SAFE τεύχος 6

48
Τεύχος 6 • Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2009 • www.safemagazine.gr ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΠΟΣΙΩΠΗΜΕΝΑ ΝΕΑ ΥΓΕΙΑΣ & ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ FREE PRESS SAFE Διανέμεται Δωρεάν Γιατί τα Γενετικά Τροποποιημένα τρόφιμα δεν “χωνεύονται”... [Κινητά Τηλέφωνα] Οδηγός μείωσης της έκθεσης στην ακτινοβολία τους & επιστημονική αναφορά για την ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων [Εμβόλια] Γιατί δεν είναι τόσο αποτελεσματικά όσο μας λένε Έρευνα αγοράς και δοκιμής σε 10 οδοντόκρεμες με φυσικά συστατικά. SAFE REPORT [Περιβάλλον] Η σκοτεινή πλευρά του φωτός [Χοληστερίνη] Ένας σύγχρονος διατροφικός μύθος

description

 

Transcript of SAFE τεύχος 6

Page 1: SAFE τεύχος 6

Τεύχος 6 • Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2009 • www.safemagazine.gr

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΠΟΣΙΩΠΗΜΕΝΑ ΝΕΑ ΥΓΕΙΑΣ & ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ FR

EE

PR

ES

SSAFE Διανέμεται Δωρεάν

Γιατί τα Γενετικά Τροποποιημένα τρόφιμα δεν “χωνεύονται”...

[Κινητά Τηλέφωνα] Οδηγός μείωσης της έκθεσης στην ακτινοβολία τους & επιστημονική αναφορά για την ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων

[Εμβόλια]Γιατί δεν είναι τόσο αποτελεσματικά όσο μας λένε

Έρευνα αγοράς και δοκιμήςσε 10 οδοντόκρεμεςμε φυσικά συστατικά.SA

FE R

EPO

RT

[Περιβάλλον]Η σκοτεινή πλευρά του φωτός

[Χοληστερίνη]

Ένας σύγχρονος

διατροφικός

μύθος

Page 2: SAFE τεύχος 6
Page 3: SAFE τεύχος 6

SAFE �

Safe areaΠεριοδικό για τα αποσιωπημένα νέα υγείας

Εκδότης - Ιδιοκτήτης:Γεράσιμος Κατραμάδος - Etra PublishingΕυεργετών 7, Π. Φάληρο, 1756�Τηλ/Fax: 210 981175�www.etra.gre-mail: [email protected]

Υπεύθυνος έκδοσης:Γεράσιμος Κατραμάδος

Υπεύθυνη ύλης - επιμέλεια:Βάλλυ Καλοζούμη

Μετάφραση:Πόπη Τσίκη

Δημοσιογραφοι:Νίκη ΤσέκουΙωάννα Χερμάρη

Υπεύθυνη διαφήμισης:Ιωάννα Χερμάρη

ΔημιουργικόEtra Graphic Design

Image banksshutterstockistock

ΣυνεργάστηκανΒασίλης ΦρατζολάςΝίκη ΤσέκουΜάριος ΔημόπουλοςΟμάδα tvxs.gr

web: www.safemagazine.grΤο περιοδικό SAFE μπορείτε να το αποκτήσετε σε μορφή pdf εντελώς δωρεάν από το site:www.safemagazine.gre-mail: [email protected]

ΣυνδρομήΕσωτερικού 25€

Οι απόψεις των αρθρογράφων δεν αποτελούν κατ’ανάγκη και θέσεις του ιδιοκτήτη, εκδότη και υπεύθυνου έκδοσης του περιοδικού. Οι πληροφορίες που παρέχονται δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη γνωμάτευση ιατρού ή άλλου ειδικού της υγείας.

SAFE Τεύχος 6Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2009

Γιατί τα Γενετικά Τροποποιημένα τρόφιμα δεν “χωνεύονται”... 14

[Στατίνες]: Το μέγα “φάρμακο για όλα” ξεσκεπάζεται, σελ.12

[Χοληστερίνη]: Ένας σύγχρονος διατροφικός μύθος, σελ.20

[Εμβόλια]: Γιατί τα εμβόλια δεν είναι τόσο αποτελεσματικά όσο μας λένε, σελ.24

[Κινητά Τηλέφωνα] : Οδηγός μείωσης της έκθεσης

στην ακτινοβολία τους & Επιστημονική αναφορά για την ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων σελ. 28

Το μαγικό βότανο, το αθάνατο νερό και άλλες ιστορίες.. σελ. 32

[Περιβάλλον]: Η σκοτεινή πλευρά του φωτός, σελ. 34

Περιεχόμενα

Safe

Product test

σελ.40

Έρευνα αγοράς και δοκιμήςσε 10 οδοντόκρεμεςμε φυσικά συστατικά.

Page 4: SAFE τεύχος 6

4 SAFE

Ημερολόγιο του SAFE2009

Editorial

27/10: Πέντε νεκροί στη Σουηδίααπό το εμβόλιοΑπό μια μόνο πηγή αναφέρεται ότι υπάρχουν ήδη πέντε νεκροί στη Σουηδία από το νέο εμβόλιο και �50 άτομα με παρενέργειες από τον εμβολιασμό [http://www.theflucase.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1416:fifth-qswine-fluq-vaccine-death-in-sweden-vaccinations-still-go-ahead-as-planned&catid=41:highlighted-news&Itemid=105&lang=fr]29/10: Και ο Κρεμαστινός δηλώνει: Δεν θα κάνω το εμβόλιοΟ Κρεμαστινός δήλωσε ότι δεν σκοπεύει να κάνει το εμβόλιο για τη νέα γρίπη. Δικαιολόγησε την απόφασή του ως “φιλο-σοφική” στάση απέναντι στους εμβολια-σμούς... [http://www.healthview.gr ]�1/10: Η Ελβετία απαγορεύει το εμβόλιο για εγκύους και παιδιάΑυστηρούς περιορισμούς έθεσε η Ελβε-τία στη χρήση του εμβολίου “Pandemrix” κατά της γρίπης Α (Η1Ν1), το οποίο παρασκευάζεται από την πολυεθνική φαρμακοβιομηχανία “GlaxoSmithKline”. Οι περιορισμοί αφορούν τις εγκύους, τα παιδιά ηλικίας κάτω των 18 ετών και τους ενήλικες άνω των 60 ετών. [http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=501373]11/11: Το 63% των Ελλήνων δεν θέλει να εμβολιαστεί με το εμβόλιο για την γρίπη των χοίρων, σύμφωνα με έρευνα της public issueΣτη συντριπτική τους πλειοψηφία οι Ελλη-νες δείχνουν να μην ανησυχούν ιδιαίτερα για τη νέα γρίπη και τις επιπτώσεις της, συνεχίζοντας τη ζωή τους όπως πρώτα και δηλώνοντας μαζικά ότι δεν προτίθε-νται να εμβολιασθούν. 11/11: Ταξινόμηση των φυτώνμε σύστημα BarcodeΕκατοντάδες ειδικοί από 50 χώρες ετοιμά-ζονται να συμφωνήσουν σε ένα πρωτοπο-ριακό σύστημα ταξινόμησης των φυτών της Γης με βάση ένα «γενετικό γραμμωτό κώδικα» (DNA barcode), ώστε κάθε φυτό να διαθέτει πλέον ένα μοναδικό γενετικό «αποτύπωμα».Η συμφωνία είναι έτοιμη να υπογραφεί στην τρίτη διεθνή συνδιάσκεψη «Barcode of Life» στο Μεξικό, σύμφωνα με το BBC. Το συντονισμό της πρωτοβουλίας έχει η

Κοινοπραξία για το Γραμμωτό Κώδικα της Ζωής (Consortium for the Barcode of Life-COBL). Οι συμμετέχοντες επιστήμονες ευελπιστούν ότι την επόμενη πενταετία θα ταξινομήσουν γενετικά 5 εκατ. δείγμα-τα από 500.000 είδη. [AΠΕ-ΜΠΕ]12/11: Συνθετικά μόρια βοηθούν στην αντιμετώπιση του AIDS και του καρκίνου. Ομάδα του πανεπιστημίου του Γέιλ ανέπτυξε συνθετικά μόρια τα οποία βοηθούν το ανθρώπινο ανοσοποι-ητικό σύστημα. Τα συνθετικά αυτά μόρια συνδέονται τόσο σε αντισώματα που βρίσκονται ήδη στο αίμα όσο και στα παθογόνα κύτταρα.Στη συνέχεια, καθοδηγούν τα αντισώμα-τα κατευθείαν πάνω στις πρωτεΐνες των καρκινικών ή μολυσμένων με HIV κυττά-ρων. Με τη σειρά τους, τα αντισώματα καταδεικνύουν τα εν λόγω παθογόνα ως απειλές και το ανοσοποιητικό σύστημα αναλαμβάνει την καταστροφή τους, πριν αυτά αναπτυχθούν και πολλαπλασια-στούν μολύνοντας υγιή κύτταρα.Οι κωδικές ονομασίες των μορίων είναι ARM-H (antibody-recruiting molecule targeting HIV- «μόριο στρατολόγησης κυττάρων εναντίον του HIV) και ARM-P (αντιστοίχως για «prostate cancer» ). [AΠΕ-ΜΠΕ]16/11: Νέα δεδομένα για τις δίαιτες;Οι επιστήμονες αναθεωρούν την μέχρι τώρα μέτρηση των καθημερινών θερμίδων. Χαράς ευαγγέλια για όσους κάνουν ή σκέφτονται να κάνουν δίαιτα -αλλά και για κάθε…καλοφαγά -αφού Βρε-τανοί επιστήμονες αναθεωρούν το μέχρι τώρα σύστημα μέτρησης των θερμίδων, το οποίο χρησιμοποιείτο ως βάση για τις δίαιτες και τις συμβουλές των γιατρών και των διαιτολόγων κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Σύμφωνα με τη νέα αξιολόγη-ση, οι άνθρωποι μπορούν να παίρνουν καθημερινά περισσότερες θερμίδες χωρίς κίνδυνο να παχύνουν. [AΠΕ-ΜΠΕ]20/11: Ο μικρός Finlay πέθανε πριν δυο εβδομάδες, γράφτηκε στη γερμανική BILD με άρθρο των Ulrike Rheinhardt & Marcus Heyl. Λίγο πριν είχε εμβολιαστεί για τη γρίπη των χοίρων. (7 νεκροί μέχρι τώρα στη Γερμανία μετά από εμβολιασμό με Pandremix). Οι γιατροί δήλωσαν την περίπτωση στο Ινστιτούτο Paul-Ehrlich ως ύποπτη περίπτωση θανάτου ως επακό-λουθο του εμβολίου γρίπης των χοίρων.[http://www.bild.de/BILD/νews/2009/11/17/schweinegrippe/schon-sieben-tote-nach-impfung.html]

“Διατροφή, ενέσεις και νόμοι θα συνδυαστούν από πολύ μικρή ηλικία, για να παράγουν το είδος του χαρακτήρα και το είδος των πεποιθήσεων που οι αρχές θεωρούν επιθυμητές. Και κάθε σοβαρή αμφισβήτηση των δυνάμεων που θα υπάρχουν θα έχει γίνει ψυχολογικά αδύνατη.”

Bertrand Russell (1872-1970)Απόσπασμα από το βιβλίο του: “The Impact on Science on Society”, πρώτη έκδοση 1952

Aς θυμηθούμε...

Page 5: SAFE τεύχος 6
Page 6: SAFE τεύχος 6

6 SAFE

Στα ψιλά γράμματα...

[Εμβόλιο γρίπης]Παιδιά που εμβολιάζονται για τη γρίπη είναι πιο πιθανό να χρεια-στούν νοσοκομειακή φροντίδα!

Τα παιδιά που λαμβάνουν το συνηθισμένο εμβόλιο κατά της κοινής γρίπης έχουν τρεις

φορές περισσότερες πιθανότητες να καταλή-ξουν στο νοσοκομείο. Σύμφωνα με νέα έρευνα, το εμβόλιο είναι επίσης άχρηστο στην πρόληψη της ασθένειας. Ειδικά τα παιδιά που υποφέρουν από άσθμα είναι πιο ευάλωτα μετά τη χορήγηση του εμβο-λίου TIV (trivalent inactivated flu vaccine). Για παιδιά ηλικίας από 6 μηνών έως 18 ετών συστή-νεται να κάνουν το εμβόλιο κάθε χρόνο!Ερευνητές από τη Mayo Clinic στο Rochester έκαναν την ανακάλυψη αυτή μετά τη μελέτη 26� περιπτώσεων παιδιών που είχαν προσβλη-θεί από γρίπη και λαμβάνοντας υπόψη το αν είχαν κάνει το εμβόλιο ή όχι.Τα παιδιά που είχαν εμβολιαστεί ήταν τρεις φο-ρές πιθανότερο να χρειάζονται νοσοκομείο σε σχέση με αυτά που δεν είχαν κάνει το εμβόλιο, και ο κίνδυνος ήταν ακόμη μεγαλύτερος σε παιδιά που έπασχαν από άσθμα. Ήταν επίσης σαφές ότι το εμβόλιο δεν προστάτευε τα παιδιά από την πιθανότητα να νοσήσουν από τη γρίπη. Πηγή: Παρουσίαση στο 105ο Διεθνές Συνέδριο της American Thoracic Society στο San Diego.http://esciencenews.com/articles/2009/05/19/flu.shot.not.effective.preventing.flu.related.hospitalizations.asthmatic.children

Page 7: SAFE τεύχος 6
Page 8: SAFE τεύχος 6

8 SAFE

Στα ψιλά γράμματα...

[CT scans]Οι αξονικές τομογραφίες αυξάνουν τον κίνδυνο καρκίνου

Ακόμα και ραδιολόγοι φαίνεται να μην είναι ενημερωμένοι για τους

κινδύνους, καθώς σε κάποιους ασθε-νείς έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι και 70 αξονικές τομογραφίες μέσα σε οκτώ χρόνια. Πρόκειται αθροιστικά για μία δόση ακτινοβολίας 21 φορές μεγαλύτερη από αυτή που βρέθηκε στη Χιροσίμα ή το Ναγκασάκι, μετά την πτώση των ατομικών βομβών. Ερευνητές στο Brigham και το Wom-en’s Hospital της Βοστόνης, ανάλυσαν τις αναφορές από 1�0 περιπτώσεις ασθενών που εισήχθησαν ως επείγο-ντα περιστατικά. Αν και μόνο ένας μικρός αριθμός είχε κάνει 70 αξονικές, οι μισοί ασθενείς είχαν ξεπεράσει τις 10 ή και περισσό-τερες αξονικές μέσα σε οκτώ χρόνια που, αθροιστικά, είναι τρεις φορές περισσότερο από τα επίπεδα στη Χι-ροσίμα. Μία μελέτη ανακάλυψε ότι οι αξονικές τομογραφίες προκαλούν μέχρι και το 2% των καρκίνων, ωστόσο μία νεώτε-ρη μελέτη έφτασε στο συμπέρασμα ότι η επίδραση είναι πολύ μεγαλύτε-ρη σε ασθενείς που λαμβάνουν πολ-λαπλές εξετάσεις τέτοιους είδους. Πηγή: Am J Roentgenol, 2009; 192: 887-92.

[Παχυσαρκία]Τα έλαια μπορούν να βο-ηθήσουν γυναίκες να χά-σουν βάρος

Δύο κοινά έλαια μπορούν να βοη-θήσουν γυναίκες να χάσουν βά-

ρος, ακόμη και αν δεν βρίσκονται σε δίαιτα ή δεν ασκούνται.Το Safflower oil και το CLA (conju-gated linoleic acid) ήταν εξίσου απο-τελεσματικά όταν χρησιμοποιήθηκαν σε �5 παχύσαρκες γυναίκες μετά την

εμμηνόπαυση με διαβήτη τύπου 2. Οι γυναίκες που πήραν συμπληρώμα-τα διατροφής με Safflower oil για 16 εβδομάδες έχασαν 1-2 κιλά λίπους γύρω από το σώμα τους, ενώ το συ-μπλήρωμα CLA (8gr/ημέρα) μείωσαν εντυπωσιακά το δείκτη μάζας τους και βοήθησε τις γυναίκες να χάσουν περί-που 2 κιλά το ίδιο χρονικό διάστημα. Από τις γυναίκες ζητήθηκε να μην κά-νουν δίαιτα και να μην γυμναστούν περισσότερο από ότι συνήθως κατά τη διάρκεια της μελέτης.Πηγή: Am J Clin Nutr, 2009;June 17; doi: 10.3945/ajcn.2008.27371.

[Καρκίνος]Ο χυμός από ρόδι μπορεί να προστατέψει από τον καρκίνο του προστάτη

Νέα έρευνα ανακάλυψε ότι ο χυμός ροδιού μπορεί να καθυστερήσει

την ανάπτυξη καρκίνου του προστάτη – και ίσως ακόμη να λειτουργήσει ως αποτελεσματικό προληπτικό μέσο.Σε κλινική δοκιμή που περιλάμβανε 48 άντρες που είχαν υποβληθεί σε θε-ραπεία για τον καρκίνο του προστάτη με τον χυμό από ρόδι, ανακάλυψαν ότι μειώθηκαν τα επίπεδα της πρωτε-ΐνης PSA (prostatic specific antigen) – ενός δείκτη καρκίνου του προστάτη – κατά 60%. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ο χυμός από αυτό το φρούτο θα μπορούσε να βοηθήσει τους άντρες στους οποίους

η θεραπεία κατά του καρκίνου απο-δείχθηκε ανεπιτυχής.Πηγή: J Urol,2009;181:295.

[Γρίπη των χοίρων]Ίσως ξεκίνησε στο εργα-στήριο, λένε ειδικοί

Ο άνθρωπος που βοήθησε στη δημιουργία του αντιικού φαρμά-

κου Tamiflu πιστεύει ότι η επιδημία της γρίπης των χοίρων έχει προκλη-θεί από ανθρώπινο λάθος. Ο Adrian Gibbs αναφέρει ότι ο ιός Η1Ν1 ίσως είναι προϊόν εργαστηρίου και πέρασε στους ανθρώπους ύστερα από κάποιο λάθος στην εργαστηριακή μονάδα.Ο Gibbs, που έχει σπουδάσει ιολογία εδώ και 40 χρόνια, πρόκειται να δημο-σιεύσει μία μελέτη βασισμένη στη θε-ωρία του, η οποία αναπτύχθηκε μετά από εξέταση της γενετικής σύστασης του ιού της γρίπης των χοίρων. “Μία από τις απλούστερες εξηγήσεις είναι ότι πρόκειται για ιό που ξέφυγε από εργαστήριο”, δήλωσε σε δημοσιογρά-φους από το Bloomberg. Ο Gibbs πιστεύει ότι το στέλεχος του νέου ιού Η1Ν1 ίσως αναπτύχθηκε πριν περάσει στους ανθρώπους. Ανα-κάλυψε ότι το στέλεχος μεταλλάσσε-ται τρεις φορές ταχύτερα από τους άλλους ιούς που εμφανίζονται σε χοίρους και με τους οποίους ιούς έχει στενή σχέση, το οποίο υποδεικνύει ότι έχει εξελιχθεί εκτός του ζωικού αυ-τού είδους.Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που ένας ιός έχει «αποδράσει» από ένα ερ-γαστήριο. Νωρίτερα αυτό το χρόνο, ο ιός της γρίπης των πτηνών βρέθηκε σε μία παρτίδα εμβολίων της εποχικής γρίπης που σκόπευε να διανεμηθεί σε 18 χώρες στην Ευρώπη.Κάποιοι επιστήμονες υποψιάζονται επίσης ότι το ξέσπασμα επιδημίας της Ρωσικής γρίπης του 1977 ξεκίνησε όταν ένας ιός απελευθερώθηκε από ένα εργαστήριο μετά από ατύχημα.Πηγή: www.bloomberg.com/apps/news?pid=206011247&sid=aShZig0Cig4g;May 13, 2009.

Page 9: SAFE τεύχος 6
Page 10: SAFE τεύχος 6

10 SAFE

Στα ψιλά γράμματα...

[Υπέρταση]Το στρες δεν προκαλεί υπέρταση τελικά!

Οι γιατροί υποστηρίζουν ότι το στρες, είναι μία κύρια αιτία υπέρ-

τασης και αύξησης της χοληστερόλης – αλλά ίσως πρέπει να το σκεφτούν ξανά ύστερα από τη νέα έρευνα που δεν βρήκε καμία απολύτως σύνδεση μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, τα επίπεδα πίεσης και χοληστερόλης έπεσαν τα τελευ-ταία �0 χρόνια, ενώ τα επίπεδα στρες αυξήθηκαν σημαντικά, όπως ανακά-λυψε μία μελέτη που πραγματοποιή-θηκε σε σημαντικό τμήμα του πληθυ-σμού.Οι ερευνητές παρακολούθησαν την υγεία 1462 γυναικών από το Gothen-burg της Σουηδίας, από τη δεκαετία του ‘60. Από εκείνη την εποχή, οι κύρι-οι παράγοντες κινδύνου της υπέρτα-σης και της χοληστερίνης έχουν μειω-θεί, ενώ τα επίπεδα του στρες έχουν περισσότερο από διπλασιαστεί. Σήμερα, 75% των γυναικών στην έρευνα εμφανίζουν στρες, σε σύγκρι-ση με το μόλις 28% την εποχή που ξε-κίνησε η μελέτη, το 1968.Πηγή: University of Gothenburg report. www.newsrx.com/health-articles/1563577.html.

[Αυτισμός]To κύριο φάρμακο για τον αυτισμό δεν λειτουργεί, καταγγέλλουν γονείς

Ένα από τα πιο κοινά φάρμακα που συνταγογραφείται σε περι-

πτώσεις αυτισμού δεν είναι καλύτερο από ένα χάπι ζάχαρης, αποκάλυψαν ερευνητές. To Celexa (citalopram) δεν προλαμβάνει τα επαναλαμβανόμενα προβλήματα συμπεριφοράς που είναι τόσο κοινά σε αυτιστικά παιδιά, όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές μετά από τεστ του φαρμάκου ενάντια σε place-bo ή χάπι ζάχαρης. Τα ευρήματα αυτά εγείρουν αμφιβολίες για την αποτελε-σματικότητα του φαρμάκου σε θερα-πεία ιδεοψυχαναγκαστικής διαταρα-χής (obsessive-compalsive disorder). Οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι γονείς ίσως θα ήταν καλύτερα να σταματή-σουν την φαρμακευτική αγωγή των παιδιών τους. Και αυτό γιατί αν και το φάρμακο δεν είναι καλύτερο από placebo, παρουσιάζει παρενέργειες που σημαίνει ότι ο κίνδυνος είναι ξε-περνά τα οφέλη της συνέχισης της θε-ραπείας. Η ερευνητική ομάδα από το παιδικό νοσοκομείο στο Seattle, WA, έλεγξε το φάρμακο σε 149 παιδιά και έφηβους, ηλικίας από 5 έως 17 ετών, στα οποία είχε διαγνωσθεί αυτισμός, σύνδρομο Asperger ή κάποια άλλη αναπτυξιακή διαταραχή. Μετά από 12 εβδομάδες, το �2% των παιδιών στα οποία είχε χορηγηθεί citalopram έδειξαν βελτίωση αλλά επίσης το ίδιο έδειξαν και το �4% όσων έπαιρνα χά-πια ζάχαρης.Πηγή: Arch Gen Psychiatry, 2009; 66: 583-90.

[Γρίπη]Πάνω από τα μισά παιδιά υποφέρουν από παρενέρ-γειες του Tamiflu

Πάνω από τα μισά παιδιά στα οποία δόθηκε Tamiflu, το αντιικό

φάρμακο για τη θεραπεία των συ-μπτωμάτων της γρίπης, υποφέρουν από παρενέργειες όπως εφιάλτες και ναυτία. Η Βρετανική Health Protection Agency αποκάλυψε ότι, μέχρι στιγ-μής, το 5�% των παιδιών στα οποία δόθηκε το φάρμακο έχουν αναφέρει μία ή περισσότερες παρενέργειες. Το πιο κοινό παράπονο είναι η ναυτία, που αναφέρθηκε από το 29% των παι-διών, ακολουθεί ο πόνος στο στομάχι, οι κράμπες και τα προβλήματα στον ύπνο. Επίσης ένα στα πέντε παιδιά υπέφερε από μία ‘νευροψυχιατρική παρενέρ-γεια’ όπως εφιάλτες ή ασυνήθιστη συ-μπεριφορά. Οι υπεύθυνοι υγείας στην Ιαπωνία έχουν αναφέρει αυτοκτονίες μεταξύ των έφηβων στους οποίους είχε χορηγηθεί Tamiflu.Πηγή: Euro Surveil, 2009;14:pii=19285;www.eurosurveillance.prg/viewarticle.aspx?Aricleld=19285.

Page 11: SAFE τεύχος 6

SAFE 11

Στα ψιλά γράμματα...

[Πράσινο τσάι]Αποτελεσματικό ενάντια σε μία «ανία-τη» μορφή λευχαιμίας

Το πράσινο τσάι μπορεί να μειώσει τους διεσταλμέ-νους λεμφαδένες που φαίνονται στη χρόνια λεμφο-

κυτταρική λευχαιμία (CLL) – την πιο κοινή μορφή καρκί-νου του αίματος – για την οποία δεν υπάρχει θεραπεία.Ερευνητές πιστεύουν ότι το ενεργό συστατικό στο πρά-σινο τσάι – η κατεχίνη epigallocatechin gallate (EGCG) – θα μπορούσε να είναι ένας αποτελεσματικός μαχητής κατά του καρκίνου. Έλεγξαν το συστατικό σε �� ασθενείς που έπασχαν από χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία, στους οποίους δόθη-καν οκτώ διαφορετικές δόσεις Polyphenon E (εκχύλισμα πράσινου τσαγιού), το πρωταρχικό ενεργό συστατικό από το οποίο προκύπτει η EGCG. Οι δόσεις κυμαίνονταν από 400mg έως 2000mg δύο φορές την ημέρα. Οι ασθενείς ανέφεραν σημαντικές μειώσεις στο μέγεθος των λεμφαδένων˙ ακόμη και στις πολύ υψηλές δόσεις δεν υπήρξε καμία αναφορά για παρενέργειες.Πηγή: J Clin Oncol, May 26;2009;doi: 10.1200/JCO.2008.21.1284.

[Καρδιακές παθήσεις & θεραπεία]Τα καρδιακά νοσήματα διαφέρουν σε άντρες και γυναίκες

Όχι μόνο διαφέρουν οι καρδιακές παθήσεις στους άντρες και τις γυναίκες, αλλά επίσης φαίνεται ότι

οι ίδιες θεραπείες δεν δουλεύουν το ίδιο και στα δύο φύλα. Η καρδιακή ανεπάρκεια, για παράδειγμα, προσβάλλει γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας και, σε σύγκριση με τους άντρες, οι γυναίκες είναι λιγότερο πιθανό να έχουν εν-δείξεις στεφανιαίας νόσου. Επιπρόσθετα, οι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς από τους άντρες στην ανάπτυξη υπέρτασης, διαβήτη και βαλβιδι-κής καρδιοπάθειας. Και ενώ οι γυναίκες ζουν περισσότερο με καρδιακή νόσο, η ποιότητα της ζωής τους τείνει να είναι χειρότερη.Ερευνητές από την κλινική Cleveland στο Οhio ανακά-λυψαν επίσης ότι κάποιες φαρμακευτικές αγωγές για τις καρδιακές παθήσεις δεν είναι τόσο αποτελεσματικές στις γυναίκες όσο είναι στους άντρες. Ωστόσο οι ιατρικές υποδείξεις είναι οι ίδιες τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες, αφού δεν έχουν δι-εξαχθεί ποτέ κλινικές δοκιμές που αφορούν κάθε φύλο ξεχωριστά. Πηγή: J Am Coll Cardiol,2009;54: 491-8.

Page 12: SAFE τεύχος 6

12 SAFE

Safe Big Pharma

Οι στατίνες, το χρυσό καθιερω-μένο φάρμακο για τη θερα-πεία της χοληστερόλης, έχει

γίνει το τονωτικό του συκωτιού στις μέρες μας. Οι γιατροί τις συνταγογρα-φούν για οτιδήποτε, από οστεοπόρω-ση έως τη γεροντική άνοια, καθώς κά-ποιες μελέτες θεωρούν ότι ίσως έχει προληπτική δράση. Όταν παλαιότερα εργαστηριακά στοι-χεία έδειξαν ότι οι στατίνες επιτρέ-πουν την απόπτωση (κυτταρικό θά-νατο) και μειώνουν την ανάπτυξη και εξάπλωση των καρκινικών κυττάρων (Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, 2008; 17: 88-94), η ιατρική συμπέρα-νε ότι ίσως έχουν προληπτική δράση (J Natl Cancer Inst, 2006; 98: 1819-25). Μελέτες ενίσχυσαν αυτή την άποψη, προσφέροντας αρχικά στοιχεία ότι μακροπρόθεσμη χρήση στατινών θα μπορούσε να προλαμβάνει καρκίνους του στήθους, του προστάτη, του αί-ματος και του εντέρου. Μελέτες σε πληθυσμούς με καρκίνο του προστάτη βρήκαν σύνδεση μετα-ξύ στατινών και πρόληψης πιο προχω-ρημένων μορφών της ασθένειας (Curr

Opin Urol, 2008; 18: 333-9). Oι γιατροί ήταν ιδιαίτερα ενθουσιασμένοι όταν μελέτη σε περιστατικά βρήκε ότι με στατίνες μειώνεται ο κίνδυνος για καρκίνο κατά 20% (J Clin Oncol, 2004; 22: 2388-94). Τώρα, εκείνη η φήμη – ότι οι στατίνες δρουν προληπτικά κατά του καρκίνου – σπιλώθηκε με τα νέα ευρήματα ότι οι στατίνες ίσως να προκαλούν καρ-κίνο του προστάτη σε υπέρβαρους άντρες. Ερευνητές στο Fred Hutchin-son Cancer Research Center στο Se-attle, ανακάλυψαν τη σύνδεση αυτή μεταξύ στατινών και καρκίνου μετά από μελέτη περισσότερων από 1000 υποθέσεων καρκίνου του προστάτη, που διαγνώστηκαν το χρονικό διά-στημα 2002 – 2005, συγκρινόμενες με ομάδα ελέγχου όμοιου αριθμού ατό-μων της ίδιας ηλικίας. Αν και δεν υπήρχε κίνδυνος ανάπτυξης της ασθένειας σε φυσιολογικού βά-ρους χρήστες στατινών, συμπεριλαμ-βανομένων και εκείνων που έπαιρναν τα φάρμακα για περισσότερο από 10 χρόνια, οι υπέρβαροι άντρες – εκείνοι με δείκτη σωματικής μάζας πάνω από

�0kg/m2 – αύξησαν τον κίνδυνο 1,5 φορά σε σχέση με τους παχύσαρκους μη χρήστες. Επίσης, ο κίνδυνος αυξή-θηκε 1,8 φορές για χρήση στατινών για πέντε ή περισσότερα χρόνια (Am J Epidemiol, 2008; 168: 250-60). Όμως τα στοιχεία του Seattle δεν είναι τα μόνα που έρχονται αντιμέτωπα με το μύθο της πρόληψης του καρκίνου. Αξιολόγηση στοιχείων 19 επιδημιο-λογικών μελετών του πανεπιστήμιου της Αθήνας δεν βρήκε στοιχεία προ-στατευτικής δράσης των στατινών και μάλιστα υπέδειξε ότι ακόμη και τα πρώτα στοιχεία μείωσης του κιν-δύνου ήταν απλά συμπτωματικά (Int J Cancer, 2008; 123: 899-904).Πιο λεπτομερείς αναλύσεις βρήκαν μια μικρότερη συχνότητα εμφάνισης προχωρημένων καρκίνων αλλά κα-μία μείωση στο γενικό κίνδυνο πρό-κλησης καρκίνου του προστάτη (Curr Opin Urol, 2008; 18:333-9). Μια ακόμη μεγαλύτερη μετα-ανάλυση �5 τυχαί-ων ελεγχόμενων δοκιμών έδειξε σύν-δεση μεταξύ του φαρμάκου και της ανάπτυξης καρκίνου, που εξαρτάται από την ηλικία των ασθενών: όσο με-

/ Γράφει η Lynne Mc Taggart - What Doctors Don’t Tell You

Το «για κάθε χρήση», προληπτικό φάρμακο κατά της χοληστερόλης βρέθηκε να προκαλεί καρκίνο του προστάτη

Το μέγα “φάρμακο για όλα” ξεσκεπάζεται

Page 13: SAFE τεύχος 6

SAFE 1�

γαλύτερος είναι ο άντρας, τόσο πιο πιθανό είναι να αναπτύξει καρκίνο (J Clin Oncol, 2006; 24: 4808-17).Άλλη μετα-ανάλυση στατινών σε ηλικιωμένους ασθενείς επιβεβαίω-σε μία σχέση μεταξύ του φαρμάκου και ενός αυξανόμενου κίνδυνου καρκίνου με την αύξηση της ηλικί-ας (CMAJ, 2007; 176: 649-54). Όσο για τις άλλες μορφές καρκίνου, ομάδα του Τμήματος Φαρμακολο-γίας του πανεπιστημίου της Αθήνας εξέτασε συστηματικά και σύνδε-σε όλα τα στοιχεία χρήσης στατι-νών και περιπτώσεων καρκίνου. Η αναφορά 14 μελετών δεν βρήκε στοιχεία που να υποστηρίζουν ότι η χρήση στατινών μπορεί να προ-στατέψει ενάντια σε κακοηθειών του αίματος, όπως λευχαιμία (Br J Clin Pharmacol, 2007; 64: 255-62).Επίσης δεν βρήκαν στοιχεία ότι οι στατίνες μπορούν να μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο ορθοκο-λικού καρκίνου, αν και έφτασαν στο συμπέρασμα ότι ίσως υπάρχει κάποια δράση σε υψηλές δόσεις (J Clin Oncol, 2007; 25: �462-8). Η ίδια μεθοδολογία δεν βρήκε επίσης στοιχεία ότι οι στατίνες μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο καρκίνου στο πάγκρεας ή το στήθος (Am J Gastroenterol, 2008; 10�: 2646-51; J Clin Oncol, 2005; 2�: 8606-12). Μία άλλη ερευνητική ομάδα από το τμήμα Επιδημιολογίας και Έρευνας της American Cancer Society, βρήκε ότι ούτε η βραχυπρόθεσμη, ούτε η μακροπρόθεσμη (πάνω από πέντε

έτη) χρήση του φαρμάκου έδρασε προληπτικά ενάντια του ορθοκο-λικού καρκίνου (J Natl Cancer Inst, 2006; 98: 69-72).Όμοια, μία μελέτη από το πανεπι-στήμιο της Βοστόνης, σε πάνω από �600 ασθενείς στη Μασαχουσέτη, δεν μπόρεσε να βρει προστατευτι-κή δράση, εκτός από μείωση κίνδυ-νου καρκίνου στο στάδιο IV (προ-χωρημένος, μεταστατικός) μεταξύ ασθενών που χρησιμοποιούσαν στατίνες, μία σχέση που οι συγγρα-φείς θεωρούν ότι χρήζει επιβεβαί-ωσης (J Natl Cancer Inst, 2007; 99: 32-40).Η φαρμακευτική σχολή του πανε-πιστήμιου του Connecticut προ-χώρησε σε μετα-ανάλυση σχεδόν 90.000 συμμετεχόντων συμπερι-λαμβανομένων όλων των μελετών που εμφανίζουν μία προστατευτι-κή δράση ενάντια σε όλους τους καρκίνους. Πάλι, τα δεδομένα εμ-φάνισαν ότι η χρήση στατινών δεν επιδρά σε κανένα τύπο καρκίνου (JAMA, 2006; 295: 74-80). Εκτός των ενοχοποιητικών στοι-χείων ενάντια στο ρόλο τους ως αποτρεπτικά καρκίνου, τα τελευ-ταία στοιχεία δείχνουν επίσης ότι οι στατίνες δεν προλαμβάνουν ούτε κατάγματα ούτε διαβήτη τύπου 2 (Pharmacoepidemiol Drug Saf, 2007; 16: 627-40; Curr Med Res Opin, 2008; 24: 1359-62). Αυτό φυσικά απομα-κρύνει διάφορες βάσεις στις οποίες στηρίχθηκε η φήμη του φαρμάκου αυτού ως προληπτική θεραπεία.

Αν πρέπει να πάρετε ένα φάρμακο στατινών, πάρετε τη μικρότερη δυ-νατή δόση. Νέα στοιχεία δείχνουν ότι ακόμη και η ελάχιστη ημερήσια δόση των 20mg/ημέρα προκαλεί ενδεχομένως μυϊκούς πόνους και αδυναμία – και ίσως ακόμη να οδηγήσει σε ολοκληρωτική κατάρρευση του μυϊκού ιστού. (Ν Engl J Med, 2008; 359: 789-99). Υψηλότερες δόσεις ή χορήγηση του φαρμάκου μαζί με άλλα φάρμακα είχε πολλαπλάσια δράση, προκαλώντας πολύ πιο εκτεταμένα περιστα-τικά μυοπάθειας από ότι ισχυρίζονται τα επίσημα νούμερα. Τα τελευ-ταία στοιχεία δείχνουν ότι περίπου το 1.6% των ασθενών αναπτύσσουν μυϊκή αδυναμία – δηλαδή περίπου 128.000 ασθενείς μόνο στις Η.Π.Α.

Πάρτε όσο λιγότερο γίνεται

Safe Big Pharma

Page 14: SAFE τεύχος 6

14 SAFE

Focus / Γράφει ο Peter Rosset Ph.D, από το Τhe Food Magazine (Issue 85)

Γιατί τα Γενετικά Τροποποιημένα (ΓΤ) τρόφιμα δεν “χωνεύονται”…Ο Peter Rosset Ph.D., είναι ερευνητής στο CECCAM - Center for the Study of Rural Change in Mexico (Κέντρο για τη μελέτη αλλαγών της υπαίθρου στο Μεξικό) και επίσης συνιδρυτής στο Δίκτυο Δράσης και Έρευνας της Γης (www.landaction.org)

Page 15: SAFE τεύχος 6

SAFE 15

Focus

H αρνητική στάση απέναντι στα γενετικά τροποποιημένα (ΓΤ) τρόφιμα και τις καλλιέργειες,

δεν πρόκειται να εξαφανιστεί έτσι απλά, όσο σκληρά και αν προσπαθούν γι’ αυτό η Monsanto και η Syngenta.Οι εταιρίες που εμπορεύονται γενε-τικά τροποποιημένους σπόρους, μας βομβαρδίζουν για περισσότερο από μια δεκαετία με διαφημίσεις και “νέα στοιχεία”, όπου “ειδικοί”, όπως αγρό-τες και επιστήμονες με λευκές ρό-μπες, μας λένε ότι οι ΓΤ καλλιέργειες αποτελούν τη λύση στα προβλήματα πείνας και διατροφής σε ολόκληρο τον κόσμο, αφού βοηθούν στον έλεγ-χο των εντόμων, των ασθενειών που προσβάλλουν τις καλλιέργειες και των ζιζανίων και προσφέρουν μια καλύτε-ρη ποιότητα διατροφής. Η πρόσφατη παγκόσμια κρίση τροφίμων έδωσε μια σπουδαία ευκαιρία στη βιομηχα-νία, να ασκήσει την έντονη προπαγάν-δα της, σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό. Παρόλα αυτά, δεν της πάνε όλα καλά.Τη χρονιά αυτή, η Γερμανία έγινε η έκτη χώρα στην Ευρώπη που απα-γόρευσε το φύτεμα κάποιων ή όλων των ΓΤ σπόρων εντός των συνόρων της και έτσι ακολούθησε το δρόμο της Αυστρίας, της Ελλάδας, της Γαλ-λίας, της Ουγγαρίας και του Λουξεμ-βούργου. Εκτός από αυτές τις έξι, η Ιταλία και η Πολωνία έχουν ζητήσει αναστολή της εισαγωγής ΓΤ σπόρων. Οι χώρες αυτές έχουν περιορίσει σε μεγάλο βαθμό τους ΓΤ σπόρους αφού απαγόρευσαν την ποικιλία γε-νετικά τροποποιημένου καλαμποκιού ΜΟΝ 810, πατενταρισμένης από την Monsanto, που μέχρι στιγμής απο-τελεί το μοναδικό ΓΤ σπόρο που επι-τρέπεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τον Απρίλιο, η Monsanto κατέθεσε αγω-γή κατά της Γερμανικής κυβέρνησης στο Συμβούλιο της Επικρατείας, στο Braunschweig της βόρειας Γερμανίας, ενάντια σε αυτό που ένας ομιλητής της Monsanto αποκάλεσε ως μια αυ-θαίρετη απαγόρευση που παραβιάζει τους κανόνες της Ε.Ε. Οικογενειακές φάρμες, περιβαλλοντικές ομάδες και επιστήμονες, όλοι φοβούνται ότι οι

καλλιέργειες από μη ΓΤ σπόρους θα είναι εκτεθειμένες στη γύρη από το ΓΤ καλαμπόκι που φυτεύεται στην Ευ-ρώπη. Ισχυρίζονται ότι γενετικά τρο-ποποιημένες καλλιέργειες και μη, δεν είναι δυνατό να συνυπάρξουν.Στο μεταξύ, 22 ανώτατοι επιστήμονες κατηγόρησαν την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Tufts για παραβίαση της ιατρικής ηθικής λόγω δοκιμών ΓΤ ρυζιού σε ανυποψίαστους μαθη-τές σχολείου στην Κίνα. Οι επιστή-μονες αυτοί, ανησυχούν για πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών. (βλ. www.i-sis.org.uk/goldenRiceScandal.php)Έτσι, με τα ΓΤ και πάλι στο προσκήνιο, φαίνεται να είναι μια καλή χρονική στιγμή για να ενημερωθούμε πάνω στα θέματα που προκύπτουν από τα ΓΤ σε σχέση με το περιβάλλον, την πα-ραγωγή τροφίμων και την υγεία μας. Φαίνεται ότι τα στοιχεία από το Μεξι-κό μαρτυρούν ότι τα γενετικά τροπο-ποιημένα καλαμπόκια δεν μπορούν να συνυπάρξουν με τα φυσιολογικά, ενώ πολλές αναφορές και μελέτες πάνω στα ΓΤ και την υγεία του ανθρώ-που, υποδεικνύουν ότι οι επιστήμονες που άσκησαν κριτική στο Πανεπιστή-μιο Ταφτς είχαν σοβαρούς λόγους να ανησυχούν. Τέλος, οι ΓΤ καλλιέργειες έχουν πίσω τους ένα απογοητευτικό ιστορικό στον τομέα αύξησης της πα-ραγωγής τροφής.

Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα: Ένα ιστορικό γε-μάτο αποτυχίες

Ίσως να προκαλέσει έκπληξη σε πολ-λούς το γεγονός ότι οι ΓΤ καλλιέργει-

ες σπάνια παράγουν κάτι παραπάνω από τις απλές. Μια πρόσφατη μελέτη της Union of Concerned Scientists (Ένωση Ανήσυχων Επιστημόνων) στις ΗΠΑ συνόψισε τα πειραματικά δεδο-μένα 20 ετών και τα δεδομένα που προέκυψαν από 1� έτη πραγματικής παραγωγής. Παρατήρησαν τις δύο κύριες κατηγορίες ΓΤ καλλιεργειών. Οι εταιρίες χημικών είναι εγκλωβισμένες σε μια παγκόσμια μάχη για το μεγαλύ-

τερο μερίδιο αγοράς στις πωλήσεις ζι-ζανιοκτόνων. Η κάθε εταιρία σήμερα, εμπορεύεται ΓΤ σπόρους που είναι ανθεκτικοί μόνο στα φυτοκτόνα που παράγει η ίδια και έτσι αναγκάζει τους αγρότες να αγοράζουν τη συγκεκρι-μένη μάρκα. Η βασική ιδέα είναι να εξολοθρεύσουν τα ζιζάνια χωρίς να καταστρέψουν την καλλιέργεια. Αλλά όσον αφορά τις καλλιέργειες σπόρων που έχουν υποστεί επεξεργα-σία, έτσι ώστε να είναι ανθεκτικοί σε

Οι γιατροί στις ΗΠΑ ξεκινούν να συμβουλεύ-ουν τους ασθενείς τους, να αποφεύγουν τις ΓΤ τροφές. Τα στοιχεία για τροφικές αλ-λεργίες και παρενέργειες που προκαλούνται από τη ΓΤ σόγια και το ΓΤ καλαμπόκι που υπάρ-χουν στη διατροφή των αμε-ρικανών, είναι τόσο σοβαρά, που αυτή τη βδομάδα η AAEM( Αμερικανική Ακαδημία Περι-βαλλοντικής Ιατρικής) ζήτησε την άμεση αναστολή των ΓΤ τροφών. Η ΑΑΕΜ χρειάζεται περισσό-τερους αμερικανούς γιατρούς που να μπορούν να αναγνω-ρίζουν τα συμπτώματα αρ-νητικών αντιδράσεων σε ΓΤ τροφές, ώστε να μπορούν να συμβουλεύουν τους ασθενείς να τα αποφεύγουν. Η ΑΑΕΜ στηρίζει τη θέση της σε ορατές αντιδράσεις στους ασθενείς της, όπως και σε εκτεταμένες και πολυάριθμες μελέτες σε ζώα, τα οποία εμφα-νίζουν διαταραχές λόγω κατα-νάλωσης ΓΤ τροφής.

Page 16: SAFE τεύχος 6

16 SAFE

Focus

αυτές τις αποκλειστικές μάρκες ζιζανι-οκτόνων και που φτάνουν το 70% του συνόλου των ΓΤ σπόρων που πωλού-νται, δεν έχει παρατηρηθεί από τους επιστήμονες ότι προκαλούν κάποια αύξηση στην παραγωγή, σε όποια πε-ρίπτωση κι αν τους χρησιμοποίησαν. Οι περισσότερες από τις άλλες ΓΤ καλ-λιέργειες έχουν φτιαχτεί έτσι ώστε να παράγουν μόνες τους τα ζιζανιοκτόνα που χρειάζονται. Για σπόρους όπως το MON 801, που περιέχουν το δικό τους εντομοκτόνο, παρατήρησαν μια αύξηση στην παραγωγή μεταξύ του � και 4%, που στις περισσότερες πε-ριπτώσεις δεν αρκούσε ούτε για να καλύψει το υψηλότερο κόστος των σπόρων αυτών. Έτσι, δεν υπάρχει ο παραμικρός λόγος να πιστέψουμε τους ισχυρισμούς της βιομηχανίας ότι οι ΓΤ σπόροι δίνουν

μεγαλύτερη παραγωγή. Ακόμα χειρό-τερα, η φύτευσή τους μπορεί να θέσει τα μελλοντικά αποθέματα τροφής μας σε κίνδυνο. Αυτό φαίνεται να οφείλε-ται στον τρόπο που οι επιστήμονες δημιουργούν τις ΓΤ καλλιέργειες.

Κακά μαντάτα για την ανθρωπότητα, σπουδαία νέα για μια εταιρία

Οι γενετικοί μηχανικοί αντιμετω-πίζουν ένα βασικό εμπόδιο όταν

προσπαθούν να εισάγουν ένα ξένο γονίδιο σε ένα φυτό καλλιέργειας. Μιας και όλοι οι οργανισμοί, συμπε-ριλαμβανομένων των φυτών και των ανθρώπων, γίνονται αντικείμενα επί-θεσης από ιούς που εισάγουν ξένο γε-νετικό υλικό στα χρωμοσώματά τους, η Μητέρα Φύση έκρινε σκόπιμο να μας εφοδιάσει όλους με “γονίδια κα-ταστολής”, τα οποία απλά “κλείνουν το διακόπτη” σε κάθε ξένο γονίδιο που δεν αναγνωρίζουν. Αυτό προστατεύει εμάς και τα φυτά από πολλές γενετι-κές ασθένειες.

Οι τελευταίες προσπάθειες της γενετικής μηχανικής απέτυχαν

καθώς τα εισαγόμενα γονίδια δεν κατάφεραν να λειτουργήσουν. Όμως οι επιστήμονες συνειδητοποίησαν ότι οι ιοί δίνουν αυτή τη συγκεκριμέ-νη εξελικτική μάχη για εκατομμύρια χρόνια και έχουν αναπτύξει ”γονίδια –υποκινητές” τα οποία στρέφουν το διακόπτη και πάλι στη θέση “on”. Έτσι όταν εισάγουν ένα γονίδιο που τους ενδιαφέρει- όπως αυτό της ανθεκτι-κότητας σε ζιζανιοκτόνα- τώρα πια το εισάγουν μαζί με έναν υποκινητή. Το γονίδιο υποκινητής διασφαλίζει τη λειτουργία του. Δυστυχώς, αυτό απο-τελεί και ένα νέο κίνδυνο για τους πε-ρισσότερους από μας, έναν κίνδυνο που στην πραγματικότητα αποτελεί όφελος για την εταιρία.Όταν οι οργανισμοί αναπαράγονται σεξουαλικά, τα χρωμοσώματά μας πολύ συχνά σπάνε σε κομμάτια τα οποία επανασυνδυάζονται με νέους τρόπους. Οι περισσότεροι από αυτούς

τους νέους συνδυασμούς δε λειτουρ-γούν, καθώς σπάνε ομάδες γονιδίων που έχουν αναπτυχθεί έτσι ώστε να λειτουργούν μαζί. Οι απόγονοι με τις αλλαγές αυτές είναι συνήθως θνησι-γενείς ή στην περίπτωση των φυτών, είναι σπόροι οι οποίοι απλά δεν ανα-πτύσσονται. Στη Φύση, αυτό συμβαίνει μία στο εκατομμύριο. Αλλά με τα γονίδια υπο-κινητές που χρησιμοποιούνται από τους γενετικούς μηχανικούς, τα χρω-μοσώματα έχουν την τάση να σπάνε πολύ συχνότερα. Αυτό σημαίνει ότι οι σπόροι από ΓΤ καλλιέργειες στην κα-λύτερη περίπτωση δεν αναπαράγο-νται σωστά από γενιά σε γενιά ή στη χειρότερη δεν παράγουν καθόλου γό-νιμους σπόρους . Πρόκειται για σπου-δαία νέα, όσον αφορά την εταιρία, δι-ότι σημαίνει ότι ο αγρότης δε μπορεί να φυλάξει το δικό του σπόρο για την επόμενη φύτευση αλλά πρέπει κάθε φορά να επιστρέφει στο κατάστημα και να αγοράζει νέους σπόρους. Δεν είναι και τόσο σπουδαία νέα για την ανθρωπότητα...

Τα ΓΤ μπορούν να βλάψουν το καλαμπόκι μικροκαλ-λιεργητών του Μεξικού, εγγυητή των μελλοντικών αποθεμάτων τροφής.

Τα φυτά διασταυρώνονται από τη γύρη που μεταφέρεται με τον

αέρα ή τα έντομα. Στην περίπτωση του Μεξικού, όπου ζω, η εισαγωγή και φύτευση ΓΤ καλαμποκιού ήταν παράνομη για χρόνια. Αυτό δεν εμπό-δισε τη φύτευση λιγοστών ΓΤ σπό-ρων και η γύρη από τα λαθραία αυτά φυτά, τώρα πια, έχει μεταφερθεί με τον αέρα και έχει μολύνει πολλές από τις ντόπιες, παραδοσιακές ποικιλίες καλαμποκιού, τις οποίες μεγάλωσαν σωστά για γενιές οι μικροκαλλιεργη-τές και οι αυτόχθονες. Τώρα, αυτές οι ποικιλίες αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο εξαφάνισης μιας και οι ΓΤ υποκινητές μπορεί να τις οδηγήσουν στην παρα-γωγή άγονων σπόρων και φυτών με

H εκστρατεία κατά των ΓΤ προς το παρόν κινείται με σκοπό να ενθαρρύνει την Επιθεώρηση Εμπορίου, ώστε να κάνει πε-ρισσότερα για το ΓΤ λάδι που χρησιμοποιείται μεν σε καταστή-ματα με τηγανιτές πατάτες και σε άλλα, με φαγητά σε πακέτο για το σπίτι, αλλά, παρόλα αυτά, αυτό δεν αναγράφεται στο με-νού (παράνομο). Η εκστρατεία για το πάγωμα των ΓΤ προτείνει στους αναγνώστες του Food Magazine να ρωτήσουν αν το ΓΤ λάδι χρησιμοποιείται –και σε περίπτωση που χρησιμοποιείται και δεν αναγράφεται, να επικοι-νωνήσουν με τα μέλη της εκ-στρατείας, και να ενημερώσουν την τοπική Επιθεώρηση Εμπο-ρίου. Εκστρατεία για το πάγωμα των ΓΤ: www.gmfreeze.org

Page 17: SAFE τεύχος 6
Page 18: SAFE τεύχος 6

18 SAFE

Focus

γενετικές ασθένειες.Αυτό θέτει τα αποθέματα τροφής ολόκληρης της ανθρωπότητας σε κίνδυνο. Στο Μεξικό, οι αυτόχθονες αγρότες έδωσαν το έδαφός τους στο καλαμπόκι περίπου 10.000 χρόνια πριν και σήμερα είναι το έδαφος που φιλοξενεί το μεγαλύτερο απόθεμα φυσικής γενετικής ποικιλότητας των ειδών του καλαμποκιού και των άγρι-ων συγγενών του. Στα χρόνια που μεσολάβησαν, το κα-λαμπόκι εξαπλώθηκε σε όλο τον κό-σμο και σήμερα είναι ένα από τα πιο σημαντικά είδη καλλιέργειας σε κάθε ήπειρο. Οποτεδήποτε προκύπτει μια νέα πρόκληση για την παραγωγή καλαμποκιού, όπως οι κλιματικές αλ-λαγές ή μια νέα επιδημία σε κάποιο μέρος, όπως στην Αφρική για παρά-δειγμα, οι ντόπιοι καλλιεργητές καλα-μποκιού ψάχνουν στο Μεξικό για να βρουν μια νέα ποικιλία ώστε να καλ-

λιεργήσουν. Λόγω της άφθονης ποικιλίας ειδών καλαμποκιού που υπάρχει στις μεξι-κανικές φάρμες μικροκαλλιεργητών, είναι αναπόφευκτο να υπάρχει και κά-ποια μορφή αντίστασης στη νέα πρό-κληση που μπορεί να βρεθεί και να αναπτυχθεί μέσω των παραδοσιακών καλλιεργειών μη ΓΤ σπόρων. Αλλά αν χάσουμε τις μεξικανικές ποι-κιλίες, χάνουμε και τις πηγές μας για το μέλλον. Η γενετική τροποποίηση θέτει τα αποθέματα τροφής μας σε κίνδυνο. Η εμπειρία μας από το Μεξικό, με την ευρεία μόλυνση καλαμποκιού, αμέ-σως μετά την φύτευση λιγοστών λα-θραίων ΓΤ σπόρων, ηχεί δυνατά στη δημόσια διαμάχη που γίνεται στην Ευρώπη. Το ΓΤ καλαμπόκι δε μπορεί να συνυπάρξει με το μη ΓΤ, ακόμα και σε επίπεδο ηπείρου. Η Γερμανία και οι άλλες χώρες έχουν απόλυτο δίκιο που λαμβάνουν δράση.

Και στη φαρμακευτική;

Το θέμα μόλυνσης καλλιεργειών από ΓΤ γύρη αποκτά σπουδαιό-

τητα για την ανθρώπινη υγεία όταν αναφερόμαστε σε καλλιέργειες που έχουν τροποποιηθεί γενετικά ώστε να παράγουν φαρμακευτικά προϊόντα - οι επονομαζόμενες “φαρμακευτικές καλλιέργειες”. Μιας και η χημική σύν-θεση των φαρμάκων κοστίζει, οι εται-ρίες το βρίσκουν ολοένα και ευκολό-τερο να εισάγουν γονίδια στις καλλι-έργειες που μετατρέπουν το φυτό σε μικροσκοπικό φαρμακευτικό εργα-στήριο. Το φάρμακο παράγεται μέσα στα κύτταρα του φυτού και έπειτα η εταιρία το εξαγάγει. Όμως φανταστεί-τε τι γίνεται αν μια φαρμακευτική καλ-λιέργεια εκτοξεύει τη γύρη της στον αέρα και αυτή πέφτει σε μια φάρμα στην οποία καλλιεργείται τροφή για τους καταναλωτές. Ποιος μπορεί να πει ότι δε θα πάρου-με κατά λάθος μια δόση επικίνδυνης φαρμακευτικής ουσίας στο επόμενο γεύμα μας; Και αυτό είναι μόνο η κο-ρυφή του παγόβουνου που σχηματί-ζουν οι ανησυχίες για την υγεία μας λόγω των ΓΤ.

Μην ψάξεις, μη βρεις

Υπάρχουν πολλοί λόγοι ανησυχίας για τα ΓΤ προϊόντα που χρησιμο-

ποιούνται στις τροφές μας. Η λέξη κλειδί είναι ανησυχία, καθώς η βιομη-χανία είναι έτοιμη να επισημάνει ότι αυτά που έχουν αποδειχτεί είναι λίγα. Είναι λίγα, διότι τα μέλη των λόμπυ της βιομηχανίας έχουν φροντίσει ώστε να παραχωρούνται μικρές επιχορηγή-σεις για δοκιμές πάνω σε κινδύνους για την υγεία που προκαλούν τα ΓΤ. Αλλά κατά τον ίδιο τρόπο, μπορούμε να πούμε ότι απέχουμε πολύ από το να αποδείξουμε ότι οι ΓΤ τροφές είναι ασφαλείς, καθώς τα τελευταία χρόνια έχουμε δει πολλές μελέτες, που υπο-νοούν αν και δεν αποδεικνύουν, με αποτελέσματα, που αν και σε πρώτο στάδιο, είναι ανησυχητικά.Κάθε μελέτη που κρούει τον κώδωνα

Μεξικανοί μικροκαλλιεργητές διαμαρτύρονται ενάντια του Οργανισμού Παγκόσμιου Εμπορίου (“ΟΜC” στα Ισπανικά) που αναγκάζει τις χώρες να δεχτούν την εισαγωγή ΓΤ σπόρων. Εδώ τους βλέπουμε να προφέρουν τις ντόπιες ποικιλίες καλαμποκιού.

Page 19: SAFE τεύχος 6

SAFE 19

Focus

του κινδύνου προκαλεί το ξέσπασμα μιας έντονης δια-μάχης ανάμεσα στις αυθεντίες υπέρ της βιομηχανίας και τους επιστήμονες που χρηματοδοτούνται από τις ερευ-νητικές επιχορηγήσεις. Ένα τέτοιο πρόσφατο “σκάνδα-λο” στρέφεται γύρω από μια μελέτη σε αρουραίους που διεξήγαγε η Ρωσίδα επιστήμονας Irina Ermakova. Ανα-κάλυψε ότι οι νεαροί αρουραίοι που προέρχονταν από μητέρες που ακολουθούσαν μια δίαιτα ΓΤ φασολιών σόγιας ανθεκτικών στα ζιζανιοκτόνα, είχαν υψηλότερα επίπεδα θνησιμότητας και χαμηλότερο σωματικό βάρος από τους φυσιολογικούς αρουραίους. Αυτό οδήγησε σε ξέσπασμα έντονης ανησυχίας για τον κίνδυνο που μπορεί να αποτελούν οι ΓΤ τροφές για νεογέννητους αν-θρώπους. Η Dr. Irina Ermakova, η οποία είναι μια ανώτερη επιστή-μονας στη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών, δέχτηκε έντο-νη κριτική και χαρακτηρίστηκε «μη επιστημονική» από εφημερίδες που συνδέονταν με τη βιομηχανία όπως την AgBioWorld. Όπως και σε πολλούς άλλους επιστήμονες που προσπάθησαν να μιλήσουν στο κοινό για τους κιν-δύνους των ΓΤ τροφών, έτσι και σε εκείνη, έκοψαν από τότε, την ερευνητική επιχορήγηση και τη “συμβούλευ-σαν αυστηρά” να σταματήσει τις έρευνές της. Ωστόσο, παρά την τακτική αυτή, συγκεντρώνονται όλο και περισ-σότερα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι οι ΓΤ τροφές θα μπορούσαν να είναι βλαβερές.

Η άγνοια μπορεί να μας σώσει;

Στην Ινδία, εκατοντάδες εργάτες σε φάρμες και έμπο-ροι βαμβακιού παρουσίασαν σοβαρές αλλεργίες

μετά την έκθεσή τους σε ΓΤ βαμβάκι. Χιλιάδες πρόβατα επίσης πέθαναν μετά από τη βοσκή σε εδάφη με υπο-λείμματα από ΓΤ βαμβάκι. Στην Αυστραλία, επιστήμο-νες από τον Επιστημονικό και Βιομηχανικό Οργανισμό Έρευνας της Κοινοπολιτείας της Αυστραλίας (CSIRO) ανακάλυψαν ότι η κατανάλωση ΓΤ φασολιών προκαλεί φλεγμονή στους πνεύμονες των ποντικιών. Στην Ιτα-λία, επιστήμονες σε διάφορα πανεπιστήμια εξέδωσαν αναφορές που υποδείκνυαν ότι η ΓΤ σόγια επηρεάζει τα κύτταρα στο πάγκρεας, το συκώτι και τα γεννητικά όργανα των νεαρών ποντικιών. Στις ΗΠΑ, μια απόρρη-τη ερευνητική αναφορά της Monsanto που διέρρευσε, αποκάλυψε ότι οι αρουραίοι που τρέφονταν με ΓΤ καλα-μπόκι εμφάνισαν ανωμαλίες στα νεφρά και το αίμα. Και στις Φιλιππίνες, οι χωρικοί υπέφεραν από σοβαρά ανα-πνευστικά προβλήματα και 5 από αυτούς πέθαναν όταν ΓΤ καλαμπόκι της Monsanto άνθισε και απέβαλλε γύρη στον αέρα. Οι σχετικές εξετάσεις αίματος αποκάλυψαν αντισώματα σε μια ΓΤ πρωτεΐνη στο αίμα τους. Όλα αυτά συνέβησαν τα πέντε προηγούμενα χρόνια. Τι λέτε λοιπόν, θα τα φάτε; Θέλετε να μεγαλώνουν δίπλα σας;

Page 20: SAFE τεύχος 6

20 SAFE

Safe Διατροφή

Ίσως ο μεγαλύτερος και πλέον δι-αδεδομένος διατροφικός μύθος, είναι η θεωρία ότι η χοληστερίνη

που λαμβάνουμε από την τροφή μας, επηρεάζει την τιμή της χοληστερίνης που κυκλοφορεί στο αίμα αυξάνο-ντας έτσι τον κίνδυνο εμφάνισης καρ-διοεγκεφαλικού επεισοδίου. Βεβαίως αυτή η άποψη δεν καλλιεργείται “τυ-χαία”. Όταν στην Αμερική ο ετήσιος τζίρος των φαρμάκων που αφορούν την χοληστερίνη υπολογίζεται σε 15 δισ δολάρια και ίσως άλλα τόσα ο τζί-ρος των “λειτουργικών” τροφίμων που ασχολούνται με την χοληστερίνη, κα-

ταλαβαίνει κανείς πόσο μεγάλα είναι τα οικονομικά επιχειρηματικά συμφέ-ροντα γύρω από αυτό το θέμα.

Τί είναι και πώς ρυθμίζεται η χο-ληστερίνη στον οργανισμό μας;Τι είναι όμως η χοληστερίνη με δύο λόγια; Είναι μικροσκοπικά λιπίδια που κυκλοφορούν στο πλάσμα του αίμα-τος, απολύτως απαραίτητα για την ζωή του ανθρώπου. Βρίσκονται στις μεμβράνες των κυττάρων και είναι απαραίτητα στοιχεία για πολλές βασι-κές βιολογικές διεργασίες του οργανι-σμού και την παραγωγή μιας σειράς

ορμονών, βιταμινών, κλπ. Παράγεται στο συκώτι και ανακυκλώνεται στο μεγαλύτερο μέρος της, ενώ ένα μικρό ποσοστό 5-10% λαμβάνεται μέσω της διατροφής με διάφορες ζωικής προ-έλευσης τροφές. Το συκώτι συνεργα-ζόμενο με το λεπτό έντερο ρυθμίζουν την παραγωγή χοληστερίνης ανάλογα με την ποσότητα που κυκλοφορεί στο αίμα. Για να γίνει κατανοητός ο ρυθμι-στικός μηχανισμός παραγωγής χολη-στερίνης από τον οργανισμό, πρέπει να αναφερθεί πως όλα τα θηλαστικά έχουν ενδογενείς μηχανισμούς αυτοε-λέγχου, ρύθμισης και εξισορρόπησης επιδράσεων διαφόρων εξωτερικών παραγόντων, έτσι ώστε τελικά να υπάρχει η απαιτούμενη σταθερή σχέ-ση στο σύστημα που ελέγχουν. Αυτός ο μηχανισμός αυτορύθμισης ονομά-ζεται ομοιόσταση (homeostasis) και υφίσταται για να μπορεί ο οργανι-σμός να λειτουργεί σωστά κάτω από μία ευρεία κλίμακα μεταβαλλόμενων περιβαλλοντικών συνθηκών. Παρα-δείγματα υπάρχουν πολλά, όπως π.χ. η ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώ-ματος ή η ρύθμιση μέσω των νεφρών των υγρών του σώματος ή η ρύθμιση της ποσότητος χοληστερίνης (χολη-στερόλης) που κυκλοφορεί στο αίμα, κλπ.

H μεγάλη αξία τής “καλής” χολη-στερίνης HDLΠολλά από τα συμπεράσματα δια-φόρων μελετών για τον πραγματικό ρόλο της (ολικής) χοληστερίνης στην υγεία του ανθρώπου ίσως θα ήταν

/ Γράφει ο Βασίλης Φραντζολάς, Food Policy M.Sc. - Εκπρόσωπος Δικτύου Καταναλωτών NutriSOS

1. Η χοληστερίνη που λαμβάνουμε με την διατροφή μας δεν επηρεάζει ουσιαστικά την χοληστερίνη που κυκλο-φορεί στο αίμα, λόγω του γεγονότος ότι κάθε οργανισμός έχει έναν μηχανισμό αυτορύθμισής της με αποτέλεσμα το συκώτι να προσαρμόζει την παραγωγή της αναλόγως. Η μέση αύξηση κυμαίνεται από 3-8% και διαρκεί μόνο μι-κρό διάστημα μετά την λήψη της τροφής.

2. Όλες οι μεγάλες και πολυετείς μελέτες που έχουν γίνει στην Ελλάδα (ATTICA Study και Μελέτη των Επτά Χωρών)

έδειξαν μικρή έως αμελητέα την επίπτωση της χοληστε-ρίνης στον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου ή θανατηφόρου επεισοδίου.

3. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία με στοιχεία ειδικά για την Ελλάδα, μείωση της χοληστερίνης σε υγιή άτομα, ακόμη και από 300 mg/dL σε 185 mg/dL επιφέρει μείωση εμφάνισης κινδύνου θανατηφόρου καρδιοοεγγεφαλικού επεισοδίου από μηδέν (0) έως 1% (π.χ. από 6% σε 5%).

Βασικά σημεία

Ένας σύγχρονος Διατροφικός Μύθος[Χοληστερίνη]

Page 21: SAFE τεύχος 6

SAFE 21

Safe Διατροφή

διαφορετικά αν εκτός της ολικής χο-ληστερίνης λαμβανόταν υπόψη και η “καλή” χοληστερίνη HDL, η οποία έχει ακριβώς τον αντίθετο ρόλο από την “κακή” χοληστερίνη LDL. Να θυμί-σουμε εδώ ότι η (ολική) χοληστερίνη είναι ουσιαστικά το άθροισμα των ποσοτήτων δύο λιπιδίων που κυκλο-φορούν στο αίμα (λιποπρωτεϊνών) και τα οποία έχουν την εντελώς αντίθετη δράση; της LDL και της HDL (συν ένα μικρό μέρος - 20% - των τριγλυκερι-δίων). Δηλαδή, πολύ απλά, η μεν LDL μεταφέρει τα λιπίδια στις αρτηρίες και από εκεί σε όλο το υπόλοιπο σώμα ενώ η HDL την “μαζεύει” από τις αρ-τηρίες και την μεταφέρει πίσω στο συ-κώτι για επεξεργασία. Έτσι είναι προ-φανές ότι έχει πολύ μεγάλη σημασία η σχέση μεταξύ LDL και HDL, καθόσον η μία “αναιρεί” την άλλη! Γι’ αυτό και μία τιμή ολικής χοληστερίνης 260 mg/dL μπορεί να είναι προτιμότερη από μία τιμή 220 mg/dL. Πώς γίνεται αυτό; Αν η HDL στην μία εξέταση είναι 57mg/dL και στη δεύ-τερη είναι π.χ. 47mg/dL, τότε ο Αθη-ρωματικός Δείκτης (ο λόγος 260/57) είναι 4.56, δηλαδή μικρότερος από τον λόγο 220/47=4.68 και επομένως το λεγόμενο “λιπιδαιμικό προφίλ” μας είναι καλύτερο στην πρώτη περίπτω-ση! Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι όταν “αξιολογούμε την χοληστερίνη” πρέ-πει πάντοτε να λαμβάνουμε υπόψη και την καλή χοληστερίνη HDL. (Σημ. σε όλο το άρθρο η λέξη “χοληστερίνη” έχει την έννοια της ολικής χοληστερί-νης).

O μέγας διατροφικός μύθος: “Η χοληστερίνη από τις τροφές μάς ανεβάζει την χοληστερίνη” Επανερχόμενοι στο διατροφικό μύθο της εισαγωγής και απαντώντας στο ερώτημα “πόσο επηρεάζεται η χολη-στερίνη στο αίμα από την χοληστερί-νη που λαμβάνουμε μέσω της διατρο-φής”, αντί άλλης απάντησης αντιγρά-φουμε εδώ κάτι που έχει γραφτεί στο Harvard Health Issues τον Ιανουάριο 2007: “μελέτες που χρονολογούνται από το κλασικό πείραμα του 1950

από τον πρωτοπόρο καρδιολόγο του Harvard, Paul Didley White κα-ταδεικνύουν ότι η ποσότητα της χο-ληστερίνης στην τροφή έχει γενικώς μικρό αντίκτυπο στην χοληστερίνη του αίματος”. Εάν λάβουμε υπόψη τον μηχανισμό ομοιόστασης της χοληστε-ρίνης που έχει ο κάθε οργανισμός, γί-νεται εύκολα κατανοητό ότι το συκώτι αυτορυθμίζεται και δεν παράγει συ-νεχώς χοληστερίνη. Αντίθετα, λαμβά-νονται συνεχώς υπόψη οι ποσότητες χοληστερίνης που εισέρχονται στην κυκλοφορία μέσω της διατροφής και η παραγωγή της ρυθμίζεται ανάλογα με την ποσότητα που τελικά κυκλο-φορεί στο αίμα.

Προκειμένου να υπολογιστεί με ακρί-βεια η όποια αύξηση της χοληστε-ρίνης στο αίμα μέσω της διατροφής, δημοσιεύτηκε από τον P. Hopkins το 1992 στο Amer. Journal of Clin. Nutr. η ανακεφαλαιωτική μελέτη με τίτ-λο “Effects of dietary cholesterol on serum cholesterol: a meta-analysis and review” που επεξεργάστηκε άλ-λες 27 σχετικές μελέτες. Το τελικό συμπέρασμα ήταν ότι ο μέσος όρος αύξησης της χοληστερίνης στο αίμα είναι �-10%, ανάλογα με την μέση πο-σότητα της χοληστερίνης που λαμβά-νει το άτομο πριν την νέα επιπρόσθε-τη λήψη από την τροφή. Δηλαδή π.χ. εάν κάποιος φυτοφάγος καταναλώσει δύο αυγά (500mg χοληστερίνης) τότε αναμένεται μετά από λίγες ώρες η χοληστερίνη του να ανέβει περίπου κατά 20mg/dL (~10-12%) και μετά

πάλι από μικρό χρονικό διάστημα θα επανέλθει στα κανονικά για τον οργα-νισμό επίπεδα. Ένα άτομο το οποίο διατρέφεται κανονικά και λαμβάνει ημερησίως από την διατροφή του πε-ρίπου την ανώτατη συνιστώμενη πο-σότητα χοληστερίνης (�00mg), τρώ-γοντας δύο επί πλέον αυγά (500mg) θα ανέβει η χοληστερίνη του στο αίμα περίπου κατά 10-12mg/dL (~5%) ενώ εάν καταναλώσει 4 αυγά (1.000mg) υπολογίζεται ότι θα ανέβει περίπου κατά 22mg/dL (~10%). Αυτές οι αριθ-μητικές τιμές δεν πρέπει να λαμβάνο-νται υπόψη με αυστηρότητα καθόσον έχει βρεθεί ότι ισχύουν για το 80% των ανθρώπων περίπου. Στο υπόλοι-πο 20% υπάρχουν άτομα στα οποία η χοληστερίνη αυξάνει περισσότερο ή και ακόμη λιγότερο.

Κάθε λαός με την χοληστερίνη και την στεφανιαία του...Ο κάθε λαός έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την σχέση των παραγόντων διαβίω-σης (π.χ. τοπικό κλίμα, διατροφικές συνήθειες) με την συχνότητα εμφάνι-σης και την ένταση διαφόρων νόσων. Ο καθηγητής D. Kromhout στην εργα-σία του “On the waves of the Seven Countries Study - A public health perspective on cholesterol” παραθέτει τα πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα παρακολούθησης επί 25 συνεχή έτη όλων των ατόμων που μετείχαν στην μελέτη των 7 Χωρών πού ξεκίνησε το 1957 (δημοσιεύτηκαν στο European Heart Journal (1999) 20, 796–802).Οι διαφορές στον αριθμό στεφανιαί-ων θανάτων ήταν εντυπωσιακές. Π.χ. στα επίπεδα χοληστερίνης 210mg/dL στην μεν Νότια Ευρώπη (Ελλάδα και Ιταλία) αντιστοιχούσαν π.χ. 100 θά-νατοι από στεφανιαία νόσο ενώ στην Αμερική 420 θάνατοι και στην Βόρεια Ευρώπη 510 θάνατοι. Άρα, ίσως γονιδιακοί παράγοντες ή οι συνθήκες που διαβιούν και διατρέφο-νται οι διάφοροι πληθυσμοί παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην αξιολόγηση της σχέσης μεταξύ χοληστερίνης και στεφανιαίας νόσου.

Page 22: SAFE τεύχος 6

22 SAFE

Safe Διατροφή

Χοληστερίνη – Μελέτες και στην Ελλάδα δείχνουν τον αδύναμο κρίκο.Έτσι έχει μεγάλο ενδιαφέρον να δού-με σε τι συμπεράσματα έχουν κατα-λήξει πολυετείς μελέτες που δημοσι-εύτηκαν τα τελευταία χρόνια και αφο-ρούν ειδικά Ελληνικούς πληθυσμούς. Τα αποτελέσματα αυτών των εθνικών μελετών έχουν μεγάλη αξία επειδή ο κάθε λαός έχει τα δικά του ειδικά χαρακτηριστικά και συνήθειες όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί μέσω των αιώνων και αφορούν τις διατροφικές του πρακτικές, το κλίμα της περιοχής, την ηλιοφάνεια, τον βαθμό ανάπτυ-ξης, την οργάνωση της ζωής του κλπ. Παρόλο που στην Ελλάδα έχουν γίνει αρκετές πολυετείς μελέτες για την σχέση μεταξύ χοληστερίνης και καρ-διαγγειακού (Κ/Α) κινδύνου, τα αποτε-λέσματά τους δεν βλέπουν το φώς της ευρείας δημοσιότητας.Έτσι, η μελέτη “Five-year incidence of cardiovascular disease and its predictors in Greece: the ATTICA study” η οποία δημοσιεύτηκε το 2008 και την οποία υπογράφουν πολλοί Έλληνες καθηγητές καρδιολογίας (Χ. Στεφανάδης, Χ. Πίτσαβος, Χ. Χρυσο-χόου και Ι. Σκούμας) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι εάν ένας κάτοικος της Αττικής (άνω των 55 ετών) χωρίς ιατρικά προβλήματα, έχει ολική χολη-στερίνη μεγαλύτερη από 200mg/dL), τότε ο κίνδυνος εμφάνισης καρδιαγ-γειακού επεισοδίου μέσα στα επόμε-να 5 χρόνια αυξάνει κατά ένα πολύ μικρό ποσοστό 6%. Όταν όμως έγινε στατιστική προσαρμογή και ελήφθη-σαν υπόψη και άλλοι παράγοντες, αυτή η μικρή επικινδυνότητα τελικά έγινε αμελητέα. Αντίθετα όμως, στην ίδια μελέτη η αυξημένη αρτηριακή πίεση έδωσε αύξηση κινδύνου κατά 55% ενώ για τον σακχαρώδη διαβήτη ο κίνδυνος καρδιαγγειακού επεισοδί-ου βρέθηκε αυξημένος κατά 218%! Πληροφοριακά και μόνο να σημει-ωθεί ότι την μεγαλύτερη και πλέον αξιόπιστη επικινδυνότητα έδωσε η σχέση μεταξύ περιμέτρου μέσης προς την περίμετρο των γοφών. Πρέπει επί-

σης να αναφερθεί ότι όσο νεαρότερο είναι ένα άτομο, π.χ. ηλικίας �0 ή 40 ετών τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυ-νος να εμφανίσει καρδιαγγειακή νόσο από πολύ υψηλές τιμές χοληστερίνης, σε αντίθεση με τις ηλικίες των 70-80 ετών όπου ο κίνδυνος από υψηλές τι-μές χοληστερίνης γίνεται αμελητέος.

Καί όμως... η χοληστερίνη με-τρημένη σε Ελληνικό πληθυσμό μετά από 40 χρόνια είχε ευνοϊκή επίπτωση.Το 200� δημοσιεύτηκαν τα αποτελέ-σματα μιας από τις πλέον μακροχρό-νιες (παγκοσμίως) μελέτες (40 έτη) που αφορά την διερεύνηση των αι-τίων θανάτου μιας ομάδας κατοίκων της Κέρκυρας από στεφανιαία νόσο. Η μελέτη αυτή έγινε στην Ελλάδα σε συνέχεια της φημισμένης μελέτης των Επτά Χωρών και υπογράφεται από πλειάδα πολύ γνωστών Ελλήνων για-τρών μεταξύ των οποίων Χρ. Στεφα-νάδης και Ι. Τούτουζας. Τα αποτελέ-σματά της είναι άκρως εντυπωσιακά, απενοχοποιούν σχεδόν πλήρως την χοληστερίνη και αναδεικνύουν και τον προστατευτικό της(!) ρόλο στην εμφάνιση καρκίνου καθώς και στην εμφάνιση εγκεφαλικών επεισοδίων. Έτσι, είναι αυτονόητο γιατί δεν πρό-κειται ποτέ ίσως τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης να δουν το φως της δημοσιότητας... Η μελέτη αυτή με τίτλο “Total Cholesterol and Body Mass Index in Relation to 40-Year Cancer Mortality (The Corfu Cohort of the Seven Countries Study) η οποία δημοσιεύτηκε το 2005 στο περιοδικό

“Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention” κατέληξε στα εξής συμπε-ράσματα:Για κάθε αύξηση της χοληστερίνης στο αίμα κατά 10mg/dL βρέθηκε ότι επέρ-χετο συνεχής μείωση περιστατικών θανάτων από καρκίνο κατά 5% (χω-ρίς στατιστική αξιοπιστία) ενώ όμως όσοι βρίσκονταν ειδικότερα στην κλίμακα χοληστερίνης 180 -220mg/dL εμφάνιζαν και μάλιστα με στατι-στική αξιοπιστία μείωση περιστατι-κών εμφάνισης καρκίνου κατά 41%... Αντίστοιχα, βρέθηκε ότι αυξάνεται η πιθανότητα θανάτων από στεφανιαία νόσο κατά μόνον 4% - αλλά και εδώ χωρίς στατιστική αξιοπιστία - ενώ καταγράφεται μείωση των θανάτων από εγκεφαλικό κατά 19% (με σημα-ντική στατιστική αξιοπιστία). Δηλαδή, μετά από 40 χρόνια παρακολούθησης της ομάδας 500 ατόμων που ζούσαν στην Κέρκυρα (σημ. η διατροφή τους ανταποκρινόταν στον Ελληνικό μέσο όρο) η επίδραση της χοληστερίνης αποδείχθηκε τελικά απολύτως θετι-κή και προστατευτική, κάτι εντελώς αντίθετο με αυτό που πίστευαν ίσως και οι επιστήμονες που ξεκίνησαν και ολοκλήρωσαν αυτήν την 40χρονη μελέτη. Αλλά και στην γειτονική μας Ιταλία (παρομοίων συνθηκών διατρο-φής και διαβίωσης), στα πλαίσια της ίδιας μελέτης των 7 Χωρών, βρέθηκαν παρόμοια ευρήματα καθόσον η χολη-στερίνη δεν βρέθηκε να συνδέεται με την εμφάνιση στεφανιαίας νόσου για τις ηλικίες άνω των 65 ετών.

Μείωση της χοληστερίνης επι-φέρει πολύ μικρό όφελος στον καρδιαγγειακό κίνδυνοΤο δεύτερο και ίσως πλέον έγκυρο επιστημονικά στοιχείο προέρχεται από την Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία η οποία το 2008, μετά από πολλά χρόνια ερευνών και συλλογή στοιχείων από κάθε μία χώρα, υπολό-γισε τις αριθμητικές σχέσεις που συν-δέουν τους διάφορους παράγοντες κινδύνου με την πιθανότητα εμφάνι-σης θανατηφόρων καρδιαγγειακών επεισοδίων (HeartScore).

Page 23: SAFE τεύχος 6

SAFE 2�

Safe Διατροφή

Το HeartScore είναι ένα εύκολο αξι-όπιστο προγνωστικό εργαλείο για καρδιολόγους ώστε να μπορούν να εκτιμούν εύκολα, για κάθε στόχο που τίθεται σε έναν ασθενή (π.χ. μείωση χοληστερίνης ή πίεσης ή το κόψιμο του καπνίσματος), το όφελος (δηλ. η αναμενόμενη μείωση κινδύνου) που θα προκύψει.Έτσι, ένας γιατρός μπορεί εύκολα να πάρει από το site www.escardio.com χρήσιμες πληροφορίες, όπως;1. Ένας άνδρας ηλικίας 65 ετών, που

δεν καπνίζει, έχει κανονική συστο-λική αρτηριακή πίεση 125mm και έχει χοληστερίνη �00mg/dL, εάν μειώσει πολύ δραστικά την χο-ληστερίνη του από �00mg/dL σε 185mg/dL, η πιθανότητα να πάθει θανατηφόρο καρδιαγγειακό επει-σόδιο θα μειωθεί από 9% σε ...8%, ή διατυπώνοντας το ίδιο διαφορε-τικά, η πιθανότητα να μην πάθει το θανατηφόρο επεισόδιο θα αυξηθεί από 91% σε 92%... Τώρα, αν ο ασθε-νής ήταν γυναίκα, ο αντίστοιχος κίν-δυνος θα μειωθεί από 6% σε 5%.

2. Ένας άνδρας 65 ετών, μη καπνι-στής, με κανονική αρτηριακή πίε-ση, εάν μειώσει την χοληστερίνη του από 2�2mg/dL σε 185mg/dL δεν θα έχει καμία απολύτως μείω-ση κινδύνου ενός θανατηφόρου καρδιαγγειακού επεισοδίου (από 8% σε 8%), ενώ εάν ο ασθενής είναι γυναίκα με τα ίδια χαρακτηριστικά, εάν η χοληστερίνη μειωθεί πάρα πολύ (ίσως μόνο με στατίνες) από 248mg/dL σε 145mg/dL, η μείωση κινδύνου που θα επιτευχθεί θα εί-ναι μηδενική!

Πρέπει να αναφερθεί και το προφανές ίσως ότι εάν συνυπάρχουν και άλλοι επιβαρυντικοί παράγοντες (π.χ. κά-πνισμα, υπέρταση) τότε η μείωση της χοληστερίνης επιφέρει μεγαλύτερη μείωση του κινδύνου , π.χ. από 1�% σε 8%.

Ελλάδα – Συγκρίσεις μεταξύ 1980 και 2005Εάν η χοληστερίνη είχε όντως τόσο σημαντικά επιβαρυντικό ρόλο στην

εμφάνιση της στεφανιαίας νόσου, τότε την δεκαετία του ‘80 όπου πολύ μεγά-λο τμήμα του Αθηναϊκού πληθυσμού (70-75%) είχε χοληστερίνη άνω των 200mg/dL (βλέπε μελέτη “Coronary heart disease risk factors in a random sample of Αthenian adults -Τhe Αthens Study” by S. Moulopoulos et al., 1987) και τα τότε διαθέσιμα μέσα πρόληψης και έγκαιρης διάγνωσης, τα φάρμακα και οι τεχνικές ήταν όλα πολύ λιγότε-ρα, θα έπρεπε να είχαμε πολύ περισ-σότερους θανάτους από στεφανιαία νόσο σε σύγκριση με το 2000. Και όμως... Το 200�-2005 ενώ σύμ-φωνα με την μελέτη ATTICA πολύ μι-κρότερο ποσοστό (μόνο το 4�%) του πληθυσμού είχε χοληστερίνη άνω των 200mg/dL, οι στατίνες ήταν ήδη σε πλήρη διάδοση ενώ τα μέτρα πρόλη-ψης, οι καρδιολογικές τεχνικές και βε-βαίως η ενημέρωση του πληθυσμού, ήταν όλα πολύ καλύτερα, οι θάνατοι από στεφανιαία νόσο είναι σήμερα 50% περισσότεροι από την δεκαετία του ‘80.... Προφανώς, άλλοι παράγοντες, εκτός της πολυενοχοποιημένης χοληστερί-νης είναι οι αιτίες και προς τα εκεί πρέ-πει επειγόντως να στραφούμε (κυρίως έλλειψη καθημερινής βάδισης, πολύ κακή διατροφή με επεξεργασμένες τροφές και έλλειψη από ίνες, κλπ.).

Ο δρόμος είναι ακόμη μακρύςΔυστυχώς η υπερ-απλουστευμένη άποψη πού έχει επικρατήσει για την χοληστερίνη μαζί με την θεωρία περί χαμηλών λιπαρών έχουν οδηγήσει σε δυσανάλογη επιβάρυνση τον οργανι-σμό μας με πολυακόρεστα λιπαρά φυ-τικής προέλευσης, όταν είναι γνωστή και απολύτως επιβεβαιωμένη επιστη-μονικά η προκαρκινική τους δράση, με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό... Όσον αφορά δε τα θέματα που αφο-ρούν την χοληστερίνη η παραπληρο-φόρηση του καταναλωτικού κοινού είναι πολύ μεγάλη. Π.χ. πόσοι γνω-ρίζουν ότι 100gr βραστό πόδι κοτό-πουλου έχει την ίδια χοληστερίνη με 100gr αρνίσια παιδάκια με το λίπος τους ή ότι μία μερίδα μοσχαρίσιο φι-

λέτο 150 gr, ψητό στη σχάρα περιέχει την ίδια χοληστερίνη που περιέχουν 10 κοφ. κουτ. σούπας βούτυρο;Δυστυχώς η ιατρική και η επιδημιολο-γία έχουν αναπτύξει και εφαρμόζουν μεθόδους προσδιορισμού συντελε-στών μέσου ή υψηλού κινδύνου καρ-διαγγειακής νόσου όταν είναι μάλλον αργά και για τον ασθενή και για ις αρτηρίες του... Η έμφαση πρέπει να δοθεί στην πρόληψη εμφάνισης της ασθένειας και όχι στην πρόληψη εμ-φάνισης των συμπτωμάτων... Και μέ-θοδοι υπάρχουν, αλλά...

Page 24: SAFE τεύχος 6

24 SAFE

Safe Έρευνα

Το 1949, εμφανίστηκε το τριπλό εμβόλιο DTP για την πρόληψη της διφθερίτιδας, του τετάνου

και του κοκκύτη, εγκαινιάζοντας τη νέα, σύγχρονη χρήση των εμβολίων για την πρόληψη των παιδικών ασθε-νειών. Το εμβόλιο της πολιομυελίτιδας εισήχθη αργότερα για την πρόληψη της φοβερής αυτής νόσου. Το 196�, εγκρίθηκε το εμβόλιο της ιλαράς σε συνδυασμό με αυτό της παρωτίτιδας και της ερυθράς, για να δημιουργή-σουν το εμβόλιο MMR.

Σε πιο πρόσφατες περιόδους τα εμ-βόλια της ηπατίτιδας Β και της ανεμο-βλογιάς εμφανίστηκαν και ενσωματώ-θηκαν στο σύστημα υγείας. Τώρα ένα παιδί μπορεί να λαμβάνει έως και �� εμβόλια κατά την παιδική του ηλικία, ενώ υπάρχουν ακόμη περισσότερα εμβόλια που πρόκειται να συμπεριλη-φθούν.Η πεποίθηση ότι τα εμβόλια είναι χρή-σιμα, ασφαλή και αποτελεσματικά είναι ευρέως διαδεδομένη στη ση-μερινή κοινωνία από τη συντριπτική

πλειοψηφία της ιατρικής, της κοινωνί-ας και της κάθε κυβέρνησης. Σε αντίθεση με σχεδόν κάθε άλλο θέμα υγείας στον κόσμο, οι κυβερνήσεις δίνουν την εντολή για πολλά εμβό-λια προκειμένου για το «κοινό καλό». Στις ΗΠΑ, οι 50 πολιτείες απαιτούν ένα μεγάλο αριθμό εμβολιασμών, για να έχουν τα παιδιά τη δυνατότητα να φοιτούν σε δημόσια σχολεία ή παιδι-κούς σταθμούς. Αν και οι περισσότερες πολιτείες έχουν θρησκευτικές και ιατρικές εξαιρέσεις,

/ Dr Mercola

Γιατί τα εμβόλια δεν είναι τόσο αποτελεσματικά όσο μας λένε

Page 25: SAFE τεύχος 6

SAFE 25

Safe Έρευνα

η πολιτεία και η ιατρική ασκούν με-γάλη πίεσεις για τους εμβολιασμούς. Η διάχυτη άποψη ότι η πανώλη θα επιστρέψει και θα ερημώσει το δυτικό κόσμο αν δεν εμβολιάσει ο καθένας το παιδί του με ένα πλήρες σετ εμβο-λιασμών αποτελεί μια ισχυρή δύναμη στη σύγχρονη κοινωνία. Ένα από τα κυριότερα επιχειρήματα που μας λένε οι υπέρμαχοι των εμβο-λιασμών είναι ότι η χρήση των εμβολί-ων ευθύνεται για την ουσιαστική εξά-λειψη πολλών παιδικών ασθενειών που κάποτε είχαν καταστρεπτικά απο-τελέσματα. Μας λένε, και υποθέτουμε, ότι από το 1800 έως και τις αρχές του 1900 πολλές ασθένειες που σκότωναν ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων έπα-ψαν να είναι απειλή όταν εφευρέθη-καν τα εμβόλια. Αλλά έτσι είναι στην πραγματικότητα; Εκ πρώτης όψεως, δεν μπορούμε παρά να υποθέσουμε ότι τα εμβόλια έχουν διαδραματίσει βασικό ρόλο στη βελτίωση της ζωής όλων μας. Όμως, εξετάζοντας προσεκτικά τα αποδει-κτικά στοιχεία για μεγαλύτερο χρονι-κό διάστημα αποκαλύπτεται μια δια-φορετική εικόνα για την εξέλιξη κάθε νόσου και το ρόλο των εμβολίων. Μία επιθεώρηση στο “Childhood’s Deadly Scourge” αναφέρει: “Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταί-ων δεκαετιών του 19ου αιώνα, η δι-φθερίτιδα ήταν η κύρια αιτία θανάτου των νηπίων, σκοτώνοντας σε μερικές πόλεις περισσότερα από χίλια άτομα σε ένα μόνο έτος. Αντίθετα, έχουν αναφερθεί από το 1980 λιγότερες από 100 περιπτώσεις σε όλες τις ΗΠΑ. Αν και η διφθερίτιδα είναι σχεδόν η μόνη μολυσματική ασθένεια που έχει πλέον εξαλειφθεί, η ιστορία της είναι μονα-δική, διότι η πρώιμη περίοδος της πα-ρακμής της, μπορεί να συνδεθεί άμε-σα με την πρόοδο της βακτηριολογι-κών γνώσεων και πρακτικών. Μεταξύ του 1880 και 19�0 οι υγειονομικές αρχές στη Νέα Υόρκη ήταν υπεύθυ-νες για μεγάλο μέρος της καινοτόμου πρακτικής στον έλεγχο της διφθερίτι-δας, καθώς και για ένα μέρος της επι-στημονικής προόδου.” [1]

Η στατιστική υπηρεσία των Ηνωμέ-νων Πολιτειών περιλαμβάνει στατιστι-κές για ένα ευρύ φάσμα πληροφοριών από τις αρχές του 1900. Μεταξύ αυτών είναι τα ποσοστά θνησιμότητας από όλες τις ασθένειες, συμπεριλαμβα-νομένων των λοιμωδών νοσημάτων. Μια έκθεση των στατιστικών στοιχεί-ων του 19�7 δείχνει ότι τα ποσοστά θνησιμότητας από μολυσματικές ασθένειες μειώθηκαν σε μεγάλο βαθ-μό στις αρχές του αιώνα. Αυτές οι μει-ώσεις συνέβησαν πολύ πριν από την έλευση των εμβολίων για την αντιμε-τώπιση αυτών των ασθενειών.

“Τα ποσοστά θανάτου από συγκε-κριμένες αιτίες, κατά τα τελευταία 20 ή �0 χρόνια, μπορούν να χαρακτηρι-στούν από δύο γενικά σημεία. Πρώ-τον, υπήρξε μια μεγάλη μείωση των ποσοστών θανάτων από τις μολυ-σματικές και αποτρέψιμες ασθένειες. Δεύτερον, σημειώθηκε αύξηση των συντελεστών για ορισμένες ασθένειες που είναι χαρακτηριστικές σε μεγα-λύτερες ηλικίες. Έχουν πραγματοποι-ηθεί αναλογικά τεράστιες μειώσεις του ποσοστού για ασθένειες όπως ο τυφοειδής πυρετός και ο πυρετός του παραθυρεοειδούς (που μειώθηκαν από ποσοστό 2�,5 το 1910 με 2,1 το

19�7) και διφθερίτιδας (η οποία μει-ώθηκε από ποσοστό 21,4 το 1910 σε 2,0 το 19�7)... Η μείωση των ποσο-στών για τις μολυσματικές ασθένειες που μπορούν να προληφθούν μπορεί να αποδοθεί σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη και βελτίωση των σύγχρο-νων συνθηκών υγιεινής και των πρα-κτικών δημόσιας υγείας.” [2] Από τα στοιχεία αυτά, μπορούμε να δούμε ότι τα ποσοστά θανάτων από τύφο μειώθηκαν κατά 91% μεταξύ 1910-19�7 και τα ποσοστά θανάτου από διφθερίτιδα μειώθηκαν κατά 90,5% κατά την ίδια χρονική περίοδο. Η μείωση της διφθερίτιδας συνέβη πολύ πριν από τη χρήση του εμβολι-ασμού! Μια ακόμη πιο πρόσφατη δήλωση του συντάκτη του “Journal of Pediatrics” αναφέρει ότι οι κατάλληλες εγκατα-στάσεις υγιεινής ήταν σε μεγάλο βαθ-μό υπεύθυνες για την μεγάλη μείωση των λοιμωδών νόσημάτων.“...Η μεγαλύτερη ιστορική μείωση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας που προκαλείται από μεταδοτικές ασθένειες δεν οφείλεται στη δημι-ουργία αντιβιοτικών και εμβολίων της σύγχρονης εποχής, αλλά εμφανίστη-κε μετά την εισαγωγή του καθαρού νερού και των αποτελεσματικών συ-στημάτων αποχέτευσης.” [�] Και πάλι, σε ένα έγγραφο του 2001 στο “Journal of Infection Control”:“Η κατάκτηση των λοιμωδών νόσων και η επανάσταση στην υγεία είναι αναμφισβήτητα ένα από τα μεγαλύ-τερα επιτεύγματα του δυτικού πολι-τισμού. Ωστόσο, το φαινόμενο είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστο και σπάνια διδάσκεται, ακόμη και σε μαθήματα ιστορίας. Η συμβατική άποψη υποθέτει συνή-θως ότι η κατάκτηση της μολυσμα-τικής νόσου οφείλεται σε γνωστές σωτήριες καινοτομίες στον τομέα της ιατρικής, όπως είναι τα εμβόλια, τα αντιβιοτικά, και η χειρουργική αση-ψία. Αυτά είναι πραγματικά απαραίτη-τα συστατικά της σύγχρονης ιατρικής, καθώς και η συμβολή τους στην αν-θρώπινη ζωή και υγεία σε αυτόν τον

Page 26: SAFE τεύχος 6

26 SAFE

Safe Έρευνα

αιώνα δεν θα μπορούσε ποτέ να υπο-τιμηθεί. Ωστόσο, εκτός από τον εμβο-λιασμό κατά της ευλογιάς, ο οποίος θεσπίστηκε το 1798 και να καταστεί υποχρεωτικός στην Αγγλία το 185�, η συνολική συνεισφορά των ιατρικών καινοτομιών στην επανάσταση στην υγεία του 1800 είναι δύσκολο να τεκ-μηριωθεί. Το εμβόλιο διφθερίτιδας, τετάνου και κοκκύτη εμφανίστηκε μόνο αφού τα ποσοστά θνησιμότητας λόγω της ασθένειας είχαν ήδη μειωθεί σημα-ντικά. Το εμβόλια της ιλαράς, της ερυθράς, και της πολιομυελίτιδας δεν ήταν διαθέσιμα μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, όταν οι περισσότεροι θάνατοι παιδιών ήταν αποτέλεσμα άλλων αιτιών. Το ίδιο ισχύει και για τα φάρμακα σουλφοναμιδών (αντιβα-κτηριδιακές σουλφοναμίδες) και τα αντιβιοτικά. Η συμβολή τους είναι σα-φής, αλλά δεν επηρέασε τα ποσοστά θνησιμότητας έως το 1940.” [4] Μία μελέτη που δημοσιεύθηκε στο ια-τρικό περιοδικό “The Lancet” το 1977 από το Department of Community Medicine στο Ηνωμένο Βασίλειο δεί-χνει επίσης ότι τα εμβόλια δεν ευθύ-νονται για την πτώση στα ποσοστά ασθένειας στη χώρα αυτή.“Υπήρξε μια συνεχής πτώση [του πο-σοστού θανάτων από κοκκύτη], ίση και για τα δύο φύλα, από το 19�7 και μετά. Ο εμβολιασμός, ο οποίος ξεκίνη-σε σε μικρή κλίμακα γύρω από ορισμέ-νες περιοχές από το 1948 και σε εθνι-κή κλίμακα το 1957, δεν επηρέασε το ποσοστό μείωσης, εφόσον μπορούμε να υποθέσουμε ότι μία επίθεση του ιού συνήθως παρέχει ανοσία, όπως στις περισσότερες από τις σημαντικές μεταδοτικές παιδικές ασθένειες... Η σταθερή μείωση του κοκκύτη μετα-ξύ 19�0 και 1957 είναι αναμενόμενη λόγω μίας γραμμικής εκθετικής μείω-σης, χαρακτηριστικής της γενικής και σταδιακής μείωσης της έντασης και της διάδοσης της μόλυνσης μεταξύ των ευπαθών πληθυσμών. Με αυτή τη γενική εικόνα που αναγνωρίστη-κε πριν από το 1957, δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ο εμβολιασμός έπαιξε

σημαντικό ρόλο στη μείωση της συ-χνότητας και της θνησιμότητας κατά την εξέλιξη των γεγονότων.” [5] Το συμπέρασμα του συγγραφέα ότι “δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ο εμβο-λιασμός έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μείωση της συχνότητας και της θνη-σιμότητας” είναι μνημειώδες και πολύ διαφορετικό από τη γενική αντίληψη του κοινού.Ο Thomas McKeown, καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής στο Πανεπι-στήμιο του της Ιατρικής Σχολής του Birmingham μεταξύ 1950 και 1978, εξακολουθεί να θεωρείται ως ένα ση-μαντικός κοινωνικός φιλόσοφος της

ιατρικής, και είναι γνωστός για τις ση-μαντικές εργασίες του στην επιδημι-ολογία και την πρακτική και τον σκο-πό της ιατρικής. Το συμπέρασμά του ήταν, επίσης, ότι οι ασθένειες αυτές μειώθηκαν πολύ πριν από τις ιατρι-κές παρεμβάσεις, όπως η συστημα-τική χρήση εμβολιασμών. “Ο διακεκριμένος επιδημιολόγος Thomas McKeown (1912-1988) υπο-στήριξε ότι η μείωση των θανάτων που συνδέονται με λοιμώδεις ασθέ-νειες (ασθένειες που μεταδίδονται μέσω του αέρα, του νερού και των τροφίμων) δεν επιτεύχθηκε από την πρόοδο της ιατρικής, δεδομένου ότι οι ασθένειες αυτές μειώθηκαν πολύ πριν να είναι διαθέσιμα ιατρικά μέσα για την καταπολέμησή τους.” [6] Ένας άλλος συγγραφέας δείχνει ότι η ασθένειες και η θνησιμότητα μειώνο-νταν πολύ πριν από την έλευση των

εμβολίων ή τις φαρμακευτικές αγω-γές: “...Το 1869 υπήρξαν 716 θάνατοι από τύφος στο Λονδίνο. Από το 1885 είχαν μειωθεί σε 28. Και στις αρχές του 20ου αιώνα δεν υπήρχε κανένας θάνατος. Ανάλογες μειώσεις θα μπορούσαν να δοθούν και για άλλες μολυσματικές ασθένειες. Η φυματίωση ξεκίνησε μια αξιόλογη πορεία εξαφάνισης. Σκοτώ-νοντας 500 ίσως στους 100.000 Ευρω-παίους το 1845, μειώθηκε αργά αλλά σταθερά μέχρι που έφτασε τους 50 ανά 100.000 το 1950. Η θεραπευτική ιατρική έπαιξε μικρό ρόλο σε αυτή τη μετάβαση. Η εξαφάνισή της ξεκίνησε πριν ο Koch να ανακαλύψει το βάκιλο της φυματίωσης. Μέχρι τη στιγμή που εμφανίστηκαν τα αντιβιοτικά, η φυματίωση σε πόλεις όπως η Νέα Υόρκη είχε πέσει στην εν-δέκατη θέση στους καταλόγους θανά-σιμων ασθενειών. Και τα διαγράμματα θνησιμότητας για τις περισσότερες από τις θανατηφόρες ασθένειες της Ευρώπης μειώθηκαν αισθητά πολύ πριν βγουν στο εμπόρια τα αντιβιο-τικά. Από τον κοκκύτη πέθαναν 1.400 παιδιά ανά εκατομμύριο το 1850, όμως εκατό χρόνια αργότερα, οι θά-νατοι από κοκκύτη ήταν λιγότεροι από 10 ανά εκατομμύριο. Η οστρακιά λειτούργησε κατά τον ίδιο τρόπο. Η ιλαρά, ο τύφος, η πνευμονία, η δυσεντερία και η πολιομυελίτιδα, όλες αυτές οι ασθένειες, έχουν παρό-μοια ιστορία. Μετά από αιώνες εχθρικών συναντή-σεων, άνθρωπος και μικρόβια βρέθη-καν σε μια νέα «ρύθμιση» με μικρή πα-ρέμβαση από φάρμακα ή εμβόλια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το μικρόβιο έγινε λιγότερο παθογόνο (ιλαρά και διφθερίτιδα) ή η ανθρώπινη υποδοχή πιο ανθεκτική (φυματίωση).” [7] Κατά την άποψη αυτή, πώς είναι δυ-νατόν να ευσταθούν οι δηλώσεις που έγιναν από το CDC (Κέντρο ελέγχου και πρόληψης νοσημάτων των ΗΠΑ) για το ότι “χάρη στα εμβόλια” οι ασθέ-νειες είναι ένα θέμα του παρελθό-ντος; Πίσω στο 1924, ο Mark Twain αναφέ-

Page 27: SAFE τεύχος 6

SAFE 27

ρει: “Υπάρχουν τριών ειδών ψέματα – τα απλά ψέματα, η ψευδορκία, και τα στατιστικά στοιχεία”. Όταν ο Mark Twain προέβη στη δήλωση αυτή, το θέμα του ήταν ότι οι αριθμοί μπορούν να χειραγωγηθούν από αδίστα-κτους για να διαστρεβλώσουν γεγονότα, για να δικαιο-λογήσουν μια συγκεκριμένη προκατάληψη, ή να εκπλη-ρώσουν μια συγκεκριμένη διάταξη. Είναι ένα θλιβερό γεγονός της σύγχρονης ζωής ότι όλοι όσοι έχουν μια ιδέα μπορούν να την υποστηρίξουν με στατιστικά στοιχεία. Όσα λιγότερα γνωρίζει το κοινό για την πηγή των στατιστικών στοιχείων, τόσο πιο δυνατή μπορεί να είναι η παραπληροφόρηση που θέτουν ως επιστημονικά αποτελέσματα. Απλές δηλώσεις όπως “στη δεκαετία του 1920, πάνω από 10.000 άτομα το χρόνο πέθαναν από διφθερίτιδα,” αν και ακριβείς είναι πολύ παραπλανητικές. Παρέχοντας ένα κομμάτι του ιστορικού γεγονότος χωρίς ένα πραγ-ματικό γενικό πλαίσιο και η ανάμειξή του με δηλώσεις σχετικά με το πώς τα εμβόλια βοήθησαν τη θεραπεία των ασθενειών αυτών, οδηγεί τον αναγνώστη σε λάθος συμπέρασμα ότι τα εμβόλια έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πολύ μεγάλη μείωση των θανάτων από τις ασθέ-νειες αυτές. Οι δηλώσεις του CDC για τα εμβόλια παρέχουν μόνο με-ρικά γεγονότα και στη συνέχεια καταλήγουν σε συμπέ-ρασμα σχετικά με αυτές τις περιορισμένες πληροφορί-ες. Για να κατανοήσουμε τον ρόλο των εμβολίων, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τις πρώτες πληροφορίες και να τις αναλύσουμε επί μακρό χρονικό διάστημα. Για να βεβαιωθείτε μπορείτε να δείτε την παρακάτω ιστοσελίδα και θα βρείτε όλα τα διαγράμματα που υπο-στηρίζουν τα αποδεικτικά στοιχεία που παρατίθενται ανωτέρω: HealthSentinel.com

Βιβλιογραφικές Αναφορές[1] Morman, E.T., “Childhood’s Deadly Scourge: The Campaign to Control Diphtheria in New York City, 1880-1930”, The Journal of the American Medical Association, April 12, 2000 Vol. 283, p. 1889[2] Vital Statistics of the United States 1937 Part I, U.S. Department of the Census, 1939, p. 11[3] “Zinc, diarrhea, and pneumonia (editorial)”, The Journal of Pediatrics, December 1999, Vol. 135, No. 6, p. 663[4] Greene, Velvl W., PhD, MPH, “Personal hygiene and life expectancy improvements since 1850: Historic and epidemiologic associations”, American Journal of Infection Control (AJIC), August 2001, Vol. 29, No. 4, pp. 203-206[5] Steward, Gordon T., “Vaccination Against Whooping-Cough Efficacy Versus Risks”, The Lancet, January 29, 1977, pp. 234-237[6] Porter, Roy, “The Greatest Benefit to Mankind”, Harper Collins Publishers, 1997, p. 426[7] Porter, Roy, “The Greatest Benefit to Mankind”, Harper Collins Publishers, 1997, p. 427.

Safe Έρευνα

Page 28: SAFE τεύχος 6

28 SAFE

Safe Έρευνα

Για να είστε ασφαλείς, ακολουθείστε τις παρακάτω συμ-βουλές ώστε να μειώσετε την έκθεσή σας στην ακτινοβο-λία.1. Αγοράστε ένα κινητό τηλέφωνο με χαμηλή ακτινο-βολίαΚοιτάξτε το κινητό σας στον οδηγό της EWG για τους υπο-ψήφιους αγοραστές: www.ewg.org/cellphoneradiation/Get-a-Safer-Phone. (O αριθμός του μοντέλου του κινητού σας θα είναι τυπωμένος κάτω από την μπαταρία). Σκεφτεί-τε να αντικαταστήσετε τη συσκευή σας με μία που εκπέ-μπει τη χαμηλότερη δυνατή ακτινοβολία και συνεχίζει να ικανοποιεί τις ανάγκες σας. (βλέπε παρακάτω πίνακα)2. Χρησιμοποιήστε σετ ακουστικών - μικροφώνου ή μεγάφωνο. Το σετ ακουστικών-μικροφώνου εκπέμπει πολύ λιγότερη ακτινοβολία από τα τηλέφωνα. Επιλέξτε είτε ενσύρματο, είτε ασύρματο (οι ειδικοί διχάζονται ανάμεσα στο ποιο από τα δύο είναι ασφαλέστερο): www.ewg.org/cellphon-eradiation/Get-a-Headset. Κάποια ασύρματα ακουστικά εκπέμπουν συνεχή, χαμηλού επιπέδου ακτινοβολία οπότε να βγάζετε το δικό σας, από το αυτί σας, όταν δε μιλάτε. Η ακτινοβολία που εκπέμπεται στο κεφάλι σας, μειώνεται

επίσης όταν χρησιμοποιείτε το μεγάφωνο.3. Μιλάτε λιγότερο, ακούτε περισσότεροΤο τηλέφωνό σας εκπέμπει ακτινοβολία όταν μιλάτε ή γράφετε αλλά όχι όταν λαμβάνετε μηνύματα. Όταν μιλάτε λιγότερο και ακούτε περισσότερο, μειώνεται και η έκθεσή σας στην ακτινοβολία.4. Να έχετε το τηλέφωνο μακριά από το σώμα σαςΚρατάτε το τηλέφωνο μακριά από τον κορμό σας όταν μιλάτε (με ακουστικά ή μεγάφωνο) και όχι κοντά στο αυτί σας, στην τσέπη σας ή στη ζώνη σας, όπου βρίσκονται οι μαλακοί ιστοί του σώματός σας και απορροφούν την ακτι-νοβολία.5. Είναι καλύτερο να γράφετε μηνύματα παρά να μιλά-τεΤα τηλέφωνα χρησιμοποιούν λιγότερη ισχύ (άρα και λιγό-τερη ακτινοβολία) για να στείλουν ένα μήνυμα απ’ ότι τη φωνή μας. Και σε αντίθεση με το να μιλάτε με το τηλέφωνο στο αυτί σας, το να στέλνετε μηνύματα κρατά την ακτινο-βολία μακριά από το κεφάλι σας.6. Κακό σήμα; Μείνετε μακριά από το τηλέφωνο.Όταν οι μπάρες του σήματος είναι λίγες σημαίνει ότι το τηλέφωνό σας εκπέμπει περισσότερη ακτινοβολία για να

Οδηγός της EWG για τη μείωση της έκθεσης στην ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων

Τα κινητά τηλέφωνα εκπέμπουν ακτι-νοβολία κάθε φορά που στέλνουν ένα μήνυμα φωνής ή κειμένου ανάμεσα σε

εσάς και κάποιον άλλο χρήστη. Οι κίνδυνοι για την υγεία δεν έχουν επιβεβαιωθεί, αλλά κάποιες μελέτες (όχι όλες) για συχνούς χρή-στες κινητών τηλεφώνων, επισημαίνουν αυξη-μένους κινδύνους για δημιουργία όγκων στον εγκέφαλο και το στόμα, καθώς επίσης και για προβλήματα συμπεριφοράς σε παιδιά. Η Environmental Working Group (οργάνωση για την ενημέρωση πολιτών σε περιβαλλο-ντικά θέματα), συνεχίζουν όπως λένε να χρη-σιμοποιούν τα κινητά τους τηλέφωνα, αλλά επίσης πιστεύουν ότι μέχρι οι επιστήμονες να μάθουν περισσότερα για την ακτινοβολία που εκπέμπουν τα κινητά, οι καταναλωτές θα ήταν συνετό να αγοράζουν τα κινητά εκείνα με τις χαμηλότερες δυνατές ακτινοβολίες. Η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών (FCC)των ΗΠΑ απαιτεί όλα τα τηλέφωνα να μην ξεπερνούν το όριο ακτινοβολίας των 1,6watt/kg –ένα μέτρο υπολογισμού της ενέρ-γειας ραδιοσυχνοτήτων που απορροφάται από το ανθρώπινο σώμα όταν χρησιμοποιεί-ται η συσκευή (σε watt ανά κιλό ανθρώπινου ιστού).

/ από την Environmental Working Group

Page 29: SAFE τεύχος 6

SAFE 29

Safe Έρευνα

ΧώραΚυβερνητικός παράγοντας/

οργάνωση

Συστάσεις για περιορισμό της χρήσης κινητών τηλεφώνων

από παιδιά

Συστάσεις για χρήση

ακουστικών-μικροφώνου

Περαιτέρω συστάσεις

ΕλβετίαΟμοσπονδιακό Γρα-φείο Δημόσιας Υγεί-ας (FOPH 2009c)

«Πραγματοποιείτε κλήσεις μικρής διάρκει-ας ή στέλνετε γραπτά μηνύματα (sms) αντ’ αυτού. Η συμβουλή αυτή, απευθύνεται ει-δικά σε παιδιά και εφήβους».

« Χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί τ ε ασύρματο σύστημα hands-free (ακουστι-κά, μικρόφωνο) με Bluetooth που εκπέ-μπει σε χαμηλή ισχύ ώστε να μειωθεί η ακτινοβολία που εκ-πέμπεται στο κεφάλι σας».

«Όταν αγοράζετε κινητό τηλέφωνο, βεβαιωθείτε ότι έχει χαμηλό δείκτη SAR.» «Χρησιμοποιείτε το τηλέφωνό σας, όταν η ποιότητα του σήματος είναι καλή, όποτε αυτό είναι δυνα-τό». « Να είστε επιφυλακτικοί με τις ασπίδες ακτινοβολίας και άλλες τέ-τοιες προστατευτικές συσκευές που θεωρείται ότι περιορίζουν την έκθε-ση στην ακτινοβολία. Ίσως μειώνουν την ποιότητα της σύνδεσης και έτσι αναγκάζουν το κινητό τηλέφωνο να εκπέμπει σε υψηλότερη ισχύ».

Γερμανία

Ο μ ο σ π ο ν δ ι α κ ό Γραφείο για την Προστασία από την Ακτινοβολία (Bundesamt fur Strahlenschutz (BfS) 2008d)

«Ελαχιστοποίηση της έκθεσης παιδιών και νέων».

Είναι καλύτερο να χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί τ ε ακουστικά και μικρό-φωνο αντί να μιλάτε απευθείας από το κι-νητό τηλέφωνο.

Χρησιμοποιείτε σταθερό τηλέφωνο, όταν αυτό είναι δυνατό. Χρησιμο-ποιείτε κινητά με χαμηλό δείκτη SAR (<0,6 W/Kg). Αποφεύγετε να κάνετε κλήσεις με το κινητό σας (ή κάνετε μικρότερης διάρκειας κλήσεις) όταν δεν έχετε καλό σήμα. Προτιμείστε να στείλετε ένα γραπτό μήνυμα (sms) αντί να πραγματοποιήσετε κάποια κλήση.

Παρακάτω βρίσκονται τα 10 κινητά τηλέφωνα με τη χαμη-λότερη ακτινοβολία:

Κινητό τηλέφωνο watt

1. Samsung Impression (SGH-a877) [AT&T] 0,�5

2. Motorola RAZR V8 [CellularONE] 0,�6 �. Samsung SGH-t229 [T-Mobile] 0,�8 4. Samsung Rugby (SGH-a8�7) [AT&T] 0,46 5. Samsung Propel Pro (SGH-i627) [AT&T] 0,47 6. Samsung Gravity (SGH-t459) [CellularONE, T-Mobile] 0,49 7. T-Mobile Sidekick [T-Mobile] 0,50 8. LG Xenon (GR500) [AT&T] 0,52 9. Motorola Karma QA1 [AT&T] 0,5510. Sanyo Katana II [Kajeet] 0,55

στείλει το σήμα στην κεραία. Να κάνετε και να δέχεστε κλή-σεις όταν το τηλέφωνό σας έχει καλό, δυνατό σήμα.7. Περιορίστε τη χρήση κινητών από παιδιάΟ εγκέφαλος ενός παιδιού απορροφά τη διπλάσια ακτι-νοβολία ενός κινητού από τον εγκέφαλο ενός ενήλικου. Η EWG, μαζί με άλλες υπηρεσίες υγείας σε τουλάχιστον 6 χώρες, συστήνει τον περιορισμό της χρήσης του κινητού τηλεφώνου από τα παιδιά, στα οποία θα επιτρέπεται να το χρησιμοποιούν μόνο σε περιπτώσεις ανάγκης.8. Ξεχάστε την «Ασπίδα κατά της ακτινοβολίας»Ασπίδες κατά της ακτινοβολίας όπως τα προστατευτικά κα-λύμματα σε κεραίες και πληκτρολόγια μειώνουν την ποιότη-τα της σύνδεσης και αναγκάζουν το τηλέφωνο να εκπέμπει με μεγαλύτερη ισχύ άρα και μεγαλύτερη ακτινοβολία. Πηγή: ewg.org/cellphone-radiation

Κυβερνητική Δράση για τα επιτρεπόμενα επίπεδα ακτινοβολίας

των κινητών τηλεφώνων.

Παγκοσμίως, επιστήμονες, ειδικοί σε θέματα δη-μόσιας υγείας και πολλοί κυβερνητικοί παράγο-

ντες συστήνουν στα παιδιά να αποφεύγουν τη χρή-ση κινητών τηλεφώνων και γενικά στους χρήστες κινητής τηλεφωνίας να επιδιώκουν την έκθεση σε όσο γίνεται χαμηλότερη ακτινοβολία (Leitgeb 2008; Mead 2008). Οι συστάσεις από κυβερνητικούς παράγοντες διά-φορων χωρών και διεθνείς οργανώσεις συνοψίζο-νται παρακάτω:

Επιστημονική αναφορά για την ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων

Page 30: SAFE τεύχος 6

�0 SAFE

Safe Έρευνα

Γαλλία

Η νομοθεσία φτι-άχνεται από τον Γάλλο Γερουσιαστή και το Υπουργείο Υγείας και Αθλητι-σμού (Ministιre de la Santθ et des Sports 2009˙ Sιnat Franηais 2009)

Σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία «η δημόσια επικοινωνία, με οποιαδήποτε μέσα και αν πραγματοποιείται, που έχει ως στόχο την άμεση ή έμμεση προώθηση των πωλήσε-ων, της διαθεσιμότητας ή της χρήσης των κινητών τηλεφώνων από παιδιά μικρότε-ρα των 12 ετών, θα απαγορευτεί. Η πώλη-ση ή η ελεύθερη διανομή προϊόντων, που περιέχουν συσκευές ραδιοσυχνοτήτων και προορίζονται ειδικά για να χρησιμοποιη-θούν από παιδιά μικρότερα των 6 ετών, θα απαγορευτούν διά νόμου από τον Υπουρ-γό Υγείας, προκειμένου να περιοριστεί η εκτεταμένη έκθεση των παιδιών».

Σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία «οι συσκευές ραδιοσυ-χνοτήτων που θα συνδέονται με οποι-ονδήποτε παροχέα υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας δε θα πωλούνται χωρίς μια επιπρόσθετη συ-σκευή που θα περιο-ρίζει την έκθεση του κεφαλιού σε κύματα ραδιοσυχνοτήτων».

Ισραήλ Υπουργείο Υγείας (2008)

Περιορισμός της χρήσης κινητών τηλε-φώνων από παιδιά

Να χρησιμοποιείτε ενσύρματα ακου-στικά

Να αποφεύγετε την επικοινωνία μέσω κινητού σε κλειστούς χώρους, όπως ανελκυστήρες και τρένα (2008)

Μεγάλη Βρε-τανία

Υπουργείο Υγείας (2005)

«Ο Βρετανός Διευθυντής Ιατρικών Υπη-ρεσιών συμβουλεύει ότι θα πρέπει να παροτρύνουμε τα παιδιά και τους νέους που χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα, να τα χρησιμοποιούν μόνο για ουσιαστικούς σκοπούς και να πραγματοποιούν κλήσεις μικρής διάρκειας- η πολύωρη ομιλία επε-κτείνει την έκθεση και θα πρέπει να απο-φεύγεται.»

«Πραγματοποιείτε κλήσεις μικρής διάρκειας». «Να λαμβάνετε υπόψη τις σχετικές τιμές του δείκτη SAR όταν αγοράζετε ένα καινούργιο κι-νητό τηλέφωνο».

Καναδάς

Υπουργείο Δημόσι-ας Υγείας της Πόλης του Τορόντο (To-ronto Public Health 2008a, 2008b)

«Δεδομένου ότι η κοινή χρήση κινητών τηλεφώνων από παιδιά και νέους 10-19 ετών είναι αυξανόμενη, είναι φρόνιμο να συνεχίσουμε να απευθύνουμε μηνύματα στο κοινό υπέρ της αποφυγής της μη ανα-γκαίας έκθεσης σε RF (ραδιοσυχνότητες).» «Καθώς τα κινητά τηλέφωνα είναι σημα-ντικά για την επικοινωνία και για λόγους ασφαλείας, οι γονείς θα πρέπει να γνω-ρίζουν αυτά που μπορούν να κάνουν για να μειώσουν τους κινδύνους που προκύ-πτουν από τη χρήση του κινητού τηλεφώ-νου από το παιδί τους». «Τα παιδιά του σή-μερα, ξεκινούν να χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα από μικρότερη ηλικία και έτσι η έκθεση τους στις RF των κινητών θα είναι μεγαλύτερη σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Σαν αποτέλεσμα, οι πιθανότητες που έχει ένα παιδί να παρουσιάσει κάποια βλαβερή επίπτωση στην υγεία του από τη χρήση του κινητού για μια μακρόχρονη περίοδο ίσως να είναι μεγαλύτερες».

«Το Υπουργείο Δη-μόσιας Υγείας του Τορόντο συστήνει στα παιδιά και ειδι-κά σε αυτά πριν την εφηβεία, να χρησι-μοποιούν σταθερό τηλέφωνο όταν αυτό είναι δυνατό και να κρατούν το κινητό μόνο για σοβαρές πε-ριπτώσεις, να περιο-ρίζουν το μήκος των κλήσεων που κάνουν με αυτό και να χρησι-μοποιούν hands-free ή ακουστικά και μι-κρόφωνο όταν αυτό είναι δυνατό».

«Οι γονείς που αγοράζουν κινητό τηλέφωνο στο παιδί τους πρέπει να διαλέγουν κάποιο ανάμεσα σε αυτά, με τη χαμηλότερη εκπομπή κυμάτων ραδιοσυχνοτήτων». «Όταν η λήψη του κινητού είναι χαμηλή (αυτό συμ-βαίνει όταν η κεραία του κεντρικού σταθμού βρίσκεται μακριά) και όταν ένα κινητό χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού με μεγάλη ταχύτητα(πχ. κατά την οδήγηση), η ισχύς που εκπέμπει το κινητό πρέπει να αυξηθεί ώστε να αποκτήσει κα-λύτερη λήψη. Η χρήση κινητού από παιδιά στις παραπάνω περιπτώσεις θα πρέπει να περιορίζεται ώστε να μειώνεται η έκθεση τους στις ραδι-οσυχνότητες.»

Φιλανδία

Φιλανδικές Αρχές Ασφαλείας από Πυ-ρηνικά και Ακτινοβολία(Sδteilyturvakeskus(STUK) 2009)

«Θα ήταν καλό να περιοριστεί η χρή-ση κινητών τηλεφώνων από παιδιά». «Η πρόληψη είναι απαραίτητη για τα παιδιά καθώς δεν είναι γνωστές όλες οι πιθανές επιπτώσεις».

«Οι γονείς πρέπει να καθοδηγούν τα παιδιά τους και να τα συμβουλεύουν να χρησιμοποιούν hands-free, το οποίο ελαχιστοποιεί την έκθεση του κεφαλι-ού σε μεγάλο βαθμό. Όταν χρησιμοποιείτε hands-free είναι καλό να κρατάτε το κινητό τουλάχιστον λίγα εκατοστά μακριά από το σώμα σας».

«Συστήνεται στους γονείς να συμ-βουλεύουν τα παιδιά τους να μην μιλούν στο κινητό τηλέφωνο αλλά να στέλνουν γραπτά μηνύματα αντί αυτού». «Οι γονείς θα πρέπει να περιορίσουν τον αριθμό και τη διάρκεια των κλήσεων που θα πραγματοποιούνται από τα κινητά τηλέφωνα των παιδιών τους.» « Το STUK δεν το θεωρεί δίκαιο να απα-γορεύσει πλήρως τη χρήση κινητών από τα παιδιά μιας και τα κινητά τηλέφωνα δημιουργούν και την αί-σθηση ασφάλειας αφού επιτρέπουν στα παιδιά να επικοινωνούν εύκολα με τους γονείς τους.»

Page 31: SAFE τεύχος 6

SAFE �1

Safe Έρευνα

Ρωσία

Ρωσική Εθνική Επιτροπή Προστασίας από τη Μη Ιονίζουσα Ακτινοβολία (2008)

«Ο πιθανός κίνδυνος για την υγεία των παιδιών είναι υψηλός». «Τα όρια ασφαλείας που ισχύουν αυτή τη στιγμή για την έκθεση στα μικροκύματα από τα κινητά τηλέφωνα έχουν δημιουργηθεί για τους ενήλικους και δε συμπεριλαμβάνουν τα χαρακτηριστικά στοιχεία του οργανισμού ενός παιδιού.».

«Επείγουσα ανάγκη για την προστασία της υγείας των παιδιών από την επίδραση των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων των συστημάτων κινητής τηλεφωνίας και επικοινωνίας.

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

« [Το κοινοβούλιο επισημαίνει] ότι τα όρια έκθεσης σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία τα οποία έχουν καθοριστεί για το κοινό είναι ξεπερασμένα. Δε λαμβάνουν υπόψη την ανάπτυξη των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνίας ή τις ευάλωτες ομάδες, όπως εγκύους, νεογέννητα και παιδιά. Το βάρος επομένως πέφτει στο Συμβούλιο… να επιβάλει αυστηρότερα όρια έκθεσης για όλες τις συσκευές που εκπέμπουν ηλεκτρομαγνητικά κύματα σε συχνότητες μεταξύ του 0,1MHz και �00GHz». (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2008b).

«Χρήση συσκευών hands-free».

«Πραγματοποιείται μια εκστρατεία ενημέρωσης ευρείας κλίμακας για την εξοικείωση των νεαρών Ευρωπαίων με τις καλές τεχνικές κινητής τηλεφωνίας, όπως η χρήση συσκευών Hands free, οι κλήσεις μικρής διάρκειας, η απενεργοποίηση του τηλεφώνου όταν δεν το χρησιμοποιούν(όπως μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας) και η χρήση κινητών τηλεφώνων σε περιοχές με καλό σήμα».(Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2009)

Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής

Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων για την Υγεία των Γυναικών (FDA 2007)

«Οι άνθρωποι θα πρέπει να εκτίθενται στην χαμηλότερη δυνατή RF (ακτινοβολία ραδιοσυχνότητας) από τα κινητά τηλέφωνα». «Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα θα πρέπει να γνωρίζουν και τις αρνητικές επιπτώσεις».

Page 32: SAFE τεύχος 6

�2 SAFE

Voice / Γράφει η Νίκη Τσέκου, δημοσιογράφος - συγγραφέας

Θέλετε το μαγικό βότανο που θα σας κάνει αθάνατους; Αν κάνουμε αυτή την ερώτηση

στους γύρω μας, οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, θα μας αντιμετωπίσουν με καχυποψία θεωρώντας μας ίσως τρελούς, αλλά θα κοντοσταθούν να ακούσουν! Μερικοί θα σκεφτούν ότι είμαστε σαν εκείνους τους πλασιέ που σταματάνε στο δρόμο και λένε: «Κερδίσατε, ένα δώρο!» Και πριν προ-λάβετε να καταλάβετε πώς το κερδί-σατε το δώρο, σας βάζουν στο χέρι το διαφημιστικό φυλλάδιο για το προϊόν! Όλοι όμως κατά βάθος θα θέλαμε να υπάρχει ένα μαγικό βότανο που θα μας κάνει αθάνατους! Όσοι δεν θα το ήθελαν, έχουν αυτοκτονήσει, ή έχουν πεθάνει! Γιατί νομίζω ότι ζει, αυτός που θέλει να ζήσει!Είναι γνωστοί οι λαϊκοί θρύλοι για τον Μεγάλο Αλέξανδρο. Όταν κατάκτησε όλον τον κόσμο και έκανε το όραμά του πραγματικότητα, δάκρυσε! «Εί-ναι κρίμα, σκέφτηκε, εγώ που είμαι ο βασιλιάς όλου του κόσμου, να πεθά-νω!». Ξεκίνησε λοιπόν καβάλα στον Βουκεφάλα, και πήγε, βρήκε την πηγή κάτω από μια κρυστάλλινη πυραμίδα που άστραφτε με χίλια χρώματα μέσα σε μια σπηλιά και πήρε το αθάνατο νερό, αφού σκότωσε τον δράκο που το φύλαγε! Όταν γύρισε στο σπίτι του, κουρασμένος, ξάπλωσε να κοιμηθεί αφήνοντας το χρυσό κανάτι με το νερό στο τραπέζι, για να το πιει όταν ξυπνήσει. Η αδερφή του, χωρίς να ξέ-ρει τι είχε μέσα το κανάτι, σκέφτηκε να βάλει φρέσκο νερό για να πιει ο αδερφός της όταν ξυπνήσει. Άνοιξε το παράθυρο κι έχυσε το αθάνατο νερό στον κήπο. Εκεί που έπεσε το αθάνα-

το νερό φύτρωσε μια αγριοκρεμμύδα. Από τότε η αγριοκρεμμύδα συμβολί-ζει τη μακροζωία και γι’ αυτό την κρε-μάμε στην εξώπορτα την Πρωτοχρο-νιά, ως γούρι.Όταν ξύπνησε ο Μέγας Αλέξανδρος και κατάλαβε τί είχε γίνει, μάλωσε την αδερφή του. Εκείνη από τη στενοχώ-ρια της που έγινε η αφορμή να χάσει την αθανασία ο αδερφός της, ζήτησε από το Θεό να την κάνει μισή γυναίκα - μισή ψάρι και ανοίχτηκε στο πέλα-γος. Είναι η Γοργόνα, που σταματάει τα καράβια και ρωτάει: «Ζει ο βασιλι-άς Αλέξανδρος;» Αν της πουν «όχι», το βουλιάζει το καράβι. Αν της απαντή-σουν ότι ο αδερφός της ζει, γαληνεύει τη θάλασσα και κολυμπάει τραγου-δώντας!Έτσι λέει η λαϊκή παράδοση. Εγώ νο-μίζω ότι ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε, όχι γιατί δεν ήπιε το αθάνατο νερό, αλλά γιατί δεν είχε πια όραμα! Όλα αυτά τα λέω, βέβαια, στο πλαίσιο του μύθου. Εξ άλλου, έμεινε αθάνατος στην ιστορία. Ο καθένας μας μακά-ρι να έχει ένα όραμα για τη ζωή του, που να τον ικανοποιεί, να τον κρατάει ζωντανό, να του δίνει ελπίδα! Όσο για την αθανασία, ας την αφήσουμε προς το παρόν στο φιλοσοφικό επίπεδο, γι-ατί αν είχαμε τη δυνατότητα να ζούμε για πάντα, πάλι θα έμπαινε το θέμα της ποιότητας ζωής! Τι βαρεμάρα να ζεις χωρίς όραμα, χωρίς ικανοποίηση, χω-ρίς ζωντάνια, χωρίς ελπίδα! Έτσι την έπαθε και ο Τιθωνός, όπως λέει η ελ-ληνική Μυθολογία. Η Ηώ είχε ερωτευ-τεί έναν πολύ ωραίο νέο, τον Τιθωνό και για να μην τον χάσει, ζήτησε από τον Δία να τον κάνει αθάνατο. Ο Δίας την άκουσε και χάρισε στον Τιθωνό

την αιώνια ζωή. Όμως η Ηώ ξέχασε να ζητήσει από τον Δία να τον διατηρή-σει και νέο! Έτσι τα χρόνια περνούσαν ο Τιθωνός δεν πέθαινε, αφού ήταν αθάνατος, αλλά γερνούσε, ζάρωνε, ζάρωνε, ώσπου ο Δίας την λυπήθηκε και τον μεταμόρφωσε σε τζιτζίκι. Γι’ αυτό το τζιτζίκι είναι ζαρωμένο και πεθαίνει μόλις έρθει το κρύο!Ποιο είναι το μαγικό βότανο;Υπάρχουν χιλιάδες βότανα, όπως ξέ-ρουμε, που θεραπεύουν ασθένειες και τα λέμε θεραπευτικά. Υπάρχουν άλλα βότανα που τα τρώμε και θεω-ρούμε ότι απλά προσθέτουν νοστι-μιά στο φαγητό μας. Δεν θεωρούμε φάρμακο τον μαϊντανό, τον άνηθο, το δυόσμο κ.α. Κι όμως οι παραδοσι-ακές μας συνταγές που έρχονται από πολλά χρόνια πριν, έχουν εμπλουτι-στεί με την παρατήρηση και τη γνώση των ανθρώπων που ήξεραν ότι η τρο-φή μας είναι το φάρμακό μας. Όμως, όπως και αν χρησιμοποιούμε τα βότα-να, αυτά που τρώγονται και αυτά που δεν τρώγονται, αυτά έχουν την ωφελι-μότητά τους, αρκεί να βρούμε τη σω-στή δοσολογία! Και όπως και στη ζωή, για να βρούμε τη σωστή δοσολογία χρειάζεται να έχουμε γνώση, έτσι και για τη χρήση των βοτάνων χρειάζεται γνώση. Όπως το όραμα το δικό μου, μπορεί να μην ταιριάζει με το όραμα το δικό σας, έτσι και το βότανο που ταιριάζει σε μένα, μπορεί να μην ται-ριάζει με εσάς. Το κάθε βότανο, κρύ-βει το δικό του «όραμα» όπως το έχει προορίσει η Φύση. Δεν υπάρχουν μα-γικά βότανα, όπως δεν υπάρχουν και μαγικές λύσεις στη ζωή. Υπάρχει το: «Συν Αθηνά και χείρα κίνει!». Κάποτε ναυάγησαν δύο φίλοι. Ο ένας πήρε

Το μαγικό βότανο, το αθάνατο νερό και άλλες ιστορίες...

Page 33: SAFE τεύχος 6

SAFE ��

Voice

μια σανίδα και κολυμπούσε. Ο άλλος καθόταν ακίνητος και παρακαλούσε την Αθηνά να τον σώσει! «Μαζί με τη βοήθεια της Αθηνάς, κούνα κι εσύ τα χέρια σου», του φώναξε ο φίλος με τη σανίδα. Ο άλλος, δεν τον άκουσε και πνίγηκε! Μην περιμένουμε τα μαγικά βότανα για να μας σώσουν! Το μαγικό βότανο είναι η ισορροπία, σε όλα! Και ας αρχίσουμε από τον παράδεισό μας. Να βρούμε τί είναι αυτό που θα μας κάνει να νιώθουμε στον παράδεισο, χωρίς να το πληρώσουμε με την κατα-δίκη στην κόλαση, αργότερα.Πέθαναν κάποιοι, λέει μια διήγηση που διάβασα, και πήγαν στην κόλαση. Εκεί διαπίστωσαν με έκπληξη, ότι η παραμονή τους είχε τα ίδια χαρακτηρι-στικά με την εγκόσμια ζωή τους. Πολύ φαγητό, κυρίως φαστ φούντ, πολύ ποτό, μέχρι σκασμού, τρελά γλέντια και διασκεδάσεις! Δεν άλλαξε τίποτα από όσα ζούσαν στον Απάνω Κόσμο! Πέρασε λίγος καιρός. Ο αρχιδιάβολος είχε ορίσει μια μέρα που την ονόμα-σε «μέρα παραπόνων». Όταν ήρθε η μέρα εκείνη, με έκπληξή του είδε τους

φιλοξενούμενούς του να πηγαίνουν για να παραπονεθούν! «Με τον τρόπο που περνάμε τον καιρό μας, του είπαν, έχουμε χάσει την επαφή με τους γύρω μας και με τον εαυτό μας!». Ο αρχιδι-άβολος, τους κοίταξε απορημένος και τους είπε: «Μα, ξεχνάτε, ότι είσαστε στην κόλαση;»Μια που στο άρθρο αυτό είπαμε διά-φορες ιστορίες, θα κλείσω με μια ακό-μη: «Πήγε μια μητέρα το παιδί της στο γιατρό, γιατί έτρωγε μετά μανίας ζάχα-ρη. Ο γιατρός, αφού άκουσε το λόγο που έφερε το παιδί στο ιατρείο του, είπε στη μάνα: «Πάρε το παιδί σου, πήγαινε σπίτι σου και να το ξαναφέ-ρεις σε δυο βδομάδες». Το ξαναπήγε η μάνα σε δυο βδομάδες κι ο γιατρός της είπε πάλι τα ίδια. Αυτό επαναλή-φτηκε άλλες δυο φορές! Μετά από τις έξι βδομάδες που είχαν περάσει, πήγε η μάνα πάλι το παιδί στο γιατρό κι εκείνος το κοίταξε, το χάιδεψε και του είπε: «Μην τρως παιδί μου πολλή ζάχαρη γιατί κάνει κακό!». «Εντάξει γιατρέ», είπε το παιδί και βγήκε από την πόρτα. Η μάνα κοντοστάθηκε και

απορημένη ρώτησε: «Γιατί, γιατρέ μου, έπρεπε να περιμένουμε έξι βδο-μάδες για να πεις αυτό το απλό πράγ-μα στο παιδί μου;»«Γιατί, έτρωγα κι εγώ πολλή ζάχαρη, απάντησε ο γιατρός. Έπρεπε πρώτα να κόψω εγώ αυτή την κακή συνήθεια, για να έχω το δικαίωμα να συμβουλέ-ψω κάποιον άλλον να κάνει το ίδιο!».Κλείνοντας θα ήθελα να σας εξομο-λογηθώ, ότι κι εγώ ψάχνω να βρω ένα μαγικό βότανο που θα με κάνει αθά-νατη! Μέχρι να το βρω, προσπαθώ να μάθω τη σωστή δοσολογία των ωφέ-λιμων πραγμάτων στη ζωή μου, κου-νάω τα χέρια μου περιμένοντας τη βο-ήθεια της Αθηνάς στον αγώνα μου να βρω την προσωπική μου ισορροπία στο πλαίσιο του δικού μου οράματος! Ομολογώ ότι δεν μπορώ να συμβου-λέψω κανέναν για το πώς θα ζήσει τη ζωή του! Το μόνο που μπορώ να συμ-βουλέψω, είναι να μην δεχόμαστε τα πάντα άκριτα και μην τρώτε πολλά γλυκά γιατί κάνουν κακό! Εγώ τα έκο-ψα πρόσφατα!!

Page 34: SAFE τεύχος 6

�4 SAFE

Safe Περιβάλλον

Χωρίς αμφιβολία η λάμπα είναι μία από τις μεγαλύτερες εφευ-ρέσεις όλων των εποχών, κάνο-

ντας την ανθρώπινη δραστηριότητα εφικτή πέρα από τις ώρες της ημέρας που υπάρχει το ηλιακό φως.Ωστόσο, τώρα, σαν ένα παράδειγμα του «υπερβολικά πολύ από κάτι καλό», ο σύγχρονος κόσμος κατακλύζεται τόσο πολύ από τεχνητό φως, σε τόσα μέρη, που το πραγματικό σκοτάδι έχει εξαφανιστεί εντελώς. Αυτό είναι πλέ-ον γνωστό πρόβλημα για τη χλωρίδα και την πανίδα, αλλά τα αποτελέσμα-τα της φωτορύπανσης στους ανθρώ-πους μόλις έχουν αρχίσει να βγαίνουν στην επιφάνεια. Τώρα, προκλητικά νέα στοιχεία θεωρούν ότι υπερβολικά

πολύ φως τη νύχτα θα μπορούσε να αυξήσει τον κίνδυνο καρκίνου. Σε μία μελέτη που μόλις δημοσιεύθη-κε στο περιοδικό Chronobiology Inter-national, ισραηλινοί ερευνητές ανάλυ-σαν τα ποσοστά καρκίνου και εικόνες από δορυφόρο από 164 χώρες, και βρήκαν αδιαμφισβήτητη αντιστοιχία μεταξύ του καρκίνου του προστάτη και των επιπέδων της νυχτερινής τε-χνητής φωταγώγησης. Οι χώρες όπου γινόταν η πιο έντονη χρήση νυχτερινού τεχνητού φωτός εί-χαν ποσοστά καρκίνου του προστάτη που ήταν 11% πιο υψηλά από χώρες με χαμηλότερα επίπεδα φωτορύπαν-σης τη νύχτα (Chronobiol Int, 2009; 26: 108-25).

Αν και αυτά τα ευρήματα δεν αποτε-λούν απόδειξη για μία σχέση «αιτί-ας-αποτελέσματος», ωστόσο προστί-θενται στα αποτελέσματα μία άλλης πρόσφατης μελέτης από την ίδια ομά-δα στην οποία αποκάλυψαν μία ενδι-αφέρουσα σύνδεση μεταξύ φωτορύ-πανσης και καρκίνου του μαστού. Χρησιμοποιώντας το σχεδιασμό μιας παρόμοιας μελέτης, οι ερευνητές εξέ-τασαν 147 κοινότητες στο Ισραήλ και βρήκαν ότι οι γυναίκες που ζουν σε γειτονιές όπου ήταν αρκετά φωτεινές ώστε να μπορούν να διαβάσουν ένα βιβλίο τα μεσάνυχτα έξω, είχαν κατά 7�% μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύ-ξουν καρκίνο του μαστού σε σύγκρι-ση με εκείνες που ζουν σε περιοχές με

/ Γράφει η Joanna Evans, What Doctors Don’t Tell You

Λίγοι από εμάς θα αμφισβητούσαν τα οφέλη του τεχνητού φωτός, όμως νέα έρευνα δείχνει ότι η φωτορύπανση – το υπερβολικό ή ενοχλητικό τεχνητό φως τη νύχτα – ίσως έχει σοβα-ρές συνέπειες για την υγεία του ανθρώπου.

[Περιβάλλον]

Η σκοτεινή πλευρά του φωτός!

Page 35: SAFE τεύχος 6

SAFE �5

Safe Περιβάλλον

ελάχιστο φως σε εξωτερικούς χώρους. Αυτός ο αυξημένος κίνδυνος ήταν εμφανής ακόμη και μετά τον έλεγχο άλλων παραγόντων που ίσως επηρέαζαν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου (εθνικότητα, ευμάρεια και μόλυνση του αέρα) (Chronobiol Int, 2008; 25: 65-81).Οι δύο μελέτες, αν μελετηθούν μαζί, δείχνουν ότι η φωτο-ρύπανση ίσως προκαλεί σοβαρά προβλήματα στην υγεία τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών, ειδικά σε μέρη όπου υπάρχει πολύ τεχνητό φως τη νύχτα, όπως στο Λον-δίνο, το Μανχάταν και το Λας Βέγκας. Όμως πώς είναι πιθα-νό το τεχνητό φως τη νύχτα να προκαλέσει καρκίνο;

Η σύνδεση με τη μελατονίνηΗ κυρίαρχη θεωρία είναι ότι η έκθεση σε υπερβολικά πολύ φως τη νύχτα διαταράσσει την παραγωγή μελατονίνης στο σώμα, μιας ορμόνης που είναι γνωστό ότι βοηθάει στη ρύθμιση του εσωτερικού μας βιολογικού ρολογιού. Η μελατονίνη παράγεται στην επίφυση του εγκεφάλου σε απουσία φωτός, αλλά η απελευθέρωσή της καταστέλλεται μόλις πέσει φως τα μάτια μας. Αυτό σημαίνει ότι το φως που εισβάλλει στα υπνοδωμάτιά μας από έξω μπορεί να προκαλέσει πτώση των επιπέδων μελατονίνης. Πεσμένα επίπεδα μελατονίνης έχουν με τη σειρά τους συσχετιστεί με αυξημένα ποσοστά καρκίνου. Οι εργαζόμενοι – εργαζόμενες νυχτερινής βάρδιας, για πα-ράδειγμα, –ένας πληθυσμός που εκτίθεται σε φως τη νύχτα σε κανονική βάση – είναι γνωστό ότι εμφανίζουν χαμηλό-τερα επίπεδα νυχτερινής μελατονίνης. Επιπλέον, μελέτες δείχνουν μία αύξηση του κινδύνου σε εκείνες τις ομάδες πληθυσμού να προσβληθούν από καρ-κίνου του μαστού, και επίσης, πιο πρόσφατα, από καρκίνο του ενδομητρίου (Cancer Lett, 2008 Dec 11q Epub ahead of

print). Σε μία από αυτές τις μελέτες, η εργασία σε νυχτερινή βάρδια συσχετίζεται με κατά ένα 60% μεγαλύτερο κίνδυνο προσβολής από καρκίνο του μαστού με μία τάση αύξησης του κινδύνου με την αύξηση των ετών και των ωρών εργα-σίας την εβδομάδα. Έχει ενδιαφέρον ότι φαίνεται να υπάρ-χει επίσης αυξημένος κίνδυνος καρκίνου του μαστού και για εκείνες τις εργαζόμενες που κοιμούνται σε πολύ φωτει-νά δωμάτια (J Natl Cancer Inst, 2001; 93: 1557-62).Tα ευρήματα ακόμη μίας αμερικανικής μελέτης εμφανίζουν αυτό που οι συγγραφείς ονομάζουν «μία λογική βιολογική εξήγηση για την αύξηση του κινδύνου του καρκίνου του μαστού σε εργαζόμενες νυχτερινής βάρδιας». Χρησιμοποιώντας πειραματόζωα (αρουραίους) με όγκους που δημιούργησαν με ανθρώπινα κύτταρα καρκίνου του μαστού, οι επιστήμονες εκτίμησαν πώς το νυχτερινό φθο-ρίζον φως επιδρά στην ανάπτυξη του όγκου εισάγοντας με ένεση στα ζώα δείγματα αίματος από υγιείς γυναίκες. Τα δείγματα αυτά περιείχαν διαφορετικές συγκεντρώσεις μελατονίνης, ανάλογα με την ώρα της ημέρας που είχαν συλλεχθεί (κατά τη διάρκεια της ημέρας, κατά τη διάρκεια της νύχτας μετά από δύο ώρες απόλυτου σκοταδιού, κατά τη διάρκεια της νύχτας μετά από έκθεση σε τεχνητό φως για 90 λεπτά). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η αύξηση το όγκου μεγάλωσε με την έκθεση σε αίμα ελλιπές σε μελατονίνη – με άλλα λό-για, σε αίμα που συλλέχθηκε κατά τη διάρκεια της ημέρας ή μετά την έκθεση σε τεχνητό φως τη νύχτα. Από την άλλη, τα δείγματα αίματος που ήταν πλούσια σε μελατονίνη – με άλλα λόγια, εκείνα που συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια από-λυτου σκοταδιού – βρέθηκαν να επιβραδύνουν σημαντικά την αύξηση του όγκου (Cancer res, 2005; 65: 11174-84).Εκτός από τον καρκίνου του μαστού, η νυχτερινή εργα-σία έχει επίσης συνδεθεί με ορθοκολικό και ενδομητρια-κό καρκίνο σε γυναίκες (J Natl Cancer Inst, 2003; 95: 825-8; Cancer Res, 2007; 67: 10618-22), και καρκίνο του προστάτη σε άντρες (Scand J Work Environ Health, 2008;34: 5-22). Αν και όχι ολοκληρωμένα, η έρευνα που συνέδεε εργασία σε νυχτερινή βάρδια και καρκίνο ήταν αρκετά πειστική για το International Agency for Research on Cancer (ΙΑRC), το 2007, για να χαρακτηρίσει αυτό τον τύπο εργασίας ως ένα πιθανό ανθρώπινο καρκινογόνο (J Pineal Res, 2009 Feb 9q Epub ahead of print).Παρ’ όλα αυτά, όπως ανακάλυψαν οι τελευταίες μελέτες, δεν είναι μόνο οι εργαζόμενοι που βρίσκονται σε τέτοιο κίνδυνο. Η πρόσφατη μελέτη που συνδέει τη φωτορύπανση με αυ-ξημένα ποσοστά καρκίνου του μαστού και του προστάτη σε γενικό πληθυσμό θέτει ότι η καταστολή μελατονίνης από τεχνητό φως τη νύχτα ίσως είναι ένας συντελεστής - κλειδί στο σύνολο των περιστατικών καρκίνου. Ολοφάνε-ρα, αν και απαιτείται περισσότερη έρευνα, μέχρι τώρα φαί-νεται ότι το να ζούμε κάποιες ώρες σε αρκετό σκοτάδι είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την πρόληψη καρκίνου.

• Η φωτεινή λάμψη στον ουρανό, η λαμπερή αίγλη που εμφανίζεται πάνω από αστικές περιοχές τη νύχτα, εί-ναι το αποτέλεσμα του φωτός που σκεδάζεται από σταγονίδια νερού ή σωματίδια στον αέρα.

• «Παρείσακτος» φωτισμός σε περιοχές, π.χ. όταν τεχνη-τό φως από φώτα στους δρόμους γειτονικής περιοχής, φωτίζει μία έκταση που διαφορετικά θα ήταν στο σκο-τάδι.

• Εκτυφλωτικό φως, που δημιουργείται από φως που φωτίζει οριζόντια.

• Υπερβολικός φωτισμός που αναφέρεται στη χρήση τεχνητού φωτός σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από αυτή που είναι αναγκαία για μία συγκεκριμένη δρα-στηριότητα, όπως το να μένουν τα φώτα ανοιχτά σε ένα άδειο κτίριο γραφείων κατά τη διάρκεια της νύ-χτας. (Environ Health Perspect 2009, 117: Α20-7).

Μορφές φωτορύπανσης

Page 36: SAFE τεύχος 6

�6 SAFE

Safe Περιβάλλον

Άλλες επιδράσεις στην υγείαΕκτός από τον καρκίνο, υπερβολικό νυχτερινό φως μπο-ρεί επίσης να οδηγήσει σε ένα πλήθος άλλων επιπτώσεων για την υγεία – από καρδιαγγειακές παθήσεις μέχρι προ-βλήματα όρασης. Όπως εξηγεί μία μίνι-ανασκόπηση, “Πα-ρεμβολές στους φυσιολογικούς κιρκαδικούς κύκλους και κατά συνέπεια η διατάραξη των φυσιολογικών ρυθμών της μελατονίνης προκαλεί γενικές διαταραχές που περιλαμβά-νουν πολλαπλά συστήματα του σώματος, τα αποτελέσμα-τα των οποίων μπορούν να έχουν σοβαρές ιατρικές συνέ-πειες για τον άνθρωπο” (J Pineal Res, 2007; 43: 215-24).Ξανά, οι μελέτες σε βάρδιες εργασίας σχηματίζουν τη βάση των στοιχείων στην ανασκόπηση, η οποία έδειξε αυξημένα ποσοστά καρδιοπαθειών, πεπτικών προβλημάτων, διατα-ραχές ύπνου και προβλήματα στην κύηση που εμφανίζο-νται σε τέτοιους εργαζόμενους” (Cardiovasc J Afr, 2008; 19: 210-5, Environ Heath Perspect, 2009; 117: Α20-7).Σε μία ιδιαίτερα ανησυχητική μελέτη, οι έγκυες που δού-λευαν σε κανονική βάση σε νυχτερινές βάρδιες ήταν κατά 85% πιο πιθανό σε σχέση με τις υπαλλήλους που δούλευ-αν την μέρα να αποβάλλουν σε προχωρημένη κύηση ή να έχουν θνησιγέννηση (J Occup Environ Med, 2004;46: 1144-9). H ίδια έρευνα από ομάδα Δανών ανακάλυψε επίσης μία συσχέτιση μεταξύ νυχτερινής βάρδιας και γέννησης παιδιών με χαμηλό βάρος (Am J Obstet Gynecol, 2004; 191: 285-91). Παρόμοια ανησυχία προκαλεί η έρευνα που συνδέει τη νυ-χτερινή εργασία με καρδιαγγειακά προβλήματα. Σύμφωνα με μία πρόσφατη αξιολόγηση της σχετικής βιβλιογραφίας μέχρι σήμερα, υπέρταση, αριστερή κοιλιακή υπερτροφία (αφύσικη πύκνωση της κάτω αριστερής κοιλότητας της καρδιάς), στεφανιαία καρδιακή νόσος και έμφραγμα του μυοκαρδίου (καρδιακή προσβολή) όλα συμβαίνουν συ-χνότερα, και τείνουν να είναι σοβαρότερα, σε εργαζόμε-νους νυχτερινής βάρδιας από ότι σε εργαζόμενους πρωι-νής εργασίας (Cardiovasc J Afr, 2008; 19: 210-5).Υπάρχει ένα πλήθος πιθανών εξηγήσεων για αυτό, αλλά τα στοιχεία που υποστηρίζουν το ρόλο της μελατονίνης φαίνονται να είναι απόλυτα πειστικά (J Pineal Res, 2007; 43: 215-24). Μάλιστα, μία μελέτη ανακάλυψε ότι ασθενείς με στεφανιαία καρδιακή νόσο είχαν σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα μελατονίνης τη νύχτα σε σύγκριση με ασθενείς χωρίς καρδιακή πάθηση (Lancet, 1995; 345: 1408).Επιπρόσθετα στις μελέτες για τη νυχτερινή εργασία, υπάρ-χουν επίσης στοιχεία που δείχνουν ότι το υπερβολικό φως τη νύχτα στα σπίτια μας ίσως έχει επιβλαβείς επιδράσεις και στην υγεία μας. Μία μελέτη του 1999 από μία ομάδα ερευνητών στο πανε-πιστήμιο ιατρικής της Πενσυλβάνια και το νοσοκομείο για παιδιά της Φιλαδέλφεια, ανάφεραν ότι η έκθεση σε φως τη νύχτα τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής ίσως συντελούν στην ανάπτυξη μυωπίας ή προβλημάτων όρασης (Nature, 1999; 399: 113-4).

Όπως αναφέρθηκε από το ειδησεογραφικό του BBC, τα παιδιά κάτω από την ηλικία των δύο ετών που κοιμούνται με τα φώτα ανοιχτά έχουν μέχρι και πέντε φορές περισσό-τερες πιθανότητες να αποκτήσουν μυωπία αργότερα από εκείνα τα παιδιά που κοιμούνται στο σκοτάδι, ενώ τα νήπια που κοιμούνται με ένα μικρό νυχτερινό φως είχαν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να γίνουν αργότερα μύ-ωπες (http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/342256.stm). Αν και άλλες μελέτες απέτυχαν να βγάλουν παρόμοια απο-τελέσματα (Br J Ophthalmol, 2003; 87: 580-2), μία μελέτη μαθητών στη Σιγκαπούρη και την Κίνα βρήκαν μία έμμεση σχέση μεταξύ νυχτερινού φωτός και μυωπίας (Arc Ophthal-mol, 2002; 120: 620-7). Επίσης, μία άλλη αμερικανική μελέτη από την ομάδα της Φιλαδέλφεια, ανακάλυψε μία σημαντι-κή σχέση μεταξύ της προόδου της μυωπίας και του αριθ-μού των ωρών του απόλυτου σκοταδιού στο οποίο οι νεα-ροί ανήλικες άτομα εκτίθονταν τη νύχτα (Ophthalmolοgy, 2002; 109: 1032-8).Πέρα από την μυωπία, υπάρχουν επίσης στοιχεία ότι η υπερβολική έκθεση σε φως στα πρώτα χρόνια της ζωής ίσως συμβάλλει σε έναν αυξανόμενο κίνδυνο κατάθλιψης και άλλων ψυχικών διαταραχών. Η έρευνα είναι ακόμη στα πρώτα στάδια, όμως, σύμφωνα με τον ερευνητή Douglas Mc Mahon του πανεπιστήμιου Vanderbilt, “τα στοιχεία θα μπορούσαν να δείχνουν ότι τα βρέφη ευεργετούνται από τη συγχρονισμένη επίδραση ενός φυσιολογικού κύκλου φωτός – σκοταδιού” (Environ Health Perspect, 2009; 117: Α20-7).

Ακόμη στο σκοτάδιΈτσι, φαίνεται ότι η έκθεση σε υπερβολικά πολύ φως τη νύχτα – είτε είναι από εξωτερικό και μη απαραίτητο φως, παιδικά νυχτερινά φώτα ή εργασία σε νυχτερινή βάρδια – μπορεί να διαταράσσει τους σωματικούς μας ρυθμούς με ένα μεγάλο φάσμα επακόλουθων. Αν και απαιτείται περισσότερη έρευνα για να επιβεβαιώσει τέτοιες σχέσεις, συγκεκριμένα αναφορικά με τις επιπτώσεις στην υγεία από τη φωτορύπανση, φαίνεται να είναι ήδη γεγονός ότι το σκοτάδι – όπως και το φως – έχει ζωτική σημασία για την υγεία μας.

• Αποφύγετε τα δυνατά φώτα τρεις ώρες πριν την ώρα του ύπνου.

• Μειώστε στο ελάχιστο τις ώρες στον υπολογιστή σας τη νύχτα.

• Χρησιμοποιείστε στόρια ή πυκνές κουρτίνες στο υπνοδωμάτιό σας για να εμποδίζουν τη λάμψη από τα φώτα στους δρόμους.

• Προσπαθήστε να μην σηκώνεστε στη μέση της νύχτας. Αν το κάνετε, ελαττώστε την έκθεσή σας σε έντονο φως, για παράδειγμα εγκαθιστώντας ένα μικρό κόκκι-νο βοηθητικό φως στο μπάνιο ως νυχτερινό φως.

Ύπνος στα σκοτεινά

Page 37: SAFE τεύχος 6

SAFE �7

Safe health

H βιταμίνη C «επισκευάζει» τα αιμοφόρα αγγεία και βοηθά τους διαβητικούς

Τα αντιοξειδωτικά όπως η βιταμίνη C μπορούν να δι-ορθώσουν τα κατεστραμμένα αιμοφόρα αγγεία και

θα μπορούσαν να σώσουν τη ζωή κάποιου που υποφέ-ρει από διαβήτη τύπου 1.Αυτό ο τύπος της ασθένειας μπορεί συχνά να καταστρέ-ψει τα αιμοφόρα αγγεία και αυτό οδηγεί σε καρδιακές ασθένειες, ασθένειες των νεφρών, ακρωτηριασμό και τύφλωση.Στην έρευνα που έγινε για πρώτη φορά σε ανθρώπους, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι ενέσεις με υψηλές δόσεις βιταμίνης C και άλλων αντιοξειδωτικών ήταν ικανές σαν διορθώσουν τη βλάβη που είχαν υποστεί τα αιμοφόρα αγγεία. Οι ερευνητές από το πανεπιστήμιο του Warwick στο Coventry του Ηνωμένου Βασίλειου σχεδίασαν να ελέγξουν τη θεραπεία σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2, τη «lifestyle» μορφή της ασθένειας. Καθώς χρησιμοποιήθηκαν πολύ ψηλές δόσεις που δόθη-καν ενδοφλέβια, οι ερευνητές αμφιβάλουν ότι τα κανο-νικά δισκία βιταμίνης C θα μπορούσαν να έχουν τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα.Πηγή: J Clin Endocrinol Metabol, 2009;doi:10.1210/jc.2009-0762.

Οι γιατροί χρησιμοποιούν φάρμακα και όχι “θεραπείες διά του λόγου” για την θεραπεία της κατάθλιψης.

Όταν απαιτείται θεραπεία, οι γιατροί γενικά συνταγο-γραφούν ισχυρά φάρμακα αντί να στραφούν στις

‘θεραπείες διά του λόγου’, ακόμα και αν έχουν αποδει-χθεί πιο αποτελεσματικές. Οι συνταγογραφήσεις αντικαταθλιπτικών χαπιών διπλα-σιάστηκαν στα δέκα έτη που μεσολαβούν μέχρι το 2005, σύμφωνα με στοιχεία των ΗΠΑ. Επίσης, κατά τη διάρκεια αυτού του διαστήματος, η χρήση ισχυρών αντιψυχωτι-κών φαρμάκων αυξήθηκε, ενώ η χρήση ψυχοθεραπείας και άλλων θεραπειών διά του λόγου, όπως η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία, μειώθηκε στο μισό. Από τα 27 εκατομμύρια Αμερικανών στους οποίους διαγνώστηκε κατάθλιψη, μόνο σε ένα 20% προσφέρθηκε ψυχοθερα-πεία. Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της έρευνας, εμφανίστηκαν διάφορα νέα αντικαταθλιπτικά και αντιψυχωτικά φάρμακα, τα οποία οι γιατροί, συντα-γογραφούν, πιθανόν κάτω από την πίεση των φαρμα-κευτικών εταιρειών.Πηγή: Arch Gen Psychiatry,2009;99:848-56.

Page 38: SAFE τεύχος 6

�8 SAFE

Safe Product Report

Είναι βασική ανάγκη. Βουρτσί-ζοντας τα δόντια σας καθημε-ρινά βοηθάτε να παραμένουν

καθαρά, χωρίς πλάκα, βακτήρια, ενώ επίσης φρεσκάρετε την αναπνοή σας. Στο Ηνωμένο Βασίλειο ξοδεύονται 217 εκατομμύρια λίρες το χρόνο για οδοντόκρεμα. Το βούρτσισμα, όπως οι περισσότε-ρες καθημερινές συνήθειες, μπορεί να είναι βαρετό, έτσι οι κατασκευαστές διαφημίζουν τώρα την οδοντόκρεμα υποδεικνύοντας ότι είναι ένα προϊόν ομορφιάς ή πολυτέλειας παρά ένα προϊόν προσωπικής υγιεινής. Αυτό ενθαρρύνει τους καταναλωτές να αγοράσουν περισσότερα και σε υψη-λότερη τιμή, ενώ επίσης απομακρύνει την προσοχή τους από τα συστατικά.

Το τι περιέχεται σε μία οδοντόκρεμα δεν είναι κάτι που απασχολεί του πε-ρισσότερους ανθρώπους, αν και μάλ-λον θα έπρεπε…Η τερηδόνα και η ουλίτιδα επηρεά-ζουν κάτι περισσότερο από το στόμα. Η Περιοδοντική ασθένεια συνδέεται με άλλες καταστάσεις όπως οι καρδι-ακές παθήσεις (J Periodontol, 1996; 67: S1138-42). Ο συσχετισμός είναι ακόμη πιο ισχυρός από ότι για τους παρά-γοντες κινδύνου, όπως το κάπνισμα και η υψηλή χοληστερόλη (J Am Dent Assoc, 1998; 129: 301-11). Η φτωχή στοματική υγεία σχετίζεται επίσης με αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, πε-ριφερική αγγειακή νόσο, διαβήτη και πρόωρη κύηση.Ωστόσο, η οδοντόκρεμα δεν είναι

στην πραγματικότητα αναγκαία για καθαρά δόντια. Το στεγνό βούρτσι-σμα είναι εξίσου αποτελεσματικό. Λειαντικά σε οδοντόπαστα, όπως η κιμωλία ή το διοξείδιο του πυριτίου βοηθούν, όμως η κυρίως λειτουργία της οδοντόκρεμας είναι να δώσει «ενεργά συστατικά» όπως το φθόριο και αντιβακτηριακά όπως triclosan στα δόντια και τα ούλα. Αυτός είναι ο λόγος που οι σύγχρονες οδοντόκρε-μες περιέχουν κολλώδεις παράγοντες όπως συμπολυμερή PVM/MA για να κρατήσουν τα δραστικά συστατικά σε επαφή με τα δόντια μετά το ξέβγαλμα. Για την ομορφιά και την υγεία, στηρι-ζόμαστε στα ενεργά συστατικά, όμως, πολλά από αυτά μπορεί να κάνουν πε-ρισσότερο κακό παρά καλό.

Φυσικά προϊόντα που δίνουν λάμψη στο χαμογελό σας!

Το SAFE ξεκινάει μια νέα ενότητα για την έρευνα και τη δοκιμή προϊόντων. Σε αυτό το τεύχος επιλέξαμε να δοκιμάσουμε 10 οδοντόκρεμες με φυσικά συστατικά.

R E P O RT

PR

ODUCT

S A F EΔοκιμάζουμε10 οδοντόκρεμεςμε φυσικάσυστατικά.

Safe Report:

Page 39: SAFE τεύχος 6

SAFE �9

Safe Product Report

Μύθοι για το ΦθόριοΠολλοί καταναλωτές αγοράζουν οδο-ντόκρεμες με fluoride (φθοριούχο άλας) πιστεύοντας ότι προστατεύει τα δόντια. Όμως δεν υπάρχουν πολλές πειστικές αποδείξεις για αυτό. Σε αντί-θεση με πραγματικά θρεπτικές ουσίες όπως το ασβέστιο και το μαγνήσιο, καμία ανθρώπινη ασθένεια - συμπε-ριλαμβανομένης της τερηδόνας - δεν είναι αποτέλεσμα της έλλειψης φθο-ρίου. Στην πραγματικότητα, το φθόριο εί-ναι δηλητήριο που υπάρχει σε αρκετά μεγάλη ποσότητα στη μέση οικογε-νειακή οδοντόκρεμα ώστε να είναι ικανό να σκοτώσει ένα μικρό παιδί, αν αυτό το καταπιεί (J Public Health Dent, 1997; 57: 150-8). Οι ΗΠΑ και η Σουη-δία - αλλά όχι το Ηνωμένο Βασίλειο - απαιτούν οι οδοντόκρεμες με φθόριο να επισημαίνουν την παρουσία του με ειδική προειδοποίηση. Το φθόριο μπορεί να προκαλέσει ευ-αισθησία, αλλεργικές αντιδράσεις και τώρα υπάρχουν υποψίες για πλήθος ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων της στομαχικής παλινδρόμησης, δια-ταραχών των οστών, διαβήτη, δυσλει-τουργίας του θυρεοειδούς και ψυχι-κής δυσλειτουργίας. Το φθόριο που περιέχεται σε οδοντόπαστα φθορίου, σε δισκία και στο νερό, είναι επίσης σημαντικός παράγοντας κινδύνου για φθορίωση σε ηλικίες πριν από την ηλικία των έξι ετών, η οποία δημιουρ-γεί στίγματα και αλλοιώνει το χρώμα των δοντιών (Pediatr Dent, 2000? 22: 269-77). Μελέτες τόσο σε ζώα όσο και σε αν-θρώπους δείχνουν μια σαφή σχέση μεταξύ καρκίνου του στόματος και φθορίου. (Townsend Lett Docs, 1990; 89: 864-5; Yiamouyiannis J, Fluoride: The Aging Factor, Delaware, OH: Health Action Press, 1993). Πιο πρόσφατα, το φθόριο έχει βρεθεί να ενεργοποιεί και να παρεμβαίνει σε G-πρωτεΐνες, χημι-κούς διαβιβαστές ζωτικής σημασίας για την λειτουργία των ορμονών και των νευροδιαβιβαστών.

Αφρισμένη τρέλαΆλλα συστατικά στις συνηθισμένες

οδοντόκρεμες είναι επίσης ανησυχη-τικά. Πολλές οδοντόκρεμες περιέχουν το συνθετικό, φτηνό καθαριστικό So-dium Lauryl Sulphate (SLS), ύποπτο ως τοξικό για το ήπαρ και το γαστρε-ντερικό. Το SLS συνδέεται επίσης με έλκη στο στόμα (Compend Contin Educ Dent, 1997;18: 1238-40), και μπορεί να ερεθίσει το βλεννογόνο του στόμα-τος - σχετικό αν ληφθεί υπόψη ο συ-σχετισμός fluoride/καρκίνου. Μπορεί ακόμη να αυξήσει και την αφομοίωση άλλων, πιο επιβλαβών ουσιών στο στόμα (Int J Occup Med, 2000; 6: 138-42, 143-7). Το Triclosan, ένα κοινό αντιβακτηρι-ακό στην οδοντόπαστα, προστίθεται μερικές φορές για να εξουδετερώσει το SLS (Scand J Dent Res, 1993; 101: 192-5), όμως τα δύο αυτά σε συνδυα-σμό μπορεί να γίνουν ακόμη πιο ισχυ-ρά ερεθιστικά (Toxicol Lett, 1997; 91: 189-96). Το Triclosan συνδέεται επίσης με την αύξηση των ανθεκτικών σου-περ-ιών (Superbugs).Το triclosan, όταν χρησιμοποιείται σε αντιβακτηριακές / κατά της οδοντι-κής πλάκας φόρμουλες, μπορεί να μειώσει τη συσσώρευση πλάκας (Am J Dent, 1989; 2: 231-7). Ωστόσο, αν και οι φόρμουλες ελέγχου της οδοντικής πλάκας μπορούν να εμποδίσουν το 40-50% της νέας συσσώρευσης πλά-κας, μπορούν να μην κάνουν τίποτα για αυτή που είναι ήδη παρούσα. Τα λειαντικά είναι επίσης δυνητικά επι-βλαβή. Εκθέσεις δείχνουν ότι οι λεπτοί κόκκοι πυρίτιου και άλλων λειαντικών μπορούν να συλλεχθούν κάτω από τα ούλα σχηματίζοντας κοκκιώματα - μικρά οζίδια του φλεγμαίνοντα ιστού (Dermatology, 2001; 20�: 177-9; Ann Periodontol, 1999; 4: 20-�1). Αυτές οι αλλοιώσεις μπορούν να μιμούνται την ουλίτιδα, και ίσως επίσης να αφήνουν τα ούλα πιο ευάλωτα σε λοίμωξη. Πηγή: www.wddty.com/toothpaste.html

Τα προϊόντα Εναλλακτικές λύσεις για οδοντόκρε-μες μπορεί κανείς να βρει σε καταστή-ματα υγιεινών τροφών, φαρμακεία

ή μέσω του Διαδίκτυου - αν και ορι-σμένες από αυτές δεν είναι ακριβώς «εναλλακτικές». Πολλές περιέχουν SLS, fluoride ή συντηρητικά όπως parabens, ένα πιθανό ορμονικό δια-ταρακτη.H ομάδα του περιοδικού Safe δοκίμα-σε 10 διαφορετικά προϊόντα φυσικής οδοντόπαστας από ένα μεγάλο φά-σμα σκευασμάτων - αφρίζουσες και μη-αφρού, τζελ και κρέμες. Κάποιες από αυτές ήταν κατάλληλες και για Ομοιοπαθητική. Η ομάδα αξιολόγησε κάθε μία επί τη βάσει των συστατικών που αναγράφονται στη συσκευασία, της φυσικότητας των συστατικών, της γεύσης, της εμφάνισης, της οσμής, του πόσο καθαρό αισθάνεται το στό-μα κανείς και για πόσο χρονικό διά-στημα, και των αρνητικών συνεπειών. Για κάθε κριτήριο, τα προϊόντα βαθ-μολογούνται από το 1 έως το 5, και τα αποτελέσματα συνδυάζονται για να παράγουν μία συνολική βαθμολογία. (Η αξία χρημάτων δεν συμπεριλαμβά-νεται, καθώς η οδοντόκρεμα χρησι-μοποιείται σε διαφορετική αναλογία.)Ετικέτες που χρησιμοποιούν λέξεις όπως «φυσική» και «βιολογική» και φράσεις όπως «vegan», «κατάλληλο για χορτοφάγους» ή «δεν περιέχει ζω-ικά συστατικά» ενέπνευσαν εμπιστο-σύνη. Όλα τα προϊόντα που δοκιμάστηκαν σκόραραν ψηλά όσον αφορά τις πλη-ροφορίες στην ετικέτα. Ο αφρός δεν είναι απαραίτητο να καθαρίζει τα δό-ντια και θα μπορούσε να υποστηρι-χθεί ότι οι non-foaming μάρκες χωρίς απορρυπαντικά είναι καλύτερες. Οι περισσότεροι δοκιμαστές συνήθισαν εύκολα τις χωρίς αφρό μάρκες.Παραδόξως, υπήρξε καλή συμφωνία μεταξύ των μελών μας ως προς το ποια σκευάσματα ήταν ευχάριστα και αποτελεσματικά, και ποια δεν ήταν. Λόγω της συνήθειας, και της χρόνιας χρήσης αφρώδων αρωματισμένων οδοντόκρεμων οι περισσότεροι από την ομάδα επηρεάστηκαν θετικά για τις οδοντόκρεμες που είχαν εμφάνι-ση, αίσθηση και γεύση όπως οι συμ-βατικές.

R E P O RT

PR

ODUCT

S A F E

Page 40: SAFE τεύχος 6

40 SAFE

Safe Product Report

Auromère: Ayurvedic herbalΠληροφορίες: Μορφέας Ελλάς (210 2846948)Τιμή: 6,40€ (75ml)

Jason: Sea FreshΠληροφορίες: Greenwave (210 4823213)Τιμή: 11,30€ (170gr/127ml).

bjobj: AloeΠληροφορίες: (210 9588220)Τιμή: 6,55€ (75ml)

Optima: Aloe DentΠληροφορίες: Iso Plus (210 9579707)Τιμή: 6,40€ (100ml)

Himalaya: Dental CreamΠληροφορίες: Ayurveda Hellas (2310 887679) Τιμή: 6,55€ (75ml) Ramnus: Bio Plasis Mastic

Πληροφορίες: Ramnus Lab. (210 6462587)Τιμή: 6.30€ (75ml)

/ Έρευνα αγοράς: Γεράσιμος Κατραμάδος

Περιέχοντας CoQ10 και έλαιο tea tree, Silica και Escin διαβεβαιώνει ότι ανακουφίζει, προστα-τεύει και λευκαίνει τα δόντια. Άρεσε η δυνατή γεύση μέντας και menthol, και η φρεσκάδα που διαρκεί πολύ. Χρησιμοποιεί chitosan, που αποδείχθηκε αντιβακτηριακό σε οδοντόκρεμες και σε στοματικά διαλύματα (Acta Odontol Latinoam, 2002; 15: 3-9; Bull Tokyo Dent Coll, 2003; 44: 9-16). Αν και είναι κατάλληλη για vegetarians, μια πιο ξεκάθαρη επισήμανση στη συσκευασία θα βοηθούσε. Χωρίς fluoride, sodium lauryl sulphate 100% Φυσικής προέλευσης Κατάλληλη για vegetarian Φυσικά χρώματα Προέλευση: Αγγλία

Τα οργανικά συστατικά που χρησιμοποιούνται εδώ περιλαμβάνουν μπλε-πράσινα φύκια, θαλασσινό αλάτι και άλατα για ανακούφιση, αποτοξίνωση και ενδυνάμωση ούλων και δοντιών. Άρεσε η δροσιστική σύνθεση με αιθέριο έλαιο μέντας που φρεσκάρει την αναπνοή και εξαλείφει δυσοσμίες. Περιέχει πιστοποι-ημένο βιολογικό ζελέ αλόης και 3 φυσικούς λευκαντι-κούς παράγοντες: σκόνη χαλαζία, ανθρακικό ασβέστιο και σκόνη μπαμπού που λευκαίνουν χωρίς χημικά και σκληρά αποξεστικά. Χωρίς lauryl sulphate και propylene GlycolΧωρίς πρόσθετα χρώματα, αρώματα & συντηρητικά Χωρίς ζαχαρίνηΚατάλληλη για vegetarianΦυσικά χρώματα Δεν δοκιμάζεται σε ζώαΠροέλευση: ΗΠΑ

Περιέχει χυμό aloe vera, xylitol, εκχύλισμα μολόχας και αιθέριο έλαιο ευκαλύπτου. Μα-λακτική και δροσιστική οδοντόκρεμα, ιδανική για καθημερινή χρήση. Αν και στην ομάδα του Safe άρεσε η διάρκεια του αποτελέσματος και η αίσθηση φρεσκάδας, οι γνώμες διχάστηκαν σχετικά με την έντονη γεύση του ευκάλυπτου. Ωστόσο μέτρησαν θετικά οι πιστοποιήσεις του προϊόντος. Δερματολογικά ελεγμένο Δεν δοκιμάζεται σε ζώα Πιστοποίηση φυσικών πρώτων υλών οργανι-κής καλλιέργειας Δεν περιέχουν συνθετικά χρώματα, SLS, SLES & άλλα δραστικά με βάση το πετρέλαιοΔεν περιέχει • Τεστ Νίκελ <1 PPM Προέλευση: Ιταλία

Αγιουρβεδική φυτική οδοντόκρεμα, προϊόν 100% από ενεργά φυτικά συστατικά. Με neem που καταπολεμά τα μικρόβια, pomegranate και Meswak και Babool για την αποφυγή της αιμορραγίας των ούλων. Καταπολεμά τη κακοσμία του στόματος. Προλαμβάνει πέτρα και ουλίτιδα. (Τυχαιοποιημένη μονή τυφλή κλινική μελέτη: πηγη: www.himalayahealthcare.com/researchpaper/pcare.htm#dental_cream). Μας άρεσε η δυνατή γεύση και η αίσθηση φρεσκάδας που διαρκεί. 100% vegetarianΚατάλληλη για ομοιοπαθητικήΚατάλληλη για Αγιουρβεδική θεραπείαΠεριέχει φυσικό φθόριο100% ενεργά φυτικά συστατικάΠροέλευση: Ινδία

Αγιουρβεδική φυτική οδοντόκρεμα με 24 εκχυλίσμα-τα φυτών. Το neem σε συνδυασμό με το έλαιο κανέλας και τη γλυκόριζα καταπολεμούν τα βακτηρίδια, ενώ το θυμάρι, η μέντα και η κανέλα Κεϋλάνης δίνουν μία ευχάριστη γεύση. Διαπιστώσαμε ότι είναι οικονομική στη χρήση διότι δεν περιέχει αφριστικά που διογκώ-νουν την ποσότητα. Μας άρεσε η μεγάλη διάρκεια αποτελέσματος.Χωρίς φθόριο, χωρίς αφριστικά συστατικάΜε πιστοποίηση φυσικών συστατικών Προέλευση: Ινδία

Δοκιμάσαμε την οδοντόκρεμα με μαστίχα, αλόη και καλέντουλα, ειδικά μελετημένη για τους ερεθισμούς των ούλων, τους λεκέδες των δοντιών και την κακοσμία του στόματος. Μας άρεσε η ήπια γεύση της και η έλλειψη μεγάλης ποσότητας αφρού. Κατάλληλη για ομοιοπαθητικήMε πιστοποιημένα φυτικά συστατικά οργανι-κής καλλιέργειαςMε φυσικά αιθέρια έλαιαΧωρίς triclosan, οινόπνευμα, χημικές ουσίεςΠροέλευση: Ελλάδα

Page 41: SAFE τεύχος 6

SAFE 41

Safe Product Report

Δοκιμάσαμε την Pflanzen Zahngel, μία φυτική οδοντόκρεμα σε μορφή gel ήπια με το σμάλτο των δοντιών η οποία μπορεί να είναι χρήσιμη για όσους έχουν ευαίσθητα ούλα. Μας άρεσε η γεύση δυό-σμου που αφήνει στο στόμα. Η ομάδα συμφώνησε ότι χρειάζεται αρκετή ποσότητα gel σε κάθε χρήση. Μας άρεσε που είναι απαλλαγμένη από όλα τα βλα-βερά συστατικά και κατάλληλη για vegans. Με πιστοποίηση φυσικών συστατικών Κατάλληλη για vegans.Χωρίς αφρίζοντα τασιενεργά και συντηρητικάΧωρίς συνθετικά χρώματα & αρώματαΧωρίς ζάχαρη ή υποκατάστατα ζάχαρηςΠροέλευση: Γερμανία

Sante: Dental med (Myrrhe)Πληροφορίες: Λέων (210 2321395)Τιμή: 5,90€ (75ml)

Lavera: Βasis sensitivΠληροφορίες: Lavera (210 3629669)Τιμή: 4,90€ (75ml)

A.Vogel: Dentaforce Πληροφορίες: ICP (210 9408880)Τιμή: 6,70€ (75ml)

Weleda: Pflanzen Zahngel Πληροφορίες: Α. Ελοβάρη (2310 856233)Τιμή: 6,95€ (75ml)

Περιέχει τον κλινικά αποδεδειγμένο συνδυασμό συστατικών που περιέχει μύρρο, πράσινο τσάι και xylitol. Μας άρεσε η μυρωδιά και η αίσθηση καθαρι-ότητας που αφήνει στο στόμα. Οι πληροφορίες στη συσκευασία είναι ευδιάκριτες αλλά δυσκολευτήκαμε γιατί δεν είναι στα Ελληνικά. Με πιστοποίηση φυσικών συστατικών Χωρίς fluorideΧωρίς Μινθόλη Χωρίς συνθετικά χρώματα & αρώματαΧωρίς συντηρητικά Κατάλληλο για ομοιοπαθητικήΠεριέχει Camellia Sinensis Leaf Extract βιολογικής καλλιέργειαςΠροέλευση: Γερμανία

Δοκιμάσαμε την οδοντόκρεμα με εχινάκεια και πρόπολη από τη σειρά basis. Αν και πρόκειται για οδοντόκρεμα με φυσικά συστατικά, μας έδωσε την ευχάριστη αίσθηση φρεσκάδας μιας συμβα-τικής οδοντόκρεμας, χωρίς όμως πολύ αφρό. Το ανθρακικό άλας ασβεστίου και το οξύ πυριτίου βοηθούν στην αφαίρεση της πλάκας. Με θαλάσσιο άλας και μέταλλα, καθώς και με εκχυλίσματα από arnica, μύρο και αχιλλέα, φροντίζουν για την υγιή βακτηριακή στοματική χλωρίδα. Δεν μας άρεσε στη συσκευασία η απουσία πληροφοριών στα Ελληνικά.Με πιστοποίηση φυσικών συστατικών Χωρίς φθόριοΧωρίς συνθετικά χρώματα & αρώματαΠεριέχει Echinacea Purpurea, Arnica Montana και Achillea Millefolium βιολογικής καλλιέργειαςΔεν δοκιμάζεται σε ζώαΠροέλευση: Γερμανία

Δοκιμάσαμε τον συνδυασμό των 5 βοτάνων (εχινάκεια, δεντρολίβανο, δυόσμος, μέντα, ρατάνια) που είναι ιδανικός για στοματικά έλκη φλεγμονές & άφθα. Μας άρεσε η έντονη αίσθηση καθαριότητας η οποία διατηρείται για αρκετή ώρα μετά το βούρτσισμα. Ωστόσο κάποιοι απο την ομάδα θεώρησαν την γεύση πολύ έντονη.Με πιστοποίηση βιολογικών συστατικών Κατάλληλη για vegansΔεν δοκιμάζεται σε ζώαΧωρίς συνθετικά χρώματα & αρώματαΒασισμένο στην παραδοσιακή συνταγή βοτανο-θεραπείαςΠροέλευση: Ελβετία

Page 42: SAFE τεύχος 6

42 SAFE

Products Details

ΑΓΓΕΛΙΚΑ ΕΛΟΒΑΡΗ &ΣΙΑ ΟΕ: Τηλ.:2310 856233

Πιστοποιημένο βιολογικό προϊόν

100% αγνός χυμός Ιπποφαές βιολογικής καλλιέργειας

WELEDA

Χαρίζει δύναμη, υγεία και ευεξία σε όλη την οικογένεια, κάθε εποχή του χρόνου!Για την WELEDA η εξωτερική ομορφιά και ακτινοβολία του ανθρώπου οφείλε-ται σε έναν πολύ σημαντικό βαθμό στην καλή υγεία του οργανισμού του! Ο αγνός χυμός ιπποφάες από την WELEDA είναι ένα εκχύλισμα από ώριμους καρπούς του θάμνου ιπποφαούς, βιοδυναμικής καλλιέργειας. Θεωρείται εξαιρετικά πλούσια πηγή φυ-σικής βιταμίνης C καθώς και αντιοξει-δωτικών (Β-καροτίνη, φλαβονοειδή και βιταμίνης Ε). Δρα κατά των ελεύθερων ριζών, ενισχύει την φυσική άμυνα του οργανισμού και αποτελεί ιδανικός σύμ-μαχος του οργανισμού σε δύσκολες συν-θήκες, όπως η κόπωση, το κρυολόγημα, η αδυναμία, το άγχος και η ανορεξία. Συνιστάται ως κατάλληλο δυναμωτικό σε περίοδο δίαιτας, διατροφής όπως επί-σης και σε περιόδους ανάρρωσης από διάφορες ασθένειες, ιώσεις και γρίπη. Ιδανικό τονωτικό ρόφημα για αθλητές, μαθητές, εγκύους, διαβητικούς και για όσους αντιμετωπίζουν μια απαιτητική καθημερινότητα. Χαρίζει ενέργεια και δύναμη, αναζωογο-νώντας τον οργανισμό με τον πιο φυσικό τρόπο! Διατίθεται και ως ελιξίριο, που πε-ριέχει οργανική ζάχαρη και μέλι.Δεν περιέχει συνθετικά συντηρητικά, τε-χνητά αρώματα και χρωστικές ουσίες.Με πιστοποίηση ECOCERT.Διατίθενται σε φαρμακεία και καταστή-ματα πώλησης βιολογικών προϊόντων.

Aντιμικροβιακή συλλογή της Penny Price Aromatherapy Ltd.

Μια χρήσιμη συλλογή από προληπτικά προ-ϊόντα για τη μικροβιακή μόλυνση και μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο στο σπίτι όσο και στο δέρμα. Όλα τα προϊόντα που περιέχο-νται στην Αντιμικροβιακή Σειρά της Penny Price Aromatherapy Ltd. είναι κατάλληλα τόσο για τα παιδιά, όσο και για τους ηλικι-ωμένους. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανά τακτά χρονικά διαστήματα μέσα στην ημέρα. Η σειρά αποτελείται από τα εξής προϊόντα: - Αντιμικροβιακό Τζελ, το οποίο μπορείτε να το εφαρμόσετε στα χέρια σας & να το αφήσετε, χωρίς ξέπλυμα, για μεγαλύτερη προστασία. - Αντιμικροβιακό Σαπούνι Προ-σώπου & Χεριών με τσαγιόδεντρο, πεύκο και γεράνι. - Αντιμικροβιακό Σπρέι Χώρου με θυμάρι, κανέλλα, γλυκάνισο & κίτρο. - Αντιμικροβιακό Μίγμα Αιθέριων Ελαίων για χρήση σε καυστήρα χώρου, με θυμάρι, πεύκο & εξωτική βερβένα. - Αντιμικροβιακό Λάδι Μασάζ με ρίγανη, κίτρο & γλυκάνισο, ειδικά σχεδιασμένο για να ανακουφίζει τους μύες & τις κλειδώσεις όταν είναι πιασμένοι και κουρασμένοι.

Επίσης, ιδανικό αντιμικροβιακό αιθέριο έλαιο είναι ο Γλυκάνισος - Anise Star (Illicium verum), το οποίο μπορείτε να το χρησιμο-ποιήσετε στις παρακάτω εφαρμογές:- Χρησιμοποιήστε 4-8 σταγόνες, ανάλογα το χώρο σας, σε καυστήρα – κατάλληλο για όλες τις ηλικίες- Προσθέστε 4-8 σταγόνες στο μπάνιο ενη-λίκων & 2-4 σταγόνες στο μπάνιο παιδιών. Στα μωρά κάτω των 2 ετών μη προσθέτετε παραπάνω από 2 σταγόνες.- Προσθέστε 15 σταγόνες σε 50ml λάδι βά-σης σύμφυτο για μασάζ. Διαιρέστε την πο-σότητα για παιδιά κάτω των 10 ετών.

AURA VITAE: Τηλ.:210 3629669

Για τους πόνους των αρθρώσεων με τη χρή-ση του υδρολυμένου κολλαγόνου. Είναι μία πλήρης φόρμουλα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με τις αρ-θρώσεις. Σχεδόν όλοι παρουσι-άζουν εξασθένιση και βλάβες στον χόνδρο

των αρθρώσεων μετά την ηλικία των �5. Ο χόνδρος δύσκολα αναπλάθεται και τα κύτταρά του χρειάζονται καθημερινά θρεπτικά συστατικά, που όμως δύσκολα φτάνουν εκεί. Τα συστατικά του JOINT VIBRANCE είναι έτσι μελετημένα ώστε να εφοδιάζουν συνεχώς με θρεπτικά στοιχεία τους χονδροκίτες και να τους αφήνουν να κάνουν την δουλειά τους, να ξαναγεννούν τον χόνδρο στις αρθρώσεις μας. Το JOINT VIBRANCE συνδυάζει τα βοτανικά εκχυλί-σματα, τα μικροστοιχεία και τα θρεπτικά συστατικά που είναι απαραίτητα για την σε βάθος αναδόμηση του χόνδρου.

ΚΟΛΛΑΓΟΝΟ JOINT VIBRANCE

ΓΙΑ ΤΙΣ ΟΥΡΟΛΟΙΜΩΞΕΙΣ UT D- MANNOSE

Απομακρύνει και σταδιακά εξαφανίζει τα στελέχη του βακτηριδίου E.COLI, σταμα-τά τις επαναλαμβανόμενες και επίμονες ουρολοιμώξεις, την επώδυνη ούρηση, το τσούξιμο και τον κνησμό. Προάγει και προ-φυλάσσει γενικότερα την υγεία τού ουρο-ποιητικού συστήματος.Η μαννόζη είναι ένα σάκχαρο του οποίου το μόριο είναι υδατοδιαλυτό, και το οποίο έχει την ιδιότητα να περνά μέσα από το αν-θρώπινο σώμα χωρίς να αποσυντίθεται και ως εκ τούτου, χωρίς να μεταβολίζεται. Από την στιγμή της κατανάλωσής του, βρίσκει εύκολα τον δρόμο προς τους νεφρούς από όπου τελικά προωθείται στην ουροδόχο. Στον δρόμο της προσαρτίζει στο μόριό της βακτήρια και μολυσματικά του ουροποιη-τικού και τα παρασύρει μαζί της μέχρι την έξοδο από το σώμα μέσω των ούρων.

ΔΙΑΤΡΟΦΟΛΟΓΙΚΗ-ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ: Τηλ.:210 3800180

Page 43: SAFE τεύχος 6

SAFE 4�

Products Details

Τα αυθεντικά Κορεάτικα αποτοξινωτικά επι-θέματα Chi και BioHeel που περιέχουν μόνο φυσικά συστατικά, εκπληρώνουν την υπό-σχεσή τους και σας βοηθούν να απαλλαγεί-τε από πολλά δυσάρεστα συμπτώματα που έχουν σχέση με την υγεία σας. Με τη χρήση

Αποτοξινωτικά επιθέματα με ευεργετικές ιδιότητες για την υγεία

HELLENIZE : Τηλ.: 210 7219320

των επιθεμάτων Chi και BioHeel επιτυγχά-νεται: 1. Απομάκρυνση τοξινών από τον ορ-γανισμό, μέσω της απορρόφησής τους από το δέρμα 2. Μείωση σωματικών πόνων και πρηξιμάτων. 3. Βελτίωση της κυκλοφορίας του αίματος 4. Καθαρισμός του αίματος 5. Βελτίωση της ποιότητας του ύπνου 6. Επανά-κτηση του αισθήματος ευεξίαςΤα επιθέματα Chi και BioHeel Foot Patches διατίθενται σε επιλεγμένα Φαρμακεία και κα-ταστήματα βιολογικών προϊόντων από την εταιρεία Ηellenize.

BioHeel Foot Patches & Chi patches

AM HEALTH: Τηλ.: 210 5136008

ISO PLUS: Τηλ.: 210 9579707

ΑΓΓΕΛΙΚΑ ΕΛΟΒΑΡΗ &ΣΙΑ ΟΕ: Τηλ.:2310 856233

Η Σπιρουλίνα Mar-cus Rohrer, η Νο 1 σπιρουλίνα στον κόσμο, ενισχύει την άμυνα του οργανι-σμού προσφέρο-ντάς σας μοναδική ενέργεια, διαύγεια και αντοχή κάθε μέρα. Είναι η μο-ναδική σπιρουλίνα στον κόσμο που χάρη στο ειδικό

Viosol μπουκάλι της, διατηρεί τη φρεσκάδα και τα ευεργετικά συστατικά της ανέπαφα από τον ήλιο! Καθαρίζει τον οργανισμό, το-νώνει τον μεταβολισμό και φυσικά προσφέ-ρει δύναμη και ευεξία όλη μέρα! Επιλέξτε σπιρουλίνα Marcus Rohrer και ξεκινήστε δυνατά κάθε σας μέρα!

ΣΠΙΡΟΥΛΙΝΑ MARCUS ROHRERΗ Νο 1 ΣΠΙΡΟΥΛΙΝΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ!

Η πρόπολη ενισχύει το ανοσοποιητικό, προστατεύει από τις λοιμώξεις, έχει αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Βοηθάει σε όλες τις αναπνευ-στικές παθήσεις και τις ωτορινολαρυγ-γολλογικές λοιμώ-ξεις, δρα κατά των

ιών, των μυκητών και των βακτηρίων, ακόμα και ενάντια σε στελέχη ανθεκτικά στα αντι-βιοτικά. Η πράσινη πρόπολη προέρχεται από το φυτό Baccharis dracunculifolia που φύεται μόνο στη Βραζιλία. Δεν προκαλεί αλ-λεργία και έχει ισχυρότερη δράση κατά των μυκητών. Βοηθάει στον φυσιολογικό ρυθμό ανάπτυξης των κυττάρων και συνεργάζεται άριστα με τη χημειοθεραπεία και την ακτι-νοθεραπεία προστατεύοντας τον ασθενή από τις παρενέργειες τους. Η WAX GREEN 70 GOLD έχει περιεκτικότητα �5 % σε πράσινη πρόπολη. Λόγω αυτής της πολύ μεγάλης περιεκτικότητας και των μο-ναδικών ιδιοτήτων της πράσινης πρόπολης, είναι ένα μοναδικό προϊόν που πάντα πρέπει να έχετε κοντά σας, τόσο για τοπική όσο και για συστηματική χρήση.

Η νέα ανανεωμένη φόρμουλα της Solgar ει-δικά για την ενδυνάμωση και την διατήρηση υγιών οστών! To Ultimate Bone Support πα-ρέχει στον οργανισμό, τα απαραίτητα για την υγεία των οστών θρεπτικά στοιχεία: ασβέ-στιο, μαγνήσιο, βιταμίνη Κ2, βόριο, ψευδάρ-γυρο, μαγγάνιο και χαλκό. Ενισχυμένο με επιπλέον βιταμίνη D�. Το Ultimate Bone Support προσφέρει αποτε-λεσματική προστασία και ενδυνάμωση των οστών, ενώ τα μέταλλα που περιέχονται στη φόρμουλα –ψευδάργυρος, χαλκός, μαγγάνιο, βόριο- είναι παρασκευασμένα από τα εργα-στήρια της Albion που διαθέτει τη μοναδική πατέντα για την παρασκευή χηλικών και άρα πιο βιοδιαθέσιμων μετάλλων στον κόσμο. Η φόρμουλα είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε κα-ταστάσεις οστεοπόρωσης και καταγμάτων, αλλά και σε όσους θέλουν να φροντίζουν προληπτικά για τη καλή υγεία και διατήρηση γερών οστών! Διαθέτει πιστοποίηση Kosher και είναι ελεύθερη γλουτένης. Δοκιμάστε τη μαζί με την αγαπημένη σας πολυβιταμίνη από τη σειρά πολυβιταμίνων της Solgar. Ει-σάγεται συσκευασμένο από τις ΗΠΑ.

Ultimate Bone Support H απόλυτη στήριξη των οστών μας

από τη SOLGAR

Πράσινη πρόπολη WAX GREEN 70 GOLD

για τη SANOFLORE: Τηλ.: 210 32 52 103

Energizing Shower Gel - Αφρόλουτρο Ενέρ-γειας με Βιολογικό Αιθέριο Έλαιο Μέντας: Χαρίζει τόνωση, φρεσκάδα στην επιδερμίδα και την απαραίτητη ενέργεια που χρειάζεται το σώμα ξεκινώντας την ημέρα. Soothing Shower Gel - Κατευναστικό Αφρόλουτρο με Βιολογικό Αιθέριο Έλαιο Μαντζουράνας: Προσφέρει χαλάρωση και την απαραίτητη ηρεμία που αναζητάει το σώμα το βράδυ. Nourishing Petal Body Cream – Γαλάκτω-μα Σώματος με Βιολογικό Αιθέριο Έλαιο Ηλίανθου & Βούτυρο Karite: Για ξηρές – ευ-αίσθητες επιδερμίδες. Με ενυδατικές και κα-ταπραϋντικές ιδιότητες χαρίζει 24ωρη ενυ-δάτωση και μια επιδερμίδα λεία και απαλή. Τα προϊόντα είναι δερματολογικά ελεγμένα σε ευαίσθητες επιδερμίδες, με ευχάριστο άρωμα αιθέριων ελαίων. Χωρίς Sodium Lauryl Sulphate και paraben. Πιστοποιημένα βιολογικά προϊόντα που διατίθενται σε επιλεγμένα φαρμακεία.

Νέα βιολογική σειρά περιποίησης σώματος

από τη Sanoflore

Page 44: SAFE τεύχος 6

44 SAFE

Products Details

Spirulina Gold EubiasTMΑσπίδα προστασίας του οργανισμού

Η Χρυσή Spirulina Gold EubiasTM ήρθε και αλλάζει τα δεδομένα στην εξέλιξη της φυ-σικής διατροφής. Πρόκειται για μια σπιρου-λίνα ανώτερης ποιότητας καθώς είναι η μο-ναδική 100% καθαρή, χωρίς έκδοχα, χάρη στην πατενταρισμένη μέθοδο που εφαρ-μόζει για τη δημιουργία του δισκίου χωρίς χημικά, είναι δηλαδή μόνο σπιρουλίνα. Αποτελεί την κορυφαία ποικιλία σπιρουλί-νας στον κόσμο καθώς καλλιεργείται απο-κλειστικά στην Αυστραλία, κάτω από το ευεργετικό φως του δυνατού ήλιου, σε πε-ντακάθαρα νερά, μακριά από τη μόλυνση. Με περισσότερα από 90 ενεργά συστατικά, βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και αναζωογο-νεί ριζικά τον οργανισμό. Ταυτόχρονα, αποτελεί την πλουσιότερη πηγή πρωτεΐνης και αμινοξέων στον κόσμο καθώς περιέχει 60-70% πρωτεΐνη υψηλής ποιότητας. Έτσι, χαρίζει στον οργανισμό αστείρευτη ενέργεια και ζωντάνια κάθε μέρα, όλη μέρα.

ΑSTRA MEDICAL HELLAS SUPERFOODS : Τηλ.: 210 2527584

Vita Force®Πολυβιταμινούχο τονωτικό

αποκατάστασης με μοναδική 100% φυσική σύνθεση

Σύμφωνα με τη συνταγή του διάσημου Ελ-βετού γιατρού A.Vogel, για γρήγορο ενερ-γειακό εφοδιασμό, κατάλληλο για ενήλικες και παιδιά.Συνδυάζει χυμό ιπποφαούς, φυτικά εκχυλί-σματα βύνης, φυσικό μέλι, συμπυκνωμένο χυμό χουρμάδων, εκχύλισμα γύρης, φύτρα σιταριού, ζύμη μαγιάς, καρπούς άγριας τρι-ανταφυλλιάς, χυμό του τροπικού φρούτου durian, φυσική βιταμίνη Ε και συμπυκνωμέ-νο χυμό πορτοκαλιού. Τα βιολογικά ενερ-γά συστατικά του Vita Force® εφοδιάζουν τον οργανισμό με όλες τις απαραίτητες βιταμίνες, αμινοξέα, αντιοξειδωτικά, πρω-τεΐνες, πλήθος μετάλλων και ιχνοστοιχεί-ων, προσφέροντας ζωντάνια και ευεξία σε περιόδους σωματικής κόπωσης, άγχους, εξάντλησης, ατονίας, αδυναμίας, ανάρρω-σης από ασθένειες, έντονης πνευματικής προσπάθειας, εντατικής αθλητικής δρα-στηριότητας. Παρασκευάζεται αποκλειστι-κά από φυτικές βιοδραστικές ουσίες και είναι απαλλαγμένο από τεχνητά πρόσθετα, χρωστικές και χημικά συντηρητικά. Κατά τη διαδικασία της σύνθεσής του προστατεύο-νται τα πολύτιμα και ευαίσθητα βιολογικά συστατικά του.

ICP - A.VOGEL: Τηλ.: 210 9408880

NASODRENΛύση απο τη Φύση

για τη Ρινοκολπίτιδα(Ιγμορίτιδα)

Το υδατικό διάλυμα των βολ-βών κυκλάμινου σε μορφή spray (χωρίς προωθητικά αέ-ρια) περιέχει σαπωνίνες (κυ-κλαμίνη) και φλαβονοειδή,

ουσίες γνωστές ήδη από την αρχαιότητα για

τα θεραπευτικά τους αποτελέσματα. Το Nasodren® δρα αποτελεσματικά και άμεσα στην περιοχή της ρινός και των παραρρινίων κόλπων, διευκολύνοντας τους φυσιολογι-κούς μηχανισμούς παροχέτευσης και καθα-ρισμού, με άμεσο επακόλουθο την ελεύθερη ρινική αναπνοή. Καθαρίζει και απομακρύνει τις φλεγμονώδεις και πυώδεις εκκρίσεις, τα σωματίδια των ιών, και βοηθά στη φυσιολο-γική αποκατάσταση του επιθηλίου του βλεν-νογόνου.

PHARMA Q: Τηλ.: 210 9374576-8

BALANCE: Τηλ.:210 2627024

Dormatone από την Nature’s Answer

Ήπιο ηρεμιστικό, υπνωτικό, χαλαρω-τικό. Η Βαλεριάνα παραδοσιακά έχει χρησιμοποιηθεί ως αγχολυτικό, ήπιο ηρεμιστικό, υπνωτικό και σπασμολυτι-κό. Ο Λυκίσκος, που δίνει το χαρακτη-ριστικό άρωμα στην μπύρα, παραδοσι-ακά χρησιμοποιείται ως υπνωτικό, ήπιο ηρεμιστικό, σπασμολυτικό και πικρό τονωτικό. Η Σκουτελάρια παραδοσιακά έχει χρησιμοποιηθεί ως τονωτικό του νευρικού συστήματος, σπασμολυτικό και ήπιο ηρεμιστικό. Η Πασιφλώρα έχει χρησιμοποιηθεί ως αγχολυτικό, σπα-σμολυτικό, ήπιο ηρεμιστικό και υπνω-τικό.

GREENWAVE: Τηλ.:210 4823213

Ξυπνήστε τον μεταβολισμό σαςμε το απόσταγμα

Πράσινο Τσάι της Balance

Το απόσταγμα πράσινο τσάϊ υποστηρίζει την προσπάθειά σας να χά-σετε κιλά καθώς καίει τα λίπη και αυξάνει επι 10 % τις καύσεις του μεταβο-λισμού. Συγχρόνως απο-τελεί ασπίδα προστα-σίας στον σακχαρώδη διαβήτη και ενισχύει το κυκλοφορικό σύστημα. Μπορείτε να το βρείτε

σε επιλεγμένα φαρμακεία και καταστήμα-τα βιολογικών προϊόντων στην τιμή των �5 ευρώ.ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΙΣ ΑΠΟΜΙΜΗΣΕΙΣ.

Page 45: SAFE τεύχος 6

SAFE 45

Απο την ομάδα του tvxs.gr

Να το κάνω το εμβόλιο;Το ζήτημα έχει απασχολήσει το

τελευταίο διάστημα και τους χρήστες του tvxs.gr, οι οποίοι

τροφοδοτούν τις σχετικές ιστορίες με ενδιαφέρουσες πληροφορίες - από-ψεις. Ανάμεσα σε άλλα, επισημαίνονται τα συμπεράσματα συζήτησης που διορ-γάνωσε η Αριστερή Ριζοσπαστική Συ-νεργασία Ιατρών (Α.Ρ.Σ.Ι.): 1. Ο ιός Η1Ν1 εμφανίζει αυξημένη μεταδοτικότητα, αλλά δεν φαίνεται να έχει μεγαλύτερη θνησιμότητα από άλλες μορφές γρίπης στο παρελθόν. 2. Ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας άλλαξε τα κριτήρια της «πανδημίας», προκειμένου να εντάξει σε αυτή τον νέο ιό. �. Τα θύματα (θάνατοι) πλην του επι-βαρυμένου ιατρικού μητρώου, συνή-θως ανήκουν σε κατώτερες εισοδη-ματικές τάξεις ή χώρες.

4. Μέχρι στιγμής στην χώρα μας υπάρ-χουν θάνατοι, όλοι σχετιζόμενοι με ήδη υπάρχοντα ιατρικά προβλήματα. Την δεκαετία του ‘80, οι θάνατοι από την γρίπη κυμαίνοντο μεταξύ 15 και 50 ετησίως στην χώρα μας. 5. Υπάρχει υπερβολική διόγκωση του κινδύνου από τον Η1Ν1. Αυτό οφεί-λεται σε οικονομικά συμφέροντα των ιατρικών εταιρειών αλλά και σε καλλι-έργεια πολιτικών εκμετάλλευσης του “φόβου”. Τα στοιχεία ότι θα νοσήσει σχεδόν ό μισός πληθυσμός της χώρας ή θα έχουμε μείωση του ΑΕΠ κατά 10% (!) λόγω της γρίπης, που διακι-νούσαν κυκλώματα και o ίδιος ο πρώ-ην υπουργός Υγείας κος Αβραμόπου-λος είναι υπερβολικά αν όχι ύποπτα. Τα 8 εκατ. εμβόλια που παρήγγειλε ο κος Αβραμόπουλος είναι εξωφρενι-κός αριθμός (αν όχι ύποπτος)... Επιπλέον, στο πλαίσιο της συζήτησης

υποβάλλονται ερωτήματα, όπως: -«Πώς εξηγείται ότι ο Παγκόσμιος Ορ-γανισμός Υγείας και ο Ευρωπαϊκός δεν έχουν εκδώσει οδηγίες;» -«Πώς εξηγείται ότι στην αρχή θα εμ-βολιάζονταν τα μικρά παιδιά και οι έγκυες γυναίκες, ως πιο ευάλωτοι και τώρα τα τραβάνε πίσω;» -«Πώς εξηγείται η επιμονή στον εμβο-λιασμό, όταν οι χώρες που μόλις πέ-ρασαν τον χειμώνα δεν είχαν έντονα πανδημικά φαινόμενα και μάλιστα χωρίς το εμβόλιο;» Επίσης, χρήστης του tvxs.gr από τη Δανία, αναφέρει για τη σκανδιναβική χώρα: «Μόνο το 2008 πέθαναν περίπου 6000 από επιπλοκές από την απλή γρί-πη!!! Ακούσατε τίποτα στην Ελλάδα;». «Για κάθε νέο φάρμακο απαιτείται πε-ρίοδος τελικών δοκιμών 2 ετών. Το εμ-βόλιο αυτό δεν έχει δοκιμαστεί ούτε 2 μήνες», προστίθεται σε άλλο σχόλιο.

Σύμφωνα με δημοσκόπηση της Public Issue που διενεργήθηκε για την εφημερίδα, Καθημερινή, το 63% των Ελλήνων δεν προτίθεται να εμβολιαστεί.

Απόσπασμα δημοσίευσης στο tvxs στις 13/11/2009

Page 46: SAFE τεύχος 6

46 SAFE

Σημεία διανομής

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ (13):ΑΤΤΙΚΗΑΘΗΝΑ: Ιανός, Σταδίου 24 Αιώνιος Ηνίοχος, Σόλωνος 97 Πύ-ρινος Κόσμος, Ιπποκράτους & Σόλωνος Πολιτεία: Ασκληπιού 1-� Εκδόσεις «Κέδρος» Πεσμαζόγλου 5 & Σταδίου, Στοά βιβλί-ου ΜΑΡΟΥΣΙ: Ιανός: Golden Hall, Λεωφόρος Κηφίσιας �7Α ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ : The Βook store, Μεσολογγίου 49ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Ιανός, Πλατεία Αριστοτέλους 7 Ιανός: Μετα-μορφώσεως 24, Καλαμαριά Ιανός, Φιλιππουπόλεως 57, Αμπελό-κηποι Ιανός, 25ης Μαρτίου 45 Ντεπώ Ιανός, Εμπορικό κέντρο ΜediteraneanCosmos Ψάρας, Φιλικής Εταιρείας �9

ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΑ (38)ΑΤΤΙΚΗΑΘΗΝΑ: Life Up, Ιδρομενέως 112 ΑΓ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ:Power Gym Fitness Club, Ελ. Βενιζέλου 107 ΑΙΓΑΛΕΩ: Entasis, Κων/λεως 16:17 ΑΝΩ ΠΑΤΗΣΙΑ : Corpus Gym 2, Ιαλέμου 48 ΒΥΡΩΝΑΣ: Byron Gym, Χειμάρας 19 & Κολοκοτρώνη • Kouros Fitness Club, Αναλήψεως 48 ΓΛΥΦΑΔΑ: Iron Gym, Ανθέων 22 • Gym Tonic, Λεωφ. Βουλιαγμένης 96 • Planet world of fitness, Αθ. Διάκου 24 ΑΝΩ ΓΛΥΦΑΔΑ: Contours Express 1, Ανδρ. Παπανδρέου 181 ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ: Champions Gym, Νυμφών �9 • Universal Ladies, Ρήγα Φεραίου 7 • Άθλος, Ηρούς Κωνσταντοπούλου 27 • Sports club, Ποσειδώνος 20 ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗ: Καισάρειον, Δημαρχιακό Μέγαρο Καισαριανής, Βρυούλων & Κλαζομενών ΚΡΥΟΝΕΡΙ: Αίαντας Fitness Club, Λεωφ. Κρυονερίου 5� ΛΥΚΟΒΡΥΣΗ: Joe Weider, Γρηγορίου Λαμπράκη �9:41 ΝΕΑ ΣΜΥΡΝΗ: Corpus Gym 1, Αγ. Σοφίας 1� & Πολυκάρπου • Shape Health Club, Eλ. Βενιζέ-λου 5Α • Contours Express 2, Σαράντα Εκκλησιών 1 & Αιγαίου • Center Gym, Ομήρου 24:26 • Aloe Fitness, Αιγαίου 77 • Studio, Ιωνίας 1 • Reflex gym, Διγενή Ακρίτα �7 • Εν σώματι, Αρτάκης 1�5 ΠΑΓΚΡΑΤΙ: Παγκράτιον Γυμναστήριο Ο.Ε, Υμηττού 271 ΠΑΛΑΙΟ ΦΑΛΗΡΟ: Υγεία & Διάπλαση, Μ. Μπότσαρη 26:28 • Life Line, Αγ. Βαρβάρας 102 • Peak Fitness, Ζησιμοπούλου 68 • Physical Gym, Ζησιμοπούλου 64 • Sportesse fitness club, Αγγελίδου 19 ΠΕΙΡΑΙ-ΑΣ: Δίαθλον, Δεληγιάννη 50 ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ: Health & Fitness, Αγ. Ιε-ροθέου 46Β Α.ΠΑΤΗΣΙΑ:Corpus Gym 2, Ιαλέμου 48 ΧΑΛΑΝΔΡΙ: Head studio Καρβέλα, Εθν. Αντιστάσεως 84

ΚΕΝΤΡΑ YOGA (42)ΑΤΤΙΚΗΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ:Αnahat yoga center, Ολυμπίας 16 • ΑΓ. ΠΑΡΑ-ΣΚΕΥΗ :Anima Soma, Αιόλου 7 • Cocoon Urban Spa, Σουλίου 9 • ΑΘΗΝΑ: Brahma Koumaris, Θάσου 12Α • Essennce Human Space, Παλλάδος �2, Πλατεία Ψυρρή • Iyangar Yoga Centre, Καλαμιώτου 12 • Nysy Studios, Νίκης 25 • Athen massage & yoga academy, Μη-τσαίων 19 • Satyananda Yoga Centre Athens, Αγ. Δημητρίου 26, Πλ. Ηρώων • Studio Υγείας & Ευεξίας, Αριστοτέλους 67 • Studio Yoga Arhata, Λεωφ. Αλεξάνδρας & Βαρβάκη 10 ΑΝΩ ΠΑΤΗΣΙΑ : ΑΙΩΝ, Αγ. Λαύρας 21 ΑΛΙΜΟΣ: Vijaya, Καραϊσκάκη 16 ΑΝΟΙΞΗ : Raja Yoga Center, Ελαίας 99 ΒΥΡΩΝΑΣ :Α.Γ.Σ. Εμπεδοκλής, Αδ. Κο-ραή 44:46 ΔΑΦΝΗ : ΒΙΟΑΝΕΛΙΞΗ, Δημοσθένους 21 ΖΩΓΡΑΦΟΥ : Σύλλογος Vitality, Παπαδιαμαντοπούλου 52 ΚΗΦΙΣΙΑ : OmYoga 5Δ, Αιγίνης 47 • Λωτος, Μακεδονίας 14 ΚΟΡΩΠΙ : Samanti, Χαλ-κηδόνος & Πύργου, Καρελάς, ΜΑΡΟΥΣΙ : Prana Yoga, ΟΑΚΑ:Ανοικτό κολυμβητήριο, Κηφισίας �7 • Walk to the Sun, Επαλόφου 4 ΜΕΤΣ : Α.Γ.Σ.. Shakti Yoga Studio, Λάμπρου Φωτιάδου 17:19 ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ : Sitaram, Μίλωνος 14 ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ : Ιαθείην, Ορ-θοδ. Χριστ. Ενώσεως 12:14 & Δαρδανελίων 19 ΠΕΙΡΑΙΑΣ : Ομα-κοείο Πειραιώς, Μπουμπουλίνας 28 & Καραΐσκου 122 ΧΑΛΑΝΔΡΙ : Harantiniotis Konstantinos, Μπιζανίου � • Αρμονική Ζωή, Γρίβα 2� • Κέντρο εσωτέρας θεραπευτικής:Hatha Yoga, Κέας 22, Πλατ. Κέννεντυ • Shantom, Τριπόλεως �5α & ΕυβοίαςΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑΑΜΟΡΓΟΣ : Εναλλακτικό κέντρο Iris, Παραλία:Αιγιάλη ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ : Yoga place, Λ.Πετράκη �� ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ : Armonia Yoga Club, Κερκύρας 8 • Yoga arts, Πλατεία ΧΑΝΘ • Yoga Dhara, Εθν. Αμύνης 9 ΚΑΛΑΜΑΤΑ : Namaste, Αριστοδήμου 147 ΚΙΛΚΙΣ : Kinesis Gym, 25ης Μαρτίου & Τσιρογιάννη ΛΑΡΙΣΑ : My Gym, θυμάτων Κατοχής 19 ΜΥΤΙΛΗΝΗ : Κέντρο Ολιστικής Yoga Λέ-σβου, Δαμδούμη 12 ΠΑΤΡΑ : Asthanga Yoga:Agni Vinyasa Yoga, Μιλτιάδου 1� ΡΕΘΥΜΝΟ ΚΡΗΤΗΣ : Yoga place, Κουρητών 1�Α ΤΡΙΚΑΛΑ: Ομακοεία Τρικάλων & Θεσσαλονίκης, Αθ. Διάκου �2

ΣΥΛΛΟΓΟΙ - ΣΧΟΛΕΣ - ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ (26): ΑΤΤΙΚΗΑΘΗΝΑ: Σύλλογος Ομοιοπαθητικών Ελλάδος, Αριστοτέλους 44

Ιπποκράτειο Κέντρο Κλασσικής Ομοιοπαθητικής, Αριστοτέ-λους 44 Κέντρο Έρευνας και Εφαρμογής Βελονισμού, Αλκμά-νος 2 & Παπαδιαμαντοπούλου Μαργαρίτα Παπαδημητρίου Boulenger, Ηροδότου 19 ΟΜ, Ερμού 86 ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ: Όλον, Κηφισίας 102 ΕΛΛΗΝΙΚΟ: Φ=1,618 : Αθ. Διάκου 26 ΚΑΛ-ΛΙΘΕΑ: Φιλοσοφική ένωση Δράκος – Αετός, Σοφοκλέους �7 Κ. ΧΑΛΑΝΔΡΙ: Shantom, Τριπόλεως �5Α & Ευβοίας ΚΑΡΕΑΣ: Πολυχώρος Ομοιοπ/κης Αθηνών, Λεωφ. Καρέα & Σουλιωτών 1 ΚΗΦΙΣΙΑ: Ακαδημία Αρχαίας Ελληνικής & Παραδοσιακής Κινέζι-κης Ιατρικής, Σωκράτους 24 ΜΑΡΟΥΣΙ : Natural Helath Science:Χατζηιωάννου 14 & Δ. Ράλλη ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ: Νίκος Γεραμά-νης, Δεληγιάννη 17 & Γ. Παπανδρέου ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ:Κασάνδρα Μουγιάκου, Λεωφ. Μεσογείων 259 ΠΕΝΤΕΛΗ: Γεώργιος Λουκάς, Παπαφλέσσα 14 Π. ΦΑΛΗΡΟ: Κέντρο Ρεφλεξολογίας & Έρευνας, Αμφιτρίτης 28 Natural Health Science, Πανδρόσου �1 Natural Health Science, Λεωφ. Αμφιθέας 78 & Ανδρομάχης 8• ΧΑΛΑΝΔΡΙ: Αρμονική Ζωή, Γρίβα 2�.ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Life Therapy Academy : Αιγαίου 54 & Θερμαϊκού Μπαρμπουνάκης: Αριστοτέλους 4 & Παπανικολάου 75 ΚΕΡ-ΚΥΡΑ: Χρήστος Κόντης : Δελβινιώτη 6:8 ΛΕΣΒΟΣ: Κέντρο Υγείας: Πλωμάρι

ΦΑΡΜΑΚΕΙΑ (50):ΑΤΤΙΚΗΑΓ. ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ: Αν. Μαντζάκου Κεφαλληνίας 98 Δημ. Παντα-ζής, Νικ. Πλαστήρα 102 Δημ. ΠανταζήςΝικ. Πλαστήρα 102 ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ: Aικ.Μουζά, Αγίας Τριάδας 21 ΑΓ. ΑΝΤΩΝΙΟΣ: Γ.Τσέρτου, Βασ. Αλεξάνδρου 4 ΑΓ. ΔΗΜΗ-ΤΡΙΟΣ: Ευσ. Μήτσου, Παπάγου 4� ΑΓ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ: Στ. Κάγιος, Τσούντα 4� ΑΘΗΝΑ: Ηλ. Πετρογιάννης, Πανεπιστημίου 10 Μ. Σισμανόγλου, Διον. Αρεοπαγίτου 10, Ακρόπολη Κ. Σπανίδου, Αχαρνών 189 I. Δρίβας, �ης Σεπτεμβρίου 72 Μαρ. Ζήση, Σόλωνος 20 Ά.Χατζοπούλου-Σ.Νικολάου, Σόλωνος 54 Β. Καλύβα, Ηρακλείτου 4, Κολωνάκι Αγγ. Φιλίππου, Πατησίων 271 Γ. Κοντογιώργος, Μαρασλής 7 & Υψηλάντου, Ευαγγελισμός Ζάγκος –Βαΐδάκη, Κλεισθένους 11, Ομόνοια Ευγ. Πάλογλου, Πανεπιστημίου 16, & Αμερικής (Στοά) Ν. Σακελάρης, Νίκης � Π. Στελλάκη, Πλ. Μητροπόλεως 16 Κ. Μακρή, Φιλελλήνων 20 & Κυδαθηναίων 15, Σύνταγμα Ι. Καραμανώλης, Σωκράτους 46 ΑΙΓΑΛΕΩ: Ασ. Μαύρου, Ν. Πλαστήρα 12 Δ. Διμελής & Σια Ο.Ε. Μεσογείων 5 ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑ: Γ. Σπανόπουλος, Ελ. Βενιζέλου 140 ΑΛΙΜΟΣ: Παπά – Προυτζοπούλου, Θουκιδίδου 29 ΑΜΠΕΛΟ-ΚΗΠΟΙ: Καλογερογιάννης, Πανόρμου 71-7� Σ. Αποστολοπού-λου, Μεσογείων 29 ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ: Ε.Καραμάνη - Σκαρπαθάκη, Κολοκοτρώνη 79 ΓΕΡΑΚΑΣ: Ειρ. Χονδρογιάννη, Ηγουμενίτσας 2 ΔΑΣΟΣ ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ: Θ. Σακκόπουλος, Γ. Παπανδρέου 4 ΖΩ-ΓΡΑΦΟΥ: Ευ. Χρονοπούλου, Γρ. Αυξεντίου 71 ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ: Στ. Κακαγιάνης, Αρχιμήδους 64 ΚΗΦΙΣΙΑ: Γ. Παπαδημητρόπουλος, Αργυροπούλου 9 ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΣ: Π. Ντάβος, Δ. Διαμαντίδη �4 ΜΑΡΟΥΣΙ: Μ.Προβατά, Περικλέους 1 ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ: Γιάννα Περγα-ντά, Μεσολογγίου 46 ΠΑΓΚΡΑΤΙ: Ν. Ζαννάκης, Ερατοσθένους 22 Π. ΦΑΛΗΡΟ: Αθ. Σκούτζου, Αχιλλέως �1 ΧΑΛΑΝΔΡΙ: Αντ. Τζίφα, Αγ. Παρασκευής 77 Κ. Μπούρα, Λεωφ. Πεντέλης 77-79ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑΒΟΛΟΣ: Β. Τριτάκης, Ροστώβ 56, Νέα Δημητριάς ΕΥΒΟΙΑ: Ρουσο-δήμου, Αβάντων �4, Ψαχνά ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Σαρδέλης, Φιλίππου �8, Περαία Ειρ. Καχπάνη, Αλεξανδρίας 79 ΚΑΛΥΜΝΟΣ: Κ. Πα-τέλη & ΣΙΑ ΟΕ, Μαξίμου 15 ΚΕΡΚΥΡΑ: Ν. Τριβιζάς, Ε. Βουλγάρεως 5� ΜΕΓΑΡΑ: Θ. Μπεκιάρης, 2 χλμ Λεωφ. Αλεποχωρίου ΠΑΤΡΑ: Π. Παπαδόπουλος, Γιαννιτσών 4 ΡΕΘΥΜΝΟ: Ελ. Καλοειδά Βαρ-διάμπαση, Δημοκρατίας 9 Κ. Βαρδιάμπασης, Αγ. Ανδρέας Δ. Νικηφόρου Φωκά ΧΑΛΚΙΔΑ: Π. Δημητρίου, Ελ. Βενιζέλου 77 A.Αρτσίτα, Φύλλα Χαλκίδας.

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ (134)ΑΤΤΙΚΗΑΛΙΜΟΣ: Τα δώρα της Φύσης, Πινδάρου 5 ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ: Προσγείων Γεύσεις, Αγαθουπόλεως 5 • Βανίλια:Κανέλα, Λ. Ριαν-κούρ 71:7� AΝΟΙΞΗ: Λωτός, Λεωφ. Μαραθωνος 49 ΑΓΙΑ ΠΑΡΑ-ΣΚΕΥΗ: Ναραγιενα, Αιγαίου Πελάγους 85 • Green Farm, Λεωφ. Μεσογείων 465 ΑΘΗΝΑ: Lena’s : Νίκης 11, Σύνταγμα Κουτσου-μάνη Ελένη, Αιόλου 102 Aura Vitae: Ιπποκράτους 2 • Καλυψώ, Ζωοδόχου Πηγής 65 • Τέσσερις Εποχές, Νίκης �0 • Health Food Store, Γέλωνος 1 & Δεινοκράτους, Κολωνάκι • Οικοζήν, Εμμανου-ήλ Μπενάκη 26 • Οικοζήν, Στουρνάρα �6 • Οικολόγοι Ελλάδας, Πα-νεπιστημίου 57 • Ακρίταμα, Μιχαήλ Νομικού 9 • Εστρέλα, Δημη-τρίου Σούτσου 18 • Έλληνες οικολόγοι χωρίς σύνορα, Σανταρόζα

� • Αλόη, Παπαδιαμαντοπούλου 52 • Green Farm, Δημοκρίτου 1�, Κολωνάκι • Άρκευθος, Γ Σεπτεμβρίου 8�, Πλ. Βικτωρίας ΒΟΥΛΑ Βιολογικό χωριό, Αγ. Ιωάννου 28 ΒΡΙΛΗΣΣΙΑ Αγνή Γη, Λεωφ. Πεντέλης 104 ΒΥΡΩΝΑΣ: Γεύσεις Ζωής, Παναγή Τσαλδάρη 15 & Κύπρου ΓΑΛΑΤΣΙ: Θησαυρός Υγείας, Παπαφλέσσα 26 & Τραλλε-ών ΓΕΡΑΚΑΣ: Αιθέριο, Λ. Μαραθώνος 176 ΓΛΥΦΑΔΑ: Βιοαγορά, Γούναρη 88 ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ: Στάση Ζωής, Αγ. Παντελεήμονος 59 ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ: Νέα Ζωή, Πρωτοπαπά �8 Lieke Peters, Μ. Αντύπα 84 ΗΡΑΚΛΕΙΟ: Μορφέας,Αλεξ. Διάκου 11 (Ν. Ηράκλειο) ΙΛΙΣΙΑ: Αλόη, Παπαδιαμαντοπούλου 52 ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ: Περί ορέ-ξεως, υψηλάντου 10 ΚΗΦΙΣΙΑ: Ηλιοσταλα, Βασιλ. Όθωνος 41 • Υγείας Χάριν, Γ. Δροσίνη 7 • Πράσινο Μήλο, Μακεδονίας 26 • Τα σκαλάκια, Αργυροπούλου 9 Αμάραντο, Ελαιών 15 ΚΟΡΥΔΑ-ΛΟΣ: Αμάραντο, Καυκάσου 64 ΚΥΨΕΛΗ: Βιολογική Κυψέλη, Aγ. Ζώνης 40 • Bιοεποχή, Κυψέλης 82 • Μελισσάνθη, Καυκάσου 142 • ΜΑΡΟΥΣΙ: Nature, Διονύσου � • Βιο-Υγεία, Πλ. Ευτέρπης � • Green Farm, Δ. Ράλλη 8 & Χατζηαντωνίου • Πανάγαθον, Ροδοδάφνης 52-54 Παν-άγαθον, Ροδοδάφνης 52-54, Πολύδροσο ΜΕΛΙΣΙΑ: Ραγιάν: Λεωφ. Δημοκρατίας 2 Ν.ΙΩΝΙΑ: Βιόπολις, Λ. Ηρακλείου 295 & Αγ. Σοφίας Καρπός, Πλατεία Πανετωλείου 8, Αλσούπολη Ν. ΣΜΥΡΝΗ: Beauty Green, Σοφούλη 60 ΠΕΙΡΑΙΑΣ: Green Farm, Μπουμπουλίνας �0 Π. ΦΑΛΗΡΟ: Βιόκηπος, Αχιλλέως 72 & Λεωφ. Αμφιθέας ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ: Βιόκοσμος, Ορφέως 51 ΠΕΥΚΗ: Βιολογική γη, Πίνδου �8-40ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ: Κυλικείο 2ου Ενιαίου Λυκείου, Λαδοχώρι ΘΕΣ-ΣΑΛΟΝΙΚΗ: Βοτανοπωλείο ο Νίκος, Κομνηνών �2 • Το Ελληνικόν, Βατικιώτου 28 • Το Ελληνικόν, Σοφούλη �4, Καλαμαριά • Εντροπία, Παπαμάρκου 8, Πλ. Άθωνος • Το Βάλσαμο, Χαλκέων 16 • Ζωή & Υγεία, Τσιμισκή 120 • Ζωή & Υγεία, Καρδίτσας 8 • Botanica, Αλ. Σβώλου 46 • Tre Marie: Π.Π. Γερμανού 1� Drops my bioskin, Π. Ιωακείμ 10 Το Κρίταμο, Κλεισούρας 8 Επιστροφή στη φύση, Μεγ. Αλεξάνδρου �1, Εύοσμος • Βιο Θυσαυρός, Αν. Θράκης 44, Τούμπα Εν Ζωή, Σόλωνος �6 Φρουτογέννεση, Π.Π. Γερμα-νού �0 Ανάσα Ζωής, Ν. Πλαστήρα 17, Αμπελόκηποι Ο μάγος της φύσης, Προξένων 15 Global Bionatura, Ελ. Βενιζέλου 104, Νεάπολη Green House, Πόντου 91, Καλαμαριά Selfish, Ταβάκη 6-8, Θέρμη Βιολογικές νοστιμιές, Βυθηνίας 25, Κα-λαμαριά Εκ φύσεως, Γεννηματά 49, Καλαμαριά Αγορά βιοκαλλιεργητών, Δαβάκη �7, Καλαμαριά Μοντε Φρούιτ, Δη-μοκρίτου 10, Καλαμαριά Περί φύσεως, Επιδαύρου 9, Τούμπα Οικολογία, Ζωή γεμάτη υγεία, Κανάρη 66, Κ. Τούμπα Οι θυσαυροί της φύσης, Ναυπλίου 27, Κ. Τούμπα Βιοδώρα, Αμπε-λοκήπων 21Α, Περαία Ωμέγα �, Αλ. Παραφεντίδου 1�, Πυλαία Καφές Ερκέκογλου, 28ης Οκτωβρίου 60, Καλοχώρι Natura, �o χλμ Σίνδου Χαλάστρας Ψίθυρος, Καρακάση 27 Ζωτικότις, Αγ. Δημητρίου 160 ΄ Ισις, Αγ. Σοφίας �9 Flora mama, Αλ. Παπαδιαμάντη 14 Βio Cafe Magenta, Αλ Σβώλου 42 Βιο-πο-ρεία, Αναλήψεως 17 Η δύναμη της φύσης, Αρχ. Μουσείου �5 Αμάλθεια, Βασ. Ηρακλείου 26 Φάρμα, Βενιζέλου 61 Από τον τόπο μας, Θ. Σοφούλη �4 Σουσάμι άνοιξε, Ιουστινιανού �� Η πηγή, Ιωάννου Μιχαήλ 4 Λεβέντης, Κασσάνδρου 151 Μάνα Γη, Κίμωνος Βόγα 52 Εντελβάις, Λασσάνη 4 Βιο Βιο, Μητρ. Ιωσήφ 6 Βιολογικόν, Μιαούλη 27 Γαία, Π. Ιωακείμ 1� Ευζωϊα, Αλ. Σβώλου 6 Αμάλθεια, Εμ. Παχλά 49, Περιβόλια Εν Βιο, Χαλκίδι & Επτανήσου �2 Μάνα εξ ουρανού, Φιλιππουπόλε-ως 44, Αμπελόκηποι Βιοπωλείον, Φιλίππου �7, Περαία Βιο...λογικά, Οδ. Φωκά 5, Συκιές Ελιά από μέλι, Μιαούλη 4, Πλαγιάρι Οικολογία, Ζωή γεμάτη υγεία, Μερκουρίου 10, Ντεπώ Μ. Σαβίδου, Μαυρομιχάλη 59, Πολίχνη Aqua Vero, Μακρυγιάννη 15, Ηλιούπολη Το λυχνάρι, Μακεδονομάχων 61, Ασβεστοχώρι Βιο Ζωή, Καραολή & Δημητρίου 175Β, Εύοσμος Βιο τροπο, Εγνατίας 8, Ασπροβάλτα Το χοντρό μπιζέλι, Κ. Παλαμά 12Α, Φύλιρο Green House, Iωνίας 9Α, Περαία Βιοιδέα, Επ. οδός Ωραιοκάστρου Θεσσ/κης 115Α Το μαγαζάκι της Σοφίας, Εθν. Αντιστάσεως 88, Εύοσμος Βοτανολόγιον, Εθν. Αντιστάσεως 27, Αμπελόκηποι Βιοπωλείο, Γρηγ. Λαμπράκη 25, Α. Ηλιού-πολη Ελλήνων γεύσεις, Γ. Αγγέλου 5, Χαριλάου Βιο-γη, Β. Κωνσταντίνου 40, Νεάπολη Beauty&Health, Αριστοτέλους 71, Εύοσμος Εστιατόριο Inn Roubino, Ιατρικό Διαβαλκανικό Θεσ-σαλονίκης, Ασκληπιού 10, Πυλαία ΚΑΒΑΛΑ: Bio bio, Βενιζέλου 45 ΚΑΡΔΙΤΣΑ: Το Βάλσαμο, Δημοτική Αγορά Ι7 ΛΑΜΙΑ: Plus Bio, Παλαμά 5 ΛΑΡΙΣΑ: Πρόπολις, Παναγούλη 19 Σταυράκη Μ., Σκοπάδων 7, Νεράιδα ΜΥΤΙΛΗΝΗ: Μυρτιά, Αγ. Θεράποντος 22 ΠΑΤΡΑ: Botanica, Ρήγα Φεραίου �7 ΠΥΡΓΟΣ: 28ης Οκτωβρίου 50 ΡΕΘΥΜΝΟ: Άρκευθος, Μ. Μουσούρου 11, Β. Πλεύρη, Ηγ. Γαβρι-ήλ 26 • Biorythm, Κ. Γιαμπουδάκη �2 ΣΥΡΟΣ: Ευεξία, Σταματίου Πρωΐου 51 ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ: Διώνη, Σμύρνης ��

ΔΙΑΝΟΜΗ.Το περιοδικό SAFEμπορείτε να βρείτε σε

303 σημεία www.safemagazine.gr

Page 47: SAFE τεύχος 6
Page 48: SAFE τεύχος 6