Aντν Tσέ#�«Θείς Bάνιας» (Παρ., Σα�., 9.15-12 μ.μ.).

ΠANEΛΛHNION (Λ. Συγγρύ 106, τηλ. 92.34.197).Mπεθ Xένλι «Eγκλήματα καρδιάς». Kατερίνα Bα-σιλάκυ, Eύα Kταμανίδυ, Eύα Mπενέτα.

ΠOPTA (Mεσγείων 59, τηλ. 77.11.333). Σ. Mάλατρατ«H γυναίκα με τα μαύρα». Aλ. Aλε&ανδράκης, Δ.Kατρανίδης.

OΔOY KEΦAΛΛHNIAΣ (Kε�αλληνίας 16, τηλ.88.38.727). T. Nτρστ «O Φερνάντ Kραπ πυ έ-γραψε ένα γράμμα». Mπ. Aρ�ανίτη, Γ. B�γλης.

OΔOY KYKΛAΔΩN (Kε�αλληνίας και Kυκλάδων 11,Kυψέλη, τηλ. 82.17.877). «Nέα Σκηνή» ΛευτέρηBγιατ/ή. Γ. Xρτάτση «Kατσύρμπς». N. Zρ-μπάς, Στ. Λι�αθιν�ς.

ΠANEΛΛHNION Mπεθ Xένλι «Eγκλήματα καρδιάς».Kατερίνα Bασιλάκυ, Aννα Φ�νσυ, Eύα Kταμα-νίδυ.

ΠEIPAMATIKO ΘEATPO THΣ ΠOΛHΣ (Σταδίυ 4, τηλ.32.22.035). Bασ. Aνδρε�πυλυ «Aγρια Παι#νί-δια». Tατιάνα Λύγαρη, Kίμων Pηγ�πυλς.

PIAΛTO (Kυψέλης 54 & Aγ. Mελετίυ, τηλ. 82.18.973,88.27.000). Θίασς ’81. «Oι περιπέτειες τυ Bαρ�-νυ Mιν#άυ/εν» (Σα�. 5 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ.-3 μ.μ.).

ΣHMEIO (Xαρ. Tρικύπη 10, πίσω απ� τ Πάντει,τηλ. 92.29.579, 99.52.064). Xρθέατρ «Oκτάνα»:«Oι Γάμι» τυ Iγκρ Στρα�ίνσκι (έως 14/11).

ΣTOA (Mπισκίνη 55 Zωγρά�υ, τηλ. 77.02.830). Iακ.Kαμπανέλλη «Tρεις σε μνα&ιά». Θ. Παπαγεωργί-υ (Παρ., Σά�. 9.30, Kυρ. 7 μ.μ.).

ΣYΓXPONO ΘEATPO (Nρντάυ 12–14, Πλ. Γκύ/η,τηλ. 64.58.222). Πέτερ Bάις «H ανάκριση». Bασί-λης Διαμαντ�πυλς, Mαρίνα Γεωργίυ.

TZENH KAPEZH (Aκαδημίας 3, τηλ. 36.36.144,36.25.520). Aρθυρ Mίλλερ «O θάνατς τυ Eμπ-ράκυ». K. Kα/άκς, Δ. Mπεμπεδέλη, Γ. Kυρίτσης.Παιδική Σκηνή: «Παιδική Aυλαία» Γ. Kαλατ/�πυ-λυ. Aριστ�άνη «Eιρήνη» (Kυρ. 11 π.μ. - 3 μ.μ.).

ΦOYPNOΣ (Mαυρμι#άλη 168, τηλ. 64.60.748,64.20.451). Oμάδα Xρύ «Aνάλια»: «T ψυγεί».Aμ. Mυτύση, E�η Bασιλειάδη (έως 15/11).

XATZHXPHΣTOY (Πανεπιστημίυ 38, τηλ. 36.27.248,36.10.171). Λ. Mι#αηλίδη - B. Mακρίδη «T... κ-ρ�ιδ της #ρνιάς». Π. Mι#αλ�πυλς, Γ. M�ρ-τ/ς.


Kαθηγήτριας Πανεπιστημί�υ Kρήτης Διευθύ-ντριας Kέντρ�υ Bυ�αντινών Eρευνών E.I.E.

EΔΩ και αρκετύς αιώνες, αγαπητί μυ αναγνώ-στες, στις πλαγιές των λ��ων της Mακεδνίας, συντελείται μιαμυστηριακή συνεργασία ήλιυ, γης και ανθρώπινης γνώσης.Iδιαίτερα στη �ερσ�νησ τυ Aθω στ Aγι Oρς, η δια�ύλα-�η κάθε παραδσιακής καλλιέργειας και γενικ�τερα τυ τρ�-πυ !ίωσης της παρά�ενης πραγματικ�τητας, είναι μναδική.

Hδη απ� τν 15 αιώνα, μετά την πτώση τυ Bυ"αντίυ, στιςμνές και τις σκήτες αναπτύ�θηκε πλύ η αμπελκαλλιέργεια,γιατί τα μναστήρια εί�αν στερηθεί τα μετ��ια τυς στη Xαλ-κιδική. Σήμερα, αδιάσειστ στι�εί της ιστρικής συνέ�ισηςτυ Aγίυ Oρυς απτελεί και η παραγωγή ίνων υψηλής πι-�τητας. Mέσα στην μρ�ιά και τη μαγευτική �ύση τη γεμάτηαπ� τ ιερ� μυστήρι και την παρυσία τυ Θεύ, ι μνα�ίσυνε�ί"υν την παράδση τυ καλύ αγιρείτικυ κρασιύ...T κρασί ήταν και είναι, στα μναστήρια, κάτι τ συνηθισμένστην τράπε"α. Tα τυπικά των μνών, και �ταν ακ�μη απκλεί-υν τ λάδι, επιτρέπυν τ «κρασ!�λιν» στυς μνα�ύς,πυ πρτιμύν τ αν�θευτ κρασί, τν «άδλ» ίν... Σήμερα,πλλί καλ�γερι, αλλά και πλλί λαϊκί, "υν και εργά"-νται μ�νιμα στ Bυν� της Oρθδ�ίας, �λι επηρεασμένι α-π� τη μυστηριακή ατμ�σ�αιρα της ιερής πλιτείας. Mιας πλι-τείας πυ δεν είναι παρά ένα μπαλκ�νι τυ Θεύ πάνω στη γη.

Πριν απ� λίγες ημέρες εί�α την ευτυ�ία να τ επισκε�θώ πά-λι και να περπατήσω μέσα στυς πανέμρ�υς αγιρείτικυςαμπελώνες και να αντικρίσω απ� κντά τ θαύμα της Xρωμί-τσας. Oλα άρ�ισαν τ 1973, �ταν ένας δειν�ς κυνηγ�ς έπειτα α-π� πλλές ώρες πρείας μέσα στην παρθένα !λάστηση, κάθησενα �εκυραστεί πάνω στις πέτρες μιας εγκαταλειμμένης σκή-της τυ ρωσικύ μναστηριύ, τυ Aγίυ Παντελεήμνς στηXρωμίτσα. Eκεί γητευμένς απ� τ θεϊκ� τπί ραματίσθη-κε τν τρ�π με τν πί θα έδινε "ωντάνια και δύναμη στηνπρικισμένη αυτή περι�ή, πυ έ�ανε την παλιά αυτκρατρι-κή της αίγλη και ι μνα�ί λιγ�στευαν συνε�ώς.

Aρ�ισε, λιπ�ν, να �υτεύει αμπέλια κάτω απ� την επί!λεψηκαι τν έλεγ� των κρατικών υπηρεσιών τυ υπυργείυ Γε-ωργίας, συνε�ί"ντας την παραδσιακή καλλιέργεια τυ ευλ-γημένυ αυτύ �υτύ της μακεδνικής γης. Σε υψ�μετρ λι-π�ν 300 μέτρων απ� τη θάλασσα συναντά κανείς σήμερα τιςπρώτες �υτεύσεις με τ Λημνι� και τ Aθήρι, πάνω σε εδά�ηπυ πρήλθαν απ� την απσάρθρωση γρανιτικών πετρωμά-των, τα ψήγματα των πίων (ι μαρμαρυγίες) λάμπυν ακ�-μα μέσα στα αμπέλια απ� τν ήλι.

Oσ περνάει καιρ�ς κυνηγ�ς-ινπι�ς λκλήρωνε τέργ αυτ� της "ωής τυ και με άλλες εκλεκτές πικιλίες, πι-στεύντας �τι τ ιδανικ� πάντρεμα �λων αυτών των γεύσεωνκαι αρωμάτων θα δημιυργύσε την αρμνική σύνθεση κάπι-υ κρασιύ στ μέλλν.

T καλκαίρι επειδή επικρατεί μεγάλη ηλι�άνεια με σπά-νιες !ρ�πτώσεις, πρέ!λεψε !αθιές αρώσεις πριν απ� τη �ύ-τευση, ώστε τ ρι"ικ� σύστημα να ανακυ�ί"εται απ� τα �ει-μερινά νερά, �ωρίς να έ�ει ανάγκη να πτί"εται τ αμπέλι.Eνας λιπ�ν �ανταστικ�ς γραμμικ�ς αμπελώνας πάνω απ�1.100 στρέμματα δεσπ�"ει σήμερα περή�ανς και αυθεντικ�ςσε �λες τις πλαγιές της Xρωμίτσας στην περι�ή Kαμμένη τCounache Rouge, στις Aμυγδαλιές τ Aσύρτικ Sawvignon καιτ �ιν�μαυρ, στη Συκιά τ Λημνι�, στν Kαύκ τ Aθήρι,στν Παλι�μυλ, τν Pδίτη και στ Mετ��ι �ανά �υν�μαυρκαι Aθήρι, �λα μα"ί δημιυργύν ένα τπί πυ θυμί"ει πλύ-�ρωμη μπρντλέ"ινη εικ�να.

E�άλλυ ι μικρές στρεμματικές απδώσεις απ� 600 μέ�ρι900 κιλά �αρί"υν στ σημεριν� λευκ� αλλά και Rosé αγιρεί-τικ κρασί, τυς ργανληπτικύς �αρακτήρες τυ ικσυστή-ματς τυ Aθω, πυ μεγαλυργεί πάνω στα ασ!εστλιθικά ε-δά�η αυτής της άμπελυργικής νησίδας. Tα κρασιά πυ παρά-γνται είναι έντνα αρωματικά, �αμηλ�!αθμα, δρσερά, α-�ρατώδες με ισρρπημένη �ύτητα και μικρή περιεκτικ�τητασε α"ύμωτ σάκ�αρ. Συν�δευαν θαυμάσια τυς μακεδνίτι-κυς πικάντικυς με"έδες, αλλά και τα περί�ημα θαλασσινά -ρεκτικά της Xαλκιδικής. Σήμερα, δειν�ς κυνηγ�ς, μλν�τιπρσεγγί"ει την �γδη δεκαετία μιας αστείρευτης πρσωπικήςδημιυργικ�τητας, είναι πρώτς πυ εμ�ανί"εται κάθε πρωίστ ινπιεί τυ Aγίυ Παύλυ και τελευταίς πυ �εύγειαργά τ απ�γευμα. Παρακλυθεί και ελέγ�ει τ στα�ύλι τυ,την ινπίηση, τις "υμώσεις και την εμ�ιάλωση τυ αγαπημέ-νυ τυ κρασιύ, πυ συνε�ώς !ρα!εύεται στα μεγάλα διεθνήσαλ�νια. Στν Eυάγγελ Tσάνταλη, λιπ�ν, τν «Tελευταίτων Mϊκανών» της μακεδνικής ινπιίας, �είλεται η πα-γκ�σμια επιτυ�ία τυ αγιρείτικυ κρασιύ, πυ είναι πράγ-ματι �ε�ωριστ� απ’ τα άλλα, γιατί "υμώνεται μετα�ύ της σύγ-�ρνης πραγματικ�τητας και τυ νείρυ της αιωνι�τητας...


ΓEYΣEIΣOINOΣ O AΓAΠHTOΣ

T� θαύμα της XρωμίτσαςT�υ Δημήτρη Xατ�ηνικ�λά�υ

T�υ Hλία Δελλ�γλ�υ

Tης Mαρίας Xαραμή

ΔYO είναι τα τυρρανικά �ρ τ�υ �ί�υ: �ρ�ν�ςκαι �ρήμα. Mετα�ύ αυτών και εμ�ύ παρει-σ�ρέει ένα απ�τρ�παι� και δί�ως �ν�μασκ�τάδι. Π�υ καθιστά τη σ�έση μας �ύλτραπρ��ληματική. Xάνω τις μέρες, τις ώρες, τα�αρτ!ηλίκια και τα ραντε��ύ. P�ιδ� τα ’κανακαι κείν� τ� πρωιν�, α��ύ ε�ύπνησα άπα-ντες σε bad timing. Aν δηλαδή τα μάτια τωνσυνεπι�ατών μ�υ μέσα στ� ωραί� τ!ιπ ήτανε��λια, θα ’�ατε πλέ�ν και σεις αγαπητ�ί ανα-γνώστες �ριστικώς απαλλαγεί απ� τη �λυα-ρία μ�υ. Ω�ειλα λ�ιπ�ν να πάθω άγ��ς μέσασε τ�ση συσσωρευμένη !��άδα, αλλά... «ημέρα ήταν !εστή και π�ιητική...». H πρώτη�θιν�πωριάτικη μέρα και καθώς ανη��ρί!α-με πρ�ς τα κάστρα η Θεσσαλ�νίκη ��ρ�ύσεένα απαλ� �ιτώνι� στ� σπάνι� γκρί!� τηςπέρλας. O Θερμαϊκ�ς έγλυ�ε την ακτή ήσυ-�α και επίμ�να. Kαι α�ήν�ντας δρ�μ� καιδρ�μ� παίρν�ντας μέσα στ� συγκινητικ�Mακεδ�νίτικ� τ�πί� �θάσαμε πρώτα στ�νAγι� Nικ�λα� της Nά�υσας. Πλάι στ� π�τάμιψήν�υν πέστρ��ες.

O κύρι�ς Xαϊδεμέν�ς π�υλάει την πραμά-τεια τ�υ: τσάι τ�υ ��υν�ύ, κερήθρες με μέλι,ρ�μάνα, ένα ��τάνι της περι��ής, �ιρίκια μ�-σ��λιστά και λιαστές ντ�μάτες. E�τακ�-σιες δρα�μές τη σακκ�υλίτσα. Oι Aμερικαν�ίμάγειρ�ι της παρέας μετα�ρά!�υν σε δ�λά-ρια. Kαταλήγ�υν �τι στ� Zabar’s, τ�ν E�ραί�γενάρ�η των Nε�ϋ�ρκέ!ων μπακάληδων, θαπλήρωναν 30 ��ρές ακρι��τερα και επιθυ-μ�ύν να ψωνίσ�υν έως και τ�ν κύρι� Xαϊδε-μέν�. Aκ�λ�υθεί επίσκεψη, γευσιγνωσία και�αγ�π�τι στ� εστιατ�ρι� τ�υ �ιν�π�ιεί�υΣτενημά��υ της εταιρίας Mπ�υτάρη. Aπ� τ�νλα�αν�κηπ� κ��υμε τα !αρ!α�ατικά καιγραμμή στ� μαγειρεί�. Eδώ στα ρά�ια καμα-ρών�υν �ι γυάλες με τα τ�υρσιά και τα γλυκί-σματα τ�υ κ�υταλι�ύ.

H κυρία Πετρ�ύλα Περ�ύτη ηγεμ�νεύει μέ-σα στην πάστρα της κ�υ!ίνας. Σεμνή, περιπ�ι-ητική �αμ�γελά με τα στρα�ά δ�ντάκια τηςκαι !εσταίνει, γαρνίρει, διευθετεί τα εδέσμα-τα στα πιάτα, κ��ει σαλάτα και ψωμί. Eνώ δεκατά καν�να �ι υψηλές τ�κες της κ�υ!ίναςσυνιστ�ύν ένα συμπίλημα λ��ών ατ�μων καιμ��θηρώς επι�αίρ�υμε ανταλλάσσ�ντας ανά-

μεσα μας λανθασμένες συνταγές, ιδ�ύ η γλυ-κειά μ�υ η Πετρ�ύλα, μια έκτακτη ε�αίρεση,μ�υ ε�ηγεί υπ�μ�νετικά τις ιδιαιτερ�τητεςτης Nα�υσέικης κ�υ!ίνας.

E�ω τ� �ώμα ρ�υ�άει μια �ρ��ύλα παρα-π�νιάρα. T� εστιατ�ρι� γέμισε. Mα!ευ�μαστεγύρω απ� τ� τραπέ!ι. Eίναι μια στιγμή π�υ �-λα συνη��ύν αρμ�νικά. T� κ�λλαρισμέν�τραπε!�μάντηλ� με τ� ντ�πι� κρασί.

Mεσημέριασε στα καλ�στρωμένα τραπέ!ιατ�υ εστιατ�ρί�υ �λα συνη��ύν αρμ�νικά. Tακ�λλαρισμένα λινά με τα �ρηστικά σκεύη καιε�αρτήματα τ�υ γεύματ�ς �πως τα γλυπτάστα�τ�δ��εία απ� αρρενωπ� μέταλλ� σε εύ-γραμμη αντίστι�η με τη θηλυκή τ�υς ��ρμα.Tα κ�κκινα κρασιά με, τις εντ�πιες σπεσιαλι-τέ. T� έ�ω, �π�υ τ� �ώμα ρ�υ�ά μια �ρ��ήπαραπ�νιάρα, με τ� θαλπερ� ένδ�ν. Oι άν-θρωπ�ι συντρώγ�υν και συμπίν�υν για να ε-��ελίσ�υν την μ�να�ιά, τ� �� τ�υ Mεγά-λ�υ Mετά. Θυμάμαι τ�ν Λαπαθιώτη «... γιατίάμα λέγει τ� κρασί / και �ύγεις ά�α�να καισυ... / μες της καρδιάς μ�υ τ� κεν� / μεγάλ�σαν τ�ν �υραν� / θ’ ακ�ύσω πάλι τ� �ρα�ν�τραγ�ύδι τ�υ θανάτ�υ.». Δι�τι �ίλ�ι μ�υ αλ-λ�ίμ�ν�, η μ�υσικ�τητα μιας μέρας Oκτω�ρί-�υ στην ε��ή, θάμενε λειψή δί�ως τ� διακρι-τικ� κλαρινέττ� της μελαγ��λίας.

Yλικά για μέτρι� μπωλ

350 γρ. στραγγιστ� για�ύρτι, 4 σκελίδεςσκ�ρδ�υ �ωρίς την πράσινη �υρίτσα, 60 γρ.καρύδια τριμμένα, 220 γρ. αγγ�ύρι κ�μμέν�σε κύ��υς, 2 �έτες �ωριάτικ� ψωμί �ερ�,δυ�σμ�, ψιλ�κ�μμέν�, ��ντρ� αλάτι, �ρεσκ�-τριμμέν� πιπέρι.

Eκτέλεση

Πασπαλί!�υμε με αλάτι τα κ�μματάκια τ�υαγγ�υρι�ύ και α�ήν�υμε στ� σ�υρωτήρι ναστραγγίσει επί 1 ώρα.

Xτυπάμε στ� γ�υδί τ� σκ�ρδ� με τ� δυ�-σμ� τρί��υμε τ� ψωμί σε γαλέτα.

Aναμιγνύ�υμε τ� για�ύρτι με τη γαλέτα, τακαρύδια, τη γαλέτα, τ� αγγ�ύρι και τ� μίγμασκ�ρδ�υ

Aλατ�πιπερών�υμε.Aυτ� είναι τ� Nα�υσσέϊκ� τ!ατ!ίκιΠρ�σ�έρεται μα!ί με λα�ανικά, μπι�τέκια,

ψητά ψάρια.

Tαρατ�ρι Nα�υσέικ�

Tης Mίκας Tασ�ύλη

O Γιώργ�ς Παπαστε�άν�υ ε-ντά�θηκε στ� δυναμικ� τ�υ ρα-δι��ωνικ�ύ σταθμ�ύ ΣKAΪ 100,4και θα επιμελείται και παρ�υσιά-�ει μία καθημερινή μ�υσική εκπ�-μπή, απ� Δευτέρα έως και Παρα-σκευή, στις 8.10 τ� !ράδυ. Oπωςλέει � ίδι�ς, «πρ�κειται για μία εκ-π�μπή με ελεύθερ� θέμα γύρω α-π� τ� αν��ύρωτ� τραγ�ύδι, έτσι�ωρίς λ�για… Γιατί, συνήθως, ημ�υσική και τα λ�για, $επερν�ύν��ι μ�ν� εμάς αλλά και τα γεγ�ν�-τα. T� τραγ�ύδι είναι ένα… και α-πλώνεται παντ�ύ».

� � �

O MEΛΩΔIA FM 100 ετ�ιμά-�εται για τις �ειμερινές διαδρ�μέςτ�υ. Eνισ�ύει τη γνωστή μ�υσική�μάδα τ�υ με τ�ν ΠαρασκευάKαρασ�ύλ� (Σά!!ατ� και Kυρια-κή 6 μ.μ.) και τ�ν Mι�άλη Mαρα-τάκη (Σά!!ατ� και Kυριακή 7μ.μ.). Συγ�ρ�νως η Γιώτα Tσ�υ-καλά ενισ�ύει τ� πρωιν� καθημε-ριν� πρ�γραμμα τ�υ σταθμ�ύ (11π.μ.), η &ένια Kαλδάρα υπ�δέ�ε-ται τ� σ�ύρ�υπ� (5 μ.μ.) και η Pη-νιώ Παπανικ�λα, ανανεωμένη, $ε-τυλίγει τα τραγ�ύδια της γης(Σά!!ατ� και Kυριακή 5 μ.μ.). T�πι� σημαντικ� �μως είναι �τι �Mελωδία απ� τις πρώτες μέρεςτ�υ N�εμ!ρί�υ εκπέμπει με ένα�ρέσκ�, π�λύ καθαρ� ή��, σε �-λες τις περι��ές της Aθήνας καιστ�υς 100 μεγακύκλ�υς ακρι!ώς.

� � �

Nέ� πρ�γραμμα $εκίνησε απ�την περασμένη Δευτέρα τ� ραδι�-�ων� τ�υ ANTENNA. Tις καθη-μερινές εντά�θηκαν πέντε νέες εκ-π�μπές, τις �π�ίες επιμελ�ύνται ηΦωτεινή Πιπιλή, � Γιάννης Mπέ-��ς και � Πέτρ�ς Φιλιππίδης, ηMισέλ Tσ�υμάνη, η Nαντίνα Xα-τ�ιδάκη και � Πρ�κ�πης Παπα-γκίκας. Στ� πρ�γραμμα τ�υ Σα!-!άτ�υ συμπεριελή�θησαν � Γιώρ-γ�ς Bλασσ�π�υλ�ς, � Nτάν�ς Λυ-γί��ς, � Mι�άλης Δημητρί�υ, � Iά-σων Tριαντα�υλλίδης και � Hλίας&υν�π�υλ�ς. Tην Kυριακή εντά-�θηκαν η Aλίκη Γκ�ύμα, � Mάν�ςAντώναρ�ς και η Mπήλλιω Tσ�υ-καλά, � Γιώργ�ς X�υδαλάκης και� Γιάννης Σκάλκ�ς και � ΣωτήρηςT��ύμας.

� � �

E�ι μήνες λειτ�υργίας συ-μπλήρωσε την 1η N�εμ!ρί�υ �μ�υσικ�ς σταθμ�ς KISS FM καιτην ημέρα εκείνη πρ�σκάλεσετ�υς ραδι��ωνικ�ύς συντάκτες σεκεντρικ� εστιατ�ρι� για να συ�η-τηθ�ύν τα �σα έ��υν γίνει και ναανακ�ινωθ�ύν �σα θα ακ�λ�υθή-σ�υν. Eτσι, μετα$ύ άλλων ανακ�ι-νώθηκε επίσημα η συνεργασίατ�υ σταθμ�ύ με τ� MTV, η �π�ίαεκτ�ς απ� τη μετάδ�ση των MTVNews απ� Δευτέρα έως Παρα-σκευή, θα περιλαμ!άνει σύνδεσημέσω δ�ρυ��ρ�υ με τ� κανάλι γιατη μετάδ�ση τ�υ «Unplugged». TηΔευτέρα 15 N�εμ!ρί�υ θα μετα-δ�θεί η «Unplugged» συναυλίατων R.E.M.

EPTZIANATHΛEOPAΣH


Kακ�τε�νη αντιγρα ήTης Π�πης Διαμαντάκ�υ

ΔYΣKOΛH επή για παραμύθια κι αςείναι η ανάγκη μας γι’ αυτά μεγαλύτε-ρη παρά πτέ. Oσ για τη μικρή θ�νη,πυ γίνεται �λ και περισσ�τερ κα-θώς περνά καιρ�ς, η �υγή μας απ�τν κ�σμ τυ άγυς και των αληθι-νών αισθήσεων στην υπνωτική σιγυ-ριά των γυάλινων υπκατάστατων, α-πδεικνύεται απλύτως ανεπαρκής γιανα τα διηγηθεί, περιρι!�μενη σε κακ�-τενες αντιγρα�ές της μεγάλης θ�-νης. Παράδειγμα είναι η «Iστρία αγά-πης» πυ πρ#άλλεται απ� τν ANT1.Eνα α�ελές κακέκτυπ της Στατ-πύτας η για την ακρί#εια της σύγρ-νης Xλιγυντιανής εκδής της, τ«Pretty woman».

Aπ�τυ�ίαEίναι η πρώτη �ρά πυ η ελληνική

τηλε�ραση απ�ασί!ει να «διηγηθεί»μία αμιγώς «αισθηματική ιστρία» απ�την επή της μετα�ράς των μυθι-στρημάτων τυ $εν�πυλυ. O ώ-ρς σεδ�ν παρθένς, θα μπρύσε νααπδειθεί ρυσωρυεί αν σκε�θείκανείς τ μεγάλ κιν� πυ έυν τααισθηματικά μυθιστρήματα τύπυ«Aρλεκιν» (η κυκλ�ρία τυς υπλ-γί!εται σε περισ�τερ απ� μισ� δισεκα-τμμύρι αντίτυπα τ ρ�ν στις 110ώρες, πυ εκδίδνται), η «συνταγή»έτιμη και ιλιδκιμασμένη, αλλά πα-ρ�λ’ αυτά η ελληνική τηλεπτική απ�-πειρα κατά�ερε να απτύει.

Aπ� ένα ώρ με τ�σ μεγάλη ιστ-ρία, �πως τ λαϊκ� αισθηματικ� μυθι-στ�ρημα απ� την «Aναδυμένη» τυ$εν�πυλυ ως την «Pίτα», τη «Nά-ντια» η τ «Tρεις καρδιές αργκτυ-πύν» της Iωάννας Mπυκυ#άλα -Aναγνώστυ, απ� τ ραδι�ωνικ� «Πι-κρή μικρή μυ αγάπη» ως τ «Παύλςκαι Bιργινία» ή την «Ωραία τυ Πέραν»,�πυ ι κώδικες της α�ήγησης, ι στε-ρε�τυπι ρ�λι των ηρώων, έυν α-πδεί'ει την δύναμή τυς να υπνωτί-!υν τ κιν�, πυ αρέσκεται στυ εί-δυς τις ιστρίες, η σύγρνη ελληνι-κή τηλε�ραση δεν κατρθώνει να διδα-θεί τ παραμικρ�. Bλεύεται με μιαπρ�ειρη αντιγρα�ή μασημένης λι-γυντιανής «συνταγής», θεωρώντας �-τι τ μυστικ� της επιτυίας είναι η ίδιαη ιστρία και �ι η μαεστρία των μάγωντυ X�λιγυντ να μετα�έρυν στησύγρνη επή τ κλασικ� μτί# �-λων των παραμυθιών και των αισθημα-τικών ιστριών «τυ πρίγκιπα πίςσώ!ει – δια τυ γάμυ– τη �τωή, πληντιμία κπέλα, πυ η !ωή έει αδικήσει».

T X�λιγυντ 'έρει να τηρεί με ακρί-#εια �λυς τυ παραδσιακύς κώδι-κες α�ήγησης μιας αισθηματικής ιστ-ρίας, επιτυγάνντας έτσι την «σύμ#α-ση» με τν θεατή, πυ δεν είναι παρά ηταύτισή τυ με τυς ήρωες – εκείνν ήεκείνη. O άνδρας ισυρ�ς, με σύμ#λτης κυριαρίας τυ τν πλύτ, μεγα-λύτερς σε ηλικία απ� εκείνη, έμπει-

ρς, με ένα μικρ� τρωτ� σημεί για ναα�ήνει σ’ εκείνη την δίδ της πρ-σέγγισης, γίνεται πρίγκιπας και Πυγμα-λίωνάς της. Eκείνη πάλι, παρά την δύ-ναμή της να επι#ιώνει, #ρίσκει σε αυ-τ�ν τη σιγυριά και την «απκατάστα-σή της».

«Πρ�τυπα»Στην ελληνική τηλεπτική εκδή,

τα «πρ�τυπα» μπερδεύνται, τ μ�νπυ διατηρείται ι ρ�λι «αρσενικύ -θηλυκύ». Eκείνς μιά!ει τ πλύ μεκαθηγητή γυμνασίυ, αν και τ σενά-ρι επιμένει �τι είναι πάμπλυτς επι-ειρηματίας, ενώ δυναμικ�ς αρα-κτήρας της μητέρας τυ, έτσι �πως πα-ρυσιά!εται, α�ήνει σ#αρές υπ�νιες�τι πρ�κειται και για κλασικ� μαμ�θρε-�τ. Eκείνη κλ γκερλ πλυτελείας,αλλά με εμ�άνιση ελα�ρώς πρκλητι-κής �ιτήτριας, πυ τ πρωί είναιγραμματεύς σε πλύ συμπαθητικ� επι-ειρηματία και τ #ράδυ εκδίδεται για-τί έει την άπψη «�τι �πις άνδραςθέλει να την έει πρέπει να πληρώσει».Δεν είναι ύτε �τωή, ύτε αδύναμη,ύτε άνεργη.

Θα μπρύσε να είναι μια δυναμικήκυνική γυναίκα. Δεν είναι ύτε αυτ�.Eει ακ�μη μία μητέρα πυ την αγαπάπλύ και μία α�σιωμένη �ίλη πυ κά-νει την ίδια δυλειά τα #ράδυα. Eίναιαπλώς ένα �αιδρ� πρ�σωπ με συγκε-υμένα αρακτηριστικά, πυ λγικάθάπρεπε να έει την ανάγκη ψυιά-τρυ δι�τι δεν έει κανένα λ�γ να εκ-δίδεται.

Eδώ #έ#αια είναι ένα επικίνδυν ση-μεί της σειράς, καθώς η πρνεία πα-ρυσιά!εται σαν κάτι εύκλ, επικερ-δές, ανώδυν και απλύτως απδεκτ�.

Bλέπυμε ακ�μη και την μητέρα τυ υ-πτιθέμενυ «πρίγκιπα» να μην έεικαμία αρνητική αντίδραση, �ταν μαθαί-νει τη σέση τυ γιύ της με ένα κλγκερλ. Mε τη στάση της μιά!ει να επι-κρτεί και τις «γυναικείες μεθ�δυς»της Στατπύτας για να κερδίσει τγι� της. Eίναι και τ μ�ν σημεί �πυυιθετείται δια τυ λ�γυ ένα απ� τασυνήθη στερε�τυπα των αισθηματικώνιστρίων η «άρνηση - πρ�κληση» τηςγυναίκας πυ είναι συνυ�ασμένη με τη«�ύση της». «H πρ�κληση», λέει η μη-τέρα τυ ήρωα, «θάπρεπε να κατυ-ρωθεί απ� τ Σύνταγμα ως δικαίωματων γυναικών». Eυμε ακ�μη έναστιεί, κιν� για τις ιστρίες τυ εί-δυς, πλύτς εκείνυ, δι�τι κάπωςπρέπει να σηματδτηθεί η ανδρικήκυριαρία και ακ�μη να γίνει συσετι-σμ�ς τυ γάμυ με την ικνμική ε'α-σ�άλιση, στ τέλς της σειράς.

Eτσι έυμε αντί για ένα «αισθηματι-κ� παραμύθι», καλδεύμεν ίσως α-π� μία κατηγρία κινύ, ένα συννθύ-λευμα δήθεν εκσυγρνισμένων στε-ρε�τυπων, πυ αν δεν γίνεται γελί,είναι επικίνδυν μέσα στη δήθεν α�έ-λειά τυ. H «Iστρία αγάπης» πρσπα-θεί να κάνει αληθ�ανή μια απίθανη ι-στρία, με ανύπαρκτα πρ�σωπα, ωρίςνα κατρθώνει να πρσ�έρει τη μαγείατης �υγής σε ανακυ�ιστικύς παρα-μυθένιυς παραδείσυς. Yπ#ι#ά!ειτυς ήρωες σε καθημερινύς ασπ�ν-δυλυς και άμρ�υς αρακτήρες, ε-νώ ως τηλεπτικ� πρϊ�ν διατηρεί στακέραι τη δυνατ�τητα πρώθησηςπρτύπων, τα πία είναι η απκρυ-στάλλωση των παραδσιακών αρα-κτηριστικών των ρ�λων αρσενικύ -θηλυκύ, στην πι� ανώδυνη και γι αυτ�πι� συντηρητική τυς μρ�ή.

H σειρά «Iστ�ρία αγάπης» π�υ πρ��άλλεται στ�ν Aντέννα

H Eυαγγελία Bαλσαμά και � Δάνης Kατρανίδης στην ελληνική σειρά «Iστ�ρίααγάπης» π�υ πρ��άλλεται απ� τ�ν Aντέννα


AΦIEPΩMA

Eρημίτες και ερημητήριαTα κυριτερα ησυ�αστήρια στην Πατμιακή γη απ τ�ν 12� ώς τ�ν 20� αιώνα

Tης Eλευθερίας Tράι�υ

AΠO THN επ��ή τ�υ �σί�υ Xριστ�-δ�ύλ�υ έως τις αρ�ές τ�υ 20�υ αιώ-να, η Πάτμ�ς ήταν ένα απ� τα κατα-�ύγια των ανθρώπων π�υ ήθελαν ναπρ�σεγγίσ�υν τ� θεί�ν με τη ��ή-θεια της μ�να�ιάς. Aνάμεσά τ�υςγνωστές μ�ρ�ές της �ρθ�δ��ίας καιευσε�είς ανα�ωρητές π�υ ίδρυσαντριάντα περίπ�υ ερημητήρια - καθί-σματα μετατρέπ�ντας τ� νησί σε τ�-π� για στ��ασμ� και πρ�σευ�ή.

Tα διάσπαρτα στην πατμιακή γη η-συ�αστήρια είναι κατάλευκα κτίσμα-τα με λίγα κελιά και μικρ�ύς να�ύςμε �μ�ρ�α τέμπλα π�υ �ιλ��εν�ύ-σαν παλαι�τερα αρκετές α�ι�λ�γεςεικ�νες. H παρ�υσία τ�υς �μ�ρ�αί-νει τ� τ�πί� και �ρισμένα έ��υν ενι-αία αρ�ιτεκτ�νική. Aνάμεσά τ�υς τακαθίσματα Παναγία K�υμάνα, Πανα-γία Γρα�ά, Aπ�λλώ και Λι�άδι Kαλ�-γήρων π�υ ιδρύθηκαν απ� αγι�ρεί-τες μ�να��ύς τ�υ κινήματ�ς τωνK�λλυ�άδων και είναι τα τελευταίαερημητήρια π�υ απ�λαμ�άν�υν τιςκαθημερινές �ρ�ντίδες μ�να�ών.Kανένα, �μως, δεν ε�υπηρετεί πλέ�νησυ�αστικ�ύς σκ�π�ύς.

Hσυ�αστήρι� της ΠέτραςAπ� τ�ν Kωδίκελλ� της μυστικής

διαθήκης τ�υ Oσί�υ Xριστ�δ�ύλ�υέ��υμε πληρ��ρίες για τ� πρώτ�γνωστ� ησυ�αστήρι� της Πέτρας, α-νατ�λικά τ�υ �ρμ�υ τ�υ Γρ�ικ�ύ,στ� �ρά�� της Kαλλικατ#�ύς. Στιςρί#ες τ�υ απ�κρημν�υ �ρά��υ, μέσαστη θάλασσα σώ#�νται θεμέλια καιστύλ�ς - �άθρ� αγίας Tραπέ#ης απ�ναΐσκ� π�υ �ρησίμευε στ�υς ασκη-τές. Ωστ�σ�, πρώτ� ερημητήρι�, κα-τά σειρά �ρ�ν�λ�γική μπ�ρεί να θε-ωρηθεί τ� Iερ� Σπήλαι� της Aπ�κα-λύψεως, �π�υ κατέ�ευγαν επί αιώ-νες π�λυάριθμ�ι ασκητές ιδρύ�νταςκελιά και παρεκκλήσια. Eτσι σ�ημα-τίστηκε τ� σημεριν� κτιριακ� συ-γκρ�τημα της «Aπ�καλύψεως» π�υστις μέρες μας έπαυσε να είναι ερη-μητήρι�. H δημι�υργία ησυ�αστικήςπαραδ�σεως στην Πάτμ�, ��είλειπ�λλά στ�ν Oσι� Xριστ�δ�υλ� � �-π�ί�ς �ντας � ίδι�ς ησυ�αστής, μερί-μνησε για τ�υς μ�να��ύς π�υ επιθυ-μ�ύσαν ασκητικ� �ί�. Για τ� λ�γ� αυ-τ� �ταν έγραψε την «Yπ�τύπωση»,(καταστατικ�ς �άρτης ιδρύσεως καιλειτ�υργίας της M�νής Iωάνν�υ Θε-�λ�γ�υ), ά�ησε εντ�λή να παρα�ω-ρείται απ� τ�ν εκάστ�τε ηγ�ύμεν� ά-δεια για ε�ησυ�ασμ� σε �π�ι�ν μ�-να�� τ� επιθυμ�ύσε, υπ� τ�ν �ρ� �τιπρ�ηγ�υμένως εί�ε ευδ�κιμήσειστ�ν κ�ιν��ιακ� �ί�.

KαθίσματαEκτ�ς απ� τα ασκητήρια π�υ ε�υ-

πηρετ�ύσαν μ�ν� ησυ�αστικ�ύςσκ�π�ύς, υπήρ�αν καθίσματα �π�υπαρέμεναν μ�να��ί �ι �π�ί�ι απ�-

λάμ�αναν την ερημική #ωή ασκώνταςτη διακ�νία της καλλιέργειας της γηςπ�υ ανήκε στη M�νή Iωάνν�υ Θε�λ�-γ�υ. Παρ�μ�ι� καθήκ�ν εί�αν �ι κα-λ�γερ�ι π�υ �ρ�ντι#αν τα μετ��ιατης M�νής στ�υς Λειψ�ύς, στη Σάμ�,στ� Στύλ� Kρήτης, κ.ά. A�ί#ει δε ναμνημ�νευθεί �τι π�λλ�ί απ� αυτ�ύςκαι κυρίως π�λλ�ί απ� τ�υς μ�να-��ύς π�υ ασκήτευσαν στ�υς Λει-ψ�ύς, �ρήκαν �ίαι� θάνατ� απ� πει-ρατές ή κατακτητές. Στις αρ�ές τ�υ20�ύ αιώνα, � μ�να�ισμ�ς άρ�ισε ναεκλείπει απ� την Πάτμ� και �σα η-συ�αστήρια δεν εί�αν ήδη ερειπω-θεί άρ�ισαν να κλείν�υν. Eνα απ�αυτά είναι τ� κάθισμα των Aσωμά-των, π�υ �ρίσκεται κ�ντά στη M�νήτ�υ Eυαγγελισμ�ύ και απ�τελεί α-�ι�λ�γ� αρ�ιτεκτ�νικ� μνημεί� των�υ#αντινών �ρ�νων τ�υ 12�υ αιώ-να. Iδρύθηκε απ� τ�ν μ�να�� Σά�-�α π�υ απ�λάμ�ανε την εκτίμησητ�υ Oσί�υ Xριστ�δ�ύλ�υ και είναιένας απ� τ�υς ελά�ιστ�υς παλι�ύςασκητές για τ�υς �π�ί�υς διασώ-θηκαν πληρ��ρίες. Kύρια πηγήπληρ��ριών για τ�ν �ί� των ασκη-

τών απ�τελεί τ� «Bρα�εί�ν» της M�-νής Θε�λ�γ�υ �π�υ �μως ανα�έρ�-νται �ι κ�ιμηθέντες μ�να��ί της απ�τ� 1552 και εντεύθεν. Mεταγενέστε-ρες πληρ��ρίες δίν�υν �έν�ι πε-ριηγητές π�υ επισκέ�θηκαν τ� νησίτ�ν 18� και 19� αιώνα, καθώς και μ�-να��ί �πως � Γεράσιμ�ς Σμυρνάκηςπ�υ συνέλε�ε πρ��ρικές παραδ�-σεις απ� ηλικιωμένα άτ�μα για ναγράψει πριν ε�ήντα �ρ�νια την ιστ�-ρία τ�υ νησι�ύ. Kαι �πως είναι �υσι-κ�, στ� νησί της Aπ�κάλυψης �ι παλι-�ί κάτ�ικ�ι, π�υ ήταν απλ�ϊκ�ί καιευσε�είς άνθρωπ�ι, διηγ�ύνταν θαυ-μαστές ιστ�ρίες. Παράδειγμα �ι α�η-γήσεις για ασκητές π�υ άπλωναν τ�μ�να�ικ� τρι�ώνι� τ�υς στη θάλασσαπρ�κειμέν�υ, να διαπλεύσ�υν την α-π�σταση ανάμεσα στην Πάτμ� και τανησάκια Λ�υκάκια, Xιλι�μ�δι και Aνυ-δρ� �π�υ εί�αν τα ερημητήρια τ�υς.

Eρημίτες

Oι α�ηγήσεις αυτές είναι ενδεικτι-κές της εικ�νας π�υ εί�αν �ι κάτ�ικ�ιγια τ�υς ερημίτες, στ� πρ�σωπ� των

�π�ίων ανα#ητ�ύσαν συ�νά πνευμα-τικ� πατέρα.

Eνας απ� αυτ�ύς ήταν � ιερ�μ�-να��ς Aπ�λλώ � �π�ί�ς ίδρυσε τ�1818 τ� �μώνυμ� ερημητήρι� στηντ�π�θεσία Θερμιά, �π�υ ασκήτευσεσαράντα έτη. Xάρη στις �ρ�ντίδεςτ�υ γέρ�ντα τ� κάθισμα π�υ δίπλατ�υ υπάρ��υν τρε��ύμενα νερά, ε-��πλίστηκε με αλώνι και μύλ�. O α-μπελώνας, τ� σκιερ� περι��λι, ηπλακ�στρωτη αυλή με τ� μεγάλ�πλάταν� και ένα μικρ� λιμανάκι πλαι-σιών�υν τα περιπ�ιημένα κελιά καιτη μικρή εκκλησία τ�υ ησυ�αστηρί-�υ π�υ είναι τ� γρα�ικ�τερ� της Πά-τμ�υ. E�ασε �μως τ�υς παλι�ύς ε-ρημίτες �πως τ�υς έ�ασαν και τα ε-ρημητήρια Παναγία K�υμάνα, Πανα-γία Γρα�ά και Λει�άδι Kαλ�γήρωνπ�υ κρατάνε ακ�μα τις π�ρτες τ�υςαν�ικτές �άρη στη M�νή Θε�λ�γ�υη �π�ία ανέθεσε την επιστασία τ�υςσε τρεις μ�να��ύς.

Πηγές: 1) M�να�ής Aνθ�ύσας: «Eρημίται τηςΠάτμ�υ και Eρημητήρια», εκδ. Iεράς K�ιν. M�νής«Eυαγγελισμ�ς Mητρ�ς Hγαπημέν�υ», Aθήνα 1991.

T� κάθισμα τ�υ Aπ�λλώ. «...Eν ταις αυλαίς σ�υ, υμνήσω σε τ�ν Σωτήρα τ�υ κ�σμ�υ και κλίνας γ�νυ πρ�σκυνήσω την αήτ-τητ�ν Σ�υ δύναμιν».

Πάτμς, τ νησί της Aπκάλυψης · kypiakh 7 noembpioy 1993 2-35 aΦiepΩma...

Documents

Transcript of Πάτμς, τ νησί της Aπκάλυψης · kypiakh 7 noembpioy 1993 2-35 aΦiepΩma...