Θα αποτελέσει η χρηματοοικονομικήκατάρρευση μια ευκαιρία προσγεί-ωσής μας στην πραγματικότητα την

αφύπνιση από ένα όνειρο Τα πάντα εξαρ-τώνται από το πώς τελικά θα συμβολοποι-ηθεί από το ποια ιδεολογική ερμηνεία ήαφήγηση θα επικρατήσει και θα καθορίσει τηγενική πρόσληψη της κρίσης Όταν η ομαλήροή των πραγμάτων διαταράσσεται κατά τρό-πο τραυματικό διανοίγεται το πεδίο για ένανlaquoδιαλογικόraquo ιδεολογικό ανταγωνισμό - όπωςσυνέβη λόγου χάριν στη Γερμανία των αρ-

χών της δεκαετίας του 1930 όταν επικαλού-μενος την εβραϊκή συνομωσία ο Χίτλερθριάμβευσε στον ανταγωνισμό για το ποιααφήγηση εξηγούσε καλύτερα τα αίτια τηςκρίσης της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης καιπρόσφερε τον καλύτερο τρόπο διεξόδου απόεκείνη την κρίση () Οποιαδήποτε αφελήςαριστερή προσδοκία ότι η παρούσα χρηματο-οικονομική και γενικότερη οικονομική κρίσηδιανοίγει αναπόφευκτα ένα πεδίο δράσης γιατη ριζοσπαστική Αριστερά είναι συνεπώς τοδίχως άλλο επικίνδυνα κοντόφθαλμη Η κύ-ρια άμεση συνέπεια της κρίσης δεν θα είναιη άνοδος μιας ριζοσπαστικής χειραφετικήςπολιτικής αλλά μάλλον η άνοδος του ρατσι-στικού λαϊκισμού περισσότεροι πόλεμοι αύ-ξηση της φτώχειας στις λιγότερο αναπτυγμέ-νες χώρες του Τρίτου Κόσμου και εντονότε-ροι διαχωρισμοί μεταξύ των πλουσίων καιτων φτωχών στους κόλπους όλων των κοι-νωνιών

Και είναι αλήθεια ότι οι κρίσεις ταρακου-νούν τους ανθρώπους και τους βγάζουν απότον εφησυχασμό τους αναγκάζοντάς τους νααμφισβητήσουν τις θεμελιώσεις παραδοχέςτης ζωής τουςmiddot η πλέον αυθόρμητη πρώτηαντίδραση είναι ο πανικός ο οποίος οδηγείσε μια laquoεπιστροφή στα βασικάraquomiddot οι βασικέςσυντεταγμένες της κυρίαρχης ιδεολογίας όχιμόνο δεν αμφισβητούνται αλλά και αναδια-τρανώνονται με ακόμη μεγαλύτερη σφοδρό-τητα Ο κίνδυνος συνεπώς είναι ότι η πα-ρούσα κατάρρευση θα χρησιμοποιηθεί κατάτρόπο παρόμοιο με ότι η Ναόμι Κλάιν [Nao-mi Klein] έχει αποκαλέσει laquoδόγμα του σοκraquo()

Η θέση αυτή αναπτύσσεται μέσα από μιασειρά συγκεκριμένων αναλύσεων κεντρικήθέση ανάμεσα στις οποίες καταλαμβάνει εκεί-νη για τον πόλεμο στο Ιράκmiddot η επίθεση τωνΗΠΑ εναντίον του Ιράκ στηρίχτηκε στην ιδέαότι ύστερα από την εφαρμογή της πολεμικήςστρατηγικής laquoσοκ και δέοςraquo η χώρα θα μπο-ρούσε να οργανωθεί ως παράδεισος τηςελεύθερης αγοράς αφού ο λαός της θα ήταντόσο τραυματισμένος που δεν θα προέβαλλεκαμία αντίσταση Η επιβολή μιας ακραιφ-νούς οικονομίας της αγοράς καθίσταται συ-νεπώς πολύ πιο εύκολη αν ο δρόμος πουοδηγεί σrsquo αυτήν έχει διανοιχτεί από κάποιοτραύμα (φυσικό πολεμικό οικονομικό) τοοποίο θα έλεγε κανείς αναγκάζει τους αν-θρώπους να αποτινάξουν τις laquoπαλιές συνή-θειέςraquo τους μετατρέποντάς τους σε μια ιδεο-λογική tabula rasa σε επιζώντες του ίδιου

του συμβολικού θανάτου τους έτοιμους νααποδεχτούν τη νέα τάξη πραγμάτων τώραπου όλα τα εμπόδια έχουν εξαλειφθεί Και εί-ναι βέβαιο ότι το δόγμα του σοκ που περιγρά-φει η Κλάιν ισχύει επίσης για τα οικολογικάζητήματαmiddot μια εκτεταμένη περιβαλλοντικήκαταστροφή όχι μόνο δεν θα θέσει σε κίνδυ-νο τον καπιταλισμό αλλά πιθανότατα θα τοναναζωογονήσει διανοίγοντας νέους δρόμουςκαι μέχρι τούδε άγνωστους ορίζοντες καπιτα-λιστικής επένδυσης

Μήπως λοιπόν και η παρούσα οικονομικήκατάρρευση χρησιμοποιηθεί σαν ένα laquoσοκraquoτο οποίο θα δημιουργήσει τις κατάλληλεςιδεολογικές συνθήκες για περαιτέρω φιλε-λεύθερη θεραπεία Η χρεία μιας τέτοιας θερα-πείας-σοκ απορρέει από τον (συχνά αποσιω-πώμενο) ουτοπικό πυρήνα της νεοφιλελεύ-θερης οικονομικής θεωρίας Ο τρόπος πουαντιδρούν οι φονταμενταλιστές της αγοράςστις καταστροφικές συνέπειες της εφαρμογήςτων συνταγών τους είναι χαρακτηριστικόςτων φανατικών οπαδών κάθε ουτοπικούολοκληρωτισμού θεωρούν αποκλειστικάυπεύθυνη για την αποτυχία την ενδοτικότη-τα εκείνων που υλοποίησαν τα σχέδιά τους(υπάρχει ακόμη πολλή κρατική παρέμβασηκλπ) και αυτό που απαιτούν δεν είναι τίποτελιγότερο από μια ακόμη πιο αυστηρή εφαρ-μογή των δογμάτων τους

Συνεπώς για να το θέσουμε με παλιομοδί-τικους μαρξιστικούς όρους το κύριο καθήκοντης κυρίαρχης ιδεολογίας στην παρούσα κρί-ση είναι να επιβάλλει μιαν αφήγηση η οποίαθα επιρρίψει την ευθύνη για την κατάρρευσηόχι στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημακαθαυτό αλλά σε δευτερεύουσες και συγκυ-ριακές παρεκκλίσεις (στις υπερβολικά ελαστι-κές φορολογικές διατάξεις στη διαφθορά τωνμεγάλων χρηματοοικονομικών οργανισμώνκοκ) Ομοίως στην εποχή του Υπαρκτού Σο-σιαλισμού οι αμύντορες της σοσιαλιστικήςιδεολογίας προσπάθησαν να διασώσουν τηνιδέα του σοσιαλισμού ισχυριζόμενοι ότι ηαποτυχία των laquoλαϊκών δημοκρατιώνraquo ήταν ηαποτυχία μιας μη αυθεντικής εκδοχής σοσια-λισμού όχι της ιδέας καθαυτήν καταλήγον-τας συνακόλουθα στο συμπέρασμα ότι τα κα-θεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού έχρηζανριζικών μεταρρυθμίσεων μάλλον παρά ανα-τροπής και κατάλυσης Δεν είναι άμοιρο ει-ρωνείας να επισημάνουμε ότι οι διαπρύσιοικήρυκες της καπιταλιστικής ιδεολογίας πουκάποτε ειρωνεύονταν αυτή την κριτική υπε-ράσπιση του σοσιαλισμού ως απατηλή καιεπέμεναν ότι έπρεπε να απορρίψουμε την ευ-θύνη στη σοσιαλιστική ιδέα καθαυτήν κατα-φεύγουν τώρα σε μεγάλο βαθμό στην ίδιαυπερασπιστική τακτική γιατί εκείνο που έχειχρεοκοπήσει δεν είναι ο καπιταλισμός κα-θαυτός αλλά μόνο η στρεβλή πραγμάτωσήτου

Απέναντι σε αυτή την τάση πρέπει κανείςνα επιμείνει στο καίριο ερώτημα ποιο είναιτο laquoελάττωμαraquo στο σύστημα καθαυτό πουκαθιστά δυνατές τέτοιες κρίσεις και καταρ-ρεύσεις Το πρώτο που πρέπει να έχουμε στονου μας είναι ότι αφετηρία της κρίσης υπήρ-ξε μια laquoαγαθή προαίρεσηraquo όπως επισημάνα-με μετά την έκρηξη της φούσκας των dot-com αποφασίστηκε και μάλιστα με τη σύμ-

φωνη γνώμη και των δύο μειζόνων αμερικα-νικών κομμάτων να διευκολυνθούν οι επεν-δύσεις στον τομέα των ακινήτων ούτως ώστενα συνεχίσει να κινείται η οικονομία και νααποτραπεί η ύφεση - η σημερινή κατάρρευ-ση είναι κατrsquo αυτή την έννοια απλώς το τίμη-μα που πληρώνουμε για τα μέτρα που ελή-φθησαν στις ΗΠΑ προκειμένου να αποσοβη-θεί μια ύφεση μερικά χρόνια πριν Ο κίνδυ-νος συνεπώς είναι ότι η αφήγηση που θαεπικρατήσει αναφορικά με το υπόβαθρο τηςκρίσης θα είναι εκείνη η οποία αντί να μαςαφυπνίσει από ένα όνειρο θα μας επιτρέψεινα συνεχίσουμε να ονειρευόμαστε ()

Σημειώστε τον όρο laquoτεχνικές λύσειςraquo ταπραγματικά προβλήματα έχουν τεχνικές λύ-σεις (Και πάλι ένας εξόφθαλμα εσφαλμένοςισχυρισμός η αντιμετώπιση των οικολογικώνπροβλημάτων απαιτεί την πραγματοποίησηεπιλογών και τη λήψη αποφάσεων -για το τιθα παράγεται τι θα καταναλώνεται σε ποιαμορφή ενέργειας θα βασίζεται η παραγωγή-οι οποίες τελικά σχετίζονται με τον ίδιο τοντρόπο ζωής ενός λαού κατά συνέπεια όχιμόνο δεν είναι απλώς τεχνικές αλλά είναικατεξοχήν πολιτικές με την πλέον ριζική έν-νοια ότι αφορούν θεμελιώδεις κοινωνικέςεπιλογές) Δεν είναι περίεργο συνεπώς πουκαι ο ίδιος ο καπιταλισμός παρουσιάζεται μετεχνικούς όρους σαν ούτε καν επιστήμη αλ-λά απλώς σαν κάτι το οποίο λειτουργεί δενχρειάζεται ιδεολογική δικαίωση γιατί η επι-τυχία του αποτελεί καθαυτήν επαρκή δικαίω-ση Από αυτή την άποψη ο καπιταλισμός laquoεί-ναι το αντίθετο του σοσιαλισμού ο οποίοςπορεύεται με βάση ένα εγχειρίδιο οδηγιώνraquolaquoΟ καπιταλισμός είναι ένα σύστημα το οποίοδεν έχει φιλοσοφικές αξιώσεις το οποίο δεναναζητεί την ευτυχία Το μόνο που λέει είναιlsquoΛοιπόν αυτό λειτουργείrsquo Κι αν οι άνθρωποιθέλουν να ζήσουν καλύτερα είναι προτιμότε-ρο να χρησιμοποιήσουν αυτό τον μηχανισμόεπειδή λειτουργεί Το μόνο κριτήριο είναι ηαποτελεσματικότηταraquo

Αυτή η αντιιδεολογική περιγραφή είναι

φυσικά καταφανώς ψευδής η ιδέα ακριβώςότι ο καπιταλισμός είναι ένα ουδέτερος κοι-νωνικός μηχανισμός αποτελεί ιδεολογία(ακόμη και ουτοπική ιδεολογία) του πιο χα-ρακτηριστικού είδους Η στιγμή της αλήθειαςσrsquo αυτή την περιγραφή είναι ωστόσο ότιόπως το έχει θέσει ο Αλέν Μπαντιού [AlainBadiou] ο καπιταλισμός ουσιαστικά δεν είναιένας αυτόνομος πολιτισμός με ένα ιδιαίτεροτρόπο νοηματοδότησης της ζωής Ο καπιτα-λισμός είναι η πρώτη κοινωνικοοικονομικήτάξη πραγμάτων που αποολοποιεί το νόημαδεν είναι παγκόσμιος στο επίπεδο του νοήμα-τος (δεν υπάρχει παγκόσμια laquoκαπιταλιστικήκοσμοθεωρίαraquo δεν υπάρχει καθαυτό laquoκαπι-ταλιστικός πολιτισμόςraquo το πρωταρχικό δί-δαγμα της παγκοσμιοποίησης είναι ακριβώςότι ο καπιταλισμός μπορεί να συμβαδίσει μεόλους τους πολιτισμούς από τον χριστιανικόμέχρι τον ινδουιστικό και τον βουδιστικό) Ηπαγκόσμια διάσταση του καπιταλισμού μπο-ρεί να υποστηριχθεί μόνο στο επίπεδο τηςαλήθειας -χωρίς- νόημα ως το laquoΠραγματικόraquoτου μηχανισμού της παγκόσμιας αγοράς()Το πρόβλημα είναι ένα πρόβλημα νοήματοςκαι εδώ ακριβώς είναι που η θρησκεία επα-νεφευρίσκει σήμερα το ρόλο της ανακαλύ-πτοντας εκ νέου την αποστολή της ως ο πα-ράγοντας ο οποίος εγγυάται μια ζωή με νόη-μα σε αυτούς που μετέχουν στην άνευ νοή-ματος λειτουργία της καπιταλιστικής μηχα-νής()

SLAVOJ ŽIŽEK Πρώτα σαν ιδεολογίακαι μετά σαν φάρσα μτφρ ΝεκτάριοςΚαλαϊτζής εκδόσεις Scripta

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ37

7

Η ΑΥΓΗ3 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2011

MEumlOacuteEgravemiddotrsaquomiddot AcircUacuteEgraveOcircpermilEgraveIcirclsaquo currenIcircpermilOcircUcircEuml UgraveˆOacute partOacuteAcircUacuteAacuteOgraveOacute paraOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacuteordfmiddot˘UacuteOcircIgraveEgravemacriquestIumlEuml 7 infinılsaquoOacutemiddot UgraveEumlIuml 2103614332 ntilde 2108659073

O OcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircIgravefi˜ UgraveEuml˜ IcirciquestıAcirc IgravecurrenUacutemiddot˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIumlEgraveUgraveEgraveIcirclsaquoUgraveEuml˜ middotOacutemiddotUgraveUacuteOcirclsaquo˜ IcircmiddotEgrave UgraveEuml˜ permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacutersaquomiddot˜

radicEgrave AcircEgravepermilEgraveOgraveIcircOcirc˘Oacute Oacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave currenOacutemiddot AcircUacuteEgraveOcircpermilEgraveIcircfiAcirc˘UacuteDaggerUgraveAcircUacuteOcirc˘ AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacuteUgraveOcirc˜ Ocirc˘ Icirc˘IcircIumlOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquo middotOacuteAcircIumlIumlmiddotpermilEgraveIcirciquestUcircAcirc IgraveEumlOacuteEgravemiddotrsaquomiddot sbquoiquestUcircEuml tradeUgraveEumlUacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave middotfi Ucirc˘OacuteAcircUacuteAacuteiquestUgraveAcirc˜ Ocirc˘ permilAcircOacute currenmiddot-bdquomiddotOacute Oacutemiddot middotAacuteˆOacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot permilEumlIgraveEgraveOcirc˘UacuteAacuteOcircDaggerOacute ˆ˜ UcircIcircAcircUgravefiIgraveAcircOacuteOcircEgraveOcircIumlrsaquoUgraveAcirc˜ middot˘Ugravelsaquo˜ UgraveEuml˜ macrOgraveUacutemiddot˜

radicEgrave AcircrsaquoOacutemiddotEgrave IgraveEgravemiddot AcircOacutemiddotIumlIumlmiddotIcircUgraveEgraveIcirclsaquo UacutefiUgravemiddotUcircEuml UcircUgraveEumlUacuteEumlmacrlsaquo IcircmiddotUgravemiddotOacutemiddotIumlˆUgraveEgraveIcirclsaquo IcircOcircEgraveOacuteˆOacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddot

K˘IcircIumlOcircEcircfiUacuteEumlUcircAcirc UgraveOcirc 22AElig UgraveAcircDaggermacrOcirc˜ (πmiddotOacuteOcirc˘iquestUacuteEgraveOcirc˜ 2011)sumprodΔpartπtradeΔpart Δradic infinpararadic Δinfin KENTƒπintinfin parapartƒπparaΔpartƒinfin intinfinπ Δinfin μπμsectπradicparaoslashsectpartπinfin laquoμπμsectπradicparaoslashsectpartπradic Δoslashiexcl μπμsectπradicordmπsectπoslashiexclraquo (ordfmiddot˘UacuteOcircIgraveEgravemacriquestIumlEuml 7)laquopoundpartordfpartsectπradicraquo (tradefiIumlˆOacuteOcirc˜ 82) laquoπinfiniexclradictraderaquo (tradeUgravemiddotpermilrsaquoOcirc˘ 24) laquopartsectpartAgravetradeπtraderaquo (infinUcircIcircIumlEumlEgraveOcircDagger 71) laquodegiexcloslashtradeprodraquo (paramiddotAacuteIcircUacuteiquestUgraveEgrave)

IgraveAcirc Ucirc˘OacutecurrenOacuteUgraveAcirc˘IacuteEuml middotfi UgraveOcircOacute πUcircrsaquopermilˆUacuteOcirc sumOcirc˘UacuteAacutefi

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

Η κρίση ως θεραπεία-σοκ

ΤΟΥ ΣΛΑΒΟΪ ΖΙΖΕΚ