R-SAEG-Egypt 001-005 co-edition GR-HEO.indd 2 27/07/17...

.

R-SAEG-Egypt_001-005_co-edition_GR-HEO.indd 2 27/07/17 14:14

6 Εισαγωγή

12 Γη και άνθρωποι14 ΓΛΩΣΣΑΡΙ 16 Ο Νείλος18 Η έρημος και οι οάσεις 20 Η ίδρυση του κράτους22 Φαραώ24 Παρουσίαση: Ναρμέρ 26 Δυναστείες28 Οι γείτονες της Αιγύπτου30 Εθνότητες και

πληθυσμός

32 Αρχιτεκτονική και μνημεία

34 ΓΛΩΣΣΑΡΙ 36 Κατασκευές38 Πυραμίδες40 Ναοί 42 Παρουσίαση: Σνεφρού44 Ιδιωτικοί τάφοι 46 Οικισμοί48 Ανάκτορα50 Οχυρά 52 Μεγάλες ανακαλύψεις54 ΓΛΩΣΣΑΡΙ56 Ιεράκων πόλις «Η κύρια εναπόθεση»58 Ο τάφος της Χετεφερές60 Τα ομοιώματα του

Μεκετρέ

62 Οι βασιλικές μούμιες στο Ντεΐρ ελ-Μπαχαρί

64 Παρουσίαση: Σέσωστρις Γ’66 Οι επιστολές της Αμάρνα68 Η προτομή της Νεφερτίτης70 Ο τάφος του Τουταγχαμών72 Η κρύπτη του Καρνάκ

74 Επιστήμες, ιατρική και τεχνολογία

76 ΓΛΩΣΣΑΡΙ78 Ιατρική80 Μαγεία82 Μεταφορές84 Μαθηματικά και αστρονομία86 Παρουσίαση: Τούθμωσις Γ’ 88 Μουμιοποίηση90 Εργαλεία και τεχνουργήματα

92 Σκέψη και δοξασίες94 ΓΛΩΣΣΑΡΙ96 Κοσμογονία98 Ρα, ο θεός-ήλιος100 Όσιρις και ανάσταση νεκρών102 Παρουσίαση: Ακενατών104 Άμμων106 Κτερίσματα108 Νεκρικά κείμενα110 Σοφία112 Τυμβωρυχία

114 Τέχνη και πολιτισμός116 ΓΛΩΣΣΑΡΙ118 Μουσική120 Γραφή122 Λογοτεχνία124 Ολόγλυφη γλυπτική126 Παρουσίαση: Ραμσής Β’ 128 Ζωγραφική και ανάγλυφα130 Μικροτεχνία

132 Ζωή και κοινωνία134 ΓΛΩΣΣΑΡΙ 136 Παιδιά και οικογένεια 138 Φύλα και επαγγέλματα140 Διατροφή142 Γραφειοκρατία144 Αθλήματα και παιχνίδια146 Στρατός148 Παρουσίαση: Κλεοπάτρα150 Δίκαιο152 Έρωτας

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ154 Βιβλιογραφικές πηγές 156 Συντελεστές πρωτότυπης

έκδοσης158 Ευρετήριο 160 Ευχαριστίες

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ


Οι πυραμίδες, οι μούμιες, ο βασιλιάς Του- ταγχαμών, η Κλεοπάτρα και ασφαλώς ο μυστηριώδης «κώδικας» των αιγυπτιακών ιερογλυφικών: Αυτές είναι οι εικόνες της Αιγύπτου που έχει αφομοιώσει η δυτική λαϊκή κουλτούρα κι αυτές έρχονται στον νου μας. Και γιατί όχι; Προσπαθήστε να βρείτε άλλον πολιτισμό που θεωρεί ότι είναι ισάξιος των πυραμίδων που μετρούν 4.500 χρόνια ύπαρξης. Ή κάποιον άλλον που επινόησε έναν τόσο εντυπωσιακό τρόπο να νικήσει τον θάνατο και τη φθορά με τη μαγική διατήρηση της ανθρώπινης μορ-φής επί χιλιετίες. Ποια αρχαιολογική ανακάλυψη ξεπέρασε ποτέ εκείνη του 1922 με εύρημα τον τάφο του Τουταγχαμών στην Κοιλάδα των Βα-σιλέων; Η δε πολυτάλαντη Κλεοπάτρα, που οδήγησε τον λαό της μέσα σε ασταθές πολιτικό κλίμα και κέρδισε την αγάπη δύο ρωμαίων ηγετών, δεν παύει ποτέ να μας γοητεύει. Τέλος, οι μορφές πτηνών, αντικειμένων και ανθρώπων σε διασκελισμό, που για τους Αιγυπτίους αντιστοιχού-σαν σε ρήματα, ουσιαστικά και επίθετα –θεμέλιος λίθος μιας ολοκλη-ρωμένης γλώσσας– ασφαλώς συνιστά ένα από τα πλέον αξιοπερίεργα δείγματα τέχνης ως γραφή, αλλά και γραφής ως τέχνη.

Όμως η προσφορά της αρχαίας Αιγύπτου και της επιστήμης της αι-γυπτιολογίας είναι πολύ μεγαλύτερη από τις εικόνες που προαναφέρθη-καν. Τα ερωτήματα που εξερευνούμε είναι εξίσου ανεξάντλητα και συ-ναρπαστικά. Πώς έγινε η Κοιλάδα του Νείλου πατρίδα μιας από τις πιο εξελιγμένες, μακρόβιες και σύνθετες κοινωνίες της ανθρώπινης ιστορί-ας; Πώς προέκυψε αυτό το φαραωνικό κράτος, που με τη βαρυσήμα-ντη έννοια της μοναρχίας και τη δαιδαλώδη διοίκηση θα έκανε κάθε σημερινό γραφειοκράτη να χαμογελάσει; Γιατί αγράμματοι χωρικοί σε μακρινά χωριά –που ποτέ δεν θα έβλεπαν τον φαραώ ή την πρωτεύου-σα– αποδέχονταν το σύστημα; Ποιος ήταν ο ρόλος της γεωγραφίας και του κλίματος στις σχέσεις της Αιγύπτου με τους γείτονές της στα νότια, δυτικά και βορειοανατολικά σύνορά της; Πώς εξελίχθηκε το σύστημα γραφής από ετικέτες και απλά αναγνωριστικά σε διδακτικές διατριβές περί κοινωνικής συμπεριφοράς, σε φιλοσοφικούς στοχασμούς περί της ύπαρξης, σε βιογραφικές επιγραφές και νεκρικά ξόρκια, σε κείμενα γυ-ναικολογίας και δικαστικά αρχεία συλληφθέντων τυμβωρύχων; Τι ώθη-σε ένα έθνος να κατασκευάσει ένα σύμπλεγμα ναών πιο μεγάλο κι από το Βατικανό και κάθε βασιλιά να πασχίζει να επισκιάσει τον προκάτοχό του με πυλώνες, υπόστυλες αίθουσες και ιερούς χώρους; Πότε και γιατί

Η προτομή της Νεφερτίτης Η κομψή προτομή της Νεφερτίτης, συζύγου του φαραώ Ακενατών, είναι από τα πιο εμβληματικά γλυπτά της αρχαίας Αιγύπτου (βλ. σελ. 68).

6 g Εισαγωγή

ΕΙΣΑΓΩΓΗΠίτερ ντερ Μανουέλιαν

R-SAEG-Egypt_006-011_co-edition-GR-HEO.indd 6 27/07/17 14:18

Οι πυραμίδες της ΓκίζαςΑυτές οι κολοσσιαίες κατασκευές μαρτυρούν την τεχνολογική ευφυΐα των αρχαίων Αιγυπτίων. Η πυραμίδα στη δεξιά πλευρά –η Μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας– είναι το μοναδικό σωζόμενο θαύμα του αρχαίου κόσμου (βλ. σελ. 38).


επινόησαν οι Αιγύπτιοι τη μοναδική, μεικτή προοπτική της κατενώπιον και της πλάγιας όψης, συνδυάζοντας τα πλεονεκτήματα της κάθε πλευ-ράς, που οδήγησε στο τόσο γνώριμο σε όλους καλλιτεχνικό ύφος; Αυτά είναι λίγα μόνο από τα πολλά θέματα αυτού του βιβλίου, τα οποία συ-νοψίζονται και παρουσιάζονται με προσιτό τρόπο από διακεκριμένους αιγυπτιολόγους από όλο τον κόσμο. Σήμερα, όσο εμπλουτίζεται η γνώ-ση μας για τη ζωή στην αρχαιότητα κατά μήκος του Νείλου, η αιγυπτιο-λογία αξιοποιεί επιστήμες όπως η ανθρωπολογία, η ιστορία, η βιολογία, η φιλολογία, η γλωσσολογία, η γεωλογία, η στατιστική, η ιστορία της τέχνης, οι ψηφιακές ανθρωπιστικές και κοινωνικές σπουδές κ.ά.

Κεφάλαια και μέρη του βιβλίουΟι νεότερες προσεγγίσεις του αρχαίου αιγυπτιακού πολιτισμού συνηθί-ζουν να χωρίζουν τα στοιχεία του σε κατηγορίες που οι άνθρωποι της αρχαιότητας δεν θα αναγνώριζαν. Θα μπορούσαμε, λόγου χάρη, να δι-αχωρίσουμε τη μαγεία από την επιστήμη, την εκκλησία από το κράτος, αλλά για τους Αιγυπτίους αυτές οι έννοιες συγκροτούσαν μια ενιαία κο-σμοθεωρία. Παρόλα αυτά, το βιβλίο περιλάμβάνει επτά κεφάλαια, καθέ-να από τα οποία περιέχει πληροφορίες για κάθε ειδικό θέμα. Ξεκινάμε με το κεφάλαιο Γη και άνθρωποι που αναφέρεται στον Νείλο, το περι-βάλλον τοπίο και τους ανθρώπους, το βασιλικό αξίωμα και τη διαδοχή των δυναστειών. Ακολουθεί το κεφάλαιο Αρχιτεκτονική και αρχαιολο-γικοί χώροι που συνοψίζει τα διάφορα είδη κατασκευών των Αιγυπτίων και αναδεικνύει τους πιο σημαντικούς χώρους και κατασκευές. Επειδή η ιστορία της αιγυπτιακής αρχαιολογίας είναι εξίσου γοητευτική με τα ίδια τα ευρήματα, το επόμενο κεφάλαιο καλύπτει μερικές από τις Μεγάλες ανακαλύψεις, μεταξύ άλλων τις κρυμμένες μούμιες των φαραώ, που ουδέποτε θα γνωρίζαμε από κοντά, χρυσούς θησαυρούς, καλλιτεχνή-ματα, ένα αρχείο διεθνούς αλληλογραφίας, έναν μυστηριώδη βασιλικό τάφο και χιλιάδες αγάλματα από ένα και μόνο όρυγμα ενός ναού. Από εδώ, στρέφουμε την προσοχή μας σε πολλές πλευρές της αιγυπτιακής κοινωνίας, την επαγγελματική ζωή και τη διανόηση. Το κεφάλαιο Επι-στήμη, ιατρική και τεχνολογία μας μεταφέρει στο βασίλειο των τεχνι-τών, ενώ το κεφάλαιο Σκέψη και δοξασίες αποκαλύπτει την αιγυπτιακή θρησκεία και το βασίλειο των νεκρών. Η γλυπτική, η ζωγραφική και ο κόσμος των γραμμάτων είναι αντικείμενο του κεφαλαίου Τέχνη και

Πήλινα αγγείαΟι αρχαίοι Αιγύπτιοι διέ-πρεψαν σε πολλές τέχνες και δημιούργησαν κομ-ψά είδη αγγειοπλαστι-κής καθημερινής χρή-σης, αλλά και για τελε-τουργικούς σκοπούς.



ΚΑΙΡΟ

ΛιστΕλ-Γκερζά

Μεϊντούμ

Μπενί Χασάν

Ντεΐρ ελ Μπερ Σεΐχελ-Αμάρνα

ΧατνούμπΜπανταρί

Νάγκα εντ-Ντεΐρ

ΚοπτόςΘήβεςΛΟΎΞΟΡ

Κομ Όμπο

ΑΣΟΎΑΝ

Σινά

Νήσος Φίλαι

Κασρ Ιμπρίμ

Κουστούλ

ΓΟΎΑΝΤΙ ΧΑΛΦΑΓκάμμες

Κούμμα

Κέρμα

Καουά

ΝούριΜΕΡΟΒΕ

ΑΤΜΠΑΡΑ

Μερόη

ΣΕΝΤΙ

ΚΑΣΣΑΛΑ

ΣΕΝΝΑΡ

Τζεμπέλ Μογιά

ΧΑΡΤΟΎΜ

Αμπού ΡοάςΓκίζα

Αμπού ΧουρόμπΑμπουσίρ

ΣακκάραΜέμφις

Νταχσούρ

Άβυδοςελ-Αμράχ

Ντεΐρ ελ-ΜπαλάςΝαγκάντα

ΜπουχένΜιργκίσσα

ΣαλφάκΟυρονάρτι

Σέμνα

ΈσναΙεράκων πόλις

Έντφα

ΑνίμπαΑμπού Σιμπέλ

Σολέμπ

ΝΤΟΝΓΚΟΛΑ

ΠΡΩΤΟΣ ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ

ΔΕΎΤΕΡΟΣ ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ

ΤΡΙΤΟΣ ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ

ΠΕΜΠΤΟΣ ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ

ΕΚΤΟΣ ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ

Γκεμπέλ Μπαρκάλ

Κούρου

ΑΙΓΎΠΤΟΣ

ΛΙΒΎΗ

ΑΙΘΙΟΠΙΑ

ΣΟΎΔΑΝ

Νείλος

ποταμός

Ατμπάρα ποταμός

Μπλε

Νείλος

Λευκός Νείλος

ΕΡΎΘΡΑΘΑΛΑΣΣΑ

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ

ΤΣΑΝΤ

Αλεξάνδρεια

Σύγχρονη πόλη

Αρχαία τοποθεσία

Σύγχρονα πολιτικά σύνορα

Τοποθεσίες της αρχαίας Αιγύπτου Αυτός ο χάρτης παρουσιάζει μερικές από τις πιο σημαντικές αρχαίες τοποθεσίες και σημερινές πόλεις (τα σύνορα είναι αυτά της σύγχρονης εποχής).

ΚΑΤΩ ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΑΝΩ ΑΙΓΥΠΤΟΣ


πολιτισμός, ενώ το τελευταίο κεφάλαιο, Ζωή και κοινωνία, εξερευνά τους ρόλους στην οικογένεια και τις σχέσεις, την παρασκευή του φαγη-τού, και τη γραφειοκρατική διοίκηση. Ανάμεσα στα κεφάλαια θα βρείτε διάσπαρτα ειδικές δισέλιδες «βιογραφίες» που ρίχνουν φως στη ζωή και την πορεία ορισμένων από τις πιο ενδιαφέρουσες προσωπικότητες της αρχαίας Αιγύπτου.

Πώς να χρησιμοποιήσετε το βιβλίοΚάθε κεφάλαιο αναπτύσσεται στην αριστερή σελίδα του βιβλίου, με επι-λεγμένες εικόνες στη δεξιά σελίδα. Η κυρίως ενότητα, η Ιστορία σε 30’’ παρουσιάζει το θέμα σε μεγαλύτερο βάθος. Στο αριστερό περιθώριο της σελίδας, η Σύνοψη σε 3’’ συνοψίζει το θέμα σε μία πρόταση, και πιο κάτω, η Ανασκαφή σε 3’ αναπτύσσει περαιτέρω το θέμα με πρόσθετα στοιχεία, κάποιο αφήγημα ή συγκεκριμένο παράδειγμα. Στο δεξιό περι-θώριο, οι Σχετικές ιστορίες παραπέμπουν σε άλλα θέματα του βιβλίου, ενώ οι Βιογραφίες σε 3’’ αναφέρουν προσωπικότητες της αρχαιότητας ή του σήμερα, που συνδέονται με το υπό διερεύνηση θέμα. Στο παράρ-τημα Βιβλιογραφικές πηγές στο πίσω μέρος του βιβλίου θα βρείτε με-ρικές εξαιρετικές προτάσεις για περαιτέρω ανάγνωση, καθώς επίσης και διάφορους ιστότοπους αιγυπτιολογίας που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων. Το βιβλίο επιδιώκει να δώσει μια ιδέα για την πολιτισμική κληρονομιά των αρχαίων Αιγυπτίων, παρουσιάζοντας συνάμα την εξί-σου εντυπωσιακή εξέλιξη της επιστήμης της αιγυπτιολογίας.

Η προσωπίδα του ΤουταγχαμώνΟ τάφος του Τουταγχα-μών είναι από τις σπου-δαιότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις από την αρ-χαία Αίγυπτο (βλ. σελ. 70).



ΠΡΟΔΎΝΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 4500–3100 π.Χ.

Δυναστεία «0» 3100–2960 Ναρμέρ 2960

ΠΡΩΙΜΗ ΔΎΝΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2960–2649 π.Χ.

1η Δυναστεία 2960–2770 Τζερ 2926–2880 Τζετ 2880–2873 Ντεν 2873–2859

2η Δυναστεία 2750–2649Χασεχεμουΐ 2676–2649

ΠΑΛΑΙΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ 2649–2100 π.Χ.

3η Δυναστεία 2649–2575Ζοζέρ 2630–2611

4η Δυναστεία 2575–2465Σνεφρού 2575–2551 Χέοπας 2551–2528 Χεφρήν 2520–2494 Μυκερίνος 2490–2472

5η Δυναστεία 2465–2323Τζεντκαρέ 2381–2353 Ουνάς 2353–2323

6η Δυναστεία 2323–2150Τετί 2323–2291 Πεπί Β’ 2246–2152

7η Δυναστεία (;) 2150–2143 (;)

8η Δυναστεία 2143–2100

ΠΡΩΤΗ ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2100–2040 π.Χ.

9η και 10η Δυναστεία 2100–2040

11η Δυναστεία (πρώτο μέρος) 2140–2040Μεντουχοτέπ Β’ (προ ενοποίησης) 2061–2040

ΜΕΣΑΙΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ 2040–1640 π.Χ.

11η Δυναστεία (δεύτερο μέρος) 2040–1991Μεντουχοτέπ II (μετά την ενοποί-ηση) 2040–2010

12η Δυναστεία 1991–1783Σέσωστρις Α’ 1971–1926 Σέσωστρις Γ’ 1878–1841


ΔΕΎΤΕΡΗ ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1640–1550 π.Χ.

14η Δυναστεία Διάφοροι βασιλείς, ίσως σύγχρονοι με τη 13η ή 15η Δυναστεία 15η Δυναστεία (Μείζων Υκσώς) και 16η Δυναστεία (Ήσσων Υκσώς) 1640–1540


ΝΕΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ 1550–1070 π.Χ.

18η Δυναστεία 1550–1295Άμωσις 1550–1525 Αμένωφις Α’ 1525–1504 Τούθμωσις A’ 1504–1492 Τούθμωσις B’ 1492–1479 Τούθμωσις Γ’ 1479–1425 Χατσεπσούτ 1473–1458 Αμένωφις B’ 1427–1400 Τούθμωσις Δ’ 1400–1390 Αμένωφις Γ’ 1390–1352 Αμένωφις Δ’ (Ακενατών) 1352–1336 Τουταγχαμών 1336–1327 Άι 1327–1323 Χορεμχέμπ 1323–1295

19η Δυναστεία 1295–1186Σέθος Α’ 1294–1279 Ραμσής Β’ 1279–1213 Μερνεφθά 1213 –1203

20η Δυναστεία 1186–1070Ραμσής Γ’-ΙΑ’ 1184–1070

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟΟ κατάλογος περιλαμβάνει μόνο ένα μικρό τμήμα των ηγεμόνων της Αιγύπτου. Όλες οι χρονολογίες είναι κατά προσέγγιση μέχρι το 664 π.Χ.

ΤΡΙΤΗ ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1070–712 π.Χ.


22η Δυναστεία 945–712Σέσωγχις Α’ 945–924 Οζορκών Β’ 874 –850



ΎΣΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 760–332 π.Χ.

25η Δυναστεία 760–660Πιγιέ 743–712

26η Δυναστεία 664–525Ψαμμήτιχος Α’ 664–610



29η Δυναστεία 399–380Άχωρις 393–380

30η Δυναστεία 380–332Νεκτανεβώ Β’ 360–343

ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 332 π.Χ.–364 μ.Χ.

Μακεδονική Δυναστεία 332–305Μέγας Αλέξανδρος 332–323

Πτολεμαϊκή Δυναστεία 305–30Πτολεμαίος A’–ΙΕ’ 305–30 Κλεοπάτρα Z’ 51–30

ΡΩΜΑΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 30 π.Χ.–364 μ.Χ.

ΒΎΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 364–476 μ.Χ.


.


ggΓΗ KAI ΑΝΘΡΩΠΟΙ

.


Άμμων Ένας από τους πιο σημαντικούς θεούς ο οποίος λατρευόταν στην αρχαία Αίγυπτο από πολύ παλιά. Συνήθως απεικονίζεται με ανθρώπι-νη μορφή που φοράει ανδρική φούστα και δί-πτερο στέμμα. Το όνομά του σήμαινε «ο κρυ-φός», αναφερόμενο στις πολλές πλευρές της προσωπικότητάς του.

Άνω Αίγυπτος Η νοτιότερη περιοχή της αρχαί-ας Αιγύπτου που εκτεινόταν από το Ασουάν ως νότια του Καΐρου. Η αρχαία ονομασία της ήταν Τα-Σεμάου («γη των καλαμιών»). Η θεά-όρνεο, η Νεκχέμπ, ήταν προστάτιδα αυτής της περιοχής. Την Άνω Αίγυπτο αντιπροσώπευε το Λευκό Στέμμα. σύμβολά της ήταν ο ανθισμένος λωτός και το σπαθόχορτο.

Ασιάτης Ο προερχόμενος από την Εγγύς Ανα-τολή. Ο όρος συνήθως αναφερόταν σε κάποιον ξένο ή εχθρό της αρχαίας Αιγύπτου από την πε-ριοχή της Συρίας-Παλαιστίνης.

δέλτα Το τριγωνικό εύφορο σημείο στις εκβο-λές του Νείλου, στη βόρεια Αίγυπτο.

δέλτος, η Ωοειδής θηλιά η οποία σχηματίζεται από σχοινί που καταλήγει σε κόμπο και περι-κλείει τα βασιλικά ονόματα των Φαραώ. Απαντά πρώτη φορά στην 4η Δυναστεία, κατά τη βασι-λεία του Σνεφρού (2575–2551 π.Χ.). Η θηλιά ταυτιζόταν με το άπειρο και σχετιζόταν με τον ηλιακό συμβολισμό και την κυκλωτική προστα-σία του ήλιου.

ΓΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙΓΛΩΣΣΑΡΙ

δυναστεία Διαδοχή ηγεμόνων με κοινή κατα-γωγή, συνήθως από την ίδια οικογένεια.

Κάτω Αίγυπτος Γεωπολιτικός όρος για τη βο-ρειότερη περιοχή της αρχαίας Αιγύπτου που πε-ριλαμβάνει το Δέλτα του Νείλου. Η αρχαία ονο-μασία της ήταν Τα-μεχού («γη του παπύρου»). Προστάτιδα θεά της ήταν η θεά κόμπρα, η Ουα-τζέτ. Το Ερυθρό Στέμμα αντιπροσώπευε την Κά-τω Αίγυπτο με σύμβολα τον πάπυρο και τη μέ-λισσα.

κεμέτ Αρχαίος αιγυπτιακός όρος για την εύφο-ρη πεδιάδα του Νείλου, που σήμαινε «Μαύρη Γη».

Κους Αρχαίο βασίλειο της Νουβίας, νότια του Δεύτερου Καταρράκτη, στο σημερινό Σουδάν. Ήταν έδρα των ηγεμόνων της 25ης Δυναστείας.

μάατ Η αρχαία αιγυπτιακή έννοια για την αλήθεια, το δίκαιο και τη συμπαντική τάξη που επίσης απεικονιζόταν ως γυναικεία θεότητα με ένα ψηλό φτερό στο κεφάλι της ή μόνο ως φτερό. Η διατήρηση της μάατ σε όλη τη χώρα ήταν ευθύνη του βασιλιά, σε τέτοιο βαθμό μάλι-στα ώστε η αξία και η νομιμότητα της ηγεμονίας του μονάρχη εξαρτιόταν από την αποτελεσματι-κότητά του να διασφαλίζει τη μάατ.

14 g Γη και άνθρωποι


Μέσο Βασίλειο (2040–~1640 π.Χ., 11η–13η Δυ-ναστεία) Περίοδος πολιτικής ενότητας και άνθη-σης των τεχνών, της αρχιτεκτονικής, της λογοτε-χνίας και της θρησκείας. Αυτή την περίοδο, οι κοινοί άνθρωποι απέκτησαν πρόσβαση στα τα-φικά προνόμια που κάποτε απολάμβαναν μόνο οι βασιλείς, ενώ επίσης εμφανίζεται η μεσαία τάξη.

Νέο Βασίλειο (1550–1070 π.Χ., 18η–20η Δυνα-στεία). Η εποχή της Αιγυπτιακής Αυτοκρατορί-ας. Αυτή η περίοδος σημαδεύεται από εκτενή κατασκευαστικά έργα και στρατιωτικές εκστρα-τείες.

Νουβία Περιοχή που εκτείνεται από τη νότια Αίγυπτο έως το σημερινό βόρειο Σουδάν. Από αυτή την περιοχή η Αίγυπτος επιχείρησε να εκ-μεταλλευτεί ποσότητες χρυσού, καθώς επίσης και να εισαγάγει μέσω του εμπορίου λιβάνι, ελε-φαντόδοντο, εξωτικά ζώα και νάνους.

ντεσχρέτ Αρχαίος αιγυπτιακός όρος που σημαί-νει «Ερυθρή Γη» και αναφέρεται στην έρημο εκατέρωθεν του Νείλου. Ήταν επίσης η επίσημη ονομασία του Ερυθρού Στέμματος της Κάτω Αιγύπτου.

Παλαιό Βασίλειο (2649–~2100 π.Χ., 3η–8η Δυ-ναστεία) Περίοδος οικονομικής ευημερίας και πολιτικής σταθερότητας. απαρχή μεγάλων κρα-τικών κατασκευαστικών έργων, όπως της Βαθμι-δωτής Πυραμίδας στη Σακκάρα και της Μεγά-λης Πυραμίδας της Γκίζας.

πλημμύρα Η ετήσια υπερχείλιση του Νείλου που άφηνε πίσω της πλούσια σε θρεπτικά στοι-χεία ιλύ και υγρασία για τη σοδειά. Η εποχή της Πλημμύρας (Ακχέτ) σηματοδοτούσε την έναρξη του αρχαίου αιγυπτιακού έτους.

φαραώ Βασιλικός τίτλος της αρχαίας Αιγύπτου. βασιλιάς.

Υκσώς Στα αιγυπτιακά ο όρος σημαίνει «ηγεμό-νας/-ες ξένων χωρών». Οι Υκσώς ήταν φυλή από τη δυτική Ασία, η οποία διακυβέρνησε τη βό-ρεια Αίγυπτο στη Δεύτερη Ενδιάμεση Περίοδο. Σε αυτούς οφείλεται η εφαρμογή της νέας στρα-τιωτικής τεχνολογίας στην Αίγυπτο, όπως το σύνθετο τόξο και το ιππήλατο άρμα.

Ύστερη Περίοδος (~760–332 π.Χ., 25η Δυνα-στεία–2η Περσική Περίοδος) Περίοδος των τε-λευταίων αυτόχθονων Αιγύπτιων ηγεμόνων. Ήταν η τελευταία περίοδος άνθησης του αιγυ-πτιακού πολιτισμού.

Γλωσσάρι g 15


η ιστορία σε 30’’


Το ποτάμι, που τιμάται στον «Ύμνο στον Νεί-λο», ήταν σημαντικό για τη διατροφή, τις με-ταφορές, την επικοινω-νία και τον κρατικό έλεγχο.

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ 30’’ Πίτερ ντερ Μανουέλιαν

ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣΔείτε επίσης ΕΘΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ σελίδα 30

ΟΙΚΙΣΜΟΙ σελίδα 46

Ατάραχος και γαλήνιος ή μαινόμε- νος και τρομερός, ο Νείλος ήταν η σανίδα σω-τηρίας των αρχαίων Αιγυπτίων, καθώς τους εξα-σφάλιζε τα πάντα: τροφή, μεταφορές, επικοινω-νία, άρδευση και κρατικό έλεγχο. Όσο ορμητι-κός κι αν μας φαίνεται τώρα, δεν είναι τίποτα μπροστά σε αυτό που φάνταζε στα μάτια των προγόνων του. Ο Νείλος που γνωρίζουμε είναι έτσι σχεδόν επί 12.000 χρόνια. Ο πιο μεγάλος σε μήκος ποταμός, με ροή από τον νότο προς τον βορρά, μήκος 6.760 χλμ. που διατρέχει σχεδόν δέκα χώρες, προσέλκυσε στις όχθες του τους μετανάστες πρωτο-Αιγυπτίους, καθώς το περι-βάλλον κλίμα άλλαζε από υγρό σε άνυδρο. Οι έξι (ορμητικοί) καταρράκτες καθιστούσαν επι-κίνδυνη τη ναυσιπλοΐα από το νοτιότερο σύνο-ρο της Αιγύπτου, την αρχαία Νουβία. Ο Νείλος, με οφιοειδή ροή, ανεβαίνοντας βόρεια προς το Δέλτα, κάποτε χωριζόταν σε επτά παραποτά-μους, αλλά σήμερα υπάρχουν μόνο δύο. Βροχο-πτώσεις από τα υψίπεδα της Αιθιοπίας προκα-λούσαν την ετήσια πλημμύρα (που από τη δε-καετία του 1960 εμποδίζεται με φράγματα), η οποία ξεκινούσε από τον Ιούνιο και εναπόθετε αλλουβιακή γη σε όλη την πεδιάδα. Αυτό το ζω-οποιό γεγονός μπορούσε να έχει δυο φονικές όψεις: του λιμού εξ αιτίας μικρής πλημμύρας ή της καταστροφής λόγω μεγάλης υπερχείλισης. Σε κάθε περίπτωση, οι Αιγύπτιοι τιμούσαν την πλημμύρα και της είχαν δώσει τη μορφή μιας παχουλής καρπερής θεότητας με κρεμασμένα στήθη, που την έλεγαν Χαπί.

ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΣΕ 3’Δεν υπάρχει βιβλίο για

την αρχαία Αίγυπτο που να μην παραθέτει το εύστοχο σχόλιο του

ιστορικού Ηροδότου του 5ου αιώνα π.Χ. ότι «η

Αίγυπτος είναι το δώρο του Νείλου». Ασφαλώς κι

αυτό το βιβλίο δεν πρό-κειται να αποτελέσει

εξαίρεση. Ποιο από τα δύο συνέβαλε περισσό-

τερο στη δομή της αιγυ-πτιακής κοινωνίας: οι

πυραμίδες ή ο Νείλος; Σε βάθος χρόνου, ο ποτα-

μός βγαίνει πάντα νικητής.

ΣΥΝΟΨΗ ΣΕ 3’’ Οι ετήσιες πλημμύρες, η ζωογόνος δύναμη και η

ικανότητα του Νείλου να υποστηρίζει την κοινω-

νία, κατέστησε εφικτή την ύπαρξη ενός ενιαίου

αιγυπτιακού κράτους.

Ο ΝΕΙΛΟΣ

.


.




Οι έρημοι ήταν επικίν-δυνες, αλλά ήταν πλού-σια πηγή πετρωμάτων και ορυκτών. Αντιθέ-τως, η γεωργία και ο πολιτισμός ήκμαζαν στις οάσεις.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΣΕ 3’’ ΓΚΕΡΤΡΟΥΝΤ ΚΕΪΤΟΝ-ΤΟΜΣΟΝ1888–1985Αγγλίδα αρχαιολόγος

ΑΧΜΕΝΤ ΦΑΧΡΙ1905–1973Αιγύπτιος αρχαιολόγος, διευθυντής των Desert Researches, Υπηρεσία Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων 1944-1950

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ 30’’ Νίκολας Πικάρντο

ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣΔείτε επίσης Ο ΝΕΙΛΟΣ σελίδα 16

ΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ σελίδα 28

Η έρημος καταλάμβανε το πιο μεγάλο τμήμα της αρχαίας Αιγύπτου. Έτσι λοι-πόν, οι Αιγύπτιοι έβλεπαν ένα τοπίο χωρισμένο ανάμεσα στην έρημο (ντεσχρέτ, δηλαδή «Ερυ-θρή Γη») και στην κοιλάδα του Νείλου και το Δέλτα (κεμέτ, δηλαδή «Μαύρη Γη»). Η Δυτική Έρημος (δηλαδή η ανατολική Σαχάρα) ήταν δύο φορές πιο μεγάλη από την Ανατολική Έρη-μο (δηλαδή την Αραβική). Ενώ η αρόσιμη, κα-τοικημένη γη ήταν οικεία, οργανωμένη και «υπό έλεγχο», τα εδάφη της ερήμου ήταν αφι-λόξενα με επικίνδυνη άγρια φύση και λεηλα-τούντες νομάδες. Εξαίρεση αποτελούσε η έρη-μος που περιέβαλλε την κοιλάδα, όπου η σω-στή ταφή ήταν διαχρονικό ιδανικό για την άφι-ξη στην «Ωραία Δύση» της αιγυπτιακής μεταθα-νάτιας ζωής. Η έρημος διαμόρφωσε τον πολιτι-σμό όσο κι ο Νείλος, καθώς συνιστούσαν ουδέ-τερες ζώνες μεταξύ της Αιγύπτου και των γειτό-νων της. Οι Αιγύπτιοι πήγαιναν στην έρημο κυ-ρίως για πρώτες ύλες, εμπόριο μεγάλων απο-στάσεων ή στρατιωτικές εκστρατείες. Η Δυτική Έρημος, αν και πιο ξηρή και ερημωμένη, ήταν διάστικτη από πέντε μεγάλες οάσεις με μόνιμες πηγές νερού, αρκετά μεγάλες ώστε να συντη-ρούν σημαντικό πληθυσμό. Οι οάσεις Μπαχαρί-για, Ντάκλα, Φαράφρα, Χάργκα και Σίβα θεω-ρούνταν πολύτιμες λόγω της γεωργικής παρα-γωγής τους. Η πλούσια σε φυσικούς πόρους Ανατολική Έρημος παρείχε πρώτες ύλες για τις τέχνες και την αρχιτεκτονική, ενώ τα μονοπάτια της εκτείνονταν ως το δυτικό Σινά και την Ερυ-θρά Θάλασσα, διευρύνοντας τους ορίζοντες της Αιγύπτου ως τη Μεσοποταμία, την Ανατολι-κή Μεσόγειο και πιο νότια στην Αφρική.

ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΣΕ 3’Ο μοναδικός χάρτης της

αρχαίας Αιγύπτου που δια-σώζεται, με διαστάσεις

1,75 x 0,5 μ., είναι πάπυρος του Νέου Βασιλείου (επί

Ραμσή Δ’) που απεικονίζει τμήμα της Γουάντι Χαμαμάτ, της πιο σημαντικής διαδρο-μής της Ανατολικής Ερήμου προς την Ερυθρά Θάλασσα.

Χρησίμευε κυρίως στην εξασφάλιση πόρων, καθώς

οι βασικοί προορισμοί είναι λατομεία και ορυχεία χρυ-

σού και αργύρου. Ο χάρτης αναδεικνύει σημαντικά

μορφολογικά στοιχεία και κατασκευές, όπως τον ναό

του Άμμωνα, μια αποστολή αποίκων και ένα πηγάδι.

ΣΥΝΟΨΗ ΣΕ 3’’ Ο Νείλος συνέβαλε στην άνθηση του πολιτισμού,

αλλά η έρημος και οι οάσεις ήταν εξίσου εγγενή γνωρί-

σματα στη διαμόρφωση των πρακτικών και εννοιολογι-

κών παραμέτρων του αιγυ-πτιακού κόσμου.

Η ΕΡΗΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΟΑΣΕΙΣ

.


.




Είτε μέσω στρατιωτικής κατάκτησης είτε μέσω εμπορίας αγαθών, η Άνω και η Κάτω Αίγυ-πτος ενοποιήθηκαν, με μια νέα πρωτεύουσα που ιδρύθηκε στη Μέμ-φιδα.

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ 30’’ Ρόναλντ Τ. Λέπροχον

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΕ 3’’ ΝΑΡΜΕΡ~2960 π.Χ. Βασιλιάς της Αιγύπτου

ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣΔείτε επίσης ΝΑΡΜΕΡ σελίδα 24

ΙΕΡΑΚΩΝ ΠΟΛΙΣ «Η ΚΥΡΙΑ ΕΝΑΠΟΘΕΣΗ» σελίδα 56

Γεωγραφικά, η Αίγυπτος χωρίζεται στο κατάφυτο Δέλτα του Νείλου στον βορρά –Κάτω Αίγυπτος– και στη στενή λωρίδα αρόσι-μης γης –Άνω Αίγυπτος– στον νότο. Στην προϊ-στορική περίοδο, υπήρχαν διάφορα πριγκιπά-τα, το καθένα με τον δικό του ηγεμόνα και πολι-τισμό. Στο τέλος της τέταρτης χιλιετίας π.Χ., διά-φοροι τοπικοί ηγεμόνες από τη νότια Αίγυπτο –κυρίως την Άβυδο και την Ιεράκων πόλη– ξεκί-νησαν ένα πρωτότυπο εγχείρημα: τη συγχώνευ-ση των πριγκιπάτων σε ένα ενιαίο βασίλειο. Πα-ραδοσιακές αναφορές της πρώιμης αιγυπτια-κής ιστορίας τονίζουν αυτό που οι αρχαίοι ήθε-λαν να πιστεύουν οι απόγονοί τους: ότι ένας βα-σιλιάς από τον νότο, ο Ναρμέρ, ηγήθηκε της στρατιωτικής κατάληψης του βορρά. Η μία πλευρά μιας αναμνηστικής λίθινης πλάκας δεί-χνει τον Ναρμέρ να χτυπάει τον εχθρό στο κε-φάλι, ενώ η άλλη αναπαριστά τον βασιλιά να κατευθύνεται προς δύο σειρές αποκεφαλισμέ-νων και ευνουχισμένων εχθρών. Αν και δεν αποκλείεται η θεωρία της στρατιωτικής κατάλη-ψης, η αρχαιολογία αποκαλύπτει μια κάπως δια-φορετική ιστορία, με τα εμπορεύσιμα αγαθά του νότου να μεταφέρονται προς τον βορρά εν είδει «πολιτισμικού ιμπεριαλισμού» και με την κουλτούρα του βορρά τελικά να αφομοιώνεται από τα αγαθά και τις παραδόσεις του νότου. Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, οι βόρειοι μιμή-θηκαν τους νότιους, αλλά δεν εισήγαγαν απα-ραιτήτως αντικείμενα από αυτούς. Παρόλο που οι ηγεμόνες θάβονταν στην Άβυδο της Άνω Αι-γύπτου, ίδρυσαν τη νέα πρωτεύουσά τους στη Μέμφιδα, σε μια περιοχή μεταξύ Κάτω και Άνω Αιγύπτου.

ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΣΕ 3’Την ανελέητη μεταχείριση

του Ναρμέρ προς τους εχθρούς του μαρτυρούσε η σημασία του ονόματός

του, «Τρομερό γατόψα-ρο», ένα εξαιρετικά μεγά-λο και δυνατό ψάρι. Επό-

μενοι βασιλείς επίσης χρησιμοποίησαν επιθετι-

κά προσωνύμια για να περιγράψουν τη βασιλεία

τους. Βασιλείς της 1ης Δυναστείας αυτοαποκα-λούνταν, μεταξύ άλλων,

«Μαχητής», «Απωθητής», «Κόμπρα» και «Αποκεφα-λιστής». Ο βαθμός εξανα-γκασμού που ασκούσε η βασιλική εξουσία αποτυ-πώνεται στις εικόνες δη-

μόσιων εκτελέσεων.

ΣΥΝΟΨΗ ΣΕ 3’’ Στα τέλη της τέταρτης

χιλιετίας π.Χ., οι ηγεμόνες από τον νότο επέκτειναν

τον έλεγχό τους στην Κοιλάδα του Νείλου προς τον βορρά, διαμορφώνο-

ντας το πρώτο ενιαίο κράτος στην ιστορία.

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

.


ΜέμφιςΆβυδοςΘήβαι Ιεράκων πόλις

1

2

3

4

1

2

3

4

.


R-SAEG-Egypt 001-005 co-edition GR-HEO.indd 2 27/07/17...

Documents

Transcript of R-SAEG-Egypt 001-005 co-edition GR-HEO.indd 2 27/07/17...