Α.ΣΑΜΑΡΑΚΗΤΟ ΠΟΤΑΜΙ

μια προσέγγιση από το Γ4ΓΕΛ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ

TO ΠΟΤΑΜΙ Α. ΣΑΜΑΡΑΚΗ

PROJECT ΤΟΥ Γ4

ΣΤΟ ΓΕΛ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ

Γ4 ΓΕΛ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ 2011-12

1

2

ΠΡΟΪΔΕΑΣΜΟΣ

ΓΚΑΤΣΟΥΧΑΤΖΗΔΑΚΗ"Ο ΙΡΛΑΝΔΟΣ ΚΙ Ο

ΙΟΥΔΑΙΟΣ"

3

ΚΑΤΑΙΓΙΣΜΟΣΙΔΕΩΝ

4

5

Αντώνης Σαμαράκης: Το ποτάμι (διήγημα)

Από τη συλλογή διηγημάτων Ζητείται ελπίς(1954).

Η διαταγή ήτανε ξεκάθαρη: Απαγορεύεται τομπάνιο στο ποτάμι, ακόμα και να πλησιάζεικανένας σε απόσταση λιγότερο από διακόσιαμέτρα. Δε χώραγε λοιπόν καμιά παρανόηση.Όποιος την παρέβαινε τη διαταγή, θα πέρναγεστρατοδικείο.Τους τη διάβασε τις προάλλες ο ίδιος οταγματάρχης. Διέταξε γενική συγκέντρωση, όλοτο τάγμα, και τους διάβασε. Διαταγή τηςΜεραρχίας! Δεν ήτανε παίξε γέλασε.Είχανε κάπου τρεις βδομάδες που είχαν αράξειδώθε από το ποτάμι.Κείθε από το ποτάμι ήταν ο εχθρός, οι Άλλοιόπως τους λέγανε πολλοί.Tρεις βδομάδες απραξία. Σίγουρα δε θα βάσταγεπολύ τούτη η κατάσταση, για την ώρα όμωςεπικρατούσε ησυχία.Και στις δυο όχθες του ποταμού, σε μεγάλοβάθος, ήτανε δάσος. Πυκνό δάσος. Μες στοδάσος είχανε στρατοπεδεύσει και οι μεν και οιδε.

6

7

Οι πληροφορίες τους ήτανε πως οι Άλλοιείχανε δυο τάγματα εκεί. Ωστόσο, δενεπιχειρούσαν επίθεση, ποιος ξέρει τιλογαριάζανε να κάνουν. Στο μεταξύ, ταφυλάκια, και από τις δυο μεριές, ήταν εδώ κιεκεί κρυμμένα στο δάσος, έτοιμα για πανενδεχόμενο.Τρεις βδομάδες! Πώς είχανε περάσει τρειςβδομάδες! Δε θυμόντουσαν σ' αυτόν τονπόλεμο, που είχε αρχίσει εδώ και δυόμισι χρόνιαπερίπου, άλλο τέτοιο διάλειμμα σαν και τούτο.Όταν φτάσανε στο ποτάμι, έκανε ακόμα κρύο.Εδώ και μερικές μέρες, ο καιρός είχε στρώσει.Άνοιξη πια!Ο πρώτος που γλίστρησε κατά το ποτάμι ήτανελοχίας. Γλίστρησε ένα πρωινό και βούτηξε. Λίγοαργότερα, σύρθηκε ως τους δικούς του, με δυοσφαίρες στο πλευρό. Δεν έζησε πολλές ώρες.Την άλλη μέρα, δυο φαντάροι τραβήξανε γιακει. Δεν τους ξαναείδε πια κανένας. Ακούσανεμονάχα πολυβολισμούς, και ύστερα σιωπή.Τότε βγήκε η διαταγή της Μεραρχίας

8

Ήτανε ωστόσο μεγάλος πειρασμός το ποτάμι.Τ' ακούγανε που κυλούσε τα νερά του και τολαχταρούσανε. Αυτά τα δυόμισι χρόνια, τουςείχε φάει η βρώμα. Είχανε ξεσυνηθίσει ένασωρό χαρές. Και να, τώρα, που είχε βρεθεί στοδρόμο τους αυτό το ποτάμι. Αλλά η διαταγή τηςΜεραρχίας...- Στο διάολο η διαταγή της Μεραρχίας! είπεμέσ' από τα δόντια του κείνη τη νύχτα.Γύριζε και ξαναγύριζε και ησυχία δεν είχε. Τοποτάμι ακουγότανε πέρα και δεν τον άφηνε ναησυχάσει.Θα πήγαινε την άλλη μέρα, θα πήγαινεοπωσδήποτε. Στο διάολο η διαταγή τηςΜεραρχίας!

9

Οι άλλοι φαντάροι κοιμόντουσαν. Τέλος τονπήρε κι αυτόν ο ύπνος. Είδε ένα όνειρο, ένανεφιάλτη. Στην αρχή, το είδε όπως ήτανε:ποτάμι. Ήτανε μπροστά του αυτό το ποτάμι καιτον περίμενε. Κι αυτός, γυμνός στην όχθη, δενέπεφτε μέσα. Σα να τον βάσταγε ένα αόρατοχέρι (...)Ξύπνησε βαλαντωμένος δεν είχε ακόμαφέξει...Φτάνοντας στην όχθη, στάθηκε και το κοίταζε.Το ποτάμι! Ώστε υπήρχε λοιπόν αυτό τοποτάμι; Ώρες ώρες, συλλογιζότανε μήπως δενυπήρχε στ' αλήθεια. Μήπως ήτανε μια φαντασίατους, μια ομαδική ψευδαίσθηση.Είχε βρει μια ευκαιρία και τράβηξε κατά τοποτάμι. Το πρωινό ήτανε θαύμα! Αν ήτανετυχερός και δεν τον παίρνανε μυρουδιά... Ναπρόφταινε μονάχα να βουτήξει στο ποτάμι, ναμπει στα νερά του, τα παρακάτω δεν τοννοιάζανε.

10

11

Σ' ένα δέντρο, στην όχθη, άφησε τα ρούχατου, και όρθιο πάνω στον κορμό, το τουφέκιτου. Έριξε δυο τελευταίες ματιές, μια πίσωτου, μην ήτανε κανένας από τους δικούς του,και μια στην αντίπερα όχθη, μην ήτανε κανέναςαπό τους Άλλους. Και μπήκε στο νερό.Από τη στιγμή που το σώμα του, ολόγυμνο,μπήκε στο νερό, τούτο το σώμα που δυόμισιχρόνια βασανιζότανε, που δυο τραύματα τοείχανε ως τώρα σημαδέψει, από τη στιγμή αυτήένιωσε άλλος άνθρωπος. Σα να πέρασε έναχέρι μ' ένα σφουγγάρι μέσα του και να τα'σβησε αυτά τα δυόμισι χρόνια.Κολυμπούσε πότε μπρούμυτα, πότε ανάσκελα.Αφηνότανε να τον πηγαίνει το ρεύμα. Έκανεκαι μακροβούτια...

12

Ήταν ένα παιδί τώρα αυτός ο φαντάρος, πουδεν ήταν παρά εικοσιτριώ χρονώ κι όμως ταδυόμισι τελευταία χρόνια είχαν αφήσει βαθιάίχνη μέσα του.Δεξιά κι αριστερά, και στις δυο όχθες,φτερουγίζανε πουλιά, τον χαιρετούσανεπερνώντας πότε πότε από πάνω του.Μπροστά του, πήγαινε τώρα ένα κλαδί που τοέσερνε το ρεύμα. Βάλθηκε να το φτάσει μ' έναμονάχα μακροβούτι. Και το κατάφερε. Βγήκεαπό το νερό ακριβώς δίπλα στο κλαδί. Ένιωσεμια χαρά! Αλλά την ίδια στιγμή είδε ένα κεφάλιμπροστά του, κάπου τριάντα μέτρα μακριά.Σταμάτησε και προσπάθησε να δει καλύτερα.Και κείνος που κολυμπούσε εκεί τον είχε δει,είχε σταματήσει κι αυτός. Κοιτάζονταν.Ξανάγινε αμέσως αυτός που ήτανε καιπρωτύτερα: ένας φαντάρος που είχε κιόλαςδυόμισι χρόνια πόλεμο, που είχε έναν πολεμικόσταυρό, που είχε αφήσει το τουφέκι του στοδέντρο.

13

Δεν μπορούσε να καταλάβει αν αυτός αντίκρυτου ήτανε από τους δικούς του ή από τουςΆλλους. Πώς να το καταλάβει; Ένα κεφάλιέβλεπε μονάχα. Μπορούσε να 'ναι ένας απότους δικούς του. Μπορούσε να 'ναι ένας απότους Άλλους.Για μερικά λεπτά, και οι δυο τους στέκοντανακίνητοι στα νερά. Τη σιωπή διέκοψε έναφτάρνισμα. Ήταν αυτός που φταρνίστηκε, καικατά τη συνήθειά του βλαστήμησε δυνατά.Τότε εκείνος αντίκρυ του άρχισε να κολυμπάειγρήγορα προς την αντίπερα όχθη. Κι αυτόςόμως δεν έχασε καιρό. Κολύμπησε προς τηνόχθη του μ' όλη του τη δύναμη. Βγήκε πρώτος.Έτρεξε στο δέντρο που είχε αφήσει το τουφέκιτου, το άρπαξε. Ο Άλλος, ό,τι έβγαινε από τονερό. Έτρεχε τώρα κι εκείνος να πάρει τοτουφέκι του.

14

15

Σήκωσε το τουφέκι του αυτός, σημάδεψε.Του ήτανε πάρα πολύ εύκολο να του φυτέψειμια σφαίρα στο κεφάλι. Ο Άλλος ήτανεσπουδαίος στόχος έτσι καθώς έτρεχεολόγυμνος, κάπου είκοσι μέτρα μονάχαμακριά.Όχι, δεν τράβηξε τη σκανδάλη. Ο Άλλος ήτανεκεί, γυμνός όπως είχε έρθει στον κόσμο. Κιαυτός ήταν εδώ, γυμνός όπως είχε έρθει στονκόσμο.Δεν μπορούσε να τραβήξει. Ήτανε και οιδυο γυμνοί. Δυο άνθρωποι γυμνοί. Γυμνοί απόρούχα. Γυμνοί από ονόματα. Γυμνοί απόεθνικότητα. Γυμνοί από τον χακί εαυτό τους.Δεν μπορούσε να τραβήξει. Το ποτάμι δεν τουςχώριζε τώρα, αντίθετα τους ένωνε. Δενμπορούσε να τραβήξει. Ο Άλλος είχε γίνει έναςάλλος άνθρωπος τώρα, χωρίς άλφα κεφαλαίο,τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο.Χαμήλωσε το τουφέκι του. Χαμήλωσε τοκεφάλι του. Και δεν είδε τίποτα ως το τέλος,πρόφτασε να δει μονάχα κάτι πουλιά πουφτερoυγίσανε τρομαγμένα σαν έπεσε από τηναντικρινή όχθη η τουφεκιά, κι αυτός, γονάτισεπρώτα, ύστερα έπεσε με το πρόσωπο στοχώμα.

16

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

17

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1ΦΙΛΟΛΟΓΟΙ: Καθορίζουμε ρόλους(γραμματέας,σύνδεσμος, παρουσιαστής, συντονιστής).Ποιος οχρόνος , ο τόπος, οι πρωταγωνιστές; Ποια ταγλωσσικά χαρακτηριστικά, ποιο το ύφος, ποιος οτρόπος αφήγησης; Υπάρχουν σχήματα λόγου,ιδιαίτερος τρόπος έκφρασης; Συνεργαζόμαστεμεταξύ μας για την καλύτερη φιλολογικήπροσέγγιση του κειμένου και διατυπώνουμε τιςθέσεις μας σε μία παράγραφο.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2ΨΥΧΟΛΟΓΟΙ: Καθορίζουμε συγκεκριμένους ρόλους(γραμματέας, σύνδεσμος, παρουσιαστής,συντονιστής). Διαπιστώνουμε τα ψυχολογικάχαρακτηριστικά του πρωταγωνιστή ή τωνπρωταγωνιστών(ηθικά, ιδεολογικά) και τααιτιολογούμε με στοιχεία του κειμένου.Συνεργαζόμαστε μεταξύ μας για την καλύτερηψυχολογική προσέγγιση του κειμένου καιδιατυπώνουμε τις θέσεις μας σε μία παράγραφο.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4

18

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΙ:Καθορίζουμε συγκεκριμένουςρόλουs(γραμματέας,σύνδεσμος,παρουσιαστής,συντονιστής).Διαπιστώνουμε τα κοινωνιολογικάχαρακτηριστικά τουδιηγήματos(κοινωνικοπολιτική κατάσταση,ιδεολογική προσέγγιση, επικρατούσα ηθικήκ.λ.π.) και τα αιτιολογούμε με στοιχεία τουκειμένου. Συνεργαζόμαστε μεταξύ μας για τηνκαλύτερη κοινωνιολογική προσέγγιση τουκειμένου σε μία παράγραφο.

ΣΤΟΡΙΚΟΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ: Καθορίζουμεσυγκεκριμένους ρόλους (γραμματέας,σύνδεσμος, παρουσιαστής,συντονιστής).Μελετούμε τα βιογραφικά στοιχείατου Σαμαράκη όπως και τα αντίστοιχα στοιχείαγια τη μεταπολεμική γενιά των λογοτεχνών μέσααπό τις πηγές που μας δίνονται(κείμενανεοελληνικής λογοτεχνίας Γ΄λυκείου,εισαγωγή).Διατυπώνουμε τη γνώμη μας σχετικάμε τη λογοτεχνική ταυτότητα του Σαμαράκη καιαιτιολογούμε τον τρόπο γραφής και τιςσυγγραφικές του επιλογές.Συνεργαζόμαστεμεταξύ μας για την καλύτερη γραμματολογικήπροσέγγιση του κειμένου σε μία παράγραφο.

19

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ: Καθορίζουμε συγκεκριμένουςρόλους (γραμματέας, σύνδεσμος, παρουσιαστής,συντονιστής).Μελετούμε τα παράλληλα κείμεναπου μας δίνονται διαπιστώνοντας τα κοινάστοιχεία με το κείμενό μας και παράγουμε έναδικό μας κείμενο( μία παράγραφο)με τίτλο «Τοποτάμι, το 2011». Συνεργαζόμαστε μεταξύ μαςγια την καλύτερη συγκριτική προσέγγιση τουκειμένου και την ακριβέστερη συγγραφικήαπόδοση.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 6ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ: Καθορίζουμε συγκεκριμένουςρόλους (πρωταγωνιστές, σκηνοθέτης,σεναριογράφος) για την καλύτερηδραματοποίηση του κειμένου(δραματοποίησηενός αποσπάσματος έως και 5 λεπτά ήδιαμόρφωση της ιστορίας μέσα από έναανθρώπινο γλυπτό), ή για την εικαστικήαναπαράσταση του κειμένου. Συνεργαζόμαστεμεταξύ μας για την καλύτερη καλλιτεχνικήπροσέγγιση και απόδοση του κειμένου.

20

Τσατσασίδης Μιχάλης Στύλος Τάσος ΦουρλάκηΦωτεινή Συμεωνίδου Αναστασία

21

Το κείμενο αναφέρεται σε ένα πολεμικόγεγονός.Στο συγκεκριμένο διάστημα πουδιαδραματίζονται τα γεγονότα έχει σταματήσει οπόλεμος για τρεις εβδομάδες και τα δυο αντίπαλαστρατόπεδα έχουν στρατοπεδεύσει σε ένα δάσοςδίπλα σε ένα ποτάμι. Όσον αφορά την γλώσσα πουχρησιμοποιεί ο συγγραφέας είναι άμεση,λειτουργική, ρεαλιστική, παραστατική καικυριολεκτική. Ακόμα χρησιμοποιεί ιδιαίτερο τρόποέκφρασης και μικροπερίοδο λόγο για να επιτείνειτην αγωνία του αναγνώστη μέχρι να έλθει τοτραγικό τέλος. Υπάρχει μία παρομοίωση (σαν ναπέρασε....τα δυόμιση χρόνια) για να γίνει ηπαρουσίαση μιας ιδιαίτερης σκηνής. Οιαφηγηματικοί τρόποι του κειμένου είναι κυρίωςαφήγηση και περιγραφή με παραστατικές εικόνεςαπό την σκηνή στο ποτάμι. Ακόμα υπάρχει ένασημείο μικρού μονολόγου (στοδιάολο....μεραρχία).Ο πρωταγωνιστής της ιστορίαςείναι ένας στρατιώτης ο οποίος όμωςδιαφοροποιείται από τον αφηγητή της ιστορίας. Οαφηγητής είναι ετεροδιηγητικός ενώ η εστίασηεσωτερική καθώς ο αφηγητής γνωρίζει όσα και ταπρόσωπα της ιστορίας. Τέλος σκοπός τουσυγγραφέα είναι να περάσει ένα αντιπολεμικόμήνυμα και επισημαίνει μάλιστα ότι ακόμα και σεπερίοδο πολέμου στον άνθρωπο αυτό πουυπερισχύει είναι η ανθρωπιά του.

22

23

Τόκας ΘεοφύλακτοςΤσολάκη ΑναστασίαΧριστίνα ΤερζήΧριστοφορίδης Οδυσσέας

24

Στο διήγημα του Σαμαράκη ο πρωταγωνιστήςείναι ένας στρατιώτης ο οποίος συμμετέχει σεπόλεμο εδώ και δυόμιση χρόνια. Το κλίμα τουπολέμου και οι δυσχερείς καταστάσεις πουεπικρατούν σε πολεμικές συνθήκες έχουναρνητική επίδραση στην ψυχολογία τουπρωταγωνιστή ο οποίος έχει αποξενωθεί και τααισθήματα ανθρωπιάς του έχουναμβλυνθεί.Παράλληλα ο πόλεμος του έχειστερήσει την συντροφικότητα και τηνουσιαστική επαφή με την ανθρώπινη φύση,καθώς και κάθε αγνή χαρά της ζωής.

25

Είμαστε σε περίοδο Άνοιξης και αυτό οξύνει την επιθυμία τουστρατιώτη για απολαύσεις και ηρεμία. Ακόμα, κοντά στοστρατόπεδο βρίσκεται το ποτάμι το οποίο εντείνει τηνεπιθυμία του αυτή. Το ποτάμι αποτελεί για τον στρατιώτη έναναληθινό πειρασμό και πρόκληση παράλληλα, εφόσον έχειαπαγορευτεί η προσέγγιση σε αυτό. Επιπλέον συμβολίζει τηνηρεμία, τη γαλήνη, την καθαρότητα, όλες τις απολαύσεις τηςζωής και αποτελεί έναν σύνδεσμο του στρατιώτη με τη ζωήτου πριν τον πόλεμο. Παρόλα αυτά στο ποτάμι εμφανίζεταιένας αντίπαλος στρατιώτης. Ο πρωταγωνιστής κυριεύεται απόαισθήματα φόβου, απειλής και αιφνιδιασμού . Οι πρώτες τουαντιδράσεις είναι μηχανικές και πηγάζουν από το ένστικτό τουγια επιβίωση. Βγαίνει από το ποτάμι, προσπαθεί να φτάσει τοόπλο του για να σκοτώσει τον αντίπαλο στρατιώτη. Όμως μέσασε λίγα δευτερόλεπτα αντιλαμβάνεται την ομοιότητά του μετον αντίπαλο του. Δηλαδή αποτελούν και οι δυο ανθρώπινεςυπάρξεις, χωρίς ουσιαστικές διαφορές, που βιώνουν την ίδιαφρικτή κατάσταση πολέμου. Τον πλημμυρίζει το αίσθημα τηςανθρωπιάς το οποίο υπερνικά το ένστικτο της επιβίωσης καιεπιδεικνύοντας ψυχικό μεγαλείο επιλέγει τη θυσία από τοφόνο του συνανθρώπου του.

26

Κλάιντι Τζάρντια, Ταουκτσής Χρήστος,Χατζηγεωργάκογλου Μαρία

27

Το περιστατικό λαμβάνει χώρα σ' έναστρατόπεδο στις όχθες ενός ποταμού. Τοστρατόπεδο διέπουν αυστηροί νόμοι και κανόνεςπου στοχεύουν να δημιουργήσουν κυρίωςεθνικιστικά και πατριωτικά συναισθήματα. Οισχέσεις μεταξύ των στρατιωτών των δύοαντίπαλων στρατοπέδων είναι εχθρικές, καθώς ημια πλευρά προσπαθεί με βία να επιβληθεί στηνάλλη. Μέσα στο στρατόπεδο οι σχέσεις είναιφιλικές μεταξύ των στρατιωτών και σχέσειςεξουσίας και φόβου μεταξύ των στρατιωτών καιτων ανωτέρων τους. Η απαγόρευση τηςμεραρχίας να πλησιάσουν οι στρατιώτες τοποτάμι δημιουργεί το αίσθημα της απεγνωσμένηςστέρησης από το απαγορευμένο. Εν κατακλείδιοι σχέσεις που αναπτύσσονται σ' έναν πόλεμουπάρχουν ήδη μέσα σε μια οργανωμένηκοινωνία, απλά την περίοδο του πολέμουγίνονται πιο ισχυρές. Για παράδειγμα η σχέσηστρατιώτη-στρατηγού είναι παρόμοια με τησχέση καθηγητή-μαθητή (σχέση εξουσίας),ενώοι σχέσεις μεταξύ στρατιωτών μέσα στοστρατόπεδο είναι «φιλικές;»(συμμαθητές). Όμωςσε κάθε κοινωνία υπάρχουν πάντα και εχθρικέςσχέσεις όπως είναι οι σχέσεις των δύο

αντίπαλων στρατοπέδων.

28

29

Στη μεταπολεμική πεζογραφία εντάσσονται οισυγγραφείς που γεννήθηκαν στις δεκαετίες του1920 και του 1930 και οι οποίοιπρωτοεμφανίστηκαν την περίοδο 1943-1974.Οι μεταπολεμικοί πεζογράφοι εγκαταλείπουντην τάση προς τον λυρισμό και χρησιμοποιούνμια γλώσσα περισσότερο ρεαλιστική καιλειτουργική. Η θεματική των πεζογράφωναυτής της γενιάς περιστρέφεται γύρω από τιςιστορικές και κοινωνικοπολιτικές ζυμώσεις μετάτη λήξη του πολέμου και τις ψυχολογικές καιηθικές συνέπειές τους. Οι ίδιοι ενηλικιώθηκανσε περίοδο ιδεολογικών συγκρούσεων και οιπολιτικές πεποιθήσεις τους διοχετεύτηκαν σεπολυσύνθετες συναισθηματικές αντιδράσεις: οεσωτερικός διχασμός και η διαμαρτυρία είναισυνηθισμένα θέματα του έργου τωνμεταπολεμικών συγγραφέων. Οιπατροπαράδοτες αξίες έχουν ανατραπεί μεαποτέλεσμα τη δημιουργία ενός αισθήματοςανασφάλειας, αδιεξόδου και αστάθειας.

30

Οι συγγραφείς αυτής της γενιάς στα γραπτάτους επιχειρούν επίμονες εκφραστικέςαναζητήσεις με συχνά πολύ τολμηρές λύσεις,καθώς εξερευνούν τις εξωτερικές κοινωνικέςσυνθήκες και τον αντίκτυπό τους στονψυχισμό τους. Οι ραγδαίες εξελίξεις σεπολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδοστην Ελλάδα τα μεταπολεμικά χρόνια είναιτέτοιες που διαφοροποιούν ψυχολογικά τουςμεταπολεμικούς συγγραφείς από τουςπρογενέστερούς τους σε μεγάλο βαθμό.

ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

31

Ο Αντώνης Σαμαράκης γεννήθηκε στηνΑθήνα στις 16 Αυγούστου του 1919 και πέθανεσε ηλικία 84 χρονών το 2003. Αποφοίτησε απότη Βαρβάκειο Πρότυπο Σχολή, την ΑΣΟΕ και τηΝομική Σχολή της Αθήνας. Υπήρξε από τους πιοδημοφιλείς Έλληνες συγγραφείς αλλά καιδραστήριος ενεργός πολίτης. Στην Κατοχήσυμμετείχε στην Αντίσταση. Το 1944συνελήφθηκε από τους Ναζί και καταδικάστηκεσε θάνατο, αλλά διέφυγε την εκτέλεση. Έτσιτοποθετείται στους συγγραφείς της πρώτηςμεταπολεμικής Πρωτοπαρουσιάστηκε σταγράμματα με τη συλλογή διηγημάτων «Ζητείταιελπίς» το 1954. Ακολούθησε το «Σήμακινδύνου» που συνεχίζει το τραγικό αδιέξοδοτου «Ζητείται ελπίς». Συνεχίζει με το«Αρνούμαι» και το «Λάθος». Θέματα τηςπεζογραφίας του είναι η πείνα, η φτώχεια, ηανεργία, ο πόλεμος, η εξαθλίωση, η κοινωνικήυποκρισία και η διάψευση ελπίδων.

32

Ακόμη, στο συγκεκριμένοκείμενο,διακρίνεται μια τάση φυγής από τηνπραγματικότητα, καθώς ο ήρωας τουκειμένου, αν και βρίσκεται σε περίοδο πολέμουπροσπαθεί να ξεφύγει από τη ζοφερήπραγματικότητα αναζητώντας τη σωτηρία τηςψυχής του στη γαλήνη του ποταμού, δίπλα απότο πεδίο της μάχης. Τέλος το αντιπολεμικόμήνυμα του διηγήματος κάνει έντονη τηνπαρουσία του σε ολόκληρο το κείμενο.

Μουσελίμης ΔημήτρηςΣινάκος ΙωάννηςΣκαρλή ΑναστασίαΧιωτέλη Μαρία

33

EΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ

Έστησ' ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Aπρίλη,Kι' η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκιά τηςώρα,Kαι μες στη σκιά που φούντωσε και κλειδροσιές και μόσχουςAνάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένος.Nερά καθάρια και γλυκά, νερά χαριτωμένα,Xύνονται μες στην άβυσσο τη μοσχοβολισμένη,Kαι παίρνουνε το μόσχο της, κι' αφήνουν τηδροσιά τους...

34

"Τις τελευταίες νύχτες δεν βλέπω όνειρα,φοβάμαι πια να ονειρεύομαι" είπε το οχτάχρονοπαιδί από το Κόσοβο. Το παιδί ξαναζούσε σταόνειρά του τον εφιάλτη του παράλογου πολέμου.Εμείς πώς τολμάμε ναονειρευόμαστε; "Πόλεμοςεναντίον του πολέμου". Άπειρες φορές έχειγραφτεί κι ακουστεί αυτό το σύνθημα-σλόγκαν.Κι όμως, ο πόλεμος ζει και βασιλεύει και τα πάντασακατεύει: ανθρώπινες ζωές, δημιουργήματα τηςεπιστήμης και της τεχνολογίας, πολιτιστικήκληρονομιά, το περιβάλλον. Εις τους αιώνας τωναιώνων πόλεμος. Διαψεύστηκαν τραγικά οιελπίδες που είχαμε ότι πόλεμος δεν θα ξαναγίνειποτέ πια."Πόλεμος πάντων πατήρ" είπε οΗράκλειτος. Ένας πατέρας που καταβροχθίζει ταπαιδιά του. Το συνηθίσαμε πια, εδώ είναι ο μέγαςκίνδυνος. Ενώ πόλεμοι κι εμφύλιοι σπαραγμοίμαίνονται γύρω μας, τους θεωρούμε κάτι φυσικόκι αναπότρεπτο. Πρώτη προτεραιότητα στη λίστατων θυμάτων των πολέμων έχουν τα παιδιά. Ταβλέπουμε στη τηλεόραση, χάρη σ'αυτήν έχουνμπει στα σπίτια μας, -στη ψυχή μας όμως έχουνάραγε μπει; Παιδιά που τους δίνουν όπλαμεγαλύτερα από το μπόι τους και τα στέλνουν νακλαδέψουν τη ζωή άλλου ανθρώπου και ναπεθάνουν και τα ίδια.

35

Παιδιά που τα ποτίζουν μίσος για τον πλησίον.Αλλά το παιδί σκέφτεται την ειρήνη, τηνονειρεύεται, τη ζωγραφίζει, την τραγουδά.Ταπαιδιά-θύματα μη τα μετράμε με νούμερα,φτάνει και μόνο ένα παιδί να χαθεί έτσι κι οκόσμος μας, δήθεν πολιτισμένος, δήθενχριστιανικός, έχει χρεωκοπήσει. Αυτό πουπεθαίνει είναι η ψυχή του παιδιού. ΑΝΤΩΝΗΣΣΑΜΑΡΑΚΗΣ

36

Σε δύο λεπτά θ’ ακουστεί το παράγγελμα«Εμπρός»Δεν πρέπει να σκεφτεί κανένας τίποτ’ άλλοΕμπρός η σημαία μας κι εμείς εφ’ όπλου λόγχηαπό πίσωΑπόψε θα χτυπήσεις ανελέητα και θα χτυπηθείςΘα τραβήξεις μπροστά που μαντεύονταιχιλιάδες ανήσυχα μάτιαΕκεί που χιλιάδες χέρια σφίγγονται γύρω απόμι’ άλλη σημαίαΈτοιμα να χτυπήσουνε και να χτυπηθούν.Σ’ ένα λεφτό πρέπει πια να μας δώσουν τοσύνθημαΜια λεξούλα μικρή μες στη νύχτα, που σε λίγοεξαίσια θα λάμψει.(Κι εγώ που ‘χω μια ψυχή παιδική και δειλήΠου δε θέλει τίποτ’ άλλο να ξέρει απ’ τηναγάπηΚι εγώ πολεμώ τόσα χρόνια χωρίς, Θε μου, ναμάθω γιατίΚαι δε βλέπω μπροστά μου τόσα χρόνια παράμόνο τον δίδυμο αδερφό μου).ΜΑΝΟΛΗΣΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ 1945

37

Το Ποτάμι, το 2011

Ξύπνησε απότομα! Δεν μπορούσε να βγάλει απότο μυαλό του αυτό το κείμενο, το ποτάμι. Τουθύμιζε μια πραγματική ιστορία που του έλεγε οπαππούς του. “Όταν ήμουν στην εκπαίδευση στοστρατό, ένας αξιωματικός έλεγε ότι στον πόλεμοδεν μπορεί να είσαι πάντα άνθρωπος. Για τηνακρίβεια παύεις να είσαι. Αν λυπηθείς τον εχθρόσου αυτός ίσως να μη σε λυπηθεί. Αν δεσκοτώσεις θα σε σκοτώσει». Άραγε ταίριαζαναυτά τα λόγια στη σημερινή πραγματικότητα; Οφόβος μέσα του μεγάλωσε. Μήπως θα χρειαζόταννα πάρει και εκείνος μια τέτοια απόφαση: Να«σκοτώσει» ή να «σκοτωθεί»; Στην ουσία δενείναι δίλημμα αλλά ένας ανελέητοςεξαναγκασμός. Ποιος είναι τόσο γενναίος ώστε ναθυσιαστεί; Συναίσθημα και λογική συγκρούονταιαλύπητα. Στον «πόλεμο» ποιος κερδίζει άραγε;Μελαγχόλησε. Ναι σε κάθε πόλεμο με ή χωρίςόπλα η λογική κυριαρχεί. Γιατί στον πόλεμο δενυπάρχει ψυχή, δεν υπάρχει καρδιά, γιατίπεθαίνει πρώτη …

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ: Μ. Τσομπάνογλου, Χ. Φαρδής, Ε.Φουσέκης

38

Τουλκερίδης χρήστοςΦυτώκας ΓιώργοςΠαρταφύλλα χριστίνα

39

40

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ

41

1.AΛΛΑΓΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥΤο κείμενό μας γίνεται σενάριο ταινίας και μευπόδειξη του σκηνοθέτη αλλάζετε το τέλος τουκειμένου(…Σήκωσε το τουφέκι του…. στο χώμα.).Γράφετε λοιπόν ένα διαφορετικό τέλος με ευτυχήκατάληξη.

2.AΛΛΑΓΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥΤο κείμενό μας γίνεται σενάριο ταινίας και μευπόδειξη του σκηνοθέτη αλλάζετε το τέλος τουκειμένου(…Σήκωσε το τουφέκι του…. στο χώμα.).Γράφετε λοιπόν ένα διαφορετικό τέλος με μίαάλλη δυστυχή κατάληξη.

3.AΛΛΑΓΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥΤο κείμενό μας γίνεται σενάριο ταινίας και μευπόδειξη του σκηνοθέτη αλλάζετε το τέλος τουκειμένου(…Σήκωσε το τουφέκι του…. στο χώμα.).Γράφετε λοιπόν ένα διαφορετικό τέλος, με τηνεπισήμανση ότι μέσα στο τελικό πλάνο υπάρχουνκι άλλα πρόσωπα.

42

4.AΛΛΑΓΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥΤο κείμενό μας γίνεται σενάριο ταινίας και μευπόδειξη του σκηνοθέτη αλλάζετε το τέλος τουκειμένου(…Σήκωσε το τουφέκι του…. στοχώμα.). Γράφετε λοιπόν ένα διαφορετικό τέλος,με την επισήμανση ότι μέσα στο τελικό πλάνοδεν υπάρχει κανένα πρόσωπο.

43

Έπεσε γονατιστός… Η τελευταία σκέψη που πέρασεαπό το μυαλό του ήταν ότι θα μπορούσε αν ήθελε ναέχει φέρει τον Άλλο σε αυτή την κατάσταση. Όμωςδε μετάνιωνε. Ήταν πολύ δυνατή η φωνή πουφώναζε μέσα του ότι ήταν άνθρωπος με Α κεφαλαίοκαι δε θα μπορούσε να κάνει κάτι άλλο..

Τόκας Θεοφύλακτος

Έτρεχε τώρα κι εκείνος να πάρει το τουφέκι του.Σήκωσε το τουφέκι του αυτός, σημάδεψε καιπυροβόλησε αλλά δεν τον πέτυχε. Τότε πυροβολείκαι ο άλλος αλλά ήταν το ίδιο άστοχος. Από τους δυοπυροβολισμούς που ακούστηκαν μαζεύτηκε πολύςστρατός και από τα δυο στρατόπεδα… Ξεκίνησε μιαπολύ σκληρή μάχη… Κορμιά έπεφταν από παντού…Το ποτάμι άλλαξε χρώμα, από γαλαζοπράσινο πουήταν, τώρα είχε μόνο ένα χρώμα, μόνο κόκκινο.

Σινάκος Γιάννης

44

Για μερικά λεπτά και οι δυο τους στέκοντανακίνητοι στο νερό. Τη σιωπή διέκοψε έναφτάρνισμα. Ήταν αυτός που φταρνίστηκε καικατά τη συνήθειά του βλαστήμησε δυνατά. Τότεεκείνος αντίκρυ του άρχισε να κολυμπάει προςτην όχθη του μ' όλη του τη δύναμη.

Βγήκαν την ίδια στιγμή. Έτρεξαν στα δέντραπου είχαν αφήσει το τουφέκι τους, το άρπαξαν,το σήκωσαν και σημάδεψαν. Ήταν πολύ εύκολονα φυτέψουν ο ένας στον άλλο μια σφαίρα. Κιόμως δεν τράβηξαν τη σκανδάλη, για λίγαλεπτά. Ήταν και οι δυο γυμνοί. Δυο άνθρωποιγυμνοί από ρούχα, από ονόματα, απόεθνικότητα, γυμνοί από τον χακί εαυτό τους. Δενμπορούσαν να ρίξουν. Περίμεναν, περίμενανκάτι να γίνει. Υπήρχε η ελπίδα. Η ελπίδα και οιδυο να σωθούν και οι δυο να συνεχίσουν τη ζωήτους, να υπερισχύσει η ανθρωπιά. Όμως ξαφνικάακούγεται μια φωνή. Και τέλος... Και οι δυοπάτησαν τη σκανδάλη. Τώρα πια δεν υπήρχαν,ήταν δυο νεκρά σώματα πολέμου σαν όλα ταάλλα. Ήταν μια συνηθισμένη μέρα πολέμου.

Συμεωνίδου Αναστασία

45

Σήκωσε το τουφέκι του Αυτός, σημάδεψε. ΟΆλλος έτρεχε απέναντί του άοπλος, γυμνόςόπως κι αυτός. Αυτός τον έβλεπε μπροστάτου. Μπορούσε να τον χτυπήσει. Για μιαστιγμή υπερίσχυσε η ανθρωπιά του... έβλεπετον Άλλο όμοιό του χωρίς όνομα, χωρίςρούχα. Έβλεπε έναν άνθρωπο που πολεμούσεόπως και αυτός ,έναν άνθρωπο που πέρασετις ίδιες καταστάσεις. Δεν μπορούσε να τονχτυπήσει. Την ίδια στιγμή όμως ήρθε στο φωςτο ένστικτο της επιβίωσης: ή εγώ ή εκείνος,σκέφτηκε. Αμέσως σήκωσε το τουφέκι τουκαι έριξε στον Άλλο χωρίς να το σκεφτεί. ΟΆλλος ήταν απέναντι και τον σημάδευε. Όμωςδεν του έριξε ποτέ.

Φουρλάκη Φωτεινή

46

Του ήταν πολύ εύκολο να του φυτέψει μιασφαίρα στο κεφάλι. Πίεσε τη σκανδάλη και οΆλλος έπεσε κεραυνοβολημένος. «Πάρτηνπαλιορουφιάνε» μουρμούρισε. Ντύθηκεγρήγορα. Έπρεπε να φτάσει στο στρατόπεδοπριν ξυπνήσουν οι δικοί του και πριν τονανακαλύψουν οι Άλλοι. Χώθηκε στο δάσος καιάρχισε να τρέχει. Οι φωνές από την απέναντιόχθη έδειχναν ότι οι Άλλοι είχαν ανακαλύψει τοπτώμα του συντρόφου τους. Μα ποιο το όφελος;Εκείνος είχε φτάσει σχεδόν στους δικούς του.Τώρα ο μόνος κίνδυνος ήταν να μην τονανακαλύψουν οι δικοί του....Το στρατόπεδο ήταν ήρεμο. Η τουφεκιάφαίνεται δεν είχε ακουστεί. Οι άλλοι φαντάροιακόμη κοιμόντουσαν.

47

Σύρθηκε ως τη θέση όπου κοιμόταν πριν.Ξάπλωσε και άναψε τσιγάρο. Μια μεγάληικανοποίηση τον κυρίεψε! Τα είχεκαταφέρει. Έκανε μπάνιο στο ποτάμι.Ξεγλίστρησε και από τους δικούς του καιαπό τους άλλους. Καθάρισε ένα αντίπαλοπαίρνοντας εκδίκηση για τους συντρόφουςτου που σκότωσαν οι Άλλοι πριν μερικέςμέρες (ο ένας ήταν στενός τουφίλος).«Εγερτήριο!!» ακούστηκε η φωνήτου λοχαγού. Έσβησε το τσιγάρο καισηκώθηκε. Χρειαζόταν ένα καλό πρωινόμετά την περιπέτεια του.

Ε. ΦΟΥΣΕΚΗΣ

48

Σήκωσε το τουφέκι του αυτός, σημάδεψε. Τουήτανε πολύ εύκολο να του φυτέψει μια σφαίραστο κεφάλι. Ο Άλλος ήταν σπουδαίος στόχοςκαθώς έτρεχε ολόγυμνος, κάπου 20 μέτραμακριά. Όχι, δεν τράβηξε τη σκανδάλη. Ο Άλλοςήταν γυμνός όπως είχε έρθει στον κόσμο. Δενμπορούσε να τραβήξει. Ήτανε και οι δύο γυμνοί.Γυμνοί από ρούχα. Γυμνοί από ονόματα. Γυμνοίαπό εθνικότητα. Γυμνοί από το χακί εαυτό τους.Δεν μπορούσε να τραβήξει. Ο Άλλος είχε γίνειένας άλλος άνθρωπος τώρα, χωρίς άλφακεφαλαίο τίποτε λιγότερο, τίποτε περισσότερο.Δεν μπορούσε να αφαιρέσει τη ζωή. Είχεπαρακούσει τους κανόνες. Κι αυτός το ίδιο είχεκάνει … Άλλωστε είχαν το ίδιο όνειρο … τοποτάμι.

Τώρα είχε φτάσει κι ο Άλλος. Τώρα ήταν δύογυμνοί άνθρωποι κρατώντας στα χέρια όπλασημαδεύοντας ο ένας τον άλλον. Κοιτάζονταν σταμάτια! Σαν να μοιράζονταν κάποιο μυστικό.Χαμήλωσαν συγχρόνως τα τουφέκια τους Τότεχωρίς να ειπωθεί καμιά λέξη, χωρίς να ραγίσειστιγμή η σιωπή άφησαν τα τουφέκια τους. Τώραπλησίαζαν προς το ποτάμι. Στην αρχή δειλά,ύστερα με λαχτάρα. Συναντήθηκαν στο ποτάμι ...

49

Το ποτάμι τους ένωνε, δεν τους χώριζε πια …Σαν φίλοι κολύμπησαν στις όχθες του. Και τότεακούστηκαν πυροβολισμοί. Δεν γύρισαν νακοιτάξουν από πού έρχονταν. Δεν τους ένοιαζεπια. Ήξεραν τις συνέπειες των πράξεών τους. Καιείχαν δεχτεί να τις αντιμετωπίσουν. Χαμογέλασανπικρά και ένωσαν τα χέρια τους. Κοίταζαν ψηλάτον καταγάλανο ουρανό. Δεν τους ένοιαζε πια …Άλλωστε βρισκόταν στο ποτάμι …

Έτσι ο σκοπευτής τους έδωσε την ευκαιρίανα αγαλλιάσει για τελευταία φορά η ψυχή τους.Και το γάργαρο νερό του ποταμού άλλαξε,μετατράπηκε σε βαθύ κόκκινο … Σαν αγαπημένοιφίλοι που προτίμησαν το θάνατον ο ένας πλάϊστον άλλον (και όχι ο ένας από το χέρι τουάλλου). Εξάλλου ήταν γραφτό. Και η διαταγή τηςΜεραρχίας ξεκάθαρη … Η τιμωρία σκληρή, τοτέλος αναπόφευκτο …

Μαρία Τσομπάνογλου

50

Τότε κι εκείνος τον σημάδεψε και πάτησε τησκανδάλη. Ακαριαία ο άλλος έπεσε στο έδαφοςξεψυχώντας, καθώς μια σφαίρα είχε φυτευτείστα σωθικά του. Αμέσως εκείνος αισθάνθηκε τηνπράξη του και έτρεξε προς την άλλη μεριά τουποταμού. Πήρε το σώμα στα χέρια του. Ο άλλοςήταν πλέον νεκρός. Ξέσπασε σε λυγμούς. Οτρόπος που τον σκότωσε ήταν άδικος καιαπάνθρωπος. Δεν άντεξε να συλλογίζεται ότιείχε μετατραπεί σε μια φονική μηχανή χωρίςιδανικά και χωρίς αισθήματα. Πήρε τότε τοντουφέκι του νεκρού στρατιώτη και έδωσετέλος και στη δική του ζωή, η οποία είχε χάσειμέσα από τη φθορά του πολέμου το νόημά της.Έτσι το ποτάμι, αν και τους έφερε τόσο κοντά,ήταν και εκείνο που θα τους οδηγούσε στηνοριστική απομάκρυνσή τους από το θαύμα πουλέγεται ζωή.

Αναστασία Τσολάκη

51

Το τμήμα Γ4 του γενικού λυκείουΒασιλικών με τη φιλόλογό του ΔήμητραΜπεχλιβάνη-Σαββοπούλου,τη σχολικήχρονιά 2011-2012,εκπόνησαν τησυγκεκριμένη ερευνητική εργασία,στοπλαίσιο του μαθήματος τηςνεοελληνικής λογοτεχνίας, η οποίακαταγράφεται σ' αυτό το βιβλίο και βασίζεται στο διήγημα "ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ", του Αντώνη Σαμαράκη.

52