1

ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΛΑΜΑ

ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑ: ΕΘΙΜΑ ΔΩΔΕΚΑΗΜΕΡΟΥ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΑΛΑΜΑ: ΑΠΟ ΤΟ ΧΘΕΣ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ- ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Επιβλέποντες καθηγητές: Παπαδημητρίου Αθανάσιος

Καλαϊτζαντωνάκης Ευτύχιος

Σχ. Έτος 2011-2012, Ά τετράμηνο

2

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η ..................................................................................................................3

Χ Ρ Ι Σ Τ Ο Υ Γ Ε Ν Ν Ι Α Τ Ι Κ Α Ε Θ Ι Μ Α Τ Η Σ Π Ε Ρ Ι Ο Χ Η Σ Π Α Λ Α Μ Α ............5

1 . Τ Α Κ Α Λ Α Ν Τ Α ..............................................................................................5

2 . Τ Α Χ Ρ Ι Σ Τ Ο Υ Γ Ε Ν Ν Ι Α Τ Ι Κ Α Κ Α Λ Α Ν Τ Α ...........................................6

3 . Ο Ι Κ Α Λ Ι Κ Α Τ Ζ Α Ρ Ο Ι .................................................................................8

2 . Φ Α Γ Η Τ Α Τ Ω Ν Χ Ρ Ι Σ Τ Ο Υ Γ Ε Ν Ν Ω Ν ..................................................10

4 . Η Γ Ο Υ Ρ Ο Υ Ν Ο Χ Α Ρ Α ...............................................................................12

Ε Θ Ι Μ Α Π Ρ Ω Τ Ο Χ Ρ Ο Ν Ι Α Σ ................................................................................18

Τ Α Κ Α Λ Α Ν Τ Α Τ Η Σ Π Ρ Ω Τ Ο Χ Ρ Ο Ν Ι Α Σ ..............................................21

Β Α Σ Ι Λ Ο Π Ι Τ Α .................................................................................................23

Θ Ε Ο Φ Α Ν Ι Α - Φ Ω Τ Α ...........................................................................................25

3

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η

Στην καρδιά του θεσσαλικού κάμπου, μεταξύ Καρδίτσας και Λάρισας

απλώνεται ο Παλαμάς, μια σύγχρονη κωμόπολη με πανάρχαια ιστορία και

παράδοση, που κατά την επικρατέστερη εκδοχή πήρε την ονομασία αυτή από το

επάγγελμα εκείνων που ασχολούνταν με το παλάμισμα των σπιτιών, δηλαδή το

ασβέστωμα ή την επάλειψη του πατώματος ή του τοίχου. Από την άλλη, σύμφωνα

με την γνώμη πολλών κατοίκων, ο Παλαμάς ονομάστηκε έτσι, επειδή είναι επίπεδος

και πανοραμικά μοιάζει με παλάμη. Ο Δήμος Παλαμά αποτελείται από τα Δημοτικά

διαμερίσματα: Παλαμά, Αγίου Δημητρίου, Βλοχού, Κοσκινά, Μάρκου,

Μεταμόρφωσης, Γοργοβιτών.

Πρόκειται για μια περιοχή, πλούσια σε πολιτιστική παράδοση και

με πληθώρα εθίμων τα οποία καλύπτουν όλες τις εκδηλώσεις της ζωής

και όλες τις χρονικές περιόδους.

Πριν προχωρήσουμε όμως στην εξέταση των εθίμων, καλό θα

ήταν να αναφέρουμε τι είναι το έθιμο.

Έθιμο

Το έθιμο είναι μια από τις δύο πηγές του ισχύοντος δικαίου, η

άλλη είναι ο νόμος. Ο εθιμικός κανόνας δικαίου είναι άγραφος, πηγάζει

απευθείας από το λαό και κυρώνεται λόγω της μακροχρόνιας,

ομοιόμορφης και συνειδητής άσκησής του ως υποχρεωτικού κανόνα

δικαίου. Ο κανόνας δικαίου και το δίκαιο που πηγάζει από το έθιμο

λέγονται, αντίστοιχα, εθιμικός κανόνας δικαίου και εθιμικό δίκαιο.

Είδη εθίμου

4

Τα έθιμα διακρίνονται σε γενικά ( ισχύουν σε όλη τη χώρα), και

τοπικά (σε ορισμένη περιοχή). Υπάρχουν επίσης έθιμα επαγγελματικά

(π.χ. εμπορικά, ναυτικά), καθώς και έθιμα θρησκευτικά που

ενδιαφέρουν το δίκαιο (π.χ. για το δίκαιο του γάμου μειονοτήτων).

Μια γενική κατάταξη των εθίμων σχηματίζει έναν κύκλο της ζωής,

τους κύκλους της εθνικής ζωής, της καθημερινότητας, της

θρησκευτικής ζωής. Στον πρώτο κύκλο περιλαμβάνονται τα έθιμα της

γέννησης και της ανατροφής των παιδιών, του γάμου, του θανάτου.

Είναι ο κατεξοχήν εθιμικός, ένας εξαιρετικά ευρύς κύκλος, μαζί με

εκείνον της θρησκευτικής ζωής που περιέχει το μέγα πλήθος των

εορταστικών εκδηλώσεων.

Η έννοια των εθίμων στη λαογραφία

Η έννοια των εθίμων προσεγγίζεται πληρέστερα με το συσχετισμό

της προς την έννοια των ηθών με τα οποία συναναφέρεται. Συχνά

υπάρχει μια σύγχυση ανάμεσα στα ήθη και στα έθιμα. Τα ήθη είναι τα

αισθήματα, οι αντιλήψεις, οι νοοτροπίες που χαρακτηρίζουν μια εποχή

οι οποίες όταν πάρουν και μια σταθερά επαναλαμβανόμενη

περισσότερο ή λιγότερο τελετουργική μορφή, γίνονται έθιμα, όπως είναι

τα γαμήλια.

Συντάκτες: Μιχοπούλου Αρετή, Μπιρμπάκου Νεφέλη, Σακελλαρίου Βασιλική, Τζέλλα Δάφνη,

Φλώρου Αθανασία

5

Χ Ρ Ι Σ Τ Ο Υ Γ Ε Ν Ν Ι Α Τ Ι Κ Α Ε Θ Ι Μ Α Τ Η Σ

Π Ε Ρ Ι Ο Χ Η Σ Π Α Λ Α Μ Α

1 . Τ Α Κ Α Λ Α Ν Τ Α

Π Ρ Ο Ε Λ Ε Υ Σ Η :

Την ονομασία τους, την πήραν από την λατινική λέξη calenda,

που διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα καλώ.

Αρχικά, η λέξη κάλαντα σήμαινε μόνο τα τραγούδια που έλεγαν στις

τρεις μεγάλες γιορτές του Δωδεκαημέρου (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά,

Φώτα) και είχαν πάρει την ονομασία αυτή από την εορτή των Καλενδών

του Ιανουαρίου. Ωστόσο, το έθιμο αυτό προϋπήρχε στην Ελλάδα.

Με τον καιρό όμως ο όρος διευρύνθηκε και περιλαμβάνει επίσης τα

τραγούδια που λέγονται και σε άλλες θρησκευτικές γιορτές (Σάββατο

του Λαζάρου, Κυριακή των Βαΐων, κ.α.) την παραμονή ή ανήμερα.

Την παλαιότερη μαρτυρία για το έθιμο των καλάντων δίνει ο Ιωάννης

Τζέντζης (12ος αιώνας).

Τα κάλαντα κάθε εορτής παίρνουν, ανάλογα με το περιεχόμενό

της, δική τους ποιητική μορφή και εθιμική πλαισίωση. Παιδιά κατά

ομάδες, περιφέρονταν και περιφέρονται στα σπίτια, στους δρόμους,

στα καταστήματα και τραγουδούν με ειδικό όργανο τραγούδια που

6

αφορούν τη γιορτή των Χριστουγέννων, τη γιορτή της Πρωτοχρονιάς, τη

γιορτή του Μ. Βασιλείου και μερικά την Περιτομή του Χριστού.

2 . Τ Α Χ Ρ Ι Σ Τ Ο Υ Γ Ε Ν Ν Ι Α Τ Ι Κ Α Κ Α Λ Α Ν Τ Α

Τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα τραγουδιούνται από παιδιά είτε

την παραμονή είτε ανήμερα των Χριστουγέννων.

Ενώ την παραμονή των Χριστουγέννων οι νοικοκυρές είχαν τις

δικές τους σκοτούρες, εμείς τα παιδιά του Παλαμά έχουμε τα δικά μας.

Πρέπει να πάμε να τραγουδήσουμε τα κάλαντα. Σύμφωνα με

πληροφορίες από γεροντότερους στο χωριό δεν τραγουδούσαν

κάλαντα τα Χριστούγεννα, αλλά τα έφεραν στο χωριό τα παιδιά των

καταδιωκόμενων οικογενειών, που ήταν στο χωριό μας.

Το απόγευμα της παραμονής τα αγόρια (τα κορίτσια δεν

τραγουδούσαν ούτε τα Χριστούγεννα, ούτε την Πρωτοχρονιά, ούτε τα

Φώτα) δυο-τρία μαζί πήγαιναν να πουν τα κάλαντα. Έπαιρναν στα χέρια

τους και ένα μεγάλο ξύλο για να φυλάγονται από τα σκυλιά, πήγαιναν

από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούσαν.

Το τραγούδι των Χριστουγεννιάτικων καλάντων ήταν:

Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα πρώτη γιορτή του χρόνου

7

Για βγάτε για να μάθετε πως ο Χριστός γεννιέται

Γεννιέται και ανατρέφεται με μέλι και με γάλα

Το μέλι τρώνε οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες

Και το μελισσοχόρταρο το λούζονται οι κυράδες

Όταν τελείωνε το τραγούδι, οι νοικοκυρές έβγαιναν στην πόρτα

του σπιτιού και έδιναν φιλοδωρήματα. Αυτά ήταν: ξυλοκέρατα, σύκα

και μικρές κουλούρες , που για αυτό τον σκοπό είχαν ετοιμάσει οι

νοικοκυρές.

Αργότερα στο χωριό ήρθαν τα γνωστά σημερινά κάλαντα « Καλήν

εσπέραν άρχοντες» και τα παλιά ξεχάστηκαν.

Στις μέρες μας, με την αύξηση του καταναλωτισμού τα

φιλοδωρήματα στα παιδιά που τραγουδούν τα κάλαντα είναι μόνο

χρήματα.

Συντάκτες: Γιώτας Στέφανος, Λιάππη Ειρήνη

8

3 . Ο Ι Κ Α Λ Ι Κ Α Τ Ζ Α Ρ Ο Ι

Με τον ερχομό των Χριστουγέννων

έκαναν την εμφάνισή τους και οι

καλικάντζαροι. Οι καλικάτζαροι είναι

δαιμόνια, τα λαϊκότερα και πλουσιότερα

σε περιεχόμενο, τα οποία, σύμφωνα με

τις νεοελληνικές δοξασίες,

παρουσιάζονταν την περίοδο του

δωδεκαημέρου και ενοχλούσαν ή και

έβλαπταν τους κατοίκους της περιοχής

μας. Έμειναν πάνω στη γη μέχρι τα Φώτα.

Κατά τις σχετικές παραδόσεις, οι

καλικάντζαροι <<έρχονται από της γης

από κάτω όλο το χρόνο πολεμούν με τα

τσεκούρια να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γη>> , όμως καθώς

πλησιάζει η στιγμή που θα το κόψουν τελείως , γεννάται ο Χριστός και

αμέσως το δέντρο ξαναγίνεται. Τότε οι καλικάντζαροι ορμούν πάνω στη

γη και πειράζουν τους ανθρώπους. Σύμφωνα όμως με το έθιμο οι

καλικάντζαροι φεύγουν με το λιβάνι.

Επίσης άλλες πληροφορίες υποστηρίζουν ότι για να εξευμενίσουν

τα πειρακτικά αυτά πλάσματα, τους άφηναν γλυκά σε ένα σημείο του

9

σπιτιού ή προσπαθούσαν να τα κάνουν ακίνδυνα, χρησιμοποιώντας

διάφορα μέσα. Κρεμούσαν για παράδειγμα πίσω από την πόρτα του

σπιτιού ή μέσα στο τζάκι ένα κατωσάγονο χοίρου (που θεωρείται από

παλιά ότι έχει αποτρεπτική δύναμη). Ή εκμεταλλευόμενοι την

κουταμάρα τους, τοποθετούσαν ένα κόσκινο μπροστά από την πόρτα

του σπιτιού, ώστε μέχρι να μετρήσει ο καλικάτζαρος από περιέργεια τις

τρύπες, να ξημερώσει και με το λάλημα του πετεινού έτρεχε να

εξαφανιστεί, γιατί ο φυσικός χρόνος της δράσης και των ελεύθερων

κινήσεων του καλικάτζαρου είναι η νύχτα. Το πιο αποτελεσματικό όμως

μέσο για να κρατηθούν μακριά οι καλικάντζαροι και κάθε άλλο

δαιμόνιο, θεωρήθηκε η φωτιά. Γι’ αυτό όλο το Δωδεκαήμερο έμεινε

άλλοτε συνεχώς αναμμένο το τζάκι.

Οι καλικάντζαροι είναι μια παλιά παράδοση όχι μόνο στην

περιοχή του Παλαμά αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα. Σε κάθε τόπο,

και πιο πολύ στα χωριά, υπάρχουν χίλιοι θρύλοι και έθιμα γύρω από

αυτούς. Μερικοί λένε ότι είναι πνεύματα, άλλα καλά και άλλα κακά. Γι’

αυτό λοιπόν, άλλοι με πριόνια, άλλοι με τσεκούρια κι άλλοι με

μπαλτάδες έβαζαν όλη τη δύναμή τους να κόψουν τους στύλους, που

πάνω σε αυτή στηριζόταν η γη και να την κάνουν να βουλιάξει.

Όταν έφτανε το βράδυ της

παραμονής των Χριστουγέννων, από

φόβο μη βουλιάξει η γη και τους

πλακώσει, έφευγαν κι ανέβαιναν στον

απάνω κόσμο, στη γη, για να

10

τυραννήσουν τους ανθρώπους που θα έβρισκαν μπροστά τους.

Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι είναι παράξενα όντα, μαλλιαρά και ότι

τρυπώνουν στα σπίτια από τις καμινάδες. Τις νύκτες πηγαίνουν και

κλέβουν τα φαγητά που βρίσκουν και πιο πολύ τα σύκα γιατί τους

αρέσουν πολύ. Όταν τελειώσουν το φαγητό τους αρχίζουν να χορεύουν.

Όλοι οι χωρικοί, όταν πλησιάζει το βράδυ, φοβούνται να

ξεμυτίσουν από το σπίτι τους, προπάντων τα μικρά παιδιά, έως ότου

έρθει η γιορτή των Φώτων, που ρίχνουμε το σταυρό και οι

καλικάντζαροι εξαφανίζονται. Τέλεια απαλλαγή όμως των ανθρώπων

από τους καλικάντζαρους γινόταν μόνο την παραμονή των Φώτων , με

τον αγιασμό των σπιτιών. Τότε φεύγουν και πάνε να ζήσουνε κάτω από

τη γη. Και σύμφωνα με το έθιμο, εμφανίζονται πάλι τα επόμενα

Χριστούγεννα.

2 . Φ Α Γ Η Τ Α Τ Ω Ν Χ Ρ Ι Σ Τ Ο Υ Γ Ε Ν Ν Ω Ν

Την περίοδο των Χριστουγέννων στο χωριό μας προετοιμάζονται

(και καταναλώνονται) ιδιαίτερα φαγητά και γλυκά, όπως η γαλοπούλα,

το χριστόψωμο, η βασιλόπιτα, τα μελομακάρονα, οι κουραμπιέδες, που

συμπληρώνουν το πατροπαράδοτο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι.

Χαρακτηριστικά της

γιορτής των Χριστουγέννων

ήταν το διαρκές άναμμα της

φωτιάς (κρατάει όλο το

11

Δωδεκαήμερο) που έχει αποτρεπτικό χαρακτήρα κατά των

καλικάντζαρων και των κακών πνευμάτων, το σφάξιμο και το

μαγείρεμα του γουρουνιού. Όσοι δεν είχαν γουρούνι σφάζανε γίδα ή

πρόβατο. Το χοιρινό κρέας αποτελούσε το κύριο φαγητό στο

χριστουγεννιάτικο γεύμα, όπως άλλωστε και σήμερα.

Επίσης, φτιάχναμε λουκάνικα από το γουρούνι, τα οποία

κρεμούσαμε μέχρι να στεγνώσουν, ενώ το λίπος του γουρουνιού το

αποθηκεύαμε σε δοχεία και το χρησιμοποιούσαμε στη μαγειρική.

Η κοτόσουπα αποτελούσε το κυρίως πιάτο που έτρωγαν οι

Θεσσαλοί.

Συντάκτες: Κωστή Φωτεινή, Τζιώτας Νικόλαος

12

4 . Η Γ Ο Υ Ρ Ο Υ Ν Ο Χ Α Ρ Α

Το σφάξιμο του γουρουνιού είναι ένα από τα σημαντικότερα

Χριστουγεννιάτικα έθιμα .Όπως κατά την ημέρα της Λαμπρής κάθε

καραγκούνικο σπίτι θα έσφαζε και θα έψηνε το πατροπαράδοτο αρνί,

έτσι και κατά τα Χριστούγεννα δεν υπήρχε σπίτι σ’ οποιοδήποτε

καραγκούνικο χωριό, που να μην έσφαζε το καλοθρεμμένο γουρούνι.

Το αγόραζαν από το μήνα Μάιο μικρό και το έτρεφαν με κολοκύθια και

πίτυρα, ενώ συνήθως όλο το καλοκαίρι βρισκόταν κοντά σε νερό, είτε

στο ποτάμι, είτε σε γούρνα* με νερό. Το φθινόπωρο πάλι, το

συντηρούσαν μέσα στο κουμάσι**. Αποτελούσε ντροπή για το σπίτι

εκείνο, που δεν είχε γουρούνι. Θα ήταν σπίτι παρακατιανό, φτωχό,

ανοικοκύρευτο.

Εξάλλου ήταν πολύ απαραίτητο για ένα αγροτικό σπίτι, γιατί απ’

το γουρούνι έπαιρναν τη λίπα, δηλαδή το λίπος, το κρέας, τις

τσιγαρίδες, τα λουκάνικα και τα γουρουνοτσάρουχα. Με τη λίπα

έφτιαχναν τις διάφορες πίτες και τα φαγητά τους, γιατί το λάδι δεν

υπήρχε παρά μόνο ελάχιστο για τα όσπρια και τις καντήλες στα

εικονοστάσια των σπιτιών τους. Με τα κρέατα δε, τις τσιγαρίδες και τα

λουκάνικα έφτιαχναν διάφορα φαγητά για ένα περίπου τρίμηνο.

Η γουρουνοχαρά με τις δοξασίες και τελετουργίες της έπαιρνε

πανηγυρικό χαρακτήρα. Τα γουρούνια θα τα έσφαζαν από 26

Δεκεμβρίου μέχρι 4 Ιανουαρίου. Το σφάξιμο των γουρουνιών δεν

συνέπιπτε τις ίδιες ημερομηνίες κατά περιφέρειες. Σε άλλες περιοχές

13

τα έσφαζαν 5-6 ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα και σε άλλες άρχιζαν

από την ημέρα των Χριστουγέννων και μετά, ανάλογα με την παρέα.

Τα περισσότερα γουρούνια σφάζονταν στις 27 Δεκεμβρίου,

ημέρα του Αγίου Στεφάνου. Γι’ αυτό και η γιορτή αυτή

ονομαζόταν “γρουνοστέφανος ή γουρου-

νοστέφανος”. Υπάρχουν όμως και μικρές

περιοχές που τα έσφαζαν ένα μήνα ή και

περισσότερο, μετά τα Χριστούγεννα. Η

προετοιμασία για το σφάξιμο του

γουρουνιού γινόταν με εξαιρετική

φροντίδα, ενώ επακολουθούσε γλέντι μέχρι τα ξημερώματα, για να

επαναληφθεί η ίδια διαδικασία την επόμενη και τη μεθεπόμενη μέρα.

Τρεις-τέσσερις συγγενικές οικογένειες καθόριζαν με τη σειρά ποια

ημέρα θα έσφαζε το γουρούνι της.

Για κάθε σφαγή μεγάλου γουρουνιού απαιτούνταν 5-6 άνδρες,

εκτός των παιδιών, που είχαν ηλικία πολλές φορές 20-25 ετών. Επειδή

όμως η όλη εργασία είχε ως επακόλουθο το γλέντι και τη χαρά, γι’ αυτό

και η ημέρα αυτή καθιερώθηκε ως “γουρουνοχαρά ή

γουρνουχαρά”. Όταν μάλιστα προσκαλούσαν κάποιον την ημέρα αυτή,

δεν έλεγαν “έλα να σφάξουμε το γουρούνι”, αλλά “έλα, έχουμε

γουρνουχαρά”.

Την ημέρα της σφαγής (θυσίας), ήταν όλα τα απαραίτητα

σύνεργα έτοιμα: Ακονισμένα μαχαίρια, ψαλίδια, τσεκούρι, κοκκαλάρια,

καζάνι κλπ. Ετοίμαζαν και φαγητό, συνήθως πίτες και κότες για το

14

μεσημέρι. Κατά τις 10 το πρωί κατέφταναν οι καλεσμένοι. Όλοι έτοιμοι

για δουλειά. Πολύ χαρούμενη ημέρα, πανηγυρική. Μια φορά το χρόνο.

Όψη εορτάσιμη. Αφού έπαιρναν το γουρούνι από το κουμάσι, οι άντρες

το έριχναν κάτω και ένας με μαχαίρι έκοβε το λαιμό του. Το

αποτελείωνε με τον μπαλτά ή το τροχισμένο τσεκούρι, αφού πριν έκανε

το σημείο του σταυρού.

Το σκούξιμο του γουρουνιού ακουγόταν σ’ όλο το χωριό και

εμήνυε τη χαρά, που δοκίμαζε πλέον ο νοικοκύρης. Αυτή την ώρα

έριχναν τρεις τουφεκιές, για να φύγουν τα παγανά, για το καλό του

σπιτιού. Η νοικοκυρά έδινε μια φτυαριά με αναμμένη στάχτη και

θυμίαμα στον σφαγέα ο οποίος θυμιάτιζε τους εργαζόμενους και

όλους τους άλλους, για να έχουν την ευλογία του Χριστού και να

εξαφανιστούν οι καλικάντζαροι, έριχνε τη στάχτη με το θυμίαμα στο

λαιμό του γουρουνιού, για να είναι ευλογημένο και καλό το κρέας του.

Έλεγαν και διάφορες ευχές όπως: «Με υγεία το χοιροσφάγι και του

χρόνου»

Ένας άλλος έπαιρνε λίγο αίμα στο δάκτυλο του και επάλειφε τα

μικρά παιδιά στο πρόσωπο, για να είναι γερά από τις αρρώστιες , να

15

μην ματιάζονται και να μην επηρεάζονται από τα κακά πνεύματα.

Χαρούμενοι όλοι και γελαστοί. Στη συνέχεια οι άντρες με τα μαχαίρια

τού έκοβαν τα πόδια, το κεφάλι, την ουρά και τα έδιναν στις γυναίκες ,

που τα έβαζαν στο καζάνι με το βραστό νερό για την αποτρίχωσή τους

και τα οποία προορίζονταν για πατσά. Μετά το έγδερναν το τομάρι

(δέρμα) , το οποίο αφού το αλάτιζαν, το δίπλωναν στα τέσσερα και το

κρατούσαν, για να φτιάξουν γουρουνοτσάρουχα για τις καλοκαιρινές

δουλειές.

Μετά έβγαζαν το παστό (πάχος) και το έδιναν στις γυναίκες οι

οποίες αφού το

τεμάχιζαν, το έριχναν

στο καζάνι και με το

πατητήρι (ένα κοντάρι

περίπου 0,80 εκ. με

κεφαλή τετράγωνη από

σανίδι), έβγαζαν το

ρευστό λίπος, το οποίο

άδειαζαν σε τενεκέδες, όπου πάγωνε και έτσι γινόταν η νόστιμη λίπα.

Αποτελούσε τιμή για τον νοικοκύρη που έβγαζε6-7 τενεκέδες λίπα.

Οι κάτοικοι της Θεσσαλίας χρησιμοποιούσαν το λίπος όλο το

χρόνο και σε όλα σχεδόν τα φαγητά. Υπήρχαν μάλιστα περιπτώσεις που

πολλοί δεν το αντικαθιστούσαν με τίποτα. Ακόμα και το καλοκαίρι στα

φαγητά τους χρησιμοποιούσαν λίπος, γιατί το θεωρούσαν δική τους

παραγωγή και επομένως φθηνό, σε αντίθεση με το λάδι. Επίσης, πολλές

16

φτωχές οικογένειες δεν αγόραζαν καθόλου λάδι και δεν ήξεραν ούτε

ποιο είναι το χρώμα του.

Με τα

τσεκούρια μετά

έκοβαν το κρέας

και έβαζαν τα

κομμάτια αλατι-

σμένα σε πιθάρια ,

που τα είχαν για

φαγητό όλο σχεδόν

το χειμώνα και ,

που τα μαγείρευαν με τραχανά και πλιγούρι. Έφτανε πλέον μεσημέρι. Η

τάβλα έτοιμη τους περίμενε να φάνε και να πιούν το ντόπιο κρασί.

Άλλοι πάλι έκοβαν τα πράσα σε μικρά-μικρά τεμάχια και τα είχαν

έτοιμα να γεμίσουν τα λουκάνικα. Μετά το φαγητό οι άντρες έκοβαν το

ανάλογο κρέας πάνω στην τάβλα, με τα ψαλίδια, το οποίο ανακάτωναν

με τα τριμμένα πράσα και το έβαζαν στην κατσαρόλα και τα ζέσταιναν,

αφού έριχναν συγχρόνως ρίγανη, πιπέρι, αλάτι. Έτσι γινόταν το

σύβρασμα με το οποίο γέμιζαν τα λουκάνικα. Συνήθως έφτιαναν 9-11

λουκάνικα γεμίζοντας τα έντερα.

Τα λουκάνικα μετά τα περνούσαν σ’ ένα ξύλινο δοκάρι και τα

κρεμούσαν στη βεράντα του σπιτιού για να στεγνώσουν. Αυτά

αποτελούσαν το πρόχειρο, μα νόστιμο και εκλεκτό φαγητό των

καραγκούνηδων. Οι άντρες μετά έφευγαν για τα σπίτια τους. Το βράδυ

όμως, σαν σουρούπωνε για καλά ξαναπήγαιναν στο σπίτι του

17

νοικοκύρη, για να φάνε και να γλεντήσουν , να χαρούν και να

απολαύσουν τους καρπούς των κόπων τους.

Σταθμός λοιπόν για τους καραγκούνηδες η γουρουνοχαρά.

Παρόλο που οι καραγκούνηδες δεν εκφράζονταν για τον βαθύτερο

σκοπό της τελετής αυτής όπως περιγράφηκε , εξηγείται ο σκοπός

αυτός, αν ανατρέξει κανείς στις τελετουργίες του προχριστιανικού

κόσμου και ιδιαίτερα του ελληνορωμαϊκού.

Όπως οι Ρωμαίοι γιορτάζοντας στο τέλος του χρόνου τα Brumalia

θυσίαζαν χοίρους προς τιμή του Κρόνου και της Δήμητρας , έτσι και

στους καραγκούνηδες η γουρουνοχαρά σκοπεύει εκτός από τα άλλα

και στην καλή σοδειά, ευτυχία και στην απαλλαγή από τα κακά

πνεύματα. Ο αποκεφαλισμός του γουρουνιού απελευθερώνει δυνάμεις

ταυτόχρονα. Αντιδαιμονικό και καθαρτήριο είναι και το αλάτι, όπως

και η φωτιά και το θυμίαμα. Από την άλλη η εξέταση των εντοσθίων για

την πρόβλεψη του μέλλοντος και του καιρού είναι αρχαία συνήθεια του

μεσογειακού κόσμου. Ο χριστιανισμός παραμέρισε την ειδωλολατρική

πλευρά στην σχετική τελετουργία, χωρίς όμως να την καταργήσει

ολοκληρωτικά.

*λάκκος με νερό

**ξεχωριστός χώρος εκτροφής

Συντάκτες: Καραγγέλης Σωτήριος, Πουλικαράκος Αθανάσιος

18

Ε Θ Ι Μ Α Π Ρ Ω Τ Ο Χ Ρ Ο Ν Ι Α Σ

Στην κορύφωση των γιορτών του δωδεκαημέρου έχουμε και την

γιορτή της Πρωτοχρονιάς, η οποία είναι πολύ σημαντική γιατί τα έθιμά

της αφορούν στην καλοτυχία του καινούργιου χρόνου. Μετά τα

Χριστούγεννα είναι η δεύτερη μεγαλύτερη γιορτή του δωδεκαημέρου,

μαζί με αυτήν και η γιορτή του Μ. Βασιλείου. Η Πρωτοχρονιά πριν από

τον 4ο αιώνα γιορταζόταν στις 6 Ιανουαρίου, μετά τον 4ο αιώνα όμως

καθιερώθηκε να γιορτάζεται την 1η Ιανουαρίου.

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς οι νοικοκυρές, αργά τα

μεσάνυχτα πήγαιναν στη βρύση και την άλειφαν με λίπα και ρίχνοντας

νομίσματα, λίγο καλαμπόκι και σιτάρι έλεγαν:

«Όπως τρεχ' το νιρό βρυσούλα μ' (η ποτάμι μ')

ετσ' να τρέχ' και του βιό μ'»

Ήταν το κέρασμα της βρύσης, μια εξιλαστική προσφορά προς το

πνεύμα, που θεωρείται, ότι κατοικεί στα νερά.

Οι νοικοκυρές σηκώνονταν τα χαράματα, για να ζυμώσουν και να

ψήσουν την βασιλόπιτα, που ήταν μια μπουγάτσια από σιταρένιο αλεύρι

19

και πάνω είχε κεντήματα με το ψαλίδι, λουλούδια και σταυρούς. Μέσα

σ' αυτήν έβαζαν το φλουρί, ένα κλωναράκι κορομηλιάς, ένα σπυρί

σιτάρι και λίγες τρίχες από την αγελάδα, σύμβολα ασφαλώς, που

κρύβουν ζωτική δύναμη, η οποία είναι αναγκαία, για να εξασφαλισθεί η

αφθονία και η ευημερία.

Σαν ξημέρωνε έπαιρνε όλη η φαμίλια το δρόμο για την εκκλησία

με τα γιορτινά τους ρούχα. Οι νοικοκυρές έπρεπε να φτιάξουν

πρόσφορα και να τα πάνε στην εκκλησία.

Η Πρωτοχρονιά έμπαινε με τις πιο πλούσιες ελπίδες. Στο τέλος της

Θείας Λειτουργίας, γυναίκες, άλλες μέσα στην εκκλησία και άλλες έξω,

μοίραζαν στους ενορίτες τεμάχια βασιλόπιτας και πεντακάθαρο τυρί

σαν την ψυχή του Αϊ-Βασίλη, που θα'ταν όλη τη χρονιά βοηθός τους και

θα 'φερνε ευτυχία στα σπίτια τους. Μέσα και έξω από την εκκλησία

έλεγε ο ένας στον άλλο χρόνια πολλά και οι μικρότεροι φιλούσαν τα

χέρια των μεγαλυτέρων και του παπά, οι δε γυναίκες το χέρι της

παπαδιάς, που ήταν δείγμα σεβασμού. Έξω από την εκκλησία και στο

δρόμο για τα σπίτια τους οι άνδρες πυροβολούσαν στον αέρα με τα

πιστόλια τους, για να έχουν χαρούμενο τον καινούργιο χρόνο μακριά

από τα επικίνδυνα κακά πνεύματα. Έτσι, με τις τουφεκιές καλωσόριζαν

το νέο χρόνο.

20

Οι ηλικιωμένες γυναίκες άνοιγαν τα ανατολικά παράθυρα των

σπιτιών τους, για να μπει ο καινούργιος χρόνος. Για να είναι δε γερά τα

ζώα και τα πρόβατα ο νοικοκύρης έπαιρνε τη βασιλόπιτα, που έφτιαχνε

γι' αυτά και πήγαινε στο μαντρί, όπου με τον τσοπάνο έσπαζε την πίτα

στην πλάτη του κριαριού ή της προβατίνας και έδινε μικρά τεμάχια για

το καλό στα πρόβατα και τα έτρωγαν. Το ίδιο έκανε και στο στάβλο των

ζώων, όπου έσπαζε στη ράχη της αγελάδας την πίτα και έδινε ένα

κομμάτι, για να φάει και αυτή.

Το μεσημέρι καθισμένοι όλοι στο τραπέζι περίμεναν με μεγάλη

αγωνία και λαχτάρα τη βασιλόπιτα. Σαν την έβαζε η νοικοκυρά πάνω

στο τραπέζι ο σπιτονοικοκύρης την έκοβε σε ίσια κομμάτια. Ένα για το

Χριστό και τα υπόλοιπα για τα μέλη της οικογένειας. Ο καθένας παίρνει

από ένα κομμάτι. Παλαιότερα όποιος πετύχαινε τις τρίχες της αγελάδας

θα αποκτούσε πολλά ζώα (πρόβατα-αγελάδες), όποιος το κλωναράκι

της κορομηλιάς θα είχε πολλά αμπέλια και δένδρα, και όποιος το σπυρί

θα 'ταν καλός και ευτυχισμένος γεωργός με άφθονους καρπούς. Αν

πετύχαινε το φλουρί θα 'ταν όλο το χρόνο ευτυχισμένος. Αν ήταν

κανένας από τη φαμίλια στρατιώτης ή στα ξένα έβγαζαν και γι 'αυτόν

κομμάτι βασιλόπιτας.

Στη συνέχεια, αφού έκαναν όλοι το σταυρό τους και έλεγαν

χρόνια πολλά, άρχιζαν να τρώνε. Στο τραπέζι τοποθετούσαν κι ένα

κουτάλι και πιρούνι για τον ξενιτεμένο ή το στρατιώτη απ' την

οικογένεια. Αν σε κάποιο σπίτι υπήρχε νεόνυμφη, πριν κάνουν όλοι το

σταυρό τους για να φάνε, προσκυνούσε τρείς φορές το τραπέζι και

μετά άρχιζαν και έτρωγαν. Όπως και τα Χριστούγεννα έτσι και την

Πρωτοχρονιά, δε σήκωναν το τραπέζι μέχρι το βράδυ και ούτε άλλαζαν

τα καινούργια ρούχα τους, για να ζουν έτσι με τον άγιο όλη τη μέρα

21

μακριά από κάθε κακό πνεύμα. Την ίδια μέρα κούρευαν λίγα μαλλιά

των μικρών παιδιών ή έκοβαν τα νύχια τους. Φύτευαν ένα δένδρο ή

κλάδευαν κάποιο. Τη στάχτη από το μπουχαρή (τζάκι) την πετούσαν

στον κήπο. Επίσης έσπαγαν ένα ρόδι μπροστά στην πόρτα ως σύμβολο

γονιμότητας.

Την Πρωτοχρονιά η νοικοκυρά δεν έκραζε τις κότες να τις δώσει

να φάνε, για να μην τις κράζει όλο τον χρόνο. Πολλές νοικοκυρές

πίστευαν ότι, αν τα παιδιά δεν κάθονταν ήσυχα την πρωτοχρονιά στο

σπίτι, τότε οι κότες δεν θα κάθονταν να κλωσήσουν τα αυγά τους. Το

έθιμο όμως του ποδαρικού ήταν άγνωστο στο χωριό μας.

Πίστευαν επιπλέον πως, αν την πρωτοχρονιά είχε άσχημο καιρό,

θα ακολουθούσαν 40 καλές, για να ηλιάσει η αρκούδα τα αρκουδάκια

της. Εάν ήταν καλός, θα ακολουθούσαν 40 κακές σύμφωνα με την

παράδοση του χωριού μας.

Τ Α Κ Α Λ Α Ν Τ Α Τ Η Σ Π Ρ Ω Τ Ο Χ Ρ Ο Ν Ι Α Σ

Στις παλαιότερες εποχές τα κάλαντα τα τραγουδούσαν το απόγευμα

της πρωτοχρονιάς. Κρεμούσαν την σακούλα στον ώμο, παίρνανε ένα

ξύλο για τα σκυλιά και 2,3 παιδιά μαζί πηγαίνανε από σπίτι σε σπίτι και

τραγουδούσαν:

Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά ψιλή μου δενδρολιβανιά

Κι αρχή καλός μας χρόνος εκκλησιά με τ'άγιο θρόνος

22

Αρχή που βγήκε ο Χριστός, Άγιος και πνευματικός,

στην γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει.

Άγιο Βασίλης έρχεται και δεν μας καταδέχεται

Από την Καισαρία σ'εις αρχόντισσα κυρία.

Βαστά εικόνα και χαρτί ζαχαροκάλαμ' ζυμωτή,

Χαρτί και καλαμάρι δες κι εμέ το παλικάρι.

-Βασίλη μ', πούθεν έρχεσαι και πούθε κατεβαίνεις;

-Από τη μάνα μ' έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω.

-Βασίλη μ', ξέρεις γράμματα; πες μας την Αλφαβήτα

Στην πατερίτσα ακούμπησε να πει την Αλφαβήτα.

Κι η πατερίτσα ήταν χλωριά κι αμπόλιασε κλουνάρια.

Κλουνάρια, χρυσοκλούναρα, χρυσοκουμπουδιασμένα,

Που τα κουμπόδιασε ο Χριστός με δώδεκα ευαγγέλια,

Με δώδεκα, με έντεκα, με το Σταυρό στα χέρια.

Όταν τελείωνε το τραγούδι, η νοικοκυρά έβγαινε στην πόρτα και

πρόσφερε μικρές κουλούρες, σύκα, καραμέλες και ξυλοκέρατα που τα

έβαζαν στην κρεμασμένη σακούλα.

23

Β Α Σ Ι Λ Ο Π Ι Τ Α

Η Βασιλόπιτα είναι η πίτα που παρασκευάζεται ειδικά για την

εορτή του Αγίου Βασιλείου, πρώτη μέρα του χρόνου. Κατά τόπους

λέγεται και αγιοβασίλης, βασιλόπιτα, βασιλίτσα, αγιοβασιλόπιτα ή

βασιλόκλουρα, βασιλόψωμι κ.α.

Η βασιλόπιτα αποτελεί σύμβολο του πρωτοχρονιάτικου

τραπεζιού. Την παρουσία της με πολλές μορφές και διάφορους

τρόπους παρασκευής, βρίσκουμε σε όλα τα σπίτια αστικά και χωρικά.

Ζυμώνεται με αλεύρι και ζάχαρη, μυρωδικά και άλλα υλικά και μέσα

στο ζυμάρι τοποθετείται ένα νόμισμα ή κάποιο άλλο σημάδι, που όποιος

το βρει κατά την διανομή της βασιλόπιτας θα είναι τυχερός της

χρονιάς.

Κόβεται και μοιράζεται με εθιμικό τελετουργικό την νύχτα της

παραμονής του νέου έτους η ανήμερα της πρωτοχρονιάς. Ιδιαίτερα

κομμάτια ξεχωρίζονται για τον Χριστό, την Παναγία, τον Άγιο Βασίλειο,

το σπίτι και τους ξενιτεμένους. Ο γεωργός κόβοντας την βασιλόπιτα

χωρίζει κομμάτια και για τα χωράφια του και ο βοσκός για τα ζώα του.

Η κοπή και το μοίρασμα της βασιλόπιτας μεταφέρεται και έξω

από το σπίτι, σε ημέρα άλλη από την πρωτοχρονιά, παίρνοντας

χαρακτήρα κοινωνικών και επαγγελματικών συγκεντρώσεων. Η

συνήθεια αυτή, νεότερη οπωσδήποτε, κατάγεται από την ανάλογη που

υπήρχε στις παλαιότερες συντεχνίες, τον οποίων τα μέλη έκοβαν

πρωτοχρονιάτικη πίτα και την μοιράζονταν για το καλό το δικό τους και

του κοινού επαγγέλματος.

24

Το έθιμο της βασιλόπιτας όπως και άλλα του δωδεκαημέρου

ανάγεται στα Ρωμαϊκά Σατουρνάλια (τα ελληνικά Κρόνια), που ήταν

κατά βάση αγροτικές γιορτές της βλάστησης και της νέας χρονιάς

Συντάκτες: Κατή Δέσποινα, Ξέρα Χριστίνα, Τσιγαρδά Βασιλική

25

Θ Ε Ο Φ Α Ν Ι Α - Φ Ω Τ Α

Στο τέλος του Δωδεκαημέρου η γιορτή που κλείνει τον κύκλο, ο

οποίος ξεκινά από τα Χριστούγεννα, είναι τα Θεοφάνια. Στην ανατολική

ορθόδοξη εκκλησία καθιερώθηκαν τα Επιφάνεια ή και Θεοφάνια σαν

ημέρα επιφάνειας της θεότητας του Χριστού. Οι καραγκούνηδες τα

έλεγαν Φώτα. Την ημέρα αυτή αγιάζονται τα νερά και φεύγουν τα

παγανά. Την παραμονή των Φώτων ο παπάς γυρνούσε σ’ όλο το χωριό

με ένα μπακράτσι, ένα δοχείο δηλαδή, με αγιασμένο νερό και ένα

ματσάκι βασιλικό και ράντιζε όλα τα σπίτια ψάλλοντας το τροπάριο: «Εν

Ιορδάνη βαπτιζομένου σου κύριε».

Πρόκειται για μία γιορτή που καθιερώθηκε στην εκκλησία πολύ νωρίς

και στην αρχή γιορταζόταν με μεγάλη λαμπρότητα συνοδευόμενη από

πολλά έθιμα.

Ένα από αυτά που τελείται με τη μεγαλύτερη λαμπρότητα στον

καραγκούνικο χώρο, είναι το έθιμο των «Ρογκατσαρίων». Το έθιμο αυτό

είναι μία τελετή, πού έχει τις ρίζες της στον αρχαίο διθύραμβο. Ο

διθύραμβος ήταν θρησκευτικό και λατρευτικό άσμα που τραγουδούσε

ο ιερός θίασος των πιστών του Διονύσου, με συνοδεία αυλού,

χορεύοντας γύρω από το βωμό του θεού. Ο ύμνος αυτός ήταν μία

αφήγηση σχετικά με τη ζωή και τα παθήματα του θεού. Την απόδοση

της αφήγησης αναλάμβανε ο πρώτος των χορευτών, ο εξάρχων, ο

οποίος έκανε την αρχή στο τραγούδι, ενώ χορός 50 χορευτών,

26

μεταμφιεσμένων ίσως σε τράγους, εκτελούσε κυκλικά το διθύραμβο.

Σήμερα τα ρογκάτσια αποτελούνται από ομάδες 15 περίπου

ατόμων, των οποίων η ηλικία κυμαίνεται από 18 έως 20 ετών. Αυτό το

έθιμο εκτελείται την δεύτερη μέρα της παραμονής των Φώτων την

ημέρα του Σταυρού. Η ονομασία προέρχεται από τη λατινική λέξη Ruca

που σημαίνει δρόμος και αποτελεί ένα χαρούμενο έθιμο. Οι

συμμετέχοντες κρεμούσαν κουδούνια προβάτων που έκαναν δυνατό

ήχο. Με αυτόν τον τρόπο έδιωχναν τα καρκατζούλια, σκόρπιζαν δύναμη

και χαρά. Είχαν κουσιές, τα εργαλεία δηλαδή που χρησιμοποιούσαν για

να κόβουν τα βάτα, τα ψηλά χόρτα. Σε κάθε μπουλούκι, δηλαδή ομάδα,

υπήρχε ένας γαμπρός και μια νύφη, ένας γιατρός, μια αρκούδα και

αρκουδιάρης. Όλα τα άτομα είναι αγόρια. Οι υπόλοιποι ήταν οι

ρογκατσαρέοι οι οποίοι ήταν φύλακες της νύφης. Με τη στάχτη που

σκόρπιζαν στα σοκάκια και στα σπίτια απομάκρυναν τους

καλικατζαραίους, μία πράξη μαγικής πιθανόν προέλευσης. Όταν

έμπαιναν σε ένα σπίτι, από τη σπιτονοικοκυρά ζητούσαν το δώρο

λέγοντας :

Δώσι θεια λίγου λουκαν’κου

Δώσι και λίγη μπουμπάρα

Δώσι και λιγη πλευραμιά

για να γιν’η σουφγιμαδα

δώσι θεια και λίγη λίπα

για να φκιασ’η νύφη πίτα.

27

Αφού έπαιρναν το δώρο φιλούσαν το χέρι της νοικοκυράς. Στην

ομάδα είχαν και έναν καθισμένο στο γαϊδούρι, Εάν είχαν όργανα, ένας

απ’το μπουλούκι θα έπαιζε φλογέρα και γινόταν ο χορός του γαμπρού

και της νύφης. Στο τέλος χαιρετιόνταν ο γαμπρός με την νύφη.

Εκτός από το χωριό τους τα ρογκάτσια πήγαιναν και σε γειτονικά

χωριά. Την παραμονή των Φώτων, όταν γύριζε και ο παπάς στο χωριό

με το σταυρό και ένα ματσάκι βασιλικό, αν τον συναντούσαν τα

ρογκατσάρια, τον ενοχλούσαν αρπάζοντας δώρα. Ο παπάς τούς

απομάκρυνε με τον σταυρό.

Τα σπίτια την ημέρα των Φώτων έλαμπαν: θα περάσει ο παπάς

έλεγαν. Καθαροί ήταν και οι άνθρωποι. Οι χωριανοί έκαναν το σταυρό

τους και ασπάζονταν το σταυρό που κρατούσε στο χέρι του ο παπάς. Οι

νοικοκυρές έδιναν στον παπά την κουλούρα, λίπα και γουρνοκόψιδα.

Την ημέρα αυτή γυρνούσαν στο χωριό και οι γελαδαραίοι και μάζευαν

κουλούρες, λουκάνικα και γουρνοκόψιδα. Από το πρωί της ίδιας

ημέρας γυρνούσαν και τα παιδιά από 8 έως 13 ετών με τις σούβλες

στα χέρια και τις σακούλες στον ώμο και τραγουδούσαν το σχετικό

τραγούδι:

Σήμερα τα Φώτα κι ο φωτισμός

Και χαρές μεγάλες στον Κύριο

Σπάργανα βαστάει, κεριά κρατεί

Και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί

Άι-Γιάννη αφέντη Χρυσόστομε

Δίνεις και βαφτίζεις Θεού παιδί

28

Μέσ’ στην κολυμπήθρα την αργυρή

Πούπαιρνι νιράκι κι νίβονταν

Και χρυσό μαωτ’λάκι σφουγγίζονταν.

Χαμογελαστές οι νοικοκυρές τους έδιναν και δώρα. Το πρωί των

φώτων όλοι οι χωριανοί με τα γιορτινά τους κι ένα μπουκάλι με νερό

ξεκινούσαν για την εκκλησία, για να φωτιστούν. Στο λαιμό του

μπουκαλιού έδεναν ένα άσπρο σχοινί. Το τοποθετούσαν στο δάπεδο

μπροστά στο τέμπλο. Κατά την ώρα του Μεγάλου Αγιασμού τα

τοποθετούσαν κάτω από τον πολυέλαιο του Παντοκράτορος. Στο τέλος

του αγιασμού ο παπάς σταύρωνε τρεις φορές το νερό και ράντιζε τους

πιστούς ψάλλοντας το τροπάριο. Στο τέλος έβγαιναν οι γυναίκες και αν

ήταν καλός ο καιρός χόρευαν. Μετά έφευγαν για τα σπίτια τους

έχοντας μαζί τους και το αγιασμένο νερό. Σαν έφθαναν σ’ αυτά τα

ράντιζαν με το νερό, για να φύγουν τα καρκατζούλια και να είναι γεροί

όλοι στο σπίτι. Ράντιζαν μετά με το νερό τους στάβλους και τους

κήπους, καθώς και τα καρποφόρα δένδρα, για να φύγουν απ’ αυτά τα

σκουλήκια. Το απόγευμα πήγαιναν στα σιτάρια και στ’ αμπέλια , τα

οποία ερράντιζαν , για να έχουν καρποφορία και πλούσια σοδειά. Το

νερό πίστευαν πως είναι δύναμη γονιμοποιός και καθαρτήρια. Το

βράδυ άφηναν έξω στα δέντρα το μπουκάλι και όχι μέσα στο σπίτι.

Μάλιστα το αγίασμα αυτό το χρησιμοποιούσαν για τους ασθενείς.

Συντάκτες: Κατσάρας Άρης, Μπακαλάκος Αλέξανδρος, Παπαδημητρόπουλος Χρήστος,

Σταμπίνας Ευάγγελος

29

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στην εργασία μας αυτή ασχοληθήκαμε με την καταγραφή των

σημαντικότερων εθίμων των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των

Θεοφανίων στην περιοχή μας. Πολλά από αυτά διατηρούνται και

σήμερα σχεδόν αναλλοίωτα, κάποια έχουν αλλάξει μορφή, ενώ αρκετά

πλέον δεν υπάρχουν στις μέρες μας. Για τη συγκέντρωση των

πληροφοριών ανατρέξαμε σε βιβλία λαογραφίας, σε έγκυρες

ιστοσελίδες στο χώρο του διαδικτύου, σε μαρτυρίες παλαιότερων, αλλά

καταθέσαμε και τις προσωπικές μας εμπειρίες σχετικά με συνήθειες,

που οι οικογένειές μας συνεχίζουν να τηρούν. Επιπλέον, η εξέταση

αυτών των εθίμων έδειξε πως οι ρίζες τους ανάγονται στην ελληνική

αρχαιότητα, στη ρωμαϊκή περίοδο, αλλά και στους πρώτους αιώνες του

Βυζαντίου. Αυτό αποδεικνύει ότι το έθνος μας διαθέτει μια αδιάσπαστη

συνέχεια μέσα στους αιώνες, και ιδιαίτερα ο τόπος κατοικίας μας, ο

Παλαμάς και τα περίχωρά του, δεν έχουν χάσει εντελώς τον

παραδοσιακό τους χαρακτήρα. Από την άλλη, εμείς, η νέα γενιά,

οφείλουμε να τηρούμε τις παραδόσεις μας, χωρίς όμως να είμαστε

προσκολλημένοι στους τύπους, αλλά επιβάλλεται να κρατούμε τα

στοιχεία που είναι ακόμη ζωντανά και να τα μεταφέρουμε με τη σειρά

μας και στις επόμενες γενιές.

30

ABSTRACT

In this project of ours, we had dealt with the recording of the most important Christmas, New Year and Epiphany customs of our area. Many of these are still kept almost unchangeable today, some of them have changed their form, while quite a lot of them no longer exist in our days. For the gathering of information we consulted folklore books, reliable websites, old people’s accounts, but we have also introduced our personal experience regarding habits our families continue keeping. What’s more, the investigation of these customs has shown that their roots trace back to Greek antiquity, Roman times and also to the first centuries of Byzantium. This goes to prove that our nation bears an uninterrupted continuity over the centuries and especially our place of residence, Palamas and its environs, has not completely lost its traditional character. On the other hand, we, the new generation, ought to keep our traditions, but without standing to ceremony, it is imperative, however, that we keep the elements which are still alive and in turn pass them down to the next generations.

Συντάκτρια: Λιάππη Ειρήνη

31

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ

Εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος-Λαρούς Μπριτάνικα» Αθήνα 1984

Τζιαμούρτας Ζ. “Λαογραφική πινακοθήκη των καραγκούνηδων”, 2003

Τζιαμούρτας Ζ. «Ένα Βυζαντινό χωριό του θεσσαλικού κάμπου αφηγείται

το μεγαλείο του» 2005

Τσαγγαλάς Β. «Καλυβάκια Καρδίτσας (ιστορία λαογραφία και

παράδοση) 2002

Ηλεκτρονικές Πηγές

http//.www.wikipedia.com

http//.www. palamascity.gr