RAFFAELO, SANZIO,1517-18ΡΩΜΗ, ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗ VILLA FARNESINA

Οδύσσεια, α, 26-1082η ενότητα

Επιμέλεια παρουσίασης: Κρινάκη Μαλαματένια

Οι θεοί συνεδριάζουν στο παλάτι του Δία στον Όλυμπο

Ποσειδώνας

Απουσιάζει στους Αιθίοπες, οι οποίοι του προσφέρουν πλούσια θυσία.

Πώς εξυπηρετεί την εξέλιξη του μύθου; Την απουσία του εκμεταλλεύεται η Αθηνά, για να θέσει στο συμβούλιο των θεών το θέμα του νόστου του Οδυσσέα.

Ηθική αρχή της Οδύσσειας

Ύβρις = υπερβαίνει ο άνθρωπος τα όριά του παίρνοντας κάτι που δεν του ανήκει, προσβάλλοντας κάποιον θεό ή άνθρωπο. Πάντα τιμωρείται (τίσις) από τους θεούς.

Ιστορία Ατρειδών

Α. θεϊκή προειδοποίηση (μέσω Ερμή), Β. μη συμμόρφωση Αίγισθου – και είχε σχέση με την

Κλυταιμνήστρα και σκότωσε τον Αγαμέμνονα – ύβρις (δική του η επιλογή – υπεύθυνος είναι αυτός που επιλέγει, δεν έχει την ευθύνη ο θεός. Ο άνθρωπος επιλέγει έχοντας επίγνωση των συνεπειών και δημιουργεί μόνος του τις προϋποθέσεις για τη δυστυχία του, πέρα απ’ ό,τι όρισε η μοίρα!)

Γ. τιμωρία – τίσις (τον σκότωσε ο Ορέστης)

Αρχαϊκή Αγγειογραφία, Ζωγράφος της Δοκιμασίας: Ο Αίγισθος σκοτώνει τον Αγαμέμνονα, ο Ορέστης σκοτώνει τον Αίγισθο

Ιστορία Ατρειδών

• Με την τιμωρία του Αίγισθου προοικονομείται η τιμωρία των μνηστήρων.

Αγαμέμνονας

Αίγισθος

Κλυταιμνήστρα

Ορέστης

Οδυσσέας

Μνηστήρες

Πηνελόπη

Τηλέμαχος

(Καλυκόσχημος κρατήρας )Ο ζωγράφος της δοκιμασίας

Ο Αίγισθος έχει πιάσει τον Αγαμέμνονα από το κεφάλι και είναι έτοιμος να του καταφέρει και δεύτερο κτύπημα με το σπαθί που κρατάει στο δεξί του χέρι. Ο Αγαμέμνονας, που ήδη αιμορραγεί, γέρνει προς τα πίσω. Πίσω από τον Αίγισθο βρίσκεται η Κλυταιμνήστρα, με ανασηκωμένο το αριστερό χέρι και με διπλό πέλεκυ στο δεξί. Πίσω της, τρέχοντας προς τα αριστερά, ίσως να εικονίζεται η κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, η Χρυσόθεμις. Πίσω από τον Αγαμέμνονα η γυναικεία μορφή που κατευθύνεται προς τα δεξιά με ανασηκωμένα τα χέρια ίσως να είναι η δεύτερη κόρη του, η Ηλέκτρα. Δεξιά της μπορεί να είναι η Κασσάνδρα.

(Καλυκόσχημος κρατήρας )Ο ζωγράφος της δοκιμασίας

Στην α' όψη του αγγείου ο Ορέστης σκοτώνει τον Αίγισθο. Η σύνθεση είναι παρόμοια με της άλλης όψης. Ο Ορέστης, έχει πιάσει από το κεφάλι τον Αίγισθο και ετοιμάζεται να τον κτυπήσει για δεύτερη φορά. Ο Αίγισθος, που ήδη αιμορραγεί, πέφτει προς τα πίσω. Στο δεξί του χέρι κρατάει βάρβιτο. Δεξιά του Αίγισθου εικονίζεται η Ηλέκτρα, ενώ αριστερά του Ορέστη, με διπλό πέλεκυ στο χέρι η Κλυταιμνήστρα.

1ος λόγος Αθηνάς

Η Αθηνά συμφωνεί με το πάθημα του Αίγισθου (54) και εύχεται να έχει ανάλογη τύχη όποιος κάνει ανάλογες αμαρτίες (55).

Στον στίχο αυτό (55) προοικονομείται η μνηστηροφονία.

Η Αθηνά προσπαθεί να στρέψει το Δία υπέρ του Οδυσσέα

Παρουσιάζει τον Οδυσσέα γενναίο αλλά δύσμοιρο, δύστυχο και οδυρόμενο, να βασανίζεται από συμφορές, μακριά από την οικογένειά του, σε ένα νησί στο κέντρο της θάλασσας, όπου κρατείται παρά τη θέλησή του και εύχεται το θάνατο απελπισμένος και ευχόμενος να δει καπνό της πατρίδας του (στ. 57-59, 64, 67-68)

Τονίζει τη δυστυχία του και την αγάπη για την πατρίδα του, για να προκαλέσει τον οίκτο του Δία (να τον λυπηθεί δηλαδή …για τα χάλια του!) και να του βάλει στο μυαλό το θέμα του νόστου.

Η Αθηνά προσπαθεί να στρέψει τον Δία υπέρ του Οδυσσέα

Παρουσιάζει τον Οδυσσέα ως αιχμάλωτο της κόρης του Άτλαντα.

Δεν κατονομάζει την Καλυψώ, για να θυμίσει στον Δία τον παλιό του αντίπαλο και να προκαλέσει έτσι αρνητικά συναισθήματα για την Καλυψώ και θετικά (εύνοια, συμπάθεια) για τον Οδυσσέα. [βλ. το σχόλιο 9 του βιβλίου (σελ. 22)]

Η Αθηνά προσπαθεί να στρέψει τον Δία υπέρ του Οδυσσέα

Θυμίζει στον Δία τις θυσίες που του πρόσφερε ο Οδυσσέας στην Τροία.

Γιατί το κάνει αυτό η Αθηνά; Του θυμίζει την έμπρακτη ευσέβεια του Οδυσσέα, για να τον δει με εύνοια ο Δίας.

Απάντηση του Δία

Αρνείται ότι είναι θυμωμένος με τον Οδυσσέα και αναγνωρίζει την ευσέβειά του.

Εξηγεί την παραμονή του μακριά από την Ιθάκη αναφερόμενος στον Ποσειδώνα, που είναι θυμωμένος με τον Οδυσσέα, επειδή εκείνος του τύφλωσε τον γιο του, τον Πολύφημο.

Απάντηση του Δία

Αποφασίζει την επιστροφή του Οδυσσέα.

Στους στίχους 89-90 προοικονομείται ο νόστος του Οδυσσέα, ενώ στους 90-92 προοικονομείται η υποχώρηση του Ποσειδώνα.

Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο: Η Επιστροφή του Οδυσσέα

Στους στίχους αυτούς (89-92) αναγνωρίζουμε την αρχή της πλειοψηφίας: ο Ποσειδώνας μόνος του από τη μια μεριά-από την άλλη όλοι οι άλλοι θεοί! Θα υποχωρήσει…

Πρόταση της Αθηνάς

Διπλή πρόταση, διπλό σχέδιο: στ. 97-100 και 101-108Α) Χωρίς καθυστέρηση να σταλεί ο Ερμής στην Ωγυγία,

για να μεταφέρει στην Καλυψώ τη διαταγή των θεών για τον νόστο του Οδυσσέα.

Άρα, προοικονομείται και το ταξίδι του Ερμή στην Ωγυγία (97-98) και ο νόστος του Οδυσσέα (95-96 και 99-100).

Πρόταση της Αθηνάς

Β) Η ίδια θα κατέβει στην Ιθάκη, για να βρει τον Τηλέμαχο. Θα τον ενθαρρύνει, ώστε και τους μνηστήρες να διώξει από το παλάτι και τον πατέρα του να αναζητήσει σε Πύλο και Σπάρτη.

Άρα, προοικονομείται το ταξίδι της Αθηνάς στην Ιθάκη και η συνάντησή της με τον Τηλέμαχο (101-102), η απόπειρα του Τηλέμαχου να διώξει τους μνηστήρες από το παλάτι (102-104) και το ταξίδι του

σε Πύλο και Σπάρτη (106-107).

Ανθρωπομορφισμός

Βλ. ερώτηση 5 του βιβλίου, σελ. 24Οι θεοί παρουσιάζονται παρόμοιοι με τους

ανθρώπους (τι λένε, τι νιώθουν, τι κάνουν, πώς είναι οργανωμένη η κοινωνία τους)

Αφηγηματικές τεχνικές

Σε ποια σημεία αφηγείται ο ποιητής σε τρίτο πρόσωπο; στ. 26-35, 52, 73, 93

Τριτοπρόσωπη η αφήγηση

Σε ποια σημεία οι ήρωες (θεοί) διαλέγονται σε ευθύ λόγο;

Δίας 36-51, Αθηνά 53-72, Δίας 74-92, Αθηνά 94-108

Πρωτοπρόσωπη / δραματική αφήγηση, ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Τυπικά επίθετα, τυπικές εκφράσεις

Δίας: Ολύμπιος, Κρονίδης, πατέρας θεών και ανθρώπων, παντοδύναμος, που τα σύννεφα συνάζει

Αθηνά: τα μάτια λάμπονταςΠοσειδώνας: της γης κυρίαρχος, κοσμοσείστηςΕρμής: ψυχοπομπός κι αργοφονιάςΠολύφημος: ισόθεοςΚαλυψώ: καλλιπλόκαμηΟδυσσέας: καρτερικόςΑχαιοί: που τρέφουν πλούσια κόμη Τυπικοί στίχοι: 52 και 93 // 53 και 94

Χαρακτηριστικά και περιγραφικά επίθετα

βλ. την ερώτηση 8 στη σελίδα 24 του βιβλίου. Παραδείγματα χαρακτηριστικών επιθέτων: τον

φημισμένο Αίγισθο, γενναίος, δύσμοιρος, καρτερικός Οδυσσέας, απαράβατη εντολή

Παραδείγματα περιγραφικών επιθέτων: περίβρεχτο / κατάφυτο νησί, καλλιπλόκαμη νεράιδα,

κέρατα στριφτά, πόδια λοξά