NEXU KERUM CUM DEO

EX RATIONE PANTHEISMI

POSITIONES

QUARUM IARTICULAM TERTIAM

VENIA AMPLISS. FACULT. PHILOS. UPSALIENS.

p. p.

CHRISTOPHORÜS JACOBUS BOSTRÖMPHILOS. MAG. STIP. JUNGBL. BOTHNIENS.

ET

PAULUS GU1L1ELMUS HUSSMEDEITABO - JEMTLANDUS

IN AUDIT. GUST. DIE IX MAJI MDGCCXXV1I

Η. A* M. S.

U Ρ SA LI iE,EXCUDEBANT REG1JE ACADEMIJE TYPOGRAPHU

CONTEACTS - PROSTEN

OCH

KYRKOHERDEN

h5g1eevoedige och höglArde

herr WILH. SAM. HUSS, SAMT 'J

PROSTINNAN

HÖGIDDA

FRU G. Μ. Η U S Sfödd WAGENIUS

De huldaste Foråldrar

tillegna. dt

af

Sonlig vördnad och tacksamhet.

Γ

17

se corrigat, quemadniodum jam vidimus. Scilicet parsmaxima hominum, quidquid in relativis deprehendif, idemetiam ad Absolutum transferre amat, in illis enim vitamagitaf, iisque veram realitatem maxime et ultro adtribuif ;et quoniam ihi qualitatem ab Ente distinguit, idein inabsolutam quoque realitätem valere existimat. Qui autemverum subtiiius sequitur, perperam id fieri reperit, etvulgi voees corrigit. Ac si vel maxime is quoque initioverbis distinguit, quas re non distincta sunt, monet tamensollicit·, ubi errores veretur, ncm stricte sed ex communiloquendi consuetudine sumendum id esse, atque hoc rao.do re vera alium sensum verbis adtribuit. Neque pro-hibitum sit in quavis institutione ab opinione data, etiamfalsa, proficisci, modo liaec postea corrigatur, nec non-dum castigata ibi usurpetur, ubi certam rationem totiuscorrumpere possit. Ea libertate Astronomus v. gr. uti-tur, qui etiam in Theorica artis parte, ubi de vero stel·Jarum motu agitur, Solem adscendere, descendere, pro-gredi etc. soepius dicit, ubi, ne verba sua fraudi fiant,minus veretur.

Qui fieri autem possit, ut in nostra mente distin·guantur, quaj realiter sunt unum idemque, id infra exPantosophias rationibus obiter ccrte commonstrare cona-

bimur. Homo, ut illa docet, recte quidem reale ab idealidistinguit, sed Deo hasc oppositio nulla est; nam Ipsi resquasvis est mentis ejus idea, et quaevis idea ejus est res siverealis. Quod idem in nostram quoque mentem valeret,si unicum ea Ens esset, ita ut präster se ipsam suasquemodificationes nihil perciperet.

3

ι8

IX.

Qualitas relativa per se, sublatis Entibus, quorum mit'tuam relationem significat, plane nihil est, quod per se patetex ipsa definitione ejus.

x. Ens itaque relativum solis relativis qualitatibusesse vel percipi non potest. Ex meris enim non-Emtibus seu nihilis nihil conficitur, ufc per se patet.

Thesis ex ipsis notionibus suis perspicue cogitatisadparet,* quemadmodum v. gr. sequitur ex definitione figu-r», ut triangulum, quadratum etc. absque spatio nihil sit.

X.

Unumquodque Ens relativum, per se solum (absolute)consideratum, Ens absolutum est. Cum enim solis relativism

qualitatibus determinatum esse nequit (IX: i.), necesseest, ufc in eo sit absoluta qusedam qualitas, quae rela¬tivis remotis sola supersit. At qualitas absoluta nonnisi una est (VII: 2.), et quidem (per Th. VIII.) ipsumEns absolutum. Quamobrem unumquodque etc.

>vEns per se consideratur", cum quasritur, quäle, re¬lativis omnibus determinationibus abstractione remotis, perse sit, seu quid in eo sit absolutum. Ad quam quiestio-nem Thesis respondet. Continet autem idem ex Panthei-stica ratione, quod in Theologia dicitur, res omnes crea-tas nihil (positivi) esse per se, sed esse atque subsistere

19

per Deum ejusque potentiam. Pantosopho videlicet po-tentia Dei est ipsa ejus essentia. Quod utrum recte, ansecus dicatur, hic non quaerimus; sed id quidem conce-dere cogimur, non esse Ens absolutum, ad quod ista ab-straciione perveniatur, meram notionem abstractam, utmultis placef, cui realitas per errorem tribuatur. Infini-tum enim non idem est atque notio communis seu ge¬neralis logicaj nam cum haec posterior est rebus indivi-dualibus, ex quibus desumitur, illud contra natura priusest rebus finitis, easque ut necessaria conditio antecedit,In nostra quidem mente, relativis determinationibus sub-latis, superest sola essentia mentis,' quae tarnen adeonon est mera notio abstracta, ut potius praeter eam inmente nihil sit, quod vere et per se reale dicatur. Eo-demque modo v. gr. in Triangulo, demtis lateribus, su¬perest spatium infinitum, nec tarnen id minus realitatiscontinet, quam figura, quae potins nihil est, nisi ipsumspatium infinitum, certo quodam modo determinatum.

XI.

Unumquodqüe Ens relativnm «st modificatio unius Entisabsoluta Qnum enim sunt plura Entia relativa, quo·rum unumquodque, per se consideratum, absolutumest (X.), nec tarnen plura esse possunt Entia absolu¬ta (VII.)ϊ necesse est, ut unumquodque Ens relativutnsit ipsum idem Absolutum, non quatenus est absolu-

ΊΟ

tum, sed quatenus est certo aliquo modo determina-tum; h. e. unumquodque etc.

1. Esse itaque Ens absolutum non minus cer-

tnm est, quam esse Entia relativa i. e. nosmet ipsoset naturam.

2. Quidquid est, in Ente absoluto est, et ni¬hil sino eo esse vel concipi re vera potest. Cujuscorollarii sensum vide Th. X. noto.

3. Ens relativum relativa totalitas est, i. e. ipsatotalitas absoluta, certo aliquo modo determinata (VII).

4. Entia relativa, per se considerata (X. not),ad identitatem absolutam redeunt, neque nisi relati-vis suis qualitatibus distinctae sunt.

Ens absolutum est causa rerum absoluta, resautem inter se sunt in infinitum usque altera alte-rius causa relativa.

Cum quidem per illam intelligitur id, per quod Ensest, quatenus ut absolutum, per hanc autem id, per quodest, quatenus ut relativum consideratur.

Qua vero ex causa sint infinitas Entis modificatio-nes, id Pantosophia non magis docendum suscipif, quamGeometria, quse causa efFecerit, ut v. gr, anguli figurastrilateras simul sumti äquales sint duobus rectis. Suificit

21

Iiis disciplinis demonstrasse, rem, de qua quacrant, hoc velillo modo esse, quo sequitur, ut aliter esse non possit —sufficit iis rationem reddidisse. cur ita esse necessario scia-tur; cum enim in rebus asternis et absolutis versantur, su-periores sunt ea regione (experientiae, historise), ubi causaet efFectus aliquid significanf. — Quocirca hanc discipli-nam minime sollicirant, qui Philosophie vitio vertunt,

quod causam ostendere non valeaf, cur ex Ente absolutoinfinita rerum multitudo exstiterit, et quidni aut solapura et liquida identitas, aut potius omnino nihil sit at-

que percipiatur. Docet enim ea, primuin quidem de Enteabsoluto, id esse omnino, cum ipsi alicquin esse nequea-mus (XI: I.), idque numquam exortum esse, quia hoc ipsinotioni ejus repugnat (VI ), quamobrem causam quaeren-ti, cur sit, aliud responderi non possit, quam, esse Ensabsolutum, quia est, et numquam esse ccepit. Deinde verode modificationibus quoque Entis docet, eas et esse, cumipsi et natura sumus (conf. XI. i,), et in Divina mente

numquam exortas esse; forent enim producta aut ab Enteabsoluto, quod tempore non determinatur (VI ), aut a se-met ipsis, adeoque prius essent, quam essent; quorumneutrum admittit. Vindicat ea itaque Philosophiain apostulatione, ut causam indicet, cur res ex Ente absolutoexortse sinf, nec aliud ei prascipit, quam ut examinef, qua-lis res quoque sit, i. e. quomodo Ens absolutum in eadeterminatum se manifestet fXI.J, seu quid Deus ea con-cipiat, seu quacumque tandem ratione hoc idem verbisexprimere placuerit. — Quod autem, servata iden-titate absoluta, Ens infinitis modis modificatum esse pos«sit, id quidem continuo, suam ipsius mentem attente con-

22

siderando, quemque perspicere posse docet se postulat.Mens enim, ut docet Pantosophus, quovis temporis mo-mento multis rnodis est, et tarnen in maxima hac varie-tate semper eadem, semperque ita in unaquaque notionesua tota quanta, ut numquam sit inter eas divisa. Idunum ei proprium est, quod propter finitam suam per·cipiendi facuitatem, non plus, quam certam quandam no-tionum muititudinem claram i. e. sibi prvesentem habeat,quod idem in Deum non valet, cui, uti omniscio, omniareque c'ara et prassentia sunt.

Cap. 3.

Ens absolutum positive determimtum.XII.

Ens absolutum est absoluta substantia. Nam primumquidem Ens absolutum est omnino, neque id minuseertum, quam esse nos ipsos (XI. i.)j deinde vero inse est, quoniam et est et in alio esse nequit (III.); et de·nique absolutum est ex ipsa notione sua. Η se c autemomnia Substantiam absolutam constituunt (def.8·)? quam-

obrem etc.

1. Quaevis Substantia aut absoluta est, aut re¬lativa; nam aut sola absoluta qualitate determinataerit, aut absoluta et relativis simul (Conf. Tb. VIII.2. IX. i. def. 8·)

2. Quaevis Substantia relativa et modificatio

23

Substantive absolutae, ac proinde etiam absoluta uni-tas interna seu identitas cum certis quibusdam de-terminationibus. (Conf, def. 8· Th. XI. et 5.).

Quoniam omnes fere doctores Pantheismi Substau-tialitem Enti absoluto tanquam positivam qualitatem tri-buerunt, nobis quoque hoc idem faciendum visum est,quamquam, ne non satis recte hat, admodum veremur.Nam sive per eam intelligitu το Esse, tarnquam opposi-tum τω Agere, sive το Esse tamquam oppositum τω non-Esse, sive denique objectiva et a mente nostra indepen-dens subsistentia, non nisi relativa tarnen determinatio est,et ad humanam mentem, ejusquecognitionem potiusquam adAbsolutum per se pertinet. Vidimus quoque supra (V. VIII.2,), re vera non nisi unam esse Entis absoluti qualitatem, vi-delicet quas ipsum Ens absolutum est (VIII.), et quam in-fra proponemus. Credimus autem Philosophis, substan-tialitatem Entis absoluti demonstrantibus, ideiri fere pro-

positum fuisse, quod Theologis, cum exsistentiam Dei ar-gumentis probare conati sunt: voluerunt ostendere, ideamhujus Entis non meram ideam subjectivam mentis huma-nae, sed veram et realem esse. Quamquam enim hoc itacertum est, ut nihil natura sua sit prius aut certius, ta¬rnen homo, utpote ipse Ens relativum, res relativas (tem¬pore) prius, quam, per quod sunt, Absolutum, clare etdistincte percipit; quamobrem argumentis quasi ducen-dus est eo, ubi hoc quoque agnoscere cogatur. Cui usuiinservit demonstratio, qua: in Thesi posita est, substan-tialitatis Entis absoluti; quam itaque melius adesse, quamabesse putamus. Conf. Th. III. not.

24

XIII.

Relativis omnibus determinationibus ex meiite humana

(abstractione) sublatis, mens absoluta superest. Nam quate-nus mens humana subjectum est alius cujusdam ob-jecti (sive interni sive externi) Ens relativum est (def.4. et 6.); sin vero omnes relativae determinationes ex

ea removentur, superest Subjectum , quod ipsum sibiobjectum est, seu Ens, in quo subjectum et objectumrealiter sunt absolute idem, i. e. superest mens abso¬luta (conf. def. 9,).

Perceptio videlicet sui qualitas est, qua concipi po-test, etsi non pluraEnria simul concipiantur, h. e. quali¬tas absoluta. Ens autem, non nisi absoluta qualitate de-terminatum Ens absolutum est.

Ceterum mentem absolutam non esse ipsam menremhumanam, sed tantummodo basin quasi et radicem ejus,tam facile intelligitur, ut ne admonendum quidem videa¬tur. Mens hominis relativa est, ut per se patet, nihilautem relativum est absolutum. Neque homo Deum um-quam percipit per immediatam infuitionem, sed tantum¬modo per actum cogitationis, quo in sua ipsius menteab omnibus relativis et finitis determinationibus animumabstrahlt. Qui tarnen actus nullus esset, atque ad nihilpositivi duceret, nisi mens hominis modificatio seu ideaesset Mentis divinae, h. e. ipsa hasc mens cum certis qui-busdam determinationibus, ut his removendis aditus ad