1

Anthony Littlewood Βυζαντινή Λογοτεχνία

Μεηάθξαζε Φώηεο Βαζηιείνπ (από ην Palgrave Advances in Byzantine History επηκ J Harris

Houndmills Hampshire 2005 ζει 133-146)

To πεδίν πνπ πξνζθέξεη γηα επηζηεκνληθή κειέηε ε Βπδαληηλή ινγνηερλία είλαη αραλέο Σν

πιηθό πνπ έρεη δηαζσζεί είλαη πνιιαπιάζην εθείλνπ πνπ δηαζώζεθε από ηα έξγα πνπ

γξάθηεθαλ πξηλ από ηα εγθαίληα ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο ην 330 Δπίζεο ζε αληίζεζε κε ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή ινγνηερλία πνιιά βπδαληηλά θείκελα παξακέλνπλ αλέθδνηα θαη

είλαη πξάγκαηη δπλαηόλ λα αλαθαιύςεη θαλείο ζε βηβιηνζήθεο θείκελα άγλσζηα ζηνπο

θαηαινγνγξάθνπο Από ηα θείκελα πνπ έρνπλ εθδνζεί πνιιά εθδόζεθαλ από έλα θαη

κνλαδηθό ρεηξόγξαθν ελώ είλαη γλσζηό όηη ζώδνληαη πνιύ πεξηζζόηεξα θαη ηα θξηηήξηα

παιαηνγξαθίαο θαη θξηηηθήο ησλ θεηκέλσλ δηαθέξνπλ πνιύ από πεξίπησζε ζε πεξίπησζε

ρεδόλ θαλέλα θείκελν δελ έρεη πνηέ εθδνζεί κε ινγνηερληθό ζρνιηαζκό θη έηζη δηαησλίδεηαη

ε ππνηίκεζε ηεο ινγνηερληθήο ηνπο αμίαο (Markopoulos 2003) Σα πεξηζζόηεξα έξγα δελ

έρνπλ κεηαθξαζηεί ζε ζύγρξνλε γιώζζα ελώ νη ιαηηληθέο κεηαθξάζεηο πνπ

ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηνπο 161 ηόπνπο ηεο Διιεληθήο Παηξνινγίαο (Patrologia Graeca)

γεληθά επαλαιακβάλνπλ ηηο ακθίβνιεο εξκελείεο ηνπ ειιεληθνύ (πξσηόηππνπ) θεηκέλνπ

Λεπηνκέξεηεο γηα ηα θείκελα ησλ πξσηνγελώλ πεγώλ πνπ αλαθέξνληαη ζε απηό ην θείκελν

κπνξνύλ λα αληιεζνύλ από ηνπο Beck (1959 θαη 1971) Hunger (1978) Kazhdan (1991 θαη

1999) θαη Trapp (1994-) Δλεκεξσκέλνο θαηάινγνο ησλ ηόκσλ ηνπ Corpus Fontium Historiae

Byzantinae ππάξρεη ζπλήζσο ζην πεξηνδηθό Jahrbuch der Oumlstereichischen Byzantinistik

Σα δηαζέζηκα εξγαιεία ησλ εθδνηώλ θαη ησλ κεηαθξαζηώλ δελ είλαη εληειώο επαξθή γηα ηελ

επεμεξγαζία ηεο κεγάιεο πιεηόλνηεηαο ησλ θεηκέλσλ πνπ είλαη γξακκέλα ζε laquoπςειήraquo

γιώζζα ή όζσλ είλαη γξακκέλα ζε δεκώδε Γηα ηα πξώηα πην ρξήζηκν είλαη ην θαζηεξσκέλν

ιεμηθό γηα ηα θιαζηθά ειιεληθά (Liddel-Scott 1968) ην νπνίν ν Lampe (1961) ην

ζπκπιήξσζε ζηνλ ηνκέα ηεο πξώηκεο ρξηζηηαληθήο ινγνηερλίαο ν Avotins (1989 θαη 1992)

ζηα λνκηθά θαη γηα ηελ πεξίνδν 9νο-12νο αηώλαο ν Trapp (1994-) Σν ιεμηθό ηνπ Sophocles

γηα ηελ Ρσκατθή θαη Βπδαληηλή πεξίνδν (1870) αλ θαη ππάξρεη ζηηο πεξηζζόηεξεο

βηβιηνζήθεο ζπαλίσο είλαη ρξήζηκν αιιά ηα ιεμηθά ησλ Estienne (1831-65) Κξηαξά (1968-)

θαη Εεξβνύ (1954-58) κπνξνύλ λα βνεζήζνπλ ζε νξηζκέλεο πεξηπηώζεηο˙ ζηα δπν ηειεπηαία

όπσο θαη ζηα ιεμηθά ηεο Νέαο Διιεληθήο κπνξεί θαλείο λα θαηαθύγεη γηα ηε κειέηε ηεο

δεκώδνπο ινγνηερλίαο Γελ ππάξρεη αμηόπηζηε γξακκαηηθή ηεο Μεζαησληθήο Διιεληθήο αλ

θαη ν Jannaris (1897) πξνζθέξεη ρξήζηκν πιηθό Ο R Browning (1983a) παξέρεη κηα ζύληνκε

αλαζθόπεζε ηεο εμέιημεο ηεο γιώζζαο θαη ν Horrocks (1997) κηα πην αλαιπηηθή Οη θνηηεηέο

πνπ έρνπλ αζθεζεί ζηελ θιαζηθή γξακκαηεία γεληθά δελ αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα ζηελ

2

θαηαλόεζε ηεο laquoπςειήοraquo γιώζζαο αιιά θαιό είλαη λα κειεηήζνπλ ηα παξαδείγκαηα πνπ

δίλεη ν Renault (1920) θαη απηά πνπ βξίζθνληαη ζηα γξακκαηηθά επξεηήξηα ηνπ Westerink

(Arethas 1968-72 η 2˙ Photios 1983-88 η 6) θαη ηνπ Μαξθόπνπινπ (2000) Οη θνηηεηέο πνπ

έρνπλ αζθεζεί ζηε ζύγρξνλε Διιεληθή γξακκαηεία θαηαλννύλ ζε γεληθέο γξακκέο ηελ

δεκώδε γξακκαηεία θαη ζα βνεζεζνύλ από ηνλ Σξηαληαθπιιίδε (1941) Αθόκα

αλππνιόγηζηε είλαη ε αμία ηνπ Thesaurus Linguae Graecae (1996) ν νπνίνο παξέρεη ηε

δπλαηόηεηα ζηνπο εξεπλεηέο λα αλαθαιύςνπλ παξαδείγκαηα ρξήζεο ηεο θάζε ιέμεο κέζα

από ην αλαπηπζζόκελν corpus ηεο βπδαληηλήο ινγνηερλίαο

Γελ ππάξρεη κηα πιήξεο ηζηνξία όιεο ηεο Βπδαληηλήο ινγνηερλίαο (van Dieten 1980˙

Magdalino 2002b˙ Mullett 2002) αλ θαη ηα κλεκεηώδε γεξκαληθά εγρεηξίδηα πνπ όια είλαη

γεληθήο ρξήζεο παξέρνπλ πινύζηεο πξαθηηθέο θαη βηβιηνγξαθηθέο πιεξνθνξίεο αιιά είλαη

θπξίσο θαηαινγνγξαθηθά (βι Krubacher 1897 πνπ δελ έρεη εθηνπηζηεί εληειώο από ην

ζεκειηώδε έξγα ηνπ Beck 1959 θαη 1971 θαη ηνπ Hunger 1978) Μεγαιύηεξε έκθαζε ζηε

ινγνηερληθόηεηα κπνξεί λα βξεη θαλείο ζηνλ Kazhdan (1999) έλα ηδηαίηεξν αιιά

ζπλαξπαζηηθό έξγν ην νπνίν όκσο θαηαπηάλεηαη κόλν κε επηιεγκέλνπο ζπγγξαθείο ηεο

πεξηόδνπ 560-850 αλ θαη έρεη πξναλαγγειζεί έλαο δεύηεξνο επηζαλάηηνο ηόκνο Ομπδέξθεηα

ραξαθηεξίδεη θαη ηελ εξγαζία ησλ Kazhdan θαη Franklin (1984) ελώ πην πξνθιεηηθόο είλαη ν

Speck (2003) θαη θάπνηα έξγα πνπ ζα αλαθεξζνύλ ζηε ζπλέρεηα Γηα ηελ πνίεζε ν

Lauxtermann (2003) όπσο θαη ην έξγν ηνπ γηα ηελ βπδαληηλή κεηξηθή (1999) Σν βηβιίν ηνπ

West (1973) είλαη αμηόπηζηνο θαη πξαθηηθόο νδεγόο γηα ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο θεηκεληθήο

θξηηηθήο Ζ απόθηεζε ηεο απαξαίηεηεο θηινινγηθήο ζθεπήο κπνξεί θπξηνιεθηηθά λα

ηξνκνθξαηήζεη θάπνηνλ Δπεηδή ην κεγαιύηεξν κέξνο ηεο Βπδαληηλήο ινγνηερλίαο

ραξαθηεξίδεηαη από ππαηληθηηθόηεηα θαη κηκεηηζκό ν ζύγρξνλνο κειεηεηήο πξέπεη λα κπνξεί

λα ρεηξηζηεί ηελ αξραία ειιεληθή γιώζζα λα έρεη εμνηθείσζε κε ηελ θιαζηθή ινγνηερλία

ηελ Μεηάθξαζε ησλ Δβδνκήθνληα ηελ Καηλή Γηαζήθε θαη ηνπο Παηέξεο ηεο Δθθιεζίαο θη

αθόκα ηελ ηθαλόηεηα λα δηαβάδεη αξθεηέο ζύγρξνλεο γιώζζεο (θπξίσο αγγιηθά γαιιηθά

γεξκαληθά ηηαιηθά ειιεληθά θαη κεξηθέο θνξέο ξσζηθά) γηαηί ζπαλίσο θάπνην ζύγρξνλν

επηζηεκνληθό έξγν γηα ηα βπδαληηλά κεηαθξάδεηαη ζε άιιε γιώζζα Κη αθόκα είλαη

απαξαίηεηε ε εμνλπρηζηηθή έξεπλα θαη ε θαζαξή ζθέςε όηαλ δηαβάδνπκε γηαηί ηα βπδαληηλά

θείκελα ζπαλίσο ιέλε απηό πνπ θαίλεηαη ζηελ επηθάλεηα

Γλώσσα

Με ηνλ όξν βπδαληηλή ινγνηερλία ζπλήζσο ελλννύκε ηελ ειιελόγισζζε ινγνηερληθή

παξαγσγή ζηνλ Βπδαληηλό θόζκν Γελ πξέπεη όκσο λα μερλάκε όηη κέζα ζηα όξηα ηεο

απηνθξαηνξίαο γξαθόηαλε θείκελα θαη ζε άιιεο γιώζζεο κε πην αμηνζεκείσηε ηα ζπξηαθά

(Baumstark 1922) ζηα νπνία γξάθηεθαλ ύκλνη πνπ επεξέαζαλ ηελ εμέιημε ηεο ειιεληθήο

3

πκλνγξαθίαο (Οη απόςεηο γηα ην εύξνο ηεο επίδξαζεο απηεο ζηνλ Ρσκαλό ηνλ κεγαιύηεξν

βπδαληηλό πκλνγξάθν δηαθέξνπλ Grosdidier de Matons 1977 ζει 16-27˙ Petersen 1985)

Καηά ηελ πξώηκε πεξίνδν ρξεζηκνπνηνύηαλ θπζηθά θαη ε ιαηηληθή αιιά αξγόηεξα

μεράζηεθε ζε κεγάιν βαζκό θαη κέρξη ηηο ζηαπξνθνξίεο ρξεζηκνπνηνύληαλ ζηε λνκηθή

νξνινγία θαη από ηνπο δηπισκάηεο Παξά ηελ ερζξόηεηα θαη ηελ πεξηθξόλεζε πνπ έλησζαλ

νη Βπδαληηλνί γηα ηνπο δπηηθνύο ππάξρνπλ ζηνηρεία όηη κεηά ηελ επαλάθηεζε ηεο

Κσλζηαληηλνύπνιεο ην 1261 εθηηκνύζαλ θάπνηα έξγα γξακκέλα ζηα Λαηηληθά θαη νξηζκέλα

θξίζεθαλ άμηα κεηάθξαζεο ζηα ειιεληθά (W O Scmitt 1968˙ Fisher 2003) Αξθεηά επίζεο

έξγα γξάθηεθαλ ή κεηαθξάζηεθαλ ζηα Αξκεληθά θαη ζε εθθιεζηαζηηθά ιαβνληθά ε νπνία

ήηαλ ζε κεγάιν βαζκό βπδαληηλό δεκηνύξγεκα ησλ αγίσλ Κπξίιινπ θαη Μεζνδίνπ

Μεγάιν κέξνο ηεο Βπδαληηλήο ινγνηερλίαο είλαη γξακκέλε ζε laquoπςειήraquo γιώζζα πνπ είλαη

γλσζηή θαη σο Hochsprache Πξόθεηηαη γηα κηα εθδνρή ηεο αηηηθήο δηαιέθηνπ ηνπ πέκπηνπ

θαη ηέηαξηνπ αη πΥ ε νπνία βξηζθόηαλ ζε νινέλα θαη κεγαιύηεξε απόζηαζε από ηελ

θαζνκηινπκέλε Γελ πξόθεηηαη γηα λέν θαηλόκελν αθνύ ε γιώζζα ησλ Οκεξηθώλ επώλ (θαη

κεγάινπ κέξνπο ηεο πνίεζεο πνπ ήηαλ γξακκέλε ζε εμάκεηξν) όπσο επίζεο ηεο ιπξηθήο θαη

ηεο ηξαγηθήο πνίεζεο ήηαλ ηερλεηά ηδηώκαηα πνπ πνηέ δελ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ

θαζνκηινπκέλε Μόλν ηα πεδά θείκελα γξάθνληαλ ζηηο δηάθνξεο δηαιέθηνπο θαη θπξίσο ζηελ

αηηηθή Οη θαηαθηήζεηο ηνπ Αιεμάλδξνπ θαηά ηνλ 4ν πΥ αη ζπλέβαιαλ ζηε δεκηνπξγία κηαο

απινύζηεξεο κνξθήο ηεο ειιεληθήο ηεο θνηλήο ζηελ νπνία γξάθηεθε ε Καηλή Γηαζήθε θαη

ε νπνία εθηόπηζε ηηο ηνπηθέο δηαιέθηνπο ε ζρέζε όκσο κε ηελ αηηηθή δηάιεθην ζεσξνύληαλ

θαηώηεξε ζηελ έθθξαζε ιεπηώλ όξσλ ή ζηελ νκνξθηά θαη απηόο ήηαλ ν θύξηνο ιόγνο πνπ

θαηά ηνλ 1ν αη πΥ δεκηνπξγήζεθε ην θιαζηθηζηηθό θίλεκα πνπ βαζίζηεθε ζηελ αηηηθή

γισζζηθή laquoθαζαξόηεηαraquo ε νπνία πέξαζε άκεζα ζηελ εθπαίδεπζε θη από εθεί ζηελ

ινγνηερληθή παξαγσγή όινπ ηνπ ειιελόθσλνπ θόζκνπ

Ζ πξώηκε ρξηζηηαληθή ινγνηερλία ήηαλ γξακκέλε ζηελ θνηλή θαη ην κεγαιύηεξν κέξνο ησλ

αγηνγξαθηθώλ θεηκέλσλ γξάθηεθε ζε απηή ή ζηελ κεηαγελέζηεξε εμέιημή ηεο πνπ ζπλήζσο

νλνκαδόηαλ δημώδης ή ἰδιῶτις κέρξη ηνλ 10ν αη νπόηε κεηαθξάζηεθαλ ζηελ θιαζηθίδνπζα

Κη αθόκα γηα λα κεηαζηξαθνύλ νη πεπαηδεπκέλνη εζληθνί ε λέα ζξεζθεία έπξεπε λα

παξνπζηάδεηαη laquoαμηνζέβαζηεraquo όρη κόλν ιύλνληαο ηα ζενινγηθά πξνβιήκαηα πνπ αλέθππηαλ

κε όξνπο ειιεληθήο θηινζνθίαο αιιά ζπληάζζνληαο απνινγεηηθά θείκελα ζε άπηαηζηε

αηηηθή δηάιεθην Ο πξώηνο πνπ πξάγκαηη πέηπρε ζε απηό ην πεδίν ήηαλ ηνλ 3ν αη ν Κιήκεο

Αιεμαλδξείαο αιιά ήηαλ ηνλ επόκελν αηώλα κε ηνπο Καππαδόθεο Παηέξεο πνπ

ηειεηνπνηήζεθε ε αηηηθηζηηθή ρξηζηηαληθή γξακκαηεία (Kustas 1979˙ I Ševčenko 1979˙ G A

Kennedy 1983) Σνπνζεηώληαο ηερλνηξνπηθά ηελ Καηλή Γηαζήθε ζηελ ίδηα θαηεγνξία κε

ηνπο πιαησληθνύο δηαιόγνπο εμεγήζεθε θαη γηαηί ν ιόγνο ηνπ Θενύ γξάθηεθε ζε θαηώηεξα

ειιεληθά (Kustas 1973 ζει 35)

4

Ζ άπνςε όηη ζην Βπδάληην ππήξρε κηα απιή δηγισζζία (δπν δηαιέθηνη ηεο ίδηαο γιώζζαο)

όπνπ ε θιαζηθηζηηθή αηηηθίδνπζα (ε laquoπςειήraquo γιώζζα) ρξεζηκνπνηνύληαλ ζε θείκελα πνπ

απεπζύλνληαλ ζε πεξηνξηζκέλν θαη κνξθσκέλν θνηλό θαη ε δεκώδεο ρξεζηκνπνηνύηαλ ζηελ

θαζεκεξηλή νκηιία θαη ηελ ιατθή θνζκηθή πνίεζε (ζρεδόλ όια ηα ζσδόκελα θείκελα

πξνέξρνληαη από ηελ ύζηεξε πεξίνδν) ζε γεληθέο γξακκέο είλαη ζσζηή δελ παύεη όκσο λα

είλαη πνιύ απιντθή Ζ πξαγκαηηθόηεηα ήηαλ πνιύ πην πεξίπινθε αθνύ επηθξαηνύζε κηα

εμειηζζόκελε πνιπγισζζία (R Browning 1978b˙ I Ševčenko 1979˙ Trapp 1993˙ Horrocks

1997) Δλ ζπληνκία νη Βπδαληηλνί θαζόιε ηε δηάξθεηα ηεο ηζηνξία ηνπο κηινύζαλ ζηελ

θαζεκεξηλόηεηά ηνπο ηε δηαξθώο κεηαβαιιόκελε δεκώδε θαη είραλ θιεξνλνκήζεη ζηε

ινγνηερλία ηνπο ηελ αηηηθή δηάιεθην ππήξρε αθόκα έλα γεληθό ηδίσκα γηα ηερληθέο θαη

επίζεκεο δνπιεηέο θαη κηα θαζνκηινπκέλε δηαθόξσλ επηπέδσλ Από ηηο αξαβηθέο

θαηαθηήζεηο ησλ κέζσλ ηνπ 7νπ αη σο ην ηέινο ηεο Δηθνλνκαρίαο ζηα κέζα ηνπ 9νπ (κηα

πεξίνδνο πνπ καο ζώδνληαη ζπγθξηηηθά κηθξόο αξηζκόο θεηκέλσλ) ε αηηηθή δηάιεθηνο

παξαγθσλίζηεθε γηα λα αλαβηώζεη ζπλεηδεηά ακέζσο κεηά νπόηε ε θαηαγξαθή ηεο

θαζνκηινπκέλεο ππνρώξεζε αηζζεηά Απηή ζα επηζηξέςεη από ηελ αθάλεηα γηα έλα κηθξό

δηάζηεκα ηελ επνρή ησλ Κνκλελώλ Δίλαη αμηνζεκείσην όηη ηόηε ηελ ρξεζηκνπνίεζαλ

κνξθσκέλνη ζπγγξαθείο όπσο ν Μηραήι Γιπθάο (1836) θαη ν Πτωτοπρόδρομος (Kyriakis

1974˙ Alexiou 1986 θαη 1999) γηα λα εμαθαληζηεί μαλά γηα ελάκηζε αηώλα πεξίπνπ Καηά

ηελ παιαηνιόγηα πεξίνδν ε αηηηθή δηάιεθηνο έγηλε ηδηαίηεξα επηηεδεπκέλε αιιά κεξηθά έξγα

ίζσο από αληίδξαζε εκθαλίδνληαη θαη ζε κηα ειαθξώο δηαζθεπαζκέλε απινύζηεξε κνξθή

θη ν ζπξκόο απηόο ζα νδεγήζεη ζηνλ 14ν αηώλα νπόηε ζα δηαδνζνύλ επξέσο δεκώδεηο

ζπλζέζεηο (MJ Jeffreys 1975) νη νπνίεο όκσο ήηαλ έλα κείγκα laquoπςειήοraquo θαη δεκώδνπο

γιώζζαο πάληα ζε ζηίρν θαη πξαγκαηεύνληαλ ζέκαηα πνπ νη βπδαληηλνί ζεσξνύζαλ ειαθξά

ndashεμαίξεζε απνηεινύλ κεξηθά ηνπηθά ρξνληθά Δπηπιένλ γηα έλα δηάζηεκα επηθξάηεζε ν

ζπξκόο λα πξνζζέηνπλ ιαηηληθέο ή ιαηηλνθαλείο ιέμεηο αθόκα θαη ζε θείκελα γξακκέλα ζε

laquoπςειήraquo γιώζζα (καδί κε θαηαζθεπαζκέλεο ιέμεηο πνπ παξέπεκπαλ ζηα αξηζηνθαληθά

έξγα) γηα λα δώζνπλ έκθαζε ή λα ππνζθάςνπλ ην επηθαλεηαθό λόεκα ή γηα θαζαξά

ηερλνηξνπηθνύο ιόγνπο (Trapp 2003)

Αλώλπκα έξγα πνπ ην ύθνο ηνπο ραξαθηεξίδεηαη από αθξαίν θιαζηθηζκό είλαη δεδνκέλν πσο

δύζθνια κπνξνύλ λα ρξνλνινγεζνύλ Παξόηη νη ζπγγξαθείο ηνπο δηαθέξνπλ ζηελ ηθαλόηεηα

απνθπγήο θάζε ίρλνπο ύζηεξσλ ειιεληθώλ ιεμηινγηθά νιηζζήκαηα κπνξνύλ λα δώζνπλ

κεξηθέο θνξέο ζηνηρεία Τπήξρε αθόκα θαη κηα απμαλόκελε ρξήζε ηεο επθηηθήο θα ηεο

ππνηαθηηθήο θαζώο κε ηνλ ηξόπν απηό δηλόηαλ εκθαληηθόηεξα ην ζηίγκα ηεο

laquoθαιιηεξγεκέλεο γξαθήοraquo από κηα ζπλεζηζκέλε γξακκαηηθή έγθιηζε Πεξηζζόηεξα ζηνηρεία

5

γηα ηελ ρξνλνιόγεζε αθόκα θαη γηα ηελ ζπγγξαθηθή ηέρλε κπνξνύλ λα ζηαρπνινγεζνύλ

από ηελ πνιπθσληθόηεηα ηεο πεδνγξαθίαο αλ θαη απαηηείηαη εμαηξεηηθή πξνζνρή

Τθνινγηθή κίκεζε

Ο ειιελόθσλνο θόζκνο κεηά ηνλ 7ν αηώλα ήηαλ πνιύ πην δηαθνξεηηθόο από εθείλνλ ηεο

θιαζηθήο ηεο ειιεληζηηθήο ή αθόκα θαη Ύζηεξεο Αξραηόηεηαο ηνπ εθρξηζηηαληζκνύ Ζ

ζπδήηεζε γηα ηελ ζπλέρεηα ή ηελ αζπλέρεηα ζην Βπδάληην είλαη αηέξκνλε θαη ν C Mango

(1981) ηνπνζεηείηαη αξλεηηθά ελώ πην ηζνξξνπεκέλεο είλαη νη απόςεηο ησλ Kazhdan θαη

Cutler (1982) θαη ηνπ R Browning (1983b) Δίλαη θαλεξό όηη ε αλώηεξε ηάμε δελ έραζε πνηέ

ηελ νηθεηόηεηά ηεο κε έλαλ θαλόλα ζπγγξαθέσλ από ηνλ Όκεξν (R Browning 1975c) σο ηνλ

έθην αη κ Υ (εθηόο ίζσο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Δηθνλνκαρίαο σο έλα βαζκό) Από απηόλ

αληινύληαλ θαη ηα ζρνιηθά θείκελα (γηα ηελ επηθξαηνύζα ινγνηερλία δεο R Browning

1987a˙ Oikonomides 1988˙ Holmes θαη Waring 2002˙ γηα κηα ζπιινγή κειεηώλ γηα ηελ

επίδξαζε ηεο θιαζηθήο γξακκαηείαο ζηα δηάθνξα είδε δεο Mullett θαη Scott 1981 θαη γηα

ηελ αλίρλεπζε ζεκάησλ από ηνλ αξραίν ζηνλ λεώηεξν ειιεληθό θόζκν κέζσ ηνπ βπδαληηλνύ

δεο Alexiou 1974˙ Petropoulos 2003) Ο γλήζηνο ζαπκαζκόο γηα απηή ηελ θιεξνλνκηά ε αμία

ηεο νπνίαο ζπαλίσο ακθηζβεηνύληαλ ηνπο νδεγνύζε πνιύ ζπρλά λα επηρεηξνύλ λα γξάςνπλ

κηκνύκελνη ζπγθεθξηκέλα αξραία πξόηππα˙ ε ξεηνξηθή ηεο Διιεληζηηθήο επνρήο (323-31

πΥ) θαη ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο (2νο

αη κΥ) επέδξαζε θαηαιπηηθά όρη κόλν ζηηο νκηιίεο

αιιά ζε όια ηα είδε ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο πνίεζεο θαη ππαγόξεπζε ηόζν ην ύθνο

όζν θαη ην πεξηερόκελν ζε ηέηνην βαζκό ώζηε λα ρξεζηκνπνηνύληαη νλόκαηα αξραίσλ ιαώλ

γηα έζλε πνπ δνύζαλ εθείλε ηελ επνρή ζηηο ίδηεο πεξηνρέο Ο Γηνλύζηνο ν Θξαμ ζεσξνύληαλ

απζεληία ζηελ γξακκαηηθή ν Δξκνγέλεο θαη ν Αθζόληνο ζηελ ηαμηλόκεζε ησλ εηδώλ θαη ζε

κηθξόηεξν βαζκό ν Μέλαλδξνο ξήηνξαο ελώ ν Γεκνζζέλεο ν Αίιηνο Αξηζηείδεο ν

Γξεγόξηνο ν Ναδηαλδηλόο ν Ησάλλεο ν Υξπζόζηνκνο θαη ν πλέζηνο απνηεινύζαλ ηα θύξηα

πξόηππα κίκεζεο Ο J Martin (1974) έγξαςε κηα αμηόπηζηε επηζθόπεζε ηεο αξραίαο

ξεηνξηθήο αιιά δεο αθόκα θαη ηνλ Porter (1997) Ο Kennedy (1983) θάλεη έλαλ επηθαλεηαθό

θαη ζηαηηθό απνινγηζκό ηεο Βπδαληηλήο ξεηνξηθήο πνπ δελ παύεη όκσο λα είλαη ρξήζηκνο

ελώ ν Hunger (1981) ππνγξακκίδεη ηελ ζεκαζία ηεο θαη ν Kustas (1973) κε αξηζηνηερληθό

ηξόπν αλάπηπμε ηελ εμέιημε θαη ηελ πνιππινθόηεηά ηεο Απηή ε εμάξηεζε νδήγεζε

ακείιηθηα ζε έλα πξαγκαηηθό ή εηθνληθό δηαδύγην αλάκεζα ζηηο ζπλζέζεηο ησλ Βπδαληηλώλ

θαη ηελ θαζεκεξηλή ηνπο πξαγκαηηθόηεηα ην νπνίν επηζήκαλε εκθαηηθά ν C Mango (1975)

θαη επαλαιακβάλεηαη από πνιινύο εξεπλεηέο πνπ δπζθνιεύνληαη ζηελ έξεπλά ηνπο ε

αηζζεηηθό επίπεδν νδήγεζε ηνλ Jenkins (1963 ζει 52) λα θάλεη ηελ αμηνκλεκόλεπηε

6

δήισζή ηνπ γηα laquoηελ παξαιπηηθή επίδξαζεraquo εθείλνπ laquoηνπ δνπξινκαλδύαhellip πνπ δηαηεξνύζε

ηνπο θξαηνύκελνπο ζε θαηάζηαζε πλεπκαηηθήο θαζπζηέξεζεοraquo Ζ ζύγρξνλε έξεπλα όκσο

πξνζπαζεί κε επηηπρία λα απνδείμεη όηη θάηη ηέηνην δελ ηζρύεη (αμηνζεκείσηε ε κειέηε ηεο E

M Jeffreys 2003) Ζ αιήζεηα θαίλεηαη λα είλαη όηη νη Βπδαληηλνί απείραλ πνιύ από ην λα

κηκνύληαη δνπιηθά θη όηη ήηαλ ηδηαίηεξα πξσηόηππνη κέζα ζηα δεδνκέλα πιαίζηα πνπ

απνδέρηεθαλ νηθεηνζειώο σο θιεξνλνκηά Αιιά θηλνύληαλ θη εθηόο ηνπ πιαηζίνπ όπσο ν

Μηραήι Φειιόο πνπ δήισλε όηη ε ππέξβαζε ησλ θαλόλσλ ηεο ξεηνξηθήο νδεγεί ζε

πςειόηεξε ηέρλε θάηη πνπ ν ίδηνο όπσο θαη πνιινί άιινη έπξαηηε (Chamberlain 1986) Δίλαη

θπζηνινγηθό ηα απνηειέζκαηα απηήο ηεο ξεηνξηθήο κίκεζεο λα θπκαίλνληαη από

ζρνιαζηηθά αλόεηα αληαξέο θαη αδέμηεο επηδείμεηο ινγηόηεηαο ζε ζπλαξπαζηηθά

ελδηαθέξνληα θαη ληειηθάηα από ηελ αληθαλόηεηα ζηελ αξηζηνηερληθή ηειεηόηεηα

πρλά ζπγθξίλεηαη ε Βπδαληηλή ινγνηερλία ζαλ ζύλνιν κε εθείλε ηεο Αλαγέλλεζεο Μηα

θαζόινπ θνιαθεπηηθή ζύγθξηζε γηαηί ε Βπδαληηλή ινγνηερλία δελ δηαζέηεη ηα θαηαιπηηθά

ζηνηρεία πνπ θαζηζηνύλ ηελ Αλαγέλλεζε απνιαπζηηθή ε ζπλαξπαζηηθή αλαθάιπςε κηαο

έλδνμεο θαη ελ πνιινίο άγλσζηεο παξάδνζεο θαη νη αθαηέξγαζηεο γιώζζεο πνπ νη

εζσηεξηθέο ηνπο δπλάκεηο κπνξνύζαλ λα ζπλδπαζηνύλ κε ηελ ιεπηόηεηα ησλ θιαζηθώλ

ειιεληθώλ ή ιαηηληθώλ Ζ βπδαληηλή αλώηεξε ηάμε ήηαλ πάληνηε εμνηθεησκέλε πεξηζζόηεξν

ή ιηγόηεξν κε ηελ ειιεληθή ινγνηερληθή θιεξνλνκηά θαη ρξεζηκνπνηνύζε ηελ ίδηα γιώζζα

Μαο ζπκίδεη θαηά πεξηζζόηεξν ηελ ζύγρξνλε ινγνηερλία αιιά κε ηξόπν αληίζηξνθν

Υνλδξηθά ε ζύγρξνλε ινγνηερλία είηε απνξξίπηεη ην παξειζόλ εμαηηίαο ηεο αγάπεο ηεο γηα

ηνλ λεσηεξηζκό είηε παξνπζηάδεη παιηά έξγα κε ζύγρξνλε ελδπκαζία Όκσο θακηά από απηέο

ηηο δπν επηινγέο δελ έζειγε ηνπο Βπδαληηλνύο Απηνί έκεηλαλ πηζηνί ζηελ αξραία αληίιεςε

όηη νη Μνύζεο ήηαλ θόξεο ηεο Μλήκεο Σα ζεκαληηθά δειαδή έξγα ηέρλεο βαζηδόηαλ πάλσ

ζηελ ελδειερή γλώζε ησλ πξνθαηόρσλπξνγόλσλ θαη θαηά ζπλέπεηα όηη ε θαηλνηνκία γηα

ηελ θαηλνηνκία ήηαλ απνξξηπηέα Από ηε ζηηγκή πνπ ν αξραίνο lex operis είρε ζεζπηζηεί από

ηελ ζηηγκή δειαδή πνπ είρε ζεζπηζηεί ην θάζε είδνο είηε επξόθεηην γηα ινγνηερλία κνπζηθή

αξρηηεθηνληθή ή γιππηηθή ηα έξγα πνπ αθνινπζνύζαλ κπνξνύζαλ κόλν λα βειηηώζνπλ

θάπνηα ζεκεία ώζπνπ λα επηηεπρζεί ε ηειεηόηεηα ζην αλζξώπηλν κέηξν Οη Βπδαληηλνί αλ

θαη δελ πίζηεπαλ όηη κπνξνύζαλ λα βειηηώζνπλ ηα πξόηππά ηνπο παξόια απηά δελ

κπνξνύζαλ λα αληηζηαζνύλ ζην λα βάινπλ ηελ δηθή ηνπο ζθξαγίδα ζηηο ζπλζέζεηο ηνπο

Έηζη ελώ θαηαδίθαδαλ ηελ ίδηα ηελ ηδέα ηνπ λεσηεξηζκνύ (γηα ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο απηή

δεο Kazhdan 1993 θαη Cutler 1995) ππήξμαλ λεσηεξηζηέο κε ηξόπνπο θαη ζε πεξηνρέο πνπ

κόλν αξγά αλαγλσξίδνληαη (Littlewood 1995)

Σα ινγνηερληθά θείκελα γξαθόηαλ από κέιε ηεο αλώηεξεο ηάμεο πνπ απεπζύλνληαλ ζε κέιε

ηεο ηάμεο ηνπο Έρνπκε κηα νκάδα δειαδή πνπ ήηαλ πάληνηε ηδηαίηεξα κηθξή θαη ηα κέιε ηεο

είραλ ιάβεη παξόκνηα παηδεία Απηό νδήγεζε αλαπόθεπθηα ζε θάπνηα επηηήδεπζε θαη

7

αζάθεηα πνπ πνιιέο θνξέο επαηλέζεθαλ σο λόκηκεο (Kustas 1973 ζει 63-100) Τπάξρνπλ

όκσο πεξηζηαζηαθά ζρόιηα πνπ ππνδειώλνπλ όηη παξάιιεια ρξεζηκνπνηνύληαλ θαη έλα

απινύζηεξν ύθνο ώζηε θαη εθείλνη πνπ ήηαλ εθηόο ειίη λα κπνξνύλ λα θαηαλννύλ Ο

πκεώλ Λνγνζέηεο θάπνηε παξαπνλέζεθε επεηδή ηνπ θάλεθε ε αιιεινγξαθία ηνπ εληειώο

αθαηαλόεηε (Darrouzegraves 1960 ζει 154-5) Ζ πνηθηιία θαη ε ιεπηόηεηα ζηνλ ρεηξηζκό ηεο

θιαζηθήο θαη ηεο ρξηζηηαληθήο θιεξνλνκηάο ζθξάγηζαλ απηή ηε κίκεζε (Hunger 1970)

ζπρλά απνηεινύζαλ έλα κόλν κέξνο ηεο ζπγγξαθηθήο ηέρλεο Άιιεο θνξέο ε επηηήδεπζε θαη

ε αζάθεηα πήγαδαλ από ηελ αλάγθε λα γλσζηνπνηεζνύλ ζε θάπνηνπο αλαηξεπηηθέο ηδέεο

όπσο έθαλε ν Πξνθόπηνο (1963a θαη 1963b) ν νπνίνο ελώ θαηλνκεληθά εγθσκηάδεη ηνλ

Ηνπζηηληαλό ζηνπο Πνιέκνπο Ο Καιδέιιεο (2004) έμνρα δείρλεη ηηο ηθαλόηεηεο ηνπ

ηζηνξηθνύ ζε έλα βηβιίν ην νπνίν mutatis mutandis κπνξεί λα θσηίζεη ηα αθαλή εξγαιεία

κεγάινπ κέξνπο ηεο βπδαληηλήο ινγνηερλίαο Ο Φειιόο ρξεζηκνπνίεζε ηελ ίδηα ηερληθή

πξνθαιώληαο ηελ πλεπκαηηθή θαη πνιηηηθή θπξηαξρία ηεο εθθιεζίαο (Kaldellis 1999) όπσο

θαη ν αλώλπκνο ζπγγξαθέαο ηνπ 12νπ αηώλα πνπ έγξαςε ηνλ Σηκαξίσλα όπνπ

δηαθσκσδνύληαη νη αξηζηνθξάηεο πνπ αθνινπζνύλ ηε κόδα (Alexiou 1982-83)

Μηα ζπλεζηζκέλε επίδεημε γισζζηθήο δεμηνηερλίαο πεξηιάκβαλε αιιαγέο ζην ύςνο ηνπ

ύθνπο όπσο ζε κηα νκηιία πνπ εθθώλεζε ν Γεξκαλόο Κσλζηαληηλνππόιεσο γηα ηνλ

Δπαγγειηζκό ηελ αξρή ηα ιόγηα ηεο Μαξίαο είλαη απιά ζε αληίζεζε κε ην ύθνο ηνπ

Γαβξηήι πνπ είλαη πςειόηεξν Καζώο όκσο θαηαλνεί ηε ζεκαζία ηεο επίζθεςεο ηνπ αγγέινπ

γίλνληαη πην κεγαινπξεπή γηα λα θαηαιήμνπλ ζε έλα πςειό ξεηνξηθό ύθνο δηαλζηζκέλν κε

πεξίπινθεο ζενινγηθέο έλλνηεο ζηελ ζπδήηεζε κε ηνλ Ησζήθ πνπ αθνινπζεί (Kazhdan 1999

ζει 62-3) Μηα νκηιία ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ καο δίλεη έλα άιιν παξάδεηγκα

επηδεμηόηεηαο θαζώο ν άγηνο κέζα από έλα πιέγκα ππαηληγκώλ ηαπηίδεη ηνλ εαπηό ηνπ κε ηνλ

αξραίν θηιόζνθν σθξάηε (Vinson 1993) ε έλα άιιν είδνο ηελ ηζηνξηνγξαθία γηα λα

πεξηγξάςεη ν Φειιόο ηνλ πληγκό ηνπ Ρσκαλνύ Γ΄ θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ινπηξνύ ηνπ

επηιέγεη πξνζεθηηθά ιέμεηο πνπ ππελζπκίδνπλ ην κπζηήξην ηεο βαπηίζεσο θαη ηελ θάζνδν

ζηνλ Άδε ηνπ Υξηζηνύ Ο ζπγγξαθέαο όκσο αληηζηξέθεη όκσο ην λόεκά ηνπο θαη ππνβάιιεη

ζηνλ αλαγλώζηε ηελ άπνςε όηη ν απηνθξάηνξαο δελ εμηιεώζεθε γηα ηηο ακαξηίεο ηνπ νύηε

κπνξεί λα κεηέρεη ζηελ Αλάζηαζε (Efthymiades 2004) Ο Ησάλλεο Γεσκέηξεο παξέρεη αθόκα

κεγαιύηεξε πνηθηιία ζε έλα Προγύμνασμα ελώ αθνινπζεί ηελ ζεηξά πνπ θαζόξηζε ν

Δξκνγέλεο γηα ην εγθώκην ησλ θπηώλ ζην εγθώκην πνπ έγξαςε γηα ηελ βειαληδηά

ρξεζηκνπνηεί ππαηληθηηθή γιώζζα γηα λα πεξηγξάςεη ηνλ θύθιν δσήο ηνπ αλζξώπνπ από ηελ

ζύιιεςε (άκσκε) σο ηελ ηξίηε ειηθία δίλνληαο έηζη ζηνλ ππνςηαζκέλν αλαγλώζηε κηα

δηαζθεδαζηηθή ηξνπή ζε έλα θαηά ηrsquo άιια θείκελν ξεηνξηθήο (Littlewood 1980 Γηα

πεξηζζόηεξα παξαδείγκαηα ζηνπο δηάθνξνπο ηύπνπο γισζζηθήο δεμηνηερλίαο δεο Ljubarkij

2003)

8

Οη κύζνη ηα αλέθδνηα νη ηόπνη θαη νη εθθξάζεηο ζπρλά επηθξίλνληαη σο ξεηνξηθέο

παξεηζθξήζεηο αιιά ε ρξήζε ηνπο ζπλήζσο είλαη πην πεξίπινθε Γηα παξάδεηγκα νη κύζνη

θαη ηα αλέθδνηα κπνξεί λα απνηεινύλ εζσηεξηθά πεηξάγκαηα ή λα απνθαιύπηνπλ θξπκκέλα

λνήκαηα ή λα θηινηερλνύλ κηα επξύηεξε πξννπηηθή γηα ηνπο παξαηεξεηηθνύο αλαγλώζηεο

όπσο δείρλεη ν Kaldellis (2003 θαη 2004 ζει 62-93) ζηνπο ηζηνξηθνύο ηνπ 6νπ αηώλα Όζν

γηα ηνπο ηόπνπο ε Macrides (2003 ζει 208-9) πνιύ ζσζηά επηζεκαίλεη όηη όηαλ ν Γεώξγηνο

Αθξνπνιίηεο ρξεζηκνπνηεί ζηελ ελζξόληζε ηνπ Μηραήι Ζ΄ Παιαηνιόγνπ έλαλ από ηνπο πην

αγαπεκέλνπο ησλ Βπδαληηλώλ εθείλνλ ηεο αλαλέσζεο ζέιεη λα ππνδειώζεη ζηνπο

αλαγλώζηεο ηνπ ηελ κεηάβαζε από ηελ βίαηε ηπξαλλία ζε κηα εηξεληθή θαη επδόθηκε

βαζηιεία Ζ πξνζεθηηθή αλάγλσζε ζα απνθαιύςεη ακέηξεηα θξπκκέλα θίλεηξα πίζσ από ηελ

επηινγή ζπγθεθξηκέλσλ ηόπσλ Δπίζεο νη εθθξάζεηο ηνπνζεηνύκελεο κέζα ζε επξύηεξα έξγα

ππεξεηνύλ ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνύο όπσο γηα παξάδεηγκα ζπκβαίλεη κε ηνπο θήπνπο νη

νπνίνη ηνπνζεηνύληαη ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα de rigeur όρη κόλν γηα λα ηνλίζνπλ ηνλ

αηζζεζηαζκό αιιά θαη γηα λα ππνδειώζνπλ ην εξσηηθό κέηξν (sexual standard) ηεο εξσίδαο

(Littlewood 1979)

Ζ ρξήζε παξαζεκάησλ ζπρλά θαηεγνξείηαη ζαλ κηα αλνύζηα επηινγή από δηάθνξεο ζπιινγέο

πνπ απιώο θαη κόλν δηαλζίδεη ην θείκελν Αλ όκσο ίζρπε θάηη ηέηνην ηόηε ζίγνπξα ζα καο

είρε ζσζεί θάηη πεξηζζόηεξν από ηηο ιίγεο αζήκαληεο ζπιινγέο πνπ έθηαζαλ σο ηηο κέξεο

καο Δπηπιένλ νη ζπγγξαθείο δείρλνπλ κηα εκκνλή λα κελ επαλαιακβάλνπλ θάπνην

παξάζεκα απηνύζην αθόκα θη αλ έρνπλ πεξάζεη πνιιά ρξόληα από ηελ πξνεγνύκελε ρξήζε

ηνπ θαη πξνζπαζνύζαλ λα απνθεύγνπλ εθείλα πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί από άιινπο

(Littlewood 1988 αλ θαη ηα ζηνηρεία δελ είλαη πιήξε θαζώο ρξεζηκνπνηνύληαη κόλν 23

ζπγγξαθείο θαη πεξηνξίδνληαη ζηηο επηζηνιέο) Αιιά αθόκα θη αλ επαλαιάκβαλαλ έλα

παξάζεκα ε δηαηύπσζε ζπαλίσο ήηαλ αθξηβώο ε ίδηα (γηα απηό θαη ν δηαρσξηζκόο αλάκεζα

ζηελ παξάζεζε ελόο θεηκέλνπ θαη ζηελ ππαηληθηηθή αλαθνξά ηνπ είλαη δύζθνινο λα γίλεη θαη

από έλα ζεκείν θαη κεηά δελ έρεη ζεκαζία) Ζ Selbstvariation ζε παξαζέκαηα ππαηληγκνύο

θαζηεξσκέλεο παξνκνηώζεηο θαη κεηαθνξέο είρε ζπλήζσο θαιιηηερληθά θίλεηξα θαη κπνξεί

λα αληρλεπηεί όρη κόλν από ηε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ ιέμεσλ αιιά θαη από ηελ δεμηνηερληθή

πξνζαξκνγή ηνπο ζε δηαθνξεηηθά πεξηερόκελα Ο Duffy (2001) θαη ν Littlewood (1981)

έρνπλ δείμεη γηα απηό ην ζέκα ηελ ηθαλόηεηα ηνπ Φειινύ όηαλ ρξεζηκνπνηεί πιαησληθέο

κεηαθνξέο Αιιά ν Φειιόο δελ ήηαλ επ νπδελί κνλαδηθή πεξίπησζε θαη πνιπάξηζκα

βπδαληηλά θείκελα ζα κπνξνύζαλ αλ εμεηαζηνύλ κε πξνζνρή λα δώζνπλ παξόκνηα

απνηειέζκαηα (Kazhdan θαη Franklin 1984 ζει 256-86 εηδηθά γηα ηνλ Νηθήηα Υσληάηε˙

Reinsch 1998 γηα ηελ Άλλα Κνκλελή) πρλά κε ηελ επαλάιεςε ζρεκάησλ ιόγνπ πνπ έρνπλ

δηαθνξνπνηεζεί ειαθξώο δεκηνπξγνύληαη θαιιηηερληθνί θαη ζεκαηηθνί ζύλδεζκνη αλάκεζα

ζηα δηάθνξα κέξε ηεο αθήγεζεο (Mary Whitby 2003) Selbstvariation κπνξεί πάιη λα

9

ππεξεηεί έλαλ απώηεξν ζηόρν Γηα παξάδεηγκα ν Πξνθόπηνο βάδεη ηελ Θενδώξα λα ζώδεη

ηνλ ζξόλν ηνπ ζπδύγνπ ηεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ηάζεο ηνπ Νίθα ιέγνληαο laquoκηα παιηά

παξνηκία ιέεη όηη ε βαζηιεία είλαη θαιό ζάβαλνraquo αιιά απηό πνπ αθνύγεηαη πκλεηηθό όηαλ

ρξεζηκνπνηείηαη ε ιέμε laquoβαζηιείαraquo θαη κπνξεί ζπλεπώο λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε κηα δήζελ

επηδνθηκαζηηθή αθήγεζε νη πεπαηδεπκέλνη αλαγλώζηεο όκσο ζα ζπκνύληαλ όηη ε αξρηθή

ιέμε ήηαλ laquoηπξαλλίαraquo θη όηη εηπώζεθε πξηλ από κηα αηκαηεξή ζθαγή από ηνλ βάλαπζν

Γηνλύζην πξαθνύζην θαη ζπλεπώο ζα αληηιακβάλνληαλ όηη ν Πξνθόπηνο εμέθξαδε ηελ

απνδνθηκαζία ηνπ θεθαιπκκέλα (Πξνθόπηνο 1963a˙ JAS Evans 1984˙ πεξηζζόηεξα

παξαδείγκαηα Kaldellis 2004)

Μειεηώληαο ηε ζηάζε ησλ Βπδαληηλώλ απέλαληη ζηα παιαηόηεξα θείκελα κπνξνύκε λα

θαηαλνήζνπκε θαη ηηο αιιαγέο ζηνλ ηξόπν πνπ νη ίδηνη θαιιηεξγνύζαλ ηελ ινγνηερλία θαη ηηο

πξνηηκήζεηο ηνπο Δθηόο από ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ Φσηίνπ (1959-91) θαηά ηνλ 9ν αηώλα καο

έρνπλ ζσζεί ζρόιηα γηα ην ύθνο ηνπ Ησάλλε ηνπ Υξπζόζηνκνπ (Houmlrandner 1996) ηνπ

Δπξηπίδε ηνπ Γεσξγίνπ Πηζηδίαο ηνπ Ζιηνδώξνπ θαη ηνπ Αρηιιέα Σάηηνπ από ηνλ Φειιό

ηνλ 11ν αηώλα (Psellos 1986) θαη ηνπ Γίσλα Υξπζόζηνκνπ θαη ηνπ πλέζηνπ από ηνλ

Θεόδσξν Μεηνρίηε ηνλ 13ν (Metochites 2003) Φπζηθά νη πξνηηκήζεηο ηνπο θαλεξώλνληαη θη

από ηα πνιπάξηζκα παξαζέκαηα θαη ηνπο ππαηληγκνύο αλ θαη ζπαλίσο θαηνλνκάδνληαη νη

πεγέο ηνπο Τπάξρνπλ αλαξίζκεηνη ζρνιηαζκνί όπσο ηνπ Δπζηαζίνπ Θεζζαινλίθεο γηα ηνλ

Όκεξν ηνπ νπνίνπ παξακέλεη αθόκα θαη ζήκεξα ν δηεμνδηθόηεξνο ζρνιηαζηήο όπσο επίζεο

scholia θαη εξγαζίεο Απηή ε εμεγεηηθή πξαθηηθή μεθίλεζε ηνλ 11ν αηώλα θαη πξηλ από απηή

ρξεζηκνπνηνύληαλ ζρνιηαζκνί ηεο Διιεληζηηθήο επνρήο (R Browning 1995b˙ Smith 1996˙

Wilson 1996) Αιιά αθόκα θαη ν αξηζκόο θαη ε ρξνλνινγία ησλ ζσδόκελσλ ρεηξνγξάθσλ

έρνπλ θάηη λα καο πνπλ γηα παξάδεηγκα ην παιαηόηεξν ζσδόκελν ρεηξόγξαθν κε ηηο

δύζθνιεο κεηξηθά θαη γισζζηθά επηλίθηεο σδέο ηνπ Πηλδάξνπ είλαη ηνπ 1280 αιιά ζώδνληαη

πεξίπνπ 200 πξηλ από ην ηέινο ηεο Παιαηνιόγεηαο πεξηόδνπ Irigoin 1952) Αληίζεηα δελ έρεη

δνζεί ε απαξαίηεηε πξνζνρή ζηα ρεηξόγξαθα πνπ πεξηέρνπλ θνζκηθά βπδαληηλά θείκελα

Δθηόο από κεξηθά πνπ πεξηέρνπλ κόλν έλα θείκελν ηα ρεηξόγξαθα απηά ζπαλίσο πεξηέρνπλ

ηηο ίδηεο ζπιινγέο θεηκέλσλ Απνηεινύλ δειαδή επηινγή θάπνηνπ πξνζώπνπ θαη ζπλεπώο

αληαλαθινύλ ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο ινγνηερληθέο ηνπ πξνηηκήζεηο Ζ κειέηε ηέηνησλ

ζπιινγώλ κπνξεί λα καο θαλεξώζεη ηελ ζύλδεζε θεηκέλσλ πνπ ζε πξώηε αλάγλσζε κπνξεί

λα καο θαλνύλ άζρεηα κεηαμύ ηνπο Δπηπιένλ επεηδή καο δίλνληαη όια καδί ζαλ έλα ζύλνιν

καο επηηξέπνπλ λα εμαθξηβώζνπκε ηηο αιιαγέο θαηά ηηο δηάθνξεο ρξνληθέο πεξηόδνπο ζηα

ελδηαθέξνληα θαη ηηο πξνηηκήζεηο ηεο αλώηεξεο ηάμεο εθείλσλ δειαδή πνπ ήηαλ αξθεηά

πινύζηνη γηα λα κπνξνύλ λα παξαγγέιινπλ βηβιία (ζε κηθξόηεξν βαζκό απηό ηζρύεη θαη γηα

ζπιινγέο ζξεζθεπηηθώλ βηβιίσλ εθηόο ηεο Αγίαο Γξαθήο) Δίλαη πάλησο δπζθνιόηεξν λα

εμαθξηβώζνπκε ηηο πξνηηκήζεηο ζηνπο Βπδαληηλνύο ζπγγξαθείο κεηά ηνλ Γξεγόξην ηνλ

10

Ναδηαλδηλό θαη ηνλ Ησάλλε Υξπζόζηνκν θαζώο ν θιαζηθηζκόο ηνπο ηνύο απαγόξεπε λα

νλνκαηίζνπλ λεώηεξνπο ζπγγξαθείο ή έξγα Έηζη ε ζύγρξνλε έξεπλα ζηνλ ηνκέα απηό

βξίζθεηαη αθόκα ζε λεπηαθή ειηθία αλ θαη νη ππνζεκεηώζεηο αξθεηώλ εθδόζεσλ

παξαπέκπνπλ ζηελ αξρηθή πεγή Από ηνλ 11ν αηώλα αξρίδεη λα εκθαλίδεηαη κηα απμαλόκελε

απηναλαθνξηθόηεηα από ζπγγξαθείο όπσο ν Μηραήι Φειιόο θαη ν Νηθεθόξνο Βαζηιάθεο νη

νπνίνη παξαπέκπνπλ ζε δηθά ηνπο έξγα ελώ νη επηζηνινγξάθνη ζπρλά επαηλνύλ ην ύθνο ηνπ

αιιεινγξάθνπ

Ζ πξσηνπνξηαθή δνπιεηά ηνπ Maguire δείρλεη ηελ κεγάιε επηξξνή πνπ αζθνύζε ε

ινγνηερλία ζηελ ηέρλε (1981a θαη 1987) θαη ηελ παξαηεξεηηθόηεηα πνιιώλ εθθξάζεσλ

(1981b θαη 1995˙ Webb 1999) ξίρλνληαο έηζη θσο θαη ζηε ινγνηερληθή αηζζεηηθή Οη

Macrides θαη Magdalino (1988) θαη ε Talbot (1999) δηεξεπλνύλ ηε ζρέζε επηγξακκάησλ θαη

ησλ αληηθεηκέλσλ ή ησλ θηεξίσλ πνπ πεξηγξάθνπλ ή ζηα νπνία αλαγξάθνληαη O Agapitos

(1999) εμεηάδεη ηελ έκθαζε πνπ δίλνπλ ζηελ όξαζε ηα ξνκαληηθά κπζηζηνξήκαηα

Έλαο ηνκέαο είλαη νιόηεια ζρεδόλ ρακέλνο γηα καο ε παξνπζίαζεπαξάζηαζε ηεο

ινγνηερλίαο Ζ θαη ηδίαλ αλάγλσζε γηλόηαλ ζπρλά κεγαινθώλσο (αλ θη όρη απνθιεηζηηθά

έηζη όπσο θαηά ηελ αξραηόηεηα) θη έηζη δηλόηαλ έκθαζε ζηε ζεκαζία ηνπ ήρνπ θαη ηνπ

ξπζκνύ ελόο πεδνύ θεηκέλνπ (Houmlrandner 1981˙ Duffy 1999) όπσο αθξηβώο θαη ηνπ ζηίρνπ Ο

ξπζκόο ήηαλ πην αξγόο θαη επέηξεκε κεγαιύηεξε αθνζίσζε θαη βαζύηεξε θαηαλόεζε ησλ

θεηκέλσλ Αιιά ζε βαζκό πνιύ πην κεγαιύηεξν από ηνλ ζεκεξηλό γξάθνληαλ θείκελα γηα λα

δηαβαζηνύλ κπξνζηά ζην θνηλό όρη κόλν ζηελ εθθιεζία αιιά θαη ζε γηνξηέο ζην παιάηη θαη

ζε πάξα πνιιέο ηδησηηθέο γηνξηέο ή ηειεηέο όπσο ζηηο θεδείεο (Mullett 2003a) Αθόκα θαη

ηδησηηθέο επηζηνιέο δηαβάδνληαλ δεκόζηα πξνο απόιαπζε ησλ επηζθεπηώλ από ζπιινγέο πνπ

θαηαξηίδνληαλ γηα ηνλ ζθνπό απηό Σέηνηεο ζπγθεληξώζεηο νλνκάδνληαλ θέατρον γεγνλόο

πνπ ππνδειώλεη ηελ ζεκαζία πνπ είραλ νη ρεηξνλνκίεο ε όηη αθνξά πην δεκόζηεο

πεξηζηάζεηο επηπρώο καο ζώδεηαη ε πεξηγξαθή ελόο θεξύγκαηνο ζηελ εθθιεζία πνπ έθαλε ν

Φειιόο (1985 ζει 137-51)

Κάπνηνη ππόηξνθνη θαζνδεγνύκελνη από ηελ Mullett (1990 1992 1997 θαη 2003a) έθαλαλ

ρξήζε ζηηο εξγαζίεο ηνπο πην ζύγρξνλσλ ηερληθώλ αλάιπζεο απηέο πνπ ζπλήζσο

ρξεζηκνπνηνύληαη ζηε κνληέξλα θαη κεηακνληέξλα ινγνηερλία Υαξαθηεξηζηηθέο είλαη ηνπ

Magdalino (1997) θαη ηεο Mullett (1997) γηα ηελ historicist analysis ηνπ Alexiou (1982-83)

θαη Reinsch (1998) γηα ηελ δηαθεηκεληθόηεηα ηεο Mullett (1990) γηα ηελ απνδόκεζε

(deconstruction) ησλ Barkhuizen (1996) Agapitos (1991) Cupane (1997) θαη Nilsson (2001)

γηα ηελ αθεγεκαηηθόηεηα (narratology) ηεο Galatariotou (1996) γηα ηελ ςπραλάιπζε

Σέηνηεο άιιεο πξνζεγγίζεηο κπνξνύλ λα βξεζνύλ επίζεο ζην Hatlie (1996) θαη ζε

ζπιινγηθνύο ηόκνπο ndash Agapitos θαη Smith (1992) Beaton θαη Ricks (1993) Ljubarskij

11

(1998) Odorico θαη Agapitos (2002) Houmlrandner θαη Gruumlnbart (2003) E M Jeffreys (2003)

Mullett (2003) απνηππώλνπλ εμαηξεηηθά ην επίπεδν ηεο θξηηηθήο ζηελ βπδαληηλή ινγνηερλία

κε πξνζσπηθέο αμηνινγήζεηο αιιά θαη πξναλαγγειίεο θαη πξνζθιήζεηο γηα ηελ δεκηνπξγία

επξύηεξσλ βάζεσλ δεδνκέλσλ κε ηελ ρξήζε ΖΤ θαη γηα εθδόζεηο θεηκέλσλ θαη γηα

κεγαιύηεξε ζπλεξγαζία ησλ εξεπλεηώλ γηα λα αληρλεπηνύλ ζρέζεηο κεηαμύ ηεο Βπδαληηλήο

ινγνηερλίαο θαη άιισλ ινγνηερληώλ

Γξακκαηεηαθά είδε

Σα ινγνηερληθά είδε ηεο θιαζηθήο επνρήο είραλ δηαρσξηζηεί θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Β΄

νθηζηηθήο θαη αξγόηεξα ζε άιια ππνείδε θαηά ηελ αξραία ζπλήζεηα ζύκθσλα κε ην

γισζζηθό ύθνο ηελ ηερλνηξνπία ην ζέκα Οη Βπδαληηλνί ηα δηδάζθνληαλ απηά θαη ηα

αλέιπαλ ζηηο δηθέο ηνπο κειέηεο αιιά ζηελ πξάμε ζπλήζσο αγλννύζαλ ηνπο απζηεξνύο

δηαρσξηζκνύο θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ εηδώλ (Mullett 1992) Απηό ζπλέβε ζε πνιύ πξώηκν

ζηάδην αλ θαη ν Adshead (1993) ππνζηεξίδεη αθόκα ηελ ζεσξία ηνπ όηη ε Απόκρσυη Ιστορία

είλαη έλαο ζπλδπαζκόο ηνπ 10νπ

αηώλα ηξηώλ δηαθνξεηηθώλ έξγσλ πνπ γξάθηεθαλ από ηνλ

Πξνθόπην ηνλ έθην laquoελόο κπζηζηνξήκαηνο κηαο aetiology έλα νηθνλνκηθό θπιιάδηνraquo

(Procopius 1963b) Αξγόηεξα ε ζύλζεζε πξαγκαηνπνηνύληαλ από κηα εθιεπηπζκέλε

αλάκεημε ζηνηρείσλ από δηαθόξσλ εηδώλ όπσο δείρλεη ν Agapitos (2003) ζηνπο επηθήδεηνπο

Ζ ηάζε ζηε ζύγρξνλε έξεπλα είλαη λα κειεηώληαη θείκελα πέξα από ηα είδε Έηζη κπνξεί λα

εμεηαζηεί ην ζπλνιηθό έξγν ελόο ζπγγξαθέα (Kazhdan 1999) θαη θπξίσο ηνπ Κηθέξσλα ηνπ

Βπδαληίνπ ηνπ Φειινύ (Ljubarskij 2003) ην έξγν ηνπ νπνίνπ είλαη πην πνιύπιεπξν από ηνπ

Ρσκαίνπ Ή κπνξνύκε λα ζπκπεξηιάβνπκε εληειώο θαηλνύξγηεο θαηεγνξίεο Ο εξσηηζκόο

γηα παξάδεηγκα δελ ζπλαληάηαη κόλν ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα αιιά θαη ζηα αγηνινγηθά

ή θαη ζε άιια θείκελα θαη κάιηζηα ζε απηά ε δηάζεζε είλαη πην πνξλνγξαθηθή˙ έηζη ε

πξνζεθηηθή αλάιπζε ηνπ ζέκαηνο θέξλεη απξνζδόθεηα απνηειέζκαηα (Beck 1984˙ Cupane

1987) Έθπιεμε απνηειεί ε ζπρλόηεηα πνπ ζπλαληάκε ρηνύκνξ δεδνκέλεο ηεο ρξηζηηαληθήο

απνδνθηκαζίαο ζε έλα βηβιίν από ηελ πξώηκε πεξίνδν ηνλ Φηιόγεισ όπσο επίζεο θαη ζε

θείκελα πβξηζηηθά πνιεκηθέοο ζάηηξεο παξσδίεο αιιεγνξίεο επηγξάκκαηα θαη ηειηθά ζε

όια ηα ινγνηερληθά είδε (Kyiaki 1973˙ Garland 1990) Ξέξνπκε αθόκα όηη ππήξρε θαη κηα

ζπιινγή κε ζενινγηθά αζηεία Ζ εηξσλεία ζπγγεληθό είδνο αμίδεη λα κειεηεζεί (δεο γηα

παξάδεηγκα Alexiou 1982-3) Κη αθόκα ηα ηεξόζπια (sacriledge) όπνπ ην πην αμηνζεκείσην

παξάδεηγκα είλαη ν Σπανός ή Officehellip πνπ ζώδεηαη ζε δπν έκκεηξεο εθδνρέο θαη ζε κηα σο

πεδό Δδώ νινθάλεξα αλακεηγλύνληαη ραξαθηεξηζηηθέο ιεηηνπξγηθέο θαη αγηνγξαθηθέο

θξάζεηο κε ρπδαίν θαη ζθαηνινγηθό ρηνύκνξ Άιια είδε πνπ αμίδεη λα κειεηεζνύλ είλαη ηα

αλαηξεπηηθά θείκελα θαη εθείλα πνπ αζθνύλ πξνπαγάλδα (Odorico 1983) ζρήκαηα ιόγνπ

12

(imagery) θαη ππαηληγκνί (allusion) Αθόκα θαη ε απηνβηνγξαθία ζπλαληάηαη όρη ζαλ

μερσξηζηό είδνο αιιά ζαλ ζέκα πνπ δηαπεξλά όια ηα άιια (Misch 1949-69 η 3 ζει 749-

903˙ Angold 1998˙ Hinterberger 1999) θαη ζε κηα πεξίζηαζε έρνπκε θαη ιεθηηθή αιιαγή

θύινπ (Papaioannou 2000) Πξέπεη όκσο λα γίλνπλ θαη κεξηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηα

παξαδνζηαθά είδε θαζώο νη Βπδαληηλνί αλαθέξνληαλ ζε απηά όπσο άιισζηε θαη ηα

ζύγρξνλα εγρεηξίδηα θαη πνιιέο άιιεο κειέηεο

ηελ ηζηνξηνγξαθία ην Βπδάληην θιεξνλόκεζε όρη κόλν ηελ ηερλνηξνπία ησλ εζληθώλ από

ηελ αξραηόηεηα (όπνπ δηλόηαλ έκθαζε ζηα πνιηηηθά θαη ζηξαηησηηθά γεγνλόηα θαη όρη ζηα

νηθνλνκηθά θνηλσληθά θαη ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα θαη ππήξρε έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ

αλεύξεζε ησλ αηηίσλ) αιιά επίζεο από ηνλ Δπζέβην ζηα ηέιε ηνπ ηξίηνπ θαη ηηο αξρέο ηνπ

4νπ

αηώλα ην ρξνληθό θαη ηελ Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία (Eusebius 1974-83) Ζ ηειεπηαία

δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο ηεο ηδέαο όηη νη ρξηζηηαλνί ζπληζηνύζαλ μερσξηζηό γέλνο

Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία αξρηθά αζρνινύληαλ κε ηνπο αγώλεο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο πίζηεο

απέλαληη ζηηο πξνθιήζεηο ησλ εζληθώλ θαη αξγόηεξα γηα ηελ δηαθύιαμε ηεο νξζνύ δόγκαηνο

ελάληηα ζηνπο αηξεηηθνύο Έηζη κε ηελ επίιπζε ησλ δνγκαηηθώλ πξνβιεκάησλ

εμαθαλίζηεθε (εθηόο από κηα αλαιακπή ζηηο αξρέο ηνπ 14νπ αη από ηνλ Νηθεθόξν Κάιιηζην

Ξαλζόπνπιν) θαη εληάρζεθε ζε άιια ηζηνξηνγξαθηθά είδε ε γεληθέο γξακκέο ηα ρξνληθά

αλαιπηηθά ή βξαρέα πνπ μεθηλνύζαλ από θηίζεσο θόζκνπ γξάθνληαλ ζε ρακειόηεξν ύθνο

ζε ζρέζε κε ηηο ηζηνξίεο αιιά ε δηαρσξηζηηθή γξακκή είλαη ζπρλά δπζδηάθξηηε θαη ν

δηαρσξηζκόο ηνπ Krumbacher (1897) αλάκεζα ζε ηαπεηλά κνλαρηθά ρξνληθά γηα ηνπο απινύο

θαη εθιεπηπζκέλεο ηζηνξίεο γηα ηελ ειίη έρεη πιένλ θαηαξξηθζεί (Afinogenov 1992) Γηα ηελ

πξώηκε πεξίνδν δεο ηελ επηζθόπεζε ηνπ Marasco (2003) θαη ηνπ Treadgold (2005b έρνπλ

αλαγγειζεί ηόκνη πνπ ζα θαιύςνπλ θαη ηηο επόκελεο πεξηόδνπο) Λίγα ηζηνξηθά θείκελα

έρνπλ ζσζεί από ηνλ 7ν αηώλα σο ηηο αξρέο ηνπ ελάηνπ αιιά γηα ηνλ έβδνκν δεο Michael

Whitby (1992) ηε ζπλέρεηα ππάξρεη κηα εθπιεθηηθή πνηθηιία θεηκέλσλ ζηα νπνία

αλακείρζεθαλ αθόκα πεξηζζόηεξν ηα αξραία είδε ηεο ηζηνξίαο ηεο βηνγξαθίαο θαη ηνπ

εγθσκίνπ (Πρ Ζ Άλλα Κνκλελή 2001 γηα ηελ νπνία δεο Ljubarskij 1996) κε ηελ

Χρονογραυία ηνπ Φειινύ (1926-28) λα δηαθξίλεηαη γηα ηελ πξσηνηππία ηεο ζηελ αλαδήηεζε

ηνπ θηλήηξνπ κέζα ζε θάζε ραξαθηήξα Ζ ζύγρξνλε έξεπλα έρεη μεθηλήζεη λα εληνπίδεη ηελ

πνηθηιία θαη ηηο εμειίμεηο από ηνλ έλαην σο ηνλ 15ν αηώλα (Kazhdan 1980˙ Ljubarskij 1992

1993 1995 θαη 1998˙ Macrides 2003) Οη ηόκνη πνπ εθδίδνληαη από ην Corpus Fontium

Historiae Byzantinae πεξηέρνπλ ζεκεηώζεηο θαη ζπλήζσο κεηάθξαζε ζε κηα ζύγρξνλε

γιώζζα θαη ζε αληίζεζε κε ηηο παιαηόηεξεο ηζηνξηθέο ζεηξέο πεξηέρνπλ επηζηνιέο

εγρεηξίδηα θαη άιια είδε ινγνηερλίαο

ώδνληαη πεξηζζόηεξεο από 15000 επηζηνιέο Αλ εμαηξέζνπκε κεξηθέο πνπ είλαη πιαζηέο

όπσο ηνπ Θενθύιαθηνπ ηκνθάηηε (1985) θαη ηνπ Ησάλλε Υνξηαζκέλνπ πνπ απαληάεη ζε

13

γξάκκαηα ηνπ Ληβαλίνπ πνπ γξάθηεθαλ ρίιηα ρξόληα πξηλ όιεο νη άιιεο είλαη απζεληηθέο πνπ

εζηάιεζαλ γηα έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο ιόγνπο γηα λα κεηαθέξεη λέα λα εθπιεξώζεη θηιηθέο

ππνρξεώζεηο ή απνηεινύζαλ ινγνηερληθά δώξα Οη παξαιήπηεο επηζεκαίλνπλ ηελ πξνζσπηθή

απνθαιππηηθή θύζε ηνπο (Papaioannou 2003) θαη βιέπνπκε όηη ζπρλά είλαη γξακκέλεο

ζύκθσλα κε ηελ παηδεία ηνλ ραξαθηήξα θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ βξίζθεηαη

ν άιινο Ο Littlewood (1999) έδεημε όηη ζηηο παξακπζεηηθέο επηζηνιέο (παξεγνξεηηθέο)

ππάξρεη κηα ηεξάζηηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ νη νπνίεο ζπρλά είλαη ζύκθσλεο κε ηα

ζπκπεξάζκαηα ηεο ζύγρξνλεο ςπραλάιπζεο Βέβαηα νη ζπιινγέο πνπ καο ζώζεθαλ πηζαλόλ

λα κελ είλαη αληηπξνζσπεπηηθέο θαζώο πνιιέο επηζηνιέο επηιέρζεθαλ κε ινγνηερληθά

θξηηήξηα γηα λα δηαηεξεζνύλ ελώ ζπρλά νη πξαγκαηηθέο πιεξνθνξίεο ίζσο έρνπλ απαιεηθζεί

ζθόπηκα (Karlsson 1962 ζει 16-17) Αλ θαη κέρξη πξόζθαηα δηαβάδνληαλ γηα λα αληιεζνύλ

απνθιεηζηηθά ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο ηώξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα εμαθξηβσζνύλ ηα

θνηλσληθά δίθηπα (Mullett 1997 θαη 2003b) θαη απνηηκνύληαη γηα ηελ ινγνηερληθή ηνπο αμία

αλαζεσξώληαο ηηο παιηέο δπζκελείο απόςεηο (Dennis 1988˙ Hatlie 1996) Πνιύηηκε δνπιεηά

ππνδνκήο γηα ηηο απόςεηο πεί αιιεινγξαθίαο έγηλε από ηνλ Karlsson (1962) Ζ Mullett

(1981) έρεη κειεηήζεη ηελ ηππνινγία (forms) subject-matter θαη ηελ ρξνλνινγηθή εμέιημε ν

Hatlie (1996) θάλεη αλαζθόπεζε ηεο ζύγρξνλεο έξεπλαο ελώ νη Houmlrandner θαη Gruumlbart

(2003) πεξηιακβάλνπλ παξαδείγκαηα από ηηο πην ζύγρξνλεο ηάζεηο

Ζ ξεηνξηθή αλαπηύρζεθε ζαλ ηέρλε γηα λα κηιάεη θαλείο επθξηλώο θαη πεηζηηθά γηα ιόγνπο

θπξίσο πνιηηηθνύο θαη δηθαληθνύο αιιά κε ηελ επηθξάηεζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη θαηά ηελ

δηάξθεηα ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο κεηεμειίρζεθε ζε έλαλ κέζν καδηθήο ςπραγσγίαο Θα

ήηαλ όκσο ιάζνο αλ αξληόκαζηαλ έλαλ ζεκαληηθό πξαθηηθό ξόιν πνπ έπαηδε ζην Βπδάληην

Σν θήξπγκα (Cunningham 1995˙ Cunningham θαη Allen 1998) ην νπνίν πήγαζε από θιαζηθά

θαη ηνπδατθά πξόηππα αιιά ζηε ζπλέρεηα απηνλνκήζεθε αζθνύζε κεγάιε επηξξνή θαη

δηαπαηδαγσγνύζε ζσθξόληδε θαη θαζνδεγνύζε ηα πιήζε Σνλ 6ν αηώλα όηαλ πηα παξάθκαζε

ε ζύλζεζε θεξπγκάησλ νη νκηιίεο ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ Ησάλλε ηνπ

Υξπζνζηόκνπ έγηλαλ θαλόλαο αλ θαη είρακε θαη ζηε ζπλέρεηα πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα λα

αλαγελλεζεί ην είδνο θπξίσο από ηελ Παηξηαξρηθή ρνιή Από ηνπο απιηθνύο όπσο είλαη

θπζηθό καο ζώδνληαη αλαξίζκεηεο πξνζθσλήζεηο ζηνλ απηνθξάηνξα ηνλ παηξηάξρε ή θαη

ζε άιινπο αμησκαηνύρνπο ndash ζεκεησηένλ όηη γλσξίδνπκε κόλν έλαλ απηνθξάηνξα λα επίπιεμε

νκηιεηή γηα θνιαθεία θαη κόλν έλαλ λα απνρώξεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνζθώλεζεο

(Dennis 1997 ζ 134) Οη επηηάθηνη ιόγνη θαη γεληθά όζνη εθθσλνύληαλ ζε ηδησηηθέο ηειεηέο

έπαηδαλ ηνλ αλακελόκελν ξόιν θαη ζπρλά ήηαλ θάζε άιιν παξά απνζηαζηνπνηεκέλνη Κη όζν

γηα ηα πξνγπκλάζκαηα ζε αληίζεζε κε όηη δειώλεη ε νλνκαζία ηνπο πξόθεηηαη γηα θείκελα

πςειήο ινγνηερληθόηεηαο πνπ γξάθνληαλ κόλν γηα ςπραγσγηθνύο ιόγνπο (Littlewood 1980˙

G A Kennedy 2003) Δλ ηέιεη ε ξεηνξηθή θπξηαξρνύζε κε επηηπρή αιιά θαη νιέζξηα

14

απνηειέζκαηα ζε όια ηα είδε ηεο ινγνηερλίαο -εμαηξνύληαη θάπνηα δεκώδε θείκελα (γεληθά

Kustas 1973˙ G A Kennedy 1983˙ A M Cameron 1991˙ E M Jeffreys 2003)

Σα ηερληθά εγρεηξίδηα γξακκέλα ζε ιόγηα γιώζζα αιιά κε ιηγόηεξνπο ξεηνξηζκνύο θαη

ινγνηερληζκνύο πξνέξρνληαη θπξίσο από ηελ αλαγέλλεζε ηεο γλώζεο πνπ έιαβε ρώξα ζηα

κέζα ηνπ 9νπ

αηώλα (Lemerle 1986) Ο Κσλζηαληίλνο Ε΄ ν Πνξθπξνγέλλεηνο νξγάλσζε

απνηειεζκαηηθά θαη ελζάξξπλε ηελ ζπγγξαθή ελόο πνιύηνκνπ έξγνπ πνπ ζα κπνξνύζακε λα

ην νλνκάζνπκε laquoΒπδαληηλή Δγθπθινπαίδεηαraquo κεγάιν κέξνο ηεο νπνίαο έρεη αληιεζεί από

παιαηόηεξα έξγα ζηα νπνία έγηλαλ όκσο θαη αξθεηέο ζύγρξνλεο πξνζζήθεο Ζ πην

αζπλήζηζηε εξγαζία εθείλεο ηεο πεξηόδνπ θαη αλεθηίκεηε γηα καο ζήκεξα ήηαλ ην εγρεηξίδην

γηα ηελ δηπισκαηία πνπ έγξαςε ν ίδηνο ν Κσλζηαληίλνο γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ν γηνο ηνπ

(Constantine VII Porfyrogenitos 1967) Καηά ηελ Παιαηνιόγηα πεξίνδν άλζηζαλ γηα αθόκα

κηα θνξά ηα ηερληθά ζπγγξάκκαηα Σα πεδία πνπ ελδηέθεξαλ θπξίσο ηνπο Βπδαληηλνύο ήηαλ

ε ζενινγία ε θηινζνθία ε ξεηνξηθή ε γξακκαηηθή ε ιεμηθνγξαθία λνκηθά ζηξαηησηηθέο

ηαθηηθέο θαξκαθεπηηθή καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία αιιά έρνπλ γίλεη εξγαζίεο θαη γηα ηελ

κνπζηθή ηελ γεσξγία ηελ γεσγξαθία ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη άιια ζέκαηα Γηα κηα

γεληθή επηζθόπεζε δεο ζηνλ Hunger (1978)

Γεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξεο κνξθέο πνίεζεο ζην Βπδάληην Ζ ζύγρξνλε πξνθνξά θαηά ηελ

νπνία ηα αξραία θσλεηηθά ζύκβνια ρξεζηκνπνηνύληαλ ζαλ ηνληθά ζπλέβαιε ζηελ

εγθαηάιεηςε ησλ αξραίσλ πνζνηηθώλ κέηξσλ ηα νπνία γηα αηώλεο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

θαηαλνεηά σο ηηο έξεπλεο ηνπ Γεκεηξίνπ Σξηθιίληνπ ηνλ 14ν αηώλα Από ηνλ 6ν αηώλα

άξρηζε λα επηβάιιεηαη ν ηνληθόο ζηίρνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν δεθαπεληαζύιιαβνο laquoπνιηηηθόο

ζηίρνοraquo (Wilson 1996˙ Lauxtermann 1999)

Ζ πκλνγξαθία (Wellesz 1961) ζηελ αξρή είρε ηελ κνξθή ξπζκηθήο πξόδαο Έπεηηα όκσο κε

εμαίξεζε θάπνηεο ζπλζέζεηο ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ πλεζίνπ νη νπνίνη

ρξεζηκνπνίεζαλ θιαζηθά κέηξα νη ύκλνη γξάθνληαλ ππό ηελ επίδξαζε πξηαθώλ πξνηύπσλ

Έηζη έρνπκε κηα πνηθηιία ύκλσλ γξακκέλσλ ζε ζηξνθέο από έκκεηξνπο ζηίρνπο κε αλαθνξέο

ζηελ θαζνκηινπκέλε πνπ καο είλαη γλσζηνί σο θνληάθηα θαλόλεο ζηηρεξά θαη ηξνπάξηα

Πνιιέο θνξέο ζπκπεξηιάκβαλαλ δσληαλό δηάινγν θαη αλαθνξέο ζε ζύγρξνλα γεγνλόηα

όπσο ν ύκλνο ηνπ Ρσκαλνύ laquoπεξὶ ζεηζκῶλraquo πνπ πεξηγξάθεη ηε ηάζε ηνπ Νίθα ην 532 Ζ

Παιαηηλή Αλζνινγία (ADE Cameron 1993) όπσο καο ζώδεηαη ζήκεξα μεθίλεζε θαηά ηελ

Διιεληζηηθή επνρή θαη θνξπθώζεθε θαηά ηε Βπδαληηλή (ηνλ δέθαην θαη ηνλ 13ν θαη 14

ν

αηώλα) Πεξηέρεη επηγξάκκαηα αιιά θαη πνιιά Βπδαληηλά πνηήκαηα ρξηζηηαληθά θαη

θιαζηθηζηηθά δηαθόξσλ πεξηόδσλ αλάκεζά ηνπο θαη 254 ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδελνύ θαη

άιισλ πνπ ραξάρηεθαλ ζε λανύο ηεο Διιάδαο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη

ζπγθεληξώζεθαλ ηνλ 10ν αηώλα από ηνλ αξραηνδίθε Γξεγόξην Κακςά Πνιιά άιια

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)

2

θαηαλόεζε ηεο laquoπςειήοraquo γιώζζαο αιιά θαιό είλαη λα κειεηήζνπλ ηα παξαδείγκαηα πνπ

δίλεη ν Renault (1920) θαη απηά πνπ βξίζθνληαη ζηα γξακκαηηθά επξεηήξηα ηνπ Westerink

(Arethas 1968-72 η 2˙ Photios 1983-88 η 6) θαη ηνπ Μαξθόπνπινπ (2000) Οη θνηηεηέο πνπ

έρνπλ αζθεζεί ζηε ζύγρξνλε Διιεληθή γξακκαηεία θαηαλννύλ ζε γεληθέο γξακκέο ηελ

δεκώδε γξακκαηεία θαη ζα βνεζεζνύλ από ηνλ Σξηαληαθπιιίδε (1941) Αθόκα

αλππνιόγηζηε είλαη ε αμία ηνπ Thesaurus Linguae Graecae (1996) ν νπνίνο παξέρεη ηε

δπλαηόηεηα ζηνπο εξεπλεηέο λα αλαθαιύςνπλ παξαδείγκαηα ρξήζεο ηεο θάζε ιέμεο κέζα

από ην αλαπηπζζόκελν corpus ηεο βπδαληηλήο ινγνηερλίαο

Γελ ππάξρεη κηα πιήξεο ηζηνξία όιεο ηεο Βπδαληηλήο ινγνηερλίαο (van Dieten 1980˙

Magdalino 2002b˙ Mullett 2002) αλ θαη ηα κλεκεηώδε γεξκαληθά εγρεηξίδηα πνπ όια είλαη

γεληθήο ρξήζεο παξέρνπλ πινύζηεο πξαθηηθέο θαη βηβιηνγξαθηθέο πιεξνθνξίεο αιιά είλαη

θπξίσο θαηαινγνγξαθηθά (βι Krubacher 1897 πνπ δελ έρεη εθηνπηζηεί εληειώο από ην

ζεκειηώδε έξγα ηνπ Beck 1959 θαη 1971 θαη ηνπ Hunger 1978) Μεγαιύηεξε έκθαζε ζηε

ινγνηερληθόηεηα κπνξεί λα βξεη θαλείο ζηνλ Kazhdan (1999) έλα ηδηαίηεξν αιιά

ζπλαξπαζηηθό έξγν ην νπνίν όκσο θαηαπηάλεηαη κόλν κε επηιεγκέλνπο ζπγγξαθείο ηεο

πεξηόδνπ 560-850 αλ θαη έρεη πξναλαγγειζεί έλαο δεύηεξνο επηζαλάηηνο ηόκνο Ομπδέξθεηα

ραξαθηεξίδεη θαη ηελ εξγαζία ησλ Kazhdan θαη Franklin (1984) ελώ πην πξνθιεηηθόο είλαη ν

Speck (2003) θαη θάπνηα έξγα πνπ ζα αλαθεξζνύλ ζηε ζπλέρεηα Γηα ηελ πνίεζε ν

Lauxtermann (2003) όπσο θαη ην έξγν ηνπ γηα ηελ βπδαληηλή κεηξηθή (1999) Σν βηβιίν ηνπ

West (1973) είλαη αμηόπηζηνο θαη πξαθηηθόο νδεγόο γηα ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο θεηκεληθήο

θξηηηθήο Ζ απόθηεζε ηεο απαξαίηεηεο θηινινγηθήο ζθεπήο κπνξεί θπξηνιεθηηθά λα

ηξνκνθξαηήζεη θάπνηνλ Δπεηδή ην κεγαιύηεξν κέξνο ηεο Βπδαληηλήο ινγνηερλίαο

ραξαθηεξίδεηαη από ππαηληθηηθόηεηα θαη κηκεηηζκό ν ζύγρξνλνο κειεηεηήο πξέπεη λα κπνξεί

λα ρεηξηζηεί ηελ αξραία ειιεληθή γιώζζα λα έρεη εμνηθείσζε κε ηελ θιαζηθή ινγνηερλία

ηελ Μεηάθξαζε ησλ Δβδνκήθνληα ηελ Καηλή Γηαζήθε θαη ηνπο Παηέξεο ηεο Δθθιεζίαο θη

αθόκα ηελ ηθαλόηεηα λα δηαβάδεη αξθεηέο ζύγρξνλεο γιώζζεο (θπξίσο αγγιηθά γαιιηθά

γεξκαληθά ηηαιηθά ειιεληθά θαη κεξηθέο θνξέο ξσζηθά) γηαηί ζπαλίσο θάπνην ζύγρξνλν

επηζηεκνληθό έξγν γηα ηα βπδαληηλά κεηαθξάδεηαη ζε άιιε γιώζζα Κη αθόκα είλαη

απαξαίηεηε ε εμνλπρηζηηθή έξεπλα θαη ε θαζαξή ζθέςε όηαλ δηαβάδνπκε γηαηί ηα βπδαληηλά

θείκελα ζπαλίσο ιέλε απηό πνπ θαίλεηαη ζηελ επηθάλεηα

Γλώσσα

Με ηνλ όξν βπδαληηλή ινγνηερλία ζπλήζσο ελλννύκε ηελ ειιελόγισζζε ινγνηερληθή

παξαγσγή ζηνλ Βπδαληηλό θόζκν Γελ πξέπεη όκσο λα μερλάκε όηη κέζα ζηα όξηα ηεο

απηνθξαηνξίαο γξαθόηαλε θείκελα θαη ζε άιιεο γιώζζεο κε πην αμηνζεκείσηε ηα ζπξηαθά

(Baumstark 1922) ζηα νπνία γξάθηεθαλ ύκλνη πνπ επεξέαζαλ ηελ εμέιημε ηεο ειιεληθήο

3

πκλνγξαθίαο (Οη απόςεηο γηα ην εύξνο ηεο επίδξαζεο απηεο ζηνλ Ρσκαλό ηνλ κεγαιύηεξν

βπδαληηλό πκλνγξάθν δηαθέξνπλ Grosdidier de Matons 1977 ζει 16-27˙ Petersen 1985)

Καηά ηελ πξώηκε πεξίνδν ρξεζηκνπνηνύηαλ θπζηθά θαη ε ιαηηληθή αιιά αξγόηεξα

μεράζηεθε ζε κεγάιν βαζκό θαη κέρξη ηηο ζηαπξνθνξίεο ρξεζηκνπνηνύληαλ ζηε λνκηθή

νξνινγία θαη από ηνπο δηπισκάηεο Παξά ηελ ερζξόηεηα θαη ηελ πεξηθξόλεζε πνπ έλησζαλ

νη Βπδαληηλνί γηα ηνπο δπηηθνύο ππάξρνπλ ζηνηρεία όηη κεηά ηελ επαλάθηεζε ηεο

Κσλζηαληηλνύπνιεο ην 1261 εθηηκνύζαλ θάπνηα έξγα γξακκέλα ζηα Λαηηληθά θαη νξηζκέλα

θξίζεθαλ άμηα κεηάθξαζεο ζηα ειιεληθά (W O Scmitt 1968˙ Fisher 2003) Αξθεηά επίζεο

έξγα γξάθηεθαλ ή κεηαθξάζηεθαλ ζηα Αξκεληθά θαη ζε εθθιεζηαζηηθά ιαβνληθά ε νπνία

ήηαλ ζε κεγάιν βαζκό βπδαληηλό δεκηνύξγεκα ησλ αγίσλ Κπξίιινπ θαη Μεζνδίνπ

Μεγάιν κέξνο ηεο Βπδαληηλήο ινγνηερλίαο είλαη γξακκέλε ζε laquoπςειήraquo γιώζζα πνπ είλαη

γλσζηή θαη σο Hochsprache Πξόθεηηαη γηα κηα εθδνρή ηεο αηηηθήο δηαιέθηνπ ηνπ πέκπηνπ

θαη ηέηαξηνπ αη πΥ ε νπνία βξηζθόηαλ ζε νινέλα θαη κεγαιύηεξε απόζηαζε από ηελ

θαζνκηινπκέλε Γελ πξόθεηηαη γηα λέν θαηλόκελν αθνύ ε γιώζζα ησλ Οκεξηθώλ επώλ (θαη

κεγάινπ κέξνπο ηεο πνίεζεο πνπ ήηαλ γξακκέλε ζε εμάκεηξν) όπσο επίζεο ηεο ιπξηθήο θαη

ηεο ηξαγηθήο πνίεζεο ήηαλ ηερλεηά ηδηώκαηα πνπ πνηέ δελ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ

θαζνκηινπκέλε Μόλν ηα πεδά θείκελα γξάθνληαλ ζηηο δηάθνξεο δηαιέθηνπο θαη θπξίσο ζηελ

αηηηθή Οη θαηαθηήζεηο ηνπ Αιεμάλδξνπ θαηά ηνλ 4ν πΥ αη ζπλέβαιαλ ζηε δεκηνπξγία κηαο

απινύζηεξεο κνξθήο ηεο ειιεληθήο ηεο θνηλήο ζηελ νπνία γξάθηεθε ε Καηλή Γηαζήθε θαη

ε νπνία εθηόπηζε ηηο ηνπηθέο δηαιέθηνπο ε ζρέζε όκσο κε ηελ αηηηθή δηάιεθην ζεσξνύληαλ

θαηώηεξε ζηελ έθθξαζε ιεπηώλ όξσλ ή ζηελ νκνξθηά θαη απηόο ήηαλ ν θύξηνο ιόγνο πνπ

θαηά ηνλ 1ν αη πΥ δεκηνπξγήζεθε ην θιαζηθηζηηθό θίλεκα πνπ βαζίζηεθε ζηελ αηηηθή

γισζζηθή laquoθαζαξόηεηαraquo ε νπνία πέξαζε άκεζα ζηελ εθπαίδεπζε θη από εθεί ζηελ

ινγνηερληθή παξαγσγή όινπ ηνπ ειιελόθσλνπ θόζκνπ

Ζ πξώηκε ρξηζηηαληθή ινγνηερλία ήηαλ γξακκέλε ζηελ θνηλή θαη ην κεγαιύηεξν κέξνο ησλ

αγηνγξαθηθώλ θεηκέλσλ γξάθηεθε ζε απηή ή ζηελ κεηαγελέζηεξε εμέιημή ηεο πνπ ζπλήζσο

νλνκαδόηαλ δημώδης ή ἰδιῶτις κέρξη ηνλ 10ν αη νπόηε κεηαθξάζηεθαλ ζηελ θιαζηθίδνπζα

Κη αθόκα γηα λα κεηαζηξαθνύλ νη πεπαηδεπκέλνη εζληθνί ε λέα ζξεζθεία έπξεπε λα

παξνπζηάδεηαη laquoαμηνζέβαζηεraquo όρη κόλν ιύλνληαο ηα ζενινγηθά πξνβιήκαηα πνπ αλέθππηαλ

κε όξνπο ειιεληθήο θηινζνθίαο αιιά ζπληάζζνληαο απνινγεηηθά θείκελα ζε άπηαηζηε

αηηηθή δηάιεθην Ο πξώηνο πνπ πξάγκαηη πέηπρε ζε απηό ην πεδίν ήηαλ ηνλ 3ν αη ν Κιήκεο

Αιεμαλδξείαο αιιά ήηαλ ηνλ επόκελν αηώλα κε ηνπο Καππαδόθεο Παηέξεο πνπ

ηειεηνπνηήζεθε ε αηηηθηζηηθή ρξηζηηαληθή γξακκαηεία (Kustas 1979˙ I Ševčenko 1979˙ G A

Kennedy 1983) Σνπνζεηώληαο ηερλνηξνπηθά ηελ Καηλή Γηαζήθε ζηελ ίδηα θαηεγνξία κε

ηνπο πιαησληθνύο δηαιόγνπο εμεγήζεθε θαη γηαηί ν ιόγνο ηνπ Θενύ γξάθηεθε ζε θαηώηεξα

ειιεληθά (Kustas 1973 ζει 35)

4

Ζ άπνςε όηη ζην Βπδάληην ππήξρε κηα απιή δηγισζζία (δπν δηαιέθηνη ηεο ίδηαο γιώζζαο)

όπνπ ε θιαζηθηζηηθή αηηηθίδνπζα (ε laquoπςειήraquo γιώζζα) ρξεζηκνπνηνύληαλ ζε θείκελα πνπ

απεπζύλνληαλ ζε πεξηνξηζκέλν θαη κνξθσκέλν θνηλό θαη ε δεκώδεο ρξεζηκνπνηνύηαλ ζηελ

θαζεκεξηλή νκηιία θαη ηελ ιατθή θνζκηθή πνίεζε (ζρεδόλ όια ηα ζσδόκελα θείκελα

πξνέξρνληαη από ηελ ύζηεξε πεξίνδν) ζε γεληθέο γξακκέο είλαη ζσζηή δελ παύεη όκσο λα

είλαη πνιύ απιντθή Ζ πξαγκαηηθόηεηα ήηαλ πνιύ πην πεξίπινθε αθνύ επηθξαηνύζε κηα

εμειηζζόκελε πνιπγισζζία (R Browning 1978b˙ I Ševčenko 1979˙ Trapp 1993˙ Horrocks

1997) Δλ ζπληνκία νη Βπδαληηλνί θαζόιε ηε δηάξθεηα ηεο ηζηνξία ηνπο κηινύζαλ ζηελ

θαζεκεξηλόηεηά ηνπο ηε δηαξθώο κεηαβαιιόκελε δεκώδε θαη είραλ θιεξνλνκήζεη ζηε

ινγνηερλία ηνπο ηελ αηηηθή δηάιεθην ππήξρε αθόκα έλα γεληθό ηδίσκα γηα ηερληθέο θαη

επίζεκεο δνπιεηέο θαη κηα θαζνκηινπκέλε δηαθόξσλ επηπέδσλ Από ηηο αξαβηθέο

θαηαθηήζεηο ησλ κέζσλ ηνπ 7νπ αη σο ην ηέινο ηεο Δηθνλνκαρίαο ζηα κέζα ηνπ 9νπ (κηα

πεξίνδνο πνπ καο ζώδνληαη ζπγθξηηηθά κηθξόο αξηζκόο θεηκέλσλ) ε αηηηθή δηάιεθηνο

παξαγθσλίζηεθε γηα λα αλαβηώζεη ζπλεηδεηά ακέζσο κεηά νπόηε ε θαηαγξαθή ηεο

θαζνκηινπκέλεο ππνρώξεζε αηζζεηά Απηή ζα επηζηξέςεη από ηελ αθάλεηα γηα έλα κηθξό

δηάζηεκα ηελ επνρή ησλ Κνκλελώλ Δίλαη αμηνζεκείσην όηη ηόηε ηελ ρξεζηκνπνίεζαλ

κνξθσκέλνη ζπγγξαθείο όπσο ν Μηραήι Γιπθάο (1836) θαη ν Πτωτοπρόδρομος (Kyriakis

1974˙ Alexiou 1986 θαη 1999) γηα λα εμαθαληζηεί μαλά γηα ελάκηζε αηώλα πεξίπνπ Καηά

ηελ παιαηνιόγηα πεξίνδν ε αηηηθή δηάιεθηνο έγηλε ηδηαίηεξα επηηεδεπκέλε αιιά κεξηθά έξγα

ίζσο από αληίδξαζε εκθαλίδνληαη θαη ζε κηα ειαθξώο δηαζθεπαζκέλε απινύζηεξε κνξθή

θη ν ζπξκόο απηόο ζα νδεγήζεη ζηνλ 14ν αηώλα νπόηε ζα δηαδνζνύλ επξέσο δεκώδεηο

ζπλζέζεηο (MJ Jeffreys 1975) νη νπνίεο όκσο ήηαλ έλα κείγκα laquoπςειήοraquo θαη δεκώδνπο

γιώζζαο πάληα ζε ζηίρν θαη πξαγκαηεύνληαλ ζέκαηα πνπ νη βπδαληηλνί ζεσξνύζαλ ειαθξά

ndashεμαίξεζε απνηεινύλ κεξηθά ηνπηθά ρξνληθά Δπηπιένλ γηα έλα δηάζηεκα επηθξάηεζε ν

ζπξκόο λα πξνζζέηνπλ ιαηηληθέο ή ιαηηλνθαλείο ιέμεηο αθόκα θαη ζε θείκελα γξακκέλα ζε

laquoπςειήraquo γιώζζα (καδί κε θαηαζθεπαζκέλεο ιέμεηο πνπ παξέπεκπαλ ζηα αξηζηνθαληθά

έξγα) γηα λα δώζνπλ έκθαζε ή λα ππνζθάςνπλ ην επηθαλεηαθό λόεκα ή γηα θαζαξά

ηερλνηξνπηθνύο ιόγνπο (Trapp 2003)

Αλώλπκα έξγα πνπ ην ύθνο ηνπο ραξαθηεξίδεηαη από αθξαίν θιαζηθηζκό είλαη δεδνκέλν πσο

δύζθνια κπνξνύλ λα ρξνλνινγεζνύλ Παξόηη νη ζπγγξαθείο ηνπο δηαθέξνπλ ζηελ ηθαλόηεηα

απνθπγήο θάζε ίρλνπο ύζηεξσλ ειιεληθώλ ιεμηινγηθά νιηζζήκαηα κπνξνύλ λα δώζνπλ

κεξηθέο θνξέο ζηνηρεία Τπήξρε αθόκα θαη κηα απμαλόκελε ρξήζε ηεο επθηηθήο θα ηεο

ππνηαθηηθήο θαζώο κε ηνλ ηξόπν απηό δηλόηαλ εκθαληηθόηεξα ην ζηίγκα ηεο

laquoθαιιηεξγεκέλεο γξαθήοraquo από κηα ζπλεζηζκέλε γξακκαηηθή έγθιηζε Πεξηζζόηεξα ζηνηρεία

5

γηα ηελ ρξνλνιόγεζε αθόκα θαη γηα ηελ ζπγγξαθηθή ηέρλε κπνξνύλ λα ζηαρπνινγεζνύλ

από ηελ πνιπθσληθόηεηα ηεο πεδνγξαθίαο αλ θαη απαηηείηαη εμαηξεηηθή πξνζνρή

Τθνινγηθή κίκεζε

Ο ειιελόθσλνο θόζκνο κεηά ηνλ 7ν αηώλα ήηαλ πνιύ πην δηαθνξεηηθόο από εθείλνλ ηεο

θιαζηθήο ηεο ειιεληζηηθήο ή αθόκα θαη Ύζηεξεο Αξραηόηεηαο ηνπ εθρξηζηηαληζκνύ Ζ

ζπδήηεζε γηα ηελ ζπλέρεηα ή ηελ αζπλέρεηα ζην Βπδάληην είλαη αηέξκνλε θαη ν C Mango

(1981) ηνπνζεηείηαη αξλεηηθά ελώ πην ηζνξξνπεκέλεο είλαη νη απόςεηο ησλ Kazhdan θαη

Cutler (1982) θαη ηνπ R Browning (1983b) Δίλαη θαλεξό όηη ε αλώηεξε ηάμε δελ έραζε πνηέ

ηελ νηθεηόηεηά ηεο κε έλαλ θαλόλα ζπγγξαθέσλ από ηνλ Όκεξν (R Browning 1975c) σο ηνλ

έθην αη κ Υ (εθηόο ίζσο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Δηθνλνκαρίαο σο έλα βαζκό) Από απηόλ

αληινύληαλ θαη ηα ζρνιηθά θείκελα (γηα ηελ επηθξαηνύζα ινγνηερλία δεο R Browning

1987a˙ Oikonomides 1988˙ Holmes θαη Waring 2002˙ γηα κηα ζπιινγή κειεηώλ γηα ηελ

επίδξαζε ηεο θιαζηθήο γξακκαηείαο ζηα δηάθνξα είδε δεο Mullett θαη Scott 1981 θαη γηα

ηελ αλίρλεπζε ζεκάησλ από ηνλ αξραίν ζηνλ λεώηεξν ειιεληθό θόζκν κέζσ ηνπ βπδαληηλνύ

δεο Alexiou 1974˙ Petropoulos 2003) Ο γλήζηνο ζαπκαζκόο γηα απηή ηελ θιεξνλνκηά ε αμία

ηεο νπνίαο ζπαλίσο ακθηζβεηνύληαλ ηνπο νδεγνύζε πνιύ ζπρλά λα επηρεηξνύλ λα γξάςνπλ

κηκνύκελνη ζπγθεθξηκέλα αξραία πξόηππα˙ ε ξεηνξηθή ηεο Διιεληζηηθήο επνρήο (323-31

πΥ) θαη ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο (2νο

αη κΥ) επέδξαζε θαηαιπηηθά όρη κόλν ζηηο νκηιίεο

αιιά ζε όια ηα είδε ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο πνίεζεο θαη ππαγόξεπζε ηόζν ην ύθνο

όζν θαη ην πεξηερόκελν ζε ηέηνην βαζκό ώζηε λα ρξεζηκνπνηνύληαη νλόκαηα αξραίσλ ιαώλ

γηα έζλε πνπ δνύζαλ εθείλε ηελ επνρή ζηηο ίδηεο πεξηνρέο Ο Γηνλύζηνο ν Θξαμ ζεσξνύληαλ

απζεληία ζηελ γξακκαηηθή ν Δξκνγέλεο θαη ν Αθζόληνο ζηελ ηαμηλόκεζε ησλ εηδώλ θαη ζε

κηθξόηεξν βαζκό ν Μέλαλδξνο ξήηνξαο ελώ ν Γεκνζζέλεο ν Αίιηνο Αξηζηείδεο ν

Γξεγόξηνο ν Ναδηαλδηλόο ν Ησάλλεο ν Υξπζόζηνκνο θαη ν πλέζηνο απνηεινύζαλ ηα θύξηα

πξόηππα κίκεζεο Ο J Martin (1974) έγξαςε κηα αμηόπηζηε επηζθόπεζε ηεο αξραίαο

ξεηνξηθήο αιιά δεο αθόκα θαη ηνλ Porter (1997) Ο Kennedy (1983) θάλεη έλαλ επηθαλεηαθό

θαη ζηαηηθό απνινγηζκό ηεο Βπδαληηλήο ξεηνξηθήο πνπ δελ παύεη όκσο λα είλαη ρξήζηκνο

ελώ ν Hunger (1981) ππνγξακκίδεη ηελ ζεκαζία ηεο θαη ν Kustas (1973) κε αξηζηνηερληθό

ηξόπν αλάπηπμε ηελ εμέιημε θαη ηελ πνιππινθόηεηά ηεο Απηή ε εμάξηεζε νδήγεζε

ακείιηθηα ζε έλα πξαγκαηηθό ή εηθνληθό δηαδύγην αλάκεζα ζηηο ζπλζέζεηο ησλ Βπδαληηλώλ

θαη ηελ θαζεκεξηλή ηνπο πξαγκαηηθόηεηα ην νπνίν επηζήκαλε εκθαηηθά ν C Mango (1975)

θαη επαλαιακβάλεηαη από πνιινύο εξεπλεηέο πνπ δπζθνιεύνληαη ζηελ έξεπλά ηνπο ε

αηζζεηηθό επίπεδν νδήγεζε ηνλ Jenkins (1963 ζει 52) λα θάλεη ηελ αμηνκλεκόλεπηε

6

δήισζή ηνπ γηα laquoηελ παξαιπηηθή επίδξαζεraquo εθείλνπ laquoηνπ δνπξινκαλδύαhellip πνπ δηαηεξνύζε

ηνπο θξαηνύκελνπο ζε θαηάζηαζε πλεπκαηηθήο θαζπζηέξεζεοraquo Ζ ζύγρξνλε έξεπλα όκσο

πξνζπαζεί κε επηηπρία λα απνδείμεη όηη θάηη ηέηνην δελ ηζρύεη (αμηνζεκείσηε ε κειέηε ηεο E

M Jeffreys 2003) Ζ αιήζεηα θαίλεηαη λα είλαη όηη νη Βπδαληηλνί απείραλ πνιύ από ην λα

κηκνύληαη δνπιηθά θη όηη ήηαλ ηδηαίηεξα πξσηόηππνη κέζα ζηα δεδνκέλα πιαίζηα πνπ

απνδέρηεθαλ νηθεηνζειώο σο θιεξνλνκηά Αιιά θηλνύληαλ θη εθηόο ηνπ πιαηζίνπ όπσο ν

Μηραήι Φειιόο πνπ δήισλε όηη ε ππέξβαζε ησλ θαλόλσλ ηεο ξεηνξηθήο νδεγεί ζε

πςειόηεξε ηέρλε θάηη πνπ ν ίδηνο όπσο θαη πνιινί άιινη έπξαηηε (Chamberlain 1986) Δίλαη

θπζηνινγηθό ηα απνηειέζκαηα απηήο ηεο ξεηνξηθήο κίκεζεο λα θπκαίλνληαη από

ζρνιαζηηθά αλόεηα αληαξέο θαη αδέμηεο επηδείμεηο ινγηόηεηαο ζε ζπλαξπαζηηθά

ελδηαθέξνληα θαη ληειηθάηα από ηελ αληθαλόηεηα ζηελ αξηζηνηερληθή ηειεηόηεηα

πρλά ζπγθξίλεηαη ε Βπδαληηλή ινγνηερλία ζαλ ζύλνιν κε εθείλε ηεο Αλαγέλλεζεο Μηα

θαζόινπ θνιαθεπηηθή ζύγθξηζε γηαηί ε Βπδαληηλή ινγνηερλία δελ δηαζέηεη ηα θαηαιπηηθά

ζηνηρεία πνπ θαζηζηνύλ ηελ Αλαγέλλεζε απνιαπζηηθή ε ζπλαξπαζηηθή αλαθάιπςε κηαο

έλδνμεο θαη ελ πνιινίο άγλσζηεο παξάδνζεο θαη νη αθαηέξγαζηεο γιώζζεο πνπ νη

εζσηεξηθέο ηνπο δπλάκεηο κπνξνύζαλ λα ζπλδπαζηνύλ κε ηελ ιεπηόηεηα ησλ θιαζηθώλ

ειιεληθώλ ή ιαηηληθώλ Ζ βπδαληηλή αλώηεξε ηάμε ήηαλ πάληνηε εμνηθεησκέλε πεξηζζόηεξν

ή ιηγόηεξν κε ηελ ειιεληθή ινγνηερληθή θιεξνλνκηά θαη ρξεζηκνπνηνύζε ηελ ίδηα γιώζζα

Μαο ζπκίδεη θαηά πεξηζζόηεξν ηελ ζύγρξνλε ινγνηερλία αιιά κε ηξόπν αληίζηξνθν

Υνλδξηθά ε ζύγρξνλε ινγνηερλία είηε απνξξίπηεη ην παξειζόλ εμαηηίαο ηεο αγάπεο ηεο γηα

ηνλ λεσηεξηζκό είηε παξνπζηάδεη παιηά έξγα κε ζύγρξνλε ελδπκαζία Όκσο θακηά από απηέο

ηηο δπν επηινγέο δελ έζειγε ηνπο Βπδαληηλνύο Απηνί έκεηλαλ πηζηνί ζηελ αξραία αληίιεςε

όηη νη Μνύζεο ήηαλ θόξεο ηεο Μλήκεο Σα ζεκαληηθά δειαδή έξγα ηέρλεο βαζηδόηαλ πάλσ

ζηελ ελδειερή γλώζε ησλ πξνθαηόρσλπξνγόλσλ θαη θαηά ζπλέπεηα όηη ε θαηλνηνκία γηα

ηελ θαηλνηνκία ήηαλ απνξξηπηέα Από ηε ζηηγκή πνπ ν αξραίνο lex operis είρε ζεζπηζηεί από

ηελ ζηηγκή δειαδή πνπ είρε ζεζπηζηεί ην θάζε είδνο είηε επξόθεηην γηα ινγνηερλία κνπζηθή

αξρηηεθηνληθή ή γιππηηθή ηα έξγα πνπ αθνινπζνύζαλ κπνξνύζαλ κόλν λα βειηηώζνπλ

θάπνηα ζεκεία ώζπνπ λα επηηεπρζεί ε ηειεηόηεηα ζην αλζξώπηλν κέηξν Οη Βπδαληηλνί αλ

θαη δελ πίζηεπαλ όηη κπνξνύζαλ λα βειηηώζνπλ ηα πξόηππά ηνπο παξόια απηά δελ

κπνξνύζαλ λα αληηζηαζνύλ ζην λα βάινπλ ηελ δηθή ηνπο ζθξαγίδα ζηηο ζπλζέζεηο ηνπο

Έηζη ελώ θαηαδίθαδαλ ηελ ίδηα ηελ ηδέα ηνπ λεσηεξηζκνύ (γηα ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο απηή

δεο Kazhdan 1993 θαη Cutler 1995) ππήξμαλ λεσηεξηζηέο κε ηξόπνπο θαη ζε πεξηνρέο πνπ

κόλν αξγά αλαγλσξίδνληαη (Littlewood 1995)

Σα ινγνηερληθά θείκελα γξαθόηαλ από κέιε ηεο αλώηεξεο ηάμεο πνπ απεπζύλνληαλ ζε κέιε

ηεο ηάμεο ηνπο Έρνπκε κηα νκάδα δειαδή πνπ ήηαλ πάληνηε ηδηαίηεξα κηθξή θαη ηα κέιε ηεο

είραλ ιάβεη παξόκνηα παηδεία Απηό νδήγεζε αλαπόθεπθηα ζε θάπνηα επηηήδεπζε θαη

7

αζάθεηα πνπ πνιιέο θνξέο επαηλέζεθαλ σο λόκηκεο (Kustas 1973 ζει 63-100) Τπάξρνπλ

όκσο πεξηζηαζηαθά ζρόιηα πνπ ππνδειώλνπλ όηη παξάιιεια ρξεζηκνπνηνύληαλ θαη έλα

απινύζηεξν ύθνο ώζηε θαη εθείλνη πνπ ήηαλ εθηόο ειίη λα κπνξνύλ λα θαηαλννύλ Ο

πκεώλ Λνγνζέηεο θάπνηε παξαπνλέζεθε επεηδή ηνπ θάλεθε ε αιιεινγξαθία ηνπ εληειώο

αθαηαλόεηε (Darrouzegraves 1960 ζει 154-5) Ζ πνηθηιία θαη ε ιεπηόηεηα ζηνλ ρεηξηζκό ηεο

θιαζηθήο θαη ηεο ρξηζηηαληθήο θιεξνλνκηάο ζθξάγηζαλ απηή ηε κίκεζε (Hunger 1970)

ζπρλά απνηεινύζαλ έλα κόλν κέξνο ηεο ζπγγξαθηθήο ηέρλεο Άιιεο θνξέο ε επηηήδεπζε θαη

ε αζάθεηα πήγαδαλ από ηελ αλάγθε λα γλσζηνπνηεζνύλ ζε θάπνηνπο αλαηξεπηηθέο ηδέεο

όπσο έθαλε ν Πξνθόπηνο (1963a θαη 1963b) ν νπνίνο ελώ θαηλνκεληθά εγθσκηάδεη ηνλ

Ηνπζηηληαλό ζηνπο Πνιέκνπο Ο Καιδέιιεο (2004) έμνρα δείρλεη ηηο ηθαλόηεηεο ηνπ

ηζηνξηθνύ ζε έλα βηβιίν ην νπνίν mutatis mutandis κπνξεί λα θσηίζεη ηα αθαλή εξγαιεία

κεγάινπ κέξνπο ηεο βπδαληηλήο ινγνηερλίαο Ο Φειιόο ρξεζηκνπνίεζε ηελ ίδηα ηερληθή

πξνθαιώληαο ηελ πλεπκαηηθή θαη πνιηηηθή θπξηαξρία ηεο εθθιεζίαο (Kaldellis 1999) όπσο

θαη ν αλώλπκνο ζπγγξαθέαο ηνπ 12νπ αηώλα πνπ έγξαςε ηνλ Σηκαξίσλα όπνπ

δηαθσκσδνύληαη νη αξηζηνθξάηεο πνπ αθνινπζνύλ ηε κόδα (Alexiou 1982-83)

Μηα ζπλεζηζκέλε επίδεημε γισζζηθήο δεμηνηερλίαο πεξηιάκβαλε αιιαγέο ζην ύςνο ηνπ

ύθνπο όπσο ζε κηα νκηιία πνπ εθθώλεζε ν Γεξκαλόο Κσλζηαληηλνππόιεσο γηα ηνλ

Δπαγγειηζκό ηελ αξρή ηα ιόγηα ηεο Μαξίαο είλαη απιά ζε αληίζεζε κε ην ύθνο ηνπ

Γαβξηήι πνπ είλαη πςειόηεξν Καζώο όκσο θαηαλνεί ηε ζεκαζία ηεο επίζθεςεο ηνπ αγγέινπ

γίλνληαη πην κεγαινπξεπή γηα λα θαηαιήμνπλ ζε έλα πςειό ξεηνξηθό ύθνο δηαλζηζκέλν κε

πεξίπινθεο ζενινγηθέο έλλνηεο ζηελ ζπδήηεζε κε ηνλ Ησζήθ πνπ αθνινπζεί (Kazhdan 1999

ζει 62-3) Μηα νκηιία ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ καο δίλεη έλα άιιν παξάδεηγκα

επηδεμηόηεηαο θαζώο ν άγηνο κέζα από έλα πιέγκα ππαηληγκώλ ηαπηίδεη ηνλ εαπηό ηνπ κε ηνλ

αξραίν θηιόζνθν σθξάηε (Vinson 1993) ε έλα άιιν είδνο ηελ ηζηνξηνγξαθία γηα λα

πεξηγξάςεη ν Φειιόο ηνλ πληγκό ηνπ Ρσκαλνύ Γ΄ θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ινπηξνύ ηνπ

επηιέγεη πξνζεθηηθά ιέμεηο πνπ ππελζπκίδνπλ ην κπζηήξην ηεο βαπηίζεσο θαη ηελ θάζνδν

ζηνλ Άδε ηνπ Υξηζηνύ Ο ζπγγξαθέαο όκσο αληηζηξέθεη όκσο ην λόεκά ηνπο θαη ππνβάιιεη

ζηνλ αλαγλώζηε ηελ άπνςε όηη ν απηνθξάηνξαο δελ εμηιεώζεθε γηα ηηο ακαξηίεο ηνπ νύηε

κπνξεί λα κεηέρεη ζηελ Αλάζηαζε (Efthymiades 2004) Ο Ησάλλεο Γεσκέηξεο παξέρεη αθόκα

κεγαιύηεξε πνηθηιία ζε έλα Προγύμνασμα ελώ αθνινπζεί ηελ ζεηξά πνπ θαζόξηζε ν

Δξκνγέλεο γηα ην εγθώκην ησλ θπηώλ ζην εγθώκην πνπ έγξαςε γηα ηελ βειαληδηά

ρξεζηκνπνηεί ππαηληθηηθή γιώζζα γηα λα πεξηγξάςεη ηνλ θύθιν δσήο ηνπ αλζξώπνπ από ηελ

ζύιιεςε (άκσκε) σο ηελ ηξίηε ειηθία δίλνληαο έηζη ζηνλ ππνςηαζκέλν αλαγλώζηε κηα

δηαζθεδαζηηθή ηξνπή ζε έλα θαηά ηrsquo άιια θείκελν ξεηνξηθήο (Littlewood 1980 Γηα

πεξηζζόηεξα παξαδείγκαηα ζηνπο δηάθνξνπο ηύπνπο γισζζηθήο δεμηνηερλίαο δεο Ljubarkij

2003)

8

Οη κύζνη ηα αλέθδνηα νη ηόπνη θαη νη εθθξάζεηο ζπρλά επηθξίλνληαη σο ξεηνξηθέο

παξεηζθξήζεηο αιιά ε ρξήζε ηνπο ζπλήζσο είλαη πην πεξίπινθε Γηα παξάδεηγκα νη κύζνη

θαη ηα αλέθδνηα κπνξεί λα απνηεινύλ εζσηεξηθά πεηξάγκαηα ή λα απνθαιύπηνπλ θξπκκέλα

λνήκαηα ή λα θηινηερλνύλ κηα επξύηεξε πξννπηηθή γηα ηνπο παξαηεξεηηθνύο αλαγλώζηεο

όπσο δείρλεη ν Kaldellis (2003 θαη 2004 ζει 62-93) ζηνπο ηζηνξηθνύο ηνπ 6νπ αηώλα Όζν

γηα ηνπο ηόπνπο ε Macrides (2003 ζει 208-9) πνιύ ζσζηά επηζεκαίλεη όηη όηαλ ν Γεώξγηνο

Αθξνπνιίηεο ρξεζηκνπνηεί ζηελ ελζξόληζε ηνπ Μηραήι Ζ΄ Παιαηνιόγνπ έλαλ από ηνπο πην

αγαπεκέλνπο ησλ Βπδαληηλώλ εθείλνλ ηεο αλαλέσζεο ζέιεη λα ππνδειώζεη ζηνπο

αλαγλώζηεο ηνπ ηελ κεηάβαζε από ηελ βίαηε ηπξαλλία ζε κηα εηξεληθή θαη επδόθηκε

βαζηιεία Ζ πξνζεθηηθή αλάγλσζε ζα απνθαιύςεη ακέηξεηα θξπκκέλα θίλεηξα πίζσ από ηελ

επηινγή ζπγθεθξηκέλσλ ηόπσλ Δπίζεο νη εθθξάζεηο ηνπνζεηνύκελεο κέζα ζε επξύηεξα έξγα

ππεξεηνύλ ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνύο όπσο γηα παξάδεηγκα ζπκβαίλεη κε ηνπο θήπνπο νη

νπνίνη ηνπνζεηνύληαη ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα de rigeur όρη κόλν γηα λα ηνλίζνπλ ηνλ

αηζζεζηαζκό αιιά θαη γηα λα ππνδειώζνπλ ην εξσηηθό κέηξν (sexual standard) ηεο εξσίδαο

(Littlewood 1979)

Ζ ρξήζε παξαζεκάησλ ζπρλά θαηεγνξείηαη ζαλ κηα αλνύζηα επηινγή από δηάθνξεο ζπιινγέο

πνπ απιώο θαη κόλν δηαλζίδεη ην θείκελν Αλ όκσο ίζρπε θάηη ηέηνην ηόηε ζίγνπξα ζα καο

είρε ζσζεί θάηη πεξηζζόηεξν από ηηο ιίγεο αζήκαληεο ζπιινγέο πνπ έθηαζαλ σο ηηο κέξεο

καο Δπηπιένλ νη ζπγγξαθείο δείρλνπλ κηα εκκνλή λα κελ επαλαιακβάλνπλ θάπνην

παξάζεκα απηνύζην αθόκα θη αλ έρνπλ πεξάζεη πνιιά ρξόληα από ηελ πξνεγνύκελε ρξήζε

ηνπ θαη πξνζπαζνύζαλ λα απνθεύγνπλ εθείλα πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί από άιινπο

(Littlewood 1988 αλ θαη ηα ζηνηρεία δελ είλαη πιήξε θαζώο ρξεζηκνπνηνύληαη κόλν 23

ζπγγξαθείο θαη πεξηνξίδνληαη ζηηο επηζηνιέο) Αιιά αθόκα θη αλ επαλαιάκβαλαλ έλα

παξάζεκα ε δηαηύπσζε ζπαλίσο ήηαλ αθξηβώο ε ίδηα (γηα απηό θαη ν δηαρσξηζκόο αλάκεζα

ζηελ παξάζεζε ελόο θεηκέλνπ θαη ζηελ ππαηληθηηθή αλαθνξά ηνπ είλαη δύζθνινο λα γίλεη θαη

από έλα ζεκείν θαη κεηά δελ έρεη ζεκαζία) Ζ Selbstvariation ζε παξαζέκαηα ππαηληγκνύο

θαζηεξσκέλεο παξνκνηώζεηο θαη κεηαθνξέο είρε ζπλήζσο θαιιηηερληθά θίλεηξα θαη κπνξεί

λα αληρλεπηεί όρη κόλν από ηε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ ιέμεσλ αιιά θαη από ηελ δεμηνηερληθή

πξνζαξκνγή ηνπο ζε δηαθνξεηηθά πεξηερόκελα Ο Duffy (2001) θαη ν Littlewood (1981)

έρνπλ δείμεη γηα απηό ην ζέκα ηελ ηθαλόηεηα ηνπ Φειινύ όηαλ ρξεζηκνπνηεί πιαησληθέο

κεηαθνξέο Αιιά ν Φειιόο δελ ήηαλ επ νπδελί κνλαδηθή πεξίπησζε θαη πνιπάξηζκα

βπδαληηλά θείκελα ζα κπνξνύζαλ αλ εμεηαζηνύλ κε πξνζνρή λα δώζνπλ παξόκνηα

απνηειέζκαηα (Kazhdan θαη Franklin 1984 ζει 256-86 εηδηθά γηα ηνλ Νηθήηα Υσληάηε˙

Reinsch 1998 γηα ηελ Άλλα Κνκλελή) πρλά κε ηελ επαλάιεςε ζρεκάησλ ιόγνπ πνπ έρνπλ

δηαθνξνπνηεζεί ειαθξώο δεκηνπξγνύληαη θαιιηηερληθνί θαη ζεκαηηθνί ζύλδεζκνη αλάκεζα

ζηα δηάθνξα κέξε ηεο αθήγεζεο (Mary Whitby 2003) Selbstvariation κπνξεί πάιη λα

9

ππεξεηεί έλαλ απώηεξν ζηόρν Γηα παξάδεηγκα ν Πξνθόπηνο βάδεη ηελ Θενδώξα λα ζώδεη

ηνλ ζξόλν ηνπ ζπδύγνπ ηεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ηάζεο ηνπ Νίθα ιέγνληαο laquoκηα παιηά

παξνηκία ιέεη όηη ε βαζηιεία είλαη θαιό ζάβαλνraquo αιιά απηό πνπ αθνύγεηαη πκλεηηθό όηαλ

ρξεζηκνπνηείηαη ε ιέμε laquoβαζηιείαraquo θαη κπνξεί ζπλεπώο λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε κηα δήζελ

επηδνθηκαζηηθή αθήγεζε νη πεπαηδεπκέλνη αλαγλώζηεο όκσο ζα ζπκνύληαλ όηη ε αξρηθή

ιέμε ήηαλ laquoηπξαλλίαraquo θη όηη εηπώζεθε πξηλ από κηα αηκαηεξή ζθαγή από ηνλ βάλαπζν

Γηνλύζην πξαθνύζην θαη ζπλεπώο ζα αληηιακβάλνληαλ όηη ν Πξνθόπηνο εμέθξαδε ηελ

απνδνθηκαζία ηνπ θεθαιπκκέλα (Πξνθόπηνο 1963a˙ JAS Evans 1984˙ πεξηζζόηεξα

παξαδείγκαηα Kaldellis 2004)

Μειεηώληαο ηε ζηάζε ησλ Βπδαληηλώλ απέλαληη ζηα παιαηόηεξα θείκελα κπνξνύκε λα

θαηαλνήζνπκε θαη ηηο αιιαγέο ζηνλ ηξόπν πνπ νη ίδηνη θαιιηεξγνύζαλ ηελ ινγνηερλία θαη ηηο

πξνηηκήζεηο ηνπο Δθηόο από ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ Φσηίνπ (1959-91) θαηά ηνλ 9ν αηώλα καο

έρνπλ ζσζεί ζρόιηα γηα ην ύθνο ηνπ Ησάλλε ηνπ Υξπζόζηνκνπ (Houmlrandner 1996) ηνπ

Δπξηπίδε ηνπ Γεσξγίνπ Πηζηδίαο ηνπ Ζιηνδώξνπ θαη ηνπ Αρηιιέα Σάηηνπ από ηνλ Φειιό

ηνλ 11ν αηώλα (Psellos 1986) θαη ηνπ Γίσλα Υξπζόζηνκνπ θαη ηνπ πλέζηνπ από ηνλ

Θεόδσξν Μεηνρίηε ηνλ 13ν (Metochites 2003) Φπζηθά νη πξνηηκήζεηο ηνπο θαλεξώλνληαη θη

από ηα πνιπάξηζκα παξαζέκαηα θαη ηνπο ππαηληγκνύο αλ θαη ζπαλίσο θαηνλνκάδνληαη νη

πεγέο ηνπο Τπάξρνπλ αλαξίζκεηνη ζρνιηαζκνί όπσο ηνπ Δπζηαζίνπ Θεζζαινλίθεο γηα ηνλ

Όκεξν ηνπ νπνίνπ παξακέλεη αθόκα θαη ζήκεξα ν δηεμνδηθόηεξνο ζρνιηαζηήο όπσο επίζεο

scholia θαη εξγαζίεο Απηή ε εμεγεηηθή πξαθηηθή μεθίλεζε ηνλ 11ν αηώλα θαη πξηλ από απηή

ρξεζηκνπνηνύληαλ ζρνιηαζκνί ηεο Διιεληζηηθήο επνρήο (R Browning 1995b˙ Smith 1996˙

Wilson 1996) Αιιά αθόκα θαη ν αξηζκόο θαη ε ρξνλνινγία ησλ ζσδόκελσλ ρεηξνγξάθσλ

έρνπλ θάηη λα καο πνπλ γηα παξάδεηγκα ην παιαηόηεξν ζσδόκελν ρεηξόγξαθν κε ηηο

δύζθνιεο κεηξηθά θαη γισζζηθά επηλίθηεο σδέο ηνπ Πηλδάξνπ είλαη ηνπ 1280 αιιά ζώδνληαη

πεξίπνπ 200 πξηλ από ην ηέινο ηεο Παιαηνιόγεηαο πεξηόδνπ Irigoin 1952) Αληίζεηα δελ έρεη

δνζεί ε απαξαίηεηε πξνζνρή ζηα ρεηξόγξαθα πνπ πεξηέρνπλ θνζκηθά βπδαληηλά θείκελα

Δθηόο από κεξηθά πνπ πεξηέρνπλ κόλν έλα θείκελν ηα ρεηξόγξαθα απηά ζπαλίσο πεξηέρνπλ

ηηο ίδηεο ζπιινγέο θεηκέλσλ Απνηεινύλ δειαδή επηινγή θάπνηνπ πξνζώπνπ θαη ζπλεπώο

αληαλαθινύλ ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο ινγνηερληθέο ηνπ πξνηηκήζεηο Ζ κειέηε ηέηνησλ

ζπιινγώλ κπνξεί λα καο θαλεξώζεη ηελ ζύλδεζε θεηκέλσλ πνπ ζε πξώηε αλάγλσζε κπνξεί

λα καο θαλνύλ άζρεηα κεηαμύ ηνπο Δπηπιένλ επεηδή καο δίλνληαη όια καδί ζαλ έλα ζύλνιν

καο επηηξέπνπλ λα εμαθξηβώζνπκε ηηο αιιαγέο θαηά ηηο δηάθνξεο ρξνληθέο πεξηόδνπο ζηα

ελδηαθέξνληα θαη ηηο πξνηηκήζεηο ηεο αλώηεξεο ηάμεο εθείλσλ δειαδή πνπ ήηαλ αξθεηά

πινύζηνη γηα λα κπνξνύλ λα παξαγγέιινπλ βηβιία (ζε κηθξόηεξν βαζκό απηό ηζρύεη θαη γηα

ζπιινγέο ζξεζθεπηηθώλ βηβιίσλ εθηόο ηεο Αγίαο Γξαθήο) Δίλαη πάλησο δπζθνιόηεξν λα

εμαθξηβώζνπκε ηηο πξνηηκήζεηο ζηνπο Βπδαληηλνύο ζπγγξαθείο κεηά ηνλ Γξεγόξην ηνλ

10

Ναδηαλδηλό θαη ηνλ Ησάλλε Υξπζόζηνκν θαζώο ν θιαζηθηζκόο ηνπο ηνύο απαγόξεπε λα

νλνκαηίζνπλ λεώηεξνπο ζπγγξαθείο ή έξγα Έηζη ε ζύγρξνλε έξεπλα ζηνλ ηνκέα απηό

βξίζθεηαη αθόκα ζε λεπηαθή ειηθία αλ θαη νη ππνζεκεηώζεηο αξθεηώλ εθδόζεσλ

παξαπέκπνπλ ζηελ αξρηθή πεγή Από ηνλ 11ν αηώλα αξρίδεη λα εκθαλίδεηαη κηα απμαλόκελε

απηναλαθνξηθόηεηα από ζπγγξαθείο όπσο ν Μηραήι Φειιόο θαη ν Νηθεθόξνο Βαζηιάθεο νη

νπνίνη παξαπέκπνπλ ζε δηθά ηνπο έξγα ελώ νη επηζηνινγξάθνη ζπρλά επαηλνύλ ην ύθνο ηνπ

αιιεινγξάθνπ

Ζ πξσηνπνξηαθή δνπιεηά ηνπ Maguire δείρλεη ηελ κεγάιε επηξξνή πνπ αζθνύζε ε

ινγνηερλία ζηελ ηέρλε (1981a θαη 1987) θαη ηελ παξαηεξεηηθόηεηα πνιιώλ εθθξάζεσλ

(1981b θαη 1995˙ Webb 1999) ξίρλνληαο έηζη θσο θαη ζηε ινγνηερληθή αηζζεηηθή Οη

Macrides θαη Magdalino (1988) θαη ε Talbot (1999) δηεξεπλνύλ ηε ζρέζε επηγξακκάησλ θαη

ησλ αληηθεηκέλσλ ή ησλ θηεξίσλ πνπ πεξηγξάθνπλ ή ζηα νπνία αλαγξάθνληαη O Agapitos

(1999) εμεηάδεη ηελ έκθαζε πνπ δίλνπλ ζηελ όξαζε ηα ξνκαληηθά κπζηζηνξήκαηα

Έλαο ηνκέαο είλαη νιόηεια ζρεδόλ ρακέλνο γηα καο ε παξνπζίαζεπαξάζηαζε ηεο

ινγνηερλίαο Ζ θαη ηδίαλ αλάγλσζε γηλόηαλ ζπρλά κεγαινθώλσο (αλ θη όρη απνθιεηζηηθά

έηζη όπσο θαηά ηελ αξραηόηεηα) θη έηζη δηλόηαλ έκθαζε ζηε ζεκαζία ηνπ ήρνπ θαη ηνπ

ξπζκνύ ελόο πεδνύ θεηκέλνπ (Houmlrandner 1981˙ Duffy 1999) όπσο αθξηβώο θαη ηνπ ζηίρνπ Ο

ξπζκόο ήηαλ πην αξγόο θαη επέηξεκε κεγαιύηεξε αθνζίσζε θαη βαζύηεξε θαηαλόεζε ησλ

θεηκέλσλ Αιιά ζε βαζκό πνιύ πην κεγαιύηεξν από ηνλ ζεκεξηλό γξάθνληαλ θείκελα γηα λα

δηαβαζηνύλ κπξνζηά ζην θνηλό όρη κόλν ζηελ εθθιεζία αιιά θαη ζε γηνξηέο ζην παιάηη θαη

ζε πάξα πνιιέο ηδησηηθέο γηνξηέο ή ηειεηέο όπσο ζηηο θεδείεο (Mullett 2003a) Αθόκα θαη

ηδησηηθέο επηζηνιέο δηαβάδνληαλ δεκόζηα πξνο απόιαπζε ησλ επηζθεπηώλ από ζπιινγέο πνπ

θαηαξηίδνληαλ γηα ηνλ ζθνπό απηό Σέηνηεο ζπγθεληξώζεηο νλνκάδνληαλ θέατρον γεγνλόο

πνπ ππνδειώλεη ηελ ζεκαζία πνπ είραλ νη ρεηξνλνκίεο ε όηη αθνξά πην δεκόζηεο

πεξηζηάζεηο επηπρώο καο ζώδεηαη ε πεξηγξαθή ελόο θεξύγκαηνο ζηελ εθθιεζία πνπ έθαλε ν

Φειιόο (1985 ζει 137-51)

Κάπνηνη ππόηξνθνη θαζνδεγνύκελνη από ηελ Mullett (1990 1992 1997 θαη 2003a) έθαλαλ

ρξήζε ζηηο εξγαζίεο ηνπο πην ζύγρξνλσλ ηερληθώλ αλάιπζεο απηέο πνπ ζπλήζσο

ρξεζηκνπνηνύληαη ζηε κνληέξλα θαη κεηακνληέξλα ινγνηερλία Υαξαθηεξηζηηθέο είλαη ηνπ

Magdalino (1997) θαη ηεο Mullett (1997) γηα ηελ historicist analysis ηνπ Alexiou (1982-83)

θαη Reinsch (1998) γηα ηελ δηαθεηκεληθόηεηα ηεο Mullett (1990) γηα ηελ απνδόκεζε

(deconstruction) ησλ Barkhuizen (1996) Agapitos (1991) Cupane (1997) θαη Nilsson (2001)

γηα ηελ αθεγεκαηηθόηεηα (narratology) ηεο Galatariotou (1996) γηα ηελ ςπραλάιπζε

Σέηνηεο άιιεο πξνζεγγίζεηο κπνξνύλ λα βξεζνύλ επίζεο ζην Hatlie (1996) θαη ζε

ζπιινγηθνύο ηόκνπο ndash Agapitos θαη Smith (1992) Beaton θαη Ricks (1993) Ljubarskij

11

(1998) Odorico θαη Agapitos (2002) Houmlrandner θαη Gruumlnbart (2003) E M Jeffreys (2003)

Mullett (2003) απνηππώλνπλ εμαηξεηηθά ην επίπεδν ηεο θξηηηθήο ζηελ βπδαληηλή ινγνηερλία

κε πξνζσπηθέο αμηνινγήζεηο αιιά θαη πξναλαγγειίεο θαη πξνζθιήζεηο γηα ηελ δεκηνπξγία

επξύηεξσλ βάζεσλ δεδνκέλσλ κε ηελ ρξήζε ΖΤ θαη γηα εθδόζεηο θεηκέλσλ θαη γηα

κεγαιύηεξε ζπλεξγαζία ησλ εξεπλεηώλ γηα λα αληρλεπηνύλ ζρέζεηο κεηαμύ ηεο Βπδαληηλήο

ινγνηερλίαο θαη άιισλ ινγνηερληώλ

Γξακκαηεηαθά είδε

Σα ινγνηερληθά είδε ηεο θιαζηθήο επνρήο είραλ δηαρσξηζηεί θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Β΄

νθηζηηθήο θαη αξγόηεξα ζε άιια ππνείδε θαηά ηελ αξραία ζπλήζεηα ζύκθσλα κε ην

γισζζηθό ύθνο ηελ ηερλνηξνπία ην ζέκα Οη Βπδαληηλνί ηα δηδάζθνληαλ απηά θαη ηα

αλέιπαλ ζηηο δηθέο ηνπο κειέηεο αιιά ζηελ πξάμε ζπλήζσο αγλννύζαλ ηνπο απζηεξνύο

δηαρσξηζκνύο θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ εηδώλ (Mullett 1992) Απηό ζπλέβε ζε πνιύ πξώηκν

ζηάδην αλ θαη ν Adshead (1993) ππνζηεξίδεη αθόκα ηελ ζεσξία ηνπ όηη ε Απόκρσυη Ιστορία

είλαη έλαο ζπλδπαζκόο ηνπ 10νπ

αηώλα ηξηώλ δηαθνξεηηθώλ έξγσλ πνπ γξάθηεθαλ από ηνλ

Πξνθόπην ηνλ έθην laquoελόο κπζηζηνξήκαηνο κηαο aetiology έλα νηθνλνκηθό θπιιάδηνraquo

(Procopius 1963b) Αξγόηεξα ε ζύλζεζε πξαγκαηνπνηνύληαλ από κηα εθιεπηπζκέλε

αλάκεημε ζηνηρείσλ από δηαθόξσλ εηδώλ όπσο δείρλεη ν Agapitos (2003) ζηνπο επηθήδεηνπο

Ζ ηάζε ζηε ζύγρξνλε έξεπλα είλαη λα κειεηώληαη θείκελα πέξα από ηα είδε Έηζη κπνξεί λα

εμεηαζηεί ην ζπλνιηθό έξγν ελόο ζπγγξαθέα (Kazhdan 1999) θαη θπξίσο ηνπ Κηθέξσλα ηνπ

Βπδαληίνπ ηνπ Φειινύ (Ljubarskij 2003) ην έξγν ηνπ νπνίνπ είλαη πην πνιύπιεπξν από ηνπ

Ρσκαίνπ Ή κπνξνύκε λα ζπκπεξηιάβνπκε εληειώο θαηλνύξγηεο θαηεγνξίεο Ο εξσηηζκόο

γηα παξάδεηγκα δελ ζπλαληάηαη κόλν ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα αιιά θαη ζηα αγηνινγηθά

ή θαη ζε άιια θείκελα θαη κάιηζηα ζε απηά ε δηάζεζε είλαη πην πνξλνγξαθηθή˙ έηζη ε

πξνζεθηηθή αλάιπζε ηνπ ζέκαηνο θέξλεη απξνζδόθεηα απνηειέζκαηα (Beck 1984˙ Cupane

1987) Έθπιεμε απνηειεί ε ζπρλόηεηα πνπ ζπλαληάκε ρηνύκνξ δεδνκέλεο ηεο ρξηζηηαληθήο

απνδνθηκαζίαο ζε έλα βηβιίν από ηελ πξώηκε πεξίνδν ηνλ Φηιόγεισ όπσο επίζεο θαη ζε

θείκελα πβξηζηηθά πνιεκηθέοο ζάηηξεο παξσδίεο αιιεγνξίεο επηγξάκκαηα θαη ηειηθά ζε

όια ηα ινγνηερληθά είδε (Kyiaki 1973˙ Garland 1990) Ξέξνπκε αθόκα όηη ππήξρε θαη κηα

ζπιινγή κε ζενινγηθά αζηεία Ζ εηξσλεία ζπγγεληθό είδνο αμίδεη λα κειεηεζεί (δεο γηα

παξάδεηγκα Alexiou 1982-3) Κη αθόκα ηα ηεξόζπια (sacriledge) όπνπ ην πην αμηνζεκείσην

παξάδεηγκα είλαη ν Σπανός ή Officehellip πνπ ζώδεηαη ζε δπν έκκεηξεο εθδνρέο θαη ζε κηα σο

πεδό Δδώ νινθάλεξα αλακεηγλύνληαη ραξαθηεξηζηηθέο ιεηηνπξγηθέο θαη αγηνγξαθηθέο

θξάζεηο κε ρπδαίν θαη ζθαηνινγηθό ρηνύκνξ Άιια είδε πνπ αμίδεη λα κειεηεζνύλ είλαη ηα

αλαηξεπηηθά θείκελα θαη εθείλα πνπ αζθνύλ πξνπαγάλδα (Odorico 1983) ζρήκαηα ιόγνπ

12

(imagery) θαη ππαηληγκνί (allusion) Αθόκα θαη ε απηνβηνγξαθία ζπλαληάηαη όρη ζαλ

μερσξηζηό είδνο αιιά ζαλ ζέκα πνπ δηαπεξλά όια ηα άιια (Misch 1949-69 η 3 ζει 749-

903˙ Angold 1998˙ Hinterberger 1999) θαη ζε κηα πεξίζηαζε έρνπκε θαη ιεθηηθή αιιαγή

θύινπ (Papaioannou 2000) Πξέπεη όκσο λα γίλνπλ θαη κεξηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηα

παξαδνζηαθά είδε θαζώο νη Βπδαληηλνί αλαθέξνληαλ ζε απηά όπσο άιισζηε θαη ηα

ζύγρξνλα εγρεηξίδηα θαη πνιιέο άιιεο κειέηεο

ηελ ηζηνξηνγξαθία ην Βπδάληην θιεξνλόκεζε όρη κόλν ηελ ηερλνηξνπία ησλ εζληθώλ από

ηελ αξραηόηεηα (όπνπ δηλόηαλ έκθαζε ζηα πνιηηηθά θαη ζηξαηησηηθά γεγνλόηα θαη όρη ζηα

νηθνλνκηθά θνηλσληθά θαη ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα θαη ππήξρε έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ

αλεύξεζε ησλ αηηίσλ) αιιά επίζεο από ηνλ Δπζέβην ζηα ηέιε ηνπ ηξίηνπ θαη ηηο αξρέο ηνπ

4νπ

αηώλα ην ρξνληθό θαη ηελ Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία (Eusebius 1974-83) Ζ ηειεπηαία

δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο ηεο ηδέαο όηη νη ρξηζηηαλνί ζπληζηνύζαλ μερσξηζηό γέλνο

Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία αξρηθά αζρνινύληαλ κε ηνπο αγώλεο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο πίζηεο

απέλαληη ζηηο πξνθιήζεηο ησλ εζληθώλ θαη αξγόηεξα γηα ηελ δηαθύιαμε ηεο νξζνύ δόγκαηνο

ελάληηα ζηνπο αηξεηηθνύο Έηζη κε ηελ επίιπζε ησλ δνγκαηηθώλ πξνβιεκάησλ

εμαθαλίζηεθε (εθηόο από κηα αλαιακπή ζηηο αξρέο ηνπ 14νπ αη από ηνλ Νηθεθόξν Κάιιηζην

Ξαλζόπνπιν) θαη εληάρζεθε ζε άιια ηζηνξηνγξαθηθά είδε ε γεληθέο γξακκέο ηα ρξνληθά

αλαιπηηθά ή βξαρέα πνπ μεθηλνύζαλ από θηίζεσο θόζκνπ γξάθνληαλ ζε ρακειόηεξν ύθνο

ζε ζρέζε κε ηηο ηζηνξίεο αιιά ε δηαρσξηζηηθή γξακκή είλαη ζπρλά δπζδηάθξηηε θαη ν

δηαρσξηζκόο ηνπ Krumbacher (1897) αλάκεζα ζε ηαπεηλά κνλαρηθά ρξνληθά γηα ηνπο απινύο

θαη εθιεπηπζκέλεο ηζηνξίεο γηα ηελ ειίη έρεη πιένλ θαηαξξηθζεί (Afinogenov 1992) Γηα ηελ

πξώηκε πεξίνδν δεο ηελ επηζθόπεζε ηνπ Marasco (2003) θαη ηνπ Treadgold (2005b έρνπλ

αλαγγειζεί ηόκνη πνπ ζα θαιύςνπλ θαη ηηο επόκελεο πεξηόδνπο) Λίγα ηζηνξηθά θείκελα

έρνπλ ζσζεί από ηνλ 7ν αηώλα σο ηηο αξρέο ηνπ ελάηνπ αιιά γηα ηνλ έβδνκν δεο Michael

Whitby (1992) ηε ζπλέρεηα ππάξρεη κηα εθπιεθηηθή πνηθηιία θεηκέλσλ ζηα νπνία

αλακείρζεθαλ αθόκα πεξηζζόηεξν ηα αξραία είδε ηεο ηζηνξίαο ηεο βηνγξαθίαο θαη ηνπ

εγθσκίνπ (Πρ Ζ Άλλα Κνκλελή 2001 γηα ηελ νπνία δεο Ljubarskij 1996) κε ηελ

Χρονογραυία ηνπ Φειινύ (1926-28) λα δηαθξίλεηαη γηα ηελ πξσηνηππία ηεο ζηελ αλαδήηεζε

ηνπ θηλήηξνπ κέζα ζε θάζε ραξαθηήξα Ζ ζύγρξνλε έξεπλα έρεη μεθηλήζεη λα εληνπίδεη ηελ

πνηθηιία θαη ηηο εμειίμεηο από ηνλ έλαην σο ηνλ 15ν αηώλα (Kazhdan 1980˙ Ljubarskij 1992

1993 1995 θαη 1998˙ Macrides 2003) Οη ηόκνη πνπ εθδίδνληαη από ην Corpus Fontium

Historiae Byzantinae πεξηέρνπλ ζεκεηώζεηο θαη ζπλήζσο κεηάθξαζε ζε κηα ζύγρξνλε

γιώζζα θαη ζε αληίζεζε κε ηηο παιαηόηεξεο ηζηνξηθέο ζεηξέο πεξηέρνπλ επηζηνιέο

εγρεηξίδηα θαη άιια είδε ινγνηερλίαο

ώδνληαη πεξηζζόηεξεο από 15000 επηζηνιέο Αλ εμαηξέζνπκε κεξηθέο πνπ είλαη πιαζηέο

όπσο ηνπ Θενθύιαθηνπ ηκνθάηηε (1985) θαη ηνπ Ησάλλε Υνξηαζκέλνπ πνπ απαληάεη ζε

13

γξάκκαηα ηνπ Ληβαλίνπ πνπ γξάθηεθαλ ρίιηα ρξόληα πξηλ όιεο νη άιιεο είλαη απζεληηθέο πνπ

εζηάιεζαλ γηα έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο ιόγνπο γηα λα κεηαθέξεη λέα λα εθπιεξώζεη θηιηθέο

ππνρξεώζεηο ή απνηεινύζαλ ινγνηερληθά δώξα Οη παξαιήπηεο επηζεκαίλνπλ ηελ πξνζσπηθή

απνθαιππηηθή θύζε ηνπο (Papaioannou 2003) θαη βιέπνπκε όηη ζπρλά είλαη γξακκέλεο

ζύκθσλα κε ηελ παηδεία ηνλ ραξαθηήξα θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ βξίζθεηαη

ν άιινο Ο Littlewood (1999) έδεημε όηη ζηηο παξακπζεηηθέο επηζηνιέο (παξεγνξεηηθέο)

ππάξρεη κηα ηεξάζηηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ νη νπνίεο ζπρλά είλαη ζύκθσλεο κε ηα

ζπκπεξάζκαηα ηεο ζύγρξνλεο ςπραλάιπζεο Βέβαηα νη ζπιινγέο πνπ καο ζώζεθαλ πηζαλόλ

λα κελ είλαη αληηπξνζσπεπηηθέο θαζώο πνιιέο επηζηνιέο επηιέρζεθαλ κε ινγνηερληθά

θξηηήξηα γηα λα δηαηεξεζνύλ ελώ ζπρλά νη πξαγκαηηθέο πιεξνθνξίεο ίζσο έρνπλ απαιεηθζεί

ζθόπηκα (Karlsson 1962 ζει 16-17) Αλ θαη κέρξη πξόζθαηα δηαβάδνληαλ γηα λα αληιεζνύλ

απνθιεηζηηθά ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο ηώξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα εμαθξηβσζνύλ ηα

θνηλσληθά δίθηπα (Mullett 1997 θαη 2003b) θαη απνηηκνύληαη γηα ηελ ινγνηερληθή ηνπο αμία

αλαζεσξώληαο ηηο παιηέο δπζκελείο απόςεηο (Dennis 1988˙ Hatlie 1996) Πνιύηηκε δνπιεηά

ππνδνκήο γηα ηηο απόςεηο πεί αιιεινγξαθίαο έγηλε από ηνλ Karlsson (1962) Ζ Mullett

(1981) έρεη κειεηήζεη ηελ ηππνινγία (forms) subject-matter θαη ηελ ρξνλνινγηθή εμέιημε ν

Hatlie (1996) θάλεη αλαζθόπεζε ηεο ζύγρξνλεο έξεπλαο ελώ νη Houmlrandner θαη Gruumlbart

(2003) πεξηιακβάλνπλ παξαδείγκαηα από ηηο πην ζύγρξνλεο ηάζεηο

Ζ ξεηνξηθή αλαπηύρζεθε ζαλ ηέρλε γηα λα κηιάεη θαλείο επθξηλώο θαη πεηζηηθά γηα ιόγνπο

θπξίσο πνιηηηθνύο θαη δηθαληθνύο αιιά κε ηελ επηθξάηεζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη θαηά ηελ

δηάξθεηα ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο κεηεμειίρζεθε ζε έλαλ κέζν καδηθήο ςπραγσγίαο Θα

ήηαλ όκσο ιάζνο αλ αξληόκαζηαλ έλαλ ζεκαληηθό πξαθηηθό ξόιν πνπ έπαηδε ζην Βπδάληην

Σν θήξπγκα (Cunningham 1995˙ Cunningham θαη Allen 1998) ην νπνίν πήγαζε από θιαζηθά

θαη ηνπδατθά πξόηππα αιιά ζηε ζπλέρεηα απηνλνκήζεθε αζθνύζε κεγάιε επηξξνή θαη

δηαπαηδαγσγνύζε ζσθξόληδε θαη θαζνδεγνύζε ηα πιήζε Σνλ 6ν αηώλα όηαλ πηα παξάθκαζε

ε ζύλζεζε θεξπγκάησλ νη νκηιίεο ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ Ησάλλε ηνπ

Υξπζνζηόκνπ έγηλαλ θαλόλαο αλ θαη είρακε θαη ζηε ζπλέρεηα πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα λα

αλαγελλεζεί ην είδνο θπξίσο από ηελ Παηξηαξρηθή ρνιή Από ηνπο απιηθνύο όπσο είλαη

θπζηθό καο ζώδνληαη αλαξίζκεηεο πξνζθσλήζεηο ζηνλ απηνθξάηνξα ηνλ παηξηάξρε ή θαη

ζε άιινπο αμησκαηνύρνπο ndash ζεκεησηένλ όηη γλσξίδνπκε κόλν έλαλ απηνθξάηνξα λα επίπιεμε

νκηιεηή γηα θνιαθεία θαη κόλν έλαλ λα απνρώξεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνζθώλεζεο

(Dennis 1997 ζ 134) Οη επηηάθηνη ιόγνη θαη γεληθά όζνη εθθσλνύληαλ ζε ηδησηηθέο ηειεηέο

έπαηδαλ ηνλ αλακελόκελν ξόιν θαη ζπρλά ήηαλ θάζε άιιν παξά απνζηαζηνπνηεκέλνη Κη όζν

γηα ηα πξνγπκλάζκαηα ζε αληίζεζε κε όηη δειώλεη ε νλνκαζία ηνπο πξόθεηηαη γηα θείκελα

πςειήο ινγνηερληθόηεηαο πνπ γξάθνληαλ κόλν γηα ςπραγσγηθνύο ιόγνπο (Littlewood 1980˙

G A Kennedy 2003) Δλ ηέιεη ε ξεηνξηθή θπξηαξρνύζε κε επηηπρή αιιά θαη νιέζξηα

14

απνηειέζκαηα ζε όια ηα είδε ηεο ινγνηερλίαο -εμαηξνύληαη θάπνηα δεκώδε θείκελα (γεληθά

Kustas 1973˙ G A Kennedy 1983˙ A M Cameron 1991˙ E M Jeffreys 2003)

Σα ηερληθά εγρεηξίδηα γξακκέλα ζε ιόγηα γιώζζα αιιά κε ιηγόηεξνπο ξεηνξηζκνύο θαη

ινγνηερληζκνύο πξνέξρνληαη θπξίσο από ηελ αλαγέλλεζε ηεο γλώζεο πνπ έιαβε ρώξα ζηα

κέζα ηνπ 9νπ

αηώλα (Lemerle 1986) Ο Κσλζηαληίλνο Ε΄ ν Πνξθπξνγέλλεηνο νξγάλσζε

απνηειεζκαηηθά θαη ελζάξξπλε ηελ ζπγγξαθή ελόο πνιύηνκνπ έξγνπ πνπ ζα κπνξνύζακε λα

ην νλνκάζνπκε laquoΒπδαληηλή Δγθπθινπαίδεηαraquo κεγάιν κέξνο ηεο νπνίαο έρεη αληιεζεί από

παιαηόηεξα έξγα ζηα νπνία έγηλαλ όκσο θαη αξθεηέο ζύγρξνλεο πξνζζήθεο Ζ πην

αζπλήζηζηε εξγαζία εθείλεο ηεο πεξηόδνπ θαη αλεθηίκεηε γηα καο ζήκεξα ήηαλ ην εγρεηξίδην

γηα ηελ δηπισκαηία πνπ έγξαςε ν ίδηνο ν Κσλζηαληίλνο γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ν γηνο ηνπ

(Constantine VII Porfyrogenitos 1967) Καηά ηελ Παιαηνιόγηα πεξίνδν άλζηζαλ γηα αθόκα

κηα θνξά ηα ηερληθά ζπγγξάκκαηα Σα πεδία πνπ ελδηέθεξαλ θπξίσο ηνπο Βπδαληηλνύο ήηαλ

ε ζενινγία ε θηινζνθία ε ξεηνξηθή ε γξακκαηηθή ε ιεμηθνγξαθία λνκηθά ζηξαηησηηθέο

ηαθηηθέο θαξκαθεπηηθή καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία αιιά έρνπλ γίλεη εξγαζίεο θαη γηα ηελ

κνπζηθή ηελ γεσξγία ηελ γεσγξαθία ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη άιια ζέκαηα Γηα κηα

γεληθή επηζθόπεζε δεο ζηνλ Hunger (1978)

Γεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξεο κνξθέο πνίεζεο ζην Βπδάληην Ζ ζύγρξνλε πξνθνξά θαηά ηελ

νπνία ηα αξραία θσλεηηθά ζύκβνια ρξεζηκνπνηνύληαλ ζαλ ηνληθά ζπλέβαιε ζηελ

εγθαηάιεηςε ησλ αξραίσλ πνζνηηθώλ κέηξσλ ηα νπνία γηα αηώλεο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

θαηαλνεηά σο ηηο έξεπλεο ηνπ Γεκεηξίνπ Σξηθιίληνπ ηνλ 14ν αηώλα Από ηνλ 6ν αηώλα

άξρηζε λα επηβάιιεηαη ν ηνληθόο ζηίρνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν δεθαπεληαζύιιαβνο laquoπνιηηηθόο

ζηίρνοraquo (Wilson 1996˙ Lauxtermann 1999)

Ζ πκλνγξαθία (Wellesz 1961) ζηελ αξρή είρε ηελ κνξθή ξπζκηθήο πξόδαο Έπεηηα όκσο κε

εμαίξεζε θάπνηεο ζπλζέζεηο ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ πλεζίνπ νη νπνίνη

ρξεζηκνπνίεζαλ θιαζηθά κέηξα νη ύκλνη γξάθνληαλ ππό ηελ επίδξαζε πξηαθώλ πξνηύπσλ

Έηζη έρνπκε κηα πνηθηιία ύκλσλ γξακκέλσλ ζε ζηξνθέο από έκκεηξνπο ζηίρνπο κε αλαθνξέο

ζηελ θαζνκηινπκέλε πνπ καο είλαη γλσζηνί σο θνληάθηα θαλόλεο ζηηρεξά θαη ηξνπάξηα

Πνιιέο θνξέο ζπκπεξηιάκβαλαλ δσληαλό δηάινγν θαη αλαθνξέο ζε ζύγρξνλα γεγνλόηα

όπσο ν ύκλνο ηνπ Ρσκαλνύ laquoπεξὶ ζεηζκῶλraquo πνπ πεξηγξάθεη ηε ηάζε ηνπ Νίθα ην 532 Ζ

Παιαηηλή Αλζνινγία (ADE Cameron 1993) όπσο καο ζώδεηαη ζήκεξα μεθίλεζε θαηά ηελ

Διιεληζηηθή επνρή θαη θνξπθώζεθε θαηά ηε Βπδαληηλή (ηνλ δέθαην θαη ηνλ 13ν θαη 14

ν

αηώλα) Πεξηέρεη επηγξάκκαηα αιιά θαη πνιιά Βπδαληηλά πνηήκαηα ρξηζηηαληθά θαη

θιαζηθηζηηθά δηαθόξσλ πεξηόδσλ αλάκεζά ηνπο θαη 254 ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδελνύ θαη

άιισλ πνπ ραξάρηεθαλ ζε λανύο ηεο Διιάδαο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη

ζπγθεληξώζεθαλ ηνλ 10ν αηώλα από ηνλ αξραηνδίθε Γξεγόξην Κακςά Πνιιά άιια

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)

3

πκλνγξαθίαο (Οη απόςεηο γηα ην εύξνο ηεο επίδξαζεο απηεο ζηνλ Ρσκαλό ηνλ κεγαιύηεξν

βπδαληηλό πκλνγξάθν δηαθέξνπλ Grosdidier de Matons 1977 ζει 16-27˙ Petersen 1985)

Καηά ηελ πξώηκε πεξίνδν ρξεζηκνπνηνύηαλ θπζηθά θαη ε ιαηηληθή αιιά αξγόηεξα

μεράζηεθε ζε κεγάιν βαζκό θαη κέρξη ηηο ζηαπξνθνξίεο ρξεζηκνπνηνύληαλ ζηε λνκηθή

νξνινγία θαη από ηνπο δηπισκάηεο Παξά ηελ ερζξόηεηα θαη ηελ πεξηθξόλεζε πνπ έλησζαλ

νη Βπδαληηλνί γηα ηνπο δπηηθνύο ππάξρνπλ ζηνηρεία όηη κεηά ηελ επαλάθηεζε ηεο

Κσλζηαληηλνύπνιεο ην 1261 εθηηκνύζαλ θάπνηα έξγα γξακκέλα ζηα Λαηηληθά θαη νξηζκέλα

θξίζεθαλ άμηα κεηάθξαζεο ζηα ειιεληθά (W O Scmitt 1968˙ Fisher 2003) Αξθεηά επίζεο

έξγα γξάθηεθαλ ή κεηαθξάζηεθαλ ζηα Αξκεληθά θαη ζε εθθιεζηαζηηθά ιαβνληθά ε νπνία

ήηαλ ζε κεγάιν βαζκό βπδαληηλό δεκηνύξγεκα ησλ αγίσλ Κπξίιινπ θαη Μεζνδίνπ

Μεγάιν κέξνο ηεο Βπδαληηλήο ινγνηερλίαο είλαη γξακκέλε ζε laquoπςειήraquo γιώζζα πνπ είλαη

γλσζηή θαη σο Hochsprache Πξόθεηηαη γηα κηα εθδνρή ηεο αηηηθήο δηαιέθηνπ ηνπ πέκπηνπ

θαη ηέηαξηνπ αη πΥ ε νπνία βξηζθόηαλ ζε νινέλα θαη κεγαιύηεξε απόζηαζε από ηελ

θαζνκηινπκέλε Γελ πξόθεηηαη γηα λέν θαηλόκελν αθνύ ε γιώζζα ησλ Οκεξηθώλ επώλ (θαη

κεγάινπ κέξνπο ηεο πνίεζεο πνπ ήηαλ γξακκέλε ζε εμάκεηξν) όπσο επίζεο ηεο ιπξηθήο θαη

ηεο ηξαγηθήο πνίεζεο ήηαλ ηερλεηά ηδηώκαηα πνπ πνηέ δελ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ

θαζνκηινπκέλε Μόλν ηα πεδά θείκελα γξάθνληαλ ζηηο δηάθνξεο δηαιέθηνπο θαη θπξίσο ζηελ

αηηηθή Οη θαηαθηήζεηο ηνπ Αιεμάλδξνπ θαηά ηνλ 4ν πΥ αη ζπλέβαιαλ ζηε δεκηνπξγία κηαο

απινύζηεξεο κνξθήο ηεο ειιεληθήο ηεο θνηλήο ζηελ νπνία γξάθηεθε ε Καηλή Γηαζήθε θαη

ε νπνία εθηόπηζε ηηο ηνπηθέο δηαιέθηνπο ε ζρέζε όκσο κε ηελ αηηηθή δηάιεθην ζεσξνύληαλ

θαηώηεξε ζηελ έθθξαζε ιεπηώλ όξσλ ή ζηελ νκνξθηά θαη απηόο ήηαλ ν θύξηνο ιόγνο πνπ

θαηά ηνλ 1ν αη πΥ δεκηνπξγήζεθε ην θιαζηθηζηηθό θίλεκα πνπ βαζίζηεθε ζηελ αηηηθή

γισζζηθή laquoθαζαξόηεηαraquo ε νπνία πέξαζε άκεζα ζηελ εθπαίδεπζε θη από εθεί ζηελ

ινγνηερληθή παξαγσγή όινπ ηνπ ειιελόθσλνπ θόζκνπ

Ζ πξώηκε ρξηζηηαληθή ινγνηερλία ήηαλ γξακκέλε ζηελ θνηλή θαη ην κεγαιύηεξν κέξνο ησλ

αγηνγξαθηθώλ θεηκέλσλ γξάθηεθε ζε απηή ή ζηελ κεηαγελέζηεξε εμέιημή ηεο πνπ ζπλήζσο

νλνκαδόηαλ δημώδης ή ἰδιῶτις κέρξη ηνλ 10ν αη νπόηε κεηαθξάζηεθαλ ζηελ θιαζηθίδνπζα

Κη αθόκα γηα λα κεηαζηξαθνύλ νη πεπαηδεπκέλνη εζληθνί ε λέα ζξεζθεία έπξεπε λα

παξνπζηάδεηαη laquoαμηνζέβαζηεraquo όρη κόλν ιύλνληαο ηα ζενινγηθά πξνβιήκαηα πνπ αλέθππηαλ

κε όξνπο ειιεληθήο θηινζνθίαο αιιά ζπληάζζνληαο απνινγεηηθά θείκελα ζε άπηαηζηε

αηηηθή δηάιεθην Ο πξώηνο πνπ πξάγκαηη πέηπρε ζε απηό ην πεδίν ήηαλ ηνλ 3ν αη ν Κιήκεο

Αιεμαλδξείαο αιιά ήηαλ ηνλ επόκελν αηώλα κε ηνπο Καππαδόθεο Παηέξεο πνπ

ηειεηνπνηήζεθε ε αηηηθηζηηθή ρξηζηηαληθή γξακκαηεία (Kustas 1979˙ I Ševčenko 1979˙ G A

Kennedy 1983) Σνπνζεηώληαο ηερλνηξνπηθά ηελ Καηλή Γηαζήθε ζηελ ίδηα θαηεγνξία κε

ηνπο πιαησληθνύο δηαιόγνπο εμεγήζεθε θαη γηαηί ν ιόγνο ηνπ Θενύ γξάθηεθε ζε θαηώηεξα

ειιεληθά (Kustas 1973 ζει 35)

4

Ζ άπνςε όηη ζην Βπδάληην ππήξρε κηα απιή δηγισζζία (δπν δηαιέθηνη ηεο ίδηαο γιώζζαο)

όπνπ ε θιαζηθηζηηθή αηηηθίδνπζα (ε laquoπςειήraquo γιώζζα) ρξεζηκνπνηνύληαλ ζε θείκελα πνπ

απεπζύλνληαλ ζε πεξηνξηζκέλν θαη κνξθσκέλν θνηλό θαη ε δεκώδεο ρξεζηκνπνηνύηαλ ζηελ

θαζεκεξηλή νκηιία θαη ηελ ιατθή θνζκηθή πνίεζε (ζρεδόλ όια ηα ζσδόκελα θείκελα

πξνέξρνληαη από ηελ ύζηεξε πεξίνδν) ζε γεληθέο γξακκέο είλαη ζσζηή δελ παύεη όκσο λα

είλαη πνιύ απιντθή Ζ πξαγκαηηθόηεηα ήηαλ πνιύ πην πεξίπινθε αθνύ επηθξαηνύζε κηα

εμειηζζόκελε πνιπγισζζία (R Browning 1978b˙ I Ševčenko 1979˙ Trapp 1993˙ Horrocks

1997) Δλ ζπληνκία νη Βπδαληηλνί θαζόιε ηε δηάξθεηα ηεο ηζηνξία ηνπο κηινύζαλ ζηελ

θαζεκεξηλόηεηά ηνπο ηε δηαξθώο κεηαβαιιόκελε δεκώδε θαη είραλ θιεξνλνκήζεη ζηε

ινγνηερλία ηνπο ηελ αηηηθή δηάιεθην ππήξρε αθόκα έλα γεληθό ηδίσκα γηα ηερληθέο θαη

επίζεκεο δνπιεηέο θαη κηα θαζνκηινπκέλε δηαθόξσλ επηπέδσλ Από ηηο αξαβηθέο

θαηαθηήζεηο ησλ κέζσλ ηνπ 7νπ αη σο ην ηέινο ηεο Δηθνλνκαρίαο ζηα κέζα ηνπ 9νπ (κηα

πεξίνδνο πνπ καο ζώδνληαη ζπγθξηηηθά κηθξόο αξηζκόο θεηκέλσλ) ε αηηηθή δηάιεθηνο

παξαγθσλίζηεθε γηα λα αλαβηώζεη ζπλεηδεηά ακέζσο κεηά νπόηε ε θαηαγξαθή ηεο

θαζνκηινπκέλεο ππνρώξεζε αηζζεηά Απηή ζα επηζηξέςεη από ηελ αθάλεηα γηα έλα κηθξό

δηάζηεκα ηελ επνρή ησλ Κνκλελώλ Δίλαη αμηνζεκείσην όηη ηόηε ηελ ρξεζηκνπνίεζαλ

κνξθσκέλνη ζπγγξαθείο όπσο ν Μηραήι Γιπθάο (1836) θαη ν Πτωτοπρόδρομος (Kyriakis

1974˙ Alexiou 1986 θαη 1999) γηα λα εμαθαληζηεί μαλά γηα ελάκηζε αηώλα πεξίπνπ Καηά

ηελ παιαηνιόγηα πεξίνδν ε αηηηθή δηάιεθηνο έγηλε ηδηαίηεξα επηηεδεπκέλε αιιά κεξηθά έξγα

ίζσο από αληίδξαζε εκθαλίδνληαη θαη ζε κηα ειαθξώο δηαζθεπαζκέλε απινύζηεξε κνξθή

θη ν ζπξκόο απηόο ζα νδεγήζεη ζηνλ 14ν αηώλα νπόηε ζα δηαδνζνύλ επξέσο δεκώδεηο

ζπλζέζεηο (MJ Jeffreys 1975) νη νπνίεο όκσο ήηαλ έλα κείγκα laquoπςειήοraquo θαη δεκώδνπο

γιώζζαο πάληα ζε ζηίρν θαη πξαγκαηεύνληαλ ζέκαηα πνπ νη βπδαληηλνί ζεσξνύζαλ ειαθξά

ndashεμαίξεζε απνηεινύλ κεξηθά ηνπηθά ρξνληθά Δπηπιένλ γηα έλα δηάζηεκα επηθξάηεζε ν

ζπξκόο λα πξνζζέηνπλ ιαηηληθέο ή ιαηηλνθαλείο ιέμεηο αθόκα θαη ζε θείκελα γξακκέλα ζε

laquoπςειήraquo γιώζζα (καδί κε θαηαζθεπαζκέλεο ιέμεηο πνπ παξέπεκπαλ ζηα αξηζηνθαληθά

έξγα) γηα λα δώζνπλ έκθαζε ή λα ππνζθάςνπλ ην επηθαλεηαθό λόεκα ή γηα θαζαξά

ηερλνηξνπηθνύο ιόγνπο (Trapp 2003)

Αλώλπκα έξγα πνπ ην ύθνο ηνπο ραξαθηεξίδεηαη από αθξαίν θιαζηθηζκό είλαη δεδνκέλν πσο

δύζθνια κπνξνύλ λα ρξνλνινγεζνύλ Παξόηη νη ζπγγξαθείο ηνπο δηαθέξνπλ ζηελ ηθαλόηεηα

απνθπγήο θάζε ίρλνπο ύζηεξσλ ειιεληθώλ ιεμηινγηθά νιηζζήκαηα κπνξνύλ λα δώζνπλ

κεξηθέο θνξέο ζηνηρεία Τπήξρε αθόκα θαη κηα απμαλόκελε ρξήζε ηεο επθηηθήο θα ηεο

ππνηαθηηθήο θαζώο κε ηνλ ηξόπν απηό δηλόηαλ εκθαληηθόηεξα ην ζηίγκα ηεο

laquoθαιιηεξγεκέλεο γξαθήοraquo από κηα ζπλεζηζκέλε γξακκαηηθή έγθιηζε Πεξηζζόηεξα ζηνηρεία

5

γηα ηελ ρξνλνιόγεζε αθόκα θαη γηα ηελ ζπγγξαθηθή ηέρλε κπνξνύλ λα ζηαρπνινγεζνύλ

από ηελ πνιπθσληθόηεηα ηεο πεδνγξαθίαο αλ θαη απαηηείηαη εμαηξεηηθή πξνζνρή

Τθνινγηθή κίκεζε

Ο ειιελόθσλνο θόζκνο κεηά ηνλ 7ν αηώλα ήηαλ πνιύ πην δηαθνξεηηθόο από εθείλνλ ηεο

θιαζηθήο ηεο ειιεληζηηθήο ή αθόκα θαη Ύζηεξεο Αξραηόηεηαο ηνπ εθρξηζηηαληζκνύ Ζ

ζπδήηεζε γηα ηελ ζπλέρεηα ή ηελ αζπλέρεηα ζην Βπδάληην είλαη αηέξκνλε θαη ν C Mango

(1981) ηνπνζεηείηαη αξλεηηθά ελώ πην ηζνξξνπεκέλεο είλαη νη απόςεηο ησλ Kazhdan θαη

Cutler (1982) θαη ηνπ R Browning (1983b) Δίλαη θαλεξό όηη ε αλώηεξε ηάμε δελ έραζε πνηέ

ηελ νηθεηόηεηά ηεο κε έλαλ θαλόλα ζπγγξαθέσλ από ηνλ Όκεξν (R Browning 1975c) σο ηνλ

έθην αη κ Υ (εθηόο ίζσο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Δηθνλνκαρίαο σο έλα βαζκό) Από απηόλ

αληινύληαλ θαη ηα ζρνιηθά θείκελα (γηα ηελ επηθξαηνύζα ινγνηερλία δεο R Browning

1987a˙ Oikonomides 1988˙ Holmes θαη Waring 2002˙ γηα κηα ζπιινγή κειεηώλ γηα ηελ

επίδξαζε ηεο θιαζηθήο γξακκαηείαο ζηα δηάθνξα είδε δεο Mullett θαη Scott 1981 θαη γηα

ηελ αλίρλεπζε ζεκάησλ από ηνλ αξραίν ζηνλ λεώηεξν ειιεληθό θόζκν κέζσ ηνπ βπδαληηλνύ

δεο Alexiou 1974˙ Petropoulos 2003) Ο γλήζηνο ζαπκαζκόο γηα απηή ηελ θιεξνλνκηά ε αμία

ηεο νπνίαο ζπαλίσο ακθηζβεηνύληαλ ηνπο νδεγνύζε πνιύ ζπρλά λα επηρεηξνύλ λα γξάςνπλ

κηκνύκελνη ζπγθεθξηκέλα αξραία πξόηππα˙ ε ξεηνξηθή ηεο Διιεληζηηθήο επνρήο (323-31

πΥ) θαη ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο (2νο

αη κΥ) επέδξαζε θαηαιπηηθά όρη κόλν ζηηο νκηιίεο

αιιά ζε όια ηα είδε ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο πνίεζεο θαη ππαγόξεπζε ηόζν ην ύθνο

όζν θαη ην πεξηερόκελν ζε ηέηνην βαζκό ώζηε λα ρξεζηκνπνηνύληαη νλόκαηα αξραίσλ ιαώλ

γηα έζλε πνπ δνύζαλ εθείλε ηελ επνρή ζηηο ίδηεο πεξηνρέο Ο Γηνλύζηνο ν Θξαμ ζεσξνύληαλ

απζεληία ζηελ γξακκαηηθή ν Δξκνγέλεο θαη ν Αθζόληνο ζηελ ηαμηλόκεζε ησλ εηδώλ θαη ζε

κηθξόηεξν βαζκό ν Μέλαλδξνο ξήηνξαο ελώ ν Γεκνζζέλεο ν Αίιηνο Αξηζηείδεο ν

Γξεγόξηνο ν Ναδηαλδηλόο ν Ησάλλεο ν Υξπζόζηνκνο θαη ν πλέζηνο απνηεινύζαλ ηα θύξηα

πξόηππα κίκεζεο Ο J Martin (1974) έγξαςε κηα αμηόπηζηε επηζθόπεζε ηεο αξραίαο

ξεηνξηθήο αιιά δεο αθόκα θαη ηνλ Porter (1997) Ο Kennedy (1983) θάλεη έλαλ επηθαλεηαθό

θαη ζηαηηθό απνινγηζκό ηεο Βπδαληηλήο ξεηνξηθήο πνπ δελ παύεη όκσο λα είλαη ρξήζηκνο

ελώ ν Hunger (1981) ππνγξακκίδεη ηελ ζεκαζία ηεο θαη ν Kustas (1973) κε αξηζηνηερληθό

ηξόπν αλάπηπμε ηελ εμέιημε θαη ηελ πνιππινθόηεηά ηεο Απηή ε εμάξηεζε νδήγεζε

ακείιηθηα ζε έλα πξαγκαηηθό ή εηθνληθό δηαδύγην αλάκεζα ζηηο ζπλζέζεηο ησλ Βπδαληηλώλ

θαη ηελ θαζεκεξηλή ηνπο πξαγκαηηθόηεηα ην νπνίν επηζήκαλε εκθαηηθά ν C Mango (1975)

θαη επαλαιακβάλεηαη από πνιινύο εξεπλεηέο πνπ δπζθνιεύνληαη ζηελ έξεπλά ηνπο ε

αηζζεηηθό επίπεδν νδήγεζε ηνλ Jenkins (1963 ζει 52) λα θάλεη ηελ αμηνκλεκόλεπηε

6

δήισζή ηνπ γηα laquoηελ παξαιπηηθή επίδξαζεraquo εθείλνπ laquoηνπ δνπξινκαλδύαhellip πνπ δηαηεξνύζε

ηνπο θξαηνύκελνπο ζε θαηάζηαζε πλεπκαηηθήο θαζπζηέξεζεοraquo Ζ ζύγρξνλε έξεπλα όκσο

πξνζπαζεί κε επηηπρία λα απνδείμεη όηη θάηη ηέηνην δελ ηζρύεη (αμηνζεκείσηε ε κειέηε ηεο E

M Jeffreys 2003) Ζ αιήζεηα θαίλεηαη λα είλαη όηη νη Βπδαληηλνί απείραλ πνιύ από ην λα

κηκνύληαη δνπιηθά θη όηη ήηαλ ηδηαίηεξα πξσηόηππνη κέζα ζηα δεδνκέλα πιαίζηα πνπ

απνδέρηεθαλ νηθεηνζειώο σο θιεξνλνκηά Αιιά θηλνύληαλ θη εθηόο ηνπ πιαηζίνπ όπσο ν

Μηραήι Φειιόο πνπ δήισλε όηη ε ππέξβαζε ησλ θαλόλσλ ηεο ξεηνξηθήο νδεγεί ζε

πςειόηεξε ηέρλε θάηη πνπ ν ίδηνο όπσο θαη πνιινί άιινη έπξαηηε (Chamberlain 1986) Δίλαη

θπζηνινγηθό ηα απνηειέζκαηα απηήο ηεο ξεηνξηθήο κίκεζεο λα θπκαίλνληαη από

ζρνιαζηηθά αλόεηα αληαξέο θαη αδέμηεο επηδείμεηο ινγηόηεηαο ζε ζπλαξπαζηηθά

ελδηαθέξνληα θαη ληειηθάηα από ηελ αληθαλόηεηα ζηελ αξηζηνηερληθή ηειεηόηεηα

πρλά ζπγθξίλεηαη ε Βπδαληηλή ινγνηερλία ζαλ ζύλνιν κε εθείλε ηεο Αλαγέλλεζεο Μηα

θαζόινπ θνιαθεπηηθή ζύγθξηζε γηαηί ε Βπδαληηλή ινγνηερλία δελ δηαζέηεη ηα θαηαιπηηθά

ζηνηρεία πνπ θαζηζηνύλ ηελ Αλαγέλλεζε απνιαπζηηθή ε ζπλαξπαζηηθή αλαθάιπςε κηαο

έλδνμεο θαη ελ πνιινίο άγλσζηεο παξάδνζεο θαη νη αθαηέξγαζηεο γιώζζεο πνπ νη

εζσηεξηθέο ηνπο δπλάκεηο κπνξνύζαλ λα ζπλδπαζηνύλ κε ηελ ιεπηόηεηα ησλ θιαζηθώλ

ειιεληθώλ ή ιαηηληθώλ Ζ βπδαληηλή αλώηεξε ηάμε ήηαλ πάληνηε εμνηθεησκέλε πεξηζζόηεξν

ή ιηγόηεξν κε ηελ ειιεληθή ινγνηερληθή θιεξνλνκηά θαη ρξεζηκνπνηνύζε ηελ ίδηα γιώζζα

Μαο ζπκίδεη θαηά πεξηζζόηεξν ηελ ζύγρξνλε ινγνηερλία αιιά κε ηξόπν αληίζηξνθν

Υνλδξηθά ε ζύγρξνλε ινγνηερλία είηε απνξξίπηεη ην παξειζόλ εμαηηίαο ηεο αγάπεο ηεο γηα

ηνλ λεσηεξηζκό είηε παξνπζηάδεη παιηά έξγα κε ζύγρξνλε ελδπκαζία Όκσο θακηά από απηέο

ηηο δπν επηινγέο δελ έζειγε ηνπο Βπδαληηλνύο Απηνί έκεηλαλ πηζηνί ζηελ αξραία αληίιεςε

όηη νη Μνύζεο ήηαλ θόξεο ηεο Μλήκεο Σα ζεκαληηθά δειαδή έξγα ηέρλεο βαζηδόηαλ πάλσ

ζηελ ελδειερή γλώζε ησλ πξνθαηόρσλπξνγόλσλ θαη θαηά ζπλέπεηα όηη ε θαηλνηνκία γηα

ηελ θαηλνηνκία ήηαλ απνξξηπηέα Από ηε ζηηγκή πνπ ν αξραίνο lex operis είρε ζεζπηζηεί από

ηελ ζηηγκή δειαδή πνπ είρε ζεζπηζηεί ην θάζε είδνο είηε επξόθεηην γηα ινγνηερλία κνπζηθή

αξρηηεθηνληθή ή γιππηηθή ηα έξγα πνπ αθνινπζνύζαλ κπνξνύζαλ κόλν λα βειηηώζνπλ

θάπνηα ζεκεία ώζπνπ λα επηηεπρζεί ε ηειεηόηεηα ζην αλζξώπηλν κέηξν Οη Βπδαληηλνί αλ

θαη δελ πίζηεπαλ όηη κπνξνύζαλ λα βειηηώζνπλ ηα πξόηππά ηνπο παξόια απηά δελ

κπνξνύζαλ λα αληηζηαζνύλ ζην λα βάινπλ ηελ δηθή ηνπο ζθξαγίδα ζηηο ζπλζέζεηο ηνπο

Έηζη ελώ θαηαδίθαδαλ ηελ ίδηα ηελ ηδέα ηνπ λεσηεξηζκνύ (γηα ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο απηή

δεο Kazhdan 1993 θαη Cutler 1995) ππήξμαλ λεσηεξηζηέο κε ηξόπνπο θαη ζε πεξηνρέο πνπ

κόλν αξγά αλαγλσξίδνληαη (Littlewood 1995)

Σα ινγνηερληθά θείκελα γξαθόηαλ από κέιε ηεο αλώηεξεο ηάμεο πνπ απεπζύλνληαλ ζε κέιε

ηεο ηάμεο ηνπο Έρνπκε κηα νκάδα δειαδή πνπ ήηαλ πάληνηε ηδηαίηεξα κηθξή θαη ηα κέιε ηεο

είραλ ιάβεη παξόκνηα παηδεία Απηό νδήγεζε αλαπόθεπθηα ζε θάπνηα επηηήδεπζε θαη

7

αζάθεηα πνπ πνιιέο θνξέο επαηλέζεθαλ σο λόκηκεο (Kustas 1973 ζει 63-100) Τπάξρνπλ

όκσο πεξηζηαζηαθά ζρόιηα πνπ ππνδειώλνπλ όηη παξάιιεια ρξεζηκνπνηνύληαλ θαη έλα

απινύζηεξν ύθνο ώζηε θαη εθείλνη πνπ ήηαλ εθηόο ειίη λα κπνξνύλ λα θαηαλννύλ Ο

πκεώλ Λνγνζέηεο θάπνηε παξαπνλέζεθε επεηδή ηνπ θάλεθε ε αιιεινγξαθία ηνπ εληειώο

αθαηαλόεηε (Darrouzegraves 1960 ζει 154-5) Ζ πνηθηιία θαη ε ιεπηόηεηα ζηνλ ρεηξηζκό ηεο

θιαζηθήο θαη ηεο ρξηζηηαληθήο θιεξνλνκηάο ζθξάγηζαλ απηή ηε κίκεζε (Hunger 1970)

ζπρλά απνηεινύζαλ έλα κόλν κέξνο ηεο ζπγγξαθηθήο ηέρλεο Άιιεο θνξέο ε επηηήδεπζε θαη

ε αζάθεηα πήγαδαλ από ηελ αλάγθε λα γλσζηνπνηεζνύλ ζε θάπνηνπο αλαηξεπηηθέο ηδέεο

όπσο έθαλε ν Πξνθόπηνο (1963a θαη 1963b) ν νπνίνο ελώ θαηλνκεληθά εγθσκηάδεη ηνλ

Ηνπζηηληαλό ζηνπο Πνιέκνπο Ο Καιδέιιεο (2004) έμνρα δείρλεη ηηο ηθαλόηεηεο ηνπ

ηζηνξηθνύ ζε έλα βηβιίν ην νπνίν mutatis mutandis κπνξεί λα θσηίζεη ηα αθαλή εξγαιεία

κεγάινπ κέξνπο ηεο βπδαληηλήο ινγνηερλίαο Ο Φειιόο ρξεζηκνπνίεζε ηελ ίδηα ηερληθή

πξνθαιώληαο ηελ πλεπκαηηθή θαη πνιηηηθή θπξηαξρία ηεο εθθιεζίαο (Kaldellis 1999) όπσο

θαη ν αλώλπκνο ζπγγξαθέαο ηνπ 12νπ αηώλα πνπ έγξαςε ηνλ Σηκαξίσλα όπνπ

δηαθσκσδνύληαη νη αξηζηνθξάηεο πνπ αθνινπζνύλ ηε κόδα (Alexiou 1982-83)

Μηα ζπλεζηζκέλε επίδεημε γισζζηθήο δεμηνηερλίαο πεξηιάκβαλε αιιαγέο ζην ύςνο ηνπ

ύθνπο όπσο ζε κηα νκηιία πνπ εθθώλεζε ν Γεξκαλόο Κσλζηαληηλνππόιεσο γηα ηνλ

Δπαγγειηζκό ηελ αξρή ηα ιόγηα ηεο Μαξίαο είλαη απιά ζε αληίζεζε κε ην ύθνο ηνπ

Γαβξηήι πνπ είλαη πςειόηεξν Καζώο όκσο θαηαλνεί ηε ζεκαζία ηεο επίζθεςεο ηνπ αγγέινπ

γίλνληαη πην κεγαινπξεπή γηα λα θαηαιήμνπλ ζε έλα πςειό ξεηνξηθό ύθνο δηαλζηζκέλν κε

πεξίπινθεο ζενινγηθέο έλλνηεο ζηελ ζπδήηεζε κε ηνλ Ησζήθ πνπ αθνινπζεί (Kazhdan 1999

ζει 62-3) Μηα νκηιία ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ καο δίλεη έλα άιιν παξάδεηγκα

επηδεμηόηεηαο θαζώο ν άγηνο κέζα από έλα πιέγκα ππαηληγκώλ ηαπηίδεη ηνλ εαπηό ηνπ κε ηνλ

αξραίν θηιόζνθν σθξάηε (Vinson 1993) ε έλα άιιν είδνο ηελ ηζηνξηνγξαθία γηα λα

πεξηγξάςεη ν Φειιόο ηνλ πληγκό ηνπ Ρσκαλνύ Γ΄ θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ινπηξνύ ηνπ

επηιέγεη πξνζεθηηθά ιέμεηο πνπ ππελζπκίδνπλ ην κπζηήξην ηεο βαπηίζεσο θαη ηελ θάζνδν

ζηνλ Άδε ηνπ Υξηζηνύ Ο ζπγγξαθέαο όκσο αληηζηξέθεη όκσο ην λόεκά ηνπο θαη ππνβάιιεη

ζηνλ αλαγλώζηε ηελ άπνςε όηη ν απηνθξάηνξαο δελ εμηιεώζεθε γηα ηηο ακαξηίεο ηνπ νύηε

κπνξεί λα κεηέρεη ζηελ Αλάζηαζε (Efthymiades 2004) Ο Ησάλλεο Γεσκέηξεο παξέρεη αθόκα

κεγαιύηεξε πνηθηιία ζε έλα Προγύμνασμα ελώ αθνινπζεί ηελ ζεηξά πνπ θαζόξηζε ν

Δξκνγέλεο γηα ην εγθώκην ησλ θπηώλ ζην εγθώκην πνπ έγξαςε γηα ηελ βειαληδηά

ρξεζηκνπνηεί ππαηληθηηθή γιώζζα γηα λα πεξηγξάςεη ηνλ θύθιν δσήο ηνπ αλζξώπνπ από ηελ

ζύιιεςε (άκσκε) σο ηελ ηξίηε ειηθία δίλνληαο έηζη ζηνλ ππνςηαζκέλν αλαγλώζηε κηα

δηαζθεδαζηηθή ηξνπή ζε έλα θαηά ηrsquo άιια θείκελν ξεηνξηθήο (Littlewood 1980 Γηα

πεξηζζόηεξα παξαδείγκαηα ζηνπο δηάθνξνπο ηύπνπο γισζζηθήο δεμηνηερλίαο δεο Ljubarkij

2003)

8

Οη κύζνη ηα αλέθδνηα νη ηόπνη θαη νη εθθξάζεηο ζπρλά επηθξίλνληαη σο ξεηνξηθέο

παξεηζθξήζεηο αιιά ε ρξήζε ηνπο ζπλήζσο είλαη πην πεξίπινθε Γηα παξάδεηγκα νη κύζνη

θαη ηα αλέθδνηα κπνξεί λα απνηεινύλ εζσηεξηθά πεηξάγκαηα ή λα απνθαιύπηνπλ θξπκκέλα

λνήκαηα ή λα θηινηερλνύλ κηα επξύηεξε πξννπηηθή γηα ηνπο παξαηεξεηηθνύο αλαγλώζηεο

όπσο δείρλεη ν Kaldellis (2003 θαη 2004 ζει 62-93) ζηνπο ηζηνξηθνύο ηνπ 6νπ αηώλα Όζν

γηα ηνπο ηόπνπο ε Macrides (2003 ζει 208-9) πνιύ ζσζηά επηζεκαίλεη όηη όηαλ ν Γεώξγηνο

Αθξνπνιίηεο ρξεζηκνπνηεί ζηελ ελζξόληζε ηνπ Μηραήι Ζ΄ Παιαηνιόγνπ έλαλ από ηνπο πην

αγαπεκέλνπο ησλ Βπδαληηλώλ εθείλνλ ηεο αλαλέσζεο ζέιεη λα ππνδειώζεη ζηνπο

αλαγλώζηεο ηνπ ηελ κεηάβαζε από ηελ βίαηε ηπξαλλία ζε κηα εηξεληθή θαη επδόθηκε

βαζηιεία Ζ πξνζεθηηθή αλάγλσζε ζα απνθαιύςεη ακέηξεηα θξπκκέλα θίλεηξα πίζσ από ηελ

επηινγή ζπγθεθξηκέλσλ ηόπσλ Δπίζεο νη εθθξάζεηο ηνπνζεηνύκελεο κέζα ζε επξύηεξα έξγα

ππεξεηνύλ ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνύο όπσο γηα παξάδεηγκα ζπκβαίλεη κε ηνπο θήπνπο νη

νπνίνη ηνπνζεηνύληαη ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα de rigeur όρη κόλν γηα λα ηνλίζνπλ ηνλ

αηζζεζηαζκό αιιά θαη γηα λα ππνδειώζνπλ ην εξσηηθό κέηξν (sexual standard) ηεο εξσίδαο

(Littlewood 1979)

Ζ ρξήζε παξαζεκάησλ ζπρλά θαηεγνξείηαη ζαλ κηα αλνύζηα επηινγή από δηάθνξεο ζπιινγέο

πνπ απιώο θαη κόλν δηαλζίδεη ην θείκελν Αλ όκσο ίζρπε θάηη ηέηνην ηόηε ζίγνπξα ζα καο

είρε ζσζεί θάηη πεξηζζόηεξν από ηηο ιίγεο αζήκαληεο ζπιινγέο πνπ έθηαζαλ σο ηηο κέξεο

καο Δπηπιένλ νη ζπγγξαθείο δείρλνπλ κηα εκκνλή λα κελ επαλαιακβάλνπλ θάπνην

παξάζεκα απηνύζην αθόκα θη αλ έρνπλ πεξάζεη πνιιά ρξόληα από ηελ πξνεγνύκελε ρξήζε

ηνπ θαη πξνζπαζνύζαλ λα απνθεύγνπλ εθείλα πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί από άιινπο

(Littlewood 1988 αλ θαη ηα ζηνηρεία δελ είλαη πιήξε θαζώο ρξεζηκνπνηνύληαη κόλν 23

ζπγγξαθείο θαη πεξηνξίδνληαη ζηηο επηζηνιέο) Αιιά αθόκα θη αλ επαλαιάκβαλαλ έλα

παξάζεκα ε δηαηύπσζε ζπαλίσο ήηαλ αθξηβώο ε ίδηα (γηα απηό θαη ν δηαρσξηζκόο αλάκεζα

ζηελ παξάζεζε ελόο θεηκέλνπ θαη ζηελ ππαηληθηηθή αλαθνξά ηνπ είλαη δύζθνινο λα γίλεη θαη

από έλα ζεκείν θαη κεηά δελ έρεη ζεκαζία) Ζ Selbstvariation ζε παξαζέκαηα ππαηληγκνύο

θαζηεξσκέλεο παξνκνηώζεηο θαη κεηαθνξέο είρε ζπλήζσο θαιιηηερληθά θίλεηξα θαη κπνξεί

λα αληρλεπηεί όρη κόλν από ηε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ ιέμεσλ αιιά θαη από ηελ δεμηνηερληθή

πξνζαξκνγή ηνπο ζε δηαθνξεηηθά πεξηερόκελα Ο Duffy (2001) θαη ν Littlewood (1981)

έρνπλ δείμεη γηα απηό ην ζέκα ηελ ηθαλόηεηα ηνπ Φειινύ όηαλ ρξεζηκνπνηεί πιαησληθέο

κεηαθνξέο Αιιά ν Φειιόο δελ ήηαλ επ νπδελί κνλαδηθή πεξίπησζε θαη πνιπάξηζκα

βπδαληηλά θείκελα ζα κπνξνύζαλ αλ εμεηαζηνύλ κε πξνζνρή λα δώζνπλ παξόκνηα

απνηειέζκαηα (Kazhdan θαη Franklin 1984 ζει 256-86 εηδηθά γηα ηνλ Νηθήηα Υσληάηε˙

Reinsch 1998 γηα ηελ Άλλα Κνκλελή) πρλά κε ηελ επαλάιεςε ζρεκάησλ ιόγνπ πνπ έρνπλ

δηαθνξνπνηεζεί ειαθξώο δεκηνπξγνύληαη θαιιηηερληθνί θαη ζεκαηηθνί ζύλδεζκνη αλάκεζα

ζηα δηάθνξα κέξε ηεο αθήγεζεο (Mary Whitby 2003) Selbstvariation κπνξεί πάιη λα

9

ππεξεηεί έλαλ απώηεξν ζηόρν Γηα παξάδεηγκα ν Πξνθόπηνο βάδεη ηελ Θενδώξα λα ζώδεη

ηνλ ζξόλν ηνπ ζπδύγνπ ηεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ηάζεο ηνπ Νίθα ιέγνληαο laquoκηα παιηά

παξνηκία ιέεη όηη ε βαζηιεία είλαη θαιό ζάβαλνraquo αιιά απηό πνπ αθνύγεηαη πκλεηηθό όηαλ

ρξεζηκνπνηείηαη ε ιέμε laquoβαζηιείαraquo θαη κπνξεί ζπλεπώο λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε κηα δήζελ

επηδνθηκαζηηθή αθήγεζε νη πεπαηδεπκέλνη αλαγλώζηεο όκσο ζα ζπκνύληαλ όηη ε αξρηθή

ιέμε ήηαλ laquoηπξαλλίαraquo θη όηη εηπώζεθε πξηλ από κηα αηκαηεξή ζθαγή από ηνλ βάλαπζν

Γηνλύζην πξαθνύζην θαη ζπλεπώο ζα αληηιακβάλνληαλ όηη ν Πξνθόπηνο εμέθξαδε ηελ

απνδνθηκαζία ηνπ θεθαιπκκέλα (Πξνθόπηνο 1963a˙ JAS Evans 1984˙ πεξηζζόηεξα

παξαδείγκαηα Kaldellis 2004)

Μειεηώληαο ηε ζηάζε ησλ Βπδαληηλώλ απέλαληη ζηα παιαηόηεξα θείκελα κπνξνύκε λα

θαηαλνήζνπκε θαη ηηο αιιαγέο ζηνλ ηξόπν πνπ νη ίδηνη θαιιηεξγνύζαλ ηελ ινγνηερλία θαη ηηο

πξνηηκήζεηο ηνπο Δθηόο από ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ Φσηίνπ (1959-91) θαηά ηνλ 9ν αηώλα καο

έρνπλ ζσζεί ζρόιηα γηα ην ύθνο ηνπ Ησάλλε ηνπ Υξπζόζηνκνπ (Houmlrandner 1996) ηνπ

Δπξηπίδε ηνπ Γεσξγίνπ Πηζηδίαο ηνπ Ζιηνδώξνπ θαη ηνπ Αρηιιέα Σάηηνπ από ηνλ Φειιό

ηνλ 11ν αηώλα (Psellos 1986) θαη ηνπ Γίσλα Υξπζόζηνκνπ θαη ηνπ πλέζηνπ από ηνλ

Θεόδσξν Μεηνρίηε ηνλ 13ν (Metochites 2003) Φπζηθά νη πξνηηκήζεηο ηνπο θαλεξώλνληαη θη

από ηα πνιπάξηζκα παξαζέκαηα θαη ηνπο ππαηληγκνύο αλ θαη ζπαλίσο θαηνλνκάδνληαη νη

πεγέο ηνπο Τπάξρνπλ αλαξίζκεηνη ζρνιηαζκνί όπσο ηνπ Δπζηαζίνπ Θεζζαινλίθεο γηα ηνλ

Όκεξν ηνπ νπνίνπ παξακέλεη αθόκα θαη ζήκεξα ν δηεμνδηθόηεξνο ζρνιηαζηήο όπσο επίζεο

scholia θαη εξγαζίεο Απηή ε εμεγεηηθή πξαθηηθή μεθίλεζε ηνλ 11ν αηώλα θαη πξηλ από απηή

ρξεζηκνπνηνύληαλ ζρνιηαζκνί ηεο Διιεληζηηθήο επνρήο (R Browning 1995b˙ Smith 1996˙

Wilson 1996) Αιιά αθόκα θαη ν αξηζκόο θαη ε ρξνλνινγία ησλ ζσδόκελσλ ρεηξνγξάθσλ

έρνπλ θάηη λα καο πνπλ γηα παξάδεηγκα ην παιαηόηεξν ζσδόκελν ρεηξόγξαθν κε ηηο

δύζθνιεο κεηξηθά θαη γισζζηθά επηλίθηεο σδέο ηνπ Πηλδάξνπ είλαη ηνπ 1280 αιιά ζώδνληαη

πεξίπνπ 200 πξηλ από ην ηέινο ηεο Παιαηνιόγεηαο πεξηόδνπ Irigoin 1952) Αληίζεηα δελ έρεη

δνζεί ε απαξαίηεηε πξνζνρή ζηα ρεηξόγξαθα πνπ πεξηέρνπλ θνζκηθά βπδαληηλά θείκελα

Δθηόο από κεξηθά πνπ πεξηέρνπλ κόλν έλα θείκελν ηα ρεηξόγξαθα απηά ζπαλίσο πεξηέρνπλ

ηηο ίδηεο ζπιινγέο θεηκέλσλ Απνηεινύλ δειαδή επηινγή θάπνηνπ πξνζώπνπ θαη ζπλεπώο

αληαλαθινύλ ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο ινγνηερληθέο ηνπ πξνηηκήζεηο Ζ κειέηε ηέηνησλ

ζπιινγώλ κπνξεί λα καο θαλεξώζεη ηελ ζύλδεζε θεηκέλσλ πνπ ζε πξώηε αλάγλσζε κπνξεί

λα καο θαλνύλ άζρεηα κεηαμύ ηνπο Δπηπιένλ επεηδή καο δίλνληαη όια καδί ζαλ έλα ζύλνιν

καο επηηξέπνπλ λα εμαθξηβώζνπκε ηηο αιιαγέο θαηά ηηο δηάθνξεο ρξνληθέο πεξηόδνπο ζηα

ελδηαθέξνληα θαη ηηο πξνηηκήζεηο ηεο αλώηεξεο ηάμεο εθείλσλ δειαδή πνπ ήηαλ αξθεηά

πινύζηνη γηα λα κπνξνύλ λα παξαγγέιινπλ βηβιία (ζε κηθξόηεξν βαζκό απηό ηζρύεη θαη γηα

ζπιινγέο ζξεζθεπηηθώλ βηβιίσλ εθηόο ηεο Αγίαο Γξαθήο) Δίλαη πάλησο δπζθνιόηεξν λα

εμαθξηβώζνπκε ηηο πξνηηκήζεηο ζηνπο Βπδαληηλνύο ζπγγξαθείο κεηά ηνλ Γξεγόξην ηνλ

10

Ναδηαλδηλό θαη ηνλ Ησάλλε Υξπζόζηνκν θαζώο ν θιαζηθηζκόο ηνπο ηνύο απαγόξεπε λα

νλνκαηίζνπλ λεώηεξνπο ζπγγξαθείο ή έξγα Έηζη ε ζύγρξνλε έξεπλα ζηνλ ηνκέα απηό

βξίζθεηαη αθόκα ζε λεπηαθή ειηθία αλ θαη νη ππνζεκεηώζεηο αξθεηώλ εθδόζεσλ

παξαπέκπνπλ ζηελ αξρηθή πεγή Από ηνλ 11ν αηώλα αξρίδεη λα εκθαλίδεηαη κηα απμαλόκελε

απηναλαθνξηθόηεηα από ζπγγξαθείο όπσο ν Μηραήι Φειιόο θαη ν Νηθεθόξνο Βαζηιάθεο νη

νπνίνη παξαπέκπνπλ ζε δηθά ηνπο έξγα ελώ νη επηζηνινγξάθνη ζπρλά επαηλνύλ ην ύθνο ηνπ

αιιεινγξάθνπ

Ζ πξσηνπνξηαθή δνπιεηά ηνπ Maguire δείρλεη ηελ κεγάιε επηξξνή πνπ αζθνύζε ε

ινγνηερλία ζηελ ηέρλε (1981a θαη 1987) θαη ηελ παξαηεξεηηθόηεηα πνιιώλ εθθξάζεσλ

(1981b θαη 1995˙ Webb 1999) ξίρλνληαο έηζη θσο θαη ζηε ινγνηερληθή αηζζεηηθή Οη

Macrides θαη Magdalino (1988) θαη ε Talbot (1999) δηεξεπλνύλ ηε ζρέζε επηγξακκάησλ θαη

ησλ αληηθεηκέλσλ ή ησλ θηεξίσλ πνπ πεξηγξάθνπλ ή ζηα νπνία αλαγξάθνληαη O Agapitos

(1999) εμεηάδεη ηελ έκθαζε πνπ δίλνπλ ζηελ όξαζε ηα ξνκαληηθά κπζηζηνξήκαηα

Έλαο ηνκέαο είλαη νιόηεια ζρεδόλ ρακέλνο γηα καο ε παξνπζίαζεπαξάζηαζε ηεο

ινγνηερλίαο Ζ θαη ηδίαλ αλάγλσζε γηλόηαλ ζπρλά κεγαινθώλσο (αλ θη όρη απνθιεηζηηθά

έηζη όπσο θαηά ηελ αξραηόηεηα) θη έηζη δηλόηαλ έκθαζε ζηε ζεκαζία ηνπ ήρνπ θαη ηνπ

ξπζκνύ ελόο πεδνύ θεηκέλνπ (Houmlrandner 1981˙ Duffy 1999) όπσο αθξηβώο θαη ηνπ ζηίρνπ Ο

ξπζκόο ήηαλ πην αξγόο θαη επέηξεκε κεγαιύηεξε αθνζίσζε θαη βαζύηεξε θαηαλόεζε ησλ

θεηκέλσλ Αιιά ζε βαζκό πνιύ πην κεγαιύηεξν από ηνλ ζεκεξηλό γξάθνληαλ θείκελα γηα λα

δηαβαζηνύλ κπξνζηά ζην θνηλό όρη κόλν ζηελ εθθιεζία αιιά θαη ζε γηνξηέο ζην παιάηη θαη

ζε πάξα πνιιέο ηδησηηθέο γηνξηέο ή ηειεηέο όπσο ζηηο θεδείεο (Mullett 2003a) Αθόκα θαη

ηδησηηθέο επηζηνιέο δηαβάδνληαλ δεκόζηα πξνο απόιαπζε ησλ επηζθεπηώλ από ζπιινγέο πνπ

θαηαξηίδνληαλ γηα ηνλ ζθνπό απηό Σέηνηεο ζπγθεληξώζεηο νλνκάδνληαλ θέατρον γεγνλόο

πνπ ππνδειώλεη ηελ ζεκαζία πνπ είραλ νη ρεηξνλνκίεο ε όηη αθνξά πην δεκόζηεο

πεξηζηάζεηο επηπρώο καο ζώδεηαη ε πεξηγξαθή ελόο θεξύγκαηνο ζηελ εθθιεζία πνπ έθαλε ν

Φειιόο (1985 ζει 137-51)

Κάπνηνη ππόηξνθνη θαζνδεγνύκελνη από ηελ Mullett (1990 1992 1997 θαη 2003a) έθαλαλ

ρξήζε ζηηο εξγαζίεο ηνπο πην ζύγρξνλσλ ηερληθώλ αλάιπζεο απηέο πνπ ζπλήζσο

ρξεζηκνπνηνύληαη ζηε κνληέξλα θαη κεηακνληέξλα ινγνηερλία Υαξαθηεξηζηηθέο είλαη ηνπ

Magdalino (1997) θαη ηεο Mullett (1997) γηα ηελ historicist analysis ηνπ Alexiou (1982-83)

θαη Reinsch (1998) γηα ηελ δηαθεηκεληθόηεηα ηεο Mullett (1990) γηα ηελ απνδόκεζε

(deconstruction) ησλ Barkhuizen (1996) Agapitos (1991) Cupane (1997) θαη Nilsson (2001)

γηα ηελ αθεγεκαηηθόηεηα (narratology) ηεο Galatariotou (1996) γηα ηελ ςπραλάιπζε

Σέηνηεο άιιεο πξνζεγγίζεηο κπνξνύλ λα βξεζνύλ επίζεο ζην Hatlie (1996) θαη ζε

ζπιινγηθνύο ηόκνπο ndash Agapitos θαη Smith (1992) Beaton θαη Ricks (1993) Ljubarskij

11

(1998) Odorico θαη Agapitos (2002) Houmlrandner θαη Gruumlnbart (2003) E M Jeffreys (2003)

Mullett (2003) απνηππώλνπλ εμαηξεηηθά ην επίπεδν ηεο θξηηηθήο ζηελ βπδαληηλή ινγνηερλία

κε πξνζσπηθέο αμηνινγήζεηο αιιά θαη πξναλαγγειίεο θαη πξνζθιήζεηο γηα ηελ δεκηνπξγία

επξύηεξσλ βάζεσλ δεδνκέλσλ κε ηελ ρξήζε ΖΤ θαη γηα εθδόζεηο θεηκέλσλ θαη γηα

κεγαιύηεξε ζπλεξγαζία ησλ εξεπλεηώλ γηα λα αληρλεπηνύλ ζρέζεηο κεηαμύ ηεο Βπδαληηλήο

ινγνηερλίαο θαη άιισλ ινγνηερληώλ

Γξακκαηεηαθά είδε

Σα ινγνηερληθά είδε ηεο θιαζηθήο επνρήο είραλ δηαρσξηζηεί θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Β΄

νθηζηηθήο θαη αξγόηεξα ζε άιια ππνείδε θαηά ηελ αξραία ζπλήζεηα ζύκθσλα κε ην

γισζζηθό ύθνο ηελ ηερλνηξνπία ην ζέκα Οη Βπδαληηλνί ηα δηδάζθνληαλ απηά θαη ηα

αλέιπαλ ζηηο δηθέο ηνπο κειέηεο αιιά ζηελ πξάμε ζπλήζσο αγλννύζαλ ηνπο απζηεξνύο

δηαρσξηζκνύο θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ εηδώλ (Mullett 1992) Απηό ζπλέβε ζε πνιύ πξώηκν

ζηάδην αλ θαη ν Adshead (1993) ππνζηεξίδεη αθόκα ηελ ζεσξία ηνπ όηη ε Απόκρσυη Ιστορία

είλαη έλαο ζπλδπαζκόο ηνπ 10νπ

αηώλα ηξηώλ δηαθνξεηηθώλ έξγσλ πνπ γξάθηεθαλ από ηνλ

Πξνθόπην ηνλ έθην laquoελόο κπζηζηνξήκαηνο κηαο aetiology έλα νηθνλνκηθό θπιιάδηνraquo

(Procopius 1963b) Αξγόηεξα ε ζύλζεζε πξαγκαηνπνηνύληαλ από κηα εθιεπηπζκέλε

αλάκεημε ζηνηρείσλ από δηαθόξσλ εηδώλ όπσο δείρλεη ν Agapitos (2003) ζηνπο επηθήδεηνπο

Ζ ηάζε ζηε ζύγρξνλε έξεπλα είλαη λα κειεηώληαη θείκελα πέξα από ηα είδε Έηζη κπνξεί λα

εμεηαζηεί ην ζπλνιηθό έξγν ελόο ζπγγξαθέα (Kazhdan 1999) θαη θπξίσο ηνπ Κηθέξσλα ηνπ

Βπδαληίνπ ηνπ Φειινύ (Ljubarskij 2003) ην έξγν ηνπ νπνίνπ είλαη πην πνιύπιεπξν από ηνπ

Ρσκαίνπ Ή κπνξνύκε λα ζπκπεξηιάβνπκε εληειώο θαηλνύξγηεο θαηεγνξίεο Ο εξσηηζκόο

γηα παξάδεηγκα δελ ζπλαληάηαη κόλν ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα αιιά θαη ζηα αγηνινγηθά

ή θαη ζε άιια θείκελα θαη κάιηζηα ζε απηά ε δηάζεζε είλαη πην πνξλνγξαθηθή˙ έηζη ε

πξνζεθηηθή αλάιπζε ηνπ ζέκαηνο θέξλεη απξνζδόθεηα απνηειέζκαηα (Beck 1984˙ Cupane

1987) Έθπιεμε απνηειεί ε ζπρλόηεηα πνπ ζπλαληάκε ρηνύκνξ δεδνκέλεο ηεο ρξηζηηαληθήο

απνδνθηκαζίαο ζε έλα βηβιίν από ηελ πξώηκε πεξίνδν ηνλ Φηιόγεισ όπσο επίζεο θαη ζε

θείκελα πβξηζηηθά πνιεκηθέοο ζάηηξεο παξσδίεο αιιεγνξίεο επηγξάκκαηα θαη ηειηθά ζε

όια ηα ινγνηερληθά είδε (Kyiaki 1973˙ Garland 1990) Ξέξνπκε αθόκα όηη ππήξρε θαη κηα

ζπιινγή κε ζενινγηθά αζηεία Ζ εηξσλεία ζπγγεληθό είδνο αμίδεη λα κειεηεζεί (δεο γηα

παξάδεηγκα Alexiou 1982-3) Κη αθόκα ηα ηεξόζπια (sacriledge) όπνπ ην πην αμηνζεκείσην

παξάδεηγκα είλαη ν Σπανός ή Officehellip πνπ ζώδεηαη ζε δπν έκκεηξεο εθδνρέο θαη ζε κηα σο

πεδό Δδώ νινθάλεξα αλακεηγλύνληαη ραξαθηεξηζηηθέο ιεηηνπξγηθέο θαη αγηνγξαθηθέο

θξάζεηο κε ρπδαίν θαη ζθαηνινγηθό ρηνύκνξ Άιια είδε πνπ αμίδεη λα κειεηεζνύλ είλαη ηα

αλαηξεπηηθά θείκελα θαη εθείλα πνπ αζθνύλ πξνπαγάλδα (Odorico 1983) ζρήκαηα ιόγνπ

12

(imagery) θαη ππαηληγκνί (allusion) Αθόκα θαη ε απηνβηνγξαθία ζπλαληάηαη όρη ζαλ

μερσξηζηό είδνο αιιά ζαλ ζέκα πνπ δηαπεξλά όια ηα άιια (Misch 1949-69 η 3 ζει 749-

903˙ Angold 1998˙ Hinterberger 1999) θαη ζε κηα πεξίζηαζε έρνπκε θαη ιεθηηθή αιιαγή

θύινπ (Papaioannou 2000) Πξέπεη όκσο λα γίλνπλ θαη κεξηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηα

παξαδνζηαθά είδε θαζώο νη Βπδαληηλνί αλαθέξνληαλ ζε απηά όπσο άιισζηε θαη ηα

ζύγρξνλα εγρεηξίδηα θαη πνιιέο άιιεο κειέηεο

ηελ ηζηνξηνγξαθία ην Βπδάληην θιεξνλόκεζε όρη κόλν ηελ ηερλνηξνπία ησλ εζληθώλ από

ηελ αξραηόηεηα (όπνπ δηλόηαλ έκθαζε ζηα πνιηηηθά θαη ζηξαηησηηθά γεγνλόηα θαη όρη ζηα

νηθνλνκηθά θνηλσληθά θαη ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα θαη ππήξρε έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ

αλεύξεζε ησλ αηηίσλ) αιιά επίζεο από ηνλ Δπζέβην ζηα ηέιε ηνπ ηξίηνπ θαη ηηο αξρέο ηνπ

4νπ

αηώλα ην ρξνληθό θαη ηελ Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία (Eusebius 1974-83) Ζ ηειεπηαία

δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο ηεο ηδέαο όηη νη ρξηζηηαλνί ζπληζηνύζαλ μερσξηζηό γέλνο

Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία αξρηθά αζρνινύληαλ κε ηνπο αγώλεο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο πίζηεο

απέλαληη ζηηο πξνθιήζεηο ησλ εζληθώλ θαη αξγόηεξα γηα ηελ δηαθύιαμε ηεο νξζνύ δόγκαηνο

ελάληηα ζηνπο αηξεηηθνύο Έηζη κε ηελ επίιπζε ησλ δνγκαηηθώλ πξνβιεκάησλ

εμαθαλίζηεθε (εθηόο από κηα αλαιακπή ζηηο αξρέο ηνπ 14νπ αη από ηνλ Νηθεθόξν Κάιιηζην

Ξαλζόπνπιν) θαη εληάρζεθε ζε άιια ηζηνξηνγξαθηθά είδε ε γεληθέο γξακκέο ηα ρξνληθά

αλαιπηηθά ή βξαρέα πνπ μεθηλνύζαλ από θηίζεσο θόζκνπ γξάθνληαλ ζε ρακειόηεξν ύθνο

ζε ζρέζε κε ηηο ηζηνξίεο αιιά ε δηαρσξηζηηθή γξακκή είλαη ζπρλά δπζδηάθξηηε θαη ν

δηαρσξηζκόο ηνπ Krumbacher (1897) αλάκεζα ζε ηαπεηλά κνλαρηθά ρξνληθά γηα ηνπο απινύο

θαη εθιεπηπζκέλεο ηζηνξίεο γηα ηελ ειίη έρεη πιένλ θαηαξξηθζεί (Afinogenov 1992) Γηα ηελ

πξώηκε πεξίνδν δεο ηελ επηζθόπεζε ηνπ Marasco (2003) θαη ηνπ Treadgold (2005b έρνπλ

αλαγγειζεί ηόκνη πνπ ζα θαιύςνπλ θαη ηηο επόκελεο πεξηόδνπο) Λίγα ηζηνξηθά θείκελα

έρνπλ ζσζεί από ηνλ 7ν αηώλα σο ηηο αξρέο ηνπ ελάηνπ αιιά γηα ηνλ έβδνκν δεο Michael

Whitby (1992) ηε ζπλέρεηα ππάξρεη κηα εθπιεθηηθή πνηθηιία θεηκέλσλ ζηα νπνία

αλακείρζεθαλ αθόκα πεξηζζόηεξν ηα αξραία είδε ηεο ηζηνξίαο ηεο βηνγξαθίαο θαη ηνπ

εγθσκίνπ (Πρ Ζ Άλλα Κνκλελή 2001 γηα ηελ νπνία δεο Ljubarskij 1996) κε ηελ

Χρονογραυία ηνπ Φειινύ (1926-28) λα δηαθξίλεηαη γηα ηελ πξσηνηππία ηεο ζηελ αλαδήηεζε

ηνπ θηλήηξνπ κέζα ζε θάζε ραξαθηήξα Ζ ζύγρξνλε έξεπλα έρεη μεθηλήζεη λα εληνπίδεη ηελ

πνηθηιία θαη ηηο εμειίμεηο από ηνλ έλαην σο ηνλ 15ν αηώλα (Kazhdan 1980˙ Ljubarskij 1992

1993 1995 θαη 1998˙ Macrides 2003) Οη ηόκνη πνπ εθδίδνληαη από ην Corpus Fontium

Historiae Byzantinae πεξηέρνπλ ζεκεηώζεηο θαη ζπλήζσο κεηάθξαζε ζε κηα ζύγρξνλε

γιώζζα θαη ζε αληίζεζε κε ηηο παιαηόηεξεο ηζηνξηθέο ζεηξέο πεξηέρνπλ επηζηνιέο

εγρεηξίδηα θαη άιια είδε ινγνηερλίαο

ώδνληαη πεξηζζόηεξεο από 15000 επηζηνιέο Αλ εμαηξέζνπκε κεξηθέο πνπ είλαη πιαζηέο

όπσο ηνπ Θενθύιαθηνπ ηκνθάηηε (1985) θαη ηνπ Ησάλλε Υνξηαζκέλνπ πνπ απαληάεη ζε

13

γξάκκαηα ηνπ Ληβαλίνπ πνπ γξάθηεθαλ ρίιηα ρξόληα πξηλ όιεο νη άιιεο είλαη απζεληηθέο πνπ

εζηάιεζαλ γηα έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο ιόγνπο γηα λα κεηαθέξεη λέα λα εθπιεξώζεη θηιηθέο

ππνρξεώζεηο ή απνηεινύζαλ ινγνηερληθά δώξα Οη παξαιήπηεο επηζεκαίλνπλ ηελ πξνζσπηθή

απνθαιππηηθή θύζε ηνπο (Papaioannou 2003) θαη βιέπνπκε όηη ζπρλά είλαη γξακκέλεο

ζύκθσλα κε ηελ παηδεία ηνλ ραξαθηήξα θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ βξίζθεηαη

ν άιινο Ο Littlewood (1999) έδεημε όηη ζηηο παξακπζεηηθέο επηζηνιέο (παξεγνξεηηθέο)

ππάξρεη κηα ηεξάζηηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ νη νπνίεο ζπρλά είλαη ζύκθσλεο κε ηα

ζπκπεξάζκαηα ηεο ζύγρξνλεο ςπραλάιπζεο Βέβαηα νη ζπιινγέο πνπ καο ζώζεθαλ πηζαλόλ

λα κελ είλαη αληηπξνζσπεπηηθέο θαζώο πνιιέο επηζηνιέο επηιέρζεθαλ κε ινγνηερληθά

θξηηήξηα γηα λα δηαηεξεζνύλ ελώ ζπρλά νη πξαγκαηηθέο πιεξνθνξίεο ίζσο έρνπλ απαιεηθζεί

ζθόπηκα (Karlsson 1962 ζει 16-17) Αλ θαη κέρξη πξόζθαηα δηαβάδνληαλ γηα λα αληιεζνύλ

απνθιεηζηηθά ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο ηώξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα εμαθξηβσζνύλ ηα

θνηλσληθά δίθηπα (Mullett 1997 θαη 2003b) θαη απνηηκνύληαη γηα ηελ ινγνηερληθή ηνπο αμία

αλαζεσξώληαο ηηο παιηέο δπζκελείο απόςεηο (Dennis 1988˙ Hatlie 1996) Πνιύηηκε δνπιεηά

ππνδνκήο γηα ηηο απόςεηο πεί αιιεινγξαθίαο έγηλε από ηνλ Karlsson (1962) Ζ Mullett

(1981) έρεη κειεηήζεη ηελ ηππνινγία (forms) subject-matter θαη ηελ ρξνλνινγηθή εμέιημε ν

Hatlie (1996) θάλεη αλαζθόπεζε ηεο ζύγρξνλεο έξεπλαο ελώ νη Houmlrandner θαη Gruumlbart

(2003) πεξηιακβάλνπλ παξαδείγκαηα από ηηο πην ζύγρξνλεο ηάζεηο

Ζ ξεηνξηθή αλαπηύρζεθε ζαλ ηέρλε γηα λα κηιάεη θαλείο επθξηλώο θαη πεηζηηθά γηα ιόγνπο

θπξίσο πνιηηηθνύο θαη δηθαληθνύο αιιά κε ηελ επηθξάηεζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη θαηά ηελ

δηάξθεηα ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο κεηεμειίρζεθε ζε έλαλ κέζν καδηθήο ςπραγσγίαο Θα

ήηαλ όκσο ιάζνο αλ αξληόκαζηαλ έλαλ ζεκαληηθό πξαθηηθό ξόιν πνπ έπαηδε ζην Βπδάληην

Σν θήξπγκα (Cunningham 1995˙ Cunningham θαη Allen 1998) ην νπνίν πήγαζε από θιαζηθά

θαη ηνπδατθά πξόηππα αιιά ζηε ζπλέρεηα απηνλνκήζεθε αζθνύζε κεγάιε επηξξνή θαη

δηαπαηδαγσγνύζε ζσθξόληδε θαη θαζνδεγνύζε ηα πιήζε Σνλ 6ν αηώλα όηαλ πηα παξάθκαζε

ε ζύλζεζε θεξπγκάησλ νη νκηιίεο ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ Ησάλλε ηνπ

Υξπζνζηόκνπ έγηλαλ θαλόλαο αλ θαη είρακε θαη ζηε ζπλέρεηα πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα λα

αλαγελλεζεί ην είδνο θπξίσο από ηελ Παηξηαξρηθή ρνιή Από ηνπο απιηθνύο όπσο είλαη

θπζηθό καο ζώδνληαη αλαξίζκεηεο πξνζθσλήζεηο ζηνλ απηνθξάηνξα ηνλ παηξηάξρε ή θαη

ζε άιινπο αμησκαηνύρνπο ndash ζεκεησηένλ όηη γλσξίδνπκε κόλν έλαλ απηνθξάηνξα λα επίπιεμε

νκηιεηή γηα θνιαθεία θαη κόλν έλαλ λα απνρώξεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνζθώλεζεο

(Dennis 1997 ζ 134) Οη επηηάθηνη ιόγνη θαη γεληθά όζνη εθθσλνύληαλ ζε ηδησηηθέο ηειεηέο

έπαηδαλ ηνλ αλακελόκελν ξόιν θαη ζπρλά ήηαλ θάζε άιιν παξά απνζηαζηνπνηεκέλνη Κη όζν

γηα ηα πξνγπκλάζκαηα ζε αληίζεζε κε όηη δειώλεη ε νλνκαζία ηνπο πξόθεηηαη γηα θείκελα

πςειήο ινγνηερληθόηεηαο πνπ γξάθνληαλ κόλν γηα ςπραγσγηθνύο ιόγνπο (Littlewood 1980˙

G A Kennedy 2003) Δλ ηέιεη ε ξεηνξηθή θπξηαξρνύζε κε επηηπρή αιιά θαη νιέζξηα

14

απνηειέζκαηα ζε όια ηα είδε ηεο ινγνηερλίαο -εμαηξνύληαη θάπνηα δεκώδε θείκελα (γεληθά

Kustas 1973˙ G A Kennedy 1983˙ A M Cameron 1991˙ E M Jeffreys 2003)

Σα ηερληθά εγρεηξίδηα γξακκέλα ζε ιόγηα γιώζζα αιιά κε ιηγόηεξνπο ξεηνξηζκνύο θαη

ινγνηερληζκνύο πξνέξρνληαη θπξίσο από ηελ αλαγέλλεζε ηεο γλώζεο πνπ έιαβε ρώξα ζηα

κέζα ηνπ 9νπ

αηώλα (Lemerle 1986) Ο Κσλζηαληίλνο Ε΄ ν Πνξθπξνγέλλεηνο νξγάλσζε

απνηειεζκαηηθά θαη ελζάξξπλε ηελ ζπγγξαθή ελόο πνιύηνκνπ έξγνπ πνπ ζα κπνξνύζακε λα

ην νλνκάζνπκε laquoΒπδαληηλή Δγθπθινπαίδεηαraquo κεγάιν κέξνο ηεο νπνίαο έρεη αληιεζεί από

παιαηόηεξα έξγα ζηα νπνία έγηλαλ όκσο θαη αξθεηέο ζύγρξνλεο πξνζζήθεο Ζ πην

αζπλήζηζηε εξγαζία εθείλεο ηεο πεξηόδνπ θαη αλεθηίκεηε γηα καο ζήκεξα ήηαλ ην εγρεηξίδην

γηα ηελ δηπισκαηία πνπ έγξαςε ν ίδηνο ν Κσλζηαληίλνο γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ν γηνο ηνπ

(Constantine VII Porfyrogenitos 1967) Καηά ηελ Παιαηνιόγηα πεξίνδν άλζηζαλ γηα αθόκα

κηα θνξά ηα ηερληθά ζπγγξάκκαηα Σα πεδία πνπ ελδηέθεξαλ θπξίσο ηνπο Βπδαληηλνύο ήηαλ

ε ζενινγία ε θηινζνθία ε ξεηνξηθή ε γξακκαηηθή ε ιεμηθνγξαθία λνκηθά ζηξαηησηηθέο

ηαθηηθέο θαξκαθεπηηθή καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία αιιά έρνπλ γίλεη εξγαζίεο θαη γηα ηελ

κνπζηθή ηελ γεσξγία ηελ γεσγξαθία ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη άιια ζέκαηα Γηα κηα

γεληθή επηζθόπεζε δεο ζηνλ Hunger (1978)

Γεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξεο κνξθέο πνίεζεο ζην Βπδάληην Ζ ζύγρξνλε πξνθνξά θαηά ηελ

νπνία ηα αξραία θσλεηηθά ζύκβνια ρξεζηκνπνηνύληαλ ζαλ ηνληθά ζπλέβαιε ζηελ

εγθαηάιεηςε ησλ αξραίσλ πνζνηηθώλ κέηξσλ ηα νπνία γηα αηώλεο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

θαηαλνεηά σο ηηο έξεπλεο ηνπ Γεκεηξίνπ Σξηθιίληνπ ηνλ 14ν αηώλα Από ηνλ 6ν αηώλα

άξρηζε λα επηβάιιεηαη ν ηνληθόο ζηίρνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν δεθαπεληαζύιιαβνο laquoπνιηηηθόο

ζηίρνοraquo (Wilson 1996˙ Lauxtermann 1999)

Ζ πκλνγξαθία (Wellesz 1961) ζηελ αξρή είρε ηελ κνξθή ξπζκηθήο πξόδαο Έπεηηα όκσο κε

εμαίξεζε θάπνηεο ζπλζέζεηο ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ πλεζίνπ νη νπνίνη

ρξεζηκνπνίεζαλ θιαζηθά κέηξα νη ύκλνη γξάθνληαλ ππό ηελ επίδξαζε πξηαθώλ πξνηύπσλ

Έηζη έρνπκε κηα πνηθηιία ύκλσλ γξακκέλσλ ζε ζηξνθέο από έκκεηξνπο ζηίρνπο κε αλαθνξέο

ζηελ θαζνκηινπκέλε πνπ καο είλαη γλσζηνί σο θνληάθηα θαλόλεο ζηηρεξά θαη ηξνπάξηα

Πνιιέο θνξέο ζπκπεξηιάκβαλαλ δσληαλό δηάινγν θαη αλαθνξέο ζε ζύγρξνλα γεγνλόηα

όπσο ν ύκλνο ηνπ Ρσκαλνύ laquoπεξὶ ζεηζκῶλraquo πνπ πεξηγξάθεη ηε ηάζε ηνπ Νίθα ην 532 Ζ

Παιαηηλή Αλζνινγία (ADE Cameron 1993) όπσο καο ζώδεηαη ζήκεξα μεθίλεζε θαηά ηελ

Διιεληζηηθή επνρή θαη θνξπθώζεθε θαηά ηε Βπδαληηλή (ηνλ δέθαην θαη ηνλ 13ν θαη 14

ν

αηώλα) Πεξηέρεη επηγξάκκαηα αιιά θαη πνιιά Βπδαληηλά πνηήκαηα ρξηζηηαληθά θαη

θιαζηθηζηηθά δηαθόξσλ πεξηόδσλ αλάκεζά ηνπο θαη 254 ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδελνύ θαη

άιισλ πνπ ραξάρηεθαλ ζε λανύο ηεο Διιάδαο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη

ζπγθεληξώζεθαλ ηνλ 10ν αηώλα από ηνλ αξραηνδίθε Γξεγόξην Κακςά Πνιιά άιια

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)

4

Ζ άπνςε όηη ζην Βπδάληην ππήξρε κηα απιή δηγισζζία (δπν δηαιέθηνη ηεο ίδηαο γιώζζαο)

όπνπ ε θιαζηθηζηηθή αηηηθίδνπζα (ε laquoπςειήraquo γιώζζα) ρξεζηκνπνηνύληαλ ζε θείκελα πνπ

απεπζύλνληαλ ζε πεξηνξηζκέλν θαη κνξθσκέλν θνηλό θαη ε δεκώδεο ρξεζηκνπνηνύηαλ ζηελ

θαζεκεξηλή νκηιία θαη ηελ ιατθή θνζκηθή πνίεζε (ζρεδόλ όια ηα ζσδόκελα θείκελα

πξνέξρνληαη από ηελ ύζηεξε πεξίνδν) ζε γεληθέο γξακκέο είλαη ζσζηή δελ παύεη όκσο λα

είλαη πνιύ απιντθή Ζ πξαγκαηηθόηεηα ήηαλ πνιύ πην πεξίπινθε αθνύ επηθξαηνύζε κηα

εμειηζζόκελε πνιπγισζζία (R Browning 1978b˙ I Ševčenko 1979˙ Trapp 1993˙ Horrocks

1997) Δλ ζπληνκία νη Βπδαληηλνί θαζόιε ηε δηάξθεηα ηεο ηζηνξία ηνπο κηινύζαλ ζηελ

θαζεκεξηλόηεηά ηνπο ηε δηαξθώο κεηαβαιιόκελε δεκώδε θαη είραλ θιεξνλνκήζεη ζηε

ινγνηερλία ηνπο ηελ αηηηθή δηάιεθην ππήξρε αθόκα έλα γεληθό ηδίσκα γηα ηερληθέο θαη

επίζεκεο δνπιεηέο θαη κηα θαζνκηινπκέλε δηαθόξσλ επηπέδσλ Από ηηο αξαβηθέο

θαηαθηήζεηο ησλ κέζσλ ηνπ 7νπ αη σο ην ηέινο ηεο Δηθνλνκαρίαο ζηα κέζα ηνπ 9νπ (κηα

πεξίνδνο πνπ καο ζώδνληαη ζπγθξηηηθά κηθξόο αξηζκόο θεηκέλσλ) ε αηηηθή δηάιεθηνο

παξαγθσλίζηεθε γηα λα αλαβηώζεη ζπλεηδεηά ακέζσο κεηά νπόηε ε θαηαγξαθή ηεο

θαζνκηινπκέλεο ππνρώξεζε αηζζεηά Απηή ζα επηζηξέςεη από ηελ αθάλεηα γηα έλα κηθξό

δηάζηεκα ηελ επνρή ησλ Κνκλελώλ Δίλαη αμηνζεκείσην όηη ηόηε ηελ ρξεζηκνπνίεζαλ

κνξθσκέλνη ζπγγξαθείο όπσο ν Μηραήι Γιπθάο (1836) θαη ν Πτωτοπρόδρομος (Kyriakis

1974˙ Alexiou 1986 θαη 1999) γηα λα εμαθαληζηεί μαλά γηα ελάκηζε αηώλα πεξίπνπ Καηά

ηελ παιαηνιόγηα πεξίνδν ε αηηηθή δηάιεθηνο έγηλε ηδηαίηεξα επηηεδεπκέλε αιιά κεξηθά έξγα

ίζσο από αληίδξαζε εκθαλίδνληαη θαη ζε κηα ειαθξώο δηαζθεπαζκέλε απινύζηεξε κνξθή

θη ν ζπξκόο απηόο ζα νδεγήζεη ζηνλ 14ν αηώλα νπόηε ζα δηαδνζνύλ επξέσο δεκώδεηο

ζπλζέζεηο (MJ Jeffreys 1975) νη νπνίεο όκσο ήηαλ έλα κείγκα laquoπςειήοraquo θαη δεκώδνπο

γιώζζαο πάληα ζε ζηίρν θαη πξαγκαηεύνληαλ ζέκαηα πνπ νη βπδαληηλνί ζεσξνύζαλ ειαθξά

ndashεμαίξεζε απνηεινύλ κεξηθά ηνπηθά ρξνληθά Δπηπιένλ γηα έλα δηάζηεκα επηθξάηεζε ν

ζπξκόο λα πξνζζέηνπλ ιαηηληθέο ή ιαηηλνθαλείο ιέμεηο αθόκα θαη ζε θείκελα γξακκέλα ζε

laquoπςειήraquo γιώζζα (καδί κε θαηαζθεπαζκέλεο ιέμεηο πνπ παξέπεκπαλ ζηα αξηζηνθαληθά

έξγα) γηα λα δώζνπλ έκθαζε ή λα ππνζθάςνπλ ην επηθαλεηαθό λόεκα ή γηα θαζαξά

ηερλνηξνπηθνύο ιόγνπο (Trapp 2003)

Αλώλπκα έξγα πνπ ην ύθνο ηνπο ραξαθηεξίδεηαη από αθξαίν θιαζηθηζκό είλαη δεδνκέλν πσο

δύζθνια κπνξνύλ λα ρξνλνινγεζνύλ Παξόηη νη ζπγγξαθείο ηνπο δηαθέξνπλ ζηελ ηθαλόηεηα

απνθπγήο θάζε ίρλνπο ύζηεξσλ ειιεληθώλ ιεμηινγηθά νιηζζήκαηα κπνξνύλ λα δώζνπλ

κεξηθέο θνξέο ζηνηρεία Τπήξρε αθόκα θαη κηα απμαλόκελε ρξήζε ηεο επθηηθήο θα ηεο

ππνηαθηηθήο θαζώο κε ηνλ ηξόπν απηό δηλόηαλ εκθαληηθόηεξα ην ζηίγκα ηεο

laquoθαιιηεξγεκέλεο γξαθήοraquo από κηα ζπλεζηζκέλε γξακκαηηθή έγθιηζε Πεξηζζόηεξα ζηνηρεία

5

γηα ηελ ρξνλνιόγεζε αθόκα θαη γηα ηελ ζπγγξαθηθή ηέρλε κπνξνύλ λα ζηαρπνινγεζνύλ

από ηελ πνιπθσληθόηεηα ηεο πεδνγξαθίαο αλ θαη απαηηείηαη εμαηξεηηθή πξνζνρή

Τθνινγηθή κίκεζε

Ο ειιελόθσλνο θόζκνο κεηά ηνλ 7ν αηώλα ήηαλ πνιύ πην δηαθνξεηηθόο από εθείλνλ ηεο

θιαζηθήο ηεο ειιεληζηηθήο ή αθόκα θαη Ύζηεξεο Αξραηόηεηαο ηνπ εθρξηζηηαληζκνύ Ζ

ζπδήηεζε γηα ηελ ζπλέρεηα ή ηελ αζπλέρεηα ζην Βπδάληην είλαη αηέξκνλε θαη ν C Mango

(1981) ηνπνζεηείηαη αξλεηηθά ελώ πην ηζνξξνπεκέλεο είλαη νη απόςεηο ησλ Kazhdan θαη

Cutler (1982) θαη ηνπ R Browning (1983b) Δίλαη θαλεξό όηη ε αλώηεξε ηάμε δελ έραζε πνηέ

ηελ νηθεηόηεηά ηεο κε έλαλ θαλόλα ζπγγξαθέσλ από ηνλ Όκεξν (R Browning 1975c) σο ηνλ

έθην αη κ Υ (εθηόο ίζσο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Δηθνλνκαρίαο σο έλα βαζκό) Από απηόλ

αληινύληαλ θαη ηα ζρνιηθά θείκελα (γηα ηελ επηθξαηνύζα ινγνηερλία δεο R Browning

1987a˙ Oikonomides 1988˙ Holmes θαη Waring 2002˙ γηα κηα ζπιινγή κειεηώλ γηα ηελ

επίδξαζε ηεο θιαζηθήο γξακκαηείαο ζηα δηάθνξα είδε δεο Mullett θαη Scott 1981 θαη γηα

ηελ αλίρλεπζε ζεκάησλ από ηνλ αξραίν ζηνλ λεώηεξν ειιεληθό θόζκν κέζσ ηνπ βπδαληηλνύ

δεο Alexiou 1974˙ Petropoulos 2003) Ο γλήζηνο ζαπκαζκόο γηα απηή ηελ θιεξνλνκηά ε αμία

ηεο νπνίαο ζπαλίσο ακθηζβεηνύληαλ ηνπο νδεγνύζε πνιύ ζπρλά λα επηρεηξνύλ λα γξάςνπλ

κηκνύκελνη ζπγθεθξηκέλα αξραία πξόηππα˙ ε ξεηνξηθή ηεο Διιεληζηηθήο επνρήο (323-31

πΥ) θαη ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο (2νο

αη κΥ) επέδξαζε θαηαιπηηθά όρη κόλν ζηηο νκηιίεο

αιιά ζε όια ηα είδε ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο πνίεζεο θαη ππαγόξεπζε ηόζν ην ύθνο

όζν θαη ην πεξηερόκελν ζε ηέηνην βαζκό ώζηε λα ρξεζηκνπνηνύληαη νλόκαηα αξραίσλ ιαώλ

γηα έζλε πνπ δνύζαλ εθείλε ηελ επνρή ζηηο ίδηεο πεξηνρέο Ο Γηνλύζηνο ν Θξαμ ζεσξνύληαλ

απζεληία ζηελ γξακκαηηθή ν Δξκνγέλεο θαη ν Αθζόληνο ζηελ ηαμηλόκεζε ησλ εηδώλ θαη ζε

κηθξόηεξν βαζκό ν Μέλαλδξνο ξήηνξαο ελώ ν Γεκνζζέλεο ν Αίιηνο Αξηζηείδεο ν

Γξεγόξηνο ν Ναδηαλδηλόο ν Ησάλλεο ν Υξπζόζηνκνο θαη ν πλέζηνο απνηεινύζαλ ηα θύξηα

πξόηππα κίκεζεο Ο J Martin (1974) έγξαςε κηα αμηόπηζηε επηζθόπεζε ηεο αξραίαο

ξεηνξηθήο αιιά δεο αθόκα θαη ηνλ Porter (1997) Ο Kennedy (1983) θάλεη έλαλ επηθαλεηαθό

θαη ζηαηηθό απνινγηζκό ηεο Βπδαληηλήο ξεηνξηθήο πνπ δελ παύεη όκσο λα είλαη ρξήζηκνο

ελώ ν Hunger (1981) ππνγξακκίδεη ηελ ζεκαζία ηεο θαη ν Kustas (1973) κε αξηζηνηερληθό

ηξόπν αλάπηπμε ηελ εμέιημε θαη ηελ πνιππινθόηεηά ηεο Απηή ε εμάξηεζε νδήγεζε

ακείιηθηα ζε έλα πξαγκαηηθό ή εηθνληθό δηαδύγην αλάκεζα ζηηο ζπλζέζεηο ησλ Βπδαληηλώλ

θαη ηελ θαζεκεξηλή ηνπο πξαγκαηηθόηεηα ην νπνίν επηζήκαλε εκθαηηθά ν C Mango (1975)

θαη επαλαιακβάλεηαη από πνιινύο εξεπλεηέο πνπ δπζθνιεύνληαη ζηελ έξεπλά ηνπο ε

αηζζεηηθό επίπεδν νδήγεζε ηνλ Jenkins (1963 ζει 52) λα θάλεη ηελ αμηνκλεκόλεπηε

6

δήισζή ηνπ γηα laquoηελ παξαιπηηθή επίδξαζεraquo εθείλνπ laquoηνπ δνπξινκαλδύαhellip πνπ δηαηεξνύζε

ηνπο θξαηνύκελνπο ζε θαηάζηαζε πλεπκαηηθήο θαζπζηέξεζεοraquo Ζ ζύγρξνλε έξεπλα όκσο

πξνζπαζεί κε επηηπρία λα απνδείμεη όηη θάηη ηέηνην δελ ηζρύεη (αμηνζεκείσηε ε κειέηε ηεο E

M Jeffreys 2003) Ζ αιήζεηα θαίλεηαη λα είλαη όηη νη Βπδαληηλνί απείραλ πνιύ από ην λα

κηκνύληαη δνπιηθά θη όηη ήηαλ ηδηαίηεξα πξσηόηππνη κέζα ζηα δεδνκέλα πιαίζηα πνπ

απνδέρηεθαλ νηθεηνζειώο σο θιεξνλνκηά Αιιά θηλνύληαλ θη εθηόο ηνπ πιαηζίνπ όπσο ν

Μηραήι Φειιόο πνπ δήισλε όηη ε ππέξβαζε ησλ θαλόλσλ ηεο ξεηνξηθήο νδεγεί ζε

πςειόηεξε ηέρλε θάηη πνπ ν ίδηνο όπσο θαη πνιινί άιινη έπξαηηε (Chamberlain 1986) Δίλαη

θπζηνινγηθό ηα απνηειέζκαηα απηήο ηεο ξεηνξηθήο κίκεζεο λα θπκαίλνληαη από

ζρνιαζηηθά αλόεηα αληαξέο θαη αδέμηεο επηδείμεηο ινγηόηεηαο ζε ζπλαξπαζηηθά

ελδηαθέξνληα θαη ληειηθάηα από ηελ αληθαλόηεηα ζηελ αξηζηνηερληθή ηειεηόηεηα

πρλά ζπγθξίλεηαη ε Βπδαληηλή ινγνηερλία ζαλ ζύλνιν κε εθείλε ηεο Αλαγέλλεζεο Μηα

θαζόινπ θνιαθεπηηθή ζύγθξηζε γηαηί ε Βπδαληηλή ινγνηερλία δελ δηαζέηεη ηα θαηαιπηηθά

ζηνηρεία πνπ θαζηζηνύλ ηελ Αλαγέλλεζε απνιαπζηηθή ε ζπλαξπαζηηθή αλαθάιπςε κηαο

έλδνμεο θαη ελ πνιινίο άγλσζηεο παξάδνζεο θαη νη αθαηέξγαζηεο γιώζζεο πνπ νη

εζσηεξηθέο ηνπο δπλάκεηο κπνξνύζαλ λα ζπλδπαζηνύλ κε ηελ ιεπηόηεηα ησλ θιαζηθώλ

ειιεληθώλ ή ιαηηληθώλ Ζ βπδαληηλή αλώηεξε ηάμε ήηαλ πάληνηε εμνηθεησκέλε πεξηζζόηεξν

ή ιηγόηεξν κε ηελ ειιεληθή ινγνηερληθή θιεξνλνκηά θαη ρξεζηκνπνηνύζε ηελ ίδηα γιώζζα

Μαο ζπκίδεη θαηά πεξηζζόηεξν ηελ ζύγρξνλε ινγνηερλία αιιά κε ηξόπν αληίζηξνθν

Υνλδξηθά ε ζύγρξνλε ινγνηερλία είηε απνξξίπηεη ην παξειζόλ εμαηηίαο ηεο αγάπεο ηεο γηα

ηνλ λεσηεξηζκό είηε παξνπζηάδεη παιηά έξγα κε ζύγρξνλε ελδπκαζία Όκσο θακηά από απηέο

ηηο δπν επηινγέο δελ έζειγε ηνπο Βπδαληηλνύο Απηνί έκεηλαλ πηζηνί ζηελ αξραία αληίιεςε

όηη νη Μνύζεο ήηαλ θόξεο ηεο Μλήκεο Σα ζεκαληηθά δειαδή έξγα ηέρλεο βαζηδόηαλ πάλσ

ζηελ ελδειερή γλώζε ησλ πξνθαηόρσλπξνγόλσλ θαη θαηά ζπλέπεηα όηη ε θαηλνηνκία γηα

ηελ θαηλνηνκία ήηαλ απνξξηπηέα Από ηε ζηηγκή πνπ ν αξραίνο lex operis είρε ζεζπηζηεί από

ηελ ζηηγκή δειαδή πνπ είρε ζεζπηζηεί ην θάζε είδνο είηε επξόθεηην γηα ινγνηερλία κνπζηθή

αξρηηεθηνληθή ή γιππηηθή ηα έξγα πνπ αθνινπζνύζαλ κπνξνύζαλ κόλν λα βειηηώζνπλ

θάπνηα ζεκεία ώζπνπ λα επηηεπρζεί ε ηειεηόηεηα ζην αλζξώπηλν κέηξν Οη Βπδαληηλνί αλ

θαη δελ πίζηεπαλ όηη κπνξνύζαλ λα βειηηώζνπλ ηα πξόηππά ηνπο παξόια απηά δελ

κπνξνύζαλ λα αληηζηαζνύλ ζην λα βάινπλ ηελ δηθή ηνπο ζθξαγίδα ζηηο ζπλζέζεηο ηνπο

Έηζη ελώ θαηαδίθαδαλ ηελ ίδηα ηελ ηδέα ηνπ λεσηεξηζκνύ (γηα ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο απηή

δεο Kazhdan 1993 θαη Cutler 1995) ππήξμαλ λεσηεξηζηέο κε ηξόπνπο θαη ζε πεξηνρέο πνπ

κόλν αξγά αλαγλσξίδνληαη (Littlewood 1995)

Σα ινγνηερληθά θείκελα γξαθόηαλ από κέιε ηεο αλώηεξεο ηάμεο πνπ απεπζύλνληαλ ζε κέιε

ηεο ηάμεο ηνπο Έρνπκε κηα νκάδα δειαδή πνπ ήηαλ πάληνηε ηδηαίηεξα κηθξή θαη ηα κέιε ηεο

είραλ ιάβεη παξόκνηα παηδεία Απηό νδήγεζε αλαπόθεπθηα ζε θάπνηα επηηήδεπζε θαη

7

αζάθεηα πνπ πνιιέο θνξέο επαηλέζεθαλ σο λόκηκεο (Kustas 1973 ζει 63-100) Τπάξρνπλ

όκσο πεξηζηαζηαθά ζρόιηα πνπ ππνδειώλνπλ όηη παξάιιεια ρξεζηκνπνηνύληαλ θαη έλα

απινύζηεξν ύθνο ώζηε θαη εθείλνη πνπ ήηαλ εθηόο ειίη λα κπνξνύλ λα θαηαλννύλ Ο

πκεώλ Λνγνζέηεο θάπνηε παξαπνλέζεθε επεηδή ηνπ θάλεθε ε αιιεινγξαθία ηνπ εληειώο

αθαηαλόεηε (Darrouzegraves 1960 ζει 154-5) Ζ πνηθηιία θαη ε ιεπηόηεηα ζηνλ ρεηξηζκό ηεο

θιαζηθήο θαη ηεο ρξηζηηαληθήο θιεξνλνκηάο ζθξάγηζαλ απηή ηε κίκεζε (Hunger 1970)

ζπρλά απνηεινύζαλ έλα κόλν κέξνο ηεο ζπγγξαθηθήο ηέρλεο Άιιεο θνξέο ε επηηήδεπζε θαη

ε αζάθεηα πήγαδαλ από ηελ αλάγθε λα γλσζηνπνηεζνύλ ζε θάπνηνπο αλαηξεπηηθέο ηδέεο

όπσο έθαλε ν Πξνθόπηνο (1963a θαη 1963b) ν νπνίνο ελώ θαηλνκεληθά εγθσκηάδεη ηνλ

Ηνπζηηληαλό ζηνπο Πνιέκνπο Ο Καιδέιιεο (2004) έμνρα δείρλεη ηηο ηθαλόηεηεο ηνπ

ηζηνξηθνύ ζε έλα βηβιίν ην νπνίν mutatis mutandis κπνξεί λα θσηίζεη ηα αθαλή εξγαιεία

κεγάινπ κέξνπο ηεο βπδαληηλήο ινγνηερλίαο Ο Φειιόο ρξεζηκνπνίεζε ηελ ίδηα ηερληθή

πξνθαιώληαο ηελ πλεπκαηηθή θαη πνιηηηθή θπξηαξρία ηεο εθθιεζίαο (Kaldellis 1999) όπσο

θαη ν αλώλπκνο ζπγγξαθέαο ηνπ 12νπ αηώλα πνπ έγξαςε ηνλ Σηκαξίσλα όπνπ

δηαθσκσδνύληαη νη αξηζηνθξάηεο πνπ αθνινπζνύλ ηε κόδα (Alexiou 1982-83)

Μηα ζπλεζηζκέλε επίδεημε γισζζηθήο δεμηνηερλίαο πεξηιάκβαλε αιιαγέο ζην ύςνο ηνπ

ύθνπο όπσο ζε κηα νκηιία πνπ εθθώλεζε ν Γεξκαλόο Κσλζηαληηλνππόιεσο γηα ηνλ

Δπαγγειηζκό ηελ αξρή ηα ιόγηα ηεο Μαξίαο είλαη απιά ζε αληίζεζε κε ην ύθνο ηνπ

Γαβξηήι πνπ είλαη πςειόηεξν Καζώο όκσο θαηαλνεί ηε ζεκαζία ηεο επίζθεςεο ηνπ αγγέινπ

γίλνληαη πην κεγαινπξεπή γηα λα θαηαιήμνπλ ζε έλα πςειό ξεηνξηθό ύθνο δηαλζηζκέλν κε

πεξίπινθεο ζενινγηθέο έλλνηεο ζηελ ζπδήηεζε κε ηνλ Ησζήθ πνπ αθνινπζεί (Kazhdan 1999

ζει 62-3) Μηα νκηιία ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ καο δίλεη έλα άιιν παξάδεηγκα

επηδεμηόηεηαο θαζώο ν άγηνο κέζα από έλα πιέγκα ππαηληγκώλ ηαπηίδεη ηνλ εαπηό ηνπ κε ηνλ

αξραίν θηιόζνθν σθξάηε (Vinson 1993) ε έλα άιιν είδνο ηελ ηζηνξηνγξαθία γηα λα

πεξηγξάςεη ν Φειιόο ηνλ πληγκό ηνπ Ρσκαλνύ Γ΄ θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ινπηξνύ ηνπ

επηιέγεη πξνζεθηηθά ιέμεηο πνπ ππελζπκίδνπλ ην κπζηήξην ηεο βαπηίζεσο θαη ηελ θάζνδν

ζηνλ Άδε ηνπ Υξηζηνύ Ο ζπγγξαθέαο όκσο αληηζηξέθεη όκσο ην λόεκά ηνπο θαη ππνβάιιεη

ζηνλ αλαγλώζηε ηελ άπνςε όηη ν απηνθξάηνξαο δελ εμηιεώζεθε γηα ηηο ακαξηίεο ηνπ νύηε

κπνξεί λα κεηέρεη ζηελ Αλάζηαζε (Efthymiades 2004) Ο Ησάλλεο Γεσκέηξεο παξέρεη αθόκα

κεγαιύηεξε πνηθηιία ζε έλα Προγύμνασμα ελώ αθνινπζεί ηελ ζεηξά πνπ θαζόξηζε ν

Δξκνγέλεο γηα ην εγθώκην ησλ θπηώλ ζην εγθώκην πνπ έγξαςε γηα ηελ βειαληδηά

ρξεζηκνπνηεί ππαηληθηηθή γιώζζα γηα λα πεξηγξάςεη ηνλ θύθιν δσήο ηνπ αλζξώπνπ από ηελ

ζύιιεςε (άκσκε) σο ηελ ηξίηε ειηθία δίλνληαο έηζη ζηνλ ππνςηαζκέλν αλαγλώζηε κηα

δηαζθεδαζηηθή ηξνπή ζε έλα θαηά ηrsquo άιια θείκελν ξεηνξηθήο (Littlewood 1980 Γηα

πεξηζζόηεξα παξαδείγκαηα ζηνπο δηάθνξνπο ηύπνπο γισζζηθήο δεμηνηερλίαο δεο Ljubarkij

2003)

8

Οη κύζνη ηα αλέθδνηα νη ηόπνη θαη νη εθθξάζεηο ζπρλά επηθξίλνληαη σο ξεηνξηθέο

παξεηζθξήζεηο αιιά ε ρξήζε ηνπο ζπλήζσο είλαη πην πεξίπινθε Γηα παξάδεηγκα νη κύζνη

θαη ηα αλέθδνηα κπνξεί λα απνηεινύλ εζσηεξηθά πεηξάγκαηα ή λα απνθαιύπηνπλ θξπκκέλα

λνήκαηα ή λα θηινηερλνύλ κηα επξύηεξε πξννπηηθή γηα ηνπο παξαηεξεηηθνύο αλαγλώζηεο

όπσο δείρλεη ν Kaldellis (2003 θαη 2004 ζει 62-93) ζηνπο ηζηνξηθνύο ηνπ 6νπ αηώλα Όζν

γηα ηνπο ηόπνπο ε Macrides (2003 ζει 208-9) πνιύ ζσζηά επηζεκαίλεη όηη όηαλ ν Γεώξγηνο

Αθξνπνιίηεο ρξεζηκνπνηεί ζηελ ελζξόληζε ηνπ Μηραήι Ζ΄ Παιαηνιόγνπ έλαλ από ηνπο πην

αγαπεκέλνπο ησλ Βπδαληηλώλ εθείλνλ ηεο αλαλέσζεο ζέιεη λα ππνδειώζεη ζηνπο

αλαγλώζηεο ηνπ ηελ κεηάβαζε από ηελ βίαηε ηπξαλλία ζε κηα εηξεληθή θαη επδόθηκε

βαζηιεία Ζ πξνζεθηηθή αλάγλσζε ζα απνθαιύςεη ακέηξεηα θξπκκέλα θίλεηξα πίζσ από ηελ

επηινγή ζπγθεθξηκέλσλ ηόπσλ Δπίζεο νη εθθξάζεηο ηνπνζεηνύκελεο κέζα ζε επξύηεξα έξγα

ππεξεηνύλ ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνύο όπσο γηα παξάδεηγκα ζπκβαίλεη κε ηνπο θήπνπο νη

νπνίνη ηνπνζεηνύληαη ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα de rigeur όρη κόλν γηα λα ηνλίζνπλ ηνλ

αηζζεζηαζκό αιιά θαη γηα λα ππνδειώζνπλ ην εξσηηθό κέηξν (sexual standard) ηεο εξσίδαο

(Littlewood 1979)

Ζ ρξήζε παξαζεκάησλ ζπρλά θαηεγνξείηαη ζαλ κηα αλνύζηα επηινγή από δηάθνξεο ζπιινγέο

πνπ απιώο θαη κόλν δηαλζίδεη ην θείκελν Αλ όκσο ίζρπε θάηη ηέηνην ηόηε ζίγνπξα ζα καο

είρε ζσζεί θάηη πεξηζζόηεξν από ηηο ιίγεο αζήκαληεο ζπιινγέο πνπ έθηαζαλ σο ηηο κέξεο

καο Δπηπιένλ νη ζπγγξαθείο δείρλνπλ κηα εκκνλή λα κελ επαλαιακβάλνπλ θάπνην

παξάζεκα απηνύζην αθόκα θη αλ έρνπλ πεξάζεη πνιιά ρξόληα από ηελ πξνεγνύκελε ρξήζε

ηνπ θαη πξνζπαζνύζαλ λα απνθεύγνπλ εθείλα πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί από άιινπο

(Littlewood 1988 αλ θαη ηα ζηνηρεία δελ είλαη πιήξε θαζώο ρξεζηκνπνηνύληαη κόλν 23

ζπγγξαθείο θαη πεξηνξίδνληαη ζηηο επηζηνιέο) Αιιά αθόκα θη αλ επαλαιάκβαλαλ έλα

παξάζεκα ε δηαηύπσζε ζπαλίσο ήηαλ αθξηβώο ε ίδηα (γηα απηό θαη ν δηαρσξηζκόο αλάκεζα

ζηελ παξάζεζε ελόο θεηκέλνπ θαη ζηελ ππαηληθηηθή αλαθνξά ηνπ είλαη δύζθνινο λα γίλεη θαη

από έλα ζεκείν θαη κεηά δελ έρεη ζεκαζία) Ζ Selbstvariation ζε παξαζέκαηα ππαηληγκνύο

θαζηεξσκέλεο παξνκνηώζεηο θαη κεηαθνξέο είρε ζπλήζσο θαιιηηερληθά θίλεηξα θαη κπνξεί

λα αληρλεπηεί όρη κόλν από ηε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ ιέμεσλ αιιά θαη από ηελ δεμηνηερληθή

πξνζαξκνγή ηνπο ζε δηαθνξεηηθά πεξηερόκελα Ο Duffy (2001) θαη ν Littlewood (1981)

έρνπλ δείμεη γηα απηό ην ζέκα ηελ ηθαλόηεηα ηνπ Φειινύ όηαλ ρξεζηκνπνηεί πιαησληθέο

κεηαθνξέο Αιιά ν Φειιόο δελ ήηαλ επ νπδελί κνλαδηθή πεξίπησζε θαη πνιπάξηζκα

βπδαληηλά θείκελα ζα κπνξνύζαλ αλ εμεηαζηνύλ κε πξνζνρή λα δώζνπλ παξόκνηα

απνηειέζκαηα (Kazhdan θαη Franklin 1984 ζει 256-86 εηδηθά γηα ηνλ Νηθήηα Υσληάηε˙

Reinsch 1998 γηα ηελ Άλλα Κνκλελή) πρλά κε ηελ επαλάιεςε ζρεκάησλ ιόγνπ πνπ έρνπλ

δηαθνξνπνηεζεί ειαθξώο δεκηνπξγνύληαη θαιιηηερληθνί θαη ζεκαηηθνί ζύλδεζκνη αλάκεζα

ζηα δηάθνξα κέξε ηεο αθήγεζεο (Mary Whitby 2003) Selbstvariation κπνξεί πάιη λα

9

ππεξεηεί έλαλ απώηεξν ζηόρν Γηα παξάδεηγκα ν Πξνθόπηνο βάδεη ηελ Θενδώξα λα ζώδεη

ηνλ ζξόλν ηνπ ζπδύγνπ ηεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ηάζεο ηνπ Νίθα ιέγνληαο laquoκηα παιηά

παξνηκία ιέεη όηη ε βαζηιεία είλαη θαιό ζάβαλνraquo αιιά απηό πνπ αθνύγεηαη πκλεηηθό όηαλ

ρξεζηκνπνηείηαη ε ιέμε laquoβαζηιείαraquo θαη κπνξεί ζπλεπώο λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε κηα δήζελ

επηδνθηκαζηηθή αθήγεζε νη πεπαηδεπκέλνη αλαγλώζηεο όκσο ζα ζπκνύληαλ όηη ε αξρηθή

ιέμε ήηαλ laquoηπξαλλίαraquo θη όηη εηπώζεθε πξηλ από κηα αηκαηεξή ζθαγή από ηνλ βάλαπζν

Γηνλύζην πξαθνύζην θαη ζπλεπώο ζα αληηιακβάλνληαλ όηη ν Πξνθόπηνο εμέθξαδε ηελ

απνδνθηκαζία ηνπ θεθαιπκκέλα (Πξνθόπηνο 1963a˙ JAS Evans 1984˙ πεξηζζόηεξα

παξαδείγκαηα Kaldellis 2004)

Μειεηώληαο ηε ζηάζε ησλ Βπδαληηλώλ απέλαληη ζηα παιαηόηεξα θείκελα κπνξνύκε λα

θαηαλνήζνπκε θαη ηηο αιιαγέο ζηνλ ηξόπν πνπ νη ίδηνη θαιιηεξγνύζαλ ηελ ινγνηερλία θαη ηηο

πξνηηκήζεηο ηνπο Δθηόο από ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ Φσηίνπ (1959-91) θαηά ηνλ 9ν αηώλα καο

έρνπλ ζσζεί ζρόιηα γηα ην ύθνο ηνπ Ησάλλε ηνπ Υξπζόζηνκνπ (Houmlrandner 1996) ηνπ

Δπξηπίδε ηνπ Γεσξγίνπ Πηζηδίαο ηνπ Ζιηνδώξνπ θαη ηνπ Αρηιιέα Σάηηνπ από ηνλ Φειιό

ηνλ 11ν αηώλα (Psellos 1986) θαη ηνπ Γίσλα Υξπζόζηνκνπ θαη ηνπ πλέζηνπ από ηνλ

Θεόδσξν Μεηνρίηε ηνλ 13ν (Metochites 2003) Φπζηθά νη πξνηηκήζεηο ηνπο θαλεξώλνληαη θη

από ηα πνιπάξηζκα παξαζέκαηα θαη ηνπο ππαηληγκνύο αλ θαη ζπαλίσο θαηνλνκάδνληαη νη

πεγέο ηνπο Τπάξρνπλ αλαξίζκεηνη ζρνιηαζκνί όπσο ηνπ Δπζηαζίνπ Θεζζαινλίθεο γηα ηνλ

Όκεξν ηνπ νπνίνπ παξακέλεη αθόκα θαη ζήκεξα ν δηεμνδηθόηεξνο ζρνιηαζηήο όπσο επίζεο

scholia θαη εξγαζίεο Απηή ε εμεγεηηθή πξαθηηθή μεθίλεζε ηνλ 11ν αηώλα θαη πξηλ από απηή

ρξεζηκνπνηνύληαλ ζρνιηαζκνί ηεο Διιεληζηηθήο επνρήο (R Browning 1995b˙ Smith 1996˙

Wilson 1996) Αιιά αθόκα θαη ν αξηζκόο θαη ε ρξνλνινγία ησλ ζσδόκελσλ ρεηξνγξάθσλ

έρνπλ θάηη λα καο πνπλ γηα παξάδεηγκα ην παιαηόηεξν ζσδόκελν ρεηξόγξαθν κε ηηο

δύζθνιεο κεηξηθά θαη γισζζηθά επηλίθηεο σδέο ηνπ Πηλδάξνπ είλαη ηνπ 1280 αιιά ζώδνληαη

πεξίπνπ 200 πξηλ από ην ηέινο ηεο Παιαηνιόγεηαο πεξηόδνπ Irigoin 1952) Αληίζεηα δελ έρεη

δνζεί ε απαξαίηεηε πξνζνρή ζηα ρεηξόγξαθα πνπ πεξηέρνπλ θνζκηθά βπδαληηλά θείκελα

Δθηόο από κεξηθά πνπ πεξηέρνπλ κόλν έλα θείκελν ηα ρεηξόγξαθα απηά ζπαλίσο πεξηέρνπλ

ηηο ίδηεο ζπιινγέο θεηκέλσλ Απνηεινύλ δειαδή επηινγή θάπνηνπ πξνζώπνπ θαη ζπλεπώο

αληαλαθινύλ ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο ινγνηερληθέο ηνπ πξνηηκήζεηο Ζ κειέηε ηέηνησλ

ζπιινγώλ κπνξεί λα καο θαλεξώζεη ηελ ζύλδεζε θεηκέλσλ πνπ ζε πξώηε αλάγλσζε κπνξεί

λα καο θαλνύλ άζρεηα κεηαμύ ηνπο Δπηπιένλ επεηδή καο δίλνληαη όια καδί ζαλ έλα ζύλνιν

καο επηηξέπνπλ λα εμαθξηβώζνπκε ηηο αιιαγέο θαηά ηηο δηάθνξεο ρξνληθέο πεξηόδνπο ζηα

ελδηαθέξνληα θαη ηηο πξνηηκήζεηο ηεο αλώηεξεο ηάμεο εθείλσλ δειαδή πνπ ήηαλ αξθεηά

πινύζηνη γηα λα κπνξνύλ λα παξαγγέιινπλ βηβιία (ζε κηθξόηεξν βαζκό απηό ηζρύεη θαη γηα

ζπιινγέο ζξεζθεπηηθώλ βηβιίσλ εθηόο ηεο Αγίαο Γξαθήο) Δίλαη πάλησο δπζθνιόηεξν λα

εμαθξηβώζνπκε ηηο πξνηηκήζεηο ζηνπο Βπδαληηλνύο ζπγγξαθείο κεηά ηνλ Γξεγόξην ηνλ

10

Ναδηαλδηλό θαη ηνλ Ησάλλε Υξπζόζηνκν θαζώο ν θιαζηθηζκόο ηνπο ηνύο απαγόξεπε λα

νλνκαηίζνπλ λεώηεξνπο ζπγγξαθείο ή έξγα Έηζη ε ζύγρξνλε έξεπλα ζηνλ ηνκέα απηό

βξίζθεηαη αθόκα ζε λεπηαθή ειηθία αλ θαη νη ππνζεκεηώζεηο αξθεηώλ εθδόζεσλ

παξαπέκπνπλ ζηελ αξρηθή πεγή Από ηνλ 11ν αηώλα αξρίδεη λα εκθαλίδεηαη κηα απμαλόκελε

απηναλαθνξηθόηεηα από ζπγγξαθείο όπσο ν Μηραήι Φειιόο θαη ν Νηθεθόξνο Βαζηιάθεο νη

νπνίνη παξαπέκπνπλ ζε δηθά ηνπο έξγα ελώ νη επηζηνινγξάθνη ζπρλά επαηλνύλ ην ύθνο ηνπ

αιιεινγξάθνπ

Ζ πξσηνπνξηαθή δνπιεηά ηνπ Maguire δείρλεη ηελ κεγάιε επηξξνή πνπ αζθνύζε ε

ινγνηερλία ζηελ ηέρλε (1981a θαη 1987) θαη ηελ παξαηεξεηηθόηεηα πνιιώλ εθθξάζεσλ

(1981b θαη 1995˙ Webb 1999) ξίρλνληαο έηζη θσο θαη ζηε ινγνηερληθή αηζζεηηθή Οη

Macrides θαη Magdalino (1988) θαη ε Talbot (1999) δηεξεπλνύλ ηε ζρέζε επηγξακκάησλ θαη

ησλ αληηθεηκέλσλ ή ησλ θηεξίσλ πνπ πεξηγξάθνπλ ή ζηα νπνία αλαγξάθνληαη O Agapitos

(1999) εμεηάδεη ηελ έκθαζε πνπ δίλνπλ ζηελ όξαζε ηα ξνκαληηθά κπζηζηνξήκαηα

Έλαο ηνκέαο είλαη νιόηεια ζρεδόλ ρακέλνο γηα καο ε παξνπζίαζεπαξάζηαζε ηεο

ινγνηερλίαο Ζ θαη ηδίαλ αλάγλσζε γηλόηαλ ζπρλά κεγαινθώλσο (αλ θη όρη απνθιεηζηηθά

έηζη όπσο θαηά ηελ αξραηόηεηα) θη έηζη δηλόηαλ έκθαζε ζηε ζεκαζία ηνπ ήρνπ θαη ηνπ

ξπζκνύ ελόο πεδνύ θεηκέλνπ (Houmlrandner 1981˙ Duffy 1999) όπσο αθξηβώο θαη ηνπ ζηίρνπ Ο

ξπζκόο ήηαλ πην αξγόο θαη επέηξεκε κεγαιύηεξε αθνζίσζε θαη βαζύηεξε θαηαλόεζε ησλ

θεηκέλσλ Αιιά ζε βαζκό πνιύ πην κεγαιύηεξν από ηνλ ζεκεξηλό γξάθνληαλ θείκελα γηα λα

δηαβαζηνύλ κπξνζηά ζην θνηλό όρη κόλν ζηελ εθθιεζία αιιά θαη ζε γηνξηέο ζην παιάηη θαη

ζε πάξα πνιιέο ηδησηηθέο γηνξηέο ή ηειεηέο όπσο ζηηο θεδείεο (Mullett 2003a) Αθόκα θαη

ηδησηηθέο επηζηνιέο δηαβάδνληαλ δεκόζηα πξνο απόιαπζε ησλ επηζθεπηώλ από ζπιινγέο πνπ

θαηαξηίδνληαλ γηα ηνλ ζθνπό απηό Σέηνηεο ζπγθεληξώζεηο νλνκάδνληαλ θέατρον γεγνλόο

πνπ ππνδειώλεη ηελ ζεκαζία πνπ είραλ νη ρεηξνλνκίεο ε όηη αθνξά πην δεκόζηεο

πεξηζηάζεηο επηπρώο καο ζώδεηαη ε πεξηγξαθή ελόο θεξύγκαηνο ζηελ εθθιεζία πνπ έθαλε ν

Φειιόο (1985 ζει 137-51)

Κάπνηνη ππόηξνθνη θαζνδεγνύκελνη από ηελ Mullett (1990 1992 1997 θαη 2003a) έθαλαλ

ρξήζε ζηηο εξγαζίεο ηνπο πην ζύγρξνλσλ ηερληθώλ αλάιπζεο απηέο πνπ ζπλήζσο

ρξεζηκνπνηνύληαη ζηε κνληέξλα θαη κεηακνληέξλα ινγνηερλία Υαξαθηεξηζηηθέο είλαη ηνπ

Magdalino (1997) θαη ηεο Mullett (1997) γηα ηελ historicist analysis ηνπ Alexiou (1982-83)

θαη Reinsch (1998) γηα ηελ δηαθεηκεληθόηεηα ηεο Mullett (1990) γηα ηελ απνδόκεζε

(deconstruction) ησλ Barkhuizen (1996) Agapitos (1991) Cupane (1997) θαη Nilsson (2001)

γηα ηελ αθεγεκαηηθόηεηα (narratology) ηεο Galatariotou (1996) γηα ηελ ςπραλάιπζε

Σέηνηεο άιιεο πξνζεγγίζεηο κπνξνύλ λα βξεζνύλ επίζεο ζην Hatlie (1996) θαη ζε

ζπιινγηθνύο ηόκνπο ndash Agapitos θαη Smith (1992) Beaton θαη Ricks (1993) Ljubarskij

11

(1998) Odorico θαη Agapitos (2002) Houmlrandner θαη Gruumlnbart (2003) E M Jeffreys (2003)

Mullett (2003) απνηππώλνπλ εμαηξεηηθά ην επίπεδν ηεο θξηηηθήο ζηελ βπδαληηλή ινγνηερλία

κε πξνζσπηθέο αμηνινγήζεηο αιιά θαη πξναλαγγειίεο θαη πξνζθιήζεηο γηα ηελ δεκηνπξγία

επξύηεξσλ βάζεσλ δεδνκέλσλ κε ηελ ρξήζε ΖΤ θαη γηα εθδόζεηο θεηκέλσλ θαη γηα

κεγαιύηεξε ζπλεξγαζία ησλ εξεπλεηώλ γηα λα αληρλεπηνύλ ζρέζεηο κεηαμύ ηεο Βπδαληηλήο

ινγνηερλίαο θαη άιισλ ινγνηερληώλ

Γξακκαηεηαθά είδε

Σα ινγνηερληθά είδε ηεο θιαζηθήο επνρήο είραλ δηαρσξηζηεί θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Β΄

νθηζηηθήο θαη αξγόηεξα ζε άιια ππνείδε θαηά ηελ αξραία ζπλήζεηα ζύκθσλα κε ην

γισζζηθό ύθνο ηελ ηερλνηξνπία ην ζέκα Οη Βπδαληηλνί ηα δηδάζθνληαλ απηά θαη ηα

αλέιπαλ ζηηο δηθέο ηνπο κειέηεο αιιά ζηελ πξάμε ζπλήζσο αγλννύζαλ ηνπο απζηεξνύο

δηαρσξηζκνύο θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ εηδώλ (Mullett 1992) Απηό ζπλέβε ζε πνιύ πξώηκν

ζηάδην αλ θαη ν Adshead (1993) ππνζηεξίδεη αθόκα ηελ ζεσξία ηνπ όηη ε Απόκρσυη Ιστορία

είλαη έλαο ζπλδπαζκόο ηνπ 10νπ

αηώλα ηξηώλ δηαθνξεηηθώλ έξγσλ πνπ γξάθηεθαλ από ηνλ

Πξνθόπην ηνλ έθην laquoελόο κπζηζηνξήκαηνο κηαο aetiology έλα νηθνλνκηθό θπιιάδηνraquo

(Procopius 1963b) Αξγόηεξα ε ζύλζεζε πξαγκαηνπνηνύληαλ από κηα εθιεπηπζκέλε

αλάκεημε ζηνηρείσλ από δηαθόξσλ εηδώλ όπσο δείρλεη ν Agapitos (2003) ζηνπο επηθήδεηνπο

Ζ ηάζε ζηε ζύγρξνλε έξεπλα είλαη λα κειεηώληαη θείκελα πέξα από ηα είδε Έηζη κπνξεί λα

εμεηαζηεί ην ζπλνιηθό έξγν ελόο ζπγγξαθέα (Kazhdan 1999) θαη θπξίσο ηνπ Κηθέξσλα ηνπ

Βπδαληίνπ ηνπ Φειινύ (Ljubarskij 2003) ην έξγν ηνπ νπνίνπ είλαη πην πνιύπιεπξν από ηνπ

Ρσκαίνπ Ή κπνξνύκε λα ζπκπεξηιάβνπκε εληειώο θαηλνύξγηεο θαηεγνξίεο Ο εξσηηζκόο

γηα παξάδεηγκα δελ ζπλαληάηαη κόλν ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα αιιά θαη ζηα αγηνινγηθά

ή θαη ζε άιια θείκελα θαη κάιηζηα ζε απηά ε δηάζεζε είλαη πην πνξλνγξαθηθή˙ έηζη ε

πξνζεθηηθή αλάιπζε ηνπ ζέκαηνο θέξλεη απξνζδόθεηα απνηειέζκαηα (Beck 1984˙ Cupane

1987) Έθπιεμε απνηειεί ε ζπρλόηεηα πνπ ζπλαληάκε ρηνύκνξ δεδνκέλεο ηεο ρξηζηηαληθήο

απνδνθηκαζίαο ζε έλα βηβιίν από ηελ πξώηκε πεξίνδν ηνλ Φηιόγεισ όπσο επίζεο θαη ζε

θείκελα πβξηζηηθά πνιεκηθέοο ζάηηξεο παξσδίεο αιιεγνξίεο επηγξάκκαηα θαη ηειηθά ζε

όια ηα ινγνηερληθά είδε (Kyiaki 1973˙ Garland 1990) Ξέξνπκε αθόκα όηη ππήξρε θαη κηα

ζπιινγή κε ζενινγηθά αζηεία Ζ εηξσλεία ζπγγεληθό είδνο αμίδεη λα κειεηεζεί (δεο γηα

παξάδεηγκα Alexiou 1982-3) Κη αθόκα ηα ηεξόζπια (sacriledge) όπνπ ην πην αμηνζεκείσην

παξάδεηγκα είλαη ν Σπανός ή Officehellip πνπ ζώδεηαη ζε δπν έκκεηξεο εθδνρέο θαη ζε κηα σο

πεδό Δδώ νινθάλεξα αλακεηγλύνληαη ραξαθηεξηζηηθέο ιεηηνπξγηθέο θαη αγηνγξαθηθέο

θξάζεηο κε ρπδαίν θαη ζθαηνινγηθό ρηνύκνξ Άιια είδε πνπ αμίδεη λα κειεηεζνύλ είλαη ηα

αλαηξεπηηθά θείκελα θαη εθείλα πνπ αζθνύλ πξνπαγάλδα (Odorico 1983) ζρήκαηα ιόγνπ

12

(imagery) θαη ππαηληγκνί (allusion) Αθόκα θαη ε απηνβηνγξαθία ζπλαληάηαη όρη ζαλ

μερσξηζηό είδνο αιιά ζαλ ζέκα πνπ δηαπεξλά όια ηα άιια (Misch 1949-69 η 3 ζει 749-

903˙ Angold 1998˙ Hinterberger 1999) θαη ζε κηα πεξίζηαζε έρνπκε θαη ιεθηηθή αιιαγή

θύινπ (Papaioannou 2000) Πξέπεη όκσο λα γίλνπλ θαη κεξηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηα

παξαδνζηαθά είδε θαζώο νη Βπδαληηλνί αλαθέξνληαλ ζε απηά όπσο άιισζηε θαη ηα

ζύγρξνλα εγρεηξίδηα θαη πνιιέο άιιεο κειέηεο

ηελ ηζηνξηνγξαθία ην Βπδάληην θιεξνλόκεζε όρη κόλν ηελ ηερλνηξνπία ησλ εζληθώλ από

ηελ αξραηόηεηα (όπνπ δηλόηαλ έκθαζε ζηα πνιηηηθά θαη ζηξαηησηηθά γεγνλόηα θαη όρη ζηα

νηθνλνκηθά θνηλσληθά θαη ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα θαη ππήξρε έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ

αλεύξεζε ησλ αηηίσλ) αιιά επίζεο από ηνλ Δπζέβην ζηα ηέιε ηνπ ηξίηνπ θαη ηηο αξρέο ηνπ

4νπ

αηώλα ην ρξνληθό θαη ηελ Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία (Eusebius 1974-83) Ζ ηειεπηαία

δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο ηεο ηδέαο όηη νη ρξηζηηαλνί ζπληζηνύζαλ μερσξηζηό γέλνο

Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία αξρηθά αζρνινύληαλ κε ηνπο αγώλεο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο πίζηεο

απέλαληη ζηηο πξνθιήζεηο ησλ εζληθώλ θαη αξγόηεξα γηα ηελ δηαθύιαμε ηεο νξζνύ δόγκαηνο

ελάληηα ζηνπο αηξεηηθνύο Έηζη κε ηελ επίιπζε ησλ δνγκαηηθώλ πξνβιεκάησλ

εμαθαλίζηεθε (εθηόο από κηα αλαιακπή ζηηο αξρέο ηνπ 14νπ αη από ηνλ Νηθεθόξν Κάιιηζην

Ξαλζόπνπιν) θαη εληάρζεθε ζε άιια ηζηνξηνγξαθηθά είδε ε γεληθέο γξακκέο ηα ρξνληθά

αλαιπηηθά ή βξαρέα πνπ μεθηλνύζαλ από θηίζεσο θόζκνπ γξάθνληαλ ζε ρακειόηεξν ύθνο

ζε ζρέζε κε ηηο ηζηνξίεο αιιά ε δηαρσξηζηηθή γξακκή είλαη ζπρλά δπζδηάθξηηε θαη ν

δηαρσξηζκόο ηνπ Krumbacher (1897) αλάκεζα ζε ηαπεηλά κνλαρηθά ρξνληθά γηα ηνπο απινύο

θαη εθιεπηπζκέλεο ηζηνξίεο γηα ηελ ειίη έρεη πιένλ θαηαξξηθζεί (Afinogenov 1992) Γηα ηελ

πξώηκε πεξίνδν δεο ηελ επηζθόπεζε ηνπ Marasco (2003) θαη ηνπ Treadgold (2005b έρνπλ

αλαγγειζεί ηόκνη πνπ ζα θαιύςνπλ θαη ηηο επόκελεο πεξηόδνπο) Λίγα ηζηνξηθά θείκελα

έρνπλ ζσζεί από ηνλ 7ν αηώλα σο ηηο αξρέο ηνπ ελάηνπ αιιά γηα ηνλ έβδνκν δεο Michael

Whitby (1992) ηε ζπλέρεηα ππάξρεη κηα εθπιεθηηθή πνηθηιία θεηκέλσλ ζηα νπνία

αλακείρζεθαλ αθόκα πεξηζζόηεξν ηα αξραία είδε ηεο ηζηνξίαο ηεο βηνγξαθίαο θαη ηνπ

εγθσκίνπ (Πρ Ζ Άλλα Κνκλελή 2001 γηα ηελ νπνία δεο Ljubarskij 1996) κε ηελ

Χρονογραυία ηνπ Φειινύ (1926-28) λα δηαθξίλεηαη γηα ηελ πξσηνηππία ηεο ζηελ αλαδήηεζε

ηνπ θηλήηξνπ κέζα ζε θάζε ραξαθηήξα Ζ ζύγρξνλε έξεπλα έρεη μεθηλήζεη λα εληνπίδεη ηελ

πνηθηιία θαη ηηο εμειίμεηο από ηνλ έλαην σο ηνλ 15ν αηώλα (Kazhdan 1980˙ Ljubarskij 1992

1993 1995 θαη 1998˙ Macrides 2003) Οη ηόκνη πνπ εθδίδνληαη από ην Corpus Fontium

Historiae Byzantinae πεξηέρνπλ ζεκεηώζεηο θαη ζπλήζσο κεηάθξαζε ζε κηα ζύγρξνλε

γιώζζα θαη ζε αληίζεζε κε ηηο παιαηόηεξεο ηζηνξηθέο ζεηξέο πεξηέρνπλ επηζηνιέο

εγρεηξίδηα θαη άιια είδε ινγνηερλίαο

ώδνληαη πεξηζζόηεξεο από 15000 επηζηνιέο Αλ εμαηξέζνπκε κεξηθέο πνπ είλαη πιαζηέο

όπσο ηνπ Θενθύιαθηνπ ηκνθάηηε (1985) θαη ηνπ Ησάλλε Υνξηαζκέλνπ πνπ απαληάεη ζε

13

γξάκκαηα ηνπ Ληβαλίνπ πνπ γξάθηεθαλ ρίιηα ρξόληα πξηλ όιεο νη άιιεο είλαη απζεληηθέο πνπ

εζηάιεζαλ γηα έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο ιόγνπο γηα λα κεηαθέξεη λέα λα εθπιεξώζεη θηιηθέο

ππνρξεώζεηο ή απνηεινύζαλ ινγνηερληθά δώξα Οη παξαιήπηεο επηζεκαίλνπλ ηελ πξνζσπηθή

απνθαιππηηθή θύζε ηνπο (Papaioannou 2003) θαη βιέπνπκε όηη ζπρλά είλαη γξακκέλεο

ζύκθσλα κε ηελ παηδεία ηνλ ραξαθηήξα θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ βξίζθεηαη

ν άιινο Ο Littlewood (1999) έδεημε όηη ζηηο παξακπζεηηθέο επηζηνιέο (παξεγνξεηηθέο)

ππάξρεη κηα ηεξάζηηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ νη νπνίεο ζπρλά είλαη ζύκθσλεο κε ηα

ζπκπεξάζκαηα ηεο ζύγρξνλεο ςπραλάιπζεο Βέβαηα νη ζπιινγέο πνπ καο ζώζεθαλ πηζαλόλ

λα κελ είλαη αληηπξνζσπεπηηθέο θαζώο πνιιέο επηζηνιέο επηιέρζεθαλ κε ινγνηερληθά

θξηηήξηα γηα λα δηαηεξεζνύλ ελώ ζπρλά νη πξαγκαηηθέο πιεξνθνξίεο ίζσο έρνπλ απαιεηθζεί

ζθόπηκα (Karlsson 1962 ζει 16-17) Αλ θαη κέρξη πξόζθαηα δηαβάδνληαλ γηα λα αληιεζνύλ

απνθιεηζηηθά ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο ηώξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα εμαθξηβσζνύλ ηα

θνηλσληθά δίθηπα (Mullett 1997 θαη 2003b) θαη απνηηκνύληαη γηα ηελ ινγνηερληθή ηνπο αμία

αλαζεσξώληαο ηηο παιηέο δπζκελείο απόςεηο (Dennis 1988˙ Hatlie 1996) Πνιύηηκε δνπιεηά

ππνδνκήο γηα ηηο απόςεηο πεί αιιεινγξαθίαο έγηλε από ηνλ Karlsson (1962) Ζ Mullett

(1981) έρεη κειεηήζεη ηελ ηππνινγία (forms) subject-matter θαη ηελ ρξνλνινγηθή εμέιημε ν

Hatlie (1996) θάλεη αλαζθόπεζε ηεο ζύγρξνλεο έξεπλαο ελώ νη Houmlrandner θαη Gruumlbart

(2003) πεξηιακβάλνπλ παξαδείγκαηα από ηηο πην ζύγρξνλεο ηάζεηο

Ζ ξεηνξηθή αλαπηύρζεθε ζαλ ηέρλε γηα λα κηιάεη θαλείο επθξηλώο θαη πεηζηηθά γηα ιόγνπο

θπξίσο πνιηηηθνύο θαη δηθαληθνύο αιιά κε ηελ επηθξάηεζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη θαηά ηελ

δηάξθεηα ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο κεηεμειίρζεθε ζε έλαλ κέζν καδηθήο ςπραγσγίαο Θα

ήηαλ όκσο ιάζνο αλ αξληόκαζηαλ έλαλ ζεκαληηθό πξαθηηθό ξόιν πνπ έπαηδε ζην Βπδάληην

Σν θήξπγκα (Cunningham 1995˙ Cunningham θαη Allen 1998) ην νπνίν πήγαζε από θιαζηθά

θαη ηνπδατθά πξόηππα αιιά ζηε ζπλέρεηα απηνλνκήζεθε αζθνύζε κεγάιε επηξξνή θαη

δηαπαηδαγσγνύζε ζσθξόληδε θαη θαζνδεγνύζε ηα πιήζε Σνλ 6ν αηώλα όηαλ πηα παξάθκαζε

ε ζύλζεζε θεξπγκάησλ νη νκηιίεο ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ Ησάλλε ηνπ

Υξπζνζηόκνπ έγηλαλ θαλόλαο αλ θαη είρακε θαη ζηε ζπλέρεηα πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα λα

αλαγελλεζεί ην είδνο θπξίσο από ηελ Παηξηαξρηθή ρνιή Από ηνπο απιηθνύο όπσο είλαη

θπζηθό καο ζώδνληαη αλαξίζκεηεο πξνζθσλήζεηο ζηνλ απηνθξάηνξα ηνλ παηξηάξρε ή θαη

ζε άιινπο αμησκαηνύρνπο ndash ζεκεησηένλ όηη γλσξίδνπκε κόλν έλαλ απηνθξάηνξα λα επίπιεμε

νκηιεηή γηα θνιαθεία θαη κόλν έλαλ λα απνρώξεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνζθώλεζεο

(Dennis 1997 ζ 134) Οη επηηάθηνη ιόγνη θαη γεληθά όζνη εθθσλνύληαλ ζε ηδησηηθέο ηειεηέο

έπαηδαλ ηνλ αλακελόκελν ξόιν θαη ζπρλά ήηαλ θάζε άιιν παξά απνζηαζηνπνηεκέλνη Κη όζν

γηα ηα πξνγπκλάζκαηα ζε αληίζεζε κε όηη δειώλεη ε νλνκαζία ηνπο πξόθεηηαη γηα θείκελα

πςειήο ινγνηερληθόηεηαο πνπ γξάθνληαλ κόλν γηα ςπραγσγηθνύο ιόγνπο (Littlewood 1980˙

G A Kennedy 2003) Δλ ηέιεη ε ξεηνξηθή θπξηαξρνύζε κε επηηπρή αιιά θαη νιέζξηα

14

απνηειέζκαηα ζε όια ηα είδε ηεο ινγνηερλίαο -εμαηξνύληαη θάπνηα δεκώδε θείκελα (γεληθά

Kustas 1973˙ G A Kennedy 1983˙ A M Cameron 1991˙ E M Jeffreys 2003)

Σα ηερληθά εγρεηξίδηα γξακκέλα ζε ιόγηα γιώζζα αιιά κε ιηγόηεξνπο ξεηνξηζκνύο θαη

ινγνηερληζκνύο πξνέξρνληαη θπξίσο από ηελ αλαγέλλεζε ηεο γλώζεο πνπ έιαβε ρώξα ζηα

κέζα ηνπ 9νπ

αηώλα (Lemerle 1986) Ο Κσλζηαληίλνο Ε΄ ν Πνξθπξνγέλλεηνο νξγάλσζε

απνηειεζκαηηθά θαη ελζάξξπλε ηελ ζπγγξαθή ελόο πνιύηνκνπ έξγνπ πνπ ζα κπνξνύζακε λα

ην νλνκάζνπκε laquoΒπδαληηλή Δγθπθινπαίδεηαraquo κεγάιν κέξνο ηεο νπνίαο έρεη αληιεζεί από

παιαηόηεξα έξγα ζηα νπνία έγηλαλ όκσο θαη αξθεηέο ζύγρξνλεο πξνζζήθεο Ζ πην

αζπλήζηζηε εξγαζία εθείλεο ηεο πεξηόδνπ θαη αλεθηίκεηε γηα καο ζήκεξα ήηαλ ην εγρεηξίδην

γηα ηελ δηπισκαηία πνπ έγξαςε ν ίδηνο ν Κσλζηαληίλνο γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ν γηνο ηνπ

(Constantine VII Porfyrogenitos 1967) Καηά ηελ Παιαηνιόγηα πεξίνδν άλζηζαλ γηα αθόκα

κηα θνξά ηα ηερληθά ζπγγξάκκαηα Σα πεδία πνπ ελδηέθεξαλ θπξίσο ηνπο Βπδαληηλνύο ήηαλ

ε ζενινγία ε θηινζνθία ε ξεηνξηθή ε γξακκαηηθή ε ιεμηθνγξαθία λνκηθά ζηξαηησηηθέο

ηαθηηθέο θαξκαθεπηηθή καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία αιιά έρνπλ γίλεη εξγαζίεο θαη γηα ηελ

κνπζηθή ηελ γεσξγία ηελ γεσγξαθία ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη άιια ζέκαηα Γηα κηα

γεληθή επηζθόπεζε δεο ζηνλ Hunger (1978)

Γεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξεο κνξθέο πνίεζεο ζην Βπδάληην Ζ ζύγρξνλε πξνθνξά θαηά ηελ

νπνία ηα αξραία θσλεηηθά ζύκβνια ρξεζηκνπνηνύληαλ ζαλ ηνληθά ζπλέβαιε ζηελ

εγθαηάιεηςε ησλ αξραίσλ πνζνηηθώλ κέηξσλ ηα νπνία γηα αηώλεο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

θαηαλνεηά σο ηηο έξεπλεο ηνπ Γεκεηξίνπ Σξηθιίληνπ ηνλ 14ν αηώλα Από ηνλ 6ν αηώλα

άξρηζε λα επηβάιιεηαη ν ηνληθόο ζηίρνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν δεθαπεληαζύιιαβνο laquoπνιηηηθόο

ζηίρνοraquo (Wilson 1996˙ Lauxtermann 1999)

Ζ πκλνγξαθία (Wellesz 1961) ζηελ αξρή είρε ηελ κνξθή ξπζκηθήο πξόδαο Έπεηηα όκσο κε

εμαίξεζε θάπνηεο ζπλζέζεηο ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ πλεζίνπ νη νπνίνη

ρξεζηκνπνίεζαλ θιαζηθά κέηξα νη ύκλνη γξάθνληαλ ππό ηελ επίδξαζε πξηαθώλ πξνηύπσλ

Έηζη έρνπκε κηα πνηθηιία ύκλσλ γξακκέλσλ ζε ζηξνθέο από έκκεηξνπο ζηίρνπο κε αλαθνξέο

ζηελ θαζνκηινπκέλε πνπ καο είλαη γλσζηνί σο θνληάθηα θαλόλεο ζηηρεξά θαη ηξνπάξηα

Πνιιέο θνξέο ζπκπεξηιάκβαλαλ δσληαλό δηάινγν θαη αλαθνξέο ζε ζύγρξνλα γεγνλόηα

όπσο ν ύκλνο ηνπ Ρσκαλνύ laquoπεξὶ ζεηζκῶλraquo πνπ πεξηγξάθεη ηε ηάζε ηνπ Νίθα ην 532 Ζ

Παιαηηλή Αλζνινγία (ADE Cameron 1993) όπσο καο ζώδεηαη ζήκεξα μεθίλεζε θαηά ηελ

Διιεληζηηθή επνρή θαη θνξπθώζεθε θαηά ηε Βπδαληηλή (ηνλ δέθαην θαη ηνλ 13ν θαη 14

ν

αηώλα) Πεξηέρεη επηγξάκκαηα αιιά θαη πνιιά Βπδαληηλά πνηήκαηα ρξηζηηαληθά θαη

θιαζηθηζηηθά δηαθόξσλ πεξηόδσλ αλάκεζά ηνπο θαη 254 ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδελνύ θαη

άιισλ πνπ ραξάρηεθαλ ζε λανύο ηεο Διιάδαο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη

ζπγθεληξώζεθαλ ηνλ 10ν αηώλα από ηνλ αξραηνδίθε Γξεγόξην Κακςά Πνιιά άιια

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)

5

γηα ηελ ρξνλνιόγεζε αθόκα θαη γηα ηελ ζπγγξαθηθή ηέρλε κπνξνύλ λα ζηαρπνινγεζνύλ

από ηελ πνιπθσληθόηεηα ηεο πεδνγξαθίαο αλ θαη απαηηείηαη εμαηξεηηθή πξνζνρή

Τθνινγηθή κίκεζε

Ο ειιελόθσλνο θόζκνο κεηά ηνλ 7ν αηώλα ήηαλ πνιύ πην δηαθνξεηηθόο από εθείλνλ ηεο

θιαζηθήο ηεο ειιεληζηηθήο ή αθόκα θαη Ύζηεξεο Αξραηόηεηαο ηνπ εθρξηζηηαληζκνύ Ζ

ζπδήηεζε γηα ηελ ζπλέρεηα ή ηελ αζπλέρεηα ζην Βπδάληην είλαη αηέξκνλε θαη ν C Mango

(1981) ηνπνζεηείηαη αξλεηηθά ελώ πην ηζνξξνπεκέλεο είλαη νη απόςεηο ησλ Kazhdan θαη

Cutler (1982) θαη ηνπ R Browning (1983b) Δίλαη θαλεξό όηη ε αλώηεξε ηάμε δελ έραζε πνηέ

ηελ νηθεηόηεηά ηεο κε έλαλ θαλόλα ζπγγξαθέσλ από ηνλ Όκεξν (R Browning 1975c) σο ηνλ

έθην αη κ Υ (εθηόο ίζσο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Δηθνλνκαρίαο σο έλα βαζκό) Από απηόλ

αληινύληαλ θαη ηα ζρνιηθά θείκελα (γηα ηελ επηθξαηνύζα ινγνηερλία δεο R Browning

1987a˙ Oikonomides 1988˙ Holmes θαη Waring 2002˙ γηα κηα ζπιινγή κειεηώλ γηα ηελ

επίδξαζε ηεο θιαζηθήο γξακκαηείαο ζηα δηάθνξα είδε δεο Mullett θαη Scott 1981 θαη γηα

ηελ αλίρλεπζε ζεκάησλ από ηνλ αξραίν ζηνλ λεώηεξν ειιεληθό θόζκν κέζσ ηνπ βπδαληηλνύ

δεο Alexiou 1974˙ Petropoulos 2003) Ο γλήζηνο ζαπκαζκόο γηα απηή ηελ θιεξνλνκηά ε αμία

ηεο νπνίαο ζπαλίσο ακθηζβεηνύληαλ ηνπο νδεγνύζε πνιύ ζπρλά λα επηρεηξνύλ λα γξάςνπλ

κηκνύκελνη ζπγθεθξηκέλα αξραία πξόηππα˙ ε ξεηνξηθή ηεο Διιεληζηηθήο επνρήο (323-31

πΥ) θαη ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο (2νο

αη κΥ) επέδξαζε θαηαιπηηθά όρη κόλν ζηηο νκηιίεο

αιιά ζε όια ηα είδε ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο πνίεζεο θαη ππαγόξεπζε ηόζν ην ύθνο

όζν θαη ην πεξηερόκελν ζε ηέηνην βαζκό ώζηε λα ρξεζηκνπνηνύληαη νλόκαηα αξραίσλ ιαώλ

γηα έζλε πνπ δνύζαλ εθείλε ηελ επνρή ζηηο ίδηεο πεξηνρέο Ο Γηνλύζηνο ν Θξαμ ζεσξνύληαλ

απζεληία ζηελ γξακκαηηθή ν Δξκνγέλεο θαη ν Αθζόληνο ζηελ ηαμηλόκεζε ησλ εηδώλ θαη ζε

κηθξόηεξν βαζκό ν Μέλαλδξνο ξήηνξαο ελώ ν Γεκνζζέλεο ν Αίιηνο Αξηζηείδεο ν

Γξεγόξηνο ν Ναδηαλδηλόο ν Ησάλλεο ν Υξπζόζηνκνο θαη ν πλέζηνο απνηεινύζαλ ηα θύξηα

πξόηππα κίκεζεο Ο J Martin (1974) έγξαςε κηα αμηόπηζηε επηζθόπεζε ηεο αξραίαο

ξεηνξηθήο αιιά δεο αθόκα θαη ηνλ Porter (1997) Ο Kennedy (1983) θάλεη έλαλ επηθαλεηαθό

θαη ζηαηηθό απνινγηζκό ηεο Βπδαληηλήο ξεηνξηθήο πνπ δελ παύεη όκσο λα είλαη ρξήζηκνο

ελώ ν Hunger (1981) ππνγξακκίδεη ηελ ζεκαζία ηεο θαη ν Kustas (1973) κε αξηζηνηερληθό

ηξόπν αλάπηπμε ηελ εμέιημε θαη ηελ πνιππινθόηεηά ηεο Απηή ε εμάξηεζε νδήγεζε

ακείιηθηα ζε έλα πξαγκαηηθό ή εηθνληθό δηαδύγην αλάκεζα ζηηο ζπλζέζεηο ησλ Βπδαληηλώλ

θαη ηελ θαζεκεξηλή ηνπο πξαγκαηηθόηεηα ην νπνίν επηζήκαλε εκθαηηθά ν C Mango (1975)

θαη επαλαιακβάλεηαη από πνιινύο εξεπλεηέο πνπ δπζθνιεύνληαη ζηελ έξεπλά ηνπο ε

αηζζεηηθό επίπεδν νδήγεζε ηνλ Jenkins (1963 ζει 52) λα θάλεη ηελ αμηνκλεκόλεπηε

6

δήισζή ηνπ γηα laquoηελ παξαιπηηθή επίδξαζεraquo εθείλνπ laquoηνπ δνπξινκαλδύαhellip πνπ δηαηεξνύζε

ηνπο θξαηνύκελνπο ζε θαηάζηαζε πλεπκαηηθήο θαζπζηέξεζεοraquo Ζ ζύγρξνλε έξεπλα όκσο

πξνζπαζεί κε επηηπρία λα απνδείμεη όηη θάηη ηέηνην δελ ηζρύεη (αμηνζεκείσηε ε κειέηε ηεο E

M Jeffreys 2003) Ζ αιήζεηα θαίλεηαη λα είλαη όηη νη Βπδαληηλνί απείραλ πνιύ από ην λα

κηκνύληαη δνπιηθά θη όηη ήηαλ ηδηαίηεξα πξσηόηππνη κέζα ζηα δεδνκέλα πιαίζηα πνπ

απνδέρηεθαλ νηθεηνζειώο σο θιεξνλνκηά Αιιά θηλνύληαλ θη εθηόο ηνπ πιαηζίνπ όπσο ν

Μηραήι Φειιόο πνπ δήισλε όηη ε ππέξβαζε ησλ θαλόλσλ ηεο ξεηνξηθήο νδεγεί ζε

πςειόηεξε ηέρλε θάηη πνπ ν ίδηνο όπσο θαη πνιινί άιινη έπξαηηε (Chamberlain 1986) Δίλαη

θπζηνινγηθό ηα απνηειέζκαηα απηήο ηεο ξεηνξηθήο κίκεζεο λα θπκαίλνληαη από

ζρνιαζηηθά αλόεηα αληαξέο θαη αδέμηεο επηδείμεηο ινγηόηεηαο ζε ζπλαξπαζηηθά

ελδηαθέξνληα θαη ληειηθάηα από ηελ αληθαλόηεηα ζηελ αξηζηνηερληθή ηειεηόηεηα

πρλά ζπγθξίλεηαη ε Βπδαληηλή ινγνηερλία ζαλ ζύλνιν κε εθείλε ηεο Αλαγέλλεζεο Μηα

θαζόινπ θνιαθεπηηθή ζύγθξηζε γηαηί ε Βπδαληηλή ινγνηερλία δελ δηαζέηεη ηα θαηαιπηηθά

ζηνηρεία πνπ θαζηζηνύλ ηελ Αλαγέλλεζε απνιαπζηηθή ε ζπλαξπαζηηθή αλαθάιπςε κηαο

έλδνμεο θαη ελ πνιινίο άγλσζηεο παξάδνζεο θαη νη αθαηέξγαζηεο γιώζζεο πνπ νη

εζσηεξηθέο ηνπο δπλάκεηο κπνξνύζαλ λα ζπλδπαζηνύλ κε ηελ ιεπηόηεηα ησλ θιαζηθώλ

ειιεληθώλ ή ιαηηληθώλ Ζ βπδαληηλή αλώηεξε ηάμε ήηαλ πάληνηε εμνηθεησκέλε πεξηζζόηεξν

ή ιηγόηεξν κε ηελ ειιεληθή ινγνηερληθή θιεξνλνκηά θαη ρξεζηκνπνηνύζε ηελ ίδηα γιώζζα

Μαο ζπκίδεη θαηά πεξηζζόηεξν ηελ ζύγρξνλε ινγνηερλία αιιά κε ηξόπν αληίζηξνθν

Υνλδξηθά ε ζύγρξνλε ινγνηερλία είηε απνξξίπηεη ην παξειζόλ εμαηηίαο ηεο αγάπεο ηεο γηα

ηνλ λεσηεξηζκό είηε παξνπζηάδεη παιηά έξγα κε ζύγρξνλε ελδπκαζία Όκσο θακηά από απηέο

ηηο δπν επηινγέο δελ έζειγε ηνπο Βπδαληηλνύο Απηνί έκεηλαλ πηζηνί ζηελ αξραία αληίιεςε

όηη νη Μνύζεο ήηαλ θόξεο ηεο Μλήκεο Σα ζεκαληηθά δειαδή έξγα ηέρλεο βαζηδόηαλ πάλσ

ζηελ ελδειερή γλώζε ησλ πξνθαηόρσλπξνγόλσλ θαη θαηά ζπλέπεηα όηη ε θαηλνηνκία γηα

ηελ θαηλνηνκία ήηαλ απνξξηπηέα Από ηε ζηηγκή πνπ ν αξραίνο lex operis είρε ζεζπηζηεί από

ηελ ζηηγκή δειαδή πνπ είρε ζεζπηζηεί ην θάζε είδνο είηε επξόθεηην γηα ινγνηερλία κνπζηθή

αξρηηεθηνληθή ή γιππηηθή ηα έξγα πνπ αθνινπζνύζαλ κπνξνύζαλ κόλν λα βειηηώζνπλ

θάπνηα ζεκεία ώζπνπ λα επηηεπρζεί ε ηειεηόηεηα ζην αλζξώπηλν κέηξν Οη Βπδαληηλνί αλ

θαη δελ πίζηεπαλ όηη κπνξνύζαλ λα βειηηώζνπλ ηα πξόηππά ηνπο παξόια απηά δελ

κπνξνύζαλ λα αληηζηαζνύλ ζην λα βάινπλ ηελ δηθή ηνπο ζθξαγίδα ζηηο ζπλζέζεηο ηνπο

Έηζη ελώ θαηαδίθαδαλ ηελ ίδηα ηελ ηδέα ηνπ λεσηεξηζκνύ (γηα ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο απηή

δεο Kazhdan 1993 θαη Cutler 1995) ππήξμαλ λεσηεξηζηέο κε ηξόπνπο θαη ζε πεξηνρέο πνπ

κόλν αξγά αλαγλσξίδνληαη (Littlewood 1995)

Σα ινγνηερληθά θείκελα γξαθόηαλ από κέιε ηεο αλώηεξεο ηάμεο πνπ απεπζύλνληαλ ζε κέιε

ηεο ηάμεο ηνπο Έρνπκε κηα νκάδα δειαδή πνπ ήηαλ πάληνηε ηδηαίηεξα κηθξή θαη ηα κέιε ηεο

είραλ ιάβεη παξόκνηα παηδεία Απηό νδήγεζε αλαπόθεπθηα ζε θάπνηα επηηήδεπζε θαη

7

αζάθεηα πνπ πνιιέο θνξέο επαηλέζεθαλ σο λόκηκεο (Kustas 1973 ζει 63-100) Τπάξρνπλ

όκσο πεξηζηαζηαθά ζρόιηα πνπ ππνδειώλνπλ όηη παξάιιεια ρξεζηκνπνηνύληαλ θαη έλα

απινύζηεξν ύθνο ώζηε θαη εθείλνη πνπ ήηαλ εθηόο ειίη λα κπνξνύλ λα θαηαλννύλ Ο

πκεώλ Λνγνζέηεο θάπνηε παξαπνλέζεθε επεηδή ηνπ θάλεθε ε αιιεινγξαθία ηνπ εληειώο

αθαηαλόεηε (Darrouzegraves 1960 ζει 154-5) Ζ πνηθηιία θαη ε ιεπηόηεηα ζηνλ ρεηξηζκό ηεο

θιαζηθήο θαη ηεο ρξηζηηαληθήο θιεξνλνκηάο ζθξάγηζαλ απηή ηε κίκεζε (Hunger 1970)

ζπρλά απνηεινύζαλ έλα κόλν κέξνο ηεο ζπγγξαθηθήο ηέρλεο Άιιεο θνξέο ε επηηήδεπζε θαη

ε αζάθεηα πήγαδαλ από ηελ αλάγθε λα γλσζηνπνηεζνύλ ζε θάπνηνπο αλαηξεπηηθέο ηδέεο

όπσο έθαλε ν Πξνθόπηνο (1963a θαη 1963b) ν νπνίνο ελώ θαηλνκεληθά εγθσκηάδεη ηνλ

Ηνπζηηληαλό ζηνπο Πνιέκνπο Ο Καιδέιιεο (2004) έμνρα δείρλεη ηηο ηθαλόηεηεο ηνπ

ηζηνξηθνύ ζε έλα βηβιίν ην νπνίν mutatis mutandis κπνξεί λα θσηίζεη ηα αθαλή εξγαιεία

κεγάινπ κέξνπο ηεο βπδαληηλήο ινγνηερλίαο Ο Φειιόο ρξεζηκνπνίεζε ηελ ίδηα ηερληθή

πξνθαιώληαο ηελ πλεπκαηηθή θαη πνιηηηθή θπξηαξρία ηεο εθθιεζίαο (Kaldellis 1999) όπσο

θαη ν αλώλπκνο ζπγγξαθέαο ηνπ 12νπ αηώλα πνπ έγξαςε ηνλ Σηκαξίσλα όπνπ

δηαθσκσδνύληαη νη αξηζηνθξάηεο πνπ αθνινπζνύλ ηε κόδα (Alexiou 1982-83)

Μηα ζπλεζηζκέλε επίδεημε γισζζηθήο δεμηνηερλίαο πεξηιάκβαλε αιιαγέο ζην ύςνο ηνπ

ύθνπο όπσο ζε κηα νκηιία πνπ εθθώλεζε ν Γεξκαλόο Κσλζηαληηλνππόιεσο γηα ηνλ

Δπαγγειηζκό ηελ αξρή ηα ιόγηα ηεο Μαξίαο είλαη απιά ζε αληίζεζε κε ην ύθνο ηνπ

Γαβξηήι πνπ είλαη πςειόηεξν Καζώο όκσο θαηαλνεί ηε ζεκαζία ηεο επίζθεςεο ηνπ αγγέινπ

γίλνληαη πην κεγαινπξεπή γηα λα θαηαιήμνπλ ζε έλα πςειό ξεηνξηθό ύθνο δηαλζηζκέλν κε

πεξίπινθεο ζενινγηθέο έλλνηεο ζηελ ζπδήηεζε κε ηνλ Ησζήθ πνπ αθνινπζεί (Kazhdan 1999

ζει 62-3) Μηα νκηιία ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ καο δίλεη έλα άιιν παξάδεηγκα

επηδεμηόηεηαο θαζώο ν άγηνο κέζα από έλα πιέγκα ππαηληγκώλ ηαπηίδεη ηνλ εαπηό ηνπ κε ηνλ

αξραίν θηιόζνθν σθξάηε (Vinson 1993) ε έλα άιιν είδνο ηελ ηζηνξηνγξαθία γηα λα

πεξηγξάςεη ν Φειιόο ηνλ πληγκό ηνπ Ρσκαλνύ Γ΄ θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ινπηξνύ ηνπ

επηιέγεη πξνζεθηηθά ιέμεηο πνπ ππελζπκίδνπλ ην κπζηήξην ηεο βαπηίζεσο θαη ηελ θάζνδν

ζηνλ Άδε ηνπ Υξηζηνύ Ο ζπγγξαθέαο όκσο αληηζηξέθεη όκσο ην λόεκά ηνπο θαη ππνβάιιεη

ζηνλ αλαγλώζηε ηελ άπνςε όηη ν απηνθξάηνξαο δελ εμηιεώζεθε γηα ηηο ακαξηίεο ηνπ νύηε

κπνξεί λα κεηέρεη ζηελ Αλάζηαζε (Efthymiades 2004) Ο Ησάλλεο Γεσκέηξεο παξέρεη αθόκα

κεγαιύηεξε πνηθηιία ζε έλα Προγύμνασμα ελώ αθνινπζεί ηελ ζεηξά πνπ θαζόξηζε ν

Δξκνγέλεο γηα ην εγθώκην ησλ θπηώλ ζην εγθώκην πνπ έγξαςε γηα ηελ βειαληδηά

ρξεζηκνπνηεί ππαηληθηηθή γιώζζα γηα λα πεξηγξάςεη ηνλ θύθιν δσήο ηνπ αλζξώπνπ από ηελ

ζύιιεςε (άκσκε) σο ηελ ηξίηε ειηθία δίλνληαο έηζη ζηνλ ππνςηαζκέλν αλαγλώζηε κηα

δηαζθεδαζηηθή ηξνπή ζε έλα θαηά ηrsquo άιια θείκελν ξεηνξηθήο (Littlewood 1980 Γηα

πεξηζζόηεξα παξαδείγκαηα ζηνπο δηάθνξνπο ηύπνπο γισζζηθήο δεμηνηερλίαο δεο Ljubarkij

2003)

8

Οη κύζνη ηα αλέθδνηα νη ηόπνη θαη νη εθθξάζεηο ζπρλά επηθξίλνληαη σο ξεηνξηθέο

παξεηζθξήζεηο αιιά ε ρξήζε ηνπο ζπλήζσο είλαη πην πεξίπινθε Γηα παξάδεηγκα νη κύζνη

θαη ηα αλέθδνηα κπνξεί λα απνηεινύλ εζσηεξηθά πεηξάγκαηα ή λα απνθαιύπηνπλ θξπκκέλα

λνήκαηα ή λα θηινηερλνύλ κηα επξύηεξε πξννπηηθή γηα ηνπο παξαηεξεηηθνύο αλαγλώζηεο

όπσο δείρλεη ν Kaldellis (2003 θαη 2004 ζει 62-93) ζηνπο ηζηνξηθνύο ηνπ 6νπ αηώλα Όζν

γηα ηνπο ηόπνπο ε Macrides (2003 ζει 208-9) πνιύ ζσζηά επηζεκαίλεη όηη όηαλ ν Γεώξγηνο

Αθξνπνιίηεο ρξεζηκνπνηεί ζηελ ελζξόληζε ηνπ Μηραήι Ζ΄ Παιαηνιόγνπ έλαλ από ηνπο πην

αγαπεκέλνπο ησλ Βπδαληηλώλ εθείλνλ ηεο αλαλέσζεο ζέιεη λα ππνδειώζεη ζηνπο

αλαγλώζηεο ηνπ ηελ κεηάβαζε από ηελ βίαηε ηπξαλλία ζε κηα εηξεληθή θαη επδόθηκε

βαζηιεία Ζ πξνζεθηηθή αλάγλσζε ζα απνθαιύςεη ακέηξεηα θξπκκέλα θίλεηξα πίζσ από ηελ

επηινγή ζπγθεθξηκέλσλ ηόπσλ Δπίζεο νη εθθξάζεηο ηνπνζεηνύκελεο κέζα ζε επξύηεξα έξγα

ππεξεηνύλ ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνύο όπσο γηα παξάδεηγκα ζπκβαίλεη κε ηνπο θήπνπο νη

νπνίνη ηνπνζεηνύληαη ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα de rigeur όρη κόλν γηα λα ηνλίζνπλ ηνλ

αηζζεζηαζκό αιιά θαη γηα λα ππνδειώζνπλ ην εξσηηθό κέηξν (sexual standard) ηεο εξσίδαο

(Littlewood 1979)

Ζ ρξήζε παξαζεκάησλ ζπρλά θαηεγνξείηαη ζαλ κηα αλνύζηα επηινγή από δηάθνξεο ζπιινγέο

πνπ απιώο θαη κόλν δηαλζίδεη ην θείκελν Αλ όκσο ίζρπε θάηη ηέηνην ηόηε ζίγνπξα ζα καο

είρε ζσζεί θάηη πεξηζζόηεξν από ηηο ιίγεο αζήκαληεο ζπιινγέο πνπ έθηαζαλ σο ηηο κέξεο

καο Δπηπιένλ νη ζπγγξαθείο δείρλνπλ κηα εκκνλή λα κελ επαλαιακβάλνπλ θάπνην

παξάζεκα απηνύζην αθόκα θη αλ έρνπλ πεξάζεη πνιιά ρξόληα από ηελ πξνεγνύκελε ρξήζε

ηνπ θαη πξνζπαζνύζαλ λα απνθεύγνπλ εθείλα πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί από άιινπο

(Littlewood 1988 αλ θαη ηα ζηνηρεία δελ είλαη πιήξε θαζώο ρξεζηκνπνηνύληαη κόλν 23

ζπγγξαθείο θαη πεξηνξίδνληαη ζηηο επηζηνιέο) Αιιά αθόκα θη αλ επαλαιάκβαλαλ έλα

παξάζεκα ε δηαηύπσζε ζπαλίσο ήηαλ αθξηβώο ε ίδηα (γηα απηό θαη ν δηαρσξηζκόο αλάκεζα

ζηελ παξάζεζε ελόο θεηκέλνπ θαη ζηελ ππαηληθηηθή αλαθνξά ηνπ είλαη δύζθνινο λα γίλεη θαη

από έλα ζεκείν θαη κεηά δελ έρεη ζεκαζία) Ζ Selbstvariation ζε παξαζέκαηα ππαηληγκνύο

θαζηεξσκέλεο παξνκνηώζεηο θαη κεηαθνξέο είρε ζπλήζσο θαιιηηερληθά θίλεηξα θαη κπνξεί

λα αληρλεπηεί όρη κόλν από ηε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ ιέμεσλ αιιά θαη από ηελ δεμηνηερληθή

πξνζαξκνγή ηνπο ζε δηαθνξεηηθά πεξηερόκελα Ο Duffy (2001) θαη ν Littlewood (1981)

έρνπλ δείμεη γηα απηό ην ζέκα ηελ ηθαλόηεηα ηνπ Φειινύ όηαλ ρξεζηκνπνηεί πιαησληθέο

κεηαθνξέο Αιιά ν Φειιόο δελ ήηαλ επ νπδελί κνλαδηθή πεξίπησζε θαη πνιπάξηζκα

βπδαληηλά θείκελα ζα κπνξνύζαλ αλ εμεηαζηνύλ κε πξνζνρή λα δώζνπλ παξόκνηα

απνηειέζκαηα (Kazhdan θαη Franklin 1984 ζει 256-86 εηδηθά γηα ηνλ Νηθήηα Υσληάηε˙

Reinsch 1998 γηα ηελ Άλλα Κνκλελή) πρλά κε ηελ επαλάιεςε ζρεκάησλ ιόγνπ πνπ έρνπλ

δηαθνξνπνηεζεί ειαθξώο δεκηνπξγνύληαη θαιιηηερληθνί θαη ζεκαηηθνί ζύλδεζκνη αλάκεζα

ζηα δηάθνξα κέξε ηεο αθήγεζεο (Mary Whitby 2003) Selbstvariation κπνξεί πάιη λα

9

ππεξεηεί έλαλ απώηεξν ζηόρν Γηα παξάδεηγκα ν Πξνθόπηνο βάδεη ηελ Θενδώξα λα ζώδεη

ηνλ ζξόλν ηνπ ζπδύγνπ ηεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ηάζεο ηνπ Νίθα ιέγνληαο laquoκηα παιηά

παξνηκία ιέεη όηη ε βαζηιεία είλαη θαιό ζάβαλνraquo αιιά απηό πνπ αθνύγεηαη πκλεηηθό όηαλ

ρξεζηκνπνηείηαη ε ιέμε laquoβαζηιείαraquo θαη κπνξεί ζπλεπώο λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε κηα δήζελ

επηδνθηκαζηηθή αθήγεζε νη πεπαηδεπκέλνη αλαγλώζηεο όκσο ζα ζπκνύληαλ όηη ε αξρηθή

ιέμε ήηαλ laquoηπξαλλίαraquo θη όηη εηπώζεθε πξηλ από κηα αηκαηεξή ζθαγή από ηνλ βάλαπζν

Γηνλύζην πξαθνύζην θαη ζπλεπώο ζα αληηιακβάλνληαλ όηη ν Πξνθόπηνο εμέθξαδε ηελ

απνδνθηκαζία ηνπ θεθαιπκκέλα (Πξνθόπηνο 1963a˙ JAS Evans 1984˙ πεξηζζόηεξα

παξαδείγκαηα Kaldellis 2004)

Μειεηώληαο ηε ζηάζε ησλ Βπδαληηλώλ απέλαληη ζηα παιαηόηεξα θείκελα κπνξνύκε λα

θαηαλνήζνπκε θαη ηηο αιιαγέο ζηνλ ηξόπν πνπ νη ίδηνη θαιιηεξγνύζαλ ηελ ινγνηερλία θαη ηηο

πξνηηκήζεηο ηνπο Δθηόο από ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ Φσηίνπ (1959-91) θαηά ηνλ 9ν αηώλα καο

έρνπλ ζσζεί ζρόιηα γηα ην ύθνο ηνπ Ησάλλε ηνπ Υξπζόζηνκνπ (Houmlrandner 1996) ηνπ

Δπξηπίδε ηνπ Γεσξγίνπ Πηζηδίαο ηνπ Ζιηνδώξνπ θαη ηνπ Αρηιιέα Σάηηνπ από ηνλ Φειιό

ηνλ 11ν αηώλα (Psellos 1986) θαη ηνπ Γίσλα Υξπζόζηνκνπ θαη ηνπ πλέζηνπ από ηνλ

Θεόδσξν Μεηνρίηε ηνλ 13ν (Metochites 2003) Φπζηθά νη πξνηηκήζεηο ηνπο θαλεξώλνληαη θη

από ηα πνιπάξηζκα παξαζέκαηα θαη ηνπο ππαηληγκνύο αλ θαη ζπαλίσο θαηνλνκάδνληαη νη

πεγέο ηνπο Τπάξρνπλ αλαξίζκεηνη ζρνιηαζκνί όπσο ηνπ Δπζηαζίνπ Θεζζαινλίθεο γηα ηνλ

Όκεξν ηνπ νπνίνπ παξακέλεη αθόκα θαη ζήκεξα ν δηεμνδηθόηεξνο ζρνιηαζηήο όπσο επίζεο

scholia θαη εξγαζίεο Απηή ε εμεγεηηθή πξαθηηθή μεθίλεζε ηνλ 11ν αηώλα θαη πξηλ από απηή

ρξεζηκνπνηνύληαλ ζρνιηαζκνί ηεο Διιεληζηηθήο επνρήο (R Browning 1995b˙ Smith 1996˙

Wilson 1996) Αιιά αθόκα θαη ν αξηζκόο θαη ε ρξνλνινγία ησλ ζσδόκελσλ ρεηξνγξάθσλ

έρνπλ θάηη λα καο πνπλ γηα παξάδεηγκα ην παιαηόηεξν ζσδόκελν ρεηξόγξαθν κε ηηο

δύζθνιεο κεηξηθά θαη γισζζηθά επηλίθηεο σδέο ηνπ Πηλδάξνπ είλαη ηνπ 1280 αιιά ζώδνληαη

πεξίπνπ 200 πξηλ από ην ηέινο ηεο Παιαηνιόγεηαο πεξηόδνπ Irigoin 1952) Αληίζεηα δελ έρεη

δνζεί ε απαξαίηεηε πξνζνρή ζηα ρεηξόγξαθα πνπ πεξηέρνπλ θνζκηθά βπδαληηλά θείκελα

Δθηόο από κεξηθά πνπ πεξηέρνπλ κόλν έλα θείκελν ηα ρεηξόγξαθα απηά ζπαλίσο πεξηέρνπλ

ηηο ίδηεο ζπιινγέο θεηκέλσλ Απνηεινύλ δειαδή επηινγή θάπνηνπ πξνζώπνπ θαη ζπλεπώο

αληαλαθινύλ ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο ινγνηερληθέο ηνπ πξνηηκήζεηο Ζ κειέηε ηέηνησλ

ζπιινγώλ κπνξεί λα καο θαλεξώζεη ηελ ζύλδεζε θεηκέλσλ πνπ ζε πξώηε αλάγλσζε κπνξεί

λα καο θαλνύλ άζρεηα κεηαμύ ηνπο Δπηπιένλ επεηδή καο δίλνληαη όια καδί ζαλ έλα ζύλνιν

καο επηηξέπνπλ λα εμαθξηβώζνπκε ηηο αιιαγέο θαηά ηηο δηάθνξεο ρξνληθέο πεξηόδνπο ζηα

ελδηαθέξνληα θαη ηηο πξνηηκήζεηο ηεο αλώηεξεο ηάμεο εθείλσλ δειαδή πνπ ήηαλ αξθεηά

πινύζηνη γηα λα κπνξνύλ λα παξαγγέιινπλ βηβιία (ζε κηθξόηεξν βαζκό απηό ηζρύεη θαη γηα

ζπιινγέο ζξεζθεπηηθώλ βηβιίσλ εθηόο ηεο Αγίαο Γξαθήο) Δίλαη πάλησο δπζθνιόηεξν λα

εμαθξηβώζνπκε ηηο πξνηηκήζεηο ζηνπο Βπδαληηλνύο ζπγγξαθείο κεηά ηνλ Γξεγόξην ηνλ

10

Ναδηαλδηλό θαη ηνλ Ησάλλε Υξπζόζηνκν θαζώο ν θιαζηθηζκόο ηνπο ηνύο απαγόξεπε λα

νλνκαηίζνπλ λεώηεξνπο ζπγγξαθείο ή έξγα Έηζη ε ζύγρξνλε έξεπλα ζηνλ ηνκέα απηό

βξίζθεηαη αθόκα ζε λεπηαθή ειηθία αλ θαη νη ππνζεκεηώζεηο αξθεηώλ εθδόζεσλ

παξαπέκπνπλ ζηελ αξρηθή πεγή Από ηνλ 11ν αηώλα αξρίδεη λα εκθαλίδεηαη κηα απμαλόκελε

απηναλαθνξηθόηεηα από ζπγγξαθείο όπσο ν Μηραήι Φειιόο θαη ν Νηθεθόξνο Βαζηιάθεο νη

νπνίνη παξαπέκπνπλ ζε δηθά ηνπο έξγα ελώ νη επηζηνινγξάθνη ζπρλά επαηλνύλ ην ύθνο ηνπ

αιιεινγξάθνπ

Ζ πξσηνπνξηαθή δνπιεηά ηνπ Maguire δείρλεη ηελ κεγάιε επηξξνή πνπ αζθνύζε ε

ινγνηερλία ζηελ ηέρλε (1981a θαη 1987) θαη ηελ παξαηεξεηηθόηεηα πνιιώλ εθθξάζεσλ

(1981b θαη 1995˙ Webb 1999) ξίρλνληαο έηζη θσο θαη ζηε ινγνηερληθή αηζζεηηθή Οη

Macrides θαη Magdalino (1988) θαη ε Talbot (1999) δηεξεπλνύλ ηε ζρέζε επηγξακκάησλ θαη

ησλ αληηθεηκέλσλ ή ησλ θηεξίσλ πνπ πεξηγξάθνπλ ή ζηα νπνία αλαγξάθνληαη O Agapitos

(1999) εμεηάδεη ηελ έκθαζε πνπ δίλνπλ ζηελ όξαζε ηα ξνκαληηθά κπζηζηνξήκαηα

Έλαο ηνκέαο είλαη νιόηεια ζρεδόλ ρακέλνο γηα καο ε παξνπζίαζεπαξάζηαζε ηεο

ινγνηερλίαο Ζ θαη ηδίαλ αλάγλσζε γηλόηαλ ζπρλά κεγαινθώλσο (αλ θη όρη απνθιεηζηηθά

έηζη όπσο θαηά ηελ αξραηόηεηα) θη έηζη δηλόηαλ έκθαζε ζηε ζεκαζία ηνπ ήρνπ θαη ηνπ

ξπζκνύ ελόο πεδνύ θεηκέλνπ (Houmlrandner 1981˙ Duffy 1999) όπσο αθξηβώο θαη ηνπ ζηίρνπ Ο

ξπζκόο ήηαλ πην αξγόο θαη επέηξεκε κεγαιύηεξε αθνζίσζε θαη βαζύηεξε θαηαλόεζε ησλ

θεηκέλσλ Αιιά ζε βαζκό πνιύ πην κεγαιύηεξν από ηνλ ζεκεξηλό γξάθνληαλ θείκελα γηα λα

δηαβαζηνύλ κπξνζηά ζην θνηλό όρη κόλν ζηελ εθθιεζία αιιά θαη ζε γηνξηέο ζην παιάηη θαη

ζε πάξα πνιιέο ηδησηηθέο γηνξηέο ή ηειεηέο όπσο ζηηο θεδείεο (Mullett 2003a) Αθόκα θαη

ηδησηηθέο επηζηνιέο δηαβάδνληαλ δεκόζηα πξνο απόιαπζε ησλ επηζθεπηώλ από ζπιινγέο πνπ

θαηαξηίδνληαλ γηα ηνλ ζθνπό απηό Σέηνηεο ζπγθεληξώζεηο νλνκάδνληαλ θέατρον γεγνλόο

πνπ ππνδειώλεη ηελ ζεκαζία πνπ είραλ νη ρεηξνλνκίεο ε όηη αθνξά πην δεκόζηεο

πεξηζηάζεηο επηπρώο καο ζώδεηαη ε πεξηγξαθή ελόο θεξύγκαηνο ζηελ εθθιεζία πνπ έθαλε ν

Φειιόο (1985 ζει 137-51)

Κάπνηνη ππόηξνθνη θαζνδεγνύκελνη από ηελ Mullett (1990 1992 1997 θαη 2003a) έθαλαλ

ρξήζε ζηηο εξγαζίεο ηνπο πην ζύγρξνλσλ ηερληθώλ αλάιπζεο απηέο πνπ ζπλήζσο

ρξεζηκνπνηνύληαη ζηε κνληέξλα θαη κεηακνληέξλα ινγνηερλία Υαξαθηεξηζηηθέο είλαη ηνπ

Magdalino (1997) θαη ηεο Mullett (1997) γηα ηελ historicist analysis ηνπ Alexiou (1982-83)

θαη Reinsch (1998) γηα ηελ δηαθεηκεληθόηεηα ηεο Mullett (1990) γηα ηελ απνδόκεζε

(deconstruction) ησλ Barkhuizen (1996) Agapitos (1991) Cupane (1997) θαη Nilsson (2001)

γηα ηελ αθεγεκαηηθόηεηα (narratology) ηεο Galatariotou (1996) γηα ηελ ςπραλάιπζε

Σέηνηεο άιιεο πξνζεγγίζεηο κπνξνύλ λα βξεζνύλ επίζεο ζην Hatlie (1996) θαη ζε

ζπιινγηθνύο ηόκνπο ndash Agapitos θαη Smith (1992) Beaton θαη Ricks (1993) Ljubarskij

11

(1998) Odorico θαη Agapitos (2002) Houmlrandner θαη Gruumlnbart (2003) E M Jeffreys (2003)

Mullett (2003) απνηππώλνπλ εμαηξεηηθά ην επίπεδν ηεο θξηηηθήο ζηελ βπδαληηλή ινγνηερλία

κε πξνζσπηθέο αμηνινγήζεηο αιιά θαη πξναλαγγειίεο θαη πξνζθιήζεηο γηα ηελ δεκηνπξγία

επξύηεξσλ βάζεσλ δεδνκέλσλ κε ηελ ρξήζε ΖΤ θαη γηα εθδόζεηο θεηκέλσλ θαη γηα

κεγαιύηεξε ζπλεξγαζία ησλ εξεπλεηώλ γηα λα αληρλεπηνύλ ζρέζεηο κεηαμύ ηεο Βπδαληηλήο

ινγνηερλίαο θαη άιισλ ινγνηερληώλ

Γξακκαηεηαθά είδε

Σα ινγνηερληθά είδε ηεο θιαζηθήο επνρήο είραλ δηαρσξηζηεί θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Β΄

νθηζηηθήο θαη αξγόηεξα ζε άιια ππνείδε θαηά ηελ αξραία ζπλήζεηα ζύκθσλα κε ην

γισζζηθό ύθνο ηελ ηερλνηξνπία ην ζέκα Οη Βπδαληηλνί ηα δηδάζθνληαλ απηά θαη ηα

αλέιπαλ ζηηο δηθέο ηνπο κειέηεο αιιά ζηελ πξάμε ζπλήζσο αγλννύζαλ ηνπο απζηεξνύο

δηαρσξηζκνύο θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ εηδώλ (Mullett 1992) Απηό ζπλέβε ζε πνιύ πξώηκν

ζηάδην αλ θαη ν Adshead (1993) ππνζηεξίδεη αθόκα ηελ ζεσξία ηνπ όηη ε Απόκρσυη Ιστορία

είλαη έλαο ζπλδπαζκόο ηνπ 10νπ

αηώλα ηξηώλ δηαθνξεηηθώλ έξγσλ πνπ γξάθηεθαλ από ηνλ

Πξνθόπην ηνλ έθην laquoελόο κπζηζηνξήκαηνο κηαο aetiology έλα νηθνλνκηθό θπιιάδηνraquo

(Procopius 1963b) Αξγόηεξα ε ζύλζεζε πξαγκαηνπνηνύληαλ από κηα εθιεπηπζκέλε

αλάκεημε ζηνηρείσλ από δηαθόξσλ εηδώλ όπσο δείρλεη ν Agapitos (2003) ζηνπο επηθήδεηνπο

Ζ ηάζε ζηε ζύγρξνλε έξεπλα είλαη λα κειεηώληαη θείκελα πέξα από ηα είδε Έηζη κπνξεί λα

εμεηαζηεί ην ζπλνιηθό έξγν ελόο ζπγγξαθέα (Kazhdan 1999) θαη θπξίσο ηνπ Κηθέξσλα ηνπ

Βπδαληίνπ ηνπ Φειινύ (Ljubarskij 2003) ην έξγν ηνπ νπνίνπ είλαη πην πνιύπιεπξν από ηνπ

Ρσκαίνπ Ή κπνξνύκε λα ζπκπεξηιάβνπκε εληειώο θαηλνύξγηεο θαηεγνξίεο Ο εξσηηζκόο

γηα παξάδεηγκα δελ ζπλαληάηαη κόλν ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα αιιά θαη ζηα αγηνινγηθά

ή θαη ζε άιια θείκελα θαη κάιηζηα ζε απηά ε δηάζεζε είλαη πην πνξλνγξαθηθή˙ έηζη ε

πξνζεθηηθή αλάιπζε ηνπ ζέκαηνο θέξλεη απξνζδόθεηα απνηειέζκαηα (Beck 1984˙ Cupane

1987) Έθπιεμε απνηειεί ε ζπρλόηεηα πνπ ζπλαληάκε ρηνύκνξ δεδνκέλεο ηεο ρξηζηηαληθήο

απνδνθηκαζίαο ζε έλα βηβιίν από ηελ πξώηκε πεξίνδν ηνλ Φηιόγεισ όπσο επίζεο θαη ζε

θείκελα πβξηζηηθά πνιεκηθέοο ζάηηξεο παξσδίεο αιιεγνξίεο επηγξάκκαηα θαη ηειηθά ζε

όια ηα ινγνηερληθά είδε (Kyiaki 1973˙ Garland 1990) Ξέξνπκε αθόκα όηη ππήξρε θαη κηα

ζπιινγή κε ζενινγηθά αζηεία Ζ εηξσλεία ζπγγεληθό είδνο αμίδεη λα κειεηεζεί (δεο γηα

παξάδεηγκα Alexiou 1982-3) Κη αθόκα ηα ηεξόζπια (sacriledge) όπνπ ην πην αμηνζεκείσην

παξάδεηγκα είλαη ν Σπανός ή Officehellip πνπ ζώδεηαη ζε δπν έκκεηξεο εθδνρέο θαη ζε κηα σο

πεδό Δδώ νινθάλεξα αλακεηγλύνληαη ραξαθηεξηζηηθέο ιεηηνπξγηθέο θαη αγηνγξαθηθέο

θξάζεηο κε ρπδαίν θαη ζθαηνινγηθό ρηνύκνξ Άιια είδε πνπ αμίδεη λα κειεηεζνύλ είλαη ηα

αλαηξεπηηθά θείκελα θαη εθείλα πνπ αζθνύλ πξνπαγάλδα (Odorico 1983) ζρήκαηα ιόγνπ

12

(imagery) θαη ππαηληγκνί (allusion) Αθόκα θαη ε απηνβηνγξαθία ζπλαληάηαη όρη ζαλ

μερσξηζηό είδνο αιιά ζαλ ζέκα πνπ δηαπεξλά όια ηα άιια (Misch 1949-69 η 3 ζει 749-

903˙ Angold 1998˙ Hinterberger 1999) θαη ζε κηα πεξίζηαζε έρνπκε θαη ιεθηηθή αιιαγή

θύινπ (Papaioannou 2000) Πξέπεη όκσο λα γίλνπλ θαη κεξηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηα

παξαδνζηαθά είδε θαζώο νη Βπδαληηλνί αλαθέξνληαλ ζε απηά όπσο άιισζηε θαη ηα

ζύγρξνλα εγρεηξίδηα θαη πνιιέο άιιεο κειέηεο

ηελ ηζηνξηνγξαθία ην Βπδάληην θιεξνλόκεζε όρη κόλν ηελ ηερλνηξνπία ησλ εζληθώλ από

ηελ αξραηόηεηα (όπνπ δηλόηαλ έκθαζε ζηα πνιηηηθά θαη ζηξαηησηηθά γεγνλόηα θαη όρη ζηα

νηθνλνκηθά θνηλσληθά θαη ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα θαη ππήξρε έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ

αλεύξεζε ησλ αηηίσλ) αιιά επίζεο από ηνλ Δπζέβην ζηα ηέιε ηνπ ηξίηνπ θαη ηηο αξρέο ηνπ

4νπ

αηώλα ην ρξνληθό θαη ηελ Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία (Eusebius 1974-83) Ζ ηειεπηαία

δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο ηεο ηδέαο όηη νη ρξηζηηαλνί ζπληζηνύζαλ μερσξηζηό γέλνο

Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία αξρηθά αζρνινύληαλ κε ηνπο αγώλεο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο πίζηεο

απέλαληη ζηηο πξνθιήζεηο ησλ εζληθώλ θαη αξγόηεξα γηα ηελ δηαθύιαμε ηεο νξζνύ δόγκαηνο

ελάληηα ζηνπο αηξεηηθνύο Έηζη κε ηελ επίιπζε ησλ δνγκαηηθώλ πξνβιεκάησλ

εμαθαλίζηεθε (εθηόο από κηα αλαιακπή ζηηο αξρέο ηνπ 14νπ αη από ηνλ Νηθεθόξν Κάιιηζην

Ξαλζόπνπιν) θαη εληάρζεθε ζε άιια ηζηνξηνγξαθηθά είδε ε γεληθέο γξακκέο ηα ρξνληθά

αλαιπηηθά ή βξαρέα πνπ μεθηλνύζαλ από θηίζεσο θόζκνπ γξάθνληαλ ζε ρακειόηεξν ύθνο

ζε ζρέζε κε ηηο ηζηνξίεο αιιά ε δηαρσξηζηηθή γξακκή είλαη ζπρλά δπζδηάθξηηε θαη ν

δηαρσξηζκόο ηνπ Krumbacher (1897) αλάκεζα ζε ηαπεηλά κνλαρηθά ρξνληθά γηα ηνπο απινύο

θαη εθιεπηπζκέλεο ηζηνξίεο γηα ηελ ειίη έρεη πιένλ θαηαξξηθζεί (Afinogenov 1992) Γηα ηελ

πξώηκε πεξίνδν δεο ηελ επηζθόπεζε ηνπ Marasco (2003) θαη ηνπ Treadgold (2005b έρνπλ

αλαγγειζεί ηόκνη πνπ ζα θαιύςνπλ θαη ηηο επόκελεο πεξηόδνπο) Λίγα ηζηνξηθά θείκελα

έρνπλ ζσζεί από ηνλ 7ν αηώλα σο ηηο αξρέο ηνπ ελάηνπ αιιά γηα ηνλ έβδνκν δεο Michael

Whitby (1992) ηε ζπλέρεηα ππάξρεη κηα εθπιεθηηθή πνηθηιία θεηκέλσλ ζηα νπνία

αλακείρζεθαλ αθόκα πεξηζζόηεξν ηα αξραία είδε ηεο ηζηνξίαο ηεο βηνγξαθίαο θαη ηνπ

εγθσκίνπ (Πρ Ζ Άλλα Κνκλελή 2001 γηα ηελ νπνία δεο Ljubarskij 1996) κε ηελ

Χρονογραυία ηνπ Φειινύ (1926-28) λα δηαθξίλεηαη γηα ηελ πξσηνηππία ηεο ζηελ αλαδήηεζε

ηνπ θηλήηξνπ κέζα ζε θάζε ραξαθηήξα Ζ ζύγρξνλε έξεπλα έρεη μεθηλήζεη λα εληνπίδεη ηελ

πνηθηιία θαη ηηο εμειίμεηο από ηνλ έλαην σο ηνλ 15ν αηώλα (Kazhdan 1980˙ Ljubarskij 1992

1993 1995 θαη 1998˙ Macrides 2003) Οη ηόκνη πνπ εθδίδνληαη από ην Corpus Fontium

Historiae Byzantinae πεξηέρνπλ ζεκεηώζεηο θαη ζπλήζσο κεηάθξαζε ζε κηα ζύγρξνλε

γιώζζα θαη ζε αληίζεζε κε ηηο παιαηόηεξεο ηζηνξηθέο ζεηξέο πεξηέρνπλ επηζηνιέο

εγρεηξίδηα θαη άιια είδε ινγνηερλίαο

ώδνληαη πεξηζζόηεξεο από 15000 επηζηνιέο Αλ εμαηξέζνπκε κεξηθέο πνπ είλαη πιαζηέο

όπσο ηνπ Θενθύιαθηνπ ηκνθάηηε (1985) θαη ηνπ Ησάλλε Υνξηαζκέλνπ πνπ απαληάεη ζε

13

γξάκκαηα ηνπ Ληβαλίνπ πνπ γξάθηεθαλ ρίιηα ρξόληα πξηλ όιεο νη άιιεο είλαη απζεληηθέο πνπ

εζηάιεζαλ γηα έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο ιόγνπο γηα λα κεηαθέξεη λέα λα εθπιεξώζεη θηιηθέο

ππνρξεώζεηο ή απνηεινύζαλ ινγνηερληθά δώξα Οη παξαιήπηεο επηζεκαίλνπλ ηελ πξνζσπηθή

απνθαιππηηθή θύζε ηνπο (Papaioannou 2003) θαη βιέπνπκε όηη ζπρλά είλαη γξακκέλεο

ζύκθσλα κε ηελ παηδεία ηνλ ραξαθηήξα θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ βξίζθεηαη

ν άιινο Ο Littlewood (1999) έδεημε όηη ζηηο παξακπζεηηθέο επηζηνιέο (παξεγνξεηηθέο)

ππάξρεη κηα ηεξάζηηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ νη νπνίεο ζπρλά είλαη ζύκθσλεο κε ηα

ζπκπεξάζκαηα ηεο ζύγρξνλεο ςπραλάιπζεο Βέβαηα νη ζπιινγέο πνπ καο ζώζεθαλ πηζαλόλ

λα κελ είλαη αληηπξνζσπεπηηθέο θαζώο πνιιέο επηζηνιέο επηιέρζεθαλ κε ινγνηερληθά

θξηηήξηα γηα λα δηαηεξεζνύλ ελώ ζπρλά νη πξαγκαηηθέο πιεξνθνξίεο ίζσο έρνπλ απαιεηθζεί

ζθόπηκα (Karlsson 1962 ζει 16-17) Αλ θαη κέρξη πξόζθαηα δηαβάδνληαλ γηα λα αληιεζνύλ

απνθιεηζηηθά ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο ηώξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα εμαθξηβσζνύλ ηα

θνηλσληθά δίθηπα (Mullett 1997 θαη 2003b) θαη απνηηκνύληαη γηα ηελ ινγνηερληθή ηνπο αμία

αλαζεσξώληαο ηηο παιηέο δπζκελείο απόςεηο (Dennis 1988˙ Hatlie 1996) Πνιύηηκε δνπιεηά

ππνδνκήο γηα ηηο απόςεηο πεί αιιεινγξαθίαο έγηλε από ηνλ Karlsson (1962) Ζ Mullett

(1981) έρεη κειεηήζεη ηελ ηππνινγία (forms) subject-matter θαη ηελ ρξνλνινγηθή εμέιημε ν

Hatlie (1996) θάλεη αλαζθόπεζε ηεο ζύγρξνλεο έξεπλαο ελώ νη Houmlrandner θαη Gruumlbart

(2003) πεξηιακβάλνπλ παξαδείγκαηα από ηηο πην ζύγρξνλεο ηάζεηο

Ζ ξεηνξηθή αλαπηύρζεθε ζαλ ηέρλε γηα λα κηιάεη θαλείο επθξηλώο θαη πεηζηηθά γηα ιόγνπο

θπξίσο πνιηηηθνύο θαη δηθαληθνύο αιιά κε ηελ επηθξάηεζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη θαηά ηελ

δηάξθεηα ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο κεηεμειίρζεθε ζε έλαλ κέζν καδηθήο ςπραγσγίαο Θα

ήηαλ όκσο ιάζνο αλ αξληόκαζηαλ έλαλ ζεκαληηθό πξαθηηθό ξόιν πνπ έπαηδε ζην Βπδάληην

Σν θήξπγκα (Cunningham 1995˙ Cunningham θαη Allen 1998) ην νπνίν πήγαζε από θιαζηθά

θαη ηνπδατθά πξόηππα αιιά ζηε ζπλέρεηα απηνλνκήζεθε αζθνύζε κεγάιε επηξξνή θαη

δηαπαηδαγσγνύζε ζσθξόληδε θαη θαζνδεγνύζε ηα πιήζε Σνλ 6ν αηώλα όηαλ πηα παξάθκαζε

ε ζύλζεζε θεξπγκάησλ νη νκηιίεο ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ Ησάλλε ηνπ

Υξπζνζηόκνπ έγηλαλ θαλόλαο αλ θαη είρακε θαη ζηε ζπλέρεηα πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα λα

αλαγελλεζεί ην είδνο θπξίσο από ηελ Παηξηαξρηθή ρνιή Από ηνπο απιηθνύο όπσο είλαη

θπζηθό καο ζώδνληαη αλαξίζκεηεο πξνζθσλήζεηο ζηνλ απηνθξάηνξα ηνλ παηξηάξρε ή θαη

ζε άιινπο αμησκαηνύρνπο ndash ζεκεησηένλ όηη γλσξίδνπκε κόλν έλαλ απηνθξάηνξα λα επίπιεμε

νκηιεηή γηα θνιαθεία θαη κόλν έλαλ λα απνρώξεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνζθώλεζεο

(Dennis 1997 ζ 134) Οη επηηάθηνη ιόγνη θαη γεληθά όζνη εθθσλνύληαλ ζε ηδησηηθέο ηειεηέο

έπαηδαλ ηνλ αλακελόκελν ξόιν θαη ζπρλά ήηαλ θάζε άιιν παξά απνζηαζηνπνηεκέλνη Κη όζν

γηα ηα πξνγπκλάζκαηα ζε αληίζεζε κε όηη δειώλεη ε νλνκαζία ηνπο πξόθεηηαη γηα θείκελα

πςειήο ινγνηερληθόηεηαο πνπ γξάθνληαλ κόλν γηα ςπραγσγηθνύο ιόγνπο (Littlewood 1980˙

G A Kennedy 2003) Δλ ηέιεη ε ξεηνξηθή θπξηαξρνύζε κε επηηπρή αιιά θαη νιέζξηα

14

απνηειέζκαηα ζε όια ηα είδε ηεο ινγνηερλίαο -εμαηξνύληαη θάπνηα δεκώδε θείκελα (γεληθά

Kustas 1973˙ G A Kennedy 1983˙ A M Cameron 1991˙ E M Jeffreys 2003)

Σα ηερληθά εγρεηξίδηα γξακκέλα ζε ιόγηα γιώζζα αιιά κε ιηγόηεξνπο ξεηνξηζκνύο θαη

ινγνηερληζκνύο πξνέξρνληαη θπξίσο από ηελ αλαγέλλεζε ηεο γλώζεο πνπ έιαβε ρώξα ζηα

κέζα ηνπ 9νπ

αηώλα (Lemerle 1986) Ο Κσλζηαληίλνο Ε΄ ν Πνξθπξνγέλλεηνο νξγάλσζε

απνηειεζκαηηθά θαη ελζάξξπλε ηελ ζπγγξαθή ελόο πνιύηνκνπ έξγνπ πνπ ζα κπνξνύζακε λα

ην νλνκάζνπκε laquoΒπδαληηλή Δγθπθινπαίδεηαraquo κεγάιν κέξνο ηεο νπνίαο έρεη αληιεζεί από

παιαηόηεξα έξγα ζηα νπνία έγηλαλ όκσο θαη αξθεηέο ζύγρξνλεο πξνζζήθεο Ζ πην

αζπλήζηζηε εξγαζία εθείλεο ηεο πεξηόδνπ θαη αλεθηίκεηε γηα καο ζήκεξα ήηαλ ην εγρεηξίδην

γηα ηελ δηπισκαηία πνπ έγξαςε ν ίδηνο ν Κσλζηαληίλνο γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ν γηνο ηνπ

(Constantine VII Porfyrogenitos 1967) Καηά ηελ Παιαηνιόγηα πεξίνδν άλζηζαλ γηα αθόκα

κηα θνξά ηα ηερληθά ζπγγξάκκαηα Σα πεδία πνπ ελδηέθεξαλ θπξίσο ηνπο Βπδαληηλνύο ήηαλ

ε ζενινγία ε θηινζνθία ε ξεηνξηθή ε γξακκαηηθή ε ιεμηθνγξαθία λνκηθά ζηξαηησηηθέο

ηαθηηθέο θαξκαθεπηηθή καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία αιιά έρνπλ γίλεη εξγαζίεο θαη γηα ηελ

κνπζηθή ηελ γεσξγία ηελ γεσγξαθία ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη άιια ζέκαηα Γηα κηα

γεληθή επηζθόπεζε δεο ζηνλ Hunger (1978)

Γεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξεο κνξθέο πνίεζεο ζην Βπδάληην Ζ ζύγρξνλε πξνθνξά θαηά ηελ

νπνία ηα αξραία θσλεηηθά ζύκβνια ρξεζηκνπνηνύληαλ ζαλ ηνληθά ζπλέβαιε ζηελ

εγθαηάιεηςε ησλ αξραίσλ πνζνηηθώλ κέηξσλ ηα νπνία γηα αηώλεο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

θαηαλνεηά σο ηηο έξεπλεο ηνπ Γεκεηξίνπ Σξηθιίληνπ ηνλ 14ν αηώλα Από ηνλ 6ν αηώλα

άξρηζε λα επηβάιιεηαη ν ηνληθόο ζηίρνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν δεθαπεληαζύιιαβνο laquoπνιηηηθόο

ζηίρνοraquo (Wilson 1996˙ Lauxtermann 1999)

Ζ πκλνγξαθία (Wellesz 1961) ζηελ αξρή είρε ηελ κνξθή ξπζκηθήο πξόδαο Έπεηηα όκσο κε

εμαίξεζε θάπνηεο ζπλζέζεηο ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ πλεζίνπ νη νπνίνη

ρξεζηκνπνίεζαλ θιαζηθά κέηξα νη ύκλνη γξάθνληαλ ππό ηελ επίδξαζε πξηαθώλ πξνηύπσλ

Έηζη έρνπκε κηα πνηθηιία ύκλσλ γξακκέλσλ ζε ζηξνθέο από έκκεηξνπο ζηίρνπο κε αλαθνξέο

ζηελ θαζνκηινπκέλε πνπ καο είλαη γλσζηνί σο θνληάθηα θαλόλεο ζηηρεξά θαη ηξνπάξηα

Πνιιέο θνξέο ζπκπεξηιάκβαλαλ δσληαλό δηάινγν θαη αλαθνξέο ζε ζύγρξνλα γεγνλόηα

όπσο ν ύκλνο ηνπ Ρσκαλνύ laquoπεξὶ ζεηζκῶλraquo πνπ πεξηγξάθεη ηε ηάζε ηνπ Νίθα ην 532 Ζ

Παιαηηλή Αλζνινγία (ADE Cameron 1993) όπσο καο ζώδεηαη ζήκεξα μεθίλεζε θαηά ηελ

Διιεληζηηθή επνρή θαη θνξπθώζεθε θαηά ηε Βπδαληηλή (ηνλ δέθαην θαη ηνλ 13ν θαη 14

ν

αηώλα) Πεξηέρεη επηγξάκκαηα αιιά θαη πνιιά Βπδαληηλά πνηήκαηα ρξηζηηαληθά θαη

θιαζηθηζηηθά δηαθόξσλ πεξηόδσλ αλάκεζά ηνπο θαη 254 ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδελνύ θαη

άιισλ πνπ ραξάρηεθαλ ζε λανύο ηεο Διιάδαο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη

ζπγθεληξώζεθαλ ηνλ 10ν αηώλα από ηνλ αξραηνδίθε Γξεγόξην Κακςά Πνιιά άιια

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)

6

δήισζή ηνπ γηα laquoηελ παξαιπηηθή επίδξαζεraquo εθείλνπ laquoηνπ δνπξινκαλδύαhellip πνπ δηαηεξνύζε

ηνπο θξαηνύκελνπο ζε θαηάζηαζε πλεπκαηηθήο θαζπζηέξεζεοraquo Ζ ζύγρξνλε έξεπλα όκσο

πξνζπαζεί κε επηηπρία λα απνδείμεη όηη θάηη ηέηνην δελ ηζρύεη (αμηνζεκείσηε ε κειέηε ηεο E

M Jeffreys 2003) Ζ αιήζεηα θαίλεηαη λα είλαη όηη νη Βπδαληηλνί απείραλ πνιύ από ην λα

κηκνύληαη δνπιηθά θη όηη ήηαλ ηδηαίηεξα πξσηόηππνη κέζα ζηα δεδνκέλα πιαίζηα πνπ

απνδέρηεθαλ νηθεηνζειώο σο θιεξνλνκηά Αιιά θηλνύληαλ θη εθηόο ηνπ πιαηζίνπ όπσο ν

Μηραήι Φειιόο πνπ δήισλε όηη ε ππέξβαζε ησλ θαλόλσλ ηεο ξεηνξηθήο νδεγεί ζε

πςειόηεξε ηέρλε θάηη πνπ ν ίδηνο όπσο θαη πνιινί άιινη έπξαηηε (Chamberlain 1986) Δίλαη

θπζηνινγηθό ηα απνηειέζκαηα απηήο ηεο ξεηνξηθήο κίκεζεο λα θπκαίλνληαη από

ζρνιαζηηθά αλόεηα αληαξέο θαη αδέμηεο επηδείμεηο ινγηόηεηαο ζε ζπλαξπαζηηθά

ελδηαθέξνληα θαη ληειηθάηα από ηελ αληθαλόηεηα ζηελ αξηζηνηερληθή ηειεηόηεηα

πρλά ζπγθξίλεηαη ε Βπδαληηλή ινγνηερλία ζαλ ζύλνιν κε εθείλε ηεο Αλαγέλλεζεο Μηα

θαζόινπ θνιαθεπηηθή ζύγθξηζε γηαηί ε Βπδαληηλή ινγνηερλία δελ δηαζέηεη ηα θαηαιπηηθά

ζηνηρεία πνπ θαζηζηνύλ ηελ Αλαγέλλεζε απνιαπζηηθή ε ζπλαξπαζηηθή αλαθάιπςε κηαο

έλδνμεο θαη ελ πνιινίο άγλσζηεο παξάδνζεο θαη νη αθαηέξγαζηεο γιώζζεο πνπ νη

εζσηεξηθέο ηνπο δπλάκεηο κπνξνύζαλ λα ζπλδπαζηνύλ κε ηελ ιεπηόηεηα ησλ θιαζηθώλ

ειιεληθώλ ή ιαηηληθώλ Ζ βπδαληηλή αλώηεξε ηάμε ήηαλ πάληνηε εμνηθεησκέλε πεξηζζόηεξν

ή ιηγόηεξν κε ηελ ειιεληθή ινγνηερληθή θιεξνλνκηά θαη ρξεζηκνπνηνύζε ηελ ίδηα γιώζζα

Μαο ζπκίδεη θαηά πεξηζζόηεξν ηελ ζύγρξνλε ινγνηερλία αιιά κε ηξόπν αληίζηξνθν

Υνλδξηθά ε ζύγρξνλε ινγνηερλία είηε απνξξίπηεη ην παξειζόλ εμαηηίαο ηεο αγάπεο ηεο γηα

ηνλ λεσηεξηζκό είηε παξνπζηάδεη παιηά έξγα κε ζύγρξνλε ελδπκαζία Όκσο θακηά από απηέο

ηηο δπν επηινγέο δελ έζειγε ηνπο Βπδαληηλνύο Απηνί έκεηλαλ πηζηνί ζηελ αξραία αληίιεςε

όηη νη Μνύζεο ήηαλ θόξεο ηεο Μλήκεο Σα ζεκαληηθά δειαδή έξγα ηέρλεο βαζηδόηαλ πάλσ

ζηελ ελδειερή γλώζε ησλ πξνθαηόρσλπξνγόλσλ θαη θαηά ζπλέπεηα όηη ε θαηλνηνκία γηα

ηελ θαηλνηνκία ήηαλ απνξξηπηέα Από ηε ζηηγκή πνπ ν αξραίνο lex operis είρε ζεζπηζηεί από

ηελ ζηηγκή δειαδή πνπ είρε ζεζπηζηεί ην θάζε είδνο είηε επξόθεηην γηα ινγνηερλία κνπζηθή

αξρηηεθηνληθή ή γιππηηθή ηα έξγα πνπ αθνινπζνύζαλ κπνξνύζαλ κόλν λα βειηηώζνπλ

θάπνηα ζεκεία ώζπνπ λα επηηεπρζεί ε ηειεηόηεηα ζην αλζξώπηλν κέηξν Οη Βπδαληηλνί αλ

θαη δελ πίζηεπαλ όηη κπνξνύζαλ λα βειηηώζνπλ ηα πξόηππά ηνπο παξόια απηά δελ

κπνξνύζαλ λα αληηζηαζνύλ ζην λα βάινπλ ηελ δηθή ηνπο ζθξαγίδα ζηηο ζπλζέζεηο ηνπο

Έηζη ελώ θαηαδίθαδαλ ηελ ίδηα ηελ ηδέα ηνπ λεσηεξηζκνύ (γηα ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο απηή

δεο Kazhdan 1993 θαη Cutler 1995) ππήξμαλ λεσηεξηζηέο κε ηξόπνπο θαη ζε πεξηνρέο πνπ

κόλν αξγά αλαγλσξίδνληαη (Littlewood 1995)

Σα ινγνηερληθά θείκελα γξαθόηαλ από κέιε ηεο αλώηεξεο ηάμεο πνπ απεπζύλνληαλ ζε κέιε

ηεο ηάμεο ηνπο Έρνπκε κηα νκάδα δειαδή πνπ ήηαλ πάληνηε ηδηαίηεξα κηθξή θαη ηα κέιε ηεο

είραλ ιάβεη παξόκνηα παηδεία Απηό νδήγεζε αλαπόθεπθηα ζε θάπνηα επηηήδεπζε θαη

7

αζάθεηα πνπ πνιιέο θνξέο επαηλέζεθαλ σο λόκηκεο (Kustas 1973 ζει 63-100) Τπάξρνπλ

όκσο πεξηζηαζηαθά ζρόιηα πνπ ππνδειώλνπλ όηη παξάιιεια ρξεζηκνπνηνύληαλ θαη έλα

απινύζηεξν ύθνο ώζηε θαη εθείλνη πνπ ήηαλ εθηόο ειίη λα κπνξνύλ λα θαηαλννύλ Ο

πκεώλ Λνγνζέηεο θάπνηε παξαπνλέζεθε επεηδή ηνπ θάλεθε ε αιιεινγξαθία ηνπ εληειώο

αθαηαλόεηε (Darrouzegraves 1960 ζει 154-5) Ζ πνηθηιία θαη ε ιεπηόηεηα ζηνλ ρεηξηζκό ηεο

θιαζηθήο θαη ηεο ρξηζηηαληθήο θιεξνλνκηάο ζθξάγηζαλ απηή ηε κίκεζε (Hunger 1970)

ζπρλά απνηεινύζαλ έλα κόλν κέξνο ηεο ζπγγξαθηθήο ηέρλεο Άιιεο θνξέο ε επηηήδεπζε θαη

ε αζάθεηα πήγαδαλ από ηελ αλάγθε λα γλσζηνπνηεζνύλ ζε θάπνηνπο αλαηξεπηηθέο ηδέεο

όπσο έθαλε ν Πξνθόπηνο (1963a θαη 1963b) ν νπνίνο ελώ θαηλνκεληθά εγθσκηάδεη ηνλ

Ηνπζηηληαλό ζηνπο Πνιέκνπο Ο Καιδέιιεο (2004) έμνρα δείρλεη ηηο ηθαλόηεηεο ηνπ

ηζηνξηθνύ ζε έλα βηβιίν ην νπνίν mutatis mutandis κπνξεί λα θσηίζεη ηα αθαλή εξγαιεία

κεγάινπ κέξνπο ηεο βπδαληηλήο ινγνηερλίαο Ο Φειιόο ρξεζηκνπνίεζε ηελ ίδηα ηερληθή

πξνθαιώληαο ηελ πλεπκαηηθή θαη πνιηηηθή θπξηαξρία ηεο εθθιεζίαο (Kaldellis 1999) όπσο

θαη ν αλώλπκνο ζπγγξαθέαο ηνπ 12νπ αηώλα πνπ έγξαςε ηνλ Σηκαξίσλα όπνπ

δηαθσκσδνύληαη νη αξηζηνθξάηεο πνπ αθνινπζνύλ ηε κόδα (Alexiou 1982-83)

Μηα ζπλεζηζκέλε επίδεημε γισζζηθήο δεμηνηερλίαο πεξηιάκβαλε αιιαγέο ζην ύςνο ηνπ

ύθνπο όπσο ζε κηα νκηιία πνπ εθθώλεζε ν Γεξκαλόο Κσλζηαληηλνππόιεσο γηα ηνλ

Δπαγγειηζκό ηελ αξρή ηα ιόγηα ηεο Μαξίαο είλαη απιά ζε αληίζεζε κε ην ύθνο ηνπ

Γαβξηήι πνπ είλαη πςειόηεξν Καζώο όκσο θαηαλνεί ηε ζεκαζία ηεο επίζθεςεο ηνπ αγγέινπ

γίλνληαη πην κεγαινπξεπή γηα λα θαηαιήμνπλ ζε έλα πςειό ξεηνξηθό ύθνο δηαλζηζκέλν κε

πεξίπινθεο ζενινγηθέο έλλνηεο ζηελ ζπδήηεζε κε ηνλ Ησζήθ πνπ αθνινπζεί (Kazhdan 1999

ζει 62-3) Μηα νκηιία ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ καο δίλεη έλα άιιν παξάδεηγκα

επηδεμηόηεηαο θαζώο ν άγηνο κέζα από έλα πιέγκα ππαηληγκώλ ηαπηίδεη ηνλ εαπηό ηνπ κε ηνλ

αξραίν θηιόζνθν σθξάηε (Vinson 1993) ε έλα άιιν είδνο ηελ ηζηνξηνγξαθία γηα λα

πεξηγξάςεη ν Φειιόο ηνλ πληγκό ηνπ Ρσκαλνύ Γ΄ θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ινπηξνύ ηνπ

επηιέγεη πξνζεθηηθά ιέμεηο πνπ ππελζπκίδνπλ ην κπζηήξην ηεο βαπηίζεσο θαη ηελ θάζνδν

ζηνλ Άδε ηνπ Υξηζηνύ Ο ζπγγξαθέαο όκσο αληηζηξέθεη όκσο ην λόεκά ηνπο θαη ππνβάιιεη

ζηνλ αλαγλώζηε ηελ άπνςε όηη ν απηνθξάηνξαο δελ εμηιεώζεθε γηα ηηο ακαξηίεο ηνπ νύηε

κπνξεί λα κεηέρεη ζηελ Αλάζηαζε (Efthymiades 2004) Ο Ησάλλεο Γεσκέηξεο παξέρεη αθόκα

κεγαιύηεξε πνηθηιία ζε έλα Προγύμνασμα ελώ αθνινπζεί ηελ ζεηξά πνπ θαζόξηζε ν

Δξκνγέλεο γηα ην εγθώκην ησλ θπηώλ ζην εγθώκην πνπ έγξαςε γηα ηελ βειαληδηά

ρξεζηκνπνηεί ππαηληθηηθή γιώζζα γηα λα πεξηγξάςεη ηνλ θύθιν δσήο ηνπ αλζξώπνπ από ηελ

ζύιιεςε (άκσκε) σο ηελ ηξίηε ειηθία δίλνληαο έηζη ζηνλ ππνςηαζκέλν αλαγλώζηε κηα

δηαζθεδαζηηθή ηξνπή ζε έλα θαηά ηrsquo άιια θείκελν ξεηνξηθήο (Littlewood 1980 Γηα

πεξηζζόηεξα παξαδείγκαηα ζηνπο δηάθνξνπο ηύπνπο γισζζηθήο δεμηνηερλίαο δεο Ljubarkij

2003)

8

Οη κύζνη ηα αλέθδνηα νη ηόπνη θαη νη εθθξάζεηο ζπρλά επηθξίλνληαη σο ξεηνξηθέο

παξεηζθξήζεηο αιιά ε ρξήζε ηνπο ζπλήζσο είλαη πην πεξίπινθε Γηα παξάδεηγκα νη κύζνη

θαη ηα αλέθδνηα κπνξεί λα απνηεινύλ εζσηεξηθά πεηξάγκαηα ή λα απνθαιύπηνπλ θξπκκέλα

λνήκαηα ή λα θηινηερλνύλ κηα επξύηεξε πξννπηηθή γηα ηνπο παξαηεξεηηθνύο αλαγλώζηεο

όπσο δείρλεη ν Kaldellis (2003 θαη 2004 ζει 62-93) ζηνπο ηζηνξηθνύο ηνπ 6νπ αηώλα Όζν

γηα ηνπο ηόπνπο ε Macrides (2003 ζει 208-9) πνιύ ζσζηά επηζεκαίλεη όηη όηαλ ν Γεώξγηνο

Αθξνπνιίηεο ρξεζηκνπνηεί ζηελ ελζξόληζε ηνπ Μηραήι Ζ΄ Παιαηνιόγνπ έλαλ από ηνπο πην

αγαπεκέλνπο ησλ Βπδαληηλώλ εθείλνλ ηεο αλαλέσζεο ζέιεη λα ππνδειώζεη ζηνπο

αλαγλώζηεο ηνπ ηελ κεηάβαζε από ηελ βίαηε ηπξαλλία ζε κηα εηξεληθή θαη επδόθηκε

βαζηιεία Ζ πξνζεθηηθή αλάγλσζε ζα απνθαιύςεη ακέηξεηα θξπκκέλα θίλεηξα πίζσ από ηελ

επηινγή ζπγθεθξηκέλσλ ηόπσλ Δπίζεο νη εθθξάζεηο ηνπνζεηνύκελεο κέζα ζε επξύηεξα έξγα

ππεξεηνύλ ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνύο όπσο γηα παξάδεηγκα ζπκβαίλεη κε ηνπο θήπνπο νη

νπνίνη ηνπνζεηνύληαη ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα de rigeur όρη κόλν γηα λα ηνλίζνπλ ηνλ

αηζζεζηαζκό αιιά θαη γηα λα ππνδειώζνπλ ην εξσηηθό κέηξν (sexual standard) ηεο εξσίδαο

(Littlewood 1979)

Ζ ρξήζε παξαζεκάησλ ζπρλά θαηεγνξείηαη ζαλ κηα αλνύζηα επηινγή από δηάθνξεο ζπιινγέο

πνπ απιώο θαη κόλν δηαλζίδεη ην θείκελν Αλ όκσο ίζρπε θάηη ηέηνην ηόηε ζίγνπξα ζα καο

είρε ζσζεί θάηη πεξηζζόηεξν από ηηο ιίγεο αζήκαληεο ζπιινγέο πνπ έθηαζαλ σο ηηο κέξεο

καο Δπηπιένλ νη ζπγγξαθείο δείρλνπλ κηα εκκνλή λα κελ επαλαιακβάλνπλ θάπνην

παξάζεκα απηνύζην αθόκα θη αλ έρνπλ πεξάζεη πνιιά ρξόληα από ηελ πξνεγνύκελε ρξήζε

ηνπ θαη πξνζπαζνύζαλ λα απνθεύγνπλ εθείλα πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί από άιινπο

(Littlewood 1988 αλ θαη ηα ζηνηρεία δελ είλαη πιήξε θαζώο ρξεζηκνπνηνύληαη κόλν 23

ζπγγξαθείο θαη πεξηνξίδνληαη ζηηο επηζηνιέο) Αιιά αθόκα θη αλ επαλαιάκβαλαλ έλα

παξάζεκα ε δηαηύπσζε ζπαλίσο ήηαλ αθξηβώο ε ίδηα (γηα απηό θαη ν δηαρσξηζκόο αλάκεζα

ζηελ παξάζεζε ελόο θεηκέλνπ θαη ζηελ ππαηληθηηθή αλαθνξά ηνπ είλαη δύζθνινο λα γίλεη θαη

από έλα ζεκείν θαη κεηά δελ έρεη ζεκαζία) Ζ Selbstvariation ζε παξαζέκαηα ππαηληγκνύο

θαζηεξσκέλεο παξνκνηώζεηο θαη κεηαθνξέο είρε ζπλήζσο θαιιηηερληθά θίλεηξα θαη κπνξεί

λα αληρλεπηεί όρη κόλν από ηε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ ιέμεσλ αιιά θαη από ηελ δεμηνηερληθή

πξνζαξκνγή ηνπο ζε δηαθνξεηηθά πεξηερόκελα Ο Duffy (2001) θαη ν Littlewood (1981)

έρνπλ δείμεη γηα απηό ην ζέκα ηελ ηθαλόηεηα ηνπ Φειινύ όηαλ ρξεζηκνπνηεί πιαησληθέο

κεηαθνξέο Αιιά ν Φειιόο δελ ήηαλ επ νπδελί κνλαδηθή πεξίπησζε θαη πνιπάξηζκα

βπδαληηλά θείκελα ζα κπνξνύζαλ αλ εμεηαζηνύλ κε πξνζνρή λα δώζνπλ παξόκνηα

απνηειέζκαηα (Kazhdan θαη Franklin 1984 ζει 256-86 εηδηθά γηα ηνλ Νηθήηα Υσληάηε˙

Reinsch 1998 γηα ηελ Άλλα Κνκλελή) πρλά κε ηελ επαλάιεςε ζρεκάησλ ιόγνπ πνπ έρνπλ

δηαθνξνπνηεζεί ειαθξώο δεκηνπξγνύληαη θαιιηηερληθνί θαη ζεκαηηθνί ζύλδεζκνη αλάκεζα

ζηα δηάθνξα κέξε ηεο αθήγεζεο (Mary Whitby 2003) Selbstvariation κπνξεί πάιη λα

9

ππεξεηεί έλαλ απώηεξν ζηόρν Γηα παξάδεηγκα ν Πξνθόπηνο βάδεη ηελ Θενδώξα λα ζώδεη

ηνλ ζξόλν ηνπ ζπδύγνπ ηεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ηάζεο ηνπ Νίθα ιέγνληαο laquoκηα παιηά

παξνηκία ιέεη όηη ε βαζηιεία είλαη θαιό ζάβαλνraquo αιιά απηό πνπ αθνύγεηαη πκλεηηθό όηαλ

ρξεζηκνπνηείηαη ε ιέμε laquoβαζηιείαraquo θαη κπνξεί ζπλεπώο λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε κηα δήζελ

επηδνθηκαζηηθή αθήγεζε νη πεπαηδεπκέλνη αλαγλώζηεο όκσο ζα ζπκνύληαλ όηη ε αξρηθή

ιέμε ήηαλ laquoηπξαλλίαraquo θη όηη εηπώζεθε πξηλ από κηα αηκαηεξή ζθαγή από ηνλ βάλαπζν

Γηνλύζην πξαθνύζην θαη ζπλεπώο ζα αληηιακβάλνληαλ όηη ν Πξνθόπηνο εμέθξαδε ηελ

απνδνθηκαζία ηνπ θεθαιπκκέλα (Πξνθόπηνο 1963a˙ JAS Evans 1984˙ πεξηζζόηεξα

παξαδείγκαηα Kaldellis 2004)

Μειεηώληαο ηε ζηάζε ησλ Βπδαληηλώλ απέλαληη ζηα παιαηόηεξα θείκελα κπνξνύκε λα

θαηαλνήζνπκε θαη ηηο αιιαγέο ζηνλ ηξόπν πνπ νη ίδηνη θαιιηεξγνύζαλ ηελ ινγνηερλία θαη ηηο

πξνηηκήζεηο ηνπο Δθηόο από ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ Φσηίνπ (1959-91) θαηά ηνλ 9ν αηώλα καο

έρνπλ ζσζεί ζρόιηα γηα ην ύθνο ηνπ Ησάλλε ηνπ Υξπζόζηνκνπ (Houmlrandner 1996) ηνπ

Δπξηπίδε ηνπ Γεσξγίνπ Πηζηδίαο ηνπ Ζιηνδώξνπ θαη ηνπ Αρηιιέα Σάηηνπ από ηνλ Φειιό

ηνλ 11ν αηώλα (Psellos 1986) θαη ηνπ Γίσλα Υξπζόζηνκνπ θαη ηνπ πλέζηνπ από ηνλ

Θεόδσξν Μεηνρίηε ηνλ 13ν (Metochites 2003) Φπζηθά νη πξνηηκήζεηο ηνπο θαλεξώλνληαη θη

από ηα πνιπάξηζκα παξαζέκαηα θαη ηνπο ππαηληγκνύο αλ θαη ζπαλίσο θαηνλνκάδνληαη νη

πεγέο ηνπο Τπάξρνπλ αλαξίζκεηνη ζρνιηαζκνί όπσο ηνπ Δπζηαζίνπ Θεζζαινλίθεο γηα ηνλ

Όκεξν ηνπ νπνίνπ παξακέλεη αθόκα θαη ζήκεξα ν δηεμνδηθόηεξνο ζρνιηαζηήο όπσο επίζεο

scholia θαη εξγαζίεο Απηή ε εμεγεηηθή πξαθηηθή μεθίλεζε ηνλ 11ν αηώλα θαη πξηλ από απηή

ρξεζηκνπνηνύληαλ ζρνιηαζκνί ηεο Διιεληζηηθήο επνρήο (R Browning 1995b˙ Smith 1996˙

Wilson 1996) Αιιά αθόκα θαη ν αξηζκόο θαη ε ρξνλνινγία ησλ ζσδόκελσλ ρεηξνγξάθσλ

έρνπλ θάηη λα καο πνπλ γηα παξάδεηγκα ην παιαηόηεξν ζσδόκελν ρεηξόγξαθν κε ηηο

δύζθνιεο κεηξηθά θαη γισζζηθά επηλίθηεο σδέο ηνπ Πηλδάξνπ είλαη ηνπ 1280 αιιά ζώδνληαη

πεξίπνπ 200 πξηλ από ην ηέινο ηεο Παιαηνιόγεηαο πεξηόδνπ Irigoin 1952) Αληίζεηα δελ έρεη

δνζεί ε απαξαίηεηε πξνζνρή ζηα ρεηξόγξαθα πνπ πεξηέρνπλ θνζκηθά βπδαληηλά θείκελα

Δθηόο από κεξηθά πνπ πεξηέρνπλ κόλν έλα θείκελν ηα ρεηξόγξαθα απηά ζπαλίσο πεξηέρνπλ

ηηο ίδηεο ζπιινγέο θεηκέλσλ Απνηεινύλ δειαδή επηινγή θάπνηνπ πξνζώπνπ θαη ζπλεπώο

αληαλαθινύλ ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο ινγνηερληθέο ηνπ πξνηηκήζεηο Ζ κειέηε ηέηνησλ

ζπιινγώλ κπνξεί λα καο θαλεξώζεη ηελ ζύλδεζε θεηκέλσλ πνπ ζε πξώηε αλάγλσζε κπνξεί

λα καο θαλνύλ άζρεηα κεηαμύ ηνπο Δπηπιένλ επεηδή καο δίλνληαη όια καδί ζαλ έλα ζύλνιν

καο επηηξέπνπλ λα εμαθξηβώζνπκε ηηο αιιαγέο θαηά ηηο δηάθνξεο ρξνληθέο πεξηόδνπο ζηα

ελδηαθέξνληα θαη ηηο πξνηηκήζεηο ηεο αλώηεξεο ηάμεο εθείλσλ δειαδή πνπ ήηαλ αξθεηά

πινύζηνη γηα λα κπνξνύλ λα παξαγγέιινπλ βηβιία (ζε κηθξόηεξν βαζκό απηό ηζρύεη θαη γηα

ζπιινγέο ζξεζθεπηηθώλ βηβιίσλ εθηόο ηεο Αγίαο Γξαθήο) Δίλαη πάλησο δπζθνιόηεξν λα

εμαθξηβώζνπκε ηηο πξνηηκήζεηο ζηνπο Βπδαληηλνύο ζπγγξαθείο κεηά ηνλ Γξεγόξην ηνλ

10

Ναδηαλδηλό θαη ηνλ Ησάλλε Υξπζόζηνκν θαζώο ν θιαζηθηζκόο ηνπο ηνύο απαγόξεπε λα

νλνκαηίζνπλ λεώηεξνπο ζπγγξαθείο ή έξγα Έηζη ε ζύγρξνλε έξεπλα ζηνλ ηνκέα απηό

βξίζθεηαη αθόκα ζε λεπηαθή ειηθία αλ θαη νη ππνζεκεηώζεηο αξθεηώλ εθδόζεσλ

παξαπέκπνπλ ζηελ αξρηθή πεγή Από ηνλ 11ν αηώλα αξρίδεη λα εκθαλίδεηαη κηα απμαλόκελε

απηναλαθνξηθόηεηα από ζπγγξαθείο όπσο ν Μηραήι Φειιόο θαη ν Νηθεθόξνο Βαζηιάθεο νη

νπνίνη παξαπέκπνπλ ζε δηθά ηνπο έξγα ελώ νη επηζηνινγξάθνη ζπρλά επαηλνύλ ην ύθνο ηνπ

αιιεινγξάθνπ

Ζ πξσηνπνξηαθή δνπιεηά ηνπ Maguire δείρλεη ηελ κεγάιε επηξξνή πνπ αζθνύζε ε

ινγνηερλία ζηελ ηέρλε (1981a θαη 1987) θαη ηελ παξαηεξεηηθόηεηα πνιιώλ εθθξάζεσλ

(1981b θαη 1995˙ Webb 1999) ξίρλνληαο έηζη θσο θαη ζηε ινγνηερληθή αηζζεηηθή Οη

Macrides θαη Magdalino (1988) θαη ε Talbot (1999) δηεξεπλνύλ ηε ζρέζε επηγξακκάησλ θαη

ησλ αληηθεηκέλσλ ή ησλ θηεξίσλ πνπ πεξηγξάθνπλ ή ζηα νπνία αλαγξάθνληαη O Agapitos

(1999) εμεηάδεη ηελ έκθαζε πνπ δίλνπλ ζηελ όξαζε ηα ξνκαληηθά κπζηζηνξήκαηα

Έλαο ηνκέαο είλαη νιόηεια ζρεδόλ ρακέλνο γηα καο ε παξνπζίαζεπαξάζηαζε ηεο

ινγνηερλίαο Ζ θαη ηδίαλ αλάγλσζε γηλόηαλ ζπρλά κεγαινθώλσο (αλ θη όρη απνθιεηζηηθά

έηζη όπσο θαηά ηελ αξραηόηεηα) θη έηζη δηλόηαλ έκθαζε ζηε ζεκαζία ηνπ ήρνπ θαη ηνπ

ξπζκνύ ελόο πεδνύ θεηκέλνπ (Houmlrandner 1981˙ Duffy 1999) όπσο αθξηβώο θαη ηνπ ζηίρνπ Ο

ξπζκόο ήηαλ πην αξγόο θαη επέηξεκε κεγαιύηεξε αθνζίσζε θαη βαζύηεξε θαηαλόεζε ησλ

θεηκέλσλ Αιιά ζε βαζκό πνιύ πην κεγαιύηεξν από ηνλ ζεκεξηλό γξάθνληαλ θείκελα γηα λα

δηαβαζηνύλ κπξνζηά ζην θνηλό όρη κόλν ζηελ εθθιεζία αιιά θαη ζε γηνξηέο ζην παιάηη θαη

ζε πάξα πνιιέο ηδησηηθέο γηνξηέο ή ηειεηέο όπσο ζηηο θεδείεο (Mullett 2003a) Αθόκα θαη

ηδησηηθέο επηζηνιέο δηαβάδνληαλ δεκόζηα πξνο απόιαπζε ησλ επηζθεπηώλ από ζπιινγέο πνπ

θαηαξηίδνληαλ γηα ηνλ ζθνπό απηό Σέηνηεο ζπγθεληξώζεηο νλνκάδνληαλ θέατρον γεγνλόο

πνπ ππνδειώλεη ηελ ζεκαζία πνπ είραλ νη ρεηξνλνκίεο ε όηη αθνξά πην δεκόζηεο

πεξηζηάζεηο επηπρώο καο ζώδεηαη ε πεξηγξαθή ελόο θεξύγκαηνο ζηελ εθθιεζία πνπ έθαλε ν

Φειιόο (1985 ζει 137-51)

Κάπνηνη ππόηξνθνη θαζνδεγνύκελνη από ηελ Mullett (1990 1992 1997 θαη 2003a) έθαλαλ

ρξήζε ζηηο εξγαζίεο ηνπο πην ζύγρξνλσλ ηερληθώλ αλάιπζεο απηέο πνπ ζπλήζσο

ρξεζηκνπνηνύληαη ζηε κνληέξλα θαη κεηακνληέξλα ινγνηερλία Υαξαθηεξηζηηθέο είλαη ηνπ

Magdalino (1997) θαη ηεο Mullett (1997) γηα ηελ historicist analysis ηνπ Alexiou (1982-83)

θαη Reinsch (1998) γηα ηελ δηαθεηκεληθόηεηα ηεο Mullett (1990) γηα ηελ απνδόκεζε

(deconstruction) ησλ Barkhuizen (1996) Agapitos (1991) Cupane (1997) θαη Nilsson (2001)

γηα ηελ αθεγεκαηηθόηεηα (narratology) ηεο Galatariotou (1996) γηα ηελ ςπραλάιπζε

Σέηνηεο άιιεο πξνζεγγίζεηο κπνξνύλ λα βξεζνύλ επίζεο ζην Hatlie (1996) θαη ζε

ζπιινγηθνύο ηόκνπο ndash Agapitos θαη Smith (1992) Beaton θαη Ricks (1993) Ljubarskij

11

(1998) Odorico θαη Agapitos (2002) Houmlrandner θαη Gruumlnbart (2003) E M Jeffreys (2003)

Mullett (2003) απνηππώλνπλ εμαηξεηηθά ην επίπεδν ηεο θξηηηθήο ζηελ βπδαληηλή ινγνηερλία

κε πξνζσπηθέο αμηνινγήζεηο αιιά θαη πξναλαγγειίεο θαη πξνζθιήζεηο γηα ηελ δεκηνπξγία

επξύηεξσλ βάζεσλ δεδνκέλσλ κε ηελ ρξήζε ΖΤ θαη γηα εθδόζεηο θεηκέλσλ θαη γηα

κεγαιύηεξε ζπλεξγαζία ησλ εξεπλεηώλ γηα λα αληρλεπηνύλ ζρέζεηο κεηαμύ ηεο Βπδαληηλήο

ινγνηερλίαο θαη άιισλ ινγνηερληώλ

Γξακκαηεηαθά είδε

Σα ινγνηερληθά είδε ηεο θιαζηθήο επνρήο είραλ δηαρσξηζηεί θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Β΄

νθηζηηθήο θαη αξγόηεξα ζε άιια ππνείδε θαηά ηελ αξραία ζπλήζεηα ζύκθσλα κε ην

γισζζηθό ύθνο ηελ ηερλνηξνπία ην ζέκα Οη Βπδαληηλνί ηα δηδάζθνληαλ απηά θαη ηα

αλέιπαλ ζηηο δηθέο ηνπο κειέηεο αιιά ζηελ πξάμε ζπλήζσο αγλννύζαλ ηνπο απζηεξνύο

δηαρσξηζκνύο θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ εηδώλ (Mullett 1992) Απηό ζπλέβε ζε πνιύ πξώηκν

ζηάδην αλ θαη ν Adshead (1993) ππνζηεξίδεη αθόκα ηελ ζεσξία ηνπ όηη ε Απόκρσυη Ιστορία

είλαη έλαο ζπλδπαζκόο ηνπ 10νπ

αηώλα ηξηώλ δηαθνξεηηθώλ έξγσλ πνπ γξάθηεθαλ από ηνλ

Πξνθόπην ηνλ έθην laquoελόο κπζηζηνξήκαηνο κηαο aetiology έλα νηθνλνκηθό θπιιάδηνraquo

(Procopius 1963b) Αξγόηεξα ε ζύλζεζε πξαγκαηνπνηνύληαλ από κηα εθιεπηπζκέλε

αλάκεημε ζηνηρείσλ από δηαθόξσλ εηδώλ όπσο δείρλεη ν Agapitos (2003) ζηνπο επηθήδεηνπο

Ζ ηάζε ζηε ζύγρξνλε έξεπλα είλαη λα κειεηώληαη θείκελα πέξα από ηα είδε Έηζη κπνξεί λα

εμεηαζηεί ην ζπλνιηθό έξγν ελόο ζπγγξαθέα (Kazhdan 1999) θαη θπξίσο ηνπ Κηθέξσλα ηνπ

Βπδαληίνπ ηνπ Φειινύ (Ljubarskij 2003) ην έξγν ηνπ νπνίνπ είλαη πην πνιύπιεπξν από ηνπ

Ρσκαίνπ Ή κπνξνύκε λα ζπκπεξηιάβνπκε εληειώο θαηλνύξγηεο θαηεγνξίεο Ο εξσηηζκόο

γηα παξάδεηγκα δελ ζπλαληάηαη κόλν ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα αιιά θαη ζηα αγηνινγηθά

ή θαη ζε άιια θείκελα θαη κάιηζηα ζε απηά ε δηάζεζε είλαη πην πνξλνγξαθηθή˙ έηζη ε

πξνζεθηηθή αλάιπζε ηνπ ζέκαηνο θέξλεη απξνζδόθεηα απνηειέζκαηα (Beck 1984˙ Cupane

1987) Έθπιεμε απνηειεί ε ζπρλόηεηα πνπ ζπλαληάκε ρηνύκνξ δεδνκέλεο ηεο ρξηζηηαληθήο

απνδνθηκαζίαο ζε έλα βηβιίν από ηελ πξώηκε πεξίνδν ηνλ Φηιόγεισ όπσο επίζεο θαη ζε

θείκελα πβξηζηηθά πνιεκηθέοο ζάηηξεο παξσδίεο αιιεγνξίεο επηγξάκκαηα θαη ηειηθά ζε

όια ηα ινγνηερληθά είδε (Kyiaki 1973˙ Garland 1990) Ξέξνπκε αθόκα όηη ππήξρε θαη κηα

ζπιινγή κε ζενινγηθά αζηεία Ζ εηξσλεία ζπγγεληθό είδνο αμίδεη λα κειεηεζεί (δεο γηα

παξάδεηγκα Alexiou 1982-3) Κη αθόκα ηα ηεξόζπια (sacriledge) όπνπ ην πην αμηνζεκείσην

παξάδεηγκα είλαη ν Σπανός ή Officehellip πνπ ζώδεηαη ζε δπν έκκεηξεο εθδνρέο θαη ζε κηα σο

πεδό Δδώ νινθάλεξα αλακεηγλύνληαη ραξαθηεξηζηηθέο ιεηηνπξγηθέο θαη αγηνγξαθηθέο

θξάζεηο κε ρπδαίν θαη ζθαηνινγηθό ρηνύκνξ Άιια είδε πνπ αμίδεη λα κειεηεζνύλ είλαη ηα

αλαηξεπηηθά θείκελα θαη εθείλα πνπ αζθνύλ πξνπαγάλδα (Odorico 1983) ζρήκαηα ιόγνπ

12

(imagery) θαη ππαηληγκνί (allusion) Αθόκα θαη ε απηνβηνγξαθία ζπλαληάηαη όρη ζαλ

μερσξηζηό είδνο αιιά ζαλ ζέκα πνπ δηαπεξλά όια ηα άιια (Misch 1949-69 η 3 ζει 749-

903˙ Angold 1998˙ Hinterberger 1999) θαη ζε κηα πεξίζηαζε έρνπκε θαη ιεθηηθή αιιαγή

θύινπ (Papaioannou 2000) Πξέπεη όκσο λα γίλνπλ θαη κεξηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηα

παξαδνζηαθά είδε θαζώο νη Βπδαληηλνί αλαθέξνληαλ ζε απηά όπσο άιισζηε θαη ηα

ζύγρξνλα εγρεηξίδηα θαη πνιιέο άιιεο κειέηεο

ηελ ηζηνξηνγξαθία ην Βπδάληην θιεξνλόκεζε όρη κόλν ηελ ηερλνηξνπία ησλ εζληθώλ από

ηελ αξραηόηεηα (όπνπ δηλόηαλ έκθαζε ζηα πνιηηηθά θαη ζηξαηησηηθά γεγνλόηα θαη όρη ζηα

νηθνλνκηθά θνηλσληθά θαη ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα θαη ππήξρε έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ

αλεύξεζε ησλ αηηίσλ) αιιά επίζεο από ηνλ Δπζέβην ζηα ηέιε ηνπ ηξίηνπ θαη ηηο αξρέο ηνπ

4νπ

αηώλα ην ρξνληθό θαη ηελ Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία (Eusebius 1974-83) Ζ ηειεπηαία

δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο ηεο ηδέαο όηη νη ρξηζηηαλνί ζπληζηνύζαλ μερσξηζηό γέλνο

Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία αξρηθά αζρνινύληαλ κε ηνπο αγώλεο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο πίζηεο

απέλαληη ζηηο πξνθιήζεηο ησλ εζληθώλ θαη αξγόηεξα γηα ηελ δηαθύιαμε ηεο νξζνύ δόγκαηνο

ελάληηα ζηνπο αηξεηηθνύο Έηζη κε ηελ επίιπζε ησλ δνγκαηηθώλ πξνβιεκάησλ

εμαθαλίζηεθε (εθηόο από κηα αλαιακπή ζηηο αξρέο ηνπ 14νπ αη από ηνλ Νηθεθόξν Κάιιηζην

Ξαλζόπνπιν) θαη εληάρζεθε ζε άιια ηζηνξηνγξαθηθά είδε ε γεληθέο γξακκέο ηα ρξνληθά

αλαιπηηθά ή βξαρέα πνπ μεθηλνύζαλ από θηίζεσο θόζκνπ γξάθνληαλ ζε ρακειόηεξν ύθνο

ζε ζρέζε κε ηηο ηζηνξίεο αιιά ε δηαρσξηζηηθή γξακκή είλαη ζπρλά δπζδηάθξηηε θαη ν

δηαρσξηζκόο ηνπ Krumbacher (1897) αλάκεζα ζε ηαπεηλά κνλαρηθά ρξνληθά γηα ηνπο απινύο

θαη εθιεπηπζκέλεο ηζηνξίεο γηα ηελ ειίη έρεη πιένλ θαηαξξηθζεί (Afinogenov 1992) Γηα ηελ

πξώηκε πεξίνδν δεο ηελ επηζθόπεζε ηνπ Marasco (2003) θαη ηνπ Treadgold (2005b έρνπλ

αλαγγειζεί ηόκνη πνπ ζα θαιύςνπλ θαη ηηο επόκελεο πεξηόδνπο) Λίγα ηζηνξηθά θείκελα

έρνπλ ζσζεί από ηνλ 7ν αηώλα σο ηηο αξρέο ηνπ ελάηνπ αιιά γηα ηνλ έβδνκν δεο Michael

Whitby (1992) ηε ζπλέρεηα ππάξρεη κηα εθπιεθηηθή πνηθηιία θεηκέλσλ ζηα νπνία

αλακείρζεθαλ αθόκα πεξηζζόηεξν ηα αξραία είδε ηεο ηζηνξίαο ηεο βηνγξαθίαο θαη ηνπ

εγθσκίνπ (Πρ Ζ Άλλα Κνκλελή 2001 γηα ηελ νπνία δεο Ljubarskij 1996) κε ηελ

Χρονογραυία ηνπ Φειινύ (1926-28) λα δηαθξίλεηαη γηα ηελ πξσηνηππία ηεο ζηελ αλαδήηεζε

ηνπ θηλήηξνπ κέζα ζε θάζε ραξαθηήξα Ζ ζύγρξνλε έξεπλα έρεη μεθηλήζεη λα εληνπίδεη ηελ

πνηθηιία θαη ηηο εμειίμεηο από ηνλ έλαην σο ηνλ 15ν αηώλα (Kazhdan 1980˙ Ljubarskij 1992

1993 1995 θαη 1998˙ Macrides 2003) Οη ηόκνη πνπ εθδίδνληαη από ην Corpus Fontium

Historiae Byzantinae πεξηέρνπλ ζεκεηώζεηο θαη ζπλήζσο κεηάθξαζε ζε κηα ζύγρξνλε

γιώζζα θαη ζε αληίζεζε κε ηηο παιαηόηεξεο ηζηνξηθέο ζεηξέο πεξηέρνπλ επηζηνιέο

εγρεηξίδηα θαη άιια είδε ινγνηερλίαο

ώδνληαη πεξηζζόηεξεο από 15000 επηζηνιέο Αλ εμαηξέζνπκε κεξηθέο πνπ είλαη πιαζηέο

όπσο ηνπ Θενθύιαθηνπ ηκνθάηηε (1985) θαη ηνπ Ησάλλε Υνξηαζκέλνπ πνπ απαληάεη ζε

13

γξάκκαηα ηνπ Ληβαλίνπ πνπ γξάθηεθαλ ρίιηα ρξόληα πξηλ όιεο νη άιιεο είλαη απζεληηθέο πνπ

εζηάιεζαλ γηα έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο ιόγνπο γηα λα κεηαθέξεη λέα λα εθπιεξώζεη θηιηθέο

ππνρξεώζεηο ή απνηεινύζαλ ινγνηερληθά δώξα Οη παξαιήπηεο επηζεκαίλνπλ ηελ πξνζσπηθή

απνθαιππηηθή θύζε ηνπο (Papaioannou 2003) θαη βιέπνπκε όηη ζπρλά είλαη γξακκέλεο

ζύκθσλα κε ηελ παηδεία ηνλ ραξαθηήξα θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ βξίζθεηαη

ν άιινο Ο Littlewood (1999) έδεημε όηη ζηηο παξακπζεηηθέο επηζηνιέο (παξεγνξεηηθέο)

ππάξρεη κηα ηεξάζηηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ νη νπνίεο ζπρλά είλαη ζύκθσλεο κε ηα

ζπκπεξάζκαηα ηεο ζύγρξνλεο ςπραλάιπζεο Βέβαηα νη ζπιινγέο πνπ καο ζώζεθαλ πηζαλόλ

λα κελ είλαη αληηπξνζσπεπηηθέο θαζώο πνιιέο επηζηνιέο επηιέρζεθαλ κε ινγνηερληθά

θξηηήξηα γηα λα δηαηεξεζνύλ ελώ ζπρλά νη πξαγκαηηθέο πιεξνθνξίεο ίζσο έρνπλ απαιεηθζεί

ζθόπηκα (Karlsson 1962 ζει 16-17) Αλ θαη κέρξη πξόζθαηα δηαβάδνληαλ γηα λα αληιεζνύλ

απνθιεηζηηθά ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο ηώξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα εμαθξηβσζνύλ ηα

θνηλσληθά δίθηπα (Mullett 1997 θαη 2003b) θαη απνηηκνύληαη γηα ηελ ινγνηερληθή ηνπο αμία

αλαζεσξώληαο ηηο παιηέο δπζκελείο απόςεηο (Dennis 1988˙ Hatlie 1996) Πνιύηηκε δνπιεηά

ππνδνκήο γηα ηηο απόςεηο πεί αιιεινγξαθίαο έγηλε από ηνλ Karlsson (1962) Ζ Mullett

(1981) έρεη κειεηήζεη ηελ ηππνινγία (forms) subject-matter θαη ηελ ρξνλνινγηθή εμέιημε ν

Hatlie (1996) θάλεη αλαζθόπεζε ηεο ζύγρξνλεο έξεπλαο ελώ νη Houmlrandner θαη Gruumlbart

(2003) πεξηιακβάλνπλ παξαδείγκαηα από ηηο πην ζύγρξνλεο ηάζεηο

Ζ ξεηνξηθή αλαπηύρζεθε ζαλ ηέρλε γηα λα κηιάεη θαλείο επθξηλώο θαη πεηζηηθά γηα ιόγνπο

θπξίσο πνιηηηθνύο θαη δηθαληθνύο αιιά κε ηελ επηθξάηεζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη θαηά ηελ

δηάξθεηα ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο κεηεμειίρζεθε ζε έλαλ κέζν καδηθήο ςπραγσγίαο Θα

ήηαλ όκσο ιάζνο αλ αξληόκαζηαλ έλαλ ζεκαληηθό πξαθηηθό ξόιν πνπ έπαηδε ζην Βπδάληην

Σν θήξπγκα (Cunningham 1995˙ Cunningham θαη Allen 1998) ην νπνίν πήγαζε από θιαζηθά

θαη ηνπδατθά πξόηππα αιιά ζηε ζπλέρεηα απηνλνκήζεθε αζθνύζε κεγάιε επηξξνή θαη

δηαπαηδαγσγνύζε ζσθξόληδε θαη θαζνδεγνύζε ηα πιήζε Σνλ 6ν αηώλα όηαλ πηα παξάθκαζε

ε ζύλζεζε θεξπγκάησλ νη νκηιίεο ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ Ησάλλε ηνπ

Υξπζνζηόκνπ έγηλαλ θαλόλαο αλ θαη είρακε θαη ζηε ζπλέρεηα πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα λα

αλαγελλεζεί ην είδνο θπξίσο από ηελ Παηξηαξρηθή ρνιή Από ηνπο απιηθνύο όπσο είλαη

θπζηθό καο ζώδνληαη αλαξίζκεηεο πξνζθσλήζεηο ζηνλ απηνθξάηνξα ηνλ παηξηάξρε ή θαη

ζε άιινπο αμησκαηνύρνπο ndash ζεκεησηένλ όηη γλσξίδνπκε κόλν έλαλ απηνθξάηνξα λα επίπιεμε

νκηιεηή γηα θνιαθεία θαη κόλν έλαλ λα απνρώξεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνζθώλεζεο

(Dennis 1997 ζ 134) Οη επηηάθηνη ιόγνη θαη γεληθά όζνη εθθσλνύληαλ ζε ηδησηηθέο ηειεηέο

έπαηδαλ ηνλ αλακελόκελν ξόιν θαη ζπρλά ήηαλ θάζε άιιν παξά απνζηαζηνπνηεκέλνη Κη όζν

γηα ηα πξνγπκλάζκαηα ζε αληίζεζε κε όηη δειώλεη ε νλνκαζία ηνπο πξόθεηηαη γηα θείκελα

πςειήο ινγνηερληθόηεηαο πνπ γξάθνληαλ κόλν γηα ςπραγσγηθνύο ιόγνπο (Littlewood 1980˙

G A Kennedy 2003) Δλ ηέιεη ε ξεηνξηθή θπξηαξρνύζε κε επηηπρή αιιά θαη νιέζξηα

14

απνηειέζκαηα ζε όια ηα είδε ηεο ινγνηερλίαο -εμαηξνύληαη θάπνηα δεκώδε θείκελα (γεληθά

Kustas 1973˙ G A Kennedy 1983˙ A M Cameron 1991˙ E M Jeffreys 2003)

Σα ηερληθά εγρεηξίδηα γξακκέλα ζε ιόγηα γιώζζα αιιά κε ιηγόηεξνπο ξεηνξηζκνύο θαη

ινγνηερληζκνύο πξνέξρνληαη θπξίσο από ηελ αλαγέλλεζε ηεο γλώζεο πνπ έιαβε ρώξα ζηα

κέζα ηνπ 9νπ

αηώλα (Lemerle 1986) Ο Κσλζηαληίλνο Ε΄ ν Πνξθπξνγέλλεηνο νξγάλσζε

απνηειεζκαηηθά θαη ελζάξξπλε ηελ ζπγγξαθή ελόο πνιύηνκνπ έξγνπ πνπ ζα κπνξνύζακε λα

ην νλνκάζνπκε laquoΒπδαληηλή Δγθπθινπαίδεηαraquo κεγάιν κέξνο ηεο νπνίαο έρεη αληιεζεί από

παιαηόηεξα έξγα ζηα νπνία έγηλαλ όκσο θαη αξθεηέο ζύγρξνλεο πξνζζήθεο Ζ πην

αζπλήζηζηε εξγαζία εθείλεο ηεο πεξηόδνπ θαη αλεθηίκεηε γηα καο ζήκεξα ήηαλ ην εγρεηξίδην

γηα ηελ δηπισκαηία πνπ έγξαςε ν ίδηνο ν Κσλζηαληίλνο γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ν γηνο ηνπ

(Constantine VII Porfyrogenitos 1967) Καηά ηελ Παιαηνιόγηα πεξίνδν άλζηζαλ γηα αθόκα

κηα θνξά ηα ηερληθά ζπγγξάκκαηα Σα πεδία πνπ ελδηέθεξαλ θπξίσο ηνπο Βπδαληηλνύο ήηαλ

ε ζενινγία ε θηινζνθία ε ξεηνξηθή ε γξακκαηηθή ε ιεμηθνγξαθία λνκηθά ζηξαηησηηθέο

ηαθηηθέο θαξκαθεπηηθή καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία αιιά έρνπλ γίλεη εξγαζίεο θαη γηα ηελ

κνπζηθή ηελ γεσξγία ηελ γεσγξαθία ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη άιια ζέκαηα Γηα κηα

γεληθή επηζθόπεζε δεο ζηνλ Hunger (1978)

Γεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξεο κνξθέο πνίεζεο ζην Βπδάληην Ζ ζύγρξνλε πξνθνξά θαηά ηελ

νπνία ηα αξραία θσλεηηθά ζύκβνια ρξεζηκνπνηνύληαλ ζαλ ηνληθά ζπλέβαιε ζηελ

εγθαηάιεηςε ησλ αξραίσλ πνζνηηθώλ κέηξσλ ηα νπνία γηα αηώλεο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

θαηαλνεηά σο ηηο έξεπλεο ηνπ Γεκεηξίνπ Σξηθιίληνπ ηνλ 14ν αηώλα Από ηνλ 6ν αηώλα

άξρηζε λα επηβάιιεηαη ν ηνληθόο ζηίρνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν δεθαπεληαζύιιαβνο laquoπνιηηηθόο

ζηίρνοraquo (Wilson 1996˙ Lauxtermann 1999)

Ζ πκλνγξαθία (Wellesz 1961) ζηελ αξρή είρε ηελ κνξθή ξπζκηθήο πξόδαο Έπεηηα όκσο κε

εμαίξεζε θάπνηεο ζπλζέζεηο ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ πλεζίνπ νη νπνίνη

ρξεζηκνπνίεζαλ θιαζηθά κέηξα νη ύκλνη γξάθνληαλ ππό ηελ επίδξαζε πξηαθώλ πξνηύπσλ

Έηζη έρνπκε κηα πνηθηιία ύκλσλ γξακκέλσλ ζε ζηξνθέο από έκκεηξνπο ζηίρνπο κε αλαθνξέο

ζηελ θαζνκηινπκέλε πνπ καο είλαη γλσζηνί σο θνληάθηα θαλόλεο ζηηρεξά θαη ηξνπάξηα

Πνιιέο θνξέο ζπκπεξηιάκβαλαλ δσληαλό δηάινγν θαη αλαθνξέο ζε ζύγρξνλα γεγνλόηα

όπσο ν ύκλνο ηνπ Ρσκαλνύ laquoπεξὶ ζεηζκῶλraquo πνπ πεξηγξάθεη ηε ηάζε ηνπ Νίθα ην 532 Ζ

Παιαηηλή Αλζνινγία (ADE Cameron 1993) όπσο καο ζώδεηαη ζήκεξα μεθίλεζε θαηά ηελ

Διιεληζηηθή επνρή θαη θνξπθώζεθε θαηά ηε Βπδαληηλή (ηνλ δέθαην θαη ηνλ 13ν θαη 14

ν

αηώλα) Πεξηέρεη επηγξάκκαηα αιιά θαη πνιιά Βπδαληηλά πνηήκαηα ρξηζηηαληθά θαη

θιαζηθηζηηθά δηαθόξσλ πεξηόδσλ αλάκεζά ηνπο θαη 254 ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδελνύ θαη

άιισλ πνπ ραξάρηεθαλ ζε λανύο ηεο Διιάδαο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη

ζπγθεληξώζεθαλ ηνλ 10ν αηώλα από ηνλ αξραηνδίθε Γξεγόξην Κακςά Πνιιά άιια

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)

7

αζάθεηα πνπ πνιιέο θνξέο επαηλέζεθαλ σο λόκηκεο (Kustas 1973 ζει 63-100) Τπάξρνπλ

όκσο πεξηζηαζηαθά ζρόιηα πνπ ππνδειώλνπλ όηη παξάιιεια ρξεζηκνπνηνύληαλ θαη έλα

απινύζηεξν ύθνο ώζηε θαη εθείλνη πνπ ήηαλ εθηόο ειίη λα κπνξνύλ λα θαηαλννύλ Ο

πκεώλ Λνγνζέηεο θάπνηε παξαπνλέζεθε επεηδή ηνπ θάλεθε ε αιιεινγξαθία ηνπ εληειώο

αθαηαλόεηε (Darrouzegraves 1960 ζει 154-5) Ζ πνηθηιία θαη ε ιεπηόηεηα ζηνλ ρεηξηζκό ηεο

θιαζηθήο θαη ηεο ρξηζηηαληθήο θιεξνλνκηάο ζθξάγηζαλ απηή ηε κίκεζε (Hunger 1970)

ζπρλά απνηεινύζαλ έλα κόλν κέξνο ηεο ζπγγξαθηθήο ηέρλεο Άιιεο θνξέο ε επηηήδεπζε θαη

ε αζάθεηα πήγαδαλ από ηελ αλάγθε λα γλσζηνπνηεζνύλ ζε θάπνηνπο αλαηξεπηηθέο ηδέεο

όπσο έθαλε ν Πξνθόπηνο (1963a θαη 1963b) ν νπνίνο ελώ θαηλνκεληθά εγθσκηάδεη ηνλ

Ηνπζηηληαλό ζηνπο Πνιέκνπο Ο Καιδέιιεο (2004) έμνρα δείρλεη ηηο ηθαλόηεηεο ηνπ

ηζηνξηθνύ ζε έλα βηβιίν ην νπνίν mutatis mutandis κπνξεί λα θσηίζεη ηα αθαλή εξγαιεία

κεγάινπ κέξνπο ηεο βπδαληηλήο ινγνηερλίαο Ο Φειιόο ρξεζηκνπνίεζε ηελ ίδηα ηερληθή

πξνθαιώληαο ηελ πλεπκαηηθή θαη πνιηηηθή θπξηαξρία ηεο εθθιεζίαο (Kaldellis 1999) όπσο

θαη ν αλώλπκνο ζπγγξαθέαο ηνπ 12νπ αηώλα πνπ έγξαςε ηνλ Σηκαξίσλα όπνπ

δηαθσκσδνύληαη νη αξηζηνθξάηεο πνπ αθνινπζνύλ ηε κόδα (Alexiou 1982-83)

Μηα ζπλεζηζκέλε επίδεημε γισζζηθήο δεμηνηερλίαο πεξηιάκβαλε αιιαγέο ζην ύςνο ηνπ

ύθνπο όπσο ζε κηα νκηιία πνπ εθθώλεζε ν Γεξκαλόο Κσλζηαληηλνππόιεσο γηα ηνλ

Δπαγγειηζκό ηελ αξρή ηα ιόγηα ηεο Μαξίαο είλαη απιά ζε αληίζεζε κε ην ύθνο ηνπ

Γαβξηήι πνπ είλαη πςειόηεξν Καζώο όκσο θαηαλνεί ηε ζεκαζία ηεο επίζθεςεο ηνπ αγγέινπ

γίλνληαη πην κεγαινπξεπή γηα λα θαηαιήμνπλ ζε έλα πςειό ξεηνξηθό ύθνο δηαλζηζκέλν κε

πεξίπινθεο ζενινγηθέο έλλνηεο ζηελ ζπδήηεζε κε ηνλ Ησζήθ πνπ αθνινπζεί (Kazhdan 1999

ζει 62-3) Μηα νκηιία ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ καο δίλεη έλα άιιν παξάδεηγκα

επηδεμηόηεηαο θαζώο ν άγηνο κέζα από έλα πιέγκα ππαηληγκώλ ηαπηίδεη ηνλ εαπηό ηνπ κε ηνλ

αξραίν θηιόζνθν σθξάηε (Vinson 1993) ε έλα άιιν είδνο ηελ ηζηνξηνγξαθία γηα λα

πεξηγξάςεη ν Φειιόο ηνλ πληγκό ηνπ Ρσκαλνύ Γ΄ θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ινπηξνύ ηνπ

επηιέγεη πξνζεθηηθά ιέμεηο πνπ ππελζπκίδνπλ ην κπζηήξην ηεο βαπηίζεσο θαη ηελ θάζνδν

ζηνλ Άδε ηνπ Υξηζηνύ Ο ζπγγξαθέαο όκσο αληηζηξέθεη όκσο ην λόεκά ηνπο θαη ππνβάιιεη

ζηνλ αλαγλώζηε ηελ άπνςε όηη ν απηνθξάηνξαο δελ εμηιεώζεθε γηα ηηο ακαξηίεο ηνπ νύηε

κπνξεί λα κεηέρεη ζηελ Αλάζηαζε (Efthymiades 2004) Ο Ησάλλεο Γεσκέηξεο παξέρεη αθόκα

κεγαιύηεξε πνηθηιία ζε έλα Προγύμνασμα ελώ αθνινπζεί ηελ ζεηξά πνπ θαζόξηζε ν

Δξκνγέλεο γηα ην εγθώκην ησλ θπηώλ ζην εγθώκην πνπ έγξαςε γηα ηελ βειαληδηά

ρξεζηκνπνηεί ππαηληθηηθή γιώζζα γηα λα πεξηγξάςεη ηνλ θύθιν δσήο ηνπ αλζξώπνπ από ηελ

ζύιιεςε (άκσκε) σο ηελ ηξίηε ειηθία δίλνληαο έηζη ζηνλ ππνςηαζκέλν αλαγλώζηε κηα

δηαζθεδαζηηθή ηξνπή ζε έλα θαηά ηrsquo άιια θείκελν ξεηνξηθήο (Littlewood 1980 Γηα

πεξηζζόηεξα παξαδείγκαηα ζηνπο δηάθνξνπο ηύπνπο γισζζηθήο δεμηνηερλίαο δεο Ljubarkij

2003)

8

Οη κύζνη ηα αλέθδνηα νη ηόπνη θαη νη εθθξάζεηο ζπρλά επηθξίλνληαη σο ξεηνξηθέο

παξεηζθξήζεηο αιιά ε ρξήζε ηνπο ζπλήζσο είλαη πην πεξίπινθε Γηα παξάδεηγκα νη κύζνη

θαη ηα αλέθδνηα κπνξεί λα απνηεινύλ εζσηεξηθά πεηξάγκαηα ή λα απνθαιύπηνπλ θξπκκέλα

λνήκαηα ή λα θηινηερλνύλ κηα επξύηεξε πξννπηηθή γηα ηνπο παξαηεξεηηθνύο αλαγλώζηεο

όπσο δείρλεη ν Kaldellis (2003 θαη 2004 ζει 62-93) ζηνπο ηζηνξηθνύο ηνπ 6νπ αηώλα Όζν

γηα ηνπο ηόπνπο ε Macrides (2003 ζει 208-9) πνιύ ζσζηά επηζεκαίλεη όηη όηαλ ν Γεώξγηνο

Αθξνπνιίηεο ρξεζηκνπνηεί ζηελ ελζξόληζε ηνπ Μηραήι Ζ΄ Παιαηνιόγνπ έλαλ από ηνπο πην

αγαπεκέλνπο ησλ Βπδαληηλώλ εθείλνλ ηεο αλαλέσζεο ζέιεη λα ππνδειώζεη ζηνπο

αλαγλώζηεο ηνπ ηελ κεηάβαζε από ηελ βίαηε ηπξαλλία ζε κηα εηξεληθή θαη επδόθηκε

βαζηιεία Ζ πξνζεθηηθή αλάγλσζε ζα απνθαιύςεη ακέηξεηα θξπκκέλα θίλεηξα πίζσ από ηελ

επηινγή ζπγθεθξηκέλσλ ηόπσλ Δπίζεο νη εθθξάζεηο ηνπνζεηνύκελεο κέζα ζε επξύηεξα έξγα

ππεξεηνύλ ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνύο όπσο γηα παξάδεηγκα ζπκβαίλεη κε ηνπο θήπνπο νη

νπνίνη ηνπνζεηνύληαη ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα de rigeur όρη κόλν γηα λα ηνλίζνπλ ηνλ

αηζζεζηαζκό αιιά θαη γηα λα ππνδειώζνπλ ην εξσηηθό κέηξν (sexual standard) ηεο εξσίδαο

(Littlewood 1979)

Ζ ρξήζε παξαζεκάησλ ζπρλά θαηεγνξείηαη ζαλ κηα αλνύζηα επηινγή από δηάθνξεο ζπιινγέο

πνπ απιώο θαη κόλν δηαλζίδεη ην θείκελν Αλ όκσο ίζρπε θάηη ηέηνην ηόηε ζίγνπξα ζα καο

είρε ζσζεί θάηη πεξηζζόηεξν από ηηο ιίγεο αζήκαληεο ζπιινγέο πνπ έθηαζαλ σο ηηο κέξεο

καο Δπηπιένλ νη ζπγγξαθείο δείρλνπλ κηα εκκνλή λα κελ επαλαιακβάλνπλ θάπνην

παξάζεκα απηνύζην αθόκα θη αλ έρνπλ πεξάζεη πνιιά ρξόληα από ηελ πξνεγνύκελε ρξήζε

ηνπ θαη πξνζπαζνύζαλ λα απνθεύγνπλ εθείλα πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί από άιινπο

(Littlewood 1988 αλ θαη ηα ζηνηρεία δελ είλαη πιήξε θαζώο ρξεζηκνπνηνύληαη κόλν 23

ζπγγξαθείο θαη πεξηνξίδνληαη ζηηο επηζηνιέο) Αιιά αθόκα θη αλ επαλαιάκβαλαλ έλα

παξάζεκα ε δηαηύπσζε ζπαλίσο ήηαλ αθξηβώο ε ίδηα (γηα απηό θαη ν δηαρσξηζκόο αλάκεζα

ζηελ παξάζεζε ελόο θεηκέλνπ θαη ζηελ ππαηληθηηθή αλαθνξά ηνπ είλαη δύζθνινο λα γίλεη θαη

από έλα ζεκείν θαη κεηά δελ έρεη ζεκαζία) Ζ Selbstvariation ζε παξαζέκαηα ππαηληγκνύο

θαζηεξσκέλεο παξνκνηώζεηο θαη κεηαθνξέο είρε ζπλήζσο θαιιηηερληθά θίλεηξα θαη κπνξεί

λα αληρλεπηεί όρη κόλν από ηε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ ιέμεσλ αιιά θαη από ηελ δεμηνηερληθή

πξνζαξκνγή ηνπο ζε δηαθνξεηηθά πεξηερόκελα Ο Duffy (2001) θαη ν Littlewood (1981)

έρνπλ δείμεη γηα απηό ην ζέκα ηελ ηθαλόηεηα ηνπ Φειινύ όηαλ ρξεζηκνπνηεί πιαησληθέο

κεηαθνξέο Αιιά ν Φειιόο δελ ήηαλ επ νπδελί κνλαδηθή πεξίπησζε θαη πνιπάξηζκα

βπδαληηλά θείκελα ζα κπνξνύζαλ αλ εμεηαζηνύλ κε πξνζνρή λα δώζνπλ παξόκνηα

απνηειέζκαηα (Kazhdan θαη Franklin 1984 ζει 256-86 εηδηθά γηα ηνλ Νηθήηα Υσληάηε˙

Reinsch 1998 γηα ηελ Άλλα Κνκλελή) πρλά κε ηελ επαλάιεςε ζρεκάησλ ιόγνπ πνπ έρνπλ

δηαθνξνπνηεζεί ειαθξώο δεκηνπξγνύληαη θαιιηηερληθνί θαη ζεκαηηθνί ζύλδεζκνη αλάκεζα

ζηα δηάθνξα κέξε ηεο αθήγεζεο (Mary Whitby 2003) Selbstvariation κπνξεί πάιη λα

9

ππεξεηεί έλαλ απώηεξν ζηόρν Γηα παξάδεηγκα ν Πξνθόπηνο βάδεη ηελ Θενδώξα λα ζώδεη

ηνλ ζξόλν ηνπ ζπδύγνπ ηεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ηάζεο ηνπ Νίθα ιέγνληαο laquoκηα παιηά

παξνηκία ιέεη όηη ε βαζηιεία είλαη θαιό ζάβαλνraquo αιιά απηό πνπ αθνύγεηαη πκλεηηθό όηαλ

ρξεζηκνπνηείηαη ε ιέμε laquoβαζηιείαraquo θαη κπνξεί ζπλεπώο λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε κηα δήζελ

επηδνθηκαζηηθή αθήγεζε νη πεπαηδεπκέλνη αλαγλώζηεο όκσο ζα ζπκνύληαλ όηη ε αξρηθή

ιέμε ήηαλ laquoηπξαλλίαraquo θη όηη εηπώζεθε πξηλ από κηα αηκαηεξή ζθαγή από ηνλ βάλαπζν

Γηνλύζην πξαθνύζην θαη ζπλεπώο ζα αληηιακβάλνληαλ όηη ν Πξνθόπηνο εμέθξαδε ηελ

απνδνθηκαζία ηνπ θεθαιπκκέλα (Πξνθόπηνο 1963a˙ JAS Evans 1984˙ πεξηζζόηεξα

παξαδείγκαηα Kaldellis 2004)

Μειεηώληαο ηε ζηάζε ησλ Βπδαληηλώλ απέλαληη ζηα παιαηόηεξα θείκελα κπνξνύκε λα

θαηαλνήζνπκε θαη ηηο αιιαγέο ζηνλ ηξόπν πνπ νη ίδηνη θαιιηεξγνύζαλ ηελ ινγνηερλία θαη ηηο

πξνηηκήζεηο ηνπο Δθηόο από ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ Φσηίνπ (1959-91) θαηά ηνλ 9ν αηώλα καο

έρνπλ ζσζεί ζρόιηα γηα ην ύθνο ηνπ Ησάλλε ηνπ Υξπζόζηνκνπ (Houmlrandner 1996) ηνπ

Δπξηπίδε ηνπ Γεσξγίνπ Πηζηδίαο ηνπ Ζιηνδώξνπ θαη ηνπ Αρηιιέα Σάηηνπ από ηνλ Φειιό

ηνλ 11ν αηώλα (Psellos 1986) θαη ηνπ Γίσλα Υξπζόζηνκνπ θαη ηνπ πλέζηνπ από ηνλ

Θεόδσξν Μεηνρίηε ηνλ 13ν (Metochites 2003) Φπζηθά νη πξνηηκήζεηο ηνπο θαλεξώλνληαη θη

από ηα πνιπάξηζκα παξαζέκαηα θαη ηνπο ππαηληγκνύο αλ θαη ζπαλίσο θαηνλνκάδνληαη νη

πεγέο ηνπο Τπάξρνπλ αλαξίζκεηνη ζρνιηαζκνί όπσο ηνπ Δπζηαζίνπ Θεζζαινλίθεο γηα ηνλ

Όκεξν ηνπ νπνίνπ παξακέλεη αθόκα θαη ζήκεξα ν δηεμνδηθόηεξνο ζρνιηαζηήο όπσο επίζεο

scholia θαη εξγαζίεο Απηή ε εμεγεηηθή πξαθηηθή μεθίλεζε ηνλ 11ν αηώλα θαη πξηλ από απηή

ρξεζηκνπνηνύληαλ ζρνιηαζκνί ηεο Διιεληζηηθήο επνρήο (R Browning 1995b˙ Smith 1996˙

Wilson 1996) Αιιά αθόκα θαη ν αξηζκόο θαη ε ρξνλνινγία ησλ ζσδόκελσλ ρεηξνγξάθσλ

έρνπλ θάηη λα καο πνπλ γηα παξάδεηγκα ην παιαηόηεξν ζσδόκελν ρεηξόγξαθν κε ηηο

δύζθνιεο κεηξηθά θαη γισζζηθά επηλίθηεο σδέο ηνπ Πηλδάξνπ είλαη ηνπ 1280 αιιά ζώδνληαη

πεξίπνπ 200 πξηλ από ην ηέινο ηεο Παιαηνιόγεηαο πεξηόδνπ Irigoin 1952) Αληίζεηα δελ έρεη

δνζεί ε απαξαίηεηε πξνζνρή ζηα ρεηξόγξαθα πνπ πεξηέρνπλ θνζκηθά βπδαληηλά θείκελα

Δθηόο από κεξηθά πνπ πεξηέρνπλ κόλν έλα θείκελν ηα ρεηξόγξαθα απηά ζπαλίσο πεξηέρνπλ

ηηο ίδηεο ζπιινγέο θεηκέλσλ Απνηεινύλ δειαδή επηινγή θάπνηνπ πξνζώπνπ θαη ζπλεπώο

αληαλαθινύλ ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο ινγνηερληθέο ηνπ πξνηηκήζεηο Ζ κειέηε ηέηνησλ

ζπιινγώλ κπνξεί λα καο θαλεξώζεη ηελ ζύλδεζε θεηκέλσλ πνπ ζε πξώηε αλάγλσζε κπνξεί

λα καο θαλνύλ άζρεηα κεηαμύ ηνπο Δπηπιένλ επεηδή καο δίλνληαη όια καδί ζαλ έλα ζύλνιν

καο επηηξέπνπλ λα εμαθξηβώζνπκε ηηο αιιαγέο θαηά ηηο δηάθνξεο ρξνληθέο πεξηόδνπο ζηα

ελδηαθέξνληα θαη ηηο πξνηηκήζεηο ηεο αλώηεξεο ηάμεο εθείλσλ δειαδή πνπ ήηαλ αξθεηά

πινύζηνη γηα λα κπνξνύλ λα παξαγγέιινπλ βηβιία (ζε κηθξόηεξν βαζκό απηό ηζρύεη θαη γηα

ζπιινγέο ζξεζθεπηηθώλ βηβιίσλ εθηόο ηεο Αγίαο Γξαθήο) Δίλαη πάλησο δπζθνιόηεξν λα

εμαθξηβώζνπκε ηηο πξνηηκήζεηο ζηνπο Βπδαληηλνύο ζπγγξαθείο κεηά ηνλ Γξεγόξην ηνλ

10

Ναδηαλδηλό θαη ηνλ Ησάλλε Υξπζόζηνκν θαζώο ν θιαζηθηζκόο ηνπο ηνύο απαγόξεπε λα

νλνκαηίζνπλ λεώηεξνπο ζπγγξαθείο ή έξγα Έηζη ε ζύγρξνλε έξεπλα ζηνλ ηνκέα απηό

βξίζθεηαη αθόκα ζε λεπηαθή ειηθία αλ θαη νη ππνζεκεηώζεηο αξθεηώλ εθδόζεσλ

παξαπέκπνπλ ζηελ αξρηθή πεγή Από ηνλ 11ν αηώλα αξρίδεη λα εκθαλίδεηαη κηα απμαλόκελε

απηναλαθνξηθόηεηα από ζπγγξαθείο όπσο ν Μηραήι Φειιόο θαη ν Νηθεθόξνο Βαζηιάθεο νη

νπνίνη παξαπέκπνπλ ζε δηθά ηνπο έξγα ελώ νη επηζηνινγξάθνη ζπρλά επαηλνύλ ην ύθνο ηνπ

αιιεινγξάθνπ

Ζ πξσηνπνξηαθή δνπιεηά ηνπ Maguire δείρλεη ηελ κεγάιε επηξξνή πνπ αζθνύζε ε

ινγνηερλία ζηελ ηέρλε (1981a θαη 1987) θαη ηελ παξαηεξεηηθόηεηα πνιιώλ εθθξάζεσλ

(1981b θαη 1995˙ Webb 1999) ξίρλνληαο έηζη θσο θαη ζηε ινγνηερληθή αηζζεηηθή Οη

Macrides θαη Magdalino (1988) θαη ε Talbot (1999) δηεξεπλνύλ ηε ζρέζε επηγξακκάησλ θαη

ησλ αληηθεηκέλσλ ή ησλ θηεξίσλ πνπ πεξηγξάθνπλ ή ζηα νπνία αλαγξάθνληαη O Agapitos

(1999) εμεηάδεη ηελ έκθαζε πνπ δίλνπλ ζηελ όξαζε ηα ξνκαληηθά κπζηζηνξήκαηα

Έλαο ηνκέαο είλαη νιόηεια ζρεδόλ ρακέλνο γηα καο ε παξνπζίαζεπαξάζηαζε ηεο

ινγνηερλίαο Ζ θαη ηδίαλ αλάγλσζε γηλόηαλ ζπρλά κεγαινθώλσο (αλ θη όρη απνθιεηζηηθά

έηζη όπσο θαηά ηελ αξραηόηεηα) θη έηζη δηλόηαλ έκθαζε ζηε ζεκαζία ηνπ ήρνπ θαη ηνπ

ξπζκνύ ελόο πεδνύ θεηκέλνπ (Houmlrandner 1981˙ Duffy 1999) όπσο αθξηβώο θαη ηνπ ζηίρνπ Ο

ξπζκόο ήηαλ πην αξγόο θαη επέηξεκε κεγαιύηεξε αθνζίσζε θαη βαζύηεξε θαηαλόεζε ησλ

θεηκέλσλ Αιιά ζε βαζκό πνιύ πην κεγαιύηεξν από ηνλ ζεκεξηλό γξάθνληαλ θείκελα γηα λα

δηαβαζηνύλ κπξνζηά ζην θνηλό όρη κόλν ζηελ εθθιεζία αιιά θαη ζε γηνξηέο ζην παιάηη θαη

ζε πάξα πνιιέο ηδησηηθέο γηνξηέο ή ηειεηέο όπσο ζηηο θεδείεο (Mullett 2003a) Αθόκα θαη

ηδησηηθέο επηζηνιέο δηαβάδνληαλ δεκόζηα πξνο απόιαπζε ησλ επηζθεπηώλ από ζπιινγέο πνπ

θαηαξηίδνληαλ γηα ηνλ ζθνπό απηό Σέηνηεο ζπγθεληξώζεηο νλνκάδνληαλ θέατρον γεγνλόο

πνπ ππνδειώλεη ηελ ζεκαζία πνπ είραλ νη ρεηξνλνκίεο ε όηη αθνξά πην δεκόζηεο

πεξηζηάζεηο επηπρώο καο ζώδεηαη ε πεξηγξαθή ελόο θεξύγκαηνο ζηελ εθθιεζία πνπ έθαλε ν

Φειιόο (1985 ζει 137-51)

Κάπνηνη ππόηξνθνη θαζνδεγνύκελνη από ηελ Mullett (1990 1992 1997 θαη 2003a) έθαλαλ

ρξήζε ζηηο εξγαζίεο ηνπο πην ζύγρξνλσλ ηερληθώλ αλάιπζεο απηέο πνπ ζπλήζσο

ρξεζηκνπνηνύληαη ζηε κνληέξλα θαη κεηακνληέξλα ινγνηερλία Υαξαθηεξηζηηθέο είλαη ηνπ

Magdalino (1997) θαη ηεο Mullett (1997) γηα ηελ historicist analysis ηνπ Alexiou (1982-83)

θαη Reinsch (1998) γηα ηελ δηαθεηκεληθόηεηα ηεο Mullett (1990) γηα ηελ απνδόκεζε

(deconstruction) ησλ Barkhuizen (1996) Agapitos (1991) Cupane (1997) θαη Nilsson (2001)

γηα ηελ αθεγεκαηηθόηεηα (narratology) ηεο Galatariotou (1996) γηα ηελ ςπραλάιπζε

Σέηνηεο άιιεο πξνζεγγίζεηο κπνξνύλ λα βξεζνύλ επίζεο ζην Hatlie (1996) θαη ζε

ζπιινγηθνύο ηόκνπο ndash Agapitos θαη Smith (1992) Beaton θαη Ricks (1993) Ljubarskij

11

(1998) Odorico θαη Agapitos (2002) Houmlrandner θαη Gruumlnbart (2003) E M Jeffreys (2003)

Mullett (2003) απνηππώλνπλ εμαηξεηηθά ην επίπεδν ηεο θξηηηθήο ζηελ βπδαληηλή ινγνηερλία

κε πξνζσπηθέο αμηνινγήζεηο αιιά θαη πξναλαγγειίεο θαη πξνζθιήζεηο γηα ηελ δεκηνπξγία

επξύηεξσλ βάζεσλ δεδνκέλσλ κε ηελ ρξήζε ΖΤ θαη γηα εθδόζεηο θεηκέλσλ θαη γηα

κεγαιύηεξε ζπλεξγαζία ησλ εξεπλεηώλ γηα λα αληρλεπηνύλ ζρέζεηο κεηαμύ ηεο Βπδαληηλήο

ινγνηερλίαο θαη άιισλ ινγνηερληώλ

Γξακκαηεηαθά είδε

Σα ινγνηερληθά είδε ηεο θιαζηθήο επνρήο είραλ δηαρσξηζηεί θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Β΄

νθηζηηθήο θαη αξγόηεξα ζε άιια ππνείδε θαηά ηελ αξραία ζπλήζεηα ζύκθσλα κε ην

γισζζηθό ύθνο ηελ ηερλνηξνπία ην ζέκα Οη Βπδαληηλνί ηα δηδάζθνληαλ απηά θαη ηα

αλέιπαλ ζηηο δηθέο ηνπο κειέηεο αιιά ζηελ πξάμε ζπλήζσο αγλννύζαλ ηνπο απζηεξνύο

δηαρσξηζκνύο θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ εηδώλ (Mullett 1992) Απηό ζπλέβε ζε πνιύ πξώηκν

ζηάδην αλ θαη ν Adshead (1993) ππνζηεξίδεη αθόκα ηελ ζεσξία ηνπ όηη ε Απόκρσυη Ιστορία

είλαη έλαο ζπλδπαζκόο ηνπ 10νπ

αηώλα ηξηώλ δηαθνξεηηθώλ έξγσλ πνπ γξάθηεθαλ από ηνλ

Πξνθόπην ηνλ έθην laquoελόο κπζηζηνξήκαηνο κηαο aetiology έλα νηθνλνκηθό θπιιάδηνraquo

(Procopius 1963b) Αξγόηεξα ε ζύλζεζε πξαγκαηνπνηνύληαλ από κηα εθιεπηπζκέλε

αλάκεημε ζηνηρείσλ από δηαθόξσλ εηδώλ όπσο δείρλεη ν Agapitos (2003) ζηνπο επηθήδεηνπο

Ζ ηάζε ζηε ζύγρξνλε έξεπλα είλαη λα κειεηώληαη θείκελα πέξα από ηα είδε Έηζη κπνξεί λα

εμεηαζηεί ην ζπλνιηθό έξγν ελόο ζπγγξαθέα (Kazhdan 1999) θαη θπξίσο ηνπ Κηθέξσλα ηνπ

Βπδαληίνπ ηνπ Φειινύ (Ljubarskij 2003) ην έξγν ηνπ νπνίνπ είλαη πην πνιύπιεπξν από ηνπ

Ρσκαίνπ Ή κπνξνύκε λα ζπκπεξηιάβνπκε εληειώο θαηλνύξγηεο θαηεγνξίεο Ο εξσηηζκόο

γηα παξάδεηγκα δελ ζπλαληάηαη κόλν ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα αιιά θαη ζηα αγηνινγηθά

ή θαη ζε άιια θείκελα θαη κάιηζηα ζε απηά ε δηάζεζε είλαη πην πνξλνγξαθηθή˙ έηζη ε

πξνζεθηηθή αλάιπζε ηνπ ζέκαηνο θέξλεη απξνζδόθεηα απνηειέζκαηα (Beck 1984˙ Cupane

1987) Έθπιεμε απνηειεί ε ζπρλόηεηα πνπ ζπλαληάκε ρηνύκνξ δεδνκέλεο ηεο ρξηζηηαληθήο

απνδνθηκαζίαο ζε έλα βηβιίν από ηελ πξώηκε πεξίνδν ηνλ Φηιόγεισ όπσο επίζεο θαη ζε

θείκελα πβξηζηηθά πνιεκηθέοο ζάηηξεο παξσδίεο αιιεγνξίεο επηγξάκκαηα θαη ηειηθά ζε

όια ηα ινγνηερληθά είδε (Kyiaki 1973˙ Garland 1990) Ξέξνπκε αθόκα όηη ππήξρε θαη κηα

ζπιινγή κε ζενινγηθά αζηεία Ζ εηξσλεία ζπγγεληθό είδνο αμίδεη λα κειεηεζεί (δεο γηα

παξάδεηγκα Alexiou 1982-3) Κη αθόκα ηα ηεξόζπια (sacriledge) όπνπ ην πην αμηνζεκείσην

παξάδεηγκα είλαη ν Σπανός ή Officehellip πνπ ζώδεηαη ζε δπν έκκεηξεο εθδνρέο θαη ζε κηα σο

πεδό Δδώ νινθάλεξα αλακεηγλύνληαη ραξαθηεξηζηηθέο ιεηηνπξγηθέο θαη αγηνγξαθηθέο

θξάζεηο κε ρπδαίν θαη ζθαηνινγηθό ρηνύκνξ Άιια είδε πνπ αμίδεη λα κειεηεζνύλ είλαη ηα

αλαηξεπηηθά θείκελα θαη εθείλα πνπ αζθνύλ πξνπαγάλδα (Odorico 1983) ζρήκαηα ιόγνπ

12

(imagery) θαη ππαηληγκνί (allusion) Αθόκα θαη ε απηνβηνγξαθία ζπλαληάηαη όρη ζαλ

μερσξηζηό είδνο αιιά ζαλ ζέκα πνπ δηαπεξλά όια ηα άιια (Misch 1949-69 η 3 ζει 749-

903˙ Angold 1998˙ Hinterberger 1999) θαη ζε κηα πεξίζηαζε έρνπκε θαη ιεθηηθή αιιαγή

θύινπ (Papaioannou 2000) Πξέπεη όκσο λα γίλνπλ θαη κεξηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηα

παξαδνζηαθά είδε θαζώο νη Βπδαληηλνί αλαθέξνληαλ ζε απηά όπσο άιισζηε θαη ηα

ζύγρξνλα εγρεηξίδηα θαη πνιιέο άιιεο κειέηεο

ηελ ηζηνξηνγξαθία ην Βπδάληην θιεξνλόκεζε όρη κόλν ηελ ηερλνηξνπία ησλ εζληθώλ από

ηελ αξραηόηεηα (όπνπ δηλόηαλ έκθαζε ζηα πνιηηηθά θαη ζηξαηησηηθά γεγνλόηα θαη όρη ζηα

νηθνλνκηθά θνηλσληθά θαη ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα θαη ππήξρε έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ

αλεύξεζε ησλ αηηίσλ) αιιά επίζεο από ηνλ Δπζέβην ζηα ηέιε ηνπ ηξίηνπ θαη ηηο αξρέο ηνπ

4νπ

αηώλα ην ρξνληθό θαη ηελ Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία (Eusebius 1974-83) Ζ ηειεπηαία

δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο ηεο ηδέαο όηη νη ρξηζηηαλνί ζπληζηνύζαλ μερσξηζηό γέλνο

Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία αξρηθά αζρνινύληαλ κε ηνπο αγώλεο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο πίζηεο

απέλαληη ζηηο πξνθιήζεηο ησλ εζληθώλ θαη αξγόηεξα γηα ηελ δηαθύιαμε ηεο νξζνύ δόγκαηνο

ελάληηα ζηνπο αηξεηηθνύο Έηζη κε ηελ επίιπζε ησλ δνγκαηηθώλ πξνβιεκάησλ

εμαθαλίζηεθε (εθηόο από κηα αλαιακπή ζηηο αξρέο ηνπ 14νπ αη από ηνλ Νηθεθόξν Κάιιηζην

Ξαλζόπνπιν) θαη εληάρζεθε ζε άιια ηζηνξηνγξαθηθά είδε ε γεληθέο γξακκέο ηα ρξνληθά

αλαιπηηθά ή βξαρέα πνπ μεθηλνύζαλ από θηίζεσο θόζκνπ γξάθνληαλ ζε ρακειόηεξν ύθνο

ζε ζρέζε κε ηηο ηζηνξίεο αιιά ε δηαρσξηζηηθή γξακκή είλαη ζπρλά δπζδηάθξηηε θαη ν

δηαρσξηζκόο ηνπ Krumbacher (1897) αλάκεζα ζε ηαπεηλά κνλαρηθά ρξνληθά γηα ηνπο απινύο

θαη εθιεπηπζκέλεο ηζηνξίεο γηα ηελ ειίη έρεη πιένλ θαηαξξηθζεί (Afinogenov 1992) Γηα ηελ

πξώηκε πεξίνδν δεο ηελ επηζθόπεζε ηνπ Marasco (2003) θαη ηνπ Treadgold (2005b έρνπλ

αλαγγειζεί ηόκνη πνπ ζα θαιύςνπλ θαη ηηο επόκελεο πεξηόδνπο) Λίγα ηζηνξηθά θείκελα

έρνπλ ζσζεί από ηνλ 7ν αηώλα σο ηηο αξρέο ηνπ ελάηνπ αιιά γηα ηνλ έβδνκν δεο Michael

Whitby (1992) ηε ζπλέρεηα ππάξρεη κηα εθπιεθηηθή πνηθηιία θεηκέλσλ ζηα νπνία

αλακείρζεθαλ αθόκα πεξηζζόηεξν ηα αξραία είδε ηεο ηζηνξίαο ηεο βηνγξαθίαο θαη ηνπ

εγθσκίνπ (Πρ Ζ Άλλα Κνκλελή 2001 γηα ηελ νπνία δεο Ljubarskij 1996) κε ηελ

Χρονογραυία ηνπ Φειινύ (1926-28) λα δηαθξίλεηαη γηα ηελ πξσηνηππία ηεο ζηελ αλαδήηεζε

ηνπ θηλήηξνπ κέζα ζε θάζε ραξαθηήξα Ζ ζύγρξνλε έξεπλα έρεη μεθηλήζεη λα εληνπίδεη ηελ

πνηθηιία θαη ηηο εμειίμεηο από ηνλ έλαην σο ηνλ 15ν αηώλα (Kazhdan 1980˙ Ljubarskij 1992

1993 1995 θαη 1998˙ Macrides 2003) Οη ηόκνη πνπ εθδίδνληαη από ην Corpus Fontium

Historiae Byzantinae πεξηέρνπλ ζεκεηώζεηο θαη ζπλήζσο κεηάθξαζε ζε κηα ζύγρξνλε

γιώζζα θαη ζε αληίζεζε κε ηηο παιαηόηεξεο ηζηνξηθέο ζεηξέο πεξηέρνπλ επηζηνιέο

εγρεηξίδηα θαη άιια είδε ινγνηερλίαο

ώδνληαη πεξηζζόηεξεο από 15000 επηζηνιέο Αλ εμαηξέζνπκε κεξηθέο πνπ είλαη πιαζηέο

όπσο ηνπ Θενθύιαθηνπ ηκνθάηηε (1985) θαη ηνπ Ησάλλε Υνξηαζκέλνπ πνπ απαληάεη ζε

13

γξάκκαηα ηνπ Ληβαλίνπ πνπ γξάθηεθαλ ρίιηα ρξόληα πξηλ όιεο νη άιιεο είλαη απζεληηθέο πνπ

εζηάιεζαλ γηα έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο ιόγνπο γηα λα κεηαθέξεη λέα λα εθπιεξώζεη θηιηθέο

ππνρξεώζεηο ή απνηεινύζαλ ινγνηερληθά δώξα Οη παξαιήπηεο επηζεκαίλνπλ ηελ πξνζσπηθή

απνθαιππηηθή θύζε ηνπο (Papaioannou 2003) θαη βιέπνπκε όηη ζπρλά είλαη γξακκέλεο

ζύκθσλα κε ηελ παηδεία ηνλ ραξαθηήξα θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ βξίζθεηαη

ν άιινο Ο Littlewood (1999) έδεημε όηη ζηηο παξακπζεηηθέο επηζηνιέο (παξεγνξεηηθέο)

ππάξρεη κηα ηεξάζηηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ νη νπνίεο ζπρλά είλαη ζύκθσλεο κε ηα

ζπκπεξάζκαηα ηεο ζύγρξνλεο ςπραλάιπζεο Βέβαηα νη ζπιινγέο πνπ καο ζώζεθαλ πηζαλόλ

λα κελ είλαη αληηπξνζσπεπηηθέο θαζώο πνιιέο επηζηνιέο επηιέρζεθαλ κε ινγνηερληθά

θξηηήξηα γηα λα δηαηεξεζνύλ ελώ ζπρλά νη πξαγκαηηθέο πιεξνθνξίεο ίζσο έρνπλ απαιεηθζεί

ζθόπηκα (Karlsson 1962 ζει 16-17) Αλ θαη κέρξη πξόζθαηα δηαβάδνληαλ γηα λα αληιεζνύλ

απνθιεηζηηθά ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο ηώξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα εμαθξηβσζνύλ ηα

θνηλσληθά δίθηπα (Mullett 1997 θαη 2003b) θαη απνηηκνύληαη γηα ηελ ινγνηερληθή ηνπο αμία

αλαζεσξώληαο ηηο παιηέο δπζκελείο απόςεηο (Dennis 1988˙ Hatlie 1996) Πνιύηηκε δνπιεηά

ππνδνκήο γηα ηηο απόςεηο πεί αιιεινγξαθίαο έγηλε από ηνλ Karlsson (1962) Ζ Mullett

(1981) έρεη κειεηήζεη ηελ ηππνινγία (forms) subject-matter θαη ηελ ρξνλνινγηθή εμέιημε ν

Hatlie (1996) θάλεη αλαζθόπεζε ηεο ζύγρξνλεο έξεπλαο ελώ νη Houmlrandner θαη Gruumlbart

(2003) πεξηιακβάλνπλ παξαδείγκαηα από ηηο πην ζύγρξνλεο ηάζεηο

Ζ ξεηνξηθή αλαπηύρζεθε ζαλ ηέρλε γηα λα κηιάεη θαλείο επθξηλώο θαη πεηζηηθά γηα ιόγνπο

θπξίσο πνιηηηθνύο θαη δηθαληθνύο αιιά κε ηελ επηθξάηεζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη θαηά ηελ

δηάξθεηα ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο κεηεμειίρζεθε ζε έλαλ κέζν καδηθήο ςπραγσγίαο Θα

ήηαλ όκσο ιάζνο αλ αξληόκαζηαλ έλαλ ζεκαληηθό πξαθηηθό ξόιν πνπ έπαηδε ζην Βπδάληην

Σν θήξπγκα (Cunningham 1995˙ Cunningham θαη Allen 1998) ην νπνίν πήγαζε από θιαζηθά

θαη ηνπδατθά πξόηππα αιιά ζηε ζπλέρεηα απηνλνκήζεθε αζθνύζε κεγάιε επηξξνή θαη

δηαπαηδαγσγνύζε ζσθξόληδε θαη θαζνδεγνύζε ηα πιήζε Σνλ 6ν αηώλα όηαλ πηα παξάθκαζε

ε ζύλζεζε θεξπγκάησλ νη νκηιίεο ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ Ησάλλε ηνπ

Υξπζνζηόκνπ έγηλαλ θαλόλαο αλ θαη είρακε θαη ζηε ζπλέρεηα πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα λα

αλαγελλεζεί ην είδνο θπξίσο από ηελ Παηξηαξρηθή ρνιή Από ηνπο απιηθνύο όπσο είλαη

θπζηθό καο ζώδνληαη αλαξίζκεηεο πξνζθσλήζεηο ζηνλ απηνθξάηνξα ηνλ παηξηάξρε ή θαη

ζε άιινπο αμησκαηνύρνπο ndash ζεκεησηένλ όηη γλσξίδνπκε κόλν έλαλ απηνθξάηνξα λα επίπιεμε

νκηιεηή γηα θνιαθεία θαη κόλν έλαλ λα απνρώξεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνζθώλεζεο

(Dennis 1997 ζ 134) Οη επηηάθηνη ιόγνη θαη γεληθά όζνη εθθσλνύληαλ ζε ηδησηηθέο ηειεηέο

έπαηδαλ ηνλ αλακελόκελν ξόιν θαη ζπρλά ήηαλ θάζε άιιν παξά απνζηαζηνπνηεκέλνη Κη όζν

γηα ηα πξνγπκλάζκαηα ζε αληίζεζε κε όηη δειώλεη ε νλνκαζία ηνπο πξόθεηηαη γηα θείκελα

πςειήο ινγνηερληθόηεηαο πνπ γξάθνληαλ κόλν γηα ςπραγσγηθνύο ιόγνπο (Littlewood 1980˙

G A Kennedy 2003) Δλ ηέιεη ε ξεηνξηθή θπξηαξρνύζε κε επηηπρή αιιά θαη νιέζξηα

14

απνηειέζκαηα ζε όια ηα είδε ηεο ινγνηερλίαο -εμαηξνύληαη θάπνηα δεκώδε θείκελα (γεληθά

Kustas 1973˙ G A Kennedy 1983˙ A M Cameron 1991˙ E M Jeffreys 2003)

Σα ηερληθά εγρεηξίδηα γξακκέλα ζε ιόγηα γιώζζα αιιά κε ιηγόηεξνπο ξεηνξηζκνύο θαη

ινγνηερληζκνύο πξνέξρνληαη θπξίσο από ηελ αλαγέλλεζε ηεο γλώζεο πνπ έιαβε ρώξα ζηα

κέζα ηνπ 9νπ

αηώλα (Lemerle 1986) Ο Κσλζηαληίλνο Ε΄ ν Πνξθπξνγέλλεηνο νξγάλσζε

απνηειεζκαηηθά θαη ελζάξξπλε ηελ ζπγγξαθή ελόο πνιύηνκνπ έξγνπ πνπ ζα κπνξνύζακε λα

ην νλνκάζνπκε laquoΒπδαληηλή Δγθπθινπαίδεηαraquo κεγάιν κέξνο ηεο νπνίαο έρεη αληιεζεί από

παιαηόηεξα έξγα ζηα νπνία έγηλαλ όκσο θαη αξθεηέο ζύγρξνλεο πξνζζήθεο Ζ πην

αζπλήζηζηε εξγαζία εθείλεο ηεο πεξηόδνπ θαη αλεθηίκεηε γηα καο ζήκεξα ήηαλ ην εγρεηξίδην

γηα ηελ δηπισκαηία πνπ έγξαςε ν ίδηνο ν Κσλζηαληίλνο γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ν γηνο ηνπ

(Constantine VII Porfyrogenitos 1967) Καηά ηελ Παιαηνιόγηα πεξίνδν άλζηζαλ γηα αθόκα

κηα θνξά ηα ηερληθά ζπγγξάκκαηα Σα πεδία πνπ ελδηέθεξαλ θπξίσο ηνπο Βπδαληηλνύο ήηαλ

ε ζενινγία ε θηινζνθία ε ξεηνξηθή ε γξακκαηηθή ε ιεμηθνγξαθία λνκηθά ζηξαηησηηθέο

ηαθηηθέο θαξκαθεπηηθή καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία αιιά έρνπλ γίλεη εξγαζίεο θαη γηα ηελ

κνπζηθή ηελ γεσξγία ηελ γεσγξαθία ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη άιια ζέκαηα Γηα κηα

γεληθή επηζθόπεζε δεο ζηνλ Hunger (1978)

Γεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξεο κνξθέο πνίεζεο ζην Βπδάληην Ζ ζύγρξνλε πξνθνξά θαηά ηελ

νπνία ηα αξραία θσλεηηθά ζύκβνια ρξεζηκνπνηνύληαλ ζαλ ηνληθά ζπλέβαιε ζηελ

εγθαηάιεηςε ησλ αξραίσλ πνζνηηθώλ κέηξσλ ηα νπνία γηα αηώλεο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

θαηαλνεηά σο ηηο έξεπλεο ηνπ Γεκεηξίνπ Σξηθιίληνπ ηνλ 14ν αηώλα Από ηνλ 6ν αηώλα

άξρηζε λα επηβάιιεηαη ν ηνληθόο ζηίρνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν δεθαπεληαζύιιαβνο laquoπνιηηηθόο

ζηίρνοraquo (Wilson 1996˙ Lauxtermann 1999)

Ζ πκλνγξαθία (Wellesz 1961) ζηελ αξρή είρε ηελ κνξθή ξπζκηθήο πξόδαο Έπεηηα όκσο κε

εμαίξεζε θάπνηεο ζπλζέζεηο ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ πλεζίνπ νη νπνίνη

ρξεζηκνπνίεζαλ θιαζηθά κέηξα νη ύκλνη γξάθνληαλ ππό ηελ επίδξαζε πξηαθώλ πξνηύπσλ

Έηζη έρνπκε κηα πνηθηιία ύκλσλ γξακκέλσλ ζε ζηξνθέο από έκκεηξνπο ζηίρνπο κε αλαθνξέο

ζηελ θαζνκηινπκέλε πνπ καο είλαη γλσζηνί σο θνληάθηα θαλόλεο ζηηρεξά θαη ηξνπάξηα

Πνιιέο θνξέο ζπκπεξηιάκβαλαλ δσληαλό δηάινγν θαη αλαθνξέο ζε ζύγρξνλα γεγνλόηα

όπσο ν ύκλνο ηνπ Ρσκαλνύ laquoπεξὶ ζεηζκῶλraquo πνπ πεξηγξάθεη ηε ηάζε ηνπ Νίθα ην 532 Ζ

Παιαηηλή Αλζνινγία (ADE Cameron 1993) όπσο καο ζώδεηαη ζήκεξα μεθίλεζε θαηά ηελ

Διιεληζηηθή επνρή θαη θνξπθώζεθε θαηά ηε Βπδαληηλή (ηνλ δέθαην θαη ηνλ 13ν θαη 14

ν

αηώλα) Πεξηέρεη επηγξάκκαηα αιιά θαη πνιιά Βπδαληηλά πνηήκαηα ρξηζηηαληθά θαη

θιαζηθηζηηθά δηαθόξσλ πεξηόδσλ αλάκεζά ηνπο θαη 254 ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδελνύ θαη

άιισλ πνπ ραξάρηεθαλ ζε λανύο ηεο Διιάδαο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη

ζπγθεληξώζεθαλ ηνλ 10ν αηώλα από ηνλ αξραηνδίθε Γξεγόξην Κακςά Πνιιά άιια

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)

8

Οη κύζνη ηα αλέθδνηα νη ηόπνη θαη νη εθθξάζεηο ζπρλά επηθξίλνληαη σο ξεηνξηθέο

παξεηζθξήζεηο αιιά ε ρξήζε ηνπο ζπλήζσο είλαη πην πεξίπινθε Γηα παξάδεηγκα νη κύζνη

θαη ηα αλέθδνηα κπνξεί λα απνηεινύλ εζσηεξηθά πεηξάγκαηα ή λα απνθαιύπηνπλ θξπκκέλα

λνήκαηα ή λα θηινηερλνύλ κηα επξύηεξε πξννπηηθή γηα ηνπο παξαηεξεηηθνύο αλαγλώζηεο

όπσο δείρλεη ν Kaldellis (2003 θαη 2004 ζει 62-93) ζηνπο ηζηνξηθνύο ηνπ 6νπ αηώλα Όζν

γηα ηνπο ηόπνπο ε Macrides (2003 ζει 208-9) πνιύ ζσζηά επηζεκαίλεη όηη όηαλ ν Γεώξγηνο

Αθξνπνιίηεο ρξεζηκνπνηεί ζηελ ελζξόληζε ηνπ Μηραήι Ζ΄ Παιαηνιόγνπ έλαλ από ηνπο πην

αγαπεκέλνπο ησλ Βπδαληηλώλ εθείλνλ ηεο αλαλέσζεο ζέιεη λα ππνδειώζεη ζηνπο

αλαγλώζηεο ηνπ ηελ κεηάβαζε από ηελ βίαηε ηπξαλλία ζε κηα εηξεληθή θαη επδόθηκε

βαζηιεία Ζ πξνζεθηηθή αλάγλσζε ζα απνθαιύςεη ακέηξεηα θξπκκέλα θίλεηξα πίζσ από ηελ

επηινγή ζπγθεθξηκέλσλ ηόπσλ Δπίζεο νη εθθξάζεηο ηνπνζεηνύκελεο κέζα ζε επξύηεξα έξγα

ππεξεηνύλ ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνύο όπσο γηα παξάδεηγκα ζπκβαίλεη κε ηνπο θήπνπο νη

νπνίνη ηνπνζεηνύληαη ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα de rigeur όρη κόλν γηα λα ηνλίζνπλ ηνλ

αηζζεζηαζκό αιιά θαη γηα λα ππνδειώζνπλ ην εξσηηθό κέηξν (sexual standard) ηεο εξσίδαο

(Littlewood 1979)

Ζ ρξήζε παξαζεκάησλ ζπρλά θαηεγνξείηαη ζαλ κηα αλνύζηα επηινγή από δηάθνξεο ζπιινγέο

πνπ απιώο θαη κόλν δηαλζίδεη ην θείκελν Αλ όκσο ίζρπε θάηη ηέηνην ηόηε ζίγνπξα ζα καο

είρε ζσζεί θάηη πεξηζζόηεξν από ηηο ιίγεο αζήκαληεο ζπιινγέο πνπ έθηαζαλ σο ηηο κέξεο

καο Δπηπιένλ νη ζπγγξαθείο δείρλνπλ κηα εκκνλή λα κελ επαλαιακβάλνπλ θάπνην

παξάζεκα απηνύζην αθόκα θη αλ έρνπλ πεξάζεη πνιιά ρξόληα από ηελ πξνεγνύκελε ρξήζε

ηνπ θαη πξνζπαζνύζαλ λα απνθεύγνπλ εθείλα πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί από άιινπο

(Littlewood 1988 αλ θαη ηα ζηνηρεία δελ είλαη πιήξε θαζώο ρξεζηκνπνηνύληαη κόλν 23

ζπγγξαθείο θαη πεξηνξίδνληαη ζηηο επηζηνιέο) Αιιά αθόκα θη αλ επαλαιάκβαλαλ έλα

παξάζεκα ε δηαηύπσζε ζπαλίσο ήηαλ αθξηβώο ε ίδηα (γηα απηό θαη ν δηαρσξηζκόο αλάκεζα

ζηελ παξάζεζε ελόο θεηκέλνπ θαη ζηελ ππαηληθηηθή αλαθνξά ηνπ είλαη δύζθνινο λα γίλεη θαη

από έλα ζεκείν θαη κεηά δελ έρεη ζεκαζία) Ζ Selbstvariation ζε παξαζέκαηα ππαηληγκνύο

θαζηεξσκέλεο παξνκνηώζεηο θαη κεηαθνξέο είρε ζπλήζσο θαιιηηερληθά θίλεηξα θαη κπνξεί

λα αληρλεπηεί όρη κόλν από ηε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ ιέμεσλ αιιά θαη από ηελ δεμηνηερληθή

πξνζαξκνγή ηνπο ζε δηαθνξεηηθά πεξηερόκελα Ο Duffy (2001) θαη ν Littlewood (1981)

έρνπλ δείμεη γηα απηό ην ζέκα ηελ ηθαλόηεηα ηνπ Φειινύ όηαλ ρξεζηκνπνηεί πιαησληθέο

κεηαθνξέο Αιιά ν Φειιόο δελ ήηαλ επ νπδελί κνλαδηθή πεξίπησζε θαη πνιπάξηζκα

βπδαληηλά θείκελα ζα κπνξνύζαλ αλ εμεηαζηνύλ κε πξνζνρή λα δώζνπλ παξόκνηα

απνηειέζκαηα (Kazhdan θαη Franklin 1984 ζει 256-86 εηδηθά γηα ηνλ Νηθήηα Υσληάηε˙

Reinsch 1998 γηα ηελ Άλλα Κνκλελή) πρλά κε ηελ επαλάιεςε ζρεκάησλ ιόγνπ πνπ έρνπλ

δηαθνξνπνηεζεί ειαθξώο δεκηνπξγνύληαη θαιιηηερληθνί θαη ζεκαηηθνί ζύλδεζκνη αλάκεζα

ζηα δηάθνξα κέξε ηεο αθήγεζεο (Mary Whitby 2003) Selbstvariation κπνξεί πάιη λα

9

ππεξεηεί έλαλ απώηεξν ζηόρν Γηα παξάδεηγκα ν Πξνθόπηνο βάδεη ηελ Θενδώξα λα ζώδεη

ηνλ ζξόλν ηνπ ζπδύγνπ ηεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ηάζεο ηνπ Νίθα ιέγνληαο laquoκηα παιηά

παξνηκία ιέεη όηη ε βαζηιεία είλαη θαιό ζάβαλνraquo αιιά απηό πνπ αθνύγεηαη πκλεηηθό όηαλ

ρξεζηκνπνηείηαη ε ιέμε laquoβαζηιείαraquo θαη κπνξεί ζπλεπώο λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε κηα δήζελ

επηδνθηκαζηηθή αθήγεζε νη πεπαηδεπκέλνη αλαγλώζηεο όκσο ζα ζπκνύληαλ όηη ε αξρηθή

ιέμε ήηαλ laquoηπξαλλίαraquo θη όηη εηπώζεθε πξηλ από κηα αηκαηεξή ζθαγή από ηνλ βάλαπζν

Γηνλύζην πξαθνύζην θαη ζπλεπώο ζα αληηιακβάλνληαλ όηη ν Πξνθόπηνο εμέθξαδε ηελ

απνδνθηκαζία ηνπ θεθαιπκκέλα (Πξνθόπηνο 1963a˙ JAS Evans 1984˙ πεξηζζόηεξα

παξαδείγκαηα Kaldellis 2004)

Μειεηώληαο ηε ζηάζε ησλ Βπδαληηλώλ απέλαληη ζηα παιαηόηεξα θείκελα κπνξνύκε λα

θαηαλνήζνπκε θαη ηηο αιιαγέο ζηνλ ηξόπν πνπ νη ίδηνη θαιιηεξγνύζαλ ηελ ινγνηερλία θαη ηηο

πξνηηκήζεηο ηνπο Δθηόο από ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ Φσηίνπ (1959-91) θαηά ηνλ 9ν αηώλα καο

έρνπλ ζσζεί ζρόιηα γηα ην ύθνο ηνπ Ησάλλε ηνπ Υξπζόζηνκνπ (Houmlrandner 1996) ηνπ

Δπξηπίδε ηνπ Γεσξγίνπ Πηζηδίαο ηνπ Ζιηνδώξνπ θαη ηνπ Αρηιιέα Σάηηνπ από ηνλ Φειιό

ηνλ 11ν αηώλα (Psellos 1986) θαη ηνπ Γίσλα Υξπζόζηνκνπ θαη ηνπ πλέζηνπ από ηνλ

Θεόδσξν Μεηνρίηε ηνλ 13ν (Metochites 2003) Φπζηθά νη πξνηηκήζεηο ηνπο θαλεξώλνληαη θη

από ηα πνιπάξηζκα παξαζέκαηα θαη ηνπο ππαηληγκνύο αλ θαη ζπαλίσο θαηνλνκάδνληαη νη

πεγέο ηνπο Τπάξρνπλ αλαξίζκεηνη ζρνιηαζκνί όπσο ηνπ Δπζηαζίνπ Θεζζαινλίθεο γηα ηνλ

Όκεξν ηνπ νπνίνπ παξακέλεη αθόκα θαη ζήκεξα ν δηεμνδηθόηεξνο ζρνιηαζηήο όπσο επίζεο

scholia θαη εξγαζίεο Απηή ε εμεγεηηθή πξαθηηθή μεθίλεζε ηνλ 11ν αηώλα θαη πξηλ από απηή

ρξεζηκνπνηνύληαλ ζρνιηαζκνί ηεο Διιεληζηηθήο επνρήο (R Browning 1995b˙ Smith 1996˙

Wilson 1996) Αιιά αθόκα θαη ν αξηζκόο θαη ε ρξνλνινγία ησλ ζσδόκελσλ ρεηξνγξάθσλ

έρνπλ θάηη λα καο πνπλ γηα παξάδεηγκα ην παιαηόηεξν ζσδόκελν ρεηξόγξαθν κε ηηο

δύζθνιεο κεηξηθά θαη γισζζηθά επηλίθηεο σδέο ηνπ Πηλδάξνπ είλαη ηνπ 1280 αιιά ζώδνληαη

πεξίπνπ 200 πξηλ από ην ηέινο ηεο Παιαηνιόγεηαο πεξηόδνπ Irigoin 1952) Αληίζεηα δελ έρεη

δνζεί ε απαξαίηεηε πξνζνρή ζηα ρεηξόγξαθα πνπ πεξηέρνπλ θνζκηθά βπδαληηλά θείκελα

Δθηόο από κεξηθά πνπ πεξηέρνπλ κόλν έλα θείκελν ηα ρεηξόγξαθα απηά ζπαλίσο πεξηέρνπλ

ηηο ίδηεο ζπιινγέο θεηκέλσλ Απνηεινύλ δειαδή επηινγή θάπνηνπ πξνζώπνπ θαη ζπλεπώο

αληαλαθινύλ ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο ινγνηερληθέο ηνπ πξνηηκήζεηο Ζ κειέηε ηέηνησλ

ζπιινγώλ κπνξεί λα καο θαλεξώζεη ηελ ζύλδεζε θεηκέλσλ πνπ ζε πξώηε αλάγλσζε κπνξεί

λα καο θαλνύλ άζρεηα κεηαμύ ηνπο Δπηπιένλ επεηδή καο δίλνληαη όια καδί ζαλ έλα ζύλνιν

καο επηηξέπνπλ λα εμαθξηβώζνπκε ηηο αιιαγέο θαηά ηηο δηάθνξεο ρξνληθέο πεξηόδνπο ζηα

ελδηαθέξνληα θαη ηηο πξνηηκήζεηο ηεο αλώηεξεο ηάμεο εθείλσλ δειαδή πνπ ήηαλ αξθεηά

πινύζηνη γηα λα κπνξνύλ λα παξαγγέιινπλ βηβιία (ζε κηθξόηεξν βαζκό απηό ηζρύεη θαη γηα

ζπιινγέο ζξεζθεπηηθώλ βηβιίσλ εθηόο ηεο Αγίαο Γξαθήο) Δίλαη πάλησο δπζθνιόηεξν λα

εμαθξηβώζνπκε ηηο πξνηηκήζεηο ζηνπο Βπδαληηλνύο ζπγγξαθείο κεηά ηνλ Γξεγόξην ηνλ

10

Ναδηαλδηλό θαη ηνλ Ησάλλε Υξπζόζηνκν θαζώο ν θιαζηθηζκόο ηνπο ηνύο απαγόξεπε λα

νλνκαηίζνπλ λεώηεξνπο ζπγγξαθείο ή έξγα Έηζη ε ζύγρξνλε έξεπλα ζηνλ ηνκέα απηό

βξίζθεηαη αθόκα ζε λεπηαθή ειηθία αλ θαη νη ππνζεκεηώζεηο αξθεηώλ εθδόζεσλ

παξαπέκπνπλ ζηελ αξρηθή πεγή Από ηνλ 11ν αηώλα αξρίδεη λα εκθαλίδεηαη κηα απμαλόκελε

απηναλαθνξηθόηεηα από ζπγγξαθείο όπσο ν Μηραήι Φειιόο θαη ν Νηθεθόξνο Βαζηιάθεο νη

νπνίνη παξαπέκπνπλ ζε δηθά ηνπο έξγα ελώ νη επηζηνινγξάθνη ζπρλά επαηλνύλ ην ύθνο ηνπ

αιιεινγξάθνπ

Ζ πξσηνπνξηαθή δνπιεηά ηνπ Maguire δείρλεη ηελ κεγάιε επηξξνή πνπ αζθνύζε ε

ινγνηερλία ζηελ ηέρλε (1981a θαη 1987) θαη ηελ παξαηεξεηηθόηεηα πνιιώλ εθθξάζεσλ

(1981b θαη 1995˙ Webb 1999) ξίρλνληαο έηζη θσο θαη ζηε ινγνηερληθή αηζζεηηθή Οη

Macrides θαη Magdalino (1988) θαη ε Talbot (1999) δηεξεπλνύλ ηε ζρέζε επηγξακκάησλ θαη

ησλ αληηθεηκέλσλ ή ησλ θηεξίσλ πνπ πεξηγξάθνπλ ή ζηα νπνία αλαγξάθνληαη O Agapitos

(1999) εμεηάδεη ηελ έκθαζε πνπ δίλνπλ ζηελ όξαζε ηα ξνκαληηθά κπζηζηνξήκαηα

Έλαο ηνκέαο είλαη νιόηεια ζρεδόλ ρακέλνο γηα καο ε παξνπζίαζεπαξάζηαζε ηεο

ινγνηερλίαο Ζ θαη ηδίαλ αλάγλσζε γηλόηαλ ζπρλά κεγαινθώλσο (αλ θη όρη απνθιεηζηηθά

έηζη όπσο θαηά ηελ αξραηόηεηα) θη έηζη δηλόηαλ έκθαζε ζηε ζεκαζία ηνπ ήρνπ θαη ηνπ

ξπζκνύ ελόο πεδνύ θεηκέλνπ (Houmlrandner 1981˙ Duffy 1999) όπσο αθξηβώο θαη ηνπ ζηίρνπ Ο

ξπζκόο ήηαλ πην αξγόο θαη επέηξεκε κεγαιύηεξε αθνζίσζε θαη βαζύηεξε θαηαλόεζε ησλ

θεηκέλσλ Αιιά ζε βαζκό πνιύ πην κεγαιύηεξν από ηνλ ζεκεξηλό γξάθνληαλ θείκελα γηα λα

δηαβαζηνύλ κπξνζηά ζην θνηλό όρη κόλν ζηελ εθθιεζία αιιά θαη ζε γηνξηέο ζην παιάηη θαη

ζε πάξα πνιιέο ηδησηηθέο γηνξηέο ή ηειεηέο όπσο ζηηο θεδείεο (Mullett 2003a) Αθόκα θαη

ηδησηηθέο επηζηνιέο δηαβάδνληαλ δεκόζηα πξνο απόιαπζε ησλ επηζθεπηώλ από ζπιινγέο πνπ

θαηαξηίδνληαλ γηα ηνλ ζθνπό απηό Σέηνηεο ζπγθεληξώζεηο νλνκάδνληαλ θέατρον γεγνλόο

πνπ ππνδειώλεη ηελ ζεκαζία πνπ είραλ νη ρεηξνλνκίεο ε όηη αθνξά πην δεκόζηεο

πεξηζηάζεηο επηπρώο καο ζώδεηαη ε πεξηγξαθή ελόο θεξύγκαηνο ζηελ εθθιεζία πνπ έθαλε ν

Φειιόο (1985 ζει 137-51)

Κάπνηνη ππόηξνθνη θαζνδεγνύκελνη από ηελ Mullett (1990 1992 1997 θαη 2003a) έθαλαλ

ρξήζε ζηηο εξγαζίεο ηνπο πην ζύγρξνλσλ ηερληθώλ αλάιπζεο απηέο πνπ ζπλήζσο

ρξεζηκνπνηνύληαη ζηε κνληέξλα θαη κεηακνληέξλα ινγνηερλία Υαξαθηεξηζηηθέο είλαη ηνπ

Magdalino (1997) θαη ηεο Mullett (1997) γηα ηελ historicist analysis ηνπ Alexiou (1982-83)

θαη Reinsch (1998) γηα ηελ δηαθεηκεληθόηεηα ηεο Mullett (1990) γηα ηελ απνδόκεζε

(deconstruction) ησλ Barkhuizen (1996) Agapitos (1991) Cupane (1997) θαη Nilsson (2001)

γηα ηελ αθεγεκαηηθόηεηα (narratology) ηεο Galatariotou (1996) γηα ηελ ςπραλάιπζε

Σέηνηεο άιιεο πξνζεγγίζεηο κπνξνύλ λα βξεζνύλ επίζεο ζην Hatlie (1996) θαη ζε

ζπιινγηθνύο ηόκνπο ndash Agapitos θαη Smith (1992) Beaton θαη Ricks (1993) Ljubarskij

11

(1998) Odorico θαη Agapitos (2002) Houmlrandner θαη Gruumlnbart (2003) E M Jeffreys (2003)

Mullett (2003) απνηππώλνπλ εμαηξεηηθά ην επίπεδν ηεο θξηηηθήο ζηελ βπδαληηλή ινγνηερλία

κε πξνζσπηθέο αμηνινγήζεηο αιιά θαη πξναλαγγειίεο θαη πξνζθιήζεηο γηα ηελ δεκηνπξγία

επξύηεξσλ βάζεσλ δεδνκέλσλ κε ηελ ρξήζε ΖΤ θαη γηα εθδόζεηο θεηκέλσλ θαη γηα

κεγαιύηεξε ζπλεξγαζία ησλ εξεπλεηώλ γηα λα αληρλεπηνύλ ζρέζεηο κεηαμύ ηεο Βπδαληηλήο

ινγνηερλίαο θαη άιισλ ινγνηερληώλ

Γξακκαηεηαθά είδε

Σα ινγνηερληθά είδε ηεο θιαζηθήο επνρήο είραλ δηαρσξηζηεί θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Β΄

νθηζηηθήο θαη αξγόηεξα ζε άιια ππνείδε θαηά ηελ αξραία ζπλήζεηα ζύκθσλα κε ην

γισζζηθό ύθνο ηελ ηερλνηξνπία ην ζέκα Οη Βπδαληηλνί ηα δηδάζθνληαλ απηά θαη ηα

αλέιπαλ ζηηο δηθέο ηνπο κειέηεο αιιά ζηελ πξάμε ζπλήζσο αγλννύζαλ ηνπο απζηεξνύο

δηαρσξηζκνύο θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ εηδώλ (Mullett 1992) Απηό ζπλέβε ζε πνιύ πξώηκν

ζηάδην αλ θαη ν Adshead (1993) ππνζηεξίδεη αθόκα ηελ ζεσξία ηνπ όηη ε Απόκρσυη Ιστορία

είλαη έλαο ζπλδπαζκόο ηνπ 10νπ

αηώλα ηξηώλ δηαθνξεηηθώλ έξγσλ πνπ γξάθηεθαλ από ηνλ

Πξνθόπην ηνλ έθην laquoελόο κπζηζηνξήκαηνο κηαο aetiology έλα νηθνλνκηθό θπιιάδηνraquo

(Procopius 1963b) Αξγόηεξα ε ζύλζεζε πξαγκαηνπνηνύληαλ από κηα εθιεπηπζκέλε

αλάκεημε ζηνηρείσλ από δηαθόξσλ εηδώλ όπσο δείρλεη ν Agapitos (2003) ζηνπο επηθήδεηνπο

Ζ ηάζε ζηε ζύγρξνλε έξεπλα είλαη λα κειεηώληαη θείκελα πέξα από ηα είδε Έηζη κπνξεί λα

εμεηαζηεί ην ζπλνιηθό έξγν ελόο ζπγγξαθέα (Kazhdan 1999) θαη θπξίσο ηνπ Κηθέξσλα ηνπ

Βπδαληίνπ ηνπ Φειινύ (Ljubarskij 2003) ην έξγν ηνπ νπνίνπ είλαη πην πνιύπιεπξν από ηνπ

Ρσκαίνπ Ή κπνξνύκε λα ζπκπεξηιάβνπκε εληειώο θαηλνύξγηεο θαηεγνξίεο Ο εξσηηζκόο

γηα παξάδεηγκα δελ ζπλαληάηαη κόλν ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα αιιά θαη ζηα αγηνινγηθά

ή θαη ζε άιια θείκελα θαη κάιηζηα ζε απηά ε δηάζεζε είλαη πην πνξλνγξαθηθή˙ έηζη ε

πξνζεθηηθή αλάιπζε ηνπ ζέκαηνο θέξλεη απξνζδόθεηα απνηειέζκαηα (Beck 1984˙ Cupane

1987) Έθπιεμε απνηειεί ε ζπρλόηεηα πνπ ζπλαληάκε ρηνύκνξ δεδνκέλεο ηεο ρξηζηηαληθήο

απνδνθηκαζίαο ζε έλα βηβιίν από ηελ πξώηκε πεξίνδν ηνλ Φηιόγεισ όπσο επίζεο θαη ζε

θείκελα πβξηζηηθά πνιεκηθέοο ζάηηξεο παξσδίεο αιιεγνξίεο επηγξάκκαηα θαη ηειηθά ζε

όια ηα ινγνηερληθά είδε (Kyiaki 1973˙ Garland 1990) Ξέξνπκε αθόκα όηη ππήξρε θαη κηα

ζπιινγή κε ζενινγηθά αζηεία Ζ εηξσλεία ζπγγεληθό είδνο αμίδεη λα κειεηεζεί (δεο γηα

παξάδεηγκα Alexiou 1982-3) Κη αθόκα ηα ηεξόζπια (sacriledge) όπνπ ην πην αμηνζεκείσην

παξάδεηγκα είλαη ν Σπανός ή Officehellip πνπ ζώδεηαη ζε δπν έκκεηξεο εθδνρέο θαη ζε κηα σο

πεδό Δδώ νινθάλεξα αλακεηγλύνληαη ραξαθηεξηζηηθέο ιεηηνπξγηθέο θαη αγηνγξαθηθέο

θξάζεηο κε ρπδαίν θαη ζθαηνινγηθό ρηνύκνξ Άιια είδε πνπ αμίδεη λα κειεηεζνύλ είλαη ηα

αλαηξεπηηθά θείκελα θαη εθείλα πνπ αζθνύλ πξνπαγάλδα (Odorico 1983) ζρήκαηα ιόγνπ

12

(imagery) θαη ππαηληγκνί (allusion) Αθόκα θαη ε απηνβηνγξαθία ζπλαληάηαη όρη ζαλ

μερσξηζηό είδνο αιιά ζαλ ζέκα πνπ δηαπεξλά όια ηα άιια (Misch 1949-69 η 3 ζει 749-

903˙ Angold 1998˙ Hinterberger 1999) θαη ζε κηα πεξίζηαζε έρνπκε θαη ιεθηηθή αιιαγή

θύινπ (Papaioannou 2000) Πξέπεη όκσο λα γίλνπλ θαη κεξηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηα

παξαδνζηαθά είδε θαζώο νη Βπδαληηλνί αλαθέξνληαλ ζε απηά όπσο άιισζηε θαη ηα

ζύγρξνλα εγρεηξίδηα θαη πνιιέο άιιεο κειέηεο

ηελ ηζηνξηνγξαθία ην Βπδάληην θιεξνλόκεζε όρη κόλν ηελ ηερλνηξνπία ησλ εζληθώλ από

ηελ αξραηόηεηα (όπνπ δηλόηαλ έκθαζε ζηα πνιηηηθά θαη ζηξαηησηηθά γεγνλόηα θαη όρη ζηα

νηθνλνκηθά θνηλσληθά θαη ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα θαη ππήξρε έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ

αλεύξεζε ησλ αηηίσλ) αιιά επίζεο από ηνλ Δπζέβην ζηα ηέιε ηνπ ηξίηνπ θαη ηηο αξρέο ηνπ

4νπ

αηώλα ην ρξνληθό θαη ηελ Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία (Eusebius 1974-83) Ζ ηειεπηαία

δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο ηεο ηδέαο όηη νη ρξηζηηαλνί ζπληζηνύζαλ μερσξηζηό γέλνο

Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία αξρηθά αζρνινύληαλ κε ηνπο αγώλεο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο πίζηεο

απέλαληη ζηηο πξνθιήζεηο ησλ εζληθώλ θαη αξγόηεξα γηα ηελ δηαθύιαμε ηεο νξζνύ δόγκαηνο

ελάληηα ζηνπο αηξεηηθνύο Έηζη κε ηελ επίιπζε ησλ δνγκαηηθώλ πξνβιεκάησλ

εμαθαλίζηεθε (εθηόο από κηα αλαιακπή ζηηο αξρέο ηνπ 14νπ αη από ηνλ Νηθεθόξν Κάιιηζην

Ξαλζόπνπιν) θαη εληάρζεθε ζε άιια ηζηνξηνγξαθηθά είδε ε γεληθέο γξακκέο ηα ρξνληθά

αλαιπηηθά ή βξαρέα πνπ μεθηλνύζαλ από θηίζεσο θόζκνπ γξάθνληαλ ζε ρακειόηεξν ύθνο

ζε ζρέζε κε ηηο ηζηνξίεο αιιά ε δηαρσξηζηηθή γξακκή είλαη ζπρλά δπζδηάθξηηε θαη ν

δηαρσξηζκόο ηνπ Krumbacher (1897) αλάκεζα ζε ηαπεηλά κνλαρηθά ρξνληθά γηα ηνπο απινύο

θαη εθιεπηπζκέλεο ηζηνξίεο γηα ηελ ειίη έρεη πιένλ θαηαξξηθζεί (Afinogenov 1992) Γηα ηελ

πξώηκε πεξίνδν δεο ηελ επηζθόπεζε ηνπ Marasco (2003) θαη ηνπ Treadgold (2005b έρνπλ

αλαγγειζεί ηόκνη πνπ ζα θαιύςνπλ θαη ηηο επόκελεο πεξηόδνπο) Λίγα ηζηνξηθά θείκελα

έρνπλ ζσζεί από ηνλ 7ν αηώλα σο ηηο αξρέο ηνπ ελάηνπ αιιά γηα ηνλ έβδνκν δεο Michael

Whitby (1992) ηε ζπλέρεηα ππάξρεη κηα εθπιεθηηθή πνηθηιία θεηκέλσλ ζηα νπνία

αλακείρζεθαλ αθόκα πεξηζζόηεξν ηα αξραία είδε ηεο ηζηνξίαο ηεο βηνγξαθίαο θαη ηνπ

εγθσκίνπ (Πρ Ζ Άλλα Κνκλελή 2001 γηα ηελ νπνία δεο Ljubarskij 1996) κε ηελ

Χρονογραυία ηνπ Φειινύ (1926-28) λα δηαθξίλεηαη γηα ηελ πξσηνηππία ηεο ζηελ αλαδήηεζε

ηνπ θηλήηξνπ κέζα ζε θάζε ραξαθηήξα Ζ ζύγρξνλε έξεπλα έρεη μεθηλήζεη λα εληνπίδεη ηελ

πνηθηιία θαη ηηο εμειίμεηο από ηνλ έλαην σο ηνλ 15ν αηώλα (Kazhdan 1980˙ Ljubarskij 1992

1993 1995 θαη 1998˙ Macrides 2003) Οη ηόκνη πνπ εθδίδνληαη από ην Corpus Fontium

Historiae Byzantinae πεξηέρνπλ ζεκεηώζεηο θαη ζπλήζσο κεηάθξαζε ζε κηα ζύγρξνλε

γιώζζα θαη ζε αληίζεζε κε ηηο παιαηόηεξεο ηζηνξηθέο ζεηξέο πεξηέρνπλ επηζηνιέο

εγρεηξίδηα θαη άιια είδε ινγνηερλίαο

ώδνληαη πεξηζζόηεξεο από 15000 επηζηνιέο Αλ εμαηξέζνπκε κεξηθέο πνπ είλαη πιαζηέο

όπσο ηνπ Θενθύιαθηνπ ηκνθάηηε (1985) θαη ηνπ Ησάλλε Υνξηαζκέλνπ πνπ απαληάεη ζε

13

γξάκκαηα ηνπ Ληβαλίνπ πνπ γξάθηεθαλ ρίιηα ρξόληα πξηλ όιεο νη άιιεο είλαη απζεληηθέο πνπ

εζηάιεζαλ γηα έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο ιόγνπο γηα λα κεηαθέξεη λέα λα εθπιεξώζεη θηιηθέο

ππνρξεώζεηο ή απνηεινύζαλ ινγνηερληθά δώξα Οη παξαιήπηεο επηζεκαίλνπλ ηελ πξνζσπηθή

απνθαιππηηθή θύζε ηνπο (Papaioannou 2003) θαη βιέπνπκε όηη ζπρλά είλαη γξακκέλεο

ζύκθσλα κε ηελ παηδεία ηνλ ραξαθηήξα θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ βξίζθεηαη

ν άιινο Ο Littlewood (1999) έδεημε όηη ζηηο παξακπζεηηθέο επηζηνιέο (παξεγνξεηηθέο)

ππάξρεη κηα ηεξάζηηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ νη νπνίεο ζπρλά είλαη ζύκθσλεο κε ηα

ζπκπεξάζκαηα ηεο ζύγρξνλεο ςπραλάιπζεο Βέβαηα νη ζπιινγέο πνπ καο ζώζεθαλ πηζαλόλ

λα κελ είλαη αληηπξνζσπεπηηθέο θαζώο πνιιέο επηζηνιέο επηιέρζεθαλ κε ινγνηερληθά

θξηηήξηα γηα λα δηαηεξεζνύλ ελώ ζπρλά νη πξαγκαηηθέο πιεξνθνξίεο ίζσο έρνπλ απαιεηθζεί

ζθόπηκα (Karlsson 1962 ζει 16-17) Αλ θαη κέρξη πξόζθαηα δηαβάδνληαλ γηα λα αληιεζνύλ

απνθιεηζηηθά ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο ηώξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα εμαθξηβσζνύλ ηα

θνηλσληθά δίθηπα (Mullett 1997 θαη 2003b) θαη απνηηκνύληαη γηα ηελ ινγνηερληθή ηνπο αμία

αλαζεσξώληαο ηηο παιηέο δπζκελείο απόςεηο (Dennis 1988˙ Hatlie 1996) Πνιύηηκε δνπιεηά

ππνδνκήο γηα ηηο απόςεηο πεί αιιεινγξαθίαο έγηλε από ηνλ Karlsson (1962) Ζ Mullett

(1981) έρεη κειεηήζεη ηελ ηππνινγία (forms) subject-matter θαη ηελ ρξνλνινγηθή εμέιημε ν

Hatlie (1996) θάλεη αλαζθόπεζε ηεο ζύγρξνλεο έξεπλαο ελώ νη Houmlrandner θαη Gruumlbart

(2003) πεξηιακβάλνπλ παξαδείγκαηα από ηηο πην ζύγρξνλεο ηάζεηο

Ζ ξεηνξηθή αλαπηύρζεθε ζαλ ηέρλε γηα λα κηιάεη θαλείο επθξηλώο θαη πεηζηηθά γηα ιόγνπο

θπξίσο πνιηηηθνύο θαη δηθαληθνύο αιιά κε ηελ επηθξάηεζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη θαηά ηελ

δηάξθεηα ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο κεηεμειίρζεθε ζε έλαλ κέζν καδηθήο ςπραγσγίαο Θα

ήηαλ όκσο ιάζνο αλ αξληόκαζηαλ έλαλ ζεκαληηθό πξαθηηθό ξόιν πνπ έπαηδε ζην Βπδάληην

Σν θήξπγκα (Cunningham 1995˙ Cunningham θαη Allen 1998) ην νπνίν πήγαζε από θιαζηθά

θαη ηνπδατθά πξόηππα αιιά ζηε ζπλέρεηα απηνλνκήζεθε αζθνύζε κεγάιε επηξξνή θαη

δηαπαηδαγσγνύζε ζσθξόληδε θαη θαζνδεγνύζε ηα πιήζε Σνλ 6ν αηώλα όηαλ πηα παξάθκαζε

ε ζύλζεζε θεξπγκάησλ νη νκηιίεο ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ Ησάλλε ηνπ

Υξπζνζηόκνπ έγηλαλ θαλόλαο αλ θαη είρακε θαη ζηε ζπλέρεηα πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα λα

αλαγελλεζεί ην είδνο θπξίσο από ηελ Παηξηαξρηθή ρνιή Από ηνπο απιηθνύο όπσο είλαη

θπζηθό καο ζώδνληαη αλαξίζκεηεο πξνζθσλήζεηο ζηνλ απηνθξάηνξα ηνλ παηξηάξρε ή θαη

ζε άιινπο αμησκαηνύρνπο ndash ζεκεησηένλ όηη γλσξίδνπκε κόλν έλαλ απηνθξάηνξα λα επίπιεμε

νκηιεηή γηα θνιαθεία θαη κόλν έλαλ λα απνρώξεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνζθώλεζεο

(Dennis 1997 ζ 134) Οη επηηάθηνη ιόγνη θαη γεληθά όζνη εθθσλνύληαλ ζε ηδησηηθέο ηειεηέο

έπαηδαλ ηνλ αλακελόκελν ξόιν θαη ζπρλά ήηαλ θάζε άιιν παξά απνζηαζηνπνηεκέλνη Κη όζν

γηα ηα πξνγπκλάζκαηα ζε αληίζεζε κε όηη δειώλεη ε νλνκαζία ηνπο πξόθεηηαη γηα θείκελα

πςειήο ινγνηερληθόηεηαο πνπ γξάθνληαλ κόλν γηα ςπραγσγηθνύο ιόγνπο (Littlewood 1980˙

G A Kennedy 2003) Δλ ηέιεη ε ξεηνξηθή θπξηαξρνύζε κε επηηπρή αιιά θαη νιέζξηα

14

απνηειέζκαηα ζε όια ηα είδε ηεο ινγνηερλίαο -εμαηξνύληαη θάπνηα δεκώδε θείκελα (γεληθά

Kustas 1973˙ G A Kennedy 1983˙ A M Cameron 1991˙ E M Jeffreys 2003)

Σα ηερληθά εγρεηξίδηα γξακκέλα ζε ιόγηα γιώζζα αιιά κε ιηγόηεξνπο ξεηνξηζκνύο θαη

ινγνηερληζκνύο πξνέξρνληαη θπξίσο από ηελ αλαγέλλεζε ηεο γλώζεο πνπ έιαβε ρώξα ζηα

κέζα ηνπ 9νπ

αηώλα (Lemerle 1986) Ο Κσλζηαληίλνο Ε΄ ν Πνξθπξνγέλλεηνο νξγάλσζε

απνηειεζκαηηθά θαη ελζάξξπλε ηελ ζπγγξαθή ελόο πνιύηνκνπ έξγνπ πνπ ζα κπνξνύζακε λα

ην νλνκάζνπκε laquoΒπδαληηλή Δγθπθινπαίδεηαraquo κεγάιν κέξνο ηεο νπνίαο έρεη αληιεζεί από

παιαηόηεξα έξγα ζηα νπνία έγηλαλ όκσο θαη αξθεηέο ζύγρξνλεο πξνζζήθεο Ζ πην

αζπλήζηζηε εξγαζία εθείλεο ηεο πεξηόδνπ θαη αλεθηίκεηε γηα καο ζήκεξα ήηαλ ην εγρεηξίδην

γηα ηελ δηπισκαηία πνπ έγξαςε ν ίδηνο ν Κσλζηαληίλνο γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ν γηνο ηνπ

(Constantine VII Porfyrogenitos 1967) Καηά ηελ Παιαηνιόγηα πεξίνδν άλζηζαλ γηα αθόκα

κηα θνξά ηα ηερληθά ζπγγξάκκαηα Σα πεδία πνπ ελδηέθεξαλ θπξίσο ηνπο Βπδαληηλνύο ήηαλ

ε ζενινγία ε θηινζνθία ε ξεηνξηθή ε γξακκαηηθή ε ιεμηθνγξαθία λνκηθά ζηξαηησηηθέο

ηαθηηθέο θαξκαθεπηηθή καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία αιιά έρνπλ γίλεη εξγαζίεο θαη γηα ηελ

κνπζηθή ηελ γεσξγία ηελ γεσγξαθία ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη άιια ζέκαηα Γηα κηα

γεληθή επηζθόπεζε δεο ζηνλ Hunger (1978)

Γεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξεο κνξθέο πνίεζεο ζην Βπδάληην Ζ ζύγρξνλε πξνθνξά θαηά ηελ

νπνία ηα αξραία θσλεηηθά ζύκβνια ρξεζηκνπνηνύληαλ ζαλ ηνληθά ζπλέβαιε ζηελ

εγθαηάιεηςε ησλ αξραίσλ πνζνηηθώλ κέηξσλ ηα νπνία γηα αηώλεο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

θαηαλνεηά σο ηηο έξεπλεο ηνπ Γεκεηξίνπ Σξηθιίληνπ ηνλ 14ν αηώλα Από ηνλ 6ν αηώλα

άξρηζε λα επηβάιιεηαη ν ηνληθόο ζηίρνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν δεθαπεληαζύιιαβνο laquoπνιηηηθόο

ζηίρνοraquo (Wilson 1996˙ Lauxtermann 1999)

Ζ πκλνγξαθία (Wellesz 1961) ζηελ αξρή είρε ηελ κνξθή ξπζκηθήο πξόδαο Έπεηηα όκσο κε

εμαίξεζε θάπνηεο ζπλζέζεηο ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ πλεζίνπ νη νπνίνη

ρξεζηκνπνίεζαλ θιαζηθά κέηξα νη ύκλνη γξάθνληαλ ππό ηελ επίδξαζε πξηαθώλ πξνηύπσλ

Έηζη έρνπκε κηα πνηθηιία ύκλσλ γξακκέλσλ ζε ζηξνθέο από έκκεηξνπο ζηίρνπο κε αλαθνξέο

ζηελ θαζνκηινπκέλε πνπ καο είλαη γλσζηνί σο θνληάθηα θαλόλεο ζηηρεξά θαη ηξνπάξηα

Πνιιέο θνξέο ζπκπεξηιάκβαλαλ δσληαλό δηάινγν θαη αλαθνξέο ζε ζύγρξνλα γεγνλόηα

όπσο ν ύκλνο ηνπ Ρσκαλνύ laquoπεξὶ ζεηζκῶλraquo πνπ πεξηγξάθεη ηε ηάζε ηνπ Νίθα ην 532 Ζ

Παιαηηλή Αλζνινγία (ADE Cameron 1993) όπσο καο ζώδεηαη ζήκεξα μεθίλεζε θαηά ηελ

Διιεληζηηθή επνρή θαη θνξπθώζεθε θαηά ηε Βπδαληηλή (ηνλ δέθαην θαη ηνλ 13ν θαη 14

ν

αηώλα) Πεξηέρεη επηγξάκκαηα αιιά θαη πνιιά Βπδαληηλά πνηήκαηα ρξηζηηαληθά θαη

θιαζηθηζηηθά δηαθόξσλ πεξηόδσλ αλάκεζά ηνπο θαη 254 ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδελνύ θαη

άιισλ πνπ ραξάρηεθαλ ζε λανύο ηεο Διιάδαο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη

ζπγθεληξώζεθαλ ηνλ 10ν αηώλα από ηνλ αξραηνδίθε Γξεγόξην Κακςά Πνιιά άιια

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)

9

ππεξεηεί έλαλ απώηεξν ζηόρν Γηα παξάδεηγκα ν Πξνθόπηνο βάδεη ηελ Θενδώξα λα ζώδεη

ηνλ ζξόλν ηνπ ζπδύγνπ ηεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ηάζεο ηνπ Νίθα ιέγνληαο laquoκηα παιηά

παξνηκία ιέεη όηη ε βαζηιεία είλαη θαιό ζάβαλνraquo αιιά απηό πνπ αθνύγεηαη πκλεηηθό όηαλ

ρξεζηκνπνηείηαη ε ιέμε laquoβαζηιείαraquo θαη κπνξεί ζπλεπώο λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε κηα δήζελ

επηδνθηκαζηηθή αθήγεζε νη πεπαηδεπκέλνη αλαγλώζηεο όκσο ζα ζπκνύληαλ όηη ε αξρηθή

ιέμε ήηαλ laquoηπξαλλίαraquo θη όηη εηπώζεθε πξηλ από κηα αηκαηεξή ζθαγή από ηνλ βάλαπζν

Γηνλύζην πξαθνύζην θαη ζπλεπώο ζα αληηιακβάλνληαλ όηη ν Πξνθόπηνο εμέθξαδε ηελ

απνδνθηκαζία ηνπ θεθαιπκκέλα (Πξνθόπηνο 1963a˙ JAS Evans 1984˙ πεξηζζόηεξα

παξαδείγκαηα Kaldellis 2004)

Μειεηώληαο ηε ζηάζε ησλ Βπδαληηλώλ απέλαληη ζηα παιαηόηεξα θείκελα κπνξνύκε λα

θαηαλνήζνπκε θαη ηηο αιιαγέο ζηνλ ηξόπν πνπ νη ίδηνη θαιιηεξγνύζαλ ηελ ινγνηερλία θαη ηηο

πξνηηκήζεηο ηνπο Δθηόο από ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ Φσηίνπ (1959-91) θαηά ηνλ 9ν αηώλα καο

έρνπλ ζσζεί ζρόιηα γηα ην ύθνο ηνπ Ησάλλε ηνπ Υξπζόζηνκνπ (Houmlrandner 1996) ηνπ

Δπξηπίδε ηνπ Γεσξγίνπ Πηζηδίαο ηνπ Ζιηνδώξνπ θαη ηνπ Αρηιιέα Σάηηνπ από ηνλ Φειιό

ηνλ 11ν αηώλα (Psellos 1986) θαη ηνπ Γίσλα Υξπζόζηνκνπ θαη ηνπ πλέζηνπ από ηνλ

Θεόδσξν Μεηνρίηε ηνλ 13ν (Metochites 2003) Φπζηθά νη πξνηηκήζεηο ηνπο θαλεξώλνληαη θη

από ηα πνιπάξηζκα παξαζέκαηα θαη ηνπο ππαηληγκνύο αλ θαη ζπαλίσο θαηνλνκάδνληαη νη

πεγέο ηνπο Τπάξρνπλ αλαξίζκεηνη ζρνιηαζκνί όπσο ηνπ Δπζηαζίνπ Θεζζαινλίθεο γηα ηνλ

Όκεξν ηνπ νπνίνπ παξακέλεη αθόκα θαη ζήκεξα ν δηεμνδηθόηεξνο ζρνιηαζηήο όπσο επίζεο

scholia θαη εξγαζίεο Απηή ε εμεγεηηθή πξαθηηθή μεθίλεζε ηνλ 11ν αηώλα θαη πξηλ από απηή

ρξεζηκνπνηνύληαλ ζρνιηαζκνί ηεο Διιεληζηηθήο επνρήο (R Browning 1995b˙ Smith 1996˙

Wilson 1996) Αιιά αθόκα θαη ν αξηζκόο θαη ε ρξνλνινγία ησλ ζσδόκελσλ ρεηξνγξάθσλ

έρνπλ θάηη λα καο πνπλ γηα παξάδεηγκα ην παιαηόηεξν ζσδόκελν ρεηξόγξαθν κε ηηο

δύζθνιεο κεηξηθά θαη γισζζηθά επηλίθηεο σδέο ηνπ Πηλδάξνπ είλαη ηνπ 1280 αιιά ζώδνληαη

πεξίπνπ 200 πξηλ από ην ηέινο ηεο Παιαηνιόγεηαο πεξηόδνπ Irigoin 1952) Αληίζεηα δελ έρεη

δνζεί ε απαξαίηεηε πξνζνρή ζηα ρεηξόγξαθα πνπ πεξηέρνπλ θνζκηθά βπδαληηλά θείκελα

Δθηόο από κεξηθά πνπ πεξηέρνπλ κόλν έλα θείκελν ηα ρεηξόγξαθα απηά ζπαλίσο πεξηέρνπλ

ηηο ίδηεο ζπιινγέο θεηκέλσλ Απνηεινύλ δειαδή επηινγή θάπνηνπ πξνζώπνπ θαη ζπλεπώο

αληαλαθινύλ ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο ινγνηερληθέο ηνπ πξνηηκήζεηο Ζ κειέηε ηέηνησλ

ζπιινγώλ κπνξεί λα καο θαλεξώζεη ηελ ζύλδεζε θεηκέλσλ πνπ ζε πξώηε αλάγλσζε κπνξεί

λα καο θαλνύλ άζρεηα κεηαμύ ηνπο Δπηπιένλ επεηδή καο δίλνληαη όια καδί ζαλ έλα ζύλνιν

καο επηηξέπνπλ λα εμαθξηβώζνπκε ηηο αιιαγέο θαηά ηηο δηάθνξεο ρξνληθέο πεξηόδνπο ζηα

ελδηαθέξνληα θαη ηηο πξνηηκήζεηο ηεο αλώηεξεο ηάμεο εθείλσλ δειαδή πνπ ήηαλ αξθεηά

πινύζηνη γηα λα κπνξνύλ λα παξαγγέιινπλ βηβιία (ζε κηθξόηεξν βαζκό απηό ηζρύεη θαη γηα

ζπιινγέο ζξεζθεπηηθώλ βηβιίσλ εθηόο ηεο Αγίαο Γξαθήο) Δίλαη πάλησο δπζθνιόηεξν λα

εμαθξηβώζνπκε ηηο πξνηηκήζεηο ζηνπο Βπδαληηλνύο ζπγγξαθείο κεηά ηνλ Γξεγόξην ηνλ

10

Ναδηαλδηλό θαη ηνλ Ησάλλε Υξπζόζηνκν θαζώο ν θιαζηθηζκόο ηνπο ηνύο απαγόξεπε λα

νλνκαηίζνπλ λεώηεξνπο ζπγγξαθείο ή έξγα Έηζη ε ζύγρξνλε έξεπλα ζηνλ ηνκέα απηό

βξίζθεηαη αθόκα ζε λεπηαθή ειηθία αλ θαη νη ππνζεκεηώζεηο αξθεηώλ εθδόζεσλ

παξαπέκπνπλ ζηελ αξρηθή πεγή Από ηνλ 11ν αηώλα αξρίδεη λα εκθαλίδεηαη κηα απμαλόκελε

απηναλαθνξηθόηεηα από ζπγγξαθείο όπσο ν Μηραήι Φειιόο θαη ν Νηθεθόξνο Βαζηιάθεο νη

νπνίνη παξαπέκπνπλ ζε δηθά ηνπο έξγα ελώ νη επηζηνινγξάθνη ζπρλά επαηλνύλ ην ύθνο ηνπ

αιιεινγξάθνπ

Ζ πξσηνπνξηαθή δνπιεηά ηνπ Maguire δείρλεη ηελ κεγάιε επηξξνή πνπ αζθνύζε ε

ινγνηερλία ζηελ ηέρλε (1981a θαη 1987) θαη ηελ παξαηεξεηηθόηεηα πνιιώλ εθθξάζεσλ

(1981b θαη 1995˙ Webb 1999) ξίρλνληαο έηζη θσο θαη ζηε ινγνηερληθή αηζζεηηθή Οη

Macrides θαη Magdalino (1988) θαη ε Talbot (1999) δηεξεπλνύλ ηε ζρέζε επηγξακκάησλ θαη

ησλ αληηθεηκέλσλ ή ησλ θηεξίσλ πνπ πεξηγξάθνπλ ή ζηα νπνία αλαγξάθνληαη O Agapitos

(1999) εμεηάδεη ηελ έκθαζε πνπ δίλνπλ ζηελ όξαζε ηα ξνκαληηθά κπζηζηνξήκαηα

Έλαο ηνκέαο είλαη νιόηεια ζρεδόλ ρακέλνο γηα καο ε παξνπζίαζεπαξάζηαζε ηεο

ινγνηερλίαο Ζ θαη ηδίαλ αλάγλσζε γηλόηαλ ζπρλά κεγαινθώλσο (αλ θη όρη απνθιεηζηηθά

έηζη όπσο θαηά ηελ αξραηόηεηα) θη έηζη δηλόηαλ έκθαζε ζηε ζεκαζία ηνπ ήρνπ θαη ηνπ

ξπζκνύ ελόο πεδνύ θεηκέλνπ (Houmlrandner 1981˙ Duffy 1999) όπσο αθξηβώο θαη ηνπ ζηίρνπ Ο

ξπζκόο ήηαλ πην αξγόο θαη επέηξεκε κεγαιύηεξε αθνζίσζε θαη βαζύηεξε θαηαλόεζε ησλ

θεηκέλσλ Αιιά ζε βαζκό πνιύ πην κεγαιύηεξν από ηνλ ζεκεξηλό γξάθνληαλ θείκελα γηα λα

δηαβαζηνύλ κπξνζηά ζην θνηλό όρη κόλν ζηελ εθθιεζία αιιά θαη ζε γηνξηέο ζην παιάηη θαη

ζε πάξα πνιιέο ηδησηηθέο γηνξηέο ή ηειεηέο όπσο ζηηο θεδείεο (Mullett 2003a) Αθόκα θαη

ηδησηηθέο επηζηνιέο δηαβάδνληαλ δεκόζηα πξνο απόιαπζε ησλ επηζθεπηώλ από ζπιινγέο πνπ

θαηαξηίδνληαλ γηα ηνλ ζθνπό απηό Σέηνηεο ζπγθεληξώζεηο νλνκάδνληαλ θέατρον γεγνλόο

πνπ ππνδειώλεη ηελ ζεκαζία πνπ είραλ νη ρεηξνλνκίεο ε όηη αθνξά πην δεκόζηεο

πεξηζηάζεηο επηπρώο καο ζώδεηαη ε πεξηγξαθή ελόο θεξύγκαηνο ζηελ εθθιεζία πνπ έθαλε ν

Φειιόο (1985 ζει 137-51)

Κάπνηνη ππόηξνθνη θαζνδεγνύκελνη από ηελ Mullett (1990 1992 1997 θαη 2003a) έθαλαλ

ρξήζε ζηηο εξγαζίεο ηνπο πην ζύγρξνλσλ ηερληθώλ αλάιπζεο απηέο πνπ ζπλήζσο

ρξεζηκνπνηνύληαη ζηε κνληέξλα θαη κεηακνληέξλα ινγνηερλία Υαξαθηεξηζηηθέο είλαη ηνπ

Magdalino (1997) θαη ηεο Mullett (1997) γηα ηελ historicist analysis ηνπ Alexiou (1982-83)

θαη Reinsch (1998) γηα ηελ δηαθεηκεληθόηεηα ηεο Mullett (1990) γηα ηελ απνδόκεζε

(deconstruction) ησλ Barkhuizen (1996) Agapitos (1991) Cupane (1997) θαη Nilsson (2001)

γηα ηελ αθεγεκαηηθόηεηα (narratology) ηεο Galatariotou (1996) γηα ηελ ςπραλάιπζε

Σέηνηεο άιιεο πξνζεγγίζεηο κπνξνύλ λα βξεζνύλ επίζεο ζην Hatlie (1996) θαη ζε

ζπιινγηθνύο ηόκνπο ndash Agapitos θαη Smith (1992) Beaton θαη Ricks (1993) Ljubarskij

11

(1998) Odorico θαη Agapitos (2002) Houmlrandner θαη Gruumlnbart (2003) E M Jeffreys (2003)

Mullett (2003) απνηππώλνπλ εμαηξεηηθά ην επίπεδν ηεο θξηηηθήο ζηελ βπδαληηλή ινγνηερλία

κε πξνζσπηθέο αμηνινγήζεηο αιιά θαη πξναλαγγειίεο θαη πξνζθιήζεηο γηα ηελ δεκηνπξγία

επξύηεξσλ βάζεσλ δεδνκέλσλ κε ηελ ρξήζε ΖΤ θαη γηα εθδόζεηο θεηκέλσλ θαη γηα

κεγαιύηεξε ζπλεξγαζία ησλ εξεπλεηώλ γηα λα αληρλεπηνύλ ζρέζεηο κεηαμύ ηεο Βπδαληηλήο

ινγνηερλίαο θαη άιισλ ινγνηερληώλ

Γξακκαηεηαθά είδε

Σα ινγνηερληθά είδε ηεο θιαζηθήο επνρήο είραλ δηαρσξηζηεί θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Β΄

νθηζηηθήο θαη αξγόηεξα ζε άιια ππνείδε θαηά ηελ αξραία ζπλήζεηα ζύκθσλα κε ην

γισζζηθό ύθνο ηελ ηερλνηξνπία ην ζέκα Οη Βπδαληηλνί ηα δηδάζθνληαλ απηά θαη ηα

αλέιπαλ ζηηο δηθέο ηνπο κειέηεο αιιά ζηελ πξάμε ζπλήζσο αγλννύζαλ ηνπο απζηεξνύο

δηαρσξηζκνύο θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ εηδώλ (Mullett 1992) Απηό ζπλέβε ζε πνιύ πξώηκν

ζηάδην αλ θαη ν Adshead (1993) ππνζηεξίδεη αθόκα ηελ ζεσξία ηνπ όηη ε Απόκρσυη Ιστορία

είλαη έλαο ζπλδπαζκόο ηνπ 10νπ

αηώλα ηξηώλ δηαθνξεηηθώλ έξγσλ πνπ γξάθηεθαλ από ηνλ

Πξνθόπην ηνλ έθην laquoελόο κπζηζηνξήκαηνο κηαο aetiology έλα νηθνλνκηθό θπιιάδηνraquo

(Procopius 1963b) Αξγόηεξα ε ζύλζεζε πξαγκαηνπνηνύληαλ από κηα εθιεπηπζκέλε

αλάκεημε ζηνηρείσλ από δηαθόξσλ εηδώλ όπσο δείρλεη ν Agapitos (2003) ζηνπο επηθήδεηνπο

Ζ ηάζε ζηε ζύγρξνλε έξεπλα είλαη λα κειεηώληαη θείκελα πέξα από ηα είδε Έηζη κπνξεί λα

εμεηαζηεί ην ζπλνιηθό έξγν ελόο ζπγγξαθέα (Kazhdan 1999) θαη θπξίσο ηνπ Κηθέξσλα ηνπ

Βπδαληίνπ ηνπ Φειινύ (Ljubarskij 2003) ην έξγν ηνπ νπνίνπ είλαη πην πνιύπιεπξν από ηνπ

Ρσκαίνπ Ή κπνξνύκε λα ζπκπεξηιάβνπκε εληειώο θαηλνύξγηεο θαηεγνξίεο Ο εξσηηζκόο

γηα παξάδεηγκα δελ ζπλαληάηαη κόλν ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα αιιά θαη ζηα αγηνινγηθά

ή θαη ζε άιια θείκελα θαη κάιηζηα ζε απηά ε δηάζεζε είλαη πην πνξλνγξαθηθή˙ έηζη ε

πξνζεθηηθή αλάιπζε ηνπ ζέκαηνο θέξλεη απξνζδόθεηα απνηειέζκαηα (Beck 1984˙ Cupane

1987) Έθπιεμε απνηειεί ε ζπρλόηεηα πνπ ζπλαληάκε ρηνύκνξ δεδνκέλεο ηεο ρξηζηηαληθήο

απνδνθηκαζίαο ζε έλα βηβιίν από ηελ πξώηκε πεξίνδν ηνλ Φηιόγεισ όπσο επίζεο θαη ζε

θείκελα πβξηζηηθά πνιεκηθέοο ζάηηξεο παξσδίεο αιιεγνξίεο επηγξάκκαηα θαη ηειηθά ζε

όια ηα ινγνηερληθά είδε (Kyiaki 1973˙ Garland 1990) Ξέξνπκε αθόκα όηη ππήξρε θαη κηα

ζπιινγή κε ζενινγηθά αζηεία Ζ εηξσλεία ζπγγεληθό είδνο αμίδεη λα κειεηεζεί (δεο γηα

παξάδεηγκα Alexiou 1982-3) Κη αθόκα ηα ηεξόζπια (sacriledge) όπνπ ην πην αμηνζεκείσην

παξάδεηγκα είλαη ν Σπανός ή Officehellip πνπ ζώδεηαη ζε δπν έκκεηξεο εθδνρέο θαη ζε κηα σο

πεδό Δδώ νινθάλεξα αλακεηγλύνληαη ραξαθηεξηζηηθέο ιεηηνπξγηθέο θαη αγηνγξαθηθέο

θξάζεηο κε ρπδαίν θαη ζθαηνινγηθό ρηνύκνξ Άιια είδε πνπ αμίδεη λα κειεηεζνύλ είλαη ηα

αλαηξεπηηθά θείκελα θαη εθείλα πνπ αζθνύλ πξνπαγάλδα (Odorico 1983) ζρήκαηα ιόγνπ

12

(imagery) θαη ππαηληγκνί (allusion) Αθόκα θαη ε απηνβηνγξαθία ζπλαληάηαη όρη ζαλ

μερσξηζηό είδνο αιιά ζαλ ζέκα πνπ δηαπεξλά όια ηα άιια (Misch 1949-69 η 3 ζει 749-

903˙ Angold 1998˙ Hinterberger 1999) θαη ζε κηα πεξίζηαζε έρνπκε θαη ιεθηηθή αιιαγή

θύινπ (Papaioannou 2000) Πξέπεη όκσο λα γίλνπλ θαη κεξηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηα

παξαδνζηαθά είδε θαζώο νη Βπδαληηλνί αλαθέξνληαλ ζε απηά όπσο άιισζηε θαη ηα

ζύγρξνλα εγρεηξίδηα θαη πνιιέο άιιεο κειέηεο

ηελ ηζηνξηνγξαθία ην Βπδάληην θιεξνλόκεζε όρη κόλν ηελ ηερλνηξνπία ησλ εζληθώλ από

ηελ αξραηόηεηα (όπνπ δηλόηαλ έκθαζε ζηα πνιηηηθά θαη ζηξαηησηηθά γεγνλόηα θαη όρη ζηα

νηθνλνκηθά θνηλσληθά θαη ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα θαη ππήξρε έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ

αλεύξεζε ησλ αηηίσλ) αιιά επίζεο από ηνλ Δπζέβην ζηα ηέιε ηνπ ηξίηνπ θαη ηηο αξρέο ηνπ

4νπ

αηώλα ην ρξνληθό θαη ηελ Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία (Eusebius 1974-83) Ζ ηειεπηαία

δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο ηεο ηδέαο όηη νη ρξηζηηαλνί ζπληζηνύζαλ μερσξηζηό γέλνο

Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία αξρηθά αζρνινύληαλ κε ηνπο αγώλεο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο πίζηεο

απέλαληη ζηηο πξνθιήζεηο ησλ εζληθώλ θαη αξγόηεξα γηα ηελ δηαθύιαμε ηεο νξζνύ δόγκαηνο

ελάληηα ζηνπο αηξεηηθνύο Έηζη κε ηελ επίιπζε ησλ δνγκαηηθώλ πξνβιεκάησλ

εμαθαλίζηεθε (εθηόο από κηα αλαιακπή ζηηο αξρέο ηνπ 14νπ αη από ηνλ Νηθεθόξν Κάιιηζην

Ξαλζόπνπιν) θαη εληάρζεθε ζε άιια ηζηνξηνγξαθηθά είδε ε γεληθέο γξακκέο ηα ρξνληθά

αλαιπηηθά ή βξαρέα πνπ μεθηλνύζαλ από θηίζεσο θόζκνπ γξάθνληαλ ζε ρακειόηεξν ύθνο

ζε ζρέζε κε ηηο ηζηνξίεο αιιά ε δηαρσξηζηηθή γξακκή είλαη ζπρλά δπζδηάθξηηε θαη ν

δηαρσξηζκόο ηνπ Krumbacher (1897) αλάκεζα ζε ηαπεηλά κνλαρηθά ρξνληθά γηα ηνπο απινύο

θαη εθιεπηπζκέλεο ηζηνξίεο γηα ηελ ειίη έρεη πιένλ θαηαξξηθζεί (Afinogenov 1992) Γηα ηελ

πξώηκε πεξίνδν δεο ηελ επηζθόπεζε ηνπ Marasco (2003) θαη ηνπ Treadgold (2005b έρνπλ

αλαγγειζεί ηόκνη πνπ ζα θαιύςνπλ θαη ηηο επόκελεο πεξηόδνπο) Λίγα ηζηνξηθά θείκελα

έρνπλ ζσζεί από ηνλ 7ν αηώλα σο ηηο αξρέο ηνπ ελάηνπ αιιά γηα ηνλ έβδνκν δεο Michael

Whitby (1992) ηε ζπλέρεηα ππάξρεη κηα εθπιεθηηθή πνηθηιία θεηκέλσλ ζηα νπνία

αλακείρζεθαλ αθόκα πεξηζζόηεξν ηα αξραία είδε ηεο ηζηνξίαο ηεο βηνγξαθίαο θαη ηνπ

εγθσκίνπ (Πρ Ζ Άλλα Κνκλελή 2001 γηα ηελ νπνία δεο Ljubarskij 1996) κε ηελ

Χρονογραυία ηνπ Φειινύ (1926-28) λα δηαθξίλεηαη γηα ηελ πξσηνηππία ηεο ζηελ αλαδήηεζε

ηνπ θηλήηξνπ κέζα ζε θάζε ραξαθηήξα Ζ ζύγρξνλε έξεπλα έρεη μεθηλήζεη λα εληνπίδεη ηελ

πνηθηιία θαη ηηο εμειίμεηο από ηνλ έλαην σο ηνλ 15ν αηώλα (Kazhdan 1980˙ Ljubarskij 1992

1993 1995 θαη 1998˙ Macrides 2003) Οη ηόκνη πνπ εθδίδνληαη από ην Corpus Fontium

Historiae Byzantinae πεξηέρνπλ ζεκεηώζεηο θαη ζπλήζσο κεηάθξαζε ζε κηα ζύγρξνλε

γιώζζα θαη ζε αληίζεζε κε ηηο παιαηόηεξεο ηζηνξηθέο ζεηξέο πεξηέρνπλ επηζηνιέο

εγρεηξίδηα θαη άιια είδε ινγνηερλίαο

ώδνληαη πεξηζζόηεξεο από 15000 επηζηνιέο Αλ εμαηξέζνπκε κεξηθέο πνπ είλαη πιαζηέο

όπσο ηνπ Θενθύιαθηνπ ηκνθάηηε (1985) θαη ηνπ Ησάλλε Υνξηαζκέλνπ πνπ απαληάεη ζε

13

γξάκκαηα ηνπ Ληβαλίνπ πνπ γξάθηεθαλ ρίιηα ρξόληα πξηλ όιεο νη άιιεο είλαη απζεληηθέο πνπ

εζηάιεζαλ γηα έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο ιόγνπο γηα λα κεηαθέξεη λέα λα εθπιεξώζεη θηιηθέο

ππνρξεώζεηο ή απνηεινύζαλ ινγνηερληθά δώξα Οη παξαιήπηεο επηζεκαίλνπλ ηελ πξνζσπηθή

απνθαιππηηθή θύζε ηνπο (Papaioannou 2003) θαη βιέπνπκε όηη ζπρλά είλαη γξακκέλεο

ζύκθσλα κε ηελ παηδεία ηνλ ραξαθηήξα θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ βξίζθεηαη

ν άιινο Ο Littlewood (1999) έδεημε όηη ζηηο παξακπζεηηθέο επηζηνιέο (παξεγνξεηηθέο)

ππάξρεη κηα ηεξάζηηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ νη νπνίεο ζπρλά είλαη ζύκθσλεο κε ηα

ζπκπεξάζκαηα ηεο ζύγρξνλεο ςπραλάιπζεο Βέβαηα νη ζπιινγέο πνπ καο ζώζεθαλ πηζαλόλ

λα κελ είλαη αληηπξνζσπεπηηθέο θαζώο πνιιέο επηζηνιέο επηιέρζεθαλ κε ινγνηερληθά

θξηηήξηα γηα λα δηαηεξεζνύλ ελώ ζπρλά νη πξαγκαηηθέο πιεξνθνξίεο ίζσο έρνπλ απαιεηθζεί

ζθόπηκα (Karlsson 1962 ζει 16-17) Αλ θαη κέρξη πξόζθαηα δηαβάδνληαλ γηα λα αληιεζνύλ

απνθιεηζηηθά ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο ηώξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα εμαθξηβσζνύλ ηα

θνηλσληθά δίθηπα (Mullett 1997 θαη 2003b) θαη απνηηκνύληαη γηα ηελ ινγνηερληθή ηνπο αμία

αλαζεσξώληαο ηηο παιηέο δπζκελείο απόςεηο (Dennis 1988˙ Hatlie 1996) Πνιύηηκε δνπιεηά

ππνδνκήο γηα ηηο απόςεηο πεί αιιεινγξαθίαο έγηλε από ηνλ Karlsson (1962) Ζ Mullett

(1981) έρεη κειεηήζεη ηελ ηππνινγία (forms) subject-matter θαη ηελ ρξνλνινγηθή εμέιημε ν

Hatlie (1996) θάλεη αλαζθόπεζε ηεο ζύγρξνλεο έξεπλαο ελώ νη Houmlrandner θαη Gruumlbart

(2003) πεξηιακβάλνπλ παξαδείγκαηα από ηηο πην ζύγρξνλεο ηάζεηο

Ζ ξεηνξηθή αλαπηύρζεθε ζαλ ηέρλε γηα λα κηιάεη θαλείο επθξηλώο θαη πεηζηηθά γηα ιόγνπο

θπξίσο πνιηηηθνύο θαη δηθαληθνύο αιιά κε ηελ επηθξάηεζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη θαηά ηελ

δηάξθεηα ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο κεηεμειίρζεθε ζε έλαλ κέζν καδηθήο ςπραγσγίαο Θα

ήηαλ όκσο ιάζνο αλ αξληόκαζηαλ έλαλ ζεκαληηθό πξαθηηθό ξόιν πνπ έπαηδε ζην Βπδάληην

Σν θήξπγκα (Cunningham 1995˙ Cunningham θαη Allen 1998) ην νπνίν πήγαζε από θιαζηθά

θαη ηνπδατθά πξόηππα αιιά ζηε ζπλέρεηα απηνλνκήζεθε αζθνύζε κεγάιε επηξξνή θαη

δηαπαηδαγσγνύζε ζσθξόληδε θαη θαζνδεγνύζε ηα πιήζε Σνλ 6ν αηώλα όηαλ πηα παξάθκαζε

ε ζύλζεζε θεξπγκάησλ νη νκηιίεο ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ Ησάλλε ηνπ

Υξπζνζηόκνπ έγηλαλ θαλόλαο αλ θαη είρακε θαη ζηε ζπλέρεηα πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα λα

αλαγελλεζεί ην είδνο θπξίσο από ηελ Παηξηαξρηθή ρνιή Από ηνπο απιηθνύο όπσο είλαη

θπζηθό καο ζώδνληαη αλαξίζκεηεο πξνζθσλήζεηο ζηνλ απηνθξάηνξα ηνλ παηξηάξρε ή θαη

ζε άιινπο αμησκαηνύρνπο ndash ζεκεησηένλ όηη γλσξίδνπκε κόλν έλαλ απηνθξάηνξα λα επίπιεμε

νκηιεηή γηα θνιαθεία θαη κόλν έλαλ λα απνρώξεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνζθώλεζεο

(Dennis 1997 ζ 134) Οη επηηάθηνη ιόγνη θαη γεληθά όζνη εθθσλνύληαλ ζε ηδησηηθέο ηειεηέο

έπαηδαλ ηνλ αλακελόκελν ξόιν θαη ζπρλά ήηαλ θάζε άιιν παξά απνζηαζηνπνηεκέλνη Κη όζν

γηα ηα πξνγπκλάζκαηα ζε αληίζεζε κε όηη δειώλεη ε νλνκαζία ηνπο πξόθεηηαη γηα θείκελα

πςειήο ινγνηερληθόηεηαο πνπ γξάθνληαλ κόλν γηα ςπραγσγηθνύο ιόγνπο (Littlewood 1980˙

G A Kennedy 2003) Δλ ηέιεη ε ξεηνξηθή θπξηαξρνύζε κε επηηπρή αιιά θαη νιέζξηα

14

απνηειέζκαηα ζε όια ηα είδε ηεο ινγνηερλίαο -εμαηξνύληαη θάπνηα δεκώδε θείκελα (γεληθά

Kustas 1973˙ G A Kennedy 1983˙ A M Cameron 1991˙ E M Jeffreys 2003)

Σα ηερληθά εγρεηξίδηα γξακκέλα ζε ιόγηα γιώζζα αιιά κε ιηγόηεξνπο ξεηνξηζκνύο θαη

ινγνηερληζκνύο πξνέξρνληαη θπξίσο από ηελ αλαγέλλεζε ηεο γλώζεο πνπ έιαβε ρώξα ζηα

κέζα ηνπ 9νπ

αηώλα (Lemerle 1986) Ο Κσλζηαληίλνο Ε΄ ν Πνξθπξνγέλλεηνο νξγάλσζε

απνηειεζκαηηθά θαη ελζάξξπλε ηελ ζπγγξαθή ελόο πνιύηνκνπ έξγνπ πνπ ζα κπνξνύζακε λα

ην νλνκάζνπκε laquoΒπδαληηλή Δγθπθινπαίδεηαraquo κεγάιν κέξνο ηεο νπνίαο έρεη αληιεζεί από

παιαηόηεξα έξγα ζηα νπνία έγηλαλ όκσο θαη αξθεηέο ζύγρξνλεο πξνζζήθεο Ζ πην

αζπλήζηζηε εξγαζία εθείλεο ηεο πεξηόδνπ θαη αλεθηίκεηε γηα καο ζήκεξα ήηαλ ην εγρεηξίδην

γηα ηελ δηπισκαηία πνπ έγξαςε ν ίδηνο ν Κσλζηαληίλνο γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ν γηνο ηνπ

(Constantine VII Porfyrogenitos 1967) Καηά ηελ Παιαηνιόγηα πεξίνδν άλζηζαλ γηα αθόκα

κηα θνξά ηα ηερληθά ζπγγξάκκαηα Σα πεδία πνπ ελδηέθεξαλ θπξίσο ηνπο Βπδαληηλνύο ήηαλ

ε ζενινγία ε θηινζνθία ε ξεηνξηθή ε γξακκαηηθή ε ιεμηθνγξαθία λνκηθά ζηξαηησηηθέο

ηαθηηθέο θαξκαθεπηηθή καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία αιιά έρνπλ γίλεη εξγαζίεο θαη γηα ηελ

κνπζηθή ηελ γεσξγία ηελ γεσγξαθία ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη άιια ζέκαηα Γηα κηα

γεληθή επηζθόπεζε δεο ζηνλ Hunger (1978)

Γεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξεο κνξθέο πνίεζεο ζην Βπδάληην Ζ ζύγρξνλε πξνθνξά θαηά ηελ

νπνία ηα αξραία θσλεηηθά ζύκβνια ρξεζηκνπνηνύληαλ ζαλ ηνληθά ζπλέβαιε ζηελ

εγθαηάιεηςε ησλ αξραίσλ πνζνηηθώλ κέηξσλ ηα νπνία γηα αηώλεο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

θαηαλνεηά σο ηηο έξεπλεο ηνπ Γεκεηξίνπ Σξηθιίληνπ ηνλ 14ν αηώλα Από ηνλ 6ν αηώλα

άξρηζε λα επηβάιιεηαη ν ηνληθόο ζηίρνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν δεθαπεληαζύιιαβνο laquoπνιηηηθόο

ζηίρνοraquo (Wilson 1996˙ Lauxtermann 1999)

Ζ πκλνγξαθία (Wellesz 1961) ζηελ αξρή είρε ηελ κνξθή ξπζκηθήο πξόδαο Έπεηηα όκσο κε

εμαίξεζε θάπνηεο ζπλζέζεηο ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ πλεζίνπ νη νπνίνη

ρξεζηκνπνίεζαλ θιαζηθά κέηξα νη ύκλνη γξάθνληαλ ππό ηελ επίδξαζε πξηαθώλ πξνηύπσλ

Έηζη έρνπκε κηα πνηθηιία ύκλσλ γξακκέλσλ ζε ζηξνθέο από έκκεηξνπο ζηίρνπο κε αλαθνξέο

ζηελ θαζνκηινπκέλε πνπ καο είλαη γλσζηνί σο θνληάθηα θαλόλεο ζηηρεξά θαη ηξνπάξηα

Πνιιέο θνξέο ζπκπεξηιάκβαλαλ δσληαλό δηάινγν θαη αλαθνξέο ζε ζύγρξνλα γεγνλόηα

όπσο ν ύκλνο ηνπ Ρσκαλνύ laquoπεξὶ ζεηζκῶλraquo πνπ πεξηγξάθεη ηε ηάζε ηνπ Νίθα ην 532 Ζ

Παιαηηλή Αλζνινγία (ADE Cameron 1993) όπσο καο ζώδεηαη ζήκεξα μεθίλεζε θαηά ηελ

Διιεληζηηθή επνρή θαη θνξπθώζεθε θαηά ηε Βπδαληηλή (ηνλ δέθαην θαη ηνλ 13ν θαη 14

ν

αηώλα) Πεξηέρεη επηγξάκκαηα αιιά θαη πνιιά Βπδαληηλά πνηήκαηα ρξηζηηαληθά θαη

θιαζηθηζηηθά δηαθόξσλ πεξηόδσλ αλάκεζά ηνπο θαη 254 ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδελνύ θαη

άιισλ πνπ ραξάρηεθαλ ζε λανύο ηεο Διιάδαο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη

ζπγθεληξώζεθαλ ηνλ 10ν αηώλα από ηνλ αξραηνδίθε Γξεγόξην Κακςά Πνιιά άιια

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)

10

Ναδηαλδηλό θαη ηνλ Ησάλλε Υξπζόζηνκν θαζώο ν θιαζηθηζκόο ηνπο ηνύο απαγόξεπε λα

νλνκαηίζνπλ λεώηεξνπο ζπγγξαθείο ή έξγα Έηζη ε ζύγρξνλε έξεπλα ζηνλ ηνκέα απηό

βξίζθεηαη αθόκα ζε λεπηαθή ειηθία αλ θαη νη ππνζεκεηώζεηο αξθεηώλ εθδόζεσλ

παξαπέκπνπλ ζηελ αξρηθή πεγή Από ηνλ 11ν αηώλα αξρίδεη λα εκθαλίδεηαη κηα απμαλόκελε

απηναλαθνξηθόηεηα από ζπγγξαθείο όπσο ν Μηραήι Φειιόο θαη ν Νηθεθόξνο Βαζηιάθεο νη

νπνίνη παξαπέκπνπλ ζε δηθά ηνπο έξγα ελώ νη επηζηνινγξάθνη ζπρλά επαηλνύλ ην ύθνο ηνπ

αιιεινγξάθνπ

Ζ πξσηνπνξηαθή δνπιεηά ηνπ Maguire δείρλεη ηελ κεγάιε επηξξνή πνπ αζθνύζε ε

ινγνηερλία ζηελ ηέρλε (1981a θαη 1987) θαη ηελ παξαηεξεηηθόηεηα πνιιώλ εθθξάζεσλ

(1981b θαη 1995˙ Webb 1999) ξίρλνληαο έηζη θσο θαη ζηε ινγνηερληθή αηζζεηηθή Οη

Macrides θαη Magdalino (1988) θαη ε Talbot (1999) δηεξεπλνύλ ηε ζρέζε επηγξακκάησλ θαη

ησλ αληηθεηκέλσλ ή ησλ θηεξίσλ πνπ πεξηγξάθνπλ ή ζηα νπνία αλαγξάθνληαη O Agapitos

(1999) εμεηάδεη ηελ έκθαζε πνπ δίλνπλ ζηελ όξαζε ηα ξνκαληηθά κπζηζηνξήκαηα

Έλαο ηνκέαο είλαη νιόηεια ζρεδόλ ρακέλνο γηα καο ε παξνπζίαζεπαξάζηαζε ηεο

ινγνηερλίαο Ζ θαη ηδίαλ αλάγλσζε γηλόηαλ ζπρλά κεγαινθώλσο (αλ θη όρη απνθιεηζηηθά

έηζη όπσο θαηά ηελ αξραηόηεηα) θη έηζη δηλόηαλ έκθαζε ζηε ζεκαζία ηνπ ήρνπ θαη ηνπ

ξπζκνύ ελόο πεδνύ θεηκέλνπ (Houmlrandner 1981˙ Duffy 1999) όπσο αθξηβώο θαη ηνπ ζηίρνπ Ο

ξπζκόο ήηαλ πην αξγόο θαη επέηξεκε κεγαιύηεξε αθνζίσζε θαη βαζύηεξε θαηαλόεζε ησλ

θεηκέλσλ Αιιά ζε βαζκό πνιύ πην κεγαιύηεξν από ηνλ ζεκεξηλό γξάθνληαλ θείκελα γηα λα

δηαβαζηνύλ κπξνζηά ζην θνηλό όρη κόλν ζηελ εθθιεζία αιιά θαη ζε γηνξηέο ζην παιάηη θαη

ζε πάξα πνιιέο ηδησηηθέο γηνξηέο ή ηειεηέο όπσο ζηηο θεδείεο (Mullett 2003a) Αθόκα θαη

ηδησηηθέο επηζηνιέο δηαβάδνληαλ δεκόζηα πξνο απόιαπζε ησλ επηζθεπηώλ από ζπιινγέο πνπ

θαηαξηίδνληαλ γηα ηνλ ζθνπό απηό Σέηνηεο ζπγθεληξώζεηο νλνκάδνληαλ θέατρον γεγνλόο

πνπ ππνδειώλεη ηελ ζεκαζία πνπ είραλ νη ρεηξνλνκίεο ε όηη αθνξά πην δεκόζηεο

πεξηζηάζεηο επηπρώο καο ζώδεηαη ε πεξηγξαθή ελόο θεξύγκαηνο ζηελ εθθιεζία πνπ έθαλε ν

Φειιόο (1985 ζει 137-51)

Κάπνηνη ππόηξνθνη θαζνδεγνύκελνη από ηελ Mullett (1990 1992 1997 θαη 2003a) έθαλαλ

ρξήζε ζηηο εξγαζίεο ηνπο πην ζύγρξνλσλ ηερληθώλ αλάιπζεο απηέο πνπ ζπλήζσο

ρξεζηκνπνηνύληαη ζηε κνληέξλα θαη κεηακνληέξλα ινγνηερλία Υαξαθηεξηζηηθέο είλαη ηνπ

Magdalino (1997) θαη ηεο Mullett (1997) γηα ηελ historicist analysis ηνπ Alexiou (1982-83)

θαη Reinsch (1998) γηα ηελ δηαθεηκεληθόηεηα ηεο Mullett (1990) γηα ηελ απνδόκεζε

(deconstruction) ησλ Barkhuizen (1996) Agapitos (1991) Cupane (1997) θαη Nilsson (2001)

γηα ηελ αθεγεκαηηθόηεηα (narratology) ηεο Galatariotou (1996) γηα ηελ ςπραλάιπζε

Σέηνηεο άιιεο πξνζεγγίζεηο κπνξνύλ λα βξεζνύλ επίζεο ζην Hatlie (1996) θαη ζε

ζπιινγηθνύο ηόκνπο ndash Agapitos θαη Smith (1992) Beaton θαη Ricks (1993) Ljubarskij

11

(1998) Odorico θαη Agapitos (2002) Houmlrandner θαη Gruumlnbart (2003) E M Jeffreys (2003)

Mullett (2003) απνηππώλνπλ εμαηξεηηθά ην επίπεδν ηεο θξηηηθήο ζηελ βπδαληηλή ινγνηερλία

κε πξνζσπηθέο αμηνινγήζεηο αιιά θαη πξναλαγγειίεο θαη πξνζθιήζεηο γηα ηελ δεκηνπξγία

επξύηεξσλ βάζεσλ δεδνκέλσλ κε ηελ ρξήζε ΖΤ θαη γηα εθδόζεηο θεηκέλσλ θαη γηα

κεγαιύηεξε ζπλεξγαζία ησλ εξεπλεηώλ γηα λα αληρλεπηνύλ ζρέζεηο κεηαμύ ηεο Βπδαληηλήο

ινγνηερλίαο θαη άιισλ ινγνηερληώλ

Γξακκαηεηαθά είδε

Σα ινγνηερληθά είδε ηεο θιαζηθήο επνρήο είραλ δηαρσξηζηεί θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Β΄

νθηζηηθήο θαη αξγόηεξα ζε άιια ππνείδε θαηά ηελ αξραία ζπλήζεηα ζύκθσλα κε ην

γισζζηθό ύθνο ηελ ηερλνηξνπία ην ζέκα Οη Βπδαληηλνί ηα δηδάζθνληαλ απηά θαη ηα

αλέιπαλ ζηηο δηθέο ηνπο κειέηεο αιιά ζηελ πξάμε ζπλήζσο αγλννύζαλ ηνπο απζηεξνύο

δηαρσξηζκνύο θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ εηδώλ (Mullett 1992) Απηό ζπλέβε ζε πνιύ πξώηκν

ζηάδην αλ θαη ν Adshead (1993) ππνζηεξίδεη αθόκα ηελ ζεσξία ηνπ όηη ε Απόκρσυη Ιστορία

είλαη έλαο ζπλδπαζκόο ηνπ 10νπ

αηώλα ηξηώλ δηαθνξεηηθώλ έξγσλ πνπ γξάθηεθαλ από ηνλ

Πξνθόπην ηνλ έθην laquoελόο κπζηζηνξήκαηνο κηαο aetiology έλα νηθνλνκηθό θπιιάδηνraquo

(Procopius 1963b) Αξγόηεξα ε ζύλζεζε πξαγκαηνπνηνύληαλ από κηα εθιεπηπζκέλε

αλάκεημε ζηνηρείσλ από δηαθόξσλ εηδώλ όπσο δείρλεη ν Agapitos (2003) ζηνπο επηθήδεηνπο

Ζ ηάζε ζηε ζύγρξνλε έξεπλα είλαη λα κειεηώληαη θείκελα πέξα από ηα είδε Έηζη κπνξεί λα

εμεηαζηεί ην ζπλνιηθό έξγν ελόο ζπγγξαθέα (Kazhdan 1999) θαη θπξίσο ηνπ Κηθέξσλα ηνπ

Βπδαληίνπ ηνπ Φειινύ (Ljubarskij 2003) ην έξγν ηνπ νπνίνπ είλαη πην πνιύπιεπξν από ηνπ

Ρσκαίνπ Ή κπνξνύκε λα ζπκπεξηιάβνπκε εληειώο θαηλνύξγηεο θαηεγνξίεο Ο εξσηηζκόο

γηα παξάδεηγκα δελ ζπλαληάηαη κόλν ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα αιιά θαη ζηα αγηνινγηθά

ή θαη ζε άιια θείκελα θαη κάιηζηα ζε απηά ε δηάζεζε είλαη πην πνξλνγξαθηθή˙ έηζη ε

πξνζεθηηθή αλάιπζε ηνπ ζέκαηνο θέξλεη απξνζδόθεηα απνηειέζκαηα (Beck 1984˙ Cupane

1987) Έθπιεμε απνηειεί ε ζπρλόηεηα πνπ ζπλαληάκε ρηνύκνξ δεδνκέλεο ηεο ρξηζηηαληθήο

απνδνθηκαζίαο ζε έλα βηβιίν από ηελ πξώηκε πεξίνδν ηνλ Φηιόγεισ όπσο επίζεο θαη ζε

θείκελα πβξηζηηθά πνιεκηθέοο ζάηηξεο παξσδίεο αιιεγνξίεο επηγξάκκαηα θαη ηειηθά ζε

όια ηα ινγνηερληθά είδε (Kyiaki 1973˙ Garland 1990) Ξέξνπκε αθόκα όηη ππήξρε θαη κηα

ζπιινγή κε ζενινγηθά αζηεία Ζ εηξσλεία ζπγγεληθό είδνο αμίδεη λα κειεηεζεί (δεο γηα

παξάδεηγκα Alexiou 1982-3) Κη αθόκα ηα ηεξόζπια (sacriledge) όπνπ ην πην αμηνζεκείσην

παξάδεηγκα είλαη ν Σπανός ή Officehellip πνπ ζώδεηαη ζε δπν έκκεηξεο εθδνρέο θαη ζε κηα σο

πεδό Δδώ νινθάλεξα αλακεηγλύνληαη ραξαθηεξηζηηθέο ιεηηνπξγηθέο θαη αγηνγξαθηθέο

θξάζεηο κε ρπδαίν θαη ζθαηνινγηθό ρηνύκνξ Άιια είδε πνπ αμίδεη λα κειεηεζνύλ είλαη ηα

αλαηξεπηηθά θείκελα θαη εθείλα πνπ αζθνύλ πξνπαγάλδα (Odorico 1983) ζρήκαηα ιόγνπ

12

(imagery) θαη ππαηληγκνί (allusion) Αθόκα θαη ε απηνβηνγξαθία ζπλαληάηαη όρη ζαλ

μερσξηζηό είδνο αιιά ζαλ ζέκα πνπ δηαπεξλά όια ηα άιια (Misch 1949-69 η 3 ζει 749-

903˙ Angold 1998˙ Hinterberger 1999) θαη ζε κηα πεξίζηαζε έρνπκε θαη ιεθηηθή αιιαγή

θύινπ (Papaioannou 2000) Πξέπεη όκσο λα γίλνπλ θαη κεξηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηα

παξαδνζηαθά είδε θαζώο νη Βπδαληηλνί αλαθέξνληαλ ζε απηά όπσο άιισζηε θαη ηα

ζύγρξνλα εγρεηξίδηα θαη πνιιέο άιιεο κειέηεο

ηελ ηζηνξηνγξαθία ην Βπδάληην θιεξνλόκεζε όρη κόλν ηελ ηερλνηξνπία ησλ εζληθώλ από

ηελ αξραηόηεηα (όπνπ δηλόηαλ έκθαζε ζηα πνιηηηθά θαη ζηξαηησηηθά γεγνλόηα θαη όρη ζηα

νηθνλνκηθά θνηλσληθά θαη ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα θαη ππήξρε έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ

αλεύξεζε ησλ αηηίσλ) αιιά επίζεο από ηνλ Δπζέβην ζηα ηέιε ηνπ ηξίηνπ θαη ηηο αξρέο ηνπ

4νπ

αηώλα ην ρξνληθό θαη ηελ Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία (Eusebius 1974-83) Ζ ηειεπηαία

δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο ηεο ηδέαο όηη νη ρξηζηηαλνί ζπληζηνύζαλ μερσξηζηό γέλνο

Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία αξρηθά αζρνινύληαλ κε ηνπο αγώλεο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο πίζηεο

απέλαληη ζηηο πξνθιήζεηο ησλ εζληθώλ θαη αξγόηεξα γηα ηελ δηαθύιαμε ηεο νξζνύ δόγκαηνο

ελάληηα ζηνπο αηξεηηθνύο Έηζη κε ηελ επίιπζε ησλ δνγκαηηθώλ πξνβιεκάησλ

εμαθαλίζηεθε (εθηόο από κηα αλαιακπή ζηηο αξρέο ηνπ 14νπ αη από ηνλ Νηθεθόξν Κάιιηζην

Ξαλζόπνπιν) θαη εληάρζεθε ζε άιια ηζηνξηνγξαθηθά είδε ε γεληθέο γξακκέο ηα ρξνληθά

αλαιπηηθά ή βξαρέα πνπ μεθηλνύζαλ από θηίζεσο θόζκνπ γξάθνληαλ ζε ρακειόηεξν ύθνο

ζε ζρέζε κε ηηο ηζηνξίεο αιιά ε δηαρσξηζηηθή γξακκή είλαη ζπρλά δπζδηάθξηηε θαη ν

δηαρσξηζκόο ηνπ Krumbacher (1897) αλάκεζα ζε ηαπεηλά κνλαρηθά ρξνληθά γηα ηνπο απινύο

θαη εθιεπηπζκέλεο ηζηνξίεο γηα ηελ ειίη έρεη πιένλ θαηαξξηθζεί (Afinogenov 1992) Γηα ηελ

πξώηκε πεξίνδν δεο ηελ επηζθόπεζε ηνπ Marasco (2003) θαη ηνπ Treadgold (2005b έρνπλ

αλαγγειζεί ηόκνη πνπ ζα θαιύςνπλ θαη ηηο επόκελεο πεξηόδνπο) Λίγα ηζηνξηθά θείκελα

έρνπλ ζσζεί από ηνλ 7ν αηώλα σο ηηο αξρέο ηνπ ελάηνπ αιιά γηα ηνλ έβδνκν δεο Michael

Whitby (1992) ηε ζπλέρεηα ππάξρεη κηα εθπιεθηηθή πνηθηιία θεηκέλσλ ζηα νπνία

αλακείρζεθαλ αθόκα πεξηζζόηεξν ηα αξραία είδε ηεο ηζηνξίαο ηεο βηνγξαθίαο θαη ηνπ

εγθσκίνπ (Πρ Ζ Άλλα Κνκλελή 2001 γηα ηελ νπνία δεο Ljubarskij 1996) κε ηελ

Χρονογραυία ηνπ Φειινύ (1926-28) λα δηαθξίλεηαη γηα ηελ πξσηνηππία ηεο ζηελ αλαδήηεζε

ηνπ θηλήηξνπ κέζα ζε θάζε ραξαθηήξα Ζ ζύγρξνλε έξεπλα έρεη μεθηλήζεη λα εληνπίδεη ηελ

πνηθηιία θαη ηηο εμειίμεηο από ηνλ έλαην σο ηνλ 15ν αηώλα (Kazhdan 1980˙ Ljubarskij 1992

1993 1995 θαη 1998˙ Macrides 2003) Οη ηόκνη πνπ εθδίδνληαη από ην Corpus Fontium

Historiae Byzantinae πεξηέρνπλ ζεκεηώζεηο θαη ζπλήζσο κεηάθξαζε ζε κηα ζύγρξνλε

γιώζζα θαη ζε αληίζεζε κε ηηο παιαηόηεξεο ηζηνξηθέο ζεηξέο πεξηέρνπλ επηζηνιέο

εγρεηξίδηα θαη άιια είδε ινγνηερλίαο

ώδνληαη πεξηζζόηεξεο από 15000 επηζηνιέο Αλ εμαηξέζνπκε κεξηθέο πνπ είλαη πιαζηέο

όπσο ηνπ Θενθύιαθηνπ ηκνθάηηε (1985) θαη ηνπ Ησάλλε Υνξηαζκέλνπ πνπ απαληάεη ζε

13

γξάκκαηα ηνπ Ληβαλίνπ πνπ γξάθηεθαλ ρίιηα ρξόληα πξηλ όιεο νη άιιεο είλαη απζεληηθέο πνπ

εζηάιεζαλ γηα έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο ιόγνπο γηα λα κεηαθέξεη λέα λα εθπιεξώζεη θηιηθέο

ππνρξεώζεηο ή απνηεινύζαλ ινγνηερληθά δώξα Οη παξαιήπηεο επηζεκαίλνπλ ηελ πξνζσπηθή

απνθαιππηηθή θύζε ηνπο (Papaioannou 2003) θαη βιέπνπκε όηη ζπρλά είλαη γξακκέλεο

ζύκθσλα κε ηελ παηδεία ηνλ ραξαθηήξα θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ βξίζθεηαη

ν άιινο Ο Littlewood (1999) έδεημε όηη ζηηο παξακπζεηηθέο επηζηνιέο (παξεγνξεηηθέο)

ππάξρεη κηα ηεξάζηηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ νη νπνίεο ζπρλά είλαη ζύκθσλεο κε ηα

ζπκπεξάζκαηα ηεο ζύγρξνλεο ςπραλάιπζεο Βέβαηα νη ζπιινγέο πνπ καο ζώζεθαλ πηζαλόλ

λα κελ είλαη αληηπξνζσπεπηηθέο θαζώο πνιιέο επηζηνιέο επηιέρζεθαλ κε ινγνηερληθά

θξηηήξηα γηα λα δηαηεξεζνύλ ελώ ζπρλά νη πξαγκαηηθέο πιεξνθνξίεο ίζσο έρνπλ απαιεηθζεί

ζθόπηκα (Karlsson 1962 ζει 16-17) Αλ θαη κέρξη πξόζθαηα δηαβάδνληαλ γηα λα αληιεζνύλ

απνθιεηζηηθά ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο ηώξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα εμαθξηβσζνύλ ηα

θνηλσληθά δίθηπα (Mullett 1997 θαη 2003b) θαη απνηηκνύληαη γηα ηελ ινγνηερληθή ηνπο αμία

αλαζεσξώληαο ηηο παιηέο δπζκελείο απόςεηο (Dennis 1988˙ Hatlie 1996) Πνιύηηκε δνπιεηά

ππνδνκήο γηα ηηο απόςεηο πεί αιιεινγξαθίαο έγηλε από ηνλ Karlsson (1962) Ζ Mullett

(1981) έρεη κειεηήζεη ηελ ηππνινγία (forms) subject-matter θαη ηελ ρξνλνινγηθή εμέιημε ν

Hatlie (1996) θάλεη αλαζθόπεζε ηεο ζύγρξνλεο έξεπλαο ελώ νη Houmlrandner θαη Gruumlbart

(2003) πεξηιακβάλνπλ παξαδείγκαηα από ηηο πην ζύγρξνλεο ηάζεηο

Ζ ξεηνξηθή αλαπηύρζεθε ζαλ ηέρλε γηα λα κηιάεη θαλείο επθξηλώο θαη πεηζηηθά γηα ιόγνπο

θπξίσο πνιηηηθνύο θαη δηθαληθνύο αιιά κε ηελ επηθξάηεζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη θαηά ηελ

δηάξθεηα ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο κεηεμειίρζεθε ζε έλαλ κέζν καδηθήο ςπραγσγίαο Θα

ήηαλ όκσο ιάζνο αλ αξληόκαζηαλ έλαλ ζεκαληηθό πξαθηηθό ξόιν πνπ έπαηδε ζην Βπδάληην

Σν θήξπγκα (Cunningham 1995˙ Cunningham θαη Allen 1998) ην νπνίν πήγαζε από θιαζηθά

θαη ηνπδατθά πξόηππα αιιά ζηε ζπλέρεηα απηνλνκήζεθε αζθνύζε κεγάιε επηξξνή θαη

δηαπαηδαγσγνύζε ζσθξόληδε θαη θαζνδεγνύζε ηα πιήζε Σνλ 6ν αηώλα όηαλ πηα παξάθκαζε

ε ζύλζεζε θεξπγκάησλ νη νκηιίεο ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ Ησάλλε ηνπ

Υξπζνζηόκνπ έγηλαλ θαλόλαο αλ θαη είρακε θαη ζηε ζπλέρεηα πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα λα

αλαγελλεζεί ην είδνο θπξίσο από ηελ Παηξηαξρηθή ρνιή Από ηνπο απιηθνύο όπσο είλαη

θπζηθό καο ζώδνληαη αλαξίζκεηεο πξνζθσλήζεηο ζηνλ απηνθξάηνξα ηνλ παηξηάξρε ή θαη

ζε άιινπο αμησκαηνύρνπο ndash ζεκεησηένλ όηη γλσξίδνπκε κόλν έλαλ απηνθξάηνξα λα επίπιεμε

νκηιεηή γηα θνιαθεία θαη κόλν έλαλ λα απνρώξεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνζθώλεζεο

(Dennis 1997 ζ 134) Οη επηηάθηνη ιόγνη θαη γεληθά όζνη εθθσλνύληαλ ζε ηδησηηθέο ηειεηέο

έπαηδαλ ηνλ αλακελόκελν ξόιν θαη ζπρλά ήηαλ θάζε άιιν παξά απνζηαζηνπνηεκέλνη Κη όζν

γηα ηα πξνγπκλάζκαηα ζε αληίζεζε κε όηη δειώλεη ε νλνκαζία ηνπο πξόθεηηαη γηα θείκελα

πςειήο ινγνηερληθόηεηαο πνπ γξάθνληαλ κόλν γηα ςπραγσγηθνύο ιόγνπο (Littlewood 1980˙

G A Kennedy 2003) Δλ ηέιεη ε ξεηνξηθή θπξηαξρνύζε κε επηηπρή αιιά θαη νιέζξηα

14

απνηειέζκαηα ζε όια ηα είδε ηεο ινγνηερλίαο -εμαηξνύληαη θάπνηα δεκώδε θείκελα (γεληθά

Kustas 1973˙ G A Kennedy 1983˙ A M Cameron 1991˙ E M Jeffreys 2003)

Σα ηερληθά εγρεηξίδηα γξακκέλα ζε ιόγηα γιώζζα αιιά κε ιηγόηεξνπο ξεηνξηζκνύο θαη

ινγνηερληζκνύο πξνέξρνληαη θπξίσο από ηελ αλαγέλλεζε ηεο γλώζεο πνπ έιαβε ρώξα ζηα

κέζα ηνπ 9νπ

αηώλα (Lemerle 1986) Ο Κσλζηαληίλνο Ε΄ ν Πνξθπξνγέλλεηνο νξγάλσζε

απνηειεζκαηηθά θαη ελζάξξπλε ηελ ζπγγξαθή ελόο πνιύηνκνπ έξγνπ πνπ ζα κπνξνύζακε λα

ην νλνκάζνπκε laquoΒπδαληηλή Δγθπθινπαίδεηαraquo κεγάιν κέξνο ηεο νπνίαο έρεη αληιεζεί από

παιαηόηεξα έξγα ζηα νπνία έγηλαλ όκσο θαη αξθεηέο ζύγρξνλεο πξνζζήθεο Ζ πην

αζπλήζηζηε εξγαζία εθείλεο ηεο πεξηόδνπ θαη αλεθηίκεηε γηα καο ζήκεξα ήηαλ ην εγρεηξίδην

γηα ηελ δηπισκαηία πνπ έγξαςε ν ίδηνο ν Κσλζηαληίλνο γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ν γηνο ηνπ

(Constantine VII Porfyrogenitos 1967) Καηά ηελ Παιαηνιόγηα πεξίνδν άλζηζαλ γηα αθόκα

κηα θνξά ηα ηερληθά ζπγγξάκκαηα Σα πεδία πνπ ελδηέθεξαλ θπξίσο ηνπο Βπδαληηλνύο ήηαλ

ε ζενινγία ε θηινζνθία ε ξεηνξηθή ε γξακκαηηθή ε ιεμηθνγξαθία λνκηθά ζηξαηησηηθέο

ηαθηηθέο θαξκαθεπηηθή καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία αιιά έρνπλ γίλεη εξγαζίεο θαη γηα ηελ

κνπζηθή ηελ γεσξγία ηελ γεσγξαθία ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη άιια ζέκαηα Γηα κηα

γεληθή επηζθόπεζε δεο ζηνλ Hunger (1978)

Γεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξεο κνξθέο πνίεζεο ζην Βπδάληην Ζ ζύγρξνλε πξνθνξά θαηά ηελ

νπνία ηα αξραία θσλεηηθά ζύκβνια ρξεζηκνπνηνύληαλ ζαλ ηνληθά ζπλέβαιε ζηελ

εγθαηάιεηςε ησλ αξραίσλ πνζνηηθώλ κέηξσλ ηα νπνία γηα αηώλεο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

θαηαλνεηά σο ηηο έξεπλεο ηνπ Γεκεηξίνπ Σξηθιίληνπ ηνλ 14ν αηώλα Από ηνλ 6ν αηώλα

άξρηζε λα επηβάιιεηαη ν ηνληθόο ζηίρνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν δεθαπεληαζύιιαβνο laquoπνιηηηθόο

ζηίρνοraquo (Wilson 1996˙ Lauxtermann 1999)

Ζ πκλνγξαθία (Wellesz 1961) ζηελ αξρή είρε ηελ κνξθή ξπζκηθήο πξόδαο Έπεηηα όκσο κε

εμαίξεζε θάπνηεο ζπλζέζεηο ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ πλεζίνπ νη νπνίνη

ρξεζηκνπνίεζαλ θιαζηθά κέηξα νη ύκλνη γξάθνληαλ ππό ηελ επίδξαζε πξηαθώλ πξνηύπσλ

Έηζη έρνπκε κηα πνηθηιία ύκλσλ γξακκέλσλ ζε ζηξνθέο από έκκεηξνπο ζηίρνπο κε αλαθνξέο

ζηελ θαζνκηινπκέλε πνπ καο είλαη γλσζηνί σο θνληάθηα θαλόλεο ζηηρεξά θαη ηξνπάξηα

Πνιιέο θνξέο ζπκπεξηιάκβαλαλ δσληαλό δηάινγν θαη αλαθνξέο ζε ζύγρξνλα γεγνλόηα

όπσο ν ύκλνο ηνπ Ρσκαλνύ laquoπεξὶ ζεηζκῶλraquo πνπ πεξηγξάθεη ηε ηάζε ηνπ Νίθα ην 532 Ζ

Παιαηηλή Αλζνινγία (ADE Cameron 1993) όπσο καο ζώδεηαη ζήκεξα μεθίλεζε θαηά ηελ

Διιεληζηηθή επνρή θαη θνξπθώζεθε θαηά ηε Βπδαληηλή (ηνλ δέθαην θαη ηνλ 13ν θαη 14

ν

αηώλα) Πεξηέρεη επηγξάκκαηα αιιά θαη πνιιά Βπδαληηλά πνηήκαηα ρξηζηηαληθά θαη

θιαζηθηζηηθά δηαθόξσλ πεξηόδσλ αλάκεζά ηνπο θαη 254 ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδελνύ θαη

άιισλ πνπ ραξάρηεθαλ ζε λανύο ηεο Διιάδαο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη

ζπγθεληξώζεθαλ ηνλ 10ν αηώλα από ηνλ αξραηνδίθε Γξεγόξην Κακςά Πνιιά άιια

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)

11

(1998) Odorico θαη Agapitos (2002) Houmlrandner θαη Gruumlnbart (2003) E M Jeffreys (2003)

Mullett (2003) απνηππώλνπλ εμαηξεηηθά ην επίπεδν ηεο θξηηηθήο ζηελ βπδαληηλή ινγνηερλία

κε πξνζσπηθέο αμηνινγήζεηο αιιά θαη πξναλαγγειίεο θαη πξνζθιήζεηο γηα ηελ δεκηνπξγία

επξύηεξσλ βάζεσλ δεδνκέλσλ κε ηελ ρξήζε ΖΤ θαη γηα εθδόζεηο θεηκέλσλ θαη γηα

κεγαιύηεξε ζπλεξγαζία ησλ εξεπλεηώλ γηα λα αληρλεπηνύλ ζρέζεηο κεηαμύ ηεο Βπδαληηλήο

ινγνηερλίαο θαη άιισλ ινγνηερληώλ

Γξακκαηεηαθά είδε

Σα ινγνηερληθά είδε ηεο θιαζηθήο επνρήο είραλ δηαρσξηζηεί θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Β΄

νθηζηηθήο θαη αξγόηεξα ζε άιια ππνείδε θαηά ηελ αξραία ζπλήζεηα ζύκθσλα κε ην

γισζζηθό ύθνο ηελ ηερλνηξνπία ην ζέκα Οη Βπδαληηλνί ηα δηδάζθνληαλ απηά θαη ηα

αλέιπαλ ζηηο δηθέο ηνπο κειέηεο αιιά ζηελ πξάμε ζπλήζσο αγλννύζαλ ηνπο απζηεξνύο

δηαρσξηζκνύο θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ εηδώλ (Mullett 1992) Απηό ζπλέβε ζε πνιύ πξώηκν

ζηάδην αλ θαη ν Adshead (1993) ππνζηεξίδεη αθόκα ηελ ζεσξία ηνπ όηη ε Απόκρσυη Ιστορία

είλαη έλαο ζπλδπαζκόο ηνπ 10νπ

αηώλα ηξηώλ δηαθνξεηηθώλ έξγσλ πνπ γξάθηεθαλ από ηνλ

Πξνθόπην ηνλ έθην laquoελόο κπζηζηνξήκαηνο κηαο aetiology έλα νηθνλνκηθό θπιιάδηνraquo

(Procopius 1963b) Αξγόηεξα ε ζύλζεζε πξαγκαηνπνηνύληαλ από κηα εθιεπηπζκέλε

αλάκεημε ζηνηρείσλ από δηαθόξσλ εηδώλ όπσο δείρλεη ν Agapitos (2003) ζηνπο επηθήδεηνπο

Ζ ηάζε ζηε ζύγρξνλε έξεπλα είλαη λα κειεηώληαη θείκελα πέξα από ηα είδε Έηζη κπνξεί λα

εμεηαζηεί ην ζπλνιηθό έξγν ελόο ζπγγξαθέα (Kazhdan 1999) θαη θπξίσο ηνπ Κηθέξσλα ηνπ

Βπδαληίνπ ηνπ Φειινύ (Ljubarskij 2003) ην έξγν ηνπ νπνίνπ είλαη πην πνιύπιεπξν από ηνπ

Ρσκαίνπ Ή κπνξνύκε λα ζπκπεξηιάβνπκε εληειώο θαηλνύξγηεο θαηεγνξίεο Ο εξσηηζκόο

γηα παξάδεηγκα δελ ζπλαληάηαη κόλν ζηα εξσηηθά κπζηζηνξήκαηα αιιά θαη ζηα αγηνινγηθά

ή θαη ζε άιια θείκελα θαη κάιηζηα ζε απηά ε δηάζεζε είλαη πην πνξλνγξαθηθή˙ έηζη ε

πξνζεθηηθή αλάιπζε ηνπ ζέκαηνο θέξλεη απξνζδόθεηα απνηειέζκαηα (Beck 1984˙ Cupane

1987) Έθπιεμε απνηειεί ε ζπρλόηεηα πνπ ζπλαληάκε ρηνύκνξ δεδνκέλεο ηεο ρξηζηηαληθήο

απνδνθηκαζίαο ζε έλα βηβιίν από ηελ πξώηκε πεξίνδν ηνλ Φηιόγεισ όπσο επίζεο θαη ζε

θείκελα πβξηζηηθά πνιεκηθέοο ζάηηξεο παξσδίεο αιιεγνξίεο επηγξάκκαηα θαη ηειηθά ζε

όια ηα ινγνηερληθά είδε (Kyiaki 1973˙ Garland 1990) Ξέξνπκε αθόκα όηη ππήξρε θαη κηα

ζπιινγή κε ζενινγηθά αζηεία Ζ εηξσλεία ζπγγεληθό είδνο αμίδεη λα κειεηεζεί (δεο γηα

παξάδεηγκα Alexiou 1982-3) Κη αθόκα ηα ηεξόζπια (sacriledge) όπνπ ην πην αμηνζεκείσην

παξάδεηγκα είλαη ν Σπανός ή Officehellip πνπ ζώδεηαη ζε δπν έκκεηξεο εθδνρέο θαη ζε κηα σο

πεδό Δδώ νινθάλεξα αλακεηγλύνληαη ραξαθηεξηζηηθέο ιεηηνπξγηθέο θαη αγηνγξαθηθέο

θξάζεηο κε ρπδαίν θαη ζθαηνινγηθό ρηνύκνξ Άιια είδε πνπ αμίδεη λα κειεηεζνύλ είλαη ηα

αλαηξεπηηθά θείκελα θαη εθείλα πνπ αζθνύλ πξνπαγάλδα (Odorico 1983) ζρήκαηα ιόγνπ

12

(imagery) θαη ππαηληγκνί (allusion) Αθόκα θαη ε απηνβηνγξαθία ζπλαληάηαη όρη ζαλ

μερσξηζηό είδνο αιιά ζαλ ζέκα πνπ δηαπεξλά όια ηα άιια (Misch 1949-69 η 3 ζει 749-

903˙ Angold 1998˙ Hinterberger 1999) θαη ζε κηα πεξίζηαζε έρνπκε θαη ιεθηηθή αιιαγή

θύινπ (Papaioannou 2000) Πξέπεη όκσο λα γίλνπλ θαη κεξηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηα

παξαδνζηαθά είδε θαζώο νη Βπδαληηλνί αλαθέξνληαλ ζε απηά όπσο άιισζηε θαη ηα

ζύγρξνλα εγρεηξίδηα θαη πνιιέο άιιεο κειέηεο

ηελ ηζηνξηνγξαθία ην Βπδάληην θιεξνλόκεζε όρη κόλν ηελ ηερλνηξνπία ησλ εζληθώλ από

ηελ αξραηόηεηα (όπνπ δηλόηαλ έκθαζε ζηα πνιηηηθά θαη ζηξαηησηηθά γεγνλόηα θαη όρη ζηα

νηθνλνκηθά θνηλσληθά θαη ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα θαη ππήξρε έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ

αλεύξεζε ησλ αηηίσλ) αιιά επίζεο από ηνλ Δπζέβην ζηα ηέιε ηνπ ηξίηνπ θαη ηηο αξρέο ηνπ

4νπ

αηώλα ην ρξνληθό θαη ηελ Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία (Eusebius 1974-83) Ζ ηειεπηαία

δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο ηεο ηδέαο όηη νη ρξηζηηαλνί ζπληζηνύζαλ μερσξηζηό γέλνο

Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία αξρηθά αζρνινύληαλ κε ηνπο αγώλεο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο πίζηεο

απέλαληη ζηηο πξνθιήζεηο ησλ εζληθώλ θαη αξγόηεξα γηα ηελ δηαθύιαμε ηεο νξζνύ δόγκαηνο

ελάληηα ζηνπο αηξεηηθνύο Έηζη κε ηελ επίιπζε ησλ δνγκαηηθώλ πξνβιεκάησλ

εμαθαλίζηεθε (εθηόο από κηα αλαιακπή ζηηο αξρέο ηνπ 14νπ αη από ηνλ Νηθεθόξν Κάιιηζην

Ξαλζόπνπιν) θαη εληάρζεθε ζε άιια ηζηνξηνγξαθηθά είδε ε γεληθέο γξακκέο ηα ρξνληθά

αλαιπηηθά ή βξαρέα πνπ μεθηλνύζαλ από θηίζεσο θόζκνπ γξάθνληαλ ζε ρακειόηεξν ύθνο

ζε ζρέζε κε ηηο ηζηνξίεο αιιά ε δηαρσξηζηηθή γξακκή είλαη ζπρλά δπζδηάθξηηε θαη ν

δηαρσξηζκόο ηνπ Krumbacher (1897) αλάκεζα ζε ηαπεηλά κνλαρηθά ρξνληθά γηα ηνπο απινύο

θαη εθιεπηπζκέλεο ηζηνξίεο γηα ηελ ειίη έρεη πιένλ θαηαξξηθζεί (Afinogenov 1992) Γηα ηελ

πξώηκε πεξίνδν δεο ηελ επηζθόπεζε ηνπ Marasco (2003) θαη ηνπ Treadgold (2005b έρνπλ

αλαγγειζεί ηόκνη πνπ ζα θαιύςνπλ θαη ηηο επόκελεο πεξηόδνπο) Λίγα ηζηνξηθά θείκελα

έρνπλ ζσζεί από ηνλ 7ν αηώλα σο ηηο αξρέο ηνπ ελάηνπ αιιά γηα ηνλ έβδνκν δεο Michael

Whitby (1992) ηε ζπλέρεηα ππάξρεη κηα εθπιεθηηθή πνηθηιία θεηκέλσλ ζηα νπνία

αλακείρζεθαλ αθόκα πεξηζζόηεξν ηα αξραία είδε ηεο ηζηνξίαο ηεο βηνγξαθίαο θαη ηνπ

εγθσκίνπ (Πρ Ζ Άλλα Κνκλελή 2001 γηα ηελ νπνία δεο Ljubarskij 1996) κε ηελ

Χρονογραυία ηνπ Φειινύ (1926-28) λα δηαθξίλεηαη γηα ηελ πξσηνηππία ηεο ζηελ αλαδήηεζε

ηνπ θηλήηξνπ κέζα ζε θάζε ραξαθηήξα Ζ ζύγρξνλε έξεπλα έρεη μεθηλήζεη λα εληνπίδεη ηελ

πνηθηιία θαη ηηο εμειίμεηο από ηνλ έλαην σο ηνλ 15ν αηώλα (Kazhdan 1980˙ Ljubarskij 1992

1993 1995 θαη 1998˙ Macrides 2003) Οη ηόκνη πνπ εθδίδνληαη από ην Corpus Fontium

Historiae Byzantinae πεξηέρνπλ ζεκεηώζεηο θαη ζπλήζσο κεηάθξαζε ζε κηα ζύγρξνλε

γιώζζα θαη ζε αληίζεζε κε ηηο παιαηόηεξεο ηζηνξηθέο ζεηξέο πεξηέρνπλ επηζηνιέο

εγρεηξίδηα θαη άιια είδε ινγνηερλίαο

ώδνληαη πεξηζζόηεξεο από 15000 επηζηνιέο Αλ εμαηξέζνπκε κεξηθέο πνπ είλαη πιαζηέο

όπσο ηνπ Θενθύιαθηνπ ηκνθάηηε (1985) θαη ηνπ Ησάλλε Υνξηαζκέλνπ πνπ απαληάεη ζε

13

γξάκκαηα ηνπ Ληβαλίνπ πνπ γξάθηεθαλ ρίιηα ρξόληα πξηλ όιεο νη άιιεο είλαη απζεληηθέο πνπ

εζηάιεζαλ γηα έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο ιόγνπο γηα λα κεηαθέξεη λέα λα εθπιεξώζεη θηιηθέο

ππνρξεώζεηο ή απνηεινύζαλ ινγνηερληθά δώξα Οη παξαιήπηεο επηζεκαίλνπλ ηελ πξνζσπηθή

απνθαιππηηθή θύζε ηνπο (Papaioannou 2003) θαη βιέπνπκε όηη ζπρλά είλαη γξακκέλεο

ζύκθσλα κε ηελ παηδεία ηνλ ραξαθηήξα θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ βξίζθεηαη

ν άιινο Ο Littlewood (1999) έδεημε όηη ζηηο παξακπζεηηθέο επηζηνιέο (παξεγνξεηηθέο)

ππάξρεη κηα ηεξάζηηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ νη νπνίεο ζπρλά είλαη ζύκθσλεο κε ηα

ζπκπεξάζκαηα ηεο ζύγρξνλεο ςπραλάιπζεο Βέβαηα νη ζπιινγέο πνπ καο ζώζεθαλ πηζαλόλ

λα κελ είλαη αληηπξνζσπεπηηθέο θαζώο πνιιέο επηζηνιέο επηιέρζεθαλ κε ινγνηερληθά

θξηηήξηα γηα λα δηαηεξεζνύλ ελώ ζπρλά νη πξαγκαηηθέο πιεξνθνξίεο ίζσο έρνπλ απαιεηθζεί

ζθόπηκα (Karlsson 1962 ζει 16-17) Αλ θαη κέρξη πξόζθαηα δηαβάδνληαλ γηα λα αληιεζνύλ

απνθιεηζηηθά ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο ηώξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα εμαθξηβσζνύλ ηα

θνηλσληθά δίθηπα (Mullett 1997 θαη 2003b) θαη απνηηκνύληαη γηα ηελ ινγνηερληθή ηνπο αμία

αλαζεσξώληαο ηηο παιηέο δπζκελείο απόςεηο (Dennis 1988˙ Hatlie 1996) Πνιύηηκε δνπιεηά

ππνδνκήο γηα ηηο απόςεηο πεί αιιεινγξαθίαο έγηλε από ηνλ Karlsson (1962) Ζ Mullett

(1981) έρεη κειεηήζεη ηελ ηππνινγία (forms) subject-matter θαη ηελ ρξνλνινγηθή εμέιημε ν

Hatlie (1996) θάλεη αλαζθόπεζε ηεο ζύγρξνλεο έξεπλαο ελώ νη Houmlrandner θαη Gruumlbart

(2003) πεξηιακβάλνπλ παξαδείγκαηα από ηηο πην ζύγρξνλεο ηάζεηο

Ζ ξεηνξηθή αλαπηύρζεθε ζαλ ηέρλε γηα λα κηιάεη θαλείο επθξηλώο θαη πεηζηηθά γηα ιόγνπο

θπξίσο πνιηηηθνύο θαη δηθαληθνύο αιιά κε ηελ επηθξάηεζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη θαηά ηελ

δηάξθεηα ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο κεηεμειίρζεθε ζε έλαλ κέζν καδηθήο ςπραγσγίαο Θα

ήηαλ όκσο ιάζνο αλ αξληόκαζηαλ έλαλ ζεκαληηθό πξαθηηθό ξόιν πνπ έπαηδε ζην Βπδάληην

Σν θήξπγκα (Cunningham 1995˙ Cunningham θαη Allen 1998) ην νπνίν πήγαζε από θιαζηθά

θαη ηνπδατθά πξόηππα αιιά ζηε ζπλέρεηα απηνλνκήζεθε αζθνύζε κεγάιε επηξξνή θαη

δηαπαηδαγσγνύζε ζσθξόληδε θαη θαζνδεγνύζε ηα πιήζε Σνλ 6ν αηώλα όηαλ πηα παξάθκαζε

ε ζύλζεζε θεξπγκάησλ νη νκηιίεο ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ Ησάλλε ηνπ

Υξπζνζηόκνπ έγηλαλ θαλόλαο αλ θαη είρακε θαη ζηε ζπλέρεηα πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα λα

αλαγελλεζεί ην είδνο θπξίσο από ηελ Παηξηαξρηθή ρνιή Από ηνπο απιηθνύο όπσο είλαη

θπζηθό καο ζώδνληαη αλαξίζκεηεο πξνζθσλήζεηο ζηνλ απηνθξάηνξα ηνλ παηξηάξρε ή θαη

ζε άιινπο αμησκαηνύρνπο ndash ζεκεησηένλ όηη γλσξίδνπκε κόλν έλαλ απηνθξάηνξα λα επίπιεμε

νκηιεηή γηα θνιαθεία θαη κόλν έλαλ λα απνρώξεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνζθώλεζεο

(Dennis 1997 ζ 134) Οη επηηάθηνη ιόγνη θαη γεληθά όζνη εθθσλνύληαλ ζε ηδησηηθέο ηειεηέο

έπαηδαλ ηνλ αλακελόκελν ξόιν θαη ζπρλά ήηαλ θάζε άιιν παξά απνζηαζηνπνηεκέλνη Κη όζν

γηα ηα πξνγπκλάζκαηα ζε αληίζεζε κε όηη δειώλεη ε νλνκαζία ηνπο πξόθεηηαη γηα θείκελα

πςειήο ινγνηερληθόηεηαο πνπ γξάθνληαλ κόλν γηα ςπραγσγηθνύο ιόγνπο (Littlewood 1980˙

G A Kennedy 2003) Δλ ηέιεη ε ξεηνξηθή θπξηαξρνύζε κε επηηπρή αιιά θαη νιέζξηα

14

απνηειέζκαηα ζε όια ηα είδε ηεο ινγνηερλίαο -εμαηξνύληαη θάπνηα δεκώδε θείκελα (γεληθά

Kustas 1973˙ G A Kennedy 1983˙ A M Cameron 1991˙ E M Jeffreys 2003)

Σα ηερληθά εγρεηξίδηα γξακκέλα ζε ιόγηα γιώζζα αιιά κε ιηγόηεξνπο ξεηνξηζκνύο θαη

ινγνηερληζκνύο πξνέξρνληαη θπξίσο από ηελ αλαγέλλεζε ηεο γλώζεο πνπ έιαβε ρώξα ζηα

κέζα ηνπ 9νπ

αηώλα (Lemerle 1986) Ο Κσλζηαληίλνο Ε΄ ν Πνξθπξνγέλλεηνο νξγάλσζε

απνηειεζκαηηθά θαη ελζάξξπλε ηελ ζπγγξαθή ελόο πνιύηνκνπ έξγνπ πνπ ζα κπνξνύζακε λα

ην νλνκάζνπκε laquoΒπδαληηλή Δγθπθινπαίδεηαraquo κεγάιν κέξνο ηεο νπνίαο έρεη αληιεζεί από

παιαηόηεξα έξγα ζηα νπνία έγηλαλ όκσο θαη αξθεηέο ζύγρξνλεο πξνζζήθεο Ζ πην

αζπλήζηζηε εξγαζία εθείλεο ηεο πεξηόδνπ θαη αλεθηίκεηε γηα καο ζήκεξα ήηαλ ην εγρεηξίδην

γηα ηελ δηπισκαηία πνπ έγξαςε ν ίδηνο ν Κσλζηαληίλνο γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ν γηνο ηνπ

(Constantine VII Porfyrogenitos 1967) Καηά ηελ Παιαηνιόγηα πεξίνδν άλζηζαλ γηα αθόκα

κηα θνξά ηα ηερληθά ζπγγξάκκαηα Σα πεδία πνπ ελδηέθεξαλ θπξίσο ηνπο Βπδαληηλνύο ήηαλ

ε ζενινγία ε θηινζνθία ε ξεηνξηθή ε γξακκαηηθή ε ιεμηθνγξαθία λνκηθά ζηξαηησηηθέο

ηαθηηθέο θαξκαθεπηηθή καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία αιιά έρνπλ γίλεη εξγαζίεο θαη γηα ηελ

κνπζηθή ηελ γεσξγία ηελ γεσγξαθία ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη άιια ζέκαηα Γηα κηα

γεληθή επηζθόπεζε δεο ζηνλ Hunger (1978)

Γεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξεο κνξθέο πνίεζεο ζην Βπδάληην Ζ ζύγρξνλε πξνθνξά θαηά ηελ

νπνία ηα αξραία θσλεηηθά ζύκβνια ρξεζηκνπνηνύληαλ ζαλ ηνληθά ζπλέβαιε ζηελ

εγθαηάιεηςε ησλ αξραίσλ πνζνηηθώλ κέηξσλ ηα νπνία γηα αηώλεο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

θαηαλνεηά σο ηηο έξεπλεο ηνπ Γεκεηξίνπ Σξηθιίληνπ ηνλ 14ν αηώλα Από ηνλ 6ν αηώλα

άξρηζε λα επηβάιιεηαη ν ηνληθόο ζηίρνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν δεθαπεληαζύιιαβνο laquoπνιηηηθόο

ζηίρνοraquo (Wilson 1996˙ Lauxtermann 1999)

Ζ πκλνγξαθία (Wellesz 1961) ζηελ αξρή είρε ηελ κνξθή ξπζκηθήο πξόδαο Έπεηηα όκσο κε

εμαίξεζε θάπνηεο ζπλζέζεηο ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ πλεζίνπ νη νπνίνη

ρξεζηκνπνίεζαλ θιαζηθά κέηξα νη ύκλνη γξάθνληαλ ππό ηελ επίδξαζε πξηαθώλ πξνηύπσλ

Έηζη έρνπκε κηα πνηθηιία ύκλσλ γξακκέλσλ ζε ζηξνθέο από έκκεηξνπο ζηίρνπο κε αλαθνξέο

ζηελ θαζνκηινπκέλε πνπ καο είλαη γλσζηνί σο θνληάθηα θαλόλεο ζηηρεξά θαη ηξνπάξηα

Πνιιέο θνξέο ζπκπεξηιάκβαλαλ δσληαλό δηάινγν θαη αλαθνξέο ζε ζύγρξνλα γεγνλόηα

όπσο ν ύκλνο ηνπ Ρσκαλνύ laquoπεξὶ ζεηζκῶλraquo πνπ πεξηγξάθεη ηε ηάζε ηνπ Νίθα ην 532 Ζ

Παιαηηλή Αλζνινγία (ADE Cameron 1993) όπσο καο ζώδεηαη ζήκεξα μεθίλεζε θαηά ηελ

Διιεληζηηθή επνρή θαη θνξπθώζεθε θαηά ηε Βπδαληηλή (ηνλ δέθαην θαη ηνλ 13ν θαη 14

ν

αηώλα) Πεξηέρεη επηγξάκκαηα αιιά θαη πνιιά Βπδαληηλά πνηήκαηα ρξηζηηαληθά θαη

θιαζηθηζηηθά δηαθόξσλ πεξηόδσλ αλάκεζά ηνπο θαη 254 ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδελνύ θαη

άιισλ πνπ ραξάρηεθαλ ζε λανύο ηεο Διιάδαο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη

ζπγθεληξώζεθαλ ηνλ 10ν αηώλα από ηνλ αξραηνδίθε Γξεγόξην Κακςά Πνιιά άιια

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)

12

(imagery) θαη ππαηληγκνί (allusion) Αθόκα θαη ε απηνβηνγξαθία ζπλαληάηαη όρη ζαλ

μερσξηζηό είδνο αιιά ζαλ ζέκα πνπ δηαπεξλά όια ηα άιια (Misch 1949-69 η 3 ζει 749-

903˙ Angold 1998˙ Hinterberger 1999) θαη ζε κηα πεξίζηαζε έρνπκε θαη ιεθηηθή αιιαγή

θύινπ (Papaioannou 2000) Πξέπεη όκσο λα γίλνπλ θαη κεξηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηα

παξαδνζηαθά είδε θαζώο νη Βπδαληηλνί αλαθέξνληαλ ζε απηά όπσο άιισζηε θαη ηα

ζύγρξνλα εγρεηξίδηα θαη πνιιέο άιιεο κειέηεο

ηελ ηζηνξηνγξαθία ην Βπδάληην θιεξνλόκεζε όρη κόλν ηελ ηερλνηξνπία ησλ εζληθώλ από

ηελ αξραηόηεηα (όπνπ δηλόηαλ έκθαζε ζηα πνιηηηθά θαη ζηξαηησηηθά γεγνλόηα θαη όρη ζηα

νηθνλνκηθά θνηλσληθά θαη ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα θαη ππήξρε έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ

αλεύξεζε ησλ αηηίσλ) αιιά επίζεο από ηνλ Δπζέβην ζηα ηέιε ηνπ ηξίηνπ θαη ηηο αξρέο ηνπ

4νπ

αηώλα ην ρξνληθό θαη ηελ Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία (Eusebius 1974-83) Ζ ηειεπηαία

δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο ηεο ηδέαο όηη νη ρξηζηηαλνί ζπληζηνύζαλ μερσξηζηό γέλνο

Δθθιεζηαζηηθή Ηζηνξία αξρηθά αζρνινύληαλ κε ηνπο αγώλεο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο πίζηεο

απέλαληη ζηηο πξνθιήζεηο ησλ εζληθώλ θαη αξγόηεξα γηα ηελ δηαθύιαμε ηεο νξζνύ δόγκαηνο

ελάληηα ζηνπο αηξεηηθνύο Έηζη κε ηελ επίιπζε ησλ δνγκαηηθώλ πξνβιεκάησλ

εμαθαλίζηεθε (εθηόο από κηα αλαιακπή ζηηο αξρέο ηνπ 14νπ αη από ηνλ Νηθεθόξν Κάιιηζην

Ξαλζόπνπιν) θαη εληάρζεθε ζε άιια ηζηνξηνγξαθηθά είδε ε γεληθέο γξακκέο ηα ρξνληθά

αλαιπηηθά ή βξαρέα πνπ μεθηλνύζαλ από θηίζεσο θόζκνπ γξάθνληαλ ζε ρακειόηεξν ύθνο

ζε ζρέζε κε ηηο ηζηνξίεο αιιά ε δηαρσξηζηηθή γξακκή είλαη ζπρλά δπζδηάθξηηε θαη ν

δηαρσξηζκόο ηνπ Krumbacher (1897) αλάκεζα ζε ηαπεηλά κνλαρηθά ρξνληθά γηα ηνπο απινύο

θαη εθιεπηπζκέλεο ηζηνξίεο γηα ηελ ειίη έρεη πιένλ θαηαξξηθζεί (Afinogenov 1992) Γηα ηελ

πξώηκε πεξίνδν δεο ηελ επηζθόπεζε ηνπ Marasco (2003) θαη ηνπ Treadgold (2005b έρνπλ

αλαγγειζεί ηόκνη πνπ ζα θαιύςνπλ θαη ηηο επόκελεο πεξηόδνπο) Λίγα ηζηνξηθά θείκελα

έρνπλ ζσζεί από ηνλ 7ν αηώλα σο ηηο αξρέο ηνπ ελάηνπ αιιά γηα ηνλ έβδνκν δεο Michael

Whitby (1992) ηε ζπλέρεηα ππάξρεη κηα εθπιεθηηθή πνηθηιία θεηκέλσλ ζηα νπνία

αλακείρζεθαλ αθόκα πεξηζζόηεξν ηα αξραία είδε ηεο ηζηνξίαο ηεο βηνγξαθίαο θαη ηνπ

εγθσκίνπ (Πρ Ζ Άλλα Κνκλελή 2001 γηα ηελ νπνία δεο Ljubarskij 1996) κε ηελ

Χρονογραυία ηνπ Φειινύ (1926-28) λα δηαθξίλεηαη γηα ηελ πξσηνηππία ηεο ζηελ αλαδήηεζε

ηνπ θηλήηξνπ κέζα ζε θάζε ραξαθηήξα Ζ ζύγρξνλε έξεπλα έρεη μεθηλήζεη λα εληνπίδεη ηελ

πνηθηιία θαη ηηο εμειίμεηο από ηνλ έλαην σο ηνλ 15ν αηώλα (Kazhdan 1980˙ Ljubarskij 1992

1993 1995 θαη 1998˙ Macrides 2003) Οη ηόκνη πνπ εθδίδνληαη από ην Corpus Fontium

Historiae Byzantinae πεξηέρνπλ ζεκεηώζεηο θαη ζπλήζσο κεηάθξαζε ζε κηα ζύγρξνλε

γιώζζα θαη ζε αληίζεζε κε ηηο παιαηόηεξεο ηζηνξηθέο ζεηξέο πεξηέρνπλ επηζηνιέο

εγρεηξίδηα θαη άιια είδε ινγνηερλίαο

ώδνληαη πεξηζζόηεξεο από 15000 επηζηνιέο Αλ εμαηξέζνπκε κεξηθέο πνπ είλαη πιαζηέο

όπσο ηνπ Θενθύιαθηνπ ηκνθάηηε (1985) θαη ηνπ Ησάλλε Υνξηαζκέλνπ πνπ απαληάεη ζε

13

γξάκκαηα ηνπ Ληβαλίνπ πνπ γξάθηεθαλ ρίιηα ρξόληα πξηλ όιεο νη άιιεο είλαη απζεληηθέο πνπ

εζηάιεζαλ γηα έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο ιόγνπο γηα λα κεηαθέξεη λέα λα εθπιεξώζεη θηιηθέο

ππνρξεώζεηο ή απνηεινύζαλ ινγνηερληθά δώξα Οη παξαιήπηεο επηζεκαίλνπλ ηελ πξνζσπηθή

απνθαιππηηθή θύζε ηνπο (Papaioannou 2003) θαη βιέπνπκε όηη ζπρλά είλαη γξακκέλεο

ζύκθσλα κε ηελ παηδεία ηνλ ραξαθηήξα θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ βξίζθεηαη

ν άιινο Ο Littlewood (1999) έδεημε όηη ζηηο παξακπζεηηθέο επηζηνιέο (παξεγνξεηηθέο)

ππάξρεη κηα ηεξάζηηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ νη νπνίεο ζπρλά είλαη ζύκθσλεο κε ηα

ζπκπεξάζκαηα ηεο ζύγρξνλεο ςπραλάιπζεο Βέβαηα νη ζπιινγέο πνπ καο ζώζεθαλ πηζαλόλ

λα κελ είλαη αληηπξνζσπεπηηθέο θαζώο πνιιέο επηζηνιέο επηιέρζεθαλ κε ινγνηερληθά

θξηηήξηα γηα λα δηαηεξεζνύλ ελώ ζπρλά νη πξαγκαηηθέο πιεξνθνξίεο ίζσο έρνπλ απαιεηθζεί

ζθόπηκα (Karlsson 1962 ζει 16-17) Αλ θαη κέρξη πξόζθαηα δηαβάδνληαλ γηα λα αληιεζνύλ

απνθιεηζηηθά ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο ηώξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα εμαθξηβσζνύλ ηα

θνηλσληθά δίθηπα (Mullett 1997 θαη 2003b) θαη απνηηκνύληαη γηα ηελ ινγνηερληθή ηνπο αμία

αλαζεσξώληαο ηηο παιηέο δπζκελείο απόςεηο (Dennis 1988˙ Hatlie 1996) Πνιύηηκε δνπιεηά

ππνδνκήο γηα ηηο απόςεηο πεί αιιεινγξαθίαο έγηλε από ηνλ Karlsson (1962) Ζ Mullett

(1981) έρεη κειεηήζεη ηελ ηππνινγία (forms) subject-matter θαη ηελ ρξνλνινγηθή εμέιημε ν

Hatlie (1996) θάλεη αλαζθόπεζε ηεο ζύγρξνλεο έξεπλαο ελώ νη Houmlrandner θαη Gruumlbart

(2003) πεξηιακβάλνπλ παξαδείγκαηα από ηηο πην ζύγρξνλεο ηάζεηο

Ζ ξεηνξηθή αλαπηύρζεθε ζαλ ηέρλε γηα λα κηιάεη θαλείο επθξηλώο θαη πεηζηηθά γηα ιόγνπο

θπξίσο πνιηηηθνύο θαη δηθαληθνύο αιιά κε ηελ επηθξάηεζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη θαηά ηελ

δηάξθεηα ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο κεηεμειίρζεθε ζε έλαλ κέζν καδηθήο ςπραγσγίαο Θα

ήηαλ όκσο ιάζνο αλ αξληόκαζηαλ έλαλ ζεκαληηθό πξαθηηθό ξόιν πνπ έπαηδε ζην Βπδάληην

Σν θήξπγκα (Cunningham 1995˙ Cunningham θαη Allen 1998) ην νπνίν πήγαζε από θιαζηθά

θαη ηνπδατθά πξόηππα αιιά ζηε ζπλέρεηα απηνλνκήζεθε αζθνύζε κεγάιε επηξξνή θαη

δηαπαηδαγσγνύζε ζσθξόληδε θαη θαζνδεγνύζε ηα πιήζε Σνλ 6ν αηώλα όηαλ πηα παξάθκαζε

ε ζύλζεζε θεξπγκάησλ νη νκηιίεο ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ Ησάλλε ηνπ

Υξπζνζηόκνπ έγηλαλ θαλόλαο αλ θαη είρακε θαη ζηε ζπλέρεηα πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα λα

αλαγελλεζεί ην είδνο θπξίσο από ηελ Παηξηαξρηθή ρνιή Από ηνπο απιηθνύο όπσο είλαη

θπζηθό καο ζώδνληαη αλαξίζκεηεο πξνζθσλήζεηο ζηνλ απηνθξάηνξα ηνλ παηξηάξρε ή θαη

ζε άιινπο αμησκαηνύρνπο ndash ζεκεησηένλ όηη γλσξίδνπκε κόλν έλαλ απηνθξάηνξα λα επίπιεμε

νκηιεηή γηα θνιαθεία θαη κόλν έλαλ λα απνρώξεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνζθώλεζεο

(Dennis 1997 ζ 134) Οη επηηάθηνη ιόγνη θαη γεληθά όζνη εθθσλνύληαλ ζε ηδησηηθέο ηειεηέο

έπαηδαλ ηνλ αλακελόκελν ξόιν θαη ζπρλά ήηαλ θάζε άιιν παξά απνζηαζηνπνηεκέλνη Κη όζν

γηα ηα πξνγπκλάζκαηα ζε αληίζεζε κε όηη δειώλεη ε νλνκαζία ηνπο πξόθεηηαη γηα θείκελα

πςειήο ινγνηερληθόηεηαο πνπ γξάθνληαλ κόλν γηα ςπραγσγηθνύο ιόγνπο (Littlewood 1980˙

G A Kennedy 2003) Δλ ηέιεη ε ξεηνξηθή θπξηαξρνύζε κε επηηπρή αιιά θαη νιέζξηα

14

απνηειέζκαηα ζε όια ηα είδε ηεο ινγνηερλίαο -εμαηξνύληαη θάπνηα δεκώδε θείκελα (γεληθά

Kustas 1973˙ G A Kennedy 1983˙ A M Cameron 1991˙ E M Jeffreys 2003)

Σα ηερληθά εγρεηξίδηα γξακκέλα ζε ιόγηα γιώζζα αιιά κε ιηγόηεξνπο ξεηνξηζκνύο θαη

ινγνηερληζκνύο πξνέξρνληαη θπξίσο από ηελ αλαγέλλεζε ηεο γλώζεο πνπ έιαβε ρώξα ζηα

κέζα ηνπ 9νπ

αηώλα (Lemerle 1986) Ο Κσλζηαληίλνο Ε΄ ν Πνξθπξνγέλλεηνο νξγάλσζε

απνηειεζκαηηθά θαη ελζάξξπλε ηελ ζπγγξαθή ελόο πνιύηνκνπ έξγνπ πνπ ζα κπνξνύζακε λα

ην νλνκάζνπκε laquoΒπδαληηλή Δγθπθινπαίδεηαraquo κεγάιν κέξνο ηεο νπνίαο έρεη αληιεζεί από

παιαηόηεξα έξγα ζηα νπνία έγηλαλ όκσο θαη αξθεηέο ζύγρξνλεο πξνζζήθεο Ζ πην

αζπλήζηζηε εξγαζία εθείλεο ηεο πεξηόδνπ θαη αλεθηίκεηε γηα καο ζήκεξα ήηαλ ην εγρεηξίδην

γηα ηελ δηπισκαηία πνπ έγξαςε ν ίδηνο ν Κσλζηαληίλνο γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ν γηνο ηνπ

(Constantine VII Porfyrogenitos 1967) Καηά ηελ Παιαηνιόγηα πεξίνδν άλζηζαλ γηα αθόκα

κηα θνξά ηα ηερληθά ζπγγξάκκαηα Σα πεδία πνπ ελδηέθεξαλ θπξίσο ηνπο Βπδαληηλνύο ήηαλ

ε ζενινγία ε θηινζνθία ε ξεηνξηθή ε γξακκαηηθή ε ιεμηθνγξαθία λνκηθά ζηξαηησηηθέο

ηαθηηθέο θαξκαθεπηηθή καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία αιιά έρνπλ γίλεη εξγαζίεο θαη γηα ηελ

κνπζηθή ηελ γεσξγία ηελ γεσγξαθία ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη άιια ζέκαηα Γηα κηα

γεληθή επηζθόπεζε δεο ζηνλ Hunger (1978)

Γεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξεο κνξθέο πνίεζεο ζην Βπδάληην Ζ ζύγρξνλε πξνθνξά θαηά ηελ

νπνία ηα αξραία θσλεηηθά ζύκβνια ρξεζηκνπνηνύληαλ ζαλ ηνληθά ζπλέβαιε ζηελ

εγθαηάιεηςε ησλ αξραίσλ πνζνηηθώλ κέηξσλ ηα νπνία γηα αηώλεο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

θαηαλνεηά σο ηηο έξεπλεο ηνπ Γεκεηξίνπ Σξηθιίληνπ ηνλ 14ν αηώλα Από ηνλ 6ν αηώλα

άξρηζε λα επηβάιιεηαη ν ηνληθόο ζηίρνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν δεθαπεληαζύιιαβνο laquoπνιηηηθόο

ζηίρνοraquo (Wilson 1996˙ Lauxtermann 1999)

Ζ πκλνγξαθία (Wellesz 1961) ζηελ αξρή είρε ηελ κνξθή ξπζκηθήο πξόδαο Έπεηηα όκσο κε

εμαίξεζε θάπνηεο ζπλζέζεηο ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ πλεζίνπ νη νπνίνη

ρξεζηκνπνίεζαλ θιαζηθά κέηξα νη ύκλνη γξάθνληαλ ππό ηελ επίδξαζε πξηαθώλ πξνηύπσλ

Έηζη έρνπκε κηα πνηθηιία ύκλσλ γξακκέλσλ ζε ζηξνθέο από έκκεηξνπο ζηίρνπο κε αλαθνξέο

ζηελ θαζνκηινπκέλε πνπ καο είλαη γλσζηνί σο θνληάθηα θαλόλεο ζηηρεξά θαη ηξνπάξηα

Πνιιέο θνξέο ζπκπεξηιάκβαλαλ δσληαλό δηάινγν θαη αλαθνξέο ζε ζύγρξνλα γεγνλόηα

όπσο ν ύκλνο ηνπ Ρσκαλνύ laquoπεξὶ ζεηζκῶλraquo πνπ πεξηγξάθεη ηε ηάζε ηνπ Νίθα ην 532 Ζ

Παιαηηλή Αλζνινγία (ADE Cameron 1993) όπσο καο ζώδεηαη ζήκεξα μεθίλεζε θαηά ηελ

Διιεληζηηθή επνρή θαη θνξπθώζεθε θαηά ηε Βπδαληηλή (ηνλ δέθαην θαη ηνλ 13ν θαη 14

ν

αηώλα) Πεξηέρεη επηγξάκκαηα αιιά θαη πνιιά Βπδαληηλά πνηήκαηα ρξηζηηαληθά θαη

θιαζηθηζηηθά δηαθόξσλ πεξηόδσλ αλάκεζά ηνπο θαη 254 ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδελνύ θαη

άιισλ πνπ ραξάρηεθαλ ζε λανύο ηεο Διιάδαο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη

ζπγθεληξώζεθαλ ηνλ 10ν αηώλα από ηνλ αξραηνδίθε Γξεγόξην Κακςά Πνιιά άιια

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)

13

γξάκκαηα ηνπ Ληβαλίνπ πνπ γξάθηεθαλ ρίιηα ρξόληα πξηλ όιεο νη άιιεο είλαη απζεληηθέο πνπ

εζηάιεζαλ γηα έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο ιόγνπο γηα λα κεηαθέξεη λέα λα εθπιεξώζεη θηιηθέο

ππνρξεώζεηο ή απνηεινύζαλ ινγνηερληθά δώξα Οη παξαιήπηεο επηζεκαίλνπλ ηελ πξνζσπηθή

απνθαιππηηθή θύζε ηνπο (Papaioannou 2003) θαη βιέπνπκε όηη ζπρλά είλαη γξακκέλεο

ζύκθσλα κε ηελ παηδεία ηνλ ραξαθηήξα θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ βξίζθεηαη

ν άιινο Ο Littlewood (1999) έδεημε όηη ζηηο παξακπζεηηθέο επηζηνιέο (παξεγνξεηηθέο)

ππάξρεη κηα ηεξάζηηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ νη νπνίεο ζπρλά είλαη ζύκθσλεο κε ηα

ζπκπεξάζκαηα ηεο ζύγρξνλεο ςπραλάιπζεο Βέβαηα νη ζπιινγέο πνπ καο ζώζεθαλ πηζαλόλ

λα κελ είλαη αληηπξνζσπεπηηθέο θαζώο πνιιέο επηζηνιέο επηιέρζεθαλ κε ινγνηερληθά

θξηηήξηα γηα λα δηαηεξεζνύλ ελώ ζπρλά νη πξαγκαηηθέο πιεξνθνξίεο ίζσο έρνπλ απαιεηθζεί

ζθόπηκα (Karlsson 1962 ζει 16-17) Αλ θαη κέρξη πξόζθαηα δηαβάδνληαλ γηα λα αληιεζνύλ

απνθιεηζηηθά ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο ηώξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα εμαθξηβσζνύλ ηα

θνηλσληθά δίθηπα (Mullett 1997 θαη 2003b) θαη απνηηκνύληαη γηα ηελ ινγνηερληθή ηνπο αμία

αλαζεσξώληαο ηηο παιηέο δπζκελείο απόςεηο (Dennis 1988˙ Hatlie 1996) Πνιύηηκε δνπιεηά

ππνδνκήο γηα ηηο απόςεηο πεί αιιεινγξαθίαο έγηλε από ηνλ Karlsson (1962) Ζ Mullett

(1981) έρεη κειεηήζεη ηελ ηππνινγία (forms) subject-matter θαη ηελ ρξνλνινγηθή εμέιημε ν

Hatlie (1996) θάλεη αλαζθόπεζε ηεο ζύγρξνλεο έξεπλαο ελώ νη Houmlrandner θαη Gruumlbart

(2003) πεξηιακβάλνπλ παξαδείγκαηα από ηηο πην ζύγρξνλεο ηάζεηο

Ζ ξεηνξηθή αλαπηύρζεθε ζαλ ηέρλε γηα λα κηιάεη θαλείο επθξηλώο θαη πεηζηηθά γηα ιόγνπο

θπξίσο πνιηηηθνύο θαη δηθαληθνύο αιιά κε ηελ επηθξάηεζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη θαηά ηελ

δηάξθεηα ηεο Γεύηεξεο νθηζηηθήο κεηεμειίρζεθε ζε έλαλ κέζν καδηθήο ςπραγσγίαο Θα

ήηαλ όκσο ιάζνο αλ αξληόκαζηαλ έλαλ ζεκαληηθό πξαθηηθό ξόιν πνπ έπαηδε ζην Βπδάληην

Σν θήξπγκα (Cunningham 1995˙ Cunningham θαη Allen 1998) ην νπνίν πήγαζε από θιαζηθά

θαη ηνπδατθά πξόηππα αιιά ζηε ζπλέρεηα απηνλνκήζεθε αζθνύζε κεγάιε επηξξνή θαη

δηαπαηδαγσγνύζε ζσθξόληδε θαη θαζνδεγνύζε ηα πιήζε Σνλ 6ν αηώλα όηαλ πηα παξάθκαζε

ε ζύλζεζε θεξπγκάησλ νη νκηιίεο ηνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ Ησάλλε ηνπ

Υξπζνζηόκνπ έγηλαλ θαλόλαο αλ θαη είρακε θαη ζηε ζπλέρεηα πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα λα

αλαγελλεζεί ην είδνο θπξίσο από ηελ Παηξηαξρηθή ρνιή Από ηνπο απιηθνύο όπσο είλαη

θπζηθό καο ζώδνληαη αλαξίζκεηεο πξνζθσλήζεηο ζηνλ απηνθξάηνξα ηνλ παηξηάξρε ή θαη

ζε άιινπο αμησκαηνύρνπο ndash ζεκεησηένλ όηη γλσξίδνπκε κόλν έλαλ απηνθξάηνξα λα επίπιεμε

νκηιεηή γηα θνιαθεία θαη κόλν έλαλ λα απνρώξεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνζθώλεζεο

(Dennis 1997 ζ 134) Οη επηηάθηνη ιόγνη θαη γεληθά όζνη εθθσλνύληαλ ζε ηδησηηθέο ηειεηέο

έπαηδαλ ηνλ αλακελόκελν ξόιν θαη ζπρλά ήηαλ θάζε άιιν παξά απνζηαζηνπνηεκέλνη Κη όζν

γηα ηα πξνγπκλάζκαηα ζε αληίζεζε κε όηη δειώλεη ε νλνκαζία ηνπο πξόθεηηαη γηα θείκελα

πςειήο ινγνηερληθόηεηαο πνπ γξάθνληαλ κόλν γηα ςπραγσγηθνύο ιόγνπο (Littlewood 1980˙

G A Kennedy 2003) Δλ ηέιεη ε ξεηνξηθή θπξηαξρνύζε κε επηηπρή αιιά θαη νιέζξηα

14

απνηειέζκαηα ζε όια ηα είδε ηεο ινγνηερλίαο -εμαηξνύληαη θάπνηα δεκώδε θείκελα (γεληθά

Kustas 1973˙ G A Kennedy 1983˙ A M Cameron 1991˙ E M Jeffreys 2003)

Σα ηερληθά εγρεηξίδηα γξακκέλα ζε ιόγηα γιώζζα αιιά κε ιηγόηεξνπο ξεηνξηζκνύο θαη

ινγνηερληζκνύο πξνέξρνληαη θπξίσο από ηελ αλαγέλλεζε ηεο γλώζεο πνπ έιαβε ρώξα ζηα

κέζα ηνπ 9νπ

αηώλα (Lemerle 1986) Ο Κσλζηαληίλνο Ε΄ ν Πνξθπξνγέλλεηνο νξγάλσζε

απνηειεζκαηηθά θαη ελζάξξπλε ηελ ζπγγξαθή ελόο πνιύηνκνπ έξγνπ πνπ ζα κπνξνύζακε λα

ην νλνκάζνπκε laquoΒπδαληηλή Δγθπθινπαίδεηαraquo κεγάιν κέξνο ηεο νπνίαο έρεη αληιεζεί από

παιαηόηεξα έξγα ζηα νπνία έγηλαλ όκσο θαη αξθεηέο ζύγρξνλεο πξνζζήθεο Ζ πην

αζπλήζηζηε εξγαζία εθείλεο ηεο πεξηόδνπ θαη αλεθηίκεηε γηα καο ζήκεξα ήηαλ ην εγρεηξίδην

γηα ηελ δηπισκαηία πνπ έγξαςε ν ίδηνο ν Κσλζηαληίλνο γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ν γηνο ηνπ

(Constantine VII Porfyrogenitos 1967) Καηά ηελ Παιαηνιόγηα πεξίνδν άλζηζαλ γηα αθόκα

κηα θνξά ηα ηερληθά ζπγγξάκκαηα Σα πεδία πνπ ελδηέθεξαλ θπξίσο ηνπο Βπδαληηλνύο ήηαλ

ε ζενινγία ε θηινζνθία ε ξεηνξηθή ε γξακκαηηθή ε ιεμηθνγξαθία λνκηθά ζηξαηησηηθέο

ηαθηηθέο θαξκαθεπηηθή καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία αιιά έρνπλ γίλεη εξγαζίεο θαη γηα ηελ

κνπζηθή ηελ γεσξγία ηελ γεσγξαθία ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη άιια ζέκαηα Γηα κηα

γεληθή επηζθόπεζε δεο ζηνλ Hunger (1978)

Γεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξεο κνξθέο πνίεζεο ζην Βπδάληην Ζ ζύγρξνλε πξνθνξά θαηά ηελ

νπνία ηα αξραία θσλεηηθά ζύκβνια ρξεζηκνπνηνύληαλ ζαλ ηνληθά ζπλέβαιε ζηελ

εγθαηάιεηςε ησλ αξραίσλ πνζνηηθώλ κέηξσλ ηα νπνία γηα αηώλεο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

θαηαλνεηά σο ηηο έξεπλεο ηνπ Γεκεηξίνπ Σξηθιίληνπ ηνλ 14ν αηώλα Από ηνλ 6ν αηώλα

άξρηζε λα επηβάιιεηαη ν ηνληθόο ζηίρνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν δεθαπεληαζύιιαβνο laquoπνιηηηθόο

ζηίρνοraquo (Wilson 1996˙ Lauxtermann 1999)

Ζ πκλνγξαθία (Wellesz 1961) ζηελ αξρή είρε ηελ κνξθή ξπζκηθήο πξόδαο Έπεηηα όκσο κε

εμαίξεζε θάπνηεο ζπλζέζεηο ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ πλεζίνπ νη νπνίνη

ρξεζηκνπνίεζαλ θιαζηθά κέηξα νη ύκλνη γξάθνληαλ ππό ηελ επίδξαζε πξηαθώλ πξνηύπσλ

Έηζη έρνπκε κηα πνηθηιία ύκλσλ γξακκέλσλ ζε ζηξνθέο από έκκεηξνπο ζηίρνπο κε αλαθνξέο

ζηελ θαζνκηινπκέλε πνπ καο είλαη γλσζηνί σο θνληάθηα θαλόλεο ζηηρεξά θαη ηξνπάξηα

Πνιιέο θνξέο ζπκπεξηιάκβαλαλ δσληαλό δηάινγν θαη αλαθνξέο ζε ζύγρξνλα γεγνλόηα

όπσο ν ύκλνο ηνπ Ρσκαλνύ laquoπεξὶ ζεηζκῶλraquo πνπ πεξηγξάθεη ηε ηάζε ηνπ Νίθα ην 532 Ζ

Παιαηηλή Αλζνινγία (ADE Cameron 1993) όπσο καο ζώδεηαη ζήκεξα μεθίλεζε θαηά ηελ

Διιεληζηηθή επνρή θαη θνξπθώζεθε θαηά ηε Βπδαληηλή (ηνλ δέθαην θαη ηνλ 13ν θαη 14

ν

αηώλα) Πεξηέρεη επηγξάκκαηα αιιά θαη πνιιά Βπδαληηλά πνηήκαηα ρξηζηηαληθά θαη

θιαζηθηζηηθά δηαθόξσλ πεξηόδσλ αλάκεζά ηνπο θαη 254 ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδελνύ θαη

άιισλ πνπ ραξάρηεθαλ ζε λανύο ηεο Διιάδαο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη

ζπγθεληξώζεθαλ ηνλ 10ν αηώλα από ηνλ αξραηνδίθε Γξεγόξην Κακςά Πνιιά άιια

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)

14

απνηειέζκαηα ζε όια ηα είδε ηεο ινγνηερλίαο -εμαηξνύληαη θάπνηα δεκώδε θείκελα (γεληθά

Kustas 1973˙ G A Kennedy 1983˙ A M Cameron 1991˙ E M Jeffreys 2003)

Σα ηερληθά εγρεηξίδηα γξακκέλα ζε ιόγηα γιώζζα αιιά κε ιηγόηεξνπο ξεηνξηζκνύο θαη

ινγνηερληζκνύο πξνέξρνληαη θπξίσο από ηελ αλαγέλλεζε ηεο γλώζεο πνπ έιαβε ρώξα ζηα

κέζα ηνπ 9νπ

αηώλα (Lemerle 1986) Ο Κσλζηαληίλνο Ε΄ ν Πνξθπξνγέλλεηνο νξγάλσζε

απνηειεζκαηηθά θαη ελζάξξπλε ηελ ζπγγξαθή ελόο πνιύηνκνπ έξγνπ πνπ ζα κπνξνύζακε λα

ην νλνκάζνπκε laquoΒπδαληηλή Δγθπθινπαίδεηαraquo κεγάιν κέξνο ηεο νπνίαο έρεη αληιεζεί από

παιαηόηεξα έξγα ζηα νπνία έγηλαλ όκσο θαη αξθεηέο ζύγρξνλεο πξνζζήθεο Ζ πην

αζπλήζηζηε εξγαζία εθείλεο ηεο πεξηόδνπ θαη αλεθηίκεηε γηα καο ζήκεξα ήηαλ ην εγρεηξίδην

γηα ηελ δηπισκαηία πνπ έγξαςε ν ίδηνο ν Κσλζηαληίλνο γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ν γηνο ηνπ

(Constantine VII Porfyrogenitos 1967) Καηά ηελ Παιαηνιόγηα πεξίνδν άλζηζαλ γηα αθόκα

κηα θνξά ηα ηερληθά ζπγγξάκκαηα Σα πεδία πνπ ελδηέθεξαλ θπξίσο ηνπο Βπδαληηλνύο ήηαλ

ε ζενινγία ε θηινζνθία ε ξεηνξηθή ε γξακκαηηθή ε ιεμηθνγξαθία λνκηθά ζηξαηησηηθέο

ηαθηηθέο θαξκαθεπηηθή καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία αιιά έρνπλ γίλεη εξγαζίεο θαη γηα ηελ

κνπζηθή ηελ γεσξγία ηελ γεσγξαθία ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη άιια ζέκαηα Γηα κηα

γεληθή επηζθόπεζε δεο ζηνλ Hunger (1978)

Γεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξεο κνξθέο πνίεζεο ζην Βπδάληην Ζ ζύγρξνλε πξνθνξά θαηά ηελ

νπνία ηα αξραία θσλεηηθά ζύκβνια ρξεζηκνπνηνύληαλ ζαλ ηνληθά ζπλέβαιε ζηελ

εγθαηάιεηςε ησλ αξραίσλ πνζνηηθώλ κέηξσλ ηα νπνία γηα αηώλεο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

θαηαλνεηά σο ηηο έξεπλεο ηνπ Γεκεηξίνπ Σξηθιίληνπ ηνλ 14ν αηώλα Από ηνλ 6ν αηώλα

άξρηζε λα επηβάιιεηαη ν ηνληθόο ζηίρνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν δεθαπεληαζύιιαβνο laquoπνιηηηθόο

ζηίρνοraquo (Wilson 1996˙ Lauxtermann 1999)

Ζ πκλνγξαθία (Wellesz 1961) ζηελ αξρή είρε ηελ κνξθή ξπζκηθήο πξόδαο Έπεηηα όκσο κε

εμαίξεζε θάπνηεο ζπλζέζεηο ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδηλνύ θαη ηνπ πλεζίνπ νη νπνίνη

ρξεζηκνπνίεζαλ θιαζηθά κέηξα νη ύκλνη γξάθνληαλ ππό ηελ επίδξαζε πξηαθώλ πξνηύπσλ

Έηζη έρνπκε κηα πνηθηιία ύκλσλ γξακκέλσλ ζε ζηξνθέο από έκκεηξνπο ζηίρνπο κε αλαθνξέο

ζηελ θαζνκηινπκέλε πνπ καο είλαη γλσζηνί σο θνληάθηα θαλόλεο ζηηρεξά θαη ηξνπάξηα

Πνιιέο θνξέο ζπκπεξηιάκβαλαλ δσληαλό δηάινγν θαη αλαθνξέο ζε ζύγρξνλα γεγνλόηα

όπσο ν ύκλνο ηνπ Ρσκαλνύ laquoπεξὶ ζεηζκῶλraquo πνπ πεξηγξάθεη ηε ηάζε ηνπ Νίθα ην 532 Ζ

Παιαηηλή Αλζνινγία (ADE Cameron 1993) όπσο καο ζώδεηαη ζήκεξα μεθίλεζε θαηά ηελ

Διιεληζηηθή επνρή θαη θνξπθώζεθε θαηά ηε Βπδαληηλή (ηνλ δέθαην θαη ηνλ 13ν θαη 14

ν

αηώλα) Πεξηέρεη επηγξάκκαηα αιιά θαη πνιιά Βπδαληηλά πνηήκαηα ρξηζηηαληθά θαη

θιαζηθηζηηθά δηαθόξσλ πεξηόδσλ αλάκεζά ηνπο θαη 254 ηνπ Γξεγνξίνπ Ναδηαλδελνύ θαη

άιισλ πνπ ραξάρηεθαλ ζε λανύο ηεο Διιάδαο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη

ζπγθεληξώζεθαλ ηνλ 10ν αηώλα από ηνλ αξραηνδίθε Γξεγόξην Κακςά Πνιιά άιια

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)

15

Βπδαληηλά επηγξάκκαηα ζώδνληαη επίζεο ζε ρεηξόγξαθα θαη επηγξαθέο (γηα κηα πξόζθαηε

απνηίκεζε δεο Houmlrander θαη Gruumlnbart 2003˙ Lauxtermann 2003)

Γελ καο έρνπλ ζσζεί θαηαγξαθέο δεκσδώλ αζκάησλ αιιά κπνξνύλ λα εμαρζνύλ πνιιά

ζπκπεξάζκαηα από ηα κεηαγελέζηεξα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Παξόια απηά θαίλεηαη όηη νη

παξαιιαγέο ηνπ Γηγελή Αθξίηα πνπ ηνπνζεηείηαη πηζαλόηαηα ζηηο αξρέο ηνπ 12νπ αηώλα

αληινύλ από έλα ππόζηξσκα πξνθνξηθήο επηθήο πνίεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην αλαηνιηθό

κέησπν (Mavrogordato 1956˙ Beaton 1990˙ Beaton θαη Ricks 1993) Οη Jeffreys (1986)

δηαπηζηώλνπλ ηελ ύπαξμε κηαο επξύηεξεο πξνθνξηθόηεηαο θαη ζε άιιεο ζπλζέζεηο

Σα πεδά κπζηζηνξήκαηα ηνπ 4νπ

αηώλα όπνπ δύν εξαζηέο αξγνπέζαηλαλ θαίλεηαη όηη

αληηθαηαζηάζεθαλ από ηνπο Βίνπο αγίσλ νη νπνίνη πξόζθεξαλ αλάινγε ζπλαηζζεκαηηθή

θόξηηζε θαη ήηαλ ζαθώο πην εζηθνπιαζηηθνί Σνλ 12ν όκσο αηώλα ην εξσηηθό κπζηζηόξεκα

αλαγελλήζεθε θαη καο ζώδνληαη ηξεηο ζπλζέζεηο ζε ζηίρνπο θαη κηα πεδή γξακκέλε ζε πςειή

γιώζζα Απηά ζπρλά ππνηηκόληαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ηνπο ξεηνξηθόηεηα αιιά ν

πξνζεθηηθόο αλαγλώζηεο ηνπο αληακείβεηαη (Alexiou 1977˙ MacAlister 1996) ηνλ

Θεόδσξν Πξόδξνκν ζπγγξαθέα ηέηνησλ κπζηζηνξεκάησλ πξέπεη λα απνδνζνύλ θαη ηα

ζαηηξηθά πνηήκαηα ηνπ Πησρνπξόδξνκνπ πνπ έρνπλ γξαθεί ζε δεκώδε (Kyriakis 1974˙

Alexiou 1986 θαη 1999) Σνλ 14ν αηώλα έρνπκε κηα ππεξβνιηθή παξαγσγή ξνκαληηθώλ επώλ

γξακκέλα ζε laquoπνιηηηθό ζηίρνraquo ησλ νπνίσλ ε ιατθή γιώζζα ππνδειώλεη ηελ Διιελν-

θξαγθηθή θαηαγσγή ηνπο από ηνλ Μνξέα ή ηελ Κύπξν Μεξηθά κάιηζηα δελ είλαη παξά

παξαθξάζεηο ή ειεύζεξεο απνδόζεηο δπηηθώλ έξγσλ όπσο Ο Πόιεκνο ηεο Σξσάδαο

αλσλύκνπ ζηεξίρηεθε ζε έλα παιηό γαιιηθό ηνπ Benoit de St Maure (Papathomopoulos θαη

Jeffreys 1996) Γηα ζύγρξνλέο πξνζεγγίζεηο δεο Agapitos θαη Smith (1992) θαη Beaton

(1996)