ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

Επιμέλεια Στράτος Τσαγκαρής

ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΜΕΤΆΦΡΑΣΗ Κεφ. 1 ( 16-21 ) Η ήττα των Αθηναίων

Οι Αθηναίοι έχοντας ως ορμητήριο τη Σάμο ,λεηλατούσαν τη χώρα του βασιλιά (των Περσών),έπλεαν εναντίον της Χίου και της Εφέσου , ετοιμάζονταν για ναυμαχία και εξέλεξαν επιπλέον στρατηγούς το Μένανδρο, τον Τυδέα και τον Κιφησόδοτο, κοντά σ’ αυτούς που υπήρχαν. Ο Λύσανδρος στο μεταξύ, πλέει από τη Ρόδο προς τον Ελλήσποντο δίπλα από τα παράλια της Ιωνίας και για να εμποδίσει την αναχώρηση (από τον Ελλήσποντο) των πλοίων και για να υποτάξει τις πόλεις που είχαν αποστατήσει από αυτούς. Και οι Αθηναίοι βγήκαν στο ανοιχτό πέλαγος από τη Χίο· γιατί η Ασία ήταν εχθρική περιοχή γι’ αυτούς. Ο Λύσανδρος από την άλλη, έπλεε από την Άβυδο κατά μήκος της παραλίας προς τη Λάμψακο , που ήταν σύμμαχος των Αθηναίων. Οι Αβυδηνοί και οι άλλοι ακολουθούσαν πεζοί. Αρχηγός τους ήταν ο Θώρακας ο Λακεδαιμόνιος. Αφού λοιπόν επιτέθηκαν στην πόλη, την κυριεύουν με έφοδο και οι στρατιώτες τη λεηλάτησαν, επειδή ήταν πόλη πλούσια και γεμάτη από σιτάρι (τρόφιμα) και άλλα εφόδια. Όλους τους ελεύθερους πολίτες όμως, ο Λύσανδρος τους άφησε. Οι Αθηναίοι πλέοντας από κοντά, αγκυροβόλησαν στην Ελαιούντα της Χερρονήσου μ’ εκατόν ογδόντα πλοία. Εκεί λοιπόν, ενώ έτρωγαν το μεσημεριανό φαγητό, τους ανακοινώνονται τα σχετικά με τη Λάμψακο και αμέσως βγήκαν από το λιμάνι με προορισμό τη Σηστό. Από εκεί, αμέσως μόλις εφοδιάστηκαν, έπλευσαν προς τους Αιγός Ποταμούς απέναντι από τη Λάμψακο. Ο Ελλήσποντος εκεί είχε πλάτος δεκαπέντε στάδια. Εκεί λοιπόν, έπαιρναν το δείπνο τους.

Γραμματικές παρατηρήσεις

1.Σύνδεσμοι: δε (αντιθετικός), και (συμπλεκτικός), τέ (συμπλεκτικός), γαρ (αιτιολογικός).

2

2. Προθέσεις: έκ:(πριν από λέξη που αρχίζει από φωνήεν έχει τον τύπο έξ-συντάσσεται μόνο με γενική), έπί (συντάσσεται ή με γενική ή με δοτική ή με αιτιατική), προς (συντάσσεται ή με γενική ή με δοτική ή με αιτιατική, δηλαδή με μια από τις πλάγιες πτώσεις), Παρά(τρίπτωτη κι αυτή πρόθεση συντασσόμενη ή με γενική ή με δοτική ή με αιτιατική), εις (συντάσσεται μόνο με αιτιατική), κ·ατά(συντάσ-σεται ή με γενική ή με αιτιατική), εν (συντάσσεται μόνο με δοτική), περί (συντάσσεται ή με γενική ή με δοτική ή με αιτιατική).

3. Τριτόκλιτα ουσιαστικά: Ο βασιλεύς (του βασιλέως), ό Τυδεύς(του Τυδέως), ή πό-λις (της πόλεως), Ο θώραξ (του θώρακος), το σώμα (του σώματος), ό πους (του πο-δός), ό Έλαιοϋς(του Έλαιοϋντος), ή ναυς(της νεώς).

4. ορμώμενοι: μετοχή ενεστώτα του ρήματος όρμάομαι -ώμαι(= ξεκινώ, έχω ως ορμητήριο, αρχίζω). Παράγεται από τη λέξη ορμή.Αρχικοίχρόνοι:όρμωμαι,ώρμώμην,όρμήσομαι,όρμηθήσομαι,ώρμησάμην, ώρμήθην, ωρμημαι, ώρμήμην.

Συνώνυμα στην αρχαία ελληνική:παρακελεύομαι, παροτρύνω, εν ορμή είμι.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: ορμητήριο,εξορμώ,εξόρμηση,ορμητικός, ορμητικότητα, εφορμώ, αυθόρμητος, αφορμώ, αφορμή, εισορμώ κ.ά. Το ορμάω -ώ διαφέρει από το Ορμέω -ω, γιατί το δεύτερο έχει την έννοια του αράζω, είμαι αγκυροβολημένος, είμαι σε όρμο.

5. κακώς: παραθετικά: κάκιον- κάκιστα/ χείρον - χείριστα.

6. έποίουν: γ' πληθυντικό πρόσωπο παρατατικού οριστικής του συνηρημένου ρήματος ποιέω-ώ.Αρχικοί χρόνοι: ποιώ, έποίουν, ποιήσω, έποίησα, πεποίηκα, έπεποιήκειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: ποίηση, ποίημα, ποιητής, ποιητικός, αχειροποίητος, προσποιούμαι,

3

προσποίηση, προσποιητός, αποποιούμαι, εκποιώ, εκποίηση, εμποιώ, αντιποιούμαι, αντιποίηση, περιποιω, περιποίηση, μεταποιώ, μεταποίηση κ.ά.

Φράσεις στην αρχαία ελληνική: κακώς ποιώ (= κακοποιώ), ευ ποιώ (= ευεργετώ), πόλεμον ποιώ (- είμαι αίτιος πολέμου), πόλεμον ποιούμαι (= πολεμώ), ποιώ χρόνον (= χρονοτριβώ), δίχαποιώ(= διχάζω), εν οργή ποιούμαι (= οργίζομαι), ποιούμαι γέλωτα (= γελώ), ποιούμαι μνείαν (= μνημονεύω), ποιούμαισπονδάς (= συνθηκολογώ), ποιούμαι ταφάς (= θάπτω), περί πολλού ποιούμαι τι (= θεωρώ κάτι πολύ σπουδαίο, αποδίδω μεγάλη σημασία σε κάτι) κ.ά.

7. έπέπλεον: γ' πληθυντικό πρόσωπο παρατατικού οριστικής του ρήματος επιπλέω (έπϊ + πλέω). Τα ρήματα σε -έω με μονοσύλλαβο θέμα συναιρούνται μόνο όπου μετά το χαρακτήρα ε ακολουθεί άλλο εή ει: Ενεστώτας: πλέω, πλεις, πλεϊ, πλέομεν, πλειτε, πλέουσι. Παρατατικός: έπλεον, έπλεις, έπλει, έπλέομεν, έπλεΐτε, έπλεον. Αρχικοί χρόνοι: πλέω, έπλεον, πλεύσομαι και πλευσούμαι, έπλευσα, πέπλευ-κα, έπεπλεύκειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: πλοίο,πλους,πλωτός,πλεύση,πλεύσιμος, καταπλέω, κατάπλους, εκπλέω, έκπλους, παραπλέω, παράπλους, εισπλέω, εί-σπλους, περιπλέω, περίπλους κ.ά.

Χρονική αντικατάσταση: έπιπλέουσι, έπέπλεον, έπιπλεύσονται και έπι-πλευσοϋνται, έπέπλευσαν, έπιπεπλεύκασι, έπεπεπλεύκεσαν.

8. παρεσκευάζοντο: γ' πληθυντικό πρόσωπο παρατατικού οριστικήςτου ρήματος παρασκευάζομαι. Το ρήμα είναι παρασύνθετο από το παρασκευή (παρά + σκευή).

Παρασύνθετες λέγονται οι λέξεις που παράγονται από άλλες σύνθετες λέξεις, όπως ευγένεια από το ευγενής (ευ + γένος), άπιστώ από το άπιστος (α στερητικό + πιστός).

4

9. τοις υπάρχουσι: δοτική πληθυντικού της μετοχής του ενεστώτα του ρήματος υπάρχω στο αρσενικό γένος.

10. προσειλοντο: γ' πληθυντικό πρόσωπο αορίστου β' οριστικής του ρήματος προσαιρουμαι (προς + αίροϋμαι).

Αρχικοί χρόνοι του απλού αίρουμαι: αίρούμαι, ήρούμην, αίρήσομαι, αίρε-θήσομαι, είλόμην, ήρέθην, ήρημαι, ηρήμην.

Το μέσο αίροϋμαι (= εκλέγω, προτιμώ) έχει παθητικό το αίροϋμαι (= εκλέγομαι, προτιμώμαι),ενώτο αίρέω-ώμετη σημασία του κυρ ιεύω, καταλαμβάνω έχε ι παθητ ικό το άλίσκομα ι (= συλλαμβάνο-- μαι, κυριεύομαι).

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: αίρεση, αναιρώ, αναίρεση, αφαιρώ, αφαίρεση, αφηρημάδα, διαιρώ, διαίρεση, διαιρετέος, καθαιρώ, καθαίρεση, εξαιρώ, εξαίρεση, εξαίρετος, αρχαιρεσίες, προαιρούμαι, προαίρεση κ.ά.

11. άφεστηκυίας: μετοχή παρακειμένου του ρήματος άφίσταμαι (από + ϊσταμαι) στην αιτιατική του πληθυντικού αριθμού στο θηλυκό γένος.Αρχικοί χρόνοι: ισταμαι, ίστάμην, στήσομαι, σταθήσομαι, έστησάμην, έ-στην, έστάθην, έστηκα, είστήκειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: σταθμός,στήλη,στήθος,στάδιο,στάθμη, ιστός, σταθερός, διάστημα, διάσταση, κατάσταση, απόσταση, επαναστάτης, επιστάτης, εικονοστάσι, παρίσταμαι, εξίσταμαι, υφίσταμαι, υφιστάμενος, πρόΐ-σταμαι, προϊστάμενος, συνίσταμαι, συνισταμένη, εγκαθίσταμαι, εγκατάσταση, ενίσταμαι κ.ά.

12. άνήγοντο: γ' πληθυντικό πρόσωπο παρατατικού οριστικής του ρήματος ανάγομαι (ανά + άγομαι).Αρχικοί χρόνοι: άγομαι, ήγόμην, άξομαι, άχθήσομαι, ήγαγόμην, ήχθην, ήγ-μαι, ήγμην.

5

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: εξάγω, εξαγωγή, διάγω, διαγωγή, απάγω, απαγωγή, εισάγω, εισαγωγή, εισακτέος, προσάγω, προσαγωγή, παράγω, παραγωγή, αγωγή, αγωγός, παιδαγωγός, συνάγω, συναγωγή, άγημα, ξεναγός, στρατηγός, λοχαγός, ανάγωγος κ.ά.

Φράσεις της αρχαίας ελληνικής:πόλεμον άγω(= κάνω πόλεμο), άσχολί-αν άγω (= ασχολούμαι), άγομαι γυναίκα (= νυμφεύομαι), άγω θυσίαν (= θυσιάζω), περί πλείστου άγω (= αποδίδω πολύ μεγάλη σημασία), άγω έορτήν (= εορτάζω), άγω και φέρω (= λεηλατώ, καταστρέφω).

13. παρήσαν: γ' πληθυντικό πρόσωπο παρατατικού οριστικής του ρήματος πάρειμι (παρά + είμί

14. ήγειτο: γ' ενικό πρόσωπο παρατατικού οριστικής του ρήματος ήγέομαι -οϋμαι (= είμαι αρχηγός).Αρχικοί χρόνοι: ηγούμαι, ήγούμην, ήγήσομαι, ήγηθήσομαι, ήγησάμην, ήγή-θην, ήγημαι, [ήγήμην].

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: ηγεμόνας,ηγεμονία,ηγέτης,ηγεσία, ηγούμενος, ηγουμένη, ηγουμενείο, προηγούμαι, περιηγούμαι, περιήγηση, ειση-γούμαι, εισήγηση, εισηγητής, διηγούμαι, διήγηση, διήγημα, καθηγητής, αφηγούμαι, αφήγηση, αφήγημα, υφηγητής, εξηγούμαι, εξήγηση, εξηγηματικός, ανεκδιή-γητος κ.ά.

15. προσβαλόντες: μετοχή αορίστου β' του ρήματος προσβάλλω (προς + βάλλω). Αρχικοί χρόνοι του απλού βάλλω: βάλλω, έβαλλον, βάλω, έβαλον, βέβληκα, έβεβλήκειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: βέλος, βλήμα, βόλος, βαλβίδα, βολίδα, βαλτός, περιβάλλω, περιβολή, περιβάλλον, καταβάλλω, υπερβάλλω, υπερβολή, υπερβολικός, διαβάλλω, διαβολή, προβάλλω, προβολή, εμβάλλω, εισβάλλω, εισβολή, μεταβάλλω, μεταβολή, μεταβλητός, αμετάβλητος, εκβάλλω, εκβολή, αναβάλλω, αναβολή, αναβλητικός, προσβάλλω, προσβολή, προσβλητικός, αποβάλλω, αποβολή, απόβλητος,

6

δισκοβόλος, επιβάλλω, επιβολή, προκαταβάλλω, προκαταβολή κ.ά.

16.άφηκε :γ' ενικό πρόσωπο αορίστου β' οριστικής του ρήματος ίημι (άπό+ ιημι).

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: άφεση, πάρεση, ένεση, κάθετος, εγκάθετος, έφεση, σύνεση, εφέτης, χειραφέτηση κ.ά.

17. ώρμίσαντο: γ' πληθυντικό πρόσωπο αορίστου οριστικής του ρήματος όρμίζομαι. Παράγεται από τη λέξη όρμος και σχηματίστηκε κατ' αναλογία των οδοντικόλη-κτων ρημάτων σε -ίζω(ελιάς, έλπίδ-ος, έλπίδj-ω, ελπίζω).

18. ναυσίν: ή ναΰς, της νεώς, τη νηί, την ναϋν, ω ναϋ - αί νήες, των νέων, ταΐς ναυσί, τάς ναϋς, ώ νήες.

19. διείχε :γ' ενικό πρόσωπο παρατατικού οριστικής του ρήματος διέχω.Αρχικοί χρόνοι του απλού έχω: έχω, είχον, έξω και σχήσω, έσχον, έσχηκα, έσχήκειν.

Φράσεις στην αρχαία ελληνική: έχω αίσχύνην (= αισχύνομαι), έχω φροντίδα (= φροντίζω), συγγνώμην έχω (= συγχωρώ), εν αΙτία έχω τινά (= κατηγορώ κάποιον), ουκ έχω + πλάγια ερωτηματική πρόταση (= δε γνωρίζω πώς), άναγκαίωςέχει (= είναι αναγκαίο), κακώς έχω (= είμαι σε κακή κατάσταση), αιτίαν έχω υπό τίνος (= κατηγορούμαι από κάποιον), έλαττον έχω (= μειονεκτώ), οι κακώς έχοντες (= οι ασθενείς), οι ουκ έχοντες (= οι φτωχοί), έχω + απαρέμφατο (= δύναμαι, μπορώ) κ.ά.

20. ένταυθα: τοπικό επίρρημα. Αλλα τοπικά επιρρήματα: ένθα, ένθάδε, αύτοϋ, κάτω, άνω, εγγύς, έσω, έξω, Οπου, έκεΐ κ.ά.

Πραγματολογικές, ερμηνευτικές και αισθητικές παρατηρήσεις

7

- την βασιλέως: εννοείται την γήν(ί\ την χωράν) του βασιλιά της Περσίας. Έπειτα από τους περσικούς πολέμους, ο βασιλιάς της Περσίας ονομαζόταν συνήθως από τους Έλληνες βασιλεύς (χωρίς άρθρο) ή ό μέγας βασιλεύς. Ο βασιλιάς της Περσίας βοηθούσε οικονομικώς την περίοδο αυτή τους Σπαρτιάτες. Συνεπώς, οι Αθηναίοι είχαν σοβαρό λόγο να καταστρέφουν και να λεηλατούν τη χώρα του βασιλιά. Ουσιαστικά, λοιπόν, πολεμούσαν όχι μόνο εναντίον των Σπαρτιατών, αλλά και εναντίον του βασιλιά.

- Βρισκόμαστε στο 405 π.Χ., λίγο πριν την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς και ένα χρόνο πριν την τελική υποταγή της Αθήνας στη Σπάρτη.- Η Χίος και η Έφεσος ήταν αγκυροβόλια του στόλου των Πελοποννησίων.- παρεσκευάζοντο προς ναυμαχίαν: οι Αθηναίοι μετά τη νίκη τους στις Αργινού-σες (406 π.Χ.) είχαν αναπτερωμένο ηθικό και περιφρονούσαν τις ναυτικές δυνάμεις των Λακεδαιμονίων.

- Λύσανδρος: ο Λύσανδρος, ναύαρχος της Σπάρτης, έδειξε μεγάλες ικανότητες κατά τη διάρκεια του πελοποννησιακού πολέμου. Ήταν δραστήριος και φιλόδοξος και δε δίσταζε να χρησιμοποιεί κάθε μέσο για την επίτευξη των σκοπών του. Το 408 π.Χ. έγινε ναύαρχος και πέτυχε να εξασφαλίσει την υλική βοήθεια του Κύρου του νεότερου. Είχε μάλιστα αρκετές επιτυχίες στη θάλασσα, αφού νίκησε τον αθηναϊκό στόλο στο Νότιο και οργάνωσε κατά το πρότυπο της Σπάρτης τις ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας. Οι σύμμαχοι της Σπάρτης τόσο πολύ εκτίμησαν και αγάπησαν το Λύσανδρο, ώστε ζήτησαν από τους εφόρους να διοριστεί εκ νέου ναύαρχος και μετά τη λήξη της θητείας του. Οι σπαρτιατικοί όμως νόμοι απαγόρευαν να εκλεγεί ναύαρχος το ίδιο πρόσωπο δύο φορές. Οι έφοροι ωστόσο αποδέχτηκαν ουσιαστικά το αίτημα των συμμάχων τους, αφού διόρισαν τυπικά τον Αρακο ως ναύαρχο και το Λύσανδρο ως επιστο-λέα (= αρχηγό των επιτελών). Στην πραγματικότητα, όμως, ο Λύσανδρος ήταν ο κύριος όλων, ο αναγνωρισμένος ναύαρχος και αρχηγός του στόλου των Πελοποννησίων.

8

Στην αρχή του 405 π.Χ., ο Λύσανδρος ήλθε στην Έφεσο, έδωσε θάρρος στους συμμάχους της Σπάρτης και ανανέωσε την προηγούμενη φιλία του με τον Κύρο το νεότερο. Η περσική πολιτική ήταν υπέρ των Σπαρτιατών και ο σατράπης της Λυδίας Κύρος βοηθούσε με κάθε τρόπο τους Σπαρτιάτες να συντρίψουν τη δύναμη των Αθηναίων. Ο Λύσανδρος νίκησε τους Αθηναίους με περσικά χρήματα.

-ο Λύσανδρος πλέει προς τον Ελλήσποντο για να αποκόψει τις εμπορικές οδούς των Αθηνών και να εμποδίσει τη μεταφορά σίτου στην Αθήνα από τις χώρες του Εύξεινου. Αξίζει να λεχθεί εδώ ότι ο βασιλιάς της Σπάρτης Αγης είχε ήδη αποκλείσει από την ξηρά την Αθήνα από το 413 π.Χ.

- ή Ασία (= οι κάτοικοι της Ασίας): μετωνυμία.

- Άβυδος: πόλη στην ασιατική παραλία του Ελλησπόντου. Η Άβυδος με την απέ-ναντί της Σηστό βρίσκονταν στο στενότερο σημείο του πορθμού του Ελλησπόντου, από το οποίο εύκολα κανείς μπορεί να διαβεί από την Ασία στην Ευρώπη και αντίστροφα.

- ή Ασία: ο Ξενοφών εννοεί εδώ τα δυτικά κυρίως παράλια της Μ. Ασίας.

-Λάμψακος: πόλη στο στενό του Ελλησπόντου στη μικρασιατική παραλία που είχε ιδρυθεί από τους Φωκαείς. Αποστάτησε από την αθηναϊκή συμμαχία το καλοκαίρι του 411 π.Χ. Ανακαταλήφθηκε, όμως, από τους Αθηναίους το 410 π.Χ. Ο Αλκιβιάδης μάλιστα την είχε οχυρώσει και είχε αφήσει σ' αυτή φρουρά. Ο Λύσανδρος, λίγο πριν από την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς, την είχε κυριέψει με έφοδο. Ήταν πολυάνθρωπη και πλούσια πόλη με αξιόλογη πνευματική κίνηση.

-ναυσιν 0γδοήκοντα καί εκατόν: ένας τόσο μεγάλος στόλος δικαιολογεί την ασφάλεια που ένιωθαν οι Αθηναίοι, με αποτέλεσμα να προσορμιστούν πολύ κοντά στο Λύσανδρο. Ως προς την εκφορά των αριθμών, οι

9

αρχαίοι συνήθως έβαζαν μπροστά το μικρότερο αριθμό, τον οποίο συνέδεαν με το μεγαλύτερο με το σύνδεσμο καί.

- άριστοποιουμαι: στα κείμενα του Ομήρου και του Αισχύλου η λέξη άριστον σημαίνει πρωινό πρόγευμα, ενώ στην ιωνική και αττική πεζογραφία μεσημεριανό γεύμα.

- Σηστός: πόλη στο στενό του Ελλησπόντου στην ευρωπαϊκή παραλία, απέναντι από την Άβυδο.

- έπισιτισάμενοι: κάθε Αθηναίος στρατιώτης έπρεπε να αγοράζει τα τρόφιμα του από την τοπική αγορά. Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε ειδικό «σώμα ανεφοδιασμού». Ο τρόπος αυτός επισιτισμού των Αθηναίων υπήρξε καθοριστικός και μοιραίος για την εξέλιξη του αγώνα.

- Αιγός ποταμοί: χωριό και όρμος στη χερσόνησο της Θράκης, κοντά στο οποίο υπήρχε μικρό ποτάμι. Βρισκόταν απέναντι από τη Λάμψακο. Το χωριό αυτό λέγεται σήμερα Καράκοβα και ο όρμος Ιντζέ λιμάν. Η ήττα των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς (405 π.Χ.) είχε ως συνέπεια το τέλος του πελοποννησιακού πολέμου και την υποταγή της Αθήνας στη Σπάρτη.

- στάδιον (πληθ.: στάδιοι ή στάδια): μέτρο μήκους που ισοδυναμεί με 185 περίπου μέτρα. Αρα, το πλάτος του Ελλησπόντου στο σημείο αυτό ήταν 15 χ 185 = 2.775 μέτρα περίπου.

- Γίνεται συχνή χρήση του συνδέσμου δε με σημασία μεταβατική (όχι αντιθετική). στ) Οι κινήσεις των αντιπάλων (των Αθηναίων από το ένα μέρος και του Λυσάνδρου από το άλλο) δίνονται στην αρχή σε χρόνο κυρίως παρατατικό, που δηλώνει διάρκεια. Γίνεται χρήση αορίστου από την παράγραφο 20, όταν οι δύο στόλοι έρχονται κοντά ο ένας στον άλλο και επισπεύδεται η σύγκρουση τους. Ιστορικός ενεστώτας χρησιμοποιείται για την κατάληψη της Λαμψάκου (§ 19) («αίροΰσι κατά κράτος»).

Οι κινήσεις των αντιπάλων:

10

1. Λύσανδρος: με 200 περίπου πλοία πλέει ολοταχώς προς τον Ελλήσποντο ξεκινώντας από τη Ρόδο. Παραλαμβάνει στην Αβυδο στρατό υπό την αρχηγία του θώρακα και με τη βοήθεια του καταλαμβάνει την πλούσια και πολυάνθρωπη Λάμψακο, που ήταν σύμμαχος των Αθηναίων.2. Αθηναϊκός στόλος : 180 πλοία με πέντε στρατηγούς και με επικεφαλής τον Κόνωνα. Εισέρχεται στον Ελλήσποντο μετά από το Λύσανδρο, αγκυροβολεί στον Ελαιού-ντα, κατόπιν στη Σηστό κα ι τέλος στους Α ιγός ποταμούς, αναζητώντας τρόφ ιμα.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΚεφάλαιο 1 , & 22-24

Και ο Λύσανδρος ,την επόμενη νύχτα, κατά τα ξημερώματα ,έδωσε σήμα να μπουν στα πλοία, αφού πρώτα προγευματίσουν και αφού τα ετοίμασε όλα, σαν να πήγαινε σε ναυμαχία και τοποθέτησε παραπετάσματα στα πλάγια του πλοίου, προειδοποίησε να μην κινηθεί κανείς από την παράταξη, ούτε ν’ ανοιχθεί στο πέλαγος. Και οι Αθηναίοι μόλις ανέτειλε ο ήλιος, μπροστά στο λιμάνι παρατάχθηκαν σε μέτωπο για ναυμαχία. Επειδή όμως, ο Λύσανδρος δεν έβγαλε από το λιμάνι τα πλοία του στο πέλαγος και έφτασε το βράδυ, απέπλευσαν πάλι στους Αιγός Ποταμούς. Ο Λύσανδρος όμως, έδωσε εντολή στα πιο γρήγορα από τα πλοία του να ακολουθήσουν τους Αθηναίους κι όταν βγουν στη στεριά, αφού κατασκοπεύσουν τι κάνουν, να επιστρέψουν και να του το

11

ανακοινώσουν. Και δεν αποβίβασε τους στρατιώτες από τα πλοία πρωτύτερα , παρά μόνον αφού επέστρεψαν αυτά (που είχε στείλει για κατασκοπεία).Αυτά έκανε για τέσσερις μέρες και οι Αθηναίοι ξαναβγήκαν στο πέλαγος εναντίον τους.

Γραμματικές παρατηρήσεις

1. έπιούση: μετοχή ενεστώτα του ρήματος έπειμι (επί + ειμί).Αρχικοί χρόνοι του απλού ειμί: ειμί, ήειν και ήα, ειμί, ήλθον, έλήλυθα, έληλύθειν.Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: ιταμός,ανεξίτηλος,εισιτήριο,εξιτήριο, ισθμός, αμαξιτός, προσιτός, απρόσιτος, οδός κ.ά.

Φράσεις στην αρχαία ελληνική: ειμί εις λόγους (= διαπραγματεύομαι), ειμί εις ταύτόν (= συγκεντρώνομαι στο ίδιο σημείο), ειμί δια φιλίας (= έχω φιλικές σχέσεις).

2. έσήμανεν (σε άλλες εκδόσεις υπάρχει η γραφή έσήμηνεν): γ' ενικό πρόσωπο αορίστου οριστικής του ρήματος σημαίνω (:σημαίνω, έσήμαινον, σημάνω, έσήμηνα και έσήμανα, σεσήμαγκα).

3.άριστοποιησαμένους: μετοχή αορίστου του ρήματος αριστοποιοϋμαι (άριστον + ποιούμαι).

4. είσβαίνειν: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος είσβαίνω.Αρχικοί χρόνοι του απλού βαίνω: βαίνω, έβαινον, βήσομαι, έβην, βέβηκα, έ-βεβήκειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: κατεβαίνω,κατέβασμα,ανεβαίνω,ανέβασμα, παραβαίνω, παράβαση, παραβάτης, αποβαίνω, απόβαση, αποβατικός, υπερβαίνω, υπέρβαση, υπερβατικός, συμβαίνει, συμβάν, προβαίνω, επεμβαίνω, επέμβαση, επεμβατικός, διαβαίνω, διάβαση, διάβημα, βάση, βάθρο, βάσιμος, βέβαιος,

12

πρόβατο, άβατος, βατός, ορειβάτης, επιβαίνω, επιβάτης, βαθμίδα κ.ά.

5. παραβάλλων: μετοχή ενεστώτα του ρήματος παραβάλλω.

Αρχικοί χρόνοι: βάλλω, έβαλλον, βάλω, έβαλον, βέβληκα, έβεβλήκειν. Χρον ική αντ ικατάσταση: παραβάλλων, παραβαλών, παραβαλών, παραβε-βληκώς.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: βέλος, βλήμα, βόλος, βαλβίδα, αποβάλλω, αποβολή, απόβλητος, διαβάλλω, διαβλητός, δισκοβόλος, εμβάλλω, εμβόλιμος, βολίδα, μεταβάλλω, μεταβολή, μεταβλητός, αναβάλλω, αναβολή, επιβάλλω, επιβολή, επιβλητικός, υπερβάλλω, υπερβολή, υπερβολικός, βαλτός, αμφιβάλλω, αμφιβολία, αμφίβολος, εισβάλλω, εισβολή, εκβάλλω, εκβολή, περιβάλλω, περιβάλλον, προβάλλω, προσβάλλω, συμβάλλω, υποβάλλω κ.ά.

6. προείπεν: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου β' οριστικής του ρήματος προαγορεύω(: προ-αγορεύω, προηγόρευον, προερώ, προεΐπον, προηγόρευκα και προείρηκα, προειρή-κειν).

7. κινήσοιτο: γ' ενικό πρόσωπο μέλλοντα ευκτικής του ρήματος κινέομαι -οϋμαι. Αρχικοί χρόνοι: κινούμαι, έκινούμην, κινήσομαι, κινηθήσομαι, έκινήθην, κεκίνημαι.Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: κίνηση, κίνημα, κινητός, ακίνητος, αεικίνητος, ευκίνητος, δυσκίνητος, μετακινώ, μετακίνηση, μετακινητός, κίνητρο, ανακινώ, παρακινώ, παρακινητής, διακινώ, διακινητής, υποκινώ, υποκινητής, συγκινώ, συγκίνηση κ.ά.

8. άνάξοιτο: γ' ενικό πρόσωπο μέλλοντα ευκτικής του ρήματος ανάγομαι (: άγομαι, ήγόμην, άξομαι, άχθήσομαι, ήγαγόμην, ήχθην, ήγμαι, ήγμην).

9. άνίσχοντι: μετοχή ενεστώτα του ρήματος άνίσχω(= άνέχω).

13

10. παρετάξαντο: γ' πληθυντικό πρόσωπο αορίστου οριστικής του ρήματος παρατάσσομαι ή παρατάττομαι.

Αρχικοί χρόνοι: τάττομαι, έταττόμην, τάξομαι, ταχθήσομαι, έταξάμην, έτά-χθην, τέταγμαι, έτετάγμην.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: τάγμα, τάξη, διατάζω, διαταγή, υποτάσσω, υποταγή, υποτακτικός, προστάζω, προσταγή, προστακτικός, συντάσσω, συνταγή, σύνταξη, συντακτικός, επιτάσσω, παράταξη κ.ά.

11. άντανήγαγε: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου β' οριστικής του ρήματος άντανάγω (: άγω, ήγον, άξω, ήγαγον, ήχα και άγήοχα, ήχειν και άγηόχειν).

12. όψέ: χρονικό επίρρημα.

13. ταχίστας: υπερθετικός βαθμός του επιθέτου ταχύς, -εία, -ΰ (θάττων - τάχιστος).

14. έκέλευσεν: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου οριστικής του ρήματος κελεύω (: κελεύω, έκέλευον, κελεύσω, έκέλευσα, κεκέλευκα, έκεκελεύκειν).

15. έπεσθαι: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος έπομαι (= ακολουθώ) (: έπομαι, είπό-μην, έψομαι, έσπόμην, ήκολούθηκα, ήκολουθήκειν).

16. έκβώσι: γ' πληθυντικό πρόσωπο αορίστου β' υποτακτικής του ρήματος έκβαίνω.

17. κατιδόντας: μετοχή αορίστου β'του ρήματος καθοράω -ω (κατά + ορώ). Αρχικοί χρόνοι: ορώ,έώρων,όψομαι,είδον,έόρακα,έωράκειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: όραση,ορατός,αφορώ,όραμα,αόρατος, ιδέα, όψη, πρόσοψη, περίοπτος, κάτοπτρο, οπή, αυτόπτης, επόπτης κ.ά.

14

18. άποπλεϊν: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος αποπλέω.

19. εξαγγειλαι: απαρέμφατο αορίστου του ρήματος εξαγγέλλω.

Αρχικοί χρόνοι: άγγέλλω,ήγγελλον,άγγελω,ήγγειλα,ήγγελκα,ήγγέλκειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: αγγελία, άγγελμα, παραγγέλλω, παραγγελία, εξαγγελία, προαγγέλλω, προαγγελία, αναγγέλλω, αναγγελία κ.ά.

20. έξεβίβασεν: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου οριστικής του ρήματος έκβιβάζω.

Αρχικοί χρόνοι: βιβάζω, έβίβαζον, β ιβώ, έβί βασα. Το ρήμα αυτό απαντά κυρίως σύνθετο. Ο μέλλοντας έκβιβώ κλίνεται κατά τα συνηρημένα ρήματα σε -άω: έκβιβω, -ας, -α κ.λπ.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: συμβιβάζω, συμβιβασμός, διαβιβάζω, διαβίβαση, υποβιβάζω, υποβίβαση, υποβιβασμός, καταβιβάζω, αναβιβάζω, α-ποβιβάζω κ.ά.

21. πρότερον: επίρρημα συγκριτικού βαθμού: προ - πρότερον - πρώτον.

22. έπανήγοντο: γ' πληθυντικό πρόσωπο παρατατικού οριστικής του ρήματος έπανά-γομαι (επί + ανά + άγομαι).

Πραγματολογικές, ερμηνευτικές και αισθητικές παρατηρήσεις

- Οι λέξεις ναυς και τριήρης δηλώνουν πολεμικά πλοία, ενώ οι λέξεις πλοϊον και όλκάς δηλώνουν φορτηγά πλοία.

15

- έσήμανεν (και έσήμηνεν): το σημαίνω έχει την έννοια του φανερώνω, κάνω γνωστό με κάποιο σήμα, ειδοποιώ με σήμα. Την ώρα της μάχης ο σαλπιγκτής με τη σάλπιγγα ή το κέρας δίνει το σήμα της επίθεσης ή της υποχώρησης.

-παραβλήματα: παραπετάσματα από δέρματα ή από χοντρά υφάσματα που προστάτευαν τους ναύτες από τα εχθρ ικά βέλη. Ο Ξενοφών στο πρώτο βιβλίο των Ελληνι-κών 6,19) τα είχε ονομάσει παραρύματα.

- παραβλήματα παραβάλλων: παρήχηση ή ετυμολογικό σχήμα.

- προείπεν: έχει τη σημασία του διατάσσω, δίνω εντολή. Η εντολή του Λυσάνδρου ήταν αυστηρή και ολιγόλογη.

- άμα τω ήλίω άνίσχοντι: συγχρόνως με την έναρξη της ημέρας, όταν άρχισε να ανατέλλει ο ήλιος.

- μετώπω: μεταφορά.

- εν μετώπω: οι Αθηναίοι παρατάχτηκαν σε μακρά μετωπική γραμμή. Το ίδιο αναγράφει και ο Πλούταρχος στο βίο του Λυσάνδρου.

- και της ημέρας όψέ ην: η ημέρα έκλινε προς τη δύση της, ήταν αργά προς την εσπέρα. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι αυτό έγινε κατά τη δείλη.

-έπειδάν... έξαγγεϊλαι: ο Λύσανδρος ήθελε να μάθει τις συνήθειες των Αθηναίων και για το σκοπό αυτό έστειλε τα ταχύτερα πλοία να κατασκοπεύσουν το χώρο όπου έμεναν οι Αθηναίοι και να του αναφέρουν σχετικώς.

-αύται: εννοεί τα ταχύπλοα πλοία που είχε στείλει για να παρατηρήσουν ακριβώς τι κάνουν οι Αθηναίοι, όταν βγαίνουν από τα πλοία τους.

-έποίει - έπανήγοντο: εδώ γίνεται χρήση του παρατατικού, γιατί οι κινήσεις και οι ενέργειες αυτές γίνονταν επί τέσσερις ημέρες.

16

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Κεφάλαιο 1 , &25-28

Ο δε Αλκιβιάδης, επειδή παρατήρησε από τα τείχη (του πύργου του),ότι οι Αθηναίοι αγκυροβολούσαν στην παραλία και όχι σε κάποια πόλη και έψαχναν να βρουν τ’ απαραίτητα από τη Σηστό, δεκαπέντε στάδια μακριά από τα πλοία, ενώ αντίθετα οι εχθροί είχαν τα πάντα σε λιμάνι και σε πόλη, τους έλεγε πως δεν ήταν καλό να είναι αγκυροβολημένοι, αλλά τους παρακινούσε να μετακινηθούν προς τη Σηστό, κοντά και σε λιμάνι, και σε πόλη. «Αν βρίσκεστε εκεί, θα ναυμαχήσετε, όποτε θέλετε»,τους είπε. Οι στρατηγοί όμως, και κυρίως ο Τυδέας και ο Μένανδρος, τον διέταξαν να φύγει. Γιατί τώρα αυτοί οι ίδιοι ήταν στρατηγοί και όχι εκείνος. Και αυτός σηκώθηκε και έφυγε.

Κεφάλαιο 1 , & 27-32

Ο Λύσανδρος στο μεταξύ, όταν έφτασε η πέμπτη μέρα, κατά την οποία οι Αθηναίοι έπλεαν εναντίον του, είπε στους κατασκόπους του, όταν τους δουν να έχουν αποβιβαστεί από τα πλοία και να έχουν διασκορπιστεί στην Χερρόνησο, (πράγμα που έκαναν πολύ συχνότερα από μέρα σε μέρα, αγοράζοντας από μακριά τα τρόφιμα και περιφρονώντας τον Λύσανδρο, επειδή δεν έβγαινε στο πέλαγος, για να τους αντιμετωπίσει),ενώ επιστρέφουν με τα πλοία προς αυτόν να σηκώσουν ψηλά μια ασπίδα στο μέσο της διαδρομής. Και εκείνοι τα έκαναν αυτά, όπως τους διέταξε.

Ο Λύσανδρος τότε έδωσε σήμα να πλεύσουν γρήγορα με τα καράβια και ο Θώρακας πήγε μαζί έχοντας και το πεζικό σώμα. Ο Κόνωνας, αφού είδε την επιθετική κίνηση του στόλου των αντιπάλων, έδωσε σήμα να τρέξουν αμέσως στα πλοία. Επειδή όμως είχαν διασκορπιστεί οι ναύτες, άλλα από τα πλοία βρέθηκαν με μια σειρά κωπηλατών, άλλα με δύο σειρές και άλλα εντελώς άδεια από κωπηλάτες.Ωστόσο,το καράβι του Κόνωνα και άλλα

17

επτά που ήταν γύρω του και η Πάραλος, ανοίχθηκαν με μιας στο πέλαγος με τα πληρώματα στη θέση τους, ενώ όλα τα υπόλοιπα ο Λύσανδρος τα κατέλαβε στην ακτή. Και τους περισσότερους άνδρες τους συνέλαβε στην ξηρά, ενώ οι άλλοι κατέφυγαν σε μικρά οχυρά.

Γραμματικές παρατηρήσεις

1. κατιδών: μετοχή αορίστου β' του ρήματος καθοράω-ώ.

2. έχοντας: μετοχή ενεστώτα του ρήματος έχω.

Αρχικοί χρόνοι: έχω, είχον, έξω και σχήσω, έσχον, έσχηκα, έσχήκειν. Χρονική αντικατάσταση: έχοντας,έξονταςκαισχήσοντας, σχόντας, έσχηκότας.

Φράσεις στην αρχαία ελληνική: λόγος έχει (= διαδίδεται, λέγεται), οί ουκ έχοντες (= οι φτωχοί), έχω αίσχύνην (= αισχύνομαι, ντρέπομαι), έχω φροντίδα (= φροντίζω), ήσυχίαν έχω (= ησυχάζω), δι' ελπίδος έχω (= ελπίζω), έχω + απαρ. (= μπορώ), κακώς έχω (= βρίσκομαι σε κακή κατάσταση), εν αίτία έχω τινά (= κατηγορώ κάποιον), ουκ έχω + πλάγια ερωτηματική πρόταση (= δε γνωρίζω πώς), άναγκαίως έχει (= είναι αναγκαίο).

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: σχεδόν, έξη, εξής, σχετικός, κατέχω, κατοχή, παρέχω, παροχή, ανέχομαι, ανοχή, ανεκτικός, ενέχομαι, ενοχή, ένοχος, εξέχω, εξοχή, έξοχος, συνέχω, συνοχή, συνεκτικός, συνέχεια, προέχω, προσέχω, προσοχή, προσεκτικός, μετέχω, μετοχή, αντέχω, αντοχή, καχεξία, πολιούχος, νουνεχής κ.ά.

3. έφη: γ' ενικό πρόσωπο παρατατικού οριστικής του ρήματος φημί (= λέγω, ισχυρίζομαι) (: φημί, έφην, φήσω και έρώ, έφησα και είπον, ειρηκα, είρήκειν).

4. βούλησθε: β' πληθυντικό πρόσωπο ενεστώτα υποτακτικής του ρήματος βούλομαι (= θέλω).

18

Το ρήμα αυτό δέχεται ή συλλαβική ή χρονική αύξηση, κατά το Θέλω, έθέλω(: ήβουλόμην και έβουλόμην). Παρόμοια αυξάνονται και τα ρήματα δύνα-μαικαι μέλλω.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: βούληση, βούλημα,αβούλητος.

4. είπε: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου β' οριστικής του ρήματος λέγω.Αρχικοί χρόνοι: λέγω, έλεγον, λέξω και έρώ, έλεξα, είπον, είρηκα, είρήκειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: λόγος, λέξη, έπος, ρήτορας, λογικός, λεξικό, επιλέγω, επιλογή, αντιλέγω, αντιλογία, αντίρρηση, προλέγω, πρόλογος, διαλέγω, πολυλόγος, απόρρητος, αναντίλεκτος, ειπωμένο, λεγάμενος, ματαλέω, ξαναλέω, παραλέω, συχνολέω, λεξιθήρας, λεξιλόγιο, ταυτολογία, ευφυολογία, ευφυολό-γος, λεπτολόγος, γλωσσολόγος, οικονομολόγος κ.ά.Φράσεις στην αρχαία ελληνική: ευ λέγω (= επαινώ), ως λέγεται (= όπως διαδίδεται), κακώς λέγω (= κακολογώ), δεινός λέγειν (= ικανός ρήτορας), κατά το δη λεγόμενον (= όπως συνήθως λένε).

5. έσκεδασμένους: μετοχή παρακειμένου του ρήματος σκεδάννυμαι (= διασκορπίζομαι) (: σκεδάννυμαι, έσκεδαννύμην, σκεδασθήσομαι, έσκεδασάμην, έσκεδάσθην, έσκέδασμαι, έσκεδάσμην). Απ' αυτό προέρχεται η νεοελληνική λέξη διασκέδαση με τη σημασία της ψυχαγωγίας.

6.μάλλον: συγκριτικός βαθμός του επιρρήματος μάλα (μάλλον, μάλιστα).

7. ώνούμενοι: μετοχή ενεστώτα του ρήματος ώνέομαι -ουμαι (= αγοράζω).Αρχικοί χρόνοι: ώνοϋμαι,έωνούμην,ώνήσομαι,έπριάμην,έωνήθην,έώνημαι,έωνήμην.

19

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: ωνια, τελώνης, ωνητός.

Αντώνυμα στην αρχαία ελληνική: πωλώ,πιπράσκω,αποδίδομαι.

8. καταφρονουντες: μετοχή ενεστώτα του ρήματος καταφρονέω -ω.

9. τουμπαλιν: αντί το έμπαλιν (κράση).

10. άραι: απαρέμφατο αορίστου του ρήματος αίρω(= υψώνω, σηκώνω). Αρχικοί χρόνοι: αίρω,ήρον,άρω,ήρα,ήρκα,ήρκειν.

Φράσεις στην αρχαία ελληνική: αίρω ταις ναυσΐν (= αποπλέω), αίρομαι πόλεμον (= επιχειρώ πόλεμο), αίρω σημεϊον (= υψώνω σημαία), αίρω θυμόν (= εξυψώνω το φρόνημα κάποιου).

Χρονική αντικατάσταση: αίρειν,άρεϊν,άραι,ήρκέναι. Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: άρδην, άρση, επαίρομαι, έπαρση, αντάρτης, αρτηρία, μετέωρος, αιώρα, αορτή κ.ά.

11. οί δε, ό μεν: άρθρα με σημασία δεικτικής αντωνυμίας.

12. συμπαρήει: γ' ενικό πρόσωπο παρατατικού οριστικής του ρήματος συμπάρειμι (συν + παρά + ειμί).

13. πλήρεις: τριτόκλιτο σιγμόληκτο επίθετο: ό, ή πλήρης, το πλήρες (γεν. πληθ. των πλήρων).

14. άνήχθησαν: γ' πληθυντικό πρόσωπο παθητικού αορίστου οριστικής του ρήματος ανάγομαι.

15. έλαβε: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου β' οριστικής του ρήματος λαμβάνω.Αρχικοί χρόνοι: λαμβάνω, έλάμβανον, λήψομαι, έλαβον, εΐληφα,είλήφειν. Το β' ενικό πρόσωπο αορίστου β' προστακτικής τονίζεται στη λήγουσα: λαβε.

20

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: λήμμα,λήψη,αναλαμβάνω,ανάληψη, εκλαμβάνω, παραλαμβάνω, παραλήπτης, παραλαβή, συλλαμβάνω, σύλληψη, απολαμβάνω, απολαβή, καταλαμβάνω, κατάληψη, καταληψίας, περιλαμβάνω, περίληψη, περιληπτικός, υπολαμβάνω, υπόληψη, λαβή, χειρολαβή, προσλαμβάνω, πρόσληψη, προλαμβάνω, πρόληψη, διαλαμβάνω, μεταλαμβάνω, μετάληψη, επιλαμβάνομαι, ασύλληπτος, θρησκόληπτος, λήπτης, λαβίδα, εργολήπτης, επαναλαμβάνω, επανάληψη, λαβαίνω, δικολάβος, εργολάβος, εργολαβία κ.ά. Φράσεις στην αρχαία ελληνική: λαμβάνωόργήν(= οργίζομαι),λαμβάνω φόβον (= φοβούμαι), λαμβάνω πιστά (= λαμβάνω ένορκες διαβεβαιώσεις), δίκην λαμβάνω τινί (= τιμωρώ κάποιον), λαμβάνω αιτίαν (= επισύρω εναντίον μου κατηγορία).

16. συνέλεξεν: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου οριστικής του ρήματος συλλέγω (= μαζεύω).Αρχικοί χρόνοι: συλλέγω, συνέλεγον, συλλέξω, συνέλεξα, συνείλοχα.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: συλλογή, συλλογέας, σύλλογος, κατάλογος, επιλογή, νεοσύλλεκτος, κορφολογώ, φτωχολογιά, σκυλολόι, κουβεντολόι κ.ά.

17. έφυγον: γ' πληθυντικό πρόσωπο αορίστου β' οριστικής του ρήματος φεύγω (: φεύγω, έφευγον, φεύξομαι και φευξοϋμαι, έφυγον, πέφευγα, έπεφεύγειν).

Πραγματολογικές, ερμηνευτικές και αισθητικές παρατηρήσεις

- Αλκιβιάδης: ονομαστός Αθηναίος στρατηγός και πολιτικός. Γεννήθηκε περίπου το 452 π.Χ. Ο πατέρας του Κλεινίας σκοτώθηκε στη μάχη της Κορώνειας, το 447 π.Χ., και ο Αλκιβιάδης στερήθηκε την πατρική εποπτεία. Ήταν φύση προικισμένη με πολλές αρετές. Η ψυχή του όμως κυμαινόταν μεταξύ αρετής και κακίας. Επιζητούσε τα πρωτεία, ήταν θορυβώδης και θρασύς. Δάσκαλος του

21

ήταν ο Σωκρά-της, ο οποίος τον έσωσε στη μάχη της Ποτίδαιας (432 π.Χ.). Έγινε αρχηγός των δημοκρατικών και αντίπαλος του συντηρητικού Νικία. Κατά τη διάρκεια του πελοποννησιακού πολέμου (431 - 404 π.Χ.) είχε πρωταγωνιστικό ρόλο. Παρακίνησε τους Αθηναίους, το 415 π.Χ., να αναλάβουν την εκστρατεία στη Σικελία εναντίον των Συ-ρακουσών, για να απλώσουν την ηγεμονία τους και στη Δύση. Ο Νικίας, που είχε έγκαιρα αντιληφθεί τους κινδύνους από μια τόσο μακρινή εκστρατεία, μάταια προσπαθούσε ν' αποτρέψει τους Αθηναίους από το εγχείρημα τους αυτό. Στη μεγάλη αυτή πολεμική επιχείρηση των Αθηναίων στρατηγοί ορίστηκαν ο Αλκιβιάδης, ο Νικίας και ο Λάμαχος. Ο Αλκιβιάδης δεν κατόρθωσε, όμως, να φτάσει στη Σικελία, γιατί οι αντίπαλοί του στην Αθήνα πέτυχαν την ανάκληση του. Τον κατηγόρησαν ως ιερόσυλο, γιατί διασκεδάζοντας με φίλους του έσπασε τις ερμαϊκές στήλες που είχαν τοποθετηθεί σε διάφορα σημεία της Αθήνας. Αντί, όμως, να γυρίσει πίσω στην Αθήνα για να απολογηθεί για την πράξη του αυτή, κατέφυγε στη Σπάρτη. Πρόδωσε την πατρίδα του και με τις συμβουλές που έδωσε στους Σπαρτιάτες έγινε αίτιος να καταστραφεί η επιβλητική στρατιωτική δύναμη των Αθηναίων που είχε σταλεί στη Σικελία.

Ακόμη, συνέβαλε αποφασιστικά στην αποστασία πολλών ιωνικών και άλλων πόλεων από την αθηναϊκή συμμαχία και στη συνομολόγηση συνθηκών μεταξύ των Λακεδαιμονίων και του σατράπη της Ιωνίας Τισσαφέρνη. Το 411 π.Χ. οι ολιγαρχικοί στην Αθήνα κατάφεραν να ανατρέψουν το δημοκρατικό πολίτευμα και να εγκαθιδρύσουν την αρχή των τετρακοσίων. Εντωμεταξύ ο Αλκιβιάδης είχε περιπέσει σε δυσμένεια στη Σπάρτη, εξαιτίας του άτακτου και ατίθασου χαρακτήρα του, των φιλοδοξιών του και των ποικίλων δραστηριοτήτων του. Η πολιτική αλλαγή που σημειώθηκε τότε στην Αθήνα δεν είχε την έγκριση των πληρωμάτων του στόλου, που βρισκόταν στη Σάμο. Ο στόλος αντέδρασε και ανακήρυξε στρατηγό τον Αλκιβιάδη, ο οποίος είχε ήδη διαφωνήσει με τους Σπαρτιάτες και είχε πλησιάσει τους Αθηναίους. Μετά την κατάλυση των τετρακοσίων, ο Αλκιβιάδης δεν επέστρεψε αμέσως στην Αθήνα. Έπλευσε προς τον Ελλήσποντο και νίκησε δυο φορές τους Πελοποννησίους

22

στην Άβυδο και στην Κύζικο. Υπέταξε τις κυρ ιότερες πόλεις του Ελλησπόντου και της Προποντίδας (Βυζάντιο, Ση-λυμβρία, Καλχηδόνα κ.ά.), εξασφάλισε την επικοινωνία των Αθηνών με τον Πόντο και σύναψε συνθήκη με το σατράπη της Φρυγίας Φαρνάβαζον. Έτσι, το 408 π.Χ. επέστρεψε στην Αθήνα νικητής και τροπαιούχος.

Ορισμένες, όμως, στρατιωτικές αποτυχίες του στη συνέχεια, όπως η αδυναμία του να υποτάξει την Άνδρο που είχε αποστατήσει από τους Αθηναίους και η ήττα του αθηναϊκού στόλου στο Νότιο, το επίνειο της Κολοφώνος, συνέβαλαν στο να κατηγορηθεί από τους εχθρούς του στην Αθήνα. Ο Αλκιβιάδης αποσύρθηκε στη θρακική χερσόνησο, όπου κατά το χρόνο του πολέμου στον Ελλήσποντο είχε χτίσει τρία οχυρά τείχη. Το 405 π.Χ., λίγο πριν την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς, παρατήρησε από τα τείχη του την απερισκεψία των Αθηναίων και τους συμβούλεψε να μετακινηθούν στο λιμάνι της Σηστού. Οι Αθηναίοι δεν τον άκουσαν.

Μετά την καταστροφή των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς (405 π.Χ.), ο Αλκιβιάδης ζήτησε άσυλο στη Φρυγία, κοντά στο Φαρνάβαζο. Με τις ενέργειες του Λυσάνδρου ο Αλκιβιάδης φονεύεται στη Φρυγία από τους στρατιώτες του Φαρνάβαζου, το 404 π.Χ.

- εκ των τειχών: αυτά βρίσκονταν κοντά στην Πακτύη και τα είχε αποκτήσει το 410 - 409 π.Χ. Το μεγάλο λάθος των Αθηναίων ήταν ότι ανάγκασαν τον Αλκιβιάδη να αυτοεξοριστεί τη στιγμή που οι υπηρεσίες του ήταν απαραίτητες. Μόνο ο πολυμήχανος Αλκιβιάδης μπορούσε να αντιταχθεί στον πανούργο Λύσανδρο.- εκ Σηστου: η πρόταση του Αλκιβιάδη ήταν λογική. Αφού «τα επιτήδεια» δεν μπορούσαν να τα προμηθευτούν στους Αιγός ποταμούς και πήγαιναν για την αγορά τους στη Σηστό, που απείχε δεκαπέντε στάδια (= 2.775 μ.), ήταν σαφές ότι έπρεπε να μετακινηθούν και να αλλάξουν όρμο.

- οί στρατηγοί άπιέναι αυτόν έκέλευσαν: από τα τείχη του ο Αλκιβιάδης έρχεται έφιππος στους Αθηναίους στρατηγούς και τους συμβουλεύει να μετακινηθούν στη Σηστό, κοντά σε λιμάν ι και σε πόλη. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης μάλιστα αναφέρει (ΙΓ105) ότι ο Αλκιβιάδης

23

υποσχόταν στους Αθηναίους και βοήθεια από τους θράκεςβασιλείς, που ήταν φίλοι του. Οι Αθηναίοι, όμως, τον απέπεμψαν, διότι δυσπιστούσαν απέναντί του και διότι νόμιζαν πως σε περίπτωση αποτυχίας αυτοί θα έφεραν την όλη ευθύνη, ενώ σε περίπτωση επιτυχίας όλοι θα θεωρούσαν τον Αλκιβιάδη ως τον κύριο συντελεστή της νίκης.

- αυτοί γαρ... ουκ εκείνον: ο Αλκιβιάδης είχε διαπράξει τόσα πολλά αδικήματα σε βάρος των Αθηναίων κατά το παρελθόν, ώστε δικαιολογείται η προσβλητική αυτή στάση των Αθηναίων στρατηγών απέναντί του. Τόσο πολύ τους ήταν ανεπιθύμητη η παρουσία του, ώστε καθόλου δε συζήτησαν τις λογικές προτάσεις του και τις απέρ-ρ ιψαν με περ ιφρονητ ικό προς αυτόν τρόπο.

- έπιπλέουσι τοις Άθηναίοις: οι Αθηναίοι έβγαιναν με το στόλο τους και προκαλούσαν σε ναυμαχία το Λύσανδρο. Αυτός, όμως, τους απέφευγε και ακολουθούσε τη δική του τακτική, χωρίς να παρασύρεται από τους Αθηναίους.

- τοίς παρ' αυτοϋ έπομένοις: σ' αυτούς που κατά διαταγή του είχαν σταλεί για να κατασκοπεύουν και να παρακολουθούν τους Αθηναίους.

- κατά την Χερρόνησον: πρόκειται για τη θρακική χερσόνησο.

- όπερ έποίουν πολύ μάλλον καθ' έκάστην ήμέραν: δεν υπήρχε αυστηρή πειθαρχία. Βλέποντας ότι ο Λύσανδρος δεν έπλεε εναντίον τους, είχαν τόσο αποθρασυνθεί ώστε έφευγαν από τα πλοία τους και ετρέποντο σε αναζήτηση τροφίμων. Και αυτό γινότανε πολύ συχνότερα από ημέρα σε ημέρα.

-δη: αυτό λέγεται με κάποια ειρωνεία.

-αίρω ασπίδα: δίνω ναυτικό σήμα, σηκώνοντας ψηλά μια ασπίδα.

24

-. οί δε... ως έκέλευσε: οι εντολές του Λυσάνδρου εκτελούνται με ακρίβεια και πειθαρχία από τους ναύτες του.

- έσήμανε (ή έσήμηνε): ενν. με τη σάλπιγγα. Το σήμα με τη σάλπιγγα δόθηκε, όταν υψώθηκε στο μέσο του πλου η ασπίδα από τα κατασκοπευτικά πλοία.

-Κόνων: ο Πλούταρχος στο βίο του Λυσάνδρου αναφέρει ότι ο Κόνων είχε βγει στην ξηρά και πρώτος αυτός αντιλήφθηκε το στόλο των Πελοποννησίων να πλέει εναντίον τους.

-δίκροτοι - μονόκροτοι: μέσα στη σύγχυση που επικράτησε από την αιφνιδιαστική και μη αναμενόμενη επίθεση των Σπαρτιατών, άλλες από τις αθηναϊκές τριή-ρεις βρέθηκαν με μια σειρά κωπηλάτες, άλλες με δύο και άλλες τελείως άδειες. Η δίκροτος ναϋς λέγεται διήρης. Οι αρχαίοι είχαν και τρίκροτα πλοία.

- επτά πλήρεις (νήες): με τα πληρώματα στη θέση τους. Συνεπώς, σώθηκαν εννέα συνολικά πλοία (το πλοίο του Κόνωνα, άλλα εφτά που βρίσκονταν πλησίον του και το ιερό πλοίο των Αθηναίων Πάραλος). Τα υπόλοιπα 171 πλοία τα κατέλαβε ο Λύσανδρος.

- Πάραλος: η Πάραλος και η Σαλαμινία ήταν τα ιερά πλοία των Αθηναίων. Τα πλοία αυτά χρησιμοποιούνταν για ιερές ή δημόσιες αποστολές, για τη μεταφορά των πρέσβεων κ.λπ. Οι Αθηναίοι, π.χ., έστειλαν τη Σαλαμινία να φέρει πίσω τον Αλκιβιάδη, προκειμένου να δικαστεί ως ερμοκοπίδης (έτσι ονομάστηκαν αυτοί που απέκοψαν από τις μαρμάρινες στήλες το κεφάλι του θεού Ερμή).

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΚεφάλαιο 1, &29-32

Ο Κόνωνας φεύγοντας με τα εννιά πλοία, όταν έμαθε ότι οι Αθηναίοι είχαν καταστραφεί ,αφού πρώτα προσορμίστηκε στο ακρωτήρι της Λαμψάκου, την Αβαρνίδα, πήρε από εκεί τα μεγάλα πανιά των πλοίων του

25

Λύσανδρου και ο ίδιος με τα οκτώ πλοία μόνον απέπλευσε προς τον Ευαγόρα, τον βασιλιά της Κύπρου, ενώ η Πάραλος έπλευσε προς την Αθήνα ,για να ανακοινώσει τα όσα είχαν γίνει. Ο Λύσανδρος μετά, μετέφερε και τα πλοία και τους αιχμαλώτους και όλα τ’ άλλα στη Λάμψακο και συνέλαβε και τους υπόλοιπους από τους στρατηγούς και μάλιστα το Φιλοκλέα και τον Αδείμαντο. Στη διάρκεια της ίδιας μέρας ,που έπραξε αυτά, έστειλε το Θεόπομπο, τον Μιλήσιο πειρατή, στη Σπάρτη, για ν’ ανακοινώσει τα γεγονότα και αυτός τ’ ανακοίνωσε ,αφού έφτασε μετά από τρεις ημέρες. Έπειτα απ’ αυτό ο Λύσανδρος διέταξε να μαζευτούν οι σύμμαχοι και ν’ ανταλλάξουν απόψεις και ν’ αποφασίσουν για τους αιχμαλώτους. Εκεί λοιπόν, λέγονταν πολλές κατηγορίες κατά των Αθηναίων και για εκείνα τα εγκλήματα πολέμου, τα οποία είχαν διαπράξει και για όσα είχαν αποφασίσει να κάνουν, αν νικούσαν στη ναυμαχία, δηλαδή να κόβουν το δεξί χέρι όλων όσων θα έπιαναν ζωντανούς και ότι αφού καταλάμβαναν δύο τριήρεις, μια Κορινθιακή και μια από την Άνδρο ,θα έριχναν στη θάλασσα όλους τους άντρες τους. Ο Φιλοκλής μάλιστα ήταν ο στρατηγός των Αθηναίων, που διέταξε τη θανάτωσή τους. Λέγονταν κι άλλα πολλά και αποφάσισαν να σκοτώσουν τους αιχμαλώτους όλους, όσοι ήταν Αθηναίοι, εκτός από τον Αδείμαντα, επειδή ήταν ο μόνος στην εκκλησία του δήμου, που έφερε αντίρρηση στο κόψιμο των χεριών. Κατηγορήθηκε ωστόσο από κάποιους ότι πρόδωσε τα πλοία. Ο Λύσανδρος δε, αφού ρώτησε πρώτα το Φιλοκλή τι θα έπρεπε να πάθει όποιος γκρέμιζε τους Κορίνθιους και τους Ανδρίους, εφόσον άρχισε να παρανομεί σε βάρος των Ελλήνων, τον έσφαξε.

Γραμματικές παρατηρήσεις

1. φεύγων: μετοχή ενεστώτα του ρήματος φεύγω.Αρχικοί χρόνοι: φεύγω, έφευγον, φεύξομαι και φευξοΰμαι, έφυγον, πέφευγα, έπεφεύγειν.Χρονική αντικατάσταση: φεύγων,φευξόμενοςκαιφευξούμενος,φυγών,πε-φευγώς.

26

Φράσεις στην αρχαία ελληνική: φεύγω υπό τίνος (= εξορίζομαι), ό φεύγων (= ο κατηγορούμενος), φεύγω γραφήν ή δίκην (= δικάζομαι ως κατηγορούμενος), οί φεύγοντες (= οι εξόριστοι), το φεϋγον ψήφισμα (= το συζητούμενο ψήφισμα).

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: φυγή, διαφεύγω, διαφυγή, προσφεύγω, προσφυγή, πρόσφυγας, φυγάς, φυγαδεύω, καταφεύγω, καταφυγή, καταφύγιο, άφευκτος, αναπόφευκτος, αποφεύγω, αποφυγή, ξεφεύγω, υπεκφεύγω, υπεκφυγή, φευγάτος, φευγιό, φευγάλα κ.ά.

2. άπήγαγεν: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου β' οριστικής του ρήματος απάγω (από + άγω).

Αρχικοί χρόνοι: άγω, ήγον, άξω, ήγαγον, ήχα και άγήοχα, ήχειν και άγηό-χειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: αγωγή, αγωγός, άμαξα, άξονας, άγημα, διάγω, διαγωγή, παράγω, παραγωγή, παραγωγικότητα, παράγωγο, κατάγομαι, καταγωγή, συνάγω, συναγωγή, σύναξη, απάγω, απαγωγή, απαγωγέας, ανάγω, αναγωγή, ανάγωγος, υδραγωγείο, λοχαγός, στρατηγός, ξεναγός, ουραγός, μυσταγωγός, φωταγωγός, αεραγωγός, ημιονηγός, θαλαμηγός, παιδαγωγός, παρείσακτος, επαγωγή κ.ά.

3.κατειργάσατο: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου οριστικής του ρήματος κατεργάζομαι. Αρχικοί χρόνοι: εργάζομαι, είργαζόμην, έργάσομαι, έργασθήσομαι, είργα-σάμην, είργάσθην, εϊργασμαι, είργάσμην.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: κατεργασία,εργάτης,εργατιά,εργατικός, εργαστήριο, εργάσιμος, κατεργασμένος, ακατέργαστος, εργασία, επεξεργάζομαι, επεξεργασία, ανεπεξέργαστος, εργαζόμενος, συνεργάζομαι, συνεργάτης, συνεργασία, συνεργάσιμος, προεργασία, μυλεργάτης, πρωτεργάτης, αρχιεργάτης, λιμενεργάτης, ναυτεργάτης, αντιεργατικός, εργατικά, εργατοπατέρας κ.ά.

27

4.έπεμψε: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου οριστικής του ρήματος πέμπω.Αρχικοί χρόνοι: πέμπω,έπεμπον,πέμψω,έπεμψα,πέπομφα,έπεπόμφειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: πομπή,πομπός,εκπέμπω,εκπομπή,αποπέμπω, αποπομπή, παραπέμπω, παραπομπή, προπέμπω, προπομπός, νηοπομπή, ραδιοπομπός κ.ά.

5. άφικόμενος: μετοχή αορίστου β' του ρήματος άφικνέομαι -οϋμαι(= φτάνω) (: άφικνουμαι, άφικνούμην, άφίξομαι, άφικόμην, άφΐγμαι, άφίγμην). Το ουσιαστικό άφιξη χρησιμοποιείται συχνά στη νεοελληνική.

6. τριταίος: χρονικό αριθμητικό (τρεις, τρία: απόλυτο, τρίτος: τακτικό, τριπλούς: πολλαπλασιαστικό, τριπλάσιος:αναλογικό, τριταίος:χρονικό, τριάς:ουσιαστι-κό, τρις: επίρρημα).

7. άθροίσας: μετοχή αορίστου του ρήματος αθροίζω (= συγκεντρώνω).

8.βουλεύεσθαι: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος βουλεύομαι (= σκέπτομαι, αποφασίζω, κρίνω). Δεν πρέπει να συγχέεται με το βούλομαι (= θέλω), το οποίο είναι τελείως διαφορετικό ρήμα.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: βουλευτής, βουλευτικός, βούλευμα, βουλευτήριο, διαβουλεύομαι, συμβουλεύομαι, επιβουλεύομαι κ.ά.

9. αιχμάλωτος < αίχμή + άλωτός < άλίσκομαι = συλλαμβάνομαι. Συνεπώς, αίχμάλωτος είναι αυτός που έχει συλληφθεί με τη βία των όπλων, μετά από μάχη.

10. παρενενομήκεσαν: γ' πληθυντικό πρόσωπο υπερσυντελίκου οριστικής του ρήματος παρανομέω -ω. Το ρήμα αυτό είναι παρασύνθετο από το παράνομος< παρά + νόμος.

28

11. έψηφισμένοι ήσαν: γ'πληθυντικό πρόσωπο υπερσυντελίκου οριστικής του ρήματος ψηφίζομαι. Παράγεται από το ουσιαστικό ή ψήφος.Αρχικοί χρόνοι: ψηφίζομαι, έψηφιζόμην, ψηφιοϋμαι, ψηφισθήσομαι, έψη-φισάμην, έψηφίσθην, έψήφισμαι, έψηφίσμην, έψηφισμένος έσομαι.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: ψήφισμα, καταψηφίζω, καταψήφιση, συμψηφίζω, συμψηφισμός κ.ά.

12. κρατήσειαν: γ' πληθυντικό πρόσωπο αορίστου ευκτικής του ρήματος κρατέω -ω (= νικώ). Ο τύπος σε -σειαν είναι αιολικός και πιο εύχρηστος από τον τύπο σε -σαιεν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: κράτος,επικρατώ,επικράτηση,κατακρατώ, κατακράτηση, κραταιός, συγκρατώ, συγκράτηση, συγκρατημένος, α-κράτητος, παρακρατώ, παρακράτηση κ.ά.

13. άποκόπτειν: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος αποκόπτω (από + κόπτω).

14. ζωγρηθέντων: μετοχή παθητικού αορίστου του ρήματος ζωγρέομαι -οϋμαι (= συλλαμβάνομαι ζωντανός).

15. έδοξεν: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου οριστικής του ρήματος δοκεϊ.Αρχικοί χρόνοι: δοκει, έδόκει, δόξει, έδοξε(ν), δέδοκται, έδέδοκτο.

Φράσεις στην αρχαία ελληνική: έδοξετη βουλή (= αποφάσισε η βουλή), ως έμοί δοκεί (= όπως εγώ νομίζω), τα γε έμοϊ δοκοϋντα (= η γνώμη μου), κατά το δοκούν (= όπως φαίνεται καλό).

16. άποκτειναι: απαρέμφατο αορίστου του ρήματος άποκτείνω(= φονεύω).Αρχικοί χρόνοι: άποκτείνω,άπέκτεινον,άποκτενώ,άπέκτεινα,άπέκτονα,άπεκτόνειν.

29

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: μητροκτόνος, μητροκτονία, πατροκτόνος, ανθρωποκτονία, αυτοκτονία, τυραννοκτόνος, μικροβιοκτόνο, γενοκτονίακ.ά.

17. έπελάβετο: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου β' οριστικής του ρήματος επιλαμβάνομαι (επί + λαμβάνομαι).

18. ήτιάθη: γ' ενικό πρόσωπο παθητικού αορίστου οριστικής του ρήματος αιτιάομαι -ώμαι (= κατηγορούμαι).

19. προδοϋναι: απαρέμφατο αορίστου β' του ρήματος προδίδωμι.Αρχικοί χρόνοι: δίδωμι, έδίδουν, δώσω, έδωκα, δέδωκα, έδεδώκειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: δόση, δώρο, δοτός, δόσιμο, ξέδομα, προδίνω, προδότης, προδοσία, καταδίδω, καταδότης, αιμοδότης, αιμοδοσία, τροφοδότης, τροφοδοσία, ανταποδίδω, ανταπόδοση, πληροφοριοδότης, έκδοση, παραδίδω, παράδοση, επίδοση κ.ά.

Χρονικήαντικατάσταση:προδιδόναι,προδώσειν,προδοϋναι,προδεδωκέναι.

20. παθείν: απαρέμφατο αορίστου β' του ρήματος πάσχω(: πάσχω, έπασχον, πείσομαι, έπαθον, πέπονθα, έπεπόνθειν).

21. άρξάμενος: μετοχή αορίστου του ρήματος άρχομαι (: άρχομαι, ήρχόμην, άρξομαι, άρχθήσομαι, ήρξάμην, ήρχθην, ήργμαι, ήργμην).

Πραγματολογικές, ερμηνευτικές και αισθητικές παρατηρήσεις

- Κόνων: ναύαρχος και στρατηγός των Αθηναίων. Στην τελευταία αυτή περίοδο του πελοποννησιακού πολέμου

30

είχε οριστεί αρχηγός του αθηναϊκού στόλου. Στην κα-ταστροφή των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς (405 π.Χ.) κατόρθωσε να σώσει εννέα συνολικά πλοία και κατέφυγε με τα οκτώ απ' αυτά στην Κύπρο, στην αυλή του βασιλιά της Σαλαμίνας Ευαγόρα.

- τα πράγματα των Αθηναίων διεφθαρμένα: δεν ήταν δύσκολο για τον Κόνωνα να αντιληφθεί ότι η καταστροφή αυτή του μεγάλου αθηναϊκού στόλου σήμαινε και το τέλος του πελοποννησιακού πολέμου.

- τα μεγάλα Ιστία: οι αρχαίοι, όταν επρόκειτο να ναυμαχήσουν, αφαιρούσαν τα μεγάλα ιστία (= πανιά) και τα άφηναν στην ξηρά, για να κωπηλατούν πιο γρήγορα οι ναύτες και για να ελαφρύνουν τα πλοία. Η πράξη αυτή του Κόνωνα, δηλαδή η αφαίρεση των μεγάλων ιστίων από τα πλοία του Λυσάνδρου, ήταν τολμηρή και σωτήρια συνάμα, γιατί τα εχθρικά πλοία δεν μπορούσαν πλέον ν' αναπτύξουν μεγάλη ταχύτητα και να τον καταδιώξουν. Για την αφαίρεση των μεγάλων ιστίων πριν από ναυ-μαχίες, βλέπε και Ξενοφώντα Ελληνικά4,2,27.

- παρ' Ευαγόραν: ο Ευαγόρας, καταγόμενος από το γένος του Τεύκτρου, ήταν ηγεμόνας της Σαλαμίνας της Κύπρου και φίλος του Κόνωνα. Κατά το Διόδωρο (13,106) ο Κόνων απέφυγε να επιστρέψει στην Αθήνα, γιατί φοβήθηκε την οργή του δήμου. Ο Πλούταρχος, αντίθετα, τονίζει ότι ο Κόνων διέμενε στην Κύπρο περιμένοντας μεταβολή των πολιτικών πραγμάτων. Ενδιαφέροντα είναι όσα αναγράφει για τον Ευαγόρα και τον Κόνωνα ο Αθηναίος ρήτορας Ισοκράτης στο λόγο του Ευαγόρας και ιδιαίτερα στις παραγράφους 51-60.

- τάς τε ναΰς και τους αιχμαλώτους: από τα 180 πλοία του αθηναϊκού στόλου ο Λύσανδρος κατέλαβε τα 171. Όσον αφορά τον αριθμό των αιχμαλώτων, τα αθηναϊκά πλοία είχαν 36.000 περίπου άνδρες, αφού κάθε αθηναϊκή τριήρης περιλάμβανε διακόσιους άνδρες. Απ' αυτούς λίγοι σώθηκαν με τον Κόνωνα και άλλοι λιγότεροι που είχαν καταφύγει στα τειχύδρια της Σηστού.

31

-θεόπομπον τον Μιλήσιον ληστήν: ο Κύρος, που ήταν διοικητής της περιοχής, έδινε πολλά χρήματα στο Λύσανδρο για να συνεχίζει τον αγώνα του εναντίον των Αθηναίων. Με τα άφθονα περσικά χρήματα οι Σπαρτιάτες μπορούσαν να πληρώσουν μισθοφόρους και να χρησιμοποιήσουν για τους σκοπούς τους κάθε πρόσωπο που θα τους ήταν χρήσιμο. Έτσι χρησιμοποίησαν τον έμπειρο ναυτικό και πειρατή θεόπο-μπο για να αναγγείλει στη Σπάρτη τα γεγονότα. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε πολεμικές περιόδους η πειρατεία βρίσκει πρόσφορο έδαφος. Και αυτό γίνεται από τους αρχαίους ήδη χρόνους.

-τριταίος: κατάπληξη προκαλεί η ταχύτητα με την οποία ο αγγελιαφόρος έφτασε στη Σπάρτη. Κατά το Διόδωρο (13,106) του είχαν δώσει το ταχύτερο και το καλύτερο από τα πλοία. Εξάλλου ο θεόπομπος, ως πειρατής, ήταν έμπειρος ναυτικός.Η λέξη τριταίος μπορεί να έχει τις ακόλουθες σημασίες:α) αυτός που διαρκεί τρεις μέρεςβ) αυτός που γίνεται κάθε τρεις μέρεςγ) αυτός που γίνεται μετά από τρεις μέρες

-ατε ήδη παρενενομήκεσαν: οι Αθηναίοι είχαν διαπράξει πολλές παρανομίες εναντίον των Μηλίων, των Σκιωναίων, των Τορωναίων, των Αιγινητών κ.ά. Για πολλές από τις παράνομες πράξεις των Αθηναίων γίνεται λόγος πιο κάτω, στην τρίτη παράγραφο του δεύτερου κεφαλαίου.

- α έψηφισμένοι ήσαν ποιεϊν: κατά τον Ξενοφώντα, είχαν αποφασίσει να κόψουν το δεξί χέρι όλων εκείνων που θα συλλαμβάνονταν. Ο Πλούταρχος, στο βίο του Λυσάνδρου (κεφ. 9), αναφέρει ότι οι Αθηναίοι είχαν αποφασίσει να κόψουν μόνο τον αντίχειρα των αιχμαλώτων, για να μην μπορούν να φέρουν δόρυ, αλλά να μπορούν να κωπηλατούν.

- Οι Αθηναίοι είχαν τόσο μίσος κατά των Κορινθίων και των Ανδρίων, ώστε πέταξαν στη θάλασσα τα πληρώματα δύο πλοίων, το ένα από τα οποία ανήκε στους Κορινθίους και το άλλο στους Ανδρίους. Αυτό μάλιστα έγινε με

32

διαταγή του στρατηγού Φιλοκλή, τον οποίο τώρα ο Λύσανδρος έχει συλλάβει αιχμάλωτο.- όσοι ήσαν Αθηναίοι: οι Αθηναίοι ήταν τουλάχιστο τρεις χιλιάδες. Μόνον αυτοί καταδικάστηκαν ως εγκληματίες πολέμου και εκτελέστηκαν. Οι άλλοι, που προέρχονταν από συμμαχικές πόλεις ή ήταν μισθοφόροι, αφέθηκαν ελεύθεροι να επιστρέψουν στις πόλεις τους. Εδώ έχουμε και έλξη του αναφορικού· η σωστή σύνταξη θα ήταν: άποκτείναι των αΙχμαλώτων όσους ήσαν Αθηναίοι.

- πλην Αδειμάντου: εξαίρεση έκαναν μόνο για τον Αδείμαντο, γιατί στην εκκλησία του δήμου αντιτάχτηκε στην πρόταση του ακρωτηριασμού των αντιπάλων. Η πραγματική, όμως, αιτία για τη διάσωση του ίσως ήταν η προδοσία (Πρβλ. Λυσίου Κατά Άλκιβιάδου 38, Ίσοκρ. Προς Φίλιππον 5, 70, Παυσανίου 4,17,2 και 10, 9, 5).

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗKεφ. 2 (1-4), Μετά την ήττα

Αφού λοιπόν ρύθμισε την κατάσταση στη Λάμψακο (ο Λύσανδρος),έπλεε προς εναντίον το Βυζάντιο και την Καλχηδόνα. Και αυτοί τον υποδέχονταν, αφού πρώτα άφησαν ελεύθερους τους φρουρούς των Αθηναίων κατόπιν συμφωνίας. Ενώ αντίθετα, όσοι πρόδωσαν τότε το Βυζάντιο στον Αλκιβιάδη, διέφυγαν τότε στον Πόντο, ύστερα όμως στην Αθήνα και έγιναν Αθηναίοι. Ο Λύσανδρος λοιπόν, τους φρουρούς των Αθηναίων και όποιον άλλον ήξερε πως ήταν Αθηναίος, τους έστελνε στην Αθήνα ,προσφέροντας ασφάλεια μόνον σε όσους έπλεαν προς τα ‘κει κι όχι αλλού, επειδή γνώριζε καλά ότι όσο περισσότεροι μαζευτούν στην πόλη και στον Πειραιά, θα υπάρξει γρηγορότερα έλλειψη των απαραίτητων αγαθών. Έτσι, αφού άφησε ως αρμοστή του Βυζαντίου και της Καλχηδόνας το Σθενέλαο το Λάκωνα, ο ίδιος επέστρεψε στη Λάμψακο και επισκεύαζε τα πλοία.

Ήταν νύχτα όταν η Πάραλος έφτασε στην Αθήνα φέρνοντας την είδηση της συμφοράς. Κι ο θρήνος μέσα από τα μακρά τείχη έφτανε από τον Πειραιά ως την Αθήνα ,καθώς ο ένας το έλεγε στον άλλον. Ώστε την

33

νύχτα εκείνη δεν κοιμήθηκε κανείς, όχι μόνο γιατί πενθούσαν αυτούς που είχαν χαθεί, αλλά πολύ περισσότερο οι ίδιοι τους εαυτούς τους ,νομίζοντας πως θα πάθουν αυτά που έκαναν στους Μηλίους ,που ήταν άποικοι των Λακεδαιμονίων, αφού τους υπέταξαν με πολιορκία και στους κατοίκους της Ιστιαίας και της Σκιώνης και της Τορώνης και της Αίγινας και σε άλλους πολλούς από τους Έλληνες. Την επόμενη μέρα έκαναν συνέλευση, στην οποία αποφάσισαν να φράξουν τα λιμάνια, εκτός από ένα και να επισκευάσουν τα τείχη και να εγκαταστήσουν φύλακες και σε όλα τα άλλα να προετοιμάσουν την πόλη σαν να βρίσκονταν σε κατάσταση πολιορκίας.

Γραμματικές παρατηρήσεις

1. κατεστήσατο: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου οριστικής του ρήματος καθίσταμαι (κατά + ΐσταμαι).Αρχικοί χρόνοι: καθίσταμαι,καθιστάμην,καταστήσομαι,κατασταθήσομαι, κατεστησάμην, κατέστην, κατεστάθην, καθέστηκα, καθειστήκειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: αφίσταμαι,απόσταση,διίσταμαι,διάσταση, αντικαθίσταμαι, αντικατάσταση, αντικαταστάτης, καθίσταμαι, κατάστα-ση, κατάστημα, καταστατικός, ανάστατος, ενίσταμαι, ένσταση, προΐσταμαι, προϊστάμενος, προϊσταμένη, ανθίσταμαι, αντίσταση, υφίσταμαι, υπόσταση κ.ά.

2. Σύνδεσμοι: έπεί (χρονικός), δε (αντιθετικός), μεν (αντιθετικός), ναι (συμπλεκτικός), τε(συμπλεκτικός), ότι (ειδικός), ει (υποθετικός).

3. αφέντες: μετοχή αορίστου β' του ρήματος άφίημι.Αρχικοί χρόνοι: άφίημι,άφίην,αφήσω,άφήκα,άφεΙκα,άφείκειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: άφεση,άνεση,έφεση,εφέτης,εφετείο, χειραφέτηση, εγκάθετος, κάθετος, ένεση, πάρεση, αφέτης, αφετηρία,

34

ύφεση κ.ά. Χρονική αντικατάσταση: άφιέντες,άφήσοντες,αφέντες,άφεικότες.

4.προδόντες: μετοχή αορίστου β' του ρήματος προδίδωμι.Αρχικοί χρόνοι: δίδωμι,έδίδουν,δώσω,έδωκα,δέδωκα,έδεδώκειν. Χρονική αντικατάσταση: προδιδόντες, προδώσοντες, προδόντες, προδεδωκότες.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: δόση, δίδω ή δίνω, προδίδω, προδότης, προδοσία, προδοτικός, καταδίδω, καταδότης, αιμοδότης, τροφοδότης, εκδίδω, εκδότης, έκδοση, παραδίδω, παράδοση, δοτός, δόσιμο, ξεδίνω, ξέδομα, πληροφοριοδότης, ανταποδίδω, ανταπόδοση, ανταποδοτικός, προσδίδω, αναδίδω, διαδίδω, διάδοση, διαδοσίας κ.ά.

5. είδώς: μετοχή ενεστώτα του ρήματος οΐδα (= γνωρίζω).Αρχικοί χρόνοι: οίδα, ήδειν και ήδη, εισομαι και είδήσω, έγνων, έγνωκα, έγνώκειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: ιστορία,είδηση,ειδήμων,συνείδηση.

Χρονική αντικατάσταση: είδώς,εισόμενος και είδήσων,γνούς,έγνωκώς.

Φράσεις της αρχαίας ελληνικής: χάρινοίδάτινι(=χρωστώευγνωμοσύνησε κάποιον), ευ ΐσθι (= μάθε καλά, γνώριζε καλά).

6. πλείους: συγκριτικός βαθμός του επιθέτου πολύς, πολλή, πολύ(ό, ή πλείων, το πλέον - πλείστος, -η, -ον).

7. θάττον: επίρρημα συγκριτικού βαθμού (ταχέωςκαι ταχύ, θάττον, τάχιστα).

8. συλλεγώσιν: γ' πληθυντικό πρόσωπο παθητικού αορίστου β' υποτακτικής του ρήματος συλλέγομαι(:

35

συλλέγομαι, συνελεγόμην, συλλέξομαι, συλλεγήσομαι, συνε-λεξάμην, συνελέγην, συνείλεγμαι).

9. Κανόνες τονισμού στα ρήματα:α) Ο τόνος στα σύνθετα ρήματα δεν ανεβαίνει πιο πάνω από την αύξηση ή τον αναδιπλασιασμό (: άντανάγω - άντανήγον - άντανήγμαι).β) Ο ενεργητικός αόριστος β' της μετοχής και του απαρεμφάτου τονίζεται στη λήγουσα (: ίδών, ίδείν).γ) Η μετοχή μέσης φωνής τονίζεται στην προπαραλήγουσα, εκτός από τη μετοχή του παρακειμένου (: λυόμενος, λυσόμενος, λυσάμενος, αλλά λελυμένος).δ) Τα σύνθετα ρήματα σε -μι, όταν το α' συνθετικό τους είναι πρόθεση, συνήθως ανεβάζουν τον τόνο στην προστακτική και την οριστική (: εΙμί, σύνειμι, σύνι-σθι).ε) Το β' ενικό πρόσωπο του ενεργητικού αορίστου β' στην προστακτική τονίζεται στη λήγουσα στα εξής πέντε ρήματα: (έρχομαι ή ειμί) ήλθον - έλθέ, (ευρίσκω) ηΥρον - εύρε, (λέγω) είπον - είπε, (ορώ) είδον - ίδέ, (λαμβάνω) έλαβον - λαβε. Στα σύνθετα ο τόνος ανεβαίνει (: πάριδε, παράλαβε).στ) Το β' ενικό πρόσωπο σε -ου του μέσου αορίστου β' στην προστακτική, αν είναι δισύλλαβο, τονίζεται πάντα στη λήγουσα και παίρνει περισπωμένη (: γίγνομαι -γενοϋ). Αν είναι μονοσύλλαβο και συντίθεται με μονοσύλλαβη πρόθεση ή με πρόθεση δισύλλαβη που έχει πάθει όμως έκθλιψη πριν από το β' συνθετικό, τότε διατηρεί τον τόνο του στη λήγουσα (: δοϋ - ένδοϋ). Αν συντίθεται όμως με δισύλλαβη πρόθεση ή με περισσότερες προθέσεις, τότε ανεβάζει τον τόνο του στην παραλήγουσα (: σχού - παράσχαυ).ζ) Τα σύνθετα ρήματα σε -μι στην υποτακτική και την ευκτική διατηρούν τον τόνο που είχαν και ως απλά (: Ιστώ - καθιστώ, είεν - άπείεν).η) Οι τύποι του απαρεμφάτου και της μετοχής όλων των φωνών, όταν είναι σύνθετοι, διατηρούν τον τόνο που είχαν και ως απλοί (: ίδών - κατιδών, δείξαι - καταδείξαι).

10. άφικομένης: μετοχή αορίστου β' του ρήματος άφικνέομαι -οϋμαι (= φτάνω).

36

Αρχικοί χρόνοι: άφικνοΰμαι,άφικνούμην,άφίξομαι,άφικόμην,άφϊγμαι,άφίγμην.Χρονική αντικατάσταση: άφικνουμενης, άφιξομένης, άφικομένης, άφιγ-μενης.

11. άπολωλότας: μετοχή παρακειμένου του ρήματος άπόλλυμαι.

Αρχικοί χρόνοι: άπόλλυμαι, άπωλλύμην, απολουμαι, άπολεσθήσομαι, άπω-λόμην, άπωλέσθην, άπόλωλα, άπωλώλειν.

Χρονική αντικατάσταση: άπολλυμένους, άπολουμένους, άπολεσθησομέ-νους, άπολομένους, άπολεσθέντας, άπολωλότας.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: απώλεια, εξώλης και προώλης (= αυτός που έχει τελείως διαφθαρεί), πανωλεθρία, όλεθρος, πανώλης, το απολωλός (πρόβατο).

12. εποίησαν: γ' πληθυντικό πρόσωπο αορίστου οριστικής του ρήματος ποιέω -ω.

Αρχικοίχρόνοι: ποιώ,έποίουν,ποιήσω,έποίησα,πεποίηκα,έπεποιήκειν.

Φράσεις στην αρχαία ελληνική: ποιούμαι τίνα υίόν(= υιοθετώ κάποιον), κακώς ποιώ τίνα (= κακοποιώ, βλάπτω, καταστρέφω κάποιον), όργήν ποιούμαι (= οργίζομαι), δεινόν ποιούμαι τι (= θεωρώ κάτι ως φοβερό), ποιούμαι πόλεμον (= πολεμώ), ποιούμαι μνείαν (= μνημονεύω), δίχα ποιώ (= διχάζω), ποιούμαι κατηγορίαν (= κατηγορώ), ευ ποιώ τίνα (= ευεργετώ κάποιον), πλουν ποιούμαι(= πλέω), περί πολλοί) ποιούμαι (= αποδίδω μεγάλη σημασία), ποιούμαι πρόφα-σιν (= προφασίζομαι), περί παντός ποιούμαι τίνα (= εκτιμώ κάποιον περισσότερο από κάθε άλλον).

13. όντας: μετοχή ενεστώτα του ρήματος ειμί.

37

Φράσεις στην αρχαία ελληνική: ειμί περί τι (= καταγίνομαι με κάτι), εΙμί παρά τινι (= παρευρίσκομαι), ουκ εστίν όπου (= πουθενά), εστίν & (= μερικά), εστί μοι (= έχω), ειμί υπό τίνα (= είμαι κάτω από την εξουσία κάποιου), εν άθυμίςκ είμΐ (= αθυμώ), οί ουκ δντες (= οι νεκροί), οι εν τέλει όντες (= οι άρχοντες), το έπ' έμοΐ είναι (= όσο εξαρτάται από μένα).

14. κρατήσαντες: μετοχή αορίστου του ρήματος κρατέω -ω.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: κράτος,κραταιός,ακράτητος,επικρατώ, επικράτηση, κατακρατώ, κατακράτηση, συγκρατώ, συγκράτηση, συγκρατημένος, ασυγκράτητος, παρακρατώ, παρακράτηση κ.ά.

15. άποχώσαι: απαρέμφατο αορίστου του ρήματος άποχώνννμι και άποχωννύω και άποχόω -ω (: άποχώννυμι - άποχωννύω - άποχώ, άπεχώννυν - άπεχώννυον - απέχουν, άποχώσω, απέχωσα, άποκέχωκα, άπεκεχώκειν).16. έφιστάναι: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος έφίστημι (έπι+ ιστημι).

Αρχικοί χρόνοι: έφίστημι, έφίστην, επιστήσω, επέστησα, έπιστήσας έχω, έπιστήσας είχον.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: στάση, αναστήνω, ανάστατος, εξα-νίσταμαι, επανάσταση, αντικατάσταση, επιστάτης, ανθίσταμαι, αντίσταση, αντιστασιακός, υφίσταμαι, υπόσταση, υφιστάμενος, πρόίσταμαι, προϊστάμενος, προϊσταμένη, εγκαθίσταμαι, εγκατάσταση, αφίσταμαι, απόσταση, αποστάτης, συνί-σταμαι, συνισταμένη, σύσταση κ.ά.

Πραγματολογικές, ερμηνευτικές και αισθητικές παρατηρήσεις

- κατεστήσατο: ο Λύσανδρος, μετά την καταστροφή των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς, εγκαθίδρυσε στις πόλεις που ήταν μέχρι τότε σύμμαχοι των Αθηνών ολιγαρχίες

38

δέκα ανδρών, που ονομάστηκαν δεκαρχίες. Δεκαρχία εγκατέστησε και στη Λάμψακο για την τήρηση και περιφρούρηση του ολιγαρχικού πολιτεύματος.

- Βυζάντιον: το είχε καταλάβει ο Αλκιβιάδης το 409 π.Χ. κατόπιν προδοσίας.

- Καλχηδών: είναι το σημερινό Καδίκιουϊ. Ήταν απέναντι ακριβώς του Βυζαντίου και την είχε κυριεύσει ο Θρασύβουλος. Η Καλχηδών ήταν πόλη της Βιθυνίας στην είσοδο του Βοσπόρου.

- οί δε προδόντες: αυτοί που πρόδωσαν το Βυζάντιο στον Αλκιβιάδη δραπέτευσαν στον Εύξεινο Πόντο. Συνελήφθηκε μόνο ο Αναξίλαος, ο οποίος πέρασε από δίκη, αλλά αθωώθηκε (βλ. Ελληνικά 1, 3,19).

- τότε: το 405 π.Χ., όταν το Βυζάντιο παραδόθηκε στο Λύσανδρο.

- ύστερον: το 403 π.Χ., όταν αποκαταστάθηκε στην Αθήνα η δημοκρατία.- άπέπεμπεν εις τάς Αθήνας: ο Λύσανδρος ενεργούσε κατ' αυτό τον τρόπο, γιατί πίστευε ότι με την αύξηση του πληθυσμού της Αθήνας θα καθίστατο δύσκολος ο επισι-τισμός των κατοίκων, αφού μάλιστα τώρα είχαν αποκοπεί οι συγκοινωνίες τόσο από τη θάλασσα όσο και από την ξηρά. Έτσι, θα υποτασσόταν πιο εύκολα η Αθήνα στο Λύ-σανδρο (βλ. και Πλουτ. Βίον Λυσάνδρου, κεφ. 13).

- μακρά τείχη: είναι τα τείχη που συνέδεαν την Αθήνα και τον Πειραιά. Αποτελούνταν από δύο σκέλη. Το ένα απ' τα σκέλη έφτανε μέχρι το Παλαιό Φάληρο και το άλλο κατέληγε στον Πειραιά. Τις βάσεις για τα τείχη αυτά τις είχε θέσει ο Κίμωνας (: Κιμώνειον τείχος). Αργότερα ο Περικλής έχτισε και ένα τρίτο σκέλος μεταξύ Πειραιώς και Φαλήρου για μεγαλύτερη ασφάλεια. Το τελευταίο αυτό ήταν το δια μέσου τείχος.

-Μηλίους: οι κάτοικοι της νήσου των Κυκλάδων Μήλου είχαν αποσπασθεί το 415 π.Χ. από την αθηναϊκή συμμαχία

39

και είχαν τιμωρηθεί γι' αυτό πολύ σκληρά από τους Αθηναίους. Οι Μήλιοι ήταν άποικοι των Λακεδαιμονίων.

-- Ιστιαίας (και Ιστιαιέας): είναι οι κάτοικοι τηςίστιαίας, πόλης που βρίσκεται στην Εύβοια. Το 445 π.Χ. οι Ιστιαιείς νικήθηκαν από τους Αθηναίους και εκδιώχθηκαν από την περιοχή αυτή.Αναγράφουμε εδώ το σχετικό κείμενο από την ιστορία του Θουκυδίδη:

- Σκιωναίους - Τορωναίους: είναι οι κάτοικοι των πόλεων της Χαλκιδικής Σκιώνης και Τορώνης. Και αυτοί τιμωρήθηκαν σκληρά από τους Αθηναίους, όταν επιχεί-ρησαν να αποσπαστούν από την αθηναϊκή συμμαχία (420 π.Χ.).

- τη υστεραία έκκλησίαν εποίησαν: την επόμενη ημέρα συγκάλεσαν συνέλευση του λαού για να λάβουν έκτακτα μέτρα.

- τους λιμένας άποχώσαι: αποφάσισαν να φράξουν με χώμα τα στόμια των λιμένων. Επρόκειτο για τα λιμάνια του Φαλήρου, της Μουνιχίας (σημερινό Τουρκολίμανο), της Ζέας (σημερινό Πασαλιμάνι) και του Κανθάρου.

- πλην ενός: εκτός από τον εμπορικό τους λιμένα (: το Έμπόριον).

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΚεφ. 2 (16-23), Η δράση της διπλωματίας

Επειδή λοιπόν συνέβαιναν τέτοια, ο Θηραμένης είπε στη συνέλευση ότι, αν θέλουν να στείλουν τον ίδιο στον Λύσανδρο, θα επιστρέψει γνωρίζοντας, τι από τα δύο επιμένουν για τα τείχη, επειδή θέλουν να υποδουλώσουν την πόλη ή ως εγγύηση. Και αφού στάλθηκε, παρέμεινε δίπλα στον Λύσανδρο τρεις μήνες και περισσότερο, περιμένοντας την ώρα πότε οι Αθηναίοι επρόκειτο να συμφωνήσουν με οτιδήποτε θα τους έλεγε κανείς, εξαιτίας του ότι είχαν εξαντληθεί όλα τα τρόφιμα. Όταν λοιπόν επέστρεψε στη διάρκεια του τέταρτου μήνα,

40

ανακοίνωσε στη συνέλευση ότι ο Λύσανδρος τον κρατούσε ως τότε κι έπειτα τον διέταξε να πάει στη Σπάρτη. Γιατί ο ίδιος δεν ήταν αρμόδιος για όσα τον ρωτούσε (ενν. ο Θηραμένης),αλλά οι έφοροι (=οι πέντε αιρετοί αξιωματούχοι της Σπάρτης).Μετά απ’ αυτά, εκλέχθηκε πληρεξούσιος πρεσβευτής για τη Σπάρτη μαζί με άλλους εννέα. Ο Λύσανδρος στο μεταξύ, έστειλε στους εφόρους τον Αριστοτέλη μαζί με άλλους Λακεδαιμόνιους, για να τους ανακοινώσει ότι η απάντηση που έδινε στον Θηραμένη ήταν πως εκείνοι ήταν οι αρμόδιοι για πόλεμο και για ειρήνη. Ο Θηραμένης όμως, και οι άλλοι πρέσβεις, όταν ήταν (βρίσκονταν) στη Σελλασία, αφού ρωτήθηκαν για ποιο λόγο είχαν πάει, απάντησαν (είπαν)ότι πήγαν ως πληρεξούσιοι για την ειρήνη και μετά από αυτά οι έφοροι διέταζαν να τους καλέσουν στη Σπάρτη. Όταν λοιπόν επέστρεψαν, έκαναν συνέλευση (συγκάλεσαν την εκκλησία του δήμου),στην οποία οι Κορίνθιοι και οι Θηβαίοι κυρίως αλλά και πολλοί άλλοι από τους Έλληνες αντιπρότειναν να μη συνθηκολογήσουν με τους Αθηναίους, αλλά να τους αφανίσουν.

Οι Λακεδαιμόνιοι όμως, είπαν ότι δεν θα υποδουλώσουν Ελληνική πόλη, που είχε προσφέρει μεγάλο καλό (που είχε πολεμήσει με μεγάλη ανδρεία) κατά τους Περσικούς πολέμους στην Ελλάδα, αλλά έκαναν ειρήνη, με τον όρο, και αφού γκρεμίσουν τα μακρά τείχη και τον Πειραιά , και αφού παραδώσουν τα πλοία εκτός από δώδεκα, και αφού φέρουν πίσω τους εξόριστους (δηλ. τους πολιτικούς εξόριστους),να θεωρούν τον ίδιο εχθρό και φίλο και να ακολουθούν τους Λακεδαιμόνιους, οπουδήποτε είναι ηγεμόνες (εξουσιάζουν), και στη γη και στη θάλασσα. Κι ο Θηραμένης και οι πρέσβεις που ήταν μαζί του, μετέφεραν αυτά στην Αθήνα. Ενώ λοιπόν έμπαιναν στην πόλη, πολύς κόσμος τους περικύκλωνε, επειδή φοβούνταν μήπως είχαν επιστρέψει άπρακτοι. Γιατί δεν χωρούσε άλλη αναβολή, εξαιτίας του πλήθους όσων χάνονταν από την πείνα. Έτσι, την επόμενη μέρα οι πρέσβεις ανακοίνωναν με ποιους όρους οι Λακεδαιμόνιοι θα έκαναν την ειρήνη. Και ο Θηραμένης αγόρευε εξ ονόματός τους (δηλ. των Λακεδαιμόνιων),λέγοντας ότι τάχα πρέπει να πεισθούν από τους Λακεδαιμόνιους και να γκρεμίσουν τα τείχη. Παρόλο όμως που κάποιοι έφερναν αντίρρηση σ’ αυτόν και πολύ περισσότεροι (τους)

41

επιδοκίμαζαν, αποφασίστηκε να δεχτούν την ειρήνη. Ύστερα από αυτά, και ο Λύσανδρος κατέπλεε στον Πειραιά και οι εξόριστοι επέστρεφαν στην πατρίδα και τα τείχη γκρέμιζαν, ενώ αυλητρίδες έπαιζαν τον αυλό με μεγάλη προθυμία, επειδή νόμιζαν ότι εκείνη ήταν η πρώτη μέρα της ελευθερίας στην Ελλάδα.

Γραμματικές παρατηρήσεις

1.διέτριβε: γ' ενικό πρόσωπο παρατατικού οριστικής του ρήματος διατρίβω. Αρχικοί χρόνοι: διατρίβω, διέτριβον, διατρίψω, διέτριψα, διατέτριφα, διετετρίφειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: τριβή,διατριβή,τρίψη,παιδοτρίβης, τρίμμα, προστριβή, σύντριμμα, συντρίβω, συντριβή, συντριπτικός, τρίψιμο, τρίφτης, εντριβή, ενδιατρίβω, κατατρίβομαι κ.ά.

2. έπιλελοιπέναι: απαρέμφατο παρακειμένου του ρήματος έπιλείπω. Το ρήμα αυτό έχει τρία θέματα: το ενεστωτικό λειπ- (παράγωγο έλλειψις), το αοριστικό λιπ-(παράγωγο ελλιπής) και το θέμα του παρακειμένου λοιπ- (παράγωγο λοιπός).

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: λειψός, λοιπός, διαλείπω, αδιάλειπτος, διάλειμμα, ελλείπω, έλλειμμα, ελλιπής, υπολείπομαι, υπόλειμμα, υπόλοιπος, εγκαταλείπω, εγκατάλειψη, παραλείπω, παράλειψη, λειψυδρία, λειψανδρία,λειψοφέγγαρο, λιποθυμώ, λιπόθυμος, λιποτάκτης κ.ά.

3. τέως: χρονικό επίρρημα (= έως τότε).

4. Ιέναι: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος έρχομαι ή ειμί.Αρχικοί χρόνοι: ειμί,ήειν και ήα,ειμί,ήλθον,έλήλυθα,έληλύθειν. Χρονική αντικατάσταση: Ιέναι, Ιέναι,έλθεϊν,έληλυθέναι.

42

5. ήρέθη: γ' ενικό πρόσωπο παθητικού αορίστου οριστικής του ρήματος αίρέομαι -οϋμαι (= εκλέγομαι). Το ενεργητικό αίρω με τη σημασία του κυριεύω έχει παθη-τικό το άλίσκομαι (= κυριεύομαι), ενώ το μέσο αίροϋμαι (= εκλέγω, προτιμώ) έχει παθητικό το αίροϋμαι (= εκλέγομαι). Άρα, εδώ είναι παθητικό.

6. πρεσβευτής: ο ενικός του κλίνεται κατά την α' κλίση, ενώ ο πληθυντικός του κατά τη γ': ό πρεσβευτής, του πρεσβευτοΰ, τφ πρεσβευτή, τον πρεσβευτήν, ώ πρεσβευτά - οί πρέσβεις, των πρέσβεων, τοίς πρέσβεσι, τους πρέσβεις, ω πρέσβεις.

7.αυτοκράτωρ (αυτός + κρατέω -ώ): αυτός που έχει απόλυτη πληρεξουσιότητα.

8. καλείν: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος καλέω -ώ.Αρχικοί χρόνοι: καλώ,έκάλουν,καλώ,έκάλεσα,κέκληκα,έκεκλήκειν.

Χρονική αντικατάσταση: καλεϊν, καλείν, κάλεσαι, κεκληκέναι.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: κλήση, κλητήρας, κλητός, κλητικός, κλητική, κάλεσμα, ακάλεστος, συγκαλώ, σύγκληση, επικαλούμαι, επίκληση, παρακαλώ, παράκληση, παρακλητικός, παρακάλια, προκαλώ, πρόκληση, προκλητικός, προσκαλώ, πρόσκληση, εγκαλώ, έγκλημα, συγκαλώ, σύγκληση, σύγκλητος, αυτόκλητος, θερμοπαρακαλώ, ανακαλώ, ανάκληση, μετακαλώ, αντίκλητος, πρωτόκλητος κ.ά.

Ο μέλλοντας σχηματίζεται ως εξής: καλέ-σ-ω -> καλέ-ω -> καλώ. Συνεπώς ο μέλλοντας του καλώ συμπίπτει μορφολογικά με τον ενεστώτα. (Το ίδιο γίνεται και με το ρήμα τελώ.)

9.σπένδεσθαι: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος σπένδομαι.

Αρχικοί χρόνοι: σπένδομαι,έσπενδόμην,σπείσομαι,έσπεισάμην,έσπείσθην,

43

έσπεισμαι, έσπείσμην.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: σπονδή, άσπονδος, ομόσπονδος, σπονδείος, παρασπονδώ.Χρονική αντικατάσταση: σπένδεσθαι, σπείσεσθαι, σπείσασθαι, σπεισθήναι, έσπεϊσθαι.

10. μέλλειν: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος μέλλω (= αναβάλλω, βραδύνω).

11. μεγίστοις: υπερθετικός βαθμός του επιθέτου μέγας (μεγάλη, μέγα), μείζων, μέγιστος.

12. καθελόντας: μετοχή αορίστου β' του ρήματος καθαιρώ.

13. παραδόντας: μετοχή αορίστου β' του ρήματος παραδίδωμι.

14. καθέντας: μετοχή αορίστου β' του ρήματος καθίημι (κατά + ιημι).Αρχικοί χρόνοι: καθίημι,καθίην,καθήσω,καθήκα,καθείκα,καθείκειν. Χρονική αντικατάσταση: καθιέντας,καθήσοντας,καθέντας,κάθεικότας.

15. νομίζοντας: μετοχή ενεστώτα του ρήματος νομίζω. Τα υπερδισύλλαβα ρήματα σε - ίζω σχηματίζουν συνηρημένο το μέλλοντα (: νομ ιω). Ο μέλλοντας όμως των δισύλλαβων ρημάτων σε -ίζω σχηματίζεται κανονικά (: κτίζω, κτίσω).

16. ήγωνται: γ'πληθυντικό πρόσωπο ενεστώτα υποτακτικής του ρήματος ήγέομαι-ουμαι.

17. πείθεσθαι: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος πείθομαι (: πείθομαι, έπειθόμην, πείσομαι, πεισθήσομαι, έπεισάμην, έπείσθην, πέπεισμαι, έπεπείσμην). Ο παρα-κείμενος πέπεισμαι κλίνεται σ' όλες τις εγκλίσεις ως εξής: Οριστική: πέπεισμαι, πέπεισαι, πέπεισται, πεπείσμεθα, πέπεισθε, πεπεισμένοι εισί(ν).

44

Υποτακτική: πεπεισμένος, -ή, -ον ώ, ης, ή, πεπεισμένοι, -αϊ, -α ώμεν, ήτε, ώσι(ν). Ευκτική: πεπεισμένος, -η, -ον εΐην, εΐης, εϊη, πεπεισμένοι, -αϊ, -α είημεν ή εϊμεν,ειητε ή είτε, εϊησαν ή είεν.Προστακτική:πέπεισο, πεπείσθω, πέπεισθε, πεπείσθων. Απαρέμφατο: πεπεΐσθαι. Μετοχή: πεπεισμένος, -η, -ον.

18. δέχεσθαι: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος δέχομαι.Αρχικοί χρόνοι: δέχομαι,έδεχόμην,δέξομαι,δεχθήσομαι,έδεξάμην,έδέχθην, δέδεγμαι, έδεδέγμην.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: δεκτός, δεξιός, δεξαμενή, αποδέχομαι, αποδοχή, αποδεκτός, παραδέχομαι, παραδοχή, απαράδεκτος, δοκός, καταδέ-χομαι, ακατάδεκτος, δοχείο, αναδέχομαι, αναδεξιμιός, διαδέχομαι, διάδοχος, διαδοχή, διαδοχικός, υποδέχομαι, υποδοχή κ.ά.

Πραγματολογικές, ερμηνευτικές και αισθητικές παρατηρήσεις

- Θηραμένης: ρήτορας, πολιτικός και στρατηγός στην αρχαία Αθήνα. Ήταν μαθητής του Σωκράτη και του σοφιστή Προδίκου. Το 411 π.Χ. συνέβαλε στην ανατροπή της δημοκρατίας και στην εγκατάσταση της βουλής των τετρακοσίων. Λίγο αργότερα άλλαξε στάση και βοήθησε στην αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ανακάλεσε μάλιστα τον Αλκιβιάδη στην Αθήνα. Από το 408 έως το 404 π.Χ. ήταν τριήραρχος. Στη ναυμαχία που έγινε στις Αργινούσες (406 π.Χ.) δεν κατάφερε να περι-συλλέξει τους ναυαγούς εξαιτίας της κακοκαιρίας. Με τους ελιγμούς του, όμως, κατόρθωσε όχι μόνο να αποφύγει την εναντίον του κατηγορία, αλλ' υπήρξε και ο βασικός κατήγορος των νικητών στρατηγών. Μετά την καταστροφή του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς, οι Αθηναίοι τον έστειλαν στο Λύσανδρο για να επιτύχει ευνοϊκούς όρους ειρήνης. Αυτός, όμως,

45

χρονοτρίβησε κοντά στο Λύσανδρο σκόπιμα. Αργότερα, όταν ο Λύσανδρος κατέλαβε την Αθήνα, ο Θηραμένης υπήρξε ένας από τους τριάκοντα τυράννους. Ο Κριτίας, όμως, ο σημαντικότερος ίσως των τριάκοντα τυράννων, τον ανάγκασε να πιει το κώνειο, επειδή ο Θηραμένης διαφωνούσε μαζί του σε πολλά θέματα.

- ή εκκλησία του δήμου: η συνέλευση των πολιτών της Αθήνας, προκειμένου να παίρνουν αποφάσεις για τα δημόσια κυρίως πράγματα του κράτους. Στη συνέλευση αυτή λάβαιναν μέρος οι Αθηναίοι πολίτες και από τις τέσσερ ις τάξεις. Οι μετέχοντες ήταν μόνον άντρες και έπρεπε να έχουν συμπληρώσει το 20ό έτος της ηλικίας τους. Η συνέλευση αυτή των πολιτών, την οποία απαντούμε σ' όλες τις αρχαίες ελληνικές πόλεις, ήταν η ανώτερη από τις εξουσίες της αρχαίας πολιτείας. Οι πολίτες καλούνταν στη συνέλευση με κήρυκες και το πλήθος προσερχόταν σ' αυτήν πολύ πρωί.

- ή (άντέχουσι) πίστεως ένεκα: ή ως εγγύηση για τη σύναψη ειρήνης. Αξίζει να παρατηρηθεί ότι η καταχρηστική πρόθεση έ"νεκ·αεπιτάχτηκε της γενικής πίστεως, με την οποία συντάσσεται.

- πεμφθεις δε διέτριβε παρά Λυσάνδρω: ο Θηραμένης ίσως σκόπιμα χρονοτριβούσε τρεις και πλέον μήνες κοντά στο Λύσανδρο, για να αναγκαστούν οι Αθηναίοι, κάτω από την πίεση της πείνας, να συνθηκολογήσουν με βαρύτατους όρους. Η σκέψη αυτή συνδυάζετα ι άρ ιστα με το γεγονός ότι ο Λύσανδρος τον εξέλεξε λίγο αργότερα μεταξύ των τριάκοντα τυράννων.

Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι την αποστολή αυτή του Θηραμένη στο Λύσανδρο δεν την αναφέρει ούτε ο Πλούταρχος ούτε ο Διόδωρος.

- περιεχειτο: το ρήμα περιχέομαι χρησιμοποιείται κυρίως για τα υγρά. Εδώ όμως η χρήση του είναι μεταφορική, γιατί αναφέρεται σε πρόσωπα και σημαίνει συνέρχομαι ολόγυρα κατά πυκνές μάζες (κατά μπουλούκια).

- όχλος φοβούμενοι: σχήμα κατά σύνεση ή κατά το νοούμενο. Κατά το σχήμα αυτό η συμφωνία ενός όρου

46

μιας πρότασης προς άλλον προηγούμενο σχετικό όρο δε γίνεται με βάση το γραμματικό τύπο του προηγούμενου αυτού όρου, αλλά με βάση αυτού που νοείται με τον όρο αυτό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η λέξη όχλος είναι ενικού αριθμού, ενώ το φοβούμενοι είναι στον πληθυντικό αριθμό. Η λέξη όμως δχλος έχει περιληπτική σημασία και σημαίνει άνθρωποι. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι το φοβού-μενοι συμφωνεί όχι με το γραμματικό τύπο της λέξης δχλος, αλλά με τον τύπο που εννοείται μ' αυτή τη λέξη, δηλαδή με τον τύπο άνθρωποι.

- λιμός = πείνα, ενώ λοιμός = ασθένεια επιδημική.

- άντειπόντων δε τίνων: ο Πλούταρχος (Λύσανδρος, κεφ. 14) μας παραδίδει το ακόλουθο επεισόδιο, που δείχνει τη σημασία που είχαν τα τείχη για τους Αθηναίους: όταν ο Κλεομένης, κάποιος νεαρός δημαγωγός, ρωτούσε το Θηραμένη αν τολμά να πράττει και να λέγει αντίθετα προς τις ενέργειες του Θεμιστοκλή παραδίνοντας τα τείχη στους Λακεδαιμονίους, τα οποία παρά τη θέληση των Λακεδαιμονίων είχε ανυψώσει εκείνος, τότε λένε πως ο Θηραμένης έδωσε την ακόλουθη απάντηση: «Μα εγώ, νεαρέ μου, τίποτα δεν κάνω που να είναι αντίθετο προς το Θεμιστοκλή· γιατί και εκείνος για τη σωτηρία των πολιτών έχτισε τα ίδια τείχη, τα οποία θα γκρεμίσουμε και εμείς για τη σωτηρία (των πολιτών). Αν λοιπόν τα τείχη έκαναν ευτυχισμένες τις πόλεις, τότε έπρεπε η Σπάρτη, που είναι ατείχιστη, να ήταν η πιο δυστυχισμένη απ' όλες».

- κατέπλει εις τον Πειραιά: ο Λύσανδρος κατέπλευσε στον Πειραιά, αφού έλυσε την πολιορκία της Σάμου. Το Λύσανδρο ακολουθούσαν και οι πολιτικοί εξόριστοι.

- τα τείχη κατέσκαπτον: η παράδοση των Αθηνών έγινε τη 16η Μουνιχιώνος, δηλαδή στο τέλος Μαρτίου και στις αρχές του Απριλίου, το 404 π.Χ. (Μουνιχιών ήταν ο δέκατος μήνας του αρχαίου αττικού ημερολογίου).

47

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΚεφ. 3 (11-16), Το καθεστώς των τριάκοντα

Οι τριάντα τύραννοι εκλέχθηκαν αμέσως μόλις γκρεμίστηκαν τα μακρά τείχη και τα τείχη γύρω από τον Πειραιά. Κι ενώ εκλέχθηκαν με τον όρο να συντάξουν νόμους, σύμφωνα με τους οποίους θα κυβερνούσαν, αυτούς πάντοτε ανέβαλλαν και να τους συντάσσουν και να τους δημοσιεύουν και διόρισαν τη βουλή και τις άλλες εξουσίες ,όπως νόμιζαν αυτοί. Έπειτα, όλους όσους ήξεραν καλά πως ζούσαν πρώτα από τη συκοφαντία και ήταν ενοχλητικοί στους καλούς κι ενάρετους, αφού τους συλλάμβαναν, τους παρέπεμπαν σε δίκη ,για να καταδικαστούν σε θάνατο και η βουλή ευχαρίστως τους καταδίκαζε και όσοι άλλοι είχαν τη συναίσθηση ότι δεν ήταν τέτοιοι, καθόλου δεν αγανακτούσαν. Όταν λοιπόν άρχισαν να σκέφτονται πώς θα ήταν δυνατόν σ’ αυτούς να μεταχειριστούν την πόλη, όπως θα ήθελαν, τότε, αφού έστειλαν πρώτα τον Αισχίνη και τον Αριστοτέλη στη Σπάρτη, έπεισαν τον Λύσανδρο να τους βοηθήσει, ώστε να έλθουν φρουροί ,έως ότου, αφού βγάλουν από τη μέση τους κακούς, αποκαταστήσουν το πολίτευμα .Υπόσχονταν δε να τους τρέφουν οι ίδιοι. Κι αυτός επειδή πείσθηκε τους βοήθησε ,ώστε να σταλούν φρουροί και ο Καλλίβιος ως αρμοστής. Όταν όμως πήραν αυτοί τη φρουρά ,από τη μια μεριά πρόσφεραν στον Καλλίβιο κάθε είδους φροντίδα ,για να τους επαινεί για όλα όσα έκαναν κι από την άλλη αφού αυτός έστελνε σ’ αυτούς μερικούς από τους φρουρούς, όσους ήθελαν τους συνελάμβαναν και βέβαια όχι τους κακούς και τους λίγο άξιους (που είχαν μικρή πολιτική δύναμη),αλλά εκείνους για τους οποίους νόμιζαν ότι δεν θ’ ανέχονταν να παραμερίζονται(από τους τριάκοντα) και ότι, αν τυχόν δοκίμαζαν ν’ αντιδράσουν (εναντίον των τριάκοντα),θα έβρισκαν πολλούς συνεργούς.

Στη διάρκεια λοιπόν του πρώτου χρόνου, ο Κριτίας ήταν φίλος του Θηραμένη και συμφωνούσε μαζί του. Επειδή, όμως ο ίδιος είχε την τάση να σκοτώνει πολλούς και επειδή είχε εξοριστεί από το λαό, ο Θηραμένης διαφωνούσε λέγοντας ότι δεν θα ήταν φυσικό να θανατώνεται, αν κάποιος δεχόταν τιμές από το λαό και

48

δεν έκανε κανένα κακό στους καλούς και γενναίους πολίτες, «επειδή κι εγώ κι εσύ”, είπε, “πολλά είπαμε και κάναμε ,για να αρέσουμε στην πόλη».Κι αυτός (επειδή ακόμη είχε οικειότητα με το Θηραμένη),απαντούσε λέγοντας ότι δεν θα επιτρεπόταν σ’ όσους ήθελαν να υπερέχουν να μη βγάλουν από τη μέση , αυτούς που είχαν πολύ μεγάλη δύναμη να δημιουργούν προβλήματα. «Κι αν νομίζεις ότι, επειδή είμαστε τριάντα κι όχι ένας, αυτή την εξουσία (τη δική μας )πρέπει να τη φροντίζουμε κάπως λιγότερο από όσο (φροντίζει κανείς )μια προσωπική απόλυτη εξουσία ,είσαι ανόητος.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΚεφ. 3 (50-56), Η καταδίκη του Θηραμένη

Όταν τελείωσε, αφού πρώτα είπε αυτά,(ο Θηραμένης) και η βουλή ήταν φανερό ότι τα επιδοκίμασε, ο Κριτίας, επειδή γνώριζε, ότι αν επιτρέψει στη βουλή ν’ αποφασίσει γι’ αυτόν, θα γλίτωνε και επειδή αυτό δεν θα μπορούσε να το ανεχθεί, βγήκε έξω -αφού πρώτα είπε στους τριάντα τυράννους κάτι -και διέταξε αυτούς που είχαν τα μαχαίρια κάτω από τη μασχάλη να σταθούν μπροστά στα κιγκλιδώματα. Και μόλις μπήκε πάλι μέσα, είπε: «Εγώ, κύριοι βουλευτές, νομίζω ότι έργο του αληθινού ηγέτη είναι, όταν αυτός βλέπει τους φίλους του να εξαπατώνται, να μην το επιτρέπει. Κι εγώ λοιπόν, αυτό θα κάνω. Εφόσον μάλιστα αυτοί που έχουν σταθεί μπροστά στο κιγκλίδωμα λένε ότι δε θα μας επιτρέψουν, αν αφήσουμε τον άνδρα αυτόν (το Θηραμένη),να καταστρέψει την ολιγαρχία. Ορίζεται βέβαια στους νέους νόμους να μη θανατώνεται κανείς από όσους περιλαμβάνονται στους τρεις χιλιάδες πολίτες., χωρίς τη δική σας ψήφο, ενώ όσοι είναι έξω από τον κατάλογο να έχουν το δικαίωμα οι τριάντα να τους εκτελούν. Εγώ λοιπόν είπε, αυτόν εδώ το Θηραμένη το διαγράφω από τους καταλόγους με τη σύμφωνη γνώμη όλων μας (των τριάντα τυράννων δηλαδή).Και αυτόν είπε, τον καταδικάζουμε εμείς σε θάνατο».Μόλις άκουσε αυτά ο Θηραμένης, πήδηξε πάνω στην εστία και είπε: «Εγώ, είπε, άνδρες, ικετεύω σε ό,τι πιο δίκαιο υπάρχει, να μην έχει ο Κριτίας το δικαίωμα να διαγράφει ούτε εμένα, ούτε

49

όποιον θέλει από σας, αλλά σύμφωνα με το νόμο που αυτοί θέσπισαν, σχετικά με όσους περιέχονται στον κατάλογο, σύμφωνα μ’ αυτόν ,κι εσείς ,κι εγώ να κρίνομαι. Και αυτό, είπε, δεν το αγνοώ-μα τους θεούς-ότι δηλαδή δε θα μου είναι αρκετός αυτός ο βωμός, αλλά θέλω κι αυτό ν’ αποδείξω, ότι δηλαδή αυτοί όχι μόνο είναι πάρα πολύ άδικοι για τους ανθρώπους, αλλά και πάρα πολύ ασεβείς για τους θεούς. Εκπλήσσομαι όμως για λογαριασμό σας, άνδρες καλοί κι ενάρετοι, αν δε θα βοηθήσετε τους ίδιους σας τους εαυτούς και μάλιστα ενώ γνωρίζετε πως το δικό μου το όνομα δε σβήνεται ευκολότερα από το δικό σας».Ύστερα από αυτό, ο κήρυκας των τριάντα τυράννων διέταξε τους έντεκα να κινηθούν εναντίον του Θηραμένη. Εκείνοι λοιπόν, αφού μπήκαν μέσα με τη συνοδεία των βοηθών και με επικεφαλής το Σάτυρο , που ήταν θρασύτατος και ο πιο αναιδής, ο Κριτίας είπε: «Σας παραδίδουμε αυτόν εδώ το Θηραμένη, που έχει καταδικαστεί σύμφωνα το νόμο. Κι εσείς (οι έντεκα),αφού τον συλλάβετε και τον οδηγήσετε εκεί που πρέπει, να κάνετε τα περαιτέρω». Μόλις είπε αυτά, ο Σάτυρος τον τραβούσε από το βωμό, τον τραβούσαν και οι βοηθοί του. Ο Θηραμένης από την άλλη, όπως ήταν φυσικό, επικαλούνταν θεούς και ανθρώπους να δουν όσα γίνονταν. Η βουλή όμως παρέμενε αδρανής, επειδή έβλεπε ,και αυτούς που στέκονταν στο κιγκλίδωμα όμοιους με το Σάτυρο ,και το μπροστινό μέρος του βουλευτηρίου να είναι γεμάτο από φρουρούς κι επιπλέον, επειδή δεν αγνοούσαν ότι παρευρίσκονταν κρατώντας μαχαίρια. Κι αυτοί μετέφεραν τον άνδρα μέσα από την αγορά, ενώ εκείνος με δυνατή (μεγάλη) φωνή φανέρωνε τα όσα πάθαινε. Λέγεται μάλιστα ότι είπε μεταξύ άλλων και το εξής:Όταν ο Σάτυρος του είπε ότι θα κλάψει γοερά, αν δε σιωπήσει, απάντησε ρωτώντας: «Κι αν σιωπήσω», είπε, «δε θα κλάψω άραγε;» και όταν έπινε το κώνειο επειδή αναγκαζόταν να πεθάνει, έλεγαν ότι όσο απέμεινε, αφού το ‘ριξε σταγόνα- σταγόνα παίζοντας τον κότταβο, είπε: «Στην υγειά του όμορφου Κριτία».Και δεν αγνοώ κι αυτό, ότι δηλαδή αυτά τα λόγια δεν είναι αξιόλογα, όμως κρίνω ως θαυμαστό κι εκείνο το χαρακτηριστικό του άνδρα ότι δηλαδή, ενώ ο θάνατος στεκόταν δίπλα του, η αυτοκυριαρχία και το χιούμορ δεν έλειψαν από τη ψυχή του.

50

Γραμματικές παρατηρήσεις

1. έπαύσατο: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου οριστικής του ρήματος παύομαι.Αρχικοί χρόνοι: παύομαι, έπαυόμην,παύσομαι,παυ(σ)θήσομαι,έπαυσάμην, έπαύ(σ)θην, πέπαυμαι, έπεπαύμην.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: παύση,καταπαύω,κατάπαυση,αναπαύω, ανάπαυση, ανάπαυλα, παύλα, πάψιμο κ.ά.

2. βιωτόν: ρηματικό επίθετο από το ρήμα βιόω -ω. Τα ρηματικά επίθετα σε -τός σημαίνουν: α) αυτόν που μπορεί να πάθει αυτό που εκφράζει το ρήμα, β) τον άξιο να πάθει αυτό που δηλώνει το ρήμα, γ) ό,τι και η μετοχή του παθητικού παρακειμένου και δ) ό,τι και η μετοχή του ενεργητικού ή μέσου ενεστώτα ή αορίστου.3. δρύφακτον (δρυς + φράττωΊ\ φράσσω) = κιγκλίδωμα. Λέγεται και δρύφακτος από το δρύφρακτοςκατ' ανομοίωση.

4. άδικώτατοι - ασεβέστατοι: υπερθετικός βαθμός των επιθέτων άδικοςκαι ασεβής, αντίστοιχα.

5. γιγνώσκοντες: μετοχή ενεστώτα του ρήματος γιγνώσκω.Αρχικοί χρόνοι: γιγνώσκω,έγίγνωσκον,γνώσομαι,έγνων,έγνωκα,έγνώκειν. Χρονική αντικατάσταση: γιγνώσκοντες,γνωσόμενοι,γνόντες,έγνωκότες.

6. σιωπήσειεν: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου ευκτικής του ρήματος σιωπάω-ω.

7. έπήρετο: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου β' οριστικής του ρήματος επερωτάω -ω.

Αρχικοί χρόνοι: ερωτώ, ήρώτων, ερωτήσω και έρήσομαι, ήρώτησα και ήρό-μην, ήρώτηκα.

51

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: επερώτηση,ερώτηση,ερώτημα,ερωτηματικός, διερωτώμαι κ.ά.

8. άποθνήσκειν: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος αποθνήσκω (υπό τίνος). Ως ενεργητικό αυτού λαμβάνεται το κτείνω τινά (: αποθνήσκω, άπέθνησκον, άποθα-νοΰμαι, άπέθανον, τέθνηκα, έτεθνήκειν).

9. επιε: γ' ενικό πρόσωπο αορίστου β' οριστικής του ρήματος πίνω. Αρχικοί χρόνοι: πίνω,έπινον,πίομαι,έπιον,πέπωκα,έπεπώκειν.

Σχετικές λέξεις στη νεοελληνική: πόση, πόσιμος, πιοτό, απιοτος, συμπόσιο, συμπότης, ποτό, καταπίνω, προπίνω κ.ά.

Πραγματολογικές, ερμηνευτικές και αισθητικές παρατηρήσεις

- ή βουλή = οί βουλευταί.

- ευμενώς (αντίθ. δυσμενώς): χαρακτηριστικό είναι ότι οι βουλευτές, που ήταν όλοι τους ολιγαρχικοί, αποδοκίμαζαν την ωμότητα του Κριτία και επιδοκίμαζαν το μετριοπαθή Θηραμένη. Το ότι οι βουλευτές διατέθηκαν ευνοϊκά προς το Θηραμένη αναγράφεται και από το Διόδωρο (14,4).

- ει έπιτρέψοι: ο Κριτίας ήταν ένας από τους τριάκοντα τυράννους, όπως και ο Θηραμένης. Το ρήμα που χρησιμοποιεί εδώ ο Ξενοφών δηλώνει ότι ο Κριτίας στη συγκεκριμένη περίπτωση είχε τον πρώτο λόγο. Πράγματι, όπως αναγράφει ο Διόδωρος, ο αιμοδιψής Κριτίας πρόΐστατο της βουλής.

- ου βιωτόν: αν απαλλασσόταν από την κατηγορία ο Θηραμένης και δεν καταδικαζόταν σε θάνατο, ο Κριτίας δε θα άξιζε να ζει, δε θα μπορούσε να ζει. Αυτό δείχνει το μεγάλο πάθος του Κριτία. Όσον αφορά το ρηματικό

52

επίθετο βιωτός, η νεοελληνική χρησιμοποιεί το αντώνυμό του: του έκανε το βίο αβίωτο.

- και έπιστήναι... επί τοίς δρυφάκτοις: οι τριάκοντα είχαν επιβάλει φανερή ψηφοφορία στους βουλευτές για να τους επηρεάσουν. Ο Κριτίας χρησιμοποιεί και ένα ακόμα ισχυρό εκβιαστικό μέσο, την παρουσία δηλαδή των οπλισμένων με εγχειρίδια παρακρατικών. Αυτοί στάθηκαν κοντά στο κιγκλίδωμα και κρατούσαν μικρά ξίφη κατά τρόπο που να φαίνονται αυτά από τους βουλευτές.

- δρυφάκτοις: δρύφακτα ήταν τα ξύλινα κιγκλιδώματα στη βουλή που χώριζαν τις θέσεις των βουλευτών από το χώρο των ακροατών.

- εστία: στο βουλευτήριο υπήρχε εστία στην οποία ορκίζονταν οι βουλευτές. Για τους αρχαίους Έλληνες η εστία αυτή ήταν χώρος ιερός.-ίκετεύω: όταν ο Θηραμένης κατάλαβε τις προθέσεις του Κριτία, απευθύνθηκε στους βουλευτές χρησιμοποιώντας αυτό το ισχυρό ρήμα.

-μη επί Κριτία...: ο Θηραμένης αρνείται το δικαίωμα στον Κριτία να παραβιάζει αυθαίρετα τους νόμους, τους οποίους οι ίδιοι οι τριάκοντα έγραψαν. Πέρα απ' αυτό, απευθύνεται στους βουλευτές (: δικαστές) και τους τονίζει ότι αν ο Κριτίας έχει φτάσει στο σημείο να αυθαιρετεί και να καταδικάζει σε θάνατο παράνομα τον ίδιο, που είναι μέλος των τριάκοντα και διαθέτει καλή φήμη και μεγάλο όνομα, πολύ πιο εύκολα θα καταδικάσει σε θάνατο και κάθε μέλος της βουλής, που κανένα τους δεν έχει το μεγάλο όνομα του Θηραμένη. Τους προειδοποιεί λοιπόν ότι αν δεν ενδιαφερθούν για να σταματήσουν τις αυθαιρεσίες του Κριτία, θα έχουν κι αυτοί την ίδια τύχη.

- ουδέν μοι αρκέσει όδε ο βωμός: ο χώρος του βωμού ήταν απαραβίαστος και ιερός και κανένας δεν μπορούσε να αποσπάσει από την εστία αυτόν που κατέφευγε εκεί. Η απόσπαση ικέτη από το βωμό εθεωρείτο πράξη ασεβής.

- ουκ αγνοώ: σχήμα λιτότητας (= γνωρίζω καλώς).

53

- καλός κάγαθός: το πρώτο επίθετο αναφέρεται στο σώμα, στη σωματική εμφάνιση, ενώ το δεύτερο στο χαρακτήρα, στην ψυχή.

- οί ένδεκα: η αρχή των ένδεκα υπήρχε από την εποχή του Σόλωνα. Κάθε φυλή εξέλεγε με κλήρο από έναν και σ' αυτούς προστίθετο και ένας γραμματέας. Η εκτέλεση των σωματικών ποινών και τα θέματα των φυλακών ανήκαν στην αρμοδιότητα τους. Τους ακολουθούσαν βοηθοί και παραστάτες, που εκτελούσαν τις θανατικές ποινές.

- άποκοτταβίσαντα: το ρήμα άποκοτταβιζω παράγεται από τη λέξη κότταβοςκαι είναι είδος παιχνιδιού που ήρθε στην Αθήνα από τη Μεγάλη Ελλάδα και συγκεκριμένα από τη Σικελία. Κατ' αυτό, οι συμπότες έχυναν τις τελευταίες σταγόνες του κρασιού από το ποτήρι τους σε χάλκινο αγγείο και από το σχετικό ήχο που παραγόταν μάντευαν για τις διαθέσεις του προσώπου που τους ενδιέφερε.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗK εφάλαιο 4, 18-23. Νίκη των δημοκρατικών-

Καθαίρεση των Τριάντα

Αφού είπε αυτά και στράφηκε προς τους εχθρούς ,έμενε ήρεμος .Γιατί και ο μάντης συμβούλευε αυτούς να μην επιτίθενται ,πριν κάποιος από τους δικούς τους ή σκοτωθεί ή τραυματιστεί .Όταν όμως τούτο γίνει ,θα προχωρήσουμε εμείς πρώτοι ,είπε, και η νίκη θα συμβεί σ΄ αυτούς που θα ακολουθήσουν ,σ΄ εμένα όμως ο θάνατος ,καθώς προαισθάνομαι. Και δε διαψεύστηκε ,αλλά μόλις πήραν τα όπλα στα χέρια τους ,αυτός σαν να τον οδηγούσε κάποια μοίρα ,αφού πήδηξε ορμητικά πρώτος προς τα εμπρός και έπεσε πάνω στους εχθρούς, σκοτώνεται, και έχει θαφτεί στο πέρασμα του Κηφισού. Οι άλλοι όμως νικούσαν και καταδίωξαν τους εχθρούς ως το ίσιωμα. Από τους Τριάντα σκοτώθηκαν εδώ ο Κριτίας και ο Ιππόμαχος και από τους δέκα άρχοντες του Πειραιά ο Χαρμίδης ,ο γιος του Γλαύκωνα ,ενώ από τους άλλους περίπου εβδομήντα .Και

54

πήραν βέβαια τα όπλα ,αλλά δεν αφαίρεσαν τους χιτώνες από κανέναν από τους νεκρούς πολίτες .Αφού έγινε αυτό και τους νεκρούς κατόπιν συμφωνίας απέδωσαν ,πολλοί ,αφού συναντιούνταν ,συνομιλούσαν μεταξύ τους.

Ο Κλεόκριτος τότε ,ο κήρυκας των μυστών (στα Ελευσίνια μυστήρια) που έιχε βροντώδη φωνή ,αφού επέβαλε σιωπή ,είπε «Άνδρες πολίτες ,γιατί μας διώχνετε από την πόλη ; Γιατί θέλετε να μας σκοτώσετε ; Εμείς ποτέ ως τώρα δε σας κάναμε κακό , αλλά και έχουμε πάρει μαζί σας στις πιο σεβαστές τελετές και θυσίες, και στις πιο ωραίες γιορτές ,και έχουμε υπάρξει συγχορευτές και συμφοιτητές και συστρατιώτες ,και πολλούς κινδύνους έχουμε περάσει μαζί σας και στη στεριά ,και στη θάλασσα ,για την κοινή σωτηρία και των δυο μας και ελευθερία. Στο όνομα των θεών των πατέρων και των μητέρων μας ,και στο όνομα της συγγένειας εξ αίματος και εξ αγχιστείας ,και στο όνομα των πολιτικών συλλόγων μας ,γιατί σε όλα αυτά πολλοί από μας συμμετέχουμε μαζί σας από σεβασμό προς τους θεούς και προς τους ανθρώπους ,σταματήστε να κάνετε ανόσιες πράξεις στην πατρίδα και μην υπακούτε στους ασεβέστατους Τριάντα ,οι οποίοι για χάρη προσωπικών κερδών μέσα σε οκτώ μήνες έχουν σκοτώσει σχεδόν περισσότερους από όσους όλοι οι Πελοποννήσιοι πολεμώντας δέκα χρόνια.

Και ενώ είναι δυνατό σε μας να ζούμε ειρηνικά ως πολίτες ,αυτοί μας έριξαν στον πιο αισχρό και βλαβερό και ανόσιο και μισητό, και σε θεούς, και σε ανθρώπους πόλεμο .Και μάθετε καλά ότι από όσους σκοτώσαμε τώρα όχι μόνο εσείς ,αλλά κι εμείς μερικούς ,τους θρηνήσαμε πικρά».

Αυτός τέτοια έλεγε .Οι υπόλοιποι αρχηγοί (των ολιγαρχικών) και για το ότι οι δικοί τους άκουαν επίσης αυτά, τους οδήγησαν ξανά στην πόλη. Την επόμενη μέρα οι Τριάντα πολύ ταπεινωμένοι και απομονωμένοι κάθονταν στην αίθουσα συνεδριάσεων .Από τους Τρισχιλίους, όσοι οπουδήποτε ήταν τοποθετημένοι σε όλα τα μέρη της πόλης ,διαφωνούσαν μεταξύ τους .Γιατί όσοι βέβαια είχαν διαπράξει σοβαρό αδίκημα και φοβούνταν ,υποστήριζαν με έμφαση ότι δεν έπρεπε να υποχωρούν σε αυτούς του Πειραιά .Όσοι όμως πίστευαν

55

ότι δεν έχουν κάνει κανένα αδίκημα και οι ίδιοι συλλογίζονταν και τους άλλους προσπαθούσαν να διαφωτίσουν ότι κανένας λόγος δεν συνέτρεχε να υποφέρουν από τα δεινά και έλεγαν ότι δεν πρέπει να υπακούουν στους Τριάντα ούτε να τους επιτρέπουν να καταστρέφουν την πόλη. Τέλος αποφάσισαν εκείνους να καθαιρέσουν και άλλους να εκλέξουν .Και επέλεξαν δέκα, έναν από κάθε φυλή.

Κεφ. 4, 37-43, Η αποκατάσταση της δημοκρατίας

Όταν λοιπόν αυτοί αναχώρησαν για τη Σπάρτη, έστελναν αντιπροσώπους και οι ολιγαρχικοί από το άστυ, λέγοντας πως αυτοί παραδίδουν τα τείχη και τους εαυτούς τους στους Λακεδαιμόνιους ,για να τους μεταχειριστούν όπως θέλουν. Έλεγαν όμως ότι είχαν την αξίωση και αυτοί που ήταν στον Πειραιά ,αν ισχυρίζονται πως είναι φίλοι των Λακεδαιμόνίων, και τον Πειραιά να παραδώσουν ,και τη Μουνιχία. Αφού λοιπόν τα άκουσαν όλα αυτά, οι έφοροι και η μικρή συνέλευση έστειλαν δεκαπέντε άνδρες στην Αθήνα και διέταξαν να επιβάλουν τη συμφιλίωση, όπως μπορούσαν καλύτερα, με την επίβλεψη του Παυσανία. Κι αυτοί πέτυχαν τη συμφιλίωση με τον όρο να έχουν ειρήνη μεταξύ τους και ο καθένας να γυρίσει σπίτι του ,εκτός από τους Τριάντα και τους Έντεκα και τους δέκα που κυβέρνησαν στον Πειραιά. Αν όμως κάποιοι από το άστυ φοβούνταν, αποφάσισαν να μπορούν να κατοικούν στην Ελευσίνα. Αφού λοιπόν ολοκληρώθηκαν αυτά , ο Παυσανίας διέλυσε το στράτευμα και όσοι ήταν στον Πειραιά ανέβηκαν με τα όπλα τους στην ακρόπολη και έκαναν θυσία στη θεά Αθηνά. Όταν επέστρεψαν έκαναν συνέλευση οι στρατηγοί και τότε ο Θρασύβουλος είπε τα εξής: «Σας συμβουλεύω, άνδρες από το άστυ, να γνωρίσετε τους εαυτούς σας. Και θα τον γνωρίζατε πολύ καλά αν αναλογιζόσασταν ,για ποιο λόγο πρέπει να καυχιέστε, ώστε να επιχειρείτε να μας κυβερνήσετε. Μήπως είστε πιο δίκαιοι ; Αλλά ο λαός αν και είναι φτωχότερος από σας, ποτέ ως τώρα σε τίποτα δε σας αδίκησε. Ενώ εσείς ,αν και είστε πλουσιότεροι από όλους ,έχετε πράξει πολλά και αισχρά πράγματα, εξαιτίας του κέρδους. Αφού λοιπόν δεν έχετε καμιά σχέση με τη δικαιοσύνη, σκεφτείτε αν άραγε πρέπει

56

να καυχιέστε για την ανδρεία σας. Και ποια κρίση θα μπορούσε να είναι καλύτερη γι’ αυτό παρά πώς πολεμήσαμε μεταξύ μας; Αλλά θα λέγατε ότι υπερέχετε στην ευφυία ,που ενώ διαθέτετε και τείχος και όπλα και χρήματα και συμμάχους Πελοποννήσιους, έχετε περικυκλωθεί και συλληφθεί από εκείνους που δεν είχαν τίποτε από αυτά; Αλλά για τους Λακεδαιμόνιους τάχα νομίζετε ότι πρέπει να καυχιέστε; Πώς όμως αυτοί ,αντίθετα, όπως τα σκυλιά που δαγκώνουν ,αφού τους βάλουν περιλαίμιο ,τα παραδίδουν ,έτσι κι εκείνοι, αφού σας παρέδωσαν στον αδικημένο αυτό λαό ,πήραν δρόμο;

Αλλά όμως εσείς άνδρες, αξιώνω να μην παραβείτε τίποτε από όσα έχετε ορκιστεί, αλλά κι αυτό εκτός των άλλων καλά να επιδείξετε, ότι και τους όρκους τηρείτε και τους θεούς σέβεστε».Αφού είπε αυτά και άλλα τέτοια, και ότι καθόλου δεν πρέπει να γίνονται πρόξενοι ταραχών, αλλά να εφαρμόζουν το παλαιό πολίτευμα, διέλυσε τη συνέλευση. Και τότε αφού εγκατέστησαν άρχοντες ,άρχισε η ομαλή πολιτική ζωή. Αργότερα ,όταν πληροφορήθηκαν ότι αυτοί που ήταν στην Ελευσίνα προσλαμβάνουν ξένους μισθοφόρους ,αφού εκστράτευσαν με όλες τις δυνάμεις τους εναντίον τους ,σκότωσαν τους στρατηγούς τους , όταν ήλθαν για διαπραγματεύσεις και τους άλλους τους έπεισαν να συμφιλιωθούν, αφού τους έστειλαν τους φίλους και τους συγγενείς τους. Και αφού ορκίστηκαν αληθινά να μη θυμούνται παλιά αδικήματα στο μέλλον, ακόμη και τώρα μαζί ζουν (αρμονικά) ως πολίτες και ο λαός τηρεί απαράβατα τους νόμους.

57