Μορφές της βυζαντινής Μορφές της βυζαντινής ρφ ς ης β ζ ήςρφ ς ης β ζ ήςτέχνηςτέχνης

Μορφές της βυζαντινής τέχνηςΜορφές της βυζαντινής τέχνηςρφ ς ης β ζ ής χ ηςρφ ς ης β ζ ής χ ηςBBυζαντινή τέχνη ονομάζεται η τέχνη που άκμασε στη Βυζαντινή αυτοκρατορία από την ίδρυση της υζαντινή τέχνη ονομάζεται η τέχνη που άκμασε στη Βυζαντινή αυτοκρατορία από την ίδρυση της πρωτεύουσάς τηςπρωτεύουσάς της,, της Κωνσταντινούποληςτης Κωνσταντινούπολης,, το 330 μ.Χ.,το 330 μ.Χ., μέχρι την άλωσή της από τους Τούρκουςμέχρι την άλωσή της από τους Τούρκους,, το 1453 το 1453 μ.Χ.μ.Χ.

Από την τεράστια βιβλιογραφία για τη βυζαντινή τέχνηΑπό την τεράστια βιβλιογραφία για τη βυζαντινή τέχνη έγινε επιλογή υλικού για τις ανάγκες αυτής τηςέγινε επιλογή υλικού για τις ανάγκες αυτής τηςΑπό την τεράστια βιβλιογραφία για τη βυζαντινή τέχνη,Από την τεράστια βιβλιογραφία για τη βυζαντινή τέχνη, έγινε επιλογή υλικού για τις ανάγκες αυτής της έγινε επιλογή υλικού για τις ανάγκες αυτής της σύντομης παρουσίασης. Εστιάσαμε συνοπτικά στις παρακάτω μορφές της τέχνης του Βυζαντίου:σύντομης παρουσίασης. Εστιάσαμε συνοπτικά στις παρακάτω μορφές της τέχνης του Βυζαντίου:--Αρχιτεκτονική (ναοδομία)Αρχιτεκτονική (ναοδομία)--Ζωγραφική (τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, φορητές εικόνες)Ζωγραφική (τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, φορητές εικόνες)--Γλυπτική/ μικρογλυπτικήΓλυπτική/ μικρογλυπτικήΓλυπτική/ μικρογλυπτική Γλυπτική/ μικρογλυπτική --Ιστορημένα χειρόγραφαΙστορημένα χειρόγραφα--ΥφάσματαΥφάσματα--ΚοσμήματαΚοσμήματα

Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια υλοποίησης του Προγράμματος ΣχολικώνΗ εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια υλοποίησης του Προγράμματος ΣχολικώνΗ εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια υλοποίησης του Προγράμματος Σχολικών Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια υλοποίησης του Προγράμματος Σχολικών δραστηριοτήτων (τομέας πολιτιστικών θεμάτων), σε συνεργασία των μαθητών του τμήματος Β1 με τον δραστηριοτήτων (τομέας πολιτιστικών θεμάτων), σε συνεργασία των μαθητών του τμήματος Β1 με τον υπεύθυνο του προγράμματος, καθηγητή Λαμπρινό Ανδρέα, θεολόγουπεύθυνο του προγράμματος, καθηγητή Λαμπρινό Ανδρέα, θεολόγο--Ιστορικό.Ιστορικό.

Στόχοι μας ήταν :Στόχοι μας ήταν :--Να προσεγγίσουμε μορφές της τέχνης του Βυζαντίου μέσα από συλλογική εργασία.Να προσεγγίσουμε μορφές της τέχνης του Βυζαντίου μέσα από συλλογική εργασία.--Να κατανοήσουμε τη βυζαντινή πολιτιστική κληρονομιά και την επίδρασή της στηνΝα κατανοήσουμε τη βυζαντινή πολιτιστική κληρονομιά και την επίδρασή της στηντέχνη των νεότερων χρόνων.τέχνη των νεότερων χρόνων.--Να συνειδητοποιήσουμε πώς εκφράζεται μέσα από την τέχνη η ορθόδοξη πίστη και Να συνειδητοποιήσουμε πώς εκφράζεται μέσα από την τέχνη η ορθόδοξη πίστη και η χριστιανική παράδοση.η χριστιανική παράδοση.

Ιδιαίτερες ευχαριστίες για την προσπάθειά τους αξίζουν στους/στις μαθητές/τριες: Αποστολάκη Γιάννη, Ιδιαίτερες ευχαριστίες για την προσπάθειά τους αξίζουν στους/στις μαθητές/τριες: Αποστολάκη Γιάννη, Βλαχάκη Σωτηρία ,Δασκαλάκη Νίκο, Ελ Χατίμπ Αλέξανδρο, Καρκανάκη Γεωργία, Κανδυλάκη Μανόλη, Βλαχάκη Σωτηρία ,Δασκαλάκη Νίκο, Ελ Χατίμπ Αλέξανδρο, Καρκανάκη Γεωργία, Κανδυλάκη Μανόλη, Κουκιαδάκη Γιάννη και Λεονταράκη Ηρώ.Κουκιαδάκη Γιάννη και Λεονταράκη Ηρώ.

88οο Γυμνάσιο ΗρακλείουΓυμνάσιο Ηρακλείου88 Γυμνάσιο ΗρακλείουΓυμνάσιο Ηρακλείου14 Μαίου 201314 Μαίου 2013

Αρχιτεκτονική (ναοδομία)Αρχιτεκτονική (ναοδομία)

Μετά το διάταγμα των Μεδιολάνων (313 Μετά το διάταγμα των Μεδιολάνων (313 μ.Χ.) με το οποίο σταμάτησαν οι διωγμοί μ.Χ.) με το οποίο σταμάτησαν οι διωγμοί τωντων χριστιανών και ο χριστιανισμόςχριστιανών και ο χριστιανισμόςτωντων χριστιανών και ο χριστιανισμός χριστιανών και ο χριστιανισμός αναγνωρίστηκε ως ισότιμη θρησκεία με τις αναγνωρίστηκε ως ισότιμη θρησκεία με τις άλλες, άρχισαν να χτίζονται ναοί στον τύπο άλλες, άρχισαν να χτίζονται ναοί στον τύπο της της β α σ ι λ ι κ ή ς. β α σ ι λ ι κ ή ς. Η βασιλική είναι ένα Η βασιλική είναι ένα στενόμακρο οικοδόμημα το οποίο χωρίζεται στενόμακρο οικοδόμημα το οποίο χωρίζεται μ ρ μημ χ ρ ζμ ρ μημ χ ρ ζεσωτερικά με κιονοστοιχίες σε κλίτη εσωτερικά με κιονοστοιχίες σε κλίτη (διαδρόμους) που συνήθως είναι τρία, πέντε (διαδρόμους) που συνήθως είναι τρία, πέντε και σπανιότερα επτά ή εννιά.και σπανιότερα επτά ή εννιά. Το μεσαίο κλίτος των ναών ρυθμού Το μεσαίο κλίτος των ναών ρυθμού Άγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης, πεντάκλιτη βασιλική (5Άγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης, πεντάκλιτη βασιλική (5ος ος αι.)αι.)μ ς ρ μμ ς ρ μβασιλικής έχει μεγαλύτερο πλάτος και ύψος βασιλικής έχει μεγαλύτερο πλάτος και ύψος από τα πλευρικά κλίτη (σχεδόν διπλάσιο) και από τα πλευρικά κλίτη (σχεδόν διπλάσιο) και πολλά παράθυρα που επιτρέπουν τον άνετο πολλά παράθυρα που επιτρέπουν τον άνετο φωτισμό του εσωτερικού των ναών.φωτισμό του εσωτερικού των ναών.

Α ό ύ ύ θ ύΑ ό ύ ύ θ ύ Από τους πιο γνωστούς ναούς ρυθμού Από τους πιο γνωστούς ναούς ρυθμού βασιλικής στον ελλαδικό χώρο, είναι ο ναός βασιλικής στον ελλαδικό χώρο, είναι ο ναός του Αγίου Δημητρίου και η Παναγία η του Αγίου Δημητρίου και η Παναγία η Αχειροποίητος στη Θεσσαλονίκη. Αχειροποίητος στη Θεσσαλονίκη.

Αχειροποίητος Θεσσαλονίκης, τρίκλιτη βασιλική (5Αχειροποίητος Θεσσαλονίκης, τρίκλιτη βασιλική (5οςος αι.)αι.)

Περίκεντροι ναοίΠερίκεντροι ναοίΠερίκεντροι ναοίΠερίκεντροι ναοί

Π άλλ λ θ ό β λ ή άΠ άλλ λ θ ό β λ ή ά ίίΠαράλληλα με το ρυθμό της βασιλικής, υπάρχει και ο Παράλληλα με το ρυθμό της βασιλικής, υπάρχει και ο π ε ρ ί κ ε ν τ ρ ο π ε ρ ί κ ε ν τ ρ ο ςς (κυκλικός ή οκταγωνικός ) ναός. Το ιδιαίτερο γνώρισμά του είναι η θολωτή (κυκλικός ή οκταγωνικός ) ναός. Το ιδιαίτερο γνώρισμά του είναι η θολωτή του στέγη, από τα παράθυρα της οποίας εισχωρεί στο εσωτερικό άπλετο του στέγη, από τα παράθυρα της οποίας εισχωρεί στο εσωτερικό άπλετο κατακόρυφο φως Χαρακτηριστικά παραδείγματα περίκεντρων ναών είναι:κατακόρυφο φως Χαρακτηριστικά παραδείγματα περίκεντρων ναών είναι:κατακόρυφο φως. Χαρακτηριστικά παραδείγματα περίκεντρων ναών είναι:κατακόρυφο φως. Χαρακτηριστικά παραδείγματα περίκεντρων ναών είναι:

Άγιος Γεώργιος (ροτόντα) στη Θεσσαλονίκη (4Άγιος Γεώργιος (ροτόντα) στη Θεσσαλονίκη (4οςος αι.)αι.) Άγιος Βιτάλιος στη Ραβέννα της Ιταλίας. (6Άγιος Βιτάλιος στη Ραβέννα της Ιταλίας. (6οςος αι.)αι.)

Βασιλική με τρούλοΒασιλική με τρούλοΒασιλική με τρούλοΒασιλική με τρούλο

ΗΗ β α σ ι λ ι κ ή μ ε τ ρ ο ύ λ οβ α σ ι λ ι κ ή μ ε τ ρ ο ύ λ οΗΗ β α σ ι λ ι κ ή μ ε τ ρ ο ύ λ ο β α σ ι λ ι κ ή μ ε τ ρ ο ύ λ ο προήλθε από το συνδυασμό της προήλθε από το συνδυασμό της βασιλικής με τον περίκεντρο βασιλικής με τον περίκεντρο ναό.Συνδυάζει την ευρυχωρία της ναό.Συνδυάζει την ευρυχωρία της βασιλικής με την αίσθηση τηςβασιλικής με την αίσθηση τηςβασιλικής ,με την αίσθηση της βασιλικής ,με την αίσθηση της ψυχικής ανάτασης που δημιουργεί ο ψυχικής ανάτασης που δημιουργεί ο τρούλος. Σ’ αυτό το ρυθμό τρούλος. Σ’ αυτό το ρυθμό οικοδομήθηκε το αριστούργημα της οικοδομήθηκε το αριστούργημα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής η Αγίαβυζαντινής αρχιτεκτονικής η Αγίαβυζαντινής αρχιτεκτονικής, η Αγία βυζαντινής αρχιτεκτονικής, η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης (532Σοφία της Κωνσταντινούπολης (532--537 μ.Χ),αλλά και ο ναός των Αγίων 537 μ.Χ),αλλά και ο ναός των Αγίων Αποστόλων ,επίσης στην Αποστόλων ,επίσης στην Κωνσταντινούπολη και ο ΆγιοςΚωνσταντινούπολη και ο ΆγιοςΚωνσταντινούπολη, και ο Άγιος Κωνσταντινούπολη, και ο Άγιος Μάρκος στη Βενετία .Μάρκος στη Βενετία .

Στις φωτογραφίες, εξωτερική όψη και Στις φωτογραφίες, εξωτερική όψη και φωτορεαλιστική απεικόνιση της φωτορεαλιστική απεικόνιση της Αγίας Σοφίας.Αγίας Σοφίας.

Βασιλική με τρούλοΒασιλική με τρούλοή μ ρή μ ρ

Αγία Σοφία ΚωνσταντινούποληςΑγία Σοφία Κωνσταντινούπολης

Άγιος Μάρκος ΒενετίαςΆγιος Μάρκος Βενετίας

Σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλοΣταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλοΣταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλοΣταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλοΤον 9Τον 9οο αι. εμφανίστηκε ο ρυθμός του αι. εμφανίστηκε ο ρυθμός του εγ γ ε γ ρ εγ γ ε γ ρ α μ μ έ ν ο υ σ τ α υ ρ ο ε ι δ ο ύ ς α μ μ έ ν ο υ σ τ α υ ρ ο ε ι δ ο ύ ς μ ε μ ε ττ ρ ο ρ ο

δδύ λ ο. ύ λ ο. Το αρχιτεκτονικό του σχέδιο αποτελείται Το αρχιτεκτονικό του σχέδιο αποτελείται από ένα σταυρό εγγεγραμμένο σε τετράγωνο. Ο από ένα σταυρό εγγεγραμμένο σε τετράγωνο. Ο τρούλος στηρίζεται εκεί που τέμνονται οι τρούλος στηρίζεται εκεί που τέμνονται οι κεραίες του σταυρού, ενώ ο σταυρός φαίνεταικεραίες του σταυρού, ενώ ο σταυρός φαίνεταικεραίες του σταυρού, ενώ ο σταυρός φαίνεται κεραίες του σταυρού, ενώ ο σταυρός φαίνεται αν κοιτάξουμε στη στέγη του ναού. Γνωστοί αν κοιτάξουμε στη στέγη του ναού. Γνωστοί ναοί αυτού του ρυθμού είναι ο ναός της ναοί αυτού του ρυθμού είναι ο ναός της Θεοτόκου στη μονή του Οσίου Λουκά στη Θεοτόκου στη μονή του Οσίου Λουκά στη Β ί Κ έ έ ΑθήΒ ί Κ έ έ ΑθήΒοιωτία, η Καπνικαρέα στο κέντρο της Αθήνας, Βοιωτία, η Καπνικαρέα στο κέντρο της Αθήνας, το καθολικό της Μονής Καισαριανής, το το καθολικό της Μονής Καισαριανής, το καθολικό της Μονής Πετράκη, η Παναγία στο καθολικό της Μονής Πετράκη, η Παναγία στο Φόδελε.Φόδελε.

Ναός Παναγίας, Μονή Οσίου Λουκά στη Βοιωτία (μέσα του 10Ναός Παναγίας, Μονή Οσίου Λουκά στη Βοιωτία (μέσα του 10ουου αι.)αι.)

Φόδελε.Φόδελε.

Ναός Εισοδίων της Θεοτόκου Ναός Εισοδίων της Θεοτόκου --ΚαπνικαρέαΚαπνικαρέα--Αθήνα (11Αθήνα (11οςος αι.)αι.)

Σταυροειδείς εγγεγραμμένοι ναοίΣταυροειδείς εγγεγραμμένοι ναοί

Μονή Καισαριανής, Αθήνα (11Μονή Καισαριανής, Αθήνα (11οςος αι.)αι.) Μονή Πετράκη, Αθήνα (13Μονή Πετράκη, Αθήνα (13οςος αι.)αι.)

Παναγία στο Φόδελε (11Παναγία στο Φόδελε (11οςος αι.)αι.) Παναγία η Γοργοεήκοος ή Μικρή Μητρόπολη, Αθήνα (12Παναγία η Γοργοεήκοος ή Μικρή Μητρόπολη, Αθήνα (12οςος αι.)αι.)

Οκταγωνικός ρυθμόςΟκταγωνικός ρυθμός

Ένας ακόμα τύπος ναού Ένας ακόμα τύπος ναού εμφανίστηκε τον 11ο αι. ο εμφανίστηκε τον 11ο αι. ο ο κ τ α γ ο κ τ α γ ω ν ι κ ό ς ω ν ι κ ό ς ναός στον οποίο ο τρούλος ναός στον οποίο ο τρούλος ςς ς ρ ςς ρ ςστηρίζεται σε οκτάγωνο. Αυτό δίνει στηρίζεται σε οκτάγωνο. Αυτό δίνει στο ναό μεγαλύτερη άνεση χώρου. στο ναό μεγαλύτερη άνεση χώρου. Σ’αυτόν τον αρχιτεκτονικό ρυθμό Σ’αυτόν τον αρχιτεκτονικό ρυθμό ρχ ρ μρχ ρ μανήκουν:ανήκουν:

το καθολικό της Μονής Δαφνίου, το καθολικό της Μονής Δαφνίου, Αθήνα (11Αθήνα (11οςος αι.)αι.)

Καθολικό Μονής Δαφνίου, Αθήνα (11Καθολικό Μονής Δαφνίου, Αθήνα (11οςος αι.)αι.)

ή (ή ( )) ο Όσιος Λουκάς στη Βοιωτία,ο Όσιος Λουκάς στη Βοιωτία, (αρχές (αρχές

1111ουου αι.)αι.)

Όσιος Λουκάς στη Βοιωτία, (αρχές 11Όσιος Λουκάς στη Βοιωτία, (αρχές 11ουου αι.)αι.)

Βυζαντινή ζωγραφικήΒυζαντινή ζωγραφικήΒυζαντινή ζωγραφικήΒυζαντινή ζωγραφική

Απαραίτητο συμπλήρωμα των ναών είναι ο ζωγραφικός Απαραίτητο συμπλήρωμα των ναών είναι ο ζωγραφικός διάκοσμος ο οποίος περιλαμβάνειδιάκοσμος ο οποίος περιλαμβάνει τοιχογραφίες ψηφιδωτάτοιχογραφίες ψηφιδωτάδιάκοσμος, ο οποίος περιλαμβάνει διάκοσμος, ο οποίος περιλαμβάνει τοιχογραφίες, ψηφιδωτά τοιχογραφίες, ψηφιδωτά και φορητές εικόνεςκαι φορητές εικόνες. Η ζωγραφική των ναών δεν είναι μια . Η ζωγραφική των ναών δεν είναι μια διακοσμητική τέχνη. Δε δημιουργήθηκε δηλαδή για να διακοσμητική τέχνη. Δε δημιουργήθηκε δηλαδή για να

ί θ ά θ ή Ο β ζ ί ά δί θ ά θ ή Ο β ζ ί ά δσυγκινεί αισθητικά το θεατή. Οι βυζαντινοί αγιογράφοι δεν συγκινεί αισθητικά το θεατή. Οι βυζαντινοί αγιογράφοι δεν αποδίδουν πιστά τη φυσική πραγματικότητα και την αποδίδουν πιστά τη φυσική πραγματικότητα και την ανατομική ακρίβεια του ανθρώπινου σώματος. Αυτό γίνεται ανατομική ακρίβεια του ανθρώπινου σώματος. Αυτό γίνεται μ ή ρ β ρ μ ς γμ ή ρ β ρ μ ς γδιότι κατά την αντίληψη που επικρατούσε, η τελειότητα διότι κατά την αντίληψη που επικρατούσε, η τελειότητα βρίσκεται όχι στον επίγειο αλλά στον ουράνιο κόσμο.βρίσκεται όχι στον επίγειο αλλά στον ουράνιο κόσμο.

ΤοιχογραφίεςΤοιχογραφίες Τοιχογραφία: Τοιχογραφία: Η τοιχογραφία Η τοιχογραφία

διακρίνεται στη:διακρίνεται στη:νωπογραφία νωπογραφία ((frescofresco),), όπου τα όπου τα χρώματα τοποθετούνται πάνω σε νωπόχρώματα τοποθετούνται πάνω σε νωπόχρώματα τοποθετούνται πάνω σε νωπό χρώματα τοποθετούνται πάνω σε νωπό κονίαμα (σοβά) και στερεοποιούνται με κονίαμα (σοβά) και στερεοποιούνται με το στέγνωμα του κονιάματος, και στην το στέγνωμα του κονιάματος, και στην ξηρογραφία ξηρογραφία ((sescosesco),), όπου τα χρώματα όπου τα χρώματα τοποθετούνται σε στεγνό τοίχο και τοποθετούνται σε στεγνό τοίχο και γ χγ χσταθεροποιούνται με τη βοήθεια σταθεροποιούνται με τη βοήθεια κολλητικής ουσίας (αβγό, γάλα,κολλητικής ουσίας (αβγό, γάλα, ρετσίνι ρετσίνι κ.α.). κ.α.). Οι βυζαντινοί δεν προτιμούσαν την Οι βυζαντινοί δεν προτιμούσαν την

Η Γέννηση του Χριστού, τοιχογραφία στην Περίβλεπτο στο Μυστρά (14Η Γέννηση του Χριστού, τοιχογραφία στην Περίβλεπτο στο Μυστρά (14οςος αι.)αι.)β ζ ρ μ ηβ ζ ρ μ η

ξηρογραφία διότι τα έργα αυτά ξηρογραφία διότι τα έργα αυτά καταστρέφονταν εύκολα. Σχεδόν όλες οι καταστρέφονταν εύκολα. Σχεδόν όλες οι βυζαντινές τοιχογραφίες που σώζονται βυζαντινές τοιχογραφίες που σώζονται μέχρι σήμερα είναι νωπογραφίες. Αυτό μέχρι σήμερα είναι νωπογραφίες. Αυτό οφείλεται στο ότι στην τεχνική αυτήοφείλεται στο ότι στην τεχνική αυτήοφείλεται στο ότι στην τεχνική αυτή, οφείλεται στο ότι στην τεχνική αυτή, καθώς στέγνωνε το κονίαμα καθώς στέγνωνε το κονίαμα απορροφούνταν μαζί και τα χρώματα, απορροφούνταν μαζί και τα χρώματα, με αποτέλεσμα η τοιχογραφία να είναι με αποτέλεσμα η τοιχογραφία να είναι ανθεκτικότερη στο χρόνο και στηνανθεκτικότερη στο χρόνο και στηνανθεκτικότερη στο χρόνο και στην ανθεκτικότερη στο χρόνο και στην υγρασίαυγρασία..

Η εις Άδου κάθοδος, τοιχογραφία, Μονή της Χώρας, Κωνσταντινούπολη (12Η εις Άδου κάθοδος, τοιχογραφία, Μονή της Χώρας, Κωνσταντινούπολη (12οςος αι.)αι.)

Νωπογραφίες Νωπογραφίες ((frescoes)frescoes) από τον Άγιο Κλήμη Οχρίδας στα Σκόπιααπό τον Άγιο Κλήμη Οχρίδας στα Σκόπια

Η προσευχή στη Γεθσημανή (14Η προσευχή στη Γεθσημανή (14οςος αι.)αι.) Η Κοίμηση της Θεοτόκου (14Η Κοίμηση της Θεοτόκου (14οςος αι.)αι.)

ΨηφιδωτόΨηφιδωτόΤο ψηφιδωτό είναι η τέχνηΤο ψηφιδωτό είναι η τέχνηΤο ψηφιδωτό είναι η τέχνη Το ψηφιδωτό είναι η τέχνη

της διακόσμησης μιας της διακόσμησης μιας επιφάνειας με μικρές ψηφίδες επιφάνειας με μικρές ψηφίδες από φυσικά πετρώματα, από φυσικά πετρώματα, φ ρ μ ,φ ρ μ ,τερακότα (ψημένο πηλό), τερακότα (ψημένο πηλό), υαλόμαζα σε διάφορα χρώματα υαλόμαζα σε διάφορα χρώματα και πιο σπάνια ελεφαντόδοντο και πιο σπάνια ελεφαντόδοντο φφκαι ημιπολύτιμους λίθους. Για και ημιπολύτιμους λίθους. Για την κατασκευή ψηφίδων την κατασκευή ψηφίδων χρυσού ή ασημένιου χρώματος χρυσού ή ασημένιου χρώματος κολλούσαν πάνω σε υαλόμαζα κολλούσαν πάνω σε υαλόμαζα πολύ λεπτά φύλλα χρυσού ή πολύ λεπτά φύλλα χρυσού ή αργύρου και κατόπιν τα αργύρου και κατόπιν τα άλ λ ή ίάλ λ ή ίκάλυπταν με λεπτή επίστρωση κάλυπταν με λεπτή επίστρωση γυαλιού. Οι ψηφίδες κόβονταν γυαλιού. Οι ψηφίδες κόβονταν σε κατάλληλα σχήματα: σε κατάλληλα σχήματα:

ά ί θ ώά ί θ ώτετράγωνα, τρίγωνα, ορθογώνια τετράγωνα, τρίγωνα, ορθογώνια και κυκλικά.και κυκλικά.

Παναγία Βρεφοκρατούσα, Αγία Σοφία Κωνσταντινούπολης (10Παναγία Βρεφοκρατούσα, Αγία Σοφία Κωνσταντινούπολης (10οςος αι.) αι.)

Βυζαντινά ψηφιδωτάΒυζαντινά ψηφιδωτά

Ο Χριστός, Αγία Σοφία Κων/πολης (13Ο Χριστός, Αγία Σοφία Κων/πολης (13οςος αι.)αι.)Ένθρονη Παναγία Βρεφοκρατούσα, Αγία Σοφία Κων/πολης (867 μ.Χ.)Ένθρονη Παναγία Βρεφοκρατούσα, Αγία Σοφία Κων/πολης (867 μ.Χ.)

Ο Χριστός Παντοκράτορας, Μονρεάλε, Σικελία (1145)Ο Χριστός Παντοκράτορας, Μονρεάλε, Σικελία (1145) Παναγία Γλυκοφιλούσα, Βυζαντινό Μουσείο Αθήνας (τέλη 13Παναγία Γλυκοφιλούσα, Βυζαντινό Μουσείο Αθήνας (τέλη 13ουουαι.)αι.)

Φορητές εικόνες /Φορητές εικόνες /ή έή έτεχνική της τέμπεραςτεχνική της τέμπερας

Φορητές εικόνες :Φορητές εικόνες : Φορητή εικόνα Φορητή εικόνα ονομάζεται η απεικόνιση προσώπων αλλά ονομάζεται η απεικόνιση προσώπων αλλά και ολόκληρων σκηνών από την Αγία και ολόκληρων σκηνών από την Αγία Γραφή πάνω σε ξύλο (κυπαρίσσι μουριά ήΓραφή πάνω σε ξύλο (κυπαρίσσι μουριά ήΓραφή, πάνω σε ξύλο (κυπαρίσσι, μουριά ή Γραφή, πάνω σε ξύλο (κυπαρίσσι, μουριά ή πεύκο), σε γύψινη επιφάνεια ή σε ύφασμα.πεύκο), σε γύψινη επιφάνεια ή σε ύφασμα.

Οι τεχνικές ζωγραφικής ήταν η Οι τεχνικές ζωγραφικής ήταν η τέμπερα τέμπερα και η και η εγκαυστική τεχνικήεγκαυστική τεχνική ..έέ Ή ή ά ξΉ ή ά ξ

Αρχάγγελος Μιχαήλ (14Αρχάγγελος Μιχαήλ (14οςος αι.), Βυζαντινό Μουσείο Αθήναςαι.), Βυζαντινό Μουσείο Αθήνας

--ΤέμπεραΤέμπερα: Ήταν η τεχνική της ανάμειξης : Ήταν η τεχνική της ανάμειξης διαφόρων χρωμάτων. Τα χρώματα τα διαφόρων χρωμάτων. Τα χρώματα τα ανακάτευαν αρχικά με κρόκο αυγού και ανακάτευαν αρχικά με κρόκο αυγού και κατόπιν για να στερεωθούν τους κατόπιν για να στερεωθούν τους γ ρ ςγ ρ ςπρόσθεταν ρετσίνι ή γάλα συκιάς. Για να πρόσθεταν ρετσίνι ή γάλα συκιάς. Για να δώσουν ζωντάνια και λάμψη στα χρώματα δώσουν ζωντάνια και λάμψη στα χρώματα άλειφαν την εικόνα στο τέλος με βερνίκι. άλειφαν την εικόνα στο τέλος με βερνίκι.

Ευαγγελισμός (13Ευαγγελισμός (13οςος αι.), Μουσείο Οχρίδας, Σκόπιααι.), Μουσείο Οχρίδας, Σκόπια

Φορητές εικόνες εγκαυστικής τεχνικήςΦορητές εικόνες εγκαυστικής τεχνικής Εγκαυστική τεχνικήΕγκαυστική τεχνική: Ο ζωγράφος ανακάτευε το κάθε χρώμα μέσα σε λιωμένο κερί.Αφού : Ο ζωγράφος ανακάτευε το κάθε χρώμα μέσα σε λιωμένο κερί.Αφού

ζωγράφιζε την εικόνα ζέσταινε την επιφάνεια της με το « κέστρον» δηλαδή με μιαζωγράφιζε την εικόνα ζέσταινε την επιφάνεια της με το « κέστρον» δηλαδή με μιαζωγράφιζε την εικόνα ζέσταινε την επιφάνεια της με το « κέστρον» δηλαδή με μια ζωγράφιζε την εικόνα ζέσταινε την επιφάνεια της με το « κέστρον» δηλαδή με μια πυρακτωμένη μεταλλική λάμα. Με το ζέσταμα αυτό που λεγόταν καύσις , έλιωνε το κερί, τα πυρακτωμένη μεταλλική λάμα. Με το ζέσταμα αυτό που λεγόταν καύσις , έλιωνε το κερί, τα χρώματα «δένονταν» μεταξύ τους και έπαιρναν μια λάμψη σαν βερνίκι. Η τεχνική αυτή είναι χρώματα «δένονταν» μεταξύ τους και έπαιρναν μια λάμψη σαν βερνίκι. Η τεχνική αυτή είναι γνωστή και σαν κηρόχυτη ζωγραφική.γνωστή και σαν κηρόχυτη ζωγραφική.Φορητές κηρόχυτες εικόνες του 6Φορητές κηρόχυτες εικόνες του 6ουου αι., Μονή Αγίας Αικατερίνης Σινά:αι., Μονή Αγίας Αικατερίνης Σινά:ρη ς ηρ χ ς ςρη ς ηρ χ ς ς , ή γ ς ρ ης, ή γ ς ρ ης

Χριστός ΠαντοκράτοραςΧριστός Παντοκράτορας Παναγία ΒρεφοκρατούσαΠαναγία Βρεφοκρατούσα

Γλυπτική/Γλυπτική/ΜικρογλυπτικήΜικρογλυπτική

Αντίθετα με τη ζωγραφική, η γλυπτική Αντίθετα με τη ζωγραφική, η γλυπτική παραμελήθηκε στα βυζαντινά χρόνια Αυτόπαραμελήθηκε στα βυζαντινά χρόνια Αυτόπαραμελήθηκε στα βυζαντινά χρόνια. Αυτό παραμελήθηκε στα βυζαντινά χρόνια. Αυτό οφείλεται κυρίως σε δύο λόγους:οφείλεται κυρίως σε δύο λόγους:--Οι ορθόδοξοι χρστιανοί δεν αισθάνθηκαν την Οι ορθόδοξοι χρστιανοί δεν αισθάνθηκαν την ανάγκη να αναπαραστήσουν την ομορφιά του ανάγκη να αναπαραστήσουν την ομορφιά του ανθρώπινου σώματος με τη μορφή αγαλμάτωνανθρώπινου σώματος με τη μορφή αγαλμάτωνανθρώπινου σώματος με τη μορφή αγαλμάτων.ανθρώπινου σώματος με τη μορφή αγαλμάτων.-- Η γλυπτική είχε συνδεθεί με την ειδωλολατρία Η γλυπτική είχε συνδεθεί με την ειδωλολατρία της προχριστιανικής εποχής. Οι γλύπτες της της προχριστιανικής εποχής. Οι γλύπτες της βυζαντινής εποχής ασχολήθηκαν κυρίως με τη βυζαντινής εποχής ασχολήθηκαν κυρίως με τη διακόσμηση. Στα θαυμάσια κιονόκρανα πουδιακόσμηση. Στα θαυμάσια κιονόκρανα πουδιακόσμηση. Στα θαυμάσια κιονόκρανα που διακόσμηση. Στα θαυμάσια κιονόκρανα που σκάλισαν, η λάξευση εισχωρεί πολύ στο βάθος σκάλισαν, η λάξευση εισχωρεί πολύ στο βάθος του ανάγλυφου, δημιουργώντας ένα του ανάγλυφου, δημιουργώντας ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα που δίνει την εντυπωσιακό αποτέλεσμα που δίνει την εντύπωση της δαντέλας.εντύπωση της δαντέλας.Δημιούργησαν επίσης έργα μικρών διαστάσεων Δημιούργησαν επίσης έργα μικρών διαστάσεων από ελεφαντόδοντο, τα οποία έχουν μια από ελεφαντόδοντο, τα οποία έχουν μια ιδιαίτερη ομορφιά.Τα αντικείμενα αυτά, ακριβά ιδιαίτερη ομορφιά.Τα αντικείμενα αυτά, ακριβά και πολυτελή λόγω του υλικού κατασκευής τους, και πολυτελή λόγω του υλικού κατασκευής τους, ί έ λή έί έ λή έείναι έργα υψηλής τέχνης. είναι έργα υψηλής τέχνης.

--Στις εικόνες βλέπουμε κιονόκρανα από την Στις εικόνες βλέπουμε κιονόκρανα από την Αγία Σοφία Κων/ποληςΑγία Σοφία Κων/πολης..

Βυζαντινή μικρογλυπτικήΒυζαντινή μικρογλυπτικήζ ή μ ρ γ ήζ ή μ ρ γ ή

Κάλυμμα ευαγελίου (11Κάλυμμα ευαγελίου (11οςος αι )αι ) Πλακίδιο από Πλακίδιο από Κάλυμμα ευαγελίου (11Κάλυμμα ευαγελίου (11οςος αι.)αι.)χρυσός,ελεφανόδοντο,πολύτιμοι χρυσός,ελεφανόδοντο,πολύτιμοι λίθοι,Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας λίθοι,Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας ΥόρκηςΥόρκης

ελεφαντόδοντο (9ελεφαντόδοντο (9οςος --1010οςοςαι.), Μουσείο Λούβρου, αι.), Μουσείο Λούβρου, ΠαρίσιΠαρίσι

Βυζαντινή μικρογλυπτικήΒυζαντινή μικρογλυπτικήΒυζαντινή μικρογλυπτικήΒυζαντινή μικρογλυπτική

Σταύρωση (10Σταύρωση (10οςος αι.αι.)) Πλακίδιο από Πλακίδιο από ελεφαντόδοντο,Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας ελεφαντόδοντο,Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας ΥόρκηςΥόρκης

Κοίμηση της Θεοτόκου Κοίμηση της Θεοτόκου ((1010οςος αι.) Πλακίδιο από αι.) Πλακίδιο από ελεφαντόδοντο, Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας ελεφαντόδοντο, Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας ΥόρκηςΥόρκης

Ιστορημένα Ιστορημένα χειρόγραφαχειρόγραφαχ ρ γρ φχ ρ γρ φ

Ιστορημένα χειρόγραφα ονομάζονται τα Ιστορημένα χειρόγραφα ονομάζονται τα ζωγραφισμένα χειρόγραφα, με παραστάσεις που ζωγραφισμένα χειρόγραφα, με παραστάσεις που λέγονται μικρογραφίεςλέγονται μικρογραφίες ((miniaturesminiatures)) και είχανκαι είχανλέγονται μικρογραφίες λέγονται μικρογραφίες ((miniaturesminiatures)) και είχαν και είχαν σκοπό να κάνουν πιο κατανοητό το περιεχόμενό σκοπό να κάνουν πιο κατανοητό το περιεχόμενό τους.Τις ζωγράφιζαν ειδικοί καλλιτέχνες μετά τη τους.Τις ζωγράφιζαν ειδικοί καλλιτέχνες μετά τη συγγραφή ολόκληρου του βιβλίου.συγγραφή ολόκληρου του βιβλίου.

Τα βυζαντινά χειρόγραφα ήταν δύο ειδών: Τα βυζαντινά χειρόγραφα ήταν δύο ειδών: β ζ χ ρ γρ φ ήβ ζ χ ρ γρ φ ήειλητάρια και κώδικες. Οι κυριότερες γραφικές ειλητάρια και κώδικες. Οι κυριότερες γραφικές ύλες των βυζαντινών ήταν ο πάπυρος, η ύλες των βυζαντινών ήταν ο πάπυρος, η περγαμηνή και από τον 9περγαμηνή και από τον 9οο αι .το χαρτί. αι .το χαρτί. Χρησιμοποιούσαν κάλαμον και μελάνι (μαύρο, Χρησιμοποιούσαν κάλαμον και μελάνι (μαύρο,

ά ί ί )ά ί ί )Ευαγγέλιο σε περγαμηνή (11Ευαγγέλιο σε περγαμηνή (11οςος αι.) Βυζαντινό Μουσείο Αθήναςαι.) Βυζαντινό Μουσείο Αθήνας

γκρι, πράσινο, χρυσαφί, κίτρινο) για τις γκρι, πράσινο, χρυσαφί, κίτρινο) για τις επικεφαλίδες, το κείμενο και τη διακόσμησή του, επικεφαλίδες, το κείμενο και τη διακόσμησή του, ενώ κόκκινο μελάνι για τους τίτλους των ενώ κόκκινο μελάνι για τους τίτλους των κεφαλαίων και τα αρχικά γράμματα κάθε κεφαλαίων και τα αρχικά γράμματα κάθε κεφαλαίου Οι αυτοκράτορες χρησιμοποιούσανκεφαλαίου Οι αυτοκράτορες χρησιμοποιούσανκεφαλαίου. Οι αυτοκράτορες χρησιμοποιούσαν κεφαλαίου. Οι αυτοκράτορες χρησιμοποιούσαν ένα ειδικό μελάνι το κιννάβαρι (πορφυρού ένα ειδικό μελάνι το κιννάβαρι (πορφυρού χρώματος) για να υπογράφουν τα αυτοκτατορικά χρώματος) για να υπογράφουν τα αυτοκτατορικά διατάγματά τους ,τα λεγόμενα χρυσόβουλλα, ενώ διατάγματά τους ,τα λεγόμενα χρυσόβουλλα, ενώ με χρυσό μελάνι έγραφαν τα έγγραφα προς τους με χρυσό μελάνι έγραφαν τα έγγραφα προς τους

β λ δβ λ δπάπες, τους βασιλιάδες ή τους αυτοκράτορες των πάπες, τους βασιλιάδες ή τους αυτοκράτορες των ξένων χωρών .ξένων χωρών .

Ευαγγέλιο σε περγαμηνή (10Ευαγγέλιο σε περγαμηνή (10οςος αι.) Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκηςαι.) Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης

Ιστορημένα χειρόγραφαΙστορημένα χειρόγραφα

Λόγοι Θεόδωρου Καισαρείας, περγαμηνό χειρόγραφο 11Λόγοι Θεόδωρου Καισαρείας, περγαμηνό χειρόγραφο 11ουου αι., αι., Βρετανική Βιβλιοθήκη, ΛονδίνοΒρετανική Βιβλιοθήκη, Λονδίνο

Μινιατούρα από Ψαλτήρι που απεικονίζει τον αυτοκράτορα Μινιατούρα από Ψαλτήρι που απεικονίζει τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β, (11Βασίλειο Β, (11οςος αι.), Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, Βενετίααι.), Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, Βενετία

Υφάσματα: Υφάσματα: Τα πολυτελή υφάσματα έχουν σημαντική θέση στην ιστορία της βυζαντινής τέχνης, Τα πολυτελή υφάσματα έχουν σημαντική θέση στην ιστορία της βυζαντινής τέχνης, συντελώντας στην ατμόσφαιρα μεγαλείου και χλιδής που αγαπούσαν οι βυζαντινοί.συντελώντας στην ατμόσφαιρα μεγαλείου και χλιδής που αγαπούσαν οι βυζαντινοί.ς η μ φ ρ μ γ χ ής γ β ζς η μ φ ρ μ γ χ ής γ β ζ

Στο βυζάνττιο υπήρχαν ιδιωτικά αλλά και αυτοκρατορικά εργαστήρια υφαντουργίας. Η παραγωγή Στο βυζάνττιο υπήρχαν ιδιωτικά αλλά και αυτοκρατορικά εργαστήρια υφαντουργίας. Η παραγωγή μεταξωτών υφασμάτων γνώρισε τεράστια ανάπτυξη, παράλληλα με τα βαμβακερά, μάλλινα και λινά μεταξωτών υφασμάτων γνώρισε τεράστια ανάπτυξη, παράλληλα με τα βαμβακερά, μάλλινα και λινά υφάσματα. Μεταξωτά υφάσματα από τα αυτοκρατορικά εργαστήρια προσφέρονταν ως δώρα σε ξένους υφάσματα. Μεταξωτά υφάσματα από τα αυτοκρατορικά εργαστήρια προσφέρονταν ως δώρα σε ξένους ηγεμόνες, πρεσβευτές και πάπες, των οποίων την εύνοια επιζητούσαν κατά καιρούς οι βυζαντινοί ηγεμόνες, πρεσβευτές και πάπες, των οποίων την εύνοια επιζητούσαν κατά καιρούς οι βυζαντινοί ηγ μ ς, ρ β ς ς, η ζη ρ ς β ζηγ μ ς, ρ β ς ς, η ζη ρ ς β ζαυτοκράτορες. αυτοκράτορες.

Ο πλούτος των αυτοκρατορικών ενδυμάτων αλλά και αυτών των αξιωματούχων του παλατιού ήταν Ο πλούτος των αυτοκρατορικών ενδυμάτων αλλά και αυτών των αξιωματούχων του παλατιού ήταν εντυπωσιακός. Σε μεγάλη τελειότητα έφτασαν και τα κεντημένα υφάσματα που χρησιμοποιούνταν για εντυπωσιακός. Σε μεγάλη τελειότητα έφτασαν και τα κεντημένα υφάσματα που χρησιμοποιούνταν για λειτουργικούς σκοπούς, για ιερατικά άμφια ή για το στολισμό των εκκλησιών.λειτουργικούς σκοπούς, για ιερατικά άμφια ή για το στολισμό των εκκλησιών.ργ ς ς, γ ρ μφ ή γ μ ηργ ς ς, γ ρ μφ ή γ μ η

Μεταξωτό χρυσοκέντητο ύφασμα επιταφίου (14Μεταξωτό χρυσοκέντητο ύφασμα επιταφίου (14οςος αι.), Βυζαντινό αι.), Βυζαντινό Μουσείο, ΑθήναΜουσείο, Αθήνα

Τμήμα χιτώνα με παράσταση αγγέλου (4Τμήμα χιτώνα με παράσταση αγγέλου (4οςος --55οςος αι.), Βυζαντινό αι.), Βυζαντινό Μουσείο, ΑθήναΜουσείο, Αθήνα

ΥφάσματαΥφάσματαΥφάσματαΥφάσματα

Βυζαντινό μεταξωτό με αναβάτες, άλογα και λιοντάρια (11Βυζαντινό μεταξωτό με αναβάτες, άλογα και λιοντάρια (11οςος --1212οςος αι.), αι.), Ιστορικό Μουσείο Λυών, Γαλλία.Ιστορικό Μουσείο Λυών, Γαλλία.

Ύφασμα με σκηνή αρματοδρομίας (8Ύφασμα με σκηνή αρματοδρομίας (8οςος αι.) Μουσείο Κλουνί, αι.) Μουσείο Κλουνί, ΠαρίσιΠαρίσι

ΚοσμήματαΚοσμήματαμήμμήμ

Ιδιαίτερα αγαπητά στους αυτοκράτορες, στους αξιωματούχους τους αλλά και Ιδιαίτερα αγαπητά στους αυτοκράτορες, στους αξιωματούχους τους αλλά και στους ανώτερους κληρικούς, ήταν τα κοσμήματα και τα αντικείμενα από χρυσό, στους ανώτερους κληρικούς, ήταν τα κοσμήματα και τα αντικείμενα από χρυσό, ασήμι και άλλα πολύτιμα μέταλλα. Οι τεχνίτες χρησιμοποιούσαν ημιπολύτιμους ασήμι και άλλα πολύτιμα μέταλλα. Οι τεχνίτες χρησιμοποιούσαν ημιπολύτιμους ήμ μ μ χ ς χρη μ ημ μ ςήμ μ μ χ ς χρη μ ημ μ ςαλλά και πολύτιμους λίθους, όπως σμαράγδια από την Αίγυπτο, ζαφείρια από την αλλά και πολύτιμους λίθους, όπως σμαράγδια από την Αίγυπτο, ζαφείρια από την ΚεΚεϋϋλάνη, μαργαριτάρια από τον Περσικό Κόλπο, λάπις λάζουλι, αχάτη κ.ά. για να λάνη, μαργαριτάρια από τον Περσικό Κόλπο, λάπις λάζουλι, αχάτη κ.ά. για να δημιουργήσουν εντυπωσιακά έργα τέχνης, όπως βραχιόλια, δαχτυλίδια, καρφίτσες, δημιουργήσουν εντυπωσιακά έργα τέχνης, όπως βραχιόλια, δαχτυλίδια, καρφίτσες, σκουλαρίκια.σκουλαρίκια.ρρ

Στα δώρα του αυτοκράτορα σε αξιωματούχους, πρεσβευτές και ευνοούμενούς Στα δώρα του αυτοκράτορα σε αξιωματούχους, πρεσβευτές και ευνοούμενούς του, περιλαμβάνονταν και κοσμήματα, τα οποία ταξίδευαν σε κάθε γωνιά της του, περιλαμβάνονταν και κοσμήματα, τα οποία ταξίδευαν σε κάθε γωνιά της αυτοκρατορίας αλλά και έξω από τα σύνορά της.αυτοκρατορίας αλλά και έξω από τα σύνορά της.

Τα ερ α ήρια κο η α ο οιίας έφ ια ναν και αρα ελίες ε εκκλη ια ικόΤα ερ α ήρια κο η α ο οιίας έφ ια ναν και αρα ελίες ε εκκλη ια ικό Τα εργαστήρια κοσμηματοποιίας έφτιαχναν και παραγγελίες με εκκλησιαστικό Τα εργαστήρια κοσμηματοποιίας έφτιαχναν και παραγγελίες με εκκλησιαστικό προορισμό. Τα κοσμήματα είχαν συχνά και ρόλο φυλαχτού. Χαρακτηριστική προορισμό. Τα κοσμήματα είχαν συχνά και ρόλο φυλαχτού. Χαρακτηριστική μαρτυρία γι΄αυτό ,παρέχουν οι σταυροί και τα εγκόλπια, η πιο πολυάριθμη ίσως μαρτυρία γι΄αυτό ,παρέχουν οι σταυροί και τα εγκόλπια, η πιο πολυάριθμη ίσως ενότητα κοσμημάτων που έχει σωθεί.ενότητα κοσμημάτων που έχει σωθεί.

ΚοσμήματαΚοσμήματα

Χρυσό βραχιόλι με πολύτιμους Χρυσό βραχιόλι με πολύτιμους λίθους (6λίθους (6οςος αι.), Μητροπολιτικό αι.), Μητροπολιτικό Μουσείο Νέα ΥόρκηςΜουσείο Νέα Υόρκης

Παναγία, Άγιος Βασίλειος και Άγιος Παναγία, Άγιος Βασίλειος και Άγιος ό ό ό άλό ό ό άλ

Στέμμα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ΄του Μονομάχου Στέμμα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ΄του Μονομάχου (1042(1042--1055) Εθνικό Μουσείο Βουδαπέστης, Ουγγαρία1055) Εθνικό Μουσείο Βουδαπέστης, Ουγγαρία

Γρηγόριος. Χρυσός σταυρός με σμάλτο, Γρηγόριος. Χρυσός σταυρός με σμάλτο, (αρχές 11(αρχές 11ουου αι.), Βρετανικό Μουσείο αι.), Βρετανικό Μουσείο ΛονδίνοΛονδίνο

Ο αρχάγγελος Μιχαήλ σε κάλυμμα Ο αρχάγγελος Μιχαήλ σε κάλυμμα Ευαγγελίου, (12Ευαγγελίου, (12οςος αι.) Ναός Αγίου Μάρκου, αι.) Ναός Αγίου Μάρκου, ΒενετίαΒενετία

ΚοσμήματαΚοσμήματα

Τμήμα χρυσού περιδέραιου με πολύτιμες πέτρες (5Τμήμα χρυσού περιδέραιου με πολύτιμες πέτρες (5οςοςαι.), Μουσείο Μπενάκη, Αθήνααι.), Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα

Χρυσά περικάρπια διακοσμημένα με σμάλτο (11Χρυσά περικάρπια διακοσμημένα με σμάλτο (11οςος αι.), Μουσείο αι.), Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, ΘεσσαλονίκηΒυζαντινού Πολιτισμού, Θεσσαλονίκη

Κόσμημα από χρυσό ,καμέο και πολύτιμους λίθους (11Κόσμημα από χρυσό ,καμέο και πολύτιμους λίθους (11οςος αι.), αι.), Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας ΥόρκηςΜητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης Ασημένιος δίσκος που εικονίζει την πάλη του Δαβίδ με το Γολιάθ Ασημένιος δίσκος που εικονίζει την πάλη του Δαβίδ με το Γολιάθ

(629(629--630), Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης630), Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης

ΒιβλιογραφίαΒιβλιογραφία

Αντουράκης Γ.Β., Χριστιανική Αρχαιολογία τόμος Α΄, Αντουράκης Γ.Β., Χριστιανική Αρχαιολογία τόμος Α΄, Αθή 1984Αθή 1984Αθήνα 1984Αθήνα 1984

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1997, Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1997, Τόμος Α΄Ελλάς Βυζαντινή τέχνη σελίδες 525Τόμος Α΄Ελλάς Βυζαντινή τέχνη σελίδες 525--556556Τόμος Α Ελλάς, Βυζαντινή τέχνη, σελίδες 525Τόμος Α Ελλάς, Βυζαντινή τέχνη, σελίδες 525 556556

Ιστορία του Μεσαιωνικού και του Νεότερου Κόσμου, Β΄ Ιστορία του Μεσαιωνικού και του Νεότερου Κόσμου, Β΄ Γενικού Λυκείου, σελίδες 97Γενικού Λυκείου, σελίδες 97--102102

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία, Β΄ Γυμνασίου, σελίδες Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία, Β΄ Γυμνασίου, σελίδες 8080--8484Β ίδΒ ίδ Βικιπαίδεια Βικιπαίδεια

Ντεκάστρο Μ., Βυζαντινή τέχνη (οδηγός για παιδιά)Ντεκάστρο Μ., Βυζαντινή τέχνη (οδηγός για παιδιά)