ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΜΠΑΓΙΟΝΛ

ΜΑΘΗΜΑΤΑΗΘΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Λ

( Μέρος Α ')

ΙΩΑΝΝΙΝΑ

ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΜΠΑΓΙΟΝΑ

ΜΑΘΗΜΑΤΑΗΘΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

( Μίρος Α ')

v/fl

• .»·''. ;ν· ■· ;■· "'; V;. ·';·;·.

' ·

I -

I · *0 φιλοσοφικός στοχασμός καί ή δυνατότητα προ». - • »

«

διορισμού ενός κριτηρίου τής δρθής πρόζης· .

βΗ μελέτη ένδς προβλήματος σέ ενα φιλοσοφικό σύστη­

μα -προϋποθέτει τόν’Ακριβή προσδιορισμό τοΟ προ3λήματος ^ύ-

τού.% Πρίν έζετόσουμε πδς ό Αριστοτέλης θέτει τό ηΟικδπρό-

βλημα* καί. μ£ ποιό τρόπο προσπαθεί νά τό λύσει πρέπει νό

δούμε σέ τί Ακριβώς συνίσταται τό πρόβλημα αυτό καί δν μπο­

ρεί ν& λυθεί μέ όρθολογικό μέσα* δηλαδή* μέ έννοιες πού 6κ**

μορφώνει ή νόησή μας*

Χαρακτηριστικό τού φιλοσοφικού στοχασμού είναι τι

συστηματικότητα·**0 τρόπος πού αντιμετωπίζει ό φιλόσοφος

τό γνωσιολογικό πρόβλημα π·χ· είναι συνυφασμένος μέ τόν

τρόπο πού Αντιμετωπίζει τό Αντολογικό καί τό ήθικδ πρόβλη­

μα· Γι*αύτό πρέπει ν& υποδείξουμε ορισμένες Από τίς λ ε ι ­

τουργίες τού φιλοσοφικού στοχασμού πρίν καθορίσουμε τή φύ­

ση» τή μέθοδο καί τούς στόχους τής ηθικής φιλοσοφίας* "Svc

χαρακτηριστικό γνώρισμα*πού διαφοροποιεί τόν φιλοσοφικό

στοχασμό Από μι& καθαρό έπιστημόνική σκέψη είναι τό εξής·

*0 έκιστήμων θεωρεί προσωρινό ώς δεδομένες όρισμένες ύπο ·

I

■ ■.·/■Λ·

2

θ έ σ ε ι ς . Μέ α φ ε τ η ρ ί α τ ί ς υ π ο θ έ σ ε ι ς α υ τ έ ς ο δ η γ ε ί τ α ι σ τ ή

δ ι α τ ύ π ω σ η ν δ μ ω ν · Οι ν δ μ ο ι α υ τ ο ί π ρ ο κ ύ π τ ο υ ν σ υ ν ή θ ω ς από

τ η ν π ε ι ρ α μ α τ ι κ ή δ ι α π ί σ τ ω σ η σ τ α θ ε ρ ώ ν ' σ χ έ σ ε ω ν α ν ά μ ε σ α σ τ ά

φ α ι ν ό μ ε ν α * *0 π ω σ δ ή π ο τ ε χ ρ η σ ι μ ε ύ ο υ ν σά ν θ ε ω ρ η τ ι κ ό π λ α ί ­

σ ι ο γ ι ά τ ή ν λ ο γ ι κ ή κ α τ ά τ α ξ η κ α ί ( σ υ σ τ η μ α τ ο π ο ί η σ η των ε ­

π ι σ τ η μ ο ν ι κ ώ ν γ ν ώ σ ε ω ν σέ* ε ν α ο ρ ι σ μ έ ν ο τ ο μ έ α · *0 φ ι λ ό σ ο ­

φ ο ς π ρ ο σ π α θ ε ί νά π ρ ο σ δ ι ο ρ ί σ ε ι τ ί ς λ ο γ ι κ έ ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς

τ ώ ν ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ώ ν υ π ο θ έ σ ε ω ν κ α ί θ ε ω ρ ι ώ ν , θ έ τ ε ι ο ρ ι σ μ έ ­

ν ε ς π ρ ώ τ ε ς α ρ χ έ ς , δ η λ α δ ή β α σ ι κ έ ς κ α ί θ ε μ ε λ ι ώ δ ε ι ς · Χ ω ­

ρ ί ς τ ί ς α ρ χ έ ς α υ τ έ ς κ ά θ ε κ ρ ί σ η ή π ρ ό τ α σ η πάνω σ τ ή ν πραγ­

μ α τ ι κ ό τ η τ α μ έ ν ε ι λ ο γ ι κ ά α υ θ α ί ρ ε τ η ·

Ξ ε κ ι ν ώ ν τ α ς * α π ό τ ί ς π ρ ώ τ ε ς α υ τ έ ς ά ρ χ έ ς , ο φ ι λ ό σ ο φ ο ς

π ρ ο σ π α θ ε ί νά π ρ ο σ δ ι ο ρ ί σ ε ι ο ρ ι σ μ έ ν α κ ρ ι τ ή ρ ι α , πού νά δ ι ­

κ α ι ο λ ο γ ο ύ ν τ ή ν έ π ι δ ο κ ι μ α σ ί α ή τ ή ν α π ο δ ο κ ι μ α σ ί α μ ι δ ς πρά­

ξ η ς · Σ τ δ ν Σ π ι ν δ ζ α π · χ · η θ ι κ ά ο ρ θ έ ς ε ί ν α ι ο ί π ρ ά ξ ε ι ς πού

κ ά ν ε ι ο π ο ί ο ς £ χ ε ι * τ ή ν έ π ο π τ ε ί α τ ο υ σ υ ν ό λ ο υ κ α ί γ ν ω ρ ί ζ ε ι

ο τ ι ε ί ν α ι μ έ ρ ο ς τ ή ς φ ύ σ η ς · ' Α ν τ ί θ ε τ α , ό π ο ι ο ς δ έ ν έ χ ε ι ,

σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ή σ ε ι τ ή σ χ έ σ η α υ τ ή , θ ε ω ρ ε ί τ ό ν έ α ν τ δ τ ο υ σά ν

έ ν τ ε λ ώ ς α δ έ σ μ ε υ τ ο , S I C U T IMP2RIUM IN I N P E R I 0

κ α ί έ ν ε ρ γ ε ί ο χ ι ό ρ θ ά .

<-■‘iΜ'

*0 φ ι λ ο σ ο φ ι κ ό ς σ τ ο χ α σ μ ό ς ο δ η γ ε ί τ α ι τ ε λ ι κ ά σ τ ή σ ύ ν ­

θ ε σ η μ ι ά ς θ ε ω ρ ί α ς γ ι ά τ ό ν κ ό σ μ ο κ α ί μ ι δ ς θ ε ω ρ ί α ς γ ι δ τ ή ν

έ ρ θ ή π ρ ά ξ η · Α ύτό δ έ ν ι σ χ ύ ε ι γ ι ά τ η ν ε π ι σ τ ή μ η . "Ο π ω ς ε ί χ ε

δ ι α π ι σ τ ώ σ ε ι κ ι ό λ α ς ό Πλάτων (Λάχτ^ς * 9 5 0 ) ο γ ι α τ ρ ό ς ζ δ ρ ε ι

νά δ ι α γ ν ώ δ ε ι μ ι ά α ρ ρ ώ σ τ ι α κ α ί π ι θ α ν ώ ς νά π ρ ο τ ε ί ν ε ι τ ό ν ε ν -

δ ε δ ε ι γ μ έ ν ο τ ρ ό π ο θ ε ρ α π ε ί α ς τ η ς . Δ£ν μ π ο ρ ε ί ό μ ω ς ν α π α ν τ ή ­

σ ε ι α ι τ ι ο λ ο γ η μ έ ν α σ τ ό ε ξ ή ς έρώτημα*· Ε ί ν α ι ο ρ θ ό νά θ ε ρ α π ε ύ -

θ ε ί c ά ρ ρ ω σ τ ο ς κ α ί γ ι ο τ ί ; " Ε ρ γ ο τ ή ς η θ ι κ ή ς φ ι λ ο σ ο φ ί α ς ε ί ­

ν α ι ν.ά δ ώ σ ε ι μ ι ά α π ά ν τ η σ η σ τ ό έ ρ ώ τ η μ α α υ τ ό θ ε μ ε λ ι ώ ν ο ν τ α ς

τ η ν σ έ ε ν α Κ ρ ι τ ή ρ ι ο τ ο ύ α γ α θ ο ύ , π ο ύ ν ά ε π ι τ ρ έ π ε ι τ ή ν Ασφα­

λή δ ι ά κ ρ ι σ η τ ή ς ο ρ θ ή ς από τ ή ν η μ α ρ τ η μ έ ν η π ρ ά ξ η . Τδ κ ρ ι τ ή ­

ρ ι ο σ τ ό π α ρ ά δ ε ι γ μ ά μ α ς θά ή τ α ν τ δ ε ξ ή ς · Κ ά θ ε ά ν θ ρ ω π ο ς α π ο ­

τ ε λ ε ί μ ι ά Α π ό λ υ τ η Α ζ ί α · "Α ν ό μ ω ς υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο υ μ ε ο τ ι ό ά ρ ρ ω ­

σ τ ο ς δ έ ν π ρ έ π ε ι νά θ ε ρ α π ε υ τ ε ί , τ δ κ ρ ι τ ή ρ ι ο θά ή τ α ν τ δ ε ξ ή ς .

*Ορθ^ ε ί ν α ι ή π ρ ά ξ η π ο ύ σ υ μ β ά λ λ ε χ σ τ ή ν π ρ ο α γ ω γ ή τ ή ς ο ι κ ο ­

ν ο μ ί α ς . τ ο ύ κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ο ς κ « λ · π ·

Χ α τ ά τ ό ν ί δ ι ο τ ρ ό π ο δ χ α φ ο ρ ο π ο ι ε ί τ α ι ή η θ ι κ ή φ ι λ ο σ ο -

* φ ί α Από τ ή ν τ ε χ ν ι κ ή · *0 τ ε χ ν ι κ ό ς έ φ α ρ μ ό ζ ε ι τ ο ύ ς ν ό μ ο υ ς . δ η λ .

τ ί ς έ π α λ η θ ε υ μ έ ν ε ς ( μ έ τ ή ν π α ρ α τ ή ρ η σ η % τ δ π ε ί ρ α μ α ) π ρ ο τ ά ­

σ ε ι ς τ ή ς έ π ι σ τ ή μ η ς γ ι ά νά ι κ α ν ο π ο ι ή σ ε ι μ ι ά Α ν θ ρ ώ π ι ν η Ανάγκπ

( σ τ έ γ α σ η ς , μ ε τ α κ ί ν η σ η ς , π α ι δ ε ί α ς , ψ υ χ α γ ω γ ί α ς κ · λ · π · ) ·

i

■ - k -

Π ρ έ π ε ι ό μ ω ς η σ χ ι νά ι κ α ν ο π ο ι η θ ε ί ή α ν ά γ κ η α ύ τ ή ; γο

τ ο υ η θ ι κ ο ύ φ ι λ ο σ ό φ ο υ ε ί ν α ι να α π α ν τ ή σ η σ * α υ τ δ t C c r: ό χ η ­

μ α · *0 Π λά τω ν 2 λ ε γ ε ( Π ο λ ι τ ι κ ό ς ? 0 3 α · κ . έ . ) ο τ ι ε ί ν α ι έ ρ ­

γ ο τ ο υ φ ι λ ο σ ό φ ο υ ά ρ χ ο ν τ α ς ·

βΗ ε π ι σ τ ή μ η , ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν ο ι θ ε τ ι κ έ ς ε π ι σ τ ή μ ε ς

κ α £ ή τ ε χ ν ι κ ή 6 έ ν έ χ ο υ ν σ ά ν ά μ ε σ ο α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ό σκ ο π ό

τ ή ν ε π ι δ ο κ ι μ α σ ί α ή τ ή ν α π ο δ ο κ ι μ α σ ί α μ ι δ ς π ρ ά ξ η ς . Υ π ά ρ ­

χ ο υ ν ο μ ώ ς κ α ν ο ν ι σ τ ι κ έ ς ε π ι σ τ ή μ ε ς , τ δ δ ί κ α ι ο π · χ · , π ο ύ έ ­

χ ο υ ν σ ά ν κ υ ρ ί α λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο υ ς τ δ ν έ π α ι ν ο ο ρ ι σ μ έ ν ω ν π ρ ά ­

ξ ε ω ν κ α ί τ ή ν α π ο δ ο κ ι μ α σ ί α ά λ λ ω ν . *0 έ π α ι ν ο ς ό μ ω ς ή ή α ­

π ο δ ο κ ι μ α σ ί α α υ τ ή ε μ φ α ν ί ζ ε τ α ι σ ά ν κ ά τ ι τ ό α υ τ ο ν ό η τ ο . " Ε ρ - ✓

γ ο τ ο υ η θ ι κ ο ύ φ ι λ ο σ ό φ ο υ ε ί ν α ι νά π ρ ο σ δ ι ο ρ ί σ ε ι ε ν α σ α φ έ ς

λ ο γ ι κ ά κ α ί β έ β α ι ο ( π ο ύ νά ε π ι β ά λ λ ε τ α ι σ τ ή ν ά ν θ ρ Ο ^ υ ν ε ί -

δ η σ η ) κ ρ ι τ ή ρ ι ο π ο ύ νά θ ε μ ε λ ι ώ ν ε ι λ ο γ ι κ ά α υ τ ή ν τ ή ν έ π ι δ ο ^

κ ι μ α σ ί α ή ά π ο δ ο κ ι μ α ς ί α . Μ ε τ α θ έ τ ο ν τ α ς σ τ ο θ έ μ α μ α ς τ ή ν

δ ι ά κ ρ ι σ η τ ο υ Π λ ά τ ω ν ο ς σ τ ο ν ^ £ ^ 3 2 2 Α ν ά μ εσ α α τ Κ " ι κ α ν έ ς "

ί ηοΧ " α κ ρ ι β ε ί ς " έ ν ν ο ι ε ς C22 β τ έ λ ο ς ) ό ν ο μ ι κ ό ς ξ ε κ ι ν ά ε ι αiπό ά ρ χ έ ς ι κ α ν έ ζ δ η λ α δ ή ε π α ρ κ ε ί ς γ ι ά τ ό ν π ρ α κ τ ι κ ό σ κ ο π ό

ί ο υ , π ο ό ε ί ν α ι ή κ ο ι ν ω ν ι κ ή α ρ μ ο ν ί α . * Α ν τ ί θ ε τ α ό η θ ι κ ό ς -

ι ^ ι λ ό σ ο φ ο ς α ν α ζ η τ ε ί ttPXCQf π 0 ^ Θ ε μ ε λ ι ώ ν ο υ ν

λ ο γ ι κ ά ο σ ο ε ί ν α ι δ υ ν α τ ό ν τ ί ς ά ξ ι ο λ ο γ ή σ ε ι ς τ ο υ 'ν ο μ ι κ ο ΰ ·

mi

« »’ Αφού ή φ ι λ ο σ ο φ ί α λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί μ έ γ ε ν ι κ έ ς κ ρ ο τ ή σ ε ι ς ο η Ο ι -

κ δ ς φ ι λ ό σ ο φ ο ς θά Ε π ι δ ι ώ ξ ε ι τ δ ν π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ ό έ ν δ ς κ ρ ι τ ^ ί *

ο υ xfjg ά γ Α θ ^ ζ π ρ ά ξ ΐ ]£ νά Ή α θ ο λ ι κ ό κ ύ ρ ο ς κ α ι γ ι

α ύ τ δ π ρ έ π ε ι νά ε ί ν α ι A P R I O R I .

Μ π ο ρ εί ο μ ω ς . ν ά τ ό Ε π ι τ ύ χ ε ι α ύ τ δ ο η θ ι κ ό ς φιλόσοφος;

, Απδ τ ή ν α π ά ν τ η σ η σ τ ό Ε ρ ώ τ η μ α α ύ τ δ θά ς ζ α ρ τ η θ ε ί τ 6 φ ι λ ο σ ο ­

φ ι κ ό Ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ ή ς η θ ι κ ή ς φ ι λ ο σ ο φ ί α ς τ ο ύ ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η . ^ Α ν

ή ά π ά ν τ η σ ή . μ α ς ε ί ν α ι Α ρ ν η τ ι κ ή ή μ ε λ έ τ η τ ή ς η θ ι κ ή ς φ ι λ ο σ ο - .

φ ί α ς τ ο ύ ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η δ έ ν μ π ο ρ ε ί νά ή χ ε ι πα ρ ά , ι σ τ ο ρ ι κ ό η

Λ ρ χ α ι ο γ ν ω σ τ ι κ δ Ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν .

’ Α μ φ ι β ο λ ί ε ς γ ι ά τ ή ν δ υ ν α τ ό τ η τ α α υ τ ή Ε ξ έ φ ρ α σ α ν ή δ η

ψ ο ι Σ ο φ ι σ τ έ ς κ α τ ά . τ ή ν ά ρ χ α ι ό τ η τ α , ό π ω ς π . χ . δ Π ρ ω τ α γ ό ρ α ς

κ α ί ε ί δ ι κ ώ ΐ ΐ ρ α . ό Ι Ι έν ω ν σ τ δ ν ομ ώ ν υ μ ο Π λ α τ ω ν ι κ ό δ ι ά λ ο γ ο . * 0

Κένίαν ξ ε κ ι ν ά ε ι άπδ τ ή ν άποψη 8τ ι Μκ α θ ’ έ κ ά σ τ η ν τω ν π ρ ά ξ ε ω ν

κ α ί τών η λ ι κ ι ώ ν π ρ δ ς έ κ α σ τ ο ν ί ρ γ ο ν ε κ ά σ τ φ ημών ή α ρ ε τ ή Ε -

σ τ ί ν . . . · * ( 7 2 α ) . Τήν θ ε μ ε λ ι ώ ν ε ι πάνω σ τ ή ν π α ρ α τ ή ρ η σ η ο τ ι

δ έ ν ε ί ν α ι δ υ ν α τ ό ν νά π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ τ ε ί μ ι ά γ ε ν ι κ ή έ ν ν ο ι α τ ή ς

ά ρ ε τ ή ς π ο ύ νά ι σ χ ύ ε ι γ ι ά ο λ α τ ά α τ ο μ α κ α ί γ ι ά ό λ ε ς . τ ι ς

π ρ ά ξ ε ι ς (73 ά) ό π ω ς π . χ . μ π ο ρ ο ύ μ ε νά π ο ύ μ ε ο τ ι γ ε ν ι κ ό χ α ­

ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό δλων τώ ν μ ε λ ι σ σ ώ ν ε ί ν α ι δ τ ι ή χ ο υ ν κ ε ν τ ρ ί .

’ Από τ ή ν Γ δ ι α α μ φ ι β ο λ ί α γ ι ά τ ή ν δ υ ν α τ ό τ η τ α π ρ ο σ δ ι ο -

Ι'·ίί·.

W:·νύ

v i t r .Μ'.;

·'?<!<. -”·< ■ .*■*? ,

φ'.

":ί· ‘

,i .j23aS ■ - k-

- 6 -

ρ ι σ μ ο ϋ ενός π α ρ ο μ ο ί ο υ κ ρ ι τ η ρ ί ο υ ξεκινάει ?(αί ο Σέξτος ο

^ Ε μ π ε ι ρ ι κ ό ς ( ’Ε μ π ε ι ρ ι κ δ ς - γ ι α τ ρ δ ς ) Ν( 160-210 μ · Χ * ) * βΣτ6

έ ρ γ ο του Π υ ρ ρ ώνειοι ^ Υ ποτυπώσεις (1,8) λέε^ οτι ο προσ- — -------------- - - - να

δ ι ο ρ ι σ μ ό ς ενός κ ρ ι τ η ρ ί ο υ τςϋ α γ αθού πού/ίσχύει γιά ολονς

είναι " σ υ γ κ α τ ά θ ε σ ι ς ά δ ή λ ψ " δ η λαδή λ ο γ ι κ ά αυθαίρετος καί'

ο ο γ μ α τ ι κ δ ς . ^Ενας τ έτοιος π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ ό ς υπερβαίνει* τίς

δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς της α ν θ ρ ώ π ι ν η ς νόησης· ,Από τήν άλλη μερ^ά

ε χ ο μ ε άνάγκη, άφο ϋ ζοϋμε σέ μ ι ά κοινωνία, από ενα μέτρΌ

π ο ύ νά κ ατευθύνει τίς α π ο φ ά σ ε ι ς μο£ς· Τδ μ έ τ ρ ο αυτό μδς

τδ π ρ ο σ φ έ ρ ο υ ν τά "πάτ ρ ι α εθη" καί οί νδμσι τούς οποίους

α ν α γ ν ω ρ ί ζ ε ι ή κ ο ι ν ω ν ί α , στήν οπ ο ί α ζοϋμε.

Σέ π α ρ ό μ ο ι ο σ υ μ π έ ρ α σ μ α (οχι όριστικδ) καταλήγει ο

D E S C A R T E S στ δ τρ ίτο μ έ ρ ο ς τοϋ Περί Mp0^op_X.0jpp

θ ε μ ε λ ι ώ ν ο ν τ α ς το όμως σέ μ ι ά κ α τ ά κάποιο τρόπο υπαρξια­

κή 'έμπε'ι ρία,οτι δηλαδή είνάι πιό εύκολο νά αλλάξουμε

τδν εα υ τ ό μας π α ρ ά τδν κόσμο. *0 φ ι λόσοφος ιδίως πρέπει

νά ,άφι ερώίΓει τήν π ρ ο σ ο χ ή του στή μ έ θ ο δ ο καί τό υπόδειγμα

γ ν ώ σ η ς πού μ ά ς π ρ ο σ φ έ ρ ο υ ν τά μ α θ η μ α τ ι κ ά καί οι φυσικές

ε π ι σ τ ή μ ε ς . Δέν θά τό κ α τ ο ρ θ ώ σ ε ι παρά αν παραιτηθεί άπδ

έπι,διώξείς χωρίς π ρ ο ο π τ ι κ ή επιτυχίας. Συνεπώς, σέ ο,τι

α φ ο ρ ά τά θ έ ματα τής π ρ ά ξ η ς δ,τι τοϋ απομένει νά κάνει

■jfc-h·

Wm*.'.

•y.

-V·:

, ψ ·

c t v a t ν ά ' α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι - τ ο ύ ς ν ό μ ο υ ς κ α ί τ ά έ θ ι μ α τ ή ς π α τ ρ ί ­

δ α ς τ ο υ · * ^ ( δ ι κ ώ τ ε ρ α 6 φ ι λ ό σ ο φ ο ς θά π ρ έ π ε ι νά λ ά β ε ι ύ π ' ο -

ψη τ ο υ τ ο ύ ς κ α ν ό ν ε ς π ο ύ ε φ α ρ μ ό ζ ο υ ν ο ι Α ν θ ρ ω π ο ι τ ο ύ κ ο ι ν ω ­

ν ι κ ο ύ ’ π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ δ ς τ ο υ , ο χ ι α υ τ ο ύ ς π ο ύ λ έ ν ό τ ι π ι σ τ ε ύ ο υ ν ,

Πάντως ο ύ τ ε ό Σ ε ζ τ ο ς ο ύ τ ε ό DESCARTES θ ε ω ρ ο ύ ν ά τ ι η

ή θ ι κ ή σ υ ν ε ί δ η σ η δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ε τ α ι από τ ό κ ο ι ν ω ν ι κ ό * π ε ρ ί β ά λ λ ο ν ,

9Αναγνωρίζουν τήν αυτονομία της καί θεωρούν τήν αναγωγή

τού κοινωνικού ν'μου σέ κριτήριο τού αγαθού σάν θέμα συν­

ειδητής Απόφασης.τής ηθικής προσωπικότητας·

1Αντίθετα στήν εποχή μ α ς ,τ ά ρεύματα σκέψης πού Αμ­

φισβητούν τήν ύπαρζη ενός A PRIORI ήθικού κριτηρίου

τείνουν ν£ έζαρτούν τήν ηθική φιλοσοφία Από τήν κοινωγιο-

λογία* ή Ακριβέστερα Από τήν έπιστήμη τών ηθών· Αυτή ε ί -

ναι ή Αποψη τού LUCIEN LEVY - BRUHL . (Γάλλου Κοι­

νωνιολόγου καί φιλόσοφου τών Αρχών τού 20ου αιώνος)οπως

τήν έκθέτει στό βιβλίο»του ^.MO^S^^ET^U^SCIENCE^DES

HOEURS PARIS 1937 (*Η ’ Ηθικ^καί D ηβών).

Σβ κάθε κοινωνία Αναπτύσσονται ορισμένοι όπωσδήποτε στα­

θεροί συλλογικοί τρόποι συμπεριφοράς τούς Αποίοΰς Ε ξ ε τ ά ­

ζει ή έπιστήμη τών ήθών (Κοινωνιολογ(αΦ έθνολογία κ .λ ·π ·λ

Οι τρόποι αυτοί χρησιμεύουν καί σάν υπόδειγμα Ατομικής \

- 8 -

σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς . Μέ κ ρ ι τ ή ρ ι ο τά ήθη ποΰ επικρατούν σέ μιά

κ ο ι ν ω ν ί α , ΐδ α ΐ ο μ ο επιδοκιμάζει ή άποδοκιμάζει μιά ορισ­

μ έ ν η σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά καί πράττει ανάλογα. *Η ηθική φ ι λ ο σ ο ­

φ ί α βρίσκεται πρδς τήν επιστήμη των ηθών στήν ίδιά σχέ-

.ση μέ α υ τ ή ν ποδ συνδέει μιά τέχνη (π.χ.τή θεραπευτική)

μέ μ ι ά έ π ι σ τ ή μ η (π.χ. τήν ιατρική). Γ ι ’αύτδ καί ή η θ ι ­

κή είναι τέχνη μ ά λ λ ο ν παρά επιστήμη, έστω καί φιλ ο σ ο φ ι ­

κή ε π ι σ τ ή μ η . ,7Αν δε χ θ ο ύ μ ε τήν άποψη αυτή, θά καταλήζου-

με σ τ ή ν έξης συνέ π ε ι α . Τδ κ ρ ι τ ή ρ ι ο * τ ο ΰ αγαθού θά π ο ι κ ί λ ­

λει κ α τ ά τίς κ ο ι ν ω ν ί ε ς . *0 π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ ό ς ένδς A PRIORI

κ ρ ι τ η ρ ί ο υ θά είναι* α ν έ φ ι κ τ ο ς ή θά μείνει εντελώς γενικός.

Θά ζ ε ρ ο υ μ ε οτι α γ α θ ό είναι· ο,τι επιδοκιμάζει μ ι ά σ υ γ κ ε ­

κ ρ ι μ έ ν η κοι.νωνία. Κ α κ ό θά είναι τ6 αντίθετο. Δέν θά 2χο-

με όμως κ α ν έ ν α μ έ τ ρ ο ποΟ νά δικαιο λ ο γ ε ί τήν κρίση οτι πάν­

τα καί π α ν τ ο ϋ ο ρ ι σ μ έ ν ε ς πρά ξ ε ι ς (π.χ. ή κλοπή ή ή ψευδο­

λ ο γ ί α ) είναι κακές ενώ ά λ λ ε ς (ή ειλικρινής συμπερι-φορά,

ή δ ί κ α ι η στάση) είναι αγαθές.

Σέ α ν ά λ ο γ η δ ι α π ί σ τ ω σ η ά δ υ ν α μ ί α ς καταλήγει ή κρι­

τική τής ιδέας ένδς A PRIORI κ α θ ο λ ι κ ο ύ κριτηρίόυ τής ορ­

θής π ρ ά έ η ς άπδ τήν α ν α λ υ τ ι κ ή καί τή γλωσσική φολοσοφία

τής σ χ ο λ ή ς τής 'Οζφδρδης. Τήν κ ριτική αυτή συνοψίζει ο

I

R.L.STEVENSON σ τ δ β ι β λ ί ο τ ο υ i^NGUAG^ANp^ETHICS (YALE * i^ M f

U .S .A < {) . * 0 STEVENSON υ π ο σ τ η ρ ί ζ ε ι ο τ ι ο ί η θ ι κ έ ς

κ ρ ί σ ε ι ς Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ε ύ ο υ ν μ ι ά καΟΓαρά υ π ο κ ε ι μ ε ν ι κ ή ε μ π ε ι ρ ί α

πού ε χ ε ι β α σ ι κ ά σ υ γ κ ι ν η σ ι α κ ά χ α ρ α κ τ ή ρ α # Οι ο ρ ι σ μ ο ί κ α ί

ο ί π ρ ο τ ά σ ε ι ς τ ή ς η θ ι κ ή ς Ε χ ο υ ν π ρ ο τ ρ ε π τ ι κ ά χ α ρ α χ τ ή ρ α . Τ ο ύ ς

χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ μ ε γ ι ά νά μ ε τ α β ά λ λ ο υ μ ε τ ή ν σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά τω ν

συ ν α ν θρ ώ π ω ν μ α ς π ρ ά ς τ ή ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η π ο ύ θ ε ω ρ ο ύ μ ε Ε π ι θ υ -

μ η τ ή · /#0 τ α ν π · χ · λ έ μ ε " π ρ έ π ε ι ν £ π α ρ α χ ω ρ ο ύ μ ε τ ή θ έ σ η μ α ς

σ τ ο ύ ς η λ ι κ ι ω μ έ ν ο υ ς ” α υ τ ά σ η μ α ί ν ε ι " θ έ λ ω νά π α ρ α χ ω ρ ο ύ μ ε

τ ή θ έ σ η μ α ς σ τ ο ύ ς η λ ι κ ι ω μ έ ν ο υ ς " . c0 STEVENSON ε π ι χ ε ι ρ ε ί« %

μ ι ά κ α θ α ρ ά τ υ π ι κ ο λ ο γ ι κ ή α ν ά λ υ σ η τώ ν η θ ι κ ώ ν κ ρ ί σ ε ω ν . *Η

θ ε ω ρ ί α τ ο υ δ μ ω ς π ρ ο ύ π ο θ έ τ ε ι ε ν α ε ί δ ο ς η θ ι κ ο ύ ψ υ χ ο λ ο γ ί α - ί

μού·* ’ Η θ ικ ά ά ρ θ δ . ε ί ν α ι ο , τ ι Ε π ι δ ο κ ι μ ά ζ ε ι ο κ α θ έ ν α ς α νά -

λ ο γ ά μ έ τ δ ν χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο υ , δ η λ α δ ή τ ά ι δ ι α ί τ ε ρ α γ ν ω ρ ί σ μ α -♦

τ α , αν θ έ λ ε τ ε , τ ά ν ι δ ι α ί τ ε ρ ο τ ρ ό π ο ύ π α ρ ξ η ς κ α ί σ υ μ π ε ρ ι φ ο ­

ρ ά ς τ ή ς π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ ά ς τ ο υ . Οι η θ ι κ έ ς κ ρ ί σ ε ι ς π α ύ ο υ ν ο υ *

σ ι α σ τ ι κ ά νά ε ί ν α ι Α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο τ ο ύ φ ι λ ο σ ο φ ι κ ο ύ σ τ ο χ α σ μ ο ύ

κ α ί Ε ν τ ά σ σ ο ν τ α ι σ τ ή ν · χ α ρ α κ τ η ρ ο λ ο γ ί α κ α ί τ ή ν γ ε ν ε τ ι κ ή ψυ­

χ ο λ ο γ ί α .

9Η θ ε ω ρ ί α τ ο ύ STEVENSON ε ί ν α ι χ ρ ή σ ι μ η κ ε τ ά τ ο ύ τ ο .

Μάς δ ε ί χ ν ε ι δ τ ι ο ι ή θ ι κ ά ς κ ρ ί σ ε ι ς Ε χ ο υ ν ί σ ω ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά

ΙΟ -

λ ο γ ι κ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α α π ό τίς π ρ α γ μ α τ ι κ έ ς κρίσεις· Οι πρργ-0

μ α τ ι κ έ ς κ ρ ί σ ε ι ς π ο ύ α ν ή κ ο υ ν στήν επιστήμη αναφέροντάι

σ τ ί ς α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ έ ς σ χ έ σ ε β ς μ ε τ α ξ ύ των φαινομένων. ^C-

σες α ν ή κ ο υ ν σ τήν φ ι λ ο σ ο φ ί α είναι γ ενικές καί λογικό

π ρ ώ τ ε ς κ ρ ί σ ε ι ς γ ι ά τόν κόσμο, τον ά νθρωπο καί τίς σχέ-

11 yς ε ι ς α ν ά μ ε σ α τους· Οι ηθικές κρί σ ε ι ς τού τύπου Μειναι

ο ρ θ ό να ε ί μ α σ τ ε φ ι λ α λ ή θ ε ι ς !,κ·λ.π· μ πορούν νά· ο ν ο μ α ­

σ τ ο ύ ν α ξ ι ο λ ο γ ι κ έ ς γιατί μ ’α ύ τ έ ς ή βούλησή μας, αναγ ν ω ­

ρίζει σ ά ν έ γ κ υ ρ η μ ι ά αξία, τήν α ξ ί α τής ειλικρίνειας,

χ ω ρ ί ς ή κ ρ ί σ η α υ τ ή νά μ α ς υ π αγορεύεται από τήν'πραγμα-*

τ ι κ δ τ η τ α . Είναι δ υ ν α τ ό ν νά ο ν ο μ α σ τ ο ύ ν καί δεοντολογί — *

κ £ ς ν·

2 φ 'Ιστορική γ έ ν ε σ η τής διάκρισης αυ τ ή ς καί

έ κ φ ρ α σ ή της στδν ΚΑΝΤ.

'Η δ ι ά κ ρ ι σ η αυτή Αρχίζει νά διαμορφώνεται όταν

ό δ ν θ ρ ω π ο ς σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ε ί τδ γ ε γ ο ν ό ς οτι ή υπόστασή του

δέν ε ξ α ν τ λ ε ί τ α ι σ τ ί ς σ χέσεις του μέ τή φύση η μέ τήν

κ ο ι ν ω ν ί α · Μ ι ά τ έ τ ο ι α σ υ ν ε ί δ η σ η τής ηθικής αυτονομίας

τού Α ν θ ρ ώ π ο υ αρχίζει νά διαμορφώνεται κιόλ α ς στήν αρ ­

χ α ι ό τ η τ α · Τήν π ρ ο ύ π ο θ έ τ ε ι ή Α μ φ ι β ο λ ί α τού Αριστοτέλη

I

I I -

γιά τ6 έάν «συμπίπτει η ιδιότητα τοΟ άγαθσθ ανθρώπου μέ*

τήν ίδιδτητα τοθ Αγαθοϋ πολίτη (Π θ-1Ιϋί§ ** Ρ 5^

κ ·έ· Βλ. καί R#MONDOLFOf .COOTRENSIONE^^

25i52-55ifl,. .- i? ? iS 3 i i i -S ^ 5 § iS 6 ΗΗ2Ν2Β -1958)· *Η άποψη

τοΟ Αριστοτέλη είναι 8τι ή Αντίληψη γιά τδν Αγαθό πολί­

τη είναι σχετική · Ποι -

κίλλει κατά τ£ πολιτεύματα· Α ντίθετα ή αντίληψη γ ιά τόν

Αγαθό Ανδρα πρέπει νά είναι ένιοίαΓίτσι ή σχέση τοΟ Α ν-,

θρώπου μέ τήν πολιτεία δέν είναι Αρκετή γιά νδ προσδιορι­

στεί 2να Ασφαλές κριτήριο γιά νά διακριθεί παντοϋ καί πάν­

τοτε ή Αγαθή Από τήν κακή πράξη·

€Η τάση αυτή συνεχίζεται μέ τήν φιλοςοφία τών *Ελ~

ληνιστικΟν καί Ρωμαϊκών χρόνων. *Η. Αναζήτηση τού ήθικοθ

κριτηρίου (ηδονή* συμφωνία μέ.τήν φύση) προϋποθέτει μιά

Αποδέσμευση τής .Ανθρώπινης συνείδησης Από τήν κοινωνική*

ζωή καί τήν πολιτεία· *Η τάση αυτή κορυφώνεται μέ τόν

Χριστιανισμό· Ετδν Χριστιανισμό τονζζαται ιδίως ή σχέση

τοΟ Ανθρώπου μέ τό θεό· *0 άνθρωπος είναι πολίτης τής

Οδράνιας πιό πολύ παρά τής τηίνης πολιτείας (Αυγουστίνος

DE^CIVXTATK^DEI) # Γι Αυτό καί. ό, Αμαθής Ανθρωπος σέ σχέση

μέ τήν "σοφία τοΟ κόσμου" μπορεί νά ϊχ ε ι όρθή συνείδηση

- 12 ~/του α γ α θ ο ύ καί ’ _ 7 « . ,/ χου κακού· Η π ηγή των ηθικών κρίσεων είναι ετερογενής^

σε σ χ έ σ η μέ τήν γ ν ώ σ η τής πρα γ μ α τ ι κ ό τη τ α ς · *Η ηθική Α ­

μ α ρ τ ί α δι α κ ρ ί ν ε τ α ι από τήν πλάνη του Θεωρητικού λόγου·

'Η ά π ο ψ η α υ τ ή π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι λ ο γ ι κ ά οτι οι* ηθικές κρίσεις*

μ α ς είναι α ν ε ξ ά ρ τ η τ ε ς άπδ τίςΜ διαπιστώσεις ποδ κάνουμε

π ά ν ω στή φδση καί τήν κ ο ινωνία·

Τήν λ ο γ ι κ ή αυτή προϋπόθεση · αποσαφηνίζει ή ήθική

τ ο ϋ Κ Α Ν Τ <I72*f-l80*f). Τά δύο βασικά έργα στά οποία ο ΚΑΝΤ

π ρ α γ μ α τ ε ύ ε τ α ι τδ θέμα τής ηθικής φ ι λ ο σοφίας "είναι τά θε­

μέλια τής μ ε τ α φ υ σ ι κ ή ς τών^ήθώ*, καί ή Κ ρ ι κ ή _ τ ο υ _ Π ρ α κ τ ι -

κ ο ϋ λ ό γου· *0 Κ Α Ν Τ κινείται μ έ σ α σέ ένα χριστιανικό κ λ ί ­

μ α α π ό δύο α π ό ψ ε ι ς . *Η ηθική συνε'ιδηση είναι. Ανεξάρτητη

Α π 6 τήν γ ν ώ σ η ( φ ι λ ο σ ο φ ι κ ή ή επιστημονική) τοϋ κόσμου, ποδ

μ δ ς π ε ρ ι β ά λ λ ε ι · Δέν υπάρχει, α ν τ ί θ ε τ α μέ ο,τι υποστήριζαν

ο H U T C H E S O N καί ο HUME, κ α ν έ ν α βιολογικό ένστικτο ή συν-

α ί σ θ η μ α ^ ο ύ νά μ δ ς διαφωτίζει, γιά τδ τί είναι ηθικά ορθό,

Τ ά σ υ ν α ι σ θ ή μ α τ α είναι ολα σ υ ν υ φ α σ μ έ ν α μέ τίς βιολογικές

καί κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς μ α ς ανάγκες· Γι*α υ τ δ είναι ηθικά Ουδέτερα

(έκτδς Απδ τδ σεβα σ μ δ ) · *Επίσης οί προσταγές τής, φρδνη -

.αης καί τής έ π ι δ ε ξ ι δ τ η τ α ς (πρέπει νά διαβάσεις γιά νά ε ­

π ι τ ύ χ ε ι ς στίς εξετάσεις, νά Αποταμιεύεις χρήματα γιά νά

-'A

*»

μή δχεις οικονομικές δυσκολίες) δέν oivci δυνατόν vA μδς

προσφέρουν .τδ κριτήριΌ τής διΛκρισης τής ορθής Από τήν η­

μαρτημένη πρίζη. Οί προσταγές αυτές είναι υποθετικές·^ Ι ­

σχύουν μδνον ύπδ ορούς (δτι είναι Απαραίτητο νδ Επιτύχου­

με στίς έζεϊΑσειχ; η νί μή £χο\>με οικονομικές δυσκολίες).

Τδ ηΟικδ κριτήριο, δ μ ω ς πρέπει νά έχει καθολική * σχύ· Γ ι

αύτδ δέν πρέπει νδ έζαρτδται άπδ έ^π^ιρικούς ορούς.

Τδ κριτήριο τής όρβίής πρΑζης τ δ θέτει ο Πρακτικές

Λίγος| δηλαδή τδ λογικό τού Ανθρώπου δταν λειτουργεί σέ

σχέση μέ τήν πρβζη καί δχι σέ σχέση μέ τήν γνώση -του αν- ·

τικειμένικού κόσμου. Πρακτικός Λόγος είναι αύτδς πού απο-

φαίνεται γιό τόν Αζία ή 8χι μιΓις πρδζης* δχι αυτός πού Α­

ναγνωρίζει νόμους δηλαδή σταθερές Αντικειμενικές σχέσεις

Αν&μεσά στό φαινόμενα*.

Τδ κριτήριο τής ΑρΟής πρΑζης προσδιορίζει τίς Απο-

φδσεις, πού υιοθετεί ή Α]ταθή^ρούλΐ|σΐ]·

Είναι δύσκολο νί τήν προσδιορίσουμε. θετικ ό. Κινδυ­

νεύομε νί πέσουμε σέ ενα φαύλο κύκλο. βΗ Αγαθή βούληση ε ί ­

ναι αυτή πού τηρεί τόν ήθικό νόμο. *0 ηθικός νόμος είναι

αυτός* πού νομοθετείται καί Αναγνωρίζεται Από .τήν Αγαθή βού­

ληση. Μπορούμε όμως νί Αποφ4Γγουμε τόν φαύλο κύκλο πβοσδιο-

ρ ί ζ ο ν τ α ς

ά)

τίν αγα,θη βούληση τ ρ ε ι ς τρδπους.

Η αγαθή βούληση είναι ανεξάρτητη ,άτΐδ τά ΐ ν -

σ τικτά, auvc.tcθήμάτα, ω φ ε λ ι μ ι σ τ ι κ έ ς επιδιώξεις κ.λ.π··

Μ ίά βούληση πού 6έν προσδιορίζεται άπδ τέτοια ενστιΑτα

καΓ δεν εξαρταται απδ εμπειρ ι κ ο ύ ς ορο,υς είναι αγαθή·,

Μ ι ά β ούληση πού δέν εχει α ν άγκη νά παλαίσει εναντίον τών

ε ν σ τ ί κ τ ω ν α υ τ ώ ν είναι α γ ί α (π·χ. ο ’Αλιόσα ατούς '*Α δελ­

φ ο ύ ς Ιίαραμαζώφ τού Ν τ ο σ τ ο γ ι έ φ σ κ ι ένω οι ηρ'ωες τού C Q R -

N E I L L S η οι 9Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι Π ό λ ι ο ρκημδνοι έχουν αγαθή βούλη­

ση).

β) Ή α γ α θ ή βούληση είναι ελεύθερη. Είναι νομοθέ-

της του νδμου πού τηρεί. Κ α τ ά τουΐο διαφέρει άπδ τήν ε­

πιθυμία, πού ανήκει στδν κ δ α μ ο των φαινομένων. *Η Επιθυ­

μ ί α είναι μ ι ά σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ί η σ η κ άποιας ανάγκης, βιολογι­

κ ή ς ή κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς . *11 ε π ι θ υ μ ί α συνδέεται μέ τήν βιολογι­

κή ή κοι νωνική α ν ά γ κ η σέ μ ι ά σ χ έ σ η ‘α π ο τ ελέσματος καί αί-

..τίας. ,Α ν τ ί θ ε τ α ή βούληση συνδέεται μ έ τδ νδμο, όπως ή

δ η μ ι ο υ ρ γ ι κ ή πρ ά ξ η τού κ α λ λ ι τ έ χ ν η σέ σχέση μέ τδ γενι'κδ

σ χ έ δ ι ο πού α κ ο λ ο υ θ ε ί καί πού εδημ ι ο ύ ρ γ η σε ο 1?διος.

γ) *Η α γ α θ ή βούληση εχει καθαρά νοητή ύπδσταση·

Δ6 ν μ π ο ρ ο ύ μ ε νά τ ή ν γ ν ω ρ ί σ ο υ μ ε ό π ω ς γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε τ& φ α ι · ν δ -

μένα· Τ6 κύρια χαρακτηριστικό της είναι ή πρόθεση μάλλον

παρά ή*έκτέλεση τής Αγαθής πράζης (Αγαθή* βούληση1 υπάρχει

π ·χ ·α ν κάποιος θέλει νά σώσει κάποιον πού πνίγεται ?στω

καί £ν δέν κάνει τίπ ο τε)· *Η υπόσταση της είναι νοητή καί

τήν, γνωρίζουμε μ£ μιά λογική ενόραση καί όχι ·μ£ Αποδεικτι­

κή διαδικασία·

Μπορούμε νά προσδιορίσουμε τόν ήθικό νόμο πού θέ­

τει ο πρακτικός λόγος καί τηρεί ή Αγαθή βούληση κατ*Αρχήν

τυπικά ή ειδολογικά, λέγοντας οτι έ χ ε ι 'τ ή μορφή μιάς κατη-

γορικής προσταγής, ενός «πρέπει»' πού ισχύει πάντα.καί' παν­

ιού· ~Av τόν προσδιορίδουυε καί "υλικά" δηλαδή σέ σχέση μέ

ενα συγκεκριμένο έμπειρικό’ περιεχόμενο τότε δέν θά έχει κα·

βολικό κύρρς· Πάντως μπορούμε νά πούμε o ti τό πρέπει σύτό

μ&ς Αποκαλύπτεται κάθε φορά πού'Αποφασίζουμε σέ θέματα πρά­

ξης f χαρίς νά υπαγορεύεται ή Απόφασή μας Από οποιαδήποτε

"παθολογικά" κίνητρα·

*6 η θ ι κ ό ς 'νόμος μπορεί νά προσδιοριστεί καί θετικά

Από τά λθγοίά, πορίσματα τά όποία συνεπάγεται ή Αναγνώρισή

του· Τό πρώτο Από αυτά είναι

"πράττε κατά* τέτοιο τρόπο ώστε ό μανδνας τής πράζης σου νά

μπορεί νά Αποτελίσει τήν Αρχή μι&ς καθολικής νομοθεσίας^γέά

1 6 —

τήν πρΑ^η (ίλών τβν Ελλόγων 8ντωνΜ, ή νΑ χρησιμεύσει σίνI

κανόνας γιΑ τήν πρΛζη 8λων τΟν Ελλόγων όντων; *0 ΚΑΝΤ

είσΑγ^ι Εδδ τήν Αρχή τής μή Αντίφασης σΑν λογική προΙ)πό-I I «

Οεση, άζίωμα μπορούμε νΛ πούμε, τού Ηθικού νόμΟυ·<

- *0 κανόνας ’’πρίπει νΑ ψεύΑεσαι'1 π*χ# 0fcv μπ<ίρεΓ νΑ

Εφαρμοστεί' χωρίς νΑ γίνει Ανε^φΑρμοστος. #ΕΑν λίμ'ε συστη-

ματικΑ ψίμματα, π*χ· 'ότι τ6 τΑδε φΑρμαχο ci\tai Ασπιρίνη

ΕνΟ είναι καταπραϋντικό, οι λ ίζ ε ις ΟΑ χάσουν τή σημασίαI

τους καί ή Επικοινωνία μεταζύ τΟν ,ΑνΟρδπών ΘΑ civoi Α -

6ύνατη· *Λρα A ‘ κανόνας^ρίΧει νά ψεύδεδίη" 6ΓΑ είναι Άν-

εφΑρμοστος·I

*H Εφαρμογή τής Αρχής αυτής Αποκλείει Επίσης τήν

παραδοχή δύο Αντιφατικήν κανόνων'συμπεριφορϊς ή ύύο Αν­

τιφατικήν συστημΑτων συμπεριφοράς,. π#χ· τδ νΑ'δεχόμαστε

Γνα Αλτρουνστικδ σύστημά ήΟικΑν κανόνων at σχβάη μί τήν

οίκογίνειΑ μας, Αλλβ ϊνα Ανταγωνιστικό σύστημά κανόνων

σ τίς Επάγγελματιχίς ή ηΟικίς μας σχίσεις*

* *11 ίδια Αρχή· τής μή Αντίφασης' Εξηγεί καί τό δεύ­

τερο πόρισμα, τό όποίο* συνοπΑγεταιήϊννοια τού ήΟικ'ού νδ

μου, 8πως ,τόν Ερίζει ό KANT* Τδ πόρισμα αότό είναι T0 ί -

(ή ? .ί

'ϊπρΑττε 2τσι State τήν Ανθρωπότητα τόσο στδ πρδσωπδ σου *ο-\ λ-tl 0ο καί στδ πρβσωπο τών Αλλων νΑ τήν θεωρείς πΑντα σΑν σκο-

πδ καί ποτέ σΑν μέσο11·

Τδ δεύτερο αντδ πόρισμα τής κατηγορικής προσταγής

προϋποθέτει τήν Αρχή τής μή αντίφασης γιΑ τδν' έζής λδγο.

βΗ Αγαθή βούληση είναι η βούληση ενδς έλλδγοο^ δντος, ή έ -

νδς ηθικού προσώπου» Τδ μδνο πού έχει Απδλυτη ηθική Αζία

είναι ή Αγαθή βούληση, 5ρα τό,μόνο πού εχει ήθική Αζία ε ί­

ναι τδ υποκείμενο τής Αγαθής- βούλησης, τ6 ήθικδ πρόσωπο·

*Αφού έζ ορισμού· έχει Απδλυτη Αζία τδ ήθικδ πρδσωπο 04 ή­

ταν λογική αντίφαση νΑ τδ χρησιμοποιούσαμε σΑν μέσο» Γτίς

μή ηθικές σχέσεις^ όταν π·χ* ζητούμε τσιγΑρα Απδ τδν περί-

πτεριούχο> μπορούμε δμως νΑ·χρησιμοποιούμε τούς Ανθρώπους

σΑν μέσα·

Τδ τρίτο πόρισμα τής κατηγορικής προσταγής είναι

"*0 κανόνας τής πρΑζης σου%πρέπει. νΑ είναι τέτοιος πού νά

προΑγεται μ , αύτδν τδ κρΑτός τών σκοπών11· *Η διατύπωση αυ­

τή σημαίνει 8τι μέ τήν πρΑζη μας πρέπει νΑ γίνεται λογικά

δυνατή ή Ιδέα μιΑς κοινωνίας έλλδγων οντων πού νΑ πρΑττοι*

πάντα σύμφωνα μέ τήν κατηγορική προσταγή· f0 ΚΑΗΤ συνδέει^

στδ σημείο αύτδ τήν ήθική τον ·μέ τήν θεωρία του γιΑ^τήν \

« i>*r

- 18 -

φ ι λ ο σ ο φ ί α της ιστορίας ίβλ. τδ έργο του " ’ΐδ£α_μιας_Γε-

ν ί κ η ς ιστ ο ρ ί α ς τής άνθρωπδτητας_άπδ·_μιδ._κοσμοπολιτική·

ά π ο ψ η " } 'Η · ιστορία μπορεϊ νδ θεωρηθεί σδυ μι&· ηθική παι >Γ* — — — ——

b e t a του α ν θ ρ ω π ί ν ο υ γένους π ο δ τδ πίνει νί-πλησιίζει

πρδ ς τδ κρίτος των σκοπών χω ρ ί ς ποτέ νί τδ πραγματοποι­

εί ε ν τ ελώς* Τδ κ ρ ί τ ο ς των σ κ ο π ώ ν είναι ενα λογικό'πρδ-

τ υ π ο ποδ μας επιτρέπει νί σ υ λ λ ί β ο υ μ ε τδ νδημα τής'ιστο-

ρ ι κ ή ς ^ δ ξ έ λ ι ζ η ς της α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς .

*0 Κ Α Ν Τ ' μ α ς προσφέρει ενα ασφαλές κριτήριο ποδ

νί επιτρέπει τ ή * δ ι ί κ ρ ι σ η τής ορθής ίπδ'τήν'ημαρτημένη

π ρ ί ξ η * Τδ κ ρ ι τ ή ρ ι ο αυτδ · ε ί ν α ι ή άρχή'τής μή αντίφασης.

*Η α ν τ ί ρ ρ η σ η του G . W A R N O C K στο δ L#«J.cfcONNOR,f\ CRITICAL

H I S T O R Y O F W E S T E R N P H I L O S O P H Y , κέφ. 17, οτι μέ τδ κριτή­

ρ ι ο α υ τ δ μ π δ ρ ο υ μ ε ν ί ' ε π ι δ ο κ ι μ ά σ ο υ μ ε οποιαδηποτε πρίξη

6 έ ν 4 ε ύ δ τ α θ ε ί . Πιδ σωστή είναι ίσως.ή αντίρρησή οτί μέ

τδ κ ρ ι τ ή ρ ι ο τής κ α τ η γ ο ρ ι κ ή ς πρ ο σ τ α γ ή ς πιδ πολύ ξέρουμε

τί* νί μή π ρ ί τ τ ο υ μ ε παρ ί τί νί πρίττουμε. Η διαπίστω­

ση όμως αυτή δέν μειώνει τήν α ξία του ηθικού κριτηρί­

ου πού προτείνει δ ΚΑΝΤ. " Α ν . τ δ κριτήριο μας βοηθίει

σ τ ή ν α π ο φ υ γ ή τής η μ α ρ τ η μ έ ν η ς πρίξης, απδ αυτδ κο^ί μδνο

τδ γ ε γ ο ν ό ς μ α ς βοηθίει σ£όν π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μό τής ορθής.Τήν

. - '1 9 -‘ ΐ# \

:■ ?'£k, ·t■~ί

1

ΓΐξΙ: *

αλήθεια σ£ σχέση μέ τ ίς πραγματικές κρίσεις προσεγγίζομε

κατά* τρόπο δοκιμαστικό' Αποφεύγοντας ολο παί περισσδτερο ♦

τήν πλάνη» ’Ανάλογα, σ£ σχέση'μέ τ ίς Αξιολογικές κ ρίσεις!

προσεγγίζομε τδ Αγαθό’ Αποφεύγοντας ολο καί σ£ μεγαλύτερο

βαθμό τδ κακό· *Αν' ή Αποψη τού ΚΑΝΤ είναι τελικά σωστή,

ή προσπάθεια τού ’Αριστοτέλη νά θεμελιώσει τό ηθικό κρι­

τήριο πάνω στήν πολιτική καί βιολογική τού Ανθρώ-ι

που είναι £κ τ&ν προτέρων* καταδικασμένη σέ Αποτυχία· *Η

ήθική τού ΚΑΝΤ ίσχύει όμως πιδ πολύ γιά τόν άνθρωπο σάν

•'νοούμενο" παρά γιά τόν άνθρωπο σάν 8ν πού ζεΕ στδν κόσ­

μο τδν φαινομένων» Θά πρέπει λοιπόν νά δούμε Αν μπορεί

νά ύπάρξει*μιά ήθική πού νά ίσχύει γιά*τόν άνθρωπο όπως

έζελίσσεται βιολογικά καί πράττει κοινωνικοπολιτικά· Μιά

τέτοια ήθική, ίσως ή Αξιολογώτερη καί ή πληρ έστερη, πα-φ

ρά τίς Ανεπάρκειας της, είναι ή ήθική τού ’ Αριστοτέλη»

Γ ι ’αύτό Επιβάλλεται ή Αναλυτική Εξέτασή της·

; ΐ■ '

'■vte.'·

,;-ί5ι···*->'

3 · Γ εν ικός χαρακτήρας τού ^Α ριστοτελικού στο­

χασμού κ α ί ή θέση του στήν ισ τ ο ρ ία τή ς φ ιλ ο ­

σοφ ίας·

*0 ’ Α ριστοτέλης ε ίχ ε πα λα ιότερα τήν φήμη τού φ ιλ ο -

ρ δ φ ο υ π ο ΰ δ έ ν ε χ ε ι α μ φ ι β ο λ ί ε ς γ ι α τ ί π ο τ ε Η α ί γ ν ω ρ ί ζ ε ι τά

π ά ν τ α · ^ Ε τ σ ι τ δ ν β λ έ π ε ι ό Δ ά ν τ η ς δ τ ή ν θ ε ί α Κωμψ δία· 0

θ ω μ ά ς ό ’ Α κ ι ,ν ά τ η ς ( 1 2 2 5 - 1 2 7 * 0 β λ έ π ε ν . σ τ δ ν ’Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι σ μ ό

τ δ α ν θ ρ ώ π ι ν ο λ ο γ ι κ ό π ο ύ μ π ο ρ ε ί νά φ θ ά σ ε ι σ έ ο ρ ι σ μ έ ν ε ς α -

λ ή θ ε ι ε ς γ ύ ρ ω άπδ τ ή φ ύ ση κ α ί τ δ ν ά ν θ ρ ω π ο χ ω ρ ί ς τ ή ν π α ρ έμ

β ά σ η τ η ς θ ε ί α ς α π ο κ ά λ υ ψ η ς . *0 ’ Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι σ μ ό ς σ υ μ β ο λ ί ζ ε ι

τ ήν φ υ σ ι κ ή δ ύ ν α μ η τ ή ς α ν θ ρ ώ π ι ν η ς ν ό η σ ή ς , ό σ ο ε ί ν α ι αφημε

νη σ τ δ ν ε α υ τ ό τ η ς κ α ί μ έ ν ε ι α β ο ή θ η τ η άπδ τ ή ν θ ε ί α φ ώ τ ι σ η* %

* 0 Κ α ρ τ ε σ ι α ν ι σ μ ό ς μ έ τ ή ν α υ σ τ η ρ ή δ ι ά κ ρ ι σ η ν ό η ­

σ η ς κ α ί έ κ τ α σ η ς , π ο ΰ ε ι σ ά γ ε ι , ά ρ ν ε ί τ α ι τ δ ν α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι σ μ ό

γ ι α τ ί ' ή α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ή α ν τ ί λ η ψ η γ ί ά τ ή ν ε ν ό τ η τ α ύ λ η ς κ α ί

μ ο ρ φ ή ς , ε ί ν α ι α σ υ μ β ί β α σ τ η μ έ τή ’δ ι ά κ ρ ι σ η ν ό η σ η ς κ α ί ε κ τ α -

σ η ς · Τ ή ν ί δ ι α α ρ ν η τ ι κ ή σ τ ά σ ή σ υ ν ε χ ί ζ ε ι , αν δ χ ι ο ΚΑΝΤ ·,

π ά ν τ ω ς ή κ α ν τ ι α ν ή π α ρ ά δ ο σ η σ π ω ς π * χ · ε κ φ ρ ά ζ ε τ α ι σ τ δ έ ρ γ ο * %

τ ο ύ L.BRUNSCHVICG, LE_PR0G RE S_D B_ .LA _C 0N SC I2N C E_p ^ ^

P H IL O S O P JI IE OCCIOEiiTAEB. Γ ι δ τ δ φ ι λ ρ σ ο φ ι κ ό α ύ τ δ ρ ε ύ μ α ό

% ι σ τ ο τ ε λ ι κ ό ς σ τ ο χ α σ μ ό ς ε ί ν α ι ό σ τ ο χ α σ μ ό ς τ ο υ HOMO CRE-

DULUS. Γ/Οπως τ δ μ ι κ ρ ό π α ι δ ί π ι σ τ ε ύ ε ι δ τ ι ο ί π α ρ α σ τ ά σ ε ι ς

τ ο υ έ χ ο υ ν π ρ α γ μ α τ ι κ ή ύ π α ρ ξ η έ τ σ ι κ α ί ο ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς μ ε τ α ­

β ά λ λ ε ι σ έ α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ έ ς υ π ο σ τ ά σ ε ι ς τ ί ς λ ο γ ι κ ά α ν α γ κ α ί ε ς

α ρ χ έ ς τ ή ς α ν θ ρ ώ π ι ν η ς γ ν ώ σ η ς ·

3c

·.:■

i■ν

V

■:rf'

·■/ ,

- 21 -

* Η σκέψη τοδ ’ Αριστοτέλη βρίσκει τή δικαίωσή της

στδν HEGEL· *Η έγελείανή ίδέα Αλλοτριώνεται στή φύση n e t

Αποκτδει τή συνείδηση τοδ έαυτοδ της (πνε&μα) καθώς, πραγ·

ματώνεται στήν ιστορία· Κατδ τδ ν .ίδ ιο τρδπο η Αοιστοταλι·

ιή υπόσταση* γίνεται πράγματικδτητα δταν Απδ απλή δυνατό­

τητα γίνεται ένέργεια,* δηλαδή φανερώνεται ολοκληρωμένα,

δργανωμένη Απδ τήν μορφή της· Καί ο’ Αριστοτελισμ!5ς καί

δ ’&τελειανισμδς είναι φιλοσοφίες τοδ γίγνεσθαι καί.τής Α·

λδτητας Αντίθετα.μέ τδν κριτικό Ιδεαλισμό ένδς KAHTf ποδ

είναι'φιλοσοφία*τής έγκυρδτητας καί τής λογικής βεβαιότη

τας· Τδγεγονδς α δ τόέζη γεί τδ γΙατί ύπόρχει στήν επυχή

μας.στροφή πρδς τδν ’ Αριστοτέλη 8πως ύπδρχει στροφή καί

πρδο*τδν HEGEL (γ ιέ τή σχέση ’ Αριστοτέλη καί HEGEL, βλ·

W sT .S T A C E , Α^Ο^ΙΤΧΟΑΙ^^ΗΙ3ΤΟΡΥ^ΟΡ^ΟΡΚΕΚ^ΡΚΧΙ:030ΡΗΥ9 κεφ·

’ Αριστοτέλης καί ΤΗΕ_ΡΚILOSOPHY_OF_HSGEL , πρώτο μέρος)·

Παρδλληλα σήμερα συνειδητοποιούμε περισσότερο Απδ Αλλοτε

τδν Απο^ητικδ καί ζητητικό χαρακτήρα τής Αριστοτελικής

φιλοσοφικής μεθόδου πόδ είναι συνυφαορένη μέ τήν προσωπι

κδτητα τοδ ’ Αριστοτέλη*#

- 2 2 -

k* Τά η θ ι κ ά ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν ή τ α τ ο υ ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η σ έ

* σ χ έ σ η μ έ τ ή ζωή τ ο υ ·

Γ ε ν ν ι έ τ α ι σ τ ά Ρ τ ά γ ι ρ α τ δ 3 8 ^ π . Χ ρ / Ο π α τ έ ρ α ς

τοι> Ν ι κ δ μ α χ ο ς ε ί ν α ι ί α τ ρ δ ς · Ci ι ς τ ρ ι κ έ ς γ ν ώ σ ε ι ς ποδ ί σ ω ς

α π έ κ τ η σ ε ο ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς έ π ι δ ρ ο ϋ ν σ τ ή μ έ θ ο δ ο τ η ς η θ ι κ έ ςI

α ν α λ υ σ ε ω ς . ' 'Οπως θά δ ο δ μ ε σ τ ά έ π δ μ ε ν α μ α θ ή μ α τ α τ δ μέσ 'ον

π ο δ π ρ ο σ δ ι ο ρ ί ζ ε ι ο ή θ ι - κ δ ς φ ι λ δ σ ο φ ο ς καί' π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ε ί δ

ε ν ά ρ ε τ ο ς ά ν θ ρ ω π ο ς ' ε π ι τ υ γ χ ά ν ε τ α ι σ τ δ ν π α ^ £δ ' , τ η ν κ ρ ί σ ι μ η

σ τ ι γ μ ή π ο δ π ρ ε π ε ι ν ά Α π ο φ α σ ί σ ο υ μ ε κ α ί ' νά π ρ ά ζ ο υ * ι ε · Κα ί

ή π ρ ά ξ η Τ ο υ ί α τ ρ ο %ϋ' ι δ ί ω ς ή θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ή π ρ ο σ δ ι ο ρ ί ζ ε τ α ι α -

π 6 τ δ ν " κ α ι ρ έ " , δ η λ α δ ή π ρ έ π ε ι νά π ' ρ α γ μ α τ ο π ο ι η θ ε ί σ έ μ ι ά

ο ρ ι σ μ έ ν η σ τ ι γ μ ή , * ο ύ τ ε π ρ ί ν ο ύ τ ε , μ ε τ ά · i ^ § Z l 2 - Z π ε Ρ ί π ο υ ·

* 0 ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς ' έ ρ χ ε τ α ι σ τ ή ν 'Α θ ή ν α κ α ί μ α θ η τ ε δ ε ι σ τ ή ν

' Α κ α δ η μ ί α κ ο ν τ ά σ τ δ ν Π λ ά τ ω ν α . ' 'Ε ρ γ α τ ή ς π ε ρ ι β δ ο υ α υ τ ή ς

(Α π δ τ α ο π ο ί α ε χ ο μ ε μ δ ν ο α π ο σ π ά σ μ α τ α ( έ κ δ . W .D .R O S S , R*

W A LZER)) π ο δ ά ν α φ έ ρ ο ν τ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α σ έ η θ ι κ ά θ έ μ α τ α ' ε ί ν α ι

• ο Ε υ δ η μ ο ς ή π ε ρ ί ψ υ χ ή ς κ α ί ο Π ρ ο τ ρ ε π τ ι κ ό ς . * 0 ' Α ρ ι σ τ ο τ έ -

λ η ς σ κ έ π τ ε τ α ι μ έ π λ α τ ω ν ι κ έ ς κ α τ η γ ο ρ ί ε ς ' · *Κ θ ε ω ρ ί α π ε ρ ί ' ·

ψ υ χ ή ς τοΟ Ε υ δ ή μ ο υ ε ί ν α ι π ε ρ ί π ο υ ή . ι δ ί α μ έ α υ τ ή ν ποδ δ ι ά , -

Ρ ά ζ ο υ μ ε σ τ δ ν Φ α ί δ ω ν α . ‘ S ψυχή ε ί ν α ι "χωρ-ι σ τ ή " άφθαρτη

r ο υ σ ί α , ξ ε χ ω ρ ι σ τ ή Απδ τ δ σ ώ μ α . *Η ε π ί γ ε ι α ζωή ε ί ν α ι πτώση

%

?·,ϊ

- 23 -

' ουν^φασμίνη'μί τή λήθη των 'l6cfi>v, ό θάνα'τος είναι λύτρω-9 *

ί'ση (ρλ· κ α ί Απ· I O p . R O S S ) . βΩ σ τ δ σ ο σ τ δ ν J l g o -

Τ0£ π τ ν κ ϊ (Απ·Ι& RO SS) :ο ^ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς ε ι σ ά γ ε ι μ ι ά σ η μ α ν τ ι ­

κή δ ι ά κ ρ ι σ η , π ο ύ έ χ ε ι κ α ί αυτή* π λ α τ ω ν ι κ ή π ρ ο έ λ ε υ σ η , τ ή δ ι -

§ϊεΐ23-4ϋ·Η £22..2Σ --^ ϊ?2§·Ηα αναγκαίο· *Η διάκριση αυ­

τή Αντιστοιχεί πρ6ς τή 'διάκριση Ανάμεσα στ6 σκοπδ καί τδ

μέσο·

*0 9Αριστοτέλης στδν ζ^οτ^επτι^κδ λέει οτι δέν μπο­

ρούμε νά ένδιαφερδμαστε μδνο γιά τδ χρήσιμο· λρ^σι^ο είναι

μδνον γδ μέσο καί σέ σχέση μέ ενα σκοπό. *0 σκοπός ή τδ

τέλος* δέν μπορεί νά χρησιμεύει γιά κάτι άλλο γιατί τδτε

είναι μέσο καί δχι σκοπός· Αυτή ή έπιχειρηματολογία Απο­

τελεί πιθανώς Απάντηση στδν 9Ισοκράτη, πού υποστήριζε στδν

\ λδγο του ^ ρί^ ^ ντιδ δσ εφ ς 8τΐ τά μαθηματικά δέν είναι χρή-

\ σιμά καί οτι*χρειαζόμαστε μιά χρήσιμη "φιλοσοφία” , πού νά

| έχει τδ χαρακτήρα γενικής μδρφωσης·

ί * Τ 6 3 ^ 3 ο 9Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς π η γ α ί ν ε ι σ τ ή ν *ΑσσΟ τ ή ς

Μίκρ&ς 9Ασίας κοντά στδν *Ερμεία καθώς καί στή Λέσβο· €0<

|| W .J .U G iiR (A R I S T O T L E , FUNDAMENTALS OF THE HISTORY OF HIS , — — — — — — — — · · · · * · · . · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · »

i HCt · τοποθετεί οτήν περίοδο αυτή τδ £pro

— 2 b *

τ ο ν f Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η π ε ρ ί Φ ι λ ο σ ο φ ί α ς · * 0 9Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς έ γ κ α τ α -

λ ε ί π ε ι ο ρ ι σ τ ι κ ά τ δ π λ α τ ω ν ι κ ό χ ω ρ ι σ μ ό ά ν ά μ ε σ α σ τ ί ς ι δ έ ε ς

κ α ί τ ά α ί σ θ η τ ά ( π ε ρ ί Φ ι λ ο σ ο φ ί α ς 1 0 , R O SS )# Σ τ δ ί ρ γ ο α υ -#

τ δ ό Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς ά ν α φ έ ρ ε τ α ι σ τ ί ς δ ι ά φ ο ρ ε ς κ α τ α σ τ ρ ο φ έ ς

π ο ύ ε π η ρ ε ά ζ ο υ ν τ ή ν τ ύ χ η των α ν θ ρ ώ π ω ν , ί σ ω ς κ ά τ ω άπδ τ ή ν# '

ε π ί δ ρ α σ η τ η ς δ ο λ ο φ ο ν ί α ς τ ο υ Ε ρ μ ε ί α · Σ υ ν ε ι ο η τ ο κ ο ι ^ ι τ ο ν

χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ή ς σ υ μ π τ ω μ α τ ι κ ό τ ή τ α ς των ά ν θ ρ ω π έ ν ω ν π ρ α γ μ ά τ ω ν ,

θέμα πού έπανέρχεται στά 9Ηθι κ ά ι κο ιάχει α·%

3^2-335 *0 Αριστοτέλης είναι δάσκαλος του Αλε-m

ζ ά ν δ ρ ο υ . *Η ε μ π ε ι ρ ί α α ύ τ ή δ έ ν κ α τ έ λ η ξ ε σ έ τ ί π ο τ ε τ δ θ ε ­

τ ι κ ό ά π δ τ η ν α πο φη τ ο υ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η # Ζ η τ ά ε ι άπδ τ δ ν ’ Α λ έ -*

ζ α ν δ ρ ο νά ε ί ν α ι δ ε σ π ό τ η ς γ ι ά τ ο ύ ς β α ρ β ά ρ ο υ ς κ α ί ή γ εμ ώ ν

γ ι ά τ ο ύ ς ' ' Ε λ λ η ν ε ς # * 0 9Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ό μ ω ς α τ ό β α θ μ ό πού ί -#

χ ε ι σ υ ν ε ι δ η τ ό π ο λ ι τ ι κ ό π ρ ό γ ρ α μ μ α τ ε ί ν ε ι νά έ φ α ρ μ δ σ ε ι ' μ ά λ ­

λ ο ν τ ί ς Ι δ έ ε ς τ δ ν Κ υ ν ι κ ω ν , ό τ ι δ η λ α δ ή ό λ ο ι ο ι έ ν ά ρ ε τ ο ι

ά ν θ ρ ω π ο ι ε ί ν α ι σ υ μ π ο λ ί τ ε ς κ α ί ο τ ι π α τ ρ ί δ α τ ο υ ς ε ί ν α ι ή

ο ί κ ο υ μ έ ν η ( Π λ ο υ τ ά ρ χ ο υ , Π ε ρ ί _ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ _ Τ ΰ χ η ς ή

3 1 9 α ) · Οι σ χ έ σ ε ι ς μ έ τ ο ν 9Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ό ξ ύ ν ο ν τ α ι μ ε τ ά τ ό ν

θ ά ν α τ ο τ ο ύ Κ α λ λ ι σ θ έ ν η # Τδ γ ε γ ο ν ό ς * α υ τ ό έ ζ η γ ε ί ί σ ω ς τ η ν

π ρ ο σ ή λ ω σ η τ ο ύ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η σ τ ί ς η θ ι κ έ ς α ξ ί ε ς τ ή ς Ε λ λ η ν ι ­

κ ή ς π ό λ η ς · *0 Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς ά ν α λ ύ ε ι τ ή ν ο ρ θ ή π ρ ά ξ η σ έ συν.

τ'ηση· πίντα μέ τά% ?,ίπαινούμενα" καί "ψεγόμενα" στήν παρα­

δοσιακή άρχαία έλληνική πολιτεία·

5 3 5 -3 2 3 9Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς έ π ι σ τ ρ έ φ ε ι σ τ ή ν 9Α θ ή ν α

κ α ί Ι δ ρ ύ ε ι τ δ Λ ύ κ ε ι ο · βΗ π ε ρ ί ο δ ο ς α υ τ ή ε ί ν α ι γ ι ' α υ τ ό ν π ε ­

ρ ί ο δ ο ς ί π ι σ τ η μ ό ν ι κ ή ς έ ρ ε ύ ν η ς ( σ υ λ λ ο γ ή ’• Π ο λ ι τ ε ι ώ ν 11 γ ι έ τ ί :

Π ο λ ι τ ι κ έ ) · Σ #α ύ τ ή ν τ ή ν π ε ρ ί ο δ ο π ρ έ π ε ι ν& ά ν ή κ ο υ ν τ& ' Η θ ι ­

κ ό N i K O £ 0 g c i a 9 ή κ υ ρ ι ω τ ε ρ η η θ ι κ ή π ρ α γ μ α τ ε ί α τ ο ύ ' Λ ρ Ι σ τ ο -

τ £ λ η · Τ δ ’ Α θ ι κ ό Ε υ δ ή μ ε ι α ( τ Ο ν ο π ο ί ω ν τ 6 π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο ε ί ν α ι

τ δ ί δ ι ο κ α τ δ Ζ ν α μ έ ρ ο ς μ έ τ δ π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο τώ ν ^ θ ι κ ω ν ^ Ν ι -

κ ο ^ ε ί ω ν ; έ χ ο υ ν κ α ί π λ α τ ω ν ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α · Σ τ ή ν 4 ρ χ ή τ ο υ ς

τ α υ τ ί ζ ε τ α ι ή <£g6 vrj0T[ κ α ί η σ ο φ ί α έ ν β ο 1 Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς σ υ ν ή

θ ω ς τ ί ς δ ι α κ ρ ί ν ε ι · Η φ ρ ό ν η σ η ά ν α φ έ ρ ε τ α ι σ τ ά μ έ σ α έ ν Ο ή

σ ο φ ί α ά ν α φ έ ρ ε τ α ι σ τ δ σ κ ο π ό τ ή ς π ρ δ ζ η ς · Τδ * £ 5 £ κ § _ ϊ } ε γ ά λ α

κ α ρ ό τ ό ν ' τ ί τ λ ο τ ο υ ς α π ο τ ε λ ο ύ ν σ ύ ν τ ο μ η σύ ν ο ψ η ( σ έ δ ύ ο β ι β ­

λ ί α ) τΟν δ ύ ο π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ν έ ρ γ ω ν 9 ί σ ω ς ά π ό μ α θ η τ ή τ ο ύ 1 Α­

ρ ι σ τ ο τ έ λ η ·

5 · *Εζέλιζη καί ένότητα τής ήθικής τού #Αρι-

στοτίλη.

Σύμφωνα μέ τόν W#JABGEBt ARISTOTU, FWDAKENTALS^OF

ϊ25.5ϊ§ί22ϊ.2£-5ϊ5-£?Υ5!5Κ!δ!!» 0XF0RD *962 4 ’Αριστο-

- 2 6 -

τ έ λ η ς ξ ε κ ι ν ά ε ι ά π δ μ ι ά κ α θ α ρ ά π λ α τ ω ν ι κ ή α ν τ ί λ η ψ η τ ή ς δ ρ -

θ η ο π ρ ά ξ η ς ( Ε υ δ η μ ο ς , Π ρ ο τ ρ ε π τ ι κ ό ς ) π ού σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι σ τή ν *»

έ π ι σ τ ή μ η τ ή ς * Ι δ £ α ς τ ο ύ δ ι κ α ί ο υ · *Η ψυχή τ α υ τ ί ζ ε τ α ι μ έ

j 6 v ν ο ύ · Ε ί ν α ι χ ω ρ ι σ τ ή - ο υ σ ί α κ α ί π ό ι ο τ ι , κ ά δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή

ά π € τ ό σ ώ μ α , ‘ Υ π ό δ ε ι γ μ α γ ι ά τ ή ν ο ρ θ ή π ρ ά ξ η ε ί ν α ι ο θ ε ω ­

ρ η τ ι κ ό ς β ί ο ς . Σ έ μ ι ά ε ν δ ι ά μ ε σ η φάση τ δ σώμα ε ί ν α ι ό ρ γ α ­

ν ό τ ή ς ψ υ χ ή ς κ α ί α υ τ ή κ α τ ε υ θ ΰ ν ε τ α ι άπδ τ δ θ ε ί ο ν , . ο π ω ς

έ κ φ ρ ά ζ ε τ α ί α ι σ θ η τ ά άπδ τ ή ν α ρ μ ο ν ί α τών ο υ ρ α ν ί ω ν σ ω μ ά τ ω ν ,

Τ ε λ ι κ ά , ο ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς κ α τ α λ ή γ ε ι - σ έ γ ι & έ μ π ε ι ρ ι κ ή ά ν τ ί -

λήψη Υ ι ά τ ή ν ο ρ θ ή π ρ ά ζ η . Τ δ ά γ α θ δ π ο ι κ ί λ λ ε ι κ α τ ά ' τ ά ' & -

τ ’ο μ α κ α ί τ ά £ ρ γ α τ ο υ ς κ α ί ε ί ν α λ ε ν α μ ό ν ο κ α τ ’ ά ν α λ ο / ι α υ . -

ΐ ι ν α ι ' γ ι ά ο λ ο υ ς τ ο δ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς ό τ ε λ ι κ ό ς σ κ ο π ό ς τ ή ς π ρ ά ­

ξ η ς τ ο υ ς * Ι ϊ π ό ρ ο ϋ μ ε ν& τ δ π ρ ο σ δ ι ο ρ ί σ ο υ μ ε ξ ε κ ι ν ώ ν τ α ς άπδ

τ ά έ ν δ ο ξ α , δ η λ α δ ή ά ν ά λ ο γ α μ έ τ δ ν τ ρ δ π ο ποΰ ο ί ά ν θ ρ ω π ο ι

έ π α ι ν ο ϋ ν κ α ί ψ δ γ ο υ ν ο ρ ι σ μ δ ν ε ς π ρ ά ξ ε ι ς μ έ σ α σ τ ο π λ α ί σ ι ο

τ ή ς ά ρ χ α ί α ς ' Ε λ λ η ν ι κ ή ς Π δ λ η ς *

'Η ά ν τ ί λ η ψ η τ ο ϋ JAEGER ε ί ν ε ι β α σ ι κ ά ά ρ θ ή . " ί ­

σ ω ς ό μ ω ς σ χ η μ α τ ο π ο ι ε ί κ ά π ω ς τ ή ν έ ξ έ λ ι ξ η τ ο ϋ ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η .

' Ο ρ ι σ μ έ ν ε ς έ μ π ε ι ρ ι κ έ ς η θ ι κ έ ς ά ρ χ έ ς , π . χ . ο τ ί ή π ρ ά ξη τ ο ϋ

φ ρ ό ν ι μ ο υ ε ί ν α ι " δ ρ ο ς " ( κ ρ ι τ ή ρ ι ο ) τ ή ς ά ρ ε τ ή ς ύπ ά ρ χ ο υ ν>

σ τ δ ν Π ρ ο τ ρ ε π τ ι κ ό . Τά ’ Η θ ι κ ά ^ ι κ ο μ ά χ ε ι α άπδ τ ή ν ά λ λη

.yi'

Μ

m

ft?

ριά προϋποθέτουν μι£ φιλοσοφική άνΒ£ωπολογ£α^πλατωνικοΟ

τθπουνδτι τδ σώμα civ et δργανο τής' ψυχής καί δτι ή

J ig " (τδ Ανάλογο τής έπιβυμίας καί τοΟ ΐυμοΟ otbv Πλάτω-

>να) είναι υποταγμένη φύσει στδν vofc ( ί Μτδ λδγον* Εχον") ·

■ βΗ ε ξ έ λ ι ξ η τ ή ς σ κ έ ψ η ς τοΟ 9Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η & π6 τ δ ν

κ λ α τ ω ν ν κ δ δ υ ϊ σ μ ό { Ι δ έ ε ς - α ι σ θ η τ ά , ψυχή - σ ώ μ α , νοΟ ς -• ΐΐ 'ϊ^ ί.ί -■ ·

• έκιθ υμ ία * ) π ρ δ ς 2 να έ μ π ο ι ρ ι κ ό θ ε τ ι κ ι σ μ ό δ ϊ ν Ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ε τ α ι ·

*βΥ π ά ρ $ ε ι ο μ ω ς ^ Κ α ί δ ί δ ι ο ς i π λ α τ ω ν ι σ μ ό ς τ β ν δδί|γησ£* ί σ ω ς

^ π ρ δ ς α υ τ ή · *Η 6 η σ τ δ ν Π λάτω να ύ π & ρ χ ε ι η έ π ί γ ν ώ σ η τ σ ύ γ ε -

m_ γ ο ν δ τ ο ς δ τ ι ε ί ν α ι δ υ ν α τ ή ή ο ρ θ ή π ρ ά ζ η χ ω ρ ί ς Αναφορά σ τ ί ς

1 1 ( θ έ ε ς Αλλά σ τ η ρ ι ζ ό μ ε ν η σ τ ή γνώσης τΟν " κ α λ ώ ν ν ο μ ί μ ω ν κ α ί

έ π ι τ η δ ε υ μ ά τ ω ν " ( Σ υ μ π ό σ ι ο 2 0 9 D ) · Τ έ τ ο ι α ή τ α ν ή γ ν ώ σ η πάύ

ε ί χ α ν ο ι n c A c i o f ν ο μ ο θ έ τ ε ς τ ή ς βΕ λ λ 'ά δ ο ς Σόλων κ α ί ΛυκοΟρ*

4 γ ο ς · Τδ μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ ο ϊ ρ γ ο τοΟ Π λ ά τ ω ν ο ς δ ε ί χ ν ε τ μ ε τ α τ δ π ι -ί 4

ση τδν'φιλοσοφικών ένδιαφερδντων του Απδ τ ίς ιδέες στδ

"καθ*έκαστον"· *0 ’ Αριστοτέλης στρεφόμενος πρδς τδ καθ’

Εκαστον μένει ως 2να βαθμό πλατωνικός·

* ·*>■£■ ι . 1ι ‘V

-τρ• .4

6 . 9ΰ -ηθική φιλοσοφία τοΟ 'Αριστοτέλη σάν φ ι·

λοσοφική έπιστήμη·

ΙτΑ Μετά_τά_Φυσιχά Ε, κεφ·Ι *οί -φιλοσοφικές Απιστή*

*

- 28 -

μ ε ς κ α τ α τ ά σ σ ο ν τ α ν . , σ έ τ ρ ε ί σ κ α τ η γ ο ρ ί ε ς , τ ή ν θ ε ω ρ η τ ι κ ή , τ ή ν

π ρ α κ τ ι κ ή καΤ τήν π ο ι η τ ι κ ή »

α) *Η θ ε ω ρ η τ ι κ ή γ ν ώ σ η ?χει σίνν α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο τά γένη τοΒ

δ ν τ ο ς , δηλα δ ή τίς μ ο ρ φ έ ς ύπαρξης τοϋ πραγματικού.- Τ ά γέ­

νη τοϋ δ ν τ ο ς % είναι δύο. ή υλΐ] (η π ρ α γ μ α τ ι κ δ τ η τ α στήν οποία 1

είνατ ε ν δ ι ά θ ε τ η ή α ρ χ ή τής μ ε τ α β ο λ ή ς ) καί Τδ είδος ή ή f

jxopcpi}* *Η μ ο ρ φ ή είναι κάτι πού παρουσιάζει αναλογίες μέ' J

τήν κ α λ ή μ ο ρ φ £ της μ ο ρ φ ο ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς · Είναι η δομή π ο ΰ πά*- X

νρι τδ κάθε'τί νά είναι ο ρ γ α ν ω μ έ ν η ολδτητα· Etvai το £v6g- |

γεί<£ σ τ δ * οπ ο ί ο καταλήγει ο,τι υπάρχει μδ ν ο ν δυνάμει,τδ

ά ν θ ο ς π·χ· ε ί ν α ι ’ ή μ ο ρ φ ή του σπέρ μ α τ ο ς · E t v a i τδ τέλθ£

π ρ δ ς τδ ο π ο ί ο ' τ ε ί ν ε ι κάθε όργανισμδς, μέ τή διπλή σ ή μ α -

σ ί α του σ κ ο π ο ύ καί τής τελείας κ α τ α σ τ ά σ η ς · Είναι V) ου­

σ ί α π ο δ κ α θ ι σ τ ά δ υ ν α τ δ τδν ο ρ ι σ μ δ ενός πράγματος,

θεωρη τ ι κ ή γν ώ σ η υποδιαιρείται;

I) σέ μ α θ η μ α τ ι κ ή , ποδ έχει σάν αντικείμενο. "ακίνη­

τα μ δ ν ου χ ω ρ ι σ τ ώ δ ’ισως αλί ως έν υ λ η Π · ’Εξετάζει ή μ α ­

θ η μ α τ ι κ ή τίς μ ο ρ φ έ ς ποδ είναι έ ν δ π αρκτες στά αισθητά αλ­

λ ά ποδ νοούνται α ν ε ξ ά ρ τ η τ α άπδ τή γένεση καί τή μεταβολή

τδν α ι σ θ η τ ώ ν (σφαίρα η κύκλος).· .

- 29 -

2) Υποδιαιρείται at ϊυσικ$_φιλοσο}ία· *H φυσική

φιλοσοφία έζετάζει τήν μορφή at συνάρτηση μ£ τήν ιίλπ καίS?”

■ πήν κ ί ν η σ η * #Ε ζ ε τ ά ζ ε ι % τ δ ε ί δ ο ς σάν Πο ύ χ ω ρ ι σ τ ώ ν ·1 n c f Μτ 6 -

,λοςΜ τής κίνησης» Ετή φυσική φιλοσοφία ανήκει ή θεωρία>ιιέ ν τ ε λ 6^ ε ι < ι >ι

| περί ψυχής στδ βαθμδ πού θεωρούμε, οτι ή ψυχή είναι ή /ίυ -

| πδσταση πού περικλείει τδ .τέλος) καί τδΜείδος1·

τού σώματος·

ν|· 3 ) ef π ο δ ι α ι ρ ε ΐ τ α ι ^ a t π ρ ώ τη φ ι λ ο σ ό φ ί α ή θ ε ο λ ο γ ί α ι , ^| Αντίστοιχο αυτού πού Ανομάσ^ηκε Αρχύτερα δντολογία ή με-

ί ταφυσική·. *Η πρώτη φιλοσοφία έζετάζει τ ίς μορφές Ανεζάρ-

I τητα Απδ τδ ύλικδ ύπδστρωμά τους» Ανεξάρτητα έπίσης Απδ

• τήν μεταβολή στήν δποία ύπδκειται αύτδ· *Εχει σάν Α ντικεί­

μενο τδ "είδη η ακίνητα καί χωριστά"· ’ Ονομάζεται 5 £ 2 -2 ϊί2

γΐ&τί Ασχολείταί μ£ τδ πιδ Oc£λ είδη» δηλαδή α ύ τά π ο ύ -ει-

Ιναι λογικά. καθαρότερα· *Επίσης μ£ τ ίς μορφ£ς πού είναι καί

IΑντολογικά χωριστές (τδ πρώτο^κινούν^καί^ο^ποιτιτικδς^νοΟ^

\ *ΙΓθεολογική γνώση είναι τδ ύπ£ρτατο είδος γνώσης» υπδ-1 *δείγμα τών άλλων μορφών θεωρητικής γνώσης· Οι άλλες μορ­

φές γνώσης» ή πρακτική καί ή ποιητική άχονν σΑν υπδδειγμσ

τήμ θεωρητική γνώση·

β ) Π ρ α κ τ ι κ ή ε π ι σ τ ή μ η >Η6 . Η ι κ . Α κ ε φ . I , ' 2 ί , Ζ

κ ε φ . . 2 " , / - Γ κ ε φ . . 2 » Τ Ι » " Ε χ ε ι σάν ά ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο τ ί ς

' δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς · τ ο δ ά ν θ ρ δ π ο υ π ο ύ ε ί ν α ι κ α τ ά Α ρ ξ α ί ρ ε σ ι ν .

Κ α τ ά π ρ ο α ί ρ ε σ ι ν , π ρ ά ξ ε ι ς ε ί ν α ι α υ τ έ ς π ο ύ ε ί ν α ι 5 ϊ 2 ϊ 2 1 £ £ »

α υ τ έ ς ; π ο ύ τ ε ί ν ο υ ν σ έ σ κ ο π ο ύ ς ι π ρ ο σ ι τ ο ύ ς σ τ δ ν άνθρωπο" ,

( έ φ ’ ή μ ί ν ) , α υ τ έ ς σ τ ί ς ο π ο ί ε ς ο ά ν θ ρ ω π ο ς δ ι α λ έ γ ε ι τ έ λ ι - '

"κά Λ ρ δ σ φ ο ρ α . μ έ σ α γ ι ά ν ά ' ε π ι τ ύ χ ε ι ε ν α σ κ ρ π δ , π ο ύ ε θ ε σ εt

\ β ο ύ λ η σ ή τ ο υ · η θ ι κ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α ε ξ ε τ ά ζ ε ι π ι δ ’πολύ την

κ α τ ά π ρ ο α ί ρ ε σ ι ν παρά τ ή ν κ α τ ά β ο ύ λ η σ ι ν π ρ ά ξ η γ ι α τ ί ή.

β ο ύ λ η σ η μ π ο ρ ε ί νά θ έ τ ε ι , ε ξ ω π ρ α γ μ α τ ι κ ο ύ ς σ κ ο π ο ύ ς , ο ύ κ

έ φ ^ ή μ ί ν , π · χ · νά ε χ ο μ ε 5 π δ δ ι α * Γ ί α ρ ά δ ε ιγ μ α κ α τ ά π ρ ο α ί —

ρ ε σ ι ν π ρ ά ς ε ω ς ε ί ν α ι τ ά μ έ σ α 'π ο ύ ε φ α ρ μ ό ζ ο υ μ ε γ ι ά νά α ν ­

τ ι μ ε τ ω π ί σ ο υ μ ε ε ν α κ ί ν δ υ ν ο * *Η η.θι*κή π ρ ά ξ η δ έ ν ε ί ν α ι δ η —#

μ ι α υ ρ γ ι κ ή , δ έ ν α π ο ρ ρ έ ε ι άπδ α υ τ ή ν ε ν α α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο ή μ ι ά

π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α π ο ύ νά μ η ν υ π ή ρ χ ε π ρ ί ν η π ρ ά ξ η α υ τ ή σ υ ν -

τ ε λ ε σ τ £ ί *

*Η π ρ α κ τ ι κ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι . τ ή ν η θ ι κ ή φ ι -

λ ο σ ο φ ί α π ο ύ ε ξ ε τ ά ζ ε ι τ ή ν ο ρ θ ή π ρ ά ξ η σ έ σ χ έ σ η μ έ τ δ ά τ ο - | ·

μ ο κ α ί τ ή ν π ο λ ί τ ι κ η φ ι λ ο σ ο φ ί α π ο ύ ε ξ ε τ ά ζ ε ι τ ή ν ορθή πρά

ξ η σ έ σ χ έ σ η μ έ τ ή ν π δ λ η ·

Σ χ έ σ η η θ ι κ ή ς κ α ί £ 2λ ι τ ι κ ή ς ^ φ ι λ ο σ ο φ ί α ς . π^λη

- 3 0 -

Ia

j j

I *

31 -

~ ciναι σί σχδβο μ ίτδ .β το μ ρ 8 ti τδ ολοσ δ οχδση μδ τδ μ έ-

ρος·'Συνεπώς ή πολιτική έπιστήμη, δηλαδή ή γνώση τών δια­

φόρων δραστηριοτήτων πού Αναπτύσσονται στήν πδλημό σκοπό

τό ευ £fjvf είναι ευρύτερη Από τήν ηθικήt ή οποία ί,ντάσ-

o c t a i σ’ αύτήν; βΗ πολιτική είναι ή Αρχιτεκτονική έπιστή-

μη καί ή σχέση της μέ τήν ηθική είναι όπως ή σχέση τής κα­

τασκευής Αμαζιών μέ τήν κατάσκευή χαλιναρι&ν· Γενετικά τδ

Ατομικό "ήθος·1 προκύπτει Από τδ συλλογικό '.'έθος1· ( Β κεφ·

I ή ή θ ι κ ή έ ζ έ θ ο υ ς π ε ρ ι γ ί γ ν ε τ α ι f & θ ε ν k c C τ ο ύ ν ο μ α ' έ σ ^ η κ ε

μ ι κ ρ ό ν π α ρ έ κ κ λ ί ν ο ν Από τ ο ύ έ θ ο υ ς ) · ^ Ε π ε ι τ α ο π ο λ ι τ ι κ ό ς έ ­

χ ε ι σά σ κ ό π ό τ ό ν ο ρ θ ό β ί ο , έ π ω ς h c C δ η θ ι κ ό ς , φ ι λ ό σ ο φ ο ς ·

‘ Ωστόσο, έίναι δυνατόν νά'υπάρχει Ανθρώπινο Αγαθ00 ή καθα-/ρά Ατομική ευδαιμονία π ·χ ·. πού νά προσδιορίζεται μέχρίς

δνός σημείου Ανεξάρτητα Από τ ίς λειτουργίες * τής πόλης·

*£πί πλέον Α Αγαθός Ανθρωπος μπορεί νά'μή συμπίπτει πάντα

ρ4 τόν Αγαθό πολίτη (πολιτικά Γ<κεφ· k) γ ια τί δ Αγαθός πο-

\ λίτης ποικίλλει κατά τά πολιτεύματα ένφ δ Αγαθός άνθρωπος

ΐίναι παντού δ ίδ ιο ς · βΗ ήθική μπορεί λοιπόν νά είναι μ ε-

ρικά αυτόνομη σ£ σχέση μέ τήν πολιτική·%

Θά μπορούσαμε Ακόμη νά πούμε ά τ ι , σύμφωνα μέ τόν

’Αριστοτέλη^ ιδ ίω ς τόν πλατω νίζοντα ‘Α ρισ τοτέλη , ή ήθική

- 3 0 -

β ) Π ρ α κ τ ι κ ή ε π ι σ τ ζ μ τ ] >Η θ , N u t . Α χ ε φ . I , 2 ί , Ζ

χ ε φ · . 2 * , / Γ χ ε φ · . 2 > Τ Ι · * * Ε χ ε ι σάν Α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο τ ί ς

' δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς %τοΟ Α ν θ ρ ώ π ο υ π ο ύ ε ί ν α ι κ α τ ά £Ρ3 £ ί ρ ε σ ι ν .

Κ α τ ά π ρ ο α ί ρ ε σ ι ν π ρ ά ξ ε ι ς ε ί ν α ι α υ τ ό ς ‘π ού ε ί ν α ι 5 ϊ 2 $ 2 ί : £ 2 *

α υ τ ό ς π ο ύ τ ε ί ν ο υ ν σό σ κ ο π ο ύ ς ι ^ ρ ο σ ι τ ο ύ ^ σ τ ό ν ά ν θ ρ ω π ο ς

( ί φ ’ ή μ ί ν ) , α υ τ ό ς σ τ ί ς ο π ο ί ε ς ο ά ν θ ρ ω π ο ς δ ι α λ ό γ ε ι τ έ λ ι - '

ή & ^πρόσφορα ,μ ό σ α γ ι ά ν ά ' έ π ι τ ύ χ ε ί ε ν α σ κ ο π ό , πού ϊ θ ε σ ε

\ βούλτ|σ^ τ ο υ · *Η η θ ι κ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α έ ξ ε τ ά ξ ε ι π ι δ ‘π ο λύ τ ή ν

κ α τ ά π ρ ο α ί ^ ε σ ι ν πα ρ ά τ ή ν κ α τ ά π Ρ ^ ζ Τ1 Υ ι α τ ί A

β ο ύ λ η σ η μ π ο ρ ε ί νά θ έ τ ε ι , ε ξ ω π ρ α γ μ α τ ι κ ο ύ ς σ κ ο π ο ύ ς , ο ύ κ

έ φ ^ ή μ ί ν , π . χ . νά ϊ χ ο μ ε 5 π ό δ ι α · Π α ρ ά δ ε ι γ μ α κ α τ ά π ρ ο α ί -

ρ ε σ ι ν π ρ ά ξ ε ώ ς ε ί ν α ι τ ά μ έ σ α 'π ο ύ έ φ α ρ μ δ ξ ο υ μ ε γ ι ά νά α ν ­

τ ι μ ε τ ω π ί σ ο υ μ ε ε ν α κ ί ν δ υ ν ο · ' *Η ΐΓρ&ζΤ) δόν ε ί ν α ι δ η -

μ ι α υ ρ γ ι κ ή , δόν α π ο ρ ρ έ ε ι άπδ α υ τ ή ν ε ν α α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο η μ ι ά

π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α π ο ύ νά μ ή ν υ π ή ρ χ ε π ρ ί ν η π ρ ά ξ η α υ τ ή σ υ ν ­

τ ε λ ε σ τ ή .

*Η π ρ α κ τ ι κ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι τ ή ν ή θ ι κ ή

λ ο σ ο φ ί α π ο ύ ε ξ ε τ ά ζ ε ι τ ή ν ο ρ θ ή π ρ ά ξ η σό σ χ έ σ η μό τ δ ά τ ο ­

μ ο κ α ί τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α π ο ύ έ ξ ε τ ά ζ ε ι τ ή ν ορθή πρ ά­

ξ η σό σ χ έ σ η μό τ ή ν π ό λ η .

Σ ^όση η 9 ι κ η £ _ χ α ί _ π ο λ ι τ ι χ ή 5 _ £ ΐ λ ο σ ο φ ί α 5 · Η πόλη

*

Η; *

ϊ*

,-C ivei ot βχίΟΒ μ έτδ .β το μ ρ δτ». τδ δλοσβ οχβση μδ τδ μδ-. . *

ρος. Συνεπώς ή πολιτική έπιστήμη, δηλαδή η γνώση τών δια -

J φόρων δράστηοιοτήτων πού Αναπτύσσονται στήν πόλημέ* σκοπό

: τ6 d £fjv, είναι ευρύτερη Από την ηθικί|, ή οποία tVT&o-

σεται σ'αύτήν'· *Η πολιτική είναι ή Αρχιτεκτονική £η*στή-

μη καί ή σχέση της μέ τή ν ηθική είναι οπωζ ή σχέση τής κα*

τασκευής Αμαζιών μέ τήν κατασκευή χαλιναριών* Γενετικά τδ

Ατομικό ,,ηθεςΜ προκύπτει Απδ τδ συλλογικό ••ίθος11 (Β κεφ·ίI ή ήθική έζ ϊθους π εριγίγνέται, δθεν καί τούνομα'Ασ^ηκε

μικρόν παρύκκλίνον Από τού Αθους). ^Επειτα ο πολιτικός έ -

χει σά σκοπό τόν ορθό βίο,Απως καί & ηθικός,φιλόσοφος*

'Ωστόσο, έίναι δυνατόν νά'ύπάρχέι Ανθρώπινο Αγαθό, ή καθα­

ρά Ατομική ευδαιμονία π .χ . πού νά προσδιορίζεται μέχρίς

Ανός σημείου Ανεξάρτητα Από τίς λειτουργίες τής πόλης·

*£π( πλέον Α Αγαθός Ανθρωπος μπορεί νά'μή συμπίπτει πάντα

| pi τόν Αγαθό πολίτη (πολιτικά Γ κ εφ · k) γ ια τί Α Αγαθός

jf Αίτης ποικίλλει κατά τά πολιτεύματα ένφ Α Αγαθός Ανθρωπος

ΐίναι παντού Α ίδ ιο ς · 'Κ ήθική μπορεί λοιπόν νά είναι με*

ρικά αυτόνομη σ£ σχέση μέ τήν πολιτική·

θά μπορούσαμε Ακόμη νά πούμε Ατι, σύμφωνα μέ τόν^η

’Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η , ιδίως τόν πλατωνίζοντα 'Αριστοτέλη, ή ήθική

πο-

- 3 2 -

φιλοσοφία είναι όντολογικά πρώτη σέ σχέση μέ τήν πολι­

τική φιλοσοφία* *Η θεωρία γενικά τοποθετείται σέ δντο-

λογικά ανώτερο έπίπεδο Απδ τήν πράξη γιάτί τδ Αντικεί­

μενό της ύπδκειται λιγώτερο στήν συμπτώματικδτητα στήν

οποία ύπδκειται ή πράξη καί τ£ ανθρώπινα πράγματα·

*Ετσι ό θεωρητικός βίος υπερέχει τοΟ πολιτικοϋ βίου*

( #Ηθ« Νικ. Α κεφ ·5)· Κατά τδ μέτρο ποδ ή ήθική φιλοσο­

φία Ασχολείται μέ τδν θεωρητικό βίο τοποθετείται σέ δν-

τολογικδ ανώτερο έπΐπεδο Απδ τήν πολιτική φιλοσοφία καί

πλησιάζει περισσότερο τήν θεωρητική φιλοσοφία·*Τελικά

Απδ έμπειρική γενετική* άποψη !,πρδς ήμδςΝ πρώτη είναι ή

πολιτική· ΚαθΑεαυτή καπλώς*1 πρώτη civ ai ή ήθική·.

*Η ΐ]θική ϊ£^ £ΐ1--?ί D Ηθ·Νικ·Ζ

κεφ·^. Ποιητική πράξη ή δημιουργική πράζη είναι αυτή

πού δημιουργεί ένα έργο Ανεξάρτητο άπδ αυτήν· Ποίηση

μέ τήν ϊννοια αυτή είναι τδσο ή Αρχιτεκτονική οσό καί ή

Μποίη’σηΠ μέ τήν ειδική σημασία τοΟ ορού· *Η Ποίηση μέ

τήν ειδική σημασία τοΟ ορού ποδ Αναλύεται στήν Ποιητική,

είναι ή τέχνη ποδ μιμείται μέ τδν Ανθρώπινο λδγο μιά Αν­

θρώπινη πράξη (έπος / δράμα) η ενα' συναίσθημα (λυρική

ποίηση)·f

Ψ_,.*»·■’ ■'·-- '."' .·■'" ■'■' .;" '' ;-■ ν ' ' S '.·:' ·. .· ■' ’. ' ;·;'.··' ' ‘‘C' .■■; ··'::■ ··· ■,. .■·■ . . ■ . · '. - ·

. - 33 -

Ποιητική πρδζη ciwai κυρίως ή πρδήη τοΟ τεχνίτη ,«

η τέχνη γενικά. *0 τεχνίτης At μι-μεί-

ται η «καί συμπληρώνει τή φδση γιά νά κατασκευάσει &υα αν­

τικείμενο ποδ νά ικανοποιήσει μιά ανθρώπινη άνάγκη.

*Η ήθική πράζη είναι διαφορετική άπό τήν ποίηση

γιατί κατ*άργήν δέν είναι -δημιουργική· €βστδσο ή ποιητι­

κ ή πράζη βοηθάει τδν ήθικδ φιλόσοφο στδν προσδιορισμό του

κριτηρίου τής όρθής πράζης.· *Κ δρθή πράζη τοδ ανθρώπου

πρέπει νά ίχ ει τή δομή, τήν άργάνωση, τήν ένδτητα καί τδν

Ολοκληρωμένο χαρακτήρα ποδ ίχ ε ι ίνα τεχνικό ϊργο· Γιά νά

Jfc lv a i Ορθή ή πράζη τοδ άνθρώπσυ πρέπει νά βρίσκεται οίI? · ·

••συμμετρία11 μ£ τήν 2ζη τής οποίας άπρτελεί τήν " ^ έ ρ γ ε ια 11

ΟΗΘφΗικ. Β κεφ·2, Α μεφ· 7 1097 β 3 0 )f 8πυς τδ έργο τοδ

τεχνίτη ποέπει νά βρίσκεται σέ συμμετρία μβ τήν πρδθεση

καί τδ σκοπέ του· Ηποροδμε λοιπόν νά ποδμε δτι ή ποίηση

«βρέχει ρτήν ήθική ωιλοΰοφία *6 κρδτνκο τής τέλειας πρά­

ξης ίνβ ή 6εω (> ία τής κ α ρ ί χ ε ι τ δ κ ρ δ τ Ο κ ο τής τέλειος γνύ-

m

'·■'

■I

.. 3 _

;'■■····. Vi' ‘'V -

. ν · . /

I s.*:%·\!ϊ i-

3** -

7 · *H μ έ θ ο δ ο ς τ ή ε η θ ι κ ή ς φ ι λ ο σ ο φ ί α ς

Α ν α λ υ δ μ ' ε ν α κ ε ί μ ε ν α ·

Ηθ· 'Νικομάχεια Α κεφ# ! 2 , 3 , 7 καί ^0·*

Η θ· Ν ι κ ο μ · Β κ ε φ · "2» κ ε φ · - 5 ^®ί* ^ ·

Η θ· Ν ι κ ο μ · Δ κ ε φ · J · , ,|

Φ υ σ ι κ ά Β κ ε φ · 6 ( π ε ρ ί τ ΰ χ η ς * κ α ί α υ τ ο μ ά τ ο υ ) .

Τοπικά Α κεφ· I (ή αρχή).·

β ι β λ ι ο γ ρ α φ ί α P #AUBENQUEf LA^PRUPENCC^CHEZ^ARISTCTE« ·

2 ο μ έ ρ ο ς * ε φ · A ( L * HOMME DE LA PRUDENCE)#

Σ τ δ ν . π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ έ τ ή ς μ ε θ δ δ ο υ τ ή ς η θ ι κ έ ς φ ι λ ο ­

σ ο φ ί α ς δ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς Ε π η ρ ε ά ζ ε τ α ι άπ δ τ ή ν ' λ α ΐ ' κ ή σ ο φ ί α ,

τ ή ν β ι ο θ ά ω ρ Ca ftov τ ρ α γ ι κ Β ν κ α ί τ ή δ ε λ φ ι κ ή π α ρ ά δ ο σ η ' π ο ί

ό λ ε ς τ ο ν ί ζ δ υ ν τ δ π δ σ ο ο α ν Β ρ ω π ο ς ε ί ν α ι ά δ δ ν α τ ο ς κ α ί Ε ­

ν ε ρ γ ε ί σ τ ά τ υ φ λ ά · Κ ά Γ γ ι ά τ δ ν Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η δ έ ν υ π ά ρ χ ε ι

ό τ α θ ε ρ δ τ η τ α σ τ δ α ν θ ρ ώ π ι ν α π ρ ά γ μ α τ α ·

Οι α ν θ ρ ώ π ι ν ε ς π ρ ά ξ ε ι ς ά ν ή κ ο υ ν σ τ ή ν π ε ρ ι ο χ ή τ ο ί

μ ή α ν α γ κ α ί ο υ λ ο γ ι κ ά # τοΟ " ω ς b it τ 6 π ο λ ύ " ί τ ο ΐ ι,ί ν -

δ ε χ ο μ έ ν ο υ ά λ λ ω ς ε χ ε ι ν 11 .( BBlNLh. Β| κ ε φ · 2 ) · Μδνο π ι θ α ν έ ς κ α ί

ο χ ι α σ φ α λ ε ί ς π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς μ π ο ρ ο Ο μ ε νά κ ά ν ο υ μ ε .γ ιά τά άν —

$

ματα παίρνουν '«ώς ^πί χ6 πολύ" μιδ οριό'μένη κατεύθυνση* .

είναι όμως δυνατήν νδ ίζελιχθο&ν .διαφορετικέ Απδ δ ,τ ι πε-

ριμένουμε··

Οι Αποφδσεις τών Ανδρώπων προσδιορίζονται συχνέ

Απδ τήν τύ^3 (ftM· κεφ· 6 ) . . Τυχαίο είναι £vcu περιστα­

τικό όταν όφείλεται στήν σύμπτωση δύο* διαφορετικών προθέ-

σεων ή "προαιρέσεων99· Π·χ· πηγαίνει κδποιος στήν Αγορά νά

ψωνίσει καί 2νας άλλος πηγαίνει έκεί γιδ περίπατο· *0 δεύ-

I τερος ζητάει Απδ τδν πρώτο τδ χρήματα· πού τού δ φ ε ίλ ει· ' Ηϊ

! συνάντηση Ανδμεσδ τους είναι τυχαίο γεγονδς, πού δ φ είλε-

ται στή σύμπτωση δύο διαφορετικών προθέσεων·

| Τδ πδσο οί Ανθρώπινες πράξεις προσδιορίζονται

| Απδ τήν τύχη φαίνεται καί Απδ τήν έπίδράση πού Ασκεί πδνω

! τους ή 99εύτυχία"*(#Ηρ·Νικ·λκεφ·ΙΟ). Ευτυχία υπάρχει όταν

οί περιστάσεις υποβοηθούν τ ίς προθέσεις*μας· *0 άνθρωπος

δέν μπορεί νδ πραγματοποιήσει τήν Αρθή πρδζη Sv οί περι~! g: . . .I f στδσεις είναι Αντίζοες (π ·χ · στήν περίπτωση τού Πριδμου}·| · · >7ί έκίβεαση αυτή τής τ6χης ο τίς &*ο«ρ&σεςς not τ ίς κρ&ζος

,ν τΒν &v6p&*wv όείχνει S t v |»#ο(ίοϊ)ΐ£ νί τ ίς ίζηνήβουμο 6 η

τθν υστέρων· βχι όμως πάντα νδ τ ίς προβλέψουμε έκ τών προ-■ V((-

I τέρων· Δέν μπορεί λοιπόν ό ήθικδς φιλόσοφος νδ διατυπώσει

~ - 36 -

ασφαλείς καί βέβαιες αιΐϊολογικές εξηγήσεις όπως ο θεωρη­

τικ ές φιλόσοφοςt ιδίως 6 Ασχολούμενος μέ τήν •'θεολογία11·*■■ S

*Η σ υ μ π τ ω μ α τ ι κ δ τ η τ α α υ τ ή τω ν Α ν θ ρ ω π ίν ω ν π ρ ά ξεω ν

ο φ ε ί λ ε τ α ι σ τ δ γ ε γ ο ν ό ς ο τ ι ο ι π ρ ά ξ ε ι ς α υ τ έ ς ε ί ν α ι ° κ α θ

έ κ α σ τ ο ν 11» ^Α λλη π · χ · ε ί ν α ι ή α ν δ ρ ε ί α π ρ ά ξ η τ ο υ π ο λ ε μ ι σ τ ήI

κ α ί ά λ λ η ή α ν δ ρ ε ί α π ρ ά ξ η τ ή ς χ ή ρ α ς · * Α λ λ η ε ί ν α ι η υ γ ι ε ι ­

ν ή δ ί α ι τ α π ο ύ α ρ μ ό ζ ε ι σ τ δ ν Μ ίλ ω ν α κ α ί ά λ λ η ε ί ν α ι η κ α ­

τ ά λ λ η λ η δ ί α ι τ α γ ι ’ α υ τ ό ν π ο ύ μ δ λ ι ς Α ρ χ ί ζ ε ι νά γ υ μ ν ά ζ ε τ α ι

( Η Θ · Ν ι κ · Β 2 ) φ Δ έ ν μ π ο ρ ο ύ μ ε ν ά ο ρ ί σ ο υ μ ε σ ω σ τ ά τ ή ν ορθή

π ρ ά ξ η , Αν δ έ ν λ ά β ο υ μ ε ύ π ’ οψη μ α ς τ δ ν " κ α ι ρ ό " , δ ηλα δ ή τή ν

κ ρ ί σ ι μ η χ ρ ο ν ι κ ή σ τ ι γ μ ή , π ο ύ Α π α ι τ ε ί τ ή ν ά π δ φ α σή μ α ς κ α ί

τ ή ν ε κ τ έ λ ε σ ή τ η ς 0Η Θ»Κικ» Β I I ) · *Η ο ρ θ ή π ρ ά ξ η π ρ ο σ δ ι ο ­

ρ ί ζ ε τ α ι ά π δ τ δ ν " > ί α ι ρ δ " τ η ς ό π ω ς π . χ . ή θ ε 'ρ α π ε υ τ ι 'κ ή τ φ ά - | jΐ

ξ η τ ο ύ γ ι α τ ρ ο ύ · ^ Ε τ σ ι δ ι κ α ι ώ ν ε τ α ι ά π δ μ ι ά Αποψη ο Μένων |Ί

π ο ύ υ π ο σ τ ή ρ ι ζ ε ο τ ι δ έ ν ε ί ν α ι δ υ ν α τ δ ς έ ν α ς γ ε ν ι κ β ς ο ρ ι σ - |,> ;

μ δ ς τ ή ς Α ρ ε τ ή ς · * 0 ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς λ έ ε ι · σ τ ά Π ο Χ ί ι ( 1 2 6 0 f

a 25 - 30 ) ο τ ι " π ο λ ύ γ ά ρ α μ ε ι ν ο ν λ έ γ ο υ σ ι ν ο ι έ ξ α ρ ι θ μ ο ύ ν τ ε ς | ^I-1

τάς Αρετάς ώσπερ Γοργίας τδν ουτω οριζόμένων" (δηλαδή αδ-

των πού δίνουν ενα γενικδ ορισμό τής Αρετής)·

#Απδ τδν καθ’ εκαστον χαρακτήρα τξς Ανθρώπινης

πράξης καί Απδ τδ γεγονδς οτι σκοπδς τής ηθικής φιλοσο-

Jr

! I' ψ:

%

- 37 -

φίας δέν είναι απλώς νά μάθουμε τ6 Αρθδ*Αλλά καί νά τ6

κάνουμε (ΗΘ.Νιχ. Α χεφ. I ) έζάγεται τ6 συμπέρασμα οτι οι

προτάσεις τής Ηθικής είναι χαθ1 ^coTO v^xgoxiacig. Δέν

έχΟυν τήν ''ακρίβεια11 τών προτάξεων πού διατυπώνει ο μαθη­

ματικός. *Η έλλειψη αύτή "Ακρίβειοις" δ£ν σημαίνει Αναγκα-

στιχά 8τι οι προτάξεις. 1\ς ήθικής είναι πιδ Αόριστες Από

τ ίς προτάσειςτών μαθηματικών. ,*Η φρασεολογία τού ’ Αριστο­

τέλη* "λέγοντας παχυλώς καί τύπψ ‘τάληθές ένδείκνυσθαι IG$k

β20? θά οδηγούσε ίσως στήν ΑποψηΥ οτι ό ήθιχός φιλόσοφος

ΑοριστολογεΤ · *Η θεωρία .τού ’ Αριστοτέλη είναι* μάλλον ή

£ζής· Οι μαθηματικές προτάσεις είναι συμπέρασμα Αποδείζε-

ως9 δηλαδή προκύπτουν Από γενικές καί Αληθινές προτάσεις.

Οι προτάσεις τής ηθικής δέν είναι δυνατδν νά προκόψουν

Από Απόδειξη. Γ ι ’ αύτδ τούς λείπει ή Αποδεικτική "Ακρίβεια*!.

Μπορούμε όμως νά τ ίς έπαληθεύσουμε στήν πράξη. f/0 o o πιδ

ίζειδικευμένες είναι τδσο/πΤδ^πιθανό νά είναι Αληθινές.

*Η έ λ λ ε ι ψ η Α π ο δ ε ι κ τ ι κ ή ς Α κ ρ ί β ε ι α ς π ι δ π ο λ ύ δ ι α σ φ α λ ί ζ ε ι

τ ή ν Ε μ π ε ι ρ ι κ ή Α λ ή θ ε ι ά τ ο υ ς παρά τή ν · π ε ρ ι ο ρ ί ζ ε ι IIG7

a 52')·

■ i

ων

-Ο έ ζ ε ι δ ι κ ε υ μ έ ν ο ς α ύ τ ό ς χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τώ ν π ρ ο τ ά σ ε -

τ ή ς ή θ ι κ ή ς Α φ ε ί λ ε τ α ι σ τ δ γ ε γ ο ν ό ς Α τ ι & ή θ ι κ ό ς φ ί λ δ σ ο -

φ α ς ε χ ε ι σ ά ν α φ ε τ η ρ ί α τω ν σ υ λ λ ο γ ι σ μ ώ ν τ ο υ τ ά η θ ι κ ά " ε ν -# ·

δ ό ξ α " . Τδ η θ ι κ ά " δ ν δ ο ζ α " ε ί ν α ι ο ι η θ ι κ έ ς α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς , γ ι ά

τ δ ο ρ θ ό π ο ύ δ έ χ ο ν τ α ι & λ ο ι , * ο ι π ε ρ ι σ σ δ τ ε ρ ο ι η ο ι π ι δ σ π ο υ ­

δ α ί ο ι ά ν θ ρ ω π ο ι τ η ς π ό λ η ς ( Τ ο π ι κ ά Α κ ε φ . Ι ) · . Οι σ υ λ λ ο γ ι σ μ ο ί

τ ο ύ η θ ι κ ο ύ φ ι λ ο σ ό φ ο υ έχ ο υ ν * " δ ι α λ ε κ τ ι κ ό " χ α ρ α κ τ ή ρ α , Α κρι -

βδ>ς γ ι α τ ί Α φ ε τ η ρ ί α τ ο υ ς ε ί ν α ι τ ά έ ν δ ο ξ α δ η λ α δ ή π ρ ο τ ά σ ε ι ς

τ ώ ν ο π α ί ω ν , ή α λ ή θ ε ι α δ έ ν ε χ ε ι ε ξ α κ ρ ι β ω θ ε ί . Ε υ ν ε π Ο ς τά

σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τ α τ ρ ύ ή θ ι κ ο ύ φ ι λ ο σ ό φ ο υ ε ί ν α ι μ ό ν ο ν " π ι θ α ν ά " .

Μόνον άν έ π α λ η θ ε υ θ ο ύ ν * σ τ ή ν π ρ ά ξ η ε χ ο υ μ ε τδ ' δ ι κ α ί ω μ α ν ά .

τ ά ο ν ο μ ά σ ο υ μ ε κ α ί Α λ η θ ι ν ά .

, Απδ τ ί ς παραπάνω' Α ν α λ ύ σ ε ι ς π ρ ο κ ύ π τ ε ι ο τ ι ή μ έ ­

θ ο δ ο ς τ ο υ η θ ι κ ο ύ κ α ί τ ο ύ π ο λ ι τ ι κ ο ύ φ ι λ ο σ ό φ ο υ ε ί ν α ι πο λύ

κ ο ν τ ά σ τ η ' μ έ θ ο δ ο τ ο ύ ρ ή τ ο ρ α . Γ ι α τ ί κ α ί ο ρ ή τ ω ρ ξ ε κ ι ν ά ε ι

Από " έ ν δ ο ξ ε ς " π ρ ο τ ά σ ε ι ς » κ α ί κ α τ α λ ή γ ε ι σ έ " π ι θ α ν ά " σ υ μ ­

π ε ρ ά σ μ α τ α . Ε ί ν α ι ε π ί σ η ς π ο λ ύ κ ο ν τ ά σ τ ή ν ί α τ ρ ι κ ή μ έ θ ο δ ο .

Ο ι · π ρ ο τ ά σ ε ι ς τ ο ύ η θ ι κ ο ύ φ ι λ ο σ ό φ ο υ ε ί ν α ι " Α λ η θ ι ν έ ς " μ ό ν ο

αν λ α μ β ά ν ε ι ύ π * δ φ η τ ο υ τ δ ν " κ α ι ρ ό " τ ή ς π ρ ά ξ η ς . Κ α τ ' ά ν ά -

λ ο γ ο τ ρ ό π ο κ α ί ο ι σ υ μ β ο υ λ έ ς τ ο ύ γ ι α τ ρ ο ύ ε ί ν α ι Α π ο τ ε λ ε σ ­

μ α τ ι κ έ ς μ ό ν ο αν δ ο θ ο ύ ν τ ή ν κ α τ ά λ λ η λ η σ τ ι γ μ ή · Τ ε λ ι κ ά , σ έ

ο ρ ι σ μ έ ν ε ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς ή ί δ ι α ή ζωή μ ά ς δ ί ν ε ι τ δ κ ρ ι τ ή ρ ι ο

- 39 -

•τής Αρθής συμπεριφορδς, λύνοντας Ατσι τά προβλήματα πού

δέν μπορεί νά λύσει ή ηθική θεωρία. Π . χ . ή κρίση ΥΚ& τδ

πδτε πρέπει νά θυμώνουμε καί πότε δχι είναι "£ν τφ αίσ-

θήσει" ,φ θ.Ν ικ.^ η εφ .5 ). είναι δηλαδή ζήτημα προσωπικής

διαίσθησης' πού ίζαρτδται Από τ ίς περιστάσεις.

8 . *Η .φιλοσοφική Ανθρωπολογία τής δρθής πράζης.

'ifttfo tftt· Βΐβλ.Α,*«φ·ί3.» Ζ κ εφ .Ι.Ή θ.Μεγάλα Α κεφ . I ,Β λ.Γ.Ν ϋ Υ ENS, L*EVOLUTION

DE U PSTCBOLOGIE d ’a risto te .

*H ηθική πράζη σ&ν "κατά προαίρεσιν" πρά^η είναι

ή Ακούσια πράζη *ού τείνει πρδς σκοπούς προσιτούς στόν

Ανθρωπο καί προϋποθέτει τήν τελική έκλογή τδν μέσων πού

χρειάζονται γιά τήν έπίτευζή τους.

Π ρ Ιν καθορίσουμε μέ Ακρίβεια τή δομή της είναι

Ανάγκη νά'Αχούμε μιά γενική γνώση τής Ανθρώπινης φύσης.

*0 "πολιτικός", καί α ύτδίσ χύει καί γιά τδν ήθικδ φιλόσο­

φο, πρέπει νά Αχεί μιά γενική γνώση τής Ανθρώπινης ψυχής

καί τβν λειτουργιών τη ς. Κατά τδν ίδ ιο τρδπο Α Αφθαλμίε—

τρος καί δ γιατρός πρέπει νά γνωρίζουν φυσιολογία (Α, 13»^ λ\1.Λ/0λ

_>·*·-ο .-<k>

•Γ ·Γλ- 3 ' ■y.y.

*fO -

1 1 0 2 α Ι 5 - 2 0 ) Γ # Δ έ ν εινα'ι 8μως Απαραίτητο ή γνώση αυτή τής

Ανθρώπινης φυ'σης v<fc είναι πλήρης τουλάχιστον τ ν

κδ φιλδσοφο·

Αυτή ή γενική γνώση καταλήγει στήν εξής 'θεωρία

γιά τήν Α ν θρώπινη ψυχή· Γενικά ψυ>;ή είναι ή ζωϊκή λει­

τ ο υ ρ γ ί α πού οργανώνει καί κατευθύνει τ'ο σώμα, χφρίς *νάt

προσδιορίζεται μ£ Ακρίβεια η σχέση Ανάμεσδ τους· *Η Αν­

τίληψη αυτή δέν είναι πιά ή Αντίληψη τού Ευδημου,' σύμ­

φωνα μέ τήν οποία ή ψυχή είναι Αντολογικά χωριστή καί

ποιοτικά διαφορετική Απδ τδ σώμα· Δέν είναι όμως Ακδμη

ή Α ν τ ί λ η ψ η τ ο ύ 5 £ £ £ _ Ϊ Η Χ 3 δ ( B f ^ Ι 2 α ^ 0 - 2 5 ) σύμφωνα μ έ

τ ή ν ο π ο ί α ή ψυχή ε ί ν α ι τ δ ε ί δ θ £ ή η £ v t c \ £ ^ c τ ού σώ­

μ α τ ο ς · ' Κ Α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ί α τών *Η θ ικ ώ ν ^ Ν ικ ο ^ α ^ ε ίω ν ί σ ω ς Α-

π ο τ ε λ ε ί μ ι ά Α ν δ ι ά μ ε σ η φάση τ ή ς Α ζ έ λ ι ξ η ς / π ϊ ρ ΐ ψυχής θ ε ω ­

ρ ί α ς τ ο υ * Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η Απδ τ δ ν δ υ ϊ σ μ δ τ ο ύ σ τ ή ν υ -

λ δ μ ο ρ φ ι κ ή Α ν τ ί λ η ψ η τ ο δ π £ β t _ F l i J tS S · c f val· Π δποφη το δ

F.NUYENS σ τ δ 2 ρ γ ο τ ο υ L*EVOLUTION . DE_LA_PSYCHOLOGIE_C^A-

R I S T O T E , £ π Γ σ η ς τ ο δ R .A .G A U T H IE R , LA_M0RALE_0’ A R IST0TE,

PA R IS 1 9 5 8 κ ε φ . 2 . *H π ι δ π ι θ α ν ή όμως Αποψη c i v c i έ ' τ ι ' σ δ μ -

φωνο μ έ τ δ ν ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η δ έ ν ε ί ν α ι α π α ρ α ί τ η τ ο νδ γ ν ω ρ ί ζ ε ι

isw

vti'

- <fl -

';.v.

Ι ­

Α ή θ ν χ 6 ς φ ιλ ό ο ο φ ο ς μ £ . Α κ ρ ί β ε ι α τ ή ν Α ν τ ς λ ο γ ι κ ή σ χ £ σ η ψ υ χή ς

Ύ 9κα'ι θ ύ μ α τ ο ς (Η Θ·Ν ικο\ι· 1 1 0 2 α 2 5 1 « ό π ω ς π #χ · δ έ ν ε ί ν α ι α ­

π α ρ α ίτ η τ ο γ ι& χ ό ν γ ε ω μ έ τ ρ η ν& ό χ ε ι λ ύ σ ε ι τ 6 π ρ ό β λ η μ α x f jc

Α θ α ν α σ ία ς χ ή ς φ\;χής ('HO Mg j· Δ, Ι , Ι Ι 8 3 . Ρ I κ · Ε · ) ·

Ε ί ν α ι ^ Α ρ κ ε τ ό γ ι ί τ δ ν ή θ ι κ ό φ ιλ ό σ ο φ ο ν& ζ έ ρ ε ι ό τ ι

ή φυχή Α π ο τ ε λ ε ί χ α ι Από δ ύο " μ έ ρ η 11 τ ό " λ ό γ ο ν ^ ε χ ο ν 11 κ α ί τδ

"όλογοΜ ΟΗΘ^Νικ^ £ . κ ε φ · Ι ) · Τδ " λ ό γ ο ν ό χ ο υ " υ π ο δ ι α ι ρ ε ί τ α ι

σ £ δ ύο μ 6 ρ η 9 τ ό " Ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ό ν " μ έ τ ό ο π ο ί ο . γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε -O j-« ♦

τ ι ε ί ν α ι Α ο γ ικ Α Α ν α γ κ α ίο ( π · χ · σ £ σ χ ό σ η μ £ τ& μ α θ η μ α τ ι κ ά

ή τ ή ν " θ ε ο λ ο γ ί α " ) κ α ί τ δ " δ ι α ν ο η τ ι κ ό ν " η " λ ο γ ι σ τ ι κ ό ν " μ £

τ ό ό π ο ί ο γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε τ ό " Ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο ν & λλω ς ί χ ε ι ν " , τ ή ν π ρ α γ -

μ α τ ι κ ό τ η τ α σ τ ή ν ό π ο ί α Ε ν τ & σ σ ε τ α ι η α ν θ ρ ώ π ιν η π ρ ί ζ η . ι δ ι ­

α ί τ ε ρ η σ η μ α σ ία γ ι& τ ό ν π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ ό τ ή ς Ε ρ θ ή ς π ρ & ζη ς ε χ ε ι

ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο ύ δ ι α ν ο η τ ι κ ο ύ ή λ ο γ ι σ τ ι κ ο ύ μ £ ρ ο υ ς τ ή ς φ υ χ ή ς

πού Ε ν ο μ & ζ ε χ α ι Ί π ρ α κ τ ι κ ή δ ι & ν ο ι α " ·

Τό £ λ ο γ ο μ έ ρ ο ς τ ή ς φ υ χ ή ς π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι τ ή ν " ό β ε ξ ^ ν 11,

δηλα δή τ ή ν λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α Ε κ ε ί ν η μ £ τ ή ν ό π ο ί α α ι σ θ α ν ό μ α σ τ ε ό ­

τ ι Α σ κ ο π ό ς τ ^ ς π ρ & ζη ς μ& ς ο ί ν α ι Ε π ι θ υ μ η τ ό ς · βΗ ό ρ ε ξ η ε ί ν α ι '

κατό* κ & π ο ιο τ ρ ό π ο ό δ ε σ μ ό ς Αν&μεσα σ τ ή δ ι & ν ο ι α κ α ί τ ή ν Ε ν -

σ τ ι κ τ ώ δ η Ε π ι θ υ μ ί α γ ι α τ ί μ π ο ρ ε ί ν& κ α τ α ν ο ή σ ε ι τ ί ς * δ ι α π ι σ τ ώ ­

σ ε ι ς τ ή ς δ ι & ν ο ι α ς κ α ί νά τ ί ς μ ε τ α β & λ ε ι σ £ π ρ α κ τ ι κ ό ς Ε ν τ ο λ έ ς

IΓ

: %

~ 2 -

(>11θ* Ν ι κ ο μ δ χ c t α Λ 1 3 I I 0 £ β 1 0 κ * ε · ) «- - θ ρ ε π τ ι κ ή

Σ τδ α λ ο γ ο μ έ ρ ο ς τ ή ς ψ υχής α ν ή κ ε ι έ π ί σ η ς ή/λεΤ=

τ ο υ ρ γ ΐ α κ α ί ή α ί σ θ η σ η σάν σ υ ν ε ί δ η σ η ε ν ό ς έ ρ ε θ ι σ μ ο δ · *Η

θ ρ ε π τ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α κ α ί ή α ί σ θ η σ η δ έ ν σ υ ν δ έ ο ν τ α ι α μ ε σ α

μ έ τ ή ν π ρ α γ μ ά τ ω σ η τ ή ς δ ρ θ ή ς π ρ ά ζ η ς γ ι α τ ί δ έ ν ε ί ν α ι δ υ -

ν α τ δ ν νά δ ε χ τ ο ϋ ν τ ί ς Ε ν τ ο λ έ ς τ ή ς π ρ α κ τ ι κ ή ς δ ι Υ ν ο ι α ς ·«

( π . χ · ή δ ι ά ν ο ι α δ έ ν μ π ο ρ ε ί νά Ε π η ρ ε ά σ ε ι τ ή ν π ε ί ν α κ λ π · . )

*Η μ δ ν η μορφή α ί σ θ η σ η ς πού σ υ ν δ έ ε τ α ι α μ ε σ α μ έ τήν ορθή

π ρ ά ζ η ε ί ν α ι ή δ ι α ί σ θ η σ η τ ο ύ κ α ί ρ ι ο υ ι πού δ έ ν π ρ ο λ α β α ί ­

ν ε ι νά π ά ρ ε ι τ ή λ ο γ ι κ ή μορφή τ ή ς κ ρ ί σ η ς ·

*Η Αγαθή π ρ ά ξ η π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ε ί τ α ι σ τ α ν ή π ρ α κ τ ι ­

κή δ ι ά ν ο ι α κ α τ α λ ή γ ε ι σ έ 2 i D - i - § S π ρ ο τ ά σ ε ι ς ( κ α τ α φ α τ ι ­

κ έ ς ή Α ρ ν η τ ι κ έ ς ) · ' Ε π ί σ η ς π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ε ί τ α ι ό τ α ν ή o g o -

J jj ε ί ν α ι Y g 0 f j . *Η δ ρ ε ζ η ε ί ν α ι δ ρ θ ή ό τ α ν έ π ι θ υ μ ε ί α ύ τ δ

π ο ύ ή δ ι ά ν ο ι α α ν α γ ν ω ρ ί ζ ε ι σάν Υ λ η θ ι ν δ * *Κ o g g jr ] ε ί ν α ι

δ π ί σ η ς δ ρ θ ή ό τ α ν Υ π ο σ τ ρ έ φ ε τ α ι α ύ τ δ π ο ύ ή δ ι ά ν ο ι α Α ν α ­

γ ν ω ρ ί ζ ε ι σ ά ν , ψ ε υ δ έ ς (ΗΘ#Νικ* Ζ 1 1 3 9 Ρ 2 0 κ · έ · ) ΐ Η $ ρ ε ξ η

ε ί ν α ^ / ^ Λ ν ^ δ ρ γ ι ζ δ μ α σ τ ε γ ι α τ ί μ ι ά ι α τ ρ ι κ ή δ ι ά γ ν ω σ η ε ί ν α ι έ σ -

φ α λ μ έ ν η , έ ν θ ο υ σ ι α ζ δ μ α σ τ ε γ ι α ^ ί ‘ ε ι Ο α ι σ ω σ τ ή ·

Τ δ ,!δ ρ θ 6 η κ α ί τ δ Υ λ η θ ι ν δ δ έ ν τ α υ τ ί ζ ο ν τ α ι γ ι α τ ί

i

τδ δρβ δ ά ν α φ έ ρ ε τ α ι σ τ ή ν δ ρ ε ξ η ένΟ τ δ ά λ η θ ι ν δ ά ν α φ έ ρ ε -

j τ α ι σ τ ή ν δ ι ά ν ο ι α κ<Λ σ τ δ ν νοϋ · *ΑφοΟ 8 μ ω ς η ο ρ ε ζ η κ α τ ε υ -

| θ ύ ν ετ α . ι δ ρ θ ά μ δ ν ο α ν ή δ ι ά ν ο ι α ά π ο φ α ί ν ε τ α ι Α λ η θ ι ν ά , μ π ό ­

ι ροΟμε νά ποΟμε ά τ ι τ δ ' § g 5 § - I E £ 2 - 2 2 2 i l £ i - i . - - - D 2 i - § χ ω ρ ί ς

ω σ τ ό σ ο ο ι ά λ η θ ν ν έ ς δ ι α π ι σ τ ώ σ ε ι ς νά ο δ η γ ο ύ ν π ά ν τ α σδ δ ρ θ έ ς

π ρ ά ζ ς ι ς · Σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ή ς ,,ά κ ρ α σ ί α ς , , ι ό τ α ν ά λ λ ο ά ν α γ ν ω -

ρ ί ζ ρ υ μ ε σάν ά λ η θ ι ν δ κ α ί ά λ λ ο ' π ρ ά τ τ ο υ μ ε 9 ο ι ά λ η θ ι ν έ ς δ ι α -

I ί δ ι ο ί σ χ ΰ ε ι ό τ α ν ή π ρ ά ζ η .μας ε ί ν α ι ά κ ο ύ σ ι α έ π ε ι δ ή κ ά π ο ι ο ς

! ί ζ ω τ ε ρ ι κ δ ς κ α τ α ν α γ κ α σ μ ό ς έ μ π ο δ ί ζ ε ι τ ή ν π ρ α γ μ α τ ο π ο ί η σ η τ ή ς

j π ρ ο α ί ρ ε σ ή ς μ α ς · * 0 Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς λ ύ ν ε ι κ α τ ά τ ρ ό π ο π ι δ ρ ε α -

j λ ι σ τ ι κ δ άπδ ο τ ι δ ΚΑΝΤ τ δ π ρ ό β λ η μ α τ ΰ ν σ χ έ σ ε ω ν ά ν ά μ ε σ α

j σ τ ί ς π ρ α γ μ α τ ι κ έ ς κ α ί - Λ ς ά ζ ι ο λ ο γ ι κ έ ς κ ρ ί σ ε ι ς · Α ν θ ε ω ρ ή σ ο υ -

! μ ε ά τ ι ο ί ή θ ι κ έ ς ά ζ ι ο λ ο γ ι κ έ ς κ ρ ί σ ε ι ς π ρ ο σ δ ι ο ρ ί ζ ο ν τ α ι άπδtj τ δ κ ρ ι τ ή ρ ι ο τ ή ς ά ρ θ δ τ η τ α ς ί ν Β ο ι π ρ α γ μ α τ ι κ έ ς κ ρ ί σ ε ι ς π ρ ο σ ­

δ ι ο ρ ί ζ ο ν τ α ι άπδ τ δ Κ ρ ι τ ή ρ ι ο τ ή ς ά λ ή θ ε ι α ς Φ θά ά π ο δ ύ σ ο υ μ ί :

σ τ δ ν ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η τ ή ν άποψη άτι- ο ι » ά ζ ι ο λ ο γ ι κ έ ς κ ρ ί σ ε ι ς ε ί ­

ν α ι δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς άπδ τ ί ς π ρ α γ μ α τ ι κ έ ς κ ρ ί σ ε ι ς 9 τ α υ τ ό χ ρ ο ν α

8μω ς τ ί ς π ρ ο Ο π ο θ έ τ ο υ ν · Π · χ . ή ά ζ ι ο λ ο γ ι κ ή άποψη Ηε Γ ν α ι ά ρ -

6 6 νά έ ζ ο φ λ ο Ο μ ε τ ά χ ρ έ η μ α ς 11 π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ή

κ ρ ί σ η " ο ί σ υ ν α λ λ α γ έ ς έ ζ ε λ ί σ σ ο ν τ α ι δ μ α λ ά 8 τ α ν ο ι ά ν θ ρ ω π ο ι

~ k k -

τ η ρ ο ύ ν τ ι ς υ π ο χ ρ ε ώ σ ε ι ς τ ο υ ς " ·

‘ Ο π ω σ δ ή π ο τ ε , υ π ά ρ χ ε ι κ α τ ά π ρ ο α ί ρ έ σ ι ν η θ ι κ ή πρ ά­

ξ η ό τ α ν υ π ά ρ χ ε ι " ο ρ ε κ τ ι κ ό ς ν ο ύ ς ! ' ( ή α κ ρ ι β έ σ τ ε ρ α Ο ρ ε κ τ ι ­

κή δ ι ά ν ο ι α ) δ η λ α δ ή ν ο υ ς πού μ α ς κ α τ ε υ θ ύ ν ε ι π ρ δ ς ε ν α ο ρ ­

θ ό π ρ α κ τ ι κ ό σ κ ο π ό · 'Υ π ά ρ χ ε ι - ε π ί σ η ς ο ρ θ ή π ρ ά ξ η ό τ α ν υ π ά ρ -Μ

χ ε ι " δ ι α ν ο η τ ι κ ή ο ρ ε ξ ν ς " , δ η λ α δ ή ό ρ ε ξ η πού κ α τ ε υ θ ύ ν ε τ α ι

α π ό τ ί ς α λ η θ ι ν έ ς δ ι α π ι σ τ ώ σ ε ι ς τ ή ς δ ι ά ν ο ι α ς · * Α ς π ά ρ ουμ ε

τ ή ν ε ξ ή ς π ε ρ ί π τ ω σ η ·

’ Ε π ι θ υ μ ώ νά Α μ ε ί β ο ν τ α ι δ ί κ α ι α ο ι υ φ ι σ τ ά μ ε ν ο ι

μ ο υ ><αί π ρ ά τ τ ω α ν ά λ ο γ α γ ι α τ ί δ ι α π ι σ τ ώ ν ω ο τ ι ή κ ο ι ν ω ν ι - >

κ ή ζωή ε ί ν α ι ο μ α λ ή αν ο λ ο ι α μ ε ί β ο ν τ α ι δ ί κ α ι α · ‘ Η ε π ι θ υ ­

μ ί α μ ο υ α ν ή κ ε ι σ τ ή ν ό ρ ε ξ η · *Η δ ι α π ί σ τ ω σ ή μ ο υ ά ν ή κ ε ι σ τ ή ν

π ρ α κ τ ι κ ή δ ι ά ν ο ι α ·

^ · *Η δ ο μ ή τ ή ς ο ο θ ή ς π ρ ά ξ η ς ^ΗΘ^Νικομ^Γ I , ε ­

κ ο ύ σ ι ο ν . , 2 π ρ ο α ί ρ ε σ ι ς , 3 β ο ύ λ ε υ σ ι ς , k β ο ύ λ η σ ι ς · Β λ · κ α ί

Ζ ι 2 ·β0 9Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς σ τ δ ν π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ ό τ ή ς . ε κ ο ύ ­

σ ι α ς π ρ ά ξ η ς έ ν δ ι α φ έ ρ ε τ α ι νά λ ύ σ ε ι ε ν α η θ ι κ ό π ρ ό β λ η μ α ,

π ό τ ε ε ί ν α ι κ α ν ε ί ς υ π ε ύ θ υ ν ο ς γ ι ά τ ή ν π ρ ά ξη τ ο υ · *Η α π ά ν -• %

τ η σ η σ τ ό ό ρ ώ τ η μ α α υ τ ό θ ε μ ε λ ι ώ ν ε ι κ α ί τ δ ν π ο ι ν ι κ ό κ α τ α -

t

- <f5 -

λογισμό; Πδτε cvasάνθρωπος είναι νομικά ύπδύθυνος γεά μιά

πρδζη καί σ£ πριά λογι*ή βάση στηρίζεται το δικαίωμά πού

Ασκούμε φυχνά Αλλά αυθαίρετα, ν& έπιδοκιμάζουμε fj νά Απο-

δοκιμάζουμε μιά πράςη; Πρέπει ο ήθικδς φιλόσοφος νά άπαν-

1$ τήση στδ. εξής έρώτημα· Μέπαιδ δικαίωμα»ο δικαστής τιμωρεί

τδν έγκληματία; Γιά'^ιναι ηθικά δικαιολογημένος Α έπαινος

ή ο φδγος καί πολύ περισσότερο ή ποινή είναι Αναγκαίο μά

διακρίνουμε τίς εκούσιες άπδ τίς μή εκούσιες πράξεις· ε ί ­

ναι φανερό ότι αν κανείς πράττει Ακδύσια τό κακό δ£ν έχου­

με τό δικαίωμα ούτε νά τδν τιμωρήσουμε9 ούτε καν νά τδν

κατηγορήσουμε·

Πρίν Από τδν Αριστοτέλη είχαν Ασχοληθεί μέ τδ

θέμα αύτδ τής διάκρισης Ανάμεσα στήν εκούσια καί τήν Ακού­

σια πράξη ο Γοργίας καί ο Σωκράτης· β0 Γοργίας κατέληγε ί ­

σως οτδ συμπέρασμα οτι όλες μας οι πράξεις είναι Ακούσιες

γιατί όλες προκύπτουν Απδ κάποια μορφή καταναγκασμού· βΗ

#Ελένη π .χ· (Δ.Κ· 82 Ε I I σ·289) ένήργησε οπωσδήποτε Ακού-

■Μ

Iι·*-5Κ■WΜ'Μ■Μ'&e tc c ite xfiv ΐη a o c ό Πδρις cfxc x#»v In^yayc 6ι& τί|ς £(ας·

|Άύτή ή Αντίληψη-προύποθέτει οτι καί ή πειθώ,καί *τδ έν σ τι--tίκτο είναι μ ι6 μορφή βίας ή τουλάχιστον ίπηρεασμοΟ· *Ισως

ξεκινώντας Απ6 τήν άποψη αυτή Α Γοονίας Ατδνιοε τδσο πο-

- *f 6 -

λ ύ τ ή ν Α ξία,τ ο ύ ^Επιεικούς δικαίοιΓ σ £ Α ν τ ι δ ι α σ τ ο λ ή μ£

τ ή ν "αύθάδεια" τ ο ύ γ ρ α π τ ο ύ δικαίου^Επιτ&ριος Δ · Κ · 82'

Β 6 · ) / Ο π ω σ δ ή π ο τ ε σύμφωνα μ £ τ ή ν ά π ο ψ η 'τ ο ύ Γ ο ρ γ ί α 6 £ ν

δ χ ο υ μ c V6 δ ι κ α ί ω μ α ο δ τ ε ' ν ά κ α τ η γ ο ρ ή σ ο υ μ ε ο ύ τ ε ν ά ' τ ι μ ω ­

ρ ή σ ο υ μ ε κ α ν έ ν α γ ι α τ ί τ ε λ ι κ ά κ α ν ε ί ς 6 £ ν έ ν ε ρ γ ε ί ε κ ο ύ σ ι έ *

Κ α ν ε ί ς , δ έ ν ε ί ν α ι υ π ε ύ θ υ ν ο ς γ ι ά τ ί ς π ρ ά ξ ε ι ς τ ο υ ·

Σ έ π α ρ ό μ ο ι ο Α π ο τ έ λ ε σ μ α κ α τ α λ ή γ ε ι κ α ί ο Σωκρά­

τ η ς πάνω, α τ ό ε κ ο ύ σ ι ο (Π ρ ω τ α γ ό ρ α ς 358 C-D κ . έ . Γ ο ρ γ ί α ς

*>66 α κ . έ · ) . Σύμφωνα μ £ τ δ Σ ω κρ ά τη α ύ τ δ ς π ο ύ π ρ ά τ τ ε ι

τ δ κ α κ ό τ δ π ρ ά τ τ ε ι Α κ ο ύ σ ι α * , Ε π ε ι δ ή * Α γ ν ο ε ί τ 6 Α γ α θ ό .

€Π λ ο γ ι κ ή σ υ ν έ π ε ι α τ ή ς άποψης α υ τ ή ς ε ί ν α ι ρ τ ι δ έ ν μ π ο ­

ρ ο ύ μ ε ο ΰ τ ε νά έ π α ι ν έ σ ο υ μ ε ο ύ τ ε ν ά 'Α π ο δ ο κ ι μ ά σ ο υ μ ε μ ι ά

π ρ ά ξ η Ε φ ' ο σ ό ν α ύ τ δ ς π ο ύ τ ή ν έ κ τ ε λ ε ί 6 £ ν ε ί ν α ι σ ΐ ή ν πρα γ­

μ α τ ι κ ό τ η τ α υ π ε ύ θ υ ν ο ς γ ι ’ α ύ τ ή ν · Οι κ α κ έ ς π ρ ά ξ ε ι ς ε ί ν α ι ό­

λ ε ς Α κ ο ύ σ ι ε ς κ α ί α υ τ ο ί πού τ ί ξ κ ά ν ο υ ν 6 £ ν ε ύ θ ΰ ν ο ν τ α ι γ ι #

α ύ τ έ ς #' * Η δ ι α π ί σ τ ω σ η α υ τ ή δ £ ν Α ν α ι ρ ε ί . τ ή ν υ π ο χ ρ έ ω σ η κ ο ­

λ α σ μ ο ύ τ ο ύ έ ν δ χ ο υ έ ν δ ς Ε γ κ λ ή μ α τ ο ς · *0 κ ο λ α σ μ ό ς , ομώς Α ­

π ο β λ έ π ε ι σ τ ή ν Α π ο κ α τ ά σ τ α σ η τ ή ς υ γ ε ί α ς τ ή ς ψυχής τ ο υ .

Δ έ ν σ η μ α ί ν ε ι δ τ ι δ χ ο υ μ ε τ δ δ ι κ α ί ω μ α νά Α π ο δ ο κ ιμ ά σ ο υ μ ε

τ ί ς π ρ ά ξ ε ι ς τ ο ν · Τ ε λ ι κ ά τ δ σ ο ο Γ ο ρ γ ί α ς * δ σ ο κ α ί δ Σ ω ­

κ ρ ά τ η ς δ έ ν δ ι ε υ κ ρ ι ν ί ζ ο υ ν Α κ ρ ι β β ς τ 6 π ό τ ε ή - π ρ ά ξη μ α ς ε ί -

/

- -

v a t Α κ ο ύ σ ια κ α ί π ό τ ε ο χ ι ·

Γ ι ά >ι£ ο ρ ί σ ο υ μ ε τ ή ν Α κ ο ύ σ ια π ρ ά ξη π ρ έ π ε ι νά

ξ ε κ ι ν ή σ ο υ μ ε Απ6 τ ή ν Αρχή ο τ ι ε κ ο ύ σ ι α π ρ ά ξη ε ί ν α ι ή π ρ ά ξη

τ ή ς ο π ο ί α ς ή Αρχή ( π ι ό π ο λ ύ μ £ τ ή ν δ ν ν ο ι α τ ή ς φ υ χ ο λ ο γ ικ ή α

Α φ ε τ η ρ ί α ς ) ε ί ν α ι Μέ ν ή μ ί ν " . 'Ε κ ο ύ σ ι α ε ί ν α ι ή π ρ ά ξη π ού

έ κ φ ρ ά ξ ε ι μ ι ά η θ ι κ ή μ α ς Α π όφ α ση! ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν μ ι ά α π ο δ ο ­

χή έ κ μ έ ρ ο υ ς μ α ς τ ο ύ σ κ ο π ο ύ τ ή ς π ρ ά ξ η ς ·

*Η π ρ ά ξη μ α ς δ έ ν ε ί ν α ι ε κ ο ύ σ ι α δ τ α ν ή Απόφαση

μ α ς ε ί ν α ι Α π ο τ έ λ ε σ μ α β ί α ς ( β ί α ι ο ν 9 ο υ δ ξ ω θ ε ν ή Α ρχή μ η δ έ ν

σ υ μ β α λ λ ό μ ε ν ο υ τ ο ύ β ε α α θ ^ ν τ ο ^ 9 * * * ° Ρ 2 0 )

δηλαδή δ ν κ ά π ο ι ο ς μ β ς χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί σά ν δ ρ γ α ν ο γ ι ά τ ή ν έ π ί -

τ ε υ ζ η έ ύ δ ς σ κ ο π ο ύ , χ ω ρ ί ς νά έ χ ε ι τ ή σ υ γ κ α τ ά θ ε σ ή μ α ς · Αν

ή σ υ γ κ α τ ά θ ε σ ή μ α ς έ κ δ η λ ά ν ε τ α ι κ α τ ά κ ά π ο ι ο τ ρ ό π ο f π · χ · ό ­

τα ν ρ ί χ ν ο υ μ ε σ τ ή θ ά λ α σ σ α τ β φ ο ρ τ ί ο ε ν ό ς π λ ο ί ο υ γ ι ά ν ά α ­

π ο φ ε υ χ θ ε ί <?να ν α υ ά γ ι ο , τ ό τ ε ή π ρ ά ξη μ α ς δ έ ν ε ί ν α ι Α π ο τ έ ­

λ ε σ μ α κ α τα ν α γ κ α σ μ ο ύ # Ε ί ν α ι ε κ ο ύ σ ι α κ α ί ε ί μ α σ τ ε υ π ε ύ θ υ ν ο ι

γ ι ’ α υ τ ή ν Αφού μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε νά έ ν ε ρ γ ή σ ο υ μ ε δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά ·

Γ ιά νά ε ί ν α ι μ ι ά π ρ ά ξη έ κ ο ύ σ ι α π ρ έ π ε ι { « ί σ η ς νά

μήν ε ί ν α ι Α π ο τ έ λ ε σ μ α Α γ ν ο ί α ς τ&ν π ι θ α ν β ν σ υ ν ε π ε ι ώ ν τ η ς ·

v 'S tp cC X cτ α t _ S j v o t a _ c ί _i*<oCa^ot· ‘ Ο ο τό ο ο A δ γ ν ο ι α

6 £ v ε ί ν α ι π ρ α γ μ α τ ικ ή δ ν μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε ν& τ ή ν ά π ο φ ύ γ ο ν μ ε .

Π * χ ; α ύ τ δ ς π ό ύ έ μ έ θ υ σ ε κ α ί τ ρ α υ μ α τ ί ζ ε ι κ ά π ο ι ο ν δ έ ν μ π ο ­

ρ ε ί ν ά ι σ χ υ ρ ι σ τ ε ί δ τ ι έ ν ή ρ γ η σ ε άπδ δ γ ν ο ι α · Μπορούσε νά

γ ν ω ρ ί ζ ε ι τ δ τ ί θά σ υ ν έ β α ι ν ε αν μ ε θ ο ύ σ ε · Μπορούμε λ ο ί π δ ν

νά π ο ύ μ ε δ τ ι έ ν ή ρ γ η σ ε έ κ ο ύ σ ι α ' κ α ί δ τ ι ε ί ν α ι υ π ε ύ θ υ ν ο ς

γ ι ά τ ή ν π ρ ά ξ η τ ο υ · Π ρ α γ μ α τ ι κ ή ά γ ν ο ι α κ α ί σ υ ν ε π ά ς ά κ ο υ -»}

σ ι α π ρ ά ξ η υ π ά ρ χ ε ι δ τ α υ αγνοούμε τ ι ς ε ι δ ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς κ ά ­

τ ω ά π δ τ ί ς ο π ο ί ε ς σ υ ν τ ε λ ε ί τ α ι η π ρ ά ξ η μ α ς , κ α τ α λ ή γ ο ν τ α ς

ί τ σ ι σ έ σ υ ν έ π ε ι ε ς π ο ύ ή τ α ν ά δ ύ ν α τ ο ν& π ρ ο β λ έ φ ο υ μ ε · Π · χ ·

δ * Α μ λ ε τ δ τ α ν σ κ ο τ ώ ν ε ι τ δ ν Π ο λ ώ ν ι ο ν ο μ ί ζ ο ν τ α ς δ τ ι ^ τ α ν δ

Κ λ α ύ δ ι ο ς ά ν ε ρ γ ε ί α κ ο ύ σ ι α ·

Α υ τ δ π ο ύ μ ά ς ε π ι τ ρ έ π ε ι νά δ ι α κ ρ ί ν ο υ μ ε τ ή ν ά ν α -

π ά φ ε υ κ τ η δ γ ν ο ι α ά π β τ ή ν δ γ ν ο ι α π ο ύ μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε νά άποφύ—

γ ο υ μ ε ε ί ν α ι η

* 0 * Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί σ τ δ σ η μ ε ί ο α δ τ δ έ ­

να δ ν τ ο λ ο γ ι κ δ ά π ι χ ε ί ρ η μ α . *Η α κ ο ύ σ ι α π ρ ά ξ η , ε ί τ ε ε ί ν α ι

•·6ι * δ γ ν ο ι α ν " ε ί τ ε " δ ι ά β ί α ν " ε ί ν α ι μ ι ά π ρ ά ξ η π ο ύ δ έ ν π£·I

TVXc τ δ ν σ τ δ χ ο τ η ς . *Η λ δ κ η ε ί ν α ι τ δ ο η μ ε ϊ ο ο τ ι ή « ρ ί ζ η

μ α ς ε ί ν α ι δ τ ε λ ή ς κ α t μ ή δ λ ο κ λ η ρ ω μ δ ν η οκβ»ς η η δ ο ν ή ε ί ν α ι

σ η μ ε ί ο ο τ ι ή κ ρ & ζη μ α ς έ κ ί τ ν χ ε τ δ ο τ δ χ ο τ η ς * α ( ό τ ι

ί χ ε ε ο λ ο κ λ η ρ ω θ ε ί . Ή η δ ο ν ή ε ί ν α ι ο £ ο χ δ σ η μ ί τ ή ν τ δ λ ε ι α

J< \χ: ·5. ϊ;

- - k9 -

I f πράξη ο τ ι η φ ροσκά όα η ή Α μ ορφ ιά σ ί %σ χ έ σ η μ £ τή β ι ο λ ο γ ι κ ή *

Ακμή .

Τ ε λ ι κ ά ε κ ο ύ σ ι α ε ί ν α ι ή π ρ ά ξη oxqv% ή Αρχή ΤΤΐς

να ι "Αν ή μ ί ν " κ α ί ό τα ν γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε τ ί ς ε ι δ ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς κά ~

τω από τ ί ς ο π ο ί ε ς σ υ ν τ ε λ ε ί τ α ι . *]Αν έ κ λ έ γ ο υ μ ε σΑν σ κ ο π ό τ*ή§

|| π ρ ά ξη ς μ α ς κ ά τ ι τ ό κ α κ ό , δ έ ν π α ύ ε ι η π ρ ά ζη α υ τή νά ε ί ν α ι

^ έ κ ο δ σ ι α ι Απλώς έ π ε ι δ ή ε ί ν α ι " μ ο χ θ η ρ ή 11. ’ Από τ ή ν Α νά λυ ση

Μ$$ τ ή ς Αποψης τ ο ύ * Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η γ ΐ ά τή ν ε κ ο ύ σ ι α π ρ ά ζη μ π ο ρ ο ύ ν *·.<>#■|| νά σ υ μ π ε ρ ά ν ο υ μ ε . ο τ ι λ ύ ν ε ι ’ ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν π ρ ο σ π α θ ε ί νά π ρ ο σ ­

φ ά ι ο ρ ί σ ε ι τ ή ν ή θ ΐ κ ή ε υ θ ύ ν η μ έ π ΐ ό ρ ε α λ ι σ τ ι κ ό τρ ό π ο Από τ ό '

ίi f σ ό γ χ ρ ο ν ο υ π α ρ ξ ι σ μ ό , ι δ ι α ί τ ε ρ α τ ό ν υ π α ρ ξ ι σ μ ό τοΟ S A R T R E .βΟ

' ίiSARTRE υ π ο σ τ η ρ ί ζ ε ι Ζ χ ι ή η θ ι κ ή ε υ θ ύ ν η τ ο ύ α ν θ ρ ώ π ο υ κ α τ ο χ υ -νpfcvcxat μ ό ν ο £ ν ^ ί π ο τ ε ο ύ τ ε ϊ ξ ω σ τ ό ν κ ό σ μ ο ο ύ τ ε μ έ σ α τ ο υ

| ί π η ρ ε ά ζ ε ι τ ή β ο ό λ η σ ή τ ο υ . *Απδ τ ό γ ε γ ο ν ό ς α υ τ ό Α π ο ρ ρ έ ε ι τ ό -%.

σ ο ο Α θ ε ϊ σ μ ό ς τ ο υ 8 σ ο κ α ί ή δ ρ ν η σ η τ ή ς ψ υ χ α ν ά λ υ σ η ς . Γ ι ά νάί·'

είναι έχεήθερη ή βοδλησ'η μας καί γιά νά υπάρχει ηθική εύ-

*θύνη, γιά νά είναι πραγματικά ή Αρχή τής πράξης μας *ίν ή-

μίν" είναι Απαραίτητο νά μήν υπάρχει οΰτε Αντολογνκή ούτε

ψυχολογική ούτε κοινωνική αιτία πού νά μάς έπηρεάζει.

$ *0 1Αριστοτέλης προφανώς πιστεύει οτι ή ΑπόλυτηΥ:αυχ([ i\cvQcp(a τής βο6λ»ισης eZvat, ένα £ζ«κραγματικ6 tb av i.

- 50 -

h 6<# Τά κ ίνητρά μας επηρεάζονται οπωσδήποτε τουλάχιστον

άπδ τήν αντίληψη πού εχουμε για τδν- "καιρό" της πράξης

μ$ς·, “"Εχομε όμως πραγματικά τή δυνατότητα νά μή δώσου­

με τη συγκατάθεσή μας αν*τδ ένστικτο,. όπως εχει διαμορ­

φωθεί άπδ τήν κοινωνική παιδεία, μάς ωθεΓ πρδς μιά ο — *I

ρ ι σ μ έ ν η κατεύθυνσης * Αν δέν εχομε αυτή τή δυνατότητα,'

είναι π ρ α γ μ α τ ι κ ά εκούσια ή πράξη μαςς Είμαστε υπεύθυ^·

νοι γι ’αυτήν; 7/Ισως ο ’Αριστοτέλης δέν προσδιορίζει μβ

α ρ κετή α κ ρ ίβεια Το ποιδς είναι τελικά ο ηθικά υ π ε ύ θ υ ­

νος γιά μιά πράξη· Πάντως τδ γεγονός είναι οτι δέν συν­

δέει ά μ ε σ α τήν ηθική ευθύνη μέ τ ή ν ελευθερίά τής βούλη­

σης, όπως τήν άντιλαμβανόμαστε άπδ τδν ΚΑΝΤ καί ύστερα·

*Απόδειξη τού γεγονότος-αυτού είναι ή π ε ρ ι ρ -

ρ ι σ μ έ ν η σ η μασία*πού £χει ή βούληση γιά τδν π ρ ο σ δ ι ς ρ ι -

σμδ τής ορθής πράξης· Μέ τδν ορο "βούληση" <5 ^Αριστοτέ-

λης έννοεΤ ‘μάλλον τήν "ευχή" πού διατυπώνουμε ένδόμοχα

CHG^Nju>co}£« Γ *f) νά πραγματοποιηθεί ένας σκοπός που ,μ5$

είναι επιθυμητός*"Είναι δυνατόν όμως νά επιθυμούμε ενα

σκοπδ απραγματοποίητο, π·χ· τήν άθανασία μας· Είναι έ-

πίσης δυνατό νά επιθυμούμε ενα σκοπδ πού νά μηνεξαρτά-

ται άπδ τίς αποφάσεις μας, π#χ# τήν νίκη ενός άθλητού·

t

- 51 -

Έπειτα ή βούληση μδνη της δέν μάς ίπιτρέπει νδ διακρί­

νουμε τδν Αρθδ ίκ ί τδν ημαρτημένο Ρκοπδ» Μδνο η βούληση

τού "σπουδαίου" έπιτρέπει αυτή τή διάκριση, όπως γιδ τδ

υγιές σΟμα είναι ΰμεινδ αΰτδ πρδ είναι πραγματικά ύ γ ιε ι-

νδ ί.νΟ τδ Αρρωστημένο σΟμα μπορεί νδ αισθανθεί εΰεζία i r

πδμιδ τροφή ή Από ε να φάρμακο πού νδ' είναι αύτδ κα’θ * ε­

άν τ δ Ανθυγιεινό (μορφίνη κ .λ .π .) '.

Πρέπει λοιμόν νδ παρέμβει ή πρακτική διάνοια

(λογιστικόν) πού θδ' μδς γνωρίσει1 τδ τί Απαιτεί δ καιρός -

Απδ μβς. Χδρη στήν παρέμβαση τής πρακτικής διάνοιας ή

βούληση έζει,δικϊύεται σέ προαίρεση* *Η βούληση γίνεται

προαίρεση 8ταν. στρέφεται σέ σκοπούς πού μάς είναι προσι­

το ί, πού είναι "έφ’ ήμίν". Μέ τήν πρ,οαίρεση έπίσης (*Ηβ,

Nikoji. Γ , 2 , Αρχή) έκλέγουμε τελικά τά μέσα πού χρειά­

ζονται .γιδ τήν πραγματοποίηση τού σκοπού μας κάί Αποφα­

σίζουμε νδ πρδζουμε ο, τι χρειάζεται γιδ τήν έπίτευζή του.

Π.χ·. «νατά προαίρεσιν"είναι ή πράζη'Ίίου^ούζωφ πού Αποφα­

σίζει νδ μή υπερασπίσει τήν Ηδσχα καί έκλέγει τήν συνεχή

υποχώρηση σδν τδ καταλληλδτερο μέσο γιδ νδ νικήσει τδν

Καπολέοντα·

'Η προαίρεση προϋποθέτει τή "βούΤβυση" δηλαδή τήν

- 5 2 -

ψ υ χ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ε κ ε ί ν η τ ή ν ο π ο ί α ε ξ ε τ ά ζ ο υ μ ε τ ά μ έ ­

σ α π ο ύ χ ρ ε ι ά ζ ο ν τ α ι γ ι ά τ ή ν - ε π ί τ ε υ ξ η τ ο υ σ κ ο π ο ύ μ α ς · -*0

Κ ο υ τ ο υ ζ ω φ π · χ · ι* β ο υ λ ε υ ε τ α ι Π ό τ α ν ε ξ ε τ ά ζ ε ι άν ή ε π ί θ ε σ η ,

ή. ά μ υ ν α ή ή υ π ο χ ώ ρ η σ η ε ί ν α ι τ ά π ι 6 π ρ ό σφ ο ρ α μ έ σ α γ ι ά

ν& ν ι κ ή σ ε ι τ δ ν Ν α π ο λ έ ο ν τ α · ^Οταν κ α τ α λ ή γ ε ι σ τ ή ν έ π ι λ ο - .

γ ή τ ή ς υ π ο χ ώ ρ η σ η ς μ π ο ρ ο ύ μ ε νά π ο ύ μ ε ο τ ι π ρ ο α ι ρ ε ί τ α ι ·

Γ ι * α υ τ δ κ α ί ή π ρ ο α ί ρ ’ε σ η ε ί ν α ι " ά φ ο ρ σ μ έ ν η β ο ύ λ ε υ σ ι ς 11 δ η ­

λ α δ ή β ο ύ λ ε υ σ η π ο ύ κ α τ α λ ή γ ε ι σ έ μ ία τ ε λ ι κ ή έ π ι λ ο γ ή τ ο ύ

έ ν δ ε δ ε - η μ έ ν ο υ μ έ σ ο υ κ α ί απόφαση νά π ρ ά ξ ο υ μ ε ·

Τ ε λ ι κ ά ή ή θ ι κ ή π ρ ά ξ η έ μ φ α ν ί ζ ε ι τ ή ν έ ξ η ς δ ι ά ρ ­

θ ρ ω σ η ·

*Η β ο ύ λ η σ η ό π ω ς κ α τ ε υ θ ύ ν ε τ α ι α π ό τ ή ν . π ρ α κ τ ι κ ή

δ ι ά ν ο ι α θ έ τ ε ι ε ν α σ κ ο π ό σά ν ε π ι θ υ μ η τ ό π · χ · π ρ έ π ε ι νά

β ο η θ ή σ ω ε ν α φ ί λ ο μ ο υ · Με τ ή ν β ο ύ λ ε υ σ η ε ξ ε τ ά ζ ω τ ά μ έ σ α

π ο ύ π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ι γ ι ά τ ό σ κ ο π ό α υ τ ό , π · χ · νά τ ο ύ δώσω

χ ρ ή μ α τ α ή νά τ ο ύ ε ξ α σ φ α λ ί σ ω α π α σ χ ό λ η σ η ή σ τ έ γ η κ · λ · π ·

Μέ τ ή ν π ρ ο α ί ρ ε σ η δ ι α λ έ γ ω τ δ κ α τ α λ λ η λ ό τ ε ρ ο από

α υ τ ά π · χ · νά τ ο ύ ε ξ α σ φ α λ ί σ ω α π α σ χ ό λ η σ η κ<Λ π ρ ά τ τ ω α ν ά λ ο -*

γ α ·

Β λ έ π ο υ μ ε ο τ ι σ τ ό ν π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ ό τ ή ς ή θ ι χ ή ς πρά*

ξ η ς ό 9Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί μ ι ά μ έ θ ο δ ο π α ρ ό μ ο ια μ έ

- 5 3

τή μαθηματική ίν&λυση* Ξοκινώντας άπδ τδ' στδχο τής πρ&ζης

προσδιορίζει τδ άπλούστερα στοιχεία (βούληση, πρακτική

διδνοια, βοδλευση, προαίρεση) πού /ιαρεμβαίνουν κατ& τήνι

ίκτέλεσή της·

'Οστδσο Α*παρ,απάνω προσδιορισμός δ£ν είναι Αρ­

ματός γιά νά καθορίσουμε μέ ακρίβεια τήν ηθική πράξη. t f -

ναι Αναγκαίο νά διακρίνουμε τβν Αγαθό Από τδν ημαρτημένο

σκοπβ της*

, ΙΟ· 40 π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ ό ς τοΟ σ κ ο π ο ϋ τ ή ς δ ρ θ ή ς π ρ ά -

( η ς · *Η ε υ δ α ι μ ο ν ί α »

Π ρ ο τ ρ ε π τ ι κ ό ς Απ· 1 2 ROSS

1 Η θ ι κ ό ς Ν ι κ ο j j f i ^ c i a Α 9 κ ε φ · 2 96 9? 9

Π ο λ ι τ ι κ ό Α9 κ ε φ · 2 ·

Κ άθε ά ν θ ρ ω π ο ς ό τ α ν π ρ ά τ τ ε ι έ κ ι ό ι ώ κ ε ι τ ή ν έ π ί τ ε υ -

ζ η έ ν ό ς τ ε λ ι κ ο δ σ κ ο π ο δ 9 π οδ ε ί ν α ι γ ι ’ α υ τ ό ν τ ό Α ^ α ά δ . 0 -

Χα τ ά μ έ σ α π ο δ χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί γ ι ά νά Α π ι τ δ χ ε ι τ δ ν σ κ ο π ό α υ - £ιναι^

τό^απλΕς ω^έλι^α (Αναγκαία ή συναίτια)· Π · χ · Αφέλίμα ε ί ­

ναι τό χρήματα9 Αγαθό είναι τό Αντικείμενο ποδ θέλουμε νά

Αγοράσουμε μέ αυτά· Τ0 μ6σον χρήσιμο ή £φέλιμον είναι αύ-

τδ ποδ θέλουμε νιά κάτι άλλο κβΛ ποδ δέν Αρκεί μβνο τρυ

- 5^ -

ν δ μ δ ς ι κ α ν ο π ο ι ή σ ε ι * #Α ν τ ί θ ε τ α μ δ ς ι κ α ν ο π ο ι ε ί ' δ τ ε λ ι κ δ ς

σ κ ο π δ ς δ σ τ α ^ κ α ί " μ ο ν ο ύ μ ε ν ο ς 11.

" Ο τ ι υ π ά ρ χ ε ι τ έ τ ο ι ο ς ^ κ ο π δ ς ^ ι δ ς τ δ δ ε ί χ ν ε ι ή

ά ν θ ρ ώ π ι ν η Ε μ π ε ι ρ ί α . ' Ε π ι θ υ μ ο ύ μ ε τ ή ν δράση σ&ν αγάθδ ηδι?

α υ τ δ άγαπώμε\>ονη . * Ο ν τ ο λ ο γ ι κ δ ή ύ π α ρ ξ η τ ο ύ τ ε λ ι κ ο ύ σ κ ο -»

π ο ύ α π ο ρ ρ έ ε ι απδ τ δ α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ έ ' α ί τ η μ α τ ο ύ "α ν ά γ κ η ' σ τ ή -

ν α ι Π· "Αν ή Α ν θ ρ ώ π ιν η δ π ι θ υ μ ί α π ρ ο χ ω ρ ο ύ σ ε έ π * α π ε ι ρ ο ν ά -

π δ τ δ ν cvct σ κ ο π δ στδν ά λ λ ο , ' χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ώ ν τ α ς κ δ θ ε σκοπ δ„ Ρκοπδ^

σ δ ν μ έ σ ο γ ι δ κ ά π ο ι ο αλλοτ δ δ ή τ α ν ‘ " κ ε ν ή " κ α ί " μ α τ α ί α " .

Τδ ί δ ι ο α υ τ δ α ί τ η μ α , ί σ χ ύ ε ι κ α ί γ ι δ τ ή ν ά ρ ι σ τ ό τ ε λ ι κ ή θ ε ­

ω ρ ί α τ ή ς ί π δ δ ε ' ι ζ η ς . Γ ι δ νδ μ π ο ρ έ σ ο υ μ ε νδ δ ι α τ υ π ώ σ ο υ μ ε

- μ ι δ δ π δ δ ε ι ξ η ε ί ν α ι α ν α γ κ α ί ο ν δ δ ε χ θ ο ύ μ ε μ ι δ πρώτη π ρ δ -

τ α σ η χ ω ρ ί ς ν δ τ η ν ε χ ο υ μ ε α π ο δ ε ί ξ ε ι * Σ * α υ τ ό τ β αίΓτημα

θ ε μ ε λ ι ώ ν ε τ α ι κ α ί ή ύ π α ρ ξ η τ ο ύ Πρώτου Κ ι ν ό ύ ν τ ο ς σ τ ά Με­

τ ά τ δ Φ υ σ ι κ ά ( Λ ) *

* 0 δ ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ δ ς κ δ σ μ ο ς ε μ φ α ν ί ζ ε τ α ι σδν μ ι δ ι ­

ε ρ α ρ χ ί α ο π ο ύ κ ά θ ε μ ορ φ ή α π ο τ ε λ ε ί τ δ ύ λ ι κ δ υπόβαθρο' γ ι δ

μ ι δ α ν ώ τ ε ρ η μ ο ρ φ ή . Σύμφωνα μ δ τ η ν α ρ χή τ ο ύ " ά ν δ γ κ η Ρ τ ή -

ν α ι 11 ή ι ε ρ α ρ χ ί α α υ τ ή π ρ έ π ε ι νδ κ α τ α λ ή γ ε ι σ έ μ ι δ Ανώτα­

τ η μ ορ φ ή $ π έ ρ α ά π δ τ ή ν ο π ο ί α δ έ ν μ π ο ρ ο ύ μ ε νδ προχωρή -

/

&

■t#-λ1-,

u£1

- 55 -

σουμε· Αυτή ή Ανώτατη μορφή χωρίς υλικό υπόβαθρο, πρδς

§| τήν δποίΑ τείνει δ κόσμος. Είναι τ6 Πρώτο Κινοϋν ή ό θε­

ός· Τ6 Πρώτο Κινοϋν είναι δ τελικός σκοπός τοϋ κόσμου.ό­

πως τό Αγαθό είναι δ τελικός σκοπός τής πρΑζης·

#Αντίθετα μέ ο ,τ ι υποστήριζε δ ΠλΑτων, όπως

τουλάχιστον τόν καταλαβαίνει δ #Αριστοτέλης, τ6 Αγαθό δέν

μπορεί νΑ είναι τδ ίδ ιο γιό ολους τούς ανθρώπους· ‘ Ο τε­

λικός σκοπός ποδ θέτει δ κάθε άνθρωπος όταν πράττει ποι­

κίλοι οπωσδήποτε κατά τΑ Ατομαf τίς περιστάσεις, τήν δ -

παγγελματική ή κομνωνι-πή τ£ζη, κ·λ·π· "Οτι τό Αγαθό είναι

|| "πολλαχώς λεγόμενον11 Απορρέει Από τδ γεγονός οτ4 κΑθα τι

τό υπαρκτό έχει τό δικό του ••είδος", τήν* θική του ποιότη­

τα καί τήν δική' του τόλεια μορφή· Τδ μαθηματικό " ε ίδ ος“

π·χ· δέν *εχεΐ τΑ γνωρίσματα τοϋ βιολογικοϋ "είδους··#

*Η πολυμορφία τοϋ *Αγαθοϋ Απορρέει δπίσης αοό τό' δμπειρι—

κό.γεγονός 3τι κΑθε Ανθρωπος έπιδιώκει ίνα συγκεκριμένο

σκοπό στήν πρΑζη του· Δέν κατευθΟνεται Από μιΑ γενική ι ­

δέα τοϋ #Αγαθοϋ· * 0 ί α τ ρ ό ς ή δ ζυλουργδξ δέν ένόιαφέρσνται

καν νό μόθουν τί είναι τδ Αγαθό αυτό καθ^αυτδ·

Τελικά τό ήθικβ Αγαθό διαφέρει Από τδ βιολογικό

| τό οίκονομικό Αγαθό κ*λ·π· μόνο κατά τό Ατι είναι τ ε -

■?%■'is

ί#····νΛ*Ψ

- 5 6 -

λ ε ύ τ ε ρ ο δ η λ α δ ή π λ η ρ έ σ τ ε ρ ο . Τά π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α π οδ χ ρ η ­

σ ι μ ο π ο ι ε ί ο ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς ( τ ή ς ' δ ι α ι τ α ς , τ ή ς ξ υ λ ο υ ρ γ ι κ ή ς

τ ή ς σ τ ρ α τ η γ ι κ ή ς κ . λ . π . ) δ ε ί χ ν ο υ ν ο τ ι ε ξ ο μ ο ι ώ ν ε ι σ ι ω π η ­

ρά τ η ν η θ ι κ ή π ρ ά ξ η π ρ δ ς τ ή ν β ι ο λ ο γ ι κ ή , τ ή ν τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή

i f τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ή π ρ ά ξ η . Δ έ ν υ π ά ρ χ ε ι β α σ ι κ ή π ο ι -I

ο τ ι κ ή ή δ ν τ ο λ ο γ ι κ ή δ ι α φ ο ρ ά ά ν ά μ ε σ ά τ ο υ ς . *Απδ τ ή ν άπο­

ψη α υ τ ή υ π ά ρ χ ε ι ά π δ λ υ τ η α ν τ ί θ ε σ η α ν ά μ ε σ α σ τ ί ς η θ ι κ έ ς κ α ­

τ η γ ο ρ ί ε ς τ ο υ ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η κ α ί τ ί ς η θ ι κ έ ς κ α τ η γ ο ρ ί ε ς τ ο υ

ΚΑΝΤ, π ο δ δ ι α κ ρ ί ν ε ι α υ σ τ η ρ ά τ ή ν α γ α θ ή β ο δ λ η σ η ' κ α ί τ ή ν

π ρ ά ξ η π ο δ τ ή ν έ ξ ω τ ε ρ ι κ ε ν ε ι άπβ δ λ ε ς τ ί ς ά λ λ ε ς μ ο ρ φ έ ς ε ­

π ι θ υ μ ί α ς κ α ί π ρ ά ξ η ς . *Η η θ ι κ ή τ ο υ ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η μ ο ι ά ζ ε ι

νά ε ί ν α ι η θ ι κ ή τ ο ΰ έ μ π ε ι ρ ^ κ ο υ π ε ρ ι ε χ ο μ έ ν ο υ σδμφωνα μ έ

τ ή ν Κ α ν τ ι α ν ή ο ρ ο λ ο γ ί α . Η ο ρ θ ή π ρ ά ξ η ε ί ν α ι η ο λο κλη ρ ω ­

μ έ ν η π ρ ά ξ η , ο π ο ύ ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι ά ν ε μ π β δ ι σ τ α ή ζ ω ή . *Απδ μ ι ά

άποψη ε ί μ α σ τ ε κ ο ν τ ά τ δ ν Κ α ζ α ν τ ζ ά κ η ή τ δ ν BSRGSON* παρά

τ 6 γ ε γ ο ν δ ς δ τ ι τ δ ά γ α θ δ γ ι ά τ δ ν ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η έ κ δ η λ ώ ν ε τ α ι

ο χ ι μ δ ν ο σ τ δ β ι ο λ ο γ ι κ έ ά λ λ ά κ α ί σ τ δ π ο λ ι τ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ έ έ -

π ί π ε δ ο .

‘ Η α ν τ ί λ η ψ η γ ι & τ ή ν π ο λ υ μ ο ρ φ ί α τ ο ΰ ά γ α θοδ 6 ι -*

κ α ι ώ ν ε ι β α σ ι κ ά τ δ ν ή θ ι κ δ ν ο μ ι ν α λ ι σ μ έ τ ο ΰ Γ ο ρ γ ί α κ α ί τ ο δ

e

'■■Ms

ft

Μ ίνω να . Οι μορφές τοΟ άγαθοϋ c i v o - t καθ'έ κ α σ τ ο ν κ α ί έχουνt

τ ή ν πολυμορφία τής βιολογικής καί ιστορι χ ο κοινωνιΗής

δραστηριότητας τού ανθρώπου· *Οστδσο όταν κένουμε ηθική

Ocwpfc εέμαστε υποχρεωμένοι νό δεχθούμε ο*ι όλες αυτές οι

μορφές τού Αγαθού έχουν κότι τδ κοινόν "Αν δέν τδ δεχτού­

με ή μόνη δυνατή ηθική oivci ή περιπτωσιολογική ηθική, αύ-

|| τή δηλαδή πού έχει σδ σκοπό νό δώσει συμβουλές k c C οδηγίες

γιό Αλες τ£ς δυνατές περιπτώσεις πού μπορΛ νό Αντιμετωπί-

σει ένας άνθρωπος.

Οι γενικεύσεις είναι Επιτρεπτές στήν ηθική γι,α-

ί| tf τΑ διάφορα Αγαθό, πού Επιδιώκουν οί Ανθρωποι, έχουν ε·

να κοινό γνώρισμα η πιό σωστό μιό κοινή λειτουργία· *Η λει

τουργία τους αυτή συνίσταται στό οτι Αποτελούν τδ ,,τέλος,,ι

| δηλαδή' τδν τελικό σκοπό τών πρόζεων τών Ανθρώπων· ''Ολοι οι'Hi% Ανθρωποι βρίσκονται στήν έδια ‘σχέση μέ τό καθ#έκαστον Αγα-S θόν πού Επιδιώκουν· Τ δ αγαθό αυτό είναι τδ τελικό Αντικεί-1||μενο τής "όρεξής·1 τους· Τ δ Αγαθό αυτό είναι ένα ι,κστ#Αναλο-

^γίαν1',γιατί ο κάθε Ανθρωπος βρίσκεται στήν Τδια σχέση πρός

τ6 Αγαθό πού τελικό Επιδιώκει, μέ τούς Αλλους Ανθρώπους

καί τό Αντίστοιχα Αγαθό πού Επιδιώκουν·

**Η Ενότητα τού Αγαθού είναι, Απως1 προσδιορίστηκε

i&t;

m

" 3

- 5δ -

μ έ χ ρ ι , τ ά ρ α , κ α θ α ρ ά τ υ π ι κ ή · Α π ο ρ ρ έ ε ι άπδ τ δ γ ε γ ο ν δ ς ο τ ι

υ π ά ρ χ ε ι έ ν α ς τ ε λ ι κ ό ς σ κ ο π δ ς " δ ι ω κ τ δ ς " ή " ά γ α π δ μ ε ν ο ς " γ ι *

α ύ τ δ ν τ δ ν ί δ ι ο · " Τ έ λ ο ς ” ό μ ω ς σ τ ο ν ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η 6 έ ν ε ί ν α ι

μ δ ν ο ο σ κ ο π δ ς π ρ δ ς τ δ ν ο π ο ί ο τ ε ί ν ε ι μ ι ά π ρ ά ξ η η μ ι ά β ι ο -

λ ο γ ι κ ή ε ξ έ λ ι ξ η # " Τ έ λ ο ς " ε ί ν α ι κ α ί η τ έ λ ε ι α κ α τ ά σ τ α σ η

π ρ δ ς τ ή ν ο π ο ί α τ ε ί ν ε ι κ ά β ε ζ ω ν τ α ν έ ς ο ρ γ α ν ι σ μ ό ς , τ δ σ ο ο

ά ν θ ρ ω π ο ς ο σ ο κ α ί τ δ φ ν τ δ η τ δ ζ ω ο * Τ έ λ ε ι α ε ί ν α ι α υ τ ή η*

κ α τ ά σ τ α σ η γ ι α τ ί 6 έ ν λ ε ί π ε ι π ι ά τ ί π ο τ ε ά π δ τ δ ν δ ρ γ α ν ι σ μ δ

π ο δ . τ ή ν , π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ε ί · Τ έ λ ε ι ο ε ί ν α ι τ δ " μ η δ ε ν δ ς ε ν δ ε έ ς " ,

τ δ ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν ο , π ο δ . κ ά ν ε ι π ε ρ ι τ τ ή τ η ν π α ρ α π έ ρ α α ν α ζ ή τ η ­

σ η έ ν δ ς ά λ λ ο ν σ κ ο π ο ύ η μ ι α ς ά λ λ η ς κ α τ ά σ τ ι κ τ η ς .

. Γ ι ά , τ δ ν ά ν θ ρ ω π ο ή ^ ε λ ε ι δ τ η τ α α υ τ ή σ υ ν ί σ τ α τ α ι σ τ η ν

" ε υ δ α ι μ ο ν ζ α " τ ο υ ( ΐ θ ι κ ά Ι ί ι κ ο μ ά χ ε ι α Α , κ ε φ · 7 , 1 3 ) · * Ε ε ύ -— — ™ ^

δ α ι μ ο ν ί α ε π ι τ υ γ χ ά ν ε τ α ι ό τ α ν α υ τ δ ς π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ε ί τ ή ν λ ε ι ­

τ ο υ ρ γ ί α ή τ δ " ε ρ γ ο ν ” π ο δ ά π ο ρ ρ έ ε ι άπδ τ ή ν λ ο γ ι κ ή κ α ί κ ο ι ­

νών ι κ ο π ο λ ι τ ι κ ή φ δ σ η τ ο υ # * 0 ά ν θ ρ ω π ο ς σά ν ά ν θ ρ ω π ο ς δ ι α φ έ ­

ρ ε ι ά π δ τ ο δ ς ά λ λ ο υ ς ζ ω ν τ α ν ο δ ς ά ρ γ α ν ι σ μ ο δ ς ί δ ί ω ς τ ά ζωα

κ α τ ά τ δ ο τ ι σ ι ν α ι λ ο γ ι κ δ ον# *Σά λ ο γ ι κ δ ο ν α ν α π τ ύ σ σ ε ι τ ή ν

θ ε ω ρ η τ ι κ ή δ ι ά ν ο ι α , " τ δ έ π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά ν * 1, π ο δ τ ο υ ε π ι τ ρ έ π ε ι

ν ά γ ν ω ρ ί ζ ε ι τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α έ κ ε ί ν η π οδ δ ι έ π ε τ α ι άπδ

λ ο γ ι κ ή ά ν α γ κ α ι δ τ υ τ α ( ί δ ί ω ς τ ά μ α θ η μ α τ ι κ ά * * ε ί δ η " \ κ α ί ■ τά^ ·*; %

·* %

cχι5.

- 59 -

W

■ί»

m

1·&: ι

I

n■%>

¥Mk

'M

" ε ί δ η " τ ή ς π ρ ώ τ η ς φ ι λ ο σ ο φ ί α ς ) · ’ Α ν α π τ ύ σ σ ε ι έ π ί σ η ς τ ή ν• %

πρακτική δι4νοια ,"*6 λογιστικόν", μ£ τήν οποία γνωρίζει

χ6 "ένδεχδμενον Αλλως έχειν" καί τδ "ως επί τδ πολύ",

8πως έκδηλώνεται στβν παρδντα καί τδν μελλοντικό "καιρό".

Γιά νά είναι δ Ανθρωπος,ευδαίμων πρέπει δπίσης ή "όρεξη"

νά πείθεται στίς έντολές τής πρακτικής διάνοιάς του· *0

"Ακρατής" τού οποίου η "όρεξη" έπιδιώκει. σκοπούς Ανεξάρ­

τητους Απδ τίς δντολές τής πρακτικής διάνοιάς του μοιά-

ζει μέ τδν παράλυτο, τού οποίου δρίσμένα σωματικά μέλη

κατευθύνονται Αλλού καί όχι έκεί πού θέλει· *0 Ακρατής

Ανθρωπος δέν μπορεί νά είναι ευδαίμων* Τελικά ευδαίμων

είναι δ "φρόνιμος" καί μ£ τήν έννοια τού Πλάτωνα, αυτός

πού έχει* Ανεπτύγμένό τδ "έπιστημονικδν", καί μ£ τήν ί ν -

νοια τού ’ Α ρ ισ τ ο τέλ η , α υ τός δηλαδή πού " β ο υ λ ε ύ ε τ α ι" δ ρ -♦

θά καί εόσ τοχα * Γ ι4 νά ε ίν α ι κ α ν ε ίς "ευ δ α ίμ ω ν11 π ρ έπ ει νά

είν α ι ταντδχρονα ’ Αναξαγόρας καί Π ερ ικ λή ς , π ιδ πολύ όμως

Περικλής «αρ£ ’ Α ναξαγόρας·

’ Απδ τή σχέση αυτή ευδαιμονίας καί φρόνησης Α­

πορρέει τδ γεγονός 8τι δέν μπορούμε νά χωρίσουμε τήν ευ­

δαιμονία Απδ τήν πολιτικοκοινωνική φύση τού Ανθρώπου*

Σύμφωνα μ£ τδν ’Αριστοτέλη (^θ·Νικο^ι· Α ,7 , 1097 Ρ 5 κ ·έ*γ

- 6 0 -

Π ο λ ι τ ι κ ά A,Τ , 1253 α I κ·έ·) ο άνθρωπος είναι άπδ τ/f φύ->

ση του “πολιτ ι κ ό ν ·ζώον“ * Είναι προορισμένος ’νά ε π ι κ ο ί - ’

νωνεΐ μέ τους όυνανθρώπου'ς του καί νά πράττει a t συνερ­

γ α σ ί α μαζ^ τους· *Αλλοιώς είναι ή θεδς η- θηρίον. Τεκμή­

ρ ι ο τής π ο λ ι τ ι κ ή ς φύσης'του ανθρώπου είναι ή γλώσσα.^Αν-I

τ ί θ ε χ α μ έ τ ή ν κ ρ α υ γ ή των ζώων π ού ε κ φ ρ ά ζ ε ι λύπ η ή ή δ ο ν ή ,

δ* Πλ δ γ ό ς ,Γ τ ο ύ α ν θ ρ ώ π ο υ “ έ π ί τ φ δ η λ ο ύ ν έ σ τ ι τ ο συμςοέρον

κ α ί τ δ β λ α β ε ρ ό ν , ώ σ τ ε κ α ί τ δ δ ί κ α ι ο ν κ α ί τ δ ά δ ι κ ο ν * τ ο ύ -

τ ο γ α ρ π ρ δ ς τά ά λ λ α ζώα τ ο ί ς ά ν θ ρ ώ π ο ι ς ί δ ι ο ν , τ δ μ ό ν ο ν

α γ α θ ο ύ κ α ί κ α κ ο ύ κ α ί δ ι κ α ί ο υ κ α ί α δ ί κ ο υ κ α ί ' τών άλλων

α ί σ θ ή σ ι ν ε χ ε ι v* ή δ ε τ ο ύ τ ω ν κ ο ι ν ω ν ί α π ο ι ε ί ο ι κ ί α ν κ α ί

π δ λ ι ν . ν Γ ι ά νά ε ί ν α ι λ ο ι π ό ν ε υ δ α ί μ ω ν ο ά ν θ ρ ω π ο ς π ρ έ π ε ι

νά έ π ι τ ε λ ε ί τ ή ν ή θ ι κ ο π ο λ ι τ ι κ ή α υ τ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α πού σ υ ν ί -

σ τ α τ α ι σ ^ δ νά ε π ι δ ο κ ι μ ά ζ ε ι ' ή νά, α π ό δ ο κ ι μ ά ζ ε ι τ ί ς . π ρ ά ξ ε ι ς

τ ώ ν ά λ λ ω ν κ ά ί τ ί ς δ ί κ ε ς τ ο υ ·

Σ υ ν ο ψ ί ζ ο ν τ α ς τ ά π α ρ α π ά ν ω μ π ο ρ ο ύ μ ε Οά π ο υ μ έ ο τ ι

ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α ε π ι τ υ γ χ ά ν ε τ α ι ό τ α ν τ ί ς π ρ ά ξ ε ι ς το υ ανθρώπου

κ α τ ε υ θ ύ ν ε ι ή π ρ α κ τ ι κ ή δ ι ά ν ο ι α , ό τ α ν ή ό ρ ε ξ η υ π α κ ο ύ ε ι σ τ ί ς

ε ν τ ο λ έ ς τ ή ς π ρ α κ τ ι κ ή ς δ ι ά ν ο ι α ς κ α ί ό τ α ν δ ά ν θ ρ ω π ο ς έ ν ε ρ -

γ ε ί σ ό ν π ο λ ι τ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ό ο ν , ό τ α ν δηλαδή η πρ ά ξη τ ο υ

ΐ• π ρ ο σ δ ι ο ρ ί ζ ε τ α ι άπδ Λ ς σ χ έ σ ε ι ς τ ο υ μ έ τ ο ύ ς ά λ λ ο υ ς , όπως

ιίίΛ

*-;.

·ί~,ν

,·,

- 61 -

αναπτύσσονται μ£ τή δικαιοσύνη καί τή φιλία· βΗ ευδαιμο­

νία έπιτυγχάνεται όταν ο συνολικός άνθρωπος πραγματώνει

τίς λογικές καί κοινωνικοπρλιτικέ^ δυνατότητές του· Αύτό

τό νόημα Αχεί Α ορισμός τού ^Αριστοτέλη σύμφωνα μέ τόν ο­

ποίο ευδαιμονία είναι ή "ένέργεια τής ψυχής κατά τήν .· · ·

Αρίστην καί· τελείοτάτην Αρετήν'* (*8§%Νιk o ju I f7» 1098 α 15-

20, πρβλ. I 0 f ΙΙΟΙ c 1 5 )·

·*0 ορισμός α^τός οδηγεί σέ ορισμένες συνέτειες.

•Η· εύδαιμονία είναι ή πραγμάτωση των δυνατοτήτων τού συνο­

λικού Ανθρώπου· *Η ευδαιμονία.δέν Αναφέρεται μόνο στό λο­

γικό· Προϋποθέτει όμως οτι Α άνθρωπος κατευθύνεται από τό

ΙΙλογικό ή τουλάχιστον οτι μπορεί νά κατευθυνθεί Από αυτό·

Γι'αυτό τό λόγο τό παιδί δέν μπορεί νά έπιτύχεί τήν ευδαι­

μονία· 9Αντίθετα μέ'τόν Ρουσσώ Ααί τό ρεύμα των ίδεών πού

έπηρε&στηκε Απ, αύτόν, A 9Αριστοτέλης δέν π ισ τέύ έΐ'ο τι τό

παιδί| οι Αζίες του καί ή νοοτροπία του9 Ακφράζει τόν αΐι-

^θεντικό Ανθρωπό·

Σάν πραγμάτωση τού '•Αργού·1 * *ού πρόσιδιάζειστδν

Ανθρωποι ή ευδαιμονία δέν μπορεί ν& είνοι απλή δυνατότητα

πής ψΟχής· *Η ευδαιμονία είναι συνυφασμένη μέ τήν πράξη·»

Γι'οΙτβ £ 'Αριστοτέλης τήν συνδέει μέ τ6 "εν χρ&ττειν" ιής

1

V* .■s&*f

- 62 -

ψ υ χ ή ς , δ η λ α δ ή ' τ ή ν ο μ α λ ή , κ α ν ο ν ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ η ς , πού

π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τί> " π ρ ά τ τ ε ι ν ε ύ Π, δ η λα δ ή τ ή ν ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η

π ρ ά ξ η π ο ύ ε π ι τ υ γ χ ά ν ε ι τ δ σ τ ό χ ο τ η ς · *Η ε υ δ α ι μ ο ν ί α τ ε λ ι ­

κ ά ε ί ν α ι π ρ ά ξ η ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ε ί τ α ι μ έ τ ή ν

π ρ ά ξ η O & Jh jif& L · 1 0 9 8 β 10 - 1 5 ) · * 0 ά ν θ ρ ω π ο ς πού κ ο ι μ ά τ α ι< ί

δ έ ν μ π ο ρ ε ί 'νά ε ί ν α ι ε υ δ α ί μ ω ν · Ο ύ τ ε α υ τ ό ς π ο ύ ε ί ν α ι ε ν ­

τ ε λ ώ ς " α ν α ί σ θ η τ ο ς * 1·

#Από τ δ ν π ρ α κ τ ι κ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ή ς ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς

π ρ ο κ ύ π τ ε ι κ α ί ή σ χ έ σ η μ έ τ ή ν ά ρ ε τ ή , δ η λα δ ή τ ή ν ι κ α ν ό τ η ­

τ α τ ο ύ α ν θ ρ ώ π ο υ νά π ρ ά τ τ ε ι δ ρ θ ά · Γ ι ά νά π ρ α γ μ α τ ο π ο ι η θ ε ί

ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α 6 έ ν α ρ κ ε ί , μ * ο λ ο π ού ε ί ν α ι α π α ρ α ί τ η τ η , ή

όρ'θή ε ξ η · *Η ε ξ η ε ί ν α ι μ ι ά έ ν σ τ ι κ τ ώ δ η ς - τ ά σ η πού μ ά ς ω­

θ ε ί σ τ ό νά π ρ ά τ τ ο υ μ ε κ α τ ά ε ν α ο ρ ι σ μ έ ν ο τ ρ ό π ο · *Η ε ξ η ο -• ' I

Τ 9 r ίμ ω ς ε ί ν α ι α π λ ή δ υ ν α τ ό τ η τ α κ α ί γ ί ν ε τ α ι " ε ν έ ρ γ ε ι α ” ό τ α ν

π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ε ί τ α ι μ έ τ ή ν ά ρ ε τ ή · "Αν ή α ρ ε τ ή « π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι !

τ ή ν £ ζ η , ή ε ζ η μ έ τ ή σ ε ι ρ ά τ η ς σ τ α θ ε ρ ο π ο ι ε ί τ α ι ό τ α ν πρ άτ-% 0 j

τ ο υ μ ε κ α τ ά ε ν α ο ρ ι σ μ έ ν ο τ ρ ό π ο · *Η ε ζ η π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι λ ο ι π ό ν /από υ ι ά άποψη β 9

τ ή ν π ρ ά ξ η κ α ί τ ή ν α ρ ε τ ή · Γΐ α υ τ ό η ε υ δ α ι μ ο ν ί α σ υ ν δ έ ε τ α ι

ά μ ε σ α μ έ τ ή ν π ρ ά ξ η κ α ί τ ή ν ά ρ ε τ ή · " Ε μ μ ε σ α μ ό ν ο σ υ ν δ έ ε -

.4;34

χ α ΐ μ έ τ ή ν ε ζ η ·

- 6 3 ' -

I S . Ευδαιμονία καί ευτυχία·

Κείμενα. ^θΛκδ^,Νι κο^άχεια» Af κ εφ .8 -1 2 , Κ, χεφ.< ·

7 - 8 . Βλ. καί P.AUBJENQUE, ΙΑ.?5Η 5§ίί55>2ί?55>6Βϊ5ί9Ϊ£*

0 .8 0 -8 5 . G .R .G .M U R E , A R IS T O T L E , Kc<p,7, σ . 1 2 7 -1 3 6 .

, 0> άνθρωπος c iv c i σόμ'φωνο μέ τδν *Αριστοτβλ»ι

λογικό καί πολιτικοκοινωνικό 5ν. Οι 6όο ουτβς-{δ ιότητβς#

του. συνδέονται για τί τδ λογικό του άνάπτύσσεται άπδ τήν

δνάγκη τής έπιχοινωνίας μ£ τούς συνανθρώπους του xcfi σέ

r συνέχεια τήν κατευθύνει. %βΟ άνθρωπος'είναι ευδαίμων 8ταν

= οί δυνατδτη,τές του αυτές, 4πδ "δυνάμει" γίνονται "ένεργεί^ 'Ι-V .

1 δηλαδή πραγματώνονται ίιέ τή λογική* σκέψη, τή γλώσσα καί τήνν .

: έλλογη πολιτικοκοινωνική πρδζη· .*Η άντίληψη αυτή τού *Α-

ριστοτέλη γ ιά τδ ν , άνθρωπο καί τήν ευδαιμονία του τδν κά­

νει νδ άπορρίφε,ι τδν νοησιαρ^ικά τρόπο, μέ τδν δπόίο 4 Σω­

κράτης f στδν Γος^ία π ·χ · , άντιμετώ πϊζειτδ πρδθλημα τής,

ευδαιμονίας* *0 Σωκράτης υποστήριζε 8 τ ι άρκεί κανείς νά

γνωρίζει τδ άγαθδ γι& vd είνα ι ευδαίμων· Ούσεαστικά 4ρνιό­

ταν τήν έπίδράση τών έζωτερικών παραγόντων! τών Μέκ τδ ςΜ

πάνω στήν έπίτευζη ή μή τής εύδαι.μονίας· ^Επειδή δέχεται

κατ'ΐρχήν τή σχέση εύδαιμονίας καί εύτυχία ς9 4 *Λριστοτέ-

1·~

- 6k -

λ η ς ά π ο ρ ρ ί π τ - ε ι τ ή ν β ο υ λ η σ ε ο κ ρ α τ ι κ ή α ν τ ί λ η ψ η τ ο ΰ Α ν τ ι -

σ θ έ ν η κ α ί των Κ υ ν ι ,κ ω ν , ο τ ι ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α ε π ι τ υ γ χ ά ν ε τ α ι

ά π ο κ λ χ ι σ τ ι κ ά μδ τ η ν π ρ ο σ ω π ι κ ή α ρ ε τ ή , τ ή ν ά σ κ η σ η , τ δ ν

π δ ν ο καί. τ δ ν " τ δ ’ν ο " ' , γ ε ν ι κ ά μδ τ δ ν π ρ ο σ ω π ι κ ό ή θ ι κ δ αγώ­

ν α .* \

Ξ ε^ ινώ ντοΤ ς απδ τ ή ν β ο υ λ η σ ι ο κ ρ α τ ι κ ή α υ τ ή α ν τ ί

ληψη ο ι Κ υ ν ι χ ο ί υ π ο σ τ ή ρ ι ζ α ν ο τ ι · ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α π ρ 'α γ μ α τ σ -

’π ο ι ε ί τ α ι κ α τ ’ ά ρ χ ή ν άπδ τ ο ν " μ ο ν ώ τ η " ά ν θ ρ ω π ο . Τήν πραγ -\

μ α τ ο π ο ι ε ί π λ η ρ έ σ τ ε ρ α ο ά ν θ ρ ω π ο ς ό τ α ν ά π ο δ ε σ μ ε ύ ε τ α ι απδ

τ ί ς χ ο ι ν ω ν ι κ ο π ο λ ι τ ι κ έ ς υ π ο χ ρ ε ώ σ ε ι ς τ ο υ · *'Κ " ε υ τ υ χ ί α * ^ δη

λαδή* ή ε υ ν ο ϊ κ ή ε ξ έ λ ι ξ η των " έ κ τ δ ς " , π α ρ ε μ π ο δ ί ζ ε ι μ ά λ λο ν

πα ρ ά σ υ μ β ά λ λ ε ι σ τ ή ν ε π ί τ ε υ ξ η τ ή ς ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς . Καί δ Σω-

χ ρ ά τ η ς κ α ί ο ι Κ υ ν ι κ ο ί τ ε ί ν ο υ ν π ρ δ ς τ ή ν άποψη ο τ ι ή ε υ -

δ α ι μ ο ν ί α ε ί ν α ι ά σ χ ε τ η π ρ δ ς τ ή ν ε υ τ υ χ ί α , α ν τ ί λ η ψ η ι ΐ ο ό ο

' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς κ α τ ’ δ ρ χ ή ν α π ο ρ ρ ί π τ ε ι ·

*Αφοΰ ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ε ί τ α ι στήνί κ ο ι ­

ν ω ν ι κ ή ζωή ε ί ν α ι φ α ν ε ρ δ ο τ ι π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι ' τ ί ς σ υ ν ε ι θ ι σ μ έ -

ν ε ς κ ο ι ν ω ν ι κ ο π ο λ ι τ ι κ έ ς σ χ έ σ ε ι ς κ α ί λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς τ ο ϋ ά ν -

θ ρ ώ π ο υ , ί δ ί ω ς ό πω ς α ν α π τ ύ σ σ ο ν τ α ι » σ τ δ π λ α ί σ ι ο τ ή £ π α ρ α ­

δ ο σ ι α κ ή ς έ λ λ η ν ι κ ή ς π δ λ η ς . Ε ί δ ι κ ώ τ ε ρ α π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τ ί ς

f

·’·'* 1·

- 65 -

·/;

σ χ έ σ ε ι ς * π ο ύ Α ν α π τ ύ σ σ ο ν τ α ι σ τ δ π λ α ί σ ι ο τ ή ς ο ί κ ί α ς σάν β ι ­

ο λ ο γ ι κ έ ς η θ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς κ α ί . ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς μ ο ν ά δ α ς · *Η ευ-#

δαιμονία προϋποθέτει τή βιολογική καί ηθική σχέση μεταξύ

συζύγων η γονέων καί τέκνων· Ποοϋποθέτει επίσης.τήν οι­

κονομική σχέση του Αρχηγού τής οίκογενείας μέ τά διάφορα

Αγαθά*πού*συνιστούν τήν περιουσία τής οίκογενείας·

Σέ σχέση μέ τέ*κοινωνικέ σύνολό, ή προσωπική

ευδαιμονία προϋποθέτει τήν,φιλία πού πρέπει νά διέπει/ίΓ5&-

σεις μεταξύ τών^πολιτών ,σ&ν ήθικων προσώπων (βλ·ΗΘ·Νικο^.

βιβλ* 8*·9) καί τή δικαιοσύνη, πού πρέπει νά διέπει τίς

σχέσεις Τώσ πολιτών σέ συνάρτηση μέ τά πράγματα πού τούς

Ανήκουν ή Λ ς πράξεις τους κάτω Απέ τήν καθαρά Αντικει -

μενική μορφή τους· Γι*4 νά είναι ευδαίμων ο άνθρωπος πρέ­

πει έπίσης.νά Ασκεί τή λειτουργία τοϋ άρχειν καί άρχεσθαι,

8πως προσδιορίζεται Απ6 τήν ^πολιτεία", δηλαδή τά πολί -

τενμα κάτω Απ6*τέ έποίο ζ ε ΐ · Πιδ πολύ φαίνεται νά συνδέ-

ετα\ μέν τήν εύδδιμονία ή πολιτική δύναμη (ί{θ·Νΐκομ·Α,I f

Χ099 βΐ κ#έ . )* χωρίς ώστέσό νά πρέπει νά είναι κανείς "δυ­

νάστης* (|θ&Ν ικσ^·Ιΐ76β-Ι5-20· IOf8 f ΙΙ?9α 5-Ι5> γιά νά εύ-

ί ^ υ ν ί ι · *Οταν 6 ’ Αριστοτέλης συσχετίζει τήν πολιτική δύ­

ναμη μέ τήν ευδαιμονία σκέπτεται σύμφωνα μέ τ ίς κατηγορί-

- 6 6 -

ε ς τ ή ς ‘ Ε λ λ η ν ι κ ή ς π ο λ ί τ ι κ η ς σ κ έ ψ η ς π οδ σ υ χ ν έ σ υ ν δ έ ε ι

τ ή ν ά σ κ η σ η τ η ς π ο λ ι τ ι κ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς μ έ τ η ν π ρ ο σ ω π ικ ή

ε υ δ α ι μ ο ν ί α # Κ λ α σ σ ι κ ή ε ί ν α ι ή ά π ο ρ ί α γ ^ έ τ δ έ ά ν δ τ ύ ­

ρ α ν ν ο ς π · χ # . ε ί ν α ι ε υ δ α ί μ ω ν ή δ χ ι ( Β λ # ‘ ΐ έ ο ω ν ^ Ξ ε ν ο φ ώ ν -

Τ ο ς). .9 1 f

' ' Ο λ ε ς α υ τ έ ς ΐ ί ς σ χ έ σ ε ι ς κ α ί λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς τ ο ύ

ά ν θ ρ ώ π ο υ , π ού χ ρ ε ι ά ζ ο ν τ α ι γ ι ώ ν έ ε π ι τ ε υ χ θ ε ί ή ε υ δ α ι -

μ α ν ί α μ π ο ρ ο ύ μ ε ν έ χ α ρ α κ τ η ρ ί σ ο υ μ ε σαν Μτ υ χ ο ; ί ^ Μ1 μ έ τήν

9Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ή σ η μ α σ ί α τ ο ύ ο ρ ο ύ , αφού π ρ ο κ ύ π τ ο υ ν απδ

τ ή ο ί μ π τ ω σ η π ο λ λ ώ ν " κ α τ ά π ρ ο α ί ρ ε σ ι ν Π π ρ ά ξ ε ω ν · " Ε ί τ υ

χ ή ς " ε ί ν α ι ο ά ν θ ρ ω π ο ς ό τ α ν ο ι " τ υ χ α ί ο ς " . σ χ έ σ ε ι ς τ ο υ

ε ξ ε λ ί σ σ ο ν τ α ι κ α τ έ >τρδπο ε υ ν ο ϊ κ έ γ ι έ τ ί ς ε π ι δ ι ώ ξ ε ι ς τ ο υ ·

/ Ί δ τ σ ν η ε υ δ α ι μ ο ν ί α π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι κ α τ * α ρ χ ή ν τ η ν " ε υ τ υ χ ί α " ., β ί

Ί · 9 Τ ' jα φ ο ύ ή π ρ ά ξ η τ ο ύ α ν θ ρ ώ π ο υ ε ί ν α ι σ υ ν ά ρ τ η σ η τ ω ν . π ρ ά ξ ε ω ν

4 - |τ ώ ν συ ν α ν θ ρ ώ π ω ν τ ο υ , πού δ έ ν ε λ έ γ χ ο ν τ α ι άπβ τή β ο ύ λ η - ;

σ ή ' τ ο υ »

*Η ε υ δ α ι μ ο ν ί α π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι άκδμτ· :ή ν ομαλή

ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η τ ή ς α ν θ ρ ώ π ι ν η ς π ρ ο σω π ι-κ δ τη τα ς# ;

Π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι (Μ ετά τ ά Φ υ σ · Α , Ι ) τ ή ν μ ε τ ά β α σ η απ6 τήν |

α ί 'σ θ η σ η σ τ ή μ ν ή μ η , απδ τ ή μ ν ή μ η σ τ ή ν ε μ π ε ι ρ ί α ^μέ τ ή ν

ο π ο ί α ί δ ι α ί τ ε ρ α σ υ ν δ έ ε τ α ι ή π ρ α κ τ ι κ ή δ ι ά ν ο ι α , ά φ ο ύ ,

- 6 7 -

i■Μ

t ot oll'fAZ-mt o

i ©s*.I't o

\ - % ·

όπως ή έ μ π ρ ιρ ία γ άναφέρεται σ τ ί ς κ α θ ’ εκαστον πραγματικό·

τ η τ ε ς · *Επειδή η ψυχή δέν μπορεί νά .χ ω ρ ισ τεί έ ν τ ε λ δ ς άπδ

τδ σδμα σύμφωνα μ£ τδν , Α ρ ισ τ ο τ£ λ η ι . ή ευ δ α ιμ ο ν ία προϋπο­

θ έ τ ε ι καί τήν δμαλή σωματική ανάπτυξη· *0 "π α ν α ίσ χ η ς ” α ν -

θρωποςι δπως δ Σωκράτης π · χ · , δδν υπορεΓ νά ε ίν α ι ε υ δ α ί ­

μων· *Ε τ σ ι δ ευδαίμων άνθρωπος ε ί ν α ι τδ ά π ο τ έ λ ε σ μ α μ ι α ς

συνεχούς ομαλής καί κανονικής ά^νάπτυζηςι όπως ε ί ν α ι δ

καρπός δ\ίδς δέντρου ή ή καλή συγκομιδή εν ό ς άγροΰ· Στην

άνάπτυζη αυτή άναφέρονται οι οροί "ε υ η μ ε ρ ία ” η ” εΙ>ετηρία”

πιδ πολύ άπδ τδν ϊρ ο " ε υ τ υ χ ί α " ^ * 0 5 9 β 7 %

1178 β33)· #Εκτδς άπδ τήν ,,εύτυχίαΜ η ευδαιμονία προϋπο­

θέτει τήν ψυχοβιολογική ’'ευημερία” καί την ^ύετηρία” ·

Γ ιά τήν έζάρτηση τής η θικ ή ς ε υ δ α ιμ ο ν ία ς άπδ τά

" έ κ τ δ ς ” μδς π ε ί θ ε ι καί ή έπίδραση πού άσκόϋν πάνω τη ς ο ί

f γ ε ν ικ ό τ ε ρ ε ς κ ο ινω ν ικ ές καί π ο λ ι τ ι σ τ ι κ έ ς έ ζ ε λ ί ζ ε ι ς · "Οπως

| κάθε ζωντανός δργανισμδςι δ άνθρωπος ύπδκειται σέ εζέλι-£*■

ΐ#ζη καί μ ετ α β ο λ ή Υ πού έ π η ρ ε ά ζ ε τ α ΐ άπδ τδ π ερ ιβ ά λ λ ο ν τ ο υ Υ

8χ ι τδθο τδ φυσικδ οσο τδ π ο λ ιτ ικ δ κ ο ιν ω ν ικ δ · "Οσο καί fiv

ή ευδαιμ ονία ε ί ν α ι " τ έ λ ο ς ” δ£ν μπορούμε νά τήν θεωρήσου··

με σάν μ ιά κατάσταση πού π ρ α γ μ α τ ο π ο ιε ίτ α ι ματά τρδπο ο -

& • >

i

. - £8 -

ρ ι σ τ ι κ δ κ α ί α ν α λ λ ο ί ω τ ο * "Οπως τ α ή θ η , τ δ έ θ ι μ α κ α ί ο ι

γ ρ α π τ ο ί νο|*υι δ έ ν ε ί ν α ι δ υ ν α τ ή ν νά μ ε ί ν ο υ ν " α κ ί ν η τ ο ι " ,

έ τ σ ι κ α ί η ε υ δ α ι μ ο ν ί α έ ζ ε λ ί σ σ ε τ α ι σ ’ ολη τ η ν δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς

ά ν θ ρ ώ π ι ν η ς ζ ω ή ς ( H e . N i K o j i . A 1 0 9 8 α 1 5 - 2 0 ) * Οι ά ν θ ρ ω π ο ι

ε ί ν α ι ι κ α ν ο ί νδ γ ί ν ο υ ν ε υ δ α ί μ ο ν ε ς ό τ α ν έ χ ο υ ν α ρ κ ε τ ά ά ν ε -

’π τ υ γ μ έ ν η η θ ι κ ή σ υ ν ε ί δ η σ η ώ σ τ ε νά Α ν α ζ η τ ο ύ ν τ δ "<5γ<*3δ" j

κα*ι νά μή π α ρ α δ έ χ ο ν τ α ι α κ ρ ί τ α τ δ " π δ τ ρ ι ο ν " ®

1 2 6 9 α 5 K . o . ) t ι δ ί ω ς ό τ α ν ο ι π α ρ α δ ο σ ι α κ ο ί κ α ν δ ν ε ς σ υ μ π ε -

β ι φ ο ρ δ ζ έ κ φ ρ ά ζ ο υ ν τ ή ν " ε υ ή θ ε ι α " μ ι δ ς π ρ ω τ δ γ ο ν η ς κ ο ι ν ω ν ί ­

α ς .

Μπορούμε λ ο ι π δ ν νά α π ο δ ώ σ ο υ μ ε σ τ ή ν * Α ρ ι σ τ ο -

τ έ λ η τ ή ν έπ οψ η ο τ ι ή η θ ι κ ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α δ έ ν π ρ α γ μ α τ ο π ο ι -

ε ί τ α ι σ έ ο π ο ι α δ ή π ο τ ε κ ο ι ν ω ν ί α δ λ λ δ σ έ μ ί δ π ν ε υ μ α τ ι κ ά ,

π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ά κ α ί ί σ ω ς κ α ί " τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ά " π ρ ο η γ μ έ ν η κ ο ι ν ω ν ί α .

*Η σ χ έ σ η α υ τ ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς κ α ί π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ή ς π ρ ο δ δ ο υ έ π ι -

β ε β α ι ώ ν ε τ α ι κ α ί άπδ δ σα λ έ ε ι δ ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς γ ι ά τήν έ π ι -%

σ τ ή μ ο ν ί κ ή " θ ε ω ρ ί α " ή ο π ο ί α θ ε ω ρ ε ί τ α ι σάν τ δ ί δ α ν ι κ δ π ρ δς |

τ δ ο π ο ί ο τ ε ί ν ε ι ή η θ ι κ ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α σ τ δ Ι Ο ο ’ β ι β λ ί ο τ ω ν ’ Η­

θ ι κ ώ ν Ν ι κ ο ^ α χ ε ί ω ν . Σέ σ χ έ σ η μ έ τ ή θ ε ω ρ ί σ , δ ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ςI i

παρατηρεί οτι ?γ ινε δυνατή μδνον όταν ή κοινωνική έζ£ λ ι-

λ-vnW»M/0.

7 -s ri

- 69 -

Γτ> τΥ)ς Αίγύπτου .Επέτρεψε τή "σχολή·* στο Αίγυπτιακδ ιερα­

τείο (Μ£τ£_τ£_φυσικ£%AfI ) . Μπορούμε λοιπόν ν& πούμε οτι

σύμφωνα μέ τ6ν ’ Αρνστρτέλη ή ευδαιμονία Επιτυγχάνεται ό­

ταν πραγματοποιείται ένας ορισμένος τύπος κοι νωνικοπολι**

τικής ..όργ&νωσης πού έχει σ&* σκοπό της τήν ηθική παιδεία

τΰν πολιτών όπως ή.Σπόρτη ( · Η Θ IOf9»I9?9P 25 κ ·έ · ) ·

Στήν κοινωνικοπολιτική αυτή οργάνωση πρέπει νά άναγνωρί-

ζεται όμως, Αντίθετα μ£ τήν Σπάρτη καί τήν Πολ^Τ££οι τού

Πλότωνος, ή νομιμότητα των Ατομικών Επιδιώξεων καί τέ

"φιλείν Εαυτόν·1! Εφ-οσον δέν παίρνει καθαρά ίδιοτβλεις

μορφές ί3£λιτικ£ Β, 5»I263p I κ ·ε · ) ·

Τελικό φαίνεται οτι υπάρχει σύμφωνα μέ τέν *Α-

ριστατέλη "Επίδοσις^δηλ. πρόοδος τής ηθικής συνείδησης

πρός τήν "ευδαιμονία" κοί οτι ή "Απίδοσις" αυτή παρουσιό-

ζει κάποια Αναλογία μέ τήν "Επίδο#ση" στίς τ£χνες| παρ*ολο

πού ή ευδαιμονία δέν είναι Αποτέλεσμα έντεχνης δραστηριό-• · *

τητας* τού Ανθρώπου· Καί' στίς δύο μορφές προόδου* μπορεί £

καθένας νά συμπληρώσει μερΙκά οποίες Ελλείψεις υπήρχαν

πρίν Μπαντός προσθείναι τδ ΕλλεΓπον" ' §(#Ηϋ.ΝΐΗ0}ΐ· Af 1098

cc20- 50 ) · Καί οί δύο μορφές προόδου έζαρτϋνται Από τήν

;ΗθΐνωνικοποΑιτιστική πρόοδο· *Ωστδσο δ 1Αριστοτέλης δέν

->w

%- '*

. ,-ν. J .* ' /SSbsB'tfel

·'

·'

■ ι

*l>

*Wi*

*4 «

I.»

■

· - 7 0 -

φαίνεται νά 'έζαρτα την κοινωνική καί πολιτιστική πρόο­

δο από τήν τεχνολογική πρόοδο· *Αρα καί ή πρόοδος της'

ηθικής συνείδησης' είναι ανεξάρτητη απδ τήν τεχνολογική

πρόοδο. ’Επίσης είναι άσχετη με μιά θεωρία γιά τήν ι ­

στο ρ ι κ ή εξέλιξη γενικά, επειδή ή ιστορία σύμφωνα μέ τδν

’Αριίττοτόλη εχει σάν αποκλειστικό αντικείμενο τίς καθ

έ καστον ατομικός πράξεις που σ υ ν έ β η σ α ν σ τ ο παρελθόν (Πε­

ρί Ποιητικής, Ι ^ Ι β II). *Κ ιστορική γνώση συνδέεται μέ

τήν ηθική ε μ π ε ι ρ ί α κυρίως γιατί μ π ο ρ ε ΐ - ν ά μ α ς δώσει π ί δ ’

έν τ ο ν η αίσθηση του κ α θ ’εκαστον.

Οι πα ρ α π ά ν ω αναλύσεις πάνω στή σχέση ευδαιμονί­

ας καί ευτυχίας θά ε π ρ ε πε.τελικά νά πεισουν τδν Αριστο­

τέλη νά δεχθεί τήν άποψη ορισμένων πού ταυτίζουν τήν ευ ­

δ α ι μ ο ν ί α μέ τήν ευτυχία ^*7|ϊ099β 1— 3). Jip6-

κεχται ίσως γιά ορισμένους Σοφιστές η γιά στοχαστές πού

Α σ χ ο λ ή θ η κ α ν μέ τήν πολιτική φιλοσοφία όπως ο Φαλέας ο,κχφΛ/

Χ α λ κ η δ ό ν ι ο ς (Πολιτικά η Γ Ί ) φαλέας έτόνιζε τούς οίκο-

νομικούς καί κοινωνικούς 8ρους τής Π ν ε υ μ α τ ι κ ή ς καί ηθι­

κής παιδείας καί προόδου. Οι αντιλήψεις αυτές οδηγουν

στδ σ υ μ π έρασμα οτι ή ηθική εύδσιμονία, αν δέν τ α υ τ ί ζ ε -

i

;■ί

τ ο ΐ | «πάντως έ ζ α ρ τ & τ α ι σ χ ε δ δ ν α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά άπδ τ η ν ε υ τ υ -

χ ί π ;

* 0 * Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς ω σ τ ό σ ο δ έ ν δ έ χ ε τ α ι τ ε λ ι κ ά ο ύ ­

τ ε τ ή ν τ α ύ τ ι σ η αότε* τ ή ν ά π ϋ κ λ ε ι σ τ ι κ ή Ε ξ ά ρ τ η σ η τ ή ς η θ ι κ έ ς

ε ύ δ α ι μ ο ν ί α ς άπδ τ ή ν * .έ ξ ω τ ε ρ ι }< ή ε υ τ υ χ ί α · Τ ί ς Ε π ι φ υ λ ά ξ ε ι ς

τ ο υ ’- γ ι ά τή ν άποψη α υ τ ή σ τ η ρ ί ζ ε ι κ α τ #ά ρ χ ή ν πάνω at μ ι ά Ε μ ­

π ε ι ρ ι κ ή * δ ι α π ί σ τ ω σ η » Δ έ ν ε ί ν α ι ά π α ρ α ί τ η τ ο νά ε ί ν α ι κ α ν ε ί ς

'•αρχών γ ή ς κ α ί θ α λ ά τ τ η ς " γ ι £ ν& ε ί ν α ι ε υ δ α ί μ ω ν ( * 2 2 ΐ ί ί ϋ ί £ ϋ ·

Κ ·8| 1079α . I κ · έ « ) · ' θ ε υ δ α ί μ ω ν ά ν θ ρ ω π ο ς μ π ο ρ ε ί νά α ν τ ι ­

μ ε τ ω π ί σ ε ι α ν τ ί ξ ο ε ς π ε ρ ι σ τ ά σ ε ι ς χ ω ρ ί ς ν £ χ ά σ ε ι τ ή ν ε ύ δ α ι -

μ ο ν ί α τ ο υ όπ ω ς b ι κ α ν ό ς σ τ ρ α τ η γ ό ς * μ π ο ρ ε ί ν£ ν ι κ ή σ ε ι τ δ ν

Ε χ θ ρ ό μ £ Ο λ ι γ ά ρ ι θ μ ο κ<Λ κ α κ ά ο π λ ι σ μ έ ν ο σ τ ρ α τ ό · Τδ Ε π ι χ ε ί -

ρημα όμ ω ς αυτό* τ ε λ ι κ ά μ ά λ λ ο ν δ ι κ α ι ο λ ο γ ε ί τ ή ν Ε ξ ά ρ τ η σ η τ ή ς

ε ύ δ α \ μ ο ν / α ς . από τ ή ν . ε υ τ υ χ ί α , γ ι α τ ί ο , Λ ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς ά ν α γ κ ά -«

ζ ε τ α ι ν έ τ π α ρ α δ ε χ θ ή ό τ ι ο ύ τ ε ο ε υ δ α ί μ ω ν μ π ο ρ ε ί ν& ά ν τ ι μ ε -

τ ω π ί σ ε ι ά π ό λ υ τ α ά ν τ ί ξ ο έ ς ' π ε ρ ι σ τ ά σ ε ι ς γ ι α τ ί ε ί ν α ι ά ν θ ρ ω π ο ς

κ α ί ό χ ι θ ε ά ς ·

Πέρα ά π β α υ τ ή τ ή δ ι α π ί σ τ ω σ η , πού δ έ ν έ χ ε ι μ ε ­

γά λη ά π ο δ ε ι κ τ ι κ ή ά ξ ί α , ο 9Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί ό ρ ι σ -

μ έ ν α . ή θ ι χ ά Ε π ι χ ε ι ρ ή μ α τ α μ έ τ& Ο π ο ία θ έ λ ε ι .ν ά δ ε ί ξ ε ι ό τ ι

ε ί ν α ι ά π α ρ & δ εκ το γ ι ά τ ή ν ή θ ι κ ή σ υ ν ε ί δ η σ η ν& Ε ξ α ρ τ & τ α ι ή

- 7 2 -

η θ ι κ ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α άπδ τή ν ε υ τ υ χ ί α . Γ ι ά να ε χ ε ι ενα η θ ι -

κ 6 ι δ α ν ι κ ό κ α θ ο λ ι κ ό κ ύ ρ ο ς ,ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α π ρ έ π ε ι κατ αρχήν

νά ε ί ν α ι Ππ ο λ ύ κ ο ι ν ο ς Π, δηλα δή π ρ ο σ ι τ ή a t ο λ ο υ ς . Τ ουλά­

χ ι σ τ ο ν π ρ έ π ε ι νά μ π ο ρ ο ύ ν νά τ ή ν 7ΐ ρ α γ μ α τ ο π ο ι ή σ ο υ ν ό σ ο ι

δ έ ν ε ί ν α ι " π ε π η ρ ω μ έ ν ο ι π ρ ό ς α ρ ε τ ή ν 11 ('ΗΘ♦ Η ο*μ♦ Af 9*

* ΐ ί ) 9 9 Ρ 1 5 - 2 0 ) . " Ο σ ο κα'ι αν ή' ε ύ δ α ι μ ό ν ί α ε ί ν α ι κ ά τ ι τό

θ ε ϊ κ ό π ρ έ π ε ι νά ε π ι τ υ γ χ ά ν ε τ α ι μ ά λ λ ο ν μ έ τή μάθηση καί

τ ή ν ε π ι μ έ λ ε ι α παρά μ έ μ έ σ α πού ξ ε φ ε ύ γ ο υ ν από τ ό ν 'έλεγ­

χο τ ο υ ά ν θ ρ ώ π ι ν ο υ λ ο γ ι κ ο ύ καί τ ή ς α ν θ ρ ώ π ι ν η ς β ο ύ λ η σ η ς ?

όπως ε ί ν α ι ή θ ε ϊ κ ή έ μ π ν ε υ σ η ή ο π ο ι ο δ ή π ο τ ε ά λ λ ο έμφ υτο

δώρημα πού ε ί ν α ι π ρ ο ν ό μ ι ο ο λ ί γ ω ν ε κ λ ε κ τ ώ ν φ ύσεω ν.

Τδ α ί τ η μ α α υ τ ό τ ε κ μ η ρ ι ώ ν ε τ α ι κ α ί από τ δ γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι ε -% %

π α ι ν ο ϋ μ ε π ι δ π ο λ ύ τ ο ύ ς α θ λ η τ έ ς π ο ύ " α γ ω ν ί ζ ο ν τ α ι , παράV · V

τ ο ύ ς π ι δ ο μ ο ρ φ ο υ ς ή τ ο ύ ς π ι δ δ υ ν α τ ο ύ ς α θ λ η τ έ ς ή α υ τ ο ύ ς

π ο ύ ν ι κ ό υ ν α τ ο ύ ς α γ ώ ν ε ς .

Ε ί ν α ι δμως φ α ν ε ρ ό ο τ ι ο λ ο ι ο ι ά νθρ ω π ο ι δ έ ν ε ί ­

ν α ι δ υ ν α τ ό ν νά ε ί ν α ι " ε υ τ υ χ ε ί ς " μ έ τή ν Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ή

σ η μ α σ ί α τ ο ύ ο ρ ο ύ . "Α ν μ ά λ ι σ τ α ά ν α λ ο γ ι σ τ ο ύ μ ε τή ν ά π α ι -

σ ι ά δ ο ξ η τάση πού υ π ή ρ χ ε σ τ ο ύ ς “ Ε λ λ η ν ε ς π ά ντα α τ ό θ έμ α

τ ή ς α ν θ ρ ώ π ι ν η ς ε υ τ υ χ ί α ς ^ τάση πού ε κ φ ρ ά ζ ε τ α ι ι ο ι α ί τ ε ρ α

/

- . 7 3 -

σ τ ο ύ ς τ ρ α γ ι κ ο ύ ς , θά π ρ έ π ε ι ν ν ά σ υ μ π ε ρ ά ν ο υ μ ε ό τ ι , αν η ε ύ ·

δ α ι μ ρ ν ί α έ ζ ο φ .τ ά τ α ι Α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά Απδ τ ή ν ε ύ τ υ χ ί α | η ε υ δ α ι ­

μ ο ν ί α θά ε ί ν α ι Π ρ ο σ ιτ ή μ δ ν ο ν σ * ο ύ ζ θ ε ο ύ ς η σ έ έ λ ά χ ι ^ τ ο υ ς

" θ ε ί ο υ ς ” Α ν θ ρ ώ π ο υ ς·

'Αναπτύσσοντας πάρα πέρα αύτδ τδ έπιχείρημα

ο /Αριστοτέλης Αναρωτιέται ίν δέν είναι ηθικά ατοπο ν&

ίζαρτδται ή* ευδαιμονία ΑποκλεΙστικά άπδ τήν ευτυχία (·Η0·

Ηικομ· Ι099Ρ 2 0 -2 5 )· Γιά νά*είναι ηθικά Αξιέπαινη μιά

πράζή ή μιά κατάσταση'πρέπει νά είναι εκούσια, δηλαδή α­

ποτέλεσμα τής ηθικής πρόθεσης, η#σύμφωνα μέ τήν άριστο- •τ ε λ ι κ ή Ο ρ ο λ ο γ ί α , τ ή ς Μπ ρ ο α ι ρ έ σ ε ω ς , , > τ ο ύ Α νθρ ώ π ου π ο ύ τ ή ν

π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ε ί · Τδ α π ο τ έ λ ε σ μ α π ού ε π ι τ υ γ χ ά ν ε τ α ι τ υ χ α ί α θη·

λ α δ ή 'Α ν ε ζ ά ρ τ η τ α Απδ τ ί ς π ρ ο θ έ σ ε ι ς μ α ς δ έ ν ε ί ν α ι κ α τ ’ Α ρχήν

ή θ ι κ ά " έ π α ι ν ε τ ό ν ” , δ έ ν ά χ ε ι α υ τ ό κ α θ ' ε α υ τ ό η θ ι κ ή Α ξ ί α ·

*Αν λοιπόν ή ευδαιμονία ε ίν α ι. Αποτέλεσμα τής καλής τύχης

δέν θά άχει Α ξ ί α Από ήθική ακοφη·

*0 ^Αριστοτέλης Αντιλαμβάνεται αυτή τήν ηθικά

άτοπη συνέπεια καί καταλήγει τελικά στό συμπέρασμα άτι

είναι "βέλτιον” , .δηλαδή-ηθικά πιό δρθό νά προκύπτει ή ευ­

δαιμονία Από τήν "Αρετή” , δηλαδή τήν προσωπική ήθική προσ­

πάθεια παρά Από τήν τύχη (*ΗΘ·Νικο|ΐ· Af9 fI099P 20-25)# *ήν

t -

- 7*f -

άποψη α υ τ ή τ ή ν ε κ φ ρ ά ζ ε ι όμως μ £ έ π ι φ ύ λ α ξ η κ α ί δ χ ι κ α τ η ­

γ ο ρ η μ α τ ι κ ά , ίσως. γ ι α τ ί δ έ ν ε χ ε ι σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ή σ ε ι ο λ ο κ λ η ­

ρω μ ένα τ ή ν άνά γκη τ ^ ς ε ξ ά ρ τ η σ η ς τ ή ς η θ ι κ ή ς ε ύ δ α ι μ ο ν ί α ς

άπδ τ ή ν α γ α θ ή π ρ ό θ ε σ η # ΠιθανΟς δ έ ν ε χ ε ι σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ή σ ε ι

τ ή ν ά ν ά γ κ η α υ τ ή Ε π ε ι δ ή γ ε ν ι κ ά τ ς ί ν ε ι νά έ ξ α ρ τ ή σ ε ι τ ή ν η ­

θ ι κ ά Ορθή πράξη άπδ τ ή ν β ι ο λ ο γ ι κ ά ο λ ο κ λ η ρ ω μ ένη κ α τά σ τα σ η

τ ο ύ ά νθρώ π ου κ α ί ε ί ό ι κ ά ά π ε ι δ ή ή θ ε ω ρ ί α τ ο υ γ ι ά τή ν ε ­

κ ο ύ σ ι α π ρ ά ξ η ε ί ν α ι ά ρ κ ε τ ή γ ι ά τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή π ρ ά ξ η , ο χ ι

όμως λ ο γ ι κ ά σα(ρής γ ι ά τ ή ν - φ ι λ ο σ ο φ ι κ ή θ ε ω ρ ί α ·

Τδ ή θ ι κ δ έ π ι χ ε ί ρ η μ α δ τ ι ε ί ν α ι α τ ο π ο νά έ ξ α ρ -

τ δ τ α ι ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α άπδ τ ή ν ε υ τ υ χ ί α καί* ο χ ι άπδ τή^ Ηά*·

ρ ε τ ή " ή τ ή ν α γ α θ ή π ρ ο α ί ρ ε σ η δ έ ν ε ί ν α ι όμως ι κ α ν ο π ο ι η τ ι ­

κά α ύ τ β κ α θ * ε α υ τ δ · Μπορεί νά ε ί ν α ι κ ά τ ι η θ ι κ ά α το π ο καί

π α ρ ’ ο λ α α υ τ ά νά σ υ μ β α ί ν ε ι σ τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ δ τ η τ α . Μπορεί

νά μ ή ν ε ί ν α ι η θ ι κ ά σω στδ νά έ ξ α ρ τ δ τ α ι ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α άπδ

τ ή ν ε υ τ υ χ ί α κ α ί όμως σ τ ή ν πράξη νά έ ζ α ρ τ ά τ α ι · ^ Ε χ ο ν τ α ς

Οπίγνωση α υ τ ή ς τ ή ς δ υ ν α τ ό τ η τ α ς δ #Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς π ρ ο σ π α θ ε ί

νά θ ε μ ε λ ι ώ σ ε ι τ ή ν μ ε ρ ι κ ή α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ ή ς ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς ά­

πδ τ ή ν ε υ τ υ χ ί α μ £ ε ν α Ο π ι χ ε ί ρ η μ α πού §ά μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε νά

Ο νομάσουμε Π0 ν τ ο λ ο γ ι κ δ Π' γ ι α τ ί π ρ ο κ ύ π τ ε ι άπδ τ ή ν ί δ ι α τή

I

λσγική "ουσία" τής ευδαιμονίας.

Είδαμε άτι έζ ορισμού η ευδαιμονία σ&ν τελεία

ίνέργεια τής ψυχής είναι "μηδενδς ένδεής". Αυτδ σημαίνει

άτι δέν τής λδίπει τίποτε C'H6,Ni h o ]j · Κ . 6 , Ι Ι ? 6 β 5 r I C ) .

Γ1*αύτδ το νίζετα ιf ιδίως στδ δέκατο βιβλίο τδν

Νικο^α^είων, οτι προσιδιάζει πιδ πολύ στή σεία παρά στήν

Ανθρώπινη φύση. *Αν όμως, πούμε οτι ή ευδαιμονία προϋπο­

θέτει I γενετικά έστω, 'τήν ευτυχία, δέν παραδεχδμαστε οτι

είναι άτελής Αφού δέν είναι άύθύπαρκτη; *Αν είναι Ατελής9

γιατί νά είναι δ τελικές σκοπδς τής πράξης μας καί νά μή

είναι άπλδ μέσο γιά κάποιο άλλο τελειδτερο σκοπέ; Γιατί

νά είν α ι; σύμφωνα μέ τήν Αρολογία τού *Αριστοτέλη| ,?τ€ —

μιος" σκοπδς πού* έστω καί "μονούμενος11! έχει Απδλυτη

Αξία καί 8χι απλδς "έπαι νετδς" σκοπδς πού Απιδοκιμάζου-

με γιατί τδν Αξιολογούμε σ£ σχέση μέ κάποιον άλλο Απώ­

τερο καΓ τελε'ιδτερο σκοπέ; *Ετσι ή διαπίστωση, άτι ή ευ­

δαιμονία είναι συνάρτηση τής ευτυχίας βρίσκεται τυπικά

σέ Αντίφαση μέ τδν Αρισμδ τής ευδαιμονίας,σάν."τελείου"

κ α ί " τ ί μ ι ο υ " Α γ α θ ο ύ ·

*Η Α ν τ ι ν ο μ ί α α ύ τ ή μ ε γ α λ ώ ν ε ι δ ν Α ν α λ ο γ ι σ τ ρ ύ μ ε

- - 7 6 -

τη σ χ έ σ η ε , υ δ α ι μ ο ν ί α ς κ α ι θ ε ω ρ ί α ς ποδ τ ο ν ί ζ ε ι ο Α ρ ι σ τ ο ­

τ έ λ η ς σ τ & δ έ κ α τ ο β ι β λ ί ο των ’ Η θ ικ ων_ Κ ικ oj ia£e ί ώ ν κ ε φ · 7 -

8 , π ο δ ε χ ε ι π λ α τ ω ν ι κ ό τ δ 'ν ο · * 0 άνθρω π ος 6 έ ν μ π ο ρ ε ί νά

ε ί ν α ι ε ν τ ε λ ώ ς ε υ δ α ί μ ω ν γ ι α τ ί ά π δ λ υ τ α ε υ δ α ίμ ω ν ε ί ν α ι μ δ —

νο ν δ θ ε ό ς . *0 θ ε ω ρ η τ ι κ ό ς ά νθρ ω π ο ς ε ί ν α ι ώ στδ σο ο π ι δI

ε υ δ α ί μ ω ν ά νθρ ω π ο ς γ ι ά δ δ ο λ ό γ ο υ ς · Η θ ε ω ρ η τ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ ­

γ ί α σ υ ν δ έ ε τ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο μ έ τ ο νοΰ άρα κ α ί μ έ ο , τι* ε ί ­

ν α ι θ ε ί ο κ α ί ά θ ά ν α τ ο σ τ ό ν ά ν θ ρ ω π ο · Η· θ ε ω ρ ί α ε ί ν α ι π ε ­

ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τ ε λ ι κ ό ς σ κ ο π ό ς άπδ ό λ ε ς τ ί ς ά λ λ ε ς δ ρ α σ τ η ρ ι ό ­

τ η τ ε ς τ ο υ ανθρώπου*, από τή\τ α ν α ζ ή τ η σ η τ ή ς τ ι μ ή ς ή τ ή ς

η δ ο ν ή ς · * 0 θ ε ω ρ η τ ι κ δ ς ά ν θ ρ ω π ο ς ε ί ν α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο α ν τ ά ρ -

κ η ς άπδ ‘τ δ ν δ ί κ α ι ο η τ δ ν α ν δ ρ ε ί ο , ποδ π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ο ύ ν τ ί ς

ά ρ ε τ έ ς τ δ υ ς σ έ σ υ ν ά ρ τ η σ η μ έ τ ά ά λ λ α ά τ ο μ α κ α ί τ ί ς πρά­

ξ ε ι ς τ ο υ ς · *Αρα ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α σ τ δ βα θμ ό π ο υ τ ε ί ν ε ι πρός

τή θ ε ω ρ ί α σ υ ν δ έ ε τ α ι μ έ τ ή ν α υ τ ά ρ κ ε ι α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο άπό Oy

τ ι μ έ τ ή ν ε υ τ υ χ ί α ·

Πώς νά λ υ θ ε ί ή α ν τ ι ν ο μ ί α α υ τ ή πάνω σ τ ή σχέση

ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς κ α ί ε υ τ υ χ ί α ς ; ( άφου άπδ μ ι δ άποψη ή ευδΟΜπρο^

δ π ο θ έ τ ε ι τ ή ν ε υ τ υ χ ί α άπδ ά λ λ η ο χ ι\ Θά μ π σ ρ ο δ σ ε νά υ π ο σ τ η ­

ρ ί ξ ε ι κ α ν ε ί ς ο τ ι π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι ά 6 δ ο τ ά σ ε ι ς ποδ συνυπάρχουν

σ τ ό ν f A p i σ τ ο τ ε λ ι κ ό ' σ τ ο χ α σ μ ό χ ω ρ ί ς νά έ ν α ρ μ ο ν ί ζ ω ν τ α ι λ ο γ ι -

;

- 77 -

η &, * 0 e r t T i x i o t f i c n e t Χ ι ο ν ι σ τ ή ς ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς τ ο ν ί ζ ε ι τ ή ν

έ ξ ά ρ τ η σ η τ ή ς ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς από τ ή ν ε υ τ υ χ ί α ένδ> δ π λ α τ ω ν ί ζ ω ν

κ α ί δ υ Γ ζ ω ν ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς σ υ ν δ έ ε ι τ η ν ε υ δ α ι μ ο ν ί α μ έ τή “θ ε ­

ω ρ ί α κ α ί τ ή ν α υ τ ά ρ κ ε ι α · Π ιδ σ ω σ τ ή 0ά ή τ α ν ί σ ω ς ή ε κ τ ί μ η ­

ση τ ο ύ AUEENQUS. Γ ε ν ε τ ι κ ά , ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α π ο ο ύ π ο θ έ τ ε ι τ ή ν

ή θ ι κ ο π ο λ ι τ ι κ ή φύση κ α ί λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο ύ Α ν θ ρ ώ π ο υ , αρα κ α ί

τ ή ν ε υ τ υ χ ί α · Αυτή ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α , πού σ υ ν δ έ ε τ α ι μ έ .τά

τ 6 ς Μ ή σύμφωνα μ έ τ ή ν ο ρ ο λ ο γ ί α τ δ ν Σ τω Ι 'κ ϋ ν τ ί ^ ο ύ κ βιρ/ή-

μ Γ ν 1(| ε ί ν α ι ή π ι ό π ρ ο σ ι τ ή σ τ δ ν ά ν θ ρ ω π ο · 'Η ε υ δ α ι μ ο ν ί α

3 μ ω ς σ&ν ι δ α ν ι κ ό ε ί ν α ι σ χ ε δ ό ν ί ν τ ε λ ω ς . α ν ε ξ ά ρ τ η τ η Από τ ή ν

ε δ τυ χ ία · * 0 σ ο π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο δ ά ν θ ρ ω π ο ς π λ η σ ι ά ζ ε ι π ρ £ ς τ ό ι ­

δ α ν ι κ ό α υ τ ό , τ ό σ ο π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ε ί ν α ι Α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο ς δ π ό τ ή ν

ε υ τ υ χ ί α · * £ ν τ ε λ β ς ό μ ω ς α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο ς 6 6 ν ε ί ν α ι π ο τ έ γ ι α τ ί

δ έ ν ε ί ν α ι θ ε ό ς »

* 0 *Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς , μ ’ ο λ ο πού σ υ χ ν ά σ κ έ π ε ε τ α ι μ έ

π λ α τ ω ν ι κ έ ς ( Ε ν ν ο ι ε ς , θ έ τ ε ι σ £ π ι ό ρ ε α λ ι σ τ ι κ ή βάση Α π ό τ ό ν

Σωκράτη κ α ί τ ο ύ ς Σ ω κ ρ α τ ι κ ο ύ ς τ ό π ρ ό β λ η μ α τ ή ς ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς ·

’ Α ν α γ ν ω ρ ί ζ ε ι ο τ ι ή Α ν ά π τ υ ξ η τ ή ς ή θ ι κ ή ς σ υ ν ε ί δ η σ η ς κ α ί ή

κ α τ & κ τ η σ η τΙ| ς η β ι κ ή ς τε λ ε ιό τη τα ς π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ε ί τ α ι κ ά τ ω - ά -

* 6 ο ρ ι σ μ έ ν ε ς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς κ α ( π ο λ ι τ ι σ τ ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς , i n o p -

‘V-

4

ι ι\« 1

1

ρ ζ n x e i τ ή ν " β ο υ λ η σ ι ο κ ρ α τ ί α " των Κ υ ν ι κ ώ ν .

*Ενώ σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ε ί τή δ υ ν α τ ό τ η τ α ο έ ν ά ρ ε τ ο ς

νά μ η ν ε ί ν α ι ε υ τ υ χ ή ς rf α ν τ ί σ τ ρ ο φ α ο κ α κ ό ς νά ε ί ν α ι ε ύ -

τ ύ χ η ς , δ ε ν κ α τ ο ρ θ ώ ν ε ι νά δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ε ι μ ι ά φ ι λ ο σ ο φ ί α ο­

π ο ύ ο ε ν ά ρ ε τ ο ς νά ε ί ν α ι ε υ τ υ χ ή ς , ο π ο ύ ή η θ ι κ ή ε ύ δ α ι μ ο -I

via κ α ί ή ε υ τ υ χ ή ς ε ξ έ λ ι ξ η τω ν " ε κ τ ό ς " νά σ υ μ π ί π τ ο υ ν ·

Τή σ ύ μ π τ ω σ η α υ τ ή μ π ο ρ ε ί νά θ ε μ ε λ ι ώ σ ε ι ή π ί σ τ η σ τ ή θ ε ί α

Π ρ ό ν ο ι α η μ ι ά φ ι λ ο σ ο φ ί α τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς , π ο ύ νά δ ε ί χ ν ε ι ό ­

τ ι ή α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ε ξ ε λ ί σ σ ε τ α ι κ α τ ά τ έ τ ο ι ο τ ρ ό π ο ώ σ τ ε ο

ε ν ά ρ ε τ ο ς νά ε ί ν α ι κ α ί ε υ τ υ χ ή ς (ΚΑΝΤ)'. Λ ε ί π ε ι ό μ ω ς άπδ

τ ό ν ' Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ό σ τ ο χ α σ μ ό τ ό σ ο ή αναφορά σ τ ή θ ε ί α Πρό­

ν ο ι α ο σ ο κ α ί ή α ν α φ ο ρ ά σ έ μ ι ά ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η φ ι λ ο σ ο φ ί α

τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς *

1 2 * Ε υ δ α ι μ ο ν ί α κ α ί η δ ο ν ή .

Κ ε ί μ ε ν α . * Η θ ι κ ά Ν ι κ ο μ ά χ ε ι α , Β ι β λ . Η , κ ε φ #Ι Ι - Ι ^

* Η θ ι κ ά Ν ι κ ο μ ά χ ε ι α , Β ι β λ . Κ , κ ε φ , Ι - 4

Β ο η θ ή μ α τ α . A . J .F E S T U G I E * .RjS, A R ISTO TE, L ^ P L A I S I R , PA­

R I S I 9 6 0 .

Π . A.GAUTHIER, J ^ . J O L I F , L 'ETHIQUE A^NICOMA-

QUE, Τ . 2 ο ς , 2 o μ έ ρ ο ς , σ . 7 7 1 - 7 7 8 .

- 7 9 -

as··

Wm

QODO L I E B E R G , D X L E H R E ^ V O N DER LUST IN DEN £ -

ϊ3 ϊί5 ? .Ρ 5 § .^ ?ϊ§ Σ 2 ?5 !ί5 » ΐ958·

JEAN VANIER, LE^BONHEUR^PRINCIPE ET F I N DE LA

3 2 3 ^ 3 - ^ ? ί 3 Σ 2 ? 3 3 ί 2 £ 5 2 3 3 » p a r i s - B r u g e s , 19 6 5 , ,

σ .187-198.

*H θεωρία τοΟ *Αριστοτ£λη γιΑ τήν ηδονή εχει

σΑν Αφετηρία της τήν κριτική τού Αντιηδονισμοΰ τοΟ Επευ-

σίππου· *0 Επεύσιππος ζεκινΑει άπ6 τήν Αντίληψη τού #Λ -

ριστίππου 8τι ή ηδονή είναι συνυφασμένη μ£ μιΑ "λεία κ ί­

νηση” τής ψυχής (A^o^tAa^T#IIf8 6 )· *Η ηδονή γιΑ τδν Επεύ-

σιππο είναι ή συνείδηση τής Ανεμπόδιστης ικανοποίησης μι&ε

βιολογικής ΑνΑγκης, τή στιγμή πού ή ΑνΑγκη αυτή ικανοποι­

είτα ι· *Η ίδια ή συνείδηση τής ηδονής είναι δυναμική, με-■ jgu

§f ταβΑλλεται συνεχές 8πως συνεχώς ίζελίσσονται ot βιολογι -

| κ£ς λειτουργίες τού Ανθρώπου· *Η ηδονή δέν είναι κΑτι τό•·4·;Μ στατικό, τ6 "καταοτημβ^Μδ", δ*«ς Οά ΰποστηρίζει Αρτδτς -■■tS1}:,g p a Α , Επίκουρος·Μ§| β0 Επεύσιππος (£κδ· LANG, Απ· 60a-60u) χρησι-

μοχοιεΓ καθ6ς φαίνρται τδν όρισμδ τοΟ ’ Αριστίππου γιά ν4

ί δποδτίζει 8τι ούδαιμονία Hat faovfj Αποκλείονται Αμοιβαία,.

'•Vί·,·5

- 8 0 -

*Ε ε υ δ α ι μ ο ν ί α γ ι ά τ δ ν Σ π ε ΰ σ ι π π ο ο ρ ί ζ ε τ α ι σάν " ε ν έ ρ γ ε ι α . " ,

δ η λ α δ ή σ έ σ χ έ σ η μ έ μ ι ά ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η ψ υ χ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ,

π ο ύ έ χ ε ι μ ε ρ ι κ ά σ τ α τ ι κ δ χ α ρ α κ τ ή ρ α · Α ν τ ί θ ε τ α ή ηδο'νή ε \ -

ν α ι σ υ ν ε ί δ η ο η μ ι α ς ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ή ς κ α τ ά σ τ α σ η ς πού έ ξ ε λ ί ' σ -

α ε τ α ι κ α ί μ ε τ α β ά λ λ ε τ α ι α δ ι ά κ ο π α · *Η ηδονή, π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι γ ε ·I

ν ε τ ι κ ά τ ή λ ύ π η , δ η λ α δ ή τ ή σ υ ν ε ί δ η σ η μ ι α ς ' ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ή ς

α ν ά γ κ η ς · 9 Α π δ τ £ δ υ ν α μ ι κ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ή ς η δ ο ν ή ς π ρ ο κ ύ π τ ε ι

ο τ ι δ έ ν ε λ έ γ χ ε τ α ι ο ύ τ ε άπδ τ δ ν νο ύ μ ά ς ο ύ τ ε άπδ τ ή ν β ο ύ ­

λ η σ ή μ α ς . Γ ι ’ α ύ τ δ κ α ί δ έ ν υ π ά ρ χ ε ι τ έ χ ν η , δηλα δή ε λ λ ο γ η

κ α ί μ ε θ ο δ ι κ ή π ρ ά ξ η , π ο ύ νά μ α ς ο δ η γ ε ί σ έ η δ ο ν ι κ έ ς κ α τ α ­

σ τ ά σ ε ι ς · ’ Α ν τ ί θ ε τ α ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α ε ί ν α ι κ ά τ ι τ δ έ λ λ ο γ ο ,

έ ξ α ρ τ α τ α ι άπδ τ ή β ο ύ λ η σ η μ α ς . Γ ι ’ α υ τ δ υ π ά ρ χ ε ι τ έ χ ν η τ ή ς

ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς , ό π ω ς υ π ά ρ χ ε ι τ έ χ ν η π ο ύ μ α ς ε π ι τ ρ έ π ε ι νά

π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ή σ ο υ μ ε κ ά θ ε α ξ ι ό λ ο γ ο σ κ ο π δ · ’ Απδ τ δ ν α λ ο γ ο χα­

ρ α κ τ ή ρ α τ ή ς η δ ο ν ή ς α π ο ρ ρ έ ε ι τ δ γ έ γ ο ν δ ς ο τ ι ε ί ν α ι π ρ ο σ ι τ ή

σ τ ά π α ι δ ι ά , τ ά θ η ρ ί α κ α ί τ ο ύ ς " μ α ι ν ο μ έ ν ο υ ς " · *Η ε υ δ α ι μ ο ­

ν ί α ό μ ω ς δ έ ν ε ί ν α ι π ρ ο σ ι τ ή σ ’ α υ τ ο ύ ς ·

* 0 ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς δ έ ν σ υ μ φ ω ν ε ί μ έ τ ή ν άνά λυση αυ^

τ ή · Ξ ε κ ι ν ά ε ι άπδ τ ά " έ ν δ ο ξ α " , δ η λ α δ ή τ ί ς γ ε ν ι κ ά παραδεκτές)

α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς γ ι ά τ ή σ χ έ σ ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς κ α ί η δ ο ν ή ς . Χ ρ ή σ ι μ ο - ,*

■ΐ3I* 3ji*s

' - 81 -

ποιώντας τήν “διαλεκτική1; έπιχειτηματολογία παρατηρεί 8 -

τι σύμφωνα μέ τήν κοινή βιωτική εμπειρία ή ευδαιμονία εί~

ναι συνυφασμένη μέ τήν ηδονή# **Κ λέξη "μακδριος" πού/σύρ-

φωνα μέ τήν έτυμολδγία πού υπαινίσσεται δ Αριστοτέλης ,

προέρχεται δπδ τ6 Μμδλα χαίρειv“ f μδς πείθει γιά τή σχέ­

ση αδτή ευδαιμονίας καί ηδονής·* Γιά τδ ίδιο πρδγμα μδς

πείθει καί ή κοινή πείρα πού μδς βεβάιώνει οτι δ “τροχι-

ζδμενος11'δ£ν μπορεί νδ είναι ευδαίμων# Γι*αύτδ καί Scot

Αντιδιαστέλλουν τήν ευδαιμονία πρδς τήν ηδονή ηού66ν λ€·

γουσι11· Τέλος ή διδχυτη ήθική παιδεία πού αναπτύσσεται

στήν πδλη καί διαμορφώνεται αύθδρμητα άπδ τδ κοινωνικέ

σύνολο ή προσφέρεται συνειδητέ Απδ τδν νομοθέτη μδς π εί­

θει *8τι δέν είναι δυνατόν ν& χωρίσουμε τήν ευδαιμονία Α-

πδ τήν ηδονή· Σκοπδς τής ηθικής παιδείας είναι δ Αγαθδς

νδ εύχαριστιέτει μέ τίς κατάλληλες ήδ'ονδς όταν πρέπει y

μέ αυτούς πού πρέπει καί μέ τδ μέοα καί τδν τρδπο πού

πρέπει (Βλ· καί*Η6·Νικο£· Β κ εφ ·3 )· *Η ήδονή πού συνο­

δεύει μιδπράζη είναι μιδ £νδειζη 8τι ή πρδζη αυτή έκφρδ-

ζει τήν Ανάλογη Ζζη9 καί 8τι ή 2ζη αυτή ίχ ει σταθεροποι­

ηθεί· Π·χ·ί έδν ή Ανδρεία πρδζη μδς ευχαριστείf αύτδ ε ί -

ϊ!i

*

t

A

.;·ι.;χ -

- 8 2 -

να ι δ ε ί γ μ α ο τ ι ε χ ε ι σ χ η μ α τ ι σ τ ε ί κ α ί σ τ α θ ε ο ο π ο ι η θ ε ί μ έ σ α

μ α ς η ε ξ η να π ρ ά τ τ ο υ μ ε κ α τ ά τ ρ ό π ο α ν δ ρ ε ί ε · Α ν τ ί θ ε τ α ε ­

άν μ ι ά π ρ ά ξ η μ α ς ε ί ν α ι λ υ π η ρ ή , η λύπη α υ τ ή ο ί ν ο ι έ ν δ ε ι ­

ξ η ο τ ι ή π ρ ά ξ η μ α ς δ έ ν έ ξ α τ ε ρ ι κ ε ύ ε ι τ ή ν ε ξ η μ α ς ά λ λ ά έ ρ ­

χ ε τ α ι σ έ α ν τ ί θ ε σ η μ ε α υ τ ή ν κ α ί τ ή ν " φ € ε ί ρ ε ι " , π α ρ ε μ π ο δ ί ­

ζ ε ι δ η λ α δ ή τ ή ν α ν ά π τ υ ξ η κ α ί ολ ο κ λ ήρ ω σ ή τ η ς σ τ ή ν α ρ ε τ ή ·.

^ Ε ρ γ ο λ ο ι π ό ν τ ο υ π ο λ ί τ ι κ ο υ κ α ί τ ο ύ ν ο μ ο θ έ τ η ε ί ν α ι νά δ ι ­

α μ ο ρ φ ώ σ ει τ ο υ ς χ α ρ α κ τ ή ρ ε ς των π ο λ ι τ ώ ν έ τ σ ι " π ο ύ ν ά Ε υ χ α ­

ρ ι σ τ ι ο ύ ν τ α ι K ef νά λ υ π ο ύ ν τ α ι κ α τ ά τ ρ ό π ο π ο ύ νά π ρ ο ά γ ε ι τ δ

" ε υ ζ η ν " τ ο υ κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ σ υ ν ό λ ο υ 9 τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή α ρ μ ο ν ί α ·

*Η Θεωρία τ ή ς η δ ο ν ή ς κ α ί τ ή ς λ ύ π η ς ε ί ν α ι άπδ μ ι ά ά π ο ψ η 'α ν ­

τ ι κ ε ί μ ε ν ο τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς έ π ι σ τ ή μ η ς ·

Τά " ε ξ ω τ ε ρ ι κ ά " α υ τ ά ε π ι χ ε ι ρ ή μ α τ α μ δ ς δ ε ί χ ν ο υ ν

ο τ ι ό ά ν τ ι η δ ο ν ι σ μ ό ς τ ο ύ Σ π ε υ σ ί π π ο υ σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι π&νω.σ£ μ ι ά

Ι σ φ α λ μ έ ν , β ά σ η · *Η η δ ο ν ή ε μ μ ε σ α μ ό ν ο σ υ ν δ έ ε τ α ι μ έ τήν κ ί ­

ν η σ η κ α ί τ ή ν μ α τ α β ο λ ή , δη λ α δ ή τ ή ν ε ξ έ λ ι ξ η μ ι ά ς ψ ύ χ ο β ιο Χ ο -

γ ι κ ή ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς · * Αμεσα σ υ ν δ έ ε τ α ι μ έ τ ή ν ψ υ χ ρ β ι ο λ ο γ ι κ ή

έ κ ε ί ν η ί σ ο ρ ρ ο π ί α πού κ σ τ Μ ρ χ ή ν π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τ ή ν ά π ο υ σ ία

κ ά θ ε μ ε τ α β ο λ ή ς κ α ί πού ε ί ν α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α φ ανερή σ τ ή ν αισθη­

τ ι κ ή α π ό λ α υ σ η κ α ί σ τ ή ν θ ε ω ρ ί α , όπως τ ή ν ε ν ν ο ε ί ο #Α ρ ι σ ι > .

τ έ λ η ς ·

I- '·,;5ί;\

*Η ηδονή, Αντίθετα Απ’ δτι νόμιζαν δ Πλάτων καί δ ΣπΛσιΚ·

πος,'δέν προϋποθέτει γενετικά τή λύπη. Τδ γεγονός οτι καί

οι "φαύλοι" νοιώθουν ηδονές.δέν Αποδεικνύει δ τι'ή ηδονή

καί ή'ηθική ευδαιμονία είναι καταστάσεις Ασυμβίβαστες·θί

"φαύλοι", πού πράττουν κατά τρ^πο*προσωρινά έστω επιτυχημέ­

νο, πραγματοποιούν μιά ατελή καί μερική μορφή ευδαιμονίας,

είναι φυσικό ή ευδαιμονία αυτή νά ακολουθείται καί νά ο­

λοκληρώνεται σέ' μιά ηδονική κατάσταση. *0 φαύλος είναι με­

ρικά καί κατά τρδπο Ατελή Άγαθδς· Τδ γεγονός δτι ή φαύλη

πράζή του συνοδεύεται Απδ ηδονή μάς πείθει ο τ ι , Αντίθετα

Απδ τήν αποφη'τού Σπευσίππόυ, ή ηδονή συνδέεται μέ τήν

ευδαιμονία· *0 ’ Αριστοτελικές τρδπος Ανάλυσης τής σχέσης

ήδονής καί 'Αγαθού μοιάζει νά προδιαγράφει τίς αναλύσεις

τού έΡΙΝΟ^Λ καί τού HEGEL· Τδ κακδ είναι πιδ πολύ ίλλειψη

Αγαθού ή μερικδ, "Αφηρημένο" θά έλεγε δ HEGEL, Αγαδδ παρά

μιά κατάσταση βασικά δτερογενής σέ σχέση μέ τ6 Αγαθδ.

Κάθε ήδονή ε ί ν α ι λ ό ΐπ δ ν κατά κάποιο τρδπο "Αγα­

θ ή " , σέ διαφορετικέ 8μως β α θμ δ . Π ε ρ ι έ χ ε ι *κΑτι τδ " θ ε ί ο "

καί σέ κΑθε έπίπεδο, Ακ&μη καί στδ Απίπεδο τού φαύλου·^ « *

’ Α ν τίθετα ή λύπη ε ί ν α ι ή σ υ ν ε ιδ η τ ή κατάσταση πού σ υ ν ο δ ε ύ ε ι

- 8 k -

μ ι δ ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α , π ο δ , δ ί ν ? χ ε ι ο λ ο κ λ η ρ ω θ ε ί >«

η μ ι ά πρ&ζη πού δ έ ν έ χ ε ι έ π ι τ ύ χ ε ι τί> σ τ δ χ ο τ η ς · Γ ι α υ τ ό

τ δ λ δ γ ο ή λύ πη ε ί ν α ι σ τ ή ν -ο υ σ ία τ η ς κ ί τ ι τδ κ α κ δ 9 Υχομη

κ α ί αν π ρ δ χ ε ι τ α ι γ ι δ τή λύπη τ ο ύ α γ α θ ο ύ Α νθρώπου· «Καί

αν άκδμ η δ ε χ τ ο ύ μ ε ο τ ι -υ πδρχει κ α π ο ι α σ χ έ σ η η δ ρ ν ή ς κ<Λ

λ ύ π η ς , δ έ ν θ έ ή τ α ν σ ω σ τδ νέ: ο ρ ί σ ο υ μ ε τδ σ χ έ σ η αυτή όπως

δ Πλ&των χ α ί δ Σ π ε ύ σ ι π π ο ς · Πιδ ο ρ θ ή ε ί ν α ι ή έποψη ό τ ι η

η δ ο ν ή ε κ τ ο π ί ζ ε ι τ*ή λύ πη αφού σ υ ν ο δ ε ύ ε ι τή ν " έ ν έ β γ ε ι α ” ,

δ η λ α δ ή τ ή ν ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η φ υ χ ο β ι ρ λ ο γ ι χ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α , κ α ί -· %

'όχι τ ή ν " κ ί ν η σ η ” , δη λ α δ ή τή ν ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι χ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ,% · · *

πού* ύ π δ ρ χ ε ι μ δ ν ο ν " δ υ ν ί ι μ ε ι ” χ α ί έ χ ε ι μ δ ν ο τ ή ν τ&ση ν&X *

π ί ρ ε ι μ ι ί δ λ ο χ λ η ρ ω μ έ ν η μ ο ρ φ ή ·

*Η έποψη τ ο ύ Σ π ε υ σ ί π π ο υ ό τ ι ο ι " π ο λ λ ο ί ” . χ α ί ο ι

••φαύλοι” δ π ι δ ι ώ χ ο υ ν τ ί ς σ ω μ α τ ι κ έ ς η δ ο ν έ ς ε ί ν α ι σωστή γ ι δ

* δ ν *Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η · Δέν Υ π ο δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι ό μ ω ς .Υ π δ τή δ ι α π ί σ τ ω ­

ση α υ τ ή ο τ ι ο ι σ ω μ α τ ι κ έ ς η δ ο ν έ ς ε ί ν α ι ε τ ε ρ ο γ ε ν ε ί ς σ έ σχέ­

ση' μ έ τ ή ν ε υ δ α ι μ ο ν ί α · Οι π ο λ λ ο ί τ ί ς π ρ ο τ ι μ ο ύ ν γ ι α τ ί τ ο ύ ς

ε ί ν α ι π ι δ ο ι κ ε ί ε ς · Τ ί ς π ρ ο τ ι μ ο ύ ν ε π ί σ η ς γ ι α τ ί δ έ ν έ χ ο υ ν

σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ή σ ε ι τ δ γ ε γ ο ν δ ς ο τ ι ύ π δ ρ χ ο υ ν π λ η ρ έ σ τ ε ρ ε ς ψυ-

χ ο β ι ο λ ο γ ι χ έ ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς xc& π λ η ρ έ σ τ ε ρ ε ς η δ ο ν έ ς πού τ ί ς

IIc

I#

1&C:-

4*

im■r&

Mm\ΐά$:,%ή

J

σ υ ν ο δ ε ύ ο υ ν · β0 δ ν θ ρ ω π ο ς δ έ ν ε ί ν α ι μ έ ν ο σ δ μ α ο υ τ ε . μ δ ν ο ψ υ -

χ ή Α λ λ ά τδ "έζ ά μ φ ο ίν » . ( Π ε β ί Υ υ ^ ς Α , 4 , 4θ 8β 1 3 - 2 0 . Ε , Ι .•

4 1 3 4 1 -5 » Β , 2 , 4 ΐ 4 α 1 5 - 2 5 ) . Ε ί ν α ι λ ο ι π δ ν φ α ν ε ρ ό δ τ ι ή σ ω -

μ α τ ι κ ή η δ ο ν ή έ ν τ ά σ σ έ τ α ι σ τ ή ν η δ ο ν ή πού σ υ ν ο δ ε ύ ε ι τ ή ν ε υ δ α ι ­

μ ο ν ί α . Σ ω σ τ ά , έ π ί σ η ς , π α ρ α τ η ρ ε ί ό Σ π ε ύ σ ι π π ο ς . δ τ ι δ έ ν υ π ά ρ ­

χ ε ι τ έ χ ν η τ ή ς η δ ο ν ή ς . Τ 6 γ ε γ ο ν ό ς δ μ ω ς α Χ τ δ Α π ο ρ ρ έ ε ι Απέ τ ή ν

Γ δ ι α τ ή φύση τ ή ς ' η δ ο ν ή ς . * » η δ ο ν ή σ υ ν ο δ ε ύ ε ι μ ι ά " έ ν έ ρ γ ε ι α ’1,

δ η λ ο δ ή μ ι ά ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α , π ο ύ δ έ ν ε ί ν α ι Α π ο τ έ λ ε ­

σμ α •’τ έ χ ν η ς ” δ η λ α δ ή έ λ λ ο γ η ς Α ν θ ρ ώ π ι ν η ς π ρ ά ξ η ς π ο ύ μ ι μ ε ί τ α ι

κ α ί σ υ μ π λ η ρ ώ ν ε ι ' τ ή φ ύ σ η . . * Η ’Α ν έ ρ γ ε ι α " ε ί ν ο ι Α π ο τ έ λ ε σ μ α μ ι -

δ ς φ υ σ ι κ ή ς έ ξ έ λ ι ζ η ς . Σ * α υ τ ή ν φ α ν ε ρ ώ ν ο ν τ α ι ή " π ρ α γ μ α τ ώ ν ο ν τ α ι

ο ΐ φ υ σ ι κ έ ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς , ε ν ό ς ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ο δ Α ρ γ α ν ι σ μ ο Ο , χ ω -2*1 * Ρ Χ ή ν ^

ρ ί ς νά π α ρ ε μ β α ί ν ε ι ' ή έ ν τ ε χ ν η π ρ ά ξ η . 'Α φ ο ύ ή " ε ν έ ρ γ ε ι α " δ έ ν

ε ί ν α ι Α π ο τ έ λ ε σ μ α τ έ χ ν η ς , δ έ ν θά. έ χ ε ι σ χ έ σ η μ έ τ ή ν τ έ χ ν η ή

ήδονή π ο ύ σ υ ν ο δ ε ύ ε ι τ ή ν έ ν έ ρ γ ε ι α .

*Η κ ρ ι τ ι κ ή τ&ν ι δ ε ώ ν τοΟ Σ π ε υ σ ί π π ο υ Α π ι τ ρ έ π ε ι%

σ τέν ’ Α ρ ισ το τέλ η ν& π ρ ο σ δ ιο ρ ίσ ε ι μέ μ εγ α λ ύ τερ η Α κ ρ ίβ ε ια τήν

ούσία τής η δονή ς· βΗ ήδονή δ έν ε ί ν α ι αυτή κ α θ ’ έαυτή ο ύ τε

κίνηση ο ύ τε μ ετα β ο λ ή · ‘ Ηδονή δ έν υπάρχει δταν καί γι& ίσ ο

χρον ικ έ διάστημα σ υ ν τ ε λ ε ί τα ι μιά φ υ χ ο β ιο λο γ ικ ή μ ετα β ο λή ·

— 8 6 —

Γι*αυτδ καί ή ηδονή δέν συνδέεται δμεσα γ ί τήν όρεξη', ή

τήν ίπιΟυμίαι μέ τήν οποία συνειδητοποιούμε τήν Ανάγκη

μιδς Αλλαγής στήν φ’υχοβιολογ.ική μας ισορροπία, έπειδή ή

ίσορροπία αυτή είναι ανεπαρκής καί Ατελής·

*Η ηδονή συνδέεται μέ τήν εμπειρία τοΟ αΙωνίου

έπειδή συνδέεται μ£ τήν "ηρεμία*", μδλλον παρά μέ τήν κ ί-

Α>ηση CbPj&iSlte Η,Ι5» ΙΙ5**β 20-25) /^ π ω ς ε ί ναι γνωστέ,

6 ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς ο ρ ί ζ ε ι τ δ ν χ ρ δ ν ο σ έ σ χ έ σ η ν έ τ#ίν κ ί ν η σ η ,*

Γ ι ’ αύτδ καί "ο θεδς Αεί μιδν καί απλήν χαίρει ηδονήν"

ένώ δ άνθρωπος ίπειδή ή φύση του είναι Ατελής, καί κα­

ταδικασμένη νδ μεταβάλλεται δ£ν μπορεί νά νοιώσει ήδο-

νη παρά έξω Απδ τήν χρονική διάρκεια καί γιδ μια στιγ­

μή μονάχα· "Καί τών όλων τι καί τελείων ή ηδονή· Δδζειε

6*&ν τούτο καί έκ τού μή ένδέχεσθαι κινεΧσθαι μή έν χρί>-ι

νφ, ηδεσΟαι δέ· τδ γάρ έν,τφ νύν ολον τι · (*221-1222·

ΙΙ7^β 5-ΪΟ )· Τδ γεγονδς όμως δτι ο άνθρωπος δέν μπο­

ρεί νά νοιώσει ηδονή παρά μδνο γιά μιά στιγμή δέν φανε­

ρώνει μδνο τήν ατέλεια τού Ανθρώπου# Φανερώνει καί τήν

τελείδτητα τής ηδονής Λαί δικαιώνει τήν αποφη τού *Αρι-%

στοτέλη 8τι ή καθαρή ηδονή Ανήκει πίδ πολύ στίς θείκές

- 8 7 -

ndpi στίς Ανθρώπινες ίπραγματικδτητες.

*Η η δ ο ν ή ά ν ή κ ε ι λ ο ι κ δ ν σ τ ά " τ έ λ ε ι α " κ α ί στΛ

" ο λ α " Οπως ή χ ρ ο ν ι κ ή σ τ ι γ μ ή · Τ ήν ΐ δ ι δ τ η τ α α υ τ ή τ ή ν έχει

κ α ί κ α θ ' Ο α υ τ ή Αλλά κ α ί ' γ ι α τ ί σ υ ν ο δ ε ύ ε ι μ ι ά Ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η

ψ υ χ ο β ι Ψ λ ο γ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α if π ρ ά ς η . Χ ω ρ ί ς νά τ α υ τ ί ζ ε τ α ι μ έS

τήν ευδαιμονία μπορούμε νά' πούμε οτι τήν Οκφράζει καί κα­

τά, κάποιο τρδπο τήν Αναπτύσσει. Τήν τελειοποιεί-όπως τε-

λριοποΐεί Ολες τίς βιολογικές, ψυχικές καί πνευματικές

\ειτουργίες, Απδ τήν αίσθηση ως τήν διάνοια καί τδν νού

(»H6,Mirtoji . Κ, Ι Ι ? ύ β 2 0 κ . ε . ) . 'Ε τσ ι η ηδονή είναι ή Α­

ναγκαία έκφραση τής εύδαιμόνίας, χωρίς νά ταυτίζεται μέ

αΟτήν Αλλά σάν "έπιγιγνδμενον τι τέλο ς", dfcv τδ φυσικέ

έπακδλουάέ της. *Η ηδονή είναι ή λάμψη τής ευδαιμονίας

Οπως ή Ομορφιά καί ή ΰγεία>"ή ωρα", είναι ή φυσική έκφρα­

ση. "τΔν Ακμαίων"·, δηλαδή τής νεέτητας καί τής ψυχοβιολο-

γικής δύναμης ('ΗΘ.Νικο ι. Κ ,Ι , I I 7 V p p u -J5 ).

Οι Αναλύσεις αύτές δίνουν τήν Ιντύπωση Οτι δ ι­

καιώνεται Απδ τδν 'Αριστοτέλη ή Αντίληψη τού Εύδδζου, Ασ-

τρονδμου &π6 τήν Κνίδο (**00-3^7 * ·Χ ρ ·)9 γιά τή σχέση ευ­

δαιμονίας καί ηδονής· *0 Βΰδοζος παρακολούθησε γι& 2να

διάστημα μαθήματα στήν §Ακαδημία καί ίταν Ακροατής τοΟ

&' L · -

- 8 8 -

Π λ ά τ ω ν ο ς · Φ α ί ν ε τ α ι ο τ ι γ ι ά τ δ ν Ε υ δ ο ζ ο ή άρχή τ η ς η δ ο ν έ ς

ε χ ε ι τ ή ν ί δ ι α λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α μ ε τή ν Πλατωνική #Ι δ έ α τ ο ύ * Α­

γ α θ ο ύ · Σύμφωνα μ έ τ δ ν Πλάτωνα ( Π ο λ ι τ ε ί α S , $ 0 β D - E ) τδ

ά γ α θ δ ε ί ν α ι ” ο δή δ ι ώ κ ε ι μ έ ν δπασα ψυχή κ α ί τ ο ύ τ ο υ ί ν ε -

Αα πά&τα π ρ ά τ τ ε ι · · · * * . Γ ι , α ύ τ δ κ α ί , δπως ά ν α π τ ύ σ σ ε ι . ο

Πλάτων σ έ σ υ ν έ χ ε ι α , ή * Ι δ έ α τ ο υ 1 *Α γαθού ε ί ν α ι ή α π α ρ α ί ­

τ η τ η π ρ ο υ π δ θ ε σ η γ ι ά νά υ π ά ρ ξ ο υ ν κ α ί νά γ ί ν ο υ ν ν ό η τά τά

8 ν τ α ·

Μέ α ν ά λ ο γ ο τ ρ δ π ο ο Ε υ δ ο ξ ο ς σύμφωνα μ έ τή μ α ρ ­

τ υ ρ ί α τ ο ύ 9Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η **τήν η δ ο ν ή ν τ ά γ α θ δ ν ψ ε τ ’ ε ί ν α ι δ ι ά

τ δ π δ ν θ ’ οραν έ ψ ι έ μ ε ν α α υ τ ή ς , κ α ί ε λ λ ο γ ς κ α ί α λ ό γ α * ίν

πασι δ ’ ε ί ν α ι τ δ α ί ρ ε τ δ ν ε π ι ε ι κ έ ς , κ α ί τ β μ ά λ ι σ τ α κ ρ ά τ ι -

σ τ ο ν * τ δ δή π ά ν τ ’ έ π ί τ α υ τ δ φ έ ρ ε σ θ α ι μ η ν ύ ε ι ν ως π ά σι τ ο ύ ­

τ ο ά ρ ι σ τ ο ν ............ τ δ δ έ π δ σ ι ν ά γ α θ δ ν κα£ ου π ά ν τ ’ έ φ ί ε τ α ι

τ ά γ α θ δ ν ε ί ν α ι * * · (ΉΘ·Νικο|4· Κ , 2 , Ι Ι 7 2 β 1 0 - 1 5 ) · Γ/0 λ α τά

ο ν τ α α ν α ζ η τ ο ύ ν τ ή ν η δ ο ν ή σάν τ δ ν τ ε λ ι κ έ σκοπδ τ ή ς ύπαρ­

ξ η ς κ α ί τ ή ς π ρ ά ξ η ς τ ο υ ς · Τδ γ ε γ ο ν δ ς α ύ τ δ δ ε ί χ ν ε ι ο τ ι ήI

η δ ο ν ή ε ί ν α ι τ δ κ α θ ο λ ι κ ό ά γ α θ δ γ ι ά ολα τ ά · 8 ν τ α , δπως ε ί ­

ν α ι κ α ί ή Π λ α τ ω ν ι κ ή ’ ί δ £ α τ ο Β ’ Α γ α θ ό ν , Τ ί π ο τ ε δ έ ν δ ε ί χ -\

v t i ώ ο τ δ σ ο σ τ ό κ ε ί μ ε ν ο α’υ τ δ ο τ ι ί ά ρ χ ή τ ή ς η δ ο ν ή ς σ τ δ ν.5■}4ί4*ϊI■ι

*■**·-*

- 89 -

Ε υ δ ο ζ ο ϊ χ ε ι •’χ ω ρ ι σ τ ή · 1 Αντολογική υ π ό σ τ α σ η σάν α υ τ ή πού c«*

X c t η Π λ α τ ω ν ικ ή * Ι δ έ α τ ο ύ 9Α γ α θ ο ύ *» *

Οι Απδφεις αυτές τού Ευδδζου είναι σύμφωνα μέ

τβν Αριστοτέλη πειστικές γιατί Μού δή ως φίλος τής ήδο-

νής έδδκει ταύτα λέ^ειν11, βΟ 9Αριστοτέλης! Αναλύοντας τή

σχέση*ευ6αιμονίας καί Ηδονής» πλησιάζει περισσότερο πρδς

τίς Απόψεις τού Ευδδζου παρά πρδς τίς Απόψεις τού Επευ-

σίππου· Τδσο οι "έπιεικΛς** οσο καί οι "φαύλοι" τείνουν,

σύμφωνα μέ τδν Α ριστοτέλη, πρδς τήν ηδονή, αφού τείνουν

πρδς τήν ευδαιμονία· .Τδ λάθος τού Ευδδζου, Απδ τήν άποψη

τού Α ριστοτέλη, είναι ο*τι σκέπτεται "με'ταφυσικ^1 καί δέν

Αναγνωρίζει τήν πολυμορφία τής ηδονής· Κατά τδν ίδ ιο τρό­

πο καί &' Πλάτων πίφτελ στδ σφάλμα νά μή' αναγνωρίζει τήν

πολυμορφία τού Αγαθού·

Δέν μπορούμε νά ταυτίσουμε γενικά τήν ηδονή μέ

τδ Αγαθό γιατί υπάρχουν'τελειότερες η πληρέστερες καί%Α­

τελέστερες ηδονές, οπώς είναι καί οι Αντίστοιχες "ένέργει·

ες,ν, δηλαδή οι ψυγοβιολογικές· λειτουργίες πού οί ηδονές

αύτές τςλςιοποίούν· *Η πολυμορφία τΰν ήδονΟν προκύπτει Α­

πό τήν πολυμορφία τής ίδιας τής ζω ής·'είναι λοιπόν φυσικό

Α γάνδαρος νά προτιμάει τά άχυρα Από τδ χρυσάφι, 8πως ε ϊ -

'·%.■%

<#

χ ε π α ρ α τ η ρ ή σ ει , ό ' Η ρ ά κ λ ε ι τ ο ς . *Η η δονή τ ο δ γ α ϊ δ ά ρ ο υ δδν

μ π ο ρ ε ί νά ε ί ν α ι ή ί δ ι α μ £ τ ή ν η δ ο ν ή τ ο ϋ Ό ο φ ο δ . -Μπορούμε

ομαις νά π ο ν μ ε ο τ ι η η δ ο νή τ ο ν οο φ ον ε ί ν α ι π λ η ρ έ σ τ ε ρ η απ6

τ ή ν η δ ο ν ή τ ο υ γα ί ’δ ά ρ ο υ .

*Η π ο λ υ μ ο ρ φ ί α τ ή ς η δ ο ν ή ς έ ξ η γ ε ϊ τ δ γ ε γ ο ν δ ς ο τ ιy

ή η δ ο ν ή πού σ υ ν ο δ ε ύ ε ι μ ι ά ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ύ λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ε ί ν α ι

α ί σ θ η τ ή σάν λ ύ π η σ έ σ χ έ σ η μ έ ε τ ε ρ ο γ ε ν ε ί ς ψ υ χ ο θ ι ο λ ο γ ι κ έ ς

λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς . Δ έν τ ί ς τ ε λ ε ι ο π ο ι ε ί α λ λ ά σύμφωνα μ έ τ δ ν *Α-

ρ ι σ τ ο τ έ λ η τ ί ς " φ θ ε ί ρ ε ι 11, π α ρ ε μ π ο δ ί ζ ε ι τ ή ν ολοκλήρωσή

τ ο υ ς . Α υ τ ό ς π ο ύ β ρ ί σ κ ε ι ε υ χ α ρ ί σ τ η σ η σ τ ή μ ο υ σ ι κ ή , ο " φ ί λ -

ί Γ υ λ ο ς " , ^ δ υ σ κ ο λ ε ύ ε τ α ι νά σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ σ ε ι τ ή ν π ρ ο σ ο χ ή Ν ο υ

σ τ ο ύ ς " λ ό γ ο υ ς " , π . χ · τ ή ς φ ι λ ο σ ο φ ί α ς ή τών μ α θ η μ α τ ι κ ώ ν .

ΓΟ τα ν έ κ τ ε λ ο ύ μ ε δ υ ο δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς π ρ ά ξ ε ι ς σ υ γ χ ρ ό ν ω ς , τήν

ε υ χ α ρ ί σ τ η σ η πού μ δ ς γ ε ν ν ά ε ι ή μ ί α τ ή ν ν ο ι ώ θ ο υ μ ε χτάν δ υ σ ­

α ρ έ σ κ ε ι α σ έ σ χ έ σ η μ έ τ ή ν ά λ λ η . Α υ τ ο ί πού τρώ γο υ ν σ τ δ θ έ ­

α τ ρ ο δ έ ν μ έ ν ο υ ν ε υ χ α ρ ι σ τ η μ έ ν ο ι σ,πδ τ δ θ έ α μ α . Ε π ι δ ί δ ο ν ­

τ α ι σ * α υ τ ή τ ή ν α σ χ ο λ ί α ό τ α ν δ έ ν α ι σ θ ά ν ο ν τ α ι ολοκληρω μέ­

νη α ι σ θ η τ ι κ ή Απόλαυση γ ι α τ ί ή πα ρά στα ση δ έ ν ε ί ν α ι α ρ τ ι α

ή ο ι η θ ο π ο ι ο ί Α δ έ ξ ι ο ι . *Η ά σ χ ο λ ί α μ έ τ δ " τ ρ ά γ η μ α " μ έ τή

σ ε ι ρ ά τ η ς τ ο ύ ς ε μ π ο δ ί ζ ε ι νά ν ο ι ώ σ ο υ ν ο λ ο κ λ ηρ ω μ ένη κ α λ λ ι -

* 91 *

τ ε χ ν ι κ ή Απόλαυση >taC ί τ σ ι ή ’θ ε α τ ρ ι κ ή π α ρ ά σ τ α σ η τ δ ΐ ^ δ υ σ α -

ρ ε σ τ ε ί · Τ ήν π ο λ υ μ ο ρ φ ί α τ ή ς η δ ο ν ή ς έ π ι β ε β α ι ώ ν ε ι γ ε ν ι κ ά τ δ

γ ε γ ο ν ό ς ο τ ι ά τ α ν μ ι ά π ρ ά ζ η ή μ ι ά δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α μ & ς σ ύ χ α -

ρ ι σ τ ε ί έ χ ο υ μ ε τ ή ν τ ά σ η νά Α π ο φ ε ύ γ ο υ μ ε η νά π α ρ α μ ε λ ο ύ μ ε

τ ί ς ά λ λ ε ς δ ρ α σ τ η ρ ι ά τ η τ ε ς ή π ρ ά ξ ε ι ς · * 0 φ ι λ ό δ ο ξ ο ς π · χ · δ έ ν

β ρ ί σ κ ε ι ε υ χ α ρ ί σ τ η σ η σ τ ή ν Ασχολία μ έ τ ή ν φ ι λ ο σ ο φ ι κ ή θ ε ω ρ ί α ·

* 0 θ ε ω ρ η τ ι κ ό ς ά ν θ ρ ω π ο ς δ έ ν β ρ ί σ κ ε ι ε υ χ α ρ ί σ τ η σ η σ τ ί ς λ ε ι ­

τ ο υ ρ γ ί ε ς τών α ι σ θ ή σ ε ω ν .

*Ε η δ ο ν ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί λο ι*π ό ν σ £ ο ρ ι σ μ έ ν ε ς π ε ρ ι ­

π τ ώ σ ε ι ς σάν λ ύ π η γ ι α τ ί τ ε λ ε ι ο π ο ι ε ί μ ι ά ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ή * λ ε ι ­

τ ο υ ρ γ ί α π α ρ ε μ π ο δ ί ζ ο ν τ α ς τ ή ν ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η τ δ ν ά λ λ ω ν · *€Κ σ χ έ -

ση α υ τ ή δμως ά ν ά μ ε σ α σ τ ή ν η δ ο ν ή κ α ί *ίή\ λίτπη δ ΐ ν τ α υ τ ί ζ ε ­

τ α ι μέ* τ ή ν Π λ α τ ω ν ι κ ή Α ν τ ί λ η ψ η ά τ ι ή η δ ο ν ή π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι γ ε ­

ν ε τ ι κ ά τ ή ν λ ύ π η · *Η άποψη τ ο ύ Π λ ά τ ω ν ο ς ε ί ν α ι ά τ ι α ι σ θ α ν ό ­

μ α σ τ ε η δ ο ν ή ά τ α ν σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ο ύ μ ε τ δ γ ε γ ο ν δ ς ά τ ι κ ά π ο ι α «

Ανάγκη μ α ς ι κ α ν ο π ο ι ε ί τ α ι · Π ρ έ π ε ι νά σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ή σ ο υ μ ε

τ ή ν " έ ν δ ε ι α " α υ τ ή , δ η λ α δ ή ν ά ν ο ι ώ σ ο υ μ ε λ ύ π η γ ι ά ν ά ν ο ι ώ ­

θ ο υ μ ε ύ σ τ ε ρ α ή δ ο ν ή ( Φ ί λ η β ο ς 3 Ι α - > 2 α t 3 5 α 9 4 2 C - D ) ·

*Η άποψη τ ο ύ #Λρι σ τ ο τ έ λ η δ έ ν ε ί ν α ι α υ τ ή · *Η ή ­

δονή δ έ ν σ υ ν δ έ ε τ α ι μ έ τ ή ν " Α ν α π λ ή ρ ω σ ι ν " μ ι δ ς Α ν ά γ κ η ς ο ύ τ ε

- 92 -

κ α ί μ έ τ ή ν ε ξ έ λ ι ξ η μ ι δ ς ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ή ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς . "Ο­

πως π α ρ α τ η ρ ή θ η κ ε π ι δ π δ ν ω , ή ή β ο ν ή σ υ ν δ έ ε τ α ι , · σύμφωνα

μ έ τ δ ν ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η , μ έ μ ι δ σ τ α τ ι κ ή κ α ί ί σ ο ρ ρ ο π ο ι η μ έ ν η

κ α τ δ σ τ α σ η τ ή ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς α υ τ ή ς . Τ ε λ ι κ ά δ ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς

ε π ε κ τ ε ί ν ε ι " σ ω ς σ έ ό λ ε ς τ ί ς η δ ο ν έ ς τή ν έποψη τ ο δ Πλδτω·*

ν ο ς γ ι ά τ ί ς " α λ η θ ι ν έ ς * 1 η δ ο ν έ ς , 1 πού ν ο ι ώ θ ο υ μ ε σέ σχέσηi

" μ έ τ ά χ ρ ώ μ α τ α , τ ά σ χ ή μ α τ ε η τ ά αρώματα (Φ ^ λη βος 5 Ι β n . c i" . ί

is *Η α ν ά γ κ η γ ι ά τ ί ς α π ο λ α ύ σ ε ι ς α υ τ έ ς 6 έ ν ε ί ν α ι έ ν τ ο κ η . |

ν " Ε τ α ι δ ε ν τ ή ν σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ο ύ μ ε . Δέν α ί σ θ α ν δ μ α σ τ ε λύπη±ίψ # 4 ' ρ 9 7 '

ό τ α ν δ έ ν ν ο ι ώ θ ο υ μ ε τ ί ς η δ ο ν έ ς α υ τ έ ς . Γ ι α υ τ δ ε ί ν α ι χα ··"i

θ α ρ έ ς , ά σ χ ε τ ε ς μ έ τ ή ν λ ύ π η κ α ί μ έ τ ή ν "κίνηση** τδ ν ψυ-

χ ω β ι ο λ ο γ ι κ ώ ν λ ε ι τ ο υ ρ γ ι ώ ν τ ο ύ α ν θ ρ ώ π ο υ . Γ ι ά τ δ ν #Α ρ ι σ τ ο -

τ έ λ η ό λ ε ς ο ί η δ ο ν έ ς ^ κ α ί ο χ ι μ δ ν ο ν α υ τ έ ς πού ο Πλάτων ο ­

ν ο μ ά ζ ε ι "κ α θα ρ έ ς * * ή " α λ η θ ι ν έ ς " η δ ο ν έ ς ε ί ν α ι ά σ χ ε τ ε ς μέ

τ ή ν λ ύ π η , τ ή ν ψ υ χο σ ω μ α τικ ή α νά γκ η κα*ί τ ή ν " κ ί ν η σ η " δη­

λ α δ ή τ ή ν ε ξ έ λ ι ξ η των ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ώ ν λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ι ώ ν μ α ς .

'Η έ ρ μ η ν ε ι α α υ τ ή ε ρ χ ε τ α ι σ έ φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ή α ν τ ί ­

φαση μ έ τά οσα λ έ ε ι ο ^ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς , σ τ δ πρώτο β ι β λ ί ο τ δ ν

’ Η θ ι κ δ ν Ν ι κ ο μ α χ ε ί ω ν γ ι δ τ δ ν α π ο λ α υ σ τ ι κ δ β ί ο ( Λ , 5 * 1 0 9 5

β 1 5 - 2 0 ) . * 0 β ί ο ς τ ή ς η δ ο ν ή ς χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τ α ι έ δ δ σ&ν "ά ν

- 9? -

; ;sΓ,ί*'

δραιιοδώδης". καί άξιος γιά "βοσκήματα". ‘Η, Αντίφαση αυτή

8μως δέν είναι πραγματική. Ετό πρώτο βιβλίο ό 'Αριστοτέ­

λης Αναφέρεται απλώς στ6ν κοινό τόπο τών τριών βίων, πού

έχει πιθανώς Πυθαγόρεια προέλευση, γιά νά δ είξει τήν* πο­

λυμορφία τού άγαθοΟ. Δέν τόν Ενδιαφέρει Εδώ ή* θεωρία τής

ηδονής, αυτή καθ'εαυτή, 'Αντίθετα στό βιβλίο Η καί στό

βιβλίο Κ υπάρχει συστηματική Ανάλυση τών πολιτικοκοινωνι­

κών καί τών ψυχοβιολογικών μορφών τής ηδονής· Είναι λοι­

πόν φυσικό νά Αποφεύγει στά κείμενα αυτά ο 'Αριστοτέλης

τήν Αξιολόγηση τού πρώτου βιβλίου, πού είναι μονόπλευρη

καΓ χωρίς Αποχρώσεις·

β ρ ι σ μ έ ν ο ι μ ε λ ε τ η τ έ ς , ό π ω ς π # χ · ο P H I L I P M ER-

LAN, ν ο μ ί ζ ο υ ν Ε π ί σ η ς ο τ ι υ π ά ρ χ ε ι σ η μ α ν τ ι κ ή δ ια φ ο ρ ά Α ν ά -• ·

μέσα στήν Ανάλυση τής ηδονής, πού διαβάζουμε στό βιβλίο

Η καί αυτή πού διαβάζουμε σ Λ βιβλίο Κ. Ετό Η ή ηδονή

Ι2 -ΐ£ 5 £ Ι2 ! U0 τήν ολοκληρωμένη ψυχοβιολογική λειτουργία

Κ ηδονή εΓναι "ή Ενέργεαα τής κατά φύσιν (ίζεως" (1155α

I J - Ι Φ ) · 'Αντίθετα στό βιβλίο Κ είναι ή κατάσταση πού συνο-

•£«£i .ν τήν όλοκληρωμένη ψυχοβιολογική λειτουργία

(ΙΙ7^β 3 0 - J 5 ) . Γενικά, ή ηδονή' συνδέεται πιό άμεσα μέ τό

Αγαθό σ τ ό β ι β λ ί ο Η Από O f i σ τ ό β ι β λ ί ο Κ · 'Η δ ια φ ο ρ ά α υ τ ή

τ&■*>

- 9^ -

δ έ ν σ η μ α ί ν ε ι & τ ι ή θ ε ω ρ ί α γι^ά τ ή ν η δ ο ν ή π ού Ί δ ν α π τ ύ σ σ ε -

τ α ι α τ ά δ ύ ο α υ τ ά κ ε ί μ ε ν α δ £ ν £ χ ε ι Ε σ ω τ ε ρ ι κ ή έ ν δ τ η τ α ·

·*Η ά ν ά π τ υ ζ η τ ο ύ β ι β λ ί ο υ Η γ ί ν ε σ α ι άπδ, τ ή ν σ κ ο ­

π ι ά ' τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς θ ε ω ρ ί μ ς , δ η λ α δ ή μ £ γ ε ν ε τ ι κ ή Ε μ π ε ι ρ ι ­

κ ή π ρ ο ο π τ ι κ ή · Ε ί ν α ι λ ο ι π δ ν . ψ υ σ ι κ δ νά σ υ ν δ £ ε τ α ι σ τ ε ν ά ’ ή

ή δ ο ν ή μ £ τ ή ν ή θ ι κ ή τ ε λ ε ι δ τ η τ α · ' * Α ν τ ί θ ε τ α ή π ρ ο ο π τ ι κ ή

τοΟ β ι β λ ί ο υ Κ ε ί ν α ι ' σ δ μ ε γ ά λ ο βαθμό Π λ α τ ω ν ι κ ή · Τ ο ν ί ζ ε ­

τ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α σ * α υ τ δ ή σ χ £ σ η ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς κ α ί φ ί λ ο σ ο φ ι - '

κ ή ς θ ε ω ρ ί α ς ( κ ε φ . δ ) · Ε ί ν α ι λ ο ι π δ ν φ υ σ ι κ δ ή σ χ £ σ η ' ε υ δ α ι *

μ ο ν ί α ς κ α ί η δ ο ν ή ς νά μ ή ν φ α ί ν ε τ α ι τ δ σ ο σ τ ε ν ή t Z o o φ α ί ­

ν ε τ α ι ό τ α ν α ν α λ ύ ε τ α ι άπδ τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή , Ρ π ρ δ ς ή μ ά ς Μ, σ κ ο -

π-ιά τ ο ύ Η β ι β λ ί ο υ · Πάντως κ α ί ο ι δ ύο ά ν α λ ύ σ ε ι ς κ α τ α λ ή ­

γ ο υ ν σ τ δ συ μ π β ρ α σ μ α ο τ ι ή η δ ο ν ή δ £ ν μ π ο ρ ε ί * νά χ ω ρ ι σ τ ε ί

ά π δ τ ή ν ή θ ι κ ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α · Μ ικρή τ ε λ ι κ ά δ ι α φ ο ρ ά υ π ά ρ χ ε ι

Εάν τ α υ τ ί ζ ε τ α ι μ £ τ ή ν ε υ δ α ι μ ο ν ί α ή ε ί ν α ι τ δ β ι ο λ ο γ ι κ ά

κ α ί ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ά ά ν α γ κ α ί ο φ α ι ν δ μ ε ν ο πού τ ή ν σ υ ν ο δ ε ύ ε ι ·

' Ο π ω σ δ ή π ο τ ε · σ τ δ β ι β λ ί ο Κ τ ο ν ί ζ ε τ α ι π ε ρ ι σ σ δ τ ε -

ρ ο ή ι ε ρ α ρ χ ί α τΟν η δονώ ν π ού π ρ ο κ ύ π τ ε ι άπο τ ή ν ι ε ρ α ρ χ ί α

τ ώ ν " Ε ν ε ρ γ ε ι ώ ν " t δ η λ α δ ή τών ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ώ ν λ ε ι τ ο υ ρ γ ι ώ ν

τ ο ύ ά ν θ ρ ά π ο υ , πού Σ χ ο υ ν π ά ρ ε ι δ λ ο κ λ η ρ ω μ δ ν η μ ο ρ φ ή · #Απ6

\\

τίς λειτουργίας αύτός ή πληρ'όστερ'η είναι η ευδαιμονία·

#Επει.δή η ευδαιμονία άνταποκρΓνεται at μεγαλύτερο βαθμό/βιο/

οτδ. "Αργόν1/ δηλαδή τήν ψυχολογική λειτουργία καί τ6ν τε­

λικό σκοπό Οής Ανθρώπινης ύπαρξης/ ή ηδονή τού "μακαρίου"

Ανθρώπου είναι η πιο Ανθρώπινη·

βΗ συσχότιση αύτή· ευδαιμονίας καί ηδονής προ­

κύπτει Από *ή σιωπηρή Αζομοίωση πού κάνει δ *Αριστοτόλης

Ανάμεσα στήν βιολογική καί κοινωνική λειτουργία Από τή

μιδ μεριά, τήν ηθική πράξη Από τήν άλλη·· *Λν ή Αξομοίωση ,

αυτή'Αμφισβητηθεί| αν'τονίσουμε τήν ξεχωριστή ποιότητα

τής ηθικής πράξης! όπως τό κάνει 4 ΚΑΝΤ, θά καταλήζΐ*>με

στό σ.υμπίροσμα οτι ή ορθή πράξη δίν συνοδεύεται υποχρεω­

τικά Από ηδονή· Δίν θά είναι όμως Απαραίτητο νά δεχθούμε

τήν αποφη τού ΚΛΝΤ οτι Αναγκαίο Αποτάλσμα τής ηθικής Αρε­

τής, σό σχόση μέ τίς ένστικτώδεις καί συγκινησιακός μας

κλίσεις, είναι ή ταπείνωση καί ή λύπη· *Αν υπάρχει ενα

Αμφντο ήθικό Ανστικτο η κάποια κλίση, πού νά είναι κίνη­

τρο γιά τήν ΑκτΑλεση τής Αρθής πράξης, ή ήθική τελειότη­

τα μπορεί νά συνοδεύεται Από Ανα συναίσθημα ηδονής, χωρίς

ωστόσο ή -ηδονή αυτή νά Αχεί τήν ποιότητα τών ‘βιολογικώνψ

ηδονών·

- 96 -

Ij. Τδ ε ύ δ αιμονιστικό ’ΐδε&δες τοΟ *Αριστοτέλη

καί η θέση του στήν ‘Ιστορία τής Φιλοσοφί­

ας·

Κείμενα· ,Επίκουρος, ,Επιστολή πρδς Μενοικέα,

(Διογένης Λαέρτιος, X , 128-132, 136)·I

R , D E S C A R T E S , * Επι<ττο_λτ^ o j j \ y _ J

Ιδης Αυγοδστου I6*f5* £κδ. A.BRIDOUX, σει

pfi· PLEIADE, PARIS 1952.,

I . K A N T Κριτική του Πρακτικοί) Λδγου, Δε^Υερο βι­

βλίο, * 2 _ § i 2 « c«Ii-D-I2H-£2?2E2$-2E25Ii ·

κοΟ Λδγου 2ν© Κεφδλαιρ,

G . W . F . H E G E L Παραθέσεις^ ‘Ιστορίας τής Φιλοσοφίας, άγ-

γλικ.μεταφρ. H A L D A N E ^ SIMSON, II 203-210

’Εγ κ υ κ λ οπαιδεία τδδν φιλοσοφικήν' έπισττ]μΟνI « I ,

γαλλ.μεταφρ. H , D E G A NDILLAC ί k l O f 577·

Β ο η θ ή μ α τ α . V/,JAEGER, ARISTOTLE, αγγλική μετ&φραση RI­

CH A R D ROBINSON, OXFORD, I 9 k 8 2 , o . 390-Λ00

PH.MERLAN, S T O D I E S _ I N _ E P I C U R U S _ m _ A R I S T O T L E , W I E S ­

B A D E N I960, σ.29-37.

t

H.A.REYBURN*

STUDY OF THE PHILOSOPHY OF RIGHT t

OXFORD I 92 I | κ ε φ ά λ α ι ο V f o . 9 0 - I I * f . '

9 7 -

*H η θ ι κ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α τ ο ύ ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η έ κ φ ρ ά ζ ε ι

τ ί ς ά ζ ί ε ς τ ή ς ’ Ε λ λ η ν ι κ ή ς Π ό λ η ς . Λ υ τ έ φ α ί ν ε τ α ι άπ ό τ ή ν 6 ι -

α λ ε κ τ ι κ ή μ έ θ ο δ ο π ού α κ ο λ ο υ θ ε ί μ έ α φ ε τ η ρ ί α τ ά ’έ ν δ ο ξ α 11 γ ι ά

τή ν ο ρ θ ή σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά . Σ υ γ χ ρ ό ν ω ς ό μ ω ς π ρ ο δ ι α γ ρ ά φ ε ι τ ή ν τ ά ­

ση νά ά ν α ζ η τ η θ ε ί από τ δ ά τ ο μ ο ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α , κ α ί νά π ρ ο σ ­

δ ι ο ρ ι σ τ ο ύ ν άπό α υ τ ό μ ό ν ο ό ί η θ ι κ έ ς α ξ ί ε ς , α ν ε ξ ά ρ τ η τ α άπδ

τ ή ν π ό λ η κ α ί τ ο ύ ς θ ε σ μ ο ύ ς τ η ς . *Η τ ά σ η α υ τ ή έ κ φ ρ ά ζ ε τ α ι

σ τ ή ν η θ ι κ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α τ δ ν Σ τ ω ί κ & ν * τ ο ύ ’ Ε π ί κ ο υ ρ ο υ κ α ί τής·

Σ κ έ ψ η ς . " Ε τ σ ι , δ η θ ι κ ό ς σ τ ο χ α σ μ ό ς τ ο ύ * Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η μ π ο ρ ε ί

νά θ ε ω ρ η θ ε ί σά ν ή κ α τ ά λ η ξ η τ ο ύ η θ ι κ ο ύ π ν ε ύ μ α τ ο ς τ ή ς κ λ α σ ­

σ ι κ ή ς έ π ο χ ή ς κ α ί ή ά φ ε τ η ρ ί α τ δ ν ή θ ι κ & ν ά ν α ζ η τ ή σ ε ω ν τής^ Ε λ ­

λ η ν ι σ τ ι κ ή ς κ α ί Ρ ω μ α ί κ ή ς έ π ο χ ή ς .

* 0 ε υ δ α ι μ ο ν ι σ μ ό ς τ ο ύ ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η π ρ ο δ ι α γ ρ ά φ ε ι

τ ή ν 9Ε π ι κ ο ύ ρ ε ι α ά ν τ ί λ η ψ η γ ι ά τ ή ν " κ α τ α σ τ η μ α τ ι κ ή " ή δ ο ν ή .

Μ’ ο λ ο π ού δ ’ Ε π ί κ ο υ ρ ο ς δ έ χ ε τ α ι κ α ί τ ή ν ή δ ο ν ή π ού σ υ ν δ έ ε -4 * ·

τ α ι μ έ τ ή ν ••κίνηση11* δ η λ α δ ή τ ή ν δ ξ έ λ ι ζ η μ ι δ ς ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι -

κ ή ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς * π ι 6 ά μ ε σ α σ υ ν δ έ ε ι τ ή ν ε υ δ α ι μ ο ν ί α μ έ ' τ ή ν

»·R

ί

I

;ί

fFrη

s

%a Kr

0

A i n A j i , ’, i. ’ >1-'

i

- 98 -

’’κ α τ α σ τ η μ α τ ι κ ή ’’ η δ ο νή α υ τ ή ν ποΰ σ υ ν ο δ ε ύ ε ι μ i d μορφή ψυ-

χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ή ς ι σ ο ρ ρ ο π ί α ς · Γ/Οπως 1 ο · ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς , έ τ σ ι

ό * Ε π ί κ ο υ ρ ο ς σ υ ν δ ύ ε ι τ ή ν η δ ο νή μ έ μ ι ά α π ο υ σ ί α λ ύ π η ς f μέ

τ ή ν α ν ά π τ υ ξ η 'τού λ ο γ ι κ ο ύ κ α ί γ ε ν ι κ ά μ έ τή ν 'ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ή

ώ ρ Ί μ δ τ η τ α του α ν θ ρ ώ π ο υ · Τδσο ητιά τ δ ν ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η οσο κ α ί

γ ι ά τ δ ν ’ Ε π ί κ ο υ ρ ο , δ ε υ δ α ίμ ω ν ά νθ ρ ω π ο ς ν ο ι ώ θ ε ι οπωσδήπο­

τ ε ηδονήν κ α ί μ ’ α ύ τ ή ν π λ η σ ι ά ζ ε ι τή ν μ α κ α ρ ι δ τ η τ α ' τ ο ύ θ ε ί ο ^ ,

Τήν σ χ έ σ η ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς καί ' ψυχοβκλΌγικής' ο λ ο κ λ ή ­

ρωσης πού τ ο ν ί ζ ε ι τ δ σ ο δ ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς , π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τδ σ ο

τ δ ’’δ μ ο λ ο γ ο υ μ έ ν ω ς τή φ ύ σ ε ι ζ η ν ” τ ή ς Σ τ ο δ ς , Ζοο καί η σ υ ν -

άρ τ η σ η τ ή ς ' ή θΥ κ η ς τ ε λ ε ι δ τ η τ α ς μ έ ψ υ χ ο β ι , ο λ ο γ ι κ έ ς ί ν ν ο ι έ ς '

πού χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι μ ε ρ ι κ ά τ ή ν Σ τω ϊκ ή Σκέψ η. * Ι σ ω ς Υ ι δ τήν

/ Ι α λ α ι δ τ ε ρ η Σ το ά ή φύση σύμφωνα μ έ τ ή ν ο π ο ί α ^ιρέ^τει νά

ζ ε ΐ ' δ σ ο φ δ ς ε ί ν α ι ο χ ι μ δ ν ο ή ’’κ ο ι ν ή 5’ Ιρύση α λ λ ά καί ή φ ί -

ση τ ο υ ανθρώπου ( Δ ι ο Υ * Α α έ ρ τ ι ο ς V I I , 8 9 ) · *Η ή θ ι κ ή αυτή

τ ε λ ε ο λ ο γ ί α α π ο ρ ρ έ ε ι άπδ τ δ γ ε γ ο ν δ ς ο τ ι ” τήν ' 6 έ πρώτην'

ο ρ μ ή ν φασι τ δ ζώον Γ σ χ ε ι ν έ π ί τ δ τηρε.Τν εαυτ'δ ρ ί ^ ε ι ο ύ -

σ η ς α ύτφ τ ή ς φύσεω ς ά π ’ ά ρ χ ή ς ” ( Δ ι ο γ . Λ α έ ρ τ , ι ο ς ν ΐ ΐ , ‘ 8 5 ) *

' Υ π ά ρ χ ε ι κ α ί σ τ ή Σ το ά ή έ ξ ο μ ο ί ω σ η τ ή ς ή θ ι κ ή ς π ρά ξ η ς μ έ

μ ι ά δ λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α πού* ε ί ν α ι β α -

9 9 -

σ ι κ δ χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ έ τοΟ η θ ι κ ο ύ σ τ ο χ α σ μ ο ύ τ ο ύ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ·

Α π δ τ ή ν β α σ ι κ ή α υ τ ή τ δ σ η κ δ θ ε ζ ω ν τ α ν ο ύ ο ρ γ α ν ι σ μ ο ύ ν δ δ ι ­

α τ η ρ ε ί " τ ή ν ε α υ τ ο ύ σ ύ σ τ α σ ι ν " κ α ί τ ή ν " τ σ ύ ' τ η ς σ υ ν ε ί δ η σ ι ν ,!

( Χ ρ ύ σ ι π π ο ς σ τ δ ν Δ ι ο γ έ ν η Λ α έ ρ τ ι ο ) α π ο ρ ρ έ ε ι τ δ γ ε γ ο ν δ ς ο τ ι%

κ δ θ ε ζ ω ν τ α ν έ ς ό ρ γ α ν ι σ μ δ ς Πτ δ τ ε β λ δ π τ ο ν τ α δ ι ω θ ε ί τ α ι κ α ί

τ δ ο ι κ ε ί α π ρ ο σ ί ε τ α ι 1’ · Π ρ ο δ ια γ ρ α φ ή τ ή ς α ν τ ί λ η ψ η ς α υ τ ή ς υ ­

π ά ρ χ ε ι σ τ ή ν άποψη τ ο ύ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ο τ ι ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α ά π ο κ λ ε

ε ι τ ή ν λ ύ π η κ α ί Ε χ ε ι τ ή ν μ ο ρ φ ή μ ι & ς ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ή ς τ ε λ ε ι ό · ♦

τ η τ α ς «

*Η έ ζ ο μ ο ί ω σ η τ ή ς ο ρ θ ή ς π ρ ά ξ η ς μ έ μ*»δ ο λ ο κ λ η ρ ω ­

μ έ ν η ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α Ε κ φ ρ ά ζ ε τ α ι κ α ί μ έ τ ή ν ο ρ ι -

σμδ τ ο ύ Αγαθού σ δ ν " τ ε λ ε ί ο υ κ α τ ά φ ύ σ ι ν " · Πρδς α ύ τ έ τ ε ί ν ε ι%

σύμφω να μ έ τ δ ν Χ ρ ύ σ ι π π ο Ζνα λ ο γ ι κ έ S v " ώ ς λ ο γ ι κ δ ν " ( Δ ι ο γ ·

Λ & έ ρ τ ι ο ς V I , 9 * 0 · Τδ έ λ λ ο γ ο α ύ τ δ σ τ ο ι χ ε ί ο ε ί ν α ι β α σ ι κ δ

σ υ σ τ α τ ι κ ό κ α ί τ ή ς · Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ή ς Α ν τ ί λ η ψ η ς γ ι δ τ ή ν ε έ δ α ι -

μ ο ν ί α . Γ ι δ τ ο ύ ς Σ τ ω ί κ ο ύ ς , δπ ω ς κ α ί γ ι δ τ δ ν 9Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ή

ε υ δ α ι μ ο ν ί α , Α π ο τ ε λ ε ί τ δ ν τ ε λ ι κ έ σ κ ο π δ τ ή ς Α ν θ ρ ώ π ι ν η ς π ρ ά ­

ξης*

βΗ διαφοροποίηση τής Στωίκής Απδ τήν Α ρ ι σ τ ο ­

τελική ήθική Εκδηλώνεται καθαρά στή σχέση ευδαιμονίας καί

\V* \

■'*Μ

% ·.

- 100 -

ε υ τ υ χ ί α ς · Σ τ ή ν ν ε ώ τ ε ρ η Σ τ ο ά κ α ί ί θ ί ω ς σ τ δ ν ^ Ε π ί κ τ η τ ο ' τ ο ­

ν ί ζ ε τ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α ή α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ η ς η θ ι κ ή ς τ ε λ ε ι ό τ η τ α ς .

ά π ό - τ ά " ε κ τ ό ς " ,π ο ύ θ ε μ ε λ ι ώ ν ε τ α ι πάνω σ τ ό γ ε γ ο ν ό ς - ό τ ι τ δ

" π ρ ο α ι ρ ε τ ι κ ό ν " ε ί ν α ι " α κ ώ λ υ τ ο ν , α ν α ν ά γ κ α σ τ ο ν f ά π α ρ α π δ δ ι ­

σ τ ό ν ” ( ’ Ε π ί κ τ η τ ο ς , Α , 1 7 , 22-25")· Μιά τ έ τ ο ι α ά ν τ ί λ η φ η .

γ ι ά τ ή ν η θ ι κ ή τ ε λ ε ι ό τ η τ α .κ α ί τήν* π ρ ο α ί ρ ε σ η cr Α ρ ι σ τ ο τ έ ­

λ η ς θά δ ί σ τ α ζ ε νά δ ε χ τ ε ί , aw λ ά β ο υ μ ε ύ π ’ όφη τ ή ν άποψη *

τ ο υ γ ι ά τ η ν μ ε ρ ι κ ή έ σ τ ω ε ξ ά ρ τ η σ η τ ή ς . ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς από

τ η ν ε υ τ υ χ ί α ι δ ί ω ς σ τ δ ε π ί π ε δ ο τ ή ς ε μ π ε ι ρ ι κ ή ς π ρ α γ μ α τ ι κ ό ·

τ η τ α ς · ! η αποφη τω ν Σ τ ω ϊ κ ώ ν ο τ ι τ ά " ε κ τ ό ς 11 ε ί ν α ι β α σ ι κ ά

" ί δ ι ά φ ο ρ α " α π ό . η θ ι κ ή α π ο φ η , έ σ τ ω κ α ι αν μ ε ρ ι κ ά 4 π 9αυτ&

ε ί ν α ι " π ρ ο η γ μ έ ν α " κ α ί β ο η θ ο υ ν σ τ ή ν έ κ τ έ λ ε σ η τ ή ς δ ρ θ ή ς

π ρ ά ξ η ς , ε ί ν α ι θ ε μ ε λ ι ω μ έ ν η πάνω σ τ ή ν π ε π ο ί θ η σ ή τ ο υ ς ο τ ι

ή ά ν θ ρ ώ π ι ν η β ο ύ λ η σ η ε ί ν α ι έ λ ε ύ θ ε ρ η · α ν ά λ υ σ η τ ή ς έ ν -

ν ο ί α ς τ ο υ " ε κ ο υ σ ί ο υ ” άπδ τ ό ν ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η δ ε ί χ ν ε ι ο τ ι α υ ­

τ ό ς δ έ ν ? χ ε ι σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ή σ ε ι ά κ δ μ η τ δ π ρ δ β λη μ α τ ή ς ε ­

λ ε υ θ ε ρ ί α ς - τ ή ς β ο ύ λ η σ η ς · Δ έ ν μ π ο ρ ε ί λ ο ι π ό ν νά σ υ σ χ ε τ ί σ ε ι ^

τ η ν η θ ι κ ή τ ε λ ε ι δ τ η τ α μ δ τ ή ν έ λ ε υ θ ε ρ ί α τ ή ς β ο ύ λ η σ η ς · Η»

ά ν τ ί λ η φ η τω ν Σ τ ω ί κ ώ ν γ ι ά τ ή ν δ λ ε υ θ ε ρ ί α τ ή ς β ο ύ λ η σ η ς θ ε ­

μ ε λ ι ώ ν ε τ α ι πάνω σ τ ή ' π ί σ τ η τ ο υ ς σ τ ή ν θ ε ί α Π ρ ό ν ο ι α , π ί σ τ η

>- Ι Ο Ι -

πού δ έ ν υ π ά ρ χ ε ι σ τ 6 ν Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η · Ε ί ν α ι λ ο ι π ό ν φυσικό νά

σ υ ν δ έ ο υ ν o f Ι τ ω ί κ ο ί x f jν η θ ι κ ή τ ε λ ε ι ό τ η τ α μ £ τ ή ν * έ λ ε υ θ ε ρ ί α

τ ή ς β ο ύ λ η σ η ς ,* Αφ*ού γ ι Ά ύ τ ο ύ ς ι Αλλά ο χ ι γ ι ά τ δ ν Α ρ ι σ τ ο τ έ ­

λ η ς ή ΰ π α ρ ζ η ' τ ή ς θ ε ί α ς Π ρ ό ν ο ι α ς ε ί ν α ι έ γ γ ύ η ό η ο τ ι κ α 'ι ή

έ λ ε υ θ ε ρ ί α τ ή ς β ο ύ λ η σ η ς κ α ί 'ή η θ ι κ ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α , π ο ύ π ρ ο κ ύ ­

πτει. ΑπΑύτήν, είναι προσιτές στίν άνθρωπο·

Βασική κβιτικ*ή στδν Αριστοτελικό ευδαιμονισμό*

γιατί ίόν θεωρούν σ&ν δογματικό, Αλλά 8χι μόνο σΑ ύτόν,

Ασκεί ή ΕΚεπ,τική φιλοσοφία· Μιά έκφραση τής κριτικής αυ­

τής υπάρχει στδ Ηθικούς ?ργο τού Σέζτου τού 9Εμπει­

ρικού (3 5 t ^2-^5ι 7 7 )· Είναι κάτ*Αρχήν ίνδιαφέρον νά ση­

μειωθεί δτι ο Σέζτος Αποδίδει στδν 9Αριστοτέλη τήν' άποψη

8τι τδ υπέρτατο Αγαθό γιά τδν άνθρωπο είναι ή υγεία* (7 7 )·

βΚ αποφη αυτή τού'Σέζτου δείχνει δτι είχε αντιληφίεί σω­

στά ?στω καί αν τήν απλούστευε τήν τάση τού Α ριστοτέλη νά

{(ομοιώνει τήν βιολογική τελειότητα πρδς τήν ήθική τελειό ­

τητα· 'Οπωσδήποτε ή θεωρία τού Αριστοτέλη δέν είναι σωστή

σύμφωνα μέ τδν Σέζτο γιάτί ή υγεία δέν εΓναι φύσει Αγαθό

γιά ολους τούς Ανθρώπους· θά μπορούσε κανείς νά υποστηρί­

ζει Ακολουθώντας τ ίς παρατηρήσεις τού Κράντωρα (φιλοσόφου

%% .

- 1 0 2 -

τ ή ς *Ακαδτ)με'ιας 3 ^ 0 - 2 9 0 π # Χ ρ· π ε ρ ί π ο υ ) δ τ ι ή υ γ ε ί α δένjT) Απδ π λ ο ύ τ ο >

ε χ ε ι Α ξ ί α . αν δ έ ν σ υ ν ο δ ε ύ ε τ α ι Απδ ή δ ο ν ή η απδ π ο λ ι τ ι κ ή ’

κ α ί ε θ ν ι κ ή ε λ ε υ θ ε ρ ί α (Π ρ δ ς ’ Η θ ι κ ο ύ ς 5 3 ) · Σ τή ν κ ρ ι τ ι κ ή

α υ τ ή ο . ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς θδ μ π ο ρ ο ύ σ ε ε ύ κ ο λ α νδ Α π α ν τ ή σ ε ι ' ο - , “

τ ι ή , β ι ο λ ο γ ι κ ή ι σ ο ρ ρ ο π ί α δ έ ν χ ω ρ ί ζ ε τ α ι ο ύ τ ε Απδ τή ν π ο -

λ ι τ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ<ί ε υ τ υ χ ί α ο ύ τ ε α ηό τ ή ν λ ο γ ι κ ή θ ε ω ρ ί α κ α ί

δ τ ι ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α ε ί ν α ι ή τ ε λ ε ι δ τ η τ α τ ο υ σ θ ν ο λ ι κ ο ύ Ανθρώ­

π ο υ . * Ω σ τ δ σ ο ή κ ρ ι τ ι κ ή α υ τ ή των Σκεπτε^κδν γ ι δ τ ή ν υ γ ε ί α

β α σ ί ζ ε τ α ι κ α ί σ έ ε ν α ό ν τ ο λ ο γ ι κ δ κ α ί ε ν α μ ε θ ο δ ο λ ο γ ι κ δ έ -

π ι χ ε ί ρ η μ α . Τδ ο ν τ ο λ ο γ ι κ δ έ π ι χ ε ί ρ η μ α σ υ ν ί σ τ α τ α ι σι;δ γ ε γ δ -

ν δ ς δ τ ι *δέν μ π ο ρ ο ύ μ ε νδ ξ ε χ ω ρ ί σ ο υ μ ε τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ή Απδ

τ ή ν φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α . Δδν μ π ο ρ ο ύ μ ε ν δ ξ έ ρ ο υ μ ε π δ «ι

τ ε ε ί μ α σ τ ε ε ύ δ α ίμ ο * ν ε ς κ α ί π δ τ ε ν ο μ ί ζ ο υ μ σ μ δ ν ο ο τ ι ε ί μ α ­

σ τ ε ε ύ δ α ί μ ο ν ε ς . Αυτδ σ υ μ β α ί ν ε ι " γ ι α τ ί τ δ " ε ί ν α ι " τ α υ τ ί ζ ε -§

τ α ι μ έ τ δ " φ α ί ν ε σ θ α ι " (Π ρδς ’ Η θ ι κ ο ύ ς 1 9 ) ' · * Ε τ σ ι αν ύ π δ ρ -

χ ε ι ε υ δ α ι μ ο ν ί α ε ί ν α ι μ δ ν ο φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ή .

Τδ μ ε θ ο δ ο λ ο γ ι κ δ έ π ί χ ε ί ρ η μ ΐ χ α ν τ ι κ ρ ο ύ ε ι τ δ ν τ ε λ ε -

ο λ ο γ ι ^ δ ' π ρ ο σ δ χ ο ρ ι σ μ δ ' τ ή ς ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς , απδ τ δ ν ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η

* 0 τ α ν λ έ μ ε ο\ ι ή ε ύ δ α Χ μ ο ν ί α ε ί ν α ι "Α γ&θδν 6 ι ’ α υ τ δ α ί ρ ε -

τ δ ν ” * τ ή ν π ρ ο σ δ ι ο ρ ί ζ ο υ μ ε μ έ π ο λ ύ Α δ ρ ι σ τ ο τ ρ δ π ο κ α ί ε κ φ ρ δ -

/... . ......Λ . .... ;·.

- 103 -

ζουμί.μάλλον ενα "κατά συμβεβηχός" γνώρισμα παρά την λο~

γιχή ούσία τής ευδαιμονίας χαί τού αγαθού· *Αν Επιχειρή­

σουμε νά τήν προσδιορίσουμε Ακριβέστερα! π .χ . μέ τήν ηδο­

νή, τδν πλούτο κ ·λ ·π ·, θά υπάρξουν ορισμένοι πού θά δια­

φωνήσουν. *Ετσι ή ευδαιμονία! ί>πώς καί τδ Αγαθ δ μ£ τδ ο­

ποίο είναι συνυφασμένη, είναι λογικά άδριστη η αν τήν

προσδιορίσουμε Αμφίβολη· Πέρα Απδ αύτδ αν είναι ή ευδαι­

μονία σκοπδς τής πράξης μας, είναι πηγή λύπης καί ."ταρα­

χής" γιΑ 8σο διάστημα τήν Επιδιώκουμε χωρίς νά τήν κατα­

κτήσουμε· *Αν πάλι τήν κατακτήσουμε,ή ευδαιμονία παύει ν&

λειτουργεί σάν σκοπδς τής πράξης μας. Αφού δ σκοπδς είναι

κάη πού Επιδιώκουμε γιά δσο διάστημα 6έν τδ έχουμε· "Η

λοιπδν ή ευδαιμονία δέν είναι σκοπδς οπδτε 6έν μπορούμε

νά πούμε 8τι είναι Η6 ι #αύτδ αίρετδνΜ· *Η είναι σκοπδς Α-.

πδτε είναι πηγή λύπης καί ταραχής όπως κάθε τι πού Επιδιώ­

κουμε χωρίς νά τ6 ?χδυμε ( 7 9 - 8 5 ! ^

*Η κριτική αυτή τού Σέξτου, παρ’ δλο πού ?χει φαι­

νομενικά λογική μορφή, στδ βάθος Εκφράζει μιά ήθική Εμπει­

ρία τών Σκεπτικών, τάν προσανατολισμέ τους πρδς τδ ίδα νι-

κδ τής Αταραξίας· Τδ ίδανικδ αύτδ είναι συνυφασμένο μέ

- l o h -

τ ή ν ' τίροσήλωση' σ τ η ν θ ε ω ρ η τ ι κ ή " έ π ο χ ή 1*, πού 6 έν ε π ι τ ρ έ π ε ι

στ'δ Σ κ ε ,π τ ι κ δ να δ ι α τ υ π ώ σ ε ι δ π ο ια δ ή π ο 'τ ε κ ρ ί σ η πάνω σέ α ν ­

τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ά δεδομένα#.. Τδ ίδ α ν , ικ δ α ύ τ δ θά τ δ ά μ φ ι σ β η τ ο ϋ -

σ ε ο ^ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς αφοϋ ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τ δ Πε υ

π ρ ά τ τ ε ι ν " κ, ή .κατάσταση όμως α υ τ ή π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ε ί τ α ι μ έ4

τ η ν ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η π ρ ά ξ η , τ δ " π ρ ά π τ ε ι ν ε υ Π τ ο υ ανθρώπου·

Μέ τ η ν σ τ α τ ι κ δ τ η τ α τ ή ς α τ α ρ α ξ ί α ς θά συν&δταν ίσως ή η ­

δ ο ν ή τή σ τ ι γ μ ή η ο ύ τ η ν ζ ο υ μ ε * *Η η δο νή όμως δ έ ν τ α υ τ ί ­

ζ ε τ α ι μ έ τ η ν ε υ δ α ι μ ο ν ί α * * Απλώς· τη ν σ υ ν ο δ ε ύ ε ι * Τήν κ ρ ι ­

τ ι κ ή των Σ κ ε π τ ι κ ώ ν πάνω σ τ δ ε υ δ α ι μ ο ν ι σ τ ι κ ο ί δ ε ώ δ ε ς τοϋ

9Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η π ρ ο ε κ τ ε ί ν ε ι άπδ μ ι ά άποψη δ DESCARTES* Σ τ ί ς

έ π ι σ τ ο λ έ ς τ ο υ π ρ δ ς τ ή ν Π ρ ι γ κ ή π ι σ σ α , Ε λ ι σ σ ά β ε τ 'τού Παλα-

η ν ά τ ο υ δ DESCARTES Ε π α ν έ ρ χ ε τ α ι σ τ δ ή θ ι κ δ πρββλημα πού

ε ί χ ε θ έ σ ε ι μ δ ν ο ν " π ρ ο σ ω ρ ι ν ά " κ α ί γ ι ά δ ι κ ή τ ο υ χρήση σ τ δ ν

Λ δγ ο π ε ρ ί Μ εθδ δ ο υ * Καί σ τ ί ς ε π ι σ τ ο λ έ ς τ ο υ ( ι δ ί ω ς Ι δ ή ς

Α υ γ ο ύ σ τ ο υ 16^-5 κ α ί ’ Ι η ς Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ 1 6 ^ 5 ) ξ ε κ ι ν ά ε ι άπδ

τ ή ν άποψη ο τ ι ε ί ν α ι π ι δ ε ύ κ ο λ ο νά α λ λ ά ξ ο υ μ ε τ δ ν έαυτδ*$ %

μ α ς παρά τ δ ν κ δ σ μ ο * *Η β ο ύ λ η σ ή μ α ζ ί μ ο λ ο πού δ έ ν μ π ο ­

ρ ε ί νά α λ λ ά ξ ε ι τ δ ν κ δ σ μ ο , ε ί ν α ι ε λ ε ύ θ ε ρ η κ α ί ά δ έ σ μ ε υ τ η

γ ι α τ ί , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν σ έ σ χ έ σ η μ έ τ δ ν ε ν ά ρ ε τ ο ά νθρ ω π ο , ε ι -

ν α ι Α ν ε π η ρ έ α σ τ η Α π 6 · τ ή ν τ ύ χ η · Ε ύ δ α ί μ ο ν ε ς ε ί μ α σ τ ε 8 τ α ν

σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ο ύ μ ε , τ ή ν έσυηε(>ι*<ή π α ν τ ο δ υ ν α μ ί α τ ή ς β ο ύ λ η σ ή ς

μ α ς ( ω ς π ρ δ ς τ δ ν έ · ζ ω τ ε ρ ι κ δ η δ σ μ ο ε ί ν α ι ά ν ί σ χ υ ρ η , ά λ λ δ . α ύ τ δ

γ ι δ τ δ ν DESCARTES δ £ ν ' ? χ ε ι ι δ ι α ί τ ε ρ η , σ η μ α σ ί α ) . " Ε τ σ ι η ε ύ -

δ α ι μ ο ν ί α σ υ ν δ έ ε τ α ι μ έ τ ή ν ••μεγαλοψ υχία11 δ η λ α δ ή τ ή ν έ π ί γ ν ω -

ση τ ή ς δ ύ ν α μ η ς τ ή ς β ο ύ λ η σ ή ς μ α ς · Π ρ έ π ε ι λ ο ι π ό ν νδ π ρ ά τ τ ο υ ­

μ ε κ α τ ά τ έ τ ο ι ο τ ρ δ π ο πού* νά * γ ι ν ό μ α σ τ ε , ο λ ο κ<Λ π ε ρ ι σ σ δ τ ε ρ ο

μ ε γ α λ ό ψ υ χ ο ι , ο π ό τ ε θδ Α ν α γ ν ω ρ ί ζ ε τ α ι κ α ί <&π6 τ ο ύ ς ά λ λ ο υ ς ή

μ ε γ α λ ο ψ υ χ ί α μ α ς ·

* 0 DESCARTES π ρ ο ε κ τ ε ί ν ε ι τ < β ο υ λ η σ ι ο κ ρ α τ χ κ δ ι ­

δ α ν ι κ έ τ ή ς Σ τ ο ά ς · ε ί ν α ι λ ο χ π δ ν ' φ υ σ ι κ ό ν δ μή δ έ χ ε τ α ι τ ε λ ι ­

κά τ δ ε ύ δ α ι μ ο ν ι σ τ ι κ δ ι δ ε ώ δ ε ς τ ο ύ ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η · Τ ο ύ α ν α γ ν ω ­

ρ ί ζ ε ι * κ α τ ’ ά ρ χ ή ν δ ύ ο θ ε τ ι κ ά γ ν ω ρ ί σ μ α τ α · . Σ τ ή ν ’ Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ή

ε υ δ α ι μ ο ν ί α π ε ρ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ι ό λ ε ς ο ί τ ε λ ε ι ό τ η τ ε ς τ ο ύ σώμα­

τ ο ς κ α ί τ ή ς ψ υ χ ή ς . ’ ο ρ θ ή ε π ί σ η ς ε ί ν α ι ή σ υ σ χ έ τ ι σ η ε υ δ α ι ­

μ ο ν ί α ς κ α ί η δ ο ν ή ς πού κ ά ν ε ι 2 ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς , γ ι α τ ί η δ ο ν ή

α ι σ θ ά ν ε τ α ι ' κ α ί δ ε υ δ α ί μ ω ν ά ν θ ρ ω π ο ς , 2 π ω ς τ δ ν κ α τ α λ α β α ί ν ε ι

2 DESCARTES. *Ω σ τ ό σ ο ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α τ ο ύ ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ε ί ν α ι

ά χ ρ η σ τ η γ ι α τ ί μ έ ν ε ι Α δ ρ ι σ τ η κ α ί γ ι α τ ί έ ζ α ρ τ ά τ α ι σ έ μ ε γ ά -¥

♦

λ ο β α θ μ ό Από π α ρ ά γ ο ν τ ε ς π ο ύ *δέν έ λ έ γ χ ε ι ή β ο ύ λ η σ ή μ α ς ι 2 -

- 1 0 6 -

πως ρ ί ν α ι τ ά διά φ ο ρ α , τ α λ έ ν τ α * ο£. π ε ρ ι σ τ ά σ ε ι ς Η · λ . π * Η

Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ή ε υ δ α ι μ ο ν ί α ε ί ν α ι π ο ο σ ι τ ή σ τ δ ν π ΐ β π ρ ο ι κ ι ­

σ μ έ ν ο * ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν ο κ α ί ε υ ν ο η μ έ ν ο άπδ τ^)ν τ ύ χ η άνθρωπο*

Σ τ ο ύ ς ά λ λ ο υ ς ε ί ν α ι α π ρ ό σ ι τ η · Σύμφωνδντας μ έ τ δ ν Ζήνωναψτ δ ν Κ ι τ ι έ α δ DESCARTES κ α τ α λ ή γ ε ι Ό τ δ συ μ π έρα σμ α ο τ ι η.

μ δ ν η π ρ ο ϋ π δ θ ε σ η γ ι ά τ ή ν * ε π ί τ ε υ ξ η * τ ή ς ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς ε ί ν α ι

ή έ λ ε υ θ ε ρ ί α τ ή ς β ο ύ λ η σ ή ς μ α ς ι Καί γ ι ά νά ε ί ν α ι η β ο ύ λ η ­

σή μ α ς ε λ ε ύ θ ε ρ η ά ο κ ε ί νά λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί κ α ν ο ν ι κ ά τ δ λ ο γ ι κ ό** μ α ς κ α ί νά τ δ χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ μ ε ο ρ θ ά ·

' *Απδ τ ή ν ί δ ι α έμφαση σ τ ή ν Ε λ ε υ θ ε ρ ί α τή ς β ο ύ -

λ η σ ή ς μ α ς ξ ε κ ι ν ά ε ι ή κ ρ ι τ ι κ ή νπ ο ύ νκ ά ν ε ι δ Κάντ σ τ δ ν ε δ -

δ α ι μ ο ν ι σ μ ό τ ο ύ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η * μ έ τή δ ια φ ο ρ ά όμως ο τ ι χ ω ­

ρ ί ζ ε ι α υ σ τ η ρ ό τ ε ρ α απδ τ δ ν DESCARTES τή ν ε υ δ α ι μ ο ν ί α ί τ 6

τ ή ν η θ ι κ ά ο ρ θ ή π ρ ά ξ η · *0 ΚΑΝΤ δ ι α κ ρ ί ν ε ι ‘κ α τ ’ άρχήν ' τ ή ν

π ρ 'α κ τ ικ ή άπδ τή ν θ ε ω ρ η τ ι κ ή λ ' ε ι χ ο υ ρ γ ί α το ύ μ α θα ρο ύ Ά δ γ ο υ ·

* 0 θ ε ω ρ η τ ι κ ό ς λ δ γ ο ς α ν ά γ ε ι σέ ν ό μ ο υ ς τ ί ς . σ χ έ σ ε ι ς των φ α ι ­

ν ο μ έ ν ω ν πο< σ υ σ τ η μ α τ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι σύμφωνα μ έ τ ί ς A PRIORI

μ ο ρφ 'ές τ ή ς έ π ό π τ ε ί α ς * τ ί ς κ α τ η γ ο ρ ί ε ς τ ή ς ' δ ι ά ν ο ι α ς καί

τ ί ς κ α ν ο ν ι σ τ ι κ έ ς α ρ χ έ ς τ ή ς ν δ η σ η ς · * 0 θ ε ω ρ η τ ι κ δ ς λ'δγος

έ κ φ ρ ά ζ ε χ α ι μ £ π ρ α γ μ α τ ι κ έ ς κ ρ ί σ ε ι ς · Σ τή ν π ρ α κ τ ι ι ^ λ ε * -

t

- ΙΟ? -

τουργία του δ Καδαρδς Λδγος*Αναγνωρίζει καί θέτει τδν

A PRIO RI ηθικδ νδμο, ποδ τηρεί ή Αγαθή βοδληση. *Η ευδαι­

μονία είναι δ φυσικ&ς σκοπδς τής πράζης τοϋ ανθρώπου σ&ν

οντος ποδ Ανήκει στδν κδσμο τδν φαινομένων· Σ&ν αισθητέ

ον, ποδ κατευθυνεται Απδ τίς έπιθυμίες του καί τ& έν σ τι-

κτ& του δ άνθρωπος τείνει*πρδς τήν πραγματοποίηση τής ευ­

δαιμονίας του· *Αν όμως ή εδδαιμονία είναι μιά κατάσταση, %

ποδ μπορεί ν& πραγματοποιηθεί· (όπως π ·χ· μποροδμε ν& κα­

τασκευάσουμε ενα Αντικείμενο^ ή ευδαιμονία είναι έννοια

τοδ θεωρητικοί Λδγου καί δέν συνδέεται μέ τδν ηθικδ νδμο

ποδ θέτει δ πρακτικές Λδγος.

*Αρα ή ευδαιμονία δέν έχει ηθική ΑζίαΡυτε είναιαντικείμενο η θικ ^ ,άνδλυσηε. .

Στδ ίδιο συμπέρασμα καταλήγουμε ξεκινώντας*

Απδ τήν καντιανή έννοια τοδ Ανθρώπου σ&ν έντος ποδ Ανήκει

στδν κδσμο τών φαινομένων· Σ&ν αισθητά ον ο άνθρωπος δέν

είναι έλεύθερος, οί πράξεις* καί οί αποφάσεις του βρίσκον­

ται μέ τίς Απιθυμίες του καί τ ί ένστικτά του σέ σχέση Α­

ποτελέσματος καί α ιτία ς· *Η ολη συμπεριφορά του* μαζί καί

ή Αναζήτηση τής ευδαιμονίας, δέν είναι αντικείμενο'ηθικής

αν&λυσης. Είναι Αντικείμενο τής "πρακτικής Ανθρωπολογίας” ,

δ η λ α δ ή τ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς πού έ ξ ε τ ά ζ ε ι τ ο ύ ς κ α ν ό ν ε ς πού πραγ­

μ α τ ι κ ά : τ η ρ ο ύ ν ο ί ά ν θ ρ ω π ο ι σ τ ή ν ζωή τ ο υ ς · *Η π ρ α κ τ ικ ή ά ν -

θ ρ ω π ο λ ο γ ί α τ ο ύ Κ ά ν τ ' π ρ ο δ ι α γ ρ ά φ ε ι τή σ η μ ε ρ ι κ ή αντϋληψη

( τ ο ύ LEVY BRUHL π . χ . ) γ ι ά τ ή ν ε π ι σ τ ή μ η των η θ ώ ν , πού α­

ν ή κ ε ι . σ τ £ ς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς ε π ι σ τ ή μ ε ς . * Ε τ σ ΐ ή ε ύ δ α ι μ ο ν ί α ε ί -

■> * Ί *#ν α ι α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο των ανθριΟπολογικών ε π ισ τ η μ ώ ν ( ψ υ χ ο λ ο γ ί ­

α ς κ ο ι ν ω ν ι ο λ ο γ ύ α ς κ . λ . π . ) * Σάν τ έ τ ο ι α α ν ή κ ε ι σ τή δ ι κ α ι ο ­

δ ο σ ί α τ ο ύ θ ε ω ρ η τ ι κ ο ύ Α δ γ ο υ .

Τδ ί δ ι ο ι σ χ ύ ε ι γ ι ά , τ ή ν τ ε λ ε ι δ τ ή τ α πού σ υ σ χ ε τ ί ­

ζ ε τ α ι , ι δ ι α ί τ ε ρ α άπδ τδν Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η , μ έ τήν β ύ δ α ι μ ο ν ί α .

*Η τ ε λ ε ι ό τ η τ α ά ν α φ έ ρ ε τ α ι σ έ π ρ ά γ μ α τ α ( φ υ σ ι κ ά , τ ε χ ν η τ ά

κ . λ . π . ) ο π ό τ ε - ε ί ν α ι ά σ χ ε τ η μ έ ο π ο ι α δ ή π ο τ ε η θ ι κ ή α ξ ι ο λ ό ­

γ η σ η . Μπορεί νά ά ν ά φ έ ρ ε τ α ι κ α ί σ έ κ ά π ο ια α νθ ρ ώ π ινη έ π ί -

δοση. η ι κ α ν ό τ η τ α α ν α π τ υ γ μ έ ν η σ τ δ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο δ υ ν α τ ό βαθ­

μ ό ( ο τ έ λ ε ι ο ς π ι α ν ί σ τ α ς κ . λ . π . ) . · Σ τήν π ερ ίπ τω σ η όμως α υ ­

τ ή π ο ικ ίΤ β ει κ α τ ά τ έ ς π ρ ο σ ω π ι κ έ ς δ ι α φ ο ρ έ ς , τ ο ύ ς χαρακτή -

ρ ε ς »τών Ανθρώπων κ . λ . π . Δέν ε ί ν α ι A PRIORI α λ λ ά £ χ ε ι έ μ -

π ε ι ρ ι κ β . χ α ρ α κ τ ή ρ α . *Αρα καά ή α νθ ρ ώ π ινη τ ε λ ε ι ό τ η τ α δέν

ε ί ν α ι α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο η θ ι κ ή ς α ν ά λ υ σ η ς .

* 0 ά ν θ ρ ω π ο ς σάν ν ο η τ ό ον κ α θ ο ρ ί ζ ε τ α ι a n t τήν

- 1 0 9 -

Μ.

Αγαθή β ο ύ λ η σ ή τ ο υ , π ού v t td p x c t σ Α ν . " Α ρ χ έ τ υ π ο 11 δ η λ α δ ή σά ν

( θ ε α τ ή μορφή π ρ δ ς τ ή ν ο π ο ί α π ρ έ π ε ι νά τ ε ί ν ε ι η β ο ύ λ η σ η

τ ο ύ σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο υ Α ν θ ρ ώ π ο υ · *Η Αγαθή β ο ύ λ η σ η ε ί ν α ι έ λ ε ΰ -

θ έ ρ η γ ι α τ ί ε ί ν α ι ν ο μ ο θ έ τ η ς τ ο ύ έ α υ τ ο ϋ τ η ς · Σ έ β ε τ α ι τ δ ν

ή θ ι κ δ . ν δ μ ο π ο ύ ' Α ν α γ ν ω ρ ί ζ ε ι ή ί δ ι α ; * Α λ λ ο κ ί ν η τ ρ ο * έ κ τ δ ς

Απδ τ δ ν σ ε β α σ μ δ τ ο ύ ν δ μ ο υ '*δ δ ν μ π ο ρ ε ί νά έ χ ε ι ή Αγαθή

βούληση# Δδν μ π ο ρ ε ί λ ο ι π δ ν ή Α ν α ζ η τ η σ η τ ή ς ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς

νά Α π ο τ ε λ ε ί κ ί ν η τ ρ ο γι.Α τ ί ς Α π ο φ Α σ ε ι ς κ α ί τ ί ς π ρ Α ξ ε ι ς τ η ς ·

Α ν α ζ ή τ η σ η . τ ή ς ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς 6 έ ν π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε τ α ι σ.τήν Α ρ ε ­

τ ή , δ η λ α δ ή τ ή ν σ τ α θ ε ρ ή π ρ ο σ ή λ ω σ η τ ή ς Α γ α θ ή ς β ο ύ λ η σ η ς σ τ δ ν

ή θ ι κ δ ν δμ ο κ α ί . * ή ν ί κ α ν δ τ η τ ά τ η ς νΑ τ δ ν τ η ρ ε ί · *Η σ χ έ σ η

ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς κ α ί Α ρ ε τ ή ς δ δ ν , ε ί ν α ι Α ν α λ υ τ ι κ ή . 9Α ν α λ ύ ο ν τ α ς

τήν έ ν ν ο ι α τ ή ς Α ρ ε τ ή ς δ δ ν β ρ ί σ κ ο μ ε τ ή ν έ ν ν ο ι α τ ή ς ε υ δ α ι ­

μ ο ν ί α ς έ π ω ς δ ι α π ι σ τ ώ ν ο υ μ ε δ τ ι ή έ ν ν ο ι α ' τ ή ς μ ε γ ά λ η ς θ ε ρ μ ο ­

κ ρ α σ ί α ς π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε τ α ι σ τ ή ν έ ν ν ο ι α τ ή ς . φ ω τ ι ά ς · β0 Α ρ χ α ί ο ς

ε ύ δ α ι μ ο ν ι σ μ δ ς π ο ύ Α ν α γ ν ώ ρ ι ζ ε τ ή ν ε υ δ α ι μ ο ν ί α σάν. η θ ι κ ή Α­

ξ ί α έ π ε σ ε , κ α τ ά τ ή γ ν ώ μ η τ ο ύ Χ Α Κ Τ ,^ σ τ δ σφ ά λ μ α τ ο ύ " σ υ ν α -

σ π ι σ μ δ ύ 1* ί τ ε ρ ο γ ε ν δ ν Α ρ χ ώ ν ·

* 0 σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο ς ό μ ω ς ά ν θ ρ ω π ο ς δ έ ν ε ί ν α ι μ δ -

νο α ί σ θ η τ δ έ ν , ·πού Α ν ή κ ε ι ' σ τ δ ν κ δ σ μ ο των φ α ι ν ο μ έ ν ω ν , Α λλά

κ α ί μ π ο ρ ε ί κ α ί π ρ έ π ε ι νά τ Λ ν ε ι νά π ρ ά τ τ ε ι τ β Α ρ θ δ , σ ύ μ φ ω -

. »

no -να μ έ τ δ υ π ό δ ε ι γ μ α · τής. α ρ χ έ τ υ π η ς β ο ύ λ η σ η ς κ α ί το ύ ανθρώ­

π ο υ σάν ν ο η τ ο ύ δ ν τ ο ς * Σάν τ έ τ ο ι ο ς τ ε ί ν ε ι π ρ δ ς τ ή ν * ά ρ ε τ ή '

α λ λ ά σ&ν α ι σ θ η τ ό ον π ρο σ δ ο κ ά κ α ί ε λ π ί ζ ε ι τήν ε υ δ α ι μ ο ν ί α ·

Γ ι ά τ ό ν ά ν θ ρ ω π ο , πού ε ί ν α ι α ι σ θ η τ ό δν ά λ λ ά ' . σ τ ρ έ φ ε τ α ι π ν ε υ - *

μ α τ ι κ ά π ρ ό ς ε ν α ν ο η τ ό κ δ σ μ ρ , τ δ υ π έ ρ τ α τ ο α γ α θ ό π ε ρ ι κ λ ε ί ε ι

|; ! κ α ί τ ή ν ά ρ ε τ ή κ α ί τ ή ν ε υ δ α ι μ ο ν ί α * ^ Σ τ σ ι η ε ν ν δ ι α τ ή ς ε ύ -

iδ α ι ^ ο ν ί α ς π ε ρ ι κ λ ε ί ε τ α ι σ τ ή ν δ ν ν ο ι α ^ τ ο υ υ π ε ρ τ ά τ ο υ Αγαθού ·

μ α ζ ί μ έ τ η ν ' έ ν ν ο ι α τ η ς ά ρ ε τ ή ς και τ η ς η θ ι κ ή ς α ξ ί α ς * *0 jt 3

ά ν θ ρ ω π ο ς ε λ π ί ζ ε ι σ τ ή ν « π ρ α γ μ ά τ ω σ η ε ν ό ς · τ έ λ ε ι ο υ κόσμου* τ ο ύ |

" κ ρ ά τ ο υ ς των σ κ ο π ώ ν " , δπου ο ε ν ά ρ ε τ ο ς θά ε ί ν α ι κ α ί ε υ δ α ί ­

μων* Την σύμπτωση όμως α υ τ ή α ρ ε τ ή ς κ α ί ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς δέν

μ π ο ρ ο ύ μ ε νά ε λ π ί ζ ο υ μ ε . π α ρ ά μ ό ν ο ν αν π α ρ α δ ε χ τ ο ύ μ ε δ τ ι

π ά ρ χ ε ι ή θ ε ί α Π ρ ό ν ο ι α , ενα ^Ον π α ν τ ο δ ύ ν α μ ο κ α ί π α ν ά γ α θ ο ,

πού κ α τ ε υ θ ύ ν ε ι τ ό ν κ ό σμ ο κατά τ ρ ό π ο πού νά π ρ ά γ μ α τ ο π ο ι η *

θ ε ί ή σύμ πτω ση α υ τ ή · Τ ε λ ι κ ά . ό ΚΛΙΤΤ α π ο ρ ρ ί π τ ε ι τ δ ε ύ δ α ί - ]ij

μ ο ν ι σ τ ι κ ό ι δ α ν ι κ ό γ ι ά μ ε θ ο δ ο λ ο γ ι κ ο ύ ς μάλλον^ παρά γ ι ά ?ραγ-|Λϋ

μ α τ ι κ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς · *Η ε υ δ α ι μ ο ν ί α , κ α τά τ ό βαθμό πού σ υ δ έ ε -

τ α ι μ έ τ ή ν α ρ ε τ ή , ε ί ν α ι α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο τ ή ς ε λ λ ο γ η ς θ ρ η σ κ ε υ - |

τ ι κ ή ς π ί σ τ η ς δη λ α δ ή τ ή ς π ί σ τ η ς πού α ν α γ ν ω ρ ί ζ ε ι σάν θ ε ί ο

κ α ί π ρ α γ μ α τ ι κ ό ο , τ ι ή η θ ι κ ή σ υ ν ε ί δ η σ ή μ α ς ά ν 'α γ νω ρ ίζε ι σάν

MM**

- I l l *

δρθδ καί τδ λογικό μας σίν Αληθινό· Αυτή είναι ή πίστη

Μμέσα οτ4 δρια'τοΟ απλού λόγου11 σέ αντιδιαστολή μέ τίς

έκατΑσεις τού SWEDENBORG. Κατ4 τδ βαθμό πού ή εύδαιμονία

είναι Ασχετη πρδς τήν θρησκευτική πίστη είναι Αντικείμε­

νο τών Ανθρωπολογικών έπιστημών·

Ουσιαστική καί όχι μόνο γνωσιολογική είναι* ή '

τοποθέτηση τοΟ 'Αριστοτελικού ευδαιμονισμοί) σέ σχέση μέ

τήν ήθική φιλοσοφία, τήν φιλοσοφική Ανθρωπολογία καί τήν

ιστορία τής φιλοσοφίας Απδ τδν HEGEL· Γ ι ά νά τήν κατανο- '

ήσΑυμε θ£ πρέπει νΑ εκθέσουμε σέ γενικές γραμμές τήν θε­

ωρία τού HEGEL γιΑ τήν έζέλιξη τής γνωστικής συνείδησης

τού Ανθρώπου9 δπως διαγράφεται στήν *5ΐΗυκλοπαιδέία^τών

® ^13-^88) ·Λ % Λ

Τδ Ανθρώπινο πνεύμα σύμφωνα μέ τδν HEGEL χαρα-

κτιρίζεται Απδ μιΑ διπλή κίνηση έσωτερίκευσης τών Απιδρδ-

σεων τοΟ Αντικειμενικού κόσμου καί έζωτερίκευσης τού υπο­

κειμενικού κόσμου του ανθρώπου. Τδ υποκειμενικό πνέύμά

εί^αι μιδ δύναμη πού φανερώνεται στδν αντικειμενικό κό­

σμο καί πού πραγματώνεται σΑν Αντικειμενικό πνεύμα.στήν

ιστορία καί τδ δίκαιο· Γ ι ’αυτδ καί ό HEGEL Αξιολογεί θε-

. - Λ . . , frL. ’Λ&

τ ι κ ά τ ή ν ’ Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ή άποψη γ ι ά τ δ ε ι δ θ £ τ α υ τ ι ζ δ μ ε -* ' *

νο μδ τ ή ν ε ν δ ρ γ ε ι α έ ν δ ς ο ν τ ο ς · Γ ι ά τ δ ν ί δ ι ο λ ό γ ο ο HEGEL%

Α ξ ι ο λ ο γ ε ί θετικά τδν Χ ρ ι σ τιανισμό ιδιαίτερα τδ δόγμα τής

1 Ενσ ά ρ κ ω σ η ς τού ’Ιησού* Μδ τήν #2νανθρώπιση τδ θείο Α λ ­

λοτριώνεται t βγαίνει 'άπδ τδν έαυτδ του καί φανερώνεται,

εντασς|δμί:νο στήν ίστορία· »Ι

Κατά τ ή ν πρώ τη φάση τ ή ς Α ν ά π τ υ ξ ή ς τ η ς ή φ ι λ ο ­

σ ο φ ι κ ή σ υ ν ε ί δ η σ η δ δ ν £ χ ε ι σ υ ν ε ί δ η σ η τ ή ς α υ θ υ π α ρ ξ ί α ς τ η ς .

*Η ά μ ε σ η κα 'ι Α φ ε λ ή ς α υ τ ή σ υ ν ε ί δ η σ η χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τ α ι . Απδ τήν

τ α ύ τ ι σ η ή 2 σ τ ω τ ή σ ύ γ χ ι σ η τών λ ε ι τ ο υ ρ γ ι β ν κ α ί Α μ π ε ιρ ιΟ ν

τ η ς μδ τά φ υ σ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α κ α ί γ ε ν ι κ ά μδ τά γ ε γ ο ν δ τ α το ύ

Α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ο ί κ δ ό μ ο υ · Ε ί δ ι κ ώ τ ε ρ α τ α υ τ ί ζ ε τ α ι ή έ ν ν ο ι α μδ

τ ή ν ε ι κ ό ν α γ ι α τ ί ή α φ α ι ρ ε τ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ή ς γ ν ω σ τ ι κ ή ς

σ υ ν ε ί δ η σ η ς δ δ ν ε χ ε ι α κ ό μ η α ν α π τ υ χ θ ε ί . Τδ λ ο γ ι κ ό μ ο ι ά ζ ε ι

π ι δ π ο λ ύ μδ μ ι ά · κ α θ α ρ ά π ρ α κ τ ι κ ή δ ε ξ ι ό τ η τ α πού λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί

στήν υ π ηρεσία τών ένστικτων καί των συναισθημάτων* Τδ λο~% «

γικό δδν χωρίζεται από τδ ένστικτο καί τδ συναίσθημα Α­

φού' ο άνθρωπος δδν διακρίνει τίς έμπειρίες του Απδ τά φαι­

νόμενα· *0 άνθρωπος δδν εχει Αναπτύξει τήν συνείδηση τών

ηθικών αξιών καί δδν διακρίνει τδ Αγαθό Απδ τδ ευχάριστο

- 113 -

ο ί ί τ ε άπδ τ δ η δ ο ν ι κ ό γ ε ν ι κ ά , *Η ά φ ε λ ή ς σ υ ν ε ί δ η σ η δ έ ν ε χ ε ι

γνώση τ ή ς α υ τ ο ν ο μ ί α ς τών η θ ι κ ώ ν ά ζ ι ώ ν . Τ α υ τ ί ζ ε ι - τ δ ν ή θ ι κ δ

κ α ί τ δ ν κ ο ι ν ω ν ι κ ά ν δ μ ο , άπως τ δ κ ά ν ο υ ν ο ί ' Ο μ η ρ ι κ ο ί ή ρ ω ε ς ,Φ '

ο ’ Α χ ι λ λ έ φ ς π · χ · , π οδ τ α υ τ ί ζ ο υ ν τ δ η θ ι κ ά δ ρ θ δ |λ( τ δ κ ο ι ­

ν ω ν ι κ ά ά π ο δ ε κ τ δ ·

Τδ π έ ρ α σ μ α άπδ τ ή ν ά ο ε λ ή σ τ ή δ υ σ τ υ χ ι σ μ έ ν η σ υ ν ­

ε ί δ η σ η γ ί ν ε τ α ι μ £ δ ι ά φ ο ρ ε ς δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς τ η ς γ ν ω σ τ ι λ ή ς ' σ υ ν ε ί ­

δ η ση ς# *1! κ υ ρ ι ώ τ ε ρ η άπδ α υ τ έ ς ε ί ν α ι ή γ έ ν ε σ η κ α ί δ ι α μ ό ρ φ ω ­

ση τ ή ς σ υ ν ή θ ε ι α ς ' ( ^ δ γ κ υ κ λ · ϊ W O ) · *Η σ υ ν ή θ ε ι α

δ έ ν π ρ ο κ δ π τ ε ι δ τ α ν μ ι ά έ ν έ ρ γ ε ι α τ ή ς ζ ω ή ς χ ά ν ε ι τ ή ν α υ θ ο ρ -

μ η σ ί α τ η ς κ α ί · έ π α ν α λ α μ β ά ν ε τ α ι ά π α ς τ ά φ υ σ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α ,

κ α τ ά μ η χ α ν ι κ έ - τ ρ ό π ο , ό π ω ς θά υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο υ ν δ RAVAISSON κ α ί

δ BBRGSO#. * Α ν τ ί θ ε τ α δ ά ν θ ρ ω π ο ς μ έ τ ή ς Γ υ ν ο θ ε ί α ά π ο χ τ ά ε ι .

μ ι ά π ρώτη μορφ ή ά ν ε ζ α ρ τ η σ ί α ς άΐιδ τ δ ν ά ν τ ι κ ' ε ι μ ε ν ι χ δ κ δ σ μ ο ·

' Α κ ο λ ο υ θ ε ί μ ι ά δ ε υ τ έ ρ α φδση κ * ί β χ ι α υ τ ή μ έ σ α σ τ ή ν ο π ο ί α

β ρ ί σ κ ε τ α ι , α ί σ θ ά ν ε τ α ι κ α ί κ α τ ά £ ν α υ π ο τ υ π ώ δ η τ ρ ό π ο σ κ ά π τ ε ­

τ α ι ·

* Ρ τ σ ι δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ε τ α ι ή δ υ σ τ υ χ ι σ μ έ ν η σ υ ν ε ί δ η σ η ·

Κατά τ ή φάση α ύ τ ή τ δ δγώ σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ε ί τ ή ν α υ θ υ π α ρ ξ ί α τ ο υ ·

Χ ω ρ ί ζ ε τ α ι ά π δ τ δ ν ά ^ τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ δ κ ό σ μ ο · Τ δ ν ν ο ι ώ θ ε ι μ ά λ ι σ τ α

- I l k -

σάν ξένη, ςχθρική δύναμη πού βρίσκεται σέ αντίθεση μέ

την .ύπαρξή του. Κ ατά ·τη φάση αυτή τδ λογικό του ανθρώ­

που χωρίζεται άπδ τ δ ένστικτο καί τ δ συναίσθημα. Λδτδ

Επιτρέπει τή γένεση κα'ι τήν ανάπτυξη τής Αφαιρετικής

ικανότητας τής γνωστικής συνείδησης. Η συνείδηση .ρμ-4

ηνισβητεί τήν φυσική εμπειρική έ^δτητα των πραγμάτων.

’ Αφαιρεΐ ^ορισμένες- πσιδτητές τους αγνοώντας τΓς άλλες·

■^Ετσί' σχηματίζει εννοιες καί τίς χωρίζει Απί τίς εικό­

νες.· Γιά νά λειτουργήσει αφαιρετικά τδ λογικδ πρέπει

νά άποσπαστεί Από τδ ένστικτο Heί τδ συναίσθημα. Τδ'Α-

ποτέλεσμα είναι νά δημίΟυργηθεΤ ένας Ανταγωνισμός Ανά­

μεσα στδ λογικδ καί. τήν έτειθυμία, τή συνείδηση'μιας έν-

.στικτώδους Ανάγκης. ^Ετσι, ή βαθμιαία ανάπτυξη τού λο­

γικού ?χει σά συνέπεια τή βαθμιαία γένεση μιδς ασκητι­

κής ηθικής; Αυτή τήν Ανάπτυξη εκφράζει τδ πλατωνικό αί­

τημα γιά τή φιλοσοφία σά μελέτη τού θανάτου (^ ίδ ω ν ).

*Η δυστυχισμένη συνείδηση προσπαθεί νά Ανακαλύψει μέσα

της τδ νδμο ποδ θά τί)ς επιτρέψει νά ξεχωρίσει τδ άγαθδ

άπδ τδ κάκδ. Ά ρνιέται τδ κΰρος του κοινωνίκοθ νόμου

xcC τοΰ άντιπαραθδτέι τδ κΰρος τοΰ δικοΰ της^δικοδ νδ-

- 1 1 5

μου'· "Οταν ο κοινωνικές νδμος Επιβάλλεται Απδ τίς ιστο­

ρικές συνθήκες (Ρώμη) η δυστυχισμένη συνείδηση υποτάσσε­

ται Εξωτερικά σ ’αύτδν, διατηρώντας μιά φανταστική Εσωτε­

ρική Ελευθερία, ή μδλλον τή γνώμη οτι είναι ελεύθερη (Στω-

Ικ ο ί}· 9ΑλλοιΒςν Εκδηλώνεται μέ τήν είρωνέΐα (Αμφισβήτη­

ση τής αντικειμενικής φυσικής καί πολιτικοκοινωνικής τά­

ξης γιά νά αύτοβεβαιωθεΓ τδ Εγώ γιά τή σπουδαιδτητά του)

ή μέ τήν Αναρχία (Αμφισβήτηση τής αντικειμενικής τάξης

στδ άνομε τού μηδίνδς)· *Η ’ Ελευθερία τής δυστυχισμένης

συνείδησης είναι ή άδεια Ελευθερίς τού Παφηρημένουη αν­

θρώπου πού είναι Απομονωμένος Απδ τήν φυσική καί χοινωνι-

κοπολιτική δλδτητα στήν 'οποία Ανήκει· "Οταν ή Ελευθερία

αυτή δέν είναι άδεια καί καθαρά Εσωτερική Εκδηλώνεται κυ­

ρίως σάν Επιθυμία καταστροφής· Προέκταση τής δυστυχισμέ­

νης συνείδησης είναι ή ευγενική ή ή ωραία ψυχή πού ύπο-

στασχαποιεί τά δράματα τής φαντασίας της καί τά αναγνω-

ρίζει σάν τδ κατ’ Εξοχήν πραγματικέ (δ SWEDEHBORG τδ 18ο

cffivo ζ.Α FRIES καί ό HALLER^f"^

Τ δ πέρασμα Απδ τή δυστυχισμένη συνείδηση στή

συγκεκριμένη συνείδησηt κατά τήν οποία δ άνθρωπος συνει-

.* Ι Ι 6 -

6 η τ ο π ο ι > : ί τ ή ν α υ θ υ π α ρ ξ ί α τ ο υ μ έ τ η ν π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ή δ ή μ ιο υ ρ

Υ ί α καί* τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ή έ ν τ α ξ η , γ ί ν ε τ α ι μ έ τή ν υ -

. π ο τ α γ ή κ α ί τ ή ν η δ ο ν ή , Τδ θΕμα τ ή ς υ π ο τ α γ ή ς κ α ί τ ή ς δργ&

σ Τ α ς σάν η θ ι κ ή ς π α ι δ ε ί α ς γ ι δ τ δ ν ά νθρωπο α ν α π τ ύ σ σ ε τ α ι

σ τ ή ν Ι ^ . ε λ ε ι α ν ή ά ν α λ υ σ η τ ή ς δ ι α λ ε κ τ ι κ ή ς τ ο ύ δ ο ύ λ ο υ κ α ί

τ ο ύ κ υ ρ ί ο υ ( Φ α ι ν ο μ έ ν ο λ ο γ ί α τ ο ύ Π ν ε ύ μ α τ ο ς ) # Ξ ε κ ι ν ώ ν τ α ς

α π δ τ ή ν , Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ή α ν τ ί λ η ψ η δ τ ι ο δ ο ύ λο ς ε ί ν α ι έ ξ δ ρ -

τ η μ α τ ο ύ δ ε σ π ό τ η , δ ί ν ο ν τ ώ ς τ η ς όμως ε υ ρ ύ τ ε ρ ε ς φ ι λ ο σ ό φ ι -

κ β ς δ ι α σ τ δ σ ε ι ς δ HEGEL β λ έ π ε ι - σ τ ή δ ο υ λ ε ί α κ α ί τ ή ν υπο­

τ α γ ή ε ν α τ ρ δ π ο ν& σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ή σ ε ι δ άνθρωπος δ τ ι ε ί ν α ι

έ ζ α ρ τ η μ α έ ν δ ς ε ύ ρ υ τ έ ρ ο υ ή θ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ σ υ ν δ λ ο υ κα'ι ο τ ι

π ρ α γ μ α τ ώ ν ε ι , έ κ φ ρ δ ζ ε ι τ ή ν ο ύ σ ί σ τ ο υ , έ ν τ α σ σ δ μ ε ν ο ς σ * α ύ -, . ί

τ δ · ^ Α ν τ ί σ τ ρ ο φ α , μ έ τ δ ν π δ θ ο , ακόμη κ α ί μ έ τ δ ν έ γ ω ν σ τ ί -

κ δ α ι σ θ η σ ι α κ έ π δ θ ο , δ ά ν θ ρ ω π ο ς κ δ ν ε ι δ ι κ δ το υ ενα α ν τ ι ­

κ ε ί μ ε ν ο η ε ν α ν ά λ λ ο ν ά ν θ ρ ω π ο · Σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ε ί ? τ σ ι τήν

δ ν ε π δ ρ κ ε ι α τ ο ύ ά φ η ρ η μ έν ο υ κ α ί απ ο μ ο ν ω μ έν ο υ τ ρ ό π ο υ ύπαρ­

ξ η ς τ ή ς δ υ σ τ υ χ ί σ μ έ ν η ς σ υ ν ε ί δ η σ η ς · *Η ηδονή π ρ ο σ φ έ ρ ε ι τή .

δ υ ν α τ δ τ η τ α μ ι α ς α τ ε λ ο ύ ς α ν α γ ν ώ ρ ι σ η ς τ ο ύ ά λ λ ο υ , πού δ έ ν

π ρ ο σ φ έ ρ ε ι δ α σ κ η τ ι σ μ ό ς · Καί τ ο ύ τ ο γ ι α τ ί ο α σ κ η τ ι κ ό ς άν­

θ ρω π ο ς ν ο μ ί ζ ε ι δ τ ι ε ' ί ν α ι ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς · Σ τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α

- 1 1 7 -

•S·

.4*. ir:

---&5

H6.K3ar.

1 -s*··

&μως' 8λη ή συναισθηματική κα( συγκινησιακή ζωή του προσδι­

ορίζεται Άπ'δ τήν πάλη κατά τού πειρασμού, 2στώ καί αν Αρ-

νιέτάι ν.ά τδ συνειδητοποιήσει».

Μέ τή συγκεκριμένη συνείδηση τδ έγώ έντάσσεται

στήν ίστορικοπολιτΛίή^ζδλιξη Καί πραγματώνει' η φανερώνει

τήν ουσία του στοΟς πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς. Τδ έγώ

είναι φορέας πολιτισμού καί συγχρδνως δημιούργημα τής. πο­

λιτιστικής έξέλιζη ς. Οι πολιτικοκοινωνικοί θεσμοί! ιδ ια ί­

τερα τ6 κράτος καί τδ ενιαίο σύστημα δικαίου9 Αποτελούν

τήν ιστορική (ρανέρώση καί πραγμάτωση, σύμφωνα μέ τήν Α ρ ι­

στοτελική δρολδγία τήν "ένέργεια ", τής ηθικής συνείδησης.

Ταυτόχρονα τδ έγώ σύνειδητοποίεί τήν πολιτικοκοινωνική ου­

σία του καί δ δνθρφπος, κατά τήν διατύπωση τού HEGEL, άπδ

"Αστδς"'(B O U R G E O IS ) , δηλαδή ιδιώτης πού Απαιτεί νά Αναγνω-

ριστούν απλώς τδ Ατομικά του δικαιώματα Από τήν πολιτική

κοινδτητα, γίνεται •'πολίτης11 (C IT O Y E W ), διαμορφώνει τδ νο-

μικδ καί ήθικδ σύστημα, στδ Αποίο εντάσσεται καί υπακούει.

*Ετσι ή συγκεκριμένη συνείδηση Αποτελεί τή σύνθτση τής S-

μεαυς-συνείδησης καί τής δυστυχισμένης συνείδησης γιατί τώ­

ρα τδ έγώ φτάνε* *σ£ ?να πιδ Αληόινδ βαθμό αυτογνωσίας, Απδ

8(τι στή φάση τής δυστυχισμένης συνείδησης. ν · ·'.*■%··

·&

ψ•S/S:

/Λ ·ν

•*r-

'{>\

j

- 1 1 8 -

Τ α υ τ ό χ ρ ο ν α όμως ή σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η σ υ ν ε ίδ η σ η - παύ

ε ι να ν ο ι ώ θ ε ι τ ό ν φ υ σ ι κ ό κ α ί π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ό κό σμ ο σδν ά ν τ α -λ

γ ω ν ι σ τ ι κ ό π ρ ό ς τ η ν ύ π α ρ ξ ή τ η ς · ^ Ε τ σ ι ξ α ν α κ ε ρ δ ί ζ ε τ α ι , σέ

α ν ώ τ ε ρ ο όμως ε π ί π ε δ ο , ή ε ν ό τ η τ α τ ο ύ υ π ο κ ε ι μ ε ν ι κ ο ί κα*

τ ο ύ α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ο ύ πού χ α ρ α κ τ ή ρ ι ζ ε -τήν άμεση- σ υ ν είδ η σ η # ·«

I I J |Π α ρ δ δ ε ι γ μ α σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η ς σ υ ν ε ί δ η σ η ς - c i V t i ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς '

η ό Ναπολέων#·

*Η α ξ ί α τ ή ς ' Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ή ς ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς έ γ κ ε ι ­

τ α ι σ τ ό γ ε γ ο ν ό ς ο τ ι σ ' α υ τ ή ν π ρ ο δια γρ ά φ ετα ι* τ δ ή θ ι κ δ ί δ α -

ν ι κ δ τ ή ς σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η ς σ υ ν ε ί δ η σ η ς , όπως τ δ κ α τ α λ α β α ί ν ε ι

ό HEGEL# * 0 ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς ό ρ ι σ ε .σωστό τήν ε υ δ α ι μ ο ν ί α σδν ·

" ζ ω ή ς τ ε λ ε ί α ς έ ν έ ρ γ ε ι α * κ α τ ό τ ή ν τ ε λ ε ί α ν α ρ ε τ ή ν ” (Αύτδ '

γ δ ν δ ρ ι σ μ ό πού π α ί ρ ν ε ι β α σ ι κ ό από τ δ 'Η θικ δ* Μεγδλα'δύα*-

φ έ ρ ε ι ό , HEGEL, Π α ρ σ δ ό σ ε ΐ 5 ^ ^ Ι σ τ ο ρ ί α ς β τ ή 5 ^Φ ιλο σ ο φ ία 5 Α <?γ

γ λ ί κ ή μετδίρραση HALDANE -GIMS0N, 2 , σ#204·)# 0 ' Α ρ ι σ τ ο ­

τ έ λ η ς ε ί δ ε σω σ τδ ο τ ι ή ή θ ι κ ή τ ε λ ε ι ό τ η τ α ' δ έ ν ε ί ν α ι απλή

δ υ ν α τ ό τ η τ α # Σ υ ν δ έ ο ν τ & ς τ ή ν ε υ δ α ι μ ο ν ί α μ έ τή ζ ω ή , ' σ υ ν δ έ ­

ε ι κ α ί τ δ α ν θ ρ ώ π ι ν ο λ ο γ ι κ ό ,τ ή " θ ε ω ρ ί α " ,μέ ϊ ή ζωή· " Ε τ σ ι

τ δ λ ο γ ι κ ό π α ύ ε ι ' ν δ έ χ ε ι * 6 φ ο ρ μ α λ ι σ τ ι κ ό α γ η ρ ή μ έ ν ο χ α ρ α *

κ τ ή ρ α π ο ύ ε ί χ ε σ τ ό ’ Σ ω κ ρ δ τη · * 0 ρ θ δ ε π ί σ η ς ο ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς

συν δέει τήν ευδαιμονία μ£ τδ θείον (Μετδ^τδ^Φυσικδ A 1072

β ΙΟ κ .ε . Αναφέρετομ Απδ τδν HEGEL στδ τέλος τής * Εγκυ­

κλοπαίδειας τΟν Φιλοσοφικών ευδαιμονία ε ί ­

ναι ένέργεια καί βασικά συσχετίζεται μέ τδ 6εδ, αφού στήν

οδσία τοΟ θείου Ανήκει ή ολοκληρωμένη φανέρωση. Σωστά ε­

πίσης είδε ο Αριστοτέλης τή σχέση ευδαιμονίας καί ηδονής.

Λέγοντας οτι ή ευδαιμονία συνοδεύεται Απδ ήδσνή δ Α ριστο­

τέλης Αναγνωρίζει τήν λειτουργία τής έπιθυμίας σάν παρά­

γοντα πού έπιτρέπει τήν Ατελή ϊστω ίνταζη του Ανθρώπου• *

σ τ 6 ν Α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ έ κ ό σ μ ο . Α π ο φ ε ύ γ ο ν τ α ς ό μ ω ς τ ή ν τ α ύ τ ι σ η

ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς κ α ί η δ ο ν ή ς , π ο ύ ζ η τ ο ύ σ ε δ Ε ν δ ο ξ ο ς , ο Α ρ ι σ τ ο - '

τ έ λ η ς Α π ο φ ε ύ γ ε ι τ ή ν μ ο ν ο μ ε ρ ή κ α ί " Α φ η ρ η μ έ ν η " έ ζ ά ρ τ η σ ή τ ο ύ

έγιί Απδ ? ν α μ ό ν ο σ τ ο ι χ ε ί ο τ ο ύ Α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ο ύ κ ό σ μ ο υ ,* α δ τ δ

πού ι κ α ν ο π ο ι ε ί τ ή ν έ π ι θ υ μ ί α μ α ς . Αυτή ε ί ν α ι ή Α ν ε π ά ρ κ ε ι α

το ύ φ ι λ ο σ ο φ ι κ ο ύ ή δ ο ν ι ο ( ι ο ύ γ ι ά τ δ ν HEGEL. ^Αν δ έ ν ξ ε π ε ρ ά -

σ ο υ μ ε τ δ ν ή δ ο ν ι σ μ δ , παρά τ ή ν π α ι δ ε υ τ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ή ς η ­

δ ο ν ι κ ή ς Α π ό λ α υ σ η ς , θά κ α τ α λ ή ζ ο υ μ ε σ τ ή ν Γ .δ ια μ ο ν ό π λ ε υ ρ η

ί ζ ά ρ τ η σ η * Α π δ τ δ Α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο τ ή ς δ π ι θ υ μ ί α ς μ α ς , σ τ ή ν δ π ο ί α

κ α τ α λ ή γ ε ι δ Α σ κ η τ Ι κ δ ς ά ν θ ρ ω π ο ς σ έ σ χ έ σ η μ έ τ δ ν π ε ι ρ α σ μ ό .

*Η Ανεπάρκεια τού Α ριστοτελικού (δανικού τής

Ϊ 2 Ρ -

ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς άπδ τ ή ν άποψη τ ο υ HEGEL· ο φ ε ί λ ε τ α ι σ τ ή ν ά κ ρ ι ­

τή μ ε τ α φ ο ρ ά σ #α υrS ε μ π ε ι ρ ι κ ώ ν σ τ ο ι χ ε ί ω ν δ α ν ε ι σ μ έ ν ω ν άπδ

τ ή ν ‘ Ε λ λ η ν ι κ ή κ ο ι ν ω ν ι κ ο π ο λ ι τ ι κ ή κ α ι η θ ι κ ή π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α

Α δ τ δ τ*6 λ ά θ ο ς κ ά ν ε ι ο ’ ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς δ τα ν ο ρ ί ζ ε ι τήν ε ύ δ α ι

μο\7ία σ έ σ χ έ σ η μ έ τ δ ν μ α κ ά ρ ι ο &νθρω;:ο η τήν η θ ι κ ή μ ε σ ό ­

τ η τ α 'σέ ,σχ'έση μ έ τ ή ν α ν τ ί λ η ψ η κ α ί τήν πράξη τ σ δ Πσ πο υ δ α ί

-ου11· *Απδ τ ή ν άποψη α υ τ ή ή η θ ι κ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α τοΟ * Α ρ ι σ τ ο -0

-τέλη μέ.νει κοντά στδν τρόπο σκέψης τής Αφελούς συνείδη ο• ^

σ η ς , άφοϋ ό ^ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς τ α υ τ ί ζ ε ι μερικά·| αν κα ί ό χ ι βα­

σ ι κ ά * τ δ η θ ι κ ά ο ρ θ έ μ έ τ ο δ ς κ α ν ό ν ε ς κ α ί τ ί ς ά ζ ί ε ς ποδ ί -

σ χ δ ο υ ν σ έ μ ι ά , ό ρ ι σ μ έ ν η κ ο ι ν ω ν ί α · ^ Ισ ω ς ή ,,ί φ έ λ ε ι α Π αυτή

τοΟ *Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η σ υ ν δ έ ε τ α ι μ έ τή ν σ τ α τ ι κ ό τ η τ α τ ή ς σκέψης

τ ο υ , . ποδ τ ο ΰ κ α τ α λ ο γ ί ζ ε ι κ α ί ό COMTE* Η σ τ α τ . ι κ δ τ η τ α

α υ τ ή ε μ π ο δ ί ζ ε ι τ ό ν * Α ο ι σ τ ο τ έ λ η νά ά ν τ ί λ η φ θ ε ί τή ν άνάγκη

νΑ π ε ρ ά σ ο υ μ ε άπδ τή φάση τ ή ς δ υ σ τ υ χ ι σ μ έ ν η ς σ υ ν ε ί δ η σ η ς

γ ι ά νά φ τ ά σ ο υ μ ε σ τ ή φάση τ ή ς σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η ς σ υ v ε ί δ η σ η ς f

τ ή ς ο π ο ί α ς τ δ π ι ό φ υ σ ι κ ό ι δ α ν ι κ ό ε ί ν α ι η Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ή

ε υ δ α ι μ ο ν ί α · Γ ε ν ι κ ά ό *Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς θ έ ν σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ί η σ ε

Α ρ κ ε τ ά τ ή ν λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ή ς ά ρ ν η σ η ς ο ί σ χ έ σ η μ έ τή ν π ο λ ι ­

τ ι σ μ ι κ ή . ά ξ έ λ ι ζ η κα'ι τ ή ν προσώπική ^ Β ΐκ ή f y n c i p i a *

- ijn -

♦ *H___

*H φ ι λ ί α Α ν α λ ύ ε τ α ι Απδ τ δ ν ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η σ τ δ ο γ δ ο ο κ α ί

τ δ ί ν α τ ο β ι β λ ί ο των * 5 2 ΐ ! ί § ϋ _ ϊ ί ΐ ί ί 2 1 ί α2ίι :^ω ν · γ ε ν ι κ ή α ν ά ­

λ υ σ η τ ή ς έ ν ν ο ι α ς α υ τ ή ς κ α ί τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς τ η ς π ρ ί ν ά π δ τ δ ν

, Α ρ ι σ τ ο τ £ λ η υ π ά ρ χ ε ι σ .το ύ ς R»A«GAUTHIEp« καί» J # Y » J O L I F ,

ARISTOTE, L*BTHIgUE_AJJICGM A§U^ Τ · 2 , δ ε ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς ! σ .

6 5 ^ -6 5 9 1 κ α θ ώ ς κ α ί σ τ δ ν W . F . R i H A R D I E , · A R I S T O T ^ ^ E T H I C A l

THEORYf κ ε φ · %\\

"Ο πως Α ν α λ ύ θ η κ ε π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς , η β ύ δ α ι μ ο ν ί α

π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι γ ε ν ε τ ι κ ά τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν τ ή ν ε υ τ υ χ ί α · , Ε π ε ι 6ή ή

ε ύ τ υ χ ί α τ ο ϋ Ανθρώπου έ ζ α ρ χ δ τ α ι Απδ τ ί ς σ χ έ σ ε ι ς τ ο υ μ έ τ ο ύ ς

σ υ ν α ν θ ρ ώ π ο υ ς τ ο υ , π ο ύ Α ν ο μ ά ζ ε ι δ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς κ κ ο ι ν ω ν ί α 11,

π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι β α σ ι κ ά τ ή φ ι λ ί α κ α ί τ ή δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ·

*Η Α ν ά λυση τ ο ύ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ξ ε κ ι ν ά ε ι απδ μ ιά .

β α θ ε ι ά π ί σ τ η σ τ δ ν ^ ν θ ρ φ π ο κ α ί μ ι ά α ι σ ι ό δ ο ξ η -Α ν τίλη ψ η γ ι ά

τ ή ν Α ν θ ρ ώ π ιν η φ ύ σ η · * 0 Α ν θ ρ ω π ο ς τ ε ί ν ε ι Απδ τ ή φ ύσ η τ ο υ« · ♦

π ρ δ ς τή φ ι λ ί α . , ” * 1 6 0 1 . 6 * S v - τ ι ς κ α ί i v τ α ί ς π λ ί ν α ^ ς ( σ τ £

τ α ξ ί δ ι α ) « ς ο ί κ ε ί ο ν δ π α ς δ ν β ρ ο π ο ς κ α ί φ ί λ ο ν ” ( θ , 1 1 5 5 a

2 0 -2 5 ) .. : ■· ν ,; ? :■ λ '■·.

- 1 2 2

’ Ο ν τ ο λ ο γ ι κ ά ή δ ι α π ί σ τ ω σ η α υ τή ε ί ν α ι θ ε ­

μ ε λ ι ω μ έ ν η πάνω, σ τ ή ν έ ν ν ο ι α τ ή ς " ε ν έ ρ γ ε ι α ς " ( Ι ϊ 6 8 α I κ .

έ * ) · Τδ ί δ ι ο τ δ " ε ί ν α ι 11 ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι σάν " έ ν έ ρ γ ε ι α " ; *Η%

α ν θ ρ ώ π ι ν η ύ π α ρ ξή ε ί δ ι κ ώ τ ε ρ α ποδ ε ί ν α ι μ ι ά ^ ε ι δ ι κ ε υ μ έ ­

νη μορφή τ ο υ o v T o g t ,ο σ ο π ι ο ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η μ ο ρ φ ή ' π α ί ρ ν ε ι

' τ δ σ ο π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ε ί ν α ι ε ν έ ρ γ ε ι α κ α ί ο χ ι απλή δ υ ν α τ ό τ η ­

τ α . Μέ τή ζωή κ α ί τ ή ν π ρά ξ η " ε σ μ έ ν ε ν ε ρ γ ε ί ς " . Τώρα τ δ

" φ ι λ ε ί ν " , ή αγάπη γ ε ν ι κ ά ε ί ν α ι μ ι ά . μ ο ρ φ ή ε ν έ ρ γ ε ι α ς · Ο

ά ν θ ρ ω π ο ς λ ο ι π δ ν τ ε & ε ι γ ε ν ι κ ά σ τ ή ν αγάπη γ ι α τ ί τ ε ί ν ε ι '

π ρ δ ς τ ή ν ' ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η υ π α ρ ξ η ί τ ή ν πραγμάτωση τ δ ν δυνα­

τ ο τ ή τ ω ν τ ο υ · ν Ε τ σ ι ε ξ η γ ε ί τ α ι τ δ γ ε γ ο ν ό ς ο τ ι ο άνθρωπος

έ χ ε ι τ ή ν τά σ η νά ε υ ε ρ γ ε τ ε ί ‘μ ά λ λ ο ν παρά νά ε υ ε ρ γ ε τ ε ί τ α ι .

'<Οςα\> ε υ ε ρ γ ε τ ε ί ε ί ν α ι έ ν ε ρ γ η ' τ ι κ δ ς ένώ ό τα ν ε υ ε ρ γ ε τ ε ί τ α ι♦

ε ί ν α ι π α θ η τ ι κ ό ς . Σ * ά υ τ ή ΐ ή ν τάσή τ ο υ άνθρώπόυ ο φ ε ί λ ε τ α ι

κ α ί τ δ φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ά π α ρ ά δ ο ξ ο γ ε γ ο ν ό ς ο τ ι ο άνθρωπος έ χ ε /

μ ι ά φ υ σ ι κ ή «ροπή π ρ ό ς τ ή ν α χ α ρ ι σ τ ί α ενώ σ υ γ χ ρ ό ν ω ς ε χ ε ι

κ α ί τ ή ν κ λ ί σ η νά α γ α π ά ε ι κ α ί νά ε υ ε ρ γ ε ' τ ε ί το.ύς σ υ να ν­

θ ρ ώ π ο υ ς τ ο υ / Μέ τ δ " φ / λ ε ί ν " / τ ή ν αγάπη π ρ δ ς τ ο ύ ς σ υ ν ­

α ν θ ρ ώ π ο υ ς τ ο υ ό ά ν θ ρ ω π ο ς σ υ ν δ έ ε τ α ι μ έ τ δ θ ε ί ο πο(> ε ί ·*

ν α ι κ α ί α υ τ δ " ε ν ε ρ γ ε ί ς " κ α ί σάν " ε ν τ ε λ έ χ ε ι α " κ α ί σάν

t 4

- 123

tc/viM/j* α ίτ ίε τδν δντων' (Kctd Λ» Ϊ 0 7 Ι β 2 0 - 1 0 7 2 c* » to '

IOi* *0 θεός διαφέρει Απδ τά αλλα οντα γιατί είναι κ α θ α -*

ρή ένέργεια καί οχι απλή δυνατότητα* Μπορούμε λοιπόν’ νί

πούμε δτι τδ "φιλείν"* ή Αγάπη, συμπληρώνει τή θεωρία Α-

I φού Hci μδ αυτήν δ άνθρωπος συνδέεταιμέ τδν 0εδ· * Α λ λ ω -*

§ στε ο άνθρωπος συνδέεται πρδς τδν θεδ μ£ τδ νού για τί καί

δ νούς εινα» ένέργεια, όταν γνωρίζει. τδ* νοητό. (Λ’, 1072β

2 0 -2 5 )· *Ετσι ή νόηση καί ή Αγάπη κάνουν τδν άνθρωπο θείο

γιατί είναι καί οι δύο μορφές ένεργείας·

Σέ σχέση μέ τήν ηθική φιλοσοφία τού 9Αριστοτέ­

λη ή έννοια τής ένέργειας μδς έπιτρέπει νά καταλάβουμε

>τ6ν ορισμό τής φιλίας ή Ακριβέστερα τού "φ ιλΛ ν"· Στδν ο-

ρο "φιλείν" δ ’ Αριστοτέλης δίνει πολύ πλατειά σημασία.Τδ

I"φ ιλείν" καλύπτει 8λες τ ίς μορφές Αγάπης πρδς ένα άνθρωπο·ίτίΤδ "φιλείν" πραγματοποιείται όταν υπάρχει "βούλησις αλλφ '<··. *

4γα θο0 £ kcCvou Z v c h o . " ( ’ Η Θ .Ν ικ ο μ .ϊΙ56β 3 0 - 3 5 ) . Τ6 vd ά γ α -'‘■4 ηξποΟμε κάποιον σημαίνει δτι έπιθυμούμε καί πράττουμε έτσι

|moC νά πραγματοποιεί αύτδς τδ*Αγαθό δηλαδή τήν ίεύδαιμονία*Φ·j£i

-ίτου* Καί έπειδή ή ευδαιμονία είναι "τελεία ένέργεια τής

ί^υχής κατ’ Αρετήν"ν προκύπτει δτι δταν Αγδπούμε κάποιον έ -

.'Ψ· ·ι• ;,·*·. i»!

π ι θ υ μ ο ύ μ ε κ α ί π ρ ά τ τ ο υ μ ε μδ τ δ σκοπβ νά, υ π ά ρ ξ ε ι α ύ τ δ ς

η έ ν ε ρ γ ε ί ^ % νά π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ή σ ε ι ’ δη λ α δ ή τή ν ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι -

κή κα'ι η θ ι κ ή τ ε λ ε ί δ τ η τ α πού ά ρ μ δ ζ ε ι σ τ δ ν άνθρωπο γ έ ν ι -

κ ά ^ κ α ί σ τ ή ν π ρ ο σ ω π ι κ δ τ η τ ά τ ο υ ε Ι δ ι κ ά · 'Ολοκληρωμδνη φ ι ­

λ ί α υπάρχει* ό τ α ν τ δ " φ ι λ ε ΐ ν ” ε ί ν α ι ά μ ο ι β α ϊ ο .

• *Η φ ι λ ί α ε ί ν α ι λ ο ι π δ ν συνυφασμδνη μδ τήν ε υ - »

δ α ι μ ο ν ί α ( ^ Η Θ ·Ν ^ < ρ μ · ' I * π ε φ * 9 ) · Κ α ί ' α ν άκδμη δ ε χ θ ρ ύ μ ε -♦ ♦

δ τ ι ο ε υ δ α ί μ ω ν ε ί ν α ι α υ τ ά ρ κ η ς , πράγμα γ ι ά . τ δ ρ π ο ί ο , ο

^ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς α μ φ ι β ά λ λ ε ι ; , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν σ£ σχδση μδ τ δ ν

σ υ ν ε ι θ ι σ μ δ ν ό ανδρω πο κ α ί τή ν κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ζω ή , δδν ε π ε -

τ α ι δ τ ι ή φ ι λ ί α τ ο ύ ε ί ν α ι π ε ρ ι τ τ ή · *Η φ ι λ ί α ε ί ν α ι μ ι ά

π ρ ο δ κ τ ά σ η τ ή ς ε υ δ α ι μ ο ν ί α ς σ £ σ χ £ σ η μ £ τ δ ν άλλο· όπως ή

η δ ο ν ή ε ί ν α ι ή φ υ σ ικ ή έκφρασή τ η ς σ£ σχδση μδ τ β ν έ α υ τ δ

μ α ς · " Ο σ ο ι υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο υ ν δ τ ι ή φ ι λ ί α ε ί ν α ι π ε ρ ι τ τ ή γ ι ά

τ δ ν ε ύ δ α ί μ ο ν α ά νθρω π ο ξ ε κ ι ν ο ύ ν άπδ τ ή ν δσφαλμδνη ά ν τ ί -

ληφη τ ο ύ Σωκράτη ( σ τ δ Σ υ μ π δσ ι ο κ α ί σ τ δ ν Λ δ σ ι ) δ τ ι ή

φ ι λ ί α σ υ μ π λ η ρ ώ ν ε ι κ ά π ο ι α " δ ν δ ε ι α ” , κάποια, δ λ λ ε ι ψ η το ύ

ά ν θ ρ ώ π ο υ · *Η ξ ε κ ι ν ο ύ ν άπδ τ ή ν ί σ φ α λ μ δ ν η ά ν τ ί λ η φ η τδ ν

Σ ο φ ισ τ Ο ν ο τ ι ή φ ι λ ί α κ α ί γ ε ν ι κ ά ή " κ ο ι ν ω ν ί α ” * δηλαδή

ή σ χ δ σ η π ο ύ ά ν α π τ ύ σ σ ε ι .ο ά νθ ρ ω π ο ς μδ τ ο ύ ς συνανθρώπους

- 125 -

'«.y.-x-

τ ο υ , έ χ ε ι σ ά σ κ ο π δ * τ ή ν ι κ α ν ο π ο ί η σ η κ ά π ο ι α ς " χ ρ ε ί α ς ” τ ο υ *

f A<pob ή φ ι λ ί α ε ί ν α ι σ υ ν υ φ α σ μ έ ν η μ έ τ ή ν ε υ δ α ι μ ο ­

ν ί α ε ί ν α ι φ υ σ ι κ δ νά ύ π ο Ο δ σ ο υ μ ε βο τ ι σ υ ν δ έ ε τ α ι κ α ί μ έ τ ή ν

ε υ τ υ χ ί α · Τδ θ έ μ α α υ τ δ έ ξ ε τ ά ζ ε τ α ι άπδ τ δ ν ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η σ τ δ

έ ν α τ ο β ι β λ ί α τΟν , Η θ ιπ δ ν ^ Ν £ Η ο ^ α ^ ε ίω ν t κε<ρ· I I . * 0 ε υ τ υ ­

χ ι σ μ έ ν ο ς ά νθ ρ ω π ο ς ε ί ν α ι π λ η ρ έ σ τ ε ρ α κ α ί σ τ α θ ε ρ ό τ ε ρ α ε υ δ α ί ­

μ ω ν· *Α ρα μ π ο ρ ε ί νά α γ α π ή σ ε ι π λ η ρ έ σ τ ε ρ Λ τ δ ν .σ υ ν ά ν θ ρ ω π ο '

τ ο υ · Στήν π ρά ξη μ π ο ρ ε ί νά τ δ ν ε υ ε ρ γ ε τ ή σ ε ι π ε ρ ι σ σ δ τ έ ρ ο · * βΟ

δ υ σ τ υ χ ι σ μ έ ν ο ς άνθρ ω π ο ς ϊμ ώ ς δ έ ν ε ί ν α ι σ έ θ έ σ ή νά ά ν α π τ δ -

ξ ε ι μ ι ά Α ξ ι δ λ ο γ η μορφή φ ι λ ί α ς γ ι ά τ δ ν ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν ο α ν θ ρ ω - *Η φ ι λ ί α ποδ μ π ο ρ ε ί νά Α ν α π τ ύ ξ ε ι γ ι δ τ δ ν ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν ο & δ υ σ τ υ χ ι σ μ έ ν ο ς ά ν θ ρ ω π ο ς δ έ ν π ρ ο σ φ έ ρ ε ι τ ί π ο τ ε τ δ ο ύ σ ι -

α σ τ ι κ δ σ τ δ ν ε ύ , τ υ χ ι σ μ έ ν ο ά ν θ ρ ω π ο · Σ τ δ ν δ υ σ τ υ χ ι σ μ έ ν ο ά ν θ ρ ω ­

πο μ π ο ρ χ ί ή φ ιλία * ν ί π ρ ο σ φ έ ρ ε ι τ ή ν ε υ χ α ρ ί σ τ η σ ή ή η ιδ λ λ ο ν

τ ή ν π α ρ η γ ο ρ ι ί χο\> " Ο υ ν α λ γ ε ί ν " , οτ\ δ η λ α δ ή κ ά π ο ι ο ς σ υ μ π α -

ρ ί σ τ α τ α ι σ τ ί ς δ ο κ ί μ α σ ί ε ς τ ο υ κ α ί σ υ μ μ ε ρ ί ζ ε τ α ι τ ά α ί σ θ ή μ α -

τά τ ο υ · ' Π ρ δ κ ε ι τ α ι έμω ς γ ι ί μ ι ά κ α τ ώ τ ε ρ η ' μ ο ρ φ ή φ ι λ ί α ς , τ ή

φ ι λ ί α γ ι ά τ δ ” ή δ δ ” ποδ τ ε λ ι κ ά , έπω ς θά Α π ο σ α φ η ν ι σ τ ε ί π α -•

ρα κ ά τω , κ α τ ά λ ή γ ε ι ή κ ι ν δ υ ν ε ύ ε ι νά κ α τ α λ ή ξ ε ι σ τ ή φ ι λ ί α γ ι ά

" τ δ χ ρ ή σ ι μ ο ν ” · Γ ι ’ α ύ τ δ ά ν έ ν α ς π ρ α γ μ α τ ι κ ά ” έ π ι ε ι κ ή ς ” ά ν ­

θρω πος π ε ρ ι π έ σ ε ι σ έ δ υ σ τ υ χ ί α θ ά π ρ ο τ ι μ ή σ ε ι νά Α ν τ ι μ ε τ ω π ί ­

σ ε ι τ ί ς δ ο κ ι μ α σ ί ε ς τ ο υ μ έ ν ο ς ·

%

m§'-■Μ.

*Η..φιλία συνδέεται μ£ τή δικαιοσύνη CΙΙ55«

2 5 - 3 0 ) . Καί η φι λ ί α »καί ή δικαιοσύνη άναφ£ρόνται στίς

^ X ^ c j c i q μ ε τ α ξ ύ τών Ανθρ ώ π ω ν (γιά τή δικαιοσύνη βλ· Ε

ΙΙ 2 9 β 2$. κ·δ·) ί νω οί άλλος άρετδς ορίζονται σ£ σχ£ση

μ£ τ ή υ α τ ο μ ι κ ή εζη καί.πράξη· *Η δικαιοσύνη βασίζεται

οττήν ίςτδτητα. " κ α τ ’αξίαν"· Σημαίνει δτι διατηρείται η

ΙΓδια σ χ έ σ η Α ν ά μ ε σ α σ ’δ,τι προσφέρει καί σ ’δ,τι άπολαμ-

βάνει δ κ α θ έ ν α ς γ τ ά δλους τούς ανθρώπους· Μέ τ6ν ορο

π ρ ο σ φ ο ρ ά πρέπει νά εννοήσουμε δχι μ δνο τήν συγκεκριμέ-

VTf π ρ ο σ φ ο ρ ά ένδς ο ι κονομικού αγαθού άλλά μαζί καί τήν

π ρ δ θ ε σ η νά σ υ μ β ά λ ο υ μ ε σ£ c*Va ά ξ ι δ λ ο γ ο ήθικδ ή πολιτι -

σ τ ι κ δ έργο· Μ£ τδν δρο άπδλαυση θά Εννοήσουμε καί τδν

Έ π α ι ν έ , ή' τήν η θ ι κ ή αναγν ώ ρ ι σ ή μ ας άπδ τούς άλλους·

Δ ί κ α ι ο ς λ ο ι π δ ϋ είναι αύτδς πού πράττει Κατά τρδπο πού

νά ίσχύει γ ι ά ρ λορς ή ίδια α ν α λ ο γ ί α ανάμεσα στήν προσ-

' φ ο ρ ά καί τήν ι κ α ν ο π ο ί η σ η ή α ν τ ί σ τ ο ι χ α στήν ^βλάβη^1 καί

τδν ψ δ Υ ο η τήν ποινή· *Η φι λ ί α δ£ν χρειάζεται τήν δικαι­

ο σ ύ ν η γιατί α υ τ δ ς :πού άγαπάει κ άποιον θά τού αποδώσει ο,

τι ά π ο δ ί δ ε ι κ α ί - σ τ δ ν έαυτδ του· *Ετσι άλλωστε δ ι κ α ι ο λ ο ­

γείται καί τδ π α ρ ο ι μ ι ώ δ ε ς "κοινά τά των φίλων" (Ιΐ68β 5)·

- 1 2 6 -

I

Ηfitu«1

*H £ ,καίοσύνη δμως προϋποθέτει σδν Ασφαλή ψυ­

χολογική καί ήθική ρδση της τή φ ιλία. Γ ι ’αυτδ κ α ί ο νο-

μοθέτης πρέπει νδ έχει σδ στδχό του τή δημιουργία τΟν

Αντικειμενικήν 8ρων πού θδ ευνοήσουν τήν Ανάπτυξη τής φι­

λίας Ανάμεσα στούς πολίτες. "Αν 8μως ο σκοπδς αύτδς ε ί ­

ναι Απραγματοποίητος| ή δικαιοσύνη μπορεί νά πραγματοποι­

ηθεί ϊν ό νομοθέτής Αξανογκδσει τούς πολίτες νδ πρδξουν

τβ δίκαιο χρησιμοποιώντας τ'6ν νδμο, πού ?χει καί τήν λ ε ι ­

τουργία τής προσταγής ή τού Αξαναγκασμοΰ (Ε , Ι Ι 30 ρ 2 0 -2 5 ) .

Πδντώς 8μως ή φιλία είναι Ασφαλέστερο ψυχολογικά καί ή θ ι-

κύ θεμέλιο τής δικαιοσύνης Απδ τή ρία καί τύν Αξαναγκα-

Ϊ"] σμδ.

Πρέπει τώρα νδ Αξεταστεί ή φιλία σέ σχέση μέ \ : f I τ ίς 'Α ριστοτελικές έν ν ο ιες τής πράξης καί τής ποίησης( Ηθ.

ψ ΚΐΗο^δ^ειαι I , 7 , 1168α Ι«*5» Ρλ· καί Ζ, k t l l k O a 1 -2 2 ) .'"Ρ ******* ** **|‘ 'Η Αγάπη πρδς τδν φίλο μας είναι μιδ μορφή Α ν ε ρ γ ε ίας καίΜ|ί ή φυσική της έκφραση είναι η πράξη.‘Πράττουμε κατά τρδπο

■|| πού νδ είναι Α φίλος μας ευδαίμων. 'Οστδσο τδ "φ ιλείν" ε ί -

% ναι κατά κάποιο τρδπο μιά μορφή "ποίησηίΝ 6ηλα6ή πράξης

'■J ηοδ δημιουργοί Ενα Εργο Μπ α ρ #a u T i v M( * Π Θ · Ν ι κ σ £ · A f I , I 0 9 * * a 5 XΨ .. «.ΙΕ

- 1 2 8

! θ ^ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς π α ρ ο μ ο ι ά ζ ε ι α υ τ ο ύ ς πού αγαπούν καί ε υ ε ρ ­

γ ε τ ο ύ ν ε ν α πρδσωπο μ έ τ ο ύ ς τ ε χ ν ί τ ε ς η τ ο ύ ς " π ο ι η τ έ ς " μδ

τή σ τ ε ν ή σ η μ α σ ί α τ ο ύ ο ρ ο ύ · Οι τ ε χ ν ί τ ε ς κ α ί ο ι π ο ι η τ έ ς α -

γ α π ο ύ ν τ& έ ρ γ α τ ο υ ς σ ί ν νά η τ ά ν π α ι δ ι ά τ ο υ ς χ ω ρ ί ς να π ε ­

ρ ι μ έ ν ο υ ν ά π * α ύ τ ά ο π ο ι α δ ή π ο τ ε άνταπδ&οση τ ή ς α γάπης τ ο υ ς ,

έ π ε ι δ ή , σ ί ν " ο ι κ ε ί α " πού ε ί ν α ι , α π ο τ ε λ ο ύ ν π ρ ο έ κ τ α σ η τής,

ύ π α ρ ξ ή ς τ ο υ ς · Κατά τ 6 ν ί δ ι ο τ ρ δ π ο α υ τ ο ί πού ά γ α π ο ΰ ν ’ ε -

να «πρδσωπο κ α ί τδ ε υ ε ρ γ ε τ ο ύ ν τ δ μ ε τ α β ά λ λ ο υ ν σέ " έ ρ γ ο "

τ ο υ ς · 'Η ε π ί δ ρ α σ η , πού ε χ ε ι ή αγάπη τ ο υ ς πίνω σ τ δ άγαπώ-

μ ε ν ο ,τ ϊρδσωπο, τ δ μ ε τ α β ά λ λ ε ι η θ ι κ ά κ ί ν ο ν τ ά ς τ ο τ έ λ ε ι ο , ό ­

πως ή έ ρ γ α σ ί α τ ο ύ τ ε χ ν ί τ η κ α ί τ ο ύ π ο ι η τ ή . τ ε λ ε ι ο π ο ι ε ί τή ν

ύ λ η δ ί ν ο ν τ ί ς τ η ς τ ή ν μορφή πού τ ή ς α ρ μ ό ζ ε ι · " Ε τ σ ι θά ή ­

τ α ν δ υ ν α τ δ νά έ π ι σ η μ α ν θ ε ί μ ι ά α ν α λ ο γ ί α ά ν ί μ ε σ α σ τ ή ν ά γ ά -

πη μ έ τ ή ν π λ α τ ε ι ί σ η μ α σ ί α τ ο ύ ο ρ ο ύ κ α ί τή ν δ η μ ι ο υ ρ γ ι κ ή

έ ρ γ α σ ί α ·

*Η θ ε ω ρ ί α γ ι ί τ ή ν φ ι λ ί α σ υ ν δ έ ε τ α ι κ α ί μ £ τήν

π ο λ ι τ ι κ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α τ ο ύ ' Α ρ ι ' σ τ ο τ έ λ η . Η φ ι λ ί α ε ί ν α ι δυ να­

τ ή γ ι α τ ί δ ά ν θ ρ ω π ο ς ε ί ν α ι * * ι ο λ ι τ ι κ 6 ν ( ζ ώ ο ν ) κ α ί σ υ ζ ή ν π ε -

φ υ κ δ ς " ( Ι ΐ 6 9 β 1 5 - 2 5 ) · 'Από τ ή ν ί δ ι δ τ η τ α αύτΤή τ ή ς ά ν θ ρ δ -

π ι ν η ς :φ υ σ η ς καθώς κ α ί όπδ τ δ γ ε γ ο ν δ ς 8 τ ι · ο άνθρωπος c i -

- 1 2 9 -

ναι . "φύσει συνδυαστικόν", Αναπτύσσει δηλαδή τήν γενετή­

σια καί ηθική σχέση μεταζύ τδν δύο·φύλων, προκύπτουν of

ήθικές,πνευματικές κα'ι βιολογικές σχέσεις πού Αναπτύσ-

σουν οι άνθρωποι μεταζύ τους μέσα σέ ?να συλλογικέ πλαί­

σιο· Τίς .σχέσεις αυτές Α'Δριστοτέλης Ανομδζει "κοινωνία"

( θ ,8 r ΙΙ59β 25 κ .έ . ) · *Η κοινωνία 8μως μπορεί νά συνδέει

πολλούς £νθρΰπους1π·χ· αυτούς πού . 1 κστρατεΰουν η ταζιδ.εύ-

ουν μαζί· , Επίσης^ ή σχέση αυτή Αποβλέπει συνήθως σέ 2να

σκοπέ πού βρίσκεται έζω Απέ αυτήν·* Π·χ· ή πολιτική κοινω­

νία Αποβλέπει* στήν ηθική παιδεία τού συνόλου, αύτέ πσύ ο

, Αριστοτέλης Ανομ&ζει στέ Α βιβλίο τ6>ν ζήν"·

Τέ "ε ί ζήν" έκφρ&ζεται στέ ^ ,,KOt-

vg συμφέρον” (1160α 1 0 -1 5 ) . *Η φιλία είναι μιΑ έξα,τομικευ-

μένη μορφή κοινωνίας. #Λποβλέπει καί αύ\ή στήν ηθική τε ­

λείωση τβν φίλων· *Αλλ& ο σκοπές αύτές δέν είναι έξω Απδ

τή φιλία· *Εκφρέζει τήν ίδια τήν ουσία της^ ^Επειτα ή φι­

λία είναι μιά προσωπική "κοινωνία” πού συνδέει κατ*Αρχήν

δύο Ανθρώπους·

*0 προσωπικές χάρακτήρας τής φιλίας έτΐιτρέπει

καί τή διίκρισή της Απδ τή σχέση "Αμόνοιας" πού συνδέει

- 1 3 0 -

το& ς π ο λ ί τ ε ς ό τ α ν συμφωνούν -.πίνω σ τ ί ς γ ε ν ι κ έ ς Αρχές ’πού

π ρ έ π ε ι νά ρ υ θ μ ί ζ ο υ ν τ η ν 'σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά όλων μ έ σ α σ τ δ κο*ινω~ψ,

V i k 6 π ο λ ι τ ι κ έ π λ α ί σ ι ο , σ τ δ ο π ο ί ο έ χ ο υ ν έ ν τ α χ θ ' ε ί ( ;Γ, κε>ρ·

£ ) m *Ή ο μ δ ν ο ι α ά ν α φ έ ρ ε τ α ι π ι δ πολ*ύ στδ ' " π λ ή θ ο Τ ς " · ^ ,!έ -

τ α ι ρ ι κ ή " φ ι λ ί α , πού σ υ ν δ ϊ ε ι τά μ έ λ η έ ν δ ς π ο λ ι τ ι κ ο ύ κδ^·-

μ α τ ο ς , μ π ο ρ ε ί νδ ε ί ν α ι π ι δ π ρ ο σ ω π ι κ ή . Τ ε λ ι κ έ όμως παρα­

μ έ ν ε ι ί ύ ι ο τ ε λ ή ς . αφού τ ε ί ν ε ι π ρ δ ς τ ή ν π ρ α γ μ α τ ο π ο ίη σ η έ ν δ ς

-σκοπού ( τ ή ν έφ α ρμ ο γ ή έ ν δ ς π ο λ ι τ ι κ ο ύ π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς λ · χ * )

π ού“ ε ί ν α ι εξω Απδ τη σ χ έ σ η ταχν ' ‘ε τ α ί ρ ω ν 11·

9Ι δ ι α ί τ ε ρ η μορφή π α ί ρ ν ε ι ή ψ ι λ ί α σέ σχέση

τ ο ύ ς β α σ ι κ ο ύ ς · κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ ς θ ε σ μ ο ύ ς , πού α ν α λ ύ ο ν τ α ι σ ΐ ά

Π ο λ ι τ ι κ ά κ α ί σ τ ά 9Η θ ι κ α ^ Ν ι κ ο μ δ χ ε ι α , δηλαδή τή ν ” ο ί κ ί α Π

κ α ί τ ί ς δ ι ά φ ο ρ ε ς μ ο ρ φ έ ς π ο λ ι τ ε υ μ ά τ ω ν · *Κ ο ι κ ί α ( Π ο λ ι τ ι -

κά Α , 2 ) ε ί ν α ι ’ ή ο ι κ ο γ έ ν ε ι α σάν β ι ο λ ο γ ι κ ή , ή θ ι κ ή καί

" ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή " ( μ έ τη σ η μ ε ρ ι ν ή σ η μ α σ ί α τ δ ύ 8 ρ ο υ ) σχέση

Α ν ά μ ε σ α σ τ ο ύ ς σ υ ζ ύ γ ο υ ς , τ ο ύ ς γ ο ν ε ί ς καί τϊί π α ι δ ι ά , τ ά

Α δ έ λ φ ι α μ ε τ α ξ ύ τ ο ύ ς , τ έ λ ο ς τ δ ν " δ ε σ π ό τ η " π ρδς τ ο ύ ς δ ο ύ ­

λ ο υ ς * #Ι 6 ι α ί τ ε ρ η έμφαση δ ί ν ε ι ο Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς στή σχέση

α ν ά μ ε σ α σ τ ο ύ ς γ ο ν ε ί ς κ α ί τά πα\^ΐοι } ι δ ι α ί τ ε ρ α τη. μ η τ έ ρ α

καί τ 6 παιδί τ η ς . ( Ι Ι ό ί ρ 2 0 - 2 . $ , ' Ι 1 5 » « Ό ρ ι ^ έ ν τ ς -

t

H I -

μητέρες έ^πιρτεύονται τά παιδιά τους σέ ξένους· *βστδσο

τά άγαποΰν καί χαίρονται όταν τά παιδιά, τούς ευτυχούν χω­

ρ ίς νά έλπίζουν σέ οποιαδήποτε άνταπδδοση άφού τά παιδιά

τους δέ\ι τίς γνωρίζουν. Γενικά οι γονείς άγαπούν τά παι-

διά' τους αύθδρμητα σάν δημιουργήματά τους (θ , κεφ ·Ι2) έν&

όταν τά παιδιά άγαπούν τούς γονείς τδ κάνουν πιδ πολύ άπδ

αίσθημα καθήκοντος καί ηθικής υποχρέωσης, "διά τδ προσή-

kov!J *Η σχέση αυτή άνήκει σ , αύτδ πού ο #Αριστοτέλης Ονο­

μάζει "φιλία καθ^περοχήν11· *Η Ογάπη είνα, ολοκληρωμένη

άπδ τήν πλευρά τδν γονέων· *Η φιλική σχέση όμως είναι <£-

τελής γιατί 6tv υπάρχει πάντα άμοιραιδτητα.

Γτήν ίδια κατηγορία τής'φ ιλίας "καθ*υπεροχήν"

άμήκει ή σχέση άνάμεσα στδν άντρα καί'τή γυναίκα μέσα στδ

πλαίσιο τής οικογένειας ( θ # κεφ. 7 ) · *0 fΑριστοτέλης υπο­

στηρίζει οτι ή Αγάπη, πού μπορεί νά τρέφει ο ανδρας πρδς

τή γυναίκα κ<Λ αυτή πού μπορεί· νά τρέφει ή γυναίκα τίρδς♦ S

τδν ανδρα, δέν εχει τήν ίδια μορφή γιατί άλλη είναι ή λ ε ι­

τουργία τού καθενής μέσα στδ πλαίσιο τής οίκογένειας·£ύμ~

φωνα μ£ τ ί Πολιτικά (Λ, 5» Ι26θβ 10 -15 ) η γυναίκα εχει

τβ "βουλευτικά", 6ΐ)λα6ή τά λογικά ποά γνωρίζει τά καθ#£ «

παστόνf Αλλά α ν ί σ χ υ ρ ο · Γ ι ’ α υ τ ό ε ί ν α ι φ υ σ ικ ό νά Αποφασί­

ζ ε ι ό α ν τ ρ α ς , σ έ σ υ ν ν ε ν ό η σ η 8μως μ έ τή γ υ ν α ί κ α · *Η φ υ σ ι -

κ ή ' σ χ έ σ η α ν ά μ ε σ ά τ ο υ ς ε ί ν α ι σ χ έ σ η π ε ι θ ο Ο ς κ α ί ο χ ι β ί α ς ·

Μ πορούμε λ ο ι π ό ν νά π ο ύ μ ε ο τ ι υ π ά ρ χ ε ι φ ι λ ί α μ ε τ α ξ ύ τών σ υ -*

ζύγων Αλλά πρόκειται πι6 πολύ γ ι ά Αγάπη αυτού πού υπερ­

τερ εί σέ σχέση μέ αυτόν πού ύστε££ί, Αο 8χι Από τή φύσή

του, πάντως στήν πρίζη· *Η φιλία αυτή είναι πάντως συν-

υφασμόνη μέ τή λειτουργία τών συζύγων μέσα στήν *οίκίαΗ·

^Οσο για τήν Αγάπη μεταξύ έραστδν, ό *Λρι-

στοτέλης τής'Αποδίδει πολύ μικρότερη σπουδαιότητα Απ6

τόν Σωκράτη· (θ , *f, ΙΙ5?α ΙΟ )* *Η σχέση αυτή διαρκεί 8-

σο καί ή Αμορφιά τού Αγαπώμενου προσώπου ή ή φροντίδα τού

Αραστού· ΜΛηγούσης δέ τής ώρας Ανίοτε καί ή φιλία λήγει"·

Στηρίζεται πι6 πολύ στό αυθόρμητο καί παροδικό αίσθημα

καί λιγώτερο στήν λογικά σταθμισμένη ώριμη ηθική βόύλη-* *

ση· Πέρα Απ#αύτδ ικανοποιεί μιά Ανάγκη τίον δύο Αραστών

η κάποτε μόνο τού ενός πού Αγανακτεί παράλογα γιατί δέν

υπάρχει Ανταπόδοση Από τδ Αγαπώμενο πρόσωπο· Τελικά

σχέση αυτή καταλήγει at μιά φιλία γιά τό "λυσιτελές11·

Σ τ ή ν οικία Αναπτύσσεται καί ή σχέση Αφέντη

- 133 -

καί δούλου (θ , I I f Ι ΐ 6 ΐ β · Ι - 5 ) . *Η σχέση αυτή δέν είναι

βασικά διαφορετική Απδ τή σχέση τού £δι%οκτήτη μέ τά ίμ -

ψυχα ί( αψυχα κτήματά του· *0 δούλος δέν διαφέρει Απδ ε -

να τεχνικέ έργαλείο παρά μδνο κατά τδ οτι είναι έμψυχος·

Μπορεί 2>μως νά υπάρξει φιλία πρδς τδν δούλο αν Αγνοήσου­

με τήν λειτουργική' του ίδιδτητα σάν "ίμψύχου δργάνου”καί

τ6ν Θεωρήσουμε σάν άνθρωπο μέ ηθική συνείδηση9 ”δυνάμε-

voV κοινωνήσαι νόμου kai συνθήκης” · *Η Αντιδιαστολή αυτή

δέν γίνεται στδ Α βιβλίο τδν Πολιτικών, οπού Αναπτύσσε­

ται πλατειά τδ θέμα τής δουλείας» *Ισως πρέπει νά ύποθέ-

σοομε οτι ο Αριστοτέλης μετριάζει στδ

τήν θεωρία του γιά τδν ”φύσει δούλο” τών Πολιτικών, δπου

τδ θέμα Αντιμετωπίζεται κάτω Απδ καθαρά κοινωνιολογική

προοπτική· Πάντως καί στά υπάρχει Π Αντιδιαστο­

λή Ανάμεσα στδν "φύσει” δούλο καί σ’ αύτδν πού βρίσκεται

τυχαία στή θέση τού δούλου, χωρίς νά τδ Α ξίζει· Ετήν πε­

ρίπτωση τού ”νόμφ” δούλου έπιβάλλεται καί λογικά καί ή-

θι*ά ή διάκριση Ανάμεσα στήν λειτουργία του σάν δούλου

καί τήν Ανθρώπινη ύπδστασή του· Λύτή τή διάκριση ίσως

συνειδητοποιεί δ ’ Αριστοτέλης στά J?i22H $X£!2·

— 13$ ··

*0 ’ Αριστοτέλης έξετάζει ίπίσης τ(\ φιλία σέ#

σχέση μέ τα διάφορα πολιτεύματα τ?)ς έποχής του

κο ι» 6 , κεφ. ΙΟ, II). Τά πολιτεύματα αυτά είναι ή 'μοναρ­

χ ί α / ή Αριστοκρατία, η "τιμοκρατία11 πού μεταβάλλεται orfy

"πολιτεία**, τδ καλλίτερο πολίτευμα,γιά τδν ’ Αριστοτέλη,

μδνον όταν κυβερνούν οϊ πολλοί καί οικονομικά καί κοινω­

νικά "μ έσ ο ι". Καί στά τρία πολιτεύματα ή έζουσία ΑσκεΓ-

ται σύμφωνα μέ τδ ,νδμο καί γιά τήν ωφέλεια τού συνδλου.

Στδ πρ&το τήν Ασκεί δ μονάρχης, στ6 δεύτερο οι λίγοι καί

"α ρ ισ το ι" , μπορεί όμως νά είναι καί οϊ πλουσιότεροι, στδ

τρίτο τήν* Ασκούν Αρχικά δσοι καταβάλλουν ενα ορισμένο "τί·

μημα" καί τελικά οί πολλοί. βΗ σχέση Ανάμεσα στδν ^βασιλιά

j<at τούς ύπηκδους του μοιάζει μέ τή Οχδση τ'ού πατέρα τφδς

τδ παιδιά του. ’ Αναπτύσσεσαι μιά φιλία παρδμοια καί στ,ίς

δύο ιΟεριπτώσεις. *Η σχέση Ανάμεσα στούς άρχοντες καί τούς

Αρχδμενους στδ Αριστοκρατικά πολίτευμα μοιάζει μέ t/j φι-4

λικ#) σχέση μεταξύ συζύγων όπως προσδιορίστηκε πιδ πάνω.

Τέλός» η, σχέση μεταξύ τδν πολιτΟν στδ ύ^ι£ς καϊ στδ νοση-

ρδ δημοκρατικέ πολίτευμα, πού δέν διαφέρουν πολύ μεταξύ*

τους, μοιάζει μέ μιά φιλία θεμελιωμένη στήν ίσ δ τη τα ,'8 -

- 15? -

πως είναι η σχέση μεταξύ Αδελφών στήν. οίχογένεια. Τδσο

τδ ύγιές οσο καί τδ νοσηρό δημοκρατικό πολίτευμα εύνοοϋν

τήν Ανάπτυξη τής φιλίας γιατί στηρίζονται στήν ισότητα

μεταξύ τΟν πολιτών (ΙΙδ Ιβ ΙΟ)· ''Οσο γιά τά αλλα δύο Νο­

σηρά πολιτεύματα! τήν τυραννία καί την όλιγαρχία, αυτί

είναμ παρά φύσιν γιατί η έξουσία Ασκείται παράνομα καί

πρδς δφελος τοϋ τυράννου καί τών "όλίγων", ιίού στήν .Ολι­

γαρχία είναι καί "μοχθηροί11· Τά πολιτεύματα αύτά| ίδιως

ή τυραννία, δέν εύνοοϋν τήν Ανάπτυξη φιλίας μεταξύ Αρχόν­

των καί Αρχομένων.

βΗ διαπραγμάτευση αυτή τής φιλίας σέ σχέση

μ£ τρύς κοινωνικολοπιτικούς θtσμoύς έπιβάλλεται £σως

στδν 'Αριστοτέλη Απδ τήν 'Ελληνική ιστορική πραγματικότη­

τα. "Ερχεται όμως σέ Αντίθεση μέ τήν βασική'του Αρχή δτι

ή φιλία είναι μιά προσωπική σχέση πού συνόέει δύο μδνον

ατομα· *Η σχέση μεταξύ Αρχόντων καί Αρχομένων παραμένει

συλλογική Ακόμη καί στήν πατριαρχική βασιλεία, Αν έννοή-

σουμε Ατι σ'αύτήν Αναφέρεται ο 'Αριστοτέλης όταν Αναλύει

τδ μοναρχικό πολίτευμα στά ^ πρέπει

λοιπδν νά έξεταστεί ή φιλία σάν μιά καθαρά προσωπική αχέ»

ση

- m -

Σάν τ έ τ ο ι α ή φ ι λ ί α π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τ ή ν " φ ι λ α υ ­

τ ί α " ( Ι ΐ 6 8 β ΧΟ κ . έ · ) · #/Οταν γ ί ν ε τ α ι λ δ γ ο ς γ ι ά φ ι λ α υ τ ί α

σ υ ν ή θ ω ς α π ο δ ί δ ε τ α ι * σ τ δ ν ορο α υ τ ό ν μι-ά κακή σ η μ α σ ί α ·

" Φ ί λ α υ τ ο ς " ο ν ο μ ά ζ ε τ α ι ο τ ή ν συν θ ι σ μ έ ν η γ λ ω σ σ ικ ή χρήση

δ ί δ , ι ο τ α λ ή ς ά ν θ ρ ω π ο ς πού* θ έ λ ε ι σ τ ί ς σ χ ί σ ε ι ς του. νά π λ ε ­

ο ν ε κ τ ε ί . άπ>δ κάθε: άποψη, ε ι ς βάρος- τών ά λ λ ω ν · Στή χρήση

ί α υ τ ή σ υ γ χ έ ο ν τ α ι σύμφωνα μ έ τ δ ν *Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η δύο δ ια φ ο ρ ε τ ­

ι κ έ ς - σ η μ α σ ί ε ς τ ο ϋ ο ρ ο ύ " φ ί λ α υ τ ο * " , ή φ ι λ α υ τ ί α πού τ ε ~

,1 λ ι κ ά Ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι σάν π λ ε ο ν ε ξ ί α κ α ί ή φ ι λ α υ τ ί α τ ο υ ά γ α - '

; φοϋ α ν θ ρ ώ π ο υ · * 0 α γ α θ ό ς ά ν θ ρ ω π ο ς ε ί ν α ι α υ τ ό ς πού ε χ ε ι

ά ν α π τ ύ ξ ε ι ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α χ ω ρ ί ς α ν τ ι φ ά σ ε ι ς *

* 0 ά γ α θ δ ς ά ν θ ρ ω π ο ς β ρ ί σ κ ε τ α ι σ £ α ρ μ ο ν ί α μ έ τ δ ν έ α υ τ δ j

τ ο υ · Γ ι α υ τ ό ε π ι δ τ ώ κ ε ι σ έ > ί ά θ ε 'π ρ ά ξ η τ ο υ τ ή ν ψυχοβιΟλο*·

χ ί π η κ α ί - η θ ι κ ή τ ε λ ε ι ό τ η τ ά τ ο υ · ·* *Α π ο ν έ μ ε ι iavfffr τά κδλ -ίi

λ ί σ τ α 1*· *Αφθϋ υ ι ο θ ε τ δ ί π ρ δ ς τ δ ν φ ί λ ο τ ο υ τ ή ν ί δ ι α δ τ ά - ' <1* .1Τ t Β *

ση π ο ΰ ν ι ο θ ε τ ε ί π ρ δ ς τ δ ν έ α υ τ δ τ ο υ ε ί ν α ι έ π δ μ ε ν ο νά " α ­

π ο ν έ μ ε ι Λ ά κ ά λ λ ι σ τ α * * κ α ί σ τ δ ν φ ί λ ο τ ο υ · *Η φ ι λ ί α ε ί ν α ι• 'j

λ ο ι π ό ν μ ι ά ' π ρ ο έ κ τ α δ η τ ή ς "καλής** ή έ π α ι ν ε τ ή ς φ ί λ α υ τ ί δ ς ·..ίΊ

* Ε π ι φ α ν ε Ι α κ ά ή σ υ σ κ ό τ ι σ η α υ τή φ ί λ α υ τ ί α ζ κ&ί•S

φ ι λ ί α ς μ ο ί ά ζ ε ι νά π ρ ο δ ι α γ ρ ά φ ε ι τ ή ν έ ξ ε λ ι κ τ ι κ ή η θ ι κ ή τού «ί

I <

- 1 3 ? -

HERBERT-SPENCES· Κα ί τ * ό τ ό ν SPENCER κ ό θ ε 8 v ' τ ε ί ν ε ι v a

πρότχέι %κατό τ έ τ ο ι ο τ ρ ό π ο π ο ύ ν ό Ε ξ α σ φ α λ ί ζ ε ι τ ή ν δ ι α τ ή ρ η ­

ση κ α ί τ ή ν Α ν ό π τ υ ζ η τ ή ς Α τ ο μ ι κ ή ς τ ο υ " ύ π ό σ τ α δ η ς * * Ο τ ά ν ό

Α νθρω πος Α ρ χ ι κ ό σ ί ν β ι ο λ ο γ ι κ ό ς ο ρ γ α ν ι σ μ ό ς κ α ί Α ρ γ ό τ ε ρ α

σό ν ‘κ ο ι ν ω ν ι κ ό ό ν σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ή σ ε ι τ ό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι ή δ ι α ­

τ ή ρ η σ η τ ή ς Α τ ο μ ι κ ή ς τ ο υ υ π ό σ τ α σ η ς ε ί ν α ι σ υ ν υ φ α σ μ έ ν η ' μ έ

τ ή δ ι α τ ή ρ η σ η τ ο ύ « ι δ ο υ ς τ ο υ , θ ό έ χ ε ι τ ή ν ‘τ ό σ η *νό Α ν α π τ ύ ­

ξ ε ι . σ χ ά σ ε ι ς σ ο ν ο ρ γ α σ ί α ς μ έ τ ο ύ ς σ υ ν α ν θ ρ ώ π ο υ ς τ ο υ * * Ε τ σ ι

ΘΑ π ε ρ ό σ ο υ μ ε Από μ ι & Ε γ ω κ ε ν τ ρ ι κ ή σ έ μ ιό. Α λ τ ρ ο υ Ι σ τ ι κ ή . η - *

θική < 5$2S tS -l9S .-5£-i2Ii!i5S .i2iw 3S ® '2- 7 ) ·

*Η ^Αναλογία ΑνΑμεσα σ τ ί\ ; Ι δ έ ε ς α υ τ έ ς κ α ί τ ή

θεωρία τού ’ Αριστοτέλη γιΑ τή σχέση φιλαυτίας καί φιλίϋς

είναι Εντελώς Απατηλής "Οταν Αγαπούμε τόν φίλο,μας όπως

τόν εαυτό μας. Αναπτύσσουμε μαζί .του μιΑ καθαρό συνειδη­

τή* Πκατό προαίρεσιν11* σχέση πού είναι Εντελώς,διαφορετική

Από τήν αυθδρμητηι ,,αύτόματηΜ θδ έλεγε ο Α ρ ισ το τέλη ς,

τόση Ενός όργδνισμού νό προσαρμοστβί οτ6 περιβόλλον τον·

"Επειτα ή φιλία είναι προσωπική σχέση καί γ ι ’ αύτό είναι

άσχετη*μέ τήν Ανόγκη τής-Επιβίωσης'τού είδους· Τέλος ή

φιλία είναι μιό καθαρό ήθική σχέση, πού,'σάν τέτο ια , έχβι

- I » -

π α ν α ν θ ρ ώ π ι ν η α ξ ί α κ α ί %δ έ ν ε ί ν α ι συννφασμένη» μ έ ενα ο ρ ι ­

σ μ έ ν ο τ ύ π ο π ο λ ι τ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ η ζ δ ρ γ δ ν ω σ η ς όπως σ υ μ β α ί ν ε ι

μ £ τ 6 ν α ^ τ ρ ο υ ί σ μ δ τ ο ύ - SP3NCEP· Οι σ υ σ χ ε τ ί σ ε ι ς πού κ δ ν ει .% I

δ *Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς α ν $ μ ε σ α σ τ η φ ι λ ί α , τή β α σ ι λ ε ί α κ · λ · π · · , .

Α φ ε ί λ ο ν τ α ι π ι δ π ο λ ύ σ ’ α ύ τ δ πού δ ν δ μ α σ ε ο HEGEL* “Α φ έ λ ε ι α 11

κ α ί , δ έ ν · σ υ ν δ έ ο ν τ α ι μ έ τ ή ν ο ύ σ ί * < τ ή ς φ ι λ ι κ ή ς σ χ έ σ η ς · *Η

άποψη α υ τ ή δ έ ν ε ρ χ ε τ α ι σ έ α ν τ ί φ α σ η μ έ τ ή ν ο ρ θή δ ι α π ί σ τ ω ­

ση τ ο ύ *Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ο τ ι ο ρ ι σ μ έ ν ο ι π ο λ ι τ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ο ί ο ρ ο ί ,

π · χ · χ δ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ π ο λ ί τ ε υ μ α κ α ί γ ε ν ι κ δ η κ ο ι ν ω ν ί α τ ή ς

ί ’σ δ τ η τ α ς , ε υ ν ο ο ύ ν τ ή ν α ν δ π τ υ ξ η ' φ ι λ ι κ ώ ν σ χ έ σ ε ω ν · *Η δια·*

π ί σ τ ω σ η α υ τ ή *δέν σ η μ α ί ν ε ι ο τ ι ή φ ι λ ι κ ή σ χ έ σ η π ρ ο σ δ ι ο ­

ρ ί ζ ε τ α ι μ η χ α ν ι κ δ απδ τ ί ς ύ φ ι σ τ έ μ ο ν ε ς π ο λ ' ΐ τ ι κ ο κ ο ι νω νιΚ ές

σ χ έ σ ε ι ς · ^ Α ν τ ί θ ε τ α " , ή α λ τ ρ ο υ ί σ τ ι κ ή η θ ι κ ή τ ο ύ SPENCIJR δέν

μ π ο ρ ε ί ν& π ρ α γ μ α τ ο π ο ι η θ ε ί παρδ σ έ ε ν α τύ π ο κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς

δργδ νω ση ς · , οπού ή α ρ μ ο ν ι κ ή σ υ ν ε ρ γ α σ ί α μ ε τ α ξ ύ *τών Ατδμων

υ π ο κ α θ ί σ τ α τ α ι σ τ ή ν ε π ι β ο λ ή κ α ί τ δ ν κ α τ α ν α γ κ α σ μ έ πού* π ρ ο -

έ p χ ε τ α ^ άπδ τ ή ν Κ ρ α τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α · Τέλος* ή μ ε τ δ β α ρ η aft6

τ δ ν έ γ ω κ ε ν τ ρ ι σ μ δ σ τ δ ν ά λ τ ρ ο υ ί σ μ δ , όπως τ ή ν Α ν α λ ύ ει δδΡΕΝ-

CERt ε ί ν α ι σ υ ν υ φ α σ μ έ ν η μ έ ’ τ ή ν η δ ο ν ή κ α ί τ ή ν έ π ι δ ί ω ξ η τ ή ς

Α φ έ λ ε ι α ς ένώ γ ι ί τδν. *Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ή ψ ι λ ί α σδν τ έ τ ο ι α ε ι -

- 15 9 ·

ν α ι ά σ χ ε τ η μ έ τ ή ν έ π ι δ ί ω ζ η τ ή ς ω φ έ λ ε ι α ς κ α ί μ ό ν ο έ μ μ ε σ α

σ υ ν δ έ ε τ α ι , μ έ τ ή ν η δ ο ν ή ·

*Η π α ρ α τ ή ρ η σ η α ύ τ ή θ& έ π ι β ε β α ι ω θ ε ί Απδ τ ή ν

κ α τ δ τ α ζ η * τ Ο ν δ ια φ έρ ω ν μορφ&ν φ ι λ ί α ς πού έ π ι χ ε ι ρ ε ί ο * Α ρ ι -

I σ τ ο τ έ λ η ς Α ν δ λ ο γ α μ έ τ 6 ν σ κ ο π έ π ο ύ έ π ι δ ι ώ κ ε ι ή φ ι λ ι κ ή σ χ έ ­

σ η · Σ τ ή ν κ α τ δ τ α ξ η α υ τ ή ο #Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς έ φ α ρ μ δ ζ ε ι τ ή μ έ θ ο δ ο

τ ή ς τ ε λ ε ο λ ο γ ι κ ή ς ε ρ μ η ν ε ί ε ς τ ή ς φ ι λ ί α ς · Σύμφωνα μ έ τ ή ν ο ­

ρ ο λ ο γ ί α τ ο υ π ρ ο σ π α θ ε ί ν δ ο ρ ί σ ε ι τ ή ν ο ύ σ ί α τ ή ς φ ι λ ί α ς μ έ

τ ή ν δ ν α φ ο ρ δ σ τ 6 Ηού έ ν ε κ α " π ρ δ ς τ δ ο π ο ί ο τ ε ί ν ε ι 4 π δ τ ή

φύση τ η ς ^ φ ι λ ι κ ή σ χ έ σ η . Α ν τ ί θ ε τ α , ό τ α ν έ ζ ε τ & ζ ε ι τ ί ς π ρ ο -%

I I Α π ο θ έ σ ε ι ς τ ή ς φ ι λ ί α ς 9 τ ή ν Ι σ ό τ η τ α κ · λ · π · 9 τ ή ν Ε ξ η γ ε ί γ ε ν ε ­

τ ι κ ή σ έ σ χ έ σ η μ έ ο ρ ι σ μ έ ν α φ υ χ ο λ ο γ ι κ δ ή κ ο ι ν ω ν ι κ ο π ο λ ι τ ι κ δ

α ί τ ι α ·

*Απδ τ ε λ ε ο λ ο γ ι κ ή δποφη μ π ο ρ ο ύ μ ε νδ δ ι α κ ρ ί ν ο υ -ί '||με πρΟτα 4π*<$λα * ή φ ι λ ί α γ ι δ τ δ δ γ α θ δ 9 δ η λ α δ ή τή φ ι λ ί α π ο ύ

j [ Α π ο β λ έ π ε ι σ τ ή ν Α μ ο ι β α ί α ή θ ι κ ή τ ε λ ε ί ω σ η ή τ ή ν ε ύ δ α ι μ ο ν ί α • f *||τδν φ ί λ ω ν . *Η μ ο ρ φ ή α ύ τ ή ε ί ν α ι ή Α ν ώ τ ε ρ η μ ο ρ φ ή φ ι λ ί α ς γ ΐ α -

:| τ ί Α ν τ α π ο κ ρ ί ν ε τ α ι π λ η ρ έ σ τ ε ρ α π ρ δ ς τ ή ν ο υ σ ί α τ ή ς φ ι λ ί α ς -πού

ε ί ν α ι " β ο ύ λ η σ ι ς £ λ λ φ Α γ α θ ο ύ έ κ ε ί ν ο υ έ ν ε κ α " ( θ 9 κ ε φ · 2 93 ) · .

I ^ Ε π ε ι τ α ή φ ι λ ί α γ ι δ τ δ Α γ α θ έ έ χ ε ι τ δ σ κ ο π δ τ η ς μ έ σ α τ η ς ·

~ 3Αβ -

Bivcci α υ τ ο σ κ ο π ό ς κ α ί 8 χ ι μ δ σ ο *γιά τ ή ν έ π ι δ ί ω ξ η κ ά π ο ιο υ

ά λ λ ο υ σ κ ο π ο ύ · *Η άποψη ο τ ι τ ό ά γ α θ δ ε ί ν α ι ο ’'κατά φΟ-

σ ι ν Π σ κ ο π ό ς ττ^ς φ ι λ ί α ς ε π ι β ε β α ι ώ ν ε τ α ι , κ α ί 4π δ τή δ ι α ­

π ί σ τ ω σ η τ ο υ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ο τ ι ή φ ι λ ί α . ε ί ν α ι η φυσική

ση μ ε τ α ξ ύ " α γ α θ ώ ν 11. ( Ι Ι 5 δ β 5 ~ ^ 5 ι Ι ΐ 6 8 β 1 0 κ · έ · ) · Οι ά γ α -

6 ο ί έ χ ο υ ν δ ι α μ ο ρ φ ώ σ ε ι π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α χ ω ρ ί ς α ν τ ι φ ά σ ε ι ς *

ΜποροΟν νά α γ α π ή σ ο υ ν τ δ ν έαΟ τδ τ ο υ ς καί νά έ π ε κ τ ε ί ν ο υ ν

σ τ δ φ ί λ ο τ ο υ ς τά σ υ ν α ι σ θ ή μ α τ α κ α ί τή σ τ ά σ η πού υ ι ο θ ε ­

τ ο ύ ν ά π έ ν α ν τ ι σ τ δ ν ε α υ τ ό τ ο υ ς * *0 ά γ α θ δ ς άνθρωπος r<Dty>-

φ ω ν ε ί μδ τ δ ν ' ε α υ τ ό T o v f κ α τ ε υ θ ύ ν ε ι . τ ή ν έ π ι θ υ μ ί α του μδ

ο λ η του. τ ή ν ψυχή π ρ δ ς τ ο υ ς ί δ ι ο υ ς σ κ ο π ο ύ ς f ε π ι θ υ μ ε ί

τ ά ά γ α θά γ ι ά τ δ ν ε α υ τ ό τ ο υ 11 κ α ί π ρ ά τ τ ε ι α ν ά λ ο γ α σδ σ χ 6 —

ση μδ τ δ ν φ ί λ ο τ ο υ ( I Ι ΙΟ β 1 3 - 2 0 7 * Α ν τ ί θ ε τ α ο ι *'φαί$ -

λ ο ι Μ ί χ .ο υ ν δ ι α σ π α σ μ δ ν η * α ν τ ι φ α τ ι κ ή κ α ί άσταθ?) π ρ ο σ ω π ι-• s ·

κ δ τ η τ α " β ρ ί σ κ ο ν τ α ι σδ: δ ι α φ ω ν ί α μδ τ δ ν ε α υ τ δ τ ο υ ς ι α λλδ

ί π ι θ υ μ ο υ ν κ α ί α λ λ α θ έ λ ο υ ν . · · · π ρ ο τ ι μ ο ύ ν 8 , τ ι τ ο ύ ς π ρ ο -

κ α λ ε ί ε υ χ α ρ ί σ τ η σ η αλλά* τ ο ύ ς ε ί ν α ι β λ α β ε ρ ό άπ ο,τι σύμφω­

να μ δ τ ή ν ί δ ι α * τ ο υ ς τή . γνώμη ε ί ν α ι α γ α θ ό γ ι α υ τ ο ύ ς ι . * * ·

α π ο φ ε ύ γ ο υ ν τ δ ν ε α υ τ δ . τ ο υ ς κ α ί · · · · δ ε ν ν ο ι ώ θ ο υ ν τ ί π ο τ ε

τ δ φ ι λ ι κ δ γ ι ά τ ό ν ε α υ τ ό τ ο υ ς " ( Ι ΐ 6 6 β 8 - 2 0 ) * ΑφοΟ λ ο ι -

/

π6ν οί "φαύλοι11 μισούν τδν έαυτδ τους είναι φυσικδ- νά

μή μπορούν νά Αγαπήσουν τδν πλησίον τους· *Οταν οί φαύ-*

λον Αναπτύσσουν' κάποια φιλική σχέση μεταξύ τους· αύτδ ση­

μαίνει οτι δέν.είναι έντελΟς φαύλοι. *Η τήν Αναπτύσσουν

σάν παρηγοριά*γιά νά μή'μείνουν μόνοι μέ τδν εαυτδ τους

καί γιά νά μή ε ίν α ι· υποχρεωμένοι νά Αντιμετωπίζουν συνε­

χές *καί μδνοι τους τήν νοσηρή-κατάσταση τής ψυχής τους.

Γι'αύτδ "ζητούσι τε οί μοχθηροί μ εθ#ών διημερεύσουσιν,

2αυτούς«δέ φεύγουσι* Αναμιμνήσκονται γάρ πολλών καί δυσ­

χερών . . . »μεθ’ £τέρων δ ’ δντες Απιλανθάνονται«,,(Ιΐ6 6 β 1 2 -

1 5 )·

*11 Ανάλυση τής ευδαιμονίας ϊ δ ε ι ζ ε ^ τ ι ή ήδο-

νή οίναι τδ ψνχοβιολογικδ φαινδμενο πού τή συνοδεύει.θά

μπορούσαμε νά πούμε ?το μέ τήν ηδονή δ ανθρωπςς συνειδη-

τοπ ο ιεί καί Ακφράζει ηθικά καί βιολογικά τήν εύδαιμόνία

του. Αφού η φιλία riv al’ μιά προέκταση τής ευδαιμονίας

σ£ σχέση μέ τδν πλησίον μας, είναι φυσικδ νά συνδέεται

καί )ΐ£ τήν ηδονή. Γ ιΑ ύτδ 6 Α ριστοτέλης έζετάζει μιά δεύ­

τερη μορφή* φ ιλίας, αυτήν πού έχει σά σκοπδ τδ "ήδύ", δ η ­

λαδή τήν εύχαρίστηση* τής συναναστροφής μέ ?να ορισμένο

- i W l -

π ρδσω πο ( θ , κ ε φ . 3 Κ α ί 6 ) · Τδ " ή δ ύ " Εδώ ^δέν ε ί ν α ι ή βνγ*·

κ ε Κ ρ ι μ έ ν η η δ ο ν ή πού ν ο ι ώ θ ο υ μ ε ό τ α ν ι κ α ν ο π δ ι ε ί τ α ι μ ι ά β ι ­

ο λ ο γ ι κ ή * α ν ά γ κ η μ α ς » "Οπως ή " ε ύ θ ύ μ ί η " τ ο υ Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ ,

ε ί ν α ι ή ε υ χ ά ρ ι σ τ η δ ^ ά β ε σ η ίιού ν ι ώ θ ο υ μ ε ό τα ν ό λ ε ς ο ί Ε π ί -

δ . ι ώ ζ ε Ι ς π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι κ α ί ό τ α ν τ ί π ο τ ε δ έ ν Ε μ π ο β ί ζ ε ι

τ ή ν Ε λ ε ύ θ ε ρ η κ α ί α υ θ ό ρ μ η τ η Εκδήλωση τ ή ς π ρ ο σ ω π ι κ δ τ η τ ά ς

μ α ς · Τ έ τ ο ι α γ ε ν ι κ ή ε υ φ ο ρ ί α ν ο ι ώ θ ο υ μ ε ό τ α ν γ ε λ ά μ ε γ ΐ ά τδ

α σ τ ε ί ο έ ν δ ς " ε ύ τ ρ α π έ λ ο υ " . *H ε υ χ α ρ ί σ τ η σ η α υτή ε ί ν α ι άνογ-

κ α ί α π ρ ο ϋ π δ θ ε σ η *γ ι ά τ ή ν σύναψη μ ι α ς φ ι λ ι κ ή ς σ χ έ σ η ς . *Η

δ ι α π ί σ τ ω σ η α υ τ ή Ε π ι β ε β α ι ώ ν ε τ α ι απδ τ δ γ ε γ ο ν δ ς ‘ά τ ι ο ι γ έ ­

ρ ο ι , π ού ε ί ν α ι " δ ύ σ κ ο λ ο ι " , " σ τ ρ υ φ ν ο ί " κ α ί " ά η δ ε ί ς " ( δ η ­

λ α δ ή έ χ ο υ ν δ υ σ ά ρ ε σ τ ο χ α ρ α κ τ ή ρ α ) δ έ ν σ υ ν ά π τ ο υ ν ε ύ κ ο λ α φ ι ­

λ ί ε ς .

*Ω σ τδ σ ο ή ε υ χ α ρ ί σ τ η σ η α υ τ ή δ έ ν ε ί ν α ι ά ρ κ ε τή

γ ι ά νά, δ ι α τ η ρ η θ ε ί σ τ α θ ε ρ ά μ ι ά φ ι λ ι κ ή σ χ έ σ η . Πρώτα άπ*

ολα δ έ ν π ρ έ π ε ι νά λ η σ μ ο ν ο ύ μ ε ο τ ι ή η δο νή δ ε ν τ α υ τ ί ζ ε τ α ι

μ έ τ ή ν ε υ δ α ι μ ο ν ί α , σ υ ν ε π ώ ς μ ι ά φ ι λ ί α πού σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι μ ά -

νο πάνω σ τ ή ν ε υ χ α ρ ί σ τ η σ η τ ή ς σ υ ν α ν α σ τ ρ ο φ ή ς σ υ ν δ έ ε τ α ι π ι δ

π ο λ ύ μ έ τ δ ν τ ρ δ π ο πού σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ο ύ μ ε τ ή ν ε υ δ α ι μ ο ν ί α

μ α ς παρά μ έ τ ή ν ί δ ι α τ ή ν ε ύ δ α ι ρ ο ν ί α |ΐας· Σύμφωνα ομωή

μέ. τδν Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ή φ ι λ ί α ε ί ν α ι προέκταση τη ς Γ δ ι α ς τή ς

ε υ δ α ιμ ο ν ία ς καί άχι μόνο τής σ υ ν ε ίδ η σ η ς ποδ έ χ ο υ μ ε γ ι #

α δ τή νβ *Η θεωρητική αδτή άποψη έπ α λ η θρ δ ετα ι καί άπδ τήν. ’ ' 'ι

καθημερινή έμ π ρ ιρ ία μ α ς· Οι* ν έ ο ι π · χ · συνάπτουν εύκολα

φ ι λ ί ε ς · Τ ί ς συνάπτουν κυρίως έ π ε ι δ ή νοιώθουν ε υ χ ά ρ ισ τ η -

ση δ τ α ν 'ε ν α ορ ισ μ έ ν ο ή ρ δ ο ώ η ο ε ί ν α ι μ α ζ ί τ ο υ ς · Οι φ ι λ ί ε ς

8μως%α υ τ έ ς β α σ ίζ ο ν τα ι μδνδ στήν ευ χα ρίστη ση τής σ τ ι γ μ ή ς ·

^Εκφράζουν τήν τάση τών νέων κα( γ ε ν Ικ ά αυτών ποδ έχουν

νεα νιμδ ήθος νά έ ν ερ γ ο δ ν κάτω άπδ τ ή ν ' έ π ή ρ ε ι α ' τ ο δ ” πά~

6δυςΜ? δηλαδή παροδίκώδ όυναισθήματικώ ν πάρορμήσεων. Ε ί ­

ναι λοιπ δ ν φύσιηδ ο ί φ ι λ ί ε ς α υ τ έ ς νά ε ί ν α ι Α σ τ α θ ε ί ς · .

Κατώτερη μόρφή φ ι λ ί α ς ε ί ν α ι αδτή ποδ συνάπτουν

οι π ολλοί δ ιά " φ ι λ ο τ ι μ ί α ν ” ( 9ΗΘ·Κικο|ΐ· θ , κ ε φ · 8 ) · Σκοπός

τής σχέσης αυτής ε ί ν α ι νά έ π ι τ δ χ ε ι α ύ τδς 'ποδ τή σ υ ν ά π τει

τήν κοινωνική Αναγνώριση καί ν ά 'β ε β α ι ω θ ε ί έσ ω τε ρ ικ ά γ ι άποδ

τήν καλή ίδέα ποδ άχει γιά τδν £αυτδ του. ΑίτβςΓσυνάπτει

μ^ά τέτοια φιλία έπιδιώκει κυρίως νά Αγαπηθεί ή ίσ τω μδ-

νυν νά τιμηθεί άπδ αδτδν ποδ τδν έπαινοί, ιδιαίτερα άν

αυτές εϊν α ιΜέπιεικής” , δηλαδή κοινωνικά καί ήθικά ά ζιδ -

λογος άνθρωπος· Απδ τήν άποψη αυτή ή φιλία γιά τήν ”φ ι-

- 1^6 -

λ ο τ ι μ ί α " ε ί ν α ι α ν τ ί θ ε τ η μ έ τ η ν ο υ σ ί α τ η ς φ ι λ ί α ς πού συν

ί σ τ α τ α ι π ι δ π ο λ δ σ τ 6 νά α γ α π ο ύ μ ε παρά νδ ε ' ιμ α σ τ ε α ν τ ί -

κ ε ί μ ε ν ο ά γ δ π η ς · Ε ύ κ ο λ α λ ο ι π δ ν μ π ο ρ ε ί νδ ε κ φ υ λ ι σ τ ε ί ή

σ χ έ σ η α υ τ ή σ έ μ ι α κ α θ α ρ ά ω φ ε λ ι μ ι σ τ ι κ ή σχέση# *Απδ τήν

ά λ λ η μ ε ρ ι δ ό μ ω ς , κ ά θ ε ά ν θ ρ ω π ο ς , ί δ ί ω ς αν δ εν ε ί ν α ι πραγ

μ α τ ι κ δ ά γ α θ δ ς , " χ α ί ρ ε ι ” , ό τ α ν έ χ ε ι τή ν π ε π ο ί θ η σ η ο τ ι ε ι* \

να ι ά γ α θ δ ς · ’ Α ν α ζ η τ ε ί λ ο ι π δ ν ο , τ ι σ υ μ β ά λ λ ε ι σ τ ή ν έμπέδω

ση τ ή ς π ε π ο ί θ η σ η ς α υ τ ή ς έ σ τ ω κα ί αν π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι δ απλή

κ ο λ α κ ε ί α κ α ί δ χ ι γ ι δ α υ θ ε ν τ ι κ ή η θ ι κ ή ανα γνώ ριση#*Α κδμη

κ α ί ή κ ο λ α κ ε ί α τ ο υ δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί αν δ χ ι τήν β ε β α ι δ τ ή ΐ α , έ ­

σ τ ω τ ή ν ψ ε υ δ α ί σ θ η σ η ο τ ι " ε ν ε ρ γ ε ί " # #Απδ τ ή ν άποψη α ύ ί ή

η φ ι λ ί α π ο ΰ έ χ ε ι σ δ ν σκοπδ τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή κ α ί η θ ι κ ή ά ν α -- ^ » Ν

γνώρ’ ι σ η ά ν τ α π ο κ ρ ί ν ε τ α ι ε π ι φ α ν ε ι α κ ά έσ τω π ρ δ ς τ ή ν ο υ σ ί α

τ ή ς φ ι λ ί α ς . Γ ε ν ι κ ά ά ν τ α π ο κ ρ ί ν ε τ α ι π ε ρ ι σ σ δ τ ε ρ ο π ρ δ ς τήν % >

ο υ σ ί α τ ή ς φ ι λ ί α ς άπδ τ ή ν ω φ ε λ ι μ ι σ τ ι κ ή φ ι λ ί α ·

*Η ω φ ε λ ι μ ι σ τ ι κ ή φ ι λ ί α ά ν α λ δ ε τ α ι άπδ τ δ ν #Α ρ ι -Λ

σ τ ο τ δ λ η σ τ δ δ γ δ ο ο (*f , Ι Ι 5 7 α 2 5 - 3 5 | β λ · κ α ί κ ε φ # 6 , Ι 3 )• * '

κ α ί σ τ δ έ ν α τ ο β ι β λ ί ο των ’ Ηθικών Νικο^ια^είων ( κ ε φ . Ι ) #% % · η ♦ «

*Η α ν τ ί λ η ψ η ο τ ι ο ά ν θ ρ ω π ο ς σ υ ν ά π τ ε ι φ ι λ ι κ έ ς σ χ έ σ ε ι ς γ ι δ

νδ ι κ α ν ο π ο ι ή σ ε ι κ ά π ο ι α α νά γκ η το!> κα ί νδ α ν τ λ ή σ ε ι έ τ σ ι

κάποια ωφδλενα είναι γιά τδν 'Αριστοτέλη "παρά <;ύσιν"

γ ι ί τούς δζής λόγους· 'Η φιλία παύει ·νά civaC αύτοόΐ'.ο-'0

πός nat μεταβάλλεται σέ μέσο· ΛΟταν ό άνθρωπος συνάπτει

φιλ(<α άπδ υπολογισμό, παίζει τδν παθιχτικδ ρδλο του εύερ-

γετουμένον· *0 ρδλος αυτός είναι Αντίθετος πρδς'τήν αν­

θρώπινη φύση πού, όπως Αναλύθηκε πιδ πάνω, τείν ει πρδς

τό» "π οιείν" καί τδ "ένεργεί\Γ" καί νοιώθει αποστροφή γιάφ

t I)V παΟητικδτητα rcvuifl·. Αδτδς είναι ο β α θ ύ τ ε ρ ο ς λδγος

ποδ δ ίνβρωπος τείνει νδ ύνοτιμ&ει τ ίς ευεργεσίας, ποδ

τυχδυ 6£χετα ι, καί 8χι τδ δτι ίτιιδιώκει νά ivw itoftioci

Zoo .τδ δυνατδν'λιγδτερα. *Ετσι δ άνθρωπος ποδ ίπιδιώκειΦ ·

τή φιλία γιά τδ ^χδήσιμον^ίχει τήν φυσικό τάση νά "κα-

τασμίκρίζεί" (ΙΖό3α 13) δηλαδή νά υποτιμάει τήν ωφέλεια

πού έπιτυγχάνει· ξυγ){ρδνως ίσχυρίζεται οτι Επιτυγχάνει

μικρότερο οφελσς άπ6 τδ "προσήκον", αύτδ δηλαδή πού είχε

τό δικαίωμα νά περιμένει· *Ετσι ή φιλία αυτή καταλήγει

συνήθως at "Εγκλήματα",* δηλαδή σ£ διαφωνίες άνάμεσα σ 'α ύ -

τοβς πού τήν συνάπτουν·

^Επειτα ή φιλία είναι 4πδ τή φύση της μιδ έκού·

σ ι α σ χ έ σ η , π ο ΰ %Ε ζ ω τ ε ρ ι κ ε ύ ε ι τ ή ν ' Π ρ ο α ί ρ ε σ ή 11 μ α ς δ η λ α δ ή

τ ή ν έ λ ε ύ θ ε ρ α π α ρ μ έ ν η η θ ι κ ή απόφασή μ α ς νά κ ά νου μ ε κ ί .π ο ι ­

ό ν ά λ λ ο ν ε ύ δ α ί μ ο ν α · ' ^Οταν σ υ ν ά π τ ο υ μ ε * φ ι λ ί α γ ι ά νά ι κ α ν ο ­

π ο ι ή σ ο υ μ ε κ ά π ο ι α α ν ά γ κ η μ α ς ή φ ι λ ί α α υ τ ή ' κ α τ α ν τ ά ε ι να

ε ί ν α ι α κ ο ύ σ ι α , ι δ ί ω ς αν ή ι κ α ν ο π ο ί η σ η τ ή ς α νά γκ η ς α υ τ ή ς

μ α ς έ π ι β ά λ λ ε τ α ι άπδ τά π ρ ά γ μ α τ α * Τ έ τ ο ι α μ π ο ρ ε ί νά ε ί ν α ι

π · χ · ή φ ι λ ί α πού δ ε ί χ ν ε ι έ ν α ς μ ί σ θ ω τ δ ς π ρ 6 ς εν α α § ι κ ο '

έ ρ γ ο δ δ τ η η έ ν α ς υ φ ι σ τ ά μ ε ν ο ς π ρ δ ς ενα ά δ ι κ ο π ρ ο ϊ σ τ ά μ ε ν ο .«-4

’ Ε μ π ε ι ρ ι κ ή ε π α λ ή θ ε υ σ η ■ τ ή ς ά π ο ψ η ς , ο τ ι η ω φ ε λ ι μ ι σ τ ι κ ή φ ι ­

λ ί α ε ί ν α ι σ υ χ ν ά α κ ο ύ σ ι α , α π ο τ ε λ ε ί κ α ί τδ γ ε γ ο ν δ ς o f i

τ ί ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς φ ο ρ έ ς α ύ τ δ ς πού μ ά ς ε υ ε ρ γ ε τ ε ί , τ( π ε ρ ι ­

μ έ ν ο υ μ ε νά μ δ ς ω φ ε λ ή σ ε ι ' , δ έ ν μ δ ς ε ί ν α ι ε υ χ ά ρ ι σ τ ο ς . Α ν τ ί -

θ ε τ α μ δ ς ε ί ν α ι π ι δ ε ύ χ ά ρ ι σ τ ο ^ α ύ τ δ ς άπδ τδ,ν ο π ο ί ο ν δ έ ν π ε ­

ρ ι μ έ ν ο υ μ ε ' τ ί π ο τ σ . Οι α ν α λ ύ σ ε ι ς α υ τ έ ς δ έ ν 'ά ρ χ ο ν 'Λ α σέ α ν ­

τ ί φ α σ η μ έ τ ή ν άποψη τ ο υ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ο τ ι κΐχί ή α λ η θ ι ν ή φ ι ­

λ ί α μ π ο ρ ε ί ν ά ε ί ν α ι ω φ έλ ιμ η γι<? το.ύς φ ί λ ο υ ς . Π . χ . ή' φ ι - ,

λ ί α α ν ά μ ε σ α σ τ ο ύ ς σ υ ζ ύ γ ο υ ς μ π ο ρ ε ί νά' ε ί ν α ι ωφέλιμη καί

γ ι ά τ ο ύ ς δ ύ ο ( I I £ 2 β 2 5 ) · *Η ω φ έ λ ε ι α όμως ε ί ν α ι ' ενα τ υ χ α ί ο

α π ο τ έ λ ε σ μ α , " κ α τ ά σ υ μ β ε β η κ δ ς 11, τ ή ς φ ι λ ι κ ή ς σ χ έ σ η ς . Δέν

τ ή ν ε π ι δ ι ώ κ ο υ ν ο ί α λ η θ ι ν ο ί φ ί λ ο ι .

Μ έ ν ε ι τώρα νδ έ ξ ε τ α σ θ ο ύ ν ο ί π ρ α γ μ α τ ι κ έ ς

- Ik? -

προϋποθέσεις*γιΑ τήν πραγματοποίηση τής αληθινές φιλίας·

*Η βασικότερη Απδ τίς προϋποθέσεις αυτές είναι ή ίσδτη­

τα μεταξύ τών φίλων, καί μάλιστα η Απδλυτη ίσδτητα η 8 -

πως τήν δνομ&ζει δ ’ Αριστοτέλης η ίσδτητα "κατΑ ποσδν"

(ΙΙ5δβ 30- II59ct 1 5 ) . 0 6 Αντιδιαστολή μέ τήν ίσδτητα "κατ*

Αξίαν", πού Αναλύθηκε πεδ πΑνω σέ σχέση μέ τή 6 ικαίοδύ­

νη. Σέ σχέση μέ τή φιλία η ίσδτητα "κατΑ ποσδν" σημαία

νει 8τΐ δύο φίλοι πρέπει νΑ έχουν Αναπτυγμένη στδν ίδιο

Ραθμδ τήν ίκανδτητα νΑ καταστήσουν εύδαίμονα 6 ένας τδν

Αλλο· Αυτδ δέν σημαίνει οτι πρέπει οι δύο φίλοι νΑ ε ί ­

ναι δμοιοι Απδ κΑθε άποψη ούτε πρίπει νΑ είναι οπωσδήπο­

τε, διαφορετικοί· *0 ’ Αριστοτέλης δέν παίρνει καμμιΑ σα-

φή θέση πΑνω στήν κλασσική, Απδ τήν έποχή τού ’ Εμπεδο-

κλή καί πού ’ Ηράκλειτου, απορία αν ή φιλία είναι σ£έση

"δμοίωνΜ ή ''αντιθέτων". Τήν Απορία αυτήν αναφέρει στήν

Αρχή τού δγδδου Β ιβ λ ίου τών * Ηθικών Ν ικο^α^είω ν. Φ α ίνε-• %

τα ι 8μως νΑ τή ν .θ εω ρ ε ί σΑν ψευδοπρδβλημα·

*Η Αποψη Α τ ι ή ί σ δ τ η τ α " κ α τ Α π ο σ δ ν " ε ί ν α ι ή

Α ν α γ κ α ία π ρ ο ϋ π δ θ ε σ η γ ι Α τ ή ν υ π ά ρ ζ η μ ι δ ς Α λ η θ ι ν ή ς φ ι λ ί α ς

ί π ι β ε β α ι δ ν ε τ α ι κ α ί Απδ τ ή ν κ ο ι ν ή π ε ί ρ α . "Ολοι ν ο ι ώ θ ο υ μ ε

κάπως δ ϋ σ ά β ε σ τ α αν ο φ ί λ ο ς μ α ς π ρ ο ο δ ε ί α ε ι σ έ τ έ τ ο ι ο β α θ ­

μ ό π ο δ νά μή υ π ά ρ χ ε ι π ι ά τ ί π ο τ ε τ δ κ ο ι ν ό μ ετα ζ ,δ μας# * Η

π ρ ό ο δ ο ς α υ τ ή μ π ο ρ ε ί νά ε ί ν α ι κ ο ι ν ω ν ι κ ή ή θ ι κ ή , π ν ε υ μ α τ ι ­

κή ι ά κδμ η κ α ί υ λ ι κ ή . *Αν ε ί ν α ι υ π ε ρ β ο λ ι κ ή , , δ έ ν μ ά ς δ ί ν ε ­

τ α ι π ι ά ή ε υ κ α ι ρ ί α νά κ ά ν ο υ μ ε κ ά τ ι γ ι ά τ δ ν φίλΌ μ α ς · * Ε -

π ε ι τ α ο φ ί λ ο ς μ α ς δ έ ν θά ε ί ν α ι π ι ά α ύ τ δ ς π ο δ , η τ α ν . * Ε τ σ ιι|

ευχδμα'στε γιά τδν φίλο μας τά "μέγιστα Αγαθά"* ποδ άρμδ-f/ ^

ζουν όμως στδν' ανθρώπινο προορισμέ. Καί ίσως ούτε ολα τά\

ί γ α ^ ά π ο δ α ρ μ δ ζ ο υ ν σ τ δ ν ά νθρ ω π ο τά ε υ χ δ μ α σ τ ε γ ι ά τ δ ν φ ί ­

λ ο μ α ς ·

'Υπάρχει φαινομενική αντίφαση Ανάμεσα στήν

άποψη τοϋ *Αριστοτέλη οτι ή απόλυτη ισδτητα είναι Αναγ­

καία προϋπόθεση τής αληθινής φιλίας καί τήν άποψή του

οχι είναι δυνατή ή φιλία "καθ υπεροχήν11· Δδσκολα μπορεί

κανείς'νά δεί τί είδους ισδτητα υπάρχει ανάμεσα στή.μη­

τέρα καί τδ μωρό της# Καί όμως ο Αριστοτέλης τονίζειi

σ υ χ ν δ κ α ί μ δ έμφαση τ ή ν μ η τ ρ ι κ ή ό γ δ π η σ δ ν τ ή ν π ι δ ό λ ο -% 1 '

κληρωμένη μορφή αγάπης· Η Αντίφασή όμως δέν είναι πραγ­

ματική. *Η μητρική Αγ&πη είναι Αναμφισβήτητα ή πληρέστε-* ' . ' τ

ρη μορφ ή τ ο δ " φ ι λ ε ί ν " , ο χ ι όμως κ α ί τ ή ς φ ι λ ί α ς , > ο δ ε ι -

/ΒΐΜ *Ολ

ν α ι ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η 8 τ α ν η ΑγΑπη Α ν ά μ ε σ α σ τ ο ύ ς δ ύ ο φ ί λ ο υ ς

ε ί ν α ι Α μ ο ι β α ί α

Τ6 αίτημα τής Απόλυτης ίσδτητας σΑν προϋπό­

θεσης γιΑ τήν Αληθινή φιλία συνδέεται ατό βάθος μέ τήν

Αντίληψη τού Αριστοτέλη ϊ>τι η φιλία είναι προσωπική σχέ-

σηι Πέν δυσ ί". Γι^ύτδ,Αλλωστε Απορρίπτει τήν Αντίληψη

τοϋ Πλάτωνα (Πολιτεία Ε) γιΑ τίς Ανθρώπινες σ χέσ εις. *0

ΠλΑτων πιστεύει οτι ή φιλία είναι μιΑ όμαδική σχέσηf πού

μπορεί νΑ συνδέει ένα άτομο. μέ ένα σύνολο Αν­

θρώπων ή Αντίστροφα. *0 Α ριστοτέλης Β) πιστεύ­

ει η έτι φιλία, αυτή είναι νερωμένη "υδαρής11! , καί έπανέρχεΓ

τςι συχνAf στΑ Αθικά^Νι^ο^δ^εια! στήν άποψη,δτι ή φι^ία

δέν μπορεί νΑ έχει ομαδικό χαρακτήρα. Δέν μπορούμε νΑ

Αγαπούμε παρά» ένα πρόσωπο·

Από τόν προσωπικό χαρακτήρα τής φιλίας προ-

κύπτει*καί. ή συνέπεια 8τι σΑ υτήν.ό καθένας διατηρεί τήν

προσωπική του αύθνπαρζίαι μένει "οιος εσ τιν ".·Ε τή ν Αρι­

στοτελική Αντίληψη γιΑ τή φιλία δέν ύπίρχει τό στοιχείο

τής συναισθηματικής μέθεζης ή ταύτισης%στδ όποίο ΉεριγρΑ-

φουν" Αρισμένοί φιλόσοφοι πού Ακολουθούν τήν φαινομενολο-%

- 1 5 α -

γ ι κ ή μ δ θ ο δ ο ( M X SCHELER) κ α ί η ο ΰ ά π α ν τ δ ε ι ι δ ί ω ς σ τ ί ς

π ρ ω τ δ γ ο ν ε ς κ ο ι ν ω ν ί ε ς η σ τ ο ΰ ς ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ ά * η θ ι κ ά κ α ί*

π ν ε υ μ α τ ι κ ά ά ν ώ ρ ι μ ο ο ς ά υ θ ρ Λ π ο υ ς »

•I

- Ι5Τ -

Ϊ5. '5ΐ'ϊόποβίτ3σ3_τ55_'Α0ΐστοτελΐΗ5ς_θ£ωρίος_^ι6Φ

τζ φιλία στήν ίστορία^τής^φιλοσοφίας^των^άν-

θρωπίνων σβέσεων καί 3 .2 $ !? ΣΠδ-ϊΐίϊ-Σ--·.2!)1ί£"*

.ρινδ άνθρωπο·

Γενικά στην ηθική φιλοσοφία του ο Α ριστοτέλης

ξεκινάει άπδ τή συζήτηση τών αντιλήψεων πού έπικρατοϋσαν

στήν *Ελληνική πδλη γιδ τήν ορθή συμπεριφορά τού Ανθρώπου.

Αυτδ ίσχύει καί γιά τήν ϊννοια τής φιλίας· "Οπως παρατη­

ρούν οι GAUTHIER καί JOLIF ( 2 f I f σ · 6 5 5 ) στδν "Ομηρο κιό­

λας "φιλώ” σημαίνει "παρέχω υπηρεσίες"· Τήν ίδιδτητα τού

"φίλου" ί£χει δ φιλοξενούμενος πού είναι Αντικείμενο φρον­

τίδας καί περιποίησης χωρίς αύτδς πού τδν φιλοξενεί νά

νοιώθει Οπωσδήποτε συναισθηματική 2λξη γιά τδν "ζένο" του·

Μέ τήν έξέλιξη τής 'Ελληνικής ήθικής συνείδησης δ 8ρος

"φιλΟ" παίρνει καθαρά έσωτερική, ηθική σημασία· Αναφέρε-

ται στήν Αγάπη πού τρέφω γιδ κδποιον· 'Οστδσο καί γιδ

τδν Αριστοτέλη ή Αγάπη αυτή πρ£πει νδ έκφραστεί έμπρακτα,

Αλλοιώς ή φιλία είναι απλή "εύνοια**· Είναι "Αργή" φιλία

καί δχι φιλία "ένεργείφ "· "Ε τσ ι, τδ Α ριστοτελικό "φ ιλείν"

διατηρεί τήν Αντικειμενική πραγματική σημασία πού είχε

- 152 -

στήν αρχαϊκή Ελληνική1' αι$εψη·

"ΐσως ή επίδραση του λαϊκοί αίσΟήματος

γι,ί τδ τ ί είναι φιλία βοήθησε τδν Αριστοτέλη στη δια­

τύπωση τής πρώτης ολοκληρωμένης θεωρίας γιδ τ ί ς Ανθρώ­

π ιν ες σχάσεις . Πρέπει πάντως νά ειπωθεί οτι ο προαρι-

στοτελικδς φιλοσοφικός στοχασμός δέν τόν βοηθησε σημα\>-»r

τικά *στήν απ'οσαίρήνιση αυτή τής ουσίας τής φιλίας· Κά -

π ο ι α 'υ π ο τ υ π ώ δ η ς π ρ ο δ ι α γ ρ α φ ή γ ι ά μ ι ά δ ι α π ρ α γ μ ά τ ε υ σ η τοϋ

θ έ μ α τ ο ς τ ή ς φ ι λ ί α ς υ π ά ρ χ ε ι σ τ δ ν ' Ε μ π ε δ ο κ λ ή ό τ α ν Αναφέ-

ρεται στήν τάση του ^ομοίου” νά ένώνε’ται μέ τό δμθ£θ·•

Τδ ίδ ιο υποτυπώδης είναι καί ή σκέψη του ‘Ηράκλειτου

γιά τό , ΠΑντίζουν συμφέρον11 καί τήν ”έκ των δια^ερδντων

καλλίστην αρμονίαν” ( *ΗΘ#Νικο]ΐ* ΙΙ55β 5 -1 ? ) · Οι στοχα­

στές αυτοί, ίσως λδγψ τής Ασαφείας καί τής Απουσίες με­

θοδικής σχέψης πού τούς χαρακτηρίζει, (Μετά τδ_Φυσικά

Α 9 8 5 α 1 0 - 2 0 ) δέν τοποθέτησαν τό θέμα στή σωστή, τήν

Ανθρώπινη βάση του, καί εξομοίωσαν τ ίς Ανθρώπινες σχέ­

σ ε ι ς μέ τ ί ς σχέσεις ανάμεσα στά φυσικά στοιχεία·

‘ Η σκέψη τών Σ ο φ ισ τώ ν πάνω σ τ δ θ έ μ α τών

Α ν θ ρ ω π ίν ω ν σ χ έ σ ε ω ν ε ί ν α ι ο π ω σ δ ή π ο τε σ α φ έ σ τε ρ η # Οι Σ ο -

- 153 -

ψ κ τ τ β ς σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ο ύ ν τ δ γ ε γ ο ν ό ς 8 τ ι ο ι α ν θ ρ ώ π ι ν ε ς σ χ έ ­

σ ε ι ς Ε π η ρ ε ά ζ ο ν τ α ι Από τ ί ς κ ο ι ν ω ν ι κ ο π ο λ ι τ ι κ έ ς . σ υ ν θ ή κ ε ς κ ά ­

τω Από τ ί ς ό π ο ί ε ς π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι # Δ έ ν τ ί ς θ ε ω ρ ο ύ ν π ι ά

σάν Α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο " φ υ σ ι κ ή ς " Ε ξ ή γ η σ η ς · Π α ρ ά δ ε ι γ μ α κ ο ι ν ω ν ι κ ο -

π ο λ ι τ ι κ ή ς Ε ξ ή γ η σ η ς τ ή ς Ε ρ ω τ ι κ ή ς σ χ έ σ η ς ε ί ν α ι ο λ ό γ ο ς τ ο ύ ;

Π α υ σ α ν ία σ τ ό Σ υ μ π ό σ ι ο τ ο υ Π λ ά τ ω ν ό ς ( Τ8 0 Β κ · έ · ) π ο ύ Απη­

χ ε ί ι σ ώ ς τ ή δ ι δ α σ κ α λ ί α τ ο ύ Π ρ ω τ α γ ό ρ α ·

*Η Α ν ε π ά ρ κ ε ι α τ ή ς σ κ έ ψ η ς τω ν Σ ο φ ι σ τ ώ ν πάνω

σ τ ή φ ιλ%ί α κ α ί γ ε ν ι κ ώ τ ε ρ α τ ή ν “ κ ο ι ν ω ν ί α 11 ε ί ν α ι ο τ ι τ ή ν Ε­

ξ η γ ο ύ ν Από τ ή ν % " χ ρ ε ί α " δ η λ α δ ή τ ί ς ψ υ χ ο β ι ο λ ο γ ι κ έ ς κ α ί κ ο ι -

ν ω ν ι κ ο π ο λ ι τ ι κ έ ς Α ν ά γ κ ε ς τ ο ύ Α ν θ ρ ώ π ο υ · * £ τ σ ι ή σ χ έ σ η Ανά­

μ ε σ α σ τ ο ύ ς Α ν θ ρ ώ π ο υ ς Ε ξ ο μ ο ι ώ ν ε τ α ι μ έ τ ή σ υ μ μ α χ ί α Α ν ά μ ε σ α

σ έ δ ύ ο ή π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς π ό λ ε ι ς π ο ύ κ α ί α υ τ ή Ε π ι δ ι ώ κ ε ι τ ή ν

ι κ α ν ο π ο ί η σ η μ ιά ς< σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η ς α ν ά γ κ η ς κ α ί τώ ν δ ύ ο π ό λ ε ­

ων# Τήν Ε ζ ο μ ο ί ω σ η α υ τ ή τ ή ν κ ά ν ε ι κ α θ ώ ς φ α ί ν ε τ α ι ό Λ υκό -

φρων F f Ι 2 8 θ β 10 - 1 5 ) κ α ί γ ι , α ύ τ ό θ ε ω ρ ε ί τόν * ν ό ­

μ ο σά " σ υ ν θ ή κ η 11 μ ε τ α ξ ύ τώ ν π ο λ ι τ ώ ν · * Ι σ ω ς ό Λ υκόφ ρω ν νά

μ ή ν Ε τ α ύ τ ι ζ ε δ λ ε ς τ ί ς Α ν θ ρ ώ π ι ν ε ς σ χ έ σ ε ι ς μ έ τ ή ν " κ ο ι ν ω ν ί ­

α^ π ού υ π α γ ο ρ ε ύ ε τ α ι Από τ ή ν Α ν ά γ κ η · Τ ί π ο τ ε ό μ ω ς δ έ ν μ ά ς

Ε π ι τ ρ έ π ε ι νά τ ε κ μ η ρ ι ώ σ ο υ μ ε μ ι ά τ έ τ ο ι α υ π ό θ ε σ η · Π ά ν τ ω ς ή

-15*)·-I f | tf

h o i ν ω ν ι κ ο π ο λ ι τ ι κ ή σ χ έ σ η α ν ά μ ε σ α α τ ο ύ ς α νθρ ώ π ο υ ς ε ι ν α ι ο ,

τ ι ε ί ν α ι η σ υ μ μ α χ ί α ά ν ά μ ε σ α σ τ ί ς . π δ λ ε ι ς σύμφωνα μ έ . τ δ ν

Λ υ κ δ φ ρ ο ν α * . Μδ τ η ν Σ ο φ ι σ τ ι κ ή ά ν τ ί λ η ψ η γ ι ά τ ί ς α ν θ ρ ώ π ι ν ε ς

σ χ έ σ ε ι ς δ έ ν σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ε ί τ α ι τ ε λ ι κ ά ο υ τ ς α π ο σ α φ η ν ί ζ ε ­

σ α ι δ π ρ ο σ ω π ι κ ό ς . χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τ ή ς φ ι λ ί α ς ·

*Η α ν ά λ υ σ η τ δ ν α ν θ ρ ω π ί ν ω ν σ χ έ σ ε ω ν άπδ τή ΠΔ ι -n

ο τ ί μ α * 1 σ τ δ Σ υ μ π ό σ ι ο τ ο ύ Π λάτωνος ( 2 Ι Ο α κ . έ . ) α π ο τ ε λ ε ί

μ ι ά α ξ ι ο π ρ ό σ ε κ τ η σ υ μ β ο λ ή σ τ ή ν α π ο σ α φ ή ν ισ η τ ή ς Π?νατωνι- κ ή ς θ ε ω ρ ί α ς τών * Ι δ ε ώ ν κ α ί τ ή ς δ ι α λ ε κ τ ι κ ή ς ·

Σέ σ χ έ σ η όμως μ έ τά κ ί ν η τ ρ α πού κ ά ν ο υ ν τ ο ύ ς α ν ­

θ ρ ώ π ο υ ς νά έ ρ χ ο ν τ α ι σ έ ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς ή Δ ι ο τ ί μ α

δ έ ν μ α ς μ α θ α ί ν ε ι π ο λ λ ά π ρ ά γ μ α τ α · *Η Δ ι ο τ ί μ α π α ρ α γ ν ω ρ ί ζ ε ι

τ.6 γ ε γ ο ν ό ς ο τ ι ά γα π οΟ μ ε κ ά π ο ι ο ν " ο ι ο ς έ σ τ ί ν Η καΛ ο χ ι έ -

π ε ι δ ή " μ ε τ έ χ ε ι " , σύμφωνα μ έ τ ή ν Π λατωνική ο ρ ο λ ο γ ί α , τή<>

ί δ έ α ς τ ή ς ο μ ο ρ φ ι ά ς , α ν υ π ο τ ε θ ε ί ο τ ι υ π ά ρ χ ε ι . -Ούτε ότα ν

σ υ ν ά π τ ο υ μ ε μ ι ά φ ι λ ί α τό. κ ά ν ο υ μ ε γ ι ά νά σ υ λ λ ά β ο υ μ ε " α υ τ ό

τ δ - κ α λ ό ν " . *Η Δ ι ο τ ί μ α κ ά ν ε ι λ ά θ ο ς ό τ α ν π ε ρ ι ο ρ ί ζ ε ι τδ " φ ί ­

λ ο ι ν " «στδ " έ ρ ά ν " . Τ έ λ ο ς ε ί ν α ι έ σ φ α λ μ έ ν η ή <$ντίλη<|>η π ή ς

Δ ι ο τ ί μ α ς ο τ ι τ δ " έ ρ α ν " π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τ ή ν " Π ε ν ί α * 1 δηλαδή

κάποια* ε λ λ τ ι ψ η σ τ δ ν ά ν θ ρ ω π ο .

/ /

- 1 5 5 -

ΙΗδ Αξιόλογη είναι η Ανάλυση τού Αριστοφάνη

( £ υ ] ΐ η 6 σ ι ο . I 8 9 C κ.ε.) πού Αναφέρεται κ α ί στά Πολιτική( 1 2 6 0

β 10-15) τού Α ριστοτέλη· Σωστά είδε ο Αριστοφάνης τήν%

Ερωτική σχέση σάν μιά προσωπική σχέση (191 C - D ) · *Εκανε

όμως καί αύτδς τδ λάθος νά περιορίσει τδ "φ ιλείν" στδ "Ε*

ρδνΠ· *Ετσι 6έν μπδρεσε νά συνειδητοποιήσει τήν Ανάγκη

νά διατηρηθεί ή προσωπική μας αυθυπαρξία' ανάγκη ιδ ια ί­

τερα έντονη όταν πρδκειται γιά μιά φιλική σχίση, σέ Αντι­

διαστολή πρδς 'τήν Ερωτική, δπου ή τίχση πράς τήν σνναι'σδη·φ m ,

ματική ταύτιθη είναι Αναντίρρητα πι>6 'έντονη.

*0 Α ριστοτέλης Επηρεάζεται πιδ άμεσα Από τόν

Λύσι τού Πλάτωνος, πού Αναφέρεται στή φ ιλία, ‘ Οριχζρένα

θέματα τού Λύσι, ακόμη καί φραστικά Επαναλαμβάνονται Απά

τ6ν Αριστοτέλη (215 C, πρβλ. II55α 30

35)· Ετδν Λΰ.σΙ υπάρχουν ορισμένες Αξιοπρόσεκτες Απόψεις

πού βοηθούν στδν προσδιορισμό τής ουσίας τής φιλίας καί

πού δέχεται δ Α ριστοτέλης. *0 Σωκράτης έδδ ξεκινάει Α»

πδ μςά σωστή διαπίστωσηΓ οτι τδ "φ ιλείν" καί δχι τ6 Μφ ι-

λείσθαι" Αποτελεί τήν ούσία τής φιλικής σχέσης (2 Ι3 α ) .

Α «6 τήν διαπίστωση αύτή ο Σωκράτης συνάγει μιά πρδτασπ

- 1 5 6 * . -

σω στή άπδ τ ή ν άποψη τ ο ύ #Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η , ο τ ι δ κακδς ε ί ν & ι

" ί μ π λ η κ τ ο ς ' 1 κ α ί α σ τ ά θ μ η τ ο ς 11 ( 2 Ι ή β * ) · Δέν μ π ο ρ ε ί * ν ά ά γ α -«

π ή σ ε ι ε ν α α λ λ ο - π ρ δ σ ω π ο γ ι ά τ ί σ τ δ β ά θ ο ς μ ι σ ε ί τ δ ν έ α υ ΐ δ

τ ο υ · *Η έ ν ν ο ι α α υ τ ή ε ί ν α ι όμως δ ι α τ υ π ω μ έ ν η άπδ τ δ ν #A-

ρ ι σ τ ο τ έ λ η μ έ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η α κ ρ ί β ε ι α κ α ί π ε ρ ι σ σ δ τ ε ρ ο ψ υχο-του^

λ ο γ ι κ ό ρ ε α λ ι σ μ ό . Οι δ ρ θ έ ς / π α ρ α ί ή ρ ή σ ε ι ς δ έ ν ό δ η γ ο ύ ν ' τ δ ν

Σωκράτη σ έ σω στά γ ε ν ι κ ά σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τα ^ τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν άπδ

τ ή ν 8ποψη τ ο ύ * Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η . *0 Σωκράτης ( 2 Ι δ β ) ά ξ η γ ε ί τήν

φ ^ λ ί α ' σ ά ν α ί σ θ η μ α π ο ύ α ν α π τ ύ σ σ ε τ α ι γ ι ά νά ι κ α ν ο π ο ι ή σ ο υ ­

μ ε μ ι ά η θ ι κ ή ι δ ί ω ς ε λ λ ε ι ψ ή μ α ς . Α υ τ ό ς πού 6%νί ε ί ν ά ι ^ έ ν -χινθρωπο,

τ ε λ ώ ζ α γ α θ ό ς ο ύ τ ε έ ν χ ε λ ώ ς κ α κ δ ς ά γ α π ά ε ί τδ '· ά γ α θ δ ' έ π ε ι -

δή Μτ δ ά γ α θ δ Π, ο χ ι σά ν χ ω ρ ι σ τ ή £ δ έ α α λ λ ά 'σάν λ ο γ ι κ ή π ο ι -

0Ti|Taf ε ί ν α ι τ δ β α σ ι κ ό ' γ ν ώ ρ ι σ μ ά τ ο 'θ . " Ε τ σ ι τ δ α ν τ ι κ ε ί μ ε ­

ν ο τ ή ς ά γ ά π η ς μ α ς δ έ ν ε ί ν α ι ο σ υ ν ά ν θ ρ ω π ό ς μ α ς Πο ι ο ς έ σ τ ι ν :’

ά λ λ ά " τ δ α γ α θ ό ν 11 γ ε ν ι ' κ ά , όπως ε ί ν α ι σ τ δ Σ υ μ π ό σ ι ο τδ Λκ α -

λ δ ν , , ι σ ά ν χ ω ρ ι σ τ ή όμως εδώ £ δ έ α , μ έ α υ θ ύ π α ρ κ τη ό ν τ ο λ ο γ ι κ ή

ύ π δ σ τ α σ η . Χ * α ύ τ ή ν τ ή ν ά φ η ρ ημ έν η α ν τ ί λ η ψ η γ ι ά τ δ κ ί ν η τ ρ ο

H at τ δ σ κ ο π δ τ ή ς φ ι λ ί α ς ό Σωκράτης κ α τ α λ ή γ ε ι ί σ ω ς γ ι α τ ί

σ υ σ χ ε τ ί ζ ε ι ά σ φ α λ μ έ ν α τ ή ν φ ι λ ί α μ έ τή σ υ ν ε ί δ η σ η τ ή ς " ε ν -

δ ε ι α ς Η| ένώ -ριά τ δ ν 1 Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ε ί ν α ι μ ι ά π ρ ο έ κ τ α σ η τής

- 159 -

ή θ ι κ ή ς τ ε λ ε ι δ τ η τ α ς τ ο Β ε υ δ α ί μ ο ν α ά ν θ ρ ώ π δ υ .

‘ Τδ θ έ μ α α ύ τ β * ή ς φ ι λ ί α ς έ γ ι ν ε κ ο ι ν δ ς τ δ π ο ς σ τ ή ν

Π ε ρ ι π α τ η τ ι κ ή Σ χ ο λ ή · 5 £ β £ - ? 1 - £ 2 5 ^ΥΡα Ψε 8 π ω ς < p a f v c t a i κ α ί

δ Θ ε δ φ ρ α σ τ ο ζ · Τ ί ζ Α ν α λ ύ σ ε ι ς τόΟ θ ε ο φ ρ ά σ τ ο υ , π ι β π ο λ δ άπδ

Λ ς Ι δ έ ε ς τώ ν Σ τ ω ί κ ώ ν τ ή φ ι λ ί α , α κ ο λ ο υ θ ε ί δ Κ ι κ έ ρ ω ν

σ τ δ ν φ ι λ ο θ ο φ ι κ δ τ ο υ δ ι ά λ ο γ ο DE A M IC IT IA ή L A E L I U S , ό π ω ς

δ ν ο μ ά ζ ε τ α ι άπβ τ δ κ Ο ρ ι ο τίρδσωπο foO δ ι α λ δ γ ο υ ποδ ά ν α π τ Ο σ -4 *

α ε ι τ ή ν θ ε ω ρ ί α τοΟ Κ ι κ έ ρ ω ν α ' . γ ι ά τ ή ν φ ι λ ί α ( Β λ . L.LAURAHD,

CICERON, L * A M I T I E , σ · ν ΐ Ι ) · ' θ Κ ι κ έ ρ ω ν ' δ έ ν έ χ ε ι β έ β α ι α

τ ή ν ϊ κ ά ν δ τ η τ α νά θ ε μ ε λ ι ώ σ ε ι φ ι λ ο σ ο φ ι κ ά τ ί ς δ π δ ψ ε ι ς τ ο υ

γ ι ά τ ή ν φ ι λ ί α · βΟ LAELIU S Ε μ φ α ν ί ζ ε τ α ι σ δ ν μ ι ά σ υ λ λ ο γ ή κ ο . ι -

vGv τ δ π ω ν πάνω σ τ δ θ ί μ α τ ή ς φ ι λ ί α ς · Οι ψ ν χ ο λ ο γ ι κ έ ς ά ν α λ ύ -*

σ ε ι ς τ ο δ Κ ικέρ ω ν α * δ έ ν ε ί ν α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α δ ι ε ι σ δ υ τ ι κ έ ς ·

* Ο σ τ δ σ ο β ρ ί σ κ ο μ ε σ τ δ κ ε ί μ ε ν ο α ύ τ δ μ ε ρ ι κ έ ς · ά π δ

τ ί ς * Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ έ ς ά π δ ψ ε ι ς γ ι ά τ ή φ ι λ ί α , π ο ύ γ ν ω ρ ί ζ ε ι δ

Κ ι κ έ ρ ω ν 4 π δ τ δ ν Θ ε δ φ ρ α σ τ ο , κ α ί π ο ύ θά ε ί χ α ν γ ί ν ε ι κ ο ι ν ο ί

τ δ π ο ι γ δ ρ ω σ τ δ k k π · Χ ρ · , έ τ α ν δ Κ ι κ έ ρ ω ν έ γ ρ α φ ε τ δ D£ Α Μ Ι-

C I T I A · Κ α ί γ ι ά * τ δ ν Κ ι κ έ ρ ω ν α ή φ ι λ ί α ε ί ν α ι μ ι ά μ ο ρ φ ή « κ ο ι ­

ν ω ν ί α ς " , ( S 0 C I 2 T A S | 1 9 ) · *Η φ ι λ ι κ ή σ χ έ σ η π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τ ή η

" ε ύ ν ο ι α " (EEKEVOLENTIA) π ο δ τ ρ έ φ ε ι δ ά ν θ ρ ω π ο ς γ ι ά τ ο ύ ς

σ υ ν α ν θ ρ ώ π ο υ ς τ ο υ ( I 2 0 ) · Μέ τ ή ν φ ι λ ί α δ ά ν θ ρ ω π ο ς β λ έ π ε ι

.C" ■i'-’S.·ί.! > Η

- 158 -

τ β ν σ υ ν δ ν θ ρ ω π δ του Ο&υ - μ ι ά εικόνα του έετυτοδ τ ο υ '(ΤΑΜ-

Q U A M E X E M P L A E A L I Q U O D SOI 5 23). Τόν άγαπόει καί. τδν

βλέπει σάνΤτ'δν εαυτό του* Η φ ι λ ί α είναι μ ι ά σχέση πο ύ\

συνάπτουμε* ε κ ο ύ σ ι α (YOLUNTARlUM Q U I D }' 26)· *Η φιλία

έ κ φ ρ ί ζ ε ί τ ή ν ' φ ύ σ η του α ν θ ρ ώ π ο υ καί.δέν αποβλέπει στήν

ίκανοποίησΥ) τΤδν Α ν α γ κ ώ ν του (5 f2 V )♦ Γ ι ,α ύ τ δ είναι μιά

κ α θ α ρ ά ηθική καί π ρ ο σ ω π ι κ ή σχέση πού συνδέει μδνο ή

π ρ ω τ α ρ χ ι κ ά Α ν θ ρ ώ π ο υ ς αγαθούς, πού έχουν π ρ α γ μ α τ ο π ο ιή ­

σει τήν η θ ική τ ε λ ε ι ό τ η τ α (,{ Λ θ - ^ Ι ) . Πρέπει όμως' νά το­

ν ι σ τ ε ί 'δτι ή τ ε λ ε ι ό τ η τ α α υ τ ή -ορίζεται από τδν Κ ι κ έρωνα

σάν ενα σ ύ ν ο λ ο κ α θ α ρ ά π ρ α κ τ ι κ ώ ν άρκτων καί διαφέρ&ι Α-

π δ τήν ’Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ή ευδαιμονία·

’Α π η χ ή σ ε ι ς των /Αριστοτελικών αναλύσεων γιά

τή φ ι λ ί α βρίσκ ο υ μ ε στήν νεώτερη σκέψη πάνω στίς Ανθρώ­

π ι ν ε ς σ χ έ σ ε ι ς ά π δ τόν M O N T A I G N E (16ος αίώνας), ως τόν

R #W #E M E R S O N (Ι9ος αιώνας)· Στο βαθμό δμως πού Ασκεί δ

9Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς κ ά π ο ι α έπίδράση π ά ν ω σ ’αύτή τή μορφή σ το­

χ α σ μ ο ύ , τήν α σ κ ε ί πιδ πολύ μέ τίς ψυχολογικές του Ανα-• *

λ ύ σ ε ι ς γιά τή φ ι λ ί α παρά μέ τίς φιλοσοφικές κατηγορίες

π ο ύ χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί γ ι ά νά αποσαφηνίσει λογικά τήν ουσία.

- . 1 5 9 -

iffg φιλίας, (κυρίως τήν ευδαιμονία, *ήν ηδονή καί* τήν έ -

νίργεια)·' *Ισως ή μορφή αυτή τής Α ριστοτελικής έπίδράσης

Οφείλεται στδ γεγονδς·οτι ή φιλία αναλύεται Απδ ^δοκιμιο­

γράφους μδλλοχι παρά συστηματικούς φιλοσόφους· **Ετσι είναι

φυσικδ νά έπηρεάζονται οι δοκιμιογράφοι αυτοί Απδ τά σ τ ο ι­

χεία ίκείνα το\5 Αριστοτελικού στοχασμού γιά ,τή φιλία πού

δ£ν είναι άρρηκτά συνυφασμδνα μβ τδ φιλοσοφικδ σύστημα τού

Α ριστοτέλη·

Ε τ δ ν MONTAIGNE π·χ· ( J E . ^ A M I T I E , δοκίμια, tub

Μ»ΠΑΤ| *Γ·3» σ ·Ι9 7 -2 Ι2 ) δ Α ριστοτέλης είναι γνωστδς (βλ·• 0

σ ·Ι9 9 )· Στίς Αναλύσεις τού MONTAIGNE',ξαναβρίσκουμε μερικά

άπδ τδ γνωστά Α ριστοτελικά θέματα. Καί γιά τδν MONTAIGNE

ο άνθρωπος τείν ει άπδ τή φύση του νά Αναπτύσσει φιλία γιά

τδν συνάνθρωπέ του (σ#Ι99)« Κ φιλία προϋποθέτει κοινωνι­

κή καί ηθική ί'σδτητα. Ε ί ν α ι μιδ πληρέστερη καί πιδ. αυθεν­

τική μορφή ανθρώπινης σχέσης Απδ τδν ?ρωτα "πού είναι £να

λυσσασμένο κυνηγητδ α^τού πού πάντα μδς ξεφεύγει" (σ ·2 0 2 )·

'Οστδσο ή ηδονή είναι συνυφασμένη μ£ τήν φιλική σχέση πο­

λύ πιδ στενά άπδ δτι είναι στδν Α ριστοτέλη ή στδν Κικέρω·• ' · ♦

να#Τδ χαρακτηριστικέ αύτδ προκύπτει Απδ.τήν Αντίληψη τού

- Ι6Ρ -

MONTAIGNE γ ι ά τ ή ν φ ι λ ί α σάν τ έ λ ε ι α α ρ μ ο ν ί α δΟ.ο χ α ρ α κ τ ή ­

ρων σ έ & λ ε ς τ ο υ ς τ ί ς έ μ π ε ι ρ ί ε ς , Ι κ δ η λ ώ σ ε ι ς καί, , σ υ μ π ε ­

ρ ι φ ο ρ ά ( £ · 2 0 0 ) · " Ε τ σ ι ή φ ι λ ί α ε ί ν α ι κ ά τ ι τ δ π ο λ ύ π ι ό ε ­

κ ο ύ σ ι ο από ο,τι ε ί ν α ι σ τ δ ν *Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η · ’ Ε κ φ ρ ά ζ ε ι κ α ί τ ή νI

η θ ι κ ή μ α ς β ο ύ λ η σ η α λ λ ά π ι δ π ο λ ύ ’ τ ί ς α υ θ ό ρ μ η τ ε ς σ υ ν α ι σ θ η ' -

μ α τ ι κ έ ς μ α ς κ λ ί σ ε ι ς κ α ί τ ά σ ε ι ς ( t f . 2 0 0 - 2 0 1 ) · Π α ί ρ ν ε ι πο­

λ ύ π ι δ π ρ ο σ ω π ι κ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α · Φ ι λ ί α υ π ά ρ χ ε ι α ν ά μ εσ α σ έ δύο*

• ά ν θ ρ δ / ί ο ν ς Ο γ ι α τ ί ε ί ν α ι α υ τ ό ς , γ ι α τ ί ε ί μ α ι έ γ ώ Π ( σ · 2 Ob)

ά σ χ ε τ ά άπδ τ ή ν ε π ί δ ρ α σ η τφν ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ ώ ν ή κ ο ιν ω ν ικ ώ ν

σ χ έ σ ε ω ν κ α ί των κ ο ι ν ω ν ι κ ο π ο λ ι τ ι κ δ ν θ ε σ μ ώ ν · ’ Α ν α ν τ ί ρ ρ η τ α

ο MONTAIGNE έ ξ ω τ ε ρ ι κ ε ύ ε ι σ τ δ δ ο κ ί μ ι ό τ ο υ γ ι ά τ ή ν φ ι λ ί α

τ ή ν π ρ ο σ ω π ικ ή ε μ π ε ι ρ ί α πού τ δ ν ε κ α ν ε νά ν ο ι ώ σ ε ι ή σ χ έ σ η

τ ο υ μ έ τ δ ν ETIENNE DE LA ΒΟΕΤΙΕ· Ξ α ν α β ρ ί σ κ ε ι α υ θ ό ρ μ η τ α ·

τ ί ς #Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ έ ς α ν α λ ύ σ ε ι ς πού ε κ φ ρ ά ζ ο υ ν τ δ " α ν θ ρ ω π ι -

κ δ ν " . γ ε ν ι κ ά , α ν ε ξ ά ρ τ η τ α από τ ί ς θ ε ω ρ η τ ι κ έ ς ά ρ χ έ ς 4 π 4 τ ί ς

ό π ο ι ε ς α π ο ρ ρ έ ο υ ν κ α ί τ ί ς κ ο ι ν ω ν ι κ ο π ο λ ι τ ι κ έ ς έ π ι δ ρ ά σ ε ι ς ,

π ο ύ ά π η χ ο ϋ ν * σ τ ό ν ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ·

Π α ρ ό μ ο ι ε ς α π ό ψ ε ι ς θά ή τ α ν δ υ ν α τ ό ν νέ δ ι α τ υ ­

π ω θ ο ύ ν πάνω σ τ ή σ χ έ σ η τ ή ς ’ Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ή ς φ ι λ ί α ς μ έ τή ν

χ ρ ι σ τ ι α ν ι κ ή α γ ά π η . ’ Α ν α ν τ ί ρ ρ η τ α ή Ε υ α γ γ ε λ ι κ ή έ ν τ ο λ ή ” 4 -

- Ι 6 Γ -

γ£ηα τδη πλησίον σου ώς σεαυτδν" είναι πολΟ πιδ κοντά♦

στήν ’ Αριστοτελική φιλία παρά στδν Πλατωνικό "Ερωτα.

'Ωστόσο πρόκειται γιά Αντολή πού δέν είναι απαραίτητο

νά συμφωνεί μέ τίς προσωπικός μας κ λ ίσ εις . *Ισως μάλιστα

ν& πρβπει νά λυπηθούμε καί νά ταπεινωθούμε γιά νά τηρή­

σουμε τήν έντολή αυτή τής Αγάπης. 'Η υπόθεση αυτή όπιβε­

βαιώνεται καί Από τήν εύαγγελική έντολή νά αγαπούμε τούς

έχθρούς μας, γιά τούς οποίους, Απως είναι φυσικό, 6όν νοι­

ώθουμε καμμιά ιδιαίτερη κλίση. Γιά τόν Αριστοτόλη μιά

τέτοια έντολή θά ίταν Αδιανόητη όπως θά ήταν ίσως καί

γιά τόν MONTAIGNE. Αυτδ συμβαίνει γ ιά τί στδν , Λριστοτόλη

καί στδν MONTAIGNE ή Αγάπη πρός τόν φίλο μας είναι προέ­

κταση τής Αγάπης πρός τόν εαυτό μας. Είναι κάτι τδ έκού-

σιο καί γιατί είναι Αποτέλεσμα συνειδητής ηθικής έκλογής

(ίδίως στδν 'Αριστοτέλη) καί γιατί Ανταποκρίνεται σέ μιά

αυθόρμητη κλίση μας ((δίω ς στδν M ONTAIGNE). 'Αντίθετα

σύμφωνα μέ τόν Χριστιανισμό πβ§πει νά Αρνηθοϋμε τόν

εαυτό μας γιά νά Αγαπήσουμε τόν πλησίον μας, ίδίως τόν

έχθρό μας. Μιά τέτοια στάση προύποθέτει τήν παρέμβαση τής

θείας Χάρης. Δέν μπορεί λοιπόν νά είναι πέρα γιά πέρα " έ -

- 1 6 2 -

πούσια” .

θ ά ή τ α ν δ υ ν α τ ό νά α σ κ η θ ε ί κ ρ ι τ ι κ ή σ τ ή ν # Α ρ ι ­

σ τ ο τ ε λ ι κ ή α ν τ ί λ η ψ η γ ι ά τ η ν φ ι Α ί α ά π 6 π ο λ λ έ ς ά π δ φ ε ι ς · * ^ -

π δ τ η ν χ ρ ι σ τ ι α ν ι κ ή άποψη θά ή τ α ν δ υ ν α τ ό ν νά ά ν α ρ ω τ η θ ε ί

κ α ν ε ί ς α ν ή « ρ ι λ α υ τ ί α κ α ί ή φ ι λ ί α , άκδμη κ α ί μ έ τή ν ' * Α ρ ι -

σ τ σ τ ε λ Χ κ ή σ η μ α σ ί α τ ο υ ς , σ υ μ β ι β ά ζ ο ν τ α ι · , Απδ μ ι ά καθαρά

ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ή ά π ο ψ η, τ ο υ MONTAIGNE π · χ * , θά ή τ α ν δυν& τδν νά

ά ν α ρ ί ο τ η θ ε ί κ & ν ε ί ς α ν δ έ ν ε ί ν α ι δ υ ν α τ ή κ α ί ή ψ’ι λ ί α μ ε τ α ξ ύ

κακίαν Πρ κ α κ ο ί ” , σύμφωνα μ έ τ ή ν 9Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ή φ ρ α σ ε ο λ ο ­

γ ί α ·

Δ ύ σ κ ο λ α δ π ί σ η ς θά μ π ο ρ ο ύ σ ε κ α ν ε ί ς νά διαφω*

ν ή σ ε ι μ έ τ δ ν HEGEL ο τ ά ν κ α τ α λ ο γ ί ζ ε ι σ τ δ ν #Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η δ -

π ι β ι ώ σ ε ι ς τ ή ς ” ά φ ε λ ο ύ ς ” κ α ί Πα μ ε σ η ς .” σ υ ν ε ί δ η σ η ς · Οι δ π ι -

β ι ά σ ε ι ς α υ τ έ ς ε ξ η γ ο ύ ν ί σ ω ς τ δ γ ε γ ο ν δ ς δ τ ι δ #Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς

μ ε τ α φ έ ρ ε ι μ η χ α ν ι κ ά σ τ ί ς α ν α λ ύ σ ε ι ς τ ο υ . σ τ ο ι χ ε ί α δ α ν ε ι σ μ έ ­

να ά π δ τ ή ν * Ε λ λ η ν ι κ ή κ ο ι ν ω ν ι κ ο π ο λ ι τ ι κ ή κ α ί π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ή '

π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α τ ή ς ε π ο χ ή ς τ ο υ · 9Α ν α ν τ ί ρ ρ η τ α α ύ τ δ σ υ μ β α ί ­

ν ε ι δ τ α ν ο ’ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς μ ι λ ά ε ι γ ι ά τ ή ” φ ι λ ί α ” αρχόντω ν

κ α ί ά ρ χ ο μ έ ν ω ν ι δ ί ω ς τ ο ύ βασιλιίχ- π ρ δ ς τ ο ύ ς υ π η κ ό ο υ ς του^

δνδ> σ ω σ τά δ ια π ισ τώ ν ε ι δ τ ι ή φ ι λ ί α ε ί ν α ι ΜίυδυσΧ” · θά μ π ο -* < *

1 i

ρ ο ύ σ ε β έ β α ι α vA υ π ο θ έ σ ε ι κ α ν ε ί ς δ τ ι ή φ ι λ ί α ϊ χ ε ι * δ ι α φ ο ­

ρ ε τ ι κ έ π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο σ τ ή ν π ρ ώ τη κ α ί σ τ ή ν δ ε ύ τ ε ρ η π ε ρ ί π τ ω ­

ση. fH δ υ σ κ ο λ ί α ή Α κ ρ ι β έ σ τ ε ρ α η Α ν τ ί φ α σ η δ ϊ ν μ π ο ρ ε ί νά

λ υ θ ε ί μ έ σ η μ α σ ι ο λ ο γ ι κ έ ς δ ι α κ ρ ί σ ε ι ς , Αφού ή φ ι λ ί α ε Γ ν α ι

β α σ ι χ Α • 'β ο ύ λ η 'σ ις ί ίλ λ φ Α γ α θ ο ύ έ κ ε ί ν ο υ ί ν α κ α 11·

€Η Αξία τής Α ριστοτελικές ΑνΑλυσης ΘΑ πρέ­

πει πι6 πολύ νΑ Αναζητηθεί στδ γεγονδς οτι ο ^ ρ ισ τ ο τ έ -

λης κατορθώνει νΑ ζεπερΑσει μερικΑ τήν εποχή του καί ν&

Καθορίσει σωστΑ ορισμένα σταθερΑ γνωρίσματα τής Ανθρώπι­

νης φύσης, ιδιαίτερα τήν τΑση της πρβς τδ "φ ιλ ε ΐν " .

Τδ γνώρισμα αυτδ ΘΑ είχαν τήν τΑση νΑ Αμφι­

σβητήσουν ορισμένοι Απαιθιδδοξοι στοχαστές τής νεώτερης

καί σύγχρονης έποχής» *Η Απαιδιοδοζία τους &μ<ος· c “

ναι άλλωστε συνυφασμένη μ£ τόν έζωλογικδ δογματιομδ καί

υποκειμενισμέ τους, έκφρΑζει τήν Αδυναμία τους vfi προβούν

οβ μ ι ί ί σ τ ο ρ ι κ Α γ ε ν ε τ ι κ ή ί ξ ή γ η σ η τ ή ς ν ε ώ τ ε ρ η ς ή σ ύ γ χ ρ ο ν η ς * · *

ί τ ι ο χ ή ς . *Η Α δ υ ν α μ ία α ύ τ ή έ Λ ι β ε β α ι ώ ν ε τ α ι Απδ τ ή ν τ ώ σ η τ ο υ ς

vfi Α ν α ιρ έ ρ ο ν τα ι σ τ ή ν " σ ύ γ κ ρ ο υ σ η γ ε ν ε δ ν " κ α ί ά λ λ ε ς τ έ τ ο ι ε ς

π α ι δ α ρ ι ώ δ ε ι ς " έ ζ η γ ή σ ε ι ς " . Μή μ π ο ρ ώ ν τ α ς λ ο ι π β ν vfi * α τ α λ Α -

β ο υν τ ί ς - έ ζ ε λ ί ζ ε ι ς τοΟ κ α ι ρ ο ύ μ α ς τ ί ς φ ο β ο ύ ν τ α ι , τ ί ς Α π ο -#

σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι κ<Λ τ ί ς κ α τ α δ ι κ & ζ ο υ ν · *Η Α ρ ν η τ ι κ ή α ύ τ ή σ τ Α σ η

- 16b ·-

τ ο ύ ς π ρ ο σ φ έ ρ ε ι Κ α ί xfj δ υ ν α τ δ τ η τ α νά κ α λ λ ι ε ρ γ ο ύ ν τ ή ν

ψ ε υ δ α ί σ θ η σ η . 8τι· τ δ " έ γ ώ " τ ο υ ς ε ί ν α ι μ ο ν α δ ι κ έ κ α ί ά ν ε -

π α ν δ λ η π τ θ | δφοϋ " ά γ ω μ ι ο ύ ν " ένώ ο ι " π ο Λ λ ο ί " τ ε ί ν ο υ ν · νά

ι κ α ν ο π ο ι ο ύ ν τ α ι ά π β τά έ π ι τ ε ΰ γ μ α τ α τ ^ ς έ π ο χ ή ς μ α ς · *Η

ά π α ι σ ι ρ δ ο ζ ί α αυτί) ε ί ν α ι π ά ντω ς π ε ρ ι σ σ δ τ ε ρ ο δ ο γ μ α τ ι κ ή

ί π δ τ ή ν α ι σ ι ο δ ο ξ ί α τ ο ύ *Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η γ ι α τ ί ί κ φ ρ ά ζ ε ι τή ν

τ ά σ η τ ο ύ " ά δ ε ι ο υ 1.' έ γ δ νά " β ε β α ι ώ σ ε ι τ ή ν ο ί κ ε ί α ν δ δ ξ α ν "

γ·ιά τ δ ν . έ α υ τ δ τ ο υ ·

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

*0 φ ιλο σ ο φ ικ ό ς στοχα σμ ός κ«Λ ή δ υ ν ά τ ό τ η -

το π ρ ο σ δ ιο ρ ισ μ ο ΰ Ε ν ίς κ ρ ιτ η ρ ίο υ τή ς δ ρ -

θή ς π ρ ίζ η ς ·

*Η ισ τ ο ρ ικ ή γ έν εσ η τή ς δ ιό κ ρ ισ η ς α δ τή ς κα ί

ή ίκφρασή τη ς σ τό ν ΚΛΝΤ·

Γ ε ν ικ ό ς χαρακτήρας το ϋ *Α ρ ισ τ ο τ ε λ ικ ο ί στο*

χασμοΰ κοΛ ή Θέση του σ τή ν ισ τ ο ρ ία τή ς φι*

λ ο σ ο φ ία ς·

Τ& ή βικ ό Ε νδια φ έροντα το β * Α ρ ιστοτέλη * σβ

σχέση μ έ τ ή ζωή τ ο υ ·

’ Ε ζέλ ν ζ η καί Ενότητα ' τή ς η θ ικ ή ς τοΟ f A p i-

υ τ ο τ ί λ η ·

*Η ή θικ ή φ ιλοσοφ ία τοΟ #Α ρ ισ το τέλ η σ £ν φ ι­

λοσοφ ική Ε π ισ τή μ η ·

*Β μ έθ ο δ ο ς τή ς ή θ ικ ή ς φ ιλ ο σ ο φ ία ς

βΗ φ ιλοσοφ ική Α νθρω πολογία τ ή ς Ε ρθή ς πρ&-

&IC

r·.·, ·, ν •V > £-?■

Σ ε λ ·

I - ΙΟ

ΙΟ - 19

19 - 21

22 - 25

25 - 27

2? - 33

3k ~ 39

39 - ^

τοϋς προσφέρει ·Καί τή δυνατότητα νδ χοΛλκργοίν τήν ■

ψευδαίσθηση οτι τδ **έγώ** τους είναι ιιονοδιχδ χβί wic·

πανδληπτο, &φοΰ "άγω.νιοΡν" ivQ of "πολλοί" τείνουν νδ

ίκανοποιοΰνται άπδ τδ επιτεύγματα τής έποχής μας· Η

δπαισιρδοζία αυτί είναι πδντως περισσότερο δογματική

£πδ τήν αισιοδοξία τοΟ 'Αριστοτέλη γιατί έκφρδζει τήν

τδση του "δδειουί' έγώ νδ "βεβαιδσει τήν οίκείαν δδξαν"

γ*ιδ τδν.έαυτδ του·

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΣολ*

*0 φ ιλοσ οφ ικές στοχάσμδς κοΛ ή δυ νά τδτη -

τα π ρ ο σ δ ιο ρ ισ μ ο ί έ ν ί ς κ ρ ιτ η ρ ίο υ τής δ ρ -

θής πρ&ζης» I - ΙΟ

*Η ισ το ρ ικ ή γδνοση τής δι& κρισης αδτής ‘κ α ί

ή ίκφρασή της στδν ΚΛΝΤ·

Γ ο ν ικ ές χαρακτήρας τοδ #Α ρισ τοτολ ικοϋ στο-

χασμοΒ κ<Λ ή θδση του στήν ίσ τ ο ρ ία τή ς φ ι ­

ΙΟ - 19

λοσοφίας* 19 - 21J Ρ

Td ήθ ικβ Ανδιαφβροντα τοΟ * Α ριστοτέλη· a t

σχέση μ ί τή· ζωή το ν · 22 - 25

’Ε ζέλ ιζη κα( ένέτη τα τή ς η θ ικ ή ς τοΟ 'Α ρ ι­

σ τ ο τ έ λ η · . 25 - 27

*Η ηθική φ ιλοσοφ ία τοΟ 'Α ρ ισ το τέλ η σ ίν φ ι­

λοσοφική έπ ισ τή μ η . 27 - 53

*Η μέθοδος τή ς ή θ ικ ή ς φ ιλοσ οφ ία ς 3h - 39

*Η φ ιλοσοφ ική Ανθρωπολογία τή ς Αρθής πρ&-

Α·”·' .

39 - ^

«?’ ■ ■&

' ·ν·

, 9 hk - 53

- 166 -

*Κ δ ο μ ή τ ή ς ο ρ θ ή ς π ρ & ξ η ς *

Ι 0 # * 0 π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ ό ς τ ο υ σ κ ο π ο ΰ τ ή ς ο ρ θ ή ς

π ρ δ ξ η ς . *Η ε υ δ α ι μ ο ν ί α · 5 3 - 6 2

I I » Ε υ δ α ι μ ο ν ί α κ α ί Ε υ τ υ χ ί α . 6 5 - 7 8

Ι 2 · Ε υ δ α ι μ ο ν ί α κ α ί βΗ δ ο ν ή . ^ 7 8 - 9 5

1 5 # Τ δ ε ύ δ α ι μ ο ν ι σ τ ι κ δ ι δ ε ώ δ ε ς τ ο υ Α ρ ι ­

σ τ ο τ έ λ η κ α ί ή θ έ σ η τ ο υ σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α

τ ή ς φ ι λ ο σ ο φ ί α ς . 9 6 - 1 2 0

1km *Η φ ι λ ί α . 1 2 1 - 1 5 1• »

Ι 5 · *Η τ ο π ο θ έ τ η σ η τ ή ς * 9Α ρ ι σ τ ο τ ε λ ι κ ή ς θ ε ­

ω ρ ί α ς γ ι α τ ή φ ι λ ί α σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α τ ή ς% *

' φιλοσοφίας των ανθρωπίνων σχέσεων

καίί η α ξ ί α τ η ς γ ι ά τ δ ν σ η μ ε ρ ι ν ό α ν - #

θ ρ ω π ο · ^52 - 165

ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΜΠΑΓΙΟΝΛ

ΜΑΘΗΜΑΤΑΗΘΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Λ

( Μέρος Α ')

ΙΩΑΝΝΙΝΑ

ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΜΠΑΓΙΟΝΑ

ΜΑΘΗΜΑΤΑΗΘΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

( Μίρος Α ')

v/fl

• .»·''. ;ν· ■· ;■· "'; V;. ·';·;·.

' ·

I -

I · *0 φιλοσοφικός στοχασμός καί ή δυνατότητα προ». - • »

«

διορισμού ενός κριτηρίου τής δρθής πρόζης· .

βΗ μελέτη ένδς προβλήματος σέ ενα φιλοσοφικό σύστη­

μα -προϋποθέτει τόν’Ακριβή προσδιορισμό τοΟ προ3λήματος ^ύ-

τού.% Πρίν έζετόσουμε πδς ό Αριστοτέλης θέτει τό ηΟικδπρό-

βλημα* καί. μ£ ποιό τρόπο προσπαθεί νά τό λύσει πρέπει νό

δούμε σέ τί Ακριβώς συνίσταται τό πρόβλημα αυτό καί δν μπο­

ρεί ν& λυθεί μέ όρθολογικό μέσα* δηλαδή* μέ έννοιες πού 6κ**

μορφώνει ή νόησή μας*

Χαρακτηριστικό τού φιλοσοφικού στοχασμού είναι τι

συστηματικότητα·**0 τρόπος πού αντιμετωπίζει ό φιλόσοφος

τό γνωσιολογικό πρόβλημα π·χ· είναι συνυφασμένος μέ τόν

τρόπο πού Αντιμετωπίζει τό Αντολογικό καί τό ήθικδ πρόβλη­

μα· Γι*αύτό πρέπει ν& υποδείξουμε ορισμένες Από τίς λ ε ι ­

τουργίες τού φιλοσοφικού στοχασμού πρίν καθορίσουμε τή φύ­

ση» τή μέθοδο καί τούς στόχους τής ηθικής φιλοσοφίας* "Svc

χαρακτηριστικό γνώρισμα*πού διαφοροποιεί τόν φιλοσοφικό

στοχασμό Από μι& καθαρό έπιστημόνική σκέψη είναι τό εξής·

*0 έκιστήμων θεωρεί προσωρινό ώς δεδομένες όρισμένες ύπο ·

I

■ ■.·/■Λ·