R-GERN AncGreece 001-005 UK Coedition GR HEOCC.indd 2 …108 Μαθηματικά ... Ιλιάδα...

.

R-GERN_AncGreece_001-005_UK_Coedition_GR HEOCC.indd 2 27/07/17 14:04

6 Εισαγωγή

12 Ο ελληνικός κόσμος 14 ΓΛΩΣΣΑΡΙ16 Η πόλη-κράτος18 Αθήνα και Σπάρτη20 Περσικοί πόλεμοι και

Πελοποννησιακός πόλεμος

22 Πόλεμος24 «Βάτραχοι γύρω από

μια λίμνη» 26 Παρουσίαση: Μέγας

Αλέξανδρος28 Ελληνιστικά βασίλεια30 Η Ελλάδα στον ρωμαϊκό

κόσμο

32 Άνθρωποι και κοινωνία 34 ΓΛΩΣΣΑΡΙ36 Έλληνες και βάρβαροι38 Πολιτική και δημοκρατία40 Νόμοι42 Πολίτες44 Παρουσίαση: Ασπασία46 Σπίτι και οικογενειακή

ζωή48 Δουλεία50 Γεωργία52 Εμπόριο και οικονομία

54 Μύθοι και θρησκεία56 ΓΛΩΣΣΑΡΙ58 Θεοί60 Ήρωες και ημίθεοι62 Μύθοι64 Παρουσίαση: Δίας 66 Τελετές και θυσίες68 Μαντεία70 Πανελλήνιοι αγώνες72 Μεταθανάτια ζωή

74 Λογοτεχνία76 ΓΛΩΣΣΑΡΙ78 Όμηρος και επική ποίηση80 Τραγωδία82 Κωμωδία84 Παρουσίαση: Σαπφώ86 Ιστορία: Ηρόδοτος

και Θουκυδίδης88 Ρητορεία90 Φιλοσοφία: Σωκράτης

και Πλάτωνας92 Φιλοσοφία: Αριστοτέλης

94 Γλώσσα και μάθηση96 ΓΛΩΣΣΑΡΙ98 Η ελληνική γλώσσα100 Γραμμική B και το αλφάβητο102 Βιβλία και η βιβλιοθήκη

της Αλεξάνδρειας104 Παρουσίαση: Αρχιμήδης 106 Επιγραφές108 Μαθηματικά110 Τεχνολογία και αστρονομία112 Ιατρική

114 Αρχιτεκτονική και κτίρια 116 ΓΛΩΣΣΑΡΙ118 Πρώιμη ελληνική

αρχιτεκτονική120 Αρχιτεκτονικοί ρυθμοί

και μάρμαρο122 Αρχιτεκτονική ναών124 Παρουσίαση: Φειδίας126 Αστικά κέντρα128 Κατοικίες και ανάκτορα130 Αρχιτεκτονική δημόσιων

κτιρίων132 Αρχιτεκτονική χώρων

ψυχαγωγίας

134 Οι τέχνες 136 ΓΛΩΣΣΑΡΙ138 Εικαστικός πολιτισμός140 Αγγειοπλαστική142 Ζωγραφική αγγείων144 Αρχαϊκή γλυπτική 146 Παρουσίαση: Πραξιτέλης148 Ελληνιστική γλυπτική 150 Ζωγραφική152 Μεταλλοτεχνία και

κοσμηματοποιία

154 Βιβλιογραφικές πηγές156 Συντελεστές πρωτότυπης

έκδοσης158 Ευρετήριο160 Ευχαριστίες

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

R-GERN_AncGreece_001-005_UK_Coedition_GR HEOCC.indd 5 27/07/17 14:04

Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι τους συνέδεε η γλώσσα, η θρησκεία και ένα σύνολο εθνικών και πολιτικών δεσμών, παρόλα αυτά όμως δεν ζούσαν σε ένα εθνικό κράτος: Ο κόσμος που προέκυψε από τους Σκοτεινούς Αιώνες γύρω στο 800 π.Χ. ήταν ένα κατακερματισμένο τοπίο μεμονωμένων, ανταγωνιζόμενων πόλεων-κρα-τών. Αυτές οι πόλεις-κράτη εκτείνονταν στη χερσόνησο και τα νησιά της σημερινής Ελλάδας, που συχνά ανταγωνίζονταν για τη λιγοστή καλλιερ-γήσιμη γη, αλλά υπήρχαν και στα παράλια της Μικράς Ασίας (τη σημερι-νή Τουρκία) και σε μακρινές πόλεις, π.χ. νότια Ιταλία και Γαλλία. Η κοινή πολιτισμική ταυτότητα που μοιράζονταν και ταυτόχρονα η εμπλοκή τους σε έντονες αντιπαραθέσεις πυροδότησαν ένα εξαιρετικά γόνιμο περιβάλ-λον.

Το «ελληνικό θαύμα» της αρχαϊκής και της κλασικής περιόδου, γύρω στο 800–300 π.Χ., σηματοδότησε μια σημαντική στιγμή στην εξέλιξη του πολιτισμού. Οι Έλληνες σημείωσαν τεράστια άλματα σχεδόν σε κάθε τομέα της ανθρώπινης προσπάθειας. Χάρη στο έντονο ενδιαφέρον τους για τη δύναμη του προφορικού και του γραπτού λόγου, ανέπτυξαν νέες μορφές λογοτεχνίας (επική και λυρική ποίηση, θεατρικά και ιστορικά

κείμενα) με ένα αλφάβητο που κατάρτισαν από τις επαφές τους με την ανατολική Μεσόγειο. Πειραματίζονταν με νέους τρόπους ορ-γάνωσης των κοινωνιών τους (δημοκρατία, ολιγαρχία, διάφορα είδη αυτοκρατορίας, ένορκες δίκες, τη δύναμη της ρητορείας)

κατόπιν βαθιάς και μεθοδικής σκέψης. Διερευνούσαν σε βάθος τον άνθρωπο μέσω της λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας, της καλλιτεχνικής αναπαράστασης (ζωγραφική, αγγειοπλαστική και γλυπτική) ή ακόμη

και μέσω του αθλητισμού. Γι’ αυτές τις δραστηριότητες κατασκεύ-ασαν νέους αρχιτεκτονικούς χώρους, όπως θέατρα, γυμναστή-

ρια και εντυπωσιακούς ναούς.Αυτή η περίοδος πυρετώδους ανάπτυξης άγγιξε το

απόγειό της στην Αθήνα του 5ου–4ου αιώνα π.Χ. Πολλές μαρτυρίες προέρχονται από αυτήν την ξεχωριστή πόλη. Όταν σκεπτόμαστε τους αρχαίους Έλληνες, εν πολλοίς

εννοούμε τα επιτεύγματα της Αθήνας της «κλασικής» πε-ριόδου –την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, τη φιλοσοφία, το θέατρο και τη δημοκρατία της.

ΕΙΣΑΓΩΓΗΜάθιου Νίκολς

Με τις κατακτήσεις του, ο Μέγας Αλέξανδρος διέδωσε τον ελληνικό πολιτισμό μακρύτερα από ποτέ, αναγγέλλο-ντας την έλευση της ελληνιστικής περιόδου.

6 g Εισαγωγή

R-GERN_AncGreece_006-011_GR V_Coediton_CC ΗΕΟ.indd 6 11/07/17 11:35

Η Αθήνα, όμως, ήταν μία από τις πολλές ανταγωνίστριες πόλεις-κρά-τη, και, καθώς το άστρο της έδυε, αναδείχθηκαν άλλα κέντρα εξουσίας –η Θήβα, η Μακεδονία, η Αλεξάνδρεια. Ο κόσμος των μικρών αντιμαχό-μενων πόλεων-κρατών (και οι δύο αιώνες πειραματισμών της Αθήνας με τη δημοκρατία) διαταράχθηκε από τη φιλοδοξία και τα μέσα αυταρχικών ηγεμόνων που δημιούργησαν μεγαλύτερα κέντρα εξουσίας. Σημαντικό-τερος όλων ήταν ο Μέγας Αλέξανδρος, βασιλιάς της αρχαίας Μακεδονί-ας, του οποίου οι κατακτήσεις διεύρυναν άρδην τα όρια του ελληνικού κόσμου. Τα «ελληνιστικά» βασίλεια, διάδοχοι της αυτοκρατορίας του, συ-νέχισαν να διαδίδουν τις ελληνικές ιδέες στη Μέση Ανατολή. Έτσι εξηγεί-ται το ότι έδρα της μεγαλύτερης βιβλιοθήκης του ελληνικού κόσμου ήταν η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και ότι οι ελληνικοί αρχιτεκτονικοί ρυθμοί απαντούν σε μακρινά μέρη, όπως το σημερινό Αφγανιστάν.

Καθώς η Ρώμη επισκίαζε την πολιτική, όχι όμως και την πολιτισμική, ισχύ των Ελλήνων γειτόνων της, τα ελληνιστικά βασίλεια άρχισαν να δέχονται εισβολές. Η ελληνική σκέψη συνέχισε να επηρεάζει σημαντικά τους Ρωμαίους. η Ρώμη υιοθέτησε πολλούς θεούς, λογοτεχνικά ύφη, αρχιτεκτονικούς ρυθμούς και καλλιτεχνικές αξίες των Ελλήνων. Σήμερα, η επιρροή των ελληνικών ιδεών είναι αισθητή σχεδόν σε κάθε τομέα της πνευματικής και πολιτισμικής ζωής, στην πολιτική, την οικονομία, τη ρητορεία, τη φιλοσοφία, τη δημοκρατία, την τεχνολογία, τα μαθηματικά, το θέατρο και τη μουσική –όροι που χρησιμοποιούνται διεθνώς. Όπως έγραψε ο Σέλεϋ στον πρόλογο του βιβλίου Ελλάς 1821: «Είμαστε όλοι Έλληνες. Οι νόμοι, η λογοτεχνία, η θρησκεία και οι τέχνες μας έχουν ρίζες στην Ελλάδα.»

Οι επιγραφές που διασώζονται σε πολλές ελληνικές τοποθεσίες μαρτυρούν πολλά στους ιστορικούς για τη ζωή στην αρχαιότητα.

Οι «Πανελλήνιοι» αγώνες του αρχαιοελ-ληνικού κόσμου συχνά περιλάμβαναν μουσική και θέατρο, όχι απλώς αθλητισμό, πάλη και πυγμαχία, και ενέπνευ-σαν τους νεότερους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Εισαγωγή g 7



Μια γενική εικόνα της ελληνικής ιστορίας

~από το 1575 π.Χ. και ύστεραΟ μυκηναϊκός πολιτισμός κυριαρ-χεί στην Ελλάδα και στο Αιγαίο.

~1425–1200 π.Χ.Χρήση της Γραμμικής Β κατά τη μυκηναϊκή περίοδο

~1200 π.Χ.Κύμα πτώσης πολιτισμών στην ανατολική Μεσόγειο, μεταξύ άλ-λων των Μυκηναίων, των Χετταί-ων στην Ανατολία και στη Συρία, και του καινούργιου βασιλείου στην Αίγυπτο

~1200–800 π.Χ.«Σκοτεινοί Αιώνες»

8ος αιώνας π.Χ.Ανάπτυξη του ελληνικού αλφα-βήτου

776 π.Χ.Σύμφωνα με την παράδοση, το έτος τέλεσης των πρώτων Ολυμπι-ακών Αγώνων

~750–725 π.Χ.Πιθανές χρονολογίες για την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, επικά ποιήματα που αποδίδονται στον Όμηρο

8ος–7ος αιώνας π.Χ.Οι ελληνικές πόλεις-κράτη ακμά-ζουν, ιδρύουν αποικίες, πειραμα-τίζονται με διαφορετικές μορφές πολιτικής διακυβέρνησης και πολεμούν μεταξύ τους.

Τέλη 7ου αιώνα π.Χ.Η Σαπφώ γράφει ποιήματα στο νησί της Λέσβου.

Η ανατολική Μεσόγειος τον 5ο αιώνα π.Χ. Οι ελληνικές πόλεις-κράτη εκτείνονται σε όλη την ενδοχώρα, στα νησιά του Αιγαίου και πέρα από αυτό.

ΚΕΡΚΥΡΑ

ΙΘΑΚΗ

ΗΠΕΙΡΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΒΟΙΩΤΙΑ

ΑΤΤΙΚΗΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑ

ΖΑΚΥΝΘΟΣ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΑΧΑΪΑ

ΝΑΞΟΣ

ΤΗΝΟΣ

ΑΝΔΡΟΣ

ΣΚΥΡΟΣΕΥΒΟΙΑ

ΧΙΟΣ

ΣΑΜΟΣΙΚΑΡΙΑ

ΛΕΣΒΟΣ

ΛΗΜΝΟΣ

Βυζάντιο

Δωδώνη

Θερμοπύλες

Δελφοί

Πειραιάς Αθήνα

Θήβα Μαραθώνας

Ολυμπία

Πύλος Σπάρτη

ΚόρινθοςΜυκήνες

Άργος

Κνωσός

Κνίδος

Αλικαρνασσός

Μίλητος

Έφεσος

Σμύρνη

Σάρδεις

Πέργαμος

Τροία

Θάλασσα του Μαρμαρά

ΙΜΒΡΟΣΣΑΜΟΘΡΑΚΗ

ΘΑΣΟΣ ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΑ

ΡΟΔΟΣ

ΘΡΑΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΥΘΗΡΑ

ΚΡΗΤΗ

ΘΗΡΑ

ΜΗΛΟΣ

ΣΙΦΝΟΣΣΕΡΙΦΟΣΚΥΘΝΟΣ

ΣΑΛΑΜΙΝΑ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

Κορινθιακός κόλπος



594/3 π.Χ.Ο σπουδαίος νομοθέτης Σόλων γίνεται άρχων του δήμου στην Αθήνα.

~570 π.Χ.Γέννηση του Πυθαγόρα

507 π.Χ.Στην Αθήνα διακρίνεται ο μεταρ-ρυθμιστής Κλεισθένης, θεσπίζο-ντας δημοκρατικές μεταρρυθμί-σεις.

490 π.Χ.Η επίθεση του Πέρση βασιλιά Δα-ρείου κατά της Αθήνας αποτυγχά-νει, έπειτα από νίκη των Αθηναίων στον Μαραθώνα.

484 π.Χ. Ο Αισχύλος κερδίζει το πρώτο του από τα 13 βραβεία τραγικού θεά-τρου στους δραματικούς αγώνες των Μεγάλων Διονυσίων.

480–479 π.Χ. Η απόπειρα εισβολής στην Ελλάδα του Πέρση βασιλιά Ξέρξη αποτυγχάνει: Οι Σπαρτιάτες καθυ-στερούν τους Πέρσες στις Θερμο-πύλες και οι Έλληνες τους νικούν στη ναυμαχία της Σαλαμίνας και στη μάχη των Πλαταιών.

478/7 π.Χ.Η Αθήνα συστήνει τη Συμμαχία της Δήλου κατά των Περσών, θέτοντας τα θεμέλια της κυριαρχί-ας της που διήρκεσε σχεδόν τρία τέταρτα του αιώνα.

468 π.Χ. Ο Σοφοκλής κερδίζει το πρώ-το θεατρικό του βραβείο στα Διονύσια.

~461–429 π.Χ. Εγκαθίδρυση της αθηναϊκής δημοκρατίας (και αυτοκρατορί-ας). πολιτική σταδιοδρομία του Περικλή

447–432 π.Χ.Κατασκευή και διακόσμηση του Παρθενώνα

441 π.Χ.Ο Ευριπίδης κερδίζει το πρώτο του θεατρικό βραβείο στα Διο-νύσια.

431–404 π.Χ.Λήξη του Πελοποννησιακού Πολέ-μου μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης με ήττα της Αθήνας

428 π.Χ.Γέννηση του Πλάτωνα

427 π.Χ.Η πρώτη κωμωδία από τον Αρι-στοφάνη

411, 404 π.Χ.Η δημοκρατία της Αθήνας υποχωρεί και αντικαθίσταται από σκληρά ολιγαρχικά καθεστώτα.

399 π.Χ.Εκτέλεση του Σωκράτη

384 π.Χ.Γέννηση του Αριστοτέλη

336 π.Χ.Ο Μέγας Αλέξανδρος διαδέχεται τον πατέρα του, Φίλιππο Β’ τον Μακεδόνα.

323 π.Χ.Θάνατος του Μεγάλου Αλε-ξάνδρου μετά την κατάκτηση του μεγαλύτερου τμήματος της ανατολικής Μεσογείου και Μέσης Ανατολής

Τέλη 4ου αιώνα π.Χ. Η αυτοκρατορία του Αλεξάν-δρου χωρίζεται στα ελληνιστικά βασίλεια που κυβερνώνται από αντιμαχόμενους στρατηγούς.

Αρχές 3ου αιώνα π.Χ.Ίδρυση της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας

214–148 π.Χ.Μακεδονικοί πόλεμοι μεταξύ Ρώμης και διαφόρων ελληνικών βασιλείων για τον έλεγχο της ανατολικής Μεσογείου

146 π.Χ.Λεηλασία Κορίνθου και Καρχηδό-νας – Η Ρώμη ελέγχει το μεγαλύ-τερο τμήμα της Ελλάδας και της Μεσογείου.

31 π.Χ.Η μάχη του Ακτίου: Η Ρώμη νικάει την ελληνιστική δυναστεία των Πτολεμαίων και κατακτά την Αίγυπτο.

1ος–2ος αιώνας μ.Χ.Νέα περίοδος ευημερίας και πολιτισμικών επιτευγμάτων για τις ελληνικές επαρχίες υπό ρωμαϊκή ηγεμονία

285 μ.Χ.Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Διοκλη-τιανός διχοτομεί την αυτοκρατο-ρία σε ανατολικό (ελληνικό) και δυτικό τμήμα.

330 μ.Χ.Ο χριστιανός Ρωμαίος αυτοκράτο-ρας Κωνσταντίνος μεταφέρει την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας στο Βυζάντιο (Κωνσταντινούπολη).

1453 μ.Χ.Τελική πτώση του Βυζαντίου


Διάρθρωση του βιβλίουΣκοπός των επτά κεφαλαίων αυτού του βιβλίου είναι η εξερεύνηση της πλούσιας ιστορίας και κληρονομιάς των αρχαίων Ελλήνων. Το εύρος του εν λόγω αντικειμένου αντικατοπτρίζει το μεγάλο φάσμα των επιτευγ-μάτων τους και το πώς αυτά μελετώνται στα πανεπιστήμια παγκοσμίως. Κλασικιστές, γλωσσολόγοι, ιστορικοί, αρχαιολόγοι, φιλόσοφοι και ιστο-ρικοί της τέχνης μελετούν τον κόσμο των αρχαίων Ελλήνων μέσα από διαφορετικό υλικό, ερωτήματα και προσεγγίσεις. Η σύμπτυξη αυτού του πλούσιου πεδίου μελέτης σε μόνο 50 ενότητες ήταν πρόκληση.

Το πρώτο κεφάλαιο, Ο ελληνικός κόσμος, δίνει μια γενική εικόνα των κύριων δυνάμεων στον ελληνικό χώρο και περιγράφει την ελληνική ιστο-ρία από τους κλασικούς χρόνους του 5ου αιώνα π.Χ. έως την άνοδο της Ρώμης. Θα βοηθηθείτε ιδιαίτερα αν διαβάσετε πρώτα αυτή την εισαγωγή και το χρονολόγιό της. Το κεφάλαιο Άνθρωποι και κοινωνία εξερευνά την ελληνική κοινωνία, από τα δίπολα Έλληνας-μη Έλληνας, πολίτης-μη πολίτης/σκλάβος μέχρι τους κοινούς θεσμούς της πολιτικής ζωής και των νόμων που ρύθμιζαν τις κοινότητές τους και τον σημαντικό τομέα της γεωργίας. Το κεφάλαιο Μύθοι και θρησκεία παρουσιάζει τόσο τους

θεούς και τους ήρωες των Ελλήνων όσο και τον τρόπο λατρείας τους. Το κεφάλαιο Λογοτεχνία είναι μια συνοπτική εισαγωγή στην αρχαιοελλη-

νική λογοτεχνία και τις κύριες μορφές της ανά είδος –επική, λυ-ρική ποίηση, τραγωδία και κωμωδία στο θέατρο, ιστορικά κεί-μενα και ρητορεία, και φιλοσοφία. Αυτές οι σύντομες ενότητες δεν είναι παρά μια εισαγωγή. θα είναι ευχής έργο αν κάποιοι

αναγνώστες του βιβλίου διαβάσουν τα έργα κάποιων από αυτούς τους σπουδαίους συγγραφείς (οι ιστορίες του Ηροδότου είναι μια

καλή αφετηρία). Το κεφάλαιο Γλώσσα και μάθηση διευρύνει αυτή τη ματιά στην ελληνική λογοτεχνία, με γνώμονα τη φύση της ελληνικής

γλώσσας, με ποιον τρόπο γραφόταν και διαδιδόταν, και ποια πνευματι-κά επιτεύγματα κατέγραφε. Ακολουθούν δύο κεφάλαια για τη φημισμένη Αρχιτεκτονική και κτίρια ναών και κατοικιών, και για τις Τέχνες, όπως των φιλοτεχνημένων αγγείων, των διαφόρων περιόδων γλυπτικής, ζω-γραφικής, μεταλλοτεχνίας και κοσμηματοποιίας.

Μπορείτε είτε να διαβάσετε τα κεφάλαια και την κάθε ενότητα διαδο-χικά είτε να τα ξεφυλλίσετε με τυχαία σειρά. Το κυρίως κείμενο δίνει μια γενική εικόνα για το κάθε θέμα. Η συνοδευτική Σύνοψη σε 3’’ είναι μια σύντομη περίληψη, ενώ σε μια ξεχωριστή παράγραφο την Ανασκαφή

Τα ελληνικά αγγεία συχνά φιλοτεχνούνταν με μορφές από τη μυθολογία, τους θρύλους και με εικόνες της καθημερινότητας.



σε 3’, γίνεται αναφορά στο αντικείμενο από μια διαφορετική σκοπιά, με περισσότερες πληροφορίες ή με αφορμές για σκέψη.

Κάθε κεφάλαιο έχει ένα γλωσσάρι για να βοηθηθείτε με ορολογία και έννοιες που δεν γνωρίζετε, καθώς και μια βιογραφική παρουσίαση σχετική με το γενικότερο θέμα του κεφαλαίου. Η επιλογή των θεμάτων αποδείχτηκε ενδιαφέρουσα πρόκληση. Αν και ήταν αδύνατο να παραλει-φθούν κάποιες προσωπικότητες (Όμηρος, Μέγας Αλέξανδρος), ήθελα να διαλέξω και κάποιες μορφές που θα φώτιζαν άλλες πτυχές της ελληνικής κοινωνίας, στοιχεία γι’ αυτήν που συχνά διασώζουν την εικόνα σπουδαί-ων Ελλήνων ανδρών. Έτσι, αντί για τον Περικλή (που παρουσιάζεται σε άλλα κεφάλαια) παρουσιάζουμε τη μη Αθηναία σύντροφό του Ασπασία. η Σαπφώ μάς δίνει τη γυναικεία συμβολή στον εν πολλοίς ανδροκρατού-μενο κόσμο της ελληνικής λογοτεχνίας. και η τουλάχιστον αντισυμβατική βιογραφία του Δία μας εισάγει στη δυσλειτουργική οικογένεια των θεών του Ολύμπου.

Ευελπιστώ ότι οι χαρακτήρες αυτοί και οι 50 ενότητες αυτού του βι-βλίου θα δώσουν στους αναγνώστες μια εικόνα του γοητευτικού, ταραγ-μένου και δημιουργικού κόσμου των αρχαίων Ελλήνων.

Πολιτικοί όπως ο Περικλής συνέβαλαν στο μεγαλείο της Αθήνας τον 5ο αιώνα π.Χ.

Οι αλλεπάλληλοι πόλεμοι χαρακτηρί-ζουν τη ζωή στην Ελλάδα, στιγματίζοντας εν πολλοίς την ελληνική τέχνη και λογοτεχνία.



. .

R-GERN_AncGreece_012-031_GR_Coedition_CS4 ΗΕΟ CC.indd 12 26/07/17 11:29

gΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

. .


Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣΓΛΩΣΣΑΡΙ

14 g Ο ελληνικός κόσμος

Βοιωτική Συμμαχία Συνασπισμός πόλεων-κρα-τών από τη Βοιωτία της κεντρικής Ελλάδας που συνδέονταν με κοινά πολιτισμικά, θρησκευτικά και γλωσσικά χαρακτηριστικά.

Δελφοί Ένα από τα τέσσερα σημαντικά πανελ-λήνια ιερά της Ελλάδας, ιερός τόπος για όλους τους Έλληνες. Έδρα του φημισμένου και σημα-ντικού μαντείου του Απόλλωνα και των Πυθίων, αγώνων που διεξάγονταν προς τιμήν του.

Ελλήσποντος Ελληνική ονομασία για τα Στενά των Δαρδανελίων, πέρασμα ζωτικής σημασίας που χωρίζει την Ευρώπη από την Ασία και μέσω της Θάλασσας του Μαρμαρά οδηγεί από το Αι-γαίο στη Μαύρη Θάλασσα.

επαρχία Εδαφική υποδιαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, διοικούμενη από κυβερνήτη δι-ορισμένο στη Ρώμη.

θήτες Η χαμηλότερη οικονομικά τάξη ελεύθε-ρων ανδρών στην Αθήνα.

Καρχηδόνα Πόλη στη σημερινή Τυνησία η οποία ιδρύθηκε από Φοίνικες αποίκους και εξε-λίχθηκε σε σπουδαία ναυτική αυτοκρατορία που ανταγωνιζόταν τη Ρώμη για τον έλεγχο της Μεσογείου.

μελανόμορφα αγγεία Τεχνική διακόσμησης αγγείων που χρονολογείται από τον 8ο αιώνα π.Χ. Στον ερυθρό πυλό του αγγείου ζωγραφίζο-νταν ανθρώπινες μορφές, ενώ οι λεπτομέρειές τους χαράσσονταν ώστε να αναδεικνύονται.

αγορά Υπαίθρια έκταση στο κέντρο της πό-λης-κράτους για ανεπίσημες συναθροίσεις (π.χ. εμπορικές συναλλαγές) και ενίοτε για επίσημες πολιτικές διαδικασίες. συχνά, όπως συνέβαινε για παράδειγμα στην Αθήνα, περι-λάμβανε σημαντικά διοικητικά κτίρια.

ακρόπολη Υπερυψωμένο σημείο εντός της πόλης-κράτους το οποίο συχνά λειτουργεί ως οχυρό και πυρήνας σημαντικών κυβερνη-τικών ή θρησκευτικών κτιρίων.

Αντιγονίδες Ελληνιστική δυναστεία βασιλέ-ων, απόγονοι του Αντιγόνου του Μονόφθαλ-μου, στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Βασίλευσαν στη Μακεδονία και στην ηπει-ρωτική Ελλάδα έως ότου ηττήθηκαν από τη Ρώμη το 168 π.Χ.

Αρχαϊκή Περίοδος ~8ος – αρχές 5ου αιώνα π.Χ. Μια φάση της ελληνικής ιστορίας στην οποία, με το τέλος των Σκοτεινών Αιώνων, άρχισαν να εμφανίζονται οι πόλεις-κράτη (κα-θώς και οι αποικίες τους), το αλφάβητο, τα πανελλήνια ιερά και οι γιορτές τους, νέες μορφές τέχνης, που συνέβαλαν στην ευημε-ρία και το εμπόριο.

Αχαϊκή Συμμαχία Ομόσπονδος οργανισμός πόλεων στην Αχαΐα, ο οποίος πήρε διάφορες μορφές έως ότου η περιοχή βρέθηκε υπό ρωμαϊκή κατοχή, στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ.


Γλωσσάρι g 15

πανελλήνιος, -α, -ο Αφορά κυρίως στα πανελ-λήνια ιερά, τους Δελφούς, την Ολυμπία, τη Νε-μέα και τα Ίσθμια, οι αγώνες των οποίων απευ-θύνονταν σε όλους τους Έλληνες. Η λέξη επίσης εκφράζει και την ευρύτερη ιδέα ότι οι «Έλλη-νες», ακόμη κι αν ήταν σε πόλεμο μεταξύ τους, μοιράζονταν κοινά γνωρίσματα που τους ξεχώ-ριζαν από τους μη Έλληνες.

Πτολεμαίοι Η δυναστεία της ελληνιστικής Αιγύ-πτου. Ιδρύθηκε αφού πέθανε ο Μέγας Αλέξαν-δρος, από τον στρατηγό του, Πτολεμαίο (Βασι-λιάς Πτολεμαίος Α’, 323-283 π.Χ.) και διήρκεσε ως την ήττα και αυτοκτονία της Κλεοπάτρας (30 π.Χ.), της τελευταίας των Πτολεμαίων, στα χέρια του μελλοντικού Ρωμαίου αυτοκράτορα Αυγού-στου.

Σελευκίδες Δυναστεία που επικράτησε σε μια τεράστια και μεταβαλλόμενη έκταση της πρώην αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου, από την κε-ντρική Τουρκία μέχρι την κεντρική Ασία. Ιδρύ-θηκε από τον στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάν-δρου, Σέλευκο Α’ τον Νικάτορα (305-281 π.Χ.), και έληξε με τον Αντίοχο ΙΓ’ τον Ασιατικό (καθαι-ρέθηκε από τον Πομπήιο τον Μέγα το 64 π.Χ.).

Σογδιανός Προερχόμενος από τη Σογδιανή, μια περιοχή στο σημερινό Ουζμπεκιστάν και Τατζι-κιστάν.

Μεσοποταμία Τα εδάφη ανάμεσα στον Τί-γρη και τον Ευφράτη, που εκτείνονται νοτιο-ανατολικά σε τμήματα της σημερινής Συρίας, του Ιράκ και του Ιράν. Τμήμα της Περσικής Αυτοκρατορίας ως την επέλαση του Αλεξάν-δρου.

Μικρά Ασία Ονομασία για τη χερσόνησο της σημερινής Τουρκίας, ανάμεσα στο Αι-γαίο, τη Μαύρη Θάλασσα και τον Ευφράτη. Αν και περίπου από το 546 π.Χ. ως τις κατα-κτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου η ενδοχώ-ρα ανήκε στην Περσική Αυτοκρατορία, πολ-λοί Έλληνες είχαν εγκατασταθεί στα δυτικά παράλιά της σχεδόν από το 1100 π.Χ. Σταδια-κά, αυτές οι πόλεις, όπως η Έφεσος, εξελί-χθηκαν σε σπουδαία κέντρα του ελληνικού πολιτισμού.

Ολυμπία Πανελλήνιο ιερό. Ιερό του Δία και έδρα των Ολυμπιακών Αγώνων, όπου κάθε τέσσερα χρόνια τον Αύγουστο ή τον Σεπτέμ-βριο συγκεντρώνονταν και αγωνίζονταν αθλητές από όλο τον ελληνικό κόσμο.

οπλίτης Βαριά οπλισμένος πεζικάριος, o στρατιώτης «πρότυπο» της πόλης-κράτους. Έφερε δόρυ και σπαθί, και για άμυνα είχε πε-ρικεφαλαία και ασπίδα.



η ιστορία σε 30’’

Η Ακρόπολη της Αθή-νας βρισκόταν στην καρδιά μιας από τις σπουδαιότερες ελληνι-κές πόλεις-κράτη.

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ 3’’Τίμοθι Νταφ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΕ 3’’ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ384–322 π.Χ.Φιλόσοφος και κάτοικος της Αθήνας, συγγραφέας πολλών έργων πολιτικής θεωρίας, ηθικής, φυσικών επιστημών και άλλων γνωστικών πεδίων

ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣΔείτε επίσης«ΒΑΤΡΑΧΟΙ ΓΎΡΩ ΑΠΟ ΜΙΑ ΛΙΜΝΗ» σελίδα 24

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ σελίδα 38

ΠΟΛΙΤΕΣ σελίδα 42

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ σελίδα 130

ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΣΕ 3’Το έργο Πολιτικά του

φιλοσόφου Αριστοτέλη, που χρονολογείται γύρω στο 330 π.Χ., εξετάζει τη μορφή της διακυβέρνη-σης και των θεσμών που

εκείνος θεωρούσε ότι συνέβαλλαν στην ευτυ-

χία των πολιτών μιας πόλης-κράτους. Φημίζε-

ται για τη ρήση του ότι «ο άνθρωπος είναι φύσει

πολιτικό ον» και ισχυρι-ζόταν ότι η πόλη-κράτος θα έπρεπε να έχει λίγους

πολίτες ώστε να γνωρί-ζονται μεταξύ τους και να συναθροίζονται σε

ένα σημείο.

ΣΥΝΟΨΗ ΣΕ 3’’ Ο ελληνικός κόσμος

χωριζόταν σε εκατοντά-δες πόλεις-κράτη που

ήταν αυτοδιοικούμενες κοινότητες, συγκεντρω-

μένες γύρω από ένα αστικό κέντρο.

Δεν υπήρχε ένα κράτος ή μία κυβέρνηση όπου όλοι οι Έλληνες όφειλαν αφο-σίωση. Αντιθέτως, ο ελληνικός κόσμος αποτε-λούνταν σχεδόν από 1.500 αυτόνομες πό-λεις-κράτη που συχνά πολεμούσαν μεταξύ τους. Κάθε πόλη-κράτος ήταν μια αυτοδιοικούμενη κοινότητα με εδάφη που αποτελούνταν από μια αγροτική ενδοχώρα και ένα αστικό κέντρο, με ναούς, ένα σημείο δημοσίων συναντήσεων ή αγορά, ένα θέατρο και μια ακρόπολη. Ο πληθυ-σμός μιας πόλης-κράτους συνήθως δεν ξεπερ-νούσε τους 10.000 κατοίκους και ενίοτε μετά βί-ας υπερέβαινε τα 1.000 άτομα. Από τις εξαιρέ-σεις ήταν η Αθήνα, με αρκετές εκατοντάδες χι-λιάδες κατοίκους, και η Σπάρτη με περισσότερα εδάφη από την Αθήνα. Οι πιο πολλές πό-λεις-κράτη είχαν κοινούς βασικούς θεσμούς: μια συνέλευση πολιτών με δικαιοδοσία λήψης απο-φάσεων, ένα συμβούλιο και ετήσιους αξιωμα-τούχους. Όμως, οι πόλεις-κράτη διέφεραν ως προς τις εξουσίες που παραχωρούσαν στη συ-νέλευση των πολιτών και στο δικαίωμα συμμε-τοχής τους σε αυτήν. Πολλές πόλεις-κράτη ήταν εντελώς ανεξάρτητες, ενώ άλλες διατηρούσαν σχέσεις εξάρτησης με μεγαλύτερες γειτονικές πόλεις. Παρατηρείται το συχνό φαινόμενο των συμμαχιών και του πολέμου ανάμεσα σε πό-λεις-κράτη, ενώ σε ορισμένες περιοχές οι πό-λεις-κράτη ένωναν τις δυνάμεις τους σε ομό-σπονδα κράτη, όπως ήταν η Βοιωτική ή, αργότε-ρα, η Αχαϊκή Συμμαχία. Η άνοδος της Μακεδονί-ας, οι κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τα ελληνιστικά βασίλεια και τέλος η ρωμαϊκή κυρι-αρχία προξένησαν προβλήματα στις πόλεις-κρά-τη, που όμως διατηρήθηκαν ως το τέλος της αρ-χαιότητας και μετέπειτα.

Η ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ

.


.




Η Σπάρτη με τον ξακου-στό στρατό της και η Αθήνα με τη ναυτική της ισχύ ήταν οι δύο σπουδαίες δυνάμεις του 5ου αιώνα π.Χ.

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ 30’’Κάθριν Χάρλοου

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΣΕ 3’’ΠΕΡΙΚΛΗΣ ~495–429 π.Χ.Πολιτικός και στρατηγός που ηγήθηκε της Αθήνας στον Πελοποννησιακό Πόλεμο

ΛΕΩΝΙΔΑΣ βασίλεψε ~490–480 π.Χ. Βασιλιάς της Σπάρτης, που ηγήθηκε του στρατού στις Θερμοπύλες, υπερασπιζόμε-νος την Ελλάδα ενάντια στους Πέρσες

ΓΟΡΓΩ~480 π.Χ.Σύζυγος του Λεωνίδα

ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣΔείτε επίσηςΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ σελίδα 20

ΠΟΛΕΜΟΣ σελίδα 22

ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΒΑΡΒΑΡΟΙ σελίδα 36ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΣΕ 3’

Οι φράσεις «λακωνίζειν» και «σπαρτιάτικη ζωή»

μαρτυρούν ότι τα σπαρ-τιάτικα στερεότυπα

αντέχουν στον χρόνο. Αληθεύει όμως ότι οι

Σπαρτιάτες είχαν ελάχι-στες πολυτέλειες και

γλωσσική ένδεια; Η ανι-σομέρεια των

πηγών μας, κυρίως από την Αθήνα, δυσκολεύ-

ουν την αναπαράσταση της κοινωνίας του πιο

μεγάλου ανταγωνιστή της. Μελανόμορφα αγ-γεία και στίχοι του Αλκ-

μάνου αποδεικνύουν τη σημασία της πολιτιστι-

κής παραγωγής της Σπάρτης, αποκαθιστώ-

ντας την εικόνα της, την οποία διακωμωδούσε η

Αθήνα.

ΣΥΝΟΨΗ ΣΕ 3’’ Η Σπάρτη και η Αθήνα, οι δύο επιφανείς ελληνικές

πόλεις-κράτη του 5ου αιώνα, πολεμούσαν μετα-ξύ τους από το 431 ως το

404 π.Χ., γεγονός που αποδυνάμωσε την Αθήνα.

Η Σπάρτη και η Αθήνα ήταν οι δύο μεγάλες δυνάμεις του 5ου αιώνα π.Χ. της Ελλάδας. Αρχικά ήταν σύμμαχοι κατά της Περ-σίας, κατόπιν, στο δεύτερο μισό του 5ου αιώνα, αντίπαλες στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Η λο-γοτεχνία της εποχής (συνήθως των Αθηναίων) παρουσιάζει δύο εκ διαμέτρου αντίθετες πό-λεις: Η Αθήνα, μια πολύπλευρη πόλη με εύρω-στη δημοκρατία, διατήρησε την πολιτική της ισχύ μέσω του στόλου της. η Σπάρτη, μια ολι-γαρχική πόλη, ήλεγχε αυστηρά κάθε πτυχή της ζωής των πολιτών της, εξουσίαζε τους δουλο-παροίκους της με σιδηρά πυγμή και στηριζόταν στη στρατιωτική ισχύ της. Ωστόσο, ορισμένοι Αθηναίοι συγγραφείς, όπως ο Πλάτωνας και ο Ξενοφών, θαύμαζαν τη Σπάρτη για τη σταθερό-τητα και τη μακροζωία της πολιτικής της δομής, γνωστής ως ευνομίας. Οι στρατιώτες της Σπάρ-της ήταν συνώνυμοι της γενναιότητας. οι Σπαρ-τιάτισσες, του κάλλους και της ευφυΐας. Η Σπάρ-τη όμως φημιζόταν κυρίως για τον ομαδικό τρόπο ζωής: Μερικές χιλιάδες άνδρες, εκπαι-δευμένοι στρατιώτες και χωρίς να συμβάλλουν στην οικονομία, ζούσαν και έτρωγαν όλοι μαζί, ενώ οι καθημερινές ανάγκες τους καλύπτονταν από πολυάριθμους περιοίκους και είλωτες. Αυτή η οργάνωση αποδίδεται στον θρυλικό νομοθέ-τη Λυκούργο που θέλησε έτσι να αντιμετωπίσει, σύμφωνα με σύγχρονους μελετητές, τα προ-βλήματα διακυβέρνησης των σπαρτιατικών εδαφών της Λακωνίας και της Μεσσηνίας στην αρχαϊκή περίοδο.

ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΣΠΑΡΤΗ

.


.




Η σύγκρουση ανάμεσα στην Περσία και τα ελ-ληνικά κράτη οδήγη-σαν σε μάχες σε ξηρά και θάλασσα.

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ 30’’Τίμοθι Νταφ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΣΕ 3’’ΗΡΟΔΟΤΟΣ~485–424 π.Χ.Έλληνας από την Αλικαρ-νασσό της Μικράς Ασίας που έγραψε την ιστορία των Περσικών Πολέμων

ΘΟΎΚΎΔΙΔΗΣγεν. ~460 π.Χ.Αθηναίος στρατηγός, συγγραφέας του εκτενούς έργου για τον Πελοποννησι-ακό Πόλεμο

ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣΔείτε επίσηςΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΣΠΑΡΤΗ σελίδα 18

ΠΟΛΕΜΟΣ σελίδα 22

«ΒΑΤΡΑΧΟΙ ΓΎΡΩ ΑΠΟ ΜΙΑ ΛΙΜΝΗ» σελίδα 24ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΣΕ 3’

Σύμφωνα με τον Θουκυ-δίδη, τα «πραγματικά

αίτια» του Πελοποννησι-ακού Πολέμου δεν ήταν οι κρίσεις-αφορμές που τον πυροδότησαν, αλλά

ο φόβος της Σπάρτης για την αυξανόμενη ισχύ της

Αθήνας, την οποία πί-στευε ότι έπρεπε να

εξουδετερώσει εγκαίρως. Η επακόλουθη

παράδοση της Αθήνας το 404 π.Χ. άφησε τη

Σπάρτη απόλυτο κυρί-αρχο στην Ελλάδα. Η

Σπάρτη, όμως, καταδυ-νάστευε τους συμμά-

χους της, ήρθε σε ρήξη μαζί τους και σε λιγότε-

ρο από 40 χρόνια πέρα-σε στην αφάνεια.

ΣΥΝΟΨΗ ΣΕ 3’’ Αθήνα και Σπάρτη, αν και

σύμμαχοι στους Περσι-κούς Πολέμους, σε λιγό-τερο από 50 χρόνια βρέ-

θηκαν αντίπαλες στον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Τον 6o αιώνα π.Χ., οι ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας περιήλθαν στην κυρι-αρχία της Περσίας. Οι Περσικοί Πόλεμοι άρχι-σαν όταν αθηναϊκά πλοία υποστήριξαν την αποτυχημένη επανάσταση αυτών των πόλεων κατά της Περσίας (499–494 π.Χ.). Στη συνέχεια, η περσική δύναμη που στάλθηκε για να τιμω-ρήσει την Αθήνα ηττήθηκε στη μάχη του Μα-ραθώνα το 490. Δέκα χρόνια αργότερα, οι Πέρ-σες εισέβαλαν στην Ελλάδα με σκοπό να προ-σαρτήσουν όλες τις πόλεις-κράτη της ενδοχώ-ρας. Παρά τις δυσκολίες, μια συμμαχία με επικε-φαλής την υπέρτατη ελληνική στρατιωτική δύ-ναμη, τη Σπάρτη, νίκησε τους Πέρσες στη ναυ-μαχία της Σαλαμίνας (480) και στη μάχη των Πλαταιών (479). Οι ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας σύντομα απελευθερώθηκαν από τους Πέρσες. Η Αθήνα, έχοντας προσφέρει τη μεγα-λύτερη ναυτική δύναμη, σύντομα ηγήθηκε της ναυτικής Συμμαχίας της Δήλου, με στόχο την αναχαίτιση των περσικών επιθέσεων. Ωστόσο, στις πέντε δεκαετίες που ακολούθησαν, η Αθή-να σταδιακά μετέτρεψε τη συμμαχία σε αυτο-κρατορία της. Τελικά, η Σπάρτη και οι σύμμαχοί της στην Πελοπόννησο επιτέθηκαν στην Αθήνα το 431. Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος διήρκεσε 27 χρόνια. η Σπάρτη αδυνατούσε να πετύχει καίριο πλήγμα όσο στη θάλασσα δέσποζε η Αθήνα, η οποία δεν κατάφερνε να αντιμετωπί-σει τη Σπάρτη στην ξηρά. Το αδιέξοδο λύθηκε όταν η Σπάρτη συμφώνησε σιωπηρά να παρα-χωρήσει τη Μικρά Ασία στην Περσία έναντι αδρών οικονομικών ανταλλαγμάτων: Τον πόλε-μο τον κέρδισε ο περσικός χρυσός.

ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗ-ΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

.


.


R-GERN AncGreece 001-005 UK Coedition GR HEOCC.indd 2 …108 Μαθηματικά ... Ιλιάδα...

Documents

Transcript of R-GERN AncGreece 001-005 UK Coedition GR HEOCC.indd 2 …108 Μαθηματικά ... Ιλιάδα...