Xρήστος Γιανναράς - Λεξιλόγιο

Καινοτοµία: “Ηµερήσιος Τύπος 2ης Τάξης”

Υπό Χρήστου Π. Μπούµπουλη υπ. ∆ιδάκτωρ ∆.Π.Θ.

Οικονοµολόγος

Οκτώβριος 2006

Μελέτη: Χρήστος Μπούµπουλης, Οικονοµολόγος Οκτώβριος 2006

Σελίδα 1 από 21

Περιεχόµενα

1. Εισαγωγή..............................................................................................................2

2. Βασικές έννοιες....................................................................................................4

3. Λειτουργικό υπόδειγµα ηµερήσιου τύπου 1ης τάξης. ..........................................6

4. Λειτουργικό υπόδειγµα ηµερήσιου τύπου 2ης τάξης. ..........................................8

5. Πλεονεκτήµατα υποδείγµατος 2ης τάξης. ..........................................................12

6. ∆ιασφάλιση του συγκριτικού πλεονεκτήµατος από τη χρήση του υποδείγ-

µατος 2ης τάξης.................................................................................................13

7. Συζήτηση............................................................................................................14

8. Επίλογος.............................................................................................................16

9. Βιβλιογραφία. ....................................................................................................17

10. Γλωσσάριο. ......................................................................................................18


1. Εισαγωγή

H παρούσα εργασία αποσκοπεί στην επίτευξη δύο συµπληρωµατικών στόχων:

• Να παράσχει ένα αποτελεσµατικό εργαλείο στρατηγικού σχεδιασµού, στις εκδο-

τικές επιχειρήσεις ηµερήσιου τύπου (καθώς επίσης και στις υπόλοιπες επιχειρή-

σεις µέσων µαζικής ενηµέρωσης).

• Να παράσχει ένα υπόδειγµα (και το συναφές µε το υπόδειγµα αυτό γλωσσικό

πλαίσιο ανάλυσης), η µελέτη του οποίου (είτε η χρήση του οποίου) θα εγείρει µια

βαθύτερη κατανόηση, όσον αφορά τους αναγνώστες ηµερήσιου τύπου και τις α-

νάγκες τους.

Το περιεχόµενο της εργασίας αυτής θεµελιώνεται πάνω σε ένα σύνολο παραδο-

χών (αξιωµάτων), το οποίο της δίνει νόηµα:

• Σκοπός των κερδοσκοπικών επιχειρήσεων µέσων µαζικής ενηµέρωσης είναι η

επίτευξη υψηλής µακροχρόνιας οικονοµικής βιωσιµότητας και υψηλής µακρο-

χρόνιας οικονοµικής αποδοτικότητας, µε τρόπους οι οποίοι συµβάλλουν µόνο θε-

τικά στην ευρωστία όλων των ενδιαφεροµένων µερών (µετόχων, αναγνωστών,

τηλεθεατών, εργαζοµένων, προµηθευτών, κοινωνικού περίγυρου, κρατικών υπη-

ρεσιών, κ.λπ.).

• Ευρωστία είναι η διεύρυνση της δυνατότητας αυτοσυντήρησης, υπό όρους υπαρ-

κτικής ακεραιότητας, λογικής αναφορικότητας, προσωπικής ετερότητας και ελευ-

θερίας.

• Η ανθρώπινη φύση, στο βαθµό στον οποίο παραµένει ακέραιη, παρέχει τη δυνα-

τότητα ανάπτυξης της «προσωπικής υπόστασης»1.

• Αποτελεί ισχυρή µεθοδολογική βάση, η ασθενής εκδοχή της λεγόµενης «ανθρω-

πικής αρχής»: «το σύµπαν τείνει εξ αρχής οργανικά στη δηµιουργία συνθηκών

αυτογνωσίας του, δηλαδή λογικής ζωής»2.

• Τα κοινωνικά ζητήµατα αποκτούν πραγµατική υπόσταση, κυρίως, όταν εξετάζο-

νται ως συνάρτηση σχέσεων3.

1 Χρήστου Γιανναρά, 1998, «Η απανθρωπία του δικαιώµατος», εκδόσεις ∆όµος, σ. 202, «είναι ύπαρξη µε ταυτότητα φυσική και ετερότητα ελευθερίας από τη φύση, αυτοσυνείδητη ως προς τη φύση ετερό-τητα και ετερότητα ενεργητικής αυτοσυνειδησίας. Η ετερότητα είναι όχι µόνο εξ’ ορισµού συγκριτική προς το έτερο, αλλά και δυναµικά αναφορική: πραγµατώνεται µόνο ως αυτοσυνειδησία διαφορά σε αναφορά µε το έτερο – τον άλλον ή το άλλο – δηλαδή µόνο ως γεγονός σχέσης – κοινωνίας» 2 Χρήστου Γιανναρά, 1993, «Μετανεωτερική Μεταφυσική», εκδόσεις ∆όµος, σ. 168.



• Ο σηµερινός (στο απόγειο του διερχόµενου κρίση «νεωτερικού υποδείγµατος»)

µέσος αναγνώστης, υπαγόµενος σε µια αδυσώπητη δυναµική αλλοτρίωσης4, χα-

ρακτηρίζεται από ένα, µικρότερο ή µεγαλύτερο, ανθρωπολογικό έλλειµµα.

• Η βία (συµβολική, νοητική, ψυχολογική κ.λπ.) αναστέλλει τη δυνατότητα εκδή-

λωσης ανθρώπινης δηµιουργικότητας.

Η προσέγγιση του αντικειµένου είναι διεπιστηµονική (δηµιουργική σύνθεση δια-

φόρων επιστηµονικών θεωριών) και ολιστική (προσέγγιση η οποία διαβλέπει µια ορ-

γανικού τύπου διασύνδεση µεταξύ φαινοµενικά ανεξάρτητων µορφών), ενώ η τεκµη-

ρίωση των συµπερασµάτων βασίζεται: στην φιλοσοφική ανθρωπολογία, του καθηγη-

τή κ. Χρήστου Γιανναρά, και στις επιστήµες: Κυβερνητική, ∆ιοικητική, Ψυχολογία,

και Κοινωνιολογία.

3 Η Κβαντική Φυσική, εκδέχεται ότι την οντολογική υπόσταση των στοιχειωδών σωµατιδίων αποτελεί µια συνάρτηση σχέσεων. Κατ’ αναλογία, συµπεραίνουµε ότι εντός του κοινωνικού πλαισίου, µόνο οι υπάρχουσες σχέσεις µεταξύ επιµέρους µορφών αποτελούν αντικείµενα προς µελέτη, τα οποία έχουν πραγµατική υπόσταση. Βλέπε, Χρήστου Γιανναρά, 1993, «Μετανεωτερική Μεταφυσική», εκδόσεις ∆όµος, σ. 134. 4 Χρήστου Γιανναρά, 1993, «Μετανεωτερική Μεταφυσική», εκδόσεις ∆όµος, σ. 48.


2. Βασικές έννοιες.

Οι αναγνώστες του ηµερήσιου τύπου – όπως και κάθε άλλη ανθρώπινη ύπαρξη –

είναι προικισµένοι κατ’ αρχήν µε την ανθρώπινη φύση, η οποία τους εξασφαλίζει εν

δυνάµει – σε όρους κλινικής ψυχολογίας (Ζακ Λακάν) - την λογική αναφορικότητα

και την προσωπική ετερότητα. Εφόσον αυτοβούλως ο άνθρωπος επιλέξει, σε υπαρξι-

ακό επίπεδο, να ζήσει στην πραγµατικότητα (ως σχέση µε έναν ενεργούµενο ως κλή-

ση-σε-σχέση λόγο), τότε θα ζήσει σε µια πληρότητα προσωπικής ελευθερίας και ετε-

ρότητας. Την κατάσταση αυτή, την ονοµάζουµε υπαρξιακή «ακεραιότητα» του αν-

θρώπινου προσώπου (Σχέδιο 1).

Η εξέλιξη αυτή όµως δεν είναι η µοναδική. Κάθε άνθρωπος είναι δυνατό να εκ-

πέσει σε µια κατάσταση αλλοτρίωσης, δηλαδή στην έκπτωση από την πληρότητα της

προσωπικής ελευθερίας και ετερότητας στην εξοµοίωση και ουδετεροποίηση που ε-

πιβάλλουν οι απρόσωπες απαιτήσεις του φυσικού είδους. Στην κατάσταση αυτή, η

Σχέδιο 1. Υπόδειγµα φιλοσοφικής ανθρωπολογίας



φύση αυτονοµείται, οι φυσικές λειτουργίες της ζωής γίνονται υπαρκτικός αυτοσκοπός

και ως ύπαρξη λογαριάζεται η επιβίωση και όχι η σχέση [Χρήστος Γιανναράς

1972:112]. Οι τρόποι οι οποίοι οδηγούν σε αυτή την δυσµενή εξέλιξη είναι οι εξής:

Την ανθρώπινη φύση «ακρωτηριάζουν» άµεσα διάφορες πρακτικές του βίου, οι

οποίες συµπεριλαµβάνονται στο πολιτισµικό υπόδειγµα της «νεωτερικότητας»

και στις διάφορες «µόδες» συµπεριφοράς τις οποίες αυτό παράγει.

Ο άνθρωπος αδυνατεί να έχει πρόσβαση στον τόπο του «Άλλου» για λόγους

εξωγενείς. Η έλλειψη ζωτικού χρόνου, η έλλειψη µόρφωσης (η γλωσσική πενί-

α), η κουλτούρα (λεπτής) βίας και µαζοποίησης κ.ά., µπορεί να αποστραγγίζουν

τη ζωτικότητα του ανθρώπινου βιοψυχικού οργανισµού σε βαθµό που να ανα-

στέλλεται η εκ φύσεως δοσµένη σε αυτόν δυνατότητα πρόσβασης στον τόπο

του «Άλλου».

Η – σε όρους φιλοσοφικής ανθρωπολογίας – άρνηση του ανθρώπου να αποδε-

χτεί την κλήση-σε-σχέση από τον ενεργούµενο λόγο τον ευρισκόµενο στον τόπο

του «Άλλου». Με άλλους όρους, η ατοµοκεντρική προτεραιότητα του ανθρώ-

που.


3. Λειτουργικό υπόδειγµα ηµερήσιου τύπου 1ης τάξης.

Ορίζουµε (χρησιµοποιώντας την µεθοδολογία Checkland) ως «λειτουργικό υπό-

δειγµα ηµερήσιου τύπου 1ης τάξης», βλέπε «Σχέδιο 2» εκείνο το υπόδειγµα το οποίο

διακρίνεται από τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

• Ιδιοκτησία: Η εκδοτική επιχείρηση ανήκει στους ιδιοκτήτες της.

• Ενδιαφερόµενα µέρη: Οι ιδιοκτήτες, οι µέτοχοι µειοψηφίας, τα διοικητικά στε-

λέχη, οι εργαζόµενοι, οι προµηθευτές, οι διάφορες κρατικές υπηρεσίες, οι ανα-

γνώστες/τηλεθεατές/ακροατές κ.λπ., οι διαφηµιζόµενοι, οι διαφηµιστές, ο ευρύτε-

ρος κοινωνικός περίγυρος.

Σχέδιο 2. Λειτουργικό Υπόδειγµα Ηµερήσιου Τύπου 1ης Τάξης



• Λειτουργία/Σκοπός:

Η επίτευξη βραχυπρόθεσµης οικονοµικής κερδοφορίας και βραχυπρόθεσµης

οικονοµικής βιωσιµότητας, µε κάθε δυνατό τρόπο, τον οποίο ο «χρηστικός

ορθολογισµός» θα προκρίνει ως αποδεκτό.

Η εκδοτική επιχείρηση αρχικά επιλέγει την οµάδα αναγνωστών (µε κοινή κο-

σµοθεωρητική «απόφαση») στην οποία κυρίως θα απευθυνθεί. Στη συνέχεια

ενσωµατώνει δεδοµένα, πληροφορίες και γνώµες (intelligence), τέτοια, που να

είναι συµβατά µε τις κοσµοθεωρητικές προτιµήσεις των αναγνωστών στους

οποίους απευθύνεται, προκειµένου οι αναγνώστες αυτοί να κατατάσσουν την

δραστηριότητα της ανάγνωσης της συγκεκριµένης εφηµερίδας στα θετικά µέ-

σα επίτασης της ισχύος τους.

Η κάθε εφηµερίδα θεωρεί ως «εξωτερική παράµετρο» την κοσµοθεωρητική

«απόφαση» των αναγνωστών και προσπαθεί να µεγιστοποιήσει την κερδοφο-

ρία και τη βιωσιµότητά της προσαρµόζοντας το περιεχόµενο και την ποιότητα

της δηµοσιογραφικής ύλης της, στην κοσµοεικόνα εκείνων των οµάδων ανα-

γνωστών που θεωρεί, οικονοµικώς, πιο συµφέρουσα.

Στην οργανωσιακή δοµή της εκδοτικής επιχείρησης και µάλιστα στον άξονα:

«δοµή» (ιεραρχία) – «συµπεριφορά» (δηµιουργικότητα, ελευθερία), το σηµείο

ισορροπίας είναι εγγύτερα προς το άκρο της «δοµής». Αυτό σηµαίνει ότι, σε

µικρότερο ή µεγαλύτερο βαθµό, η χρήση µιας ποικιλίας µορφών βίας (συµβο-

λική, νοητική, ψυχολογική) προς όλα τα ενδιαφερόµενα µέρη είναι αναγκαία

για τη διατήρηση της ακεραιότητάς της.

• Αποδέκτες: Οι αναγνώστες/τηλεθεατές/ακροατές κ.λπ., οι διαφηµιζόµενοι.

• Περιορισµοί: ∆ιαµορφώνονται δυναµικά και σε συνάρτηση µε την τρέχουσα, κά-

θε φορά, πληθώρα ή σπανιότητα σχέσεων αµοιβαιότητας µε τα διάφορα έτερα εν-

διαφερόµενα µέρη.

• Κοσµοεικόνα: Εκείνη η οποία έχει καθιερωθεί να ονοµάζεται «νεωτερικό υπό-

δειγµα». Συνοπτικά5: θεληµένη παραίτηση από την οντολογική ερµηνεία της

πραγµατικότητας, χρηστικός ορθολογισµός (ο ορθολογισµός είναι έγκυρος στο

ποσοστό που είναι χρηστικός, λειτουργικά αποδοτικός6), κανονιστικός ευδαιµονι-

σµός7, εξοµοίωση/οµοιοµορφοποίηση των ατόµων8.

5 Χρήστου Γιανναρά, 1993, «Μετανεωτερική Μεταφυσική», εκδόσεις ∆όµος, σ. 9-34. 6 Χρήστου Γιανναρά, 1993, «Μετανεωτερική Μεταφυσική», εκδόσεις ∆όµος, σ. 23. 7 Χρήστου Γιανναρά, 1993, «Μετανεωτερική Μεταφυσική», εκδόσεις ∆όµος, σ. 24.


4. Λειτουργικό υπόδειγµα ηµερήσιου τύπου 2ης τάξης.

Ορίζουµε ως «λειτουργικό υπόδειγµα ηµερήσιου τύπου 2ης τάξης», βλέπε «Σχέ-

διο 3» εκείνο το υπόδειγµα το οποίο διακρίνεται από τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

• Ιδιοκτησία: Τα «ίδια» κεφάλαια, η παραγόµενη οικονοµική πρόσοδος από τη

λειτουργία της και η ευθύνη διενέργειας πολύπλευρων ελέγχων ανήκουν στους ι-

διοκτήτες και τους µετόχους µειοψηφίας της εκδοτικής επιχείρησης.

• Ενδιαφερόµενα µέρη: Οι ιδιοκτήτες, οι µέτοχοι µειοψηφίας, τα διοικητικά στε-

λέχη, οι εργαζόµενοι, οι προµηθευτές, οι διάφορες κρατικές υπηρεσίες, οι ανα-

8 Χρήστου Γιανναρά, 1993, «Μετανεωτερική Μεταφυσική», εκδόσεις ∆όµος, σ. 50.

Σχέδιο 3. Λειτουργικό Υπόδειγµα Ηµερήσιου Τύπου 2ης Τάξης



γνώστες/τηλεθεατές/ακροατές κ.λπ., οι διαφηµιζόµενοι, οι διαφηµιστές, ο ευρύτε-

ρος κοινωνικός περίγυρος.

• Λειτουργία/Σκοπός:

Σκοπός των κερδοσκοπικών επιχειρήσεων µέσων µαζικής ενηµέρωσης είναι η

επίτευξη υψηλής µακροχρόνιας οικονοµικής βιωσιµότητας και υψηλής µα-

κροχρόνιας οικονοµικής αποδοτικότητας, µε τρόπους οι οποίοι µόνο συµβάλ-

λουν θετικά στην ευρωστία όλων των ενδιαφεροµένων µερών (µετόχων, ανα-

γνωστών, τηλεθεατών, εργαζοµένων, προµηθευτών, κοινωνικού περίγυρου,

κρατικών υπηρεσιών, κ.λπ.).

Η οργανωσιακή δοµή και ο τρόπος λειτουργίας της εκδοτικής επιχείρησης:

− αντικατοπτρίζει την άποψη ότι όλα τα ενδιαφερόµενα µέρη συνδέονται και

αλληλεπιδρούν µεταξύ τους µε σχέσεις οργανικού τύπου.

− την καθιστούν ένα λογικό τόπο (σηµαντική εµπειρικά επαληθεύσιµη).

− κάνει εκτεταµένη (αν όχι αποκλειστική) χρήση τέτοιων πληροφοριακών συ-

στηµάτων τα οποία να συµβάλλουν στην επαύξηση της οργανωσιακής της

αποδοτικότητας και βιωσιµότητας.

− λαµβάνουν χώρα µπροστά από ένα κατάλληλο πολιτισµικό φόντο, το οποίο

ενισχύει τη δυναµική τους.

Τα όρια που διαχωρίζουν τον «εσωτερικό» στην εκδοτική επιχείρηση χώρο,

από το «εξωτερικό» της περιβάλλον, θεωρούνται, σε µεγάλο βαθµό, να µην

έχουν πραγµατική υπόσταση.

Για τη διατήρηση είτε επαύξηση της ευρωστίας, όλων των ενδιαφεροµένων

µερών, η εκδοτική επιχείρηση θα πρέπει να υιοθετήσει µια τέτοια οργανωσια-

κή δοµή και τρόπο λειτουργίας ώστε, µέσω αυτών, να παρέχει σε όλα τα ενδι-

αφερόµενα µέρη:

− ολόκληρη την αναγκαία πληροφόρηση αναφορικά µε εκείνο τον τρόπο του

βίου ο οποίος διατηρεί ακέραιη την ανθρώπινη φύση.

− τη πρακτική δυνατότητα ανάπτυξης προσωπικών λογικών τόπων (σηµαντι-

κές που είναι εµπειρικά επαληθεύσιµες).

− την πρακτική δυνατότητα εγκαθίδρυσης διατηρήσιµων διαύλων επικοινωνί-

ας µεταξύ όλων των προσωπικών λογικών τόπων.

− ένα «ζωντανό» παράδειγµα θετικής ανταπόκρισης στην κλήση-σε-σχέση την

οποία απευθύνει στην εκδοτική επιχείρηση η σηµερινή κοινωνική πραγµα-

τικότητα.


− µια «γλώσσα» που είναι αναφορική προς τη διάκριση: κατασκευασµένη (ει-

κονική), έναντι, γνήσιας εµπειρίας.

− ευκαιρίες εθελοντισµού ως ένα µέσο το οποίο παρέχει γνήσιες εµπειρίες και

το οποίο µπορεί να στηρίξει µια πολιτισµική σφαίρα που δεν εξαρτάται από

την εµπορική σφαίρα.

− εκπαίδευση όσον αφορά την πολιτική αγωγή.

− τις αναγκαίες υποδοµές ανάπτυξης της διακριτικής ευχέρειας αναγνώρισης

ποιος «τόπος» χαρακτηρίζεται από λογικότητα (συνέπεια, «αλήθεια», δηµι-

ουργικότητα κ.λπ.) και ποιος «τόπος» χαρακτηρίζεται από ενστικτώδη τάση

για επιβίωση (µορφές βίας, ασυνέπεια κ.λπ.). Μία από αυτές τις υποδοµές

είναι η «γλώσσα» (η κοσµοεικόνα την οποία εκφράζει) εντός της οποίας δο-

µείται η δηµοσιογραφική ύλη. Άλλη, τέτοια, υποδοµή είναι η κατηγοριοποί-

ηση της δηµοσιογραφικής ύλης, δηλαδή ο βαθµός στον οποίο η κατηγοριο-

ποίηση αυτή αντικατοπτρίζει τη δοµή των ανθρωπολογικών αναγκών.

− Ισόβαθµη δυνατότητα πρόσβασης (centrality) στις διεργασίες γνωµοδότη-

σης (εκπροσώπησης) στα κέντρα αποφάσεων της εκδοτικής επιχείρησης. Με

άλλα λόγια, δίνεται σε όλα τα ενδιαφερόµενα µέρη η θεµιτή δυνατότητα α-

ποφυγής αδικαιολόγητης περιθωριοποίησης.

Στην οργανωσιακή δοµή της εκδοτικής επιχείρησης και µάλιστα στον άξονα:

«δοµή» (ιεραρχία) – «συµπεριφορά» (δηµιουργικότητα, ελευθερία), το σηµείο

ισορροπίας είναι εγγύτερα προς το άκρο της «συµπεριφοράς». Αυτό σηµαίνει

ότι εντός ενός κλίµατος ανοικτής επικοινωνίας και υπό την αρχή της «µη βί-

ας», επιδιώκεται η επίτευξη των λειτουργικών σκοπών της εκδοτικής επιχεί-

ρησης, χρησιµοποιώντας, αποκλειστικά, µέσα που δεν µειώνουν την ευρωστία

των ενδιαφεροµένων µερών.

• Αποδέκτες: Οι ιδιοκτήτες, οι µέτοχοι µειοψηφίας, τα διοικητικά στελέχη, οι ερ-

γαζόµενοι, οι προµηθευτές, οι διάφορες κρατικές υπηρεσίες, οι αναγνώ-

στες/τηλεθεατές/ακροατές κ.λπ., οι διαφηµιζόµενοι, οι διαφηµιστές, ο ευρύτερος

κοινωνικός περίγυρος.

• Περιορισµοί:

Τα χαρακτηριστικά και οι αντιφάσεις του υφιστάµενου «νεωτερικού» υποδείγµα-

τος που έχουν υιοθετήσει οι σηµερινές κοινωνίες και η συναφής ανθρωπολογική

αλλοίωση την οποία έχει υποστεί ένα ευρύτατο τµήµα της ανθρωπότητας (ελ-



λείµµατα: λογικής αναφορικότητας, προσωπικής ετερότητας, δηµιουργικότητας,

«ακρωτηριασµός» της ανθρώπινης φύσης).

Η ύπαρξη µιας κοινωνικής «µαγιάς» αναγνωστών, αποτελούµενης από πρόσωπα

τα οποία χαρακτηρίζουν προτεραιότητες ποιότητας, αποτελεί µία αναγκαία προϋ-

πόθεση για την ύπαρξη και λειτουργία εκδοτικών επιχειρήσεων «2ης Τάξης».

Η διατήρηση της ύπαρξης της µειοψηφικής κοινωνικής οµάδας που είναι προσα-

νατολισµένη σε προτεραιότητες ποιότητας δεν είναι καθόλου δεδοµένη. Είναι τό-

σο ισχυρή η ένταση της συµβολικής βίας – στο πλαίσιο του «νεωτερικό» τρόπου

του βίου - την οποία δέχεται κάθε δηµιουργικός άνθρωπος σήµερα, ώστε να µπο-

ρούµε να συµπεράνουµε ότι για τη διατήρηση και µάλιστα επαύξηση του πλήθους

αυτής της κοινωνικής οµάδας να πρέπει, η εκδοτική επιχείρηση, να χρησιµοποιή-

σει αναλόγως τη ισχυρή συµβολική δύναµη που διαθέτει.

• Κοσµοεικόνα: Εκείνη που θέτει ως πρώτη προτεραιότητα την ανθρώπινη υπαρ-

κτική γνησιότητα και προβάλει το είδος του βίου που χρησιµοποιεί ως µέτρο τη

σχέση και όχι την ατοµική οντότητα. Που θεωρεί ότι την ύπαρξη τη συνιστά όχι ο

χαρακτήρας της ως µονάδας του υπαρκτικού γεγονότος (ως οντότητας καθεαυ-

τής), αλλά τη συνιστά η σχέση ως αγάπη [=ενότητα], δηλαδή ως ελευθερία από

κάθε προκαθορισµό ή άλλη αναγκαιότητα [Χρήστος Γιανναράς 1993:191]. Η κα-

τηγοριοποιήσεις τις οποίες περιλαµβάνει η κοσµοεικόνα αυτή, δεν αποσκοπούν

στη δηµιουργία οφέλους µέσω της πρόκλησης ανυπόστατων αντιθέσεων, αλλά,

αντίθετα, αποσκοπούν στην ανάπτυξη της διάκρισης µεταξύ επιλογών και αποτε-

λεσµάτων και στην ανάπτυξη ενός κοινού, δηµιουργικού νοήµατος για τη ζωή.


5. Πλεονεκτήµατα υποδείγµατος 2ης τάξης.

Η εκδοτική επιχείρηση αποκτά ένα ισχυρό συγκριτικό επιχειρηµατικό πλεονέκτη-

µα: την πρόσβαση στην ανθρώπινη δηµιουργικότητα που προσπορίζουν η λογική

αναφορικότητα και η προσωπική ετερότητα των εργαζοµένων σε αυτή καθώς επί-

σης και των υπόλοιπων ενδιαφεροµένων µερών.

Η οργανική τάση των αναγνωστών (σύµφωνα µε την «ανθρωπική αρχή») προς τις

συνθήκες αυτογνωσίας, θα τους παρακινεί να επιλέγουν λογικούς τόπους (κατα-

στάσεις που χαρακτηρίζονται από συνέπεια, «αλήθεια», δηµιουργικότητα, µη βία,

κ.λπ.). Εφαρµόζοντας το υπόδειγµα 2ης τάξης, µία εκδοτική επιχείρηση καθίστα-

ται ένας λογικός τόπος και για το λόγο αυτό γίνεται ένας πόλος έλξης για τους

δηµιουργικούς και τους εν δυνάµει δηµιουργικούς ανθρώπους.

Οι αναγνώστες, τηλεθεατές, ακροατές αποκτούν ένα προνοµιακό εταίρο ζωής,

από τον οποίο µπορούν να αντλούν πόρους (πολιτισµικούς και άλλους) κατάλλη-

λους για την υποστήριξη της υπαρξιακής τους ακεραιτότητας και προς τον οποίο

έχουν κάθε λόγο να επιδεικνύουν διαχρονική πιστότητα.

Οι προµηθευτές αποκτούν ένα προµηθευόµενο και µαζί µια αγορά που παράγουν

ζήτηση για «ποιότητα», η οποία αποτελεί ένα λόγο ικανό για την ύπαρξη αντί-

στοιχων διεργασιών ανάπτυξης και διατήρηση της δικής τους «ποιότητας».

Οι κρατικές υπηρεσίες αποκτούν ένα υπόδειγµα επιχειρηµατικής συµπεριφοράς

που παραπέµπει σε κοινωνική υπευθυνότητα και έναν, εν δυνάµει, θεµιτά προνο-

µιακό συνεργάτη, κατάλληλο για την προαγωγή της «ποιότητας» στην κλίµακα

της κοινωνίας συνολικά.

Ο κοινωνικός περίγυρος αποκτά – εν δυνάµει – ένα προµηθευτή για τα συµβολι-

κά και χρηστικά εκείνα µέσα τα οποία είναι αναγκαία για την υιοθέτηση ενός πιο

δηµιουργικού τρόπου ζωής.



6. ∆ιασφάλιση του συγκριτικού πλεονεκτήµατος από τη χρήση του υποδείγµα-

τος 2ης τάξης.

Υποθέτουµε ότι υπάρχουν δύο πιθανοί, διαµετρικά αντίθετοι, λόγοι υιοθέτησης

και πρακτικής εφαρµογής, από την εκδοτική επιχείρηση, του «λειτουργικού υποδείγ-

µατος ηµερήσιου τύπου 2ης τάξης»: η προαίρεση της απλής εκτέλεσης καθήκοντος

και η ατοµοκεντρική επιδίωξη εκπλήρωσης αξιώσεων σχετικής επαύξησης της ισχύ-

ος. ∆εν αποκλείουµε την περίπτωση της ταυτόχρονης επενέργειας – υπό κάποια σχε-

τική αναλογία – και των δύο αυτών λόγων, όµως, για λόγους ευκρίνειας θα εξετά-

σουµε µόνο τις δύο ακραίες περιπτώσεις:

Απλή εκτέλεση καθήκοντος (θετική ανταπόκριση στην κλήση-σε-σχέση από τον

τόπο του «Άλλου», ανταπόκριση στην ανάγκη της στιγµής, επενέργεια ενός «α-

γαθού παλµού» κ.λπ.): Η αντιγραφή του υποδείγµατος 2ης τάξης από άλλες «αντα-

γωνιστικές» επιχειρήσεις δεν συνιστά απώλεια συγκριτικού πλεονεκτήµατος, σε

καµία περίπτωση. Αν η «ανταγωνίστρια» εκδοτική επιχείρηση υποκινείται από

έναν ανάλογο «αγαθό παλµό», τότε η δράση της θα λειτουργήσει συνεργικά ως

προς τη δράση της πρώτης εκδοτικής επιχείρησης µε αποτέλεσµα τη δυσανάλογα

µεγάλη επαύξηση της ζήτησης για «ποιότητα» σε σχέση µε την επαύξηση που θα

συντελούνταν από τη δράση µόνο της πρώτης εκδοτικής επιχείρησης. Η διάδοση

του υποδείγµατος 2ης τάξης επιφέρει αύξηση της ευρωστίας όλων των ενδιαφερο-

µένων µερών που σχετίζονται µε εκείνες τις εκδοτικές επιχειρήσεις οι οποίες θα

το υιοθετήσουν. Από την οπτική της κοσµοεικόνας εκείνης, εντός της οποίας το

υπόδειγµα 2ης τάξης αποκτά νόηµα, δεν υπάρχουν «ανταγωνίστριες» εκδοτικές

επιχειρήσεις, παρά µόνο «λογικοί τόποι» (εµπειρικά επαληθεύσιµες σηµαντικές),

οι οποίοι απευθύνουν, ο ένας προς τον άλλο [= ευγενής άµιλλα], κλήσεις-σε-

σχέση, χωρίς αυτό να είναι ασυµβίβαστο µε την ισχύ και την εφαρµογή των κανό-

νων του υγιούς αγοραίου ανταγωνισµού.

Ατοµοκεντρική προτεραιότητα εκπλήρωσης αξιώσεων σχετικής επαύξησης της

ισχύος: ο λόγος αυτός βρίσκεται σε κατάφορη παραβίαση των θεµελιακών παρα-

δοχών του υποδείγµατος 2ης τάξης. Μια προσπάθεια εφαρµογής αυτού του υπο-

δείγµατος για το λόγο που αναφέρθηκε, δεν µπορεί παρά να καταλήξει σε αποτυ-

χία, κατασπατάληση πόρων και την αποδέσµευση ζωτικού χώρου εντός του επι-

χειρηµατικού τοπίου των εκδοτικών επιχειρήσεων, προς όφελος εκείνων των επι-

χειρήσεων που ήδη εφάρµοσαν επιτυχώς αυτό το υπόδειγµα.


7. Συζήτηση

Θεωρούµε πιθανή την έγερση στο νου του αναγνώστη των εξής εύλογων ερωτη-

µάτων:

Τι αρµοδιότητα µπορεί να έχει µια εκδοτική επιχείρηση, όσον αφορά την υ-

παρξιακή κατάσταση των ενδιαφεροµένων µερών;

Μήπως αποτελεί παραβίαση της προσωπικότητας και της ελευθερίας των εν-

διαφεροµένων µερών η εργαλειακή επενέργεια πάνω σε παράγοντες που είναι

καθοριστικοί για την υπαρξιακή κατάσταση των ενδιαφεροµένων µερών;

Στις σηµερινές δηµοκρατικές κοινωνίες έχει καθοριστεί θεσµικά ότι οι πολίτες

έχουν ίσα δικαιώµατα απέναντι στο νόµο. Ανεξαρτήτως του κατά πόσο οι θεσµικοί

αυτοί κανονισµοί εφαρµόζονται ή όχι, είναι δεδοµένο το γεγονός ότι δεν υπάρχει κα-

τοχύρωση ανάλογης ρύθµισης, ούτε θεσµικά αλλά ούτε και πολιτισµικά, η οποία να

σχετίζεται µε τη συµβολική δύναµη (εξουσία) και το συµβολικό κεφάλαιο.

Στο κοινωνικό πεδίο, εκείνο που µπορούµε να παρατηρήσουµε είναι ότι:

επικρατεί η αυθαιρεσία όσον αφορά την χρήση της συµβολικής δύναµης. Πολύ

συχνά γίνεται κατάχρηση της εξουσίας (συµβολικής) την οποία παρέχει η συµβο-

λική δύναµη, µε τη µορφή της αδικαιολόγητης άσκησης συµβολικής βίας.

οι εκδοτικές επιχειρήσεις, λόγω της εγγενούς υψηλής συµβολικής αποτελεσµατι-

κότητας της γλώσσας – η οποία αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα επαγγελµα-

τικά εργαλεία των εκδοτικών επιχειρήσεων – αναπόφευκτα διαχειρίζονται, µε κα-

λύτερο, χειρότερο ή τυχαίο τρόπο, ένα ιδιαίτερα µεγάλο συµβολικό κεφάλαιο. Η

ψυχολογία αναφέρει ότι «η γλώσσα είναι αφ’ εαυτής η πρωταρχική πραγµατικό-

τητα στις εµπειρίες της καθηµερινής µας ζωής, σε ένα µεταµοντέρνο κόσµο».

Όπως λέει η κοινωνιολογία, «σε ότι αφορά τον κοινωνικό κόσµο, είναι καθ' όλα

βάσιµη η νεοκαντιανή θεωρία, που προσδίδει στη γλώσσα (langage), και γενικότερα

στις παραστάσεις, µια καθαρά συµβολική αποτελεσµατικότητα κατασκευής της

πραγµατικότητας: η ονοµασία, καθώς δοµεί την αντίληψη που οι κοινωνικοί δρώντες

έχουν για τον κοινωνικό κόσµο, συµβάλλει στη διάπλαση της δοµής του κόσµου αυ-

τού, και µάλιστα τόσο βαθύτερα όσο ευρύτερα αναγνωρισµένη είναι, δηλαδή έγκυ-



ρη». Εποµένως, ο βαθύτερος επηρεασµός της ανθρώπινης υπαρκτικής κατάστασης

από τη «συµπεριφορά» των εκδοτικών επιχειρήσεων είναι δεδοµένος και αναγκαστι-

κός. Εκείνο που προσπαθεί να κάνει η παρούσα εργασία, είναι, µεταξύ άλλων, να

προσδιορίσει ένα αποτελεσµατικό σύστηµα αναφοράς, το οποίο εφόσον χρησιµοποι-

ηθεί να προσδίδει χαρακτηριστικά ποιότητας σε αυτό τον βαθύ επηρεασµό της αν-

θρώπινης ζωής.


8. Επίλογος

Το ιδιαίτερο µήνυµα που κοµίζει στον αναγνώστη η παρούσα µελέτη – το οποίο

µάλιστα αποτελεί και την ειδοποιό διαφορά µεταξύ των υποδειγµάτων 1ης και 2ης τά-

ξης – είναι ότι η προαγωγή της ευρωστίας προϋποθέτει και συνεπάγεται την έµπρα-

κτη υπέρβαση του λειτουργικού διαχωρισµού: εντός (εµείς) – εκτός (περιβάλλον, οι

άλλοι) της εκδοτικής επιχείρησης.

Πραγµατικά πιστεύουµε ότι είναι δυνατό, µια εκδοτική επιχείρηση, σήµερα, να

δηµιουργήσει µια διατηρήσιµη δυναµική ποιότητας, παρά τις µεγάλες αντιξοότητες οι

οποίες οφείλονται στις οξύτατες αντινοµίες του πολιτισµού µας. ∆εν είναι δυνατό να

υπάρξουν σίγουρες συνταγές επιτυχία, ενώ η προσπάθεια επίτευξης ποιότητας µοιάζει

περισσότερο µε άθληµα.

Η αξιοποίηση, όµως, της σηµαντικής της φιλοσοφικής ανθρωπολογίας σε συνδυ-

ασµό µε µια προσέγγιση η οποία αναγνωρίζει σχέσεις οργανικού τύπου, δηλαδή µε

µια ολιστική προσέγγιση, πιστεύουµε ότι µπορεί να παίξει αποφασιστικό ρόλο στην

επιτυχία του όλου εγχειρήµατος.



9. Βιβλιογραφία.

Γιανναράς, Χρήστος, (2004). Οντολογία της σχέσης. Εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα.

Γιανναράς, Χρήστος, (1998). Η απανθρωπία του δικαιώµατος. Εκδόσεις ∆όµος, Α-

θήνα.

Γιανναράς Χρήστος, (1999). Το ρητό και το άρρητο – τα γλωσσικά όρια ρεαλισµού

της µεταφυσικής. Εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα.

Γιανναράς Χρήστος, (1993). Μετα-νεωτερική µετα-φυσική. Εκδόσεις ∆όµος, Αθή-

να.

Γιανναράς Χρήστος, (1972). Χάιντεγγερ και Αρεοπαγίτης. Εκδόσεις ∆όµος, Αθήνα.


10. Γλωσσάριο.

Αλλοτρίωση του ανθρώπου: Όµως µιλάµε για «ακεραιότητα» του ανθρώπινου προ-

σώπου, ενώ είναι εµπειρικά δεδοµένη η πραγµατικότητα της αλλοτρίωσης του

ανθρώπου· της έκπτωσής του από την πληρότητα της προσωπικής ελευθερίας

και ετερότητας στην εξοµοίωση και ουδετεροποίηση που επιβάλλουν οι απρό-

σωπες απαιτήσεις του φυσικού είδους… Η φύση αυτονοµείται, οι φυσικές λει-

τουργίες της ζωής γίνονται υπαρκτικός αυτοσκοπός, ως ύπαρξη λογαριάζεται η

επιβίωση, όχι η σχέση. [Χρήστος Γιανναράς 1972:112]

Απόφαση: είναι η πράξη ή διαδικασία αποκοπής ή αποχωρισµού, από την οποία προ-

κύπτει µια κοσµοεικόνα κατάλληλη να εγγυηθεί την ικανότητα προσανατολι-

σµού την αναγκαία για την αυτοσυντήρηση.

Γέννηση του [λογικού] υποκειµένου: Το υποκείµενο, in initio, αρχίζει στον τόπο του

Άλλου – το υποκείµενο γεννιέται εφ’ όσον στο πεδίο του Άλλου εµφανίζεται το

σηµαίνον [Χρήστος Γιανναράς 1993:220]. Από την εµπειρία της Κλινικής Ψυ-

χολογίας προκύπτει η πρόταση η οποία βεβαιώνει ότι «το [λογικό] υποκείµενο

γεννιέται στον τόπο του Άλλου» [Χρήστος Γιανναράς 2004:30]

Γλώσσα: Σε ότι αφορά τον κοινωνικό κόσµο, είναι καθ' όλα βάσιµη η νεοκαντιανή

θεωρία, που προσδίδει στη γλώσσα (langage), και γενικότερα στις παραστάσεις,

µια καθαρά συµβολική αποτελεσµατικότητα κατασκευής της πραγµατικότητας:

η ονοµασία, καθώς δοµεί την αντίληψη που οι κοινωνικοί δρώντες έχουν για

τον κοινωνικό κόσµο, συµβάλλει στη διάπλαση της δοµής του κόσµου αυτού,

και µάλιστα τόσο βαθύτερα όσο ευρύτερα αναγνωρισµένη είναι, δηλαδή έγκυ-

ρη.

Ελευθερία: Ονοµάζουµε ελευθερία του ανθρώπου τη δυνατότητα τροπικής ανοµοιό-

τητας, υπαρκτικής-δηµιουργικής ετερότητας της ανθρώπινης υπόστασης ως

προς την οµοείδεια της κοινής φύσης. [Χρήστος Γιανναράς 1993: 231]

Επίταση της Ισχύος και αυτοσυντήρηση: η επιτυχής αυτοσυντήρηση έχει eo ipso

ως αναγκαίο µακροπρόθεσµο επακόλουθό της την αυτοεπίταση, δηλαδή την

διεύρυνση της ισχύος.

Ζωή µε τον τρόπο της σχέσης: Εντοπίζουµε µε τη λέξη σχέση το γεγονός ότι: Μόνο

στον άνθρωπο η επιθυµητική αναφορικότητα «συναντάει» στον τόπο αναφοράς

της (τόπο του Άλλου) σηµάδι δυνατότητας για ανταπόκριση στην επιθυµία. Και

αυτό το σηµάδι (σηµαίνον) της δυνατότητας είναι η δυναµική αφετηρία, αλλά



και η δυνητική συγκεφαλαίωση, ιδιάζοντος (σε σύγκριση µε κάθε άλλο έµβιο

ον) τρόπου αναφορικής αµοιβαιότητας: τρόπου να ενεργείται και να λαµβάνεται

η αναφορά ως γλώσσα και νόηση συγκροτώντας αυτεπίγνωση και συνείδηση.

[Χρήστου Γιανναρά 2004:95]. Η σχέση διαφοροποιείται υπαρκτικά από τη φύ-

ση, συνιστά διαφορετικό τρόπο της ύπαρξης. Ο υπαρκτικός τρόπος της σχέσης,

αν και ενεργείται µε τις ενέργειες (δυνατότητες) της φύσης, «εµπεριέχει» δυνα-

τότητες ελευθερίας από τους προκαθορισµούς (αναγκαιότητες) της φύσης

[Χρήστου Γιανναρά 2004:73]

Ζωή µε τον τρόπο της φύσης: Η φύση αυτονοµείται, οι φυσικές λειτουργίες της

ζωής γίνονται υπαρκτικός αυτοσκοπός, ως ύπαρξη λογαριάζεται η επιβίωση, όχι

η σχέση [Χρήστου Γιανναρά 1972:112]

Κοσµοεικόνα: η κοσµοεικόνα in toto δεν συνιστά απλή περιγραφή του κόσµου αλλά

επίσης, και προ παντός, ένα σχέδιο δράσης, µέσα του δηλαδή κρυσταλλώνονται

απόψεις και προθέσεις του υποκειµένου της «απόφασης» σχετικά µε τη χρήση,

διάταξη και διαµόρφωση των πραγµάτων και των υπάρξεων, µε τις οποίες έρχε-

ται σε επαφή.

Κριτήριο γνησιότητας – αλλοτρίωσης: Αυτός ο τρόπος – µέτρο – κριτήριο είναι η

σχέση, δεν είναι η ατοµική οντότητα. Την ύπαρξη τη συνιστά όχι ο χαρακτήρας

της ως µονάδας του υπαρκτικού γεγονότος (ως οντότητας καθεαυτήν), τη συνι-

στά η σχέση ως αγάπη, δηλαδή ως ελευθερία από κάθε προκαθορισµό ή άλλη

αναγκαιότητα. [Χρήστος Γιανναράς 2004:197]

Λογικός τόπος: Σηµαντική, εµπειρικά επαληθεύσιµη. [Χρήστου Γιανναρά 2004:160]

Λογικότητα: Ορίζουµε τη λογικότητα ως την προσδιορισµένη από τη γλώσσα (le

dire, la parole) αναφορικότητα της πρωτογενούς επιθυµίας. Την ταυτίζουµε µε

τη δυνατότητα πραγµατοποίησης σχέσης… Η σχέση είναι το αποτέλεσµα της

λογικότητας, το δυνητικό ενδεχόµενο να πραγµατοποιηθεί ή να µην κατορθωθεί

ο στόχος της πρωτογενούς επιθυµίας … Η λογικότητα προσδίδει στη σχέση δυ-

νητικό χαρακτήρα: είναι απροκαθόριστη η πραγµατοποίηση ή η αποτυχία της

λογικής σχέσης. [Χρήστος Γιανναράς 2004:209]

Ορµή (αυτοσυντήρησης): ∆ιέγερση ανάγκης (διέγερση σωµατικών και ψυχικών α-

ναγκών) µε συγκεκριµένο στόχο ένα φυσικό ενέργηµα (λ.χ. τη λήψη τροφής). Η

ορµή της αυτοσυντήρησης αποτελεί την απόλυτη σταθερά. [Χρήστος Γιανναράς

2004:42].

Ποιότητες υπαρκτικής ελευθερίας: Η αυτοσυνείδητη λογικότητα και η δηµιουργική


(ποιητική ετερότητα) ικανότητα είναι οι µόνες «ποιότητες» υπαρκτικής ελευθε-

ρίας. [Χρήστος Γιανναράς 2004:35]

Πραγµατικότητα: Κάθε πραγµατικότητα συγκεφαλαιώνεται στη σχέση του ανθρώ-

που µε έναν ενεργούµενο ως κλήση-σε-σχέση λόγο, που απευθύνεται µόνο στον

άνθρωπο: [Χρήστος Γιανναράς 1993:191]

Προσωπική ενεργητική ετερότητα: αποτελεί την αιτία του υπαρκτικού γεγονότος

της ελευθερίας. [Χρήστου Γιανναρά 1998:188]

Συµβολική βία: η καθαρά συµβολική βία, που δεν µπορεί να ασκηθεί από εκείνον

που την ασκεί ούτε να την υποστεί εκείνος που την υφίσταται παρά µόνο σε

µορφή τέτοια ώστε να παραγνωρίζεται ο χαρακτήρας της, δηλαδή να αναγνωρί-

ζεται ως νόµιµη.

Συµβολική βία: Η συµβολική εξουσία είναι εξουσία κατασκευής της πραγµατικότη-

τας που επιδιώκει να εγκαθιδρύσει µια γνωσιολογική τάξη: το άµεσο νόηµα του

κόσµου.

Συµβολικό κεφάλαιο: η θεσµοθετηµένη αναγνώριση την οποία χορηγεί µια οµάδα .

Συνθήκη λογικότητας του ανθρώπινου υποκειµένου: Φύση και σχέσεις (µε τη φύ-

ση και τους συνανθρώπους) συναποτελούν την αναγκαία και ικανή συνθήκη της

λογικότητας του ανθρώπινου υποκειµένου. Η φύση είναι το µέσον ή όργανο (ε-

γκέφαλος, νευρικό σύστηµα), η σχέση είναι ο τρόπος ή το πώς της υποκειµενι-

κής λογικότητας. [Χρήστος Γιανναράς 2004:89]

Σχέση: είναι καταρχήν η αναφορικότητα ως αποκλειστικός τρόπος συγκρότησης του

υπαρκτικού γεγονότος – από την κβαντική σύσταση συµπεριφοράς της ύλης, ως

την ενεργητική συγκρότηση του ανθρώπινου υποκειµένου µέσω του λόγου «στο

πεδίο του Άλλου» - µε δεδοµένο τον «ορίζοντα» ή αποδέκτη της αναφοράς

[Χρήστος Γιανναράς 1993:189].

Σχέση: Εντοπίζουµε µε τη λέξη σχέση το γεγονός ότι: Μόνο στον άνθρωπο η επιθυ-

µητική αναφορικότητα «συναντάει» στον τόπο αναφοράς της (τόπο του Άλλου)

σηµάδι δυνατότητας για ανταπόκριση στην επιθυµία. Και αυτό το σηµάδι (ση-

µαίνον) της δυνατότητας είναι η δυναµική αφετηρία, αλλά και η δυνητική συ-

γκεφαλαίωση, ιδιάζοντος (σε σύγκριση µε κάθε άλλο έµβιο ον) τρόπου αναφο-

ρικής αµοιβαιότητας: τρόπου να ενεργείται και να λαµβάνεται η αναφορά ως

γλώσσα και νόηση συγκροτώντας αυτεπίγνωση και συνείδηση. [Χρήστος

Γιανναράς 2004:95].



Φύση: σηµαίνει τον δεδοµένο κοινό τρόπο υπάρξεως µιας οµοείδειας υπαρκτών (υ-

παρκτών µε κοινό είδος). [Χρήστος Γιανναράς 2004:32].

Χρηστικός ορθολογισµός: Η αιτιακή αλληλεξάρτηση που προϋποθέτουν οι τρεις αυ-

τές βασικές συντεταγµένες (επικοινωνιακή εγκυρότητα – συναίνεση – κατάφα-

ση της ωφελιµότητας). Ο χρηστικός ορθολογισµός είναι ίσως το πιο αντιπρο-

σωπευτικό γνώρισµα της νεωτερικής εποχής [Χρήστος Γιανναράς 1993:22].

Xρήστος Γιανναράς - Λεξιλόγιο

Documents

Transcript of Xρήστος Γιανναράς - Λεξιλόγιο