ΕΝΤΑΣΣΟΝΤΑΣ ΤΙΣ «ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΤΑΔΥΤΙΚΩΝ ΠΑΡΚΩΝ» ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΖΩΝΗΣ

Μ. Σαλωμίδη, Τεχνικός Επιστήμονας, ΕΛΚΕΘΕ Π. Παναγιωτίδης, Ερευνητής Α΄, ΕΛΚΕΘΕ

Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας, ΕΛΚΕΘΕ46,7χμ Αθηνών-Σουνίου Τ.Θ. 712, 19013 Ανάβυσσος

e-mail: msal@ath.hcmr.gr

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο πρόσφατος Νόμος 3409 («Καταδύσεις Αναψυχής και άλλες Διατάξεις», ΦΕΚ 273, 4/11/2005) απελευθερώνει τις καταδύσεις αναψυχής (scuba-diving) σχεδόν στο σύνολο της Επικράτειας, ενώ παράλληλα εισάγει την έννοια των «Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Καταδυτικού Πάρκου (ΠΟΑΚΠ). Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η επισήμανση και ανάδειξη των κατάλληλων κριτηρίων, ώστε ο νεοεμφανιζόμενος θεσμός των ΠΟΑΚΠ να μην υποκύψει σε λάθη του παρελθόντος και μελλοντικές αστοχίες. Συνοπτικά, προτείνεται ως αναγκαίος ο ρόλος της Εθνικής Πολιτικής σε θέματα που αφορούν:

• τον Εθνικό Σχεδιασμό για την κατάλληλη χωροθέτηση των ΠΟΑΚΠ, ώστε να διασφαλίζεται η ολοκληρωμένη προστασία τους τόσο στο παρόν όσο και το μέλλον,

• τον διαρκή έλεγχο των επιπτώσεων από τη λειτουργία των ΠΟΑΚΠ και τη δυνατότητα αναπροσαρμογής του διαχειριστικού σχεδίου ή και αναθεώρησης των αδειών λειτουργίας τους

• την υποστήριξη σε θέματα περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης / επιμόρφωσης• την προτεραιότητα στην ενσωμάτωση και τη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών• τη μέριμνα για την ανάπτυξη αντισταθμιστικών μέτρων για τις όποιες θιγόμενες

δραστηριότητες.Προτείνεται, τέλος, η εφαρμογή των αρχών της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης

Παράκτιας Ζώνης με την πιλοτική ένταξη των ΠΟΑΚΠ στο ήδη υπάρχον ελληνικό δίκτυο περιοχών NATURA 2000, εφόσον αμφότεροι οι θεσμοί κρίνονται συνεπικουρούμενοι και αλληλένδετοι ως προς τις προϋποθέσεις και τους στόχους τους.

RECREATIONAL DIVING PARKS AS A TOOL FOR INTEGRATED COASTAL ZONE MANAGEMENT

M. Salomidi, Associate Scientist, HCMRP. Panayotidis, Senior Researcher, HCMR

Institute of Oceanography, HCMR46.7km Athens Sounio, P.O. Box 712, 19013 Anavissos

e-mail: msal@ath.hcmr.gr

ABSTRACT

Until recently, scuba-diving in Greece had been heavily restricted by numerous regulations mainly on the grounds of protecting marine antiquities. The new law (L. 3409: Recreational Diving and Other Regulations) opens up the greek seas to scuba-divers and at the same time introduces the concept of Recreational Scuba-Diving Parks (DP). Although DPs are listed under the category of “Productive Activities” in the national Spatial Planning of Tourism Development, little information is given about the nature of this concept, let alone any criteria determining their modus operandi. Given the originality of this concept, the authors try to bring up limits and perspectives that it might induce. Several criteria should be taken under consideration before mass diving tourism is to be attracted in certain coastal areas.

Using international paradigms resulting from numerous scientific studies on the impacts of diving tourism in Marine Protected Areas, we consider the role of National Policy as crucial in: formulating a national planning scheme for designating and siting the

DPs, so as to ensure present and future conservation of marine habitats and biodiversity.

monitoring and managing the impacts of construction and other human activities that are to take place within the DPs

supporting the environmental awareness of visitors integrating local communities and adopting suitable preventive and

compensative measures to timely resolve possible conflicts, before this new institution goes into effect.

Considering the legal and scientific framework needed for the successful implementation of DPs, we suggest that areas to be designated as such should be primarily selected from the existing Greek NATURA-2000 ecological network.

Should the establishment of DPs fully comply with the rationale of Integrated Coastal Zone Management, DPs might prove as an effective and valuable tool for sustainable tourism development. Pilot studies however are yet to be applied.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο καταδυτικός τουρισμός αποτελεί έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους κλάδους αναψυχής παγκοσμίως (Dignam, 1990; Tabata, 1992). Ενδεικτικά, περισσότερα από 600.000 καταδυτικά πτυχία εκδίδονται από τους δύο σημαντικότερους εκπαιδευτικούς οργανισμούς (PADI και NAUI) σε ετήσια βάση, ενώ χώρες όπως η Αυστραλία, οι Φιλιππίνες, η Μικρονησία κ.α. εξελίσσονται στους κυριότερους πόλους έλξης του παγκόσμιου καταδυτικού τουρισμού (Davis & Tisdell, 1996). Παρά τη φαινομενική υπεροχή των τροπικών θαλασσών, η κατάλληλη προστασία μέσω της ίδρυσης Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών (ΘΠΠ) έχει αποδειχθεί ως ικανότατο μέσο για την ανάδειξη του υγιούς μεσογειακού βυθού: χώρες όπως η Ισπανία, η Γαλλία και η Μάλτα, αποτελούν ήδη καταδυτικούς προορισμούς παγκοσμίου φήμης, προσφέροντας εντυπωσιακά υποβρύχια τοπία, πλούσια και μοναδική βιοποικιλότητα αλλά και υψηλού επιπέδου καταδυτικές υπηρεσίες.

Στην Ελλάδα παρά τις πολλές έως πρόσφατα απαγορεύσεις για την προστασία των Ενάλιων Αρχαιοτήτων, ο καταδυτικός τουρισμός αποτελεί μία δραστηριότητα αρκετά διαδεδομένη (περίπου 300.000 πιστοποιημένοι αυτοδύτες), χωρίς ωστόσο κανένα πλαίσιο εθνικού συντονισμού και ορθολογικής διαχείρισης. Επιπλέον, η καταδυτική δραστηριότητα στη χώρα μας αντιμετωπίζεται ακόμα σαν “extreme sport” παρά την τελειοποίηση του καταδυτικού εξοπλισμού και την ελαχιστοποίηση (ή εξάλειψη) των ατυχημάτων. Σε απελπιστική αντίθεση με την πλειοψηφία των άλλων παράκτιων χωρών, η οικολογική εκπαίδευση/ ευαισθητοποίηση των Ελλήνων δυτών είναι ελλιπέστατη, γεγονός που δημιουργεί ποικίλα περιβαλλοντικά προβλήματα τη στιγμή που δεν υπάρχει κανένας μηχανισμός ελέγχου και αποκατάστασης.

Ο πρόσφατος Νόμος 3409 («Καταδύσεις Αναψυχής και άλλες Διατάξεις», ΦΕΚ 273, 4/11/2005) απελευθερώνει τις καταδύσεις αναψυχής σχεδόν στο σύνολο της Επικράτειας, ενώ παράλληλα εισάγει την έννοια των «Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Καταδυτικών Πάρκων (ΠΟΑΚΠ) για τη διενέργεια καταδύσεων αναψυχής, εκπαίδευσης αυτοδυτών, επιστημονικής έρευνας ή έρευνας άλλης μορφής» (Άρθρο 13) χωρίς περαιτέρω εξειδικευμένες προδιαγραφές (εκκρεμούν ακόμα από το ΥΠΕΧΩΔΕ και τα συναρμόδια Υπουργεία). Δύο είναι λοιπόν τα χρήσιμα συμπεράσματα που προκύπτουν: αφενός η πολιτική βούληση για την ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού στη χώρα μας υπάρχει, αφετέρου, μένει ακόμα να θεσμοθετηθούν τα κριτήρια και οι προϋποθέσεις για τη σωστή χωροθέτηση, την ομαλή λειτουργία αλλά και την ορθολογική διαχείριση της δραστηριότητας αυτής.

2. ΓΕΝΙΚΑ

2.1. Καταδυτικός ΤουρισμόςΣύμφωνα με την ευρωπαϊκή αλλά και διεθνή εμπειρία, ο Καταδυτικός Τουρισμός

είθισται να εντάσσεται στα γενικότερα πλαίσια των οικοτουριστικών δραστηριοτήτων που προωθούνται σε ΘΠΠ ως αντισταθμιστικό όφελος στο χαμένο εισόδημα της αλιείας για την τοπική κοινωνία (Richez, 1991; 1993, Kyriakopoulos et al., 2002). Ιδωμένος υπό το πρίσμα αυτό, ο Καταδυτικός Τουρισμός μπορεί να αποτελέσει μια δραστηριότητα η οποία

είναι φιλική προς το περιβάλλον και όχι μόνο δεν το υποβαθμίζει αλλά τουναντίον προϋποθέτει την προστασία και την ανάδειξή του. Στο ίδιο πλαίσιο, η ανάπτυξη των Καταδυτικών Δραστηριοτήτων:

- Δεν απαιτεί την ύπαρξη βαρέων υποδομών στην παράκτια ζώνη- Λειτουργεί ως κίνητρο για την ανάπτυξη της περιφέρειας, δημιουργώντας νέες και

δυναμικές θέσεις εργασίας για την απορρόφηση τοπικού εργατικού δυναμικού αλλά και ενισχύοντας τις ήδη υπάρχουσες τουριστικές υποδομές / παροχές

- Αναβαθμίζει το τουριστικό προϊόν ενός τόπου, προσελκύοντας ποιοτικό και καλώς εννοούμενο «απαιτητικό» τουρισμό

- Διευρύνει την κατά παράδοση στενή τουριστική περίοδο των παράκτιων περιοχών της χώρας, και τέλος

- Λειτουργεί ως πόλος αναμόρφωσης, τόσο της καταδυτικής όσο και της οικολογικής συνείδησης, προσφέροντας ουσιαστικό υπόβαθρο ανα-ψυχής.

Πληρώντας τις παραπάνω προϋποθέσεις, ο Καταδυτικός Τουρισμός φαίνεται να αποτελεί ένα δυναμικό στοιχείο για την αειφόρο ανάπτυξη της ελληνικής περιφέρειας, λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη την τεράστια έκταση της ελληνικής ακτογραμμής (16.000χμ με τα νησιά) αλλά και την άριστη κατά το πλείστον ποιότητα των ελληνικών θαλασσών.

2.2. Προϋποθέσεις αειφορίαςΔεδομένου ότι δεν νοείται ανθρώπινη δραστηριότητα με μηδενικές περιβαλλοντικές

επιπτώσεις, είναι προφανές ότι η αειφόρος ανάπτυξη του Καταδυτικού Τουρισμού, προϋποθέτει καλή γνώση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων για την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας μιας εκάστοτε περιοχής και την κατάλληλη ζώνωσή της για την ορθολογική διαχείριση των υποβρύχιων δραστηριοτήτων (Σχήμα 1).

Είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη μας το γεγονός ότι η άναρχη και μαζική προσέλκυση επισκεπτών, είτε στη θάλασσα είτε στη χέρσο, έχει δημιουργήσει και εξακολουθεί να δημιουργεί προβλήματα που σχετίζονται με τη φέρουσα ικανότητα της όποιας περιοχής (Davis & Tisdell, 1995; 1996). Προβλήματα που σχετίζονται με την έλλειψη κατάλληλου σχεδιασμού έχουν εκτεταμένα αναφερθεί στη βιβλιογραφία από τη

Σχήμα 1. Παράδειγμα λεπτομερούς ζώνωσης επιτρεπόμενων δραστηριοτήτων στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο του Port-Cros (Γαλλία).

μαζική προσέλευση του καταδυτικού τουρισμού, σε θαλάσσιες περιοχές υψηλής βιολογικής (ή άλλης) αξίας. Απαιτείται λοιπόν πολύ προσεκτική διαχείριση των δραστηριοτήτων αυτών προκειμένου να είμαστε σε θέση να μιλάμε για αειφορία.

Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις που έχουν άμεσα συσχετιστεί με τον καταδυτικό τουρισμό στη Μεσόγειο και έχουν αναφερθεί στη διεθνή βιβλιογραφία (π.χ. Sala et al., 1996; Coma & Zabala, 1994; Zabala, 1999), περιλαμβάνουν:

- Μηχανική διατάραξη εύθραυστων ειδών (κοράλλια, βρυόζωα, σπηλαιόβιοι οργανισμοί κλπ)

- Όχληση ευαίσθητων ειδών (π.χ. κητώδη, φώκιες, χελώνες)- Καταστροφή των θαλάσσιων λιβαδιών από ανεξέλεγκτη αγκυροβολία- «Τσαλαπάτημα» των οργανισμών της ανώτερης υποπαράλιας ζώνης- Διατάραξη βιολογικών ισορροπιών λόγω παρενοχλήσεων (άγγιγμα, «χάιδεμα»,

τάισμα κλπ) από δύτες.Είναι προφανές, ότι τέτοιες επεμβάσεις μπορούν να υποβαθμίσουν σημαντικά το

«τουριστικό προϊόν μας» (: το φυσικό περιβάλλον), αναχαιτίζοντας την όποια ανάπτυξη και καθιστώντας τις όποιες επιχειρηματικές δραστηριότητες ζημιογόνες. Ωστόσο, δεν τίθεται πλέον θέμα ρίσκου εφόσον τα λάθη αυτά είναι πλέον κοινή γνώση και -θέτοντας τις κατάλληλες προδιαγραφές βάσει της διεθνούς εμπειρίας – έχουμε τη δυνατότητα και την υποχρέωση να τα αποτρέψουμε. Ως εκ τούτου, αρχικές μελέτες αλλά και μακροχρόνια προγράμματα παρακολούθησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων (monitoring) οφείλουν να θεωρηθούν εκ των ουκ άνευ σε όλα τα στάδια υλοποίησης των ΠΟΑΚΠ, οι οποίες μπορούν και πρέπει να αποβλέπουν στην προστασία των ενάλιων αγαθών.

2.3. Οι Ελληνικοί Βυθοί ως Διεθνής Καταδυτικός ΠροορισμόςΠροκύπτει συχνά το ερώτημα κατά πόσο η Μεσόγειος και ειδικά η Ελλάδα,

μπορούν να αποτελέσουν έναν δελεαστικό καταδυτικό προορισμό εφόσον επικρατεί κυρίως η άποψη ότι τα νερά μας είναι πολύ «φτωχά» και δεν έχουν πολλά να προσφέρουν στον απαιτητικό δύτη.

Επιχειρώντας να ανατρέψουμε το επιχείρημα αυτό, συνοψίζουμε κάποια από τα χαρακτηριστικά της Μεσογείου γενικότερα και των ελληνικών θαλασσών ειδικότερα, τα οποία αποτελούν σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, και τα οποία δεν υστερούν παρά μόνο σε ανάδειξη σε σχέση με τα χαρακτηριστικά των υπόλοιπων χωρών που δραστηριοποιούνται επιτυχώς στον τομέα των καταδύσεων:

- Σε σύγκριση με τις τροπικές Θάλασσες, η Μεσόγειος είναι μια θάλασσα σημαντικά ασφαλέστερη (περιορισμένοι φυσικοί κίνδυνοι, απουσία επικίνδυνων ειδών, πολιτική σταθερότητα).

- Η ανατολική λεκάνη της Μεσογείου ειδικότερα, χαρακτηρίζεται από έντονα ολιγοτροφικές συνθήκες, γεγονός που αντανακλάται στο διάφανο μπλε χρώμα της: ισχυρό πλεονέκτημα έναντι των νερών του Ατλαντικού (αλλά και της Δυτικής Μεσογειακής Λεκάνης) (Zabala & Ballesteros, 1989).

- Χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη σημαντικών γεωμορφολογικών (σπήλαια, ηφαίστεια, απολιθωμένα δάση κλπ) και πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων (ναυάγια, βυθισμένοι οικισμοί κλπ).

- Συντηρεί ένα τεράστιο ποσοστό ενδημικών ειδών. Το 28% των θαλασσίων ειδών που απαντούν στη Μεσόγειο, δεν μπορεί να βρεθεί σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου (IUCN Med).

- Αν και η βιομάζα είναι μάλλον μικρή σε σύγκριση με τις τροπικές θάλασσες και τους ωκεανούς, η μεσογειακή ομορφιά έγκειται στη μεγάλη βιοποικιλότητα (> 8500 είδη μακροοργανισμών). Αν και σε παγκόσμια κλίμακα η Μεσόγειος καταλαμβάνει το 0,82% της επιφάνειας και το 0,32% του όγκου των ωκεανών, συντηρεί περίπου το 10% της παγκόσμιας βιοποικιλότητας (Bianchi & Morri, 2000).

Η εμπειρία άλλωστε των γείτονων Μεσογειακών χωρών έχει πολλά να μας δείξει. Η Ιταλία, η Μάλτα, η Γαλλία και η Ισπανία αποτελούν χώρες με μακρά παράδοση στην προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Πυκνά δίκτυα ΘΠΠ (που συνεχώς επεκτείνονται) έχουν οριοθετηθεί στις παράκτιες περιοχές των χωρών αυτών, ενώ δυναμικά πλέον μπαίνουν στο προσκήνιο και άλλες χώρες των Βαλκανίων (π.χ. Κροατία, Σλοβενία).

Με τα ίδια περίπου βιολογικά και ωκεανογραφικά χαρακτηριστικά, οι χώρες αυτές επενδύουν στη διατήρηση και την ανάδειξη του υποθαλάσσιου πλούτου τους με πολύ επιτυχημένα αποτελέσματα. Ωστόσο, οι χώρες αυτές επενδύουν πρωτίστως στην προστασία και θεσπίζουν αυστηρότατα θεσμικά πλαίσια προκειμένου να διασφαλίσουν την αειφόρο διαχείριση των περιοχών αυτών. Οι ΘΠΠ μελετώνται εξονυχιστικά από ειδικούς επιστήμονες οι οποίοι αποφαίνονται ως προς την κατάλληλη χωροθέτηση, τη σωστή ζώνωση και οπωσδήποτε την ορθολογική χρήση των πόρων και των δραστηριοτήτων. Παράλληλα, σημαντική διάσταση δίνεται στην εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των επισκεπτών (Cognetti, 1999; Badalamenti et al., 2000).

Τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την αξία και την ιδιαιτερότητα της Μεσογειακής βιοποικιλότητας, φαίνεται ίσως δυσκολότερο να πείσει κανείς τους ντόπιους παρά τους ξένους αυτοδύτες. Κατά μέσο όρο, οι έλληνες αυτοδύτες έχουν την τάση να αναγνωρίζουν ως «θαλάσσια ζωή» μόνο τα είδη με τα οποία έχουν προηγουμένως εξοικειωθεί... γαστριμαργικά. Ψάρια και δη ροφοί, συναγρίδες, στήρες κλπ, αστακοί, χταπόδια και λοιπά «αναλώσιμα» αποτελούν -για την πλειοψηφία- τους μόνους δείκτες ποικιλότητας των βυθών μας. Η αντίληψη αυτή θα ήταν καλό να αρχίσει επιτέλους να ανατρέπεται αφού οι ελληνικές θάλασσες φιλοξενούν μια τεράστια ποικιλία οργανισμών που στις καθημερινές καταδύσεις μας τείνουμε απλά να παραβλέπουμε (σφουγγάρια, κοράλλια, ανεμώνες, ασκίδια, βρυόζωα, μαλάκια κλπ).

Οπωσδήποτε, η απαγόρευση της αλιείας θεωρείται κρίσιμο και εκ των ουκ άνευ μέτρο για την ανάκαμψη της θαλάσσιας ζωής και αναμένεται να επιφέρει θεαματικές αλλαγές σε βάθος μερικών χρόνων, όπως έχει αποδειχτεί από αντίστοιχα παραδείγματα άλλων ΘΠΠ (π.χ. Francour 1991; 1994; Zinn & Buck, 2001; Halpern, 2003). Εκτός ωστόσο από την προστασία των αλιευμάτων φαίνεται σκόπιμη και η απαρχή μιας συντονισμένης προσπάθειας για την ευρύτερη ανάδειξη του θαλάσσιου πλούτου της χώρας μας. Μία τέτοια προσέγγιση, δίνει αφενός το πλεονέκτημα της γενικότερης ευαισθητοποίησης σε θέματα-κλειδιά όπως είναι η προστασία των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας, ενώ ταυτόχρονα καθιστά μια προστατευόμενη περιοχή τουριστικά αξιοποιήσιμη ήδη από τα πρώτα στάδια της δημιουργίας της.

3. ΣΥΖΗΤΗΣΗ

3.1. ΠΟΑΚΠ: περιορισμοί και προοπτικέςΠολλά είναι τα οικονομικά οφέλη που έχουν προκύψει από την ίδρυση ΘΠΠ ανά τις

Μεσογειακές ακτές, αφού πολλοί αυτοδύτες προσελκύονται στις παρθένες αυτές θάλασσες αλλά και τις παρακείμενες ακτές, απολαμβάνοντας τον επιτυχημένο συνδυασμό φύσης και λοιπών πολιτισμικών στοιχείων που συνθέτουν το ιδιαίτερο μεσογειακό τοπίο. Στον Πίνακα 1 παρατίθενται ορισμένα ενδεικτικά οικονομικά στοιχεία (Badalamenti et al., 2000):

Πίνακας 1. Ενδεικτικά οικονομικά στοιχεία από Μεσογειακές ΘΠΠ

Γαλλία: Ισπανία: Ιταλία: 1990 Ιούλιος-Αύγουστος: €505.337

υπολογίστηκε ότι ξοδεύτηκαν για καταδυτικές δραστηριότητες

(μεταφορά, ξενοδοχεία, ενοικίαση /αγορά εξοπλισμού, πλήρωση φιαλών, αγορά ενθυμίων, κλπ) στο πάρκο του

Port-Cros. Το καλοκαίρι του 1991:> €6 εκατ. ήταν τα κέρδη από τις καταδυτικές

δραστηριότητες στην Κορσική

Επενδύσεις της τάξης των $3,6 εκατ. (αύξηση των καταδυτικών

κέντρων και υπηρεσιών) Περίπου $7 εκατ. το χρόνο είναι

τα έσοδα από τον καταδυτικό τουρισμό στα νησιά Medes(Παρατηρήθηκε μείωση της

εποχικότητας του τουρισμού)

Μεταξύ 1990-1995: 145 χιλιάδες τουρίστες

επισκέφτηκαν το θαλάσσιο καταφύγιο Miramare στο οποίο λειτουργεί μονάδα εκπαίδευσης θαλάσσιας

βιολογίας και οικολογίας του Ινστιτούτου CNR.

(Παρατηρήθηκε μείωση της εποχικότητας του τουρισμού)

Δεδομένου ότι τα Καταδυτικά Πάρκα στη χώρα μας προωθούνται μέσω του Ν. 2742/1999 ως «Παραγωγικές Δραστηριότητες» παραχωρώντας μάλιστα τη δυνατότητα μίσθωσης και φύλαξης τους σε ιδιώτες, φαίνεται δεδομένο ότι θα αξιώνουν ένα «αντίτιμο εισόδου» από τον μελλοντικό χρήστη. Στην περίπτωση αυτή, είναι εύλογο οι απαιτήσεις του χρήστη να αυξάνουν. Μία απλή κατάδυση, μια απλή επίσκεψη σε μία θαλάσσια περιοχή, δεν φαίνεται ικανή από μόνη της για την επιβολή επιπλέον αντιτίμου (πέραν αυτού που ούτως ή άλλως καταβάλλει ο αυτοδύτης στον έκαστο Πάροχο Καταδυτικών Υπηρεσιών) και πολλοί θα είναι αυτοί που θα σκεφτούν ότι «μπορούν να απολαύσουν μία εξίσου ικανοποιητική βουτιά δίπλα στην τελευταία σημαδούρα οριοθέτησης του Καταδυτικού Πάρκου».

Θεωρούμε λοιπόν, ότι η παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών μπορεί να αποτελέσει το ισχυρότερο δέλεαρ για τον χρήστη των καταδυτικών πάρκων του μέλλοντος. Μία τέτοια μορφή εξειδικευμένης υπηρεσίας προτείνεται να είναι η ανάληψη του «ορφανού» έως σήμερα ρόλου της προώθησης της οικολογικής πληροφορίας και της ευαισθητοποίησης του καταδυτικού κοινού μέσα από σεμινάρια, διαλέξεις, παροχή εκπαιδευτικού υλικού κλπ.

Εδώ έγκειται άλλωστε η μεγάλη πρόκληση της ανάδειξης των θαλασσών μας, και είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι αυτή η γνώση υπάρχει και μπορεί να διατεθεί καταλλήλως (από τους ερευνητικούς και ακαδημαϊκούς φορείς της χώρας μας) σε μορφή φιλική προς τον χρήστη, λαμβάνοντας πάντα υπόψη το μορφωτικό και ηλικιακό του επίπεδο.

Είναι προφανές ότι οι θετικές επιπτώσεις που θα προκύψουν μέσω της επιμόρφωσης αυτής δε θα περιοριστούν στα όρια του Καταδυτικού Πάρκου, αλλά θα επεκταθούν σε όλο το μήκος της ελληνικής ακτογραμμής όπου θα δραστηριοποιούνται πλέον οι οικολογικά ευαισθητοποιημένοι δύτες. Ως εκ τούτου θεωρούμε ότι οποιαδήποτε τέτοια ενέργεια

οφείλει στο ξεκίνημά της να υποστηρίζεται και/ή να επιδοτείται από εθνικά ή/και ευρωπαϊκά κονδύλια.

3.2. Εφαρμόζοντας τις Αρχές Ολοκληρωμένης Διαχείρισης της Παράκτιας Ζώνης.Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω και θεωρώντας εκ των προτέρων ότι ο

επενδυτής θέτει τις σωστές βάσεις για τη βιωσιμότητα μίας τέτοιας επιχειρηματικής δραστηριότητας προστατεύοντας το «αγαθό» το οποίο «εμπορεύεται», φαίνεται να εκκρεμεί ακόμα μία απάντηση ως προς το «Ποιος θα προστατεύει τον επενδυτή». Η έως σήμερα νομοθεσία, δεν έχει ακόμα αποσαφηνίσει ποιες είναι οι προϋποθέσεις για την ίδρυση και λειτουργία ενός καταδυτικού πάρκου (εκκρεμούν οι σχετικές Υπουργικές Αποφάσεις από το ΥΠΕΧΩΔΕ). Αν όμως αναλογιστεί κανείς την πολυπλοκότητα της προστασίας και μάλιστα στην παράκτια ζώνη και τις θαλάσσιες περιοχές όπου η ρύπανση δεν γνωρίζει σύνορα, ίσως αναλογιστεί το ρίσκο ενός τέτοιου εγχειρήματος.

Διαφαίνεται λοιπόν ως εκ των ουκ άνευ η ανάγκη εθνικού σχεδιασμού στην επιλογή των Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Καταδυτικών Πάρκων, ώστε να διασφαλίζεται η κατάλληλη χωροθέτηση για την ολοκληρωμένη προστασία τόσο στο παρόν όσο και το μέλλον. Με λίγα λόγια, προτείνεται η υλοποίηση των ΠΟΑΚΠ να συμμορφώνεται με το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης της Παράκτιας Ζώνης, για να μην επαναληφθούν λάθη του παρελθόντος (χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή: η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των ιχθυοκαλλιεργειών στην Ελλάδα).

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το White Paper για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης (στο οποίο η χώρα μας πλέον δεσμεύεται σύμφωνα με την απόφαση 2002/413/EC), προτείνονται συγκεκριμένες συστάσεις για την επίτευξη της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης στις Μεσογειακές ακτές, οι οποίες συνοψίζονται στον Πίνακα 2 (UNEP/MAP/PAP, 2001).

Πίνακας 2. Συστάσεις και Προτάσεις Δράσεων για τον Τουρισμό όπως διαμορφώθηκαν από τη Μεσογειακή Επιτροπή Αειφόρου Ανάπτυξης

Εξέταση των απαιτούμενων κριτηρίων για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τουριστικά προγράμματα και αναπτυξιακά σχέδια μεγάλης κλίμακας.Εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας των τοποθεσιών που επιλέγονται ως τουριστικοί προορισμοί και ανάληψη των απαραίτητων μέτρων για την επίτευξη μιας ορθολογικής τουριστικής ανάπτυξης. Ενίσχυση των υπαρχόντων ή θέσπιση νέων νομικών εργαλείων και επίλυση προβλημάτων ιδιοκτησιακής φύσης για τον έλεγχο της τουριστικής αστικοποίησης και την προστασία των σημαντικότερων φυσικών περιοχών. Πιο συγκεκριμένα: - Προώθηση σχεδίων ανάπτυξης τουριστικών δραστηριοτήτων φιλικών προς το περιβάλλον σε περιοχές έντονης τουριστικής αιχμής.- Αποφυγή άναρχης δόμησης κοντά στις ακτές και διάνοιξης δρόμων παράλληλα ή πολύ κοντά στην ακτογραμμή.- Εντοπισμός των πιο σημαντικών παράκτιων τοποθεσιών (υγρότοποι, αμμοθίνες κλπ) και ανάπτυξη μέτρων που διασφαλίζουν την προστασία τους.Υλοποίηση προγραμμάτων που αποσκοπούν στην περιβαλλοντική αποκατάσταση των πλέον βεβαρημένων τουριστικών περιοχώνΚίνητρα για την επίτευξη οικονομικής υποστήριξης από τον Τουριστικό Τομέα για την προστασία και τη διαχείριση περιοχών φυσικού και πολιτισμικού ενδιαφέροντος.

Στο ίδιο πλαίσιο, σημαντικός κρίνεται και ο ρόλος της κρατικής μέριμνας στην ανάπτυξη αντισταθμιστικών μέτρων για τις όποιες θιγόμενες δραστηριότητες στις περιοχές όπου ιδρύονται ΚΠ. Η κοινωνική συναίνεση οφείλει να αποτελεί ζήτημα προτεραιότητας προκειμένου να προλαμβάνεται η δημιουργία συγκρούσεων που μόνο ανασταλτικά

μπορούν να λειτουργήσουν. Είναι άλλωστε γνωστό ότι η ενσωμάτωση της τοπικής κοινωνίας (τόσο σε διαχειριστικό όσο και λειτουργικό επίπεδο) παραμένει ένα από τα βασικότερα στοιχεία για την επιτυχία μιας πολιτικής προστασίας (Brechin et al. 1991; Fiske, 1992; Caldecott, 1996; di Castri & Balaji, 2002; Σβορώνου, 2003 κ.α.). Όπως εύστοχα αναλύεται και στο White Paper της UNEP (2001), η αποδοχή των όποιων πολιτικών αποφάσεων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την έγκαιρη πληροφόρηση αλλά και ενεργή συμμετοχή των εν δυνάμει θιγόμενων στη διαμόρφωση των αποφάσεων αυτών.

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι ο νεοσύστατος θεσμός των ΠΟΑΚΠ δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση ένα έργο απλό και εύκολο στην εφαρμογή του. Ανατρέχοντας στα σημαντικά προβλήματα που έχουν κατά καιρούς προκύψει σε ανάλογες προσπάθειες των ευρωπαϊκών χωρών, προτείνεται η πιλοτική καταρχήν εφαρμογή του θεσμού εντός του Δικτύου NATURA-2000. Το Δίκτυο NATURA-2000 επεκτείνεται σε ένα αρκετά μεγάλο τμήμα της χώρας μας, στο οποίο περιλαμβάνεται περίπου το 10% της ελληνικής παράκτιας ζώνης. Οι περιοχές του Δικτύου υπόκεινται σε συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο, το οποίο είναι μάλιστα κατοχυρωμένο τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Σύμφωνα άλλωστε με την Οδηγία των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ), «κύριος στόχος στις περιοχές του δικτύου NATURA-2000 είναι η διαφύλαξη των οικοτόπων και των ειδών στη φυσική τους περιοχή, θέτοντας όρους και περιορισμούς στην ενάσκηση των δραστηριοτήτων και λαμβάνοντας υπόψη τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές απαιτήσεις καθώς και τις περιφερειακές και τοπικές ιδιομορφίες. Μέσω του ελέγχου νέων δραστηριοτήτων και της εσωτερικής ζώνωσης, επιχειρείται ένας αυστηρός περιορισμός στην υποβάθμιση των φυσικών οικοτόπων και μία συμβατή ανάπτυξη ήπιων δραστηριοτήτων αναψυχής και τουρισμού, έτσι ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να απολαμβάνουν το περιβάλλον και να ενημερώνονται για την αξία της περιοχής. Οι άδηλοι πόροι που εμπεριέχονται σε μεγάλο βαθμό στους τόπους του δικτύου (και εν προκειμένω η θαλάσσια βιοποικιλότητα ή / και η ενάλια πολιτιστική κληρονομιά) αποτελούν μέγιστη συνεισφορά στο μέλλον της χώρας».

Είναι προφανές ότι οι στόχοι του NATURA-2000 συμπίπτουν απόλυτα με αυτούς των ΠΟΑΚΠ και άρα θα ήταν άσκοπο να «επανεφευρίσκουμε» χώρους και τρόπους, διακινδυνεύοντας στην ουσία νέα προβλήματα και αντιδράσεις. Πατώντας λοιπόν πάνω σε αυτή την υπάρχουσα και στερεή βάση, οι Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Καταδυτικών Πάρκων είναι δυνατό να εξελιχθούν σε μία από τις αποδοτικότερες και πλέον αειφόρες αναπτυξιακές προσπάθειες της σύγχρονης Ελλάδας.

Όπως τελικά και αν οι ιθύνοντες έχουν φανταστεί την υλοποίηση μιας ΠΟΑΚΠ, αυτό που οφείλει να προέχει σε τέτοιες προσπάθειες είναι η εξαρχής σαφής δήλωση των στόχων και των μέσων επίτευξής τους ώστε να καταστεί δυνατός τόσο ο σωστός σχεδιασμός των καταδυτικών πάρκων όσο και η μελλοντική παρακολούθηση των θετικών ή αρνητικών επιπτώσεων από τη λειτουργία τους. Οι όποιοι χειρισμοί από εδώ και στο εξής προϋποθέτουν καλή γνώση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, επισταμένες κοινωνικο-οικονομικές μελέτες και επιστημονική υποστήριξη σε όλα τα στάδια υλοποίησης και παρακολούθησης. Η προσέλκυση μίας σημαντικής μερίδας του διεθνούς

τουρισμού, άλλωστε, δεν μπορεί να αποτελεί το άλλοθι μίας πρόσκαιρης ανάπτυξης, της οποίας το υψηλό περιβαλλοντικό ή / και κοινωνικό κόστος ενδέχεται μακροπρόθεσμα να αποδειχθεί επιζήμιο για τη χώρα μας.

5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Badalamenti, F., A.A. Ramos, E. Voultsiadou, J.L. Sanchez Lizaso, G. D’Anna, C. Pipitone, J. Mas, J.A. Ruiz Fernandez, D. Whitmarsh and S. Riggio (2000). Cultural and Socio-Economic Impacts of Mediterranean Marine Protected Areas. Environmental Conservation, 27(2): 110-125Bianchi, N. & C. Morri (2000). Marine biodiversity of the Mediterranean Sea: Situations, Problems and Prospects for Future Research. Marine Pollution Bulletin, 40 (5): 367-376Brechin, R.B., P.C. West, D. Harmon & K. Kutay (1991). Protected areas: a framework for inquiry. In Resident Peoples and National Parks. Social Dilemmas and Strategies in International Conservation, eds. P.C. West & R.B. Breckin, Tucson AZ: The University of Arizona Press, 5-28p Caldecott, J. (1996). Designing Conservation Projects., UK: Cambridge Univ. Pr.: 312ppCastri di, F. & V. Balaji (2002). Tourism, Biodiversity and Information. Annals of Tourism Research, Vol. 29, No. 1, pp. 269–270, 2002Cognetti, G. (1999). Conservation Strategies in the Mediterranean. Aquat. Conserv. Mar. Freshw. Ecosys., 9: 509-515Coma, R. & E. Zabala (1994). Efecto de la de la frequentación sobres las poblaciones de Paramuricea clavata en las Illes Medes. In: Resumenes del VII Simposio Ibérico de Estudios del Bentos Marino. Universitat de Barcelona, Barcelona, 170-171pp Davis, D. & Tisdell, C. (1995). Recreational scuba diving and carrying capacity in marine protected areas. Ocean and Coastal Management 26, 19–40.Davis, D. & C. Tisdell (1996). Economic Management of Recreational Scuba Diving and the Environment. Journal of Environmental Management. 48, 229–248Dignam, D. (1990). Scuba gaining among mainstream travellers. Tour and Travel News, 26 March (1990).Fiske, S.J. (1992). Sociocultural aspects of establishing marine protected areas. Ocean and Coastal Management, 18: 25-46Francour, P. (1991): The effect of protection level on a coastal fish community at Scandola, Corsica. Rev. Eco1.Terre Vie, 46: 65-8 1.Francour, P. (1994): Pluriannual analysis of the reserve effect on ichthyofauna in the Scandola natural reserve (Corsica, Northwestern Mediterranean). Oceanol. Acta, 17: 309-3 17.Halpern, B. (2003). The impact of marine reserves: Do reserves work and does reserve size matter? Ecological Applications Supplement 13(1): 117-137Kyriakopoulos, C., B.S. Tselentis & A. Frantzis (2002). Underwater marine protected areas: proposing a novel tourist attraction within an effective coastal zone management plan for Greece (abstract only). In: Proceedings of the 1st Scientific Conference on “Oceanographic aspects for a sustainable Mediterranean”, Athens 27-29 Sept., p.M-6Richez, G. (1991). Visitation during summer 1990 by scuba divers (snorkeling excluded) in Port-Cros National Park (France). In: Mediterranean Protected Areas Network. Economic Impact of the Mediterranean Coastal Protected Areas. Ajaccio(Corse-Corsica) 26-28 September 1991. 85-89pp. France MEDPAN Secretariat Publication.Richez, G. (1993). La plongée sous marin de loisir en Corse. Apnée exclue, durant l’été 1991. Travaux Scientifiques du Parc Naturel Régional et Reserves Naturelles de Corse, 45:1-65Sala, E., Garrabou J. & Zabala M. (1996). Effects of diver frequentation on Mediterranean sublittoral populations of the bryozoan Pentapora fascialis. Marine Biology, 126: 451-459Tabata, R. S. (1992). Scuba diving holidays. In: Special Interest Tourism (Weiler, B. and Hall, C. M., eds). New York: Bellhaven, pp. 171–184.UNEP/MAP/PAP: White Paper: Coastal Zone Management in the Mediterranean. Split, Priority Actions Programme, 2001.Zabala, M. & E. Ballesteros (1989). Surface-dependent strategies and energy flux in benthic marine communities or, why corals do not exist in the Mediterranean. Scientia Marina, 53(1): 3-17.Zabala, M. (1999). Recreation in Mediterranean marine parks: limits and perspectives. Proceedings of Scientific Design and Monitoring of Mediterranean Marine Protected Areas. Porto Cesareo, 21-24 Oct. 1999, 51-59 ppZinn, J. & E. H. Buck (2001). "Marine Protected Areas: An Overview." Congressional Research Service Report. February 8, 2001, Washington, D.C.: U.S. Congress.Σβορώνου, E. (2003). Mέθοδοι Διαχείρισης του Oικοτουρισµού και του Τουρισµού σε Προστατευόµενες Περιοχές. ΥΠΕΧΩΔΕ/WWF Ελλάς, Αθήνα, 142σ.