ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ Σύμβουλος Γλωσσικού μαθήματος:Ανδρέου Μπέττυ Σύμβουλος Γλωσσικού μαθήματος:Ανδρέου Μπέττυ E-mail: bettya@cytanet.com.cy ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007

ΚΕΙΜΕΝΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ

2

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή

Α/ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 1/ΣΤΟΧΟΙ/ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Γραφή και Παραγωγή γραπτού λόγου (ENIAIΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ)

2/Η παραγωγή γραπτού λόγου σύμφωνα με τα διάφορα μοντέλα

Β/ΚΕΙΜΕΝΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

1/ ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ:

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: δομικά στοιχεία εκφραστικά μέσα ενδεικτικοί πίνακες (παραδείγματα) διδακτικές παρεμβάσεις για βελτίωση περιγραφικού κειμένου δείγματα εργασιών ΑΦΗΓΗΣΗ: δομικά στοιχεία εκφραστικά μέσα ενδεικτικοί πίνακες (παραδείγματα) διδακτικές παρεμβάσεις για βελτίωση αφηγηματικού κειμένου δείγματα εργασιών ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ- ΧΡΗΣΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ: δομικά στοιχεία εκφραστικά μέσα ενδεικτικοί πίνακες

(παραδείγματα) διδακτικές παρεμβάσεις για βελτίωση επιχειρηματολογικού και χρηστικού κειμένου δείγματα εργασιών

3

Εισαγωγή Η συνοπτική αυτή παρουσίαση βασίζεται σε έγκυρα συγγράμματα που

εμπλέκονται στη θεωρητική θεμελίωση αλλά και στην πρακτική διαμόρφωση

του κειμενοκεντρικού –διαδικαστικού μοντέλου διδασκαλίας στο γραπτό λόγο.

Η εργασία αυτή παρουσιάζει πρώτα τους στόχους/δεξιότητες για τη γραφή και

παραγωγή γραπτού λόγου σύμφωνα με το A.Π.Π.Σ., δεύτερον ,τα κειμενικά είδη

που συναντούμε καθημερινά στα σχολικά βιβλία, τα οποία αναλύονται με βάση τα

δομικά τους στοιχεία, τις μακροδομές και τα υφολογικά στοιχεία, που

χαρακτηρίζουν καθένα από τα είδη αυτά.

Παρουσιάζονται επίσης δείγματα γραπτών εργασιών ανά κειμενικό είδος, στα

οποία διδάχτηκαν και εφαρμόστηκαν συστηματικά οι κύριες προσυγγραφικές,

συγγραφικές και μετασυγγραφικές φάσεις.

Στο τέλος αναφέρονται αδυναμίες που παρουσιάστηκαν κατά την πρακτική

εφαρμογή καθώς και ενδεικτικές διδακτικές παρεμβάσεις που μπορούν να

βελτιώσουν την παραγωγή του γραπτού λόγου των μαθητών και να μας βοηθήσουν

στο εκπαιδευτικό μας έργο.

Στόχος μας, άλλωστε , είναι να αναπτύξουμε την ικανότητα του παιδιού να

επικοινωνεί γραπτά με ακρίβεια και αποτελεσματικότητα, χρησιμοποιώντας τη

μορφή και το ύφος που αρμόζει σε κάθε περίσταση επικοινωνίας.

4

Παραγωγή γραπτού λόγου Τι σημαίνει γράφω; Ο μαθητής:

Γράφει απλά κείμενα, επιμελημένα από άποψη ορθογραφίας, στίξης κτλ. Απαντά γραπτά σε ερωτήσεις κατανόησης ενός κειμένου. Σχολιάζει, σε ένα δικό του κείμενο, μια συγκεκριμένη άποψη που

διατυπώνεται σε κείμενο που διάβασε. Γράφει την περίληψη ενός κειμένου. Περιγράφει γραπτά χώρους, αντικείμενα, πρόσωπα κτλ. Γράφει αφηγήσεις διαφόρων ειδών. Γράφει το ίδιο κείμενο από διαφορετική οπτική γωνία. Γράφει για δέκτες που του είναι οικείοι ή άγνωστοι, συνομήλικοι ή

ενήλικες κτλ., προσαρμόζοντας ανάλογα το λόγο του κάθε φορά. Αναπτύσσει μια ποικιλία από είδη λόγου, δουλεύοντας στον περιγραφικό,

στον αφηγηματικό, στον αξιολογικό άξονα και στις μείξεις τους. Επιλέγει το κατάλληλο επίπεδο ύφους (την κατάλληλη σύνταξη, το κατάλληλο λεξιλόγιο, γενικά την κατάλληλη γλωσσική ποικιλία), ανάλογα με το είδος λόγου που παράγει.

Συνεργάζεται με άλλους συμμαθητές του για την ανάπτυξη ενός θέματος. Γράφει πληκτρολογεί και επεξεργάζεται ένα κείμενο στον ηλεκτρονικό

υπολογιστή. Μετασχηματίζει ένα κείμενο σε διαφορετικό είδος λόγου. Αναπτύσσει σε δικό του κείμενο μια άποψη που διατυπώνεται σε κείμενο

που διάβασε, αιτιολογώντας τη δική του θέση, τη συμφωνία ή τη διαφωνία του με την άποψη αυτή.

Αναπτύσσει την αντίθετη άποψη από εκείνη που διατυπώνει ο συγγραφέας ενός κειμένου, προσπαθώντας να συλλάβει τον αντίπαλο λόγο.

Προσπαθεί να πείσει τον αναγνώστη με λόγο αποτελεσματικό. Συνδυάζει τον προφορικό με το γραπτό λόγο στην παρουσίαση ενός

θέματος (χρησιμοποιεί διαγράμματα, σημειώσεις κτλ., για να σχεδιάσει την παρουσίασή του, δίνει στους ακροατές τα κύρια σημεία σε φωτοτυπίες κτλ.)

Σχεδιάζει και γράφει μια συνθετική εργασία αξιοποιώντας τις κατάλληλες πηγές.

Λέξεις - Γραμματική Να προσεχθεί ότι στην παραπάνω κατάταξη των στόχων εμπεριέχονται και οι διάφορες κατηγορίες της Γραμματικής (μορφοσυντακτικά φαινόμενα, στίξη, σύνταξη, λεξιλόγιο, οργάνωση του λόγου, ύφος). Οι κατηγορίες αυτές διαπλέκονται με τις ποικιλίες των κειμένων και τους τρόπους του λόγου (αφηγηματικό, περιγραφικό, αξιολογικό και τις μείξεις τους), ώστε να ασκούνται οι μαθητές στην επιλογή της κατάλληλης γλωσσικής ποικιλίας και του κατάλληλου υφολογικού επιπέδου ανάλογα με την περίσταση της επικοινωνίας.

5

ΣΤΟΧΟΙ/ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ _________________________________ Γραφή και Παραγωγή γραπτού λόγου. - Αντιλαμβάνεται βαθμιαία ότι μπορεί να διατυπώνει τις σκέψεις του και να επικοινωνεί με τους άλλους όχι μόνο προφορικά αλλά και γραπτά. - Αντιλαμβάνεται τη στενή σχέση ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής. - Διακρίνει τις λέξεις από τα γράμματα. - Γράφει καθαρά, καλαίσθητα ορθογραφημένα και με την απαιτούμενη ταχύτητα σχολικά και εξωσχολικά κείμενα. - Αντιγράφει σε καθορισμένο χρόνο και χωρίς σφάλματα ένα σύντομο κείμενο. - Συσχετίζει πρακτικά και εφαρμόζει γραμματικούς κανόνες στη γραφή των λέξεων. - Συμβουλεύεται πίνακες κλίσης και λεξικά για να ελέγχει και διορθώνει τα ορθογραφικά του λάθη. - Κρίνει ο ίδιος αν χρειάζεται να ξαναγράψει ένα δύσκολα αναγνώσιμο κείμενο. - Συντάσσει κατάλληλα για κάθε περίπτωση μικρές λέξεις όπως: για, που, μέχρι, ώσπου, σαν, ως κ.τ.ό. - Μετασχηματίζει κείμενα. - Συντάσσει περιλήψεις διάφορων βαθμών σύμπτυξης. - Χρησιμοποιεί διάφορα είδη λόγου, για διάφορους σκοπούς και για διάφορους αποδέκτες. - Διακρίνει σχέσεις μεταξύ προθετικότητας, είδους λόγου και γλωσσικής μορφής. - Προβληματίζεται σε περιπτώσεις φραστικών επιλογών και διατύπωσης, με κριτήριο τον εκάστοτε στόχο του λόγου του.

6

- Επικαλείται το γλωσσικό του αίσθημα. - Μεταδίδει αποτελεσματικά πολύπλοκες ιδέες με διευρυμένο λεξιλόγιο. - Επεξεργάζεται και δομεί κείμενο με νοηματικές ενότητες γενικά και παραγράφους. - Χρησιμοποιεί σαφείς, σύνθετες περιόδους, με υποτακτική σύνδεση και νοηματική συνοχή. - Χρησιμοποιεί κειμενικούς δείκτες για τη σύνδεση φράσεων, παραγράφων και νοηματικών ενοτήτων. - Αποκτά εμπιστοσύνη στο προσωπικό του γράψιμο με το δικό του πρωτότυπο τρόπο. ΄

ENIAIΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ

7

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΟΝΤΕΛΑ Παραγωγή γραπτού λόγου στο προοδευτικό μοντέλο

Προσπάθεια προσέγγισης της διαδικασίας εκμάθησης του γραπτού λόγου με τη διαδικασία εκμάθησης του προφορικού.

Έμφαση στην έκθεση σε ποικίλα είδη γραπτού λόγου – απουσία ρητής διδασκαλίας.

Φιλαναγνωσία – διεύρυνση ρεπερτορίου κειμένων. Παραγωγή γραπτού λόγου στη θεωρία των κειμενικών ειδών

Έμφαση στη δόμηση των κειμένων σε κατηγορίες, με διαφορετική κοινωνική στόχευση.

Άρρηκτη σχέση λεξικογραμματικών επιλογών με το κειμενικό είδος. Ανάγκη ρητής διδασκαλίας, και όχι απλώς έκθεσης.

Παραγωγή γραπτού λόγου στις σύγχρονες σπουδές γραμματισμού

Η ανάγνωση και η γραφή ως κοινωνική πρακτική. Εθνοπολιτισμική προσέγγιση των πρακτικών γραμματισμού (όχι μόνο των κυρίαρχων).

Συνεχές προφορικού – γραπτού λόγου. Συνέργεια γραπτού λόγου και άλλων σημειωτικών συστημάτων για την κατασκευή νοήματος.

Τι σημαίνει γράφω;

Αποτυπώνω τον προφορικό λόγο στο«χαρτί», χάρη σε ένα μηχανισμό αντιστοίχησης (κωδικοποίηση-αποκωδικοποίηση).

------------------------------------------------ Κατασκευάζω νόημα, χρησιμοποιώντας έναν συγκεκριμένο σημειωτικό τρόπο

(γραπτό λόγο). Τι σημαίνει διδάσκω να γράφω;

Έμφαση σε τεχνικές εκμάθησης του μηχανισμού κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης.

αναλυτικοσυνθετική προσέγγιση -------------------------------------------------

Έμφαση στους τρόπους με τους οποίους οι φυσικές γλώσσες κατασκευάζουν τα νοήματα. η γλώσσα-ως-όλο / αναδυόμενος γραμματισμός

8

ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ ΑΦΗΓΗΣΗ Αντικείμενο της αφήγησης είναι η εξιστόρηση, με μιαν ορισμένη σειρά, συμβάντων που μεταβάλλουν μια αρχική κατάσταση πραγμάτων ή ενεργειών, πράξεων που σκόπιμα διαπράττονται από τους "ήρωες" μιας ιστορίας. Η αφήγηση είναι "τέχνη" του χρόνου. Είδη αφήγησης Η αφήγηση έχει 3 βασικές μορφές:

η μυθοπλαστική Κυριαρχεί η φαντασία και ο μύθος και συναντάται στη λογοτεχνία

η ιστορική Συνδέεται με την παρουσίαση γεγονότων του παρελθόντος και θα τη συναντήσει κανείς σε βιβλία Ιστορίας

η ρεαλιστική Παρουσιάζει με σαφή και πειστικό τρόπο γεγονότα του παρόντος και συναντάται σε καθημερινές , ιδιωτικές ή δημόσιες συζητήσεις, στα ρεπορτάζ των ειδήσεων κτλ.

Στοιχεία για την αφήγηση Όταν ο αφηγητής συμμετέχει στην ιστορία που αφηγείται και η αφήγηση γίνεται σε α’ πρόσωπο λέγεται πρωτοπρόσωπη, ενώ όταν γίνεται σε τρίτο πρόσωπο λέγεται τριτοπρόσωπη.

9

Χρονολογική σειρά της αφήγησης Ο αφηγητής μπορεί να :

αφηγηθεί τα γεγονότα σε χρονολογική σειρά

αρχίσει την αφήγηση από τη μέση και με κάποια ευκαιρία να παρουσιάσει τα αρχικά γεγονότα

ενσωματώσει μια δεύτερη ιστορία στο πλαίσιο της βασικής (εγκιβωτισμός)

παραθέσει παράλληλα την εξέλιξη 2 ιστοριών Άλλοι εκφραστικοί τρόποι που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο της αφήγησης:

διάλογος ,εσωτερικός μονόλογος ,περιγραφή Το ρήμα στην αφήγηση Οι χρόνοι του ρήματος στην αφήγηση Οι χρόνοι των ρημάτων παίζουν σημαντικό ρόλο στην αφήγηση και διαμορφώνουν το ύφος της. . ΧΡΟΝΟΙ

ΣΚΟΠΟΣ

Παρελθοντικοί χρόνοι και ειδικά ο Αόριστος

Ο αναγνώστης επικεντρώνεται στην αρχή της περιπέτειας

Ο Ενεστώτας Επιλέγεται για να γίνει ο λόγος πιο παραστατικός και να έρθει το γεγονός πιο κοντά στη χρονική στιγμή της αφήγησης

Ο Μέλλοντας Χρησιμοποιείται για γεγονότα που έγιναν έπειτα από άλλα που έχουν ήδη παρουσιαστεί σε παρελθοντικούς χρόνους ή Ενεστώτα

10

ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Χωροχρονικό πλαίσιο Ήρωες Περιγραφή αρχικής κατάστασης ,εμφάνιση του προβλήματος που ανατρέπει την κατάσταση

Εμπόδια στην επίλυση του προβλήματος Εσωτερική αντίδραση των ηρώων στα προβλήματα Εξωτερική δράση των ηρώων για την επίλυση του προβλήματος Αποτελέσματα προσπαθειών Κορύφωση της δράσης Άλλα απρόσμενα γεγονότα Λύση του προβλήματος Αποτίμηση γεγονότων και ηρώων Το επιμύθιο που συσχετίζει τα γεγονότα της ιστορίας με τα δεδομένα του χρόνου και τον αναγνώστη

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ Λεξιλόγιο αφηγηματικών κειμένων Ρήματα:δράσης,έκφρασης σκέψεων,δηλώσεων,συναισθημάτων Περιγραφικά ουσιαστικά, επίθετα Χρονικούς συνδέσμους Χρονικά επιρρήματα Διάλογο Εκφραστικά μέσα Ύφος (λιτό, γλαφυρό, υψηλό) Διάθεση (σοβαρή, ειρωνική, χιουμοριστική, κωμική) Καλολογικά στοιχεία (επίθετα, μεταφορές, παρομοιώσεις) Μικροπερίοδος/μακροπερίοδος Ευθύς/ πλάγιος λόγος Εικόνες φωτογραφικές /εξιδανικευμένες Λεξιλόγιο καθημερινό/ ασυνήθιστο Σχήματα λόγου(ασύνδετο, πολυσύνδετο,επαναφορά,κλιμακωτό, έλλειψη Προσωποποιήσεις Μοτίβα (βλ.Σακελλαρίου1980,τ.Α’Μπαμπινιώτης1991,101`Βελούδης 1997, 92 ‘ Σαραφίδου 1998 ,140)

11

Ματσαγγούρας Ηλίας Γ. Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του Γραπτού Λόγου Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη, 2004

12

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΜΕ ΤΑ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΤΟΠΟΣΤΟΠΟΣ

ΓΕΓΟΝΟΤΑΓΕΓΟΝΟΤΑ::ΠραγματικάΠραγματικά ήή φανταστικάφανταστικάΠαρουσιάζονται με μιαορισμένη σειράσειρά

ΧΡΟΝΟΣΧΡΟΝΟΣ

ΗΡΩΕΣΗΡΩΕΣ ΤΗΣΤΗΣΙΣΤΟΡΙΑΣΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΣΚΕΨΕΙΣΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙΚΑΙΤΑΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑΤΩΝΤΩΝ ΗΡΩΩΝΗΡΩΩΝ

ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

13

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ : «ΤΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ»

ΤΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ

α.Πότεέγιναν β.Πού γ.Τι ακριβώς

έγινε

δ.Ποιοι έλαβαν μέρος

Πώς πέρασα(σειρά γεγονότων)

Γιατί έγιναν(αιτία)

Τι έγινε μετά(συνέπειες)

1

2

3Σκέψεις,συναισθήματα

14

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ (ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΜΕ ΒΑΣΗ ΠΛΑΝΟ)

15

16

ΣΤ’ ΤΑΞΗ

17

ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΜΑΘΗΤΗ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ

Έλλειψη επαρκούς πληροφόρησης

Τρόπος σύνδεσης των κυρίων προτάσεων

Έλλειψη δευτερεύουσων προτάσεων

Σύντομος επίλογος ή ανύπαρκτος

Παρουσίαση των ηρώων με απλή ονοματική αναφορά

Σέβεται τη δομή και την έκφραση του μαθητή, συστήνει την αντικατάσταση των λέξεων που δεν είναι πληροφοριακές

Περιορισμός των επαναλαμβανόμενων συνδετικών λέξεων

Εφαρμογή δραστηριοτήτων για

πρόσθεση και ανάπτυξη δευτερεύουσων προτάσεων

Επισήμανση του προβλήματος και

καθοδήγηση, ώστε να αναπτυχθεί στον επίλογο : α /έκφραση συναισθημάτων, σκέψεων β/ διατύπωση συμπεράσματος

Εκκίνηση από το μοντέλο περιγραφής προσώπων με αναφορά σε εξωτερικά χαρακτηριστικά, ιδιότητα, επάγγελμα, κ.ά.

18

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Ξεκινάμε από βιωματικές διηγήσεις των μαθητών με θέματα τα οποία έχουν βιώσει προσωπικά, άρα έχουν συγκεκριμένα γεγονότα να διηγηθούν.

Τους φέρνουμε σε επαφή με αφηγηματικά κείμενα (παραμύθια, διηγήματα, μυθιστορήματα ,μύθους, θρύλους, απομνημονεύματα)

Γίνεται ανάλυση ,επεξεργασία του κειμενικού είδους ,ώστε οι μαθητές να αναγνωρίζουν κάθε φορά το κειμενικό είδος, να το κατανοούν και να το εφαρμόζουν στην παραγωγή γραπτού λόγου.

Διδάσκουμε τα αφηγηματικά κείμενα του βιβλίου και τους μαθαίνουμε να εντοπίζουν τα δομικά, εκφραστικά, λεξιλογικά, στοιχεία

Πριν τη παραγωγή γραπτού αφηγηματικού λόγου, βοηθάμε τους μαθητές πρώτα με προφορική συζήτηση, ανάλυση, επεξεργασία του θέματος.

Οι μαθητές, πριν γράψουν, καλό θα είναι να κάνουν ένα πλάνο

με τα στάδια του αφηγηματικού λόγου, όπου θα αναφερθούν και θα αναλύσουν.

Ο εκπαιδευτικός μπορεί να παρουσιάσει στον πίνακα το σχεδιάγραμμα αφήγησης , όπου θα δώσει τις πρώτες κατευθύνσεις και σε συνεργασία με τους μαθητές (μέσα από ιδεοθύελλα), μπορεί να τους καθοδηγήσει ώστε να αναπτύξουν σωστά όλα τα στάδια.

Σε αρκετές ενότητες του βιβλίου ,το θέμα αναπτύσσεται στο βιβλίο μαθητή με παρουσίαση συγκεκριμένου πλάνου, όπου εδώ δε χρειάζεται ο εκπαιδευτικός να παρουσιάσει δικό του ,εκτός αν εντοπίσει πως οι μαθητές δυσκολεύονται.

Επειδή στις μικρές τάξεις οι μαθητές δυσκολεύονται να αναπτύξουν δευτερεύουσες προτάσεις και περιορίζονται μόνο σε κύριες, θα πρέπει να τους βοηθήσουμε εφαρμόζοντας μια σειρά από λεξιλογικές δραστηριότητες, όπως να δώσουμε: α)ελλειπτικές προτάσεις όπου θα προσθέτουν το ρήμα, β)ατελείωτες προτάσεις (χρονικές, αιτιολογικές, τελικές, υποθετικές) όπου θα προσθέτουν τη δευτερεύουσα.

Δυσκολία υπάρχει επίσης στο να τοποθετήσουν γεγονότα σε σωστή χωροχρονική σειρά ,οπότε θα πρέπει να προηγηθούν δραστηριότητες ,όπως : α) να τοποθετήσουν εικονογραφημένη ιστορία στη σωστή σειρά β)να διηγηθούν τι έκαναν από το πρωί με βάση χρονικά επιρρήματα, χρονικούς συνδέσμους που θα δώσει ο εκπαιδευτικός κ.ά.

19

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Αντικείμενο των περιγραφικών κειμένων είναι η γλωσσική

αναπαράσταση αντικειμένων, φαινομένων ή καταστάσεων πραγμάτων,

δηλαδή οντοτήτων με σχετικά σταθερή ταυτότητα και σύσταση .

Συγκεκριμένα στα σχολικά βιβλία τα περιγραφικά κείμενα αναπαριστούν πράγματα ,χώρους ,κτίσματα ,φυτά, ζώα, πρόσωπα, γεγονότα.

Η περιγραφή είναι "στατικός", "φωτογραφικός" τύπος απεικόνισης του πραγματικού, σε αντιδιαστολή προς την αφήγηση, που είναι "δυναμικός" τύπος. Η περιγραφή αποδίδει το "είναι", ενώ η αφήγηση το "γίγνεσθαι" της φυσικής/ κοινωνικής πραγματικότητας.

Η περιγραφή είναι «τέχνη» του χώρου και απαντά σε ερωτήματα

του τύπου:

• τι είναι το Χ αντικείμενο, φαινόμενο ή κατάσταση • ποια είναι τα στοιχεία που το συγκροτούν • πώς οργανώνεται στο χώρο • ποια μέθοδο ακολουθεί η οργάνωσή του.

20

Ματσαγγούρας Ηλίας Γ. Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του Γραπτού Λόγου, Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη, 2004

21

Είδη περιγραφής Η περιγραφή έχει 2 βασικές μορφές:

Αντικειμενική Προσιδιάζει σε κείμενα πληροφοριακά (λήμματα εγκυκλοπαιδειών, τεχνικά εγχειρίδια, ρεπορτάζ, δελτία καιρού κ.ά.) και επιστημονικά (περιγραφές οργάνων μέτρησης, ιστορικών τεκμηρίων, ταξινομήσεις πετρωμάτων, ανατομικές περιγραφές οργανισμών κ.ά.)

Η αναπαράσταση γίνεται με τρόπο που αντιστοιχεί στα πράγματα.

Ο γράφων ή ο ομιλητής αποφεύγει να αναμειχθεί προσωπικά ή να υποδηλώσει τη στάση του απέναντι σε αυτό που περιγράφεται, γεγονός που εξηγεί και την κυριαρχία του τρίτου ρηματικού προσώπου, του προσώπου που εξαφανίζει το υποκείμενο από το προσκήνιο του λόγου, προκειμένου να αναδειχθεί το αντικείμενο της περιγραφής.

Το κείμενό του καταγράφει και αναπαράγει μιαν "αληθινή" (στην πραγματικότητα, μιαν αληθοφανή) φέτα ζωής, αποκλείοντας σχεδόν τη διατύπωση γνωμών ή την έκφραση συναισθημάτων.

Υποκειμενική

Οι λεπτομέρειες που επιλέγονται συνυπάρχουν με τα συναισθήματα που ανακαλεί στον συγγραφέα το αντικείμενο της περιγραφής και γι' αυτό είναι συχνά επίμονη η παρουσία του πρώτου ρηματικού προσώπου, του προσώπου που εισάγει στον λόγο τη διάσταση της γλωσσικής υποκειμενικότητας

22

ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ Αν και η σειρά διαδοχής, δηλαδή η δομή, των γνωρισμάτων του κειμενικού είδους της περιγραφής ποικίλλει:

στην αρχή συνήθως ονομάζει κανείς αυτό που πρόκειται να περιγράψει, έπειτα προσπαθεί να το κατηγοριοποιήσει, κατόπιν αναφέρεται στα μέρη και τα χαρακτηριστικά του, στη συμπεριφορά,

στη λειτουργία του κ.ο.κ.

Ονοματοθεσία και κατηγοριοποίηση Π.χ. Οι θαλάσσιες χελώνες είναι θηλαστικά.

Αναφορά των μερών – Αναφορά των χαρακτηριστικών κάθε μέρους Π.χ. Οι θαλάσσιες χελώνες έχουν ένα κέλυφος, σαν σκληρό κουτί, το οποίο προστατεύει το μαλακό μέρος του σώματος.

Συμπεριφορά ή λειτουργία Π.χ. Μπορούν να αναπνέουν στη γη και κάτω από το νερό. Κύρια τρώνε τσούχτρες… Αισθητηριακές Παραστάσεις (οπτικές, ακουστικές, κ.ά.)

Τι Πού Πώς Πότε

Πληροφοριακά στοιχεία

Αφορούν: Την Ιστορία Τη χρήση του περιγραφόμενου Ιδιαίτερες σχέσεις με τις οποίες συνδέονται

τα στοιχεία

Προσωπικές σκέψεις αναζητήσεις, συναισθήματα

Εκφράζονται από το συγγραφέα τα βιώματά του όσον αφορά το περιγραφόμενο

23

Η γραμματική της περιγραφής Στους ορισμούς ή στην περιγραφή των μόνιμων χαρακτηριστικών

χρησιμοποιείται ο ρηματικός ενεστωτικός χρόνος.

Τα ρήματα σχέσης, είμαι και έχω χρησιμοποιούνται, όταν

κατηγοριοποιούμε και περιγράφουμε την εμφάνιση/ιδιότητες και τα μέρη/λειτουργίες

Π. χ. Το δωμάτιό μου είναι ευρύχωρο. Έχει μεγάλα φωτεινά παράθυρα

Χαρακτηριστική η λειτουργία του επιθέτου

το επίθετο περιγράφει το ουσιαστικό που προσδιορίζει, αποδίδοντάς του χαρακτηριστικά και ιδιότητες

Περιγραφή χώρου (τοπικά επιρρήματα, επιρρηματικοί προσδιορισμοί τόπου)

οι μαθητές πρέπει να εξοικειώνονται με τις λέξεις οι οποίες προσανατολίζουν τον αναγνώστη στο χώρο που περιγράφεται

Οι αντωνυμίες συντελούν στον τρόπο με τον οποίο εισάγεται η νέα πληροφορία, διατηρείται και επεκτείνεται στο κείμενο,

π.χ. Το κέλυφος προστατεύει το μαλακό μέρος του σώματος. Αυτό αποτελείται από ένα ραχιαίο τμήμα.

Το ρήμα στην περιγραφή Ενεστώτας σε συνδυασμό με

αισθητηριακά ρήματα για μεγαλύτερη ζωντάνια και ένταση στις περιγραφόμενες εικόνες

Ρήματα σε παρελθοντικό χρόνο προσδίδουν στο κείμενο ρομαντική διάθεση φυγής στο παρελθόν

Ρήματα σε μελλοντικό χρόνο προσδίδουν έναν τόνο ελπίδας ,απειλής

ή αβεβαιότητα

24

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ Επίθετα και επιθετικοί προσδιορισμοί Τοπικά επιρρήματα ή επιρρηματικές φράσεις Η παρατακτική σύνταξη Επιθετοποιημένες μετοχές

ΣΤΑΔΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

1. Πρόλογος Αναφερόμαστε στο χωροχρονικό ή συναισθηματικό πλαίσιο που έχει σχέση με το περιγραφόμενο

2. Κυρίως θέμα(ανάπτυξη) Δίνουμε τη συνολική εικόνα του περιγραφόμενου, τα δομικά στοιχεία που το συγκροτούν, περιγράφουμε τη γενικότερη εντύπωση που προκαλεί η συνολική εικόνα

3. Επίλογος Εκφράζεται μια συνολική σκέψη, στάση ή πρόταση

ΕΙΔΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΣΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ

Περιγραφή γεγονότος Περιγραφή αντικειμένου Περιγραφή ζώου Περιγραφή χώρου Περιγραφή τόπου Περιγραφή κτίσματος Περιγραφή ανθρώπου Βιογραφικό σημείωμα

25

ΕΙΔΗΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Η ειδησιογραφική περιγραφή ή ρεπορτάζ (ανταπόκριση) αναφέρεται σε ανθρώπινες

δραστηριότητες, φυσικά φαινόμενα που στο ρυθμό της επικαιρότητας θεωρούνται ασυνήθιστα ή σημαντικά και δημοσιεύονται στον τύπο για προβληματισμό της κοινής γνώμης.

Είναι μικτό κειμενικό είδος που περιλαμβάνει περιγραφικά ,αφηγηματικά και πραγματολογικά στοιχεία

(σε γενικές γραμμές μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως Πληροφοριακό λόγο) Πληροφοριακός λόγος

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΑ

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

Συντεταγμένες πληροφορίες

Θεματική ομαδοποίηση

πληροφοριακών στοιχείων

Ιεραρχική ομαδοποίηση

πληροφοριακών στοιχείων

Ποσότητα Περιεκτικότητα σε πληροφορίες

(Κριτήριο είναι ο «ορίζοντας προσδοκιών»του μέσου ακροατή/αναγνώστη) Ποιότητα πληροφορίας Γεγονοτικότητα(factuality)

δυνατότητα επαλήθευσης των πληροφοριακών στοιχείων

Προβλεψιμότητα (unpredictability)

ή αποκαλυπτικότητα των πληροφοριακών αποφάνσεων

«Κατανάλωση» προς το κοινό

26

Γνωστικά εργαλεία πληροφοριακού λόγου Ανιχνεύονται στη μελέτη του σημασιολογικού συστατικού: ΓΕΓΟΝΟΤΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΝΣΕΙΣ

• Η αλήθεια τους ελέγχεται εύκολα με άμεση παρατήρηση και μέτρηση

ΓΝΩΜΕΣ • Επαληθεύονται δύσκολα, επειδή οι πληροφορίες τους δεν είναι προσιτές στον αποδέκτη της πληροφορίας.

Είναι δύσκολο να υπάρξει γνωστικό εργαλείο μέτρησης της περιεκτικότητας των πληροφοριών. Τελικοί κριτές της περιεκτικότητας των πληροφοριών είναι oι απαιτήσεις του αποδέκτη και της επικοινωνιακής περίστασης.

Έμφαση στην αποκαλυπτικότητα των πληροφοριών ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΗ

ΑΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΣΗΜΑΝΤΕΣ

ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΕΣ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΕΣ

ΠΟΙΟΣ

ΤΙ

ΠΟΥ ΠΟΤΕ

ΓΙΑΤΙ

Π ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ

27

ΥΦΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

• Απλό • Αποφεύγεται η χρήση

α’ προσώπου

• Οι αφηρημένες έννοιες εκλαϊκεύονται

• Απλουστευμένη στίξη

Περιορισμένη χρήση σχημάτων λόγου

• Το μήκος των προτάσεων είναι μέτριο

• Εκτεταμένη χρήση συνωνύμων

• Χρήση των επιθέτων περιορισμένη

ΥΠΕΡΔΟΜΗ ΑΡΘΡΟΥ

28

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΜΕ ΤΑ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΤΙΡΙΟΥ

6 ΤΙ ΚΑΝΑΜΕΣ'ΑΥΤΟ

2ΠΟΥ

ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ

1

ΟΝΟΜΑ

3 ΠΟΤΕ ΧΤΙΣΤΗΚΕ,ΓΙΑ ΠΟΙΟ

4 ΠΩΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ

ΣΗΜΕΡΑ

5 ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΠΩΣ ΓΝΩΡΙΣΑΜΕ ΤΟ

ΚΤΙΣΜΑ7 ΣΚΕΨΕΙΣ,ΚΡΙΣΕΙΣ

8ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ

29

BIOΓΡAΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

1ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ

2ΑΤΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ

ΓΕΝΝΗΣΗΣΤΟΠΟΣ

ΓΕΝΝΗΣΗΣΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ

3 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΛΕΦΩΝΟΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ

4 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ(ΣΠΟΥΔΕΣ)

5ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΚΑΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΖΩΗΣ

30

ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΜΑΘΗΤΗ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ

Ξεκινούν το

περιγραφόμενο με λεπτομέρειες ή αντίθετα με υπερβολικές γενικεύσεις

Απουσία επιθέτων στα

ουσιαστικά

Γίνεται ανομοιογενής χρήση των Χρόνων του ρήματος

Ξεφεύγουν από την

παρουσίαση του περιγραφόμενου αναφέροντας γεγονότα ή περιστατικά δίχως λογική σύνδεση

Έλλειψη ή αδρομερής

ανάπτυξη σκέψεων , στάσεων, συναισθημάτων

Απουσία επίλογου

Kαθοδηγούμε τους μαθητές

με πλάνο περιγραφής

Προτείνουμε στους μαθητές να χρησιμοποιήσουν και να επιλέξουν προτεινόμενα επίθετα που ταιριάζουν στο περιγραφόμενο

(καλό είναι να προηγηθούν τέτοιου είδους λεξιλογικές δραστηριότητες)

Βοηθάμε τους μαθητές με προτάσεις

που ξεκινούν από αισθητηριακά ρήματα

Στο σημείο αυτό τους καθοδηγεί ο πίνακας με τα σημεία ανάπτυξης και εμμένουμε στην πιστή εφαρμογή του

Επισήμανση του προβλήματος και καθοδήγηση, ώστε να αναπτυχθεί στον επίλογο : α /έκφραση συναισθημάτων, σκέψεων β/ διατύπωση συμπεράσματος

31

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Στις μικρές τάξεις ξεκινούμε με προφορική περιγραφή αντικειμένου, προσώπου, το οποίο είναι ορατό στους μαθητές.

Επιμένουμε ώστε οι μαθητές να εκφραστούν χρησιμοποιώντας όλες τις αισθήσεις.

Πριν την παραγωγή γραπτού λόγου, βοηθάμε τους μαθητές να αναπτύξουν την έκφραση και τη δομή της περιγραφής τους με γραφική αναπαράσταση του θέματος (πλάνο ),όπου στη συνέχεια θα στηριχθούν για να αναπτύξουν το περιγραφόμενο.

«Διδάσκουμε» τα δομικά στοιχεία του περιγραφικού λόγου, αφού πρώτα

τα εντοπίσουμε στα κείμενα του βιβλίου.

Καλό είναι να παραθέτουμε στους μαθητές ποικιλία ομοειδών κειμένων που θα καλύπτουν αρκετά θέματα παρόμοιας φύσης .

Τα δομικά στοιχεία της περιγραφής ξεκινούν από τις μικρές τάξεις με αναφορά σε αισθητηριακές παραστάσεις, στη συνέχεια αναφέρονται πληροφορίες και ολοκληρώνονται με προσωπικές σκέψεις αναζητήσεις, συναισθήματα.

Η σπειροειδής μορφή διδασκαλίας των κειμενικών ειδών επανέρχεται στις επόμενες τάξεις στα ίδια είδη κειμένου, προσθέτοντας κάθε φορά νέα στοιχεία τεχνικές και σχήματα.

Η διάρκεια διδασκαλίας του κειμενικού είδους θα πρέπει να είναι

σχετικά μεγάλη, ώστε να έχουμε τη δυνατότητα να διδάξουμε σταδιακά τα δομικά στοιχεία και το σχήμα δόμησης.

Για πιο αποδοτική κατανόηση θα πρέπει να μην περιοριστούμε μόνο

στο περιγραφόμενο του κειμένου: μπορούμε να παρουσιάσουμε και να διδάξουμε θεματικούς κύκλους ομοειδών κειμένων που θα καλύπτουν θέματα παρόμοιας φύσης

(παράδειγμα είναι ο κύκλος περιγραφής προσώπου όπου μπορούμε να επεκταθούμε και σε άλλα πρόσωπα του περιβάλλοντος του μαθητή ή μη ,δηλαδή ο φίλος ,η μητέρα, ο πατέρας, ο δάσκαλος, η αδελφή ,ο αδελφός κ.ά)

32

Βοηθούμε τους μαθητές να εντοπίσουν ότι η περιγραφή ξεκινά από τις γενικές εικόνες και συνεχίζει στις λεπτομερειακές εικόνες δηλαδή ξεκινά από τα γενικά χαρακτηριστικά και καταλήγει στις λεπτομέρειες.

Επίσης κατά την οργάνωση των λεπτομερειών ακολουθούμε τη λογική σειρά δηλαδή από πάνω προς τα κάτω, από δεξιά προς τ’αριστερά ή από τα λιγότερο σημαντικά στα περισσότερο σημαντικά.

Αναπτύσσουμε μέσα από το πλάνο περιγραφής τα στάδια συγγραφής:

Α)Πρόλογος Β) Κυρίως θέμα(ανάπτυξη), Γ) Επίλογος με λέξεις ,φράσεις –κλειδιά στα οποία θα βασισθούν οι μαθητές κατά τη γραπτή ανάπτυξη.

Τέλος όλα τα παραπάνω γίνονται πολύ πιο παραστατικά και αφομοιώσιμα

όταν καταγράφονται στον πίνακα , επεξεργάζονται σταδιακά και επικεντρώνουμε την προσοχή και το ενδιαφέρον των μαθητών με κατάλληλες λεξιλογικές δραστηριότητες, παιχνίδια, δραματοποιήσεις που θα εγείρουν την αυτενέργεια τους.

33

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

Γ’ ΤΑΞΗ

34

35

36

Γ’ ΤΑΞΗ

ΣΥΝΕΧΕΙΑ

37

ΣΤ’ ΤΑΞΗ

38

EΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Επιχειρηματολογικά κείμενα είναι αυτά που χρησιμοποιούνται για να προαχθεί η αποδοχή ή η αξιολόγηση κάποιων πεποιθήσεων ή ιδεών ως αληθών ή ψευδών, θετικών ή αρνητικών.

Επιχείρημα: καθημερινά βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την ανάγκη προκειμένου να πείθουμε για την ορθότητα ή όχι μιας θεωρίας ή μιας θέσης κτλ., και χρησιμοποιούμε επιχειρήματα.

ΔΟΜΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Ένα επιχειρηματολογικό κείμενο έχει την ακόλουθη δομή: Α.Εισαγωγή:θέση σχετικά με το θέμα

Β.Δεδομένα:χρήση επιχειρημάτων και τεκμηρίων για τη στήριξη της θέσης

Γ.Ανασκευή:αντικρούονται αντίθετες θέσεις-επιχειρήματα

Δ.Κατάληξη:τελική θέση-συμπέρασμα-προϋποθέσεις για να ισχύσει η θέση αυτή

Γλωσσικά γνωρίσματα των επιχειρηματολογικών κειμένων

1. Χρήση ρητορικών ερωτήσεων

2. Επανάληψη στοιχείων δομής ή του περιεχομένου

3. Χρήση συνδετικών λέξεων και φράσεων : που δηλώνουν ανάλογη σημασία: επίσης, συνεπώς, βέβαια που εκφράζουν πιθανότητα: μπορεί, ενδέχεται είναι δυνατόν ,πιστεύω, υποθέτω... που εκφράζουν δεοντολογία: πρέπει, χρειάζεται, επιτρέπεται ,κρίνεται απαραίτητο...

39

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Ρήματα που δηλώνουν εξελικτικές διαδικασίες

Φράσεις που αποδίδουν ισχύ σε μια γνώμη ή άποψη

ΥΠΕΡΔΟΜΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΜΕ ΤΑ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

40

Απέναντι από το σχολείο υπήρχε έναοικόπεδο που έμοιαζε με σκουπιδότοπο.

Να υιοθετήσουν το οικόπεδο

Δήμαρχος, παιδιά όλου του σχολείου, πατέρα ενός παιδιού της Στ΄ τάξης, πατέραςτου Νίκου – ξυλουργός, Σύλλογο Γονέωνκαι Κηδεμόνων

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ (Γ’ ΤΑΞΗ) Πώς υιοθετήσαμε ένα κομμάτι γης Α’ ΣΤΑΔΙΟ Εισαγωγή (θέση σχετικά με το θέμα)

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ-ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

41

Β’ΣΤΑΔΙΟ Δεδομένα (χρήση επιχειρημάτων και τεκμηρίων για τη στήριξη της θέσης) ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΟΜΑΔΟΠΟΙΗΣΗ ΠΛΑΝΟ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ ΟΜΑΔΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΛΗΨΗ ΚΑΘΗΚΟΝΤΩΝ

1. Συζητάμε

2. Προτείνουμελύσεις

3. Ανακοινώνουμε

42

Γ’ ΣΤΑΔΙΟ Ανασκευή (αντικρούονται αντίθετες θέσεις-επιχειρήματα) ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ, ΑΝΤΙΘΕΤΗΣ ΑΠΟΨΗΣ, ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΝΑ ΠΕΙΣΟΥΝ ΤΟΥΣ ΣΥΝΟΜΙΛΗΤΕΣ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΝΟΥΜΕΑΝΑΚΟΙΝΩΝΟΥΜΕ!!!!!!

1.1. ΠοιοΠοιο ήτανήταν τοτο πρόβλημαπρόβλημα;;

2.2. ΤιΤι αποφασίσαμεαποφασίσαμε;;

3.3. ΤιΤι ζητάμεζητάμε;;

4.4. ΓιαΓια ποιουςποιους λόγουςλόγους;;

43

Δ’ ΣΤΑΔΙΟ Κατάληξη (τελική θέση-συμπέρασμα- προϋποθέσεις για να ισχύσει η θέση αυτή) ΤΕΛΙΚΗ ΘΕΣΗ, ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ, ΓΙΑ ΝΑ ΙΣΧΥΣΕΙ Η ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΗ ΘΕΣΗ

ΣκέφτομαιΣκέφτομαι......

ΠιστεύωΠιστεύω......

ΝομίζωΝομίζω......

ΗΗ γνώμηγνώμημουμου ......

ΗΗ άποψήάποψήμουμου......

44

ΔΕΙΓΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ Γ’ ΤΑΞΗΣ

45

ΔΕΙΓΜΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Γ’ ΤΑΞΗ

46

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Στις μικρές τάξεις αναπτύσσουμε τον επιχειρηματολογικό λόγο των

μαθητών με σύντομες και απλές δραστηριότητες σε επίπεδο πρότασης π.χ.: -«Θέλετε να παίζετε ποδόσφαιρο στα διαλείμματα και ο δάσκαλός σας δε σας το επιτρέπει. Σκεφθείτε (προτάσεις ) τι θα του λέγατε για να του αλλάξετε γνώμη...» -«Θέλετε να πάτε το απόγευμα στο σπίτι του φίλου σας για να παίξετε αλλά οι γονείς σας δε σας αφήνουν. Τι θα τους πείτε για να τους πείσετε;»

Παροτρύνουμε τους μαθητές να αιτιολογήσουν τη θέση τους μέσα από προσωπικές εμπειρίες και συγκεκριμένες καταστάσεις.

Αξιοποιούμε επίκαιρα θέματα για τα οποία οι μαθητές δείχνουν ενδιαφέρον.

Η εμπλοκή των μαθητών στο συγκεκριμένο είδος να γίνεται στα πλαίσια συνεργατικής μάθησης, διμελής ή τετραμελής ομάδας ,διαλόγου.

Στις μεγαλύτερες τάξεις γίνεται διδασκαλία των δομικών στοιχείων και της δομής οργάνωσης του επιχειρηματολογικού λόγου

Η προφορική επεξεργασία προηγείται της γραπτής, ώστε οι μαθητές

να πείσουν τους ακροατές τους για την ορθότητα των θέσεών τους αλλά και να αναδείξουν τις αδυναμίες των αντίθετων απόψεων.

Κατά την παραγωγή του γραπτού λόγου να παρουσιάζουμε πλάνο ανάπτυξης των δομικών στοιχείων και δίνουμε σαφείς οδηγίες για την ανάπτυξη του συγκεκριμένου γραπτού λόγου.

Επιμένουμε να γίνεται χρήση αιτιολογικών συνδέσμων και φράσεων ,

ρημάτων που δηλώνουν εξελικτικές διαδικασίες , φράσεων που αποδίδουν ισχύ σε μια γνώμη ή άποψη.

Δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή στη δόμηση των παραγράφων δηλαδή κάθε παράγραφος να είναι σμικρογραφία επιχειρηματολογικού κειμένου με θέση, στήριξη και κατακλείδα.

47

ΑΛΛΑ ΕΙΔΗ ΧΡΗΣΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΟΔΗΓΙΑ Σκοπός των οδηγιών είναι να δείξει σε κάποιον τι να κάνει και πώς να το κάνει. Η εκτέλεση μιας μαγειρικής συνταγής, η ανεύρεση ενός συγκεκριμένου δρόμου με διάγραμμα σε μια άγνωστη περιοχή ,η παρακολούθηση τεχνικών οδηγιών για να τεθεί σε λειτουργία ένα μηχάνημα κ.ά. ανήκουν στο κειμενικό είδος της οδηγίας. Στα σχολικά βιβλία συναντούμε τα παρακάτω είδη οδηγιών:

Οδηγίες κατασκευής Οδηγίες χρήσης Οδηγίες παιχνιδιού Οδηγίες συμπεριφοράς Οδηγίες προσανατολισμού

ΔΟΜΗ Τα κείμενα που διατυπώνουν οδηγίες παρουσιάζουν γενικότερα την εξής δομή: Στόχος – βήματα υλοποιήσης Το παραπάνω σχήμα το συναντούμε συνήθως σε : 1.Κείμενα με οδηγίες διαδικασίας: συνταγές ,προσανατολισμός σε έναν άγνωστο χώρο Εδώ υπάρχει η εξής δομή:

Στόχος Υλικά Διαδικασίες εκτέλεσης

2.Κείμεμα μη διαδικαστικά: δίνουν εντολές με τη μορφή οδηγιών Π.χ.:διατύπωση κανόνων συμπεριφοράς και δράσης: «κράτησε το χέρι μου», «μην τρέχεις στο δρόμο», κ.ά.

48

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Γνώση σε όποιον απευθύνεται η οδηγία:

Άμεσα

Έμμεσα

Β’ πρόσωπο Π.χ.:«ανακάτεψε»,«κόλλησε», «τοποθέτη- σε» ή Α΄ πρόσωπο Π.χ.: «ανακατεύουμε» , «τοποθετούμε» Παθητική σύνταξη «απαγορεύεται το κάπνισμα», «κρίνεται απαραίτητο να προθερμάνετε το φούρνο»

Ρήματα δράσης εκφράζουν τις διαδικασίες εκτέλεσης οδηγιών

Χρήση προστακτικής Ενεστώτα ή Αορίστου Π.χ.: «στρίψε αριστερά και μετά Προχώρησε δεξιά», «ρίξε αλεύρι και ανακάτεψε»,

Στοιχεία που τοποθετούν την προτεραιότητα των διαδικασιών

Χρονικοί σύνδεσμοι Π.χ.: «μην ξεκινήσετε να γράφετε πριν διαβάσετε τις οδηγίες», «πρώτα κόψετε τα κομμάτια και μετά συναρμολογήστε»

Δείκτες του τρόπου εκτέλεσης των όσων δηλώνουν τα ρήματα

Τροπικά επιρρήματα Π.χ.: «σιγά σιγά ανακατέψτε τα υλικά», «διέσχισε γρήγορα το δρόμο, πριν ανάψει ο φωτεινός σηματοδότης»

49

ΤΟ ΡΗΜΑ ΣΤΗΝ ΟΔΗΓΙΑ Ενεστώτας Οριστικής (α’ πρόσωπο πληθυντικού)

Π.χ.: «διορθώνουμε τις βρύσες που στάζουν»

Ενεστώτας ή Αόριστος προστακτικής

Π.χ.: «επιδιόρθωνε τις βρύσες που στάζουν» Π.χ.: «επιδιόρθωσε τις βρύσες που στάζουν»

Ενεστώτας ή Αόριστος υποτακτικής

Π.χ.: «να επιδιορθώνεις τις βρύσες που στάζουν» Π.χ.: «να επιδιορθώσεις τις βρύσες που στάζουν»

Απρόσωπα ρήματα

«Πρέπει να επιδιορθώνουμε τις βρύσες που στάζουν»

Ενεργητική ή Παθητική σύνταξη

«Να επιδιορθώσεις τις βρύσες που στάζουν»(δηλώνεται το υποκείμενο ενέργειας δηλαδή ποιος θα διορθώσει τις βρύσες) «Να επιδιορθωθούν οι βρύσες που πστάζουν»

50

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕ ΤΑ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ

1ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΧΡΗΣΗ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ

2 ΥΛΙΚΑ(ΑΠΑΡΙΘΜΙΣΗ ΥΛΙΚΩΝ ΠΟΥ

ΑΠΑΙΤΟΥΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ)

3ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

(ΠΕΡΙΓΡΑΦΩ ΒΗΜΑ ΠΡΟΣ ΒΗΜΑ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ)

51

52

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΟΔΗΓΙΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ

Οι μαθητές μέσα από πρακτική εφαρμογή θα πρέπει να αντιληφθούν ότι υπάρχουν διάφορα είδη οδηγιών και ότι το καθένα ακολουθεί διαφορετική διαδικασία δράσης.

Πριν διδάξουμε την οδηγία, θα πρέπει να οργανωθεί μια τράπεζα υλικού από τους ίδιους τους μαθητές, όπου θα έχουν συλλέξει οδηγίες μέσα από περιοδικά, εφημερίδες ,παιχνίδια, τρόφιμα, φάρμακα,

διαφημιστικά έντυπα κ.ά.

Στις μικρές τάξεις για να γίνει πιο κατανοητή η δημιουργία γραπτής οδηγίας, βοηθούμε τους μαθητές δίνοντάς τους εικονογραφημένες οδηγίες.

Οι γραπτές οδηγίες μπορούν να καταγραφούν από τους μαθητές όχι μόνο σαν απλό κείμενο, αλλά μπορούν να προσθέσουν και σύμβολα, εικόνες, σχέδια ,ώστε να συνειδητοποιήσουν και την χρηστικότητα ενός πολυτροπικού κειμένου (συνδυασμός εικόνας και λόγου)

Δίνουμε εξ αρχής το πλαίσιο επικοινωνίας:ποιος γράφει την οδηγία, σε ποιον απευθύνεται, για ποιο σκοπό.

Τονίζουμε στους μαθητές ότι οι οδηγίες θα πρέπει να είναι σύντομες και σαφείς.

Το λεξιλόγιο που θα χρησιμοποιηθεί επιλέγεται προσεχτικά ανάλογα με το ποιος θα είναι ο αποδέκτης της οδηγίας.

Αν οι οδηγίες που θα καταγράψουν είναι πολλές, τότε θα πρέπει να αριθμούνται.

Οι μαθητές να συντάσσουν ατομικές αλλά και ομαδικές οδηγίες παρασκευής ή κατασκευής, τις οποίες να αναθέτουν για εφαρμογή στους συμμαθητές τους και στη συνέχεια να αξιολογούν και να διορθώνουν τα προβλήματα που δημιουργούν οι ασάφειες και τα κενά των οδηγιών.

53

ΕΠΙΣΤΟΛΗ Η επιστολή είναι γραπτή επικοινωνία προσώπων που γνωρίζονται μεταξύ τους κι έχει χαρακτηρισθεί «λόγος απόντος προς απόντα»,«ήμισυ διαλόγου» και «ο μονόλογος που θέλει να γίνει διάλογος» (Βελούδης 1997,191) Λόγω της απουσίας του παραλήπτη η επιστολή περιλαμβάνει:

Την τοποχρονολόγηση Την προσφώνηση προς τον παραλήπτη που δηλώνει και τη σχέση

αποστολέα με παραλήπτη Την υπογραφή του αποστολέα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ-ΔΟΜΗ –ΥΦΟΣ Εξαρτώνται από τη σχέση του αποστολέα με τον παραλήπτη αλλά και από το σκοπό της επικοινωνίας. Η επιστολή δε θεωρείται διακριτό είδος κειμένου δηλαδή δεν μπορούμε να το εντάξουμε σε συγκεκριμένο κειμενικό είδος διότι ανάλογα με το συγκείμενο και κυρίως το σκοπό της η επιστολή μπορεί μετά το αρχικό της μέρος, το καθαρά επιστολικό (τόπος, ημερομηνία, προσφώνηση κτλ.)να μετατρέπεται σε αφηγηματικό κείμενο ,αν θέλει να πληροφορήσει για γεγονότα και σε επιχειρηματολογικό αν θέλει να υποστηρίξει πράξεις απόψεις, προτάσεις. ΦΙΛΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ Αποσκοπεί στην ανταλλαγή νέων και την άμεση ή έμμεση έκφραση των φιλικών αισθημάτων Δομικά στοιχεία τοποχρονολόγηση προσφώνηση υπογραφή Ιδιαίτερα γνωρίσματα φιλικής επιστολής Λόγοι επικοινωνίας πληροφορίες Ερωτήματα που υποβάλλει προς απάντηση Χαρακτηριστικά του κειμένου Φιλικός τόνος Σαφήνεια Πλήρότητα,συνοχή

54

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕ ΤΑ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ

(ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΓΡΑΦΟΥΜΕ)

55

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ ΣΤ’ ΤΑΞΗ ΣΤ’ ΤΑΞΗ

56

Γ’ ΤΑΞΗ

57

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ Πρόσκληση είναι το σύντομο κείμενο με το οποίο καλούμε κάποιον σε μια εκδήλωση. Όπως η επιστολή έτσι και η πρόσκληση αποτελεί μορφή επικοινωνίας που γνωρίζονται προσωπικά. Κατά βάθος είναι μια σύντομη μορφή επιστολής με δεδομένο σκοπό ,κάτι που δεν είναι δεδομένο στην επιστολή. Γι’αυτό και στην πρόσκληση συναντούμε τα επιστολικά διακριτικά : Δομικά στοιχεία Αποστολέας Εκδήλωση (Σκοπός για τον οποίο γράφουμε την πρόσκληση) Τόπος Χρόνος Παραλήπτης

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕ ΤΑ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

OTAN ΓΡΑΦΟΥΜΕ

ΜΙΑΠΡΟΣΚΛΗΣΗ,ΘΥΜΙΣΟΥ

Σε ποιον την στέλνουμε;

Ποια είναι η εκδήλωση;

Πότε γίνεται;

Πού γίνεται;

Ποιος τη στέλνει;

58

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗΣ

Παρουσιάζουμε στους μαθητές διάφορα είδη προσκλήσεων ώστε να μπορούν να εντοπίσουν το ύφος, το λεξιλόγιο ,τα γενικά χαρακτηριστικά.

Το κείμενο της πρόσκλησης πρέπει να είναι σύντομό και σαφές.

Το μέγεθος να είναι μικρό όσο μία κάρτα αλλά μπορεί να το συναντήσουμε και στο κείμενο μιας αφίσας ή μιας επιστολής.

Το ύφος του κειμένου να προσαρμόζεται στο θέμα της πρόσκλησης, στο άτομο ή στην ομάδα που απευθύνεται

(π.χ.: φιλικό ύφος αν είναι πρόσκληση γενεθλίων, επίσημο ύφος για ένα επιστημονικό συνέδριο)

Η εικονογράφηση της πρόσκλησης να είναι ανάλογη με το θέμα και το ύφος.

Ο τόπος και ο χρόνος να γράφονται με μεγάλη ακρίβεια δηλαδή η διεύθυνση, η ημερομηνία, η ώρα, το τηλέφωνο αν κάποιος χρειαστεί περισσότερες πληροφορίες.

59

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΑΠΣ) της Ελληνικής Γλώσσας για το Δημοτικό Σχολείο,

2003. ΦΕΚ 303 τευχ. Β΄/13-3-03. ΙΟΡΔΑΝΙΔΟΥ (επιστ. επιμ.) 2006.Μαθαίνω να γράφω κείμενα,ΣΤ’δημοτικού, Αθήνα Μεταίχμιο. ΚΑΡΑΝΤΖΟΛΑ, Ε. 2000. «Από τα γράμματα στον (κριτικό) γραμματισμό. Συνέπειες για τη

διδασκαλία/ εκμάθηση του γραπτού λόγου στο σχολείο». Εισήγηση στο Forum συζητήσεων του Ηλεκτρονικού Κόμβου του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, www.komvos.edu.gr.

ΜΑΤΣΑΓΓΟΥΡΑΣ, Η. 2001. Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του Γραπτού Λόγου. Αθήνα: Γρηγόρης. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ, Α. & ΧΑΤΖΗΣΑΒΒΙΔΗΣ, Σ. 1997. Η Διδασκαλία της Λειτουργικής Χρήσης της

Γλώσσας. Θεωρία και Πρακτική Εφαρμογή. Θεσσαλονίκη: Κώδικας.

BROWN, H.D. 2001. Teaching by principles: An interactive approach to language pedagogy. Β΄ έκδοση. White Plains, NY: Addison Wesley Longman. RICHARDS, J. C., RODGERS, T. S. & SWAN, M. (επιμ.) 2001 Approaches and Methods in Language

Teaching. Cambridge Language Teaching Library.