(Ρ 5

D. D.

Mumjia83) V8.ΛΧ&0

LINEAEs

QIIASUMPARTICULAM ΙΠ.

VENIA AMPL.ORD. PHH.OS, UPS,

PR.ESIDE

rua jJ Λ FT "TJL

ΕΤΗ, ET POLIT. PROF, REG, ET ORD,

0

EX Hl B ET

OLAVUS ZENiUS,Geflriciu s.

in AUDIT. GUST. MAJ. d. XIX dec. MDccixxxvur.H.~ A. M. S,

υ Ρ S A L i JE,LITTER IS JOH. EDMAN, DIRECT. ET REG. ACAD. TYPOGR,

IN

8:AM R:AM M.-TEM

éVffldfäJE, &83)83

REGIS REGNIQIJΕ SVIOGOTHICI

SENATORI,ARCIS REGIA: urbisque

ΡRIEFECTO

ACAOEMIJEABOENSIS ,*

ORDINUM REGIORÜM EQUITI et COMETENΒATORIILLÜSTRISSIMOac EXCELLENTISSIMO

2 0 MAfflO

SACR „

KONGL, MAJ.-TS TRO-TJENAREBERGS· DIRECTEÜREN, HÖGÅDLE

HERR

JOH AKT ZENHTS,SAMT

HÖGÅDLA FRUN,

BBieiTYA JUST.

MINE HULDASTE FÖRÄLDRAR!GY'illäten dt jag åt Edra vårdade namn uppoffrar■*- desfa'' blad. — Edra: vålgerningar mot mig ^ och

Eder ofårtrutna omforg for mit väl äga rätt tillall min tackfamhet och erkänfla. ·— ffag onjkade atderaf kunna gifva bättre bevis ån detta. — Mättefårfynen tilldela Eder långvarig lycka, och fållhet!med vårdnad framhärdar at vara

MINE HULDASTE FÖRÅLDRARS

Lydigfle San.OLOF ZEN1US.

Educationis Linea 17

§. XX.Rerum in Scientia Educationis pertra&andarum hic

erir ordo,I;o Educationis meta.

1:0 Singuiis hominibus communis.2:0 Hypothetice communis.3:0 Pro diverfis hominibus diverfa-

II:o Humanas vires ad educationis fines relatae.III:o Adminicula & adjumenta ad fines obtinendos.

idonea ScIV:o denique habitus adminiculorum ad aetatum pro-

gresfuumque variam indolem,

Cap. Iii.

De educationis meta fingulis hominibus esmmunir. §. I.

Perquifituris, qui fingulorum hominiNB educatiomcommunis proponendus fit fcopus, eaedem fe ofFeruntdifficultates, qua? quasilionibus de vera hominum perfe«öione Sc genuina felicirate adhasrere folent. Circa hasenim homines non tantum vitam infliruendo faepe nume-ro errantj Fed attentionem ad easdem theoretice folum-modo mente comprehendendas convertentes in diverfasadeo abierunt fententias, Sc in fpinofa adeo daibia inci-deruntj ut res adhuc fub judice haud paucis esfe videatur.

§. II.Philofophiae Moralis, flri£le iic di&a?, eil, debitacu-

ra indubiis Sc fufficientibus argumentis has vel removerevel dijudicare lites, finemque errori in re tanti momen-

C ti

ιB Prima Sehntiß

ti imponere. Ad η oftrum fufficiat propofitum cas ad-ferre ex hac Scientia conclufiones, quas obfervationes inkidole hominum morali rite inftitutae extra dubium du«dum pofuerunr.

§. III.

Si quaeftio inftitueretur, qua via Sc quo ordine ide-am Tibi formaverint homines de nieta qualicunque viri¬bus fuis proponenda, adfeendendum esfet ad causfasfenfum virium primum in homine exciranres, easdemquein a£tum producenres. Sed harum rerum adeuratior no-titia eo prseeipue fpeciat, ut feiamus, qua via Sc quibusadminiculis homines ad fcopum tibi proponendum ritepervenire postint.

§. IV.

Jam vero quum de ver o & genuino fcopo quaeri-rur, quem omnium hominum educatio ipedare debet>probe cavendum, ne initia primasque occationes ienfusufusque virium cum communi Sc ultima earundern metaconfundantur. Haec enim confufio eo duceret, ut ho¬minis felicitatem eo perfediorem esfe contenderemus,quo propius ad brutorum animantium fortem accedeiret, quod fenfui omnium horninum communi tanro ma¬gis repugnat, quanto certius quisque fentir, fuas vires innaturam animalium, quae ccecus impellit fenfus, commuta-ri non posfe. A confcientia indolis virium homini pro-priarum alia nobis ac aliis entibus feniu praeeiiris poni-lur meta, ad quam totum humanum genus tendere deber,

§. V.

Virium filte naturte propriamm fuseque per easdemagen-

Eiucaiionis Linea, ϊ9

agendi aptitudinrs confciiis, fe ipfum pro fcopo, quoomnis virium ufus rendit, necesfario haber homo. Omnisigitur Talus, quam a fe exfpedare poteft, a conftitutio-ne & indole virium fuarum pendere fentir. Hinc noaiingularem quandam deledationem, Ted virium aptitudi-nem, redumque agendi ordinem homines fpedare derbent, ex illis enim efikitur vera humana perfedio, om-nisque ex noftra induftria pendens felicitas.

§· Vi.

Aptitudo virium agendique ordo fentiri &: dijudicä-ri nequeunt, niii habito refpedu ad eas res, quae ilatumrealem & prasfentem hominis efBciunt, quarum causfavel agere vel pari fe fentir. Omnia firma judiciorumnoftrorum fundamenta defereremus, ii indolem futurae& fperatae conditionis, quam imaginando folum nobisproponeremus, pro norma virium de adionum in proe-fenti rerum ftatu haberemus. Futuram iperare non licetde feliciorem vitam, nifi ab indole virium de adionumad mortalem hanc conditionem relata. Hoc obfervan*dum esfe exiiiimarnus , ne quis prcepoftera de fuperftitio-fa cüra educationem ad incolas futuro mundo formandosita vertat, ut inutilia de infelicia fianr praefentis mundi membra.

§. VH.

Ut vero, qtianta fieri poteft, accuratione a viriumhumanarum relatiocie ad prasfentem de communem ho-minum fiatum defümtam proponamus ultimam, ad quamomnis educario tendere debet, metam, fundamenta no-,itris prsebebit perquifitionibus deferiptio confcientiae viri¬um, quam omnes, humanas naturee partieipes, in finugeftant,

C ζ §. VIII?

so Prima Scientice

§. VIII.

Obje&a &occafiones, qure virium humanarum tifumpofcunr, infinite fere variare posfunr, prout immediatoaut mediato fenfu bonum malumve percipere valemusjfed qusecunque fuerint hasc agendi incitamema, unus-quisque hominum fentit, vires quibus ad agendum, ad-petendum <Sc fugiendum prtrditus eil, fponraneas esfe Sccum aptitudine fciendi rationemque reddendj, quamobrem& quomodo aganr, fociaras,.

§· 'χ·Singulas quoque, quae nobis comperunt vires neces-

fario quodam modo perfeclibiles esfe fenrimus, hoc eil,illas majorem dexteriratem, robur Sc tenacitatem adqui-rere posfe.

§. X..Eadem quoque naturae necesfitate limites viribus no

ftris pofitas esfe agnofcere cogimur. Non enim ad pro¬prietäres rerum commutandas, fed ad nos ipfos ad im-mutabilem earum narurarn adcommodandos fufficiunt, livehane naturam fenfuum externorum ope iive fenfu interno·cognoicere nobis datum fit.

§. XLHomo virium fi'oi confcius, quibuscum agere potefl,,

vitam agendo tranfigere fibi natura injunitum esfe dubi-iare nequit. Viribus hu-manis- adnexa fponte agendi fa¬cultas pofeit ut libere <Sc confulto agat. Virium deniqueperfeöibiliitas necesfario requirir, ut dexteritate, roboreSc renacitate, quantum fieri potefl, vires praemuniar.

§. XII.

Educationis Linsa 21

§. XII.

HieC) a natura humana exorta, requiilra primam parremcommunis educationis metae conftituunt, quam antiquiPhiloiophi generali nomine jortitudinem adpellarunt.

ΧΙΙΪ.

Confcienria limitum quibus circumcluduntur humanaevires, regulis earundem ufum adftringit, quas homo,qui a£bionum fuarum rationem reddere poteit, cognofce-re δί agendo fequi valet. Sic in virium ufu atque cul-tura phyiicis earundem legibus fe fubjedum esfe ani-madvertit, iic quoque in rerum ufu, quae vel dele&areposfunt vel adminicula ad commoda potiunda porrige-re, eamm naturali i η d o 1 i fe accomodare tenetur, ut effi-eacisiimas, durabiles & aptisiimas eligendo praeferat. Hinccommunis, pro aperto unicuique agendi campo, oriturfenfus necesfitatis fuarn rerumque naturam pericrutandi,fcientiisque utilibus operam, quanrum fieri poteft, navandi.

§. XIV.Alteram hinc derivamus communis, ad quam edu-

catio tendere debet, metae partem, antiquioribus pruden~tiam appellatam.

§. XV.Ufus rerum, qute honiinibus dele&ationem , com¬

moda vel damna adferre queunt, non tantum pruden-tiam requi tun t; Ted Γι ejusmodi rerum natura fenfu in¬ferno, hoc eft, per confcienriam indolis nobis propriae &ab inanimata & irrationali natura diftin&ae iolurn per-cipiator, alium quoque, quam res fe η fi bus externis nobis·

C 3 no-

Prima Seien tia

notae, refpe&um requiriint. Ulis enim ut oseds defide-rioram initrumenris uti non magis convenire videbit ho«mo, quam fibi lpft eara praeoptare fortem, ut arbitrariaealiorum vi fubjiciatur. Peculiaribus igitur Sc ab illis, quascirca aliarum rerum ufum iibi injun&as agnofcit, diverfisvitae morumque regulis refpeflu entium ratioae praedi-torum ie teneri agnofcere cogitur. Haec inter primumSc norionibus magis adaequatis fuos aequales, hoc eil ho·mines, cognofcit, cum quibus ut focieratem jungat na¬tura aprus faclusque eft, De horum ab aliis rebus diver-ia natura cum non magis aubitare queat, quam fuas viresagendique modum cum indole rerum inanimatarum autbrutorum animantium confundere, necesfario quoque mu-tuis obligationis Sc officii vinculis fe illis adftri&um esieagnofcit, Sc hinc formandas vitae regulas eo usque ex-tendit, quo effectus noxios aur falutares in homines a-gendo producere valet.

§. XVI,

Exfurgit hinc tertia pars communis, quam educatiofpe&are debet, metajußitia nomine ab antiquis tamlato fenfu commendata, ut non rantum officia neminilaedendi fed hominibus eorumque focietati benefaciendicomple£latur.

§. xvir.

Ut ad exiftentiam unius Dei, fummi & fapientisfimirerum Creatoris Sc Gubernatoris, agnofcendam cogitatio-ne adfcendere posfunt homines, fenfus dependentiae abIllius voluntate necesfario mentibus eorum ingenerarur:Sc cum rerum naturam regulasque vitae fuae prsfcriptasnon posfint non ad Illum, ut fupremum omnium rerum

Eäücntionts Linets, 2*$

Au&orem, referre, obligarione non tollenda fe erga Eumteneri fateantur neeesfe eil. Reipeelus ergo VoluntarisDi vina? ad communem necesfitatis fenfum ab entibus ra-

ti-one praeditis excitatum pertinet.

§. XVIII.

Antiqui Philofophi, quorurn doflrinam de perfe-£lionis humanae requiiltis fecuti fumus, vacillanti & te¬nebris obvoluta laborantes de Deo cognitione, humana-rum a&ionum ad Deum relationis, in virtutibus ita di£liscardinalibus enumerandis, oblid flint. Nobis vero,quibus munita & expedita ad Deum cognofcendum pä¬rer via, incumbit, ur tertite parti communis educationismette addamus Juftitiam erga Deum aut, Γι allo uti mα¬ν is vocabulo , Ρieta tem.

§, XIX.Inter agendum viriumque ad regulas in rerum na¬

tura fiindatas uium, necesfarium proHcuumque fibi esfevident mortales, ne impedimenta virium uium tollentiadebitoque illarum ordini contraria irruere finanr; & hlncfibi injunelum esfe agnofeunt, ut frenum coacis & impe-tuofis injiciant animi affe&ibus, fibique imperent.

§. XX.Hinc quarta exorituf metae, de qua heic loqvimur,

pars, a Graecis Philofophis σωφξοσυνη di£ta5 quam Latiniper temperantiam δί moderationem exprimere voluerunr.

§. XXI.

Om nes igitur homines, quaatum vires unicuiquecon>-

24 Primae Scientiß

concesfae permiferint, educandi funt, ut fortitudine, pru-dentia, juftitia & pietate, hoc eft virtuce p*raecipue He di-£ta, atque in fe ipfos imperio confpicui evadant. Haeproprierates fimul fumtte protypon perfe&ionis humanaccomponunc; Sc quo magis quisque animi indole Sc aftio-nibus illud referat, eo etiam majoris eft pretii.

§. XXIIQuae perfeflionem humanae natura: conftituunt pro-

prietates, ecedem quoque felicitarem hominis, quatenuseandem a fe ipfo exfpeflare poreft, efficiunt. Narurae entisfponte agentis Sc aftionum confcii repugnaret ju,s defortis fuue infelicitate querendi, antequam vires omnesftrenue ad eandem praeeavendam Sc medela?n eideni ad-ferendam tenrasfet. Qiiae noftrae poteftati non iubje&aeft, fo-rrunatior vivendi fors felicem eum reddere nequir,quem propria virtus non bear.

§. XXIILBeatitudo humanae naturu: propria a fenfu fortirudi-

nis virium tota quanta pendet; illius vero miferia a ien-fu inopia: <5c debiiitatis earundem oritur. Airer fpe animumerigk, alter metu eundem cruciat, illa bonam haac veromal am parit confcientiam , ii vires Sc a&iones in noftra es-fe potuerint poteftate.

§. XXIV.Facultatum animi corporisque negle&a cultura, quan-

do iisdem utendi rationes adesfe animadvertimus; temeritasin agendo Sc prudentiae regularum defpeflus veram om-nem animi de fe fiduciam tollit, qua praefenti rite fruidele&atione Sc fueuram fperare hominibus darum eft.

§. XXV.