To Προνόμιο της Ερμηνείας Βαγγέλης Ιντζίδης

Αθήνα, 2009

1

H Αγία Ιωάννα της Λωρραίνης καιτο προνόμιο της μοναδικής ερμηνείας των συμβάντων(για τον ολοκληρωτισμό της μνησίκακης τρομοκρατίας)

ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΗΤΗΡΙΟ (Lent,1431)[1]

2

«Mια γυναίκα αυτοαποκαλούμενη κόρη, [maid] εγκαταλείποντας το ένδυμα και τη συνήθεια του φύλου της, ενάντια στο θείο νόμο, κάτι το οποίο αποτελεί βδελυρή βλασφημία προς το Θεό, ενδεδυμένη και αρματωμένη σύμφωνα με τη συνήθεια και την κατάσταση ενός άντρα, έχει διαπράξει σκληρές πράξεις δολοφονίας ανθρώπων και όπως λέγεται έκανε τον απλό λαό να πιστεύει, με σκοπό να τους κακοποιήσει και να τους οδηγήσει έξω από το σωστό δρόμο, ότι είναι σταλμένη από το Θεό και έχει γνώση των θεϊκών μυστικών Του, ανάμεσα σε διάφορες άλλες δοξασίες, πολύ επικίνδυνες, επιβλαβείς και σκανδαλώδεις για τη δική μας αγία Καθολική πίστη, που κακοποιεί διώκοντάς την, και ασκώντας συγκαλυμμένη εχθρότητα ενάντια σε μας και στο λαό μας, συνελήφθη ένοπλη πριν από την Κομπιένη και μεταφέρθηκε κρατούμενη ενώπιόν μας.».

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Η περίοδος «Μια γυναίκα συνελήφθη ένοπλη πριν από την Κομπιένη και μεταφέρθηκε κρατούμενη ενώπιόν μας» διασπάται σύμφωνα με το σχεδιασμό του νοήματος στο κείμενο του κατηγορητηρίου. Το Υποκείμενο «μια γυναίκα» αποσπάται από τα παρατακτικώς συνδεόμενα κατηγορήματά του [συνελήφθη ένοπλη..] και [μεταφέρθηκε κρατούμενη…]. Κατά μία έννοια αυτή η σύνταξη είναι ένα είδος "ρητορικής απόστασης" από εκείνο για το οποίο μιλάμε. Δεν ενδιαφέρει τι είναι η συγκεκριμένη Ιωάννα της Λωραίνης, το πλαίσιο της κατάστασης εντός του οποίου προσδιορίζονται οι πράξεις της. Ενδιαφέρει η αποπλαισίωση, η έξοδος από το συγκεκριμένο {Μια γυναίκα}. Η απόσταση αυτή - απόσταση ανάμεσα στο υποκείμενο και τις πράξεις που υφίσταται {συνελήφθη/μεταφέρθηκε} επιζητεί δια των όσων παρεμβάλλονται και να νομιμοποιήσει τη σύλληψη αυτής της γυναίκας και να αποσιωπήσει τους δράστες αυτής της σύλληψης-μεταφοράς.Στο συγκεκριμένο κείμενο ο σχεδιασμός του νοήματος αποσκοπεί στην κατασκευή της αντικειμενικότητας και εγκυρότητας του κατηγορητηρίου:

3

με τις μετοχές που παρεμβάλλονται και αποδίδουν σε αυτήν (την γυναίκα) χαρακτηριστικά ("αυτοαποκαλούμενη κόρη", "εγκαταλείποντας το ένδυμα", "ενδεδυμένη και αρματωμένη", κ.ά.) αλλά και δια των ρημάτων που παρεμβάλλονται και αποδίδουν σε αυτήν πράξεις και προθέσεις-πράξεις ("έχει διαπράξει σκληρές πράξεις δολοφονίας ανθρώπων", "έκανε τον απλό λαό να πιστεύει" κ.ά.)

με την αναπλαισίωση και επομένως εκ νέου νοηματοδότηση φράσεων/πράξεων: λόγου χάρη, οι σκληρές μάχες στις οποίες συμμετείχε η Ιωάννα, η ένοπλη Ζαν ντ΄Αρκ, με γαλλικά στρατεύματα κατά των Βρετανών κατακτητών μετασχηματίζονται και νοηματοδοτούνται, στο πλαίσιο της κατηγορίας, σε "σκληρές πράξεις δολοφονίας ανθρώπων". Καθώς αποσιωπάται το πλαίσιο της μάχης, αυτή η γυναίκα δεν είναι η Ζαν ντ' Αρκ αλλά ένα ένοπλο πλάσμα, που αυτοαποκαλείται κοριτσόπουλο. Η Ιωάννα των μαχών μετατρέπεται σε δολοφόνο. Αυτή η μετατροπή/μετατόπιση απο-ιστορικοποιεί τα γεγονότα. ΄Οποιος ακούει το κατηγορητήριο αυτό δεν ακούει τα συμβάντα και τους κώδικες πρόσληψής τους. Πάνω στην ιστορία του συγκεκριμένου: Ιωάννα της Λωραίνης χτίζεται μια εκδοχή του συγκεκριμένου: μια γυναίκα. Η ιστορία είναι αυτό που θα ερμηνευθεί από τους κατήγορους ως ιστορία, τουτέστιν γεγονός άξιο καταγγελίας.

με την επίκληση μιας αοριστίας μαρτυριών που δηλώνονται με τη φράση «και όπως λέγεται». Σε αυτή την αοριστολογία θεμελιώνονται επιπρόσθετες κατηγορίες για αιρετικές δοξασίες κ.ά. Είναι ως το κατηγορητήριο να αναπτύσσει μια συμμαχία με λόγια άλλων, να αποτελεί ένα είδος σύνθεσης μιας ομόφωνης μεν αλλά πολυφωνικής και ομόθυμης απόδοσης κατηγοριών και προθέσεων.

4

με το μετασχηματισμό της υποθετικής ερμηνείας σε «αντικειμενική» αλήθεια οπότε εκείνο το «και όπως λέγεται» αποκτά αποδεικτική ισχύ. Μοιάζει να ισχυρίζεται ο κατήγορος ότι "αφού λέγεται έτσι θα είναι": «{και όπως λέγεται} […] με σκοπό να τους κακοποιήσει και να τους οδηγήσει...".

με την αποσιώπηση του δράστη – αποσιώπηση του ποιητικού αιτίου - στην παθητική σύνταξη των ρηματικών φράσεων «συνελήφθη ένοπλη και μεταφέρθηκε». Από ποιον;/ποιους; δεν αναφέρεται (αποσιώπηση). Μήπως είναι κι αυτό ένα γεγονός "αντικειμενικής", "εξω-ανθρώπινης" ευθύνης για αυτή τη σύλληψη, που "αγιοποιεί" και "δικαιώνει" το κατηγορητήριο; Μήπως συνελήφθη από “αυτούς που λέγουν” και άρα η σύλληψή της απηχεί το γενικό αίσθημα;

με τη δημιουργία μιας συναρθρωτικής πρακτικής σύμφωνα με την οποία το αρματωμένο κοριτσόπουλο συναρθρώνεται, στο επίπεδο του λόγου της κατηγορίας, με δαιμονικές δοξασίες, με δολοφονίες, βλασφημίες, που συγκροτούν ένα σώμα [βλάσφημο και από την άποψη του φύλου] συγκαλυμένης εχθρότητας ενάντια στην αγία Καθολική πίστη, τους ιερείς και το λαό. Από τη μια ένας ένοπλος κοριτσίστικος δαίμονας, δεκαεννέα χρονών, και από την άλλη το άγιο πλέγμα της Εκκλησίας και του λαού.

Οι κατήγοροι έχουν βέβαια ένα αδιάψευστο στοιχείο. Την εξωτερική εικόνα από την οποία και με την οποία ξεκινούν την επίθεση εναντίον της Ιωάννας. Το γεγονός, το ορατό γεγονός ότι ενώ είναι γυναίκα «εγκατέλειψε το ένδυμα και τη συνήθεια του φύλου της». Και το ορατό γεγονός ότι «είναι ενδεδυμένη και αρματωμένη σύμφωνα με τη συνήθεια και την κατάσταση ενός άντρα». Αυτό το ορατό γεγονός είναι ερμηνευμένο ήδη στο κατηγορητήριο από την ερμηνευτική οντότητα, δηλαδή την Καθολική Εκκλησία, που διεκδικεί για τον εαυτό της τη μόνη δυνατή, ισχυρή, άρα και "αντικειμενική" ερμηνευτική οντότητα. Αφού είναι γυναίκα και δεν «ενδύεται» με τους γυναικείους ρόλους που αποδίδονται στη γυναίκα από την Εκκλησία, τότε η κατηγορούμενη είναι ένα ον - που σύμφωνα με την ορατή απόδειξη της

5

ενδυματολογικής της εικόνας - αναπνέει και λειτουργεί «ενάντια στο θείο νόμο» και η εικόνα της «αποτελεί βδελυρή βλασφημία προς το Θεό». Η εικόνα της είναι ορατή και άρα μια ορατή εικόνα, που έχει ερμηνευθεί ως «βλάσφημη» από τον μοναδικό ερμηνευτή του θεϊκού, την Εκκλησία. Κατά συνέπεια, αφού είναι ορατή η εικόνα της αρματωμένης ως άντρας παρθένας τότε είναι ορατές και οι αόρατες, φημολογούμενες για την Ιωάννα, δόλιες προθέσεις και δοξασίες της. Επιπλέον -και σύμφωνα με το κατηγορητήριο- η ίδια αποκαλεί τον εαυτό της Κόρη/Παρθένα (βλ. "μια γυναίκα, αυτοαποκαλούμενη κόρη/παρθένα [la Pucelle (the Maid)]"). Αλλά ενώ υπάρχει η δική της επιλογή να αυτοπροσδιορίζεται, η επιλογή της να ενδυθεί ως "άντρας αρματωμένος" και να συμμετέχει στις μάχες είναι αδιανόητη και βλάσφημη. Μπορεί μεν να αυτοπροσδιορίζεται δεν μπορεί όμως να πραγματώνει τον όποιο αυτοπροσδιορισμό της. Μπορεί να αναπνέει αλλά δεν μπορεί να ζει.

TO ΣΚΑΝΔΑΛΟ

Σκανδαλώδες και βλάσφημο είναι το γεγονός πως αυτή η γυναίκα αυτοπροσδιορίζεται ως κόρη/παρθένα και έχει επιλογές επί του τρόπου που θα συγκροτήσει κοινωνικά το φύλο της, συμμετέχοντας στις μάχες των Γάλλων. Η συγκρότηση του φύλου μέσα από διαφορετικές κοινωνικές πραγματώσεις, όπως αυτή του αρματωμένου στρατιώτη από μια γυναίκα, είναι βλάσφημη και αιρετική και για έναν ακόμη λόγο. Η πραγμάτωση του κοινωνικού φύλου υπαγορεύεται στο κοριτσόπουλο αυτό από θεϊκές φωνές. Η βλασφημία έγκειται στη σκέψη και μόνον πως είναι δυνατόν ο Θεός να καθοδηγεί μια τέτοια αποκανονικοποίηση μέσω αυτής της ένοπλης παρθένας των μαχών. Μα η επικινδυνότητα δεν σταματά εδώ. Αυτή η γυναίκα λέγοντας ότι ακούει το Θεό μεσολαβώντας ανάμεσα στις φωνές της και τον λαό, καθίσταται, ιδρυτικά, ένα ερμηνευτικό ον πέρα από την μοναδική οντότητα της ερμηνείας, την Εκκλησία. Το σκάνδαλο που διαπράττει είναι μέγα, αφού με τις πεποιθήσεις της αποκαλύπτεται πως το θεϊκό μπορεί να εμφανιστεί και σε ανθρώπους που δεν ανήκουν σε καμία

6

ιεραρχία. Αλλά και πως η δυνατότητα της ερμηνείας είναι δυνατότητα που έχουν όλες και όλοι.

Κατ΄ επέκταση το σκάνδαλο είναι πως ο εκτός άσκησης εξουσίας άνθρωπος μπορεί να έχει ερμηνευτική άποψη στον θεϊκό και ανθρώπινο νόμο. Πως κάθε άνθρωπος είναι δυνατόν να είναι πιστός πολίτης στην Εκκλησία του Δήμου και την Αγορά του Διαλόγου. Μία από τις πολλές μεσαιωνικές προ-γεύσεις της μετά τρεις αιώνες Γαλλικής Επανάστασης. Το σκάνδαλο είναι πως διασαλεύεται η κάθετη ιεραρχία. Πώς μπορεί ένα κορίτσι από αγροτικές περιοχές να ακούει τις φωνές του θεϊκού, όταν διαμεσολαβητής ανάμεσα στο Θεό και τους ανθρώπους είναι μόνον η υψηλότερη βαθμίδα της εκκλησιαστικής ιεραρχίας; Μόνον όσοι αποτελούν την υψηλά ιστάμενη εξουσία έχουν τέτοια προνόμια. Κι όμως τώρα αυτό αμφισβητείται από την παρουσία ενός "αρματωμένου αγοροκόριτσου". Μια ανάδυση της υποκειμενικότητας που διεκδικεί έναντι του νόμου τον μετασχηματισμό της όχι μόνον σε υπήκοο του νόμου αλλά και σε δημιουργό του νόμου. Μια ακόμη πρό-γευση των εκλεγμένων πολιτών-εθνικών αντιπροσώπων που νομοθετούν στη δημοκρατία. Η παρουσία της Ιωάννας αμφισβήτησε, λοιπόν, την ισχύ, το μονοπώλιο, το προνόμιο της μοναδικότητας στην ερμηνεία ενός πλέγματος δυνάμεων, εν προκειμένω της Εκκλησίας και των δυνάμεων που κρύβονται πίσω από αυτήν, δηλαδή, ο Φίλιππος της Βουργουνδίας που την παρέδωσε στους ΄Αγγλους, το Πανεπιστήμιο του Παρισιού-που ενεργούσε για τα συμφέροντα των ΄Αγγλων - και συγκρότησε το δικαστήριο. Αμφισβήτηση που κρίθηκε βλάσφημη, αιρετική και οδήγησε το κοριτσόπουλο από τη Λωρραίνη, αυτό το δαιμονικό σώμα της καταραμένης μάγισσας στην πυρά.

ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΕΠΙΜΥΘΙΟ

Φαίνεται πως όποιος ερμηνεύει τα γεγονότα διαφορετικά από εκείνους που διεκδικούν μόνον για το δικό τους συμφέρον την ισχύ της ερμηνείας τους είναι αιρετικός, αντι-κανονικός (κοριτσόπουλο, που

7

ντύνεται αντρίκια!), και επομένως άξιος να καεί ζωντανός στην πυρά. Κατά συνέπεια η κανονικότητα δεν είναι παρά μια συνεχής διαμάχη για το ποιος ή ποιοι θα κατέχουν το προνόμιο της ερμηνείας των συμβάντων. Για το ποιος ή ποιοι θα έχουν την ισχύ να νομιμοποιούν την ερμηνεία τους ως τη μόνη και αντικειμενική αλήθεια.

Ιδού η απαρχή του ολοκληρωτισμού στον δικό μας, δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό.

Και ιδού η ρηξικέλευθη παρατήρηση του Νίτσε: «Δεν υπάρχει συμβάν αυτό καθεαυτό. ΄Ο,τι συμβαίνει είναι μια ομάδα φαινομένων που επιλέγονται και συντίθενται από ένα ερμηνεύον ον.» [Νίτσε, 1[115]][2]. Aυτό που ενδιαφέρει λέμε πως είναι η πραγματικότητα αλλά αυτό που αποτελεί εμπράγματο ενδιαφέρον μας φαίνεται πως είναι η διαχείριση της ερμηνείας μας για την πραγματικότητα υπό την έννοια της νομιμοποίησης της ισχύος της (της ερμηνείας και της διαχείρισής της). Στις αρχές του εικοστού αιώνα ο Δανός σκηνοθέτης, Καρλ Ντράγιερ, σκηνοθέτησε το μαρτύριο της Αγίας Ιωάννας της Λωρραίνης, επτά χρόνια μετά (1927) από εκείνη τη μέρα της 16ης του Μάη 1920, όταν η Εκκλησία την ανακήρυξε αγία. Η Αγία Ιωάννα της Λωρραίνης.

Η ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ

Carl Theodor Dreyer/Καρλ Ντράγιερ (1889- 1968): Το πάθος της Ζαν Ντ' Αρκ / La passion de Jeanne D'Arc (Γαλλία, 1927)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Σε ηλικία 13 ετών είδε στον κήπο του πατρικού σπιτιού της το πρώτο από τα οράματά της, όπου παρουσιαζόταν ο αρχάγγελος Μιχαήλ, η αγία Μαργαρίτα και η αγία Αικατερίνη και την καλούσαν να δράσει προκειμένου να απαλλάξει τη Γαλλία από την ταπείνωση που της είχαν επιβάλει οι Άγγλοι με τη συνθήκη του Τρουά στην πιο κρίσιμη φάση του Εκατονταετούς πολέμου και να βοηθήσει τον

8

διάδοχο του γαλλικού θρόνου Κάρολο Z’ να επανακτήσει το στέμμα. Όμως, μόνο το 1429, αφού υπερνίκησε πολλές δυσκολίες, η Ιωάννα κατόρθωσε να γίνει δεκτή από τον Κάρολο και να πάρει την άδεια να ηγηθεί μιας μικρής στρατιωτικής δύναμης που είχε συγκροτηθεί για να ενισχύσει την Ορλεάνη, μία από τις λίγες πόλεις που είχαν μείνει πιστές στον διάδοχο, την οποία πολιορκούσαν οι Άγγλοι. Μετά την απελευθέρωση της Ορλεάνης, η Ιωάννα συνόδευσε τον Κάρολο στις κατοπινές επιχειρήσεις του απελευθερωτικού πολέμου (Τουρ, Οξέρ, Τρουά) έως την είσοδο στη Ρενς, όπου ο δελφίνος στέφθηκε επίσημα βασιλιάς (17 Ιουλίου 1429). Αφού τραυματίστηκε, κάτω από τα τείχη του Παρισιού, η Ιωάννα αιχμαλωτίστηκε σε μια επιχείρηση κοντά στην Κομπιένη από στρατιώτες του δούκα Φίλιππου της Βουργουνδίας (Μάιος 1430), ο οποίος την παρέδωσε στους Άγγλους. Στη Ρουέν δικάστηκε από εκκλησιαστικό δικαστήριο, που το είχε ορίσει το πανεπιστήμιο του Παρισιού και ενεργούσε σύμφωνα με τις διαταγές των Άγγλων. Καταδικάστηκε να καεί ζωντανή (auto da fe) ως αιρετική, αφού μεταξύ άλλων ντυνόταν αντρικά και έλεγε ότι άκουγε θεϊκές φωνές. Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, όταν η Γαλλία είχε πια κερδίσει τον πόλεμο και αναγνώρισε τη συμβολή της Ζ. ντ’ Α. στους νικηφόρους αγώνες, ένα νέο εκκλησιαστικό δικαστήριο αποκατέστησε την τιμή της Παρθένας της Ορλεάνης, η οποία στις 16 Μαΐου 1920 ανακηρύχθηκε αγία από την Καθολική Εκκλησία.

[Πηγή: http://el.wikipedia.org/.]

Πηγή για το κείμενο του κατηγορητηρίου ο ιστότοπος: www.authorama.com/jeanne-d-arc-13.html - 26k

[2] Φρίντριχ Νίτσε. Τα τελευταία σημειωματάρια. Μτφρ. Γ.Καράμπελας. Αθήνα: Κέδρος. Το απόσπασμα από το Σημειωματάριο 1 - (φθινόπωρο 1885 - άνοιξη 1886).

9