/J

DE

TYPfiO CONTAGIOSOD1SSERTATIO.

CUJUS PARTIM SECÜNDAM

VENIA EXPERIENT1SS. FACULTATIS MEDICE UPSAL.PUBLICA CENCUR.E MODESTE SUBJICJUNT

ISRAEL HVASSERMED. DOCTOR. CH1R. MAG. REGIT GÖLL. SAN1T.

HOLMiENS. MEMBRUM,

ET

LAURENT.MAGNUS KJELLERSTEDTV EST ROGOTTIUS

1. " ' V '

IN AUDIT, GUSTAV, DIE XXVII APR. MDCCCXVIH« Ρ. M, S.

ttj >■ ββt/ /Ιλ·4 /ff f t/'' '

U Ρ S A L I iEEXCUDEBANT ZEIPEL ET PALMSLAB.

IN SACRAM REGJAM MAJ-ESTATEM

MAGNiE FIDEI VIRO, REG. COLL. COM MERC. CONSILIÄRIO

PLUR ACADD, ET SOCIETT. SCI ΕNT.

MEMBRO

. domino C. J. SCHÖNHEERN EC NO Ν

IN SACRAM REGIAM MAJESTATEM

SPECTATAC FIDEI VIRO,

AD REG. GYMN. SFÄR.

S. S. THEOL. LECT. PRIM.

REVER. DOM, DOCT. C. I. Κ Ν Ö S

FAUTORIBUS

Pia ac venerabunda mente colendis

Sacrum

voluit, debuit

L. M. KJELLERSTEDT.

) 9 C

feqventem antea delineare morbi, decurfus fciagraphiam,ex qua. Γι necesfarium videretur, ftadia deterrninandi fun-démentum habearur. Scilicet praegresfis diuturnioribusvel brevioribus morbumqve feqventem magis minusveprirnuntiancibus prodromis, verus febris accesfus incipita vehemente diutius vel brevius durante frigore, cui cumcerebri qvodam iopore fuccedunt fymptomata au£fcaefydemacis vafcularis aftionis, qvoe pleno duro Se celeri.feie rnanifeftat arteriarum pulfu, q vin & phacnomenismembranarum mucofarum catarrhurn indicantibus, comi-tanre nonnunqvam, haud magni licet momenti, infiam-matoria pulmonum affeclione. Accrefcendo progrediunturhaecce fymptomata, donec incidant qvarto die qvaedamepicriies, qvales flint epiftaxis & eruptio, qvod febri pro¬prium eil, exanthematis, unde recens allatis topicae in·viiammationis fymptomatibus nonnulla accedit levatio-Niliilo tacnen fecius retinet febris ingenium infiammaro-irium, donec ieptimo die poft praeviam exacerbationemvebementiorem oriticoe eveniant evacuationes, qvas majusat brevioris idem durationis levamen fubfeqvitur. Novo,^vod ab oftavo die incipir, iladio indicant cesfantia fym-ptomata catarrhalia, mutabilis arteriarum pulfus & exan-thema evanefcens, minutam esfe fyftemaris arteriarumirritatronem Ted aggravatam e contrario fyftemaris nervofi.afFe&ionem iignifieant au&ior Toporis gradus, qvem jamdelirium plerumq-ve comitatur, & reliqva proftratarumvirium fymptomara, Tubfultus rendinum, Tm-guitus , urinapallida c. c. Poftqvam vero decimo tet tio iterum die re-cruduit exacerbatio, criricae erumpunt evacuationes, undedefinit febris vera, atqve horoo fymptomatibus criii fu-pei ftitibus aliis poft alia decrefcenubus corporisqve viri¬bus gradatim item acerefcentibus plenam Tic tandem re-'Cuperat valetudinem. Secundum htcc comparari & pretio

ß con-

) ΪΟ C

ftitui posfunt diverfae, qvas his congruenter feceruntHildenbrand, Bernhardi, Marcus & alii plures, morbi incerta ftadia divifiones. Νull is ego harum adhaerens, qvodfeqvitur, qvalecunque accuratam febris relationem facien¬di tentamen in medium proponam.

s. V.Paucos aliqvos fi exceperis cafus, ubi communica-

tionem contagii, cujus efiicacia poftea oritur febris, non-nulla comitanrur phasnomena, qvae fubfentiat homo inmorbum delapfurus 25), inflans vulgo praenuntiatur fe¬bris prodromis his mox meniorandis, qvie o£lo ad fum-xnum dies ipfum febris accesfum prsecurrere folenr. Prae¬ter folita faftidii cibi, difficilis animi, horrorum febri-lium, fenfuum in regione epigaftrica moleftorum, fomniinqvieti, lasfirudinis, corrupri guftus c. c. pha?nomena,adfunt etiarn qvae chara£lerem magis exprimunt, defe&ioanimi ejusdemqve circa res, qvae antea dele&arunt indif-ferenria, faepius fuperveniens vertigo, flatus fenforii com*njunis temulentiae haud abfimilis, qvi in qvibusdam etiammotibus voluntariis apparer, ut incertos interdum & va-cillantes gradus moliatur homo, dolorofle extremitatummaxime furarum contra&iones. Frigoris accesiio, a qvajpfa incipit febris, valde plerumqve eft vehemens, a fex

inde' 25) Contendunt nonnulli fe contagium febris typhodis fibi commu-

ricatum fenfu qvodam peculiari, interdum iftui eieftrico vel afflatuiaeris calidi baud abfimili, percepisfe. Cui rei congruit narratio, qvamfacit cel- Jof. Frank de febri, cui fuccubuit fräter. Vide Erleuterungend. Erregungstheori. Funeftisfimse febris, qvae matura nimis morterapuit cel. illum RFJL, originem tribuunt contagio, quod haufit illeex amplexu Profesforis Grappengiesfer, typho laboraotis & deliran-tis, fenfuqve peculiari & admodum ingrato praefagiisfe fe dixit ; fedipfam febrem non prius qvam tres bebdoroades poft commercium,qvod cum Grappengiesfer habuit, erumpentem a contagio hac occa-iione communicato provenisfe minus probabile videtur. Vide jfok.Chri/l. Reil ein Denkfchrift von Stephens,

) « C

inde ad duodecim usqve horas peiTiftens, qvam fubfeqvi-tur major, qvam qvae aliis in febribus accidere fölet,animi facultatum depresfio. !n id faepisfime incidit fpa-tium, qvod inter horam matutinam fextam & vefperti-nam o£tavam inrercedit 26) Qvum jam membra reli-qvit frigus, magnus occupat calor, segro valde molefiusdigitoqve tangenti notabilis, qvi tum maxime vexat,qvando nimio cumulatur tegmine; . ii qvas tarnen nudasreliqveris partes, frigere qverirur aeger; rubec facies &qvaii flammat; lingva albet non vero obdu&a, niii fortegaflricum febri fete asfociet malum; pulfus eft durus,freqvens, plenus vel etiam oppresfus, urina rubens,faepe uflulans; exhalatio per cutem copiofa; adeft naufeavel iine data a fordibus gaftricis anfa, at vomitus fi ad-venit, aliquid femper levaminis adfert aegro, qvi de cere-ro vehementi uritur fiti, ad qvam fedandam acidulos po-tisfimum appetir potus; minus ab initio laeduntur animifacultates & fenfus externi, dolorem ramen capitis & in-primis vertiginem qveritur homo, praecipuam oftendensomnium, qvi a voluntate pendent, motuum fegnitiemarqve animum circa iua & aliena commoda indifferentem;poft aucliorem vefpera acerbitatem, qvae omni uofturnaeqvietis recreatione privat aegrum, feqvente die pergitfebris majori vehementia & non nihil murata fyrr ptoma-tum conditione; fi cafus ita ferret, ut qvam res fubfeci-vae fecisfent, flatus gaflricus abesfet tum definit plerum-qve nifus ad vomiturn, calor vero febrilis au£t orem ac-qvirit vim, cat3rrhalia apparent fymptomata in mucofaea membrana, qva faucium & nafi cavum vefiitur; oculirubefcunt & lippiunt; anxietatem, qva premirur pe£tus,comitantur pun&iones & rusfis ängens, vagae & doloro-fae tenfiones, qvibus divelluntur mufculares corporis par¬

tes,

a6) Fordyce 1. c, 3 disf, p. 60,

) 12 (

tes, inprimis furae Sc digitorum articuli, inflatio & tenfioabdominis, qvi interdum tactum non patitur, dolor cir¬ca os facrum Sc hypochondria maxime dextrum, obftru-&io alvi folent etiam in hoc febris ftadio adeiTe iingulaevel univerfae. Minuitur capitis dolor, Ted adeo auge turvertigo, ut jam incipiat delirium; torpefcunt magis fen-fus externi, tinniunt aures Sc iurdefcunt. In omnibusvoluntati fubje&is mufculis dominatur fegnities nefcia vin-ci qvae in minoribus etiam lingvam porrigendi Sc de-glutiendi niiibus apparet. His fymptomatibus infignitapergit febris in vehementiam gradatim crefcens, Sc mor-bofa pulfus, interdum circa hoc jam ftadium intermitten-iis, Sc excretionum affe&io perpetuo augetur incremento,donec qvarto tandem die, quo erumpit exanthema Scinterdum epiftaxis, qvae emittit fangvinem vivido ruboreSc magna vi plaitica excellentem, major accedat levatioqvorundam fymptomatum, qvalia funt dolor capitis, pul¬monum malum catarrhalesque moleftiae. Stupor e con=-trario cerebri non minuitur, qvin incremento potius au¬getur, ut qvafi fepultus jaceat oeger comare, ex qvo qvi-dem non ita difficulter excitatur mox vero rurfus in idemrecidit. Proxime anre erupturum exanthema fa?pe promajori minorive tebris vehementia adeft delirium, nonvero mitioris Sc musiitantis ingenii, ex qvo notam habetdelirium, qvod ad poilerioris ftadii phaenomena pertinet.Tusfis, dolor pectoris, tenfiones abdominis vagiqve mu-fcularium partium dolores, ficut etiam reliqva febris fym-ptomata, majori proxime ante appariturum exanthema viintenduntur. Qvod ad ipfum actinet exanthema, prirnumplerumque apparet in pe&ore, humeris Sc dorfo, undeper reliquas deinde ferpir partes maxime eas, qvibustegmine cöntinuo au£lior cumularus eft calor. Accedicprimum ad fimilicudinem miliaris, at circa qvamqve ejus-

mudi

v

) «3 (

modi efflorefcentiam trahic cutis non elevata ruborem Ut

fpeciem demum induat rubro marmoreum. Propiori ad-fpe£lu*percipitur, parvulas esfe maculas, qvae acus capi·tatae caput alias magnitudine aeqvant, aliae obolum, coloree iivido rubefcente, qvi prernendo evanefcir, magis mi-nusve qvod ad formam rotundie, aliaeqve ab aliis magisminusve difererae vel levius circumfcriptae & qvaii con-fluentes continuum efficere videntur. Solet de cetero exanthema multiformes accipere fpecies, qvarum Sauvages,Hildenbrand & alii plures plenas tradiderunt dcfcriptio-nes, qvae, qvum heic minus finr necesfariae, a nobis o-mittuntur. Nonnullis au&oribus 27) exanthema, qvacum-qve iub forma appareat, adventitium vel fortuitum vide-rur fymptoma , qvod in certa tantum, nefcio qvae, tem¬pore incidat. Poftqvam emisfum eft exanthema, fub qvoetiam glandulae falivales fexto plerumqve vel feptimo dietumere folent, pulmonea ut fupra monitum eft, minuun-tur fymptomata &.omnino evanefcunt catarrhalia, fehrisvero haud fingularem pasfa mutationerna et. inflammato-riam minens indolem in eadem, qvam nuper defcripii-mus, conditione perfiftirdonec feptimo vefperafcenredie folito vehementius exafperetur, majori dein fubfe-qvente remisfione, fub qva rurbidum plerumqve demittiturina fedimentum. Neqve vero diu remittit morbus,o&avo iterum die magis ex acerbandus.- Hinc jam au-&ior fine proevio horrore calor febrilis ingraro idem in-fignirus fenfu, qvcm, qvi manu temat: aegrum, percipitjcalorem mordacem loqvor, qvi eam jam incipit morbi pe·riodum, qvam ex more appellant ftadiucn nervofum,cujusqve nos feqventem fa£turi fumus defignationem. —

Neqve27) Ulis annuroersndi funt, qvi 1. c. Hildenbrand, cenfurse fub-

jecerunc in Götting. Gelehrte Anzeigen & in Marcus-Ephemer, d.Heilk,

) 14 (

Neqve auctum hunc calorem febrilem, neqve magnamvirium debilitationem, qva laborant funcliones animales,apta proportione feqvitur abnormis arteriarum pulfus: fre-qventia, celeritate, plenitudine & viribus adroodum va-riabilis definit esfe certum, qvod febris gradum; indicet,lignum. Ubi manifeftisfima apparet virium proiiratio,eadem interdum plenirare fupcrbit Sc viribus, qvse in-liamnaatoriiE febris periodo debenrur (Sauvages). Gravis«iimo interdum fatigante calore febrili, nec plenitudo,nec vires, nec qvae reiiqvae funt qvalirates pulfus a folt-ta, quae ad fanum pertinet ftatum, norma recedunt (Vifo-ne). Neqve vero aptior eft ratio, qva feqvitur iiris au-ftiorem caloris gradum; poteft tarnen id e ftatu, qvo fe-pultus jacet seger, foporofo proiicifci, ex qvo fit, ut adfuos ipfe dolores attendendi facultatem non habeat, adeofaepe depresiis animi viribus, ut ne in inftin&us quidemmodum fua fe indicare posiit voluntas. Arefcens lingvaamittit rurgorem, qvo fub primo febris itadio tumebar.Exantheaia evanefcit aridam relinqvens cutem & corru-gatam. Glutiendi difficultas urget, tam inde nata, qvodiners illigat organa muiculofa omnia torpor qvam qvodos Sc fauces occupat iiccitas. Qvamvis catarrhalia evanu-erint fymptomata cava tarnen nafi Se faucium obftruitfpisfatus calore mucus, unde oritur phaenomenon, qvodnares fuliginofas appellant. Praeter folitum in hoc ftadiolingultum, alia qvoqve fymptomata indicant, notabilesfieri in ventriculo & tubo inteftinali mutationes. Adfuntfaepe in abdomine inflammatoriae indolis dolores, Sc non*numqvam ex iis natus meteorismus. Tantum nou iemperadeft alvi qvaedam proclivitas ad deje&iones fluidas, qvi-bus dejiciuntur excrementa teterrimum redolentia foeto-rem. Qvse interdum advenir, diarrhoea vera, poteft progradu fuo, pro rebus, qv« ad örtum ejus contulerunt,

fub-

) 15 (

fubfecivis, pro conftitutione deniqve aegri, aut falutareaut damnofum ad febrim habere momentum. Pallet u-rina pellucens, vix unqvam hypoftatica, maxime de ce-tero, qvem ad modum in morbis nervofis evenire vulgofoler, variabilis. Simul cum his fymptomatibus praecipuafyftematis nervofi laefio proditur propriae indolis iignis,qvae, medico artem facienti notatu digna, obfervatoriitem phyfiologico maximi momenti funt res, circa qvas^ejus occupetur diligentia. Infirmioris qvam qvi fua agen-di vi pertineat ad extrema nervorum peripherica, animiefficacia tota inträ centrale tantum eorum Organum ali-qvid habere momenti videtur. Motoria voluntati aliasobedientia Organa non accipiunt amplius animi imperium,vel ut verius dicam, impotentior eft hujus vis, qvamqvae valeat eadem in a£tionem incitare. Circa motusomnes voluntarios extrema torpentes inertia fuam fibipropriam agendi vim organicam motibus exferunt nonvolunrariis, qvales funt tremor , fubfultus tendinum, fpasmiinprimis fphinfterum, convulfiones, ceteri. Senfuum ex¬ternorum organis non minimum decrefeit percipiendi fa¬cultas: hebefeit vifus, augeicit furditas, olfaihis Sc gu-ftus evanefcunr. Semadaperris oculis jacet homo circa fe&, qvo circumdatur, univerfum , indifferens, fixoe tan¬tum in fuo intimo natae ideae adhaerens, qvae per totumplerumqve morbi decurfum immutabilis eft res, in qvamfua fertur animi attentio, numqvam relinqvenda materies,qvam fcrupulofa ruminatur meditatione. Qvum hebe-fcente fenfuum externorum conditione remittantur vincu-la, qvibus terreftri huic domicilio anne&itur pars homi¬nis melior, nullum jam capit vitas amorem, nullam a fuaconvalefcendi fpe voluptatem, nullum morbi dolorem,nullum deniqve mortis metum. Exrernarum rerum per-ceptiones, qvae nonnunqvam fefe infinuant aut cum ipfa,

ex

,·> ι« ζ

ex qva ortae funt, caufa evanefcunt, nullo in fenforio re-li£to, qvoddiutius maneat, veihgio aut cum fixa illa ideain qva occupari diximus ftupidam xgri artentionern, eaconne&unrur ferie ut ruminatam illam comirenrtir hae.Poffqvam una faepe vel plures, exafperatis decimo diefebris fympromatibus, undecimo erumpuot evacuationescriricae, qvales funt fudor lenis & univerfalis, urina hy-poftatica, una vel plures exonerationes al vi foetidx, tumdemum lic praep3rata apparet decimo qvarto die, poftinceptam pridie majorem , eamque duodecim fapius ho-rarurn, exacerbationem, crifis perfe&a, feqventibus bisilipata phaenomenis. Scilicet emittitur per Toram corporisfuperficiem calidus fudor <& dilutU9, fingularem i dem, utobfervaxum voluerunt nonnulli redolens odorem. Urina,pallida nuper & pellucens, jam turbida e fiavo candicansfedimentum demittit. Humefcens lingva mollefcit. Ista-l'ius nafi cavum & fauces, au£la jam fecretione mucofolvuntur arefa&o ibiqve antea adhaerente. Copiofofiunt foetidarum foecium exonerationes, qvas magnafubfeqvitur -1evatio. Evacuationibus hifce criticis ineunti-bus, exit omnino ftatus .délirans. Evigilat homo leniqvaii fomno folutus, agnofcit amicos, laetatur reftitutio-ne; perfun&i morbi &, qvae fub ejus decurfu evenerunt,rerum memoria plane nulla fubit, aut animo obverfaturnon fatis explicsta recordatio, haud fecus ac vifa perqvietem imago. Evanefcunt etiam, qvamvis tardiora,febrilis in iyftemate vafculari irritationis fymptomata.Externorum fenfuum organis fua redit percipiendi fa¬cultas, etiamfi ferius veniat auribus, in qvibus diutiusreiidet furditas, fenfim Rantum minuenda. Ad vigefimum•primum usqve diem nonnulla etiamnum perfifhmt fym¬ptomata morbofa, qvalia funt langvor, capitis qvaedam.gravitas, alienus oris guftus, cetera, qv$ tarnen indies

decrefcunr,