Από την ερευνητική δραστηριότητα στην παραγωγή

Η θέση του ΑΠΘ στο Ελληνικό ερευνητικό γίγνεσθαι και η μεταφορά τεχνογνωσίας

στους κοινωνικούς εταίρους

Α Ρ Ι Σ Τ Ο Τ Ε Λ Ε Ι Ο

Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο

Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

ΣΟΦΙΑ ΚΟΥΙΔΟΥ-ΑΝΔΡΕΟΥ

Καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής

ΑΝΤΙΠΡΥΤΑΝΙΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Έρευνα στα Ελληνικά Πανεπιστήμια

• Η αξιολόγηση των διδασκόντων στα πανεπιστήμια με βάση κυρίως την ερευνητική τους δραστηριότητα συνέβαλε στην καταξίωση των Ελληνικών πανεπιστημίων διεθνώς

• 8 ελληνικά πανεπιστήμια, με το Αριστοτέλειο στις πρώτες θέσεις, κατατάσσονται μεταξύ των 500 καλύτερων σε παγκόσμια κλίμακα

• Για τον λόγο αυτό η έρευνα στην Ελλάδα υλοποιείται κυρίως (80%) στα Ελληνικά πανεπιστήμια

Έρευνα στα Ελληνικά Πανεπιστήμια

Συνεπώς είναι αβάσιμες οι απαξιωτικές εκτιμήσεις της πολιτείας και της κοινωνίας από το 2011, σχετικά με το επίπεδο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα.

Έρευνα στα Ελληνικά Πανεπιστήμια

• Η έρευνα στην Ελλάδα υποχρηματοδοτείται. • Την πενταετία 2006-2010 η χρηματοδότηση της έρευνας

κυμάνθηκε στο 33% του κοινοτικού μέσου όρου, ενώ για το έτος 2012 περιορίστηκε στο 15% του κοινοτικού ΜΟ.

• Αντίθετα, άλλες χώρες όπως η Φιλανδία, σε αντίστοιχες περιόδους ύφεσης επένδυσαν περίπου 3% του ΑΕΠ ετησίως στην έρευνα.

• Παρόλα αυτά, στην Ελλάδα το πηλίκο του κόστους της ερευνητικής παραγωγής ως προς την απήχηση της είναι το δεύτερο χαμηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Χρηματοδότηση και απήχηση της Ελληνικής έρευνας

• Ελλάδα

Χρηματοδότηση 0.6% ΑΕΠ (ανώτατο ποσοστό-1999)0,15% (2012)

• Απήχηση90% του κοινοτικού μέσου δείκτη(http://report03.metrics.ekt.gr/)

• Ευρωπαϊκή Ένωση

Χρηματοδότηση1,8% ΑΕΠ (μέσος όρος)

Έρευνα και Ελληνικά ΑΕΙ

• Η έρευνα στην Ελλάδα έχει ιδιαίτερα χαμηλό κόστος λόγω της ερευνητικής παραγωγής των Ελληνικών πανεπιστημίων

• Τα Ελληνικά ΑΕΙ, σε μεγάλο βαθμό λόγω της έρευνας, επιτυγχάνουν επιδόσεις αξιοζήλευτες για ένα κράτος που προσπαθεί να ξεπεράσει την χρεοκοπία και το οποίο θέτει, σε τακτά χρονικά διαστήματα, τα πανεπιστήμια στο μάτι του κυκλώνα

Η έρευνα στα ΑΕΙ

• Βάλλεται με πλήθος αρνητικών ρυθμίσεων που θα καταστήσουν την υλοποίηση της στα πανεπιστήμια απαγορευτική

• Επί σειρά ετών σημειώνεται απουσία επενδύσεων σε ερευνητικές υποδομών των ΑΕΙ, ενώ πρόσφατα παρατηρούνται πολύχρονες καθυστερήσεις στην πρόσληψη εκλεγμένων καθηγητών και λεκτόρων.

• Παράλληλα εκφράζεται αμφισβήτηση και πρόθεση κατάργησης του ευέλικτου καθεστώτος λειτουργίας των διαχειριστικών δομών της ερευνητικής δραστηριότητας των πανεπιστημίων (Ειδικοί Λογαριασμοί Κονδυλίων Έρευνας) που αποτελούν, όπως θα δούμε στη συνέχεια, πόλο ερευνητικής ανάπτυξης για τα πανεπιστήμια.

Η έρευνα στα ΑΕΙ

• Τα παραπάνω θα θέσουν σε εξαιρετικά μειονεκτική θέση την έρευνα στα πανεπιστήμια.

• Τα ίδια συμπεράσματα αποτυπώνονται και σε διεθνή δημοσιεύματα που αναφέρονται στα «δεινά» του Ελληνικού Πανεπιστημίου στα πλέον έγκυρα επιστημονικά έντυπα (Science, Nature, κ.ά.).

Θέσεις της ΓΓΕΤ για την αναπτυξιακή διάσταση της ερευνητικής πολιτικής

• Η ΓΓΕΤ τα τελευταία χρόνια επιβάλλει ολοένα αυξανόμενη πίεση για ενίσχυση της αναπτυξιακής της διάστασης (σχέδια νόμου 2009 και 2013).

• Ο διεθνής δίδυμος όρος Έρευνα & Ανάπτυξη (R&D), αντικαθίσταται αρχικά από τον τρίδυμο όρο Έρευνα, Τεχνολογία (Τεχνολογική) και Ανάπτυξη (ΕΤΑ) και πιο πρόσφατα από τον όρο Έρευνα, Τεχνολογική Ανάπτυξη και Καινοτομία (ΕΤΑΚ).

• Ο ερευνητικός χώρος αποδυναμώνεται.

Βασική Έρευνα Εφαρμοσμένη Έρευνα

«Υλοποίηση» του κοινωνικού αιτήματος για ανάπτυξη και ερευνητική πολιτική

• Το εθνικό αίτημα για τεχνολογική ανάπτυξη απευθύνεται και στα πανεπιστήμια, που επί σειρά ετών αντιτάχθηκαν, σε μεγάλο βαθμό, στην εμπλοκή τους στις παραγωγικές διαδικασίες.

• Ωστόσο η ΓΓΕΤ προχωρεί σε πολιτικές για την στήριξη της ερευνητικής παραγωγής με κύριο εταίρο τα Ερευνητικά Κέντρα.

• Παράλληλα, στραγγαλίζονται οικονομικά τα πανεπιστήμια, μηδενίζονται οι δημόσιες επενδύσεις και βέβαια εισάγονται περικοπές μεγαλύτερες του 50%.

Θέσεις της ΓΓΕΤ για την αναπτυξιακή διάσταση της ερευνητικής πολιτικής

• Χρηματοδότηση των εργαστηριακών υποδομών και ανάθεση βασικών ερευνητικών υποδομών (Research Infrastructures) στα ερευνητικά κέντρα.

η υπερσυγκέντρωση των Ερευνητικών κέντρων στην Αττική οδηγεί σε προβληματική εφαρμογή του μέτρου

• Αναδρομολόγηση ερευνητικών πόρων που είχαν ήδη διατεθεί για τεχνολογική ανάπτυξη μέσω των πανεπιστημίων και διοχέτευση στην πραγματική οικονομία μέσω προγραμμάτων που κυρίως υποστηρίζουν την απασχόληση και όχι την έρευνα.

Αποτελέσματα

• Οι προσπάθειες για μεταστροφή του περιβάλλοντος με αυτά τα μέτρα δεν καρποφόρησαν: Ο ένας εταίρος (οι παραγωγικοί φορείς στην συγκεκριμένη περίπτωση), δεν εξέφρασε μέχρι πρόσφατα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τεχνολογική ανάπτυξη.

• Τα πανεπιστήμια οδηγούνται σε ολοένα δυσχερέστερη θέση και τορπιλίζεται ο ρόλος τους στην εθνική ανάπτυξη.

ΑΕΙ: βασική και εφαρμοσμένη έρευνα

• Ο ρόλος του πανεπιστημίου είναι και πρέπει να παραμείνει διττός: εκπαιδευτικός και ερευνητικός.

• Τα ΑΕΙ πρέπει να παραμείνουν, παράλληλα με τον προσανατολισμό τους σε παραγωγικές κατευθύνσεις και την εφαρμοσμένη έρευνα, πυλώνες της «βασικής» έρευνας, δηλαδή της έρευνας που δεν στοχεύει άμεσα στο προϊόν.

Βασική και εφαρμοσμένη έρευνα

• Είναι γενικότερα αποδεκτό ότι η έρευνα σε εφαρμογές δίνει έναυσμα στη βασική έρευνα, με δεδομένα και παρατηρήσεις, και το σπουδαιότερο, τη στηρίζει οικονομικά.

• Πανεπιστήμια όμως χωρίς βασική έρευνα μετατρέπονται σε χώρους αναπαραγωγής της γνώσης και είναι αδύνατο να προάγουν την καινοτομία.

ΒΑΣΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ - διάφορα πεδία -

ΠΡΟΪΟΝΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ

Διεπιστημονική

Έρευνα

Η βασική έρευνα αποτελεί πυλώνα της εφαρμοσμένης

Βασική και εφαρμοσμένη έρευνα

• Η βασική έρευνα δεν οδηγεί σε προγραμματισμένα αποτελέσματα που παράγονται σε τακτά χρονικά διαστήματα, ούτε σε μεγάλες ερευνητικές ανακαλύψεις, αξιοποιήσιμες στο άμεσο μέλλον.

• Κυριώς η βασική έρευνα απαιτεί την αναλυτική καταγραφή του λάθους, της εσφαλμένης θεωρίας και του μη αναμενόμενου αποτελέσματος γι’ αυτό απαιτεί χρόνο, αφοσίωση, πίστη και ενθουσιασμό.

• Αυτά δεν μπορούν παρά να τα υπηρετήσουν κυρίως οι νέοι, που ο φυσικός τους χώρος είναι τα ΑΕΙ, και που πλέον εγκαταλείπουν τα πανεπιστήμια και την Ελλάδα με ταχύτατους ρυθμούς, προκειμένου να ικανοποιήσουν αλλού τις ανησυχίες τους.

Η βασική έρευνα απαιτεί πάγια χρηματοδότηση

• Αυτή η έρευνα καθώς και οι υποψήφιοι διδάκτορες δεν μπορούν να επιβιώσουν χωρίς πάγια χρηματοδότηση • Η μη υποστήριξη των υποψηφίων διδακτόρων θα σημάνει οριστική απώλεια του χαρακτήρα του πανεπιστημίου ως του μεγαλύτερου ερευνητικού χώρου στην Ελλάδα και απώλεια του πολύτιμου ανθρώπινου δυναμικού που βρίσκει καταφύγιο σε άλλες χώρες. • Κακώς το κράτος τους θεωρεί κανονικούς επιτηδευματίες και τους φορολογεί ως τέτοιους. • Το δυναμικό αυτό νέμονται τώρα άλλες χώρες εφόσον το ποσοστό αποδοχής των αποφοίτων μας σε τμήματα μεταπτυχιακών σπουδών και σε ξένους οργανισμούς/επιχειρήσεις είναι εξαιρετικά υψηλό.

Είναι όμως το πανεπιστήμιο σε θέση να αφουγκραστεί τις δίκαιες απαιτήσεις της κοινωνίας για στήριξη στο δρόμο της

ανάπτυξης; Πώς απάντησε το πανεπιστήμιο στην κρίση;

Το ΑΠΘ σε αριθμούς

Θέσεις/προτάσεις/δράσεις

ΑΠΘ: Ετήσιες εισροές 1982-201319

82

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

0

10,000

20,000

30,000

40,000

50,000

60,000

Σύνολο εισροών Εθνικοί Φορείς Διεθνείς Φορείς

χιλι

άδες

ευρ

ώ

1. Υγεία – Τρόφιμα 43,418,827.32

2. Τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνιών 18,928,903.26

3. Χωρική Ανάπτυξη 10,844,359.52

4. Περιβάλλον – Ενέργεια 39,030,686.75

5. Υλικά – Διαδικασίες 31,255,897.53

6. Κοινωνικοοικονομική Έρευνα 18,388,732.02

7. Πολιτισμός 31,038,007.49

ΑΠΘ: Εισροές ανά ερευνητική περιοχή2009-2013

ΑΠΘ: Εύρος ερευνητικής δραστηριότητας

• Το ευρύ φάσμα δυνατοτήτων του ΑΠΘ γίνεται επίσης αντιληπτό και από τη μεγάλη διαφοροποίηση των προγραμμάτων που υλοποιεί.

• Συνεπώς το ΑΠΘ μπορεί να προσφέρει προτάσεις στο σύνολο των εθνικών προτεραιοτήτων για την ανάπτυξη στην επόμενη επταετία, όπως αυτές αποτυπώθηκαν σε πρόσφατη ομιλία του Υπουργού Ανάπτυξης:

Ανάπτυξη βασισμένη στην παραγωγή νέων υλικών και διαδικασιών, στις τεχνολογίες πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, στην επικαιροποίηση των γνώσεων και γλωσσών και τις σχετικές τεχνολογίες, καθώς και στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς σε συνδυασμό με τον τουρισμό

Χρηματοδοτήσεις προς συνεργαζόμενους φορείς με συντονιστή το Α.Π.Θ. ανά κατηγορία

Άλλοι Οργανισμοί; 8,987,688.7

4

Πανεπιστήμια;

25,168,528.35

Ερευνητικά Κέντρα;

6,207,082.83

Παραγωγικοί Φορείς;

25.308.593,09

2009 - 2013

Άλλοι Οργανισμοί; 3,027,584.85

Πανεπιστήμια; 12,984,707.22

Ερευνητικά Κέντρα;

3,604,517.78

Παραγωγικοί Φορείς;

6.257.502,10

2004 - 2008

Συνεργασία του Α.Π.Θ. με εταιρείες

• Αξίζει να αναφέρουμε τις προσπάθειες που καταβληθήκαν την τελευταία τριετία προς αυτή την κατεύθυνση.

• Ως αποτέλεσμα της πολιτικής της Επιτροπής Ερευνών, έχει αυξηθεί σημαντικότατα ο αριθμός των πιστοποιημένων και διαπιστευμένων εργαστηρίων, εργαστηρίων που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στις επιχειρήσεις και στο ευρύ κοινό και τα οποία προβάλλονται μέσω ειδικού οδηγού που έχει εκδοθεί από τον ΕΛΚΕ ΑΠΘ για το σκοπό αυτό.

Oδηγός εργαστηρίων ΑΠΘ

Μεταφορά Τεχνολογίας

• Επίσης επιδιώκεται η δικτύωση με καινοτόμες βιομηχανίες, η ανάδειξη των καλών πρακτικών στον επιχειρηματικό τομέα και η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας των νέων διδακτόρων σε ερευνητικούς τομείς όπως των νέων τεχνολογιών. • Μέσα από διάφορα προγράμματα, παρουσιάζονται εναλλακτικές μορφές επιχειρηματικότητας, η οποία διδάσκεται πλέον και ως μάθημα επιλογής από τη Μονάδα Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας. • Το ΑΠΘ έχει επίσης συνάψει πρωτόκολλα συνεργασίας με τους πλέον δραστήριους επαγγελματικούς φορείς της χώρας (ΣΕΒΕ, ΣΒΕΕ). • Η Επιτροπή Ερευνών υποστηρίζει ενεργά την προστασία πνευματικών δικαιωμάτων σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, και τη μεταφορά τεχνολογίας μέσω του «Γραφείου Μεταφοράς Τεχνολογίας» που ιδρύθηκε και λειτουργεί από το 2011.

ΑΠΘ: Ερευνητικά έργα σε εξέλιξη2009-2013

2009 2010 2011 2012 20130

500

1,000

1,500

2,000

2,500

1,704 1,696

1,873

2,156

2,355

ΑΠΘ: Απασχολούμενοι σε ερευνητικά έργα2009-2013

2009 2010 2011 2012 20130

500

1,000

1,500

2,000

2,500

3,000

3,500

4,000

4,500

1,169 1,1941,316 1,383 1,381

3,157

2,716

3,952 3,9054,109

Απασχολούμενοι σε ερευνητικά έργα

Πανεπιστημιακοί ερευνητές

Εξωτερικοί συνεργάτες

Συνολικό πλήθος προσωπικού ΑΠΘ

ΑΠΘ: Συνεργαζόμενοι Φορείς Εξωτερικού2009-2013

2009 2010 2011 2012 2013

483

664

813

882864

31

Χρηματοδοτήσεις προς ΑΠΘ

Τριετία 2002-2004 Τριετία 2005-2007 Τριετία 2008-2010 Τριετία 2011-20130

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000

12,000

14,000

Συνολικές χρηματοδοτήσεις προς ΑΠΘ 2002 - 2013 (χιλιάδες €)

Κατανομή διαθέσιμων κονδυλίων του Ε.Λ.Κ.Ε. Α.Π.Θ.

Ανάπτυξη ερευνητικών δικτύων - εργαστηρίων

ποιότητας1,181,500.00

Ενίσχυση

ερευνητικής

δραστηριότητας

νέων επιστημ

όνων3,626,00

0.00

Ενίσχυση

ερευνητικών

υποδομών και

δραστηριοτήτων

ΑΠΘ2,600,00

0.00

Έργα ΑΠΘ1,701,323.57 Κονδύλι

Θεολογικής

σχολής Χάλκης

160,000.00

Λειτουργία

δικτύων, δεδομένων και φωνής,

λογισμικό

έρευνας3,322,35

5.00

Συνέδρια -

Ημερίδες

375,000.00

Υποτροφίες

μεταπτυχιακών

και μεταδιδακτορικ

ών ερευνητ

ών1,310,00

0.00

2009 - 2013

Ανάπτυξη ερευνητικ

ών δικτύων -

εργαστηρίων

ποιότητας1,150,848.

06

Υποτροφίες μεταπτυχιακών και μεταδιδακτορικών ερευνητών

904,724.00

Λειτουργία δικτύων,

δεδομένων και φωνής, λογισμικό έρευνας

2,005,612.81

Συνέδρια - Ημερίδες356,561.11

Έργα ΑΠΘ1,587,549.

05

2004-2008

Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας και Καινοτομίας ΚΕΔΕΚ

• Μέσω της λειτουργίας του Κέντρου Διεπιστημονικής Έρευνας και Καινοτομίας (ΚΕΔΕΚ-ΑΠΘ) επιχειρείται η διαχείριση των ερευνητικών υποδομών με συνεργατικές διαδικασίες καθώς και η στήριξη αλλά και ο έλεγχος για την αξιοποίηση τους.

• Η έναρξη του ΚΕΔΕΚ πραγματοποιείται άμεσα, με στέγαση προγραμμάτων που αφορούν στη συνεργασία των τεχνολογιών πληροφορικής με άλλες επιστήμες.

Συνεπώς στα χρόνια της κρίσης το ΑΠΘ

• διατήρησε της εξωστρέφεια του• ανέκτησε σύντομα την ερευνητική του δραστηριότητα (2012-13)• ήρθε πιο κοντά στις παραγωγικές δυνάμεις (60% αύξηση

οικονομικής δραστηριότητας),• κινητοποιήθηκε αυξάνοντας σημαντικά (38%) τον αριθμό των

ερευνητικών έργων που διαχειρίζεται• διπλασίασε τη συνεργασία με τους παραγωγικούς φορείς• Αύξησε την υποστήριξη στην ερευνητική δραστηριότητα των

νέων μέσω των Ειδικών Λογαρισμών Κονδυλίων Έρευνας - ΕΛΚΕ(500%)

• Υποστήριξε μέσω των ΕΛΚΕ για πρώτη φορά τις ερευνητικές πρωτοβουλίες των νέων διδασκόντων

Εμπόδια και απειλές

• Εξοντωτική διαχειριστική γραφειοκρατεία• Επικαλυπτόμενοι έλεγχοι• Σχεδιαζόμενη κατάργηση του ευέλικτου

θεσμικού καθεστώτος των διαχειριστικών φορέων της έρευνας (ΕΛΚΕ)

Το Πανεπιστήμιο μπορεί και θέλει, εφόσον του δοθεί το περιθώριο να επιβιώσει. Η πολιτεία πιστεύει στο πανεπιστήμιο, που ακόμη αποτελεί διεθνώς το καλό της πρόσωπο;