1

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΘΕΜΑ EΝΔΟΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ ΤΑΞΗ Α2

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

2

Ενδοσχολικός Εκφοβισμός

Περιεχόμενα:

Πρόλογος σελ. 3

Ορισμός σελ. 4-9

Τι είναι σχολικός εκφοβισμός

Τι δεν είναι σχολικός εκφοβισμός

Μορφές ενδοσχολικής βίας

Τα χαρακτηριστικά των θυμάτων

Τα χαρακτηριστικά των θυτών

Τα χαρακτηριστικά των θεατών

Πως φαίνεται ότι το παιδί έχει πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού

Αίτια ενδοσχολικού εκφοβισμού σελ. 9-14

Οι παράγοντες κινδύνου από περιβάλλοντα που επηρεάζουν ένα παιδί (Οικογένεια,

σχολείο, κοινότητα)

Μελέτες σχετικά με καθοριστικούς παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση

φαινομένων εκφοβισμού στο σχολείο.

Ο Θύτης- προσδιορισμός των αιτιών εκδήλωσης της εκφοβιστικής συμπεριφοράς

Τα παιδιά θεατές και η συμμετοχή τους στην πρόκληση του φαινομένου.

Η εικόνα που παρουσιάζει το παιδί - θύμα

Συνέπειες του ενδοσχολικού εκφοβισμού σελ. 15-21

Κατηγοριοποίηση των συνεπειών του φαινομένου:

Τα παιδιά που εκφοβίζονται

Τα παιδιά που εκφοβίζουν

Τα παιδιά παρατηρητές

Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις

Το bullying στο σχολείο συνδέεται με κατάθλιψη και κρίσεις άγχους και πανικού

Τρόποι αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού………………………………σελ. 22-27 Οι γονείς του θύματος Οι γονείς του θύτη Οι εκπαιδευτικοί Τάξη Συμμαθητές μέσα στην τάξη Κοινότητα Ολοκληρωμένη σχολική πολιτική σε επίπεδο σχολείου, τάξης ή κοινότητας Προτάσεις για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ενώ ο εκφοβισμός στο σχολείο δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο ,ιδιαίτερης

επιστημονικής προσοχής έχει τύχει τις τρεις τελευταίες δεκαετίες .Όλες οι έρευνες

που έχουν διεξαχθεί σε διάφορες χώρες ,έχουν καταδείξει την ύπαρξη του

εκφοβισμού σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό στα σχολεία (π.χ. Αυστραλία ,Βέλγιο,

Βραζιλία, Γαλλία, Γερμανία ,Δανία, Ελβετία ,Ελλάδα, Η.Π.Α ,Ηνωμένο Βασίλειο,

Ιαπωνία, Ιρλανδία , Ιταλία, Καναδάς , Κίνα, Λιθουανία, Νέα Ζηλανδία, Νορβηγία ,

Νότιος Αφρική , Πορτογαλία, Σουηδία, Τουρκία). Σε κάποιες από τις χώρες αυτές,

έχουν αναληφθεί πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο για την αντιμετώπιση και πρόληψη

του φαινομένου.

Οι πλέον πρόσφατες συστηματικές ανασκοπήσεις των ερευνών, έχουν επισημάνει την

ανάγκη αύξησης του αριθμού των συστατικών των προγραμμάτων παρέμβασης ,σε

όλα τα επίπεδα – άτομου , σχολείου, τάξης και για όλα τα μέλη της σχολικής

κοινότητας – μαθητές , γονείς, εκπαιδευτικούς .Επίσης, έχουν καταδείξει τη θετική

συσχέτιση της διάρκειας και της έντασης του προγράμματος με τη μείωση της

έκτασης του φαινομένου.

Η παρούσα εργασία έχει ως στόχο να ορίσει το φαινόμενο, να προσδιορίσει τα αίτια

εκδήλωσής του, να καθορίσει τις συνέπειες που αυτό έχει και να καταλήξει,

παρουσιάζοντας και προτείνοντας τους δυνατούς τρόπους αντιμετώπισης. Με τη

συνολική αυτή προσέγγιση επιχειρεί να ευαισθητοποιήσει το σύνολο του σχολικού

πληθυσμού, αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας ώστε να γίνει αντιληπτή σε όλους η

αναγκαιότητα ανάληψης δράσης για την εξάλειψη του φαινομένου.

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

4

Ορισμός

Τι είναι σχολικός εκφοβισμός

Σχολικός εκφοβισμός είναι η εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και

επαναλαμβανόμενη βία ή επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή βούλησης,

την κυριαρχία και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου από ένα πιο δυνατό

άτομο ή ομάδα ατόμων σε ένα λιγότερο δυνατό άτομο, εντός και εκτός του σχολείου.

Ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι μόνο πρόβλημα της εκπαίδευσης, αλλά της

ψυχικής υγείας και της κοινωνίας συνολικότερα, αφού επηρεάζει μακροχρόνια την

εγκληματικότητα και τη βία.

Τι δεν είναι σχολικός εκφοβισμός

Όταν τα εμπλεκόμενα μέρη είναι ίσης δύναμης και όχι άνισης ,λόγω αριθμού

,σωματικής διάπλασης , κοινωνικής θέσης , κουλτούρας, τότε πρόκειται για

σύγκρουση , βίαιη ίσως, αλλά όχι εκφοβιστική συμπεριφορά.

Εκτός από την ισότητα στη δύναμη , παρατηρείται επίσης όμοια συναισθηματική

αντίδραση , που σημαίνει ότι και οι δύο μαθητές είναι θυμωμένοι και όχι όπως στον

εκφοβισμό όπου ο μαθητής – στόχος φοβάται και αδυνατεί να υπερασπιστεί τον

εαυτό του.

Υπάρχει επίσης η περίπτωση του πειράγματος , όπου οι μαθητές κάνουν αστεία

μεταξύ τους διασκεδάζοντας και οι δύο αληθινά .

Μορφές ενδοσχολικής βίας:

Λεκτική βία: Η λεκτική βία μπορεί να ξεκινήσει από μία βρισιά και να

επεκταθεί με έναν καυγά. Λεκτική βία έχουμε όταν κάποιος ειρωνευτεί,

κακολογήσει, προσβάλλει ή κατηγορήσει κάποιον χωρίς λόγο. Συνήθως

ασκείται σε φαινομενικά αδύναμους μαθητές που μερικές φορές απειλούνται

με ξυλοδαρμό αν δεν δώσουν χρήματα που τους ζητούν ή αν δεν κάνουν αυτό

που προσπαθούν να τους επιβάλλουν.

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

5

Ρατσιστική βία: Μπορεί να εμφανιστεί σε συνδυασμό με την λεκτική βία και

παρουσιάζεται όταν αρχίζουν να γίνονται διάφορες διακρίσεις και σχόλια

σχετικά με την καταγωγή, τη γλώσσα και το χρώμα του δέρματος. Πολλές

φορές τα σχόλια απευθύνονται σε μαθητές με πνευματική ή σωματική

αναπηρία. Σ' αυτήν την περίπτωση, μπορεί να προκληθεί η απομόνωση αυτού

του παιδιού από τους γύρω του και να νιώσει την αποξένωση και την

απόρριψη.

Σωματική βία: Οι μαθητές μέσα στο σχολικό περιβάλλον αποφεύγουν

συνήθως την άσκηση της σωματικής βίας εκτός κι αν συμβεί όταν δεν πέσει

στην αντίληψη κάποιου καθηγητή. Ένα σπρώξιμο ή μια χειρονομία είναι

αρκετή για να αρχίσει ένας ξυλοδαρμός που κάποιες φορές καταλήγει σε

δυσάρεστα αποτελέσματα όπως ένας σοβαρός τραυματισμός. Τα άτομα που

την ασκούν θεωρούν τον εαυτό τους «νταή» και «μάγκα»

Ηλεκτρονική βία: Συνήθως πρωταγωνιστικό ρόλο παίζουν τα απειλητικά

μηνύματα στο κινητό ή στο διαδίκτυο. Οι διάδοση φωτογραφικού υλικού ή

βίντεο χωρίς τη θέληση αυτού που εικονίζεται παραβιάζει τα ατομικά του

δικαιώματα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το διαδίκτυο να μετατρέπεται σε έναν

εφιάλτη και γι’ αυτό το παιδί να νιώθει την προσωπική του ζωή να

κινδυνεύει.

Σεξουαλική βία: Ασκείται κυρίως στα κορίτσια που θεωρούνται πιο αδύναμα

σε σύγκριση με τα αγόρια. Και αυτή με τη σειρά της μπορεί είτε να

περιοριστεί από μια μικρή παρενόχληση, είτε να φτάσει σε μια κατάσταση

πολύ δυσάρεστη η οποία μπορεί να φέρει επιπτώσεις τόσο στην σωματική όσο

και στην ψυχολογική ακεραιότητα του κοριτσιού.

Ψυχολογική βία: Τέλος, η ψυχολογική βία είναι ένας συνδυασμός όλων των

ειδών εκφοβισμού, γιατί μπορεί να προκαλέσει την εσωστρέφεια και την

απομάκρυνση του παιδιού από όλους όσους βρίσκονται γύρω του και θέλουν

να το βοηθήσουν, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν προβλήματα υγείας όπως

η κατάθλιψη και να μην μπορεί να εκφράσει τα συναισθήματά του σε

κανέναν.

ΘΥΜΑ-ΘΥΤΗΣ-ΘΕΑΤΗΣ

Όλα τα παιδιά μπορεί να παίξουν κατά καιρούς τον πρώτο ή το δεύτερο ρόλο. Ο

θύτης μπορεί να γίνει θύμα κάποιων ισχυρότερων. Το θύμα μπορεί με τη σειρά του να

γίνει θύτης μόλις του δοθεί η ευκαιρία στην αντιπαράθεση με κάποιους

ασθενέστερους. Σημείο – κλειδί στην εμφάνιση του φαινόμενου αποτελούν τα παιδιά

– θεατές. Με την συμπεριφορά τους διευκολύνουν ή λειτουργούν ανασταλτικά στην

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

6

εμφάνιση του φαινόμενου. Αν και όλοι μπορεί να βρεθούν στη μία ή στην άλλη όχθη,

υπάρχει μια γενική εικόνα για τα χαρακτηριστικά που συνήθως έχουν όσοι ανήκουν

στην κατηγορία του θύτη ή του θύματος ή του θεατή.

Τα χαρακτηριστικά των θυμάτων

Στο σημείο αυτό θα αναφερθεί ότι τα παιδιά που βιώνουν εκφοβισμό παρουσιάζουν:

χαμηλή αυτοεκτίμηση,

αδυναμία επίλυσης προβλημάτων,

καταθλιπτικά στοιχεία ,συναισθηματικές δυσκολίες, αίσθημα μοναξιάς,

χαμηλές σχολικές επιδόσεις και απουσίες

Διαταραχές συμπεριφοράς, Διατροφικές διαταραχές

απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες

Ψυχολογικά / ψυχοσωματικά προβλήματα (πονοκέφαλοι, κοιλιακά άλγη, ενούρηση, διαταραχές ύπνου, αυξημένους παλμούς κρίσεις πανικού)

Άγχος ,Φοβίες

Δεν μπορούν να μείνουν μόνα

Αποφεύγουν τη βλεματική επαφή

Συνεντεύξεις εις βάθος με γονείς αγοριών θυμάτων δείχνουν ότι τα αγόρια αυτά ήταν,

ήδη από μικρή ηλικία, επιφυλακτικά και ευαίσθητα. Υπάρχει η πιθανότητα αγόρια με

παρόμοια χαρακτηριστικά -σε συνδυασμό ίσως και με σωματική αδυναμία- να

δυσκολεύτηκαν να διεκδικήσουν τη θέση τους στην ομάδα των συνομηλίκων.

Πιστεύουμε, συνεπώς, ότι τα χαρακτηριστικά αυτά συνέβαλαν στο να καταστούν τα

παιδιά θύματα εκφοβισμού. Ταυτόχρονα, είναι φανερό ότι η επαναλαμβανόμενη

παρενόχληση από συνομηλίκους πρέπει να αύξησε το άγχος τους, την ανασφάλεια

και γενικότερα την αρνητική εικόνα που είχαν για τον εαυτό τους.

Υπάρχουν στοιχεία που καταδεικνύουν ότι τα αγόρια θύματα διατηρούσαν στενότερο

δεσμό και πιο θετικές σχέσεις με τους γονείς τους, ιδιαίτερα με τη μητέρα τους, απ”

ό,τι τα υπόλοιπα αγόρια. Αυτή η στενή σχέση ενίοτε εκλαμβάνεται από τους

εκπαιδευτικούς ως υπερπροστατευτική και από την πλευρά της μητέρας.

Συμπεραίνουμε λογικά ότι παρόμοιες τάσεις υπερπροστασίας αποτελούν τόσο αίτιο

όσο και συνέπεια του εκφοβισμού.

Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω υπάρχει και μια άλλη κατηγορία θυμάτων, πολύ

μικρότερη, τα προκλητικά θύματα, τα οποία χαρακτηρίζονται από ένα συνδυασμό

αγχώδους και επιθετικής συμπεριφοράς. Οι μαθητές αυτής της κατηγορίας

παρουσιάζουν συχνά προβλήματα συγκέντρωσης και η συμπεριφορά τους ενδέχεται

να προκαλέσει εκνευρισμό και ένταση γύρω τους. Ορισμένοι μάλιστα μπορεί να

χαρακτηριστούν ως υπερκινητικοί. Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο η στάση τους να

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

7

προκαλεί πολλούς συμμαθητές τους και αυτό να οδηγεί σε αρνητικές αντιδράσεις από

ένα μεγάλο μέρος της τάξης ή και από το σύνολό της. Η δυναμική των προβλημάτων

εκφοβισμού/θυματοποίησης σε μια τάξη με προκλητικά θύματα διαφέρει εν μέρει

από τα προβλήματα που δημιουργούνται σε μια τάξη με παθητικά θύματα.

Μια διαχρονική μελέτη δύο ομάδων αγοριών στ΄δημοτικού εώς γ΄γυμνασίου, από τα

οποία ορισμένα είχαν πέσει θύματα συνομηλίκων τους στο σχολείο, μας δείχνει ότι:

στα 23 χρόνια τους, ως νεαροί ενήλικοι, τα πρώην θύματα από πολλές απόψεις είχαν

γίνει «φυσιολογικά». Αυτό θεωρήθηκε ως ένδειξη του ότι τα αγόρια μετά το σχολείο

είχαν πολύ μεγαλύτερη ελευθερία να διαλέξουν μόνα τους το κοινωνικό και το

φυσικό τους περιβάλλον. Ωστόσο σε δύο σημεία τα πρώην θύματα τα είχαν πάει

χειρότερα από τους υπόλοιπους συνομηλίκους τους: είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες

να πάθουν κατάθλιψη και είχαν χαμηλότερη αυτοεκτίμηση. Τα ευρήματα αυτά

αποκαλύπτουν ότι επρόκειτο για συνέπεια της παλαιότερης, συνεχιζόμενης

θυματοποίησης η οποία είχε αφήσει στο μυαλό τους τα σημάδια της.

Τις περισσότερες φορές τα παιδιά που βιώνουν εκφοβισμό δεν το λένε σε κανένα γιατί:

Ντρέπονται. Η ντροπή είναι ένα συναίσθημα που ακολουθεί τον σχολικό εκφοβισμό καθώς τα παιδιά νοιώθουν ότι όλοι γελάνε μαζί τους

Φοβούνται. Τα παιδιά θεωρούν ότι δεν μπορεί να γίνει κάτι και φοβούνται ότι ο οποιοσδήποτε χειρισμός θα θυμώσει το παιδί ή τα παιδιά που το εκφοβίζουν και τα πράγματα θα χειροτερεύσουν

Νιώθουν ότι φταίνε. Η σκέψη των παιδιών είναι ενοχική και ιδιαίτερα σε καταστάσεις βίας. Θεωρούν ότι εκείνα φταίνε, ότι εκείνα προκάλεσαν αυτή την κατάσταση

Σκέφτονται ότι θα απογοητεύσουν / στενοχωρήσουν τους γονείς τους. Όλα τα παιδιά αποζητούν την αγάπη και τον θαυμασμό των γονιών τους. Θεωρούν λοιπόν ότι αν μάθουν οι γονείς τους αυτό που συμβαίνει θα απογοητευτούν και θα στενοχωρηθούν.

Τα χαρακτηριστικά των θυτών

Χαρακτηριστικό γνώρισμα των νταήδων είναι η επιθετικότητα προς τους

συνομηλίκους τους. Αυτός άλλωστε είναι και ο ορισμός της λέξης «νταής». Όμως οι

νταήδες πολλές φορές είναι επιθετικοί και προς τους ενηλίκους, εκπαιδευτικούς και

γονείς. Γενικά έχουν πιο θετική στάση προς τη βία και τη χρήση βίαιων μέσων απ”

ό,τι οι υπόλοιποι μαθητές. Επιπλέον, συχνά είναι παρορμητικοί και έχουν ανάγκη να

κυριαρχούν επί των άλλων. Δεν έχουν μεγαλύτερη ενσυναίσθηση προς τα θύματα του

εκφοβισμού. Οι νταήδες έχουν μια σχετικά θετική άποψη για τον εαυτό τους. Τα

αγόρια νταήδες έχουν συνήθως μεγαλύτερη σωματική διάπλαση από τους υπόλοιπους

συνομηλίκους τους και ειδικότερα από τα θύματα.

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

8

Μια κοινή θέση μεταξύ ψυχολόγων και ψυχιάτρων είναι ότι τα άτομα με επιθετική

και βάναυση συμπεριφορά είναι «κατά βάθος» ανασφαλή. Ωστόσο, διάφορες

έρευνες έχουν δείξει ότι οι νταήδες εμφάνιζαν ασυνήθιστα λίγο άγχος και

ανασφάλεια ή βρίσκονταν κάπου στο μέσο όρο των μετρήσεων. Επιπλέον, δεν

παρουσίαζαν χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Αυτά τα συμπεράσματα ισχύουν για τους νταήδες σε ομάδα (σε σύγκριση με ομάδες

ελέγχου αγοριών και θυμάτων). Τα αποτελέσματα δε σημαίνουν, βεβαίως, ότι είναι

απίθανο να υπάρχουν και μεμονωμένοι νταήδες -εκτός ομάδας- με επιθετική και

αγχώδη συμπεριφορά.

Θα πρέπει να τονιστεί ότι υπάρχουν μαθητές οι οποίοι συμμετέχουν σε πράξεις

εκφοβισμού, χωρίς όμως να ξεκινούν οι ίδιοι το περιστατικό -θα τους ονομάσουμε

παθητικούς νταήδες, οπαδούς ή πρωτοπαλίκαρα. Μια ομάδα παθητικών νταήδων θα

είναι σίγουρα ανάμεικτη και κάποια από τα μέλη της ενδέχεται να είναι ανασφαλή

και αγχώδη.Αρκετές είναι οι έρευνες που έχουν καταδείξει ότι οι νταήδες μπορεί να

είναι δημοφιλείς σε ένα μέσο όρο, ή και λίγο χαμηλότερο, επίπεδο. Συχνά

περιβάλλονται από μια μικρή ομάδα δύο ή τριών φίλων που τους υποστηρίζουν και

τους συμπαθούν.

Παρ’ όλα αυτά, αν και στις μεγαλύτερες τάξεις η δημοτικότητα των νταήδων

μειώνεται, ώσπου στη γ΄γυμνασίου πέφτει σημαντικά κάτω από το μέσο όρο, δε

φτάνει ποτέ στο χαμηλό επίπεδο που βρίσκεται η δημοτικότητα των

θυμάτων.Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι οι τυπικοί νταήδες χαρακτηρίζονται

από ένα πρότυπο επιθετικής αντίδρασης σε συνδυασμό (στην περίπτωση των

αγοριών) με σωματική δύναμη.

Τα χαρακτηριστικά των θεατών

Να γελάσουν

Να χαμογελάσουν

Να αδιαφορήσουν

Να μιλήσουν στο διπλανό τους και να σχολιάσουν αυτό που γίνεται είτε θετικά είτε αρνητικά

Να κοιτούν και να μην κάνουν απολύτως τίποτε

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

9

Πώς φαίνεται ότι ένα παιδί έχει γίνει θύμα ενδοσχολικού εκφοβισμού;

Ορισμένες ενδείξεις που πιθανόν να υποδηλώσουν ότι το παιδί έχει πέσει θύμα εκφοβισμού στο σχολείο είναι:

Η μειωμένη διάθεσή του ή η άρνησή του να πάει στο σχολείο με πρόσχημα

κάποια αδιαθεσία

Οι αδικαιολόγητες απουσίες του

Η απροσδόκητη μαθησιακή του πτώση που αποτυπώνεται με βαθμούς που

πέφτουν

Το γεγονός ότι περνά το χρόνο του στα διαλείμματα κοντά στους

εκπαιδευτικούς και τα γραφεία

Το ότι καθυστερεί να πάει στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι

Το ότι τα ρούχα του είναι συχνά σκισμένα και κατεστραμμένα

Το ότι έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και

αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν

Το ότι χάνει συχνά τα πράγματά του

Το ότι ζητάει συχνά χρήματα από τους γονείς του, γιατί χάνει αυτά που του

δίνουν

Το ότι υπάρχουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του, που επιμένουν

Το ότι παραπονιέται για ψυχολογικά προβλήματα

Παγκόσμια Ημέρα Κατά Του Σχολικού Εκφοβισμού

Η 6η Μαρτίου έχει καθιερωθεί από το Υπουργείο Παιδείας ως Πανελλήνια Ημέρα

κατά της σχολικής βίας και του εκφοβισμού. ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

10

Αίτια Ενδοσχολικού Εκφοβισμού

Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός είναι σύνθετο φαινόμενο και στην εκδήλωσή του συμβάλλει η αλληλεπίδραση ατομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.Το άτομο βρίσκεται στο κέντρο της αλληλεπίδρασης, είτε σαν θύμα, είτε σαν θύτης.Τα υπόλοιπα περιβάλλοντα που το επηρεάζουν αλληλεπιδρούν επίσης μεταξύ τους.

Οι παράγοντες κινδύνου από περιβάλλοντα που επηρεάζουν ένα παιδί:

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Γονείς αυταρχικοί, τιμωρητικοί και καθόλου υποστηρικτικοί. Η χρήση βίας ως μέθοδος επίλυσης προβλημάτων. Συναισθηματική παραμέληση και έλλειψη τρυφερότητας. Συχνά ξεσπάσματα θυμού και σωματικές τιμωρίες. Βίαιη συμπεριφορά των γονιών προς τα παιδιά τους. Ανοχή των γονιών στη βίαιη συμπεριφορά των παιδιών τους. Έλλειψη ορίων που εκλαμβάνεται από τα παιδιά ως αδιαφορία.

ΣΧΟΛΕΙΟ

Ανταγωνιστικότητα, έλλειψη συνεργασίας στη μάθηση.

Έλλειψη ενθάρρυνσης μαθητικών πρωτοβουλιών και δημιουργικότητας στη μάθηση.

Αδιαφορία ή ανοχή στη βίαιη συμπεριφορά. Μειωμένο ενδιαφέρον για τη συναισθηματική ζωή των παιδιών. Έλλειψη συνεργασίας με τους γονείς, μη συμμετοχή τους στη σχολική ζωή. Έλλειψη κώδικα συμπεριφοράς και συνολικής σχολικής πολιτικής.

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

Υψηλά επίπεδα ανεργίας και εγκληματικότητας. Έλλειμμα επικοινωνίας μεταξύ των πολιτισμικών ομάδων. Υψηλή πυκνότητα πληθυσμού. Ανεπάρκεια ελεύθερων χώρων, αθλητισμού και ψυχαγωγίας. Κοινωνικές ανισότητες.

Μελέτες σχετικά με καθοριστικούς παράγοντες που επηρεάζουν την

εμφάνιση φαινομένων εκφοβισμού στο σχολείο:

Κάποιες εστίασαν σε προσωπικούς/ατομικούς παράγοντες,συγκεκριμένα: Ο εκφοβισμός προκύπτει ως το αποτέλεσμα ατομικών διαφορών.Με λίγα λόγια,το bullying πηγάζει απ’τις συγκρούσεις μεταξύ παιδιών που διαφέρουν ως προς την προσωπική τους δύναμη,καθώς το παιδί με την περισσότερη δύναμη κινητοποιείται να «βασανίσει» το λιγότερο ισχυρό παιδί, συνήθως σε επαναλαμβανόμενη βάση. Αυτό θεωρείται ως ο πρωτεύων παράγοντας για την εμφάνιση φαινομένων θυματοποίησης στο σχολικό χώρο, κάτι που έχει δειχτεί και από πληθώρα ερευνών.

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

11

Κάποιες άλλες έδωσαν βάρος σε κοινωνικές επιρροές όπως η οικογένεια και η παρέα των παιδιών,συγκεκριμένα:Το bullying είναι ένα κοινωνικό-πολιτισμικό φαινόμενο.Προκύπτει,δηλαδή,ως αποτέλεσμα της ύπαρξης κοινωνικών ομάδων με διαφορετικά επίπεδα δύναμης και κύρους.Η εστίαση γίνεται σε διαφορές πολιτισμικού περιεχομένου,όπως το φύλο,η φυλή ή η εθνικότητα,οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και η κοινωνική τάξη.Σχετικά με το φύλο θεωρείται ότι τα αγόρια είναι πιο δυνατά από τα κορίτσια,οπότε,προκειμένου να επιβεβαιώσουν την κυριαρχία τους,προτιμούν να ασκούν πίεση στα κορίτσια.Γι’ αυτό έρευνες έχουν δείξει ότι τα αγόρια είναι πιο πιθανό από τα κορίτσια να αρχίσουν τον εκφοβισμό.Επιπρόσθετα,η διαδικασία,σύμφωνα με την οποία τα αγόρια αναπτύσσουν χαρακτηριστικά καταπιεστικής συμπεριφοράς,δείχνει κάποιες φορές πόσο ένας άντρας ανταποκρίνεται πλήρως στο αντρικό πρότυπο εμφάνισης,συμπεριφοράς και ικανοτήτων. .Αυτό δείχνει πως τα αγόρια όχι μόνο εκφοβίζουν κορίτσια αλλά και άλλα αγόρια τα οποία δεν έχουν τα στερεοτυπικά χαρακτηριστικά,δηλαδή αντρικά πρότυπα με τέτοιες συμπεριφορές.Ακόμη , υποστηρίζεται ότι το bullying έχει άμεση σχέση με εθνικές ή φυλετικές διαφορές , καθώς φαίνεται καποιές εθνικές ομάδες να έχουν περισσότερη δύναμη από άλλες και τείνουν να κυριαρχούν εναντίον τους.Το ίδιο προτείνεται από την θεωρία αυτή και σε περιπτώσεις διαφοράς ως προς την κοινωνική τάξη, αφού παιδιά που προέρχονται από οικογένειες με υψηλή κοινωνική κατάσταση χρησιμοποιούν αυτό το χαρακτηριστικό της υπεροχής τους,για να επιβληθούν έναντι των λιγότερο προνομιούχων.

Μία άλλη θεωρία υποστηρίζει πως το bullying είναι μια εξελικτική διαδικασία.Ξεκινά,δηλαδή,από την παιδική ηλικία όταν τα παιδιά επιδιώκουν να επιβληθούν έναντι των άλλων.Στην αρχή,τείνουν να το κάνουν αυτό με άξεστο τρόπο, π.χ. χτυπώντας τους άλλους,κυρίως όσους είναι λιγότερο δυνατοί. Αυτή η αντίληψη συμβαδίζει με την εξελικτική θεωρία, βάση της οποίας η κυριαρχία έναντι των άλλων ήταν, και παραμένει, ένας πρωταρχικός παράγοντας που καθορίζει την επιβίωση ενός ατόμου σε κάθε ανταγωνιστικό περιβάλλον και είναι μέσο, με το οποίο παρατείνεται η ύπαρξη των ειδών. Ωστόσο, όσο τα παιδιά μεγαλώνουν, τείνουν να κυριαρχούν έναντι των άλλων με λιγότερο αξιοκατάκριτους τρόπους, καθώς οι λεκτικές και έμμεσες μορφές bullying υπερισχύουν έναντι των σωματικών. Η συγκεκριμένη θεωρία, δηλαδή, αντιλαμβάνεται τη θυματοποίηση ως μέρος της φυσικής εξελιχτικής διαδικασίας και η διάδοση της στο σχολικό χώρο δεν σημαίνει πως τα σχολεία πρέπει να κατηγορηθούν για αυτό.

Κάποια άλλη θεωρητική παραδοχή επισημαίνει πως: ο σχόλικος εκφοβισμός ως μια απάντηση στις πιέσεις των συνομιληκών εντός του σχολείου , έχει αρκετά κοινά στοιχεία με την προηγούμενη θεωρία που τοποθετεί την εκδήλωση του bullying μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο . Εδώ,όμως,το κοινωνικό πλαίσιο συντίθεται από τις συμπεριφορές των μελών της σχολικής κοινότητας.Τα άτομα φαίνεται να επηρεάζονται τόσο από τις αντιλήψεις τους για το σύνολο των αξιών του σχολείου όσο και από μία μικρή ομάδα συμμαθητών-φίλων,με τους οποίους έχουν στενή σχέση και κοινά ενδιαφέροντα και στόχους.Πολλές φορές,λοιπόν,οι μαθητές είναι μέλη και υποστηρίζονται από μία ομάδα που είναι δυνατότερη από κάποιο μεμονωμένο άτομο ή μία πιο ανίσχυρη ομάδα,την οποία επιθυμούν να εκφοβίσουν με οποιονδήποτε τρόπο.Οι πράξεις εκφοβισμού που ασκούν συνδέονται,έστω και έμμεσα με την παρέα συνομηλίκων, στην οποία ανήκουν.

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

12

Η τελευταία θεωρία αντιλαμβάνεται το bullying από την οπτική της επανορθωτικής δικαιοσύνης .Κάποια παιδιά ενδέχεται να εμπλακούν ως θύτες ή θύματα σε περιστατικά εκφοβισμού εξαιτίας του χαρακτήρα που έχουν αναπτύξει .Οι θύτες συνήθως νιώθουν ελάχιστη ή καθόλου υπερηφάνεια, στο σχολείο τους, κακομεταχειρίζονται τις συναισθηματικές τους εξάρσεις και δεν νιώθουν ενοχή απέναντι σε αυτούς που εκφοβίζουν, ενώ από την άλλη πλευρά, τα θύματα νιώθουν υπερβολική ντροπή. Τα απαιτούμενα αισθήματα ενοχής πρέπει να μπορούν να αναπτυχθούν στους θύτες μέσω της έκθεσης τους σε αποδοκιμασία και καταδίκη για όσους έχουν ως θύματα.

Ο θύτης – προσδιορισμός των αιτιων εκδήλωσης της εκφοβιστικής

συμπεριφοράς

Στη διερεύνηση των αιτιών του φαινόμενου ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνει το παιδί (ή ομάδα παιδιών) που εκφοβίζει το οποίο συχνά γεννά αντιφατικά συναισθήματα. Σε πολλούς ανθρώπους γεννά θυμό και αγανάκτηση ενώ πολλοί αναγνωρίζουν την ανάγκη για στήριξη που έχει αυτό το παιδί.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι που μπορεί να συμβάλλουν ώστε ένα παιδί να εκδηλώνει επιθετικές και βίαιες συμπεριφορές. Η εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα πολυποίκιλων εμπειριών και ερεθισμάτων στα οποία έχει εκτεθεί το παιδί που εκφοβίζει κατά τη διάρκεια της αναπτυξιακής του πορείας. Τα παιδιά που εκφοβίζουν μπορεί σε άλλο χώρο ή χρόνο να ήταν ή και να είναι ακόμα και τώρα αποδέκτες εκφοβιστικών και βίαιων συμπεριφορών.Οι μαθητές συχνά εκφοβίζουν για να νιώσουν ανώτεροι από τους άλλους καθώς αντλούν ισχύ και δύναμη από τη συγκεκριμένη μορφή συμπεριφοράς. Επίσης, μέσα από την εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών μπορεί να στοχεύουν στο να τραβήξουν την προσοχή, να τύχουν αποδοχής και να γίνουν περισσότερο δημοφιλείς από ότι ήταν στο παρελθόν. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν γίνονται περισσότερο δημοφιλείς, αλλά αντίθετα η πλειοψηφία της μαθητικής κοινότητας τους φοβάται και προσπαθεί να τους αποφύγει. Ακόμα, οι μαθητές που εκφοβίζουν σε αρκετές περιπτώσεις είναι δυστυχισμένοι και προσπαθούν να μεταφέρουν το έλλειμμα χαράς που νιώθουν στους άλλους. Ένα άλλο στοιχείο που συνδέεται με την εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών είναι και τα συναισθήματα ζήλιας που μπορεί να νιώθει το παιδί που εκφοβίζει για τον αποδέκτη της εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Οι μαθητές που εκφοβίζουν στοχεύουν στη "διαφορετικότητα" του άλλου για να τον κάνουν να νιώσει άσχημα για τον εαυτό του και να τον απαξιώσουν.

Όσον αφορά τα πιθανά ψυχολογικά αίτια της επιθετικής συμπεριφοράς, το

πρότυπο των ευρημάτων υποδεικνύει τουλάχιστον τρία, μερικώς

αλληλοσχετιζόμενα, κίνητρα. Πρώτον, οι νταήδες έχουν σε μεγάλο βαθμό την

ανάγκη απόκτησης δύναμης και κυριαρχίας. Φαίνεται ότι «απολαμβάνουν» να

είναι εκείνοι κυρίαρχοι και νιώθουν την ανάγκη να υποτάσσουν τους άλλους.

Δεύτερον, αν παρατηρήσουμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ανατράφηκαν

πολλοί από αυτούς, είναι φυσικό να υποθέσουμε ότι έχουν αναπτύξει έναν

ορισμένο βαθμό εχθρικότητας προς το υπόλοιπο περιβάλλον. Τέτοια

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

13

συναισθήματα και ορμέμφυτα ενδεχομένως τους ωθούν να αντλούν

ικανοποίηση από το να πληγώσουν άλλα άτομα. Τέλος, υπάρχει στη

συμπεριφορά τους ο παράγοντας «όφελος». Πολλές φορές οι νταήδες

εξαναγκάζουν τα θύματα να τους δίνουν χρήματα, τσιγάρα και άλλα πολύτιμα

αγαθά. Επιπλέον, είναι φανερό ότι η επιθετική συμπεριφορά ανταμείβεται σε

πολλές περιπτώσεις με τη μορφή γοήτρου.

Μπορούμε να εξετάσουμε τον εκφοβισμό ως συνιστώσα ενός πιο

γενικευμένου αντικοινωνικού και αντισυστημικού (διαταραγμένης

συμπεριφοράς) προτύπου συμπεριφοράς. Από αυτή την άποψη, είναι φυσικό

να προβλέπουμε ότι οι επιθετικοί νεαροί που προκαλούν επεισόδια

εκφοβισμού έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμπλακούν αργότερα σε άλλα

προβλήματα συμπεριφοράς, όπως η παραβατικότητα και ο αλκοολισμός,

πρόβλεψη η οποία επιβεβαιώνεται από πολλές πρόσφατες μελέτες. Περίπου

το 60% των αγοριών και χαρακτηρίστηκαν ως νταήδες από την στ” δημοτικού

έως τη γ΄γυμνασίου καταδικάστηκαν τουλάχιστον μία φορά έως την ηλικία

των 24 ετών. Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι το 35-40% των

πρώην νταήδων είχαν έως τα 24 τους τρεις ή και περισσότερες καταδίκες, ενώ

στα αγόρια των ομάδων ελέγχου (δηλαδή εκείνων που στις ίδιες τάξεις δεν

ήταν ούτε νταήδες ούτε θύματα) το αντίστοιχο ποσοστό έπεφτε στο 10%.

Εδώ θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα πρώην θύματα παρουσίαζαν ως νεαροί

ενήλικοι ένα μέσο, ή και χαμηλότερο, επίπεδο παραβατικότητας.

Πάντα θα πρέπει να θυμόμαστε ότι πίσω από ένα παιδί που εκφοβίζει θα βρεθούν:

Ανάγκη για κυριαρχία πάνω σε άλλους

Αδυναμία ελέγχου παρορμήσεων,μειωμένη ικανότητα αυτοελέγχου

Αδυναμία τήρησης κανόνων και ορίων,έλλειψη αίσθησης του μέτρου

Ασυνήθιστα χαμηλό άγχος

Διογκωμένη αυτοεικόνα

Η δημοτικότητα τους βρίσκεται στο μέσο όρο ή κάτω από αυτόν και χαμηλώνει καθώς προσχωρούν στις εκπαιδευτικές βαθμίδες

Είναι εχθρικό απέναντι στο περιβάλλον του (ιδιαίτερα σε γονείς και εκπαιδευτικούς)

Απόλυτη έλλειψη ενσυναίσθησηςΕίναι δυνατό να περιβάλλονται από άλλους συμμαθητές τους οι οποίοι δεν εκφοβίζουν άμεσα αλλά ενισχύουν το παιδί που εκφοβίζει.

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

14

Τα παιδιά θεατές και η συμμετοχή τους στην πρόκληση του

φαινομένου

Οι συγκεκριμένες αντιδράσεις ενισχύουν την συμπεριφορά του παιδιού που ασκεί βια καθώς με το να γελάσουν / χαμογελάσουν οι υπόλοιποι ή να σχολιάσουν το γεγονός έχει επιτύχει να κερδίσει την προσοχή τους .Στις υπόλοιπες αντιδράσεις αδιαφορία / απραξία είτε δεν δίνει σημασία είτε εντείνει την επιθετική συμπεριφορά προς το παιδί προκειμένου να «κερδίσει» και αυτούς .Από την άλλη πλευρά οι συγκεκριμένες αντιδράσεις επηρεάζουν σημαντικά το παιδί που δέχεται εκφοβισμό. Το γέλιο, το χαμόγελο, η αδιαφορία και η απραξία ενισχύουν τη μοναξιά του παιδιού και σε ένα δεύτερο επίπεδο την επιβεβαίωση της πράξης του παιδιού που εκφοβίζει και άρα ενισχύει την ενοχή του παιδιού.

Η εικόνα που παρουσιάζει το παιδί θύμα

Η εικόνα που έχει διαμορφωθεί από τις έρευνες αντιπροσωπεύει τόσο τα

αγόρια, όσο και τα κορίτσια. Τα τυπικά θύματα είναι περισσότερο αγχώδη και

ανασφαλή από το μέσο όρο των μαθητών. Επίσης είναι επιφυλακτικά

συνήθως, ευαίσθητα και ήσυχα. Όταν δέχονται επίθεση από άλλους μαθητές,

αντιδρούν συχνά με κλάμα (τουλάχιστον σε μικρότερες τάξεις) και με

απόσυρση. Τα θύματα παρουσιάζουν επίσης χαμηλή αυτοεκτίμηση κα έχουν

αρνητική άποψη για τον εαυτό τους και την κατάσταση στην οποία

βρίσκονται. Συχνά θεωρούν τον εαυτό τους αποτυχημένο και αισθάνονται

ανόητοι και άχαροι, ενώ είναι ντροπαλοί.

Κατά κανόνα, στο σχολείο τα θύματα είναι απομονωμένα, εγκαταλειμμένα

και δεν έχουν ούτε έναν καλό φίλο στην τάξη τους. Ωστόσο δεν έχουν

επιθετική ή ενοχλητική συμπεριφορά, γι” αυτό και δεν μπορούμε να

αποδώσουμε τον εκφοβισμό στη δική τους προκλητική στάση απέναντι στους

συμμαθητές τους. Άλλωστε τα παιδιά αυτά έχουν συχνά αρνητική στάση προς

τη βία και τη χρήση βίαιων μέσων. Στην περίπτωση που είναι αγόρια, θα είναι

μάλλον πιο αδύναμα από το μέσο όρο.

Αυτό το είδος θύματος ονομάζεται παθητικό ή υποτακτικό θύμα, σε αντίθεση

με έναν άλλο σπανιότερο τύπο θύματος που περιγράφεται παρακάτω.

Συνοπτικά φαίνεται ότι η συμπεριφορά και η στάση των παθητικών θυμάτων

εκπέμπουν ένα σήμα στους άλλους ότι πρόκειται για «ανασφαλή και ανάξια

άτομα τα οποία, εάν τους επιτεθούμε ή αν προσβάλλουμε, δε θα

ανταποδώσουν την επίθεση». Αν θέλουμε να περιγράψουμε λίγο διαφορετικά

τα παθητικά θύματα, μπορούμε να πούμε ότι χαρακτηρίζονται από ένα

αγχώδες ή υποτακτικό πρότυπο αντίδρασης το οποίο (στα αγόρια)

συνδυάζεται με σωματική αδυναμία.

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

15

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού στην παιδική ηλικία επιμένουν στην ενήλικη ζωή, με τα θύματά του να έχουν έως εξαπλάσιες πιθανότητες να εκδηλώσουν σοβαρά νοσήματα, αποκαλύπτει μια νέα μελέτη. Επιπλέον, έχουν αυξημένες πιθανότητες να δυσκολεύονται να κρατήσουν μια σταθερή δουλειά, καθώς και να διατηρούν κακές κοινωνικές σχέσεις.

Κατηγοριοποίηση των συνεπειών του φαινομένου:

Συνέπειες σωματικές

• Γρατζουνιές, μώλωπες, στραμπουλήγματα, διαστρέμματα, διάσειση

• Πονοκέφαλοι, πόνοι πλάτης, στομαχόπονοι, εφιάλτες

• Απώλεια όρεξης και βουλιμίας

• Αύξηση ορμονών στρες, άγχος

• Αδύναμο ανοσοποιητικό, μεγαλύτερη πιθανότητα τραυματισμού

• Εύκολη απώλεια ισορροπίας

• Κακός έλεγχος κυκλοφορίας αυτοκινήτων

Συνέπειες πνευματικές

• Μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης, δυσκολίες στην μνήμη και στην μάθηση

• Έλλειψη κινήτρων για μάθηση

• Χαμηλό προφίλ στην επικοινωνία

• Αποφεύγουν να τραβούν την προσοχή με την συμμετοχή τους στην μαθησιακή διαδικασία ακόμα και με ερωτήσεις

• Σχολική άρνηση, συχνές απουσίες

• Μειωμένη επίδοση

Συνέπειες κοινωνικές

• Ακολουθούν ομάδα δημοφιλών-νταήδων και υπομένουν την κοροϊδία από φόβο χειρότερης μορφής βίας

• Προσκόλληση σε ένα φίλο, υποτακτικά, από φόβο μην τον χάσουν και μείνουν μόνα

• Συνδέονται με παιδιά με επίσης έλλειμμα στις κοινωνικές δεξιότητες όπως τα ίδια που δεν μπορούν να τα προστατέψουν από τη βία • Δυσκολία να δημιουργήσουν αληθινούς φίλους ακόμα και όταν η βία σταματήσει

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

16

Συνέπειες στην αυτοεικόνα• Η κοροϊδία μειώνει την αυτοεκτίμησή τους, ιδιαίτερα όταν αυτή σχετίζεται με την διαφορετικότητα τους (σωματική διάπλαση, εθνικότητα, κλπ) • Παιδιά που δεν αποδέχονται τον εαυτό τους όπως είναι, γίνονται ιδιαίτερα ευαίσθητα σε οποιουδήποτε είδους κριτική • Είναι ιδιαίτερα αυστηρά, απαιτητικά με τον εαυτό τους • Επικρίνουν τον εαυτό τους και σταδιακά όλους τους άλλους

Συνέπειες ψυχολογικές

• Βρίσκεται σε διαρκή ετοιμότητα και κατάσταση άμυνας

• Φόβος, αγωνία, νευρικότητα, ευερεθιστότητα

• Δεν μπορεί να χαλαρώσει, ούτε στις κοινωνικές του επαφές

• Γίνεται επιθετικό, ως αντίδραση στη βία

• Εκτονώνει την ένταση στο σπίτι, γίνεται εχθρικό και αγενές

• Μιλάει χαμηλόφωνα ή γρήγορα και χάνει τις λέξεις

• Εμφανίζει μελαγχολία

• Σε ακραίες περιπτώσεις εμφανίζει τάσεις αυτοκτονίας

Συνέπειες μακροπρόθεσμες

• Αδυναμία να αποδεχτούν τον εαυτό τους και να αντλήσουν δύναμη και αυτοεκτίμηση με θετικούς, δημιουργικούς τρόπους

• Δυσκολία διαπροσωπικών σχέσεων, διαχείρισης θυμού και συγκρούσεων

• Οι οπαδοί τους αποχωρούν σταδιακά, καθώς μεγαλώνουν και μένουν μόνοι τους, με άγχος και τάσεις κατάθλιψης

• Έχουν αυξημένο κίνδυνο νεανικής και ενήλικης εγκληματικότητας, χρήση ουσιών και αλκοόλ

• Αυξημένη πιθανότητα βίαιης συμπεριφοράς προς τα παιδιά και τη σύντροφο μέσα στην οικογένειά τους

Τα παιδιά που εκφοβίζονται

• Έχουν περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από κατάθλιψη και άγχος και μερικά από τα συμπτώματα που αναγράφονται παρακάτω, μπορεί να εξακολουθήσουν να υπάρχουν μέχρι την ενηλικίωση

• Σχετική έρευνα έδειξε ότι όλα τα θύματα σχολικού εκφοβισμού - δημοτικής ηλικίας - είχαν τις διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν ψυχωτικά συμπτώματα

• Είναι πιο πιθανό να παραπονιούνται για την υγεία τους.

• Έχουν συχνά τάση αυτοκτονίας που μπορεί να συνεχίσουν μέχρι την ενηλικίωση

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

17

Τα παιδιά που εκφοβίζουν

• Έχουν αυξημένες πιθανότητες κατάχρησης αλκοόλ και άλλων ναρκωτικών κατά την περίοδο της εφηβείας

• Είναι πιο πιθανό να εμπλακούν σε καυγάδες

• Είναι πιο πιθανό να ασκήσουν πρόωρη σεξουαλική δραστηριότητα και να έχουν προβλήματα με τον νόμο όταν ενηλικιωθούν

Τα παιδιά παρατηρητές

• Έχουν αυξημένες πιθανότητες να καπνίζουν και να κάνουν κατάχρηση αλκοόλ ή άλλων ναρκωτικών

• Έχουν πιο αυξημένα προβλήματα ψυχικής υγείας συμπεριλαμβανομένων της κατάθλιψης και το άγχος

• Είναι πιο πιθανό να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο να δεχτούν και την απόρριψη .Αυτή η απόρριψη από τους συνομηλίκους εμφανίζεται πολύ πριν αρχίσει ο εκφοβισμός .Τα παιδιά που είναι κοντύτερα, λεπτότερα ή με λιγότερη μυϊκή δύναμη από τους συνομήλικους αποτελούν συχνότερα στόχο για εκφοβισμό.

Οι επιπτώσεις

Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού είναι ποικίλες, σοβαρές και μακροχρόνιες και αφορούν τα παιδιά που θυματοποιούνται, αλλά και τα παιδιά θύτες καθώς επίσης και τα παιδιά παρατηρητές.Η τελευταία κατηγορία αναφέρεται στους μαθητές οι οποίοι παραμένουν αμέτοχοι χωρίς να υποστηρίζουν ή να προστατεύουν μία από τις δύο πλευρές .Συνήθως αισθάνονται άβολα και αναποφάσιστοι σχετικά με το ποιος είναι ο υπεύθυνος ή αν το θύμα άξιζε της συγκεκριμένης αντιμετώπισης ή όχι.Ανεξάρτητα, όμως, αν τα θύματα του εκφοβισμού είχαν γίνει και θύτες ή όχι, είχαν διπλάσιες πιθανότητες να δυσκολευτούν να μείνουν σε μία δουλειά σε σύγκριση με τους εθελοντές που δεν είχαν πέσει θύματα εκφοβισμού κατά την παιδική ηλικία.Επιπλέον, είχαν αυξημένες πιθανότητες να ξοδεύουν αλόγιστα τα χρήματά τους, με συνέπεια να κινδυνεύουν περισσότερο να αντιμετωπίσουν την φτώχεια κατά την ενήλικη ζωή τους. Αντιθέτως, όσοι εθελοντές ήταν μόνον θύτες εκφοβισμού (ουδέποτε υπήρξαν θύματά του), δεν φάνηκε να βιώνουν κάποια μακροχρόνια αρνητική

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

18

συνέπεια (μια άλλη μελέτη έχει δείξει ότι ο σχολικός εκφοβισμός έχει και σ’ αυτούς σοβαρές συνέπειες).Αυτό, όμως, που είχαν κοινό και οι τρεις ομάδες (τα θύματα, οι θύτες και τα θύματα-θύτες) είναι ότι δυσκολεύονταν να δημιουργήσουν κοινωνικές σχέσεις, ιδίως να διατηρήσουν μακροχρόνιες φιλίες ή καλούς δεσμούς με τους γονείς τους μετά την ενηλικίωση.

Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισμού και της βίας στα παιδιά είναι πολλές και σοβαρές.

Τα παιδιά που γίνονται θύματα εκφοβισμού και βίας είναι δυνατόν να νοιώσουν έντονο άγχος και αισθήματα ανασφάλειας, να έχουν φοβίες, να παρουσιάσουν σχολική άρνηση, να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο, να οδηγηθούν σε σχολική αποτυχία, να εμφανίσουν μαθησιακές δυσκολίες, ψυχοσωματικά προβλήματα όπως πονοκέφαλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, ενούρηση… καθώς και κατάθλιψη.

Τα παιδιά θύτες, δηλαδή αυτά που ασκούν τη βία και τον εκφοβισμό, αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να απομακρυνθούν από το σχολείο, να διακόψουν τη σχολική φοίτηση, να εμφανίσουν τάσεις φυγής από το σπίτι και να εξελιχθούν, σε ποσοστό που προσεγγίζει το 50%, σε ενήλικες με αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά.

Οι συνέπειες της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού στα παιδιά είναι σοβαρές και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη. Γι’ αυτό η συστηματική πρόληψη και η κατάλληλη αντιμετώπιση κάθε μορφής βίας στο σχολείο είναι πολύ σημαντική.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά έχουν απόλυτο δικαίωμα να βρίσκονται σε ένα σχολικό περιβάλλον το οποίο να τους παρέχει ασφάλεια και προστασία

Οι επιπτώσεις του εκφοβισμού στην παιδική ηλικία επιμένουν στην ενήλικη ζωή, με τα θύματά του να έχουν έως εξαπλάσιες πιθανότητες να εκδηλώσουν σοβαρά νοσήματα

Επιπλέον, έχουν αυξημένες πιθανότητες να δυσκολεύονται να κρατήσουν μια σταθερή δουλειά, καθώς και να διατηρούν κακές κοινωνικές σχέσεις.

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

19

Συνέπειες του σχολικού εκφοβισμού:

Όταν ένα παιδί γίνεται θύμα σχολικού εκφοβισμού με οποιαδήποτε από τις μορφές

που αναφέρθηκαν, νιώθει σε πρώτη φάση φόβο. Αισθάνεται ότι απειλείται,

τρομάζει, αποφεύγει να περπατά μόνο του στο σχολείο, αλλάζει διαδρομή για το

σχολείο ή ζητά επίμονα από τους γονείς του να το συνοδεύουν εκείνοι στο σχολείο,

φοβάται να χρησιμοποιήσει το κινητό / ηλεκτρονικό του ταχυδρομείο, δε θέλει να

πάει σχολείο, αρνείται να πάει, κάνει απουσίες/ κοπάνες και μπορεί να

παρουσιάσει συμπτώματα σχολικής φοβίας. Ακόμα σταματά να τρώει, γίνεται

απότομο και επιθετικό, έχει νευρικότητα και τρομάζει εύκολα. Πολλά παιδιά που

γίνονται θύματα σχολικού εκφοβισμού μπορεί να γίνουν τόσο επιθετικά, ώστε και

τα ίδια να θυματοποιούν άλλα παιδιά ή τα αδέρφια τους στο σπίτι. Άλλωστε είναι

γνωστό ότι «η βία γεννά τη βία». Πολλά παιδιά θύματα φοβούνται τόσο, ώστε

κλαίνε, δε μπορούν το βράδυ να κοιμηθούν και έχουν εφιάλτες. Ακόμα μερικά

αρχίζουν να τραυλίζουν, χάνουν τα πράγματά τους συχνά, τους λείπουν βιβλία και

τετράδια ή πολλά από τα προσωπικά τους αντικείμενα είναι σκισμένα και

κατεστραμμένα. Σε πιο προχωρημένες περιπτώσεις μάλιστα μπορεί να έχουν

μελανιές και χτυπήματα ή σκισμένα ρούχα, όταν επιστρέφουν στο σχολείο.

Οι καταστροφικές συνέπειες του εκφοβισμού επηρεάζουν καταλυτικά την ποιότητα

ζωής των θυμάτων και των θυτών. Συγκεκριμένα, όσον αφορά τους θύτες

διαπιστώνονται μακροχρόνιες συνέπειες στο βαθμό που η εμπλοκή τους σε

επεισόδια εκφοβισμού αποτελεί συχνά πρόδρομο παραβατικών ή και εγκληματικών

συμπεριφορών στην πορεία της ζωής τους.

Όσον αφορά τα θύματα, ο αντίκτυπος του σχολικού εκφοβισμού είναι ολέθριος για

τη σωματική τους υγεία, την ψυχική τους ευεξία και την κοινωνική τους ανάπτυξη.

Συναισθηματικά, τα παιδιά που υφίστανται επαναλαμβανόμενη βία νιώθουν

διαρκή αγωνία, ένταση, τρόμο εξαιτίας της απειλής βίας αλλά και του εξευτελισμού

που βιώνουν . Παρόμοια ερευνητικά δεδομένα κάνουν λόγο για χαμηλή

αυτοεκτίμηση , συναισθήματα ντροπής και ενοχής, ακόμη και για σοβαρότερες

επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία, οι οποίες σχετίζονται με την εμφάνιση

καταθλιπτικής συμπτωματολογίας, γενικευμένης διαταραχής άγχους, διαταραχής

πανικού και φοβίες .

Ως προς τις διαπροσωπικές μεταβλητές, η θυματοποίηση συνδέεται είτε με

ανεπαρκή κοινωνική ζωή, μοναξιά, απόρριψη είτε με υποτακτικότητα.

Έκδηλα είναι τα προβλήματα σχολικής προσαρμογής και υποεπίδοσης και για τα

θύματα και για τους θύτες. Για τα θύματα ο λόγος που οι απουσίες είναι συχνό

φαινόμενο είναι γιατί το σχολείο καταντά μαρτύριο .

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

20

Οι συνέπειες της θυματοποίησης στην παιδική και εφηβική ηλικία εμφανίζονται και

στην ενήλικη ζωή. Υποστηρίζεται ερευνητικά ότι η χαμηλή αυτοεικόνα, το αίσθημα

προσωπικής αποτυχίας και η κατάθλιψη στους ενήλικες συνδέεται και με εμπειρίες

θυματοποίησης στην παιδική και εφηβική ηλικία .

Το bullying στο σχολείο συνδέεται με κατάθλιψη και κρίσεις άγχους και

πανικού.

Τα παιδιά που έχουν υποστεί ή διαπράξει σχολικό εκφοβισμό διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο κατάθλιψης, άγχους και πανικού χρόνια αργότερα, σύμφωνα με αμερικανική έρευνα .

Οι ερευνητές γνώριζαν ότι το "bullying" έχει ψυχολογικές επιπτώσεις τόσο στα θύματα όσο και στους θύτες, αλλά δεν είναι σαφές για πόσο χρονικό διάστημα μπορεί να διαρκέσουν. Σύμφωνα με τα ευρήματα όμως της τελευταίας έρευνας που δημοσιεύεται στnν επιθεώρηση JAMA Psychiatry , η κατάθλιψη και το άγχος που συνδέονται με τη σχολική κακοποίηση παραμένουν μέχρι τα μέσα της τρίτης δεκαετίας της ζωής ενός ατόμου. Η ερευνητική ομάδα του κλινικού ψυχολόγου Ουίλιαμ Κόουπλαντ του Duke University Medical Center της Βόρειας Καρολίνας εξέτασε 1.420 νέους θέτοντας ερωτήσεις σχετικά με τις εμπειρίες τους από πράξεις σχολικού εκφοβισμού στις ηλικίες ανάμεσα στα 9 και τα 16 χρόνια και στη συνέχεια τούς παρακολούθησε μέχρι τα 26 τους χρόνια για ψυχιατρικές διαταραχές. Περισσότερο από το 25% των παιδιών και των γονιών τους ανέφεραν ότι έπεσαν θύματα εκφοβισμού τουλάχιστον μία φορά και περί το 10% δήλωσαν ότι υπήρξαν θύτες. Αφού εκτίμησαν το οικογενειακό ιστορικό των συμμετεχόντων στην έρευνα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι σε σύγκριση με τους νέους ενήλικες που δεν είχαν ιστορικό σχολικού εκφοβισμού, τα πρώην θύματα διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να παρουσιάσουν ψυχικές διαταραχές.

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

21

Για παράδειγμα, μόλις το 6% των άνευ ιστορικού νέων παρουσίαζε αγχώδη διαταραχή, έναντι του 24% των πρώην θυμάτων σχολικού εκφοβισμού και του 32% των ατόμων που υπήρξαν ταυτόχρονα θύματα και θύτες. Παιδιά ταυτόχρονα θύτες και θύματα έχουν τις μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσουν αργότερα ως νέοι ενήλικες διαταραχές πανικού, κατάθλιψη ή τάσεις αυτοκτονίας. Το γεγονός δεν προκαλεί έκπληξη, διότι μέρος αυτών αντιδρά στην τραυματική εμπειρία του να έχει υπάρξει θύμα και να το φέρει, λέει ο Μαρκ Σούστερ, διευθυντής Γενικής Παιδιατρικής στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο της Βοστώνης και καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. "Αυτά τα άτομα έχουν υποστεί τον εκφοβισμό και αντί να αισθάνονται συναισθηματική ταύτιση (empathy) ... γίνονται περισσότερο αντιδραστικά και αντιμετωπίζουν το "bullying" μάλλον ως τρόπο για να προσελκύσουν την προσοχή", σύμφωνα με τον Ουίλιαμ Κόουπλαντ. Παιδιά θύτες διατρέχουν τέσσερις φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν διαταραχή αντικοινωνικής προσωπικότητας, που χαρακτηρίζεται από την έλλειψη συναισθηματικής ταύτισης και την κακοποίηση των άλλων. Οι ψυχιατρικές διαταραχές στην παιδική ηλικία και η ύπαρξη οικογενειακών προβλημάτων συνδέονται με τον σχολικό εκφοβισμό, αλλά δεν εξηγούν πλήρως την ύπαρξη μελλοντικών προβλημάτων, σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνας. Ορισμένες από τις διαταραχές κατά την ενήλικη ζωή φαίνεται ότι προέρχονται από το ίδιο το "bullying". "Η έρευνα προειδοποιεί για το πόσο σοβαρό μπορεί να είναι το "bullying", και ενισχύει ό,τι έχουμε μάθει ότι ο σχολικός εκφοβισμός δεν αποτελεί απλώς ένα τελετουργικό, δεν είναι απλώς τμήμα του μεγαλώματος ενός παιδιού ή εμπειρία για όλα τα παιδιά μέσα από την οποία γίνονται ισχυρότερα..μπορεί να έχει σοβαρές μακροπρόθεσμες συνέπειες", προειδοποιούν οι ερευνητές.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού (bullying) είναι πολύ έντονο στις μέρες μας.

Δημιουργεί στα παιδιά φοβίες και εσωστρέφεια με αποτέλεσμα να αποφεύγουν την

επαφή με άλλα άτομα και να μην μπορούν να βοηθήσουν τον εαυτό τους ώστε να το

αποφύγουν. Για την αντιμετώπιση του θα πρέπει να συμβάλλουν άτομα όπως ο

διευθυντής του σχολείου, οι εκπαιδευτικοί , οι συμμαθητές του παιδιού που

εκφοβίζεται ,οι γονείς του αλλά και οι γονείς του παιδιού που εκφοβίζει. Πιο

συγκεκριμένα :

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

22

Οι γονείς του θύματος :

Οι γονείς πρέπει να συζητούν καθημερινά με τα παιδιά τους, να τους ρωτούν πως

πέρασαν στο σχολείο και γενικά πως ήταν η μέρα τους. Αν παρατηρήσουν αλλαγή

στη γενικότερη συμπεριφορά του παιδιού τους τότε θα πρέπει να προβληματιστούν

και με διακριτικότητα να διερευνήσουν τι συμβαίνει . Τα παιδιά συνήθως ντρέπονται

και κρατούν τον εκφοβισμό κρυφό από τους ενήλικες . Γι’ αυτό οι γονείς όταν

βεβαιωθούν ότι το παιδί τους έχει πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού θα πρέπει να του

μιλήσουν για τον σχολικό εκφοβισμό γενικά και ύστερα μέσα σε ‘ένα πλαίσιο

εμπιστοσύνης και ασφάλειας να τους μιλήσει για την άσχημη εμπειρία που είχε.

Επιπλέον θα πρέπει να τονίσουν στο παιδί ότι δε φταίει το ίδιο για όσα γίνει, δηλαδή

πρέπει να το απενοχοποιήσουν και να του δώσουν να καταλάβει πως δεν έχει κάτι

κακό. Επίσης πρέπει να γίνει κατανοητό στο παιδί ότι κανένας δεν έχει το δικαίωμα

να του συμπεριφέρεται με αυτό τον τρόπο ,σε καμία περίπτωση όμως δεν πρέπει να

βάλουν το παιδί σε διαδικασίες αντεκδίκησης. Ακόμη ,είναι αναγκαίο να αναδείξουν

πόση σημασία έχει η επικοινωνία με το δάσκαλό του. Καλό είναι να αναφέρουν

συγκεκριμένα περιστατικά στο δάσκαλο και να βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία για

το θέμα αυτό. Εάν δεν υπάρξει αλλαγή πρέπει να απευθυνθούν στον Διευθυντή ή στις

αρμόδιες διευθύνσεις εκπαίδευσης. Σημαντικό είναι να παρακολουθούν τις

συναντήσεις του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων και να θίξουν το θέμα του

σχολικού εκφοβισμού και να ζητήσουν στήριξη από ειδικούς. Αν πάλι δεν αλλάξει η

κατάσταση , καλό είναι να προτιμήσουν ένα άλλο σχολείο για το παιδί. Στο νέο

σχολείο πρέπει να ακούσουν εάν έχει εκφοβιστές και πως αντιμετωπίζει το φαινόμενο

αυτό το σχολείο. Τέλος το παιδί μπορεί να χρειαστεί υποστήριξη από κατάλληλο

επαγγελματία. Σε περιπτώσεις θα πρέπει να επικοινωνήσουν με την Εθνική

τηλεφωνική γραμμή για τα παιδιάSOS ,δωρεάν και ανώνυμα , η οποία είναι

στελεχωμένη με κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους και λειτουργεί όλο το

24ωρο.

Γονείς του θύτη:

Αν οι γονείς παρατηρήσουν ότι το παιδί τους ασκεί σχολικό εκφοβισμό τότε πρέπει

να του εξηγήσουν ότι η συμπεριφορά αυτή είναι απαράδεκτη και ότι το αντίκτυπο

στα άλλα παιδία είναι πολύ βαρύ. Επίσης είναι αναγκαίο να εφαρμόσουν σταθερά

όρια και ποινές με συνέπεια. Σε καμία περίπτωση οι ποινές δεν περιλαμβάνουν

σωματική τιμωρία , διότι τους διδάσκουν αυτό ακριβώς που θέλουν να σταματήσουν

τη βία. Επιπλέον πρέπει να συζητήσουν με το παιδί για το τι του συμβαίνει μήπως το

απασχολεί ή το στεναχωρεί κάτι. Αν το παιδί εκφοβίζει επειδή είναι απομονωμένο

πρέπει να προσπαθήσουν να το βοηθήσουν να βρει έστω και έναν φίλο στον οποίο θα

φέρεται με σεβασμό . Οι γονείς πρέπει να επαινούν και να ενισχύουν το παιδί τους

κάθε φορά που επιδιώκει συνεργατικές και φιλικές συμπεριφορές προς τ’ άλλα

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

23

παιδιά. Επιπλέον θα πρέπει να επικοινωνήσουν με τους γονείς του παιδιού-θύματος

και να τους καθησυχάσουν ότι αντιμετωπίζουν το πρόβλημα. Επίσης αναγκαίο είναι

να συζητήσουν με τον Διευθυντή του σχολείου για το περιστατικό εκφοβισμού που

προκλήθηκε από το παιδί τους και να συνεργαστούν με το σχολείο για την

αντιμετώπιση του προβλήματος σχετικά με τη βία. Επιπροσθέτως πρέπει να

συνεργαστούν με το δάσκαλο και το διευθυντή του παιδιού τους για την εφαρμογή

των κανόνων, των συνεπειών και την πρόληψη τέτοιων συμπεριφορών . Αν το παιδί

συνεχίζει να εκφοβίζει επίμονα και καταναγκαστικά ίσως είναι χρήσιμη η

ψυχοθεραπευτική βοήθεια, ενώ αν πάσχει από σύνδρομο υπερκινητικότητας η

συνδρομή του παιδιάτρου θα τον βοηθήσει.

Οι εκπαιδευτικοί:

Οι εκπαιδευτικοί έχουν ευθύνη για την ασφάλεια των παιδιών και τη δημιουργία

πολιτευμένου κλίματος στο σχολείο. Κάθε φαινόμενο εκφοβισμού θα πρέπει να

αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα και από τη ρίζα του. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να

εξηγήσουν από τη πρώτη μέρα στα παιδιά τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός κι ότι είναι

ευθύνη όλων των παιδιών να αναφέρουν αν αντιληφθούν κάτι. Αν παρατηρήσουν ότι

ασκείται σχολικός εκφοβισμός , τότε πρέπει να μιλήσει κάποιος από τους

εκπαιδευτικούς στο παιδί που εκφοβίζεται και να ακούσει με προσοχή και

σοβαρότητα. Αυτά που θα πει είναι αναγκαίο να επιβεβαιώσει το παιδί ότι θα

ανταποκριθεί άμεσα ο εκπαιδευτικός για να το προστατεύσει και ότι είναι διαθέσιμος

να παράσχει κάθε δυνατή βοήθεια. Καλό είναι το παιδί να κρατά ενήμερο σχετικά με

οποιαδήποτε εξέλιξη. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να συζητήσει με τους γονείς του

παιδιού και να εκφράσει τις ανησυχίες του όπως και να δείξει ότι είναι

αποφασισμένος να αναλάβει δράση. Επιπλέον πρέπει να εξακριβώσει πιο παιδί είναι

αυτό που εκφοβίζεται ή αυτό που εκφοβίζει και αν υπάρχει ομάδα παιδιών η οποία

ενθαρρύνει και υποστηρίζει το παιδί που εκφοβίζει. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να

θυμίζει στο παιδί ότι το νοιάζεται και μπορεί να το προστατεύσει. Αν του πει ότι τα

πράγματα μπορούν να αλλάξουν μόνο αν «σπάσει η σιωπή» και να εξηγήσει ότι η

κοινωνικοποίηση των περιστατικών εκφοβισμού και βίας στο σχολείο δεν αποτελεί

«κάρφωμα». Επιπλέον πρέπει να οδηγήσει το παιδί που εκφοβίζει στο γραφείο του

Διευθυντή και να συζητήσει σοβαρά το περιστατικό μαζί του. Επίσης ο Διευθυντής

είναι αναγκαίο να καταγράψει το περιστατικό δίνοντας πληροφορίες για το που και το

πότε συνέβη το περιστατικό, για το ποιοι συμμετείχαν, ποιοι παρατηρούσαν την

μορφή εκφοβισμού που ασκήθηκε και περιγράφοντας το τι ακριβώς έγινε. Επιπλέον

ο Διευθυντής όπως και οι υπόλοιποι εκπαιδευτικοί πρέπει να προσδιορίσουν αν

πρόκειται για επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά παραβίασης των κανόνων ενάντιας

στη βία. Αν όντως πρόκειται για επαναλαμβανόμενη εκφοβιστική συμπεριφορά

πρέπει να επικοινωνήσουν με τους γονείς του παιδιού τηλεφωνικά και να κανονίσουν

μια συνάντηση για να συζητήσουν. Επίσης πρέπει να καθορίσουν τις συνέπειες για το

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

24

παιδί που εκφοβίζει ύστερα από τη συζήτηση με τους γονείς, το παιδί που εκφοβίζει

τα παιδιά υποστηρικτές του παιδιού που εκφοβίζει και τη σχολική επιτροπή. Τέλος αν

οι εκπαιδευτικοί μαζί με τον Διευθυντή κρίνουν ότι το πρόβλημα επεκτείνεται

συνεχώς χωρίς καμία βελτίωση τότε μπορούν να ζητήσουν βοήθεια για τα παιδιά και

το δράστη και το θύμα μέσω ψυχολογικής υποστήριξης. Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να

έχουν υποστηρικτικό στυλ . Η στάση αυτή επιδιώκει τον έλεγχο μέσω σαφών ορίων και

ειλικρινούς ενδιαφέροντος για τα προβλήματα των μαθητών. Επίσης θα πρέπει να

δείχνουν στους μαθητές ότι είναι πρόθυμοι να αφιερώσουν έξτρα χρόνο για να μιλήσουν

για θέματα πους τους απασχολούν .Πρέπει να ανακινούν συχνά ανάλογες συζητήσεις στο

συμβούλιο διδασκόντων .Τέλος πρέπει να ενδιαφέρονται για τα θέματα βίας ,να

υποστηρίζουν ενεργά τα θύματα ,να θέτουν σαφή όρια στους θύτες με σεβασμό απέναντί

τους και να κινούν τις διαδικασίες στο σχολείο ,προκειμένου να αντιμετωπιστεί το

πρόβλημα. Είναι η μόνη συμπεριφορά που μπορεί να συντελέσει στην άμβλυνση του

φαινομένου του εκφοβισμού.

Τάξη :

Στα σχολεία αλλά και στις τάξεις θα πρέπει να υπάρχουν συμφωνίες και σταθεροί

κανόνες σχετικά με την αντιμετώπιση περιστατικών βίας μεταξύ των μαθητών, στη

διαμόρφωση των οποίων θα συμμετέχουν και οι μαθητές. Επιπλέον, απαραίτητη είναι

η δημιουργία κλίματος συνεργασίας και δημοκρατικού διαλόγου ανάμεσα σε

εκπαιδευτικούς και μαθητές. Αναγκαίες είναι οι συζητήσεις στις τάξεις σχετικά με τα

δικαιώματα και ειδικότερα για τις σχέσεις μεταξύ των μαθητών. Για να μπορούν να

επιλύονται οι συγκρούσεις μεταξύ των μαθητών σημαντικά είναι η ύπαρξη ειδικών

προγραμμάτων και βιωματικών εργαστηρίων με εθελοντική συμμετοχή μαθητών.

Επίσης σε κάθε σχολείο καλό είναι να ορίζονται ορισμένοι εκπαιδευτικοί με ειδικές

δεξιότητες και γνώσεις ,ως μεσολαβητές – σύμβουλοι, προς τους μαθητές.

Επιπροσθέτως είναι σημαντικό να ορίζονται κάποιο μαθητές , ως συνομήλικοι

μεσολαβητές ή «ειρηνοποιοί» που θα εκπαιδεύονται ειδικά και θα μεσολαβούν

μεταξύ μαθητών που έρχονται σε σύγκρουση ή φέρονται άσχημα ο ένας στον άλλον,

ώστε να επιτυγχάνουν την συμφιλίωσή τους. Ακόμα το σχολείο δε θα πρέπει να

ξεκινάει επιβάλλοντας ποινές σε περιπτώσεις άσκησης βίας μεταξύ μαθητών. Οι

ποινές θα πρέπει να επιβάλλονται μετά εφόσον κρίνεται σκόπιμο και αν τα

παραπτώματα είναι σοβαρά. Αν έχει επιτευχθεί δέσμευση συμφιλίωσης , θα πρέπει να

δίνεται ευκαιρία τήρησής της , με αναστολή της ποινής. Επίσης είναι καλό να

γίνονται πολλές δραστηριότητες που ενδιαφέρουν και φέρνουν κοντά τους μαθητές

και τους βοηθούν να καλλιεργούν καλύτερες σχέσεις μεταξύ τους (ομάδες έρευνας

,περιοδικού, ιστοσελίδας, θεατρικής έκφρασης ,ραδιοφώνου , εικαστικών , κομικ

κ.α). Σημαντικό είναι το σχολείο να καλεί συχνά τους γονείς να τους ευαισθητοποιεί

και να τους κατευθύνει ,ώστε να βρίσκονται κοντά στα παιδιά τους, να τα

υποστηρίζουν χωρίς να τα καταπιέζουν. Τέλος το σχολικό συμβούλιο ( εκπαιδευτικοί,

15 μελές μαθητών και εκπρόσωποι γονέων ) θα πρέπει να συναντιέται τακτικά και να

αναλαμβάνει πρωτοβουλίες-δράσης για την αποτελεσματικότερη πρόληψη και

αντιμετώπιση της χρήσης βίας μέσα και έξω από το σχολείο.

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

25

Συμμαθητές μέσα στην τάξη:

Οι μαθητές μιας τάξης είναι οι πρώτοι που μπορούν να αντιληφθούν αν ασκείται

κάποιος εκφοβισμό από άλλο παιδί μέσα στην τάξη αφού είναι καθημερινά μαζί με

όλα τα παιδιά και γνωρίζουν τις συνήθειές τους και τους χαρακτήρες τους. Επομένως

πρέπει να είναι ενημερωμένα και να μη φοβούνται να ομολογήσουν σε περίπτωση

σχολικού εκφοβισμού. Όταν γίνει αντιληπτό ένα τέτοιο φαινόμενο από τον

εκπαιδευτικό της τάξης πρέπει να προσδιορίσει αρχικά ποιοι συμμαθητές ήταν

παρόντες στο περιστατικό. Επίσης αναγκαίο είναι να ξεκαθαρίσει αν συμμετείχαν ως

ουδέτεροι παρατηρητές.

Κοινότητα :

Οι πολίτες κάθε κοινότητας μπορούν να ενημερώνονται για την αντιμετώπιση του

σχολικού εκφοβισμού μέσω των ιστοσελίδων, του ραδιοφώνου , της τηλεόρασης

αλλά και μέσω των βιβλίων ψυχολογίας όπου βοηθούν γονείς και εκπαιδευτικούς.

Επιπλέον η αναζήτηση ηθικής και οικονομικής υποστήριξης από τη τοπική κοινότητα

βοηθά στη στελέχωση σημαντικών κοινωνικών υπηρεσιών καθώς και

δραστηριοποίηση των αθλητικών συλλόγων με χορήγηση πλήρη εξοπλισμού μέσα

από την συνεργασία με τοπικούς φορείς.

Ολοκληρωμένη σχολική πολιτική σε επίπεδο σχολείου, τάξης ,κοινότητας :

Αρχικά αναγκαία είναι η ενημέρωση όλων μέσω της σχετικής βιβλιογραφίας. Όταν

παρουσιάζεται ένα τέτοιο μεγάλο πρόβλημα όπως αυτό του σχολικού εκφοβισμού

είναι απαραίτητη η ενημέρωση του Διευθυντή/Διευθύντριας, της σχολικής επιτροπής

,του συλλόγου διδασκόντων, του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων αλλά και των

μαθητικών συμβουλίων.

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

26

Σχεδιασμός ολοκληρωμένης πολιτικής με βάση την ανάλυση των αναγκών του

σχολείου :

Πρέπει να γίνεται συλλογή στοιχείων μέσω ερωτηματολογίων για το είδος και την

έκταση της βίας, τους τρόπους αντίδρασης των θυμάτων , των παρατηρητών και των

εκπαιδευτικών , σε όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας όπως είναι οι γονείς , οι

μαθητές και οι εκπαιδευτικοί. Επιπλέον οι συνεντεύξεις με τα μέλη της σχολικής

κοινότητας για εμβάθυνση στο φαινόμενο καθώς και παρατηρήσεις των

εκπαιδευτικών και ειδικών σε διάφορους χώρους που έχουν παρουσιαστεί

περιστατικά βίας.

Προτάσεις για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού:

Τί μπορούμε να κάνουμε για τα παιδιά που εκφοβίζουν άλλα παιδιά;

Το ζητούμενο δεν είναι να αποδεχτούμε ότι ο εκφοβισμός θα υπάρχει και να

διδάξουμε στα παιδιά ότι θα πρέπει να αλλάζουν το δρόμο τους για να τον

αποφύγουν. Οφείλουμε να κάνουμε κάτι για αυτό το φαινόμενο στο κομμάτι της

πρόληψης και της αντιμετώπισής του από τους ενηλίκους. Άρα οι προσπάθειές

οφείλουν να είναι εστιασμένες στα παιδιά που εκφοβίζουν και στις οικογένειές τους

γιατί εκεί είναι οι αιτίες, ενώ η φροντίδα του θύματος είναι «σαν να δίνουμε

ασπιρίνες για τον πονοκέφαλο σε κάποιον που έχει ανεύρυσμα.»

Τί μπορούμε να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε τις ρίζες του εκφοβισμού;

Συχνά απαιτείται κάτι περισσότερο από ένας χαρισματικός εκπαιδευτικός για να

βοηθήσει το παιδί να καταλάβει πως ό,τι και αν νομίζει ότι καταφέρνει με την

επιθετική συμπεριφορά δεν το καταφέρνει. Ο σκοπός είναι το παιδί να αλλάξει το

σύστημα αξιών του ώστε να συνειδητοποιήσει ότι η σωματική ή άλλη υπεροχή του

και η άσκηση πίεσης και βίας προς άλλα παιδιά δεν το καθιστά σημαντικό,

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

27

δημοφιλές. Πρέπει να προκληθεί μια αλλαγή στις αξίες του η οποία μπορεί να γίνει

μόνο από το ίδιο το παιδί εκ των έσω και όχι με παραινέσεις και συμβουλές ή

απειλές. Σε αυτή την προσπάθεια είναι πολύ σημαντική η συστηματική συνεργασία

με έναν ειδικό ψυχολόγο ή άλλης ειδικότητας που να δουλέψει με το παιδί και τους

γονείς.

Πρόληψη!

Είναι πολύ καλύτερα να έχουν εμφυσήσει τις αξίες του σεβασμού, της

αλληλεγγύης και της ομορφιάς του να προσφέρω στους λιγότερο δυνατούς παρά να

το αντιμετωπίσουν όταν προκύψει. Και αυτό μπορούμε να το κάνουμε με παράδειγμα

το σπίτι. Δεν μπορεί να επιβάλλει ο γονέας στο παιδί να μην καπνίσει αν καπνίζει ο

ίδιος και δεν μπορεί να του ζητήσει να σέβεται τους άλλους όταν ο ίδιος χρησιμοποιεί

βία λεκτική ή και φυσική στο σπίτι. Η μετάδοση αξιών τόσο στην οικογένεια όσο και

στο σχολείο μπορεί να συμβάλει τα μέγιστα στην πρόληψη του φαινομένου του

εκφοβισμού.

Που αλλού μπορούμε να αναζητήσουμε βοήθεια ;

Το χαμόγελο του παιδιού έχει αναπτύξει πολλές δράσεις για τη πρόληψη και

διαχείριση καταστάσεων σχολικού εκφοβισμού. Το τμήμα ενημέρωσης παιδιών

γονέων και εκπαιδευτικών πραγματοποιεί ομιλίες για το σχολικό εκφοβισμό σε

μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς σε όλη την Ελλάδα. Μέσω της εθνικής

τηλεφωνικής γραμμής για τα παιδιάSOS πραγματοποιείται τηλεφωνική υποστήριξη

για τη διαχείριση τέτοιων φαινομένων. Επιπλέον μέσω των τμημάτων Κοινωνικής και

Ψυχολογικής στήριξης πραγματοποιείται συμβουλευτική στήριξη σε γονείς , παιδιά

και εκπαιδευτικούς. Το χαμόγελο του παιδιού είναι ο συντονιστικός φορέας για τη

δημιουργία πανευρωπαϊκής καμπάνιας ευαισθητοποίησης και πληροφόρησης για το

φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού.

Ας βοηθήσουμε τα παιδιά να γίνουν καλύτερα!ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

28

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η εκδήλωση εντάσεων, με τη μορφή παραβατικών συμπεριφορών, εκφοβισμού/

θυματοποίησης και σχολικής βίας αποτελεί σύνηθες πλέον φαινόμενο. Η ίδια η φύση

του θεσμού της εκπαίδευσης είναι αυτή που επιτάσσει την εφαρμογή των αναγκαίων

και αποτελεσματικών εκείνων μεθόδων-πρακτικών, οι οποίες θα συνδράμουν στη

διαχείριση παραβατικών φαινομένων και θα συμβάλουν αποφασιστικά στην

αντιμετώπισή τους. Τον κυρίαρχο λόγο και τη μεγάλη ευθύνη στην ενεργοποίηση

τέτοιων πρακτικών έχει η εκπαιδευτική κοινότητα, με την έμπρακτη και πολύπλευρη

στήριξή της τόσο από την Πολιτεία όσο και από την ευρύτερη κοινωνία. Ο ρόλος των

γονέων, εξάλλου, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα, ώστε να περιοριστούν τα

φαινόμενα εκφοβισμού στο σχολείο με το σωστό χειρισμό του παιδιού-θύτη αλλά και

του παιδιού θύματος.. Εξυπακούεται φυσικά η διαρκής και ουσιαστική συνεργασία

του γονέα με τους εκπαιδευτικούς της σχολικής κοινότητας και των τελευταίων με τα

παιδιά αλλά και κοινωνικούς φορείς που μπορούν να συνδράμουν αποφασιστικά.

Με την παρούσα εργασία, οι μαθητές προχώρησαν στην αναζήτηση χρήσιμου υλικού

σχετικά με τη διερεύνηση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού. Κατανόησαν

ότι είναι μια κατάσταση προβληματική που αφορά όλους, όπως ότι και ο κάθένας

(θύμα – θύτης – θεατής) έχει το δικό του μερίδιο ευθύνης. Αντάλλαξαν απόψεις,

μυήθηκαν στη συνεργατική μέθοδο, καλλιέργησαν και ενίσχυσαν τις επικοινωνιακές

τους δεξιότητες.

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

29

AΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ

32%

68%

Φύλο :

Αγόρι

Κορίτσι

26%

36%

35%

3%

Ηλικία:

15 ετών

16 ετών

17 ετών

18 ετώνΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

30

96%

4%

Εθνικότητα :

Ελληνική

Αλβανική

25%

68%

6%

0% 1%

1) Θεωρείς τις σχέσεις σου καλές με τους συμμαθητές σου ;

Πολύ

Αρκετά

λίγο

Πολύ λίγο

ΚαθόλουΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

31

39%

61%

2) Έχεις πέσει θύμα εκφοβισμού ή βίας απο άλλα παιδιά ;

Ναι

Όχι

45%

55%

3) Έχεις ασκήσει βία ;

Ναι

Όχι

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

32

24%

52%

3%

7%

14%

Αν ναι :

Χτύπησα , κλώτσησα ,έσπρωξα σημμαθητή μου

Έβρισα ,απείλησα, κορόιδεψα

Διέδωσα ψέυτικες φήμες

Απέκλεισα κάποιον από την παρέα

Παρενόχλησα σεξουαλικά συμμαθητή-τρια μου

7%

39%

8%

25%

6%

8%

7%

4)Ποια είναι τα συναισθήματα σου μετά απο περιστατικό βίας στο σχολείο ;

Φόβος-τρόμος

Στεναχώρια

Απελπισία

Απογοήτευση

Τάσεις αυτοκτονίας

Κατάθλιψη

ΑπομόνωσηΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

33

4%

4%

25%

31%

36%

5)Σε ποιον απευθύνεσαι συνήθως όταν γίνεσαι θύμα εκφοβισμού ;

Στο διευθυντή

Στους δασκάλους

Στους γονείς σου

Στην παρέα σου

Σε κανέναν

76%

24%

6) Έχεις γίνει ποτέ μάρτυρας σε σκηνή βίας;

Ναι

ΌχιΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

34

8%

48%30%

14%

Αν ναι ,ποια ήταν η αντίδρασή σου ;

Συμμετείχα παίρνοντας τη θέση του θύτη

Προσπάθησα να βοηθήσω το θύμα

Αδιαφόρησα

Το ανέφερα σε κάποιον μεγλύτερο

53%

17%

18%

12%

7)Σε πιους χώρους έχεις παρατηρήσει φαινόμενα βίας ;

Στο προαύλιο του σχολείου

Στους διαδρόμους

Στις αίθουσες

Στις τουαλέτεςΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

35

14%

32%48%

6%

8)Σε πιο βαθμό παρεμβαίνουν οι καθηγητές όταν συμβαίνουν τέτοια

περιστατικά ;

Πολύ συχνά

Συχνά

Σπάνια

Ποτέ

26%

53%

21%

9)Ποια είναι η πιο συχνή αντίδραση αντιμετώπισης φαινομένων βίας ;

Τιμωρία

Αποβολή μαθητή-θύτη

Αναφορά στους γονείς

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

36

41%

7%23%

15%

14%

10) Η βία που ασκήθηκε πιστέυεις είχε σχέση με :

Την χώρα καταγωγής

Το φύλο τους

Το ότι ανήκει σε κάποια μειονότητα

Ότι ανήκουν σε κάποια άλλη παρέα του σχολείου

Τίποτε από τα παραπάνω

48%

0%

38%

14%

11)Οι εμπλεκόμενοι στο περιστατικό ήταν :

Αγόρια

Κορίτσια

Αγόρια και κορίτσια

Μαθητές και εξωσχολικοί

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

37

46%

26%

14%

10%4%

13) Η πλειονότητα των παρευρισκόμενων μαθητών πως αντίδρασε ;

Γελούσε

Απομακρύνθηκε σαν να μην συμβαίνει τίποτα

Προσπάθησε να εμπλακεί για να συνεχιστεί το περιστατικό

Προσπάθησε να εμπλακεί για να σταματήσεί το περιστατικό

Τρομοκρατήθηκε-φοβήθηκε

24%

42%2%

3%

29%

Το περιστατικό περιλάμβανε :

Απειλές

Σωματική βία

Κλοπές

Σεξουαλική παρενόχληση

Προσβλητικές εκφράσειςΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

38

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

39

ΠΗΓΕΣ

el.wikipedia.org/wiki/Σχολικός_εκφοβισμό

www.hfcbeatbullying.info

www.hamogelo.gr

www.e-abc.eu/gr/sholikos-ekfovismos

attik.pde.sch.gr/.../826_3eae91a9ad640e634e328c98275ed3df.htm

www.antibullyingnetwork.gr/page.aspx?id=105&main_menu.

www.hospkorinthos.gr/docs/bullying.pdf

www.neaygeia.gr/page.asp?p=1353

thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/25964

www.sigmalive.com/news/local/175332

www.neolaia.gr

›www.koinosnous.com/home/ekthesi.../ekthesi-bulling-sxolikos-ekfobismos

www.pdeamth.gr/paratiritiriovias/index.php/arthraerev

www.sec-aftoektimisi.gr/.../sxolikoas_ekfobismoas_kai_poas_antimetopi..

www.paidorama.com

›e-psychology.gr ›

www.oikade.gr/Parents/Parents/Paidi_Sxoleio/--bullying/

www.sivitanidios.edu.gr/media/project/mila_keimeno.pdΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

40

ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ