Εξάσκηση

στο

Χριστιανισmicroό

Μια προσπάθεια για εξάπλωση του

Χριστιανισmicroού στη Χριστιανοσύνη

Του Ιωάννη της αντί-Κλίmicroακος

Εκδότης Soslashren Kierkegaard

Κοπεγχάγη 1850

1

Π ε ρ ι ε χ ό micro ε ν α

Μέρος I

laquo∆εῦτε πρός microε πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισmicroένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑmicroᾶςraquo

Προς αφύπνιση και εσωτερίκευση 4

Πρόσκληση του Εκδότη 5

Κάλεσmicroα 6

Η Πρόσκληση 8

Αναστολή 23

I α Ποιος είχε πει εκείνα τα λόγια της πρόσκλησης 24

β Μπορεί κανείς να αποκοmicroίσει από την laquoΙστορίαraquo κάποιες γνώσεις για τον

Χριστό 26

γ Μπορεί κανείς να αποδείξει από την ιστορία ότι ο Χριστός

ήταν Θεός 28

δ Είναι τα αποτελέσmicroατα της ζωής του Χριστού σπουδαιότερα από τη

ζωή Του 34

ε Μια σύγκριση microεταξύ του Χριστού και ενός ανθρώπου τον οποίο

microεταχειρίζονται οι σύγχρονοί του όσο ζει όπως τον Χριστό 35

στ΄ Η κακοτυχία της Χριστιανοσύνης 38

ΙΙ Ο Προσκαλών 41

Α Το πρώτο microέρος της ζωής Του 45

Β Το δεύτερο microέρος της ζωής Του 62

III Ο προσκαλών και ο Προσκεκληmicroένος 67

IV Ο Χριστιανισmicroός ως το Απόλυτο 73

Το δίδαγmicroα 79

2

Μέρος II

laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν microὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐmicroοίraquo

Μία βιβλική παρουσίαση και ένας Χριστιανικός καθορισmicroός της έννοιας

∆ιάθεση 84

Το περιεχόmicroενο αυτής της παρουσίασης σε microια περίληψη 89

Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

A To ενδεχόmicroενο του σκανδαλισmicroού που δε σχετίζεται microε τον Χριστό ως Χριστό (τον Θεάνθρωπο) αλλά microrsquo Αυτόν ως απλά ένα και microόνο άνθρωπο ο οποίος συγκρούεται microε το κατεστηmicroένο 93

Β To ενδεχόmicroενο του ουσιαστικού σκανδαλισmicroού σε σχέση προς τη microεγαλοπρέπεια ότι ένας και microόνος άνθρωπος microιλάει και δρα ως να ήταν Θεός για τον εαυτό του λέει ότι είναι Θεός σε σχέση λοιπόν microε τον ορισmicroό Θεός στη σύνθετη λέξη Θε-άνθρωπος 104

Παράρτηmicroα 113

Γ Το ενδεχόmicroενο του ουσιαστικού σκανδαλισmicroού ως προς την κατεύθυνση της ταπεινότητας ότι εκείνος που λέει πως είναι Θεός εmicroφανίζεται σαν ένας ελάχιστος φτωχός πάσχων και στο τέλος αδύναmicroος άνθρωπος 115

Παράρτηmicroα 1 118

Παράρτηmicroα 2 119

Συmicroπέρασmicroα στο Β και Γ 137

Ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβάνεται-συλλαmicroβάνει η σκέψη το

σκανδαλισmicroό αποτελεί τον ουσιαστικό σκανδαλισmicroό 139

1 Ο Θε-άνθρωπος είναι ένα laquoΣηmicroείοraquo 141

2 Η microορφή του δούλου (το inkognito) 146

3 Το αδύνατο της άmicroεσης microετάδοσης 153

4 Το αδύνατο της άmicroεσης microετάδοσης για τον Χριστό ως microυστικό των παθών Του 157

5 Το ενδεχόmicroενο του σκανδαλισmicroού έγκειται στην άρνηση της άmicroεσης microετάδοσης 160

6 Η άρνηση της άmicroεσης microετάδοσης σηmicroαίνει να προκαλέσεις την Πίστη 161

7 Το αντικείmicroενο της Πίστης είναι ο Θε-άνθρωπος επειδή ακριβώς ο Θε-άνθρωπος είναι το

ενδεχόmicroενο του σκανδαλισmicroού 164

3

Μέρος ΙΙΙ

Από το microεγαλείο Του θέλει να ελκύσει όλους προς Αυτόν

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑκλύσω πρὸς ἑmicroαυτόνraquo ( Ἰωάν 1232)

Χριστιανικές επεξηγηmicroατικές συζητήσεις 168

I 169 II 177 III 189 IV 206 V 231 VI 273 VII 306

4

Επίλογος του microεταφραστή

Η σπουδαιότητα του βιβλίου αυτού βρίσκεται στο εξής οι περισσότεροι

από εκείνους που ήρθαν σε επαφή microε τον Κίερκεγκωρ τον θεωρούν φιλόσοφο

Λιγότεροι αναγνωρίζουν ότι ο Κίερκεγκωρ ανέπτυξε τη φιλοσοφία ως

εργαλείο στην υπηρεσία της Θεολογίας εργαλείο όχι για να αποδείξει κάτι

υπέρ του Χριστιανισmicroού αλλά για να αποδείξει ότι η λογική της διαφώτισης ο

∆ιαφωτισmicroός κατήργησε το Χριστιανισmicroό Ελάχιστοι όmicroως είναι εκείνοι οι

οποίοι γνωρίζουν τον Κίερκεγκωρ ως ερmicroηνευτή της Αγίας Γραφής

Καθώς είναι γνωστό από την προσέγγιση την οποία κάνει ένας ερmicroηνευτής

στην Αγία Γραφή γίνεται φανερή και η θεολογία του 1 Έτσι θα έχουmicroε την

ευκαιρία στο έργο του αυτό το τελευταίο που είναι ερmicroηνευτικό να δούmicroε τον

Κίερκεγκωρ να microας γνωστοποιεί τις αποκρυσταλλωmicroένες2 απόψεις του για τον

Χριστό

Ένας ακόmicroα λόγος που κάνει απαραίτητη την microελέτη του έργου του είναι

το ότι ο Κιέρκεγκωρ είναι ο πρώτος βορειοευρωπαίος που καταδεικνύει το

αδιέξοδο του ∆ιαφωτισmicroού στη σχέση του microε το Χριστιανισmicroό Ο ∆ιαφωτισmicroός

τον κατήργησε καταντώντας τον έναν γεωγραφικό όρο τη Χριστιανοσύνη Έτσι

και εmicroείς οι Ορθόδοξοι στο βαθmicroό που επιτρέψαmicroε να επηρεασθούmicroε από τον

Ευσεβισmicroό της ∆ύσης συmicroβάλαmicroε στην αλλοίωση του Χριστιανισmicroού και

γίναmicroε κατ όνοmicroα Χριστιανοί και δίκαια microας ρωτούν κατά πόσο η καταγραφή

του θρησκεύmicroατός microας στην ταυτότητα ανταποκρίνεται στην πραγmicroατικότητα

1 Πρβλ Σ Αγουρίδη Ερmicroηνευτική των Ιερών Κειmicroένων ΟΕ∆Β Αθήνα 1984 σελ 5- Τονιστέον ότι όπως θα γίνει φανερό και στη συνέχεια της Εισαγωγής ο Κίερκεγκωρ δε θέλησε να δηmicroιουργήσει δική του Ερmicroηνευτική microέθοδο Ακολούθησε microία διαλεκτική τακτική 2 Ο Κ στα έργα του microε το ψευδώνυmicroο Climacus (Philosophische Brocken =Φιλοσοφικά Ψιχία-Κοmicromicroάτια Abschlieszligende unwissenschaftliche Nachschrift =Τελικό microη επιστηmicroονικό υστερόγραφο) εκφράζει απόψεις διαφορετικές από αυτές του Αnti-Climacus Ο Anti-Climacus (Die Krankheit zum Tode= Η θανατηφόρος ασθένεια Einuumlbung im Christentum= Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό) είναι ο Χριστιανός που ασκείται ήδη ώστε να γίνει σωστός Χριστιανός

5

Σχετικά microε την ιστορία του βιβλίου όπως ήδη είναι γνωστό στο ελληνικό

αναγνωστικό κοινό ο Μιχαήλ Κίερκεγκωρ ο πατέρας του Ζοέρεν Κίερκεγκωρ3

στην παιδική του ηλικία είχε microια πολύ έντονη στιγmicroή στις σχέσεις του microε το Θεό

που τον συνόδεψε σrsquo όλη του τη ζωή Σε microια καταιγίδα στα βοσκοτόπια της

Γιουτλάνδης της ηπειρωτικής ∆ανίας όπου απασχολούνταν ως βοσκός ένιωσε

τη microοναξιά του σrsquo αυτό το καιρικό φαινόmicroενο που έmicroοιαζε microε το τέλος του

κόσmicroου σαν να τον εγκατέλειψε ο Θεός και αναφέρθηκε αρνητικά σrsquo Αυτόν τον

καταράστηκε Αργότερα η microοίρα του θέλησε να γίνει κληρονόmicroος ενός

microεγαλέmicroπορου θείου του στην Κοπεγχάγη Το γεγονός αυτό το ερmicroήνευσε σαν

σχέδιο του Θεού κατά τον τύπο του Ιώβ προκειmicroένου να τιmicroωρηθεί αργότερα

για την παιδική του συmicroπεριφορά Όταν άρχισε να χάνει ένα-ένα τα παιδιά του

θεώρησε ότι το θεϊκό σχέδιο έmicroπαινε σε εφαρmicroογή Ανάλογη ήταν γενικά και η

ζωή του Πάντα microελαγχολικός και ιδιαίτερα αυστηρός απέναντι στα παιδιά του

Σηmicroασία για το βιβλίο microας έχει το γεγονός ότι ο Μιχαήλ είχε ως πνευmicroατικό ως

εξοmicroολόγο του τον Ι Μίνστερ ο οποίος αργότερα έγινε Eπίσκοπος στην

Κοπεγχάγη4 Ο Ζοέρεν Κίερκεγκωρ κρατούσε στα συρτάρια του επί τέσσερα

χρόνια τα χειρόγραφα του βιβλίου αυτού το οποίο πραγmicroατευόmicroαστε και το

λόγο τον microαθαίνουmicroε από τον ίδιο Τον είπε στον Επίσκοπο Μίνστερ όταν τον

συνάντησε Περίmicroενα να πεθάνει ένας από τους δύο microας πριν δοθούν τα

χειρόγραφα αυτά για έκδοση Σε τι οφειλόταν ο δισταγmicroός του να εκδώσει το

βιβλίο του αυτό Εmicroφανής είναι ο σεβασmicroός του στον εξοmicroολόγο του πατέρα του

3 Ετυmicroολογικά Kirke-gaard σηmicroαίνει ο κήπος -τα χωράφια της Εκκλησίας Κατrsquo επέκταση το επίθετο Kirkegaard πήραν όλοι εκείνοι οι χωρικοί οι οποίοι ανήκον -κατοικούσαν και εργάζονταν και ζούσαν στα χωράφια του Πάστορα της Εκκλησίας της Ενορίας Το επίθετο του Soslashren Aaby -του συγγραφέα microας- έχει την ιδιαιτερότητα ότι κατrsquo εξαίρεση έχει ένα πρόσθετο e σrsquo αυτό (Ki-e-rke gaard) που δεν αιτιολογείται ούτε ιστορικά ούτε γραmicromicroατικά Kirkegaard σήmicroερα σηmicroαίνει Νεκροταφείο πράγmicroα το οποίο έγινε αρκετές φορές αιτία για πολλών ειδών παρεξηγήσεις Ως προς την ελληνική προφορά του ονόmicroατος η Σοφία Σκοπετέα η οποία ζει και εργάζεται στην Κοπεγχάγη και έχει ασχοληθεί και microεταφραστικά microε έργα του Κ το γράφει Σαῖρεν Κίρκεγκωρ Το S όmicroως κατrsquo επίδραση ίσως απrsquo τα Γερmicroανικά πριν από φωνήεν ακούγεται σαν το ελληνικό Ζ Εποmicroένως η ελληνική προφορά του είναι Ζαῖρεν Στο επίθετο ακούγεται ελαφρά και το πρόσθετο ε Στο τέλος του επιθέτου το ρ όπως σrsquo όλες τις λέξεις που λήγουν σε ρ ακούγεται σαν το γαλλικό ρ δηλ γ δηλ Ζαῖρεν Κίερκεγκωγ Τέλος για να ολοκληρώσουmicroε το θέmicroα του ονόmicroατός του στην καθοmicroιλούmicroενη δανέζικη η έκφραση αγανάκτησης For Soslashren σηmicroαίνει κάτι σαν το δικό microας άϊ στην οργή Γενικά το Soslashren σαν όνοmicroα είναι πολύ διαδεδοmicroένο πολύ κοινό 4 Ο Jakob Peter Mynster έγινε το 1828 πρωθιερέας και ιεροκήρυκας των Βασιλικών Ανακτόρων κατόπιν δε το 1834 επίσκοπος του νησιού Seeland στο οποίο βρίσκεται και η Κοπεγχάγη Πέθανε στις 30 Ιανουαρίου 1854 Τον διαδέχθηκε στο αξίωmicroα ο Martensen

6

Σαφώς επίσης έτρεφε σεβασmicroό στο πρόσωπό του επειδή δεν ήταν τυχαίος

Επίσκοπος Πρόκειται όmicroως και περί θεολογικής διαφοροποίησεώς του από τα

προτεσταντικά παραδεδοmicroένα Ποια ήταν όmicroως αυτά

Σχετικά microε το θέmicroα του βιβλίου

Τι είναι η Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό Είναι microια δυνατότητα εφαρmicroογής

του Χριστιανισmicroού Πρόκειται για microια βασική συmicroπεριφορά microια αναmicroονή

(προσδοκώ ανάστασιν νεκρών) -αν επιτρεπόταν να ερmicroηνεύσουmicroε κατrsquo αυτόν

τον τρόπο το νόηmicroα της πολυχρησιmicroοποιηmicroένης λέξης ύπαρξη- του

Χριστιανού δηλ microια απαίτηση του Χριστιανισmicroού σχετικά microε τη δυνατότητα

εφαρmicroογής του στη ζωή microε κατηγορηmicroατικό τρόπο και όχι microια λίγο ή

περισσότερο πλήρη γνώση του Χριστιανισmicroού Το τελευταίο microπορούν να το

κατακτήσουν και οι ειδωλολάτρες ∆ε θέλει ο Κ να συντάξει ένα νέο βιβλίο

διδασκαλίας και πολύ περισσότερο microια Κατηχητική Με άλλα λόγια δε θέλησε

τόσο να γράψει για το τι είναι Χριστιανισmicroός όσο για το πώς βιώνεται και

εφαρmicroόζεται

Πρόκειται για ένα φωτισmicroό της χριστιανικής ψυχής και όχι για ένα

πρόβληmicroα ή θέmicroα το οποίο θα microπορούσε κανείς να το εmicroπεδώσει καθαρά

διανοητικά

Ο Χριστιανισmicroός είναι γιrsquo αυτόν ένα ιστορικό ζήτηmicroα που απαιτεί και από

το Χριστιανό microια προσωπική επίδοση στους αγώνες του Επιπρόσθετα κατά τον

Κ είναι αδιάφορο το τι είναι ο Χριστιανός και το πού διαmicroένει όmicroως απαιτείται

microια ολοκληρωτική και αποκλειστική στράτευσή του

Θέλει να microεταmicroορφώσει τον άνθρωπο αυτόν που θεωρείται Χριστιανός και

συνυπολογίζεται microε τους Χριστιανούς θέλει να τον κάνει να ασκήσει να

αναπτύξει microια βασική συmicroπεριφορά η οποία τον microεταβάλλει σε αληθινό

Χριστιανό

Τα βασικά microέρη του βιβλίου γράφτηκαν το έτος 1848 έτος ανάφλεξης των

πολιτικών επαναστατικών κυmicroάτων-κινηmicroάτων εναντίον του κατεστηmicroένου στην

1

Π ε ρ ι ε χ ό micro ε ν α

Μέρος I

laquo∆εῦτε πρός microε πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισmicroένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑmicroᾶςraquo

Προς αφύπνιση και εσωτερίκευση 4

Πρόσκληση του Εκδότη 5

Κάλεσmicroα 6

Η Πρόσκληση 8

Αναστολή 23

I α Ποιος είχε πει εκείνα τα λόγια της πρόσκλησης 24

β Μπορεί κανείς να αποκοmicroίσει από την laquoΙστορίαraquo κάποιες γνώσεις για τον

Χριστό 26

γ Μπορεί κανείς να αποδείξει από την ιστορία ότι ο Χριστός

ήταν Θεός 28

δ Είναι τα αποτελέσmicroατα της ζωής του Χριστού σπουδαιότερα από τη

ζωή Του 34

ε Μια σύγκριση microεταξύ του Χριστού και ενός ανθρώπου τον οποίο

microεταχειρίζονται οι σύγχρονοί του όσο ζει όπως τον Χριστό 35

στ΄ Η κακοτυχία της Χριστιανοσύνης 38

ΙΙ Ο Προσκαλών 41

Α Το πρώτο microέρος της ζωής Του 45

Β Το δεύτερο microέρος της ζωής Του 62

III Ο προσκαλών και ο Προσκεκληmicroένος 67

IV Ο Χριστιανισmicroός ως το Απόλυτο 73

Το δίδαγmicroα 79

2

Μέρος II

laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν microὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐmicroοίraquo

Μία βιβλική παρουσίαση και ένας Χριστιανικός καθορισmicroός της έννοιας

∆ιάθεση 84

Το περιεχόmicroενο αυτής της παρουσίασης σε microια περίληψη 89

Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

A To ενδεχόmicroενο του σκανδαλισmicroού που δε σχετίζεται microε τον Χριστό ως Χριστό (τον Θεάνθρωπο) αλλά microrsquo Αυτόν ως απλά ένα και microόνο άνθρωπο ο οποίος συγκρούεται microε το κατεστηmicroένο 93

Β To ενδεχόmicroενο του ουσιαστικού σκανδαλισmicroού σε σχέση προς τη microεγαλοπρέπεια ότι ένας και microόνος άνθρωπος microιλάει και δρα ως να ήταν Θεός για τον εαυτό του λέει ότι είναι Θεός σε σχέση λοιπόν microε τον ορισmicroό Θεός στη σύνθετη λέξη Θε-άνθρωπος 104

Παράρτηmicroα 113

Γ Το ενδεχόmicroενο του ουσιαστικού σκανδαλισmicroού ως προς την κατεύθυνση της ταπεινότητας ότι εκείνος που λέει πως είναι Θεός εmicroφανίζεται σαν ένας ελάχιστος φτωχός πάσχων και στο τέλος αδύναmicroος άνθρωπος 115

Παράρτηmicroα 1 118

Παράρτηmicroα 2 119

Συmicroπέρασmicroα στο Β και Γ 137

Ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβάνεται-συλλαmicroβάνει η σκέψη το

σκανδαλισmicroό αποτελεί τον ουσιαστικό σκανδαλισmicroό 139

1 Ο Θε-άνθρωπος είναι ένα laquoΣηmicroείοraquo 141

2 Η microορφή του δούλου (το inkognito) 146

3 Το αδύνατο της άmicroεσης microετάδοσης 153

4 Το αδύνατο της άmicroεσης microετάδοσης για τον Χριστό ως microυστικό των παθών Του 157

5 Το ενδεχόmicroενο του σκανδαλισmicroού έγκειται στην άρνηση της άmicroεσης microετάδοσης 160

6 Η άρνηση της άmicroεσης microετάδοσης σηmicroαίνει να προκαλέσεις την Πίστη 161

7 Το αντικείmicroενο της Πίστης είναι ο Θε-άνθρωπος επειδή ακριβώς ο Θε-άνθρωπος είναι το

ενδεχόmicroενο του σκανδαλισmicroού 164

3

Μέρος ΙΙΙ

Από το microεγαλείο Του θέλει να ελκύσει όλους προς Αυτόν

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑκλύσω πρὸς ἑmicroαυτόνraquo ( Ἰωάν 1232)

Χριστιανικές επεξηγηmicroατικές συζητήσεις 168

I 169 II 177 III 189 IV 206 V 231 VI 273 VII 306

4

Επίλογος του microεταφραστή

Η σπουδαιότητα του βιβλίου αυτού βρίσκεται στο εξής οι περισσότεροι

από εκείνους που ήρθαν σε επαφή microε τον Κίερκεγκωρ τον θεωρούν φιλόσοφο

Λιγότεροι αναγνωρίζουν ότι ο Κίερκεγκωρ ανέπτυξε τη φιλοσοφία ως

εργαλείο στην υπηρεσία της Θεολογίας εργαλείο όχι για να αποδείξει κάτι

υπέρ του Χριστιανισmicroού αλλά για να αποδείξει ότι η λογική της διαφώτισης ο

∆ιαφωτισmicroός κατήργησε το Χριστιανισmicroό Ελάχιστοι όmicroως είναι εκείνοι οι

οποίοι γνωρίζουν τον Κίερκεγκωρ ως ερmicroηνευτή της Αγίας Γραφής

Καθώς είναι γνωστό από την προσέγγιση την οποία κάνει ένας ερmicroηνευτής

στην Αγία Γραφή γίνεται φανερή και η θεολογία του 1 Έτσι θα έχουmicroε την

ευκαιρία στο έργο του αυτό το τελευταίο που είναι ερmicroηνευτικό να δούmicroε τον

Κίερκεγκωρ να microας γνωστοποιεί τις αποκρυσταλλωmicroένες2 απόψεις του για τον

Χριστό

Ένας ακόmicroα λόγος που κάνει απαραίτητη την microελέτη του έργου του είναι

το ότι ο Κιέρκεγκωρ είναι ο πρώτος βορειοευρωπαίος που καταδεικνύει το

αδιέξοδο του ∆ιαφωτισmicroού στη σχέση του microε το Χριστιανισmicroό Ο ∆ιαφωτισmicroός

τον κατήργησε καταντώντας τον έναν γεωγραφικό όρο τη Χριστιανοσύνη Έτσι

και εmicroείς οι Ορθόδοξοι στο βαθmicroό που επιτρέψαmicroε να επηρεασθούmicroε από τον

Ευσεβισmicroό της ∆ύσης συmicroβάλαmicroε στην αλλοίωση του Χριστιανισmicroού και

γίναmicroε κατ όνοmicroα Χριστιανοί και δίκαια microας ρωτούν κατά πόσο η καταγραφή

του θρησκεύmicroατός microας στην ταυτότητα ανταποκρίνεται στην πραγmicroατικότητα

1 Πρβλ Σ Αγουρίδη Ερmicroηνευτική των Ιερών Κειmicroένων ΟΕ∆Β Αθήνα 1984 σελ 5- Τονιστέον ότι όπως θα γίνει φανερό και στη συνέχεια της Εισαγωγής ο Κίερκεγκωρ δε θέλησε να δηmicroιουργήσει δική του Ερmicroηνευτική microέθοδο Ακολούθησε microία διαλεκτική τακτική 2 Ο Κ στα έργα του microε το ψευδώνυmicroο Climacus (Philosophische Brocken =Φιλοσοφικά Ψιχία-Κοmicromicroάτια Abschlieszligende unwissenschaftliche Nachschrift =Τελικό microη επιστηmicroονικό υστερόγραφο) εκφράζει απόψεις διαφορετικές από αυτές του Αnti-Climacus Ο Anti-Climacus (Die Krankheit zum Tode= Η θανατηφόρος ασθένεια Einuumlbung im Christentum= Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό) είναι ο Χριστιανός που ασκείται ήδη ώστε να γίνει σωστός Χριστιανός

5

Σχετικά microε την ιστορία του βιβλίου όπως ήδη είναι γνωστό στο ελληνικό

αναγνωστικό κοινό ο Μιχαήλ Κίερκεγκωρ ο πατέρας του Ζοέρεν Κίερκεγκωρ3

στην παιδική του ηλικία είχε microια πολύ έντονη στιγmicroή στις σχέσεις του microε το Θεό

που τον συνόδεψε σrsquo όλη του τη ζωή Σε microια καταιγίδα στα βοσκοτόπια της

Γιουτλάνδης της ηπειρωτικής ∆ανίας όπου απασχολούνταν ως βοσκός ένιωσε

τη microοναξιά του σrsquo αυτό το καιρικό φαινόmicroενο που έmicroοιαζε microε το τέλος του

κόσmicroου σαν να τον εγκατέλειψε ο Θεός και αναφέρθηκε αρνητικά σrsquo Αυτόν τον

καταράστηκε Αργότερα η microοίρα του θέλησε να γίνει κληρονόmicroος ενός

microεγαλέmicroπορου θείου του στην Κοπεγχάγη Το γεγονός αυτό το ερmicroήνευσε σαν

σχέδιο του Θεού κατά τον τύπο του Ιώβ προκειmicroένου να τιmicroωρηθεί αργότερα

για την παιδική του συmicroπεριφορά Όταν άρχισε να χάνει ένα-ένα τα παιδιά του

θεώρησε ότι το θεϊκό σχέδιο έmicroπαινε σε εφαρmicroογή Ανάλογη ήταν γενικά και η

ζωή του Πάντα microελαγχολικός και ιδιαίτερα αυστηρός απέναντι στα παιδιά του

Σηmicroασία για το βιβλίο microας έχει το γεγονός ότι ο Μιχαήλ είχε ως πνευmicroατικό ως

εξοmicroολόγο του τον Ι Μίνστερ ο οποίος αργότερα έγινε Eπίσκοπος στην

Κοπεγχάγη4 Ο Ζοέρεν Κίερκεγκωρ κρατούσε στα συρτάρια του επί τέσσερα

χρόνια τα χειρόγραφα του βιβλίου αυτού το οποίο πραγmicroατευόmicroαστε και το

λόγο τον microαθαίνουmicroε από τον ίδιο Τον είπε στον Επίσκοπο Μίνστερ όταν τον

συνάντησε Περίmicroενα να πεθάνει ένας από τους δύο microας πριν δοθούν τα

χειρόγραφα αυτά για έκδοση Σε τι οφειλόταν ο δισταγmicroός του να εκδώσει το

βιβλίο του αυτό Εmicroφανής είναι ο σεβασmicroός του στον εξοmicroολόγο του πατέρα του

3 Ετυmicroολογικά Kirke-gaard σηmicroαίνει ο κήπος -τα χωράφια της Εκκλησίας Κατrsquo επέκταση το επίθετο Kirkegaard πήραν όλοι εκείνοι οι χωρικοί οι οποίοι ανήκον -κατοικούσαν και εργάζονταν και ζούσαν στα χωράφια του Πάστορα της Εκκλησίας της Ενορίας Το επίθετο του Soslashren Aaby -του συγγραφέα microας- έχει την ιδιαιτερότητα ότι κατrsquo εξαίρεση έχει ένα πρόσθετο e σrsquo αυτό (Ki-e-rke gaard) που δεν αιτιολογείται ούτε ιστορικά ούτε γραmicromicroατικά Kirkegaard σήmicroερα σηmicroαίνει Νεκροταφείο πράγmicroα το οποίο έγινε αρκετές φορές αιτία για πολλών ειδών παρεξηγήσεις Ως προς την ελληνική προφορά του ονόmicroατος η Σοφία Σκοπετέα η οποία ζει και εργάζεται στην Κοπεγχάγη και έχει ασχοληθεί και microεταφραστικά microε έργα του Κ το γράφει Σαῖρεν Κίρκεγκωρ Το S όmicroως κατrsquo επίδραση ίσως απrsquo τα Γερmicroανικά πριν από φωνήεν ακούγεται σαν το ελληνικό Ζ Εποmicroένως η ελληνική προφορά του είναι Ζαῖρεν Στο επίθετο ακούγεται ελαφρά και το πρόσθετο ε Στο τέλος του επιθέτου το ρ όπως σrsquo όλες τις λέξεις που λήγουν σε ρ ακούγεται σαν το γαλλικό ρ δηλ γ δηλ Ζαῖρεν Κίερκεγκωγ Τέλος για να ολοκληρώσουmicroε το θέmicroα του ονόmicroατός του στην καθοmicroιλούmicroενη δανέζικη η έκφραση αγανάκτησης For Soslashren σηmicroαίνει κάτι σαν το δικό microας άϊ στην οργή Γενικά το Soslashren σαν όνοmicroα είναι πολύ διαδεδοmicroένο πολύ κοινό 4 Ο Jakob Peter Mynster έγινε το 1828 πρωθιερέας και ιεροκήρυκας των Βασιλικών Ανακτόρων κατόπιν δε το 1834 επίσκοπος του νησιού Seeland στο οποίο βρίσκεται και η Κοπεγχάγη Πέθανε στις 30 Ιανουαρίου 1854 Τον διαδέχθηκε στο αξίωmicroα ο Martensen

6

Σαφώς επίσης έτρεφε σεβασmicroό στο πρόσωπό του επειδή δεν ήταν τυχαίος

Επίσκοπος Πρόκειται όmicroως και περί θεολογικής διαφοροποίησεώς του από τα

προτεσταντικά παραδεδοmicroένα Ποια ήταν όmicroως αυτά

Σχετικά microε το θέmicroα του βιβλίου

Τι είναι η Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό Είναι microια δυνατότητα εφαρmicroογής

του Χριστιανισmicroού Πρόκειται για microια βασική συmicroπεριφορά microια αναmicroονή

(προσδοκώ ανάστασιν νεκρών) -αν επιτρεπόταν να ερmicroηνεύσουmicroε κατrsquo αυτόν

τον τρόπο το νόηmicroα της πολυχρησιmicroοποιηmicroένης λέξης ύπαρξη- του

Χριστιανού δηλ microια απαίτηση του Χριστιανισmicroού σχετικά microε τη δυνατότητα

εφαρmicroογής του στη ζωή microε κατηγορηmicroατικό τρόπο και όχι microια λίγο ή

περισσότερο πλήρη γνώση του Χριστιανισmicroού Το τελευταίο microπορούν να το

κατακτήσουν και οι ειδωλολάτρες ∆ε θέλει ο Κ να συντάξει ένα νέο βιβλίο

διδασκαλίας και πολύ περισσότερο microια Κατηχητική Με άλλα λόγια δε θέλησε

τόσο να γράψει για το τι είναι Χριστιανισmicroός όσο για το πώς βιώνεται και

εφαρmicroόζεται

Πρόκειται για ένα φωτισmicroό της χριστιανικής ψυχής και όχι για ένα

πρόβληmicroα ή θέmicroα το οποίο θα microπορούσε κανείς να το εmicroπεδώσει καθαρά

διανοητικά

Ο Χριστιανισmicroός είναι γιrsquo αυτόν ένα ιστορικό ζήτηmicroα που απαιτεί και από

το Χριστιανό microια προσωπική επίδοση στους αγώνες του Επιπρόσθετα κατά τον

Κ είναι αδιάφορο το τι είναι ο Χριστιανός και το πού διαmicroένει όmicroως απαιτείται

microια ολοκληρωτική και αποκλειστική στράτευσή του

Θέλει να microεταmicroορφώσει τον άνθρωπο αυτόν που θεωρείται Χριστιανός και

συνυπολογίζεται microε τους Χριστιανούς θέλει να τον κάνει να ασκήσει να

αναπτύξει microια βασική συmicroπεριφορά η οποία τον microεταβάλλει σε αληθινό

Χριστιανό

Τα βασικά microέρη του βιβλίου γράφτηκαν το έτος 1848 έτος ανάφλεξης των

πολιτικών επαναστατικών κυmicroάτων-κινηmicroάτων εναντίον του κατεστηmicroένου στην

2

Μέρος II

laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν microὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐmicroοίraquo

Μία βιβλική παρουσίαση και ένας Χριστιανικός καθορισmicroός της έννοιας

∆ιάθεση 84

Το περιεχόmicroενο αυτής της παρουσίασης σε microια περίληψη 89

Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

A To ενδεχόmicroενο του σκανδαλισmicroού που δε σχετίζεται microε τον Χριστό ως Χριστό (τον Θεάνθρωπο) αλλά microrsquo Αυτόν ως απλά ένα και microόνο άνθρωπο ο οποίος συγκρούεται microε το κατεστηmicroένο 93

Β To ενδεχόmicroενο του ουσιαστικού σκανδαλισmicroού σε σχέση προς τη microεγαλοπρέπεια ότι ένας και microόνος άνθρωπος microιλάει και δρα ως να ήταν Θεός για τον εαυτό του λέει ότι είναι Θεός σε σχέση λοιπόν microε τον ορισmicroό Θεός στη σύνθετη λέξη Θε-άνθρωπος 104

Παράρτηmicroα 113

Γ Το ενδεχόmicroενο του ουσιαστικού σκανδαλισmicroού ως προς την κατεύθυνση της ταπεινότητας ότι εκείνος που λέει πως είναι Θεός εmicroφανίζεται σαν ένας ελάχιστος φτωχός πάσχων και στο τέλος αδύναmicroος άνθρωπος 115

Παράρτηmicroα 1 118

Παράρτηmicroα 2 119

Συmicroπέρασmicroα στο Β και Γ 137

Ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβάνεται-συλλαmicroβάνει η σκέψη το

σκανδαλισmicroό αποτελεί τον ουσιαστικό σκανδαλισmicroό 139

1 Ο Θε-άνθρωπος είναι ένα laquoΣηmicroείοraquo 141

2 Η microορφή του δούλου (το inkognito) 146

3 Το αδύνατο της άmicroεσης microετάδοσης 153

4 Το αδύνατο της άmicroεσης microετάδοσης για τον Χριστό ως microυστικό των παθών Του 157

5 Το ενδεχόmicroενο του σκανδαλισmicroού έγκειται στην άρνηση της άmicroεσης microετάδοσης 160

6 Η άρνηση της άmicroεσης microετάδοσης σηmicroαίνει να προκαλέσεις την Πίστη 161

7 Το αντικείmicroενο της Πίστης είναι ο Θε-άνθρωπος επειδή ακριβώς ο Θε-άνθρωπος είναι το

ενδεχόmicroενο του σκανδαλισmicroού 164

3

Μέρος ΙΙΙ

Από το microεγαλείο Του θέλει να ελκύσει όλους προς Αυτόν

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑκλύσω πρὸς ἑmicroαυτόνraquo ( Ἰωάν 1232)

Χριστιανικές επεξηγηmicroατικές συζητήσεις 168

I 169 II 177 III 189 IV 206 V 231 VI 273 VII 306

4

Επίλογος του microεταφραστή

Η σπουδαιότητα του βιβλίου αυτού βρίσκεται στο εξής οι περισσότεροι

από εκείνους που ήρθαν σε επαφή microε τον Κίερκεγκωρ τον θεωρούν φιλόσοφο

Λιγότεροι αναγνωρίζουν ότι ο Κίερκεγκωρ ανέπτυξε τη φιλοσοφία ως

εργαλείο στην υπηρεσία της Θεολογίας εργαλείο όχι για να αποδείξει κάτι

υπέρ του Χριστιανισmicroού αλλά για να αποδείξει ότι η λογική της διαφώτισης ο

∆ιαφωτισmicroός κατήργησε το Χριστιανισmicroό Ελάχιστοι όmicroως είναι εκείνοι οι

οποίοι γνωρίζουν τον Κίερκεγκωρ ως ερmicroηνευτή της Αγίας Γραφής

Καθώς είναι γνωστό από την προσέγγιση την οποία κάνει ένας ερmicroηνευτής

στην Αγία Γραφή γίνεται φανερή και η θεολογία του 1 Έτσι θα έχουmicroε την

ευκαιρία στο έργο του αυτό το τελευταίο που είναι ερmicroηνευτικό να δούmicroε τον

Κίερκεγκωρ να microας γνωστοποιεί τις αποκρυσταλλωmicroένες2 απόψεις του για τον

Χριστό

Ένας ακόmicroα λόγος που κάνει απαραίτητη την microελέτη του έργου του είναι

το ότι ο Κιέρκεγκωρ είναι ο πρώτος βορειοευρωπαίος που καταδεικνύει το

αδιέξοδο του ∆ιαφωτισmicroού στη σχέση του microε το Χριστιανισmicroό Ο ∆ιαφωτισmicroός

τον κατήργησε καταντώντας τον έναν γεωγραφικό όρο τη Χριστιανοσύνη Έτσι

και εmicroείς οι Ορθόδοξοι στο βαθmicroό που επιτρέψαmicroε να επηρεασθούmicroε από τον

Ευσεβισmicroό της ∆ύσης συmicroβάλαmicroε στην αλλοίωση του Χριστιανισmicroού και

γίναmicroε κατ όνοmicroα Χριστιανοί και δίκαια microας ρωτούν κατά πόσο η καταγραφή

του θρησκεύmicroατός microας στην ταυτότητα ανταποκρίνεται στην πραγmicroατικότητα

1 Πρβλ Σ Αγουρίδη Ερmicroηνευτική των Ιερών Κειmicroένων ΟΕ∆Β Αθήνα 1984 σελ 5- Τονιστέον ότι όπως θα γίνει φανερό και στη συνέχεια της Εισαγωγής ο Κίερκεγκωρ δε θέλησε να δηmicroιουργήσει δική του Ερmicroηνευτική microέθοδο Ακολούθησε microία διαλεκτική τακτική 2 Ο Κ στα έργα του microε το ψευδώνυmicroο Climacus (Philosophische Brocken =Φιλοσοφικά Ψιχία-Κοmicromicroάτια Abschlieszligende unwissenschaftliche Nachschrift =Τελικό microη επιστηmicroονικό υστερόγραφο) εκφράζει απόψεις διαφορετικές από αυτές του Αnti-Climacus Ο Anti-Climacus (Die Krankheit zum Tode= Η θανατηφόρος ασθένεια Einuumlbung im Christentum= Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό) είναι ο Χριστιανός που ασκείται ήδη ώστε να γίνει σωστός Χριστιανός

5

Σχετικά microε την ιστορία του βιβλίου όπως ήδη είναι γνωστό στο ελληνικό

αναγνωστικό κοινό ο Μιχαήλ Κίερκεγκωρ ο πατέρας του Ζοέρεν Κίερκεγκωρ3

στην παιδική του ηλικία είχε microια πολύ έντονη στιγmicroή στις σχέσεις του microε το Θεό

που τον συνόδεψε σrsquo όλη του τη ζωή Σε microια καταιγίδα στα βοσκοτόπια της

Γιουτλάνδης της ηπειρωτικής ∆ανίας όπου απασχολούνταν ως βοσκός ένιωσε

τη microοναξιά του σrsquo αυτό το καιρικό φαινόmicroενο που έmicroοιαζε microε το τέλος του

κόσmicroου σαν να τον εγκατέλειψε ο Θεός και αναφέρθηκε αρνητικά σrsquo Αυτόν τον

καταράστηκε Αργότερα η microοίρα του θέλησε να γίνει κληρονόmicroος ενός

microεγαλέmicroπορου θείου του στην Κοπεγχάγη Το γεγονός αυτό το ερmicroήνευσε σαν

σχέδιο του Θεού κατά τον τύπο του Ιώβ προκειmicroένου να τιmicroωρηθεί αργότερα

για την παιδική του συmicroπεριφορά Όταν άρχισε να χάνει ένα-ένα τα παιδιά του

θεώρησε ότι το θεϊκό σχέδιο έmicroπαινε σε εφαρmicroογή Ανάλογη ήταν γενικά και η

ζωή του Πάντα microελαγχολικός και ιδιαίτερα αυστηρός απέναντι στα παιδιά του

Σηmicroασία για το βιβλίο microας έχει το γεγονός ότι ο Μιχαήλ είχε ως πνευmicroατικό ως

εξοmicroολόγο του τον Ι Μίνστερ ο οποίος αργότερα έγινε Eπίσκοπος στην

Κοπεγχάγη4 Ο Ζοέρεν Κίερκεγκωρ κρατούσε στα συρτάρια του επί τέσσερα

χρόνια τα χειρόγραφα του βιβλίου αυτού το οποίο πραγmicroατευόmicroαστε και το

λόγο τον microαθαίνουmicroε από τον ίδιο Τον είπε στον Επίσκοπο Μίνστερ όταν τον

συνάντησε Περίmicroενα να πεθάνει ένας από τους δύο microας πριν δοθούν τα

χειρόγραφα αυτά για έκδοση Σε τι οφειλόταν ο δισταγmicroός του να εκδώσει το

βιβλίο του αυτό Εmicroφανής είναι ο σεβασmicroός του στον εξοmicroολόγο του πατέρα του

3 Ετυmicroολογικά Kirke-gaard σηmicroαίνει ο κήπος -τα χωράφια της Εκκλησίας Κατrsquo επέκταση το επίθετο Kirkegaard πήραν όλοι εκείνοι οι χωρικοί οι οποίοι ανήκον -κατοικούσαν και εργάζονταν και ζούσαν στα χωράφια του Πάστορα της Εκκλησίας της Ενορίας Το επίθετο του Soslashren Aaby -του συγγραφέα microας- έχει την ιδιαιτερότητα ότι κατrsquo εξαίρεση έχει ένα πρόσθετο e σrsquo αυτό (Ki-e-rke gaard) που δεν αιτιολογείται ούτε ιστορικά ούτε γραmicromicroατικά Kirkegaard σήmicroερα σηmicroαίνει Νεκροταφείο πράγmicroα το οποίο έγινε αρκετές φορές αιτία για πολλών ειδών παρεξηγήσεις Ως προς την ελληνική προφορά του ονόmicroατος η Σοφία Σκοπετέα η οποία ζει και εργάζεται στην Κοπεγχάγη και έχει ασχοληθεί και microεταφραστικά microε έργα του Κ το γράφει Σαῖρεν Κίρκεγκωρ Το S όmicroως κατrsquo επίδραση ίσως απrsquo τα Γερmicroανικά πριν από φωνήεν ακούγεται σαν το ελληνικό Ζ Εποmicroένως η ελληνική προφορά του είναι Ζαῖρεν Στο επίθετο ακούγεται ελαφρά και το πρόσθετο ε Στο τέλος του επιθέτου το ρ όπως σrsquo όλες τις λέξεις που λήγουν σε ρ ακούγεται σαν το γαλλικό ρ δηλ γ δηλ Ζαῖρεν Κίερκεγκωγ Τέλος για να ολοκληρώσουmicroε το θέmicroα του ονόmicroατός του στην καθοmicroιλούmicroενη δανέζικη η έκφραση αγανάκτησης For Soslashren σηmicroαίνει κάτι σαν το δικό microας άϊ στην οργή Γενικά το Soslashren σαν όνοmicroα είναι πολύ διαδεδοmicroένο πολύ κοινό 4 Ο Jakob Peter Mynster έγινε το 1828 πρωθιερέας και ιεροκήρυκας των Βασιλικών Ανακτόρων κατόπιν δε το 1834 επίσκοπος του νησιού Seeland στο οποίο βρίσκεται και η Κοπεγχάγη Πέθανε στις 30 Ιανουαρίου 1854 Τον διαδέχθηκε στο αξίωmicroα ο Martensen

6

Σαφώς επίσης έτρεφε σεβασmicroό στο πρόσωπό του επειδή δεν ήταν τυχαίος

Επίσκοπος Πρόκειται όmicroως και περί θεολογικής διαφοροποίησεώς του από τα

προτεσταντικά παραδεδοmicroένα Ποια ήταν όmicroως αυτά

Σχετικά microε το θέmicroα του βιβλίου

Τι είναι η Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό Είναι microια δυνατότητα εφαρmicroογής

του Χριστιανισmicroού Πρόκειται για microια βασική συmicroπεριφορά microια αναmicroονή

(προσδοκώ ανάστασιν νεκρών) -αν επιτρεπόταν να ερmicroηνεύσουmicroε κατrsquo αυτόν

τον τρόπο το νόηmicroα της πολυχρησιmicroοποιηmicroένης λέξης ύπαρξη- του

Χριστιανού δηλ microια απαίτηση του Χριστιανισmicroού σχετικά microε τη δυνατότητα

εφαρmicroογής του στη ζωή microε κατηγορηmicroατικό τρόπο και όχι microια λίγο ή

περισσότερο πλήρη γνώση του Χριστιανισmicroού Το τελευταίο microπορούν να το

κατακτήσουν και οι ειδωλολάτρες ∆ε θέλει ο Κ να συντάξει ένα νέο βιβλίο

διδασκαλίας και πολύ περισσότερο microια Κατηχητική Με άλλα λόγια δε θέλησε

τόσο να γράψει για το τι είναι Χριστιανισmicroός όσο για το πώς βιώνεται και

εφαρmicroόζεται

Πρόκειται για ένα φωτισmicroό της χριστιανικής ψυχής και όχι για ένα

πρόβληmicroα ή θέmicroα το οποίο θα microπορούσε κανείς να το εmicroπεδώσει καθαρά

διανοητικά

Ο Χριστιανισmicroός είναι γιrsquo αυτόν ένα ιστορικό ζήτηmicroα που απαιτεί και από

το Χριστιανό microια προσωπική επίδοση στους αγώνες του Επιπρόσθετα κατά τον

Κ είναι αδιάφορο το τι είναι ο Χριστιανός και το πού διαmicroένει όmicroως απαιτείται

microια ολοκληρωτική και αποκλειστική στράτευσή του

Θέλει να microεταmicroορφώσει τον άνθρωπο αυτόν που θεωρείται Χριστιανός και

συνυπολογίζεται microε τους Χριστιανούς θέλει να τον κάνει να ασκήσει να

αναπτύξει microια βασική συmicroπεριφορά η οποία τον microεταβάλλει σε αληθινό

Χριστιανό

Τα βασικά microέρη του βιβλίου γράφτηκαν το έτος 1848 έτος ανάφλεξης των

πολιτικών επαναστατικών κυmicroάτων-κινηmicroάτων εναντίον του κατεστηmicroένου στην

3

Μέρος ΙΙΙ

Από το microεγαλείο Του θέλει να ελκύσει όλους προς Αυτόν

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑκλύσω πρὸς ἑmicroαυτόνraquo ( Ἰωάν 1232)

Χριστιανικές επεξηγηmicroατικές συζητήσεις 168

I 169 II 177 III 189 IV 206 V 231 VI 273 VII 306

4

Επίλογος του microεταφραστή

Η σπουδαιότητα του βιβλίου αυτού βρίσκεται στο εξής οι περισσότεροι

από εκείνους που ήρθαν σε επαφή microε τον Κίερκεγκωρ τον θεωρούν φιλόσοφο

Λιγότεροι αναγνωρίζουν ότι ο Κίερκεγκωρ ανέπτυξε τη φιλοσοφία ως

εργαλείο στην υπηρεσία της Θεολογίας εργαλείο όχι για να αποδείξει κάτι

υπέρ του Χριστιανισmicroού αλλά για να αποδείξει ότι η λογική της διαφώτισης ο

∆ιαφωτισmicroός κατήργησε το Χριστιανισmicroό Ελάχιστοι όmicroως είναι εκείνοι οι

οποίοι γνωρίζουν τον Κίερκεγκωρ ως ερmicroηνευτή της Αγίας Γραφής

Καθώς είναι γνωστό από την προσέγγιση την οποία κάνει ένας ερmicroηνευτής

στην Αγία Γραφή γίνεται φανερή και η θεολογία του 1 Έτσι θα έχουmicroε την

ευκαιρία στο έργο του αυτό το τελευταίο που είναι ερmicroηνευτικό να δούmicroε τον

Κίερκεγκωρ να microας γνωστοποιεί τις αποκρυσταλλωmicroένες2 απόψεις του για τον

Χριστό

Ένας ακόmicroα λόγος που κάνει απαραίτητη την microελέτη του έργου του είναι

το ότι ο Κιέρκεγκωρ είναι ο πρώτος βορειοευρωπαίος που καταδεικνύει το

αδιέξοδο του ∆ιαφωτισmicroού στη σχέση του microε το Χριστιανισmicroό Ο ∆ιαφωτισmicroός

τον κατήργησε καταντώντας τον έναν γεωγραφικό όρο τη Χριστιανοσύνη Έτσι

και εmicroείς οι Ορθόδοξοι στο βαθmicroό που επιτρέψαmicroε να επηρεασθούmicroε από τον

Ευσεβισmicroό της ∆ύσης συmicroβάλαmicroε στην αλλοίωση του Χριστιανισmicroού και

γίναmicroε κατ όνοmicroα Χριστιανοί και δίκαια microας ρωτούν κατά πόσο η καταγραφή

του θρησκεύmicroατός microας στην ταυτότητα ανταποκρίνεται στην πραγmicroατικότητα

1 Πρβλ Σ Αγουρίδη Ερmicroηνευτική των Ιερών Κειmicroένων ΟΕ∆Β Αθήνα 1984 σελ 5- Τονιστέον ότι όπως θα γίνει φανερό και στη συνέχεια της Εισαγωγής ο Κίερκεγκωρ δε θέλησε να δηmicroιουργήσει δική του Ερmicroηνευτική microέθοδο Ακολούθησε microία διαλεκτική τακτική 2 Ο Κ στα έργα του microε το ψευδώνυmicroο Climacus (Philosophische Brocken =Φιλοσοφικά Ψιχία-Κοmicromicroάτια Abschlieszligende unwissenschaftliche Nachschrift =Τελικό microη επιστηmicroονικό υστερόγραφο) εκφράζει απόψεις διαφορετικές από αυτές του Αnti-Climacus Ο Anti-Climacus (Die Krankheit zum Tode= Η θανατηφόρος ασθένεια Einuumlbung im Christentum= Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό) είναι ο Χριστιανός που ασκείται ήδη ώστε να γίνει σωστός Χριστιανός

5

Σχετικά microε την ιστορία του βιβλίου όπως ήδη είναι γνωστό στο ελληνικό

αναγνωστικό κοινό ο Μιχαήλ Κίερκεγκωρ ο πατέρας του Ζοέρεν Κίερκεγκωρ3

στην παιδική του ηλικία είχε microια πολύ έντονη στιγmicroή στις σχέσεις του microε το Θεό

που τον συνόδεψε σrsquo όλη του τη ζωή Σε microια καταιγίδα στα βοσκοτόπια της

Γιουτλάνδης της ηπειρωτικής ∆ανίας όπου απασχολούνταν ως βοσκός ένιωσε

τη microοναξιά του σrsquo αυτό το καιρικό φαινόmicroενο που έmicroοιαζε microε το τέλος του

κόσmicroου σαν να τον εγκατέλειψε ο Θεός και αναφέρθηκε αρνητικά σrsquo Αυτόν τον

καταράστηκε Αργότερα η microοίρα του θέλησε να γίνει κληρονόmicroος ενός

microεγαλέmicroπορου θείου του στην Κοπεγχάγη Το γεγονός αυτό το ερmicroήνευσε σαν

σχέδιο του Θεού κατά τον τύπο του Ιώβ προκειmicroένου να τιmicroωρηθεί αργότερα

για την παιδική του συmicroπεριφορά Όταν άρχισε να χάνει ένα-ένα τα παιδιά του

θεώρησε ότι το θεϊκό σχέδιο έmicroπαινε σε εφαρmicroογή Ανάλογη ήταν γενικά και η

ζωή του Πάντα microελαγχολικός και ιδιαίτερα αυστηρός απέναντι στα παιδιά του

Σηmicroασία για το βιβλίο microας έχει το γεγονός ότι ο Μιχαήλ είχε ως πνευmicroατικό ως

εξοmicroολόγο του τον Ι Μίνστερ ο οποίος αργότερα έγινε Eπίσκοπος στην

Κοπεγχάγη4 Ο Ζοέρεν Κίερκεγκωρ κρατούσε στα συρτάρια του επί τέσσερα

χρόνια τα χειρόγραφα του βιβλίου αυτού το οποίο πραγmicroατευόmicroαστε και το

λόγο τον microαθαίνουmicroε από τον ίδιο Τον είπε στον Επίσκοπο Μίνστερ όταν τον

συνάντησε Περίmicroενα να πεθάνει ένας από τους δύο microας πριν δοθούν τα

χειρόγραφα αυτά για έκδοση Σε τι οφειλόταν ο δισταγmicroός του να εκδώσει το

βιβλίο του αυτό Εmicroφανής είναι ο σεβασmicroός του στον εξοmicroολόγο του πατέρα του

3 Ετυmicroολογικά Kirke-gaard σηmicroαίνει ο κήπος -τα χωράφια της Εκκλησίας Κατrsquo επέκταση το επίθετο Kirkegaard πήραν όλοι εκείνοι οι χωρικοί οι οποίοι ανήκον -κατοικούσαν και εργάζονταν και ζούσαν στα χωράφια του Πάστορα της Εκκλησίας της Ενορίας Το επίθετο του Soslashren Aaby -του συγγραφέα microας- έχει την ιδιαιτερότητα ότι κατrsquo εξαίρεση έχει ένα πρόσθετο e σrsquo αυτό (Ki-e-rke gaard) που δεν αιτιολογείται ούτε ιστορικά ούτε γραmicromicroατικά Kirkegaard σήmicroερα σηmicroαίνει Νεκροταφείο πράγmicroα το οποίο έγινε αρκετές φορές αιτία για πολλών ειδών παρεξηγήσεις Ως προς την ελληνική προφορά του ονόmicroατος η Σοφία Σκοπετέα η οποία ζει και εργάζεται στην Κοπεγχάγη και έχει ασχοληθεί και microεταφραστικά microε έργα του Κ το γράφει Σαῖρεν Κίρκεγκωρ Το S όmicroως κατrsquo επίδραση ίσως απrsquo τα Γερmicroανικά πριν από φωνήεν ακούγεται σαν το ελληνικό Ζ Εποmicroένως η ελληνική προφορά του είναι Ζαῖρεν Στο επίθετο ακούγεται ελαφρά και το πρόσθετο ε Στο τέλος του επιθέτου το ρ όπως σrsquo όλες τις λέξεις που λήγουν σε ρ ακούγεται σαν το γαλλικό ρ δηλ γ δηλ Ζαῖρεν Κίερκεγκωγ Τέλος για να ολοκληρώσουmicroε το θέmicroα του ονόmicroατός του στην καθοmicroιλούmicroενη δανέζικη η έκφραση αγανάκτησης For Soslashren σηmicroαίνει κάτι σαν το δικό microας άϊ στην οργή Γενικά το Soslashren σαν όνοmicroα είναι πολύ διαδεδοmicroένο πολύ κοινό 4 Ο Jakob Peter Mynster έγινε το 1828 πρωθιερέας και ιεροκήρυκας των Βασιλικών Ανακτόρων κατόπιν δε το 1834 επίσκοπος του νησιού Seeland στο οποίο βρίσκεται και η Κοπεγχάγη Πέθανε στις 30 Ιανουαρίου 1854 Τον διαδέχθηκε στο αξίωmicroα ο Martensen

6

Σαφώς επίσης έτρεφε σεβασmicroό στο πρόσωπό του επειδή δεν ήταν τυχαίος

Επίσκοπος Πρόκειται όmicroως και περί θεολογικής διαφοροποίησεώς του από τα

προτεσταντικά παραδεδοmicroένα Ποια ήταν όmicroως αυτά

Σχετικά microε το θέmicroα του βιβλίου

Τι είναι η Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό Είναι microια δυνατότητα εφαρmicroογής

του Χριστιανισmicroού Πρόκειται για microια βασική συmicroπεριφορά microια αναmicroονή

(προσδοκώ ανάστασιν νεκρών) -αν επιτρεπόταν να ερmicroηνεύσουmicroε κατrsquo αυτόν

τον τρόπο το νόηmicroα της πολυχρησιmicroοποιηmicroένης λέξης ύπαρξη- του

Χριστιανού δηλ microια απαίτηση του Χριστιανισmicroού σχετικά microε τη δυνατότητα

εφαρmicroογής του στη ζωή microε κατηγορηmicroατικό τρόπο και όχι microια λίγο ή

περισσότερο πλήρη γνώση του Χριστιανισmicroού Το τελευταίο microπορούν να το

κατακτήσουν και οι ειδωλολάτρες ∆ε θέλει ο Κ να συντάξει ένα νέο βιβλίο

διδασκαλίας και πολύ περισσότερο microια Κατηχητική Με άλλα λόγια δε θέλησε

τόσο να γράψει για το τι είναι Χριστιανισmicroός όσο για το πώς βιώνεται και

εφαρmicroόζεται

Πρόκειται για ένα φωτισmicroό της χριστιανικής ψυχής και όχι για ένα

πρόβληmicroα ή θέmicroα το οποίο θα microπορούσε κανείς να το εmicroπεδώσει καθαρά

διανοητικά

Ο Χριστιανισmicroός είναι γιrsquo αυτόν ένα ιστορικό ζήτηmicroα που απαιτεί και από

το Χριστιανό microια προσωπική επίδοση στους αγώνες του Επιπρόσθετα κατά τον

Κ είναι αδιάφορο το τι είναι ο Χριστιανός και το πού διαmicroένει όmicroως απαιτείται

microια ολοκληρωτική και αποκλειστική στράτευσή του

Θέλει να microεταmicroορφώσει τον άνθρωπο αυτόν που θεωρείται Χριστιανός και

συνυπολογίζεται microε τους Χριστιανούς θέλει να τον κάνει να ασκήσει να

αναπτύξει microια βασική συmicroπεριφορά η οποία τον microεταβάλλει σε αληθινό

Χριστιανό

Τα βασικά microέρη του βιβλίου γράφτηκαν το έτος 1848 έτος ανάφλεξης των

πολιτικών επαναστατικών κυmicroάτων-κινηmicroάτων εναντίον του κατεστηmicroένου στην

4

Επίλογος του microεταφραστή

Η σπουδαιότητα του βιβλίου αυτού βρίσκεται στο εξής οι περισσότεροι

από εκείνους που ήρθαν σε επαφή microε τον Κίερκεγκωρ τον θεωρούν φιλόσοφο

Λιγότεροι αναγνωρίζουν ότι ο Κίερκεγκωρ ανέπτυξε τη φιλοσοφία ως

εργαλείο στην υπηρεσία της Θεολογίας εργαλείο όχι για να αποδείξει κάτι

υπέρ του Χριστιανισmicroού αλλά για να αποδείξει ότι η λογική της διαφώτισης ο

∆ιαφωτισmicroός κατήργησε το Χριστιανισmicroό Ελάχιστοι όmicroως είναι εκείνοι οι

οποίοι γνωρίζουν τον Κίερκεγκωρ ως ερmicroηνευτή της Αγίας Γραφής

Καθώς είναι γνωστό από την προσέγγιση την οποία κάνει ένας ερmicroηνευτής

στην Αγία Γραφή γίνεται φανερή και η θεολογία του 1 Έτσι θα έχουmicroε την

ευκαιρία στο έργο του αυτό το τελευταίο που είναι ερmicroηνευτικό να δούmicroε τον

Κίερκεγκωρ να microας γνωστοποιεί τις αποκρυσταλλωmicroένες2 απόψεις του για τον

Χριστό

Ένας ακόmicroα λόγος που κάνει απαραίτητη την microελέτη του έργου του είναι

το ότι ο Κιέρκεγκωρ είναι ο πρώτος βορειοευρωπαίος που καταδεικνύει το

αδιέξοδο του ∆ιαφωτισmicroού στη σχέση του microε το Χριστιανισmicroό Ο ∆ιαφωτισmicroός

τον κατήργησε καταντώντας τον έναν γεωγραφικό όρο τη Χριστιανοσύνη Έτσι

και εmicroείς οι Ορθόδοξοι στο βαθmicroό που επιτρέψαmicroε να επηρεασθούmicroε από τον

Ευσεβισmicroό της ∆ύσης συmicroβάλαmicroε στην αλλοίωση του Χριστιανισmicroού και

γίναmicroε κατ όνοmicroα Χριστιανοί και δίκαια microας ρωτούν κατά πόσο η καταγραφή

του θρησκεύmicroατός microας στην ταυτότητα ανταποκρίνεται στην πραγmicroατικότητα

1 Πρβλ Σ Αγουρίδη Ερmicroηνευτική των Ιερών Κειmicroένων ΟΕ∆Β Αθήνα 1984 σελ 5- Τονιστέον ότι όπως θα γίνει φανερό και στη συνέχεια της Εισαγωγής ο Κίερκεγκωρ δε θέλησε να δηmicroιουργήσει δική του Ερmicroηνευτική microέθοδο Ακολούθησε microία διαλεκτική τακτική 2 Ο Κ στα έργα του microε το ψευδώνυmicroο Climacus (Philosophische Brocken =Φιλοσοφικά Ψιχία-Κοmicromicroάτια Abschlieszligende unwissenschaftliche Nachschrift =Τελικό microη επιστηmicroονικό υστερόγραφο) εκφράζει απόψεις διαφορετικές από αυτές του Αnti-Climacus Ο Anti-Climacus (Die Krankheit zum Tode= Η θανατηφόρος ασθένεια Einuumlbung im Christentum= Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό) είναι ο Χριστιανός που ασκείται ήδη ώστε να γίνει σωστός Χριστιανός

5

Σχετικά microε την ιστορία του βιβλίου όπως ήδη είναι γνωστό στο ελληνικό

αναγνωστικό κοινό ο Μιχαήλ Κίερκεγκωρ ο πατέρας του Ζοέρεν Κίερκεγκωρ3

στην παιδική του ηλικία είχε microια πολύ έντονη στιγmicroή στις σχέσεις του microε το Θεό

που τον συνόδεψε σrsquo όλη του τη ζωή Σε microια καταιγίδα στα βοσκοτόπια της

Γιουτλάνδης της ηπειρωτικής ∆ανίας όπου απασχολούνταν ως βοσκός ένιωσε

τη microοναξιά του σrsquo αυτό το καιρικό φαινόmicroενο που έmicroοιαζε microε το τέλος του

κόσmicroου σαν να τον εγκατέλειψε ο Θεός και αναφέρθηκε αρνητικά σrsquo Αυτόν τον

καταράστηκε Αργότερα η microοίρα του θέλησε να γίνει κληρονόmicroος ενός

microεγαλέmicroπορου θείου του στην Κοπεγχάγη Το γεγονός αυτό το ερmicroήνευσε σαν

σχέδιο του Θεού κατά τον τύπο του Ιώβ προκειmicroένου να τιmicroωρηθεί αργότερα

για την παιδική του συmicroπεριφορά Όταν άρχισε να χάνει ένα-ένα τα παιδιά του

θεώρησε ότι το θεϊκό σχέδιο έmicroπαινε σε εφαρmicroογή Ανάλογη ήταν γενικά και η

ζωή του Πάντα microελαγχολικός και ιδιαίτερα αυστηρός απέναντι στα παιδιά του

Σηmicroασία για το βιβλίο microας έχει το γεγονός ότι ο Μιχαήλ είχε ως πνευmicroατικό ως

εξοmicroολόγο του τον Ι Μίνστερ ο οποίος αργότερα έγινε Eπίσκοπος στην

Κοπεγχάγη4 Ο Ζοέρεν Κίερκεγκωρ κρατούσε στα συρτάρια του επί τέσσερα

χρόνια τα χειρόγραφα του βιβλίου αυτού το οποίο πραγmicroατευόmicroαστε και το

λόγο τον microαθαίνουmicroε από τον ίδιο Τον είπε στον Επίσκοπο Μίνστερ όταν τον

συνάντησε Περίmicroενα να πεθάνει ένας από τους δύο microας πριν δοθούν τα

χειρόγραφα αυτά για έκδοση Σε τι οφειλόταν ο δισταγmicroός του να εκδώσει το

βιβλίο του αυτό Εmicroφανής είναι ο σεβασmicroός του στον εξοmicroολόγο του πατέρα του

3 Ετυmicroολογικά Kirke-gaard σηmicroαίνει ο κήπος -τα χωράφια της Εκκλησίας Κατrsquo επέκταση το επίθετο Kirkegaard πήραν όλοι εκείνοι οι χωρικοί οι οποίοι ανήκον -κατοικούσαν και εργάζονταν και ζούσαν στα χωράφια του Πάστορα της Εκκλησίας της Ενορίας Το επίθετο του Soslashren Aaby -του συγγραφέα microας- έχει την ιδιαιτερότητα ότι κατrsquo εξαίρεση έχει ένα πρόσθετο e σrsquo αυτό (Ki-e-rke gaard) που δεν αιτιολογείται ούτε ιστορικά ούτε γραmicromicroατικά Kirkegaard σήmicroερα σηmicroαίνει Νεκροταφείο πράγmicroα το οποίο έγινε αρκετές φορές αιτία για πολλών ειδών παρεξηγήσεις Ως προς την ελληνική προφορά του ονόmicroατος η Σοφία Σκοπετέα η οποία ζει και εργάζεται στην Κοπεγχάγη και έχει ασχοληθεί και microεταφραστικά microε έργα του Κ το γράφει Σαῖρεν Κίρκεγκωρ Το S όmicroως κατrsquo επίδραση ίσως απrsquo τα Γερmicroανικά πριν από φωνήεν ακούγεται σαν το ελληνικό Ζ Εποmicroένως η ελληνική προφορά του είναι Ζαῖρεν Στο επίθετο ακούγεται ελαφρά και το πρόσθετο ε Στο τέλος του επιθέτου το ρ όπως σrsquo όλες τις λέξεις που λήγουν σε ρ ακούγεται σαν το γαλλικό ρ δηλ γ δηλ Ζαῖρεν Κίερκεγκωγ Τέλος για να ολοκληρώσουmicroε το θέmicroα του ονόmicroατός του στην καθοmicroιλούmicroενη δανέζικη η έκφραση αγανάκτησης For Soslashren σηmicroαίνει κάτι σαν το δικό microας άϊ στην οργή Γενικά το Soslashren σαν όνοmicroα είναι πολύ διαδεδοmicroένο πολύ κοινό 4 Ο Jakob Peter Mynster έγινε το 1828 πρωθιερέας και ιεροκήρυκας των Βασιλικών Ανακτόρων κατόπιν δε το 1834 επίσκοπος του νησιού Seeland στο οποίο βρίσκεται και η Κοπεγχάγη Πέθανε στις 30 Ιανουαρίου 1854 Τον διαδέχθηκε στο αξίωmicroα ο Martensen

6

Σαφώς επίσης έτρεφε σεβασmicroό στο πρόσωπό του επειδή δεν ήταν τυχαίος

Επίσκοπος Πρόκειται όmicroως και περί θεολογικής διαφοροποίησεώς του από τα

προτεσταντικά παραδεδοmicroένα Ποια ήταν όmicroως αυτά

Σχετικά microε το θέmicroα του βιβλίου

Τι είναι η Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό Είναι microια δυνατότητα εφαρmicroογής

του Χριστιανισmicroού Πρόκειται για microια βασική συmicroπεριφορά microια αναmicroονή

(προσδοκώ ανάστασιν νεκρών) -αν επιτρεπόταν να ερmicroηνεύσουmicroε κατrsquo αυτόν

τον τρόπο το νόηmicroα της πολυχρησιmicroοποιηmicroένης λέξης ύπαρξη- του

Χριστιανού δηλ microια απαίτηση του Χριστιανισmicroού σχετικά microε τη δυνατότητα

εφαρmicroογής του στη ζωή microε κατηγορηmicroατικό τρόπο και όχι microια λίγο ή

περισσότερο πλήρη γνώση του Χριστιανισmicroού Το τελευταίο microπορούν να το

κατακτήσουν και οι ειδωλολάτρες ∆ε θέλει ο Κ να συντάξει ένα νέο βιβλίο

διδασκαλίας και πολύ περισσότερο microια Κατηχητική Με άλλα λόγια δε θέλησε

τόσο να γράψει για το τι είναι Χριστιανισmicroός όσο για το πώς βιώνεται και

εφαρmicroόζεται

Πρόκειται για ένα φωτισmicroό της χριστιανικής ψυχής και όχι για ένα

πρόβληmicroα ή θέmicroα το οποίο θα microπορούσε κανείς να το εmicroπεδώσει καθαρά

διανοητικά

Ο Χριστιανισmicroός είναι γιrsquo αυτόν ένα ιστορικό ζήτηmicroα που απαιτεί και από

το Χριστιανό microια προσωπική επίδοση στους αγώνες του Επιπρόσθετα κατά τον

Κ είναι αδιάφορο το τι είναι ο Χριστιανός και το πού διαmicroένει όmicroως απαιτείται

microια ολοκληρωτική και αποκλειστική στράτευσή του

Θέλει να microεταmicroορφώσει τον άνθρωπο αυτόν που θεωρείται Χριστιανός και

συνυπολογίζεται microε τους Χριστιανούς θέλει να τον κάνει να ασκήσει να

αναπτύξει microια βασική συmicroπεριφορά η οποία τον microεταβάλλει σε αληθινό

Χριστιανό

Τα βασικά microέρη του βιβλίου γράφτηκαν το έτος 1848 έτος ανάφλεξης των

πολιτικών επαναστατικών κυmicroάτων-κινηmicroάτων εναντίον του κατεστηmicroένου στην

5

Σχετικά microε την ιστορία του βιβλίου όπως ήδη είναι γνωστό στο ελληνικό

αναγνωστικό κοινό ο Μιχαήλ Κίερκεγκωρ ο πατέρας του Ζοέρεν Κίερκεγκωρ3

στην παιδική του ηλικία είχε microια πολύ έντονη στιγmicroή στις σχέσεις του microε το Θεό

που τον συνόδεψε σrsquo όλη του τη ζωή Σε microια καταιγίδα στα βοσκοτόπια της

Γιουτλάνδης της ηπειρωτικής ∆ανίας όπου απασχολούνταν ως βοσκός ένιωσε

τη microοναξιά του σrsquo αυτό το καιρικό φαινόmicroενο που έmicroοιαζε microε το τέλος του

κόσmicroου σαν να τον εγκατέλειψε ο Θεός και αναφέρθηκε αρνητικά σrsquo Αυτόν τον

καταράστηκε Αργότερα η microοίρα του θέλησε να γίνει κληρονόmicroος ενός

microεγαλέmicroπορου θείου του στην Κοπεγχάγη Το γεγονός αυτό το ερmicroήνευσε σαν

σχέδιο του Θεού κατά τον τύπο του Ιώβ προκειmicroένου να τιmicroωρηθεί αργότερα

για την παιδική του συmicroπεριφορά Όταν άρχισε να χάνει ένα-ένα τα παιδιά του

θεώρησε ότι το θεϊκό σχέδιο έmicroπαινε σε εφαρmicroογή Ανάλογη ήταν γενικά και η

ζωή του Πάντα microελαγχολικός και ιδιαίτερα αυστηρός απέναντι στα παιδιά του

Σηmicroασία για το βιβλίο microας έχει το γεγονός ότι ο Μιχαήλ είχε ως πνευmicroατικό ως

εξοmicroολόγο του τον Ι Μίνστερ ο οποίος αργότερα έγινε Eπίσκοπος στην

Κοπεγχάγη4 Ο Ζοέρεν Κίερκεγκωρ κρατούσε στα συρτάρια του επί τέσσερα

χρόνια τα χειρόγραφα του βιβλίου αυτού το οποίο πραγmicroατευόmicroαστε και το

λόγο τον microαθαίνουmicroε από τον ίδιο Τον είπε στον Επίσκοπο Μίνστερ όταν τον

συνάντησε Περίmicroενα να πεθάνει ένας από τους δύο microας πριν δοθούν τα

χειρόγραφα αυτά για έκδοση Σε τι οφειλόταν ο δισταγmicroός του να εκδώσει το

βιβλίο του αυτό Εmicroφανής είναι ο σεβασmicroός του στον εξοmicroολόγο του πατέρα του

3 Ετυmicroολογικά Kirke-gaard σηmicroαίνει ο κήπος -τα χωράφια της Εκκλησίας Κατrsquo επέκταση το επίθετο Kirkegaard πήραν όλοι εκείνοι οι χωρικοί οι οποίοι ανήκον -κατοικούσαν και εργάζονταν και ζούσαν στα χωράφια του Πάστορα της Εκκλησίας της Ενορίας Το επίθετο του Soslashren Aaby -του συγγραφέα microας- έχει την ιδιαιτερότητα ότι κατrsquo εξαίρεση έχει ένα πρόσθετο e σrsquo αυτό (Ki-e-rke gaard) που δεν αιτιολογείται ούτε ιστορικά ούτε γραmicromicroατικά Kirkegaard σήmicroερα σηmicroαίνει Νεκροταφείο πράγmicroα το οποίο έγινε αρκετές φορές αιτία για πολλών ειδών παρεξηγήσεις Ως προς την ελληνική προφορά του ονόmicroατος η Σοφία Σκοπετέα η οποία ζει και εργάζεται στην Κοπεγχάγη και έχει ασχοληθεί και microεταφραστικά microε έργα του Κ το γράφει Σαῖρεν Κίρκεγκωρ Το S όmicroως κατrsquo επίδραση ίσως απrsquo τα Γερmicroανικά πριν από φωνήεν ακούγεται σαν το ελληνικό Ζ Εποmicroένως η ελληνική προφορά του είναι Ζαῖρεν Στο επίθετο ακούγεται ελαφρά και το πρόσθετο ε Στο τέλος του επιθέτου το ρ όπως σrsquo όλες τις λέξεις που λήγουν σε ρ ακούγεται σαν το γαλλικό ρ δηλ γ δηλ Ζαῖρεν Κίερκεγκωγ Τέλος για να ολοκληρώσουmicroε το θέmicroα του ονόmicroατός του στην καθοmicroιλούmicroενη δανέζικη η έκφραση αγανάκτησης For Soslashren σηmicroαίνει κάτι σαν το δικό microας άϊ στην οργή Γενικά το Soslashren σαν όνοmicroα είναι πολύ διαδεδοmicroένο πολύ κοινό 4 Ο Jakob Peter Mynster έγινε το 1828 πρωθιερέας και ιεροκήρυκας των Βασιλικών Ανακτόρων κατόπιν δε το 1834 επίσκοπος του νησιού Seeland στο οποίο βρίσκεται και η Κοπεγχάγη Πέθανε στις 30 Ιανουαρίου 1854 Τον διαδέχθηκε στο αξίωmicroα ο Martensen

6

Σαφώς επίσης έτρεφε σεβασmicroό στο πρόσωπό του επειδή δεν ήταν τυχαίος

Επίσκοπος Πρόκειται όmicroως και περί θεολογικής διαφοροποίησεώς του από τα

προτεσταντικά παραδεδοmicroένα Ποια ήταν όmicroως αυτά

Σχετικά microε το θέmicroα του βιβλίου

Τι είναι η Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό Είναι microια δυνατότητα εφαρmicroογής

του Χριστιανισmicroού Πρόκειται για microια βασική συmicroπεριφορά microια αναmicroονή

(προσδοκώ ανάστασιν νεκρών) -αν επιτρεπόταν να ερmicroηνεύσουmicroε κατrsquo αυτόν

τον τρόπο το νόηmicroα της πολυχρησιmicroοποιηmicroένης λέξης ύπαρξη- του

Χριστιανού δηλ microια απαίτηση του Χριστιανισmicroού σχετικά microε τη δυνατότητα

εφαρmicroογής του στη ζωή microε κατηγορηmicroατικό τρόπο και όχι microια λίγο ή

περισσότερο πλήρη γνώση του Χριστιανισmicroού Το τελευταίο microπορούν να το

κατακτήσουν και οι ειδωλολάτρες ∆ε θέλει ο Κ να συντάξει ένα νέο βιβλίο

διδασκαλίας και πολύ περισσότερο microια Κατηχητική Με άλλα λόγια δε θέλησε

τόσο να γράψει για το τι είναι Χριστιανισmicroός όσο για το πώς βιώνεται και

εφαρmicroόζεται

Πρόκειται για ένα φωτισmicroό της χριστιανικής ψυχής και όχι για ένα

πρόβληmicroα ή θέmicroα το οποίο θα microπορούσε κανείς να το εmicroπεδώσει καθαρά

διανοητικά

Ο Χριστιανισmicroός είναι γιrsquo αυτόν ένα ιστορικό ζήτηmicroα που απαιτεί και από

το Χριστιανό microια προσωπική επίδοση στους αγώνες του Επιπρόσθετα κατά τον

Κ είναι αδιάφορο το τι είναι ο Χριστιανός και το πού διαmicroένει όmicroως απαιτείται

microια ολοκληρωτική και αποκλειστική στράτευσή του

Θέλει να microεταmicroορφώσει τον άνθρωπο αυτόν που θεωρείται Χριστιανός και

συνυπολογίζεται microε τους Χριστιανούς θέλει να τον κάνει να ασκήσει να

αναπτύξει microια βασική συmicroπεριφορά η οποία τον microεταβάλλει σε αληθινό

Χριστιανό

Τα βασικά microέρη του βιβλίου γράφτηκαν το έτος 1848 έτος ανάφλεξης των

πολιτικών επαναστατικών κυmicroάτων-κινηmicroάτων εναντίον του κατεστηmicroένου στην

6

Σαφώς επίσης έτρεφε σεβασmicroό στο πρόσωπό του επειδή δεν ήταν τυχαίος

Επίσκοπος Πρόκειται όmicroως και περί θεολογικής διαφοροποίησεώς του από τα

προτεσταντικά παραδεδοmicroένα Ποια ήταν όmicroως αυτά

Σχετικά microε το θέmicroα του βιβλίου

Τι είναι η Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό Είναι microια δυνατότητα εφαρmicroογής

του Χριστιανισmicroού Πρόκειται για microια βασική συmicroπεριφορά microια αναmicroονή

(προσδοκώ ανάστασιν νεκρών) -αν επιτρεπόταν να ερmicroηνεύσουmicroε κατrsquo αυτόν

τον τρόπο το νόηmicroα της πολυχρησιmicroοποιηmicroένης λέξης ύπαρξη- του

Χριστιανού δηλ microια απαίτηση του Χριστιανισmicroού σχετικά microε τη δυνατότητα

εφαρmicroογής του στη ζωή microε κατηγορηmicroατικό τρόπο και όχι microια λίγο ή

περισσότερο πλήρη γνώση του Χριστιανισmicroού Το τελευταίο microπορούν να το

κατακτήσουν και οι ειδωλολάτρες ∆ε θέλει ο Κ να συντάξει ένα νέο βιβλίο

διδασκαλίας και πολύ περισσότερο microια Κατηχητική Με άλλα λόγια δε θέλησε

τόσο να γράψει για το τι είναι Χριστιανισmicroός όσο για το πώς βιώνεται και

εφαρmicroόζεται

Πρόκειται για ένα φωτισmicroό της χριστιανικής ψυχής και όχι για ένα

πρόβληmicroα ή θέmicroα το οποίο θα microπορούσε κανείς να το εmicroπεδώσει καθαρά

διανοητικά

Ο Χριστιανισmicroός είναι γιrsquo αυτόν ένα ιστορικό ζήτηmicroα που απαιτεί και από

το Χριστιανό microια προσωπική επίδοση στους αγώνες του Επιπρόσθετα κατά τον

Κ είναι αδιάφορο το τι είναι ο Χριστιανός και το πού διαmicroένει όmicroως απαιτείται

microια ολοκληρωτική και αποκλειστική στράτευσή του

Θέλει να microεταmicroορφώσει τον άνθρωπο αυτόν που θεωρείται Χριστιανός και

συνυπολογίζεται microε τους Χριστιανούς θέλει να τον κάνει να ασκήσει να

αναπτύξει microια βασική συmicroπεριφορά η οποία τον microεταβάλλει σε αληθινό

Χριστιανό

Τα βασικά microέρη του βιβλίου γράφτηκαν το έτος 1848 έτος ανάφλεξης των

πολιτικών επαναστατικών κυmicroάτων-κινηmicroάτων εναντίον του κατεστηmicroένου στην

7

Ευρώπη Ταυτόχρονα είναι το έτος κατά το οποίο εξέδωσαν ο Μαρξ και ο

Εγκελς το κοmicromicroουνιστικό microανιφέστο τους το οποίο microεταφράστηκε και στα

δανέζικα Ο Κ γνώριζε ορισmicroένες πηγές του microαρξισmicroού -προ πάντων τον

Φόιερmicroπαχ και τον Εγελο αλλά είχε και τροmicroερή όσφρηση για όλα όσα

συνέβαιναν γύρω του Ετσι η Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό φαίνεται να είναι

ένα αντι-microανιφέστο το οποίο εισάγει microια άλλη τάξη πραγmicroάτων ευαγγελίζεται

microια άλλη πραγmicroατικότητα απαιτεί microια άλλη απόφαση Εξωτερικά τα δύο

microανιφέστα έχουν microια σειρά από κοινά σηmicroεία Μια αυστηρή ανάλυση της

αστικοποιηmicroένης Χριστιανοσύνης και microια ριζική κλήτευση για αγώνα η καθεmicroιά

φυσικά microε διαφορετικό στόχο Όmicroως και προ πάντων ο Κ δεν έγραφε για

όλους για το πλήθος για το σύνολο Αντίθετα γράφοντας στόχευε στον ένα και

microόνο5 τον χωριστό τον microεmicroονωmicroένο που microε ευγνωmicroοσύνη ονόmicroαζε

αναγνώστη του

Όταν κοιτάει κανείς τα γραπτά του Κ από ιστορικό πρίσmicroα το πρίσmicroα της

εποχής του αυτά βρίσκονται φυσικά καθώς στην ευρωπαϊκή επικαιρότητα

δέσποζαν η απόλυτη φιλοσοφία του Εγέλου και η φιλελεύθερη θεολογία σε

δεύτερο πλάνο Απέναντι σrsquo αυτά και προκειmicroένου να θέσει σε ισχύ την απόλυτη

και αυστηρή απαίτηση της χριστιανικής πίστης η οποία τοποθετείται microαζί microε το

παράδοξο του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού αντέταξε την αποφασιστική πρόθεσή

του να κάνει αντίπραξη στην εισβολή της microοντέρνας ειδωλολατρίας ∆εν

υπάρχει ούτε στον ουρανό ούτε στη γη ούτε στα τάρταρα ούτε στην

παραπλάνηση της πλέον ευφάνταστης σκέψης η πιθανότητα microιας -microιλώντας

ανθρώπινα- περισσότερο παράφρονης σύνθεσης

Το ψευδώνυmicroό του είναι χαρακτηριστικό έναντι του Ιωάννη της

Κλίmicroακος των Φιλοσοφικών Ψιχίων και του Τελικού microη επιστηmicroονικού

υστερόγραφου εmicroφανίζεται ο Ιωάννης της αντί- Κλίmicroακος Πρόκειται για τη

5 Στο εξής τον Enkelte (δανέζ) Einzelne (γερmicroαν) = χωριστός microεmicroονωmicroένος θα τον αναφέροmicroε ως τον

ένα και microόνο Με την έννοια ότι ο κάθε ένας άνθρωπος είναι microοναδικός και ανεπανάληπτος αλλά και microοναδικός τελικά υπεύθυνος για την αυτοπραγmicroάτωσή του όπως υπεύθυνος και στη microέλλουσα κρίση Ο ΝΑ Νησιώτης (Υπαρξισmicroός και Χριστιανική Πίστις βrsquo έκδοσις Αθήναι 1969 σελ 296 υποσηmicro 3) microεταφράζει τον Einzelne Ο Είς και microόνος

8

θέση απόφαση εναντίον της φιλοσοφίας εναντίον της λογικής του

διαφωτισmicroού εναντίον της σκέψης που ολοκληρώνει το σύστηmicroα Θεού και

κόσmicroου πρόκειται για την εξάσκηση της χριστιανικής ύπαρξης

Η Χριστιανοσύνη στην πάροδο του χρόνου κατήργησε το Χριστιανισmicroό

Παρουσιάστηκε ένα ερώτηmicroα στα Φιλοσοφικά Ψιχία για ένα ιστορικό

γεγονός τη γέννηση του Χριστού γεγονός το οποίο ποτέ δε χάνεται δεν

εξαφανίζεται δεν απορροφάται εξ ίσου και όmicroοια microέσα στο σύνολο των

γεγονότων του παρελθόντος ή σrsquo όποιο χρονικό το οποίο ακολουθεί Αυτό

συmicroβαίνει διότι σηmicroαίνει την είσοδο του αιωνίου microέσα στο χρόνο ότι δηλ ο

Θεός έγινε άνθρωπος Αυτή η φιλοσοφικά άλυτη αυτή η ασύλληπτη για τη

λογική αντίφαση γίνεται για την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό ερώτηmicroα

αποφασιστικής σηmicroασίας Μαζί του εmicroφανίζονται ιστορικοφιλοσοφικά και

ιστορικοθεολογικά ερωτήmicroατα που microόνον στην πίστη microπορούν να βρουν microια

απάντηση Ως εκ τούτου ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος δίνει την απάντησή του microε

το Απόλυτα Παράδοξο είναι επίπονο να ρωτάς για το πώς είναι δυνατό ο Θεός

να έγινε ο Υιός του ανθρώπου Συνέβη Η χρονική στιγmicroή της γέννησης και της

ζωής του βρίσκεται ιστορικά σε συγκεκριmicroένο ακριβώς σηmicroείο και ο θάνατός

Του επί Ποντίου Πιλάτου συmicroπεριλήφθηκε στο ντοκουmicroέντο της πίστεως για

όλους τους αιώνες Ως εκ τούτου κανείς δεν microπορεί να προσπεράσει αυτό το

παράδοξο εάν θέλει να γίνει Χριστιανός Οι συλλογισmicroοί του Κ συνδέονται microε

το χωρίο του Ματθ 1128 ∆εῦτε πρός microε πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ

πεφορτισmicroένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑmicroᾶς Ποια αξία έχει αυτή η πρόσκληση

Εξέπεσε προ πολλού Είναι microια πρόταση της λογοτεχνίας ή ένα ευσεβές ρητό Η

απάντηση είναι δυνατόν να δοθεί microόνον όταν έχει κανείς προηγουmicroένως ρωτήσει

ποιος είναι αυτός που microας προσκαλεί Η ερώτηση αυτή προκαλεί microιαν αλυσίδα

νέων ερωτήσεων Μπορεί κανείς να αποκοmicroίσει από την ιστορία κάτι το

γνωστικό σχετικά microε αυτόν που προσκαλεί Μπορεί κανείς να αποδείξει από την

ιστορία ότι αυτός που προσκαλεί ήταν Θεός Είναι οι ιστορικές συνέπειες της

9

πραγmicroατικότητας της ιστορικής ζωής Του σπουδαιότερες από τη ζωή Του Είναι

οι βασικές ερωτήσεις οι οποίες τίθενται και στο πρώτο microέρος αυτού του βιβλίου

Το αποτέλεσmicroα των συλλογισmicroών του είναι Η Χριστιανοσύνη στην

πορεία της ιστορίας κατήργησε το Χριστιανισmicroό Εποmicroένως το καθήκον

σήmicroερα είναι να οδηγηθεί ο Χριστιανισmicroός και πάλι στη Χριστιανοσύνη ∆ιότι η

Χριστιανοσύνη έγινε πλέον ένας γεωγραφικός όρος

Τοποθετούmicroεθα πέρα από το παράδοξο του χαρακτήρα της ενανθρώπισης

του Θεού microε αποτέλεσmicroα η απόφαση της πίστης microας να έχει αντικατασταθεί microε

ένα ποσοτικό ορισmicroό ο Χριστός ως χρονική παρουσία στην ιστορική πορεία της

παγκόσmicroιας ιστορίας αντικαταστάθηκε από to ante στο post από αιώνιο σε

ιστορικό -χρονικό γεγονός Σαν να microπορούσε το Απόλυτο να διαφυλαχθεί από

την πτώση του microόνον microέσω της ανάmicroνησης Τι microεγάλη απάτη Έναντι του

Απολύτου υπάρχει microόνον ένας χρόνος Το παρόν Για όποιον δε ζει στο παρόν microε

το Απόλυτο γιrsquo αυτόν Αυτό δεν υπάρχει καν Το παρελθόν δεν είναι

πραγmicroατικότητα για εmicroένα microόνον το ταυτόχρονο είναι πραγmicroατικότητα για

εmicroένα Εκείνο microε το οποίο είσαι ταυτόχρονος είναι πραγmicroατικότητα για εσένα

Και κατrsquo αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος microπορεί microόνον microε τη στιγmicroή που ζει να

είναι ταυτόχρονος -αλλά τότε microόνον microε έναν άλλον microε τη ζωή του Χριστού πάνω

στη γη (Samtidhed med Christus6) Τούτο διότι η ζωή του Χριστού πάνω στην

γη δηλ η Ιερά Ιστορία βρίσκεται εντελώς microόνη καθότι αυτή βρίσκεται εκτός

της ιστορίας Η αποφασιστική απαίτηση εποmicroένως για το Χριστιανό είναι η

βίωση του Χριστού στο παρόν Η απώλεια αυτής της παροντικής βίωσης του

Χριστού είναι το βασικό άλγος της Χριστιανοσύνης Ως εκ τούτου εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό σηmicroαίνει εξάσκηση στην παροντική βίωση του Χριστού

Ταυτόχρονος ακόλουθος του Χριστού γίνεται κανείς όχι microε την

αποστασιοποίηση των αιώνων αλλά microέσα στην αmicroεσότητα του παρόντος και της

παρουσίας Του Η ουσία του Χριστιανισmicroού δε συλλαmicroβάνεται microε τους όρους της

6 Ταυτόχρονη βίωση του παρόντος microε τον Χριστό Το δαν Samtidhed και το γερmicro Gleichzeitigkeit

αποδίδονται πιο εύστοχα στα ελληνικά microε περίφραση Αλλιώς θα έπρεπε να αποδοθεί microε το αδόκιmicroο laquordquoταυτοχρονισmicroόςrdquo microε τον Χριστό

10

γενικής πολιτισmicroικής και θεωρητικής ιστορίας διότι η Ιερά Ιστορία λαmicroβάνει

χώρα σε microια άλλη διάσταση πέραν του χώρου και του χρόνου και εν τούτοις

εδώ και τώρα

Το Απόλυτα παράδοξο η Σχέση Προσώπων και το Inkognito του

Θεανθρώπου

Το επόmicroενο ζητούmicroενο είναι το κατά πόσον ο αναγνώστης είναι έτοιmicroος να

περάσει ένα συγκεκριmicroένο όριο microια ζώνη microια γραmicromicroή όπου microε βεβαιότητα θα

βίωνε ένα σεισmicroό Πρόκειται για τη σύγκρουση της αιωνιότητας microε το χρόνο Το

να αντέξει κανείς κάτι τέτοιο δεν είναι υπόθεση του καθενός Παρόλα αυτά το

βίωmicroα αυτό η δοκιmicroή αυτή δε χαρίζεται Και όλοι microας πρέπει για να microπορέσουmicroε

να περάσουmicroε microε επιτυχία αυτή τη δοκιmicroή να θελήσουmicroε να βοηθηθούmicroε από το

Θεό Η εξάσκηση στη βίωση του παρόντος microε το Χριστό ακολουθεί σαν microια

πράξη αυτο(καθ)ορισmicroού και αυτοδιαπαιδαγώγησης την κατάσταση που οδηγεί

στη λήψη της απόφασης αν θα σκανδαλισθεί κανείς ή θα πιστέψει στο απέναντι

ευρισκόmicroενο δηλ microε την ένωση Θεού και του ενός και microόνον ανθρώπου

Αυτήν την τόσο απερίγραπτα αντιφάσκουσα ενότητα ονοmicroάζει ο Κ το απόλυτο

Παράδοξο7

Η εξάσκηση είναι αποτέλεσmicroα εποmicroένως όχι όπως γίνεται στα άλλα

αναπτυξιακά στάδια πάνω σε προϊόντα microόρφωσης και αντικείmicroενα διδασκαλίας

αλλά καθαρά προσωπικών σχέσεων ενέργειας σε microία σχέση προσωπικότητας η

οποία είναι προϊόν ανάπτυξης microιας ιστορικής κατάστασης και απαιτεί microια

ελεύθερη προσωπική απόφαση Να ζεις ταυτόχρονα το παρόν microε το Χριστό

σηmicroαίνει να προσπεράσεις τον ουσιαστικό σκανδαλισmicroό ο οποίος έγκειται στο

ότι ένας άνθρωπος ο Χριστός microιλάει και ενεργεί ως Θεός χαρακτηρίζεται ως

Θεός και ταυτόχρονα είναι ταπεινής καταγωγής φτωχός και πάσχων είναι

αδύναmicroος Εξάσκηση σrsquo αυτή την ταυτόχρονη βίωση του παρόντος σηmicroαίνει να

7 Das ist des Denkens das groumlszligte Paradox etwas entdecken zu wollen was selbst nicht entdeckt werden will

11

καταντήσεις να βρεθείς ο ίδιος στην αντίφαση γιατί ο σκανδαλισmicroός σχετίζεται

είτε microε το Χριστό είτε microε το ότι είσαι Χριστιανός

Η ιδιαιτερότητα αυτής της κατάστασης στην οποία πρέπει να

ακολουθήσει η εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό χαρακτηρίζεται από την αδυναmicroία

microιας άmicroεσης microετάδοσης Προκειmicroένου να διασφαλίζει την ελευθερία της

απόφασης του ανθρώπου ο Υιός του Θεού δεν εκφράζει άmicroεσα και microε ευκρίνεια

την Θεότητα του αλλά την κρύβει πίσω απ το Σηmicroείο-Σηmicroάδι της Αντίφασης

Ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος το ονοmicroάζει το Inkognito του Θεανθρώπου του

οποίου η παιδαγωγική σοβαρότητα ευρίσκει την έκφρασή της στο ότι αυτή η

απόκρυψη-υπόθαλψη είναι ταυτόχρονα το microυστικό του πάθους Του Ο Υιός του

ανθρώπου συνδέεται ο ίδιος κατά τέτοιον τρόπο microε αποτέλεσmicroα να αισθάνεται

θεϊκά συνδεδεmicroένος Τούτο δε διότι microόνον έτσι διασφαλίζει την προσωπική

ελευθερία του ανθρώπου Αυτή η αναγνώριση της προσωπικής αξιοπρέπειας του

ανθρώπου προϋποθέτει το Inkognito και microεταφράζει όλη την απ αυτόν

γινόmicroενη microετάδοση κατά έmicromicroεσο τρόπο ∆ιότι βέβαια δεν πρόκειται για την

αποδοχή microιας διδασκαλίας την κατανόηση microιας φιλοσοφίας αλλά για την

πραγmicroάτωση microιας ύπαρξης

Η microετάδοση της υπαρκτότητας απαιτεί έναν παραλήπτη της microετάδοσης

ο οποίος την microετάδοση αυτή τη διπλασιάζει microε την έννοια ότι αυτός όχι microόνον τη

δίδει από microόνος του microε το ότι αυτός όχι microόνον τη διδάσκει ή την ευαγγελίζεται

αλλά την αναπαριστά ο ίδιος και σ αυτό που αυτός καταλαβαίνει υπάρχει Ο

Κίερκεγκωρ επανειληmicromicroένα διασαφηνίζει και καθορίζει επακριβώς αυτή την

κατάσταση των πραγmicroάτων Την Αλήθεια του Χριστιανισmicroού δεν microπορεί να

αποδείξει κανείς άmicroεσα και δε θα microπορούσε αυτή να αποδειχθεί microέσω της

ιστορίας rdquoΜιλώντας ανθρώπιναrdquo microας την χρωστάει ο ίδιος ο Χριστός αυτήν την

απόδειξη ∆ε θα πρέπει κανείς να το κατανοεί αυτό σε αντίθεση προς την

Οmicroολογία Πίστεως της Καθολικής Συνόδου του Τριδέντου (ή Τρέντου 1545-

1563) ή άλλων εκδηλώσεων της Χριστιανοσύνης περί του βαθmicroού αληθείας της

χριστιανικής ιστορίας Ο microεγάλος ∆ανός microιλάει για υπαρξιακή αλήθεια και

12

αξιοπιστία Η χριστιανική ύπαρξη δεν είναι βέβαια το αποτέλεσmicroα ενός λογικού

συmicroπεράσmicroατος αλλά η συνέπεια προσωπικής αποφασιστικότητας Τούτο συν-

εξαρτάται microε το ερώτηmicroα της Αλήθειας πώς αυτή θα τεθεί και microε την οποία

εmicroείς θα ασχοληθούmicroε έχοντας υπόψη το τρίτο microέρος του βιβλίου

Η θέση του Κίερκεγκωρ για την αδυναmicroία της άmicroεσης microετάδοσης

βρίσκεται στο φόντο microιας microακράς και βαθιάς microελέτης του γενικά για τη

δυνατότητα της microετάδοσης Κατά το έτος 1847 σχεδίασε microαθήmicroατα για τη

∆ιαλεκτική της ηθικής και ηθικο-θρησκευτικής microετάδοσης στα οποία καθαρά

σκιαγραφείται αυτό που τώρα στην Εξάσκηση έρχεται συνεπώς να

εκτελεστεί Μπορείς να microεταδόσεις γνώσεις όλων των ειδών αλλά η microετάδοση

του ηθικο-θρησκευτικού δύνασθαι απαιτεί περισσότερα Εφόσον σύmicroφωνα microrsquo

αυτό microια γνώση πρέπει να microεταδοθεί προκειmicroένου να δώσουmicroε γενικά microια

έννοια περί αυτής περί τίνος πρόκειται microπορεί αυτή να microεταδοθεί άmicroεσα Όmicroως

την ηθική και θρησκευτική πράξη στην ηθική και θρησκευτική κατάσταση δε

microπορείς ποτέ να τη microεταδώσεις άmicroεσα διότι αυτό έχει για προϋπόθεση το

ελεύθερο το προσωπικό Ναι την υποκειmicroενικότητα Ενισχυmicroένο τούτο ισχύει

για την αποδοχή και πραγmicroατοποίηση του Χριστιανισmicroού Πρέπει να διδάξεις και

να ευαγγελιστείς τον Χριστιανισmicroό όmicroως αυτό είναι microόνον ένα πρώτο το κατrsquo

αρχάς Η κύρια άσκηση συνίσταται στο να microεταδώσεις τη ζωή του

Χριστιανισmicroού και τούτο microπορείς να το κάνεις microόνον έmicromicroεσα διότι η πράξη της

πίστης είναι microια προσωπική πράξη και microεταmicroορφώνει το πρόσωπο

Ο Κίερκεγκωρ ασχολήθηκε λεπτοmicroερώς microε το είδος του έργου στο οποίο

παιδαγωγοί και ιερείς θα microπορούσαν να συνεισφέρουν Με αρνητικό τρόπο το

οδήγησε στη συνέχεια σε κριτική του συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος

Από την εποχή του Ζ Κίερκεγκωρ υπάρχει ένα microεθοδολογικό πρόβληmicroα του

κηρύγmicroατος που ταυτόχρονα είναι ένα θεολογικό πρόβληmicroα πόσο microακριά

πηγαίνει η αυθεντία και η δοσmicroένη στον ιεροκήρυκα εξουσία ποια microέσα microπορεί

να χρησιmicroοποιήσει ώστε να παράσχει έmicroφαση στο κήρυγmicroά του Κατέστησε

σαφές ότι όλα τα υποκειmicroενικά microέσα που εmicroείς σήmicroερα υπό την έννοια των

13

δυνάmicroεων υποβολής θα microπορούσαmicroε να συγκεντρώσουmicroε-να ανακεφαλαιώ-

σουmicroε δεν είναι επιτρεπτά Επισήmicroανε επίσης τον ενδοιασmicroό για τεχνικά microέσα

προ πάντων όmicroως απέρριψε microε την επίκληση της φαντασmicroαγορικής ιστορίας του

Χριστιανισmicroού το να συλλέγονται αποδεικτικά microέσα για την αξιοπιστία και το

αξιοθαύmicroαστό τους Κατrsquo αυτόν τον τρόπο δεν προσφέρει κανείς υπηρεσία στο

Χριστιανισmicroό αλλά microε την πάροδο του χρόνου τον καταργεί

Κατά συνέπεια σε όλη τη φιλοπονία όπως επίσης και τη ευαρέσκεια σε

ορισmicroένες παραδόσεις microέσα στα πλαίσια της Εκκλησίας-Χριστιανισmicroού

ασκήθηκε εκ microέρους του microια έντονη κριτική Μετάδοση πίστεως δε σηmicroαίνει microια

αντικειmicroενική τοποθέτηση εκβιασmicroό κριτικής και αναγνώρισης Μετάδοση

πίστεως δε σηmicroαίνει να χαρίζεις ησυχία και συmicroφιλίωση microε τα πεπραγmicroένα του

ακροατή αλλά να θέτεις τον υποκειmicroενισmicroό στη διαρκή απόφαση υπέρ ή κατά

του Χριστού σε πλαίσια ελευθερίας να φέρνεις έναν άνθρωπο στο να αντέξει την

Αντίφαση η οποία έγκειται αφrsquo ενός στην ιστορική πραγmicroατικότητα ότι ο Υιός

του Θεού έλαβε τη φύση ενός και microόνου ανθρώπου ώστε να γίνει το ίδιο microε τον

ταπεινότερο και αφrsquo ετέρου ότι είναι δεδοmicroένο να τοποθετηθεί microε τον ιστορικό

Ιησού σήmicroερα τώρα στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος

δηλ να ριχτεί στην εκλογή microεταξύ Σκανδαλισmicroού και Πίστεως Αυτός θα ήταν ο

δρόmicroος για να εξασκήσει το Χριστιανισmicroό

Εκκλησία Ecclesia-passionis

Εδώ θα microπορούσε να ισχύσει microια κριτική που επανειληmicromicroένα έγινε στον

Κίερκεγκωρ ότι ο microεγάλος ∆ανός δεν είχε καmicroιά αποφασιστική Θέση-Εικόνα της

φύσης της Εκκλησίας Βεβαιότατα ο Κίερκεγκωρ στον αγώνα του εναντίον της

δανέζικης κρατικής Εκκλησίας από την άποψη της εξωτερικής εικόνας της

εmicroφάνισής της τελικά την διαζεύχθηκε και υπό την έννοια της Εξάσκησης

στο Χριστιανισmicroό δεν την αντιλαmicroβάνεται ως τη συναρίθmicroηση σε ένα σύλλογο

φορολογουmicroένων Ως προς το τελευταίο θα microπορούσε να του δώσει κανείς δίκιο

εάν σκεφθεί ότι κατά την εποχή του απουσίαζε σε microεγάλο βαθmicroό η

θεmicroελιωδέστερη προϋπόθεση για την Εκκλησία ως καθιδρύmicroατος του Ιησού

14

Τούτο δε διότι απουσίαζε από αυτήν όχι microόνον η ίδια η Εκκλησία αλλά προ

πάντων η πίστη στον Ιησού Χριστό ο οποίος την κουβαλάει Όmicroως και η χρήση

της γλώσσας που κάνει θα έπρεπε να microας καταστήσει προσεκτικούς επειδή δεν

επιτέθηκε ο ίδιος ποτέ κατά της Εκκλησίας ως τέτοιας ως καθιδρύmicroατος αλλά

εναντίον της Χριστιανοσύνης γενικά (Schein-Christianismus = του κατrsquo

επίφασιν Χριστιανισmicroού του φαινοmicroενικού Χριστιανισmicroού) ∆ιότι η Εκκλησία

σίγουρα δεν είναι microόνον ένα αντικειmicroενικό δεδοmicroένο το οποίο θα βρισκόταν

αποκλειστικά έναντι των Χριστιανών Η Εκκλησία θέλει να είναι ζωντανή microέσα

στην πίστη προϋποθέτει τη χριστιανική ύπαρξη του καθενός ή τη συ-σχετίζει

ουσιαστικά microε τη δική της ύπαρξη και τούτο ισχύει επίσης για την υψηλότερη

έννοια του Corpus Christi mysticum Το σώmicroα ζει και στα microέλη του και επειδή

εδώ σώmicroα και microέλος δεν είναι microόνον εργαλεία αλλά θα πρέπει να θεωρηθούν

ψυχές προσώπων δεν περιορίζονται ούτε τα microέλη σε λειτουργικά καθήκοντα

Είναι προσωπική πραγmicroατικότητα του σώmicroατος Εποmicroένως υπάρχει και microια

υποκειmicroενική πλευρά της έννοιας Εκκλησία ο καθένας Χριστιανός πρέπει να

συmicro-βιώνει τη ζωή του σώmicroατος σε ελεύθερη πράξη στο Ναι της Πίστης και

αυτό το γεγονός αυτό το συmicroβάν απαιτεί microια καθαρότητα της

υποκειmicroενικότητας Ως εκ τούτου για να είναι ένα microέλος της Εκκλησίας έγκυρο

πρέπει προηγουmicroένως να έχει καλυφθεί η προϋπόθεση της Πίστης Χριστιανική

ύπαρξη ως συmicroπαράταξη ως συστράτευση στην Εκκλησία σηmicroαίνει εποmicroένως

να ζει τη ζωή του Θεανθρώπου στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος που δε

βιώθηκε κάπου και κάποτε αλλά ιστορικά σε ένα microονοσήmicroαντο σηmicroείο τοmicroής

του χρόνου και της αιωνιότητας δηλαδή κάποτε πριν σήmicroερα και αύριο Ως

ανακεφαλαίωση των παραπάνω Ιστορία της Σωτηρίας ως ιστορία και της

Εκκλησίας σηmicroαίνει το συmicroβάν της Σωτηρίας από την Αιωνιότητα microέσω των

χρόνων προς την Αιωνιότητα Ο Χριστιανός στέκεται σrsquo αυτό το γεγονός ως

άνθρωπος περαστικός στο χρόνο που καταλήγει πάνω από την εξάσκηση της

ακολουθίας του Χριστού microέσω της ζωής Του των παθών και του θανάτου στην

Ανάσταση της αιώνιας ζωής Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό ταυτόχρονα επίσης

15

ως απαραίτητος όρος ζωντανής συmicromicroετοχής στα microέλη της στην Εκκλησία

σηmicroαίνει εποmicroένως τη θερmicroή και κατrsquo επανάληψη ανανεωmicroένη εσωτερίκευση

αυτής της πράξης στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος να

πιστεύεις στον ιστορικό Ιησού

Παρόλα αυτά microένει τουλάχιστον στην πολεmicroική που του ασκήθηκε για το

βιβλίο του αυτό της Εξάσκησης ανοικτό ένα θέmicroα κατά πόσον δηλ ο

Κίερκεγκωρ θέλει να ισχυρισθεί ότι στο πέρασmicroα των αιώνων είχε χαθεί εντελώς

η ταυτόχρονη βίωση του Ιησού στο παρόν Τότε δε θα είχε βέβαια υπάρξει ούτε

και η ιστορική πραγmicroατικότητα της Εκκλησίας Από πολλά έργα του εξάγεται

αλλά και ονοmicroαστικά αναφέρεται στις σηmicroειώσεις των επιστηmicroονικών

ηmicroερολογίων του ότι ήταν εναντίον microιας τέτοιας τοποθέτησης Η έντονη

κριτική του Κίερκεγκωρ κατευθυνόταν ενάντια στην κατάσταση της

Χριστιανοσύνης της εποχής του όχι όmicroως ενάντια στην ιστορία της

Χριστιανοσύνης στην ολότητά της Βέβαια βλέπει την ιστορία του

Χριστιανισmicroού κυρίως microόνον ως ιστορία χωριστών microεmicroονωmicroένων8 Χριστιανών

(ίσως ως το δικό microας ιερό λείmicromicroα) οι οποίοι οmicroολόγησαν στην ακολουθία του

Χριστού στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος τους Αλλά δε

θα πρέπει να εξάγει από αυτό κανείς το συmicroπέρασmicroα ότι αυτή η κοινότητα θα

έπρεπε να εννοηθεί ως σύνολο αποmicroονωmicroένα στεκόmicroενων προσωπικοτήτων

Τούτο θα σήmicroαινε παράβλεψη του ποιοτικού ορισmicroού της ταυτόχρονης βίωσης

του παρόντος η οποία βέβαια προωθεί microια σχέση των Χριστιανών microεταξύ τους

ως προς τη σχέση τους microε το Χριστό όχι του ενός δίπλα στον άλλο αλλά του

ενός microε τον άλλο (η σχέση που λέmicroε εmicroείς στην Οικουmicroενικότητα)

Τι είναι Αλήθεια

Κανένας άνθρωπος εκτός από τον Χριστό δεν είναι η Αλήθεια (σελ 225)

8 Πληθυντικός του rdquoενός και microόνουrdquo στα ελληνικά γραmicromicroατικά δεν υπάρχει προκειmicroένου να βοηθηθεί η

έννοια του δανέζικου όρου rdquoEnkelterdquo και γερmicroανικού rdquoEinzelnerdquo και να microην παρεξηγηθεί microια έκφραση που θα κάλυπτε περισσότερους του rdquoενός και microόνουrdquo

16

Ήδη σε ηλικία 27 ετών ο Κ έγραφε στον τόπο της διαφυγής του στον

τόπο των διακοπών του στο βόρειο άκρο του νησιού Ζιέλαντ στο Γκιλελάι Τι

άλλο είναι η Αλήθεια από microια ζωή για microια ιδέα

Πολλοί καταλογίζουν στον Κ microια υποκειmicroενικότητα πέρα από την

ατοmicroοκρατία και σαν παράδειγmicroα φέρνουν τις απόψεις του για την Αλήθεια

Χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη προσοχή όmicroως στις σκέψεις του πάνω στο θέmicroα

αυτό περί της Αλήθειας που παρατίθενται στο ανά χείρας βιβλίο και γίνεται

φανερό ότι στην ουσία οι απόψεις του δε διαφέρουν καθόλου απrsquo αυτό που

έγκριτοι σύγχρονοι Ορθόδοξοι Θεολόγοι ονοmicroάζουν υποκειmicroενική

πραγmicroατικότητα

Πόσοι από τους δικούς microας ορθοδόξους πνευmicroατικούς ηγέτες δεν έφθασαν

στο πραγmicroατικά ακραίο σηmicroείο να περιορίζουν τον Παράδεισο στον αριθmicroό

microόνον των δικών τους οπαδών επειδή είδαν ότι ακόmicroα και οι Έλληνες είναι

microόνον κατrsquo όνοmicroα Χριστιανοί

Ποια είναι λοιπόν σrsquo αυτό το παιδαγωγικό φαινόmicroενο της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό η microεγάλη τελική εξέταση Σrsquo αυτή την ερώτηση απαντάει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στις επτά οmicroιλίες του τρίτου microέρους Τη συνοψίζει σε

microία πρόταση όποιος θέλει να γίνει Χριστιανός πρέπει να παραδοθεί στον

Χριστό διότι από το microεγαλείο του θα ελκύσει τους πάντες προς Αυτόν Αλλά

αυτή η πράξη της αυτοάσκησης είναι συνδεδεmicroένη microε microια προηγούmicroενη

αυτοδιαπαιδαγώγηση χωρίς την οποία δε microπορεί κανείς να γίνει Χριστιανός Ο

Κίερκεγκωρ επεκτείνει ερmicroηνευτικά το χωρίο του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου

κἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρός ἐmicroαυτόν (Ιωάν 12 32)

microέσω του ορισmicroού του στrsquo αλήθεια να ελκύσει πρός Αυτόν Ο Χριστός

εποmicroένως φέρνει την εξέλιξη της διαπαιδαγώγησης microόνον τότε σε πέρας όταν

προηγουmicroένως ο microαθητής έχει έρθει στην Αλήθεια Μrsquo αυτό υποδεικνύεται η

αναγκαιότητα ότι θα πρέπει να έχει έρθει κανείς πρώτα στον εαυτό του

Στο σηmicroείο αυτό πρέπει να δοθούν απαντήσεις σε δύο ερωτήmicroατα που

αφορούν την κατανόηση αυτής της πορείας Τι εννοεί ο Κίερκεγκωρ microε το

17

Εαυτό και τι σηmicroαίνει εδώ Αλήθεια Η απάντηση στην πρώτη ερώτηση microας

οδηγεί στο microέσο της προβληmicroατικής της microοντέρνας υπαρξιστικής φιλοσοφίας

ένας εαυτός είναι ένας διπλασιασmicroός είναι Ελευθερία Ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος φέρνει ως παράδειγmicroα προς κατανόηση του θέmicroατος την εικόνα του

microαγνήτη Το ότι ο η το ελκυόmicroενο από το microαγνήτη δεν έχει καmicroιά επιλογή

πρέπει να είναι συνέπεια της δύναmicroης έλξης του microαγνήτη Ο άνθρωπος όmicroως

microπορεί να αντισταθεί σε κάθε έλξη είναι ελεύθερος microπορεί να διαλέξει Όταν

ένας άνθρωπος χωρίς να έχει την εmicroπειρία αυτής της ελευθερίας χωρίς τη

δυνατότητα της επιλογής έλκεται από οτιδήποτε τότε αυτή η έλξη δεν είναι η

σωστή διότι η Αλήθεια πάνω στον εαυτό είναι η Ελευθερία του Εάν κανείς

παρατηρούσε αυτήν την πρόταση καθrsquo εαυτή θα microπορούσε να πει ότι προέρχεται

απrsquo ευθείας από ένα έργο του Σαρτρ (lrsquo homme est liberteacute) Μόνον όταν πρώτα

έχει κατανοήσει κανείς το βάθος αυτής της Ελευθερίας microέσω του οποίου βάθους

η διαλεκτική της Ελευθερίας λαmicroβάνει την κύρια έντασή της ότι δηλ ο Θεός

είναι η απόλυτη Ελευθερία και ότι η Ελευθερία του ανθρώπου γνωρίζει εξ αυτού

τούτου τον ποιοτικό ορισmicroό της τότε microπορεί να κρίνει κανείς τη διαφορά και το

βαθmicroό της απόστασης microεταξύ του Κίερκεγκωρ και των microοντέρνων υπαρξιστών

φιλοσόφων Ο άνθρωπος είναι ελευθερία -πρέπει να είναι ελεύθερος και είναι

ελεύθερος για να microπορέσει να βρει microια ποιοτική σχέση προς το Θεό Εξάσκηση

στο Χριστιανισmicroό σηmicroαίνει να συγκατατεθείς στο Θεό ελεύθερα Γιrsquo αυτό λέγει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος ότι ο Χριστός microόνον τότε ελκύει έναν άνθρωπο όταν

αυτός προηγουmicroένως έχει γίνει ελεύθερα ο εαυτός του Ο Χριστιανισmicroός

κατανοούmicroενος ως microια θρησκεία της ελευθερίας έχει ως τη microεγαλύτερή του

εξαγγελία την ακόλουθη Θέλει να ελκύσει τον άνθρωπο προς αυτόν Για να

microπορέσει όmicroως να τον ελκύσει στrsquo αλήθεια θέλει να τον ελκύσει microόνο ως

ελεύθερο ον και microάλιστα microέσα από microια επιλογή

Ο άνθρωπος στέκεται προς το Θεό σε microια προσωπική σχέση Αυτή είναι

η τάξη η οποία όmicroως δε γίνεται αντιληπτή microε οντολογικές κατηγορίες Η σχέση

αυτή στέκεται τότε στrsquo αλήθεια όταν διάφανα θεmicroελιώνεται σrsquo αυτόν που

18

νοmicroοθέτησε αυτή τη σχέση λέγει στο βιβλίο του Η προς θάνατον ασθένεια9

Από τη σχέση αυτής της έντασης microεταξύ προσώπου (ανθρώπου) και προσώπου

(Θεού) εξαρτάται κατά πόσον εmicroείς κατανοούmicroε το punctum saliens της

εξάσκησης στο Χριστιανισmicroό Ο προσωπικός άνθρωπος κατόπιν έχει να επιτύχει

την εσω-προσωπική διαλεκτική -εσωτερική διαλεκτική δηλ να έρθει στον εαυτό

του σrsquo αυτόν που ο Θεός πάντοτε είναι σrsquo αυτόν και γιrsquo αυτόν Μόνον σrsquo

αυτήν την αλήθεια της ύπαρξης εξ αυτού του λόγου και αιτίας θα microπορούν

άνθρωπος και Θεός να έρθουν ο ένας στον άλλον στην Ελευθερία Τίποτα άλλο

δε microπορεί να ελκύσει το πνεύmicroα προς αυτό παρά microόνο άλλο πνεύmicroα Η πράξη της

Εξάσκησης προϋποθέτει λοιπόν την ελεύθερη πλαστικότητα Μrsquo αυτό

αποmicroακρύνεται ο Κίερκεγκωρ από microεταβιβασmicroένες παραστάσεις της διδασκαλίας

της Χάριτος δια του οποίου ταυτόχρονα κάνει ξεκάθαρα τα σύνορα του

παιδαγωγού Η διαπαιδαγώγηση βλέπει τα όριά της στην ελευθερία του

ανθρώπου που είναι δεδοmicroένα microε το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι πρόσωπο

Η Χάρις ως παιδαγωγική δύναmicroη του Θεού ενεργεί ως εκ τούτου όχι

όπως microια φυσική βία Και αυτή πάλι δεν microπορεί επίσης ούτε να συνδεθεί microε

απλή φύση διότι πρέπει να προϋποθέσει το προσωπικό Ναι του εαυτού του

προσώπου Η Χάρις ενεργεί προσωπικά και οικοδοmicroεί πάνω στην ελευθερία του

ανθρώπου στrsquo αλήθεια και microέσω της προσωπικής απόφασης στην κατάσταση

της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος microε το Χριστό καταλήγει και φθάνει στον

υψηλότερο σχηmicroατισmicroό του εαυτού του ∆ηλ η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

Ο αναγνώστης δε θα πρέπει να δυσκολευτεί να το κατανοήσει Η Χάρις

προϋποθέτει την Ιερά Ιστορία και την ύπαρξη του ανθρώπου στην ταυτόχρονη

βίωση του παρόντος microε το Χριστό Η microεσαιωνική σκέψη διέκρινε βέβαια τη

Φύση από τον άνθρωπο αλλά χρησιmicroοποιούσε επίσης και την έννοια laquoΦύσηraquo σε

γενικότερη και περιεκτικότερη σηmicroασία Επειδή όmicroως όλη η ιστορία στέκεται

υπό την κρίση της αλήθειας και microόνον microία αλήθεια υπάρχει ο Χριστός γιrsquo αυτό

microπορεί κανείς σίγουρα να rsquoπει ότι η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

9 Ή αλλιώς rdquoΗ θανατηφόρος ασθένειαrdquo

19

Ετσι ερχόmicroαστε στην απάντηση της δεύτερης ερώτησης τι είναι Αλήθεια

Ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στρέφει αυτήν την ερώτηση στα υπαρξιακά (αντί

του τι είναι λέει ποιος είναι) ποιος είναι η Αλήθεια ∆εν πρόκειται για microια

γνώση microια συναίσθηση microια ιδέα ή για microια ακόmicroα ωραία σκέψη αλλά για microια

Αλήθεια της συγκεκριmicroένης ιστορικής ζωής ο Χριστός είναι Αλήθεια Η

ερώτηση του Πιλάτου ξεσκεπάζεται σαν microια τρέλα στην οποία η τρέλα της

φιλοσοφίας ξανοίγεται διότι η Αλήθεια είναι όχι ένα σύνολο από δόγmicroατα όχι

ένας ορισmicroός microιας έννοιας και τα παρόmicroοια αλλά microια ζωή η ζωή του Χριστού

Εποmicroένως δεν εξαρτάται από το να ξέρουmicroε την αλήθεια αλλά να

πραγmicroατώσουmicroε την Αλήθεια να ζήσουmicroε την Αλήθεια Η αντίθεση γνώσης και

Πίστης είναι εποmicroένως στην ουσία η αντίθεση Γνώσης και Ύπαρξης Μεταξύ

Αληθειών και της Αλήθειας ως ζωντανής Πραγmicroατικότητας υπάρχει microια

άπειρη10 διαφορά Όταν λέει ο Σχολαστικισmicroός ότι την Αλήθεια πρέπει να την

τοποθετούmicroε στο υψηλότερο περιεκτικότερο σηmicroείο και στην πρώτη

διαmicroόρφωση-ανάπτυξη δηλ στο Θεό (Deus est veritas et quidem summa

maxima et prima) τότε η παράσταση αποδίδεται στο intellectu Dei (proprie et

primo) την βρίσκουmicroε τρόπον τινα σαν ένα τελικό αποτέλεσmicroα όλων των

Αληθειών Γνωρίζουmicroε ότι αυτή η ερmicroηνεία βέβαια είναι πολύ στενή και στην

ουσία είναι και λανθασmicroένη Όmicroως ο κίνδυνος που βρίσκεται εδώ πρέπει να

προσεχθεί διότι προκάλεσε εν τούτοις microερικές συmicroφορές Η Εκκλησία ως θεϊκό

καθίδρυmicroα θα γίνει τότε πολύ εύκολα απλό δοχείο όλων των Αληθειών διότι

θα αποδώσει στο Θεό ένα σύνολο από Αλήθειες Ο Κίερκεγκωρ στρέφεται

γεmicroάτος πάθος εναντίον αυτής της παρεξήγησης Ο Χριστός είναι η Αλήθεια την

εκφράζει microέσα από την Ύπαρξη του Και ο Χριστιανισmicroός δεν microπορεί να είναι

εποmicroένως η Αλήθεια microε την έννοια ενός αποτελέσmicroατος αλλά βιώνει την

Αλήθεια ως οδό ως γεγονός της Σωτηρίας στην ακολουθία του Χριστού

Εάν παραβλέψεις αυτές τις βασικές διαφορές δε θα καταλάβεις στο βάθος

της την κριτική που κάνει ο Κίερκεγκωρ στο αυτονόητο της Χριστιανοσύνης

10 Πρβλ την κατωτέρω υποσηmicroείωση Νο 11 καθώς και το σχετικό σχόλιο στο Λίγα λόγια για την ταυτότητα

20

Λέει Ο Χριστιανισmicroός είναι το απόλυτο έχει microόνον ένα Είναι δηλ είναι το

Απόλυτο Εάν δεν είναι Απόλυτο τότε καταργείται Στο Χριστιανισmicroό ισχύει ένα

Απόλυτο Είτε-Είτε Σrsquo αυτήν τη διάζευξη υπάρχει πίεση και ήταν ένα

επικίνδυνο τόλmicroηmicroα να γίνεται λόγος για την επιείκεια του Χριστιανισmicroού Και

ακόmicroα πιο επικίνδυνο ήταν να παριστάνεται ο Χριστός σαν ο microεγαλύτερος

διανοούmicroενος και η διδασκαλία του να φυλάσσεται σαν ένας θησαυρός από τα

επιτόκια του οποίου θα microπορούσες να ζήσεις

Και έτσι ακολουθεί τότε η περιβόητη επίθεση του Κίερκεγκωρ κατά του

συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος στο οποίο όλο και περισσότερο

απέκλειε κανείς το προσωπικό Εγώ και στο οποίο τότε χανόταν και το

προσωπικό Εσύ Ο Χριστός γινόταν ένα αντικείmicroενο θαυmicroασmicroού όπου όλο και

περισσότερο έχανε την σηmicroασία της η απαιτητική αξίωση της ακολουθίας δηλ

της υπαρξιακής πραγmicroάτωσης στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος microαζί Του Η

ειδική αmicroαρτία της Χριστιανοσύνης είναι το ότι αντικαταστήσαmicroε την

Ακολουθία microε το Θαυmicroασmicroό και τη Συγκινητικότητα πράγmicroα το οποίο

είναι ένα νέο είδος ειδωλολατρίας Ήδη ο Ιούδας και ο Νικόδηmicroος υπήρξαν

τέτοιου είδους θαυmicroαστές Ο ένας τον εγκατέλειψε microε φρίκη από την

ακολουθία καθώς τούτο γινόταν σοβαρό ο άλλος microετατοπίστηκε στη

microυστικότητα και στην ήρεmicroη αναγνώριση Κατά παρόmicroοιο τρόπο θα υπήρχε και

στη Χριστιανοσύνη microια κρυmicromicroένη εσωτερικότητα η οποία θα αρκούνταν σε

ψυχικές διαθέσεις

Από microια microεγάλη παρεξήγηση θέλησαν συχνά να κάνουν τον Κίερκεγκωρ

ακριβώς εκπρόσωπο αυτής της microορφής του Χριστιανισmicroού Στο προκείmicroενο

αυτός χύνει πικρή ειρωνεία πάνω σrsquo αυτό το είδος της ακολουθίας της οποίας

η θρησκευτική πράξη βρίσκει την εξαντλητική της έκφραση στην παρατήρηση

Λέει Μrsquo αυτόν τον τρόπο έγινε η καθεστηκυία Χριστιανοσύνη microια συνέλευση

από τέτοιους τους οποίους θα microπορούσε κανείς να ονοmicroάσει Χριστιανούς ετ

της microετάφρασης σελ 3εξ

21

(επί τιmicroή) microε την ίδια έννοια που microιλάει κανείς για επίτιmicroους διδάκτορες οι

οποίοι βέβαια κερδίζουν το βαθmicroό χωρίς να έχουν φιλονικήσει ανταγωνιστεί

Όmicroως η microεγαλύτερη παραπλάνηση προξενήθηκε απrsquo το ότι στη

Χριστιανοσύνη ξεσηκώθηκαν επονοmicroαζόmicroενοι ελευθερόφρονες οι οποίοι

ειρωνεύθηκαν το Χριστιανισmicroό τον χλεύασαν και επιτέθηκαν σrsquo αυτόν χειρότερα

απrsquo ότι ποτέ οι χειρότεροι ειδωλολάτρες είρωνες Εξ άλλου παρέλειψαν να

αναφέρουν την αποφασιστική διαφορά Τους ονόmicroασαν αναληθείς ελάχιστους

Χριστιανούς αλλά παρόλα αυτά Χριστιανούς διότι ποιος θα το διακινδύνευε

να τους αmicroφισβητήσει αυτόν τον τίτλο αφού δεν έβλεπαν τη διαφορά που θέτει

η Ακολουθία Εmicroφανίστηκε microια σπάνια microετατόπιση Τώρα έγινε ο θαυmicroαστής

αληθινός Χριστιανός και οι αρνητές του Χριστιανισmicroού έγιναν επίσης ένα τέτοιο

είδος Χριστιανών ναι microεν όχι αληθινοί Χριστιανοί -διότι βέβαια οι θαυmicroαστές

του Χριστιανισmicroού έγιναν αληθινοί Χριστιανοί τι διπλή παραπλάνηση τι

βάραθρο της σύγχυσης Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε χωρίς να αναχαιτισθεί από

κάτι σε microια όλο και microακρύτερα κατευθυνόmicroενη εκκένωση και ισοπέδωση της

οποίας το τέλος σήmicroερα βρίσκεται microπροστά microας ο Χριστιανισmicroός καταργήθηκε

Αλλά όmicroως η εποχή microας προχώρησε καθόλου από τότε Έχουmicroε ακόmicroη

να κάνουmicroε microε Παρατηρητές Θαυmicroαστές Είρωνες και Ελευθερόφρονες Λέει

Βρισκόmicroαστε ή όχι ακόmicroα ως Χριστιανοσύνη σε microια παραλυσία Και δεν είναι

ακόmicroη η Χριστιανοσύνη σαν γεωγραφικός όρος ήδη microια παραίσθηση ∆ε

βρίσκεται ο λαός του Χριστού στη διασπορά στην εξορία στην εκδίωξη ∆εν

ξεπερνάει ο microηδενισmicroός των ηmicroερών microας τον απλό αθεϊσmicroό και την εχθρότητα

εναντίον του Χριστιανισmicroού Είναι ο Χριστός αν το σκεφθεί κανείς ακόmicroα microια

ερώτηση Και ποια ευθύνη έχει η Χριστιανοσύνη γιrsquo αυτό το συmicroβάν Είχε δίκιο

ο Κίερκεγκωρ όταν έλεγε επίσης ότι αυτή η ίδια κατήργησε το Χριστιανισmicroό Η

ερώτηση απευθύνεται στον καθένα από εmicroάς Θα πρέπει να αφήσουmicroε την

απάντηση στον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση

22

Η καθηmicroερινότητα του συγγραφέα την εποχή της σύνταξης του βιβλίου

Πρέπει να αναφερθεί ένα προσωπικό γεγονός του συγγραφέα

αποφασιστικής σηmicroασίας που τον επηρέασε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου

Την Μεγάλη Τετάρτη του Πάσχα του 1848 ζώντας ο Κ έναν εσωτερικό

σεισmicroό έγραφε στο ηmicroερολόγιό του Ολόκληρη η ύπαρξή microου έχει αλλάξει Η

εσωστρέφεια και η κρυψίνοιά microου έχουν σπάσει -πρέπει να microιλήσω

Μεγάλε Θεέ ελέησέ microε

Στις σειρές που ακολουθούν στο γραπτό του λέει ότι πιστεύει πως microε τη

χάρη του Χριστού θα microπορούσε να νικήσει τη microελαγχολία του και παίζει microε

την σκέψη να γίνει ιερέας Τούτο όmicroως θα σήmicroαινε ότι θα έβγαινε από την

εmicromicroεσότητα των ψευδωνύmicroων και θα δρούσε δηmicroόσια Ίσως είχε ο Κ για microια

στιγmicroή την ιδέα ότι microόνον έτσι θα microπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή

του Χριστιανισmicroού Αλλά παίζουν στη σκέψη του microαζί microε όλα τα άλλα και

ορισmicroένοι εντελώς χειροπιαστοί λόγοι ένα σηmicroαντικό ρόλο οι οποίοι

αργότερα ακούγονται πολύ απόmicroακροι Βλέπει ξεκάθαρα ότι οικονοmicroικά δε θα

microπορέσει να αντέξει για πολύ καιρό ακόmicroα Η συγγραφική του δραστηριότητα

δεν ήταν βέβαια και καmicroιά φθηνή επιχείρηση ∆εν είχε από αυτήν κανένα άξιο

λόγου κέρδος αλλά έπρεπε τα έξοδα της εκτύπωσης στο microεγαλύτερο microέρος ο

ίδιος να τα καλύπτει Πλην όmicroως ήδη τη δεύτερη microέρα του Πάσχα η απόφασή

του κλονίζεται κατά πόσον αυτός θα επιτρέπονταν να προχωρήσει επιθετικά

στο έργο Μετά από πολλές βασανιστικές σκέψεις ρίχνεται στα χέρια του

Θεού ώστε από εκεί και πέρα να του δείχνει το σωστό δρόmicroο για όσο

διάστηmicroα αυτός ακόmicroη θα είχε να κουβαλήσει τα πάθη του microελαγχολικός και

κλεισmicroένος στον εαυτό του Σ αυτήν την οικειότητα microε τον Θεό αναφωνεί ότι

είναι τόσο απερίγραπτα ευτυχής και microακάριος στη δράση του πνεύmicroατος

που τόσο πλούσια και ευσπλαχνικά ο Θεός του κάνει χαλάλι Αmicroέσως microετά

από αυτό το γεγονός προχώρησε ο Κ στη συγγραφή της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό τη γέννηση της οποίας δηλ ουσιαστικές ωθήσεις χρεωστά

στα βιώmicroατα του Πάσχα του έτους 1848

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

10

γενικής πολιτισmicroικής και θεωρητικής ιστορίας διότι η Ιερά Ιστορία λαmicroβάνει

χώρα σε microια άλλη διάσταση πέραν του χώρου και του χρόνου και εν τούτοις

εδώ και τώρα

Το Απόλυτα παράδοξο η Σχέση Προσώπων και το Inkognito του

Θεανθρώπου

Το επόmicroενο ζητούmicroενο είναι το κατά πόσον ο αναγνώστης είναι έτοιmicroος να

περάσει ένα συγκεκριmicroένο όριο microια ζώνη microια γραmicromicroή όπου microε βεβαιότητα θα

βίωνε ένα σεισmicroό Πρόκειται για τη σύγκρουση της αιωνιότητας microε το χρόνο Το

να αντέξει κανείς κάτι τέτοιο δεν είναι υπόθεση του καθενός Παρόλα αυτά το

βίωmicroα αυτό η δοκιmicroή αυτή δε χαρίζεται Και όλοι microας πρέπει για να microπορέσουmicroε

να περάσουmicroε microε επιτυχία αυτή τη δοκιmicroή να θελήσουmicroε να βοηθηθούmicroε από το

Θεό Η εξάσκηση στη βίωση του παρόντος microε το Χριστό ακολουθεί σαν microια

πράξη αυτο(καθ)ορισmicroού και αυτοδιαπαιδαγώγησης την κατάσταση που οδηγεί

στη λήψη της απόφασης αν θα σκανδαλισθεί κανείς ή θα πιστέψει στο απέναντι

ευρισκόmicroενο δηλ microε την ένωση Θεού και του ενός και microόνον ανθρώπου

Αυτήν την τόσο απερίγραπτα αντιφάσκουσα ενότητα ονοmicroάζει ο Κ το απόλυτο

Παράδοξο7

Η εξάσκηση είναι αποτέλεσmicroα εποmicroένως όχι όπως γίνεται στα άλλα

αναπτυξιακά στάδια πάνω σε προϊόντα microόρφωσης και αντικείmicroενα διδασκαλίας

αλλά καθαρά προσωπικών σχέσεων ενέργειας σε microία σχέση προσωπικότητας η

οποία είναι προϊόν ανάπτυξης microιας ιστορικής κατάστασης και απαιτεί microια

ελεύθερη προσωπική απόφαση Να ζεις ταυτόχρονα το παρόν microε το Χριστό

σηmicroαίνει να προσπεράσεις τον ουσιαστικό σκανδαλισmicroό ο οποίος έγκειται στο

ότι ένας άνθρωπος ο Χριστός microιλάει και ενεργεί ως Θεός χαρακτηρίζεται ως

Θεός και ταυτόχρονα είναι ταπεινής καταγωγής φτωχός και πάσχων είναι

αδύναmicroος Εξάσκηση σrsquo αυτή την ταυτόχρονη βίωση του παρόντος σηmicroαίνει να

7 Das ist des Denkens das groumlszligte Paradox etwas entdecken zu wollen was selbst nicht entdeckt werden will

11

καταντήσεις να βρεθείς ο ίδιος στην αντίφαση γιατί ο σκανδαλισmicroός σχετίζεται

είτε microε το Χριστό είτε microε το ότι είσαι Χριστιανός

Η ιδιαιτερότητα αυτής της κατάστασης στην οποία πρέπει να

ακολουθήσει η εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό χαρακτηρίζεται από την αδυναmicroία

microιας άmicroεσης microετάδοσης Προκειmicroένου να διασφαλίζει την ελευθερία της

απόφασης του ανθρώπου ο Υιός του Θεού δεν εκφράζει άmicroεσα και microε ευκρίνεια

την Θεότητα του αλλά την κρύβει πίσω απ το Σηmicroείο-Σηmicroάδι της Αντίφασης

Ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος το ονοmicroάζει το Inkognito του Θεανθρώπου του

οποίου η παιδαγωγική σοβαρότητα ευρίσκει την έκφρασή της στο ότι αυτή η

απόκρυψη-υπόθαλψη είναι ταυτόχρονα το microυστικό του πάθους Του Ο Υιός του

ανθρώπου συνδέεται ο ίδιος κατά τέτοιον τρόπο microε αποτέλεσmicroα να αισθάνεται

θεϊκά συνδεδεmicroένος Τούτο δε διότι microόνον έτσι διασφαλίζει την προσωπική

ελευθερία του ανθρώπου Αυτή η αναγνώριση της προσωπικής αξιοπρέπειας του

ανθρώπου προϋποθέτει το Inkognito και microεταφράζει όλη την απ αυτόν

γινόmicroενη microετάδοση κατά έmicromicroεσο τρόπο ∆ιότι βέβαια δεν πρόκειται για την

αποδοχή microιας διδασκαλίας την κατανόηση microιας φιλοσοφίας αλλά για την

πραγmicroάτωση microιας ύπαρξης

Η microετάδοση της υπαρκτότητας απαιτεί έναν παραλήπτη της microετάδοσης

ο οποίος την microετάδοση αυτή τη διπλασιάζει microε την έννοια ότι αυτός όχι microόνον τη

δίδει από microόνος του microε το ότι αυτός όχι microόνον τη διδάσκει ή την ευαγγελίζεται

αλλά την αναπαριστά ο ίδιος και σ αυτό που αυτός καταλαβαίνει υπάρχει Ο

Κίερκεγκωρ επανειληmicromicroένα διασαφηνίζει και καθορίζει επακριβώς αυτή την

κατάσταση των πραγmicroάτων Την Αλήθεια του Χριστιανισmicroού δεν microπορεί να

αποδείξει κανείς άmicroεσα και δε θα microπορούσε αυτή να αποδειχθεί microέσω της

ιστορίας rdquoΜιλώντας ανθρώπιναrdquo microας την χρωστάει ο ίδιος ο Χριστός αυτήν την

απόδειξη ∆ε θα πρέπει κανείς να το κατανοεί αυτό σε αντίθεση προς την

Οmicroολογία Πίστεως της Καθολικής Συνόδου του Τριδέντου (ή Τρέντου 1545-

1563) ή άλλων εκδηλώσεων της Χριστιανοσύνης περί του βαθmicroού αληθείας της

χριστιανικής ιστορίας Ο microεγάλος ∆ανός microιλάει για υπαρξιακή αλήθεια και

12

αξιοπιστία Η χριστιανική ύπαρξη δεν είναι βέβαια το αποτέλεσmicroα ενός λογικού

συmicroπεράσmicroατος αλλά η συνέπεια προσωπικής αποφασιστικότητας Τούτο συν-

εξαρτάται microε το ερώτηmicroα της Αλήθειας πώς αυτή θα τεθεί και microε την οποία

εmicroείς θα ασχοληθούmicroε έχοντας υπόψη το τρίτο microέρος του βιβλίου

Η θέση του Κίερκεγκωρ για την αδυναmicroία της άmicroεσης microετάδοσης

βρίσκεται στο φόντο microιας microακράς και βαθιάς microελέτης του γενικά για τη

δυνατότητα της microετάδοσης Κατά το έτος 1847 σχεδίασε microαθήmicroατα για τη

∆ιαλεκτική της ηθικής και ηθικο-θρησκευτικής microετάδοσης στα οποία καθαρά

σκιαγραφείται αυτό που τώρα στην Εξάσκηση έρχεται συνεπώς να

εκτελεστεί Μπορείς να microεταδόσεις γνώσεις όλων των ειδών αλλά η microετάδοση

του ηθικο-θρησκευτικού δύνασθαι απαιτεί περισσότερα Εφόσον σύmicroφωνα microrsquo

αυτό microια γνώση πρέπει να microεταδοθεί προκειmicroένου να δώσουmicroε γενικά microια

έννοια περί αυτής περί τίνος πρόκειται microπορεί αυτή να microεταδοθεί άmicroεσα Όmicroως

την ηθική και θρησκευτική πράξη στην ηθική και θρησκευτική κατάσταση δε

microπορείς ποτέ να τη microεταδώσεις άmicroεσα διότι αυτό έχει για προϋπόθεση το

ελεύθερο το προσωπικό Ναι την υποκειmicroενικότητα Ενισχυmicroένο τούτο ισχύει

για την αποδοχή και πραγmicroατοποίηση του Χριστιανισmicroού Πρέπει να διδάξεις και

να ευαγγελιστείς τον Χριστιανισmicroό όmicroως αυτό είναι microόνον ένα πρώτο το κατrsquo

αρχάς Η κύρια άσκηση συνίσταται στο να microεταδώσεις τη ζωή του

Χριστιανισmicroού και τούτο microπορείς να το κάνεις microόνον έmicromicroεσα διότι η πράξη της

πίστης είναι microια προσωπική πράξη και microεταmicroορφώνει το πρόσωπο

Ο Κίερκεγκωρ ασχολήθηκε λεπτοmicroερώς microε το είδος του έργου στο οποίο

παιδαγωγοί και ιερείς θα microπορούσαν να συνεισφέρουν Με αρνητικό τρόπο το

οδήγησε στη συνέχεια σε κριτική του συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος

Από την εποχή του Ζ Κίερκεγκωρ υπάρχει ένα microεθοδολογικό πρόβληmicroα του

κηρύγmicroατος που ταυτόχρονα είναι ένα θεολογικό πρόβληmicroα πόσο microακριά

πηγαίνει η αυθεντία και η δοσmicroένη στον ιεροκήρυκα εξουσία ποια microέσα microπορεί

να χρησιmicroοποιήσει ώστε να παράσχει έmicroφαση στο κήρυγmicroά του Κατέστησε

σαφές ότι όλα τα υποκειmicroενικά microέσα που εmicroείς σήmicroερα υπό την έννοια των

13

δυνάmicroεων υποβολής θα microπορούσαmicroε να συγκεντρώσουmicroε-να ανακεφαλαιώ-

σουmicroε δεν είναι επιτρεπτά Επισήmicroανε επίσης τον ενδοιασmicroό για τεχνικά microέσα

προ πάντων όmicroως απέρριψε microε την επίκληση της φαντασmicroαγορικής ιστορίας του

Χριστιανισmicroού το να συλλέγονται αποδεικτικά microέσα για την αξιοπιστία και το

αξιοθαύmicroαστό τους Κατrsquo αυτόν τον τρόπο δεν προσφέρει κανείς υπηρεσία στο

Χριστιανισmicroό αλλά microε την πάροδο του χρόνου τον καταργεί

Κατά συνέπεια σε όλη τη φιλοπονία όπως επίσης και τη ευαρέσκεια σε

ορισmicroένες παραδόσεις microέσα στα πλαίσια της Εκκλησίας-Χριστιανισmicroού

ασκήθηκε εκ microέρους του microια έντονη κριτική Μετάδοση πίστεως δε σηmicroαίνει microια

αντικειmicroενική τοποθέτηση εκβιασmicroό κριτικής και αναγνώρισης Μετάδοση

πίστεως δε σηmicroαίνει να χαρίζεις ησυχία και συmicroφιλίωση microε τα πεπραγmicroένα του

ακροατή αλλά να θέτεις τον υποκειmicroενισmicroό στη διαρκή απόφαση υπέρ ή κατά

του Χριστού σε πλαίσια ελευθερίας να φέρνεις έναν άνθρωπο στο να αντέξει την

Αντίφαση η οποία έγκειται αφrsquo ενός στην ιστορική πραγmicroατικότητα ότι ο Υιός

του Θεού έλαβε τη φύση ενός και microόνου ανθρώπου ώστε να γίνει το ίδιο microε τον

ταπεινότερο και αφrsquo ετέρου ότι είναι δεδοmicroένο να τοποθετηθεί microε τον ιστορικό

Ιησού σήmicroερα τώρα στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος

δηλ να ριχτεί στην εκλογή microεταξύ Σκανδαλισmicroού και Πίστεως Αυτός θα ήταν ο

δρόmicroος για να εξασκήσει το Χριστιανισmicroό

Εκκλησία Ecclesia-passionis

Εδώ θα microπορούσε να ισχύσει microια κριτική που επανειληmicromicroένα έγινε στον

Κίερκεγκωρ ότι ο microεγάλος ∆ανός δεν είχε καmicroιά αποφασιστική Θέση-Εικόνα της

φύσης της Εκκλησίας Βεβαιότατα ο Κίερκεγκωρ στον αγώνα του εναντίον της

δανέζικης κρατικής Εκκλησίας από την άποψη της εξωτερικής εικόνας της

εmicroφάνισής της τελικά την διαζεύχθηκε και υπό την έννοια της Εξάσκησης

στο Χριστιανισmicroό δεν την αντιλαmicroβάνεται ως τη συναρίθmicroηση σε ένα σύλλογο

φορολογουmicroένων Ως προς το τελευταίο θα microπορούσε να του δώσει κανείς δίκιο

εάν σκεφθεί ότι κατά την εποχή του απουσίαζε σε microεγάλο βαθmicroό η

θεmicroελιωδέστερη προϋπόθεση για την Εκκλησία ως καθιδρύmicroατος του Ιησού

14

Τούτο δε διότι απουσίαζε από αυτήν όχι microόνον η ίδια η Εκκλησία αλλά προ

πάντων η πίστη στον Ιησού Χριστό ο οποίος την κουβαλάει Όmicroως και η χρήση

της γλώσσας που κάνει θα έπρεπε να microας καταστήσει προσεκτικούς επειδή δεν

επιτέθηκε ο ίδιος ποτέ κατά της Εκκλησίας ως τέτοιας ως καθιδρύmicroατος αλλά

εναντίον της Χριστιανοσύνης γενικά (Schein-Christianismus = του κατrsquo

επίφασιν Χριστιανισmicroού του φαινοmicroενικού Χριστιανισmicroού) ∆ιότι η Εκκλησία

σίγουρα δεν είναι microόνον ένα αντικειmicroενικό δεδοmicroένο το οποίο θα βρισκόταν

αποκλειστικά έναντι των Χριστιανών Η Εκκλησία θέλει να είναι ζωντανή microέσα

στην πίστη προϋποθέτει τη χριστιανική ύπαρξη του καθενός ή τη συ-σχετίζει

ουσιαστικά microε τη δική της ύπαρξη και τούτο ισχύει επίσης για την υψηλότερη

έννοια του Corpus Christi mysticum Το σώmicroα ζει και στα microέλη του και επειδή

εδώ σώmicroα και microέλος δεν είναι microόνον εργαλεία αλλά θα πρέπει να θεωρηθούν

ψυχές προσώπων δεν περιορίζονται ούτε τα microέλη σε λειτουργικά καθήκοντα

Είναι προσωπική πραγmicroατικότητα του σώmicroατος Εποmicroένως υπάρχει και microια

υποκειmicroενική πλευρά της έννοιας Εκκλησία ο καθένας Χριστιανός πρέπει να

συmicro-βιώνει τη ζωή του σώmicroατος σε ελεύθερη πράξη στο Ναι της Πίστης και

αυτό το γεγονός αυτό το συmicroβάν απαιτεί microια καθαρότητα της

υποκειmicroενικότητας Ως εκ τούτου για να είναι ένα microέλος της Εκκλησίας έγκυρο

πρέπει προηγουmicroένως να έχει καλυφθεί η προϋπόθεση της Πίστης Χριστιανική

ύπαρξη ως συmicroπαράταξη ως συστράτευση στην Εκκλησία σηmicroαίνει εποmicroένως

να ζει τη ζωή του Θεανθρώπου στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος που δε

βιώθηκε κάπου και κάποτε αλλά ιστορικά σε ένα microονοσήmicroαντο σηmicroείο τοmicroής

του χρόνου και της αιωνιότητας δηλαδή κάποτε πριν σήmicroερα και αύριο Ως

ανακεφαλαίωση των παραπάνω Ιστορία της Σωτηρίας ως ιστορία και της

Εκκλησίας σηmicroαίνει το συmicroβάν της Σωτηρίας από την Αιωνιότητα microέσω των

χρόνων προς την Αιωνιότητα Ο Χριστιανός στέκεται σrsquo αυτό το γεγονός ως

άνθρωπος περαστικός στο χρόνο που καταλήγει πάνω από την εξάσκηση της

ακολουθίας του Χριστού microέσω της ζωής Του των παθών και του θανάτου στην

Ανάσταση της αιώνιας ζωής Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό ταυτόχρονα επίσης

15

ως απαραίτητος όρος ζωντανής συmicromicroετοχής στα microέλη της στην Εκκλησία

σηmicroαίνει εποmicroένως τη θερmicroή και κατrsquo επανάληψη ανανεωmicroένη εσωτερίκευση

αυτής της πράξης στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος να

πιστεύεις στον ιστορικό Ιησού

Παρόλα αυτά microένει τουλάχιστον στην πολεmicroική που του ασκήθηκε για το

βιβλίο του αυτό της Εξάσκησης ανοικτό ένα θέmicroα κατά πόσον δηλ ο

Κίερκεγκωρ θέλει να ισχυρισθεί ότι στο πέρασmicroα των αιώνων είχε χαθεί εντελώς

η ταυτόχρονη βίωση του Ιησού στο παρόν Τότε δε θα είχε βέβαια υπάρξει ούτε

και η ιστορική πραγmicroατικότητα της Εκκλησίας Από πολλά έργα του εξάγεται

αλλά και ονοmicroαστικά αναφέρεται στις σηmicroειώσεις των επιστηmicroονικών

ηmicroερολογίων του ότι ήταν εναντίον microιας τέτοιας τοποθέτησης Η έντονη

κριτική του Κίερκεγκωρ κατευθυνόταν ενάντια στην κατάσταση της

Χριστιανοσύνης της εποχής του όχι όmicroως ενάντια στην ιστορία της

Χριστιανοσύνης στην ολότητά της Βέβαια βλέπει την ιστορία του

Χριστιανισmicroού κυρίως microόνον ως ιστορία χωριστών microεmicroονωmicroένων8 Χριστιανών

(ίσως ως το δικό microας ιερό λείmicromicroα) οι οποίοι οmicroολόγησαν στην ακολουθία του

Χριστού στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος τους Αλλά δε

θα πρέπει να εξάγει από αυτό κανείς το συmicroπέρασmicroα ότι αυτή η κοινότητα θα

έπρεπε να εννοηθεί ως σύνολο αποmicroονωmicroένα στεκόmicroενων προσωπικοτήτων

Τούτο θα σήmicroαινε παράβλεψη του ποιοτικού ορισmicroού της ταυτόχρονης βίωσης

του παρόντος η οποία βέβαια προωθεί microια σχέση των Χριστιανών microεταξύ τους

ως προς τη σχέση τους microε το Χριστό όχι του ενός δίπλα στον άλλο αλλά του

ενός microε τον άλλο (η σχέση που λέmicroε εmicroείς στην Οικουmicroενικότητα)

Τι είναι Αλήθεια

Κανένας άνθρωπος εκτός από τον Χριστό δεν είναι η Αλήθεια (σελ 225)

8 Πληθυντικός του rdquoενός και microόνουrdquo στα ελληνικά γραmicromicroατικά δεν υπάρχει προκειmicroένου να βοηθηθεί η

έννοια του δανέζικου όρου rdquoEnkelterdquo και γερmicroανικού rdquoEinzelnerdquo και να microην παρεξηγηθεί microια έκφραση που θα κάλυπτε περισσότερους του rdquoενός και microόνουrdquo

16

Ήδη σε ηλικία 27 ετών ο Κ έγραφε στον τόπο της διαφυγής του στον

τόπο των διακοπών του στο βόρειο άκρο του νησιού Ζιέλαντ στο Γκιλελάι Τι

άλλο είναι η Αλήθεια από microια ζωή για microια ιδέα

Πολλοί καταλογίζουν στον Κ microια υποκειmicroενικότητα πέρα από την

ατοmicroοκρατία και σαν παράδειγmicroα φέρνουν τις απόψεις του για την Αλήθεια

Χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη προσοχή όmicroως στις σκέψεις του πάνω στο θέmicroα

αυτό περί της Αλήθειας που παρατίθενται στο ανά χείρας βιβλίο και γίνεται

φανερό ότι στην ουσία οι απόψεις του δε διαφέρουν καθόλου απrsquo αυτό που

έγκριτοι σύγχρονοι Ορθόδοξοι Θεολόγοι ονοmicroάζουν υποκειmicroενική

πραγmicroατικότητα

Πόσοι από τους δικούς microας ορθοδόξους πνευmicroατικούς ηγέτες δεν έφθασαν

στο πραγmicroατικά ακραίο σηmicroείο να περιορίζουν τον Παράδεισο στον αριθmicroό

microόνον των δικών τους οπαδών επειδή είδαν ότι ακόmicroα και οι Έλληνες είναι

microόνον κατrsquo όνοmicroα Χριστιανοί

Ποια είναι λοιπόν σrsquo αυτό το παιδαγωγικό φαινόmicroενο της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό η microεγάλη τελική εξέταση Σrsquo αυτή την ερώτηση απαντάει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στις επτά οmicroιλίες του τρίτου microέρους Τη συνοψίζει σε

microία πρόταση όποιος θέλει να γίνει Χριστιανός πρέπει να παραδοθεί στον

Χριστό διότι από το microεγαλείο του θα ελκύσει τους πάντες προς Αυτόν Αλλά

αυτή η πράξη της αυτοάσκησης είναι συνδεδεmicroένη microε microια προηγούmicroενη

αυτοδιαπαιδαγώγηση χωρίς την οποία δε microπορεί κανείς να γίνει Χριστιανός Ο

Κίερκεγκωρ επεκτείνει ερmicroηνευτικά το χωρίο του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου

κἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρός ἐmicroαυτόν (Ιωάν 12 32)

microέσω του ορισmicroού του στrsquo αλήθεια να ελκύσει πρός Αυτόν Ο Χριστός

εποmicroένως φέρνει την εξέλιξη της διαπαιδαγώγησης microόνον τότε σε πέρας όταν

προηγουmicroένως ο microαθητής έχει έρθει στην Αλήθεια Μrsquo αυτό υποδεικνύεται η

αναγκαιότητα ότι θα πρέπει να έχει έρθει κανείς πρώτα στον εαυτό του

Στο σηmicroείο αυτό πρέπει να δοθούν απαντήσεις σε δύο ερωτήmicroατα που

αφορούν την κατανόηση αυτής της πορείας Τι εννοεί ο Κίερκεγκωρ microε το

17

Εαυτό και τι σηmicroαίνει εδώ Αλήθεια Η απάντηση στην πρώτη ερώτηση microας

οδηγεί στο microέσο της προβληmicroατικής της microοντέρνας υπαρξιστικής φιλοσοφίας

ένας εαυτός είναι ένας διπλασιασmicroός είναι Ελευθερία Ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος φέρνει ως παράδειγmicroα προς κατανόηση του θέmicroατος την εικόνα του

microαγνήτη Το ότι ο η το ελκυόmicroενο από το microαγνήτη δεν έχει καmicroιά επιλογή

πρέπει να είναι συνέπεια της δύναmicroης έλξης του microαγνήτη Ο άνθρωπος όmicroως

microπορεί να αντισταθεί σε κάθε έλξη είναι ελεύθερος microπορεί να διαλέξει Όταν

ένας άνθρωπος χωρίς να έχει την εmicroπειρία αυτής της ελευθερίας χωρίς τη

δυνατότητα της επιλογής έλκεται από οτιδήποτε τότε αυτή η έλξη δεν είναι η

σωστή διότι η Αλήθεια πάνω στον εαυτό είναι η Ελευθερία του Εάν κανείς

παρατηρούσε αυτήν την πρόταση καθrsquo εαυτή θα microπορούσε να πει ότι προέρχεται

απrsquo ευθείας από ένα έργο του Σαρτρ (lrsquo homme est liberteacute) Μόνον όταν πρώτα

έχει κατανοήσει κανείς το βάθος αυτής της Ελευθερίας microέσω του οποίου βάθους

η διαλεκτική της Ελευθερίας λαmicroβάνει την κύρια έντασή της ότι δηλ ο Θεός

είναι η απόλυτη Ελευθερία και ότι η Ελευθερία του ανθρώπου γνωρίζει εξ αυτού

τούτου τον ποιοτικό ορισmicroό της τότε microπορεί να κρίνει κανείς τη διαφορά και το

βαθmicroό της απόστασης microεταξύ του Κίερκεγκωρ και των microοντέρνων υπαρξιστών

φιλοσόφων Ο άνθρωπος είναι ελευθερία -πρέπει να είναι ελεύθερος και είναι

ελεύθερος για να microπορέσει να βρει microια ποιοτική σχέση προς το Θεό Εξάσκηση

στο Χριστιανισmicroό σηmicroαίνει να συγκατατεθείς στο Θεό ελεύθερα Γιrsquo αυτό λέγει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος ότι ο Χριστός microόνον τότε ελκύει έναν άνθρωπο όταν

αυτός προηγουmicroένως έχει γίνει ελεύθερα ο εαυτός του Ο Χριστιανισmicroός

κατανοούmicroενος ως microια θρησκεία της ελευθερίας έχει ως τη microεγαλύτερή του

εξαγγελία την ακόλουθη Θέλει να ελκύσει τον άνθρωπο προς αυτόν Για να

microπορέσει όmicroως να τον ελκύσει στrsquo αλήθεια θέλει να τον ελκύσει microόνο ως

ελεύθερο ον και microάλιστα microέσα από microια επιλογή

Ο άνθρωπος στέκεται προς το Θεό σε microια προσωπική σχέση Αυτή είναι

η τάξη η οποία όmicroως δε γίνεται αντιληπτή microε οντολογικές κατηγορίες Η σχέση

αυτή στέκεται τότε στrsquo αλήθεια όταν διάφανα θεmicroελιώνεται σrsquo αυτόν που

18

νοmicroοθέτησε αυτή τη σχέση λέγει στο βιβλίο του Η προς θάνατον ασθένεια9

Από τη σχέση αυτής της έντασης microεταξύ προσώπου (ανθρώπου) και προσώπου

(Θεού) εξαρτάται κατά πόσον εmicroείς κατανοούmicroε το punctum saliens της

εξάσκησης στο Χριστιανισmicroό Ο προσωπικός άνθρωπος κατόπιν έχει να επιτύχει

την εσω-προσωπική διαλεκτική -εσωτερική διαλεκτική δηλ να έρθει στον εαυτό

του σrsquo αυτόν που ο Θεός πάντοτε είναι σrsquo αυτόν και γιrsquo αυτόν Μόνον σrsquo

αυτήν την αλήθεια της ύπαρξης εξ αυτού του λόγου και αιτίας θα microπορούν

άνθρωπος και Θεός να έρθουν ο ένας στον άλλον στην Ελευθερία Τίποτα άλλο

δε microπορεί να ελκύσει το πνεύmicroα προς αυτό παρά microόνο άλλο πνεύmicroα Η πράξη της

Εξάσκησης προϋποθέτει λοιπόν την ελεύθερη πλαστικότητα Μrsquo αυτό

αποmicroακρύνεται ο Κίερκεγκωρ από microεταβιβασmicroένες παραστάσεις της διδασκαλίας

της Χάριτος δια του οποίου ταυτόχρονα κάνει ξεκάθαρα τα σύνορα του

παιδαγωγού Η διαπαιδαγώγηση βλέπει τα όριά της στην ελευθερία του

ανθρώπου που είναι δεδοmicroένα microε το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι πρόσωπο

Η Χάρις ως παιδαγωγική δύναmicroη του Θεού ενεργεί ως εκ τούτου όχι

όπως microια φυσική βία Και αυτή πάλι δεν microπορεί επίσης ούτε να συνδεθεί microε

απλή φύση διότι πρέπει να προϋποθέσει το προσωπικό Ναι του εαυτού του

προσώπου Η Χάρις ενεργεί προσωπικά και οικοδοmicroεί πάνω στην ελευθερία του

ανθρώπου στrsquo αλήθεια και microέσω της προσωπικής απόφασης στην κατάσταση

της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος microε το Χριστό καταλήγει και φθάνει στον

υψηλότερο σχηmicroατισmicroό του εαυτού του ∆ηλ η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

Ο αναγνώστης δε θα πρέπει να δυσκολευτεί να το κατανοήσει Η Χάρις

προϋποθέτει την Ιερά Ιστορία και την ύπαρξη του ανθρώπου στην ταυτόχρονη

βίωση του παρόντος microε το Χριστό Η microεσαιωνική σκέψη διέκρινε βέβαια τη

Φύση από τον άνθρωπο αλλά χρησιmicroοποιούσε επίσης και την έννοια laquoΦύσηraquo σε

γενικότερη και περιεκτικότερη σηmicroασία Επειδή όmicroως όλη η ιστορία στέκεται

υπό την κρίση της αλήθειας και microόνον microία αλήθεια υπάρχει ο Χριστός γιrsquo αυτό

microπορεί κανείς σίγουρα να rsquoπει ότι η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

9 Ή αλλιώς rdquoΗ θανατηφόρος ασθένειαrdquo

19

Ετσι ερχόmicroαστε στην απάντηση της δεύτερης ερώτησης τι είναι Αλήθεια

Ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στρέφει αυτήν την ερώτηση στα υπαρξιακά (αντί

του τι είναι λέει ποιος είναι) ποιος είναι η Αλήθεια ∆εν πρόκειται για microια

γνώση microια συναίσθηση microια ιδέα ή για microια ακόmicroα ωραία σκέψη αλλά για microια

Αλήθεια της συγκεκριmicroένης ιστορικής ζωής ο Χριστός είναι Αλήθεια Η

ερώτηση του Πιλάτου ξεσκεπάζεται σαν microια τρέλα στην οποία η τρέλα της

φιλοσοφίας ξανοίγεται διότι η Αλήθεια είναι όχι ένα σύνολο από δόγmicroατα όχι

ένας ορισmicroός microιας έννοιας και τα παρόmicroοια αλλά microια ζωή η ζωή του Χριστού

Εποmicroένως δεν εξαρτάται από το να ξέρουmicroε την αλήθεια αλλά να

πραγmicroατώσουmicroε την Αλήθεια να ζήσουmicroε την Αλήθεια Η αντίθεση γνώσης και

Πίστης είναι εποmicroένως στην ουσία η αντίθεση Γνώσης και Ύπαρξης Μεταξύ

Αληθειών και της Αλήθειας ως ζωντανής Πραγmicroατικότητας υπάρχει microια

άπειρη10 διαφορά Όταν λέει ο Σχολαστικισmicroός ότι την Αλήθεια πρέπει να την

τοποθετούmicroε στο υψηλότερο περιεκτικότερο σηmicroείο και στην πρώτη

διαmicroόρφωση-ανάπτυξη δηλ στο Θεό (Deus est veritas et quidem summa

maxima et prima) τότε η παράσταση αποδίδεται στο intellectu Dei (proprie et

primo) την βρίσκουmicroε τρόπον τινα σαν ένα τελικό αποτέλεσmicroα όλων των

Αληθειών Γνωρίζουmicroε ότι αυτή η ερmicroηνεία βέβαια είναι πολύ στενή και στην

ουσία είναι και λανθασmicroένη Όmicroως ο κίνδυνος που βρίσκεται εδώ πρέπει να

προσεχθεί διότι προκάλεσε εν τούτοις microερικές συmicroφορές Η Εκκλησία ως θεϊκό

καθίδρυmicroα θα γίνει τότε πολύ εύκολα απλό δοχείο όλων των Αληθειών διότι

θα αποδώσει στο Θεό ένα σύνολο από Αλήθειες Ο Κίερκεγκωρ στρέφεται

γεmicroάτος πάθος εναντίον αυτής της παρεξήγησης Ο Χριστός είναι η Αλήθεια την

εκφράζει microέσα από την Ύπαρξη του Και ο Χριστιανισmicroός δεν microπορεί να είναι

εποmicroένως η Αλήθεια microε την έννοια ενός αποτελέσmicroατος αλλά βιώνει την

Αλήθεια ως οδό ως γεγονός της Σωτηρίας στην ακολουθία του Χριστού

Εάν παραβλέψεις αυτές τις βασικές διαφορές δε θα καταλάβεις στο βάθος

της την κριτική που κάνει ο Κίερκεγκωρ στο αυτονόητο της Χριστιανοσύνης

10 Πρβλ την κατωτέρω υποσηmicroείωση Νο 11 καθώς και το σχετικό σχόλιο στο Λίγα λόγια για την ταυτότητα

20

Λέει Ο Χριστιανισmicroός είναι το απόλυτο έχει microόνον ένα Είναι δηλ είναι το

Απόλυτο Εάν δεν είναι Απόλυτο τότε καταργείται Στο Χριστιανισmicroό ισχύει ένα

Απόλυτο Είτε-Είτε Σrsquo αυτήν τη διάζευξη υπάρχει πίεση και ήταν ένα

επικίνδυνο τόλmicroηmicroα να γίνεται λόγος για την επιείκεια του Χριστιανισmicroού Και

ακόmicroα πιο επικίνδυνο ήταν να παριστάνεται ο Χριστός σαν ο microεγαλύτερος

διανοούmicroενος και η διδασκαλία του να φυλάσσεται σαν ένας θησαυρός από τα

επιτόκια του οποίου θα microπορούσες να ζήσεις

Και έτσι ακολουθεί τότε η περιβόητη επίθεση του Κίερκεγκωρ κατά του

συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος στο οποίο όλο και περισσότερο

απέκλειε κανείς το προσωπικό Εγώ και στο οποίο τότε χανόταν και το

προσωπικό Εσύ Ο Χριστός γινόταν ένα αντικείmicroενο θαυmicroασmicroού όπου όλο και

περισσότερο έχανε την σηmicroασία της η απαιτητική αξίωση της ακολουθίας δηλ

της υπαρξιακής πραγmicroάτωσης στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος microαζί Του Η

ειδική αmicroαρτία της Χριστιανοσύνης είναι το ότι αντικαταστήσαmicroε την

Ακολουθία microε το Θαυmicroασmicroό και τη Συγκινητικότητα πράγmicroα το οποίο

είναι ένα νέο είδος ειδωλολατρίας Ήδη ο Ιούδας και ο Νικόδηmicroος υπήρξαν

τέτοιου είδους θαυmicroαστές Ο ένας τον εγκατέλειψε microε φρίκη από την

ακολουθία καθώς τούτο γινόταν σοβαρό ο άλλος microετατοπίστηκε στη

microυστικότητα και στην ήρεmicroη αναγνώριση Κατά παρόmicroοιο τρόπο θα υπήρχε και

στη Χριστιανοσύνη microια κρυmicromicroένη εσωτερικότητα η οποία θα αρκούνταν σε

ψυχικές διαθέσεις

Από microια microεγάλη παρεξήγηση θέλησαν συχνά να κάνουν τον Κίερκεγκωρ

ακριβώς εκπρόσωπο αυτής της microορφής του Χριστιανισmicroού Στο προκείmicroενο

αυτός χύνει πικρή ειρωνεία πάνω σrsquo αυτό το είδος της ακολουθίας της οποίας

η θρησκευτική πράξη βρίσκει την εξαντλητική της έκφραση στην παρατήρηση

Λέει Μrsquo αυτόν τον τρόπο έγινε η καθεστηκυία Χριστιανοσύνη microια συνέλευση

από τέτοιους τους οποίους θα microπορούσε κανείς να ονοmicroάσει Χριστιανούς ετ

της microετάφρασης σελ 3εξ

21

(επί τιmicroή) microε την ίδια έννοια που microιλάει κανείς για επίτιmicroους διδάκτορες οι

οποίοι βέβαια κερδίζουν το βαθmicroό χωρίς να έχουν φιλονικήσει ανταγωνιστεί

Όmicroως η microεγαλύτερη παραπλάνηση προξενήθηκε απrsquo το ότι στη

Χριστιανοσύνη ξεσηκώθηκαν επονοmicroαζόmicroενοι ελευθερόφρονες οι οποίοι

ειρωνεύθηκαν το Χριστιανισmicroό τον χλεύασαν και επιτέθηκαν σrsquo αυτόν χειρότερα

απrsquo ότι ποτέ οι χειρότεροι ειδωλολάτρες είρωνες Εξ άλλου παρέλειψαν να

αναφέρουν την αποφασιστική διαφορά Τους ονόmicroασαν αναληθείς ελάχιστους

Χριστιανούς αλλά παρόλα αυτά Χριστιανούς διότι ποιος θα το διακινδύνευε

να τους αmicroφισβητήσει αυτόν τον τίτλο αφού δεν έβλεπαν τη διαφορά που θέτει

η Ακολουθία Εmicroφανίστηκε microια σπάνια microετατόπιση Τώρα έγινε ο θαυmicroαστής

αληθινός Χριστιανός και οι αρνητές του Χριστιανισmicroού έγιναν επίσης ένα τέτοιο

είδος Χριστιανών ναι microεν όχι αληθινοί Χριστιανοί -διότι βέβαια οι θαυmicroαστές

του Χριστιανισmicroού έγιναν αληθινοί Χριστιανοί τι διπλή παραπλάνηση τι

βάραθρο της σύγχυσης Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε χωρίς να αναχαιτισθεί από

κάτι σε microια όλο και microακρύτερα κατευθυνόmicroενη εκκένωση και ισοπέδωση της

οποίας το τέλος σήmicroερα βρίσκεται microπροστά microας ο Χριστιανισmicroός καταργήθηκε

Αλλά όmicroως η εποχή microας προχώρησε καθόλου από τότε Έχουmicroε ακόmicroη

να κάνουmicroε microε Παρατηρητές Θαυmicroαστές Είρωνες και Ελευθερόφρονες Λέει

Βρισκόmicroαστε ή όχι ακόmicroα ως Χριστιανοσύνη σε microια παραλυσία Και δεν είναι

ακόmicroη η Χριστιανοσύνη σαν γεωγραφικός όρος ήδη microια παραίσθηση ∆ε

βρίσκεται ο λαός του Χριστού στη διασπορά στην εξορία στην εκδίωξη ∆εν

ξεπερνάει ο microηδενισmicroός των ηmicroερών microας τον απλό αθεϊσmicroό και την εχθρότητα

εναντίον του Χριστιανισmicroού Είναι ο Χριστός αν το σκεφθεί κανείς ακόmicroα microια

ερώτηση Και ποια ευθύνη έχει η Χριστιανοσύνη γιrsquo αυτό το συmicroβάν Είχε δίκιο

ο Κίερκεγκωρ όταν έλεγε επίσης ότι αυτή η ίδια κατήργησε το Χριστιανισmicroό Η

ερώτηση απευθύνεται στον καθένα από εmicroάς Θα πρέπει να αφήσουmicroε την

απάντηση στον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση

22

Η καθηmicroερινότητα του συγγραφέα την εποχή της σύνταξης του βιβλίου

Πρέπει να αναφερθεί ένα προσωπικό γεγονός του συγγραφέα

αποφασιστικής σηmicroασίας που τον επηρέασε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου

Την Μεγάλη Τετάρτη του Πάσχα του 1848 ζώντας ο Κ έναν εσωτερικό

σεισmicroό έγραφε στο ηmicroερολόγιό του Ολόκληρη η ύπαρξή microου έχει αλλάξει Η

εσωστρέφεια και η κρυψίνοιά microου έχουν σπάσει -πρέπει να microιλήσω

Μεγάλε Θεέ ελέησέ microε

Στις σειρές που ακολουθούν στο γραπτό του λέει ότι πιστεύει πως microε τη

χάρη του Χριστού θα microπορούσε να νικήσει τη microελαγχολία του και παίζει microε

την σκέψη να γίνει ιερέας Τούτο όmicroως θα σήmicroαινε ότι θα έβγαινε από την

εmicromicroεσότητα των ψευδωνύmicroων και θα δρούσε δηmicroόσια Ίσως είχε ο Κ για microια

στιγmicroή την ιδέα ότι microόνον έτσι θα microπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή

του Χριστιανισmicroού Αλλά παίζουν στη σκέψη του microαζί microε όλα τα άλλα και

ορισmicroένοι εντελώς χειροπιαστοί λόγοι ένα σηmicroαντικό ρόλο οι οποίοι

αργότερα ακούγονται πολύ απόmicroακροι Βλέπει ξεκάθαρα ότι οικονοmicroικά δε θα

microπορέσει να αντέξει για πολύ καιρό ακόmicroα Η συγγραφική του δραστηριότητα

δεν ήταν βέβαια και καmicroιά φθηνή επιχείρηση ∆εν είχε από αυτήν κανένα άξιο

λόγου κέρδος αλλά έπρεπε τα έξοδα της εκτύπωσης στο microεγαλύτερο microέρος ο

ίδιος να τα καλύπτει Πλην όmicroως ήδη τη δεύτερη microέρα του Πάσχα η απόφασή

του κλονίζεται κατά πόσον αυτός θα επιτρέπονταν να προχωρήσει επιθετικά

στο έργο Μετά από πολλές βασανιστικές σκέψεις ρίχνεται στα χέρια του

Θεού ώστε από εκεί και πέρα να του δείχνει το σωστό δρόmicroο για όσο

διάστηmicroα αυτός ακόmicroη θα είχε να κουβαλήσει τα πάθη του microελαγχολικός και

κλεισmicroένος στον εαυτό του Σ αυτήν την οικειότητα microε τον Θεό αναφωνεί ότι

είναι τόσο απερίγραπτα ευτυχής και microακάριος στη δράση του πνεύmicroατος

που τόσο πλούσια και ευσπλαχνικά ο Θεός του κάνει χαλάλι Αmicroέσως microετά

από αυτό το γεγονός προχώρησε ο Κ στη συγγραφή της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό τη γέννηση της οποίας δηλ ουσιαστικές ωθήσεις χρεωστά

στα βιώmicroατα του Πάσχα του έτους 1848

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

11

καταντήσεις να βρεθείς ο ίδιος στην αντίφαση γιατί ο σκανδαλισmicroός σχετίζεται

είτε microε το Χριστό είτε microε το ότι είσαι Χριστιανός

Η ιδιαιτερότητα αυτής της κατάστασης στην οποία πρέπει να

ακολουθήσει η εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό χαρακτηρίζεται από την αδυναmicroία

microιας άmicroεσης microετάδοσης Προκειmicroένου να διασφαλίζει την ελευθερία της

απόφασης του ανθρώπου ο Υιός του Θεού δεν εκφράζει άmicroεσα και microε ευκρίνεια

την Θεότητα του αλλά την κρύβει πίσω απ το Σηmicroείο-Σηmicroάδι της Αντίφασης

Ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος το ονοmicroάζει το Inkognito του Θεανθρώπου του

οποίου η παιδαγωγική σοβαρότητα ευρίσκει την έκφρασή της στο ότι αυτή η

απόκρυψη-υπόθαλψη είναι ταυτόχρονα το microυστικό του πάθους Του Ο Υιός του

ανθρώπου συνδέεται ο ίδιος κατά τέτοιον τρόπο microε αποτέλεσmicroα να αισθάνεται

θεϊκά συνδεδεmicroένος Τούτο δε διότι microόνον έτσι διασφαλίζει την προσωπική

ελευθερία του ανθρώπου Αυτή η αναγνώριση της προσωπικής αξιοπρέπειας του

ανθρώπου προϋποθέτει το Inkognito και microεταφράζει όλη την απ αυτόν

γινόmicroενη microετάδοση κατά έmicromicroεσο τρόπο ∆ιότι βέβαια δεν πρόκειται για την

αποδοχή microιας διδασκαλίας την κατανόηση microιας φιλοσοφίας αλλά για την

πραγmicroάτωση microιας ύπαρξης

Η microετάδοση της υπαρκτότητας απαιτεί έναν παραλήπτη της microετάδοσης

ο οποίος την microετάδοση αυτή τη διπλασιάζει microε την έννοια ότι αυτός όχι microόνον τη

δίδει από microόνος του microε το ότι αυτός όχι microόνον τη διδάσκει ή την ευαγγελίζεται

αλλά την αναπαριστά ο ίδιος και σ αυτό που αυτός καταλαβαίνει υπάρχει Ο

Κίερκεγκωρ επανειληmicromicroένα διασαφηνίζει και καθορίζει επακριβώς αυτή την

κατάσταση των πραγmicroάτων Την Αλήθεια του Χριστιανισmicroού δεν microπορεί να

αποδείξει κανείς άmicroεσα και δε θα microπορούσε αυτή να αποδειχθεί microέσω της

ιστορίας rdquoΜιλώντας ανθρώπιναrdquo microας την χρωστάει ο ίδιος ο Χριστός αυτήν την

απόδειξη ∆ε θα πρέπει κανείς να το κατανοεί αυτό σε αντίθεση προς την

Οmicroολογία Πίστεως της Καθολικής Συνόδου του Τριδέντου (ή Τρέντου 1545-

1563) ή άλλων εκδηλώσεων της Χριστιανοσύνης περί του βαθmicroού αληθείας της

χριστιανικής ιστορίας Ο microεγάλος ∆ανός microιλάει για υπαρξιακή αλήθεια και

12

αξιοπιστία Η χριστιανική ύπαρξη δεν είναι βέβαια το αποτέλεσmicroα ενός λογικού

συmicroπεράσmicroατος αλλά η συνέπεια προσωπικής αποφασιστικότητας Τούτο συν-

εξαρτάται microε το ερώτηmicroα της Αλήθειας πώς αυτή θα τεθεί και microε την οποία

εmicroείς θα ασχοληθούmicroε έχοντας υπόψη το τρίτο microέρος του βιβλίου

Η θέση του Κίερκεγκωρ για την αδυναmicroία της άmicroεσης microετάδοσης

βρίσκεται στο φόντο microιας microακράς και βαθιάς microελέτης του γενικά για τη

δυνατότητα της microετάδοσης Κατά το έτος 1847 σχεδίασε microαθήmicroατα για τη

∆ιαλεκτική της ηθικής και ηθικο-θρησκευτικής microετάδοσης στα οποία καθαρά

σκιαγραφείται αυτό που τώρα στην Εξάσκηση έρχεται συνεπώς να

εκτελεστεί Μπορείς να microεταδόσεις γνώσεις όλων των ειδών αλλά η microετάδοση

του ηθικο-θρησκευτικού δύνασθαι απαιτεί περισσότερα Εφόσον σύmicroφωνα microrsquo

αυτό microια γνώση πρέπει να microεταδοθεί προκειmicroένου να δώσουmicroε γενικά microια

έννοια περί αυτής περί τίνος πρόκειται microπορεί αυτή να microεταδοθεί άmicroεσα Όmicroως

την ηθική και θρησκευτική πράξη στην ηθική και θρησκευτική κατάσταση δε

microπορείς ποτέ να τη microεταδώσεις άmicroεσα διότι αυτό έχει για προϋπόθεση το

ελεύθερο το προσωπικό Ναι την υποκειmicroενικότητα Ενισχυmicroένο τούτο ισχύει

για την αποδοχή και πραγmicroατοποίηση του Χριστιανισmicroού Πρέπει να διδάξεις και

να ευαγγελιστείς τον Χριστιανισmicroό όmicroως αυτό είναι microόνον ένα πρώτο το κατrsquo

αρχάς Η κύρια άσκηση συνίσταται στο να microεταδώσεις τη ζωή του

Χριστιανισmicroού και τούτο microπορείς να το κάνεις microόνον έmicromicroεσα διότι η πράξη της

πίστης είναι microια προσωπική πράξη και microεταmicroορφώνει το πρόσωπο

Ο Κίερκεγκωρ ασχολήθηκε λεπτοmicroερώς microε το είδος του έργου στο οποίο

παιδαγωγοί και ιερείς θα microπορούσαν να συνεισφέρουν Με αρνητικό τρόπο το

οδήγησε στη συνέχεια σε κριτική του συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος

Από την εποχή του Ζ Κίερκεγκωρ υπάρχει ένα microεθοδολογικό πρόβληmicroα του

κηρύγmicroατος που ταυτόχρονα είναι ένα θεολογικό πρόβληmicroα πόσο microακριά

πηγαίνει η αυθεντία και η δοσmicroένη στον ιεροκήρυκα εξουσία ποια microέσα microπορεί

να χρησιmicroοποιήσει ώστε να παράσχει έmicroφαση στο κήρυγmicroά του Κατέστησε

σαφές ότι όλα τα υποκειmicroενικά microέσα που εmicroείς σήmicroερα υπό την έννοια των

13

δυνάmicroεων υποβολής θα microπορούσαmicroε να συγκεντρώσουmicroε-να ανακεφαλαιώ-

σουmicroε δεν είναι επιτρεπτά Επισήmicroανε επίσης τον ενδοιασmicroό για τεχνικά microέσα

προ πάντων όmicroως απέρριψε microε την επίκληση της φαντασmicroαγορικής ιστορίας του

Χριστιανισmicroού το να συλλέγονται αποδεικτικά microέσα για την αξιοπιστία και το

αξιοθαύmicroαστό τους Κατrsquo αυτόν τον τρόπο δεν προσφέρει κανείς υπηρεσία στο

Χριστιανισmicroό αλλά microε την πάροδο του χρόνου τον καταργεί

Κατά συνέπεια σε όλη τη φιλοπονία όπως επίσης και τη ευαρέσκεια σε

ορισmicroένες παραδόσεις microέσα στα πλαίσια της Εκκλησίας-Χριστιανισmicroού

ασκήθηκε εκ microέρους του microια έντονη κριτική Μετάδοση πίστεως δε σηmicroαίνει microια

αντικειmicroενική τοποθέτηση εκβιασmicroό κριτικής και αναγνώρισης Μετάδοση

πίστεως δε σηmicroαίνει να χαρίζεις ησυχία και συmicroφιλίωση microε τα πεπραγmicroένα του

ακροατή αλλά να θέτεις τον υποκειmicroενισmicroό στη διαρκή απόφαση υπέρ ή κατά

του Χριστού σε πλαίσια ελευθερίας να φέρνεις έναν άνθρωπο στο να αντέξει την

Αντίφαση η οποία έγκειται αφrsquo ενός στην ιστορική πραγmicroατικότητα ότι ο Υιός

του Θεού έλαβε τη φύση ενός και microόνου ανθρώπου ώστε να γίνει το ίδιο microε τον

ταπεινότερο και αφrsquo ετέρου ότι είναι δεδοmicroένο να τοποθετηθεί microε τον ιστορικό

Ιησού σήmicroερα τώρα στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος

δηλ να ριχτεί στην εκλογή microεταξύ Σκανδαλισmicroού και Πίστεως Αυτός θα ήταν ο

δρόmicroος για να εξασκήσει το Χριστιανισmicroό

Εκκλησία Ecclesia-passionis

Εδώ θα microπορούσε να ισχύσει microια κριτική που επανειληmicromicroένα έγινε στον

Κίερκεγκωρ ότι ο microεγάλος ∆ανός δεν είχε καmicroιά αποφασιστική Θέση-Εικόνα της

φύσης της Εκκλησίας Βεβαιότατα ο Κίερκεγκωρ στον αγώνα του εναντίον της

δανέζικης κρατικής Εκκλησίας από την άποψη της εξωτερικής εικόνας της

εmicroφάνισής της τελικά την διαζεύχθηκε και υπό την έννοια της Εξάσκησης

στο Χριστιανισmicroό δεν την αντιλαmicroβάνεται ως τη συναρίθmicroηση σε ένα σύλλογο

φορολογουmicroένων Ως προς το τελευταίο θα microπορούσε να του δώσει κανείς δίκιο

εάν σκεφθεί ότι κατά την εποχή του απουσίαζε σε microεγάλο βαθmicroό η

θεmicroελιωδέστερη προϋπόθεση για την Εκκλησία ως καθιδρύmicroατος του Ιησού

14

Τούτο δε διότι απουσίαζε από αυτήν όχι microόνον η ίδια η Εκκλησία αλλά προ

πάντων η πίστη στον Ιησού Χριστό ο οποίος την κουβαλάει Όmicroως και η χρήση

της γλώσσας που κάνει θα έπρεπε να microας καταστήσει προσεκτικούς επειδή δεν

επιτέθηκε ο ίδιος ποτέ κατά της Εκκλησίας ως τέτοιας ως καθιδρύmicroατος αλλά

εναντίον της Χριστιανοσύνης γενικά (Schein-Christianismus = του κατrsquo

επίφασιν Χριστιανισmicroού του φαινοmicroενικού Χριστιανισmicroού) ∆ιότι η Εκκλησία

σίγουρα δεν είναι microόνον ένα αντικειmicroενικό δεδοmicroένο το οποίο θα βρισκόταν

αποκλειστικά έναντι των Χριστιανών Η Εκκλησία θέλει να είναι ζωντανή microέσα

στην πίστη προϋποθέτει τη χριστιανική ύπαρξη του καθενός ή τη συ-σχετίζει

ουσιαστικά microε τη δική της ύπαρξη και τούτο ισχύει επίσης για την υψηλότερη

έννοια του Corpus Christi mysticum Το σώmicroα ζει και στα microέλη του και επειδή

εδώ σώmicroα και microέλος δεν είναι microόνον εργαλεία αλλά θα πρέπει να θεωρηθούν

ψυχές προσώπων δεν περιορίζονται ούτε τα microέλη σε λειτουργικά καθήκοντα

Είναι προσωπική πραγmicroατικότητα του σώmicroατος Εποmicroένως υπάρχει και microια

υποκειmicroενική πλευρά της έννοιας Εκκλησία ο καθένας Χριστιανός πρέπει να

συmicro-βιώνει τη ζωή του σώmicroατος σε ελεύθερη πράξη στο Ναι της Πίστης και

αυτό το γεγονός αυτό το συmicroβάν απαιτεί microια καθαρότητα της

υποκειmicroενικότητας Ως εκ τούτου για να είναι ένα microέλος της Εκκλησίας έγκυρο

πρέπει προηγουmicroένως να έχει καλυφθεί η προϋπόθεση της Πίστης Χριστιανική

ύπαρξη ως συmicroπαράταξη ως συστράτευση στην Εκκλησία σηmicroαίνει εποmicroένως

να ζει τη ζωή του Θεανθρώπου στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος που δε

βιώθηκε κάπου και κάποτε αλλά ιστορικά σε ένα microονοσήmicroαντο σηmicroείο τοmicroής

του χρόνου και της αιωνιότητας δηλαδή κάποτε πριν σήmicroερα και αύριο Ως

ανακεφαλαίωση των παραπάνω Ιστορία της Σωτηρίας ως ιστορία και της

Εκκλησίας σηmicroαίνει το συmicroβάν της Σωτηρίας από την Αιωνιότητα microέσω των

χρόνων προς την Αιωνιότητα Ο Χριστιανός στέκεται σrsquo αυτό το γεγονός ως

άνθρωπος περαστικός στο χρόνο που καταλήγει πάνω από την εξάσκηση της

ακολουθίας του Χριστού microέσω της ζωής Του των παθών και του θανάτου στην

Ανάσταση της αιώνιας ζωής Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό ταυτόχρονα επίσης

15

ως απαραίτητος όρος ζωντανής συmicromicroετοχής στα microέλη της στην Εκκλησία

σηmicroαίνει εποmicroένως τη θερmicroή και κατrsquo επανάληψη ανανεωmicroένη εσωτερίκευση

αυτής της πράξης στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος να

πιστεύεις στον ιστορικό Ιησού

Παρόλα αυτά microένει τουλάχιστον στην πολεmicroική που του ασκήθηκε για το

βιβλίο του αυτό της Εξάσκησης ανοικτό ένα θέmicroα κατά πόσον δηλ ο

Κίερκεγκωρ θέλει να ισχυρισθεί ότι στο πέρασmicroα των αιώνων είχε χαθεί εντελώς

η ταυτόχρονη βίωση του Ιησού στο παρόν Τότε δε θα είχε βέβαια υπάρξει ούτε

και η ιστορική πραγmicroατικότητα της Εκκλησίας Από πολλά έργα του εξάγεται

αλλά και ονοmicroαστικά αναφέρεται στις σηmicroειώσεις των επιστηmicroονικών

ηmicroερολογίων του ότι ήταν εναντίον microιας τέτοιας τοποθέτησης Η έντονη

κριτική του Κίερκεγκωρ κατευθυνόταν ενάντια στην κατάσταση της

Χριστιανοσύνης της εποχής του όχι όmicroως ενάντια στην ιστορία της

Χριστιανοσύνης στην ολότητά της Βέβαια βλέπει την ιστορία του

Χριστιανισmicroού κυρίως microόνον ως ιστορία χωριστών microεmicroονωmicroένων8 Χριστιανών

(ίσως ως το δικό microας ιερό λείmicromicroα) οι οποίοι οmicroολόγησαν στην ακολουθία του

Χριστού στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος τους Αλλά δε

θα πρέπει να εξάγει από αυτό κανείς το συmicroπέρασmicroα ότι αυτή η κοινότητα θα

έπρεπε να εννοηθεί ως σύνολο αποmicroονωmicroένα στεκόmicroενων προσωπικοτήτων

Τούτο θα σήmicroαινε παράβλεψη του ποιοτικού ορισmicroού της ταυτόχρονης βίωσης

του παρόντος η οποία βέβαια προωθεί microια σχέση των Χριστιανών microεταξύ τους

ως προς τη σχέση τους microε το Χριστό όχι του ενός δίπλα στον άλλο αλλά του

ενός microε τον άλλο (η σχέση που λέmicroε εmicroείς στην Οικουmicroενικότητα)

Τι είναι Αλήθεια

Κανένας άνθρωπος εκτός από τον Χριστό δεν είναι η Αλήθεια (σελ 225)

8 Πληθυντικός του rdquoενός και microόνουrdquo στα ελληνικά γραmicromicroατικά δεν υπάρχει προκειmicroένου να βοηθηθεί η

έννοια του δανέζικου όρου rdquoEnkelterdquo και γερmicroανικού rdquoEinzelnerdquo και να microην παρεξηγηθεί microια έκφραση που θα κάλυπτε περισσότερους του rdquoενός και microόνουrdquo

16

Ήδη σε ηλικία 27 ετών ο Κ έγραφε στον τόπο της διαφυγής του στον

τόπο των διακοπών του στο βόρειο άκρο του νησιού Ζιέλαντ στο Γκιλελάι Τι

άλλο είναι η Αλήθεια από microια ζωή για microια ιδέα

Πολλοί καταλογίζουν στον Κ microια υποκειmicroενικότητα πέρα από την

ατοmicroοκρατία και σαν παράδειγmicroα φέρνουν τις απόψεις του για την Αλήθεια

Χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη προσοχή όmicroως στις σκέψεις του πάνω στο θέmicroα

αυτό περί της Αλήθειας που παρατίθενται στο ανά χείρας βιβλίο και γίνεται

φανερό ότι στην ουσία οι απόψεις του δε διαφέρουν καθόλου απrsquo αυτό που

έγκριτοι σύγχρονοι Ορθόδοξοι Θεολόγοι ονοmicroάζουν υποκειmicroενική

πραγmicroατικότητα

Πόσοι από τους δικούς microας ορθοδόξους πνευmicroατικούς ηγέτες δεν έφθασαν

στο πραγmicroατικά ακραίο σηmicroείο να περιορίζουν τον Παράδεισο στον αριθmicroό

microόνον των δικών τους οπαδών επειδή είδαν ότι ακόmicroα και οι Έλληνες είναι

microόνον κατrsquo όνοmicroα Χριστιανοί

Ποια είναι λοιπόν σrsquo αυτό το παιδαγωγικό φαινόmicroενο της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό η microεγάλη τελική εξέταση Σrsquo αυτή την ερώτηση απαντάει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στις επτά οmicroιλίες του τρίτου microέρους Τη συνοψίζει σε

microία πρόταση όποιος θέλει να γίνει Χριστιανός πρέπει να παραδοθεί στον

Χριστό διότι από το microεγαλείο του θα ελκύσει τους πάντες προς Αυτόν Αλλά

αυτή η πράξη της αυτοάσκησης είναι συνδεδεmicroένη microε microια προηγούmicroενη

αυτοδιαπαιδαγώγηση χωρίς την οποία δε microπορεί κανείς να γίνει Χριστιανός Ο

Κίερκεγκωρ επεκτείνει ερmicroηνευτικά το χωρίο του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου

κἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρός ἐmicroαυτόν (Ιωάν 12 32)

microέσω του ορισmicroού του στrsquo αλήθεια να ελκύσει πρός Αυτόν Ο Χριστός

εποmicroένως φέρνει την εξέλιξη της διαπαιδαγώγησης microόνον τότε σε πέρας όταν

προηγουmicroένως ο microαθητής έχει έρθει στην Αλήθεια Μrsquo αυτό υποδεικνύεται η

αναγκαιότητα ότι θα πρέπει να έχει έρθει κανείς πρώτα στον εαυτό του

Στο σηmicroείο αυτό πρέπει να δοθούν απαντήσεις σε δύο ερωτήmicroατα που

αφορούν την κατανόηση αυτής της πορείας Τι εννοεί ο Κίερκεγκωρ microε το

17

Εαυτό και τι σηmicroαίνει εδώ Αλήθεια Η απάντηση στην πρώτη ερώτηση microας

οδηγεί στο microέσο της προβληmicroατικής της microοντέρνας υπαρξιστικής φιλοσοφίας

ένας εαυτός είναι ένας διπλασιασmicroός είναι Ελευθερία Ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος φέρνει ως παράδειγmicroα προς κατανόηση του θέmicroατος την εικόνα του

microαγνήτη Το ότι ο η το ελκυόmicroενο από το microαγνήτη δεν έχει καmicroιά επιλογή

πρέπει να είναι συνέπεια της δύναmicroης έλξης του microαγνήτη Ο άνθρωπος όmicroως

microπορεί να αντισταθεί σε κάθε έλξη είναι ελεύθερος microπορεί να διαλέξει Όταν

ένας άνθρωπος χωρίς να έχει την εmicroπειρία αυτής της ελευθερίας χωρίς τη

δυνατότητα της επιλογής έλκεται από οτιδήποτε τότε αυτή η έλξη δεν είναι η

σωστή διότι η Αλήθεια πάνω στον εαυτό είναι η Ελευθερία του Εάν κανείς

παρατηρούσε αυτήν την πρόταση καθrsquo εαυτή θα microπορούσε να πει ότι προέρχεται

απrsquo ευθείας από ένα έργο του Σαρτρ (lrsquo homme est liberteacute) Μόνον όταν πρώτα

έχει κατανοήσει κανείς το βάθος αυτής της Ελευθερίας microέσω του οποίου βάθους

η διαλεκτική της Ελευθερίας λαmicroβάνει την κύρια έντασή της ότι δηλ ο Θεός

είναι η απόλυτη Ελευθερία και ότι η Ελευθερία του ανθρώπου γνωρίζει εξ αυτού

τούτου τον ποιοτικό ορισmicroό της τότε microπορεί να κρίνει κανείς τη διαφορά και το

βαθmicroό της απόστασης microεταξύ του Κίερκεγκωρ και των microοντέρνων υπαρξιστών

φιλοσόφων Ο άνθρωπος είναι ελευθερία -πρέπει να είναι ελεύθερος και είναι

ελεύθερος για να microπορέσει να βρει microια ποιοτική σχέση προς το Θεό Εξάσκηση

στο Χριστιανισmicroό σηmicroαίνει να συγκατατεθείς στο Θεό ελεύθερα Γιrsquo αυτό λέγει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος ότι ο Χριστός microόνον τότε ελκύει έναν άνθρωπο όταν

αυτός προηγουmicroένως έχει γίνει ελεύθερα ο εαυτός του Ο Χριστιανισmicroός

κατανοούmicroενος ως microια θρησκεία της ελευθερίας έχει ως τη microεγαλύτερή του

εξαγγελία την ακόλουθη Θέλει να ελκύσει τον άνθρωπο προς αυτόν Για να

microπορέσει όmicroως να τον ελκύσει στrsquo αλήθεια θέλει να τον ελκύσει microόνο ως

ελεύθερο ον και microάλιστα microέσα από microια επιλογή

Ο άνθρωπος στέκεται προς το Θεό σε microια προσωπική σχέση Αυτή είναι

η τάξη η οποία όmicroως δε γίνεται αντιληπτή microε οντολογικές κατηγορίες Η σχέση

αυτή στέκεται τότε στrsquo αλήθεια όταν διάφανα θεmicroελιώνεται σrsquo αυτόν που

18

νοmicroοθέτησε αυτή τη σχέση λέγει στο βιβλίο του Η προς θάνατον ασθένεια9

Από τη σχέση αυτής της έντασης microεταξύ προσώπου (ανθρώπου) και προσώπου

(Θεού) εξαρτάται κατά πόσον εmicroείς κατανοούmicroε το punctum saliens της

εξάσκησης στο Χριστιανισmicroό Ο προσωπικός άνθρωπος κατόπιν έχει να επιτύχει

την εσω-προσωπική διαλεκτική -εσωτερική διαλεκτική δηλ να έρθει στον εαυτό

του σrsquo αυτόν που ο Θεός πάντοτε είναι σrsquo αυτόν και γιrsquo αυτόν Μόνον σrsquo

αυτήν την αλήθεια της ύπαρξης εξ αυτού του λόγου και αιτίας θα microπορούν

άνθρωπος και Θεός να έρθουν ο ένας στον άλλον στην Ελευθερία Τίποτα άλλο

δε microπορεί να ελκύσει το πνεύmicroα προς αυτό παρά microόνο άλλο πνεύmicroα Η πράξη της

Εξάσκησης προϋποθέτει λοιπόν την ελεύθερη πλαστικότητα Μrsquo αυτό

αποmicroακρύνεται ο Κίερκεγκωρ από microεταβιβασmicroένες παραστάσεις της διδασκαλίας

της Χάριτος δια του οποίου ταυτόχρονα κάνει ξεκάθαρα τα σύνορα του

παιδαγωγού Η διαπαιδαγώγηση βλέπει τα όριά της στην ελευθερία του

ανθρώπου που είναι δεδοmicroένα microε το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι πρόσωπο

Η Χάρις ως παιδαγωγική δύναmicroη του Θεού ενεργεί ως εκ τούτου όχι

όπως microια φυσική βία Και αυτή πάλι δεν microπορεί επίσης ούτε να συνδεθεί microε

απλή φύση διότι πρέπει να προϋποθέσει το προσωπικό Ναι του εαυτού του

προσώπου Η Χάρις ενεργεί προσωπικά και οικοδοmicroεί πάνω στην ελευθερία του

ανθρώπου στrsquo αλήθεια και microέσω της προσωπικής απόφασης στην κατάσταση

της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος microε το Χριστό καταλήγει και φθάνει στον

υψηλότερο σχηmicroατισmicroό του εαυτού του ∆ηλ η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

Ο αναγνώστης δε θα πρέπει να δυσκολευτεί να το κατανοήσει Η Χάρις

προϋποθέτει την Ιερά Ιστορία και την ύπαρξη του ανθρώπου στην ταυτόχρονη

βίωση του παρόντος microε το Χριστό Η microεσαιωνική σκέψη διέκρινε βέβαια τη

Φύση από τον άνθρωπο αλλά χρησιmicroοποιούσε επίσης και την έννοια laquoΦύσηraquo σε

γενικότερη και περιεκτικότερη σηmicroασία Επειδή όmicroως όλη η ιστορία στέκεται

υπό την κρίση της αλήθειας και microόνον microία αλήθεια υπάρχει ο Χριστός γιrsquo αυτό

microπορεί κανείς σίγουρα να rsquoπει ότι η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

9 Ή αλλιώς rdquoΗ θανατηφόρος ασθένειαrdquo

19

Ετσι ερχόmicroαστε στην απάντηση της δεύτερης ερώτησης τι είναι Αλήθεια

Ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στρέφει αυτήν την ερώτηση στα υπαρξιακά (αντί

του τι είναι λέει ποιος είναι) ποιος είναι η Αλήθεια ∆εν πρόκειται για microια

γνώση microια συναίσθηση microια ιδέα ή για microια ακόmicroα ωραία σκέψη αλλά για microια

Αλήθεια της συγκεκριmicroένης ιστορικής ζωής ο Χριστός είναι Αλήθεια Η

ερώτηση του Πιλάτου ξεσκεπάζεται σαν microια τρέλα στην οποία η τρέλα της

φιλοσοφίας ξανοίγεται διότι η Αλήθεια είναι όχι ένα σύνολο από δόγmicroατα όχι

ένας ορισmicroός microιας έννοιας και τα παρόmicroοια αλλά microια ζωή η ζωή του Χριστού

Εποmicroένως δεν εξαρτάται από το να ξέρουmicroε την αλήθεια αλλά να

πραγmicroατώσουmicroε την Αλήθεια να ζήσουmicroε την Αλήθεια Η αντίθεση γνώσης και

Πίστης είναι εποmicroένως στην ουσία η αντίθεση Γνώσης και Ύπαρξης Μεταξύ

Αληθειών και της Αλήθειας ως ζωντανής Πραγmicroατικότητας υπάρχει microια

άπειρη10 διαφορά Όταν λέει ο Σχολαστικισmicroός ότι την Αλήθεια πρέπει να την

τοποθετούmicroε στο υψηλότερο περιεκτικότερο σηmicroείο και στην πρώτη

διαmicroόρφωση-ανάπτυξη δηλ στο Θεό (Deus est veritas et quidem summa

maxima et prima) τότε η παράσταση αποδίδεται στο intellectu Dei (proprie et

primo) την βρίσκουmicroε τρόπον τινα σαν ένα τελικό αποτέλεσmicroα όλων των

Αληθειών Γνωρίζουmicroε ότι αυτή η ερmicroηνεία βέβαια είναι πολύ στενή και στην

ουσία είναι και λανθασmicroένη Όmicroως ο κίνδυνος που βρίσκεται εδώ πρέπει να

προσεχθεί διότι προκάλεσε εν τούτοις microερικές συmicroφορές Η Εκκλησία ως θεϊκό

καθίδρυmicroα θα γίνει τότε πολύ εύκολα απλό δοχείο όλων των Αληθειών διότι

θα αποδώσει στο Θεό ένα σύνολο από Αλήθειες Ο Κίερκεγκωρ στρέφεται

γεmicroάτος πάθος εναντίον αυτής της παρεξήγησης Ο Χριστός είναι η Αλήθεια την

εκφράζει microέσα από την Ύπαρξη του Και ο Χριστιανισmicroός δεν microπορεί να είναι

εποmicroένως η Αλήθεια microε την έννοια ενός αποτελέσmicroατος αλλά βιώνει την

Αλήθεια ως οδό ως γεγονός της Σωτηρίας στην ακολουθία του Χριστού

Εάν παραβλέψεις αυτές τις βασικές διαφορές δε θα καταλάβεις στο βάθος

της την κριτική που κάνει ο Κίερκεγκωρ στο αυτονόητο της Χριστιανοσύνης

10 Πρβλ την κατωτέρω υποσηmicroείωση Νο 11 καθώς και το σχετικό σχόλιο στο Λίγα λόγια για την ταυτότητα

20

Λέει Ο Χριστιανισmicroός είναι το απόλυτο έχει microόνον ένα Είναι δηλ είναι το

Απόλυτο Εάν δεν είναι Απόλυτο τότε καταργείται Στο Χριστιανισmicroό ισχύει ένα

Απόλυτο Είτε-Είτε Σrsquo αυτήν τη διάζευξη υπάρχει πίεση και ήταν ένα

επικίνδυνο τόλmicroηmicroα να γίνεται λόγος για την επιείκεια του Χριστιανισmicroού Και

ακόmicroα πιο επικίνδυνο ήταν να παριστάνεται ο Χριστός σαν ο microεγαλύτερος

διανοούmicroενος και η διδασκαλία του να φυλάσσεται σαν ένας θησαυρός από τα

επιτόκια του οποίου θα microπορούσες να ζήσεις

Και έτσι ακολουθεί τότε η περιβόητη επίθεση του Κίερκεγκωρ κατά του

συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος στο οποίο όλο και περισσότερο

απέκλειε κανείς το προσωπικό Εγώ και στο οποίο τότε χανόταν και το

προσωπικό Εσύ Ο Χριστός γινόταν ένα αντικείmicroενο θαυmicroασmicroού όπου όλο και

περισσότερο έχανε την σηmicroασία της η απαιτητική αξίωση της ακολουθίας δηλ

της υπαρξιακής πραγmicroάτωσης στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος microαζί Του Η

ειδική αmicroαρτία της Χριστιανοσύνης είναι το ότι αντικαταστήσαmicroε την

Ακολουθία microε το Θαυmicroασmicroό και τη Συγκινητικότητα πράγmicroα το οποίο

είναι ένα νέο είδος ειδωλολατρίας Ήδη ο Ιούδας και ο Νικόδηmicroος υπήρξαν

τέτοιου είδους θαυmicroαστές Ο ένας τον εγκατέλειψε microε φρίκη από την

ακολουθία καθώς τούτο γινόταν σοβαρό ο άλλος microετατοπίστηκε στη

microυστικότητα και στην ήρεmicroη αναγνώριση Κατά παρόmicroοιο τρόπο θα υπήρχε και

στη Χριστιανοσύνη microια κρυmicromicroένη εσωτερικότητα η οποία θα αρκούνταν σε

ψυχικές διαθέσεις

Από microια microεγάλη παρεξήγηση θέλησαν συχνά να κάνουν τον Κίερκεγκωρ

ακριβώς εκπρόσωπο αυτής της microορφής του Χριστιανισmicroού Στο προκείmicroενο

αυτός χύνει πικρή ειρωνεία πάνω σrsquo αυτό το είδος της ακολουθίας της οποίας

η θρησκευτική πράξη βρίσκει την εξαντλητική της έκφραση στην παρατήρηση

Λέει Μrsquo αυτόν τον τρόπο έγινε η καθεστηκυία Χριστιανοσύνη microια συνέλευση

από τέτοιους τους οποίους θα microπορούσε κανείς να ονοmicroάσει Χριστιανούς ετ

της microετάφρασης σελ 3εξ

21

(επί τιmicroή) microε την ίδια έννοια που microιλάει κανείς για επίτιmicroους διδάκτορες οι

οποίοι βέβαια κερδίζουν το βαθmicroό χωρίς να έχουν φιλονικήσει ανταγωνιστεί

Όmicroως η microεγαλύτερη παραπλάνηση προξενήθηκε απrsquo το ότι στη

Χριστιανοσύνη ξεσηκώθηκαν επονοmicroαζόmicroενοι ελευθερόφρονες οι οποίοι

ειρωνεύθηκαν το Χριστιανισmicroό τον χλεύασαν και επιτέθηκαν σrsquo αυτόν χειρότερα

απrsquo ότι ποτέ οι χειρότεροι ειδωλολάτρες είρωνες Εξ άλλου παρέλειψαν να

αναφέρουν την αποφασιστική διαφορά Τους ονόmicroασαν αναληθείς ελάχιστους

Χριστιανούς αλλά παρόλα αυτά Χριστιανούς διότι ποιος θα το διακινδύνευε

να τους αmicroφισβητήσει αυτόν τον τίτλο αφού δεν έβλεπαν τη διαφορά που θέτει

η Ακολουθία Εmicroφανίστηκε microια σπάνια microετατόπιση Τώρα έγινε ο θαυmicroαστής

αληθινός Χριστιανός και οι αρνητές του Χριστιανισmicroού έγιναν επίσης ένα τέτοιο

είδος Χριστιανών ναι microεν όχι αληθινοί Χριστιανοί -διότι βέβαια οι θαυmicroαστές

του Χριστιανισmicroού έγιναν αληθινοί Χριστιανοί τι διπλή παραπλάνηση τι

βάραθρο της σύγχυσης Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε χωρίς να αναχαιτισθεί από

κάτι σε microια όλο και microακρύτερα κατευθυνόmicroενη εκκένωση και ισοπέδωση της

οποίας το τέλος σήmicroερα βρίσκεται microπροστά microας ο Χριστιανισmicroός καταργήθηκε

Αλλά όmicroως η εποχή microας προχώρησε καθόλου από τότε Έχουmicroε ακόmicroη

να κάνουmicroε microε Παρατηρητές Θαυmicroαστές Είρωνες και Ελευθερόφρονες Λέει

Βρισκόmicroαστε ή όχι ακόmicroα ως Χριστιανοσύνη σε microια παραλυσία Και δεν είναι

ακόmicroη η Χριστιανοσύνη σαν γεωγραφικός όρος ήδη microια παραίσθηση ∆ε

βρίσκεται ο λαός του Χριστού στη διασπορά στην εξορία στην εκδίωξη ∆εν

ξεπερνάει ο microηδενισmicroός των ηmicroερών microας τον απλό αθεϊσmicroό και την εχθρότητα

εναντίον του Χριστιανισmicroού Είναι ο Χριστός αν το σκεφθεί κανείς ακόmicroα microια

ερώτηση Και ποια ευθύνη έχει η Χριστιανοσύνη γιrsquo αυτό το συmicroβάν Είχε δίκιο

ο Κίερκεγκωρ όταν έλεγε επίσης ότι αυτή η ίδια κατήργησε το Χριστιανισmicroό Η

ερώτηση απευθύνεται στον καθένα από εmicroάς Θα πρέπει να αφήσουmicroε την

απάντηση στον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση

22

Η καθηmicroερινότητα του συγγραφέα την εποχή της σύνταξης του βιβλίου

Πρέπει να αναφερθεί ένα προσωπικό γεγονός του συγγραφέα

αποφασιστικής σηmicroασίας που τον επηρέασε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου

Την Μεγάλη Τετάρτη του Πάσχα του 1848 ζώντας ο Κ έναν εσωτερικό

σεισmicroό έγραφε στο ηmicroερολόγιό του Ολόκληρη η ύπαρξή microου έχει αλλάξει Η

εσωστρέφεια και η κρυψίνοιά microου έχουν σπάσει -πρέπει να microιλήσω

Μεγάλε Θεέ ελέησέ microε

Στις σειρές που ακολουθούν στο γραπτό του λέει ότι πιστεύει πως microε τη

χάρη του Χριστού θα microπορούσε να νικήσει τη microελαγχολία του και παίζει microε

την σκέψη να γίνει ιερέας Τούτο όmicroως θα σήmicroαινε ότι θα έβγαινε από την

εmicromicroεσότητα των ψευδωνύmicroων και θα δρούσε δηmicroόσια Ίσως είχε ο Κ για microια

στιγmicroή την ιδέα ότι microόνον έτσι θα microπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή

του Χριστιανισmicroού Αλλά παίζουν στη σκέψη του microαζί microε όλα τα άλλα και

ορισmicroένοι εντελώς χειροπιαστοί λόγοι ένα σηmicroαντικό ρόλο οι οποίοι

αργότερα ακούγονται πολύ απόmicroακροι Βλέπει ξεκάθαρα ότι οικονοmicroικά δε θα

microπορέσει να αντέξει για πολύ καιρό ακόmicroα Η συγγραφική του δραστηριότητα

δεν ήταν βέβαια και καmicroιά φθηνή επιχείρηση ∆εν είχε από αυτήν κανένα άξιο

λόγου κέρδος αλλά έπρεπε τα έξοδα της εκτύπωσης στο microεγαλύτερο microέρος ο

ίδιος να τα καλύπτει Πλην όmicroως ήδη τη δεύτερη microέρα του Πάσχα η απόφασή

του κλονίζεται κατά πόσον αυτός θα επιτρέπονταν να προχωρήσει επιθετικά

στο έργο Μετά από πολλές βασανιστικές σκέψεις ρίχνεται στα χέρια του

Θεού ώστε από εκεί και πέρα να του δείχνει το σωστό δρόmicroο για όσο

διάστηmicroα αυτός ακόmicroη θα είχε να κουβαλήσει τα πάθη του microελαγχολικός και

κλεισmicroένος στον εαυτό του Σ αυτήν την οικειότητα microε τον Θεό αναφωνεί ότι

είναι τόσο απερίγραπτα ευτυχής και microακάριος στη δράση του πνεύmicroατος

που τόσο πλούσια και ευσπλαχνικά ο Θεός του κάνει χαλάλι Αmicroέσως microετά

από αυτό το γεγονός προχώρησε ο Κ στη συγγραφή της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό τη γέννηση της οποίας δηλ ουσιαστικές ωθήσεις χρεωστά

στα βιώmicroατα του Πάσχα του έτους 1848

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

12

αξιοπιστία Η χριστιανική ύπαρξη δεν είναι βέβαια το αποτέλεσmicroα ενός λογικού

συmicroπεράσmicroατος αλλά η συνέπεια προσωπικής αποφασιστικότητας Τούτο συν-

εξαρτάται microε το ερώτηmicroα της Αλήθειας πώς αυτή θα τεθεί και microε την οποία

εmicroείς θα ασχοληθούmicroε έχοντας υπόψη το τρίτο microέρος του βιβλίου

Η θέση του Κίερκεγκωρ για την αδυναmicroία της άmicroεσης microετάδοσης

βρίσκεται στο φόντο microιας microακράς και βαθιάς microελέτης του γενικά για τη

δυνατότητα της microετάδοσης Κατά το έτος 1847 σχεδίασε microαθήmicroατα για τη

∆ιαλεκτική της ηθικής και ηθικο-θρησκευτικής microετάδοσης στα οποία καθαρά

σκιαγραφείται αυτό που τώρα στην Εξάσκηση έρχεται συνεπώς να

εκτελεστεί Μπορείς να microεταδόσεις γνώσεις όλων των ειδών αλλά η microετάδοση

του ηθικο-θρησκευτικού δύνασθαι απαιτεί περισσότερα Εφόσον σύmicroφωνα microrsquo

αυτό microια γνώση πρέπει να microεταδοθεί προκειmicroένου να δώσουmicroε γενικά microια

έννοια περί αυτής περί τίνος πρόκειται microπορεί αυτή να microεταδοθεί άmicroεσα Όmicroως

την ηθική και θρησκευτική πράξη στην ηθική και θρησκευτική κατάσταση δε

microπορείς ποτέ να τη microεταδώσεις άmicroεσα διότι αυτό έχει για προϋπόθεση το

ελεύθερο το προσωπικό Ναι την υποκειmicroενικότητα Ενισχυmicroένο τούτο ισχύει

για την αποδοχή και πραγmicroατοποίηση του Χριστιανισmicroού Πρέπει να διδάξεις και

να ευαγγελιστείς τον Χριστιανισmicroό όmicroως αυτό είναι microόνον ένα πρώτο το κατrsquo

αρχάς Η κύρια άσκηση συνίσταται στο να microεταδώσεις τη ζωή του

Χριστιανισmicroού και τούτο microπορείς να το κάνεις microόνον έmicromicroεσα διότι η πράξη της

πίστης είναι microια προσωπική πράξη και microεταmicroορφώνει το πρόσωπο

Ο Κίερκεγκωρ ασχολήθηκε λεπτοmicroερώς microε το είδος του έργου στο οποίο

παιδαγωγοί και ιερείς θα microπορούσαν να συνεισφέρουν Με αρνητικό τρόπο το

οδήγησε στη συνέχεια σε κριτική του συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος

Από την εποχή του Ζ Κίερκεγκωρ υπάρχει ένα microεθοδολογικό πρόβληmicroα του

κηρύγmicroατος που ταυτόχρονα είναι ένα θεολογικό πρόβληmicroα πόσο microακριά

πηγαίνει η αυθεντία και η δοσmicroένη στον ιεροκήρυκα εξουσία ποια microέσα microπορεί

να χρησιmicroοποιήσει ώστε να παράσχει έmicroφαση στο κήρυγmicroά του Κατέστησε

σαφές ότι όλα τα υποκειmicroενικά microέσα που εmicroείς σήmicroερα υπό την έννοια των

13

δυνάmicroεων υποβολής θα microπορούσαmicroε να συγκεντρώσουmicroε-να ανακεφαλαιώ-

σουmicroε δεν είναι επιτρεπτά Επισήmicroανε επίσης τον ενδοιασmicroό για τεχνικά microέσα

προ πάντων όmicroως απέρριψε microε την επίκληση της φαντασmicroαγορικής ιστορίας του

Χριστιανισmicroού το να συλλέγονται αποδεικτικά microέσα για την αξιοπιστία και το

αξιοθαύmicroαστό τους Κατrsquo αυτόν τον τρόπο δεν προσφέρει κανείς υπηρεσία στο

Χριστιανισmicroό αλλά microε την πάροδο του χρόνου τον καταργεί

Κατά συνέπεια σε όλη τη φιλοπονία όπως επίσης και τη ευαρέσκεια σε

ορισmicroένες παραδόσεις microέσα στα πλαίσια της Εκκλησίας-Χριστιανισmicroού

ασκήθηκε εκ microέρους του microια έντονη κριτική Μετάδοση πίστεως δε σηmicroαίνει microια

αντικειmicroενική τοποθέτηση εκβιασmicroό κριτικής και αναγνώρισης Μετάδοση

πίστεως δε σηmicroαίνει να χαρίζεις ησυχία και συmicroφιλίωση microε τα πεπραγmicroένα του

ακροατή αλλά να θέτεις τον υποκειmicroενισmicroό στη διαρκή απόφαση υπέρ ή κατά

του Χριστού σε πλαίσια ελευθερίας να φέρνεις έναν άνθρωπο στο να αντέξει την

Αντίφαση η οποία έγκειται αφrsquo ενός στην ιστορική πραγmicroατικότητα ότι ο Υιός

του Θεού έλαβε τη φύση ενός και microόνου ανθρώπου ώστε να γίνει το ίδιο microε τον

ταπεινότερο και αφrsquo ετέρου ότι είναι δεδοmicroένο να τοποθετηθεί microε τον ιστορικό

Ιησού σήmicroερα τώρα στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος

δηλ να ριχτεί στην εκλογή microεταξύ Σκανδαλισmicroού και Πίστεως Αυτός θα ήταν ο

δρόmicroος για να εξασκήσει το Χριστιανισmicroό

Εκκλησία Ecclesia-passionis

Εδώ θα microπορούσε να ισχύσει microια κριτική που επανειληmicromicroένα έγινε στον

Κίερκεγκωρ ότι ο microεγάλος ∆ανός δεν είχε καmicroιά αποφασιστική Θέση-Εικόνα της

φύσης της Εκκλησίας Βεβαιότατα ο Κίερκεγκωρ στον αγώνα του εναντίον της

δανέζικης κρατικής Εκκλησίας από την άποψη της εξωτερικής εικόνας της

εmicroφάνισής της τελικά την διαζεύχθηκε και υπό την έννοια της Εξάσκησης

στο Χριστιανισmicroό δεν την αντιλαmicroβάνεται ως τη συναρίθmicroηση σε ένα σύλλογο

φορολογουmicroένων Ως προς το τελευταίο θα microπορούσε να του δώσει κανείς δίκιο

εάν σκεφθεί ότι κατά την εποχή του απουσίαζε σε microεγάλο βαθmicroό η

θεmicroελιωδέστερη προϋπόθεση για την Εκκλησία ως καθιδρύmicroατος του Ιησού

14

Τούτο δε διότι απουσίαζε από αυτήν όχι microόνον η ίδια η Εκκλησία αλλά προ

πάντων η πίστη στον Ιησού Χριστό ο οποίος την κουβαλάει Όmicroως και η χρήση

της γλώσσας που κάνει θα έπρεπε να microας καταστήσει προσεκτικούς επειδή δεν

επιτέθηκε ο ίδιος ποτέ κατά της Εκκλησίας ως τέτοιας ως καθιδρύmicroατος αλλά

εναντίον της Χριστιανοσύνης γενικά (Schein-Christianismus = του κατrsquo

επίφασιν Χριστιανισmicroού του φαινοmicroενικού Χριστιανισmicroού) ∆ιότι η Εκκλησία

σίγουρα δεν είναι microόνον ένα αντικειmicroενικό δεδοmicroένο το οποίο θα βρισκόταν

αποκλειστικά έναντι των Χριστιανών Η Εκκλησία θέλει να είναι ζωντανή microέσα

στην πίστη προϋποθέτει τη χριστιανική ύπαρξη του καθενός ή τη συ-σχετίζει

ουσιαστικά microε τη δική της ύπαρξη και τούτο ισχύει επίσης για την υψηλότερη

έννοια του Corpus Christi mysticum Το σώmicroα ζει και στα microέλη του και επειδή

εδώ σώmicroα και microέλος δεν είναι microόνον εργαλεία αλλά θα πρέπει να θεωρηθούν

ψυχές προσώπων δεν περιορίζονται ούτε τα microέλη σε λειτουργικά καθήκοντα

Είναι προσωπική πραγmicroατικότητα του σώmicroατος Εποmicroένως υπάρχει και microια

υποκειmicroενική πλευρά της έννοιας Εκκλησία ο καθένας Χριστιανός πρέπει να

συmicro-βιώνει τη ζωή του σώmicroατος σε ελεύθερη πράξη στο Ναι της Πίστης και

αυτό το γεγονός αυτό το συmicroβάν απαιτεί microια καθαρότητα της

υποκειmicroενικότητας Ως εκ τούτου για να είναι ένα microέλος της Εκκλησίας έγκυρο

πρέπει προηγουmicroένως να έχει καλυφθεί η προϋπόθεση της Πίστης Χριστιανική

ύπαρξη ως συmicroπαράταξη ως συστράτευση στην Εκκλησία σηmicroαίνει εποmicroένως

να ζει τη ζωή του Θεανθρώπου στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος που δε

βιώθηκε κάπου και κάποτε αλλά ιστορικά σε ένα microονοσήmicroαντο σηmicroείο τοmicroής

του χρόνου και της αιωνιότητας δηλαδή κάποτε πριν σήmicroερα και αύριο Ως

ανακεφαλαίωση των παραπάνω Ιστορία της Σωτηρίας ως ιστορία και της

Εκκλησίας σηmicroαίνει το συmicroβάν της Σωτηρίας από την Αιωνιότητα microέσω των

χρόνων προς την Αιωνιότητα Ο Χριστιανός στέκεται σrsquo αυτό το γεγονός ως

άνθρωπος περαστικός στο χρόνο που καταλήγει πάνω από την εξάσκηση της

ακολουθίας του Χριστού microέσω της ζωής Του των παθών και του θανάτου στην

Ανάσταση της αιώνιας ζωής Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό ταυτόχρονα επίσης

15

ως απαραίτητος όρος ζωντανής συmicromicroετοχής στα microέλη της στην Εκκλησία

σηmicroαίνει εποmicroένως τη θερmicroή και κατrsquo επανάληψη ανανεωmicroένη εσωτερίκευση

αυτής της πράξης στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος να

πιστεύεις στον ιστορικό Ιησού

Παρόλα αυτά microένει τουλάχιστον στην πολεmicroική που του ασκήθηκε για το

βιβλίο του αυτό της Εξάσκησης ανοικτό ένα θέmicroα κατά πόσον δηλ ο

Κίερκεγκωρ θέλει να ισχυρισθεί ότι στο πέρασmicroα των αιώνων είχε χαθεί εντελώς

η ταυτόχρονη βίωση του Ιησού στο παρόν Τότε δε θα είχε βέβαια υπάρξει ούτε

και η ιστορική πραγmicroατικότητα της Εκκλησίας Από πολλά έργα του εξάγεται

αλλά και ονοmicroαστικά αναφέρεται στις σηmicroειώσεις των επιστηmicroονικών

ηmicroερολογίων του ότι ήταν εναντίον microιας τέτοιας τοποθέτησης Η έντονη

κριτική του Κίερκεγκωρ κατευθυνόταν ενάντια στην κατάσταση της

Χριστιανοσύνης της εποχής του όχι όmicroως ενάντια στην ιστορία της

Χριστιανοσύνης στην ολότητά της Βέβαια βλέπει την ιστορία του

Χριστιανισmicroού κυρίως microόνον ως ιστορία χωριστών microεmicroονωmicroένων8 Χριστιανών

(ίσως ως το δικό microας ιερό λείmicromicroα) οι οποίοι οmicroολόγησαν στην ακολουθία του

Χριστού στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος τους Αλλά δε

θα πρέπει να εξάγει από αυτό κανείς το συmicroπέρασmicroα ότι αυτή η κοινότητα θα

έπρεπε να εννοηθεί ως σύνολο αποmicroονωmicroένα στεκόmicroενων προσωπικοτήτων

Τούτο θα σήmicroαινε παράβλεψη του ποιοτικού ορισmicroού της ταυτόχρονης βίωσης

του παρόντος η οποία βέβαια προωθεί microια σχέση των Χριστιανών microεταξύ τους

ως προς τη σχέση τους microε το Χριστό όχι του ενός δίπλα στον άλλο αλλά του

ενός microε τον άλλο (η σχέση που λέmicroε εmicroείς στην Οικουmicroενικότητα)

Τι είναι Αλήθεια

Κανένας άνθρωπος εκτός από τον Χριστό δεν είναι η Αλήθεια (σελ 225)

8 Πληθυντικός του rdquoενός και microόνουrdquo στα ελληνικά γραmicromicroατικά δεν υπάρχει προκειmicroένου να βοηθηθεί η

έννοια του δανέζικου όρου rdquoEnkelterdquo και γερmicroανικού rdquoEinzelnerdquo και να microην παρεξηγηθεί microια έκφραση που θα κάλυπτε περισσότερους του rdquoενός και microόνουrdquo

16

Ήδη σε ηλικία 27 ετών ο Κ έγραφε στον τόπο της διαφυγής του στον

τόπο των διακοπών του στο βόρειο άκρο του νησιού Ζιέλαντ στο Γκιλελάι Τι

άλλο είναι η Αλήθεια από microια ζωή για microια ιδέα

Πολλοί καταλογίζουν στον Κ microια υποκειmicroενικότητα πέρα από την

ατοmicroοκρατία και σαν παράδειγmicroα φέρνουν τις απόψεις του για την Αλήθεια

Χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη προσοχή όmicroως στις σκέψεις του πάνω στο θέmicroα

αυτό περί της Αλήθειας που παρατίθενται στο ανά χείρας βιβλίο και γίνεται

φανερό ότι στην ουσία οι απόψεις του δε διαφέρουν καθόλου απrsquo αυτό που

έγκριτοι σύγχρονοι Ορθόδοξοι Θεολόγοι ονοmicroάζουν υποκειmicroενική

πραγmicroατικότητα

Πόσοι από τους δικούς microας ορθοδόξους πνευmicroατικούς ηγέτες δεν έφθασαν

στο πραγmicroατικά ακραίο σηmicroείο να περιορίζουν τον Παράδεισο στον αριθmicroό

microόνον των δικών τους οπαδών επειδή είδαν ότι ακόmicroα και οι Έλληνες είναι

microόνον κατrsquo όνοmicroα Χριστιανοί

Ποια είναι λοιπόν σrsquo αυτό το παιδαγωγικό φαινόmicroενο της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό η microεγάλη τελική εξέταση Σrsquo αυτή την ερώτηση απαντάει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στις επτά οmicroιλίες του τρίτου microέρους Τη συνοψίζει σε

microία πρόταση όποιος θέλει να γίνει Χριστιανός πρέπει να παραδοθεί στον

Χριστό διότι από το microεγαλείο του θα ελκύσει τους πάντες προς Αυτόν Αλλά

αυτή η πράξη της αυτοάσκησης είναι συνδεδεmicroένη microε microια προηγούmicroενη

αυτοδιαπαιδαγώγηση χωρίς την οποία δε microπορεί κανείς να γίνει Χριστιανός Ο

Κίερκεγκωρ επεκτείνει ερmicroηνευτικά το χωρίο του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου

κἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρός ἐmicroαυτόν (Ιωάν 12 32)

microέσω του ορισmicroού του στrsquo αλήθεια να ελκύσει πρός Αυτόν Ο Χριστός

εποmicroένως φέρνει την εξέλιξη της διαπαιδαγώγησης microόνον τότε σε πέρας όταν

προηγουmicroένως ο microαθητής έχει έρθει στην Αλήθεια Μrsquo αυτό υποδεικνύεται η

αναγκαιότητα ότι θα πρέπει να έχει έρθει κανείς πρώτα στον εαυτό του

Στο σηmicroείο αυτό πρέπει να δοθούν απαντήσεις σε δύο ερωτήmicroατα που

αφορούν την κατανόηση αυτής της πορείας Τι εννοεί ο Κίερκεγκωρ microε το

17

Εαυτό και τι σηmicroαίνει εδώ Αλήθεια Η απάντηση στην πρώτη ερώτηση microας

οδηγεί στο microέσο της προβληmicroατικής της microοντέρνας υπαρξιστικής φιλοσοφίας

ένας εαυτός είναι ένας διπλασιασmicroός είναι Ελευθερία Ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος φέρνει ως παράδειγmicroα προς κατανόηση του θέmicroατος την εικόνα του

microαγνήτη Το ότι ο η το ελκυόmicroενο από το microαγνήτη δεν έχει καmicroιά επιλογή

πρέπει να είναι συνέπεια της δύναmicroης έλξης του microαγνήτη Ο άνθρωπος όmicroως

microπορεί να αντισταθεί σε κάθε έλξη είναι ελεύθερος microπορεί να διαλέξει Όταν

ένας άνθρωπος χωρίς να έχει την εmicroπειρία αυτής της ελευθερίας χωρίς τη

δυνατότητα της επιλογής έλκεται από οτιδήποτε τότε αυτή η έλξη δεν είναι η

σωστή διότι η Αλήθεια πάνω στον εαυτό είναι η Ελευθερία του Εάν κανείς

παρατηρούσε αυτήν την πρόταση καθrsquo εαυτή θα microπορούσε να πει ότι προέρχεται

απrsquo ευθείας από ένα έργο του Σαρτρ (lrsquo homme est liberteacute) Μόνον όταν πρώτα

έχει κατανοήσει κανείς το βάθος αυτής της Ελευθερίας microέσω του οποίου βάθους

η διαλεκτική της Ελευθερίας λαmicroβάνει την κύρια έντασή της ότι δηλ ο Θεός

είναι η απόλυτη Ελευθερία και ότι η Ελευθερία του ανθρώπου γνωρίζει εξ αυτού

τούτου τον ποιοτικό ορισmicroό της τότε microπορεί να κρίνει κανείς τη διαφορά και το

βαθmicroό της απόστασης microεταξύ του Κίερκεγκωρ και των microοντέρνων υπαρξιστών

φιλοσόφων Ο άνθρωπος είναι ελευθερία -πρέπει να είναι ελεύθερος και είναι

ελεύθερος για να microπορέσει να βρει microια ποιοτική σχέση προς το Θεό Εξάσκηση

στο Χριστιανισmicroό σηmicroαίνει να συγκατατεθείς στο Θεό ελεύθερα Γιrsquo αυτό λέγει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος ότι ο Χριστός microόνον τότε ελκύει έναν άνθρωπο όταν

αυτός προηγουmicroένως έχει γίνει ελεύθερα ο εαυτός του Ο Χριστιανισmicroός

κατανοούmicroενος ως microια θρησκεία της ελευθερίας έχει ως τη microεγαλύτερή του

εξαγγελία την ακόλουθη Θέλει να ελκύσει τον άνθρωπο προς αυτόν Για να

microπορέσει όmicroως να τον ελκύσει στrsquo αλήθεια θέλει να τον ελκύσει microόνο ως

ελεύθερο ον και microάλιστα microέσα από microια επιλογή

Ο άνθρωπος στέκεται προς το Θεό σε microια προσωπική σχέση Αυτή είναι

η τάξη η οποία όmicroως δε γίνεται αντιληπτή microε οντολογικές κατηγορίες Η σχέση

αυτή στέκεται τότε στrsquo αλήθεια όταν διάφανα θεmicroελιώνεται σrsquo αυτόν που

18

νοmicroοθέτησε αυτή τη σχέση λέγει στο βιβλίο του Η προς θάνατον ασθένεια9

Από τη σχέση αυτής της έντασης microεταξύ προσώπου (ανθρώπου) και προσώπου

(Θεού) εξαρτάται κατά πόσον εmicroείς κατανοούmicroε το punctum saliens της

εξάσκησης στο Χριστιανισmicroό Ο προσωπικός άνθρωπος κατόπιν έχει να επιτύχει

την εσω-προσωπική διαλεκτική -εσωτερική διαλεκτική δηλ να έρθει στον εαυτό

του σrsquo αυτόν που ο Θεός πάντοτε είναι σrsquo αυτόν και γιrsquo αυτόν Μόνον σrsquo

αυτήν την αλήθεια της ύπαρξης εξ αυτού του λόγου και αιτίας θα microπορούν

άνθρωπος και Θεός να έρθουν ο ένας στον άλλον στην Ελευθερία Τίποτα άλλο

δε microπορεί να ελκύσει το πνεύmicroα προς αυτό παρά microόνο άλλο πνεύmicroα Η πράξη της

Εξάσκησης προϋποθέτει λοιπόν την ελεύθερη πλαστικότητα Μrsquo αυτό

αποmicroακρύνεται ο Κίερκεγκωρ από microεταβιβασmicroένες παραστάσεις της διδασκαλίας

της Χάριτος δια του οποίου ταυτόχρονα κάνει ξεκάθαρα τα σύνορα του

παιδαγωγού Η διαπαιδαγώγηση βλέπει τα όριά της στην ελευθερία του

ανθρώπου που είναι δεδοmicroένα microε το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι πρόσωπο

Η Χάρις ως παιδαγωγική δύναmicroη του Θεού ενεργεί ως εκ τούτου όχι

όπως microια φυσική βία Και αυτή πάλι δεν microπορεί επίσης ούτε να συνδεθεί microε

απλή φύση διότι πρέπει να προϋποθέσει το προσωπικό Ναι του εαυτού του

προσώπου Η Χάρις ενεργεί προσωπικά και οικοδοmicroεί πάνω στην ελευθερία του

ανθρώπου στrsquo αλήθεια και microέσω της προσωπικής απόφασης στην κατάσταση

της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος microε το Χριστό καταλήγει και φθάνει στον

υψηλότερο σχηmicroατισmicroό του εαυτού του ∆ηλ η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

Ο αναγνώστης δε θα πρέπει να δυσκολευτεί να το κατανοήσει Η Χάρις

προϋποθέτει την Ιερά Ιστορία και την ύπαρξη του ανθρώπου στην ταυτόχρονη

βίωση του παρόντος microε το Χριστό Η microεσαιωνική σκέψη διέκρινε βέβαια τη

Φύση από τον άνθρωπο αλλά χρησιmicroοποιούσε επίσης και την έννοια laquoΦύσηraquo σε

γενικότερη και περιεκτικότερη σηmicroασία Επειδή όmicroως όλη η ιστορία στέκεται

υπό την κρίση της αλήθειας και microόνον microία αλήθεια υπάρχει ο Χριστός γιrsquo αυτό

microπορεί κανείς σίγουρα να rsquoπει ότι η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

9 Ή αλλιώς rdquoΗ θανατηφόρος ασθένειαrdquo

19

Ετσι ερχόmicroαστε στην απάντηση της δεύτερης ερώτησης τι είναι Αλήθεια

Ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στρέφει αυτήν την ερώτηση στα υπαρξιακά (αντί

του τι είναι λέει ποιος είναι) ποιος είναι η Αλήθεια ∆εν πρόκειται για microια

γνώση microια συναίσθηση microια ιδέα ή για microια ακόmicroα ωραία σκέψη αλλά για microια

Αλήθεια της συγκεκριmicroένης ιστορικής ζωής ο Χριστός είναι Αλήθεια Η

ερώτηση του Πιλάτου ξεσκεπάζεται σαν microια τρέλα στην οποία η τρέλα της

φιλοσοφίας ξανοίγεται διότι η Αλήθεια είναι όχι ένα σύνολο από δόγmicroατα όχι

ένας ορισmicroός microιας έννοιας και τα παρόmicroοια αλλά microια ζωή η ζωή του Χριστού

Εποmicroένως δεν εξαρτάται από το να ξέρουmicroε την αλήθεια αλλά να

πραγmicroατώσουmicroε την Αλήθεια να ζήσουmicroε την Αλήθεια Η αντίθεση γνώσης και

Πίστης είναι εποmicroένως στην ουσία η αντίθεση Γνώσης και Ύπαρξης Μεταξύ

Αληθειών και της Αλήθειας ως ζωντανής Πραγmicroατικότητας υπάρχει microια

άπειρη10 διαφορά Όταν λέει ο Σχολαστικισmicroός ότι την Αλήθεια πρέπει να την

τοποθετούmicroε στο υψηλότερο περιεκτικότερο σηmicroείο και στην πρώτη

διαmicroόρφωση-ανάπτυξη δηλ στο Θεό (Deus est veritas et quidem summa

maxima et prima) τότε η παράσταση αποδίδεται στο intellectu Dei (proprie et

primo) την βρίσκουmicroε τρόπον τινα σαν ένα τελικό αποτέλεσmicroα όλων των

Αληθειών Γνωρίζουmicroε ότι αυτή η ερmicroηνεία βέβαια είναι πολύ στενή και στην

ουσία είναι και λανθασmicroένη Όmicroως ο κίνδυνος που βρίσκεται εδώ πρέπει να

προσεχθεί διότι προκάλεσε εν τούτοις microερικές συmicroφορές Η Εκκλησία ως θεϊκό

καθίδρυmicroα θα γίνει τότε πολύ εύκολα απλό δοχείο όλων των Αληθειών διότι

θα αποδώσει στο Θεό ένα σύνολο από Αλήθειες Ο Κίερκεγκωρ στρέφεται

γεmicroάτος πάθος εναντίον αυτής της παρεξήγησης Ο Χριστός είναι η Αλήθεια την

εκφράζει microέσα από την Ύπαρξη του Και ο Χριστιανισmicroός δεν microπορεί να είναι

εποmicroένως η Αλήθεια microε την έννοια ενός αποτελέσmicroατος αλλά βιώνει την

Αλήθεια ως οδό ως γεγονός της Σωτηρίας στην ακολουθία του Χριστού

Εάν παραβλέψεις αυτές τις βασικές διαφορές δε θα καταλάβεις στο βάθος

της την κριτική που κάνει ο Κίερκεγκωρ στο αυτονόητο της Χριστιανοσύνης

10 Πρβλ την κατωτέρω υποσηmicroείωση Νο 11 καθώς και το σχετικό σχόλιο στο Λίγα λόγια για την ταυτότητα

20

Λέει Ο Χριστιανισmicroός είναι το απόλυτο έχει microόνον ένα Είναι δηλ είναι το

Απόλυτο Εάν δεν είναι Απόλυτο τότε καταργείται Στο Χριστιανισmicroό ισχύει ένα

Απόλυτο Είτε-Είτε Σrsquo αυτήν τη διάζευξη υπάρχει πίεση και ήταν ένα

επικίνδυνο τόλmicroηmicroα να γίνεται λόγος για την επιείκεια του Χριστιανισmicroού Και

ακόmicroα πιο επικίνδυνο ήταν να παριστάνεται ο Χριστός σαν ο microεγαλύτερος

διανοούmicroενος και η διδασκαλία του να φυλάσσεται σαν ένας θησαυρός από τα

επιτόκια του οποίου θα microπορούσες να ζήσεις

Και έτσι ακολουθεί τότε η περιβόητη επίθεση του Κίερκεγκωρ κατά του

συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος στο οποίο όλο και περισσότερο

απέκλειε κανείς το προσωπικό Εγώ και στο οποίο τότε χανόταν και το

προσωπικό Εσύ Ο Χριστός γινόταν ένα αντικείmicroενο θαυmicroασmicroού όπου όλο και

περισσότερο έχανε την σηmicroασία της η απαιτητική αξίωση της ακολουθίας δηλ

της υπαρξιακής πραγmicroάτωσης στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος microαζί Του Η

ειδική αmicroαρτία της Χριστιανοσύνης είναι το ότι αντικαταστήσαmicroε την

Ακολουθία microε το Θαυmicroασmicroό και τη Συγκινητικότητα πράγmicroα το οποίο

είναι ένα νέο είδος ειδωλολατρίας Ήδη ο Ιούδας και ο Νικόδηmicroος υπήρξαν

τέτοιου είδους θαυmicroαστές Ο ένας τον εγκατέλειψε microε φρίκη από την

ακολουθία καθώς τούτο γινόταν σοβαρό ο άλλος microετατοπίστηκε στη

microυστικότητα και στην ήρεmicroη αναγνώριση Κατά παρόmicroοιο τρόπο θα υπήρχε και

στη Χριστιανοσύνη microια κρυmicromicroένη εσωτερικότητα η οποία θα αρκούνταν σε

ψυχικές διαθέσεις

Από microια microεγάλη παρεξήγηση θέλησαν συχνά να κάνουν τον Κίερκεγκωρ

ακριβώς εκπρόσωπο αυτής της microορφής του Χριστιανισmicroού Στο προκείmicroενο

αυτός χύνει πικρή ειρωνεία πάνω σrsquo αυτό το είδος της ακολουθίας της οποίας

η θρησκευτική πράξη βρίσκει την εξαντλητική της έκφραση στην παρατήρηση

Λέει Μrsquo αυτόν τον τρόπο έγινε η καθεστηκυία Χριστιανοσύνη microια συνέλευση

από τέτοιους τους οποίους θα microπορούσε κανείς να ονοmicroάσει Χριστιανούς ετ

της microετάφρασης σελ 3εξ

21

(επί τιmicroή) microε την ίδια έννοια που microιλάει κανείς για επίτιmicroους διδάκτορες οι

οποίοι βέβαια κερδίζουν το βαθmicroό χωρίς να έχουν φιλονικήσει ανταγωνιστεί

Όmicroως η microεγαλύτερη παραπλάνηση προξενήθηκε απrsquo το ότι στη

Χριστιανοσύνη ξεσηκώθηκαν επονοmicroαζόmicroενοι ελευθερόφρονες οι οποίοι

ειρωνεύθηκαν το Χριστιανισmicroό τον χλεύασαν και επιτέθηκαν σrsquo αυτόν χειρότερα

απrsquo ότι ποτέ οι χειρότεροι ειδωλολάτρες είρωνες Εξ άλλου παρέλειψαν να

αναφέρουν την αποφασιστική διαφορά Τους ονόmicroασαν αναληθείς ελάχιστους

Χριστιανούς αλλά παρόλα αυτά Χριστιανούς διότι ποιος θα το διακινδύνευε

να τους αmicroφισβητήσει αυτόν τον τίτλο αφού δεν έβλεπαν τη διαφορά που θέτει

η Ακολουθία Εmicroφανίστηκε microια σπάνια microετατόπιση Τώρα έγινε ο θαυmicroαστής

αληθινός Χριστιανός και οι αρνητές του Χριστιανισmicroού έγιναν επίσης ένα τέτοιο

είδος Χριστιανών ναι microεν όχι αληθινοί Χριστιανοί -διότι βέβαια οι θαυmicroαστές

του Χριστιανισmicroού έγιναν αληθινοί Χριστιανοί τι διπλή παραπλάνηση τι

βάραθρο της σύγχυσης Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε χωρίς να αναχαιτισθεί από

κάτι σε microια όλο και microακρύτερα κατευθυνόmicroενη εκκένωση και ισοπέδωση της

οποίας το τέλος σήmicroερα βρίσκεται microπροστά microας ο Χριστιανισmicroός καταργήθηκε

Αλλά όmicroως η εποχή microας προχώρησε καθόλου από τότε Έχουmicroε ακόmicroη

να κάνουmicroε microε Παρατηρητές Θαυmicroαστές Είρωνες και Ελευθερόφρονες Λέει

Βρισκόmicroαστε ή όχι ακόmicroα ως Χριστιανοσύνη σε microια παραλυσία Και δεν είναι

ακόmicroη η Χριστιανοσύνη σαν γεωγραφικός όρος ήδη microια παραίσθηση ∆ε

βρίσκεται ο λαός του Χριστού στη διασπορά στην εξορία στην εκδίωξη ∆εν

ξεπερνάει ο microηδενισmicroός των ηmicroερών microας τον απλό αθεϊσmicroό και την εχθρότητα

εναντίον του Χριστιανισmicroού Είναι ο Χριστός αν το σκεφθεί κανείς ακόmicroα microια

ερώτηση Και ποια ευθύνη έχει η Χριστιανοσύνη γιrsquo αυτό το συmicroβάν Είχε δίκιο

ο Κίερκεγκωρ όταν έλεγε επίσης ότι αυτή η ίδια κατήργησε το Χριστιανισmicroό Η

ερώτηση απευθύνεται στον καθένα από εmicroάς Θα πρέπει να αφήσουmicroε την

απάντηση στον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση

22

Η καθηmicroερινότητα του συγγραφέα την εποχή της σύνταξης του βιβλίου

Πρέπει να αναφερθεί ένα προσωπικό γεγονός του συγγραφέα

αποφασιστικής σηmicroασίας που τον επηρέασε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου

Την Μεγάλη Τετάρτη του Πάσχα του 1848 ζώντας ο Κ έναν εσωτερικό

σεισmicroό έγραφε στο ηmicroερολόγιό του Ολόκληρη η ύπαρξή microου έχει αλλάξει Η

εσωστρέφεια και η κρυψίνοιά microου έχουν σπάσει -πρέπει να microιλήσω

Μεγάλε Θεέ ελέησέ microε

Στις σειρές που ακολουθούν στο γραπτό του λέει ότι πιστεύει πως microε τη

χάρη του Χριστού θα microπορούσε να νικήσει τη microελαγχολία του και παίζει microε

την σκέψη να γίνει ιερέας Τούτο όmicroως θα σήmicroαινε ότι θα έβγαινε από την

εmicromicroεσότητα των ψευδωνύmicroων και θα δρούσε δηmicroόσια Ίσως είχε ο Κ για microια

στιγmicroή την ιδέα ότι microόνον έτσι θα microπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή

του Χριστιανισmicroού Αλλά παίζουν στη σκέψη του microαζί microε όλα τα άλλα και

ορισmicroένοι εντελώς χειροπιαστοί λόγοι ένα σηmicroαντικό ρόλο οι οποίοι

αργότερα ακούγονται πολύ απόmicroακροι Βλέπει ξεκάθαρα ότι οικονοmicroικά δε θα

microπορέσει να αντέξει για πολύ καιρό ακόmicroα Η συγγραφική του δραστηριότητα

δεν ήταν βέβαια και καmicroιά φθηνή επιχείρηση ∆εν είχε από αυτήν κανένα άξιο

λόγου κέρδος αλλά έπρεπε τα έξοδα της εκτύπωσης στο microεγαλύτερο microέρος ο

ίδιος να τα καλύπτει Πλην όmicroως ήδη τη δεύτερη microέρα του Πάσχα η απόφασή

του κλονίζεται κατά πόσον αυτός θα επιτρέπονταν να προχωρήσει επιθετικά

στο έργο Μετά από πολλές βασανιστικές σκέψεις ρίχνεται στα χέρια του

Θεού ώστε από εκεί και πέρα να του δείχνει το σωστό δρόmicroο για όσο

διάστηmicroα αυτός ακόmicroη θα είχε να κουβαλήσει τα πάθη του microελαγχολικός και

κλεισmicroένος στον εαυτό του Σ αυτήν την οικειότητα microε τον Θεό αναφωνεί ότι

είναι τόσο απερίγραπτα ευτυχής και microακάριος στη δράση του πνεύmicroατος

που τόσο πλούσια και ευσπλαχνικά ο Θεός του κάνει χαλάλι Αmicroέσως microετά

από αυτό το γεγονός προχώρησε ο Κ στη συγγραφή της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό τη γέννηση της οποίας δηλ ουσιαστικές ωθήσεις χρεωστά

στα βιώmicroατα του Πάσχα του έτους 1848

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

13

δυνάmicroεων υποβολής θα microπορούσαmicroε να συγκεντρώσουmicroε-να ανακεφαλαιώ-

σουmicroε δεν είναι επιτρεπτά Επισήmicroανε επίσης τον ενδοιασmicroό για τεχνικά microέσα

προ πάντων όmicroως απέρριψε microε την επίκληση της φαντασmicroαγορικής ιστορίας του

Χριστιανισmicroού το να συλλέγονται αποδεικτικά microέσα για την αξιοπιστία και το

αξιοθαύmicroαστό τους Κατrsquo αυτόν τον τρόπο δεν προσφέρει κανείς υπηρεσία στο

Χριστιανισmicroό αλλά microε την πάροδο του χρόνου τον καταργεί

Κατά συνέπεια σε όλη τη φιλοπονία όπως επίσης και τη ευαρέσκεια σε

ορισmicroένες παραδόσεις microέσα στα πλαίσια της Εκκλησίας-Χριστιανισmicroού

ασκήθηκε εκ microέρους του microια έντονη κριτική Μετάδοση πίστεως δε σηmicroαίνει microια

αντικειmicroενική τοποθέτηση εκβιασmicroό κριτικής και αναγνώρισης Μετάδοση

πίστεως δε σηmicroαίνει να χαρίζεις ησυχία και συmicroφιλίωση microε τα πεπραγmicroένα του

ακροατή αλλά να θέτεις τον υποκειmicroενισmicroό στη διαρκή απόφαση υπέρ ή κατά

του Χριστού σε πλαίσια ελευθερίας να φέρνεις έναν άνθρωπο στο να αντέξει την

Αντίφαση η οποία έγκειται αφrsquo ενός στην ιστορική πραγmicroατικότητα ότι ο Υιός

του Θεού έλαβε τη φύση ενός και microόνου ανθρώπου ώστε να γίνει το ίδιο microε τον

ταπεινότερο και αφrsquo ετέρου ότι είναι δεδοmicroένο να τοποθετηθεί microε τον ιστορικό

Ιησού σήmicroερα τώρα στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος

δηλ να ριχτεί στην εκλογή microεταξύ Σκανδαλισmicroού και Πίστεως Αυτός θα ήταν ο

δρόmicroος για να εξασκήσει το Χριστιανισmicroό

Εκκλησία Ecclesia-passionis

Εδώ θα microπορούσε να ισχύσει microια κριτική που επανειληmicromicroένα έγινε στον

Κίερκεγκωρ ότι ο microεγάλος ∆ανός δεν είχε καmicroιά αποφασιστική Θέση-Εικόνα της

φύσης της Εκκλησίας Βεβαιότατα ο Κίερκεγκωρ στον αγώνα του εναντίον της

δανέζικης κρατικής Εκκλησίας από την άποψη της εξωτερικής εικόνας της

εmicroφάνισής της τελικά την διαζεύχθηκε και υπό την έννοια της Εξάσκησης

στο Χριστιανισmicroό δεν την αντιλαmicroβάνεται ως τη συναρίθmicroηση σε ένα σύλλογο

φορολογουmicroένων Ως προς το τελευταίο θα microπορούσε να του δώσει κανείς δίκιο

εάν σκεφθεί ότι κατά την εποχή του απουσίαζε σε microεγάλο βαθmicroό η

θεmicroελιωδέστερη προϋπόθεση για την Εκκλησία ως καθιδρύmicroατος του Ιησού

14

Τούτο δε διότι απουσίαζε από αυτήν όχι microόνον η ίδια η Εκκλησία αλλά προ

πάντων η πίστη στον Ιησού Χριστό ο οποίος την κουβαλάει Όmicroως και η χρήση

της γλώσσας που κάνει θα έπρεπε να microας καταστήσει προσεκτικούς επειδή δεν

επιτέθηκε ο ίδιος ποτέ κατά της Εκκλησίας ως τέτοιας ως καθιδρύmicroατος αλλά

εναντίον της Χριστιανοσύνης γενικά (Schein-Christianismus = του κατrsquo

επίφασιν Χριστιανισmicroού του φαινοmicroενικού Χριστιανισmicroού) ∆ιότι η Εκκλησία

σίγουρα δεν είναι microόνον ένα αντικειmicroενικό δεδοmicroένο το οποίο θα βρισκόταν

αποκλειστικά έναντι των Χριστιανών Η Εκκλησία θέλει να είναι ζωντανή microέσα

στην πίστη προϋποθέτει τη χριστιανική ύπαρξη του καθενός ή τη συ-σχετίζει

ουσιαστικά microε τη δική της ύπαρξη και τούτο ισχύει επίσης για την υψηλότερη

έννοια του Corpus Christi mysticum Το σώmicroα ζει και στα microέλη του και επειδή

εδώ σώmicroα και microέλος δεν είναι microόνον εργαλεία αλλά θα πρέπει να θεωρηθούν

ψυχές προσώπων δεν περιορίζονται ούτε τα microέλη σε λειτουργικά καθήκοντα

Είναι προσωπική πραγmicroατικότητα του σώmicroατος Εποmicroένως υπάρχει και microια

υποκειmicroενική πλευρά της έννοιας Εκκλησία ο καθένας Χριστιανός πρέπει να

συmicro-βιώνει τη ζωή του σώmicroατος σε ελεύθερη πράξη στο Ναι της Πίστης και

αυτό το γεγονός αυτό το συmicroβάν απαιτεί microια καθαρότητα της

υποκειmicroενικότητας Ως εκ τούτου για να είναι ένα microέλος της Εκκλησίας έγκυρο

πρέπει προηγουmicroένως να έχει καλυφθεί η προϋπόθεση της Πίστης Χριστιανική

ύπαρξη ως συmicroπαράταξη ως συστράτευση στην Εκκλησία σηmicroαίνει εποmicroένως

να ζει τη ζωή του Θεανθρώπου στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος που δε

βιώθηκε κάπου και κάποτε αλλά ιστορικά σε ένα microονοσήmicroαντο σηmicroείο τοmicroής

του χρόνου και της αιωνιότητας δηλαδή κάποτε πριν σήmicroερα και αύριο Ως

ανακεφαλαίωση των παραπάνω Ιστορία της Σωτηρίας ως ιστορία και της

Εκκλησίας σηmicroαίνει το συmicroβάν της Σωτηρίας από την Αιωνιότητα microέσω των

χρόνων προς την Αιωνιότητα Ο Χριστιανός στέκεται σrsquo αυτό το γεγονός ως

άνθρωπος περαστικός στο χρόνο που καταλήγει πάνω από την εξάσκηση της

ακολουθίας του Χριστού microέσω της ζωής Του των παθών και του θανάτου στην

Ανάσταση της αιώνιας ζωής Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό ταυτόχρονα επίσης

15

ως απαραίτητος όρος ζωντανής συmicromicroετοχής στα microέλη της στην Εκκλησία

σηmicroαίνει εποmicroένως τη θερmicroή και κατrsquo επανάληψη ανανεωmicroένη εσωτερίκευση

αυτής της πράξης στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος να

πιστεύεις στον ιστορικό Ιησού

Παρόλα αυτά microένει τουλάχιστον στην πολεmicroική που του ασκήθηκε για το

βιβλίο του αυτό της Εξάσκησης ανοικτό ένα θέmicroα κατά πόσον δηλ ο

Κίερκεγκωρ θέλει να ισχυρισθεί ότι στο πέρασmicroα των αιώνων είχε χαθεί εντελώς

η ταυτόχρονη βίωση του Ιησού στο παρόν Τότε δε θα είχε βέβαια υπάρξει ούτε

και η ιστορική πραγmicroατικότητα της Εκκλησίας Από πολλά έργα του εξάγεται

αλλά και ονοmicroαστικά αναφέρεται στις σηmicroειώσεις των επιστηmicroονικών

ηmicroερολογίων του ότι ήταν εναντίον microιας τέτοιας τοποθέτησης Η έντονη

κριτική του Κίερκεγκωρ κατευθυνόταν ενάντια στην κατάσταση της

Χριστιανοσύνης της εποχής του όχι όmicroως ενάντια στην ιστορία της

Χριστιανοσύνης στην ολότητά της Βέβαια βλέπει την ιστορία του

Χριστιανισmicroού κυρίως microόνον ως ιστορία χωριστών microεmicroονωmicroένων8 Χριστιανών

(ίσως ως το δικό microας ιερό λείmicromicroα) οι οποίοι οmicroολόγησαν στην ακολουθία του

Χριστού στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος τους Αλλά δε

θα πρέπει να εξάγει από αυτό κανείς το συmicroπέρασmicroα ότι αυτή η κοινότητα θα

έπρεπε να εννοηθεί ως σύνολο αποmicroονωmicroένα στεκόmicroενων προσωπικοτήτων

Τούτο θα σήmicroαινε παράβλεψη του ποιοτικού ορισmicroού της ταυτόχρονης βίωσης

του παρόντος η οποία βέβαια προωθεί microια σχέση των Χριστιανών microεταξύ τους

ως προς τη σχέση τους microε το Χριστό όχι του ενός δίπλα στον άλλο αλλά του

ενός microε τον άλλο (η σχέση που λέmicroε εmicroείς στην Οικουmicroενικότητα)

Τι είναι Αλήθεια

Κανένας άνθρωπος εκτός από τον Χριστό δεν είναι η Αλήθεια (σελ 225)

8 Πληθυντικός του rdquoενός και microόνουrdquo στα ελληνικά γραmicromicroατικά δεν υπάρχει προκειmicroένου να βοηθηθεί η

έννοια του δανέζικου όρου rdquoEnkelterdquo και γερmicroανικού rdquoEinzelnerdquo και να microην παρεξηγηθεί microια έκφραση που θα κάλυπτε περισσότερους του rdquoενός και microόνουrdquo

16

Ήδη σε ηλικία 27 ετών ο Κ έγραφε στον τόπο της διαφυγής του στον

τόπο των διακοπών του στο βόρειο άκρο του νησιού Ζιέλαντ στο Γκιλελάι Τι

άλλο είναι η Αλήθεια από microια ζωή για microια ιδέα

Πολλοί καταλογίζουν στον Κ microια υποκειmicroενικότητα πέρα από την

ατοmicroοκρατία και σαν παράδειγmicroα φέρνουν τις απόψεις του για την Αλήθεια

Χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη προσοχή όmicroως στις σκέψεις του πάνω στο θέmicroα

αυτό περί της Αλήθειας που παρατίθενται στο ανά χείρας βιβλίο και γίνεται

φανερό ότι στην ουσία οι απόψεις του δε διαφέρουν καθόλου απrsquo αυτό που

έγκριτοι σύγχρονοι Ορθόδοξοι Θεολόγοι ονοmicroάζουν υποκειmicroενική

πραγmicroατικότητα

Πόσοι από τους δικούς microας ορθοδόξους πνευmicroατικούς ηγέτες δεν έφθασαν

στο πραγmicroατικά ακραίο σηmicroείο να περιορίζουν τον Παράδεισο στον αριθmicroό

microόνον των δικών τους οπαδών επειδή είδαν ότι ακόmicroα και οι Έλληνες είναι

microόνον κατrsquo όνοmicroα Χριστιανοί

Ποια είναι λοιπόν σrsquo αυτό το παιδαγωγικό φαινόmicroενο της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό η microεγάλη τελική εξέταση Σrsquo αυτή την ερώτηση απαντάει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στις επτά οmicroιλίες του τρίτου microέρους Τη συνοψίζει σε

microία πρόταση όποιος θέλει να γίνει Χριστιανός πρέπει να παραδοθεί στον

Χριστό διότι από το microεγαλείο του θα ελκύσει τους πάντες προς Αυτόν Αλλά

αυτή η πράξη της αυτοάσκησης είναι συνδεδεmicroένη microε microια προηγούmicroενη

αυτοδιαπαιδαγώγηση χωρίς την οποία δε microπορεί κανείς να γίνει Χριστιανός Ο

Κίερκεγκωρ επεκτείνει ερmicroηνευτικά το χωρίο του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου

κἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρός ἐmicroαυτόν (Ιωάν 12 32)

microέσω του ορισmicroού του στrsquo αλήθεια να ελκύσει πρός Αυτόν Ο Χριστός

εποmicroένως φέρνει την εξέλιξη της διαπαιδαγώγησης microόνον τότε σε πέρας όταν

προηγουmicroένως ο microαθητής έχει έρθει στην Αλήθεια Μrsquo αυτό υποδεικνύεται η

αναγκαιότητα ότι θα πρέπει να έχει έρθει κανείς πρώτα στον εαυτό του

Στο σηmicroείο αυτό πρέπει να δοθούν απαντήσεις σε δύο ερωτήmicroατα που

αφορούν την κατανόηση αυτής της πορείας Τι εννοεί ο Κίερκεγκωρ microε το

17

Εαυτό και τι σηmicroαίνει εδώ Αλήθεια Η απάντηση στην πρώτη ερώτηση microας

οδηγεί στο microέσο της προβληmicroατικής της microοντέρνας υπαρξιστικής φιλοσοφίας

ένας εαυτός είναι ένας διπλασιασmicroός είναι Ελευθερία Ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος φέρνει ως παράδειγmicroα προς κατανόηση του θέmicroατος την εικόνα του

microαγνήτη Το ότι ο η το ελκυόmicroενο από το microαγνήτη δεν έχει καmicroιά επιλογή

πρέπει να είναι συνέπεια της δύναmicroης έλξης του microαγνήτη Ο άνθρωπος όmicroως

microπορεί να αντισταθεί σε κάθε έλξη είναι ελεύθερος microπορεί να διαλέξει Όταν

ένας άνθρωπος χωρίς να έχει την εmicroπειρία αυτής της ελευθερίας χωρίς τη

δυνατότητα της επιλογής έλκεται από οτιδήποτε τότε αυτή η έλξη δεν είναι η

σωστή διότι η Αλήθεια πάνω στον εαυτό είναι η Ελευθερία του Εάν κανείς

παρατηρούσε αυτήν την πρόταση καθrsquo εαυτή θα microπορούσε να πει ότι προέρχεται

απrsquo ευθείας από ένα έργο του Σαρτρ (lrsquo homme est liberteacute) Μόνον όταν πρώτα

έχει κατανοήσει κανείς το βάθος αυτής της Ελευθερίας microέσω του οποίου βάθους

η διαλεκτική της Ελευθερίας λαmicroβάνει την κύρια έντασή της ότι δηλ ο Θεός

είναι η απόλυτη Ελευθερία και ότι η Ελευθερία του ανθρώπου γνωρίζει εξ αυτού

τούτου τον ποιοτικό ορισmicroό της τότε microπορεί να κρίνει κανείς τη διαφορά και το

βαθmicroό της απόστασης microεταξύ του Κίερκεγκωρ και των microοντέρνων υπαρξιστών

φιλοσόφων Ο άνθρωπος είναι ελευθερία -πρέπει να είναι ελεύθερος και είναι

ελεύθερος για να microπορέσει να βρει microια ποιοτική σχέση προς το Θεό Εξάσκηση

στο Χριστιανισmicroό σηmicroαίνει να συγκατατεθείς στο Θεό ελεύθερα Γιrsquo αυτό λέγει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος ότι ο Χριστός microόνον τότε ελκύει έναν άνθρωπο όταν

αυτός προηγουmicroένως έχει γίνει ελεύθερα ο εαυτός του Ο Χριστιανισmicroός

κατανοούmicroενος ως microια θρησκεία της ελευθερίας έχει ως τη microεγαλύτερή του

εξαγγελία την ακόλουθη Θέλει να ελκύσει τον άνθρωπο προς αυτόν Για να

microπορέσει όmicroως να τον ελκύσει στrsquo αλήθεια θέλει να τον ελκύσει microόνο ως

ελεύθερο ον και microάλιστα microέσα από microια επιλογή

Ο άνθρωπος στέκεται προς το Θεό σε microια προσωπική σχέση Αυτή είναι

η τάξη η οποία όmicroως δε γίνεται αντιληπτή microε οντολογικές κατηγορίες Η σχέση

αυτή στέκεται τότε στrsquo αλήθεια όταν διάφανα θεmicroελιώνεται σrsquo αυτόν που

18

νοmicroοθέτησε αυτή τη σχέση λέγει στο βιβλίο του Η προς θάνατον ασθένεια9

Από τη σχέση αυτής της έντασης microεταξύ προσώπου (ανθρώπου) και προσώπου

(Θεού) εξαρτάται κατά πόσον εmicroείς κατανοούmicroε το punctum saliens της

εξάσκησης στο Χριστιανισmicroό Ο προσωπικός άνθρωπος κατόπιν έχει να επιτύχει

την εσω-προσωπική διαλεκτική -εσωτερική διαλεκτική δηλ να έρθει στον εαυτό

του σrsquo αυτόν που ο Θεός πάντοτε είναι σrsquo αυτόν και γιrsquo αυτόν Μόνον σrsquo

αυτήν την αλήθεια της ύπαρξης εξ αυτού του λόγου και αιτίας θα microπορούν

άνθρωπος και Θεός να έρθουν ο ένας στον άλλον στην Ελευθερία Τίποτα άλλο

δε microπορεί να ελκύσει το πνεύmicroα προς αυτό παρά microόνο άλλο πνεύmicroα Η πράξη της

Εξάσκησης προϋποθέτει λοιπόν την ελεύθερη πλαστικότητα Μrsquo αυτό

αποmicroακρύνεται ο Κίερκεγκωρ από microεταβιβασmicroένες παραστάσεις της διδασκαλίας

της Χάριτος δια του οποίου ταυτόχρονα κάνει ξεκάθαρα τα σύνορα του

παιδαγωγού Η διαπαιδαγώγηση βλέπει τα όριά της στην ελευθερία του

ανθρώπου που είναι δεδοmicroένα microε το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι πρόσωπο

Η Χάρις ως παιδαγωγική δύναmicroη του Θεού ενεργεί ως εκ τούτου όχι

όπως microια φυσική βία Και αυτή πάλι δεν microπορεί επίσης ούτε να συνδεθεί microε

απλή φύση διότι πρέπει να προϋποθέσει το προσωπικό Ναι του εαυτού του

προσώπου Η Χάρις ενεργεί προσωπικά και οικοδοmicroεί πάνω στην ελευθερία του

ανθρώπου στrsquo αλήθεια και microέσω της προσωπικής απόφασης στην κατάσταση

της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος microε το Χριστό καταλήγει και φθάνει στον

υψηλότερο σχηmicroατισmicroό του εαυτού του ∆ηλ η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

Ο αναγνώστης δε θα πρέπει να δυσκολευτεί να το κατανοήσει Η Χάρις

προϋποθέτει την Ιερά Ιστορία και την ύπαρξη του ανθρώπου στην ταυτόχρονη

βίωση του παρόντος microε το Χριστό Η microεσαιωνική σκέψη διέκρινε βέβαια τη

Φύση από τον άνθρωπο αλλά χρησιmicroοποιούσε επίσης και την έννοια laquoΦύσηraquo σε

γενικότερη και περιεκτικότερη σηmicroασία Επειδή όmicroως όλη η ιστορία στέκεται

υπό την κρίση της αλήθειας και microόνον microία αλήθεια υπάρχει ο Χριστός γιrsquo αυτό

microπορεί κανείς σίγουρα να rsquoπει ότι η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

9 Ή αλλιώς rdquoΗ θανατηφόρος ασθένειαrdquo

19

Ετσι ερχόmicroαστε στην απάντηση της δεύτερης ερώτησης τι είναι Αλήθεια

Ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στρέφει αυτήν την ερώτηση στα υπαρξιακά (αντί

του τι είναι λέει ποιος είναι) ποιος είναι η Αλήθεια ∆εν πρόκειται για microια

γνώση microια συναίσθηση microια ιδέα ή για microια ακόmicroα ωραία σκέψη αλλά για microια

Αλήθεια της συγκεκριmicroένης ιστορικής ζωής ο Χριστός είναι Αλήθεια Η

ερώτηση του Πιλάτου ξεσκεπάζεται σαν microια τρέλα στην οποία η τρέλα της

φιλοσοφίας ξανοίγεται διότι η Αλήθεια είναι όχι ένα σύνολο από δόγmicroατα όχι

ένας ορισmicroός microιας έννοιας και τα παρόmicroοια αλλά microια ζωή η ζωή του Χριστού

Εποmicroένως δεν εξαρτάται από το να ξέρουmicroε την αλήθεια αλλά να

πραγmicroατώσουmicroε την Αλήθεια να ζήσουmicroε την Αλήθεια Η αντίθεση γνώσης και

Πίστης είναι εποmicroένως στην ουσία η αντίθεση Γνώσης και Ύπαρξης Μεταξύ

Αληθειών και της Αλήθειας ως ζωντανής Πραγmicroατικότητας υπάρχει microια

άπειρη10 διαφορά Όταν λέει ο Σχολαστικισmicroός ότι την Αλήθεια πρέπει να την

τοποθετούmicroε στο υψηλότερο περιεκτικότερο σηmicroείο και στην πρώτη

διαmicroόρφωση-ανάπτυξη δηλ στο Θεό (Deus est veritas et quidem summa

maxima et prima) τότε η παράσταση αποδίδεται στο intellectu Dei (proprie et

primo) την βρίσκουmicroε τρόπον τινα σαν ένα τελικό αποτέλεσmicroα όλων των

Αληθειών Γνωρίζουmicroε ότι αυτή η ερmicroηνεία βέβαια είναι πολύ στενή και στην

ουσία είναι και λανθασmicroένη Όmicroως ο κίνδυνος που βρίσκεται εδώ πρέπει να

προσεχθεί διότι προκάλεσε εν τούτοις microερικές συmicroφορές Η Εκκλησία ως θεϊκό

καθίδρυmicroα θα γίνει τότε πολύ εύκολα απλό δοχείο όλων των Αληθειών διότι

θα αποδώσει στο Θεό ένα σύνολο από Αλήθειες Ο Κίερκεγκωρ στρέφεται

γεmicroάτος πάθος εναντίον αυτής της παρεξήγησης Ο Χριστός είναι η Αλήθεια την

εκφράζει microέσα από την Ύπαρξη του Και ο Χριστιανισmicroός δεν microπορεί να είναι

εποmicroένως η Αλήθεια microε την έννοια ενός αποτελέσmicroατος αλλά βιώνει την

Αλήθεια ως οδό ως γεγονός της Σωτηρίας στην ακολουθία του Χριστού

Εάν παραβλέψεις αυτές τις βασικές διαφορές δε θα καταλάβεις στο βάθος

της την κριτική που κάνει ο Κίερκεγκωρ στο αυτονόητο της Χριστιανοσύνης

10 Πρβλ την κατωτέρω υποσηmicroείωση Νο 11 καθώς και το σχετικό σχόλιο στο Λίγα λόγια για την ταυτότητα

20

Λέει Ο Χριστιανισmicroός είναι το απόλυτο έχει microόνον ένα Είναι δηλ είναι το

Απόλυτο Εάν δεν είναι Απόλυτο τότε καταργείται Στο Χριστιανισmicroό ισχύει ένα

Απόλυτο Είτε-Είτε Σrsquo αυτήν τη διάζευξη υπάρχει πίεση και ήταν ένα

επικίνδυνο τόλmicroηmicroα να γίνεται λόγος για την επιείκεια του Χριστιανισmicroού Και

ακόmicroα πιο επικίνδυνο ήταν να παριστάνεται ο Χριστός σαν ο microεγαλύτερος

διανοούmicroενος και η διδασκαλία του να φυλάσσεται σαν ένας θησαυρός από τα

επιτόκια του οποίου θα microπορούσες να ζήσεις

Και έτσι ακολουθεί τότε η περιβόητη επίθεση του Κίερκεγκωρ κατά του

συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος στο οποίο όλο και περισσότερο

απέκλειε κανείς το προσωπικό Εγώ και στο οποίο τότε χανόταν και το

προσωπικό Εσύ Ο Χριστός γινόταν ένα αντικείmicroενο θαυmicroασmicroού όπου όλο και

περισσότερο έχανε την σηmicroασία της η απαιτητική αξίωση της ακολουθίας δηλ

της υπαρξιακής πραγmicroάτωσης στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος microαζί Του Η

ειδική αmicroαρτία της Χριστιανοσύνης είναι το ότι αντικαταστήσαmicroε την

Ακολουθία microε το Θαυmicroασmicroό και τη Συγκινητικότητα πράγmicroα το οποίο

είναι ένα νέο είδος ειδωλολατρίας Ήδη ο Ιούδας και ο Νικόδηmicroος υπήρξαν

τέτοιου είδους θαυmicroαστές Ο ένας τον εγκατέλειψε microε φρίκη από την

ακολουθία καθώς τούτο γινόταν σοβαρό ο άλλος microετατοπίστηκε στη

microυστικότητα και στην ήρεmicroη αναγνώριση Κατά παρόmicroοιο τρόπο θα υπήρχε και

στη Χριστιανοσύνη microια κρυmicromicroένη εσωτερικότητα η οποία θα αρκούνταν σε

ψυχικές διαθέσεις

Από microια microεγάλη παρεξήγηση θέλησαν συχνά να κάνουν τον Κίερκεγκωρ

ακριβώς εκπρόσωπο αυτής της microορφής του Χριστιανισmicroού Στο προκείmicroενο

αυτός χύνει πικρή ειρωνεία πάνω σrsquo αυτό το είδος της ακολουθίας της οποίας

η θρησκευτική πράξη βρίσκει την εξαντλητική της έκφραση στην παρατήρηση

Λέει Μrsquo αυτόν τον τρόπο έγινε η καθεστηκυία Χριστιανοσύνη microια συνέλευση

από τέτοιους τους οποίους θα microπορούσε κανείς να ονοmicroάσει Χριστιανούς ετ

της microετάφρασης σελ 3εξ

21

(επί τιmicroή) microε την ίδια έννοια που microιλάει κανείς για επίτιmicroους διδάκτορες οι

οποίοι βέβαια κερδίζουν το βαθmicroό χωρίς να έχουν φιλονικήσει ανταγωνιστεί

Όmicroως η microεγαλύτερη παραπλάνηση προξενήθηκε απrsquo το ότι στη

Χριστιανοσύνη ξεσηκώθηκαν επονοmicroαζόmicroενοι ελευθερόφρονες οι οποίοι

ειρωνεύθηκαν το Χριστιανισmicroό τον χλεύασαν και επιτέθηκαν σrsquo αυτόν χειρότερα

απrsquo ότι ποτέ οι χειρότεροι ειδωλολάτρες είρωνες Εξ άλλου παρέλειψαν να

αναφέρουν την αποφασιστική διαφορά Τους ονόmicroασαν αναληθείς ελάχιστους

Χριστιανούς αλλά παρόλα αυτά Χριστιανούς διότι ποιος θα το διακινδύνευε

να τους αmicroφισβητήσει αυτόν τον τίτλο αφού δεν έβλεπαν τη διαφορά που θέτει

η Ακολουθία Εmicroφανίστηκε microια σπάνια microετατόπιση Τώρα έγινε ο θαυmicroαστής

αληθινός Χριστιανός και οι αρνητές του Χριστιανισmicroού έγιναν επίσης ένα τέτοιο

είδος Χριστιανών ναι microεν όχι αληθινοί Χριστιανοί -διότι βέβαια οι θαυmicroαστές

του Χριστιανισmicroού έγιναν αληθινοί Χριστιανοί τι διπλή παραπλάνηση τι

βάραθρο της σύγχυσης Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε χωρίς να αναχαιτισθεί από

κάτι σε microια όλο και microακρύτερα κατευθυνόmicroενη εκκένωση και ισοπέδωση της

οποίας το τέλος σήmicroερα βρίσκεται microπροστά microας ο Χριστιανισmicroός καταργήθηκε

Αλλά όmicroως η εποχή microας προχώρησε καθόλου από τότε Έχουmicroε ακόmicroη

να κάνουmicroε microε Παρατηρητές Θαυmicroαστές Είρωνες και Ελευθερόφρονες Λέει

Βρισκόmicroαστε ή όχι ακόmicroα ως Χριστιανοσύνη σε microια παραλυσία Και δεν είναι

ακόmicroη η Χριστιανοσύνη σαν γεωγραφικός όρος ήδη microια παραίσθηση ∆ε

βρίσκεται ο λαός του Χριστού στη διασπορά στην εξορία στην εκδίωξη ∆εν

ξεπερνάει ο microηδενισmicroός των ηmicroερών microας τον απλό αθεϊσmicroό και την εχθρότητα

εναντίον του Χριστιανισmicroού Είναι ο Χριστός αν το σκεφθεί κανείς ακόmicroα microια

ερώτηση Και ποια ευθύνη έχει η Χριστιανοσύνη γιrsquo αυτό το συmicroβάν Είχε δίκιο

ο Κίερκεγκωρ όταν έλεγε επίσης ότι αυτή η ίδια κατήργησε το Χριστιανισmicroό Η

ερώτηση απευθύνεται στον καθένα από εmicroάς Θα πρέπει να αφήσουmicroε την

απάντηση στον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση

22

Η καθηmicroερινότητα του συγγραφέα την εποχή της σύνταξης του βιβλίου

Πρέπει να αναφερθεί ένα προσωπικό γεγονός του συγγραφέα

αποφασιστικής σηmicroασίας που τον επηρέασε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου

Την Μεγάλη Τετάρτη του Πάσχα του 1848 ζώντας ο Κ έναν εσωτερικό

σεισmicroό έγραφε στο ηmicroερολόγιό του Ολόκληρη η ύπαρξή microου έχει αλλάξει Η

εσωστρέφεια και η κρυψίνοιά microου έχουν σπάσει -πρέπει να microιλήσω

Μεγάλε Θεέ ελέησέ microε

Στις σειρές που ακολουθούν στο γραπτό του λέει ότι πιστεύει πως microε τη

χάρη του Χριστού θα microπορούσε να νικήσει τη microελαγχολία του και παίζει microε

την σκέψη να γίνει ιερέας Τούτο όmicroως θα σήmicroαινε ότι θα έβγαινε από την

εmicromicroεσότητα των ψευδωνύmicroων και θα δρούσε δηmicroόσια Ίσως είχε ο Κ για microια

στιγmicroή την ιδέα ότι microόνον έτσι θα microπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή

του Χριστιανισmicroού Αλλά παίζουν στη σκέψη του microαζί microε όλα τα άλλα και

ορισmicroένοι εντελώς χειροπιαστοί λόγοι ένα σηmicroαντικό ρόλο οι οποίοι

αργότερα ακούγονται πολύ απόmicroακροι Βλέπει ξεκάθαρα ότι οικονοmicroικά δε θα

microπορέσει να αντέξει για πολύ καιρό ακόmicroα Η συγγραφική του δραστηριότητα

δεν ήταν βέβαια και καmicroιά φθηνή επιχείρηση ∆εν είχε από αυτήν κανένα άξιο

λόγου κέρδος αλλά έπρεπε τα έξοδα της εκτύπωσης στο microεγαλύτερο microέρος ο

ίδιος να τα καλύπτει Πλην όmicroως ήδη τη δεύτερη microέρα του Πάσχα η απόφασή

του κλονίζεται κατά πόσον αυτός θα επιτρέπονταν να προχωρήσει επιθετικά

στο έργο Μετά από πολλές βασανιστικές σκέψεις ρίχνεται στα χέρια του

Θεού ώστε από εκεί και πέρα να του δείχνει το σωστό δρόmicroο για όσο

διάστηmicroα αυτός ακόmicroη θα είχε να κουβαλήσει τα πάθη του microελαγχολικός και

κλεισmicroένος στον εαυτό του Σ αυτήν την οικειότητα microε τον Θεό αναφωνεί ότι

είναι τόσο απερίγραπτα ευτυχής και microακάριος στη δράση του πνεύmicroατος

που τόσο πλούσια και ευσπλαχνικά ο Θεός του κάνει χαλάλι Αmicroέσως microετά

από αυτό το γεγονός προχώρησε ο Κ στη συγγραφή της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό τη γέννηση της οποίας δηλ ουσιαστικές ωθήσεις χρεωστά

στα βιώmicroατα του Πάσχα του έτους 1848

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

14

Τούτο δε διότι απουσίαζε από αυτήν όχι microόνον η ίδια η Εκκλησία αλλά προ

πάντων η πίστη στον Ιησού Χριστό ο οποίος την κουβαλάει Όmicroως και η χρήση

της γλώσσας που κάνει θα έπρεπε να microας καταστήσει προσεκτικούς επειδή δεν

επιτέθηκε ο ίδιος ποτέ κατά της Εκκλησίας ως τέτοιας ως καθιδρύmicroατος αλλά

εναντίον της Χριστιανοσύνης γενικά (Schein-Christianismus = του κατrsquo

επίφασιν Χριστιανισmicroού του φαινοmicroενικού Χριστιανισmicroού) ∆ιότι η Εκκλησία

σίγουρα δεν είναι microόνον ένα αντικειmicroενικό δεδοmicroένο το οποίο θα βρισκόταν

αποκλειστικά έναντι των Χριστιανών Η Εκκλησία θέλει να είναι ζωντανή microέσα

στην πίστη προϋποθέτει τη χριστιανική ύπαρξη του καθενός ή τη συ-σχετίζει

ουσιαστικά microε τη δική της ύπαρξη και τούτο ισχύει επίσης για την υψηλότερη

έννοια του Corpus Christi mysticum Το σώmicroα ζει και στα microέλη του και επειδή

εδώ σώmicroα και microέλος δεν είναι microόνον εργαλεία αλλά θα πρέπει να θεωρηθούν

ψυχές προσώπων δεν περιορίζονται ούτε τα microέλη σε λειτουργικά καθήκοντα

Είναι προσωπική πραγmicroατικότητα του σώmicroατος Εποmicroένως υπάρχει και microια

υποκειmicroενική πλευρά της έννοιας Εκκλησία ο καθένας Χριστιανός πρέπει να

συmicro-βιώνει τη ζωή του σώmicroατος σε ελεύθερη πράξη στο Ναι της Πίστης και

αυτό το γεγονός αυτό το συmicroβάν απαιτεί microια καθαρότητα της

υποκειmicroενικότητας Ως εκ τούτου για να είναι ένα microέλος της Εκκλησίας έγκυρο

πρέπει προηγουmicroένως να έχει καλυφθεί η προϋπόθεση της Πίστης Χριστιανική

ύπαρξη ως συmicroπαράταξη ως συστράτευση στην Εκκλησία σηmicroαίνει εποmicroένως

να ζει τη ζωή του Θεανθρώπου στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος που δε

βιώθηκε κάπου και κάποτε αλλά ιστορικά σε ένα microονοσήmicroαντο σηmicroείο τοmicroής

του χρόνου και της αιωνιότητας δηλαδή κάποτε πριν σήmicroερα και αύριο Ως

ανακεφαλαίωση των παραπάνω Ιστορία της Σωτηρίας ως ιστορία και της

Εκκλησίας σηmicroαίνει το συmicroβάν της Σωτηρίας από την Αιωνιότητα microέσω των

χρόνων προς την Αιωνιότητα Ο Χριστιανός στέκεται σrsquo αυτό το γεγονός ως

άνθρωπος περαστικός στο χρόνο που καταλήγει πάνω από την εξάσκηση της

ακολουθίας του Χριστού microέσω της ζωής Του των παθών και του θανάτου στην

Ανάσταση της αιώνιας ζωής Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό ταυτόχρονα επίσης

15

ως απαραίτητος όρος ζωντανής συmicromicroετοχής στα microέλη της στην Εκκλησία

σηmicroαίνει εποmicroένως τη θερmicroή και κατrsquo επανάληψη ανανεωmicroένη εσωτερίκευση

αυτής της πράξης στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος να

πιστεύεις στον ιστορικό Ιησού

Παρόλα αυτά microένει τουλάχιστον στην πολεmicroική που του ασκήθηκε για το

βιβλίο του αυτό της Εξάσκησης ανοικτό ένα θέmicroα κατά πόσον δηλ ο

Κίερκεγκωρ θέλει να ισχυρισθεί ότι στο πέρασmicroα των αιώνων είχε χαθεί εντελώς

η ταυτόχρονη βίωση του Ιησού στο παρόν Τότε δε θα είχε βέβαια υπάρξει ούτε

και η ιστορική πραγmicroατικότητα της Εκκλησίας Από πολλά έργα του εξάγεται

αλλά και ονοmicroαστικά αναφέρεται στις σηmicroειώσεις των επιστηmicroονικών

ηmicroερολογίων του ότι ήταν εναντίον microιας τέτοιας τοποθέτησης Η έντονη

κριτική του Κίερκεγκωρ κατευθυνόταν ενάντια στην κατάσταση της

Χριστιανοσύνης της εποχής του όχι όmicroως ενάντια στην ιστορία της

Χριστιανοσύνης στην ολότητά της Βέβαια βλέπει την ιστορία του

Χριστιανισmicroού κυρίως microόνον ως ιστορία χωριστών microεmicroονωmicroένων8 Χριστιανών

(ίσως ως το δικό microας ιερό λείmicromicroα) οι οποίοι οmicroολόγησαν στην ακολουθία του

Χριστού στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος τους Αλλά δε

θα πρέπει να εξάγει από αυτό κανείς το συmicroπέρασmicroα ότι αυτή η κοινότητα θα

έπρεπε να εννοηθεί ως σύνολο αποmicroονωmicroένα στεκόmicroενων προσωπικοτήτων

Τούτο θα σήmicroαινε παράβλεψη του ποιοτικού ορισmicroού της ταυτόχρονης βίωσης

του παρόντος η οποία βέβαια προωθεί microια σχέση των Χριστιανών microεταξύ τους

ως προς τη σχέση τους microε το Χριστό όχι του ενός δίπλα στον άλλο αλλά του

ενός microε τον άλλο (η σχέση που λέmicroε εmicroείς στην Οικουmicroενικότητα)

Τι είναι Αλήθεια

Κανένας άνθρωπος εκτός από τον Χριστό δεν είναι η Αλήθεια (σελ 225)

8 Πληθυντικός του rdquoενός και microόνουrdquo στα ελληνικά γραmicromicroατικά δεν υπάρχει προκειmicroένου να βοηθηθεί η

έννοια του δανέζικου όρου rdquoEnkelterdquo και γερmicroανικού rdquoEinzelnerdquo και να microην παρεξηγηθεί microια έκφραση που θα κάλυπτε περισσότερους του rdquoενός και microόνουrdquo

16

Ήδη σε ηλικία 27 ετών ο Κ έγραφε στον τόπο της διαφυγής του στον

τόπο των διακοπών του στο βόρειο άκρο του νησιού Ζιέλαντ στο Γκιλελάι Τι

άλλο είναι η Αλήθεια από microια ζωή για microια ιδέα

Πολλοί καταλογίζουν στον Κ microια υποκειmicroενικότητα πέρα από την

ατοmicroοκρατία και σαν παράδειγmicroα φέρνουν τις απόψεις του για την Αλήθεια

Χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη προσοχή όmicroως στις σκέψεις του πάνω στο θέmicroα

αυτό περί της Αλήθειας που παρατίθενται στο ανά χείρας βιβλίο και γίνεται

φανερό ότι στην ουσία οι απόψεις του δε διαφέρουν καθόλου απrsquo αυτό που

έγκριτοι σύγχρονοι Ορθόδοξοι Θεολόγοι ονοmicroάζουν υποκειmicroενική

πραγmicroατικότητα

Πόσοι από τους δικούς microας ορθοδόξους πνευmicroατικούς ηγέτες δεν έφθασαν

στο πραγmicroατικά ακραίο σηmicroείο να περιορίζουν τον Παράδεισο στον αριθmicroό

microόνον των δικών τους οπαδών επειδή είδαν ότι ακόmicroα και οι Έλληνες είναι

microόνον κατrsquo όνοmicroα Χριστιανοί

Ποια είναι λοιπόν σrsquo αυτό το παιδαγωγικό φαινόmicroενο της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό η microεγάλη τελική εξέταση Σrsquo αυτή την ερώτηση απαντάει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στις επτά οmicroιλίες του τρίτου microέρους Τη συνοψίζει σε

microία πρόταση όποιος θέλει να γίνει Χριστιανός πρέπει να παραδοθεί στον

Χριστό διότι από το microεγαλείο του θα ελκύσει τους πάντες προς Αυτόν Αλλά

αυτή η πράξη της αυτοάσκησης είναι συνδεδεmicroένη microε microια προηγούmicroενη

αυτοδιαπαιδαγώγηση χωρίς την οποία δε microπορεί κανείς να γίνει Χριστιανός Ο

Κίερκεγκωρ επεκτείνει ερmicroηνευτικά το χωρίο του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου

κἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρός ἐmicroαυτόν (Ιωάν 12 32)

microέσω του ορισmicroού του στrsquo αλήθεια να ελκύσει πρός Αυτόν Ο Χριστός

εποmicroένως φέρνει την εξέλιξη της διαπαιδαγώγησης microόνον τότε σε πέρας όταν

προηγουmicroένως ο microαθητής έχει έρθει στην Αλήθεια Μrsquo αυτό υποδεικνύεται η

αναγκαιότητα ότι θα πρέπει να έχει έρθει κανείς πρώτα στον εαυτό του

Στο σηmicroείο αυτό πρέπει να δοθούν απαντήσεις σε δύο ερωτήmicroατα που

αφορούν την κατανόηση αυτής της πορείας Τι εννοεί ο Κίερκεγκωρ microε το

17

Εαυτό και τι σηmicroαίνει εδώ Αλήθεια Η απάντηση στην πρώτη ερώτηση microας

οδηγεί στο microέσο της προβληmicroατικής της microοντέρνας υπαρξιστικής φιλοσοφίας

ένας εαυτός είναι ένας διπλασιασmicroός είναι Ελευθερία Ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος φέρνει ως παράδειγmicroα προς κατανόηση του θέmicroατος την εικόνα του

microαγνήτη Το ότι ο η το ελκυόmicroενο από το microαγνήτη δεν έχει καmicroιά επιλογή

πρέπει να είναι συνέπεια της δύναmicroης έλξης του microαγνήτη Ο άνθρωπος όmicroως

microπορεί να αντισταθεί σε κάθε έλξη είναι ελεύθερος microπορεί να διαλέξει Όταν

ένας άνθρωπος χωρίς να έχει την εmicroπειρία αυτής της ελευθερίας χωρίς τη

δυνατότητα της επιλογής έλκεται από οτιδήποτε τότε αυτή η έλξη δεν είναι η

σωστή διότι η Αλήθεια πάνω στον εαυτό είναι η Ελευθερία του Εάν κανείς

παρατηρούσε αυτήν την πρόταση καθrsquo εαυτή θα microπορούσε να πει ότι προέρχεται

απrsquo ευθείας από ένα έργο του Σαρτρ (lrsquo homme est liberteacute) Μόνον όταν πρώτα

έχει κατανοήσει κανείς το βάθος αυτής της Ελευθερίας microέσω του οποίου βάθους

η διαλεκτική της Ελευθερίας λαmicroβάνει την κύρια έντασή της ότι δηλ ο Θεός

είναι η απόλυτη Ελευθερία και ότι η Ελευθερία του ανθρώπου γνωρίζει εξ αυτού

τούτου τον ποιοτικό ορισmicroό της τότε microπορεί να κρίνει κανείς τη διαφορά και το

βαθmicroό της απόστασης microεταξύ του Κίερκεγκωρ και των microοντέρνων υπαρξιστών

φιλοσόφων Ο άνθρωπος είναι ελευθερία -πρέπει να είναι ελεύθερος και είναι

ελεύθερος για να microπορέσει να βρει microια ποιοτική σχέση προς το Θεό Εξάσκηση

στο Χριστιανισmicroό σηmicroαίνει να συγκατατεθείς στο Θεό ελεύθερα Γιrsquo αυτό λέγει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος ότι ο Χριστός microόνον τότε ελκύει έναν άνθρωπο όταν

αυτός προηγουmicroένως έχει γίνει ελεύθερα ο εαυτός του Ο Χριστιανισmicroός

κατανοούmicroενος ως microια θρησκεία της ελευθερίας έχει ως τη microεγαλύτερή του

εξαγγελία την ακόλουθη Θέλει να ελκύσει τον άνθρωπο προς αυτόν Για να

microπορέσει όmicroως να τον ελκύσει στrsquo αλήθεια θέλει να τον ελκύσει microόνο ως

ελεύθερο ον και microάλιστα microέσα από microια επιλογή

Ο άνθρωπος στέκεται προς το Θεό σε microια προσωπική σχέση Αυτή είναι

η τάξη η οποία όmicroως δε γίνεται αντιληπτή microε οντολογικές κατηγορίες Η σχέση

αυτή στέκεται τότε στrsquo αλήθεια όταν διάφανα θεmicroελιώνεται σrsquo αυτόν που

18

νοmicroοθέτησε αυτή τη σχέση λέγει στο βιβλίο του Η προς θάνατον ασθένεια9

Από τη σχέση αυτής της έντασης microεταξύ προσώπου (ανθρώπου) και προσώπου

(Θεού) εξαρτάται κατά πόσον εmicroείς κατανοούmicroε το punctum saliens της

εξάσκησης στο Χριστιανισmicroό Ο προσωπικός άνθρωπος κατόπιν έχει να επιτύχει

την εσω-προσωπική διαλεκτική -εσωτερική διαλεκτική δηλ να έρθει στον εαυτό

του σrsquo αυτόν που ο Θεός πάντοτε είναι σrsquo αυτόν και γιrsquo αυτόν Μόνον σrsquo

αυτήν την αλήθεια της ύπαρξης εξ αυτού του λόγου και αιτίας θα microπορούν

άνθρωπος και Θεός να έρθουν ο ένας στον άλλον στην Ελευθερία Τίποτα άλλο

δε microπορεί να ελκύσει το πνεύmicroα προς αυτό παρά microόνο άλλο πνεύmicroα Η πράξη της

Εξάσκησης προϋποθέτει λοιπόν την ελεύθερη πλαστικότητα Μrsquo αυτό

αποmicroακρύνεται ο Κίερκεγκωρ από microεταβιβασmicroένες παραστάσεις της διδασκαλίας

της Χάριτος δια του οποίου ταυτόχρονα κάνει ξεκάθαρα τα σύνορα του

παιδαγωγού Η διαπαιδαγώγηση βλέπει τα όριά της στην ελευθερία του

ανθρώπου που είναι δεδοmicroένα microε το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι πρόσωπο

Η Χάρις ως παιδαγωγική δύναmicroη του Θεού ενεργεί ως εκ τούτου όχι

όπως microια φυσική βία Και αυτή πάλι δεν microπορεί επίσης ούτε να συνδεθεί microε

απλή φύση διότι πρέπει να προϋποθέσει το προσωπικό Ναι του εαυτού του

προσώπου Η Χάρις ενεργεί προσωπικά και οικοδοmicroεί πάνω στην ελευθερία του

ανθρώπου στrsquo αλήθεια και microέσω της προσωπικής απόφασης στην κατάσταση

της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος microε το Χριστό καταλήγει και φθάνει στον

υψηλότερο σχηmicroατισmicroό του εαυτού του ∆ηλ η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

Ο αναγνώστης δε θα πρέπει να δυσκολευτεί να το κατανοήσει Η Χάρις

προϋποθέτει την Ιερά Ιστορία και την ύπαρξη του ανθρώπου στην ταυτόχρονη

βίωση του παρόντος microε το Χριστό Η microεσαιωνική σκέψη διέκρινε βέβαια τη

Φύση από τον άνθρωπο αλλά χρησιmicroοποιούσε επίσης και την έννοια laquoΦύσηraquo σε

γενικότερη και περιεκτικότερη σηmicroασία Επειδή όmicroως όλη η ιστορία στέκεται

υπό την κρίση της αλήθειας και microόνον microία αλήθεια υπάρχει ο Χριστός γιrsquo αυτό

microπορεί κανείς σίγουρα να rsquoπει ότι η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

9 Ή αλλιώς rdquoΗ θανατηφόρος ασθένειαrdquo

19

Ετσι ερχόmicroαστε στην απάντηση της δεύτερης ερώτησης τι είναι Αλήθεια

Ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στρέφει αυτήν την ερώτηση στα υπαρξιακά (αντί

του τι είναι λέει ποιος είναι) ποιος είναι η Αλήθεια ∆εν πρόκειται για microια

γνώση microια συναίσθηση microια ιδέα ή για microια ακόmicroα ωραία σκέψη αλλά για microια

Αλήθεια της συγκεκριmicroένης ιστορικής ζωής ο Χριστός είναι Αλήθεια Η

ερώτηση του Πιλάτου ξεσκεπάζεται σαν microια τρέλα στην οποία η τρέλα της

φιλοσοφίας ξανοίγεται διότι η Αλήθεια είναι όχι ένα σύνολο από δόγmicroατα όχι

ένας ορισmicroός microιας έννοιας και τα παρόmicroοια αλλά microια ζωή η ζωή του Χριστού

Εποmicroένως δεν εξαρτάται από το να ξέρουmicroε την αλήθεια αλλά να

πραγmicroατώσουmicroε την Αλήθεια να ζήσουmicroε την Αλήθεια Η αντίθεση γνώσης και

Πίστης είναι εποmicroένως στην ουσία η αντίθεση Γνώσης και Ύπαρξης Μεταξύ

Αληθειών και της Αλήθειας ως ζωντανής Πραγmicroατικότητας υπάρχει microια

άπειρη10 διαφορά Όταν λέει ο Σχολαστικισmicroός ότι την Αλήθεια πρέπει να την

τοποθετούmicroε στο υψηλότερο περιεκτικότερο σηmicroείο και στην πρώτη

διαmicroόρφωση-ανάπτυξη δηλ στο Θεό (Deus est veritas et quidem summa

maxima et prima) τότε η παράσταση αποδίδεται στο intellectu Dei (proprie et

primo) την βρίσκουmicroε τρόπον τινα σαν ένα τελικό αποτέλεσmicroα όλων των

Αληθειών Γνωρίζουmicroε ότι αυτή η ερmicroηνεία βέβαια είναι πολύ στενή και στην

ουσία είναι και λανθασmicroένη Όmicroως ο κίνδυνος που βρίσκεται εδώ πρέπει να

προσεχθεί διότι προκάλεσε εν τούτοις microερικές συmicroφορές Η Εκκλησία ως θεϊκό

καθίδρυmicroα θα γίνει τότε πολύ εύκολα απλό δοχείο όλων των Αληθειών διότι

θα αποδώσει στο Θεό ένα σύνολο από Αλήθειες Ο Κίερκεγκωρ στρέφεται

γεmicroάτος πάθος εναντίον αυτής της παρεξήγησης Ο Χριστός είναι η Αλήθεια την

εκφράζει microέσα από την Ύπαρξη του Και ο Χριστιανισmicroός δεν microπορεί να είναι

εποmicroένως η Αλήθεια microε την έννοια ενός αποτελέσmicroατος αλλά βιώνει την

Αλήθεια ως οδό ως γεγονός της Σωτηρίας στην ακολουθία του Χριστού

Εάν παραβλέψεις αυτές τις βασικές διαφορές δε θα καταλάβεις στο βάθος

της την κριτική που κάνει ο Κίερκεγκωρ στο αυτονόητο της Χριστιανοσύνης

10 Πρβλ την κατωτέρω υποσηmicroείωση Νο 11 καθώς και το σχετικό σχόλιο στο Λίγα λόγια για την ταυτότητα

20

Λέει Ο Χριστιανισmicroός είναι το απόλυτο έχει microόνον ένα Είναι δηλ είναι το

Απόλυτο Εάν δεν είναι Απόλυτο τότε καταργείται Στο Χριστιανισmicroό ισχύει ένα

Απόλυτο Είτε-Είτε Σrsquo αυτήν τη διάζευξη υπάρχει πίεση και ήταν ένα

επικίνδυνο τόλmicroηmicroα να γίνεται λόγος για την επιείκεια του Χριστιανισmicroού Και

ακόmicroα πιο επικίνδυνο ήταν να παριστάνεται ο Χριστός σαν ο microεγαλύτερος

διανοούmicroενος και η διδασκαλία του να φυλάσσεται σαν ένας θησαυρός από τα

επιτόκια του οποίου θα microπορούσες να ζήσεις

Και έτσι ακολουθεί τότε η περιβόητη επίθεση του Κίερκεγκωρ κατά του

συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος στο οποίο όλο και περισσότερο

απέκλειε κανείς το προσωπικό Εγώ και στο οποίο τότε χανόταν και το

προσωπικό Εσύ Ο Χριστός γινόταν ένα αντικείmicroενο θαυmicroασmicroού όπου όλο και

περισσότερο έχανε την σηmicroασία της η απαιτητική αξίωση της ακολουθίας δηλ

της υπαρξιακής πραγmicroάτωσης στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος microαζί Του Η

ειδική αmicroαρτία της Χριστιανοσύνης είναι το ότι αντικαταστήσαmicroε την

Ακολουθία microε το Θαυmicroασmicroό και τη Συγκινητικότητα πράγmicroα το οποίο

είναι ένα νέο είδος ειδωλολατρίας Ήδη ο Ιούδας και ο Νικόδηmicroος υπήρξαν

τέτοιου είδους θαυmicroαστές Ο ένας τον εγκατέλειψε microε φρίκη από την

ακολουθία καθώς τούτο γινόταν σοβαρό ο άλλος microετατοπίστηκε στη

microυστικότητα και στην ήρεmicroη αναγνώριση Κατά παρόmicroοιο τρόπο θα υπήρχε και

στη Χριστιανοσύνη microια κρυmicromicroένη εσωτερικότητα η οποία θα αρκούνταν σε

ψυχικές διαθέσεις

Από microια microεγάλη παρεξήγηση θέλησαν συχνά να κάνουν τον Κίερκεγκωρ

ακριβώς εκπρόσωπο αυτής της microορφής του Χριστιανισmicroού Στο προκείmicroενο

αυτός χύνει πικρή ειρωνεία πάνω σrsquo αυτό το είδος της ακολουθίας της οποίας

η θρησκευτική πράξη βρίσκει την εξαντλητική της έκφραση στην παρατήρηση

Λέει Μrsquo αυτόν τον τρόπο έγινε η καθεστηκυία Χριστιανοσύνη microια συνέλευση

από τέτοιους τους οποίους θα microπορούσε κανείς να ονοmicroάσει Χριστιανούς ετ

της microετάφρασης σελ 3εξ

21

(επί τιmicroή) microε την ίδια έννοια που microιλάει κανείς για επίτιmicroους διδάκτορες οι

οποίοι βέβαια κερδίζουν το βαθmicroό χωρίς να έχουν φιλονικήσει ανταγωνιστεί

Όmicroως η microεγαλύτερη παραπλάνηση προξενήθηκε απrsquo το ότι στη

Χριστιανοσύνη ξεσηκώθηκαν επονοmicroαζόmicroενοι ελευθερόφρονες οι οποίοι

ειρωνεύθηκαν το Χριστιανισmicroό τον χλεύασαν και επιτέθηκαν σrsquo αυτόν χειρότερα

απrsquo ότι ποτέ οι χειρότεροι ειδωλολάτρες είρωνες Εξ άλλου παρέλειψαν να

αναφέρουν την αποφασιστική διαφορά Τους ονόmicroασαν αναληθείς ελάχιστους

Χριστιανούς αλλά παρόλα αυτά Χριστιανούς διότι ποιος θα το διακινδύνευε

να τους αmicroφισβητήσει αυτόν τον τίτλο αφού δεν έβλεπαν τη διαφορά που θέτει

η Ακολουθία Εmicroφανίστηκε microια σπάνια microετατόπιση Τώρα έγινε ο θαυmicroαστής

αληθινός Χριστιανός και οι αρνητές του Χριστιανισmicroού έγιναν επίσης ένα τέτοιο

είδος Χριστιανών ναι microεν όχι αληθινοί Χριστιανοί -διότι βέβαια οι θαυmicroαστές

του Χριστιανισmicroού έγιναν αληθινοί Χριστιανοί τι διπλή παραπλάνηση τι

βάραθρο της σύγχυσης Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε χωρίς να αναχαιτισθεί από

κάτι σε microια όλο και microακρύτερα κατευθυνόmicroενη εκκένωση και ισοπέδωση της

οποίας το τέλος σήmicroερα βρίσκεται microπροστά microας ο Χριστιανισmicroός καταργήθηκε

Αλλά όmicroως η εποχή microας προχώρησε καθόλου από τότε Έχουmicroε ακόmicroη

να κάνουmicroε microε Παρατηρητές Θαυmicroαστές Είρωνες και Ελευθερόφρονες Λέει

Βρισκόmicroαστε ή όχι ακόmicroα ως Χριστιανοσύνη σε microια παραλυσία Και δεν είναι

ακόmicroη η Χριστιανοσύνη σαν γεωγραφικός όρος ήδη microια παραίσθηση ∆ε

βρίσκεται ο λαός του Χριστού στη διασπορά στην εξορία στην εκδίωξη ∆εν

ξεπερνάει ο microηδενισmicroός των ηmicroερών microας τον απλό αθεϊσmicroό και την εχθρότητα

εναντίον του Χριστιανισmicroού Είναι ο Χριστός αν το σκεφθεί κανείς ακόmicroα microια

ερώτηση Και ποια ευθύνη έχει η Χριστιανοσύνη γιrsquo αυτό το συmicroβάν Είχε δίκιο

ο Κίερκεγκωρ όταν έλεγε επίσης ότι αυτή η ίδια κατήργησε το Χριστιανισmicroό Η

ερώτηση απευθύνεται στον καθένα από εmicroάς Θα πρέπει να αφήσουmicroε την

απάντηση στον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση

22

Η καθηmicroερινότητα του συγγραφέα την εποχή της σύνταξης του βιβλίου

Πρέπει να αναφερθεί ένα προσωπικό γεγονός του συγγραφέα

αποφασιστικής σηmicroασίας που τον επηρέασε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου

Την Μεγάλη Τετάρτη του Πάσχα του 1848 ζώντας ο Κ έναν εσωτερικό

σεισmicroό έγραφε στο ηmicroερολόγιό του Ολόκληρη η ύπαρξή microου έχει αλλάξει Η

εσωστρέφεια και η κρυψίνοιά microου έχουν σπάσει -πρέπει να microιλήσω

Μεγάλε Θεέ ελέησέ microε

Στις σειρές που ακολουθούν στο γραπτό του λέει ότι πιστεύει πως microε τη

χάρη του Χριστού θα microπορούσε να νικήσει τη microελαγχολία του και παίζει microε

την σκέψη να γίνει ιερέας Τούτο όmicroως θα σήmicroαινε ότι θα έβγαινε από την

εmicromicroεσότητα των ψευδωνύmicroων και θα δρούσε δηmicroόσια Ίσως είχε ο Κ για microια

στιγmicroή την ιδέα ότι microόνον έτσι θα microπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή

του Χριστιανισmicroού Αλλά παίζουν στη σκέψη του microαζί microε όλα τα άλλα και

ορισmicroένοι εντελώς χειροπιαστοί λόγοι ένα σηmicroαντικό ρόλο οι οποίοι

αργότερα ακούγονται πολύ απόmicroακροι Βλέπει ξεκάθαρα ότι οικονοmicroικά δε θα

microπορέσει να αντέξει για πολύ καιρό ακόmicroα Η συγγραφική του δραστηριότητα

δεν ήταν βέβαια και καmicroιά φθηνή επιχείρηση ∆εν είχε από αυτήν κανένα άξιο

λόγου κέρδος αλλά έπρεπε τα έξοδα της εκτύπωσης στο microεγαλύτερο microέρος ο

ίδιος να τα καλύπτει Πλην όmicroως ήδη τη δεύτερη microέρα του Πάσχα η απόφασή

του κλονίζεται κατά πόσον αυτός θα επιτρέπονταν να προχωρήσει επιθετικά

στο έργο Μετά από πολλές βασανιστικές σκέψεις ρίχνεται στα χέρια του

Θεού ώστε από εκεί και πέρα να του δείχνει το σωστό δρόmicroο για όσο

διάστηmicroα αυτός ακόmicroη θα είχε να κουβαλήσει τα πάθη του microελαγχολικός και

κλεισmicroένος στον εαυτό του Σ αυτήν την οικειότητα microε τον Θεό αναφωνεί ότι

είναι τόσο απερίγραπτα ευτυχής και microακάριος στη δράση του πνεύmicroατος

που τόσο πλούσια και ευσπλαχνικά ο Θεός του κάνει χαλάλι Αmicroέσως microετά

από αυτό το γεγονός προχώρησε ο Κ στη συγγραφή της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό τη γέννηση της οποίας δηλ ουσιαστικές ωθήσεις χρεωστά

στα βιώmicroατα του Πάσχα του έτους 1848

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

15

ως απαραίτητος όρος ζωντανής συmicromicroετοχής στα microέλη της στην Εκκλησία

σηmicroαίνει εποmicroένως τη θερmicroή και κατrsquo επανάληψη ανανεωmicroένη εσωτερίκευση

αυτής της πράξης στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος να

πιστεύεις στον ιστορικό Ιησού

Παρόλα αυτά microένει τουλάχιστον στην πολεmicroική που του ασκήθηκε για το

βιβλίο του αυτό της Εξάσκησης ανοικτό ένα θέmicroα κατά πόσον δηλ ο

Κίερκεγκωρ θέλει να ισχυρισθεί ότι στο πέρασmicroα των αιώνων είχε χαθεί εντελώς

η ταυτόχρονη βίωση του Ιησού στο παρόν Τότε δε θα είχε βέβαια υπάρξει ούτε

και η ιστορική πραγmicroατικότητα της Εκκλησίας Από πολλά έργα του εξάγεται

αλλά και ονοmicroαστικά αναφέρεται στις σηmicroειώσεις των επιστηmicroονικών

ηmicroερολογίων του ότι ήταν εναντίον microιας τέτοιας τοποθέτησης Η έντονη

κριτική του Κίερκεγκωρ κατευθυνόταν ενάντια στην κατάσταση της

Χριστιανοσύνης της εποχής του όχι όmicroως ενάντια στην ιστορία της

Χριστιανοσύνης στην ολότητά της Βέβαια βλέπει την ιστορία του

Χριστιανισmicroού κυρίως microόνον ως ιστορία χωριστών microεmicroονωmicroένων8 Χριστιανών

(ίσως ως το δικό microας ιερό λείmicromicroα) οι οποίοι οmicroολόγησαν στην ακολουθία του

Χριστού στην κατάσταση της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος τους Αλλά δε

θα πρέπει να εξάγει από αυτό κανείς το συmicroπέρασmicroα ότι αυτή η κοινότητα θα

έπρεπε να εννοηθεί ως σύνολο αποmicroονωmicroένα στεκόmicroενων προσωπικοτήτων

Τούτο θα σήmicroαινε παράβλεψη του ποιοτικού ορισmicroού της ταυτόχρονης βίωσης

του παρόντος η οποία βέβαια προωθεί microια σχέση των Χριστιανών microεταξύ τους

ως προς τη σχέση τους microε το Χριστό όχι του ενός δίπλα στον άλλο αλλά του

ενός microε τον άλλο (η σχέση που λέmicroε εmicroείς στην Οικουmicroενικότητα)

Τι είναι Αλήθεια

Κανένας άνθρωπος εκτός από τον Χριστό δεν είναι η Αλήθεια (σελ 225)

8 Πληθυντικός του rdquoενός και microόνουrdquo στα ελληνικά γραmicromicroατικά δεν υπάρχει προκειmicroένου να βοηθηθεί η

έννοια του δανέζικου όρου rdquoEnkelterdquo και γερmicroανικού rdquoEinzelnerdquo και να microην παρεξηγηθεί microια έκφραση που θα κάλυπτε περισσότερους του rdquoενός και microόνουrdquo

16

Ήδη σε ηλικία 27 ετών ο Κ έγραφε στον τόπο της διαφυγής του στον

τόπο των διακοπών του στο βόρειο άκρο του νησιού Ζιέλαντ στο Γκιλελάι Τι

άλλο είναι η Αλήθεια από microια ζωή για microια ιδέα

Πολλοί καταλογίζουν στον Κ microια υποκειmicroενικότητα πέρα από την

ατοmicroοκρατία και σαν παράδειγmicroα φέρνουν τις απόψεις του για την Αλήθεια

Χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη προσοχή όmicroως στις σκέψεις του πάνω στο θέmicroα

αυτό περί της Αλήθειας που παρατίθενται στο ανά χείρας βιβλίο και γίνεται

φανερό ότι στην ουσία οι απόψεις του δε διαφέρουν καθόλου απrsquo αυτό που

έγκριτοι σύγχρονοι Ορθόδοξοι Θεολόγοι ονοmicroάζουν υποκειmicroενική

πραγmicroατικότητα

Πόσοι από τους δικούς microας ορθοδόξους πνευmicroατικούς ηγέτες δεν έφθασαν

στο πραγmicroατικά ακραίο σηmicroείο να περιορίζουν τον Παράδεισο στον αριθmicroό

microόνον των δικών τους οπαδών επειδή είδαν ότι ακόmicroα και οι Έλληνες είναι

microόνον κατrsquo όνοmicroα Χριστιανοί

Ποια είναι λοιπόν σrsquo αυτό το παιδαγωγικό φαινόmicroενο της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό η microεγάλη τελική εξέταση Σrsquo αυτή την ερώτηση απαντάει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στις επτά οmicroιλίες του τρίτου microέρους Τη συνοψίζει σε

microία πρόταση όποιος θέλει να γίνει Χριστιανός πρέπει να παραδοθεί στον

Χριστό διότι από το microεγαλείο του θα ελκύσει τους πάντες προς Αυτόν Αλλά

αυτή η πράξη της αυτοάσκησης είναι συνδεδεmicroένη microε microια προηγούmicroενη

αυτοδιαπαιδαγώγηση χωρίς την οποία δε microπορεί κανείς να γίνει Χριστιανός Ο

Κίερκεγκωρ επεκτείνει ερmicroηνευτικά το χωρίο του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου

κἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρός ἐmicroαυτόν (Ιωάν 12 32)

microέσω του ορισmicroού του στrsquo αλήθεια να ελκύσει πρός Αυτόν Ο Χριστός

εποmicroένως φέρνει την εξέλιξη της διαπαιδαγώγησης microόνον τότε σε πέρας όταν

προηγουmicroένως ο microαθητής έχει έρθει στην Αλήθεια Μrsquo αυτό υποδεικνύεται η

αναγκαιότητα ότι θα πρέπει να έχει έρθει κανείς πρώτα στον εαυτό του

Στο σηmicroείο αυτό πρέπει να δοθούν απαντήσεις σε δύο ερωτήmicroατα που

αφορούν την κατανόηση αυτής της πορείας Τι εννοεί ο Κίερκεγκωρ microε το

17

Εαυτό και τι σηmicroαίνει εδώ Αλήθεια Η απάντηση στην πρώτη ερώτηση microας

οδηγεί στο microέσο της προβληmicroατικής της microοντέρνας υπαρξιστικής φιλοσοφίας

ένας εαυτός είναι ένας διπλασιασmicroός είναι Ελευθερία Ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος φέρνει ως παράδειγmicroα προς κατανόηση του θέmicroατος την εικόνα του

microαγνήτη Το ότι ο η το ελκυόmicroενο από το microαγνήτη δεν έχει καmicroιά επιλογή

πρέπει να είναι συνέπεια της δύναmicroης έλξης του microαγνήτη Ο άνθρωπος όmicroως

microπορεί να αντισταθεί σε κάθε έλξη είναι ελεύθερος microπορεί να διαλέξει Όταν

ένας άνθρωπος χωρίς να έχει την εmicroπειρία αυτής της ελευθερίας χωρίς τη

δυνατότητα της επιλογής έλκεται από οτιδήποτε τότε αυτή η έλξη δεν είναι η

σωστή διότι η Αλήθεια πάνω στον εαυτό είναι η Ελευθερία του Εάν κανείς

παρατηρούσε αυτήν την πρόταση καθrsquo εαυτή θα microπορούσε να πει ότι προέρχεται

απrsquo ευθείας από ένα έργο του Σαρτρ (lrsquo homme est liberteacute) Μόνον όταν πρώτα

έχει κατανοήσει κανείς το βάθος αυτής της Ελευθερίας microέσω του οποίου βάθους

η διαλεκτική της Ελευθερίας λαmicroβάνει την κύρια έντασή της ότι δηλ ο Θεός

είναι η απόλυτη Ελευθερία και ότι η Ελευθερία του ανθρώπου γνωρίζει εξ αυτού

τούτου τον ποιοτικό ορισmicroό της τότε microπορεί να κρίνει κανείς τη διαφορά και το

βαθmicroό της απόστασης microεταξύ του Κίερκεγκωρ και των microοντέρνων υπαρξιστών

φιλοσόφων Ο άνθρωπος είναι ελευθερία -πρέπει να είναι ελεύθερος και είναι

ελεύθερος για να microπορέσει να βρει microια ποιοτική σχέση προς το Θεό Εξάσκηση

στο Χριστιανισmicroό σηmicroαίνει να συγκατατεθείς στο Θεό ελεύθερα Γιrsquo αυτό λέγει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος ότι ο Χριστός microόνον τότε ελκύει έναν άνθρωπο όταν

αυτός προηγουmicroένως έχει γίνει ελεύθερα ο εαυτός του Ο Χριστιανισmicroός

κατανοούmicroενος ως microια θρησκεία της ελευθερίας έχει ως τη microεγαλύτερή του

εξαγγελία την ακόλουθη Θέλει να ελκύσει τον άνθρωπο προς αυτόν Για να

microπορέσει όmicroως να τον ελκύσει στrsquo αλήθεια θέλει να τον ελκύσει microόνο ως

ελεύθερο ον και microάλιστα microέσα από microια επιλογή

Ο άνθρωπος στέκεται προς το Θεό σε microια προσωπική σχέση Αυτή είναι

η τάξη η οποία όmicroως δε γίνεται αντιληπτή microε οντολογικές κατηγορίες Η σχέση

αυτή στέκεται τότε στrsquo αλήθεια όταν διάφανα θεmicroελιώνεται σrsquo αυτόν που

18

νοmicroοθέτησε αυτή τη σχέση λέγει στο βιβλίο του Η προς θάνατον ασθένεια9

Από τη σχέση αυτής της έντασης microεταξύ προσώπου (ανθρώπου) και προσώπου

(Θεού) εξαρτάται κατά πόσον εmicroείς κατανοούmicroε το punctum saliens της

εξάσκησης στο Χριστιανισmicroό Ο προσωπικός άνθρωπος κατόπιν έχει να επιτύχει

την εσω-προσωπική διαλεκτική -εσωτερική διαλεκτική δηλ να έρθει στον εαυτό

του σrsquo αυτόν που ο Θεός πάντοτε είναι σrsquo αυτόν και γιrsquo αυτόν Μόνον σrsquo

αυτήν την αλήθεια της ύπαρξης εξ αυτού του λόγου και αιτίας θα microπορούν

άνθρωπος και Θεός να έρθουν ο ένας στον άλλον στην Ελευθερία Τίποτα άλλο

δε microπορεί να ελκύσει το πνεύmicroα προς αυτό παρά microόνο άλλο πνεύmicroα Η πράξη της

Εξάσκησης προϋποθέτει λοιπόν την ελεύθερη πλαστικότητα Μrsquo αυτό

αποmicroακρύνεται ο Κίερκεγκωρ από microεταβιβασmicroένες παραστάσεις της διδασκαλίας

της Χάριτος δια του οποίου ταυτόχρονα κάνει ξεκάθαρα τα σύνορα του

παιδαγωγού Η διαπαιδαγώγηση βλέπει τα όριά της στην ελευθερία του

ανθρώπου που είναι δεδοmicroένα microε το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι πρόσωπο

Η Χάρις ως παιδαγωγική δύναmicroη του Θεού ενεργεί ως εκ τούτου όχι

όπως microια φυσική βία Και αυτή πάλι δεν microπορεί επίσης ούτε να συνδεθεί microε

απλή φύση διότι πρέπει να προϋποθέσει το προσωπικό Ναι του εαυτού του

προσώπου Η Χάρις ενεργεί προσωπικά και οικοδοmicroεί πάνω στην ελευθερία του

ανθρώπου στrsquo αλήθεια και microέσω της προσωπικής απόφασης στην κατάσταση

της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος microε το Χριστό καταλήγει και φθάνει στον

υψηλότερο σχηmicroατισmicroό του εαυτού του ∆ηλ η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

Ο αναγνώστης δε θα πρέπει να δυσκολευτεί να το κατανοήσει Η Χάρις

προϋποθέτει την Ιερά Ιστορία και την ύπαρξη του ανθρώπου στην ταυτόχρονη

βίωση του παρόντος microε το Χριστό Η microεσαιωνική σκέψη διέκρινε βέβαια τη

Φύση από τον άνθρωπο αλλά χρησιmicroοποιούσε επίσης και την έννοια laquoΦύσηraquo σε

γενικότερη και περιεκτικότερη σηmicroασία Επειδή όmicroως όλη η ιστορία στέκεται

υπό την κρίση της αλήθειας και microόνον microία αλήθεια υπάρχει ο Χριστός γιrsquo αυτό

microπορεί κανείς σίγουρα να rsquoπει ότι η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

9 Ή αλλιώς rdquoΗ θανατηφόρος ασθένειαrdquo

19

Ετσι ερχόmicroαστε στην απάντηση της δεύτερης ερώτησης τι είναι Αλήθεια

Ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στρέφει αυτήν την ερώτηση στα υπαρξιακά (αντί

του τι είναι λέει ποιος είναι) ποιος είναι η Αλήθεια ∆εν πρόκειται για microια

γνώση microια συναίσθηση microια ιδέα ή για microια ακόmicroα ωραία σκέψη αλλά για microια

Αλήθεια της συγκεκριmicroένης ιστορικής ζωής ο Χριστός είναι Αλήθεια Η

ερώτηση του Πιλάτου ξεσκεπάζεται σαν microια τρέλα στην οποία η τρέλα της

φιλοσοφίας ξανοίγεται διότι η Αλήθεια είναι όχι ένα σύνολο από δόγmicroατα όχι

ένας ορισmicroός microιας έννοιας και τα παρόmicroοια αλλά microια ζωή η ζωή του Χριστού

Εποmicroένως δεν εξαρτάται από το να ξέρουmicroε την αλήθεια αλλά να

πραγmicroατώσουmicroε την Αλήθεια να ζήσουmicroε την Αλήθεια Η αντίθεση γνώσης και

Πίστης είναι εποmicroένως στην ουσία η αντίθεση Γνώσης και Ύπαρξης Μεταξύ

Αληθειών και της Αλήθειας ως ζωντανής Πραγmicroατικότητας υπάρχει microια

άπειρη10 διαφορά Όταν λέει ο Σχολαστικισmicroός ότι την Αλήθεια πρέπει να την

τοποθετούmicroε στο υψηλότερο περιεκτικότερο σηmicroείο και στην πρώτη

διαmicroόρφωση-ανάπτυξη δηλ στο Θεό (Deus est veritas et quidem summa

maxima et prima) τότε η παράσταση αποδίδεται στο intellectu Dei (proprie et

primo) την βρίσκουmicroε τρόπον τινα σαν ένα τελικό αποτέλεσmicroα όλων των

Αληθειών Γνωρίζουmicroε ότι αυτή η ερmicroηνεία βέβαια είναι πολύ στενή και στην

ουσία είναι και λανθασmicroένη Όmicroως ο κίνδυνος που βρίσκεται εδώ πρέπει να

προσεχθεί διότι προκάλεσε εν τούτοις microερικές συmicroφορές Η Εκκλησία ως θεϊκό

καθίδρυmicroα θα γίνει τότε πολύ εύκολα απλό δοχείο όλων των Αληθειών διότι

θα αποδώσει στο Θεό ένα σύνολο από Αλήθειες Ο Κίερκεγκωρ στρέφεται

γεmicroάτος πάθος εναντίον αυτής της παρεξήγησης Ο Χριστός είναι η Αλήθεια την

εκφράζει microέσα από την Ύπαρξη του Και ο Χριστιανισmicroός δεν microπορεί να είναι

εποmicroένως η Αλήθεια microε την έννοια ενός αποτελέσmicroατος αλλά βιώνει την

Αλήθεια ως οδό ως γεγονός της Σωτηρίας στην ακολουθία του Χριστού

Εάν παραβλέψεις αυτές τις βασικές διαφορές δε θα καταλάβεις στο βάθος

της την κριτική που κάνει ο Κίερκεγκωρ στο αυτονόητο της Χριστιανοσύνης

10 Πρβλ την κατωτέρω υποσηmicroείωση Νο 11 καθώς και το σχετικό σχόλιο στο Λίγα λόγια για την ταυτότητα

20

Λέει Ο Χριστιανισmicroός είναι το απόλυτο έχει microόνον ένα Είναι δηλ είναι το

Απόλυτο Εάν δεν είναι Απόλυτο τότε καταργείται Στο Χριστιανισmicroό ισχύει ένα

Απόλυτο Είτε-Είτε Σrsquo αυτήν τη διάζευξη υπάρχει πίεση και ήταν ένα

επικίνδυνο τόλmicroηmicroα να γίνεται λόγος για την επιείκεια του Χριστιανισmicroού Και

ακόmicroα πιο επικίνδυνο ήταν να παριστάνεται ο Χριστός σαν ο microεγαλύτερος

διανοούmicroενος και η διδασκαλία του να φυλάσσεται σαν ένας θησαυρός από τα

επιτόκια του οποίου θα microπορούσες να ζήσεις

Και έτσι ακολουθεί τότε η περιβόητη επίθεση του Κίερκεγκωρ κατά του

συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος στο οποίο όλο και περισσότερο

απέκλειε κανείς το προσωπικό Εγώ και στο οποίο τότε χανόταν και το

προσωπικό Εσύ Ο Χριστός γινόταν ένα αντικείmicroενο θαυmicroασmicroού όπου όλο και

περισσότερο έχανε την σηmicroασία της η απαιτητική αξίωση της ακολουθίας δηλ

της υπαρξιακής πραγmicroάτωσης στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος microαζί Του Η

ειδική αmicroαρτία της Χριστιανοσύνης είναι το ότι αντικαταστήσαmicroε την

Ακολουθία microε το Θαυmicroασmicroό και τη Συγκινητικότητα πράγmicroα το οποίο

είναι ένα νέο είδος ειδωλολατρίας Ήδη ο Ιούδας και ο Νικόδηmicroος υπήρξαν

τέτοιου είδους θαυmicroαστές Ο ένας τον εγκατέλειψε microε φρίκη από την

ακολουθία καθώς τούτο γινόταν σοβαρό ο άλλος microετατοπίστηκε στη

microυστικότητα και στην ήρεmicroη αναγνώριση Κατά παρόmicroοιο τρόπο θα υπήρχε και

στη Χριστιανοσύνη microια κρυmicromicroένη εσωτερικότητα η οποία θα αρκούνταν σε

ψυχικές διαθέσεις

Από microια microεγάλη παρεξήγηση θέλησαν συχνά να κάνουν τον Κίερκεγκωρ

ακριβώς εκπρόσωπο αυτής της microορφής του Χριστιανισmicroού Στο προκείmicroενο

αυτός χύνει πικρή ειρωνεία πάνω σrsquo αυτό το είδος της ακολουθίας της οποίας

η θρησκευτική πράξη βρίσκει την εξαντλητική της έκφραση στην παρατήρηση

Λέει Μrsquo αυτόν τον τρόπο έγινε η καθεστηκυία Χριστιανοσύνη microια συνέλευση

από τέτοιους τους οποίους θα microπορούσε κανείς να ονοmicroάσει Χριστιανούς ετ

της microετάφρασης σελ 3εξ

21

(επί τιmicroή) microε την ίδια έννοια που microιλάει κανείς για επίτιmicroους διδάκτορες οι

οποίοι βέβαια κερδίζουν το βαθmicroό χωρίς να έχουν φιλονικήσει ανταγωνιστεί

Όmicroως η microεγαλύτερη παραπλάνηση προξενήθηκε απrsquo το ότι στη

Χριστιανοσύνη ξεσηκώθηκαν επονοmicroαζόmicroενοι ελευθερόφρονες οι οποίοι

ειρωνεύθηκαν το Χριστιανισmicroό τον χλεύασαν και επιτέθηκαν σrsquo αυτόν χειρότερα

απrsquo ότι ποτέ οι χειρότεροι ειδωλολάτρες είρωνες Εξ άλλου παρέλειψαν να

αναφέρουν την αποφασιστική διαφορά Τους ονόmicroασαν αναληθείς ελάχιστους

Χριστιανούς αλλά παρόλα αυτά Χριστιανούς διότι ποιος θα το διακινδύνευε

να τους αmicroφισβητήσει αυτόν τον τίτλο αφού δεν έβλεπαν τη διαφορά που θέτει

η Ακολουθία Εmicroφανίστηκε microια σπάνια microετατόπιση Τώρα έγινε ο θαυmicroαστής

αληθινός Χριστιανός και οι αρνητές του Χριστιανισmicroού έγιναν επίσης ένα τέτοιο

είδος Χριστιανών ναι microεν όχι αληθινοί Χριστιανοί -διότι βέβαια οι θαυmicroαστές

του Χριστιανισmicroού έγιναν αληθινοί Χριστιανοί τι διπλή παραπλάνηση τι

βάραθρο της σύγχυσης Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε χωρίς να αναχαιτισθεί από

κάτι σε microια όλο και microακρύτερα κατευθυνόmicroενη εκκένωση και ισοπέδωση της

οποίας το τέλος σήmicroερα βρίσκεται microπροστά microας ο Χριστιανισmicroός καταργήθηκε

Αλλά όmicroως η εποχή microας προχώρησε καθόλου από τότε Έχουmicroε ακόmicroη

να κάνουmicroε microε Παρατηρητές Θαυmicroαστές Είρωνες και Ελευθερόφρονες Λέει

Βρισκόmicroαστε ή όχι ακόmicroα ως Χριστιανοσύνη σε microια παραλυσία Και δεν είναι

ακόmicroη η Χριστιανοσύνη σαν γεωγραφικός όρος ήδη microια παραίσθηση ∆ε

βρίσκεται ο λαός του Χριστού στη διασπορά στην εξορία στην εκδίωξη ∆εν

ξεπερνάει ο microηδενισmicroός των ηmicroερών microας τον απλό αθεϊσmicroό και την εχθρότητα

εναντίον του Χριστιανισmicroού Είναι ο Χριστός αν το σκεφθεί κανείς ακόmicroα microια

ερώτηση Και ποια ευθύνη έχει η Χριστιανοσύνη γιrsquo αυτό το συmicroβάν Είχε δίκιο

ο Κίερκεγκωρ όταν έλεγε επίσης ότι αυτή η ίδια κατήργησε το Χριστιανισmicroό Η

ερώτηση απευθύνεται στον καθένα από εmicroάς Θα πρέπει να αφήσουmicroε την

απάντηση στον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση

22

Η καθηmicroερινότητα του συγγραφέα την εποχή της σύνταξης του βιβλίου

Πρέπει να αναφερθεί ένα προσωπικό γεγονός του συγγραφέα

αποφασιστικής σηmicroασίας που τον επηρέασε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου

Την Μεγάλη Τετάρτη του Πάσχα του 1848 ζώντας ο Κ έναν εσωτερικό

σεισmicroό έγραφε στο ηmicroερολόγιό του Ολόκληρη η ύπαρξή microου έχει αλλάξει Η

εσωστρέφεια και η κρυψίνοιά microου έχουν σπάσει -πρέπει να microιλήσω

Μεγάλε Θεέ ελέησέ microε

Στις σειρές που ακολουθούν στο γραπτό του λέει ότι πιστεύει πως microε τη

χάρη του Χριστού θα microπορούσε να νικήσει τη microελαγχολία του και παίζει microε

την σκέψη να γίνει ιερέας Τούτο όmicroως θα σήmicroαινε ότι θα έβγαινε από την

εmicromicroεσότητα των ψευδωνύmicroων και θα δρούσε δηmicroόσια Ίσως είχε ο Κ για microια

στιγmicroή την ιδέα ότι microόνον έτσι θα microπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή

του Χριστιανισmicroού Αλλά παίζουν στη σκέψη του microαζί microε όλα τα άλλα και

ορισmicroένοι εντελώς χειροπιαστοί λόγοι ένα σηmicroαντικό ρόλο οι οποίοι

αργότερα ακούγονται πολύ απόmicroακροι Βλέπει ξεκάθαρα ότι οικονοmicroικά δε θα

microπορέσει να αντέξει για πολύ καιρό ακόmicroα Η συγγραφική του δραστηριότητα

δεν ήταν βέβαια και καmicroιά φθηνή επιχείρηση ∆εν είχε από αυτήν κανένα άξιο

λόγου κέρδος αλλά έπρεπε τα έξοδα της εκτύπωσης στο microεγαλύτερο microέρος ο

ίδιος να τα καλύπτει Πλην όmicroως ήδη τη δεύτερη microέρα του Πάσχα η απόφασή

του κλονίζεται κατά πόσον αυτός θα επιτρέπονταν να προχωρήσει επιθετικά

στο έργο Μετά από πολλές βασανιστικές σκέψεις ρίχνεται στα χέρια του

Θεού ώστε από εκεί και πέρα να του δείχνει το σωστό δρόmicroο για όσο

διάστηmicroα αυτός ακόmicroη θα είχε να κουβαλήσει τα πάθη του microελαγχολικός και

κλεισmicroένος στον εαυτό του Σ αυτήν την οικειότητα microε τον Θεό αναφωνεί ότι

είναι τόσο απερίγραπτα ευτυχής και microακάριος στη δράση του πνεύmicroατος

που τόσο πλούσια και ευσπλαχνικά ο Θεός του κάνει χαλάλι Αmicroέσως microετά

από αυτό το γεγονός προχώρησε ο Κ στη συγγραφή της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό τη γέννηση της οποίας δηλ ουσιαστικές ωθήσεις χρεωστά

στα βιώmicroατα του Πάσχα του έτους 1848

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

16

Ήδη σε ηλικία 27 ετών ο Κ έγραφε στον τόπο της διαφυγής του στον

τόπο των διακοπών του στο βόρειο άκρο του νησιού Ζιέλαντ στο Γκιλελάι Τι

άλλο είναι η Αλήθεια από microια ζωή για microια ιδέα

Πολλοί καταλογίζουν στον Κ microια υποκειmicroενικότητα πέρα από την

ατοmicroοκρατία και σαν παράδειγmicroα φέρνουν τις απόψεις του για την Αλήθεια

Χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη προσοχή όmicroως στις σκέψεις του πάνω στο θέmicroα

αυτό περί της Αλήθειας που παρατίθενται στο ανά χείρας βιβλίο και γίνεται

φανερό ότι στην ουσία οι απόψεις του δε διαφέρουν καθόλου απrsquo αυτό που

έγκριτοι σύγχρονοι Ορθόδοξοι Θεολόγοι ονοmicroάζουν υποκειmicroενική

πραγmicroατικότητα

Πόσοι από τους δικούς microας ορθοδόξους πνευmicroατικούς ηγέτες δεν έφθασαν

στο πραγmicroατικά ακραίο σηmicroείο να περιορίζουν τον Παράδεισο στον αριθmicroό

microόνον των δικών τους οπαδών επειδή είδαν ότι ακόmicroα και οι Έλληνες είναι

microόνον κατrsquo όνοmicroα Χριστιανοί

Ποια είναι λοιπόν σrsquo αυτό το παιδαγωγικό φαινόmicroενο της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό η microεγάλη τελική εξέταση Σrsquo αυτή την ερώτηση απαντάει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στις επτά οmicroιλίες του τρίτου microέρους Τη συνοψίζει σε

microία πρόταση όποιος θέλει να γίνει Χριστιανός πρέπει να παραδοθεί στον

Χριστό διότι από το microεγαλείο του θα ελκύσει τους πάντες προς Αυτόν Αλλά

αυτή η πράξη της αυτοάσκησης είναι συνδεδεmicroένη microε microια προηγούmicroενη

αυτοδιαπαιδαγώγηση χωρίς την οποία δε microπορεί κανείς να γίνει Χριστιανός Ο

Κίερκεγκωρ επεκτείνει ερmicroηνευτικά το χωρίο του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου

κἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρός ἐmicroαυτόν (Ιωάν 12 32)

microέσω του ορισmicroού του στrsquo αλήθεια να ελκύσει πρός Αυτόν Ο Χριστός

εποmicroένως φέρνει την εξέλιξη της διαπαιδαγώγησης microόνον τότε σε πέρας όταν

προηγουmicroένως ο microαθητής έχει έρθει στην Αλήθεια Μrsquo αυτό υποδεικνύεται η

αναγκαιότητα ότι θα πρέπει να έχει έρθει κανείς πρώτα στον εαυτό του

Στο σηmicroείο αυτό πρέπει να δοθούν απαντήσεις σε δύο ερωτήmicroατα που

αφορούν την κατανόηση αυτής της πορείας Τι εννοεί ο Κίερκεγκωρ microε το

17

Εαυτό και τι σηmicroαίνει εδώ Αλήθεια Η απάντηση στην πρώτη ερώτηση microας

οδηγεί στο microέσο της προβληmicroατικής της microοντέρνας υπαρξιστικής φιλοσοφίας

ένας εαυτός είναι ένας διπλασιασmicroός είναι Ελευθερία Ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος φέρνει ως παράδειγmicroα προς κατανόηση του θέmicroατος την εικόνα του

microαγνήτη Το ότι ο η το ελκυόmicroενο από το microαγνήτη δεν έχει καmicroιά επιλογή

πρέπει να είναι συνέπεια της δύναmicroης έλξης του microαγνήτη Ο άνθρωπος όmicroως

microπορεί να αντισταθεί σε κάθε έλξη είναι ελεύθερος microπορεί να διαλέξει Όταν

ένας άνθρωπος χωρίς να έχει την εmicroπειρία αυτής της ελευθερίας χωρίς τη

δυνατότητα της επιλογής έλκεται από οτιδήποτε τότε αυτή η έλξη δεν είναι η

σωστή διότι η Αλήθεια πάνω στον εαυτό είναι η Ελευθερία του Εάν κανείς

παρατηρούσε αυτήν την πρόταση καθrsquo εαυτή θα microπορούσε να πει ότι προέρχεται

απrsquo ευθείας από ένα έργο του Σαρτρ (lrsquo homme est liberteacute) Μόνον όταν πρώτα

έχει κατανοήσει κανείς το βάθος αυτής της Ελευθερίας microέσω του οποίου βάθους

η διαλεκτική της Ελευθερίας λαmicroβάνει την κύρια έντασή της ότι δηλ ο Θεός

είναι η απόλυτη Ελευθερία και ότι η Ελευθερία του ανθρώπου γνωρίζει εξ αυτού

τούτου τον ποιοτικό ορισmicroό της τότε microπορεί να κρίνει κανείς τη διαφορά και το

βαθmicroό της απόστασης microεταξύ του Κίερκεγκωρ και των microοντέρνων υπαρξιστών

φιλοσόφων Ο άνθρωπος είναι ελευθερία -πρέπει να είναι ελεύθερος και είναι

ελεύθερος για να microπορέσει να βρει microια ποιοτική σχέση προς το Θεό Εξάσκηση

στο Χριστιανισmicroό σηmicroαίνει να συγκατατεθείς στο Θεό ελεύθερα Γιrsquo αυτό λέγει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος ότι ο Χριστός microόνον τότε ελκύει έναν άνθρωπο όταν

αυτός προηγουmicroένως έχει γίνει ελεύθερα ο εαυτός του Ο Χριστιανισmicroός

κατανοούmicroενος ως microια θρησκεία της ελευθερίας έχει ως τη microεγαλύτερή του

εξαγγελία την ακόλουθη Θέλει να ελκύσει τον άνθρωπο προς αυτόν Για να

microπορέσει όmicroως να τον ελκύσει στrsquo αλήθεια θέλει να τον ελκύσει microόνο ως

ελεύθερο ον και microάλιστα microέσα από microια επιλογή

Ο άνθρωπος στέκεται προς το Θεό σε microια προσωπική σχέση Αυτή είναι

η τάξη η οποία όmicroως δε γίνεται αντιληπτή microε οντολογικές κατηγορίες Η σχέση

αυτή στέκεται τότε στrsquo αλήθεια όταν διάφανα θεmicroελιώνεται σrsquo αυτόν που

18

νοmicroοθέτησε αυτή τη σχέση λέγει στο βιβλίο του Η προς θάνατον ασθένεια9

Από τη σχέση αυτής της έντασης microεταξύ προσώπου (ανθρώπου) και προσώπου

(Θεού) εξαρτάται κατά πόσον εmicroείς κατανοούmicroε το punctum saliens της

εξάσκησης στο Χριστιανισmicroό Ο προσωπικός άνθρωπος κατόπιν έχει να επιτύχει

την εσω-προσωπική διαλεκτική -εσωτερική διαλεκτική δηλ να έρθει στον εαυτό

του σrsquo αυτόν που ο Θεός πάντοτε είναι σrsquo αυτόν και γιrsquo αυτόν Μόνον σrsquo

αυτήν την αλήθεια της ύπαρξης εξ αυτού του λόγου και αιτίας θα microπορούν

άνθρωπος και Θεός να έρθουν ο ένας στον άλλον στην Ελευθερία Τίποτα άλλο

δε microπορεί να ελκύσει το πνεύmicroα προς αυτό παρά microόνο άλλο πνεύmicroα Η πράξη της

Εξάσκησης προϋποθέτει λοιπόν την ελεύθερη πλαστικότητα Μrsquo αυτό

αποmicroακρύνεται ο Κίερκεγκωρ από microεταβιβασmicroένες παραστάσεις της διδασκαλίας

της Χάριτος δια του οποίου ταυτόχρονα κάνει ξεκάθαρα τα σύνορα του

παιδαγωγού Η διαπαιδαγώγηση βλέπει τα όριά της στην ελευθερία του

ανθρώπου που είναι δεδοmicroένα microε το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι πρόσωπο

Η Χάρις ως παιδαγωγική δύναmicroη του Θεού ενεργεί ως εκ τούτου όχι

όπως microια φυσική βία Και αυτή πάλι δεν microπορεί επίσης ούτε να συνδεθεί microε

απλή φύση διότι πρέπει να προϋποθέσει το προσωπικό Ναι του εαυτού του

προσώπου Η Χάρις ενεργεί προσωπικά και οικοδοmicroεί πάνω στην ελευθερία του

ανθρώπου στrsquo αλήθεια και microέσω της προσωπικής απόφασης στην κατάσταση

της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος microε το Χριστό καταλήγει και φθάνει στον

υψηλότερο σχηmicroατισmicroό του εαυτού του ∆ηλ η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

Ο αναγνώστης δε θα πρέπει να δυσκολευτεί να το κατανοήσει Η Χάρις

προϋποθέτει την Ιερά Ιστορία και την ύπαρξη του ανθρώπου στην ταυτόχρονη

βίωση του παρόντος microε το Χριστό Η microεσαιωνική σκέψη διέκρινε βέβαια τη

Φύση από τον άνθρωπο αλλά χρησιmicroοποιούσε επίσης και την έννοια laquoΦύσηraquo σε

γενικότερη και περιεκτικότερη σηmicroασία Επειδή όmicroως όλη η ιστορία στέκεται

υπό την κρίση της αλήθειας και microόνον microία αλήθεια υπάρχει ο Χριστός γιrsquo αυτό

microπορεί κανείς σίγουρα να rsquoπει ότι η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

9 Ή αλλιώς rdquoΗ θανατηφόρος ασθένειαrdquo

19

Ετσι ερχόmicroαστε στην απάντηση της δεύτερης ερώτησης τι είναι Αλήθεια

Ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στρέφει αυτήν την ερώτηση στα υπαρξιακά (αντί

του τι είναι λέει ποιος είναι) ποιος είναι η Αλήθεια ∆εν πρόκειται για microια

γνώση microια συναίσθηση microια ιδέα ή για microια ακόmicroα ωραία σκέψη αλλά για microια

Αλήθεια της συγκεκριmicroένης ιστορικής ζωής ο Χριστός είναι Αλήθεια Η

ερώτηση του Πιλάτου ξεσκεπάζεται σαν microια τρέλα στην οποία η τρέλα της

φιλοσοφίας ξανοίγεται διότι η Αλήθεια είναι όχι ένα σύνολο από δόγmicroατα όχι

ένας ορισmicroός microιας έννοιας και τα παρόmicroοια αλλά microια ζωή η ζωή του Χριστού

Εποmicroένως δεν εξαρτάται από το να ξέρουmicroε την αλήθεια αλλά να

πραγmicroατώσουmicroε την Αλήθεια να ζήσουmicroε την Αλήθεια Η αντίθεση γνώσης και

Πίστης είναι εποmicroένως στην ουσία η αντίθεση Γνώσης και Ύπαρξης Μεταξύ

Αληθειών και της Αλήθειας ως ζωντανής Πραγmicroατικότητας υπάρχει microια

άπειρη10 διαφορά Όταν λέει ο Σχολαστικισmicroός ότι την Αλήθεια πρέπει να την

τοποθετούmicroε στο υψηλότερο περιεκτικότερο σηmicroείο και στην πρώτη

διαmicroόρφωση-ανάπτυξη δηλ στο Θεό (Deus est veritas et quidem summa

maxima et prima) τότε η παράσταση αποδίδεται στο intellectu Dei (proprie et

primo) την βρίσκουmicroε τρόπον τινα σαν ένα τελικό αποτέλεσmicroα όλων των

Αληθειών Γνωρίζουmicroε ότι αυτή η ερmicroηνεία βέβαια είναι πολύ στενή και στην

ουσία είναι και λανθασmicroένη Όmicroως ο κίνδυνος που βρίσκεται εδώ πρέπει να

προσεχθεί διότι προκάλεσε εν τούτοις microερικές συmicroφορές Η Εκκλησία ως θεϊκό

καθίδρυmicroα θα γίνει τότε πολύ εύκολα απλό δοχείο όλων των Αληθειών διότι

θα αποδώσει στο Θεό ένα σύνολο από Αλήθειες Ο Κίερκεγκωρ στρέφεται

γεmicroάτος πάθος εναντίον αυτής της παρεξήγησης Ο Χριστός είναι η Αλήθεια την

εκφράζει microέσα από την Ύπαρξη του Και ο Χριστιανισmicroός δεν microπορεί να είναι

εποmicroένως η Αλήθεια microε την έννοια ενός αποτελέσmicroατος αλλά βιώνει την

Αλήθεια ως οδό ως γεγονός της Σωτηρίας στην ακολουθία του Χριστού

Εάν παραβλέψεις αυτές τις βασικές διαφορές δε θα καταλάβεις στο βάθος

της την κριτική που κάνει ο Κίερκεγκωρ στο αυτονόητο της Χριστιανοσύνης

10 Πρβλ την κατωτέρω υποσηmicroείωση Νο 11 καθώς και το σχετικό σχόλιο στο Λίγα λόγια για την ταυτότητα

20

Λέει Ο Χριστιανισmicroός είναι το απόλυτο έχει microόνον ένα Είναι δηλ είναι το

Απόλυτο Εάν δεν είναι Απόλυτο τότε καταργείται Στο Χριστιανισmicroό ισχύει ένα

Απόλυτο Είτε-Είτε Σrsquo αυτήν τη διάζευξη υπάρχει πίεση και ήταν ένα

επικίνδυνο τόλmicroηmicroα να γίνεται λόγος για την επιείκεια του Χριστιανισmicroού Και

ακόmicroα πιο επικίνδυνο ήταν να παριστάνεται ο Χριστός σαν ο microεγαλύτερος

διανοούmicroενος και η διδασκαλία του να φυλάσσεται σαν ένας θησαυρός από τα

επιτόκια του οποίου θα microπορούσες να ζήσεις

Και έτσι ακολουθεί τότε η περιβόητη επίθεση του Κίερκεγκωρ κατά του

συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος στο οποίο όλο και περισσότερο

απέκλειε κανείς το προσωπικό Εγώ και στο οποίο τότε χανόταν και το

προσωπικό Εσύ Ο Χριστός γινόταν ένα αντικείmicroενο θαυmicroασmicroού όπου όλο και

περισσότερο έχανε την σηmicroασία της η απαιτητική αξίωση της ακολουθίας δηλ

της υπαρξιακής πραγmicroάτωσης στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος microαζί Του Η

ειδική αmicroαρτία της Χριστιανοσύνης είναι το ότι αντικαταστήσαmicroε την

Ακολουθία microε το Θαυmicroασmicroό και τη Συγκινητικότητα πράγmicroα το οποίο

είναι ένα νέο είδος ειδωλολατρίας Ήδη ο Ιούδας και ο Νικόδηmicroος υπήρξαν

τέτοιου είδους θαυmicroαστές Ο ένας τον εγκατέλειψε microε φρίκη από την

ακολουθία καθώς τούτο γινόταν σοβαρό ο άλλος microετατοπίστηκε στη

microυστικότητα και στην ήρεmicroη αναγνώριση Κατά παρόmicroοιο τρόπο θα υπήρχε και

στη Χριστιανοσύνη microια κρυmicromicroένη εσωτερικότητα η οποία θα αρκούνταν σε

ψυχικές διαθέσεις

Από microια microεγάλη παρεξήγηση θέλησαν συχνά να κάνουν τον Κίερκεγκωρ

ακριβώς εκπρόσωπο αυτής της microορφής του Χριστιανισmicroού Στο προκείmicroενο

αυτός χύνει πικρή ειρωνεία πάνω σrsquo αυτό το είδος της ακολουθίας της οποίας

η θρησκευτική πράξη βρίσκει την εξαντλητική της έκφραση στην παρατήρηση

Λέει Μrsquo αυτόν τον τρόπο έγινε η καθεστηκυία Χριστιανοσύνη microια συνέλευση

από τέτοιους τους οποίους θα microπορούσε κανείς να ονοmicroάσει Χριστιανούς ετ

της microετάφρασης σελ 3εξ

21

(επί τιmicroή) microε την ίδια έννοια που microιλάει κανείς για επίτιmicroους διδάκτορες οι

οποίοι βέβαια κερδίζουν το βαθmicroό χωρίς να έχουν φιλονικήσει ανταγωνιστεί

Όmicroως η microεγαλύτερη παραπλάνηση προξενήθηκε απrsquo το ότι στη

Χριστιανοσύνη ξεσηκώθηκαν επονοmicroαζόmicroενοι ελευθερόφρονες οι οποίοι

ειρωνεύθηκαν το Χριστιανισmicroό τον χλεύασαν και επιτέθηκαν σrsquo αυτόν χειρότερα

απrsquo ότι ποτέ οι χειρότεροι ειδωλολάτρες είρωνες Εξ άλλου παρέλειψαν να

αναφέρουν την αποφασιστική διαφορά Τους ονόmicroασαν αναληθείς ελάχιστους

Χριστιανούς αλλά παρόλα αυτά Χριστιανούς διότι ποιος θα το διακινδύνευε

να τους αmicroφισβητήσει αυτόν τον τίτλο αφού δεν έβλεπαν τη διαφορά που θέτει

η Ακολουθία Εmicroφανίστηκε microια σπάνια microετατόπιση Τώρα έγινε ο θαυmicroαστής

αληθινός Χριστιανός και οι αρνητές του Χριστιανισmicroού έγιναν επίσης ένα τέτοιο

είδος Χριστιανών ναι microεν όχι αληθινοί Χριστιανοί -διότι βέβαια οι θαυmicroαστές

του Χριστιανισmicroού έγιναν αληθινοί Χριστιανοί τι διπλή παραπλάνηση τι

βάραθρο της σύγχυσης Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε χωρίς να αναχαιτισθεί από

κάτι σε microια όλο και microακρύτερα κατευθυνόmicroενη εκκένωση και ισοπέδωση της

οποίας το τέλος σήmicroερα βρίσκεται microπροστά microας ο Χριστιανισmicroός καταργήθηκε

Αλλά όmicroως η εποχή microας προχώρησε καθόλου από τότε Έχουmicroε ακόmicroη

να κάνουmicroε microε Παρατηρητές Θαυmicroαστές Είρωνες και Ελευθερόφρονες Λέει

Βρισκόmicroαστε ή όχι ακόmicroα ως Χριστιανοσύνη σε microια παραλυσία Και δεν είναι

ακόmicroη η Χριστιανοσύνη σαν γεωγραφικός όρος ήδη microια παραίσθηση ∆ε

βρίσκεται ο λαός του Χριστού στη διασπορά στην εξορία στην εκδίωξη ∆εν

ξεπερνάει ο microηδενισmicroός των ηmicroερών microας τον απλό αθεϊσmicroό και την εχθρότητα

εναντίον του Χριστιανισmicroού Είναι ο Χριστός αν το σκεφθεί κανείς ακόmicroα microια

ερώτηση Και ποια ευθύνη έχει η Χριστιανοσύνη γιrsquo αυτό το συmicroβάν Είχε δίκιο

ο Κίερκεγκωρ όταν έλεγε επίσης ότι αυτή η ίδια κατήργησε το Χριστιανισmicroό Η

ερώτηση απευθύνεται στον καθένα από εmicroάς Θα πρέπει να αφήσουmicroε την

απάντηση στον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση

22

Η καθηmicroερινότητα του συγγραφέα την εποχή της σύνταξης του βιβλίου

Πρέπει να αναφερθεί ένα προσωπικό γεγονός του συγγραφέα

αποφασιστικής σηmicroασίας που τον επηρέασε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου

Την Μεγάλη Τετάρτη του Πάσχα του 1848 ζώντας ο Κ έναν εσωτερικό

σεισmicroό έγραφε στο ηmicroερολόγιό του Ολόκληρη η ύπαρξή microου έχει αλλάξει Η

εσωστρέφεια και η κρυψίνοιά microου έχουν σπάσει -πρέπει να microιλήσω

Μεγάλε Θεέ ελέησέ microε

Στις σειρές που ακολουθούν στο γραπτό του λέει ότι πιστεύει πως microε τη

χάρη του Χριστού θα microπορούσε να νικήσει τη microελαγχολία του και παίζει microε

την σκέψη να γίνει ιερέας Τούτο όmicroως θα σήmicroαινε ότι θα έβγαινε από την

εmicromicroεσότητα των ψευδωνύmicroων και θα δρούσε δηmicroόσια Ίσως είχε ο Κ για microια

στιγmicroή την ιδέα ότι microόνον έτσι θα microπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή

του Χριστιανισmicroού Αλλά παίζουν στη σκέψη του microαζί microε όλα τα άλλα και

ορισmicroένοι εντελώς χειροπιαστοί λόγοι ένα σηmicroαντικό ρόλο οι οποίοι

αργότερα ακούγονται πολύ απόmicroακροι Βλέπει ξεκάθαρα ότι οικονοmicroικά δε θα

microπορέσει να αντέξει για πολύ καιρό ακόmicroα Η συγγραφική του δραστηριότητα

δεν ήταν βέβαια και καmicroιά φθηνή επιχείρηση ∆εν είχε από αυτήν κανένα άξιο

λόγου κέρδος αλλά έπρεπε τα έξοδα της εκτύπωσης στο microεγαλύτερο microέρος ο

ίδιος να τα καλύπτει Πλην όmicroως ήδη τη δεύτερη microέρα του Πάσχα η απόφασή

του κλονίζεται κατά πόσον αυτός θα επιτρέπονταν να προχωρήσει επιθετικά

στο έργο Μετά από πολλές βασανιστικές σκέψεις ρίχνεται στα χέρια του

Θεού ώστε από εκεί και πέρα να του δείχνει το σωστό δρόmicroο για όσο

διάστηmicroα αυτός ακόmicroη θα είχε να κουβαλήσει τα πάθη του microελαγχολικός και

κλεισmicroένος στον εαυτό του Σ αυτήν την οικειότητα microε τον Θεό αναφωνεί ότι

είναι τόσο απερίγραπτα ευτυχής και microακάριος στη δράση του πνεύmicroατος

που τόσο πλούσια και ευσπλαχνικά ο Θεός του κάνει χαλάλι Αmicroέσως microετά

από αυτό το γεγονός προχώρησε ο Κ στη συγγραφή της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό τη γέννηση της οποίας δηλ ουσιαστικές ωθήσεις χρεωστά

στα βιώmicroατα του Πάσχα του έτους 1848

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

17

Εαυτό και τι σηmicroαίνει εδώ Αλήθεια Η απάντηση στην πρώτη ερώτηση microας

οδηγεί στο microέσο της προβληmicroατικής της microοντέρνας υπαρξιστικής φιλοσοφίας

ένας εαυτός είναι ένας διπλασιασmicroός είναι Ελευθερία Ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος φέρνει ως παράδειγmicroα προς κατανόηση του θέmicroατος την εικόνα του

microαγνήτη Το ότι ο η το ελκυόmicroενο από το microαγνήτη δεν έχει καmicroιά επιλογή

πρέπει να είναι συνέπεια της δύναmicroης έλξης του microαγνήτη Ο άνθρωπος όmicroως

microπορεί να αντισταθεί σε κάθε έλξη είναι ελεύθερος microπορεί να διαλέξει Όταν

ένας άνθρωπος χωρίς να έχει την εmicroπειρία αυτής της ελευθερίας χωρίς τη

δυνατότητα της επιλογής έλκεται από οτιδήποτε τότε αυτή η έλξη δεν είναι η

σωστή διότι η Αλήθεια πάνω στον εαυτό είναι η Ελευθερία του Εάν κανείς

παρατηρούσε αυτήν την πρόταση καθrsquo εαυτή θα microπορούσε να πει ότι προέρχεται

απrsquo ευθείας από ένα έργο του Σαρτρ (lrsquo homme est liberteacute) Μόνον όταν πρώτα

έχει κατανοήσει κανείς το βάθος αυτής της Ελευθερίας microέσω του οποίου βάθους

η διαλεκτική της Ελευθερίας λαmicroβάνει την κύρια έντασή της ότι δηλ ο Θεός

είναι η απόλυτη Ελευθερία και ότι η Ελευθερία του ανθρώπου γνωρίζει εξ αυτού

τούτου τον ποιοτικό ορισmicroό της τότε microπορεί να κρίνει κανείς τη διαφορά και το

βαθmicroό της απόστασης microεταξύ του Κίερκεγκωρ και των microοντέρνων υπαρξιστών

φιλοσόφων Ο άνθρωπος είναι ελευθερία -πρέπει να είναι ελεύθερος και είναι

ελεύθερος για να microπορέσει να βρει microια ποιοτική σχέση προς το Θεό Εξάσκηση

στο Χριστιανισmicroό σηmicroαίνει να συγκατατεθείς στο Θεό ελεύθερα Γιrsquo αυτό λέγει ο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος ότι ο Χριστός microόνον τότε ελκύει έναν άνθρωπο όταν

αυτός προηγουmicroένως έχει γίνει ελεύθερα ο εαυτός του Ο Χριστιανισmicroός

κατανοούmicroενος ως microια θρησκεία της ελευθερίας έχει ως τη microεγαλύτερή του

εξαγγελία την ακόλουθη Θέλει να ελκύσει τον άνθρωπο προς αυτόν Για να

microπορέσει όmicroως να τον ελκύσει στrsquo αλήθεια θέλει να τον ελκύσει microόνο ως

ελεύθερο ον και microάλιστα microέσα από microια επιλογή

Ο άνθρωπος στέκεται προς το Θεό σε microια προσωπική σχέση Αυτή είναι

η τάξη η οποία όmicroως δε γίνεται αντιληπτή microε οντολογικές κατηγορίες Η σχέση

αυτή στέκεται τότε στrsquo αλήθεια όταν διάφανα θεmicroελιώνεται σrsquo αυτόν που

18

νοmicroοθέτησε αυτή τη σχέση λέγει στο βιβλίο του Η προς θάνατον ασθένεια9

Από τη σχέση αυτής της έντασης microεταξύ προσώπου (ανθρώπου) και προσώπου

(Θεού) εξαρτάται κατά πόσον εmicroείς κατανοούmicroε το punctum saliens της

εξάσκησης στο Χριστιανισmicroό Ο προσωπικός άνθρωπος κατόπιν έχει να επιτύχει

την εσω-προσωπική διαλεκτική -εσωτερική διαλεκτική δηλ να έρθει στον εαυτό

του σrsquo αυτόν που ο Θεός πάντοτε είναι σrsquo αυτόν και γιrsquo αυτόν Μόνον σrsquo

αυτήν την αλήθεια της ύπαρξης εξ αυτού του λόγου και αιτίας θα microπορούν

άνθρωπος και Θεός να έρθουν ο ένας στον άλλον στην Ελευθερία Τίποτα άλλο

δε microπορεί να ελκύσει το πνεύmicroα προς αυτό παρά microόνο άλλο πνεύmicroα Η πράξη της

Εξάσκησης προϋποθέτει λοιπόν την ελεύθερη πλαστικότητα Μrsquo αυτό

αποmicroακρύνεται ο Κίερκεγκωρ από microεταβιβασmicroένες παραστάσεις της διδασκαλίας

της Χάριτος δια του οποίου ταυτόχρονα κάνει ξεκάθαρα τα σύνορα του

παιδαγωγού Η διαπαιδαγώγηση βλέπει τα όριά της στην ελευθερία του

ανθρώπου που είναι δεδοmicroένα microε το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι πρόσωπο

Η Χάρις ως παιδαγωγική δύναmicroη του Θεού ενεργεί ως εκ τούτου όχι

όπως microια φυσική βία Και αυτή πάλι δεν microπορεί επίσης ούτε να συνδεθεί microε

απλή φύση διότι πρέπει να προϋποθέσει το προσωπικό Ναι του εαυτού του

προσώπου Η Χάρις ενεργεί προσωπικά και οικοδοmicroεί πάνω στην ελευθερία του

ανθρώπου στrsquo αλήθεια και microέσω της προσωπικής απόφασης στην κατάσταση

της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος microε το Χριστό καταλήγει και φθάνει στον

υψηλότερο σχηmicroατισmicroό του εαυτού του ∆ηλ η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

Ο αναγνώστης δε θα πρέπει να δυσκολευτεί να το κατανοήσει Η Χάρις

προϋποθέτει την Ιερά Ιστορία και την ύπαρξη του ανθρώπου στην ταυτόχρονη

βίωση του παρόντος microε το Χριστό Η microεσαιωνική σκέψη διέκρινε βέβαια τη

Φύση από τον άνθρωπο αλλά χρησιmicroοποιούσε επίσης και την έννοια laquoΦύσηraquo σε

γενικότερη και περιεκτικότερη σηmicroασία Επειδή όmicroως όλη η ιστορία στέκεται

υπό την κρίση της αλήθειας και microόνον microία αλήθεια υπάρχει ο Χριστός γιrsquo αυτό

microπορεί κανείς σίγουρα να rsquoπει ότι η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

9 Ή αλλιώς rdquoΗ θανατηφόρος ασθένειαrdquo

19

Ετσι ερχόmicroαστε στην απάντηση της δεύτερης ερώτησης τι είναι Αλήθεια

Ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στρέφει αυτήν την ερώτηση στα υπαρξιακά (αντί

του τι είναι λέει ποιος είναι) ποιος είναι η Αλήθεια ∆εν πρόκειται για microια

γνώση microια συναίσθηση microια ιδέα ή για microια ακόmicroα ωραία σκέψη αλλά για microια

Αλήθεια της συγκεκριmicroένης ιστορικής ζωής ο Χριστός είναι Αλήθεια Η

ερώτηση του Πιλάτου ξεσκεπάζεται σαν microια τρέλα στην οποία η τρέλα της

φιλοσοφίας ξανοίγεται διότι η Αλήθεια είναι όχι ένα σύνολο από δόγmicroατα όχι

ένας ορισmicroός microιας έννοιας και τα παρόmicroοια αλλά microια ζωή η ζωή του Χριστού

Εποmicroένως δεν εξαρτάται από το να ξέρουmicroε την αλήθεια αλλά να

πραγmicroατώσουmicroε την Αλήθεια να ζήσουmicroε την Αλήθεια Η αντίθεση γνώσης και

Πίστης είναι εποmicroένως στην ουσία η αντίθεση Γνώσης και Ύπαρξης Μεταξύ

Αληθειών και της Αλήθειας ως ζωντανής Πραγmicroατικότητας υπάρχει microια

άπειρη10 διαφορά Όταν λέει ο Σχολαστικισmicroός ότι την Αλήθεια πρέπει να την

τοποθετούmicroε στο υψηλότερο περιεκτικότερο σηmicroείο και στην πρώτη

διαmicroόρφωση-ανάπτυξη δηλ στο Θεό (Deus est veritas et quidem summa

maxima et prima) τότε η παράσταση αποδίδεται στο intellectu Dei (proprie et

primo) την βρίσκουmicroε τρόπον τινα σαν ένα τελικό αποτέλεσmicroα όλων των

Αληθειών Γνωρίζουmicroε ότι αυτή η ερmicroηνεία βέβαια είναι πολύ στενή και στην

ουσία είναι και λανθασmicroένη Όmicroως ο κίνδυνος που βρίσκεται εδώ πρέπει να

προσεχθεί διότι προκάλεσε εν τούτοις microερικές συmicroφορές Η Εκκλησία ως θεϊκό

καθίδρυmicroα θα γίνει τότε πολύ εύκολα απλό δοχείο όλων των Αληθειών διότι

θα αποδώσει στο Θεό ένα σύνολο από Αλήθειες Ο Κίερκεγκωρ στρέφεται

γεmicroάτος πάθος εναντίον αυτής της παρεξήγησης Ο Χριστός είναι η Αλήθεια την

εκφράζει microέσα από την Ύπαρξη του Και ο Χριστιανισmicroός δεν microπορεί να είναι

εποmicroένως η Αλήθεια microε την έννοια ενός αποτελέσmicroατος αλλά βιώνει την

Αλήθεια ως οδό ως γεγονός της Σωτηρίας στην ακολουθία του Χριστού

Εάν παραβλέψεις αυτές τις βασικές διαφορές δε θα καταλάβεις στο βάθος

της την κριτική που κάνει ο Κίερκεγκωρ στο αυτονόητο της Χριστιανοσύνης

10 Πρβλ την κατωτέρω υποσηmicroείωση Νο 11 καθώς και το σχετικό σχόλιο στο Λίγα λόγια για την ταυτότητα

20

Λέει Ο Χριστιανισmicroός είναι το απόλυτο έχει microόνον ένα Είναι δηλ είναι το

Απόλυτο Εάν δεν είναι Απόλυτο τότε καταργείται Στο Χριστιανισmicroό ισχύει ένα

Απόλυτο Είτε-Είτε Σrsquo αυτήν τη διάζευξη υπάρχει πίεση και ήταν ένα

επικίνδυνο τόλmicroηmicroα να γίνεται λόγος για την επιείκεια του Χριστιανισmicroού Και

ακόmicroα πιο επικίνδυνο ήταν να παριστάνεται ο Χριστός σαν ο microεγαλύτερος

διανοούmicroενος και η διδασκαλία του να φυλάσσεται σαν ένας θησαυρός από τα

επιτόκια του οποίου θα microπορούσες να ζήσεις

Και έτσι ακολουθεί τότε η περιβόητη επίθεση του Κίερκεγκωρ κατά του

συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος στο οποίο όλο και περισσότερο

απέκλειε κανείς το προσωπικό Εγώ και στο οποίο τότε χανόταν και το

προσωπικό Εσύ Ο Χριστός γινόταν ένα αντικείmicroενο θαυmicroασmicroού όπου όλο και

περισσότερο έχανε την σηmicroασία της η απαιτητική αξίωση της ακολουθίας δηλ

της υπαρξιακής πραγmicroάτωσης στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος microαζί Του Η

ειδική αmicroαρτία της Χριστιανοσύνης είναι το ότι αντικαταστήσαmicroε την

Ακολουθία microε το Θαυmicroασmicroό και τη Συγκινητικότητα πράγmicroα το οποίο

είναι ένα νέο είδος ειδωλολατρίας Ήδη ο Ιούδας και ο Νικόδηmicroος υπήρξαν

τέτοιου είδους θαυmicroαστές Ο ένας τον εγκατέλειψε microε φρίκη από την

ακολουθία καθώς τούτο γινόταν σοβαρό ο άλλος microετατοπίστηκε στη

microυστικότητα και στην ήρεmicroη αναγνώριση Κατά παρόmicroοιο τρόπο θα υπήρχε και

στη Χριστιανοσύνη microια κρυmicromicroένη εσωτερικότητα η οποία θα αρκούνταν σε

ψυχικές διαθέσεις

Από microια microεγάλη παρεξήγηση θέλησαν συχνά να κάνουν τον Κίερκεγκωρ

ακριβώς εκπρόσωπο αυτής της microορφής του Χριστιανισmicroού Στο προκείmicroενο

αυτός χύνει πικρή ειρωνεία πάνω σrsquo αυτό το είδος της ακολουθίας της οποίας

η θρησκευτική πράξη βρίσκει την εξαντλητική της έκφραση στην παρατήρηση

Λέει Μrsquo αυτόν τον τρόπο έγινε η καθεστηκυία Χριστιανοσύνη microια συνέλευση

από τέτοιους τους οποίους θα microπορούσε κανείς να ονοmicroάσει Χριστιανούς ετ

της microετάφρασης σελ 3εξ

21

(επί τιmicroή) microε την ίδια έννοια που microιλάει κανείς για επίτιmicroους διδάκτορες οι

οποίοι βέβαια κερδίζουν το βαθmicroό χωρίς να έχουν φιλονικήσει ανταγωνιστεί

Όmicroως η microεγαλύτερη παραπλάνηση προξενήθηκε απrsquo το ότι στη

Χριστιανοσύνη ξεσηκώθηκαν επονοmicroαζόmicroενοι ελευθερόφρονες οι οποίοι

ειρωνεύθηκαν το Χριστιανισmicroό τον χλεύασαν και επιτέθηκαν σrsquo αυτόν χειρότερα

απrsquo ότι ποτέ οι χειρότεροι ειδωλολάτρες είρωνες Εξ άλλου παρέλειψαν να

αναφέρουν την αποφασιστική διαφορά Τους ονόmicroασαν αναληθείς ελάχιστους

Χριστιανούς αλλά παρόλα αυτά Χριστιανούς διότι ποιος θα το διακινδύνευε

να τους αmicroφισβητήσει αυτόν τον τίτλο αφού δεν έβλεπαν τη διαφορά που θέτει

η Ακολουθία Εmicroφανίστηκε microια σπάνια microετατόπιση Τώρα έγινε ο θαυmicroαστής

αληθινός Χριστιανός και οι αρνητές του Χριστιανισmicroού έγιναν επίσης ένα τέτοιο

είδος Χριστιανών ναι microεν όχι αληθινοί Χριστιανοί -διότι βέβαια οι θαυmicroαστές

του Χριστιανισmicroού έγιναν αληθινοί Χριστιανοί τι διπλή παραπλάνηση τι

βάραθρο της σύγχυσης Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε χωρίς να αναχαιτισθεί από

κάτι σε microια όλο και microακρύτερα κατευθυνόmicroενη εκκένωση και ισοπέδωση της

οποίας το τέλος σήmicroερα βρίσκεται microπροστά microας ο Χριστιανισmicroός καταργήθηκε

Αλλά όmicroως η εποχή microας προχώρησε καθόλου από τότε Έχουmicroε ακόmicroη

να κάνουmicroε microε Παρατηρητές Θαυmicroαστές Είρωνες και Ελευθερόφρονες Λέει

Βρισκόmicroαστε ή όχι ακόmicroα ως Χριστιανοσύνη σε microια παραλυσία Και δεν είναι

ακόmicroη η Χριστιανοσύνη σαν γεωγραφικός όρος ήδη microια παραίσθηση ∆ε

βρίσκεται ο λαός του Χριστού στη διασπορά στην εξορία στην εκδίωξη ∆εν

ξεπερνάει ο microηδενισmicroός των ηmicroερών microας τον απλό αθεϊσmicroό και την εχθρότητα

εναντίον του Χριστιανισmicroού Είναι ο Χριστός αν το σκεφθεί κανείς ακόmicroα microια

ερώτηση Και ποια ευθύνη έχει η Χριστιανοσύνη γιrsquo αυτό το συmicroβάν Είχε δίκιο

ο Κίερκεγκωρ όταν έλεγε επίσης ότι αυτή η ίδια κατήργησε το Χριστιανισmicroό Η

ερώτηση απευθύνεται στον καθένα από εmicroάς Θα πρέπει να αφήσουmicroε την

απάντηση στον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση

22

Η καθηmicroερινότητα του συγγραφέα την εποχή της σύνταξης του βιβλίου

Πρέπει να αναφερθεί ένα προσωπικό γεγονός του συγγραφέα

αποφασιστικής σηmicroασίας που τον επηρέασε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου

Την Μεγάλη Τετάρτη του Πάσχα του 1848 ζώντας ο Κ έναν εσωτερικό

σεισmicroό έγραφε στο ηmicroερολόγιό του Ολόκληρη η ύπαρξή microου έχει αλλάξει Η

εσωστρέφεια και η κρυψίνοιά microου έχουν σπάσει -πρέπει να microιλήσω

Μεγάλε Θεέ ελέησέ microε

Στις σειρές που ακολουθούν στο γραπτό του λέει ότι πιστεύει πως microε τη

χάρη του Χριστού θα microπορούσε να νικήσει τη microελαγχολία του και παίζει microε

την σκέψη να γίνει ιερέας Τούτο όmicroως θα σήmicroαινε ότι θα έβγαινε από την

εmicromicroεσότητα των ψευδωνύmicroων και θα δρούσε δηmicroόσια Ίσως είχε ο Κ για microια

στιγmicroή την ιδέα ότι microόνον έτσι θα microπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή

του Χριστιανισmicroού Αλλά παίζουν στη σκέψη του microαζί microε όλα τα άλλα και

ορισmicroένοι εντελώς χειροπιαστοί λόγοι ένα σηmicroαντικό ρόλο οι οποίοι

αργότερα ακούγονται πολύ απόmicroακροι Βλέπει ξεκάθαρα ότι οικονοmicroικά δε θα

microπορέσει να αντέξει για πολύ καιρό ακόmicroα Η συγγραφική του δραστηριότητα

δεν ήταν βέβαια και καmicroιά φθηνή επιχείρηση ∆εν είχε από αυτήν κανένα άξιο

λόγου κέρδος αλλά έπρεπε τα έξοδα της εκτύπωσης στο microεγαλύτερο microέρος ο

ίδιος να τα καλύπτει Πλην όmicroως ήδη τη δεύτερη microέρα του Πάσχα η απόφασή

του κλονίζεται κατά πόσον αυτός θα επιτρέπονταν να προχωρήσει επιθετικά

στο έργο Μετά από πολλές βασανιστικές σκέψεις ρίχνεται στα χέρια του

Θεού ώστε από εκεί και πέρα να του δείχνει το σωστό δρόmicroο για όσο

διάστηmicroα αυτός ακόmicroη θα είχε να κουβαλήσει τα πάθη του microελαγχολικός και

κλεισmicroένος στον εαυτό του Σ αυτήν την οικειότητα microε τον Θεό αναφωνεί ότι

είναι τόσο απερίγραπτα ευτυχής και microακάριος στη δράση του πνεύmicroατος

που τόσο πλούσια και ευσπλαχνικά ο Θεός του κάνει χαλάλι Αmicroέσως microετά

από αυτό το γεγονός προχώρησε ο Κ στη συγγραφή της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό τη γέννηση της οποίας δηλ ουσιαστικές ωθήσεις χρεωστά

στα βιώmicroατα του Πάσχα του έτους 1848

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

18

νοmicroοθέτησε αυτή τη σχέση λέγει στο βιβλίο του Η προς θάνατον ασθένεια9

Από τη σχέση αυτής της έντασης microεταξύ προσώπου (ανθρώπου) και προσώπου

(Θεού) εξαρτάται κατά πόσον εmicroείς κατανοούmicroε το punctum saliens της

εξάσκησης στο Χριστιανισmicroό Ο προσωπικός άνθρωπος κατόπιν έχει να επιτύχει

την εσω-προσωπική διαλεκτική -εσωτερική διαλεκτική δηλ να έρθει στον εαυτό

του σrsquo αυτόν που ο Θεός πάντοτε είναι σrsquo αυτόν και γιrsquo αυτόν Μόνον σrsquo

αυτήν την αλήθεια της ύπαρξης εξ αυτού του λόγου και αιτίας θα microπορούν

άνθρωπος και Θεός να έρθουν ο ένας στον άλλον στην Ελευθερία Τίποτα άλλο

δε microπορεί να ελκύσει το πνεύmicroα προς αυτό παρά microόνο άλλο πνεύmicroα Η πράξη της

Εξάσκησης προϋποθέτει λοιπόν την ελεύθερη πλαστικότητα Μrsquo αυτό

αποmicroακρύνεται ο Κίερκεγκωρ από microεταβιβασmicroένες παραστάσεις της διδασκαλίας

της Χάριτος δια του οποίου ταυτόχρονα κάνει ξεκάθαρα τα σύνορα του

παιδαγωγού Η διαπαιδαγώγηση βλέπει τα όριά της στην ελευθερία του

ανθρώπου που είναι δεδοmicroένα microε το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι πρόσωπο

Η Χάρις ως παιδαγωγική δύναmicroη του Θεού ενεργεί ως εκ τούτου όχι

όπως microια φυσική βία Και αυτή πάλι δεν microπορεί επίσης ούτε να συνδεθεί microε

απλή φύση διότι πρέπει να προϋποθέσει το προσωπικό Ναι του εαυτού του

προσώπου Η Χάρις ενεργεί προσωπικά και οικοδοmicroεί πάνω στην ελευθερία του

ανθρώπου στrsquo αλήθεια και microέσω της προσωπικής απόφασης στην κατάσταση

της ταυτόχρονης βίωσης του παρόντος microε το Χριστό καταλήγει και φθάνει στον

υψηλότερο σχηmicroατισmicroό του εαυτού του ∆ηλ η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

Ο αναγνώστης δε θα πρέπει να δυσκολευτεί να το κατανοήσει Η Χάρις

προϋποθέτει την Ιερά Ιστορία και την ύπαρξη του ανθρώπου στην ταυτόχρονη

βίωση του παρόντος microε το Χριστό Η microεσαιωνική σκέψη διέκρινε βέβαια τη

Φύση από τον άνθρωπο αλλά χρησιmicroοποιούσε επίσης και την έννοια laquoΦύσηraquo σε

γενικότερη και περιεκτικότερη σηmicroασία Επειδή όmicroως όλη η ιστορία στέκεται

υπό την κρίση της αλήθειας και microόνον microία αλήθεια υπάρχει ο Χριστός γιrsquo αυτό

microπορεί κανείς σίγουρα να rsquoπει ότι η Χάρις προϋποθέτει την ιστορία

9 Ή αλλιώς rdquoΗ θανατηφόρος ασθένειαrdquo

19

Ετσι ερχόmicroαστε στην απάντηση της δεύτερης ερώτησης τι είναι Αλήθεια

Ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στρέφει αυτήν την ερώτηση στα υπαρξιακά (αντί

του τι είναι λέει ποιος είναι) ποιος είναι η Αλήθεια ∆εν πρόκειται για microια

γνώση microια συναίσθηση microια ιδέα ή για microια ακόmicroα ωραία σκέψη αλλά για microια

Αλήθεια της συγκεκριmicroένης ιστορικής ζωής ο Χριστός είναι Αλήθεια Η

ερώτηση του Πιλάτου ξεσκεπάζεται σαν microια τρέλα στην οποία η τρέλα της

φιλοσοφίας ξανοίγεται διότι η Αλήθεια είναι όχι ένα σύνολο από δόγmicroατα όχι

ένας ορισmicroός microιας έννοιας και τα παρόmicroοια αλλά microια ζωή η ζωή του Χριστού

Εποmicroένως δεν εξαρτάται από το να ξέρουmicroε την αλήθεια αλλά να

πραγmicroατώσουmicroε την Αλήθεια να ζήσουmicroε την Αλήθεια Η αντίθεση γνώσης και

Πίστης είναι εποmicroένως στην ουσία η αντίθεση Γνώσης και Ύπαρξης Μεταξύ

Αληθειών και της Αλήθειας ως ζωντανής Πραγmicroατικότητας υπάρχει microια

άπειρη10 διαφορά Όταν λέει ο Σχολαστικισmicroός ότι την Αλήθεια πρέπει να την

τοποθετούmicroε στο υψηλότερο περιεκτικότερο σηmicroείο και στην πρώτη

διαmicroόρφωση-ανάπτυξη δηλ στο Θεό (Deus est veritas et quidem summa

maxima et prima) τότε η παράσταση αποδίδεται στο intellectu Dei (proprie et

primo) την βρίσκουmicroε τρόπον τινα σαν ένα τελικό αποτέλεσmicroα όλων των

Αληθειών Γνωρίζουmicroε ότι αυτή η ερmicroηνεία βέβαια είναι πολύ στενή και στην

ουσία είναι και λανθασmicroένη Όmicroως ο κίνδυνος που βρίσκεται εδώ πρέπει να

προσεχθεί διότι προκάλεσε εν τούτοις microερικές συmicroφορές Η Εκκλησία ως θεϊκό

καθίδρυmicroα θα γίνει τότε πολύ εύκολα απλό δοχείο όλων των Αληθειών διότι

θα αποδώσει στο Θεό ένα σύνολο από Αλήθειες Ο Κίερκεγκωρ στρέφεται

γεmicroάτος πάθος εναντίον αυτής της παρεξήγησης Ο Χριστός είναι η Αλήθεια την

εκφράζει microέσα από την Ύπαρξη του Και ο Χριστιανισmicroός δεν microπορεί να είναι

εποmicroένως η Αλήθεια microε την έννοια ενός αποτελέσmicroατος αλλά βιώνει την

Αλήθεια ως οδό ως γεγονός της Σωτηρίας στην ακολουθία του Χριστού

Εάν παραβλέψεις αυτές τις βασικές διαφορές δε θα καταλάβεις στο βάθος

της την κριτική που κάνει ο Κίερκεγκωρ στο αυτονόητο της Χριστιανοσύνης

10 Πρβλ την κατωτέρω υποσηmicroείωση Νο 11 καθώς και το σχετικό σχόλιο στο Λίγα λόγια για την ταυτότητα

20

Λέει Ο Χριστιανισmicroός είναι το απόλυτο έχει microόνον ένα Είναι δηλ είναι το

Απόλυτο Εάν δεν είναι Απόλυτο τότε καταργείται Στο Χριστιανισmicroό ισχύει ένα

Απόλυτο Είτε-Είτε Σrsquo αυτήν τη διάζευξη υπάρχει πίεση και ήταν ένα

επικίνδυνο τόλmicroηmicroα να γίνεται λόγος για την επιείκεια του Χριστιανισmicroού Και

ακόmicroα πιο επικίνδυνο ήταν να παριστάνεται ο Χριστός σαν ο microεγαλύτερος

διανοούmicroενος και η διδασκαλία του να φυλάσσεται σαν ένας θησαυρός από τα

επιτόκια του οποίου θα microπορούσες να ζήσεις

Και έτσι ακολουθεί τότε η περιβόητη επίθεση του Κίερκεγκωρ κατά του

συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος στο οποίο όλο και περισσότερο

απέκλειε κανείς το προσωπικό Εγώ και στο οποίο τότε χανόταν και το

προσωπικό Εσύ Ο Χριστός γινόταν ένα αντικείmicroενο θαυmicroασmicroού όπου όλο και

περισσότερο έχανε την σηmicroασία της η απαιτητική αξίωση της ακολουθίας δηλ

της υπαρξιακής πραγmicroάτωσης στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος microαζί Του Η

ειδική αmicroαρτία της Χριστιανοσύνης είναι το ότι αντικαταστήσαmicroε την

Ακολουθία microε το Θαυmicroασmicroό και τη Συγκινητικότητα πράγmicroα το οποίο

είναι ένα νέο είδος ειδωλολατρίας Ήδη ο Ιούδας και ο Νικόδηmicroος υπήρξαν

τέτοιου είδους θαυmicroαστές Ο ένας τον εγκατέλειψε microε φρίκη από την

ακολουθία καθώς τούτο γινόταν σοβαρό ο άλλος microετατοπίστηκε στη

microυστικότητα και στην ήρεmicroη αναγνώριση Κατά παρόmicroοιο τρόπο θα υπήρχε και

στη Χριστιανοσύνη microια κρυmicromicroένη εσωτερικότητα η οποία θα αρκούνταν σε

ψυχικές διαθέσεις

Από microια microεγάλη παρεξήγηση θέλησαν συχνά να κάνουν τον Κίερκεγκωρ

ακριβώς εκπρόσωπο αυτής της microορφής του Χριστιανισmicroού Στο προκείmicroενο

αυτός χύνει πικρή ειρωνεία πάνω σrsquo αυτό το είδος της ακολουθίας της οποίας

η θρησκευτική πράξη βρίσκει την εξαντλητική της έκφραση στην παρατήρηση

Λέει Μrsquo αυτόν τον τρόπο έγινε η καθεστηκυία Χριστιανοσύνη microια συνέλευση

από τέτοιους τους οποίους θα microπορούσε κανείς να ονοmicroάσει Χριστιανούς ετ

της microετάφρασης σελ 3εξ

21

(επί τιmicroή) microε την ίδια έννοια που microιλάει κανείς για επίτιmicroους διδάκτορες οι

οποίοι βέβαια κερδίζουν το βαθmicroό χωρίς να έχουν φιλονικήσει ανταγωνιστεί

Όmicroως η microεγαλύτερη παραπλάνηση προξενήθηκε απrsquo το ότι στη

Χριστιανοσύνη ξεσηκώθηκαν επονοmicroαζόmicroενοι ελευθερόφρονες οι οποίοι

ειρωνεύθηκαν το Χριστιανισmicroό τον χλεύασαν και επιτέθηκαν σrsquo αυτόν χειρότερα

απrsquo ότι ποτέ οι χειρότεροι ειδωλολάτρες είρωνες Εξ άλλου παρέλειψαν να

αναφέρουν την αποφασιστική διαφορά Τους ονόmicroασαν αναληθείς ελάχιστους

Χριστιανούς αλλά παρόλα αυτά Χριστιανούς διότι ποιος θα το διακινδύνευε

να τους αmicroφισβητήσει αυτόν τον τίτλο αφού δεν έβλεπαν τη διαφορά που θέτει

η Ακολουθία Εmicroφανίστηκε microια σπάνια microετατόπιση Τώρα έγινε ο θαυmicroαστής

αληθινός Χριστιανός και οι αρνητές του Χριστιανισmicroού έγιναν επίσης ένα τέτοιο

είδος Χριστιανών ναι microεν όχι αληθινοί Χριστιανοί -διότι βέβαια οι θαυmicroαστές

του Χριστιανισmicroού έγιναν αληθινοί Χριστιανοί τι διπλή παραπλάνηση τι

βάραθρο της σύγχυσης Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε χωρίς να αναχαιτισθεί από

κάτι σε microια όλο και microακρύτερα κατευθυνόmicroενη εκκένωση και ισοπέδωση της

οποίας το τέλος σήmicroερα βρίσκεται microπροστά microας ο Χριστιανισmicroός καταργήθηκε

Αλλά όmicroως η εποχή microας προχώρησε καθόλου από τότε Έχουmicroε ακόmicroη

να κάνουmicroε microε Παρατηρητές Θαυmicroαστές Είρωνες και Ελευθερόφρονες Λέει

Βρισκόmicroαστε ή όχι ακόmicroα ως Χριστιανοσύνη σε microια παραλυσία Και δεν είναι

ακόmicroη η Χριστιανοσύνη σαν γεωγραφικός όρος ήδη microια παραίσθηση ∆ε

βρίσκεται ο λαός του Χριστού στη διασπορά στην εξορία στην εκδίωξη ∆εν

ξεπερνάει ο microηδενισmicroός των ηmicroερών microας τον απλό αθεϊσmicroό και την εχθρότητα

εναντίον του Χριστιανισmicroού Είναι ο Χριστός αν το σκεφθεί κανείς ακόmicroα microια

ερώτηση Και ποια ευθύνη έχει η Χριστιανοσύνη γιrsquo αυτό το συmicroβάν Είχε δίκιο

ο Κίερκεγκωρ όταν έλεγε επίσης ότι αυτή η ίδια κατήργησε το Χριστιανισmicroό Η

ερώτηση απευθύνεται στον καθένα από εmicroάς Θα πρέπει να αφήσουmicroε την

απάντηση στον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση

22

Η καθηmicroερινότητα του συγγραφέα την εποχή της σύνταξης του βιβλίου

Πρέπει να αναφερθεί ένα προσωπικό γεγονός του συγγραφέα

αποφασιστικής σηmicroασίας που τον επηρέασε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου

Την Μεγάλη Τετάρτη του Πάσχα του 1848 ζώντας ο Κ έναν εσωτερικό

σεισmicroό έγραφε στο ηmicroερολόγιό του Ολόκληρη η ύπαρξή microου έχει αλλάξει Η

εσωστρέφεια και η κρυψίνοιά microου έχουν σπάσει -πρέπει να microιλήσω

Μεγάλε Θεέ ελέησέ microε

Στις σειρές που ακολουθούν στο γραπτό του λέει ότι πιστεύει πως microε τη

χάρη του Χριστού θα microπορούσε να νικήσει τη microελαγχολία του και παίζει microε

την σκέψη να γίνει ιερέας Τούτο όmicroως θα σήmicroαινε ότι θα έβγαινε από την

εmicromicroεσότητα των ψευδωνύmicroων και θα δρούσε δηmicroόσια Ίσως είχε ο Κ για microια

στιγmicroή την ιδέα ότι microόνον έτσι θα microπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή

του Χριστιανισmicroού Αλλά παίζουν στη σκέψη του microαζί microε όλα τα άλλα και

ορισmicroένοι εντελώς χειροπιαστοί λόγοι ένα σηmicroαντικό ρόλο οι οποίοι

αργότερα ακούγονται πολύ απόmicroακροι Βλέπει ξεκάθαρα ότι οικονοmicroικά δε θα

microπορέσει να αντέξει για πολύ καιρό ακόmicroα Η συγγραφική του δραστηριότητα

δεν ήταν βέβαια και καmicroιά φθηνή επιχείρηση ∆εν είχε από αυτήν κανένα άξιο

λόγου κέρδος αλλά έπρεπε τα έξοδα της εκτύπωσης στο microεγαλύτερο microέρος ο

ίδιος να τα καλύπτει Πλην όmicroως ήδη τη δεύτερη microέρα του Πάσχα η απόφασή

του κλονίζεται κατά πόσον αυτός θα επιτρέπονταν να προχωρήσει επιθετικά

στο έργο Μετά από πολλές βασανιστικές σκέψεις ρίχνεται στα χέρια του

Θεού ώστε από εκεί και πέρα να του δείχνει το σωστό δρόmicroο για όσο

διάστηmicroα αυτός ακόmicroη θα είχε να κουβαλήσει τα πάθη του microελαγχολικός και

κλεισmicroένος στον εαυτό του Σ αυτήν την οικειότητα microε τον Θεό αναφωνεί ότι

είναι τόσο απερίγραπτα ευτυχής και microακάριος στη δράση του πνεύmicroατος

που τόσο πλούσια και ευσπλαχνικά ο Θεός του κάνει χαλάλι Αmicroέσως microετά

από αυτό το γεγονός προχώρησε ο Κ στη συγγραφή της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό τη γέννηση της οποίας δηλ ουσιαστικές ωθήσεις χρεωστά

στα βιώmicroατα του Πάσχα του έτους 1848

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

19

Ετσι ερχόmicroαστε στην απάντηση της δεύτερης ερώτησης τι είναι Αλήθεια

Ο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος στρέφει αυτήν την ερώτηση στα υπαρξιακά (αντί

του τι είναι λέει ποιος είναι) ποιος είναι η Αλήθεια ∆εν πρόκειται για microια

γνώση microια συναίσθηση microια ιδέα ή για microια ακόmicroα ωραία σκέψη αλλά για microια

Αλήθεια της συγκεκριmicroένης ιστορικής ζωής ο Χριστός είναι Αλήθεια Η

ερώτηση του Πιλάτου ξεσκεπάζεται σαν microια τρέλα στην οποία η τρέλα της

φιλοσοφίας ξανοίγεται διότι η Αλήθεια είναι όχι ένα σύνολο από δόγmicroατα όχι

ένας ορισmicroός microιας έννοιας και τα παρόmicroοια αλλά microια ζωή η ζωή του Χριστού

Εποmicroένως δεν εξαρτάται από το να ξέρουmicroε την αλήθεια αλλά να

πραγmicroατώσουmicroε την Αλήθεια να ζήσουmicroε την Αλήθεια Η αντίθεση γνώσης και

Πίστης είναι εποmicroένως στην ουσία η αντίθεση Γνώσης και Ύπαρξης Μεταξύ

Αληθειών και της Αλήθειας ως ζωντανής Πραγmicroατικότητας υπάρχει microια

άπειρη10 διαφορά Όταν λέει ο Σχολαστικισmicroός ότι την Αλήθεια πρέπει να την

τοποθετούmicroε στο υψηλότερο περιεκτικότερο σηmicroείο και στην πρώτη

διαmicroόρφωση-ανάπτυξη δηλ στο Θεό (Deus est veritas et quidem summa

maxima et prima) τότε η παράσταση αποδίδεται στο intellectu Dei (proprie et

primo) την βρίσκουmicroε τρόπον τινα σαν ένα τελικό αποτέλεσmicroα όλων των

Αληθειών Γνωρίζουmicroε ότι αυτή η ερmicroηνεία βέβαια είναι πολύ στενή και στην

ουσία είναι και λανθασmicroένη Όmicroως ο κίνδυνος που βρίσκεται εδώ πρέπει να

προσεχθεί διότι προκάλεσε εν τούτοις microερικές συmicroφορές Η Εκκλησία ως θεϊκό

καθίδρυmicroα θα γίνει τότε πολύ εύκολα απλό δοχείο όλων των Αληθειών διότι

θα αποδώσει στο Θεό ένα σύνολο από Αλήθειες Ο Κίερκεγκωρ στρέφεται

γεmicroάτος πάθος εναντίον αυτής της παρεξήγησης Ο Χριστός είναι η Αλήθεια την

εκφράζει microέσα από την Ύπαρξη του Και ο Χριστιανισmicroός δεν microπορεί να είναι

εποmicroένως η Αλήθεια microε την έννοια ενός αποτελέσmicroατος αλλά βιώνει την

Αλήθεια ως οδό ως γεγονός της Σωτηρίας στην ακολουθία του Χριστού

Εάν παραβλέψεις αυτές τις βασικές διαφορές δε θα καταλάβεις στο βάθος

της την κριτική που κάνει ο Κίερκεγκωρ στο αυτονόητο της Χριστιανοσύνης

10 Πρβλ την κατωτέρω υποσηmicroείωση Νο 11 καθώς και το σχετικό σχόλιο στο Λίγα λόγια για την ταυτότητα

20

Λέει Ο Χριστιανισmicroός είναι το απόλυτο έχει microόνον ένα Είναι δηλ είναι το

Απόλυτο Εάν δεν είναι Απόλυτο τότε καταργείται Στο Χριστιανισmicroό ισχύει ένα

Απόλυτο Είτε-Είτε Σrsquo αυτήν τη διάζευξη υπάρχει πίεση και ήταν ένα

επικίνδυνο τόλmicroηmicroα να γίνεται λόγος για την επιείκεια του Χριστιανισmicroού Και

ακόmicroα πιο επικίνδυνο ήταν να παριστάνεται ο Χριστός σαν ο microεγαλύτερος

διανοούmicroενος και η διδασκαλία του να φυλάσσεται σαν ένας θησαυρός από τα

επιτόκια του οποίου θα microπορούσες να ζήσεις

Και έτσι ακολουθεί τότε η περιβόητη επίθεση του Κίερκεγκωρ κατά του

συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος στο οποίο όλο και περισσότερο

απέκλειε κανείς το προσωπικό Εγώ και στο οποίο τότε χανόταν και το

προσωπικό Εσύ Ο Χριστός γινόταν ένα αντικείmicroενο θαυmicroασmicroού όπου όλο και

περισσότερο έχανε την σηmicroασία της η απαιτητική αξίωση της ακολουθίας δηλ

της υπαρξιακής πραγmicroάτωσης στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος microαζί Του Η

ειδική αmicroαρτία της Χριστιανοσύνης είναι το ότι αντικαταστήσαmicroε την

Ακολουθία microε το Θαυmicroασmicroό και τη Συγκινητικότητα πράγmicroα το οποίο

είναι ένα νέο είδος ειδωλολατρίας Ήδη ο Ιούδας και ο Νικόδηmicroος υπήρξαν

τέτοιου είδους θαυmicroαστές Ο ένας τον εγκατέλειψε microε φρίκη από την

ακολουθία καθώς τούτο γινόταν σοβαρό ο άλλος microετατοπίστηκε στη

microυστικότητα και στην ήρεmicroη αναγνώριση Κατά παρόmicroοιο τρόπο θα υπήρχε και

στη Χριστιανοσύνη microια κρυmicromicroένη εσωτερικότητα η οποία θα αρκούνταν σε

ψυχικές διαθέσεις

Από microια microεγάλη παρεξήγηση θέλησαν συχνά να κάνουν τον Κίερκεγκωρ

ακριβώς εκπρόσωπο αυτής της microορφής του Χριστιανισmicroού Στο προκείmicroενο

αυτός χύνει πικρή ειρωνεία πάνω σrsquo αυτό το είδος της ακολουθίας της οποίας

η θρησκευτική πράξη βρίσκει την εξαντλητική της έκφραση στην παρατήρηση

Λέει Μrsquo αυτόν τον τρόπο έγινε η καθεστηκυία Χριστιανοσύνη microια συνέλευση

από τέτοιους τους οποίους θα microπορούσε κανείς να ονοmicroάσει Χριστιανούς ετ

της microετάφρασης σελ 3εξ

21

(επί τιmicroή) microε την ίδια έννοια που microιλάει κανείς για επίτιmicroους διδάκτορες οι

οποίοι βέβαια κερδίζουν το βαθmicroό χωρίς να έχουν φιλονικήσει ανταγωνιστεί

Όmicroως η microεγαλύτερη παραπλάνηση προξενήθηκε απrsquo το ότι στη

Χριστιανοσύνη ξεσηκώθηκαν επονοmicroαζόmicroενοι ελευθερόφρονες οι οποίοι

ειρωνεύθηκαν το Χριστιανισmicroό τον χλεύασαν και επιτέθηκαν σrsquo αυτόν χειρότερα

απrsquo ότι ποτέ οι χειρότεροι ειδωλολάτρες είρωνες Εξ άλλου παρέλειψαν να

αναφέρουν την αποφασιστική διαφορά Τους ονόmicroασαν αναληθείς ελάχιστους

Χριστιανούς αλλά παρόλα αυτά Χριστιανούς διότι ποιος θα το διακινδύνευε

να τους αmicroφισβητήσει αυτόν τον τίτλο αφού δεν έβλεπαν τη διαφορά που θέτει

η Ακολουθία Εmicroφανίστηκε microια σπάνια microετατόπιση Τώρα έγινε ο θαυmicroαστής

αληθινός Χριστιανός και οι αρνητές του Χριστιανισmicroού έγιναν επίσης ένα τέτοιο

είδος Χριστιανών ναι microεν όχι αληθινοί Χριστιανοί -διότι βέβαια οι θαυmicroαστές

του Χριστιανισmicroού έγιναν αληθινοί Χριστιανοί τι διπλή παραπλάνηση τι

βάραθρο της σύγχυσης Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε χωρίς να αναχαιτισθεί από

κάτι σε microια όλο και microακρύτερα κατευθυνόmicroενη εκκένωση και ισοπέδωση της

οποίας το τέλος σήmicroερα βρίσκεται microπροστά microας ο Χριστιανισmicroός καταργήθηκε

Αλλά όmicroως η εποχή microας προχώρησε καθόλου από τότε Έχουmicroε ακόmicroη

να κάνουmicroε microε Παρατηρητές Θαυmicroαστές Είρωνες και Ελευθερόφρονες Λέει

Βρισκόmicroαστε ή όχι ακόmicroα ως Χριστιανοσύνη σε microια παραλυσία Και δεν είναι

ακόmicroη η Χριστιανοσύνη σαν γεωγραφικός όρος ήδη microια παραίσθηση ∆ε

βρίσκεται ο λαός του Χριστού στη διασπορά στην εξορία στην εκδίωξη ∆εν

ξεπερνάει ο microηδενισmicroός των ηmicroερών microας τον απλό αθεϊσmicroό και την εχθρότητα

εναντίον του Χριστιανισmicroού Είναι ο Χριστός αν το σκεφθεί κανείς ακόmicroα microια

ερώτηση Και ποια ευθύνη έχει η Χριστιανοσύνη γιrsquo αυτό το συmicroβάν Είχε δίκιο

ο Κίερκεγκωρ όταν έλεγε επίσης ότι αυτή η ίδια κατήργησε το Χριστιανισmicroό Η

ερώτηση απευθύνεται στον καθένα από εmicroάς Θα πρέπει να αφήσουmicroε την

απάντηση στον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση

22

Η καθηmicroερινότητα του συγγραφέα την εποχή της σύνταξης του βιβλίου

Πρέπει να αναφερθεί ένα προσωπικό γεγονός του συγγραφέα

αποφασιστικής σηmicroασίας που τον επηρέασε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου

Την Μεγάλη Τετάρτη του Πάσχα του 1848 ζώντας ο Κ έναν εσωτερικό

σεισmicroό έγραφε στο ηmicroερολόγιό του Ολόκληρη η ύπαρξή microου έχει αλλάξει Η

εσωστρέφεια και η κρυψίνοιά microου έχουν σπάσει -πρέπει να microιλήσω

Μεγάλε Θεέ ελέησέ microε

Στις σειρές που ακολουθούν στο γραπτό του λέει ότι πιστεύει πως microε τη

χάρη του Χριστού θα microπορούσε να νικήσει τη microελαγχολία του και παίζει microε

την σκέψη να γίνει ιερέας Τούτο όmicroως θα σήmicroαινε ότι θα έβγαινε από την

εmicromicroεσότητα των ψευδωνύmicroων και θα δρούσε δηmicroόσια Ίσως είχε ο Κ για microια

στιγmicroή την ιδέα ότι microόνον έτσι θα microπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή

του Χριστιανισmicroού Αλλά παίζουν στη σκέψη του microαζί microε όλα τα άλλα και

ορισmicroένοι εντελώς χειροπιαστοί λόγοι ένα σηmicroαντικό ρόλο οι οποίοι

αργότερα ακούγονται πολύ απόmicroακροι Βλέπει ξεκάθαρα ότι οικονοmicroικά δε θα

microπορέσει να αντέξει για πολύ καιρό ακόmicroα Η συγγραφική του δραστηριότητα

δεν ήταν βέβαια και καmicroιά φθηνή επιχείρηση ∆εν είχε από αυτήν κανένα άξιο

λόγου κέρδος αλλά έπρεπε τα έξοδα της εκτύπωσης στο microεγαλύτερο microέρος ο

ίδιος να τα καλύπτει Πλην όmicroως ήδη τη δεύτερη microέρα του Πάσχα η απόφασή

του κλονίζεται κατά πόσον αυτός θα επιτρέπονταν να προχωρήσει επιθετικά

στο έργο Μετά από πολλές βασανιστικές σκέψεις ρίχνεται στα χέρια του

Θεού ώστε από εκεί και πέρα να του δείχνει το σωστό δρόmicroο για όσο

διάστηmicroα αυτός ακόmicroη θα είχε να κουβαλήσει τα πάθη του microελαγχολικός και

κλεισmicroένος στον εαυτό του Σ αυτήν την οικειότητα microε τον Θεό αναφωνεί ότι

είναι τόσο απερίγραπτα ευτυχής και microακάριος στη δράση του πνεύmicroατος

που τόσο πλούσια και ευσπλαχνικά ο Θεός του κάνει χαλάλι Αmicroέσως microετά

από αυτό το γεγονός προχώρησε ο Κ στη συγγραφή της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό τη γέννηση της οποίας δηλ ουσιαστικές ωθήσεις χρεωστά

στα βιώmicroατα του Πάσχα του έτους 1848

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

20

Λέει Ο Χριστιανισmicroός είναι το απόλυτο έχει microόνον ένα Είναι δηλ είναι το

Απόλυτο Εάν δεν είναι Απόλυτο τότε καταργείται Στο Χριστιανισmicroό ισχύει ένα

Απόλυτο Είτε-Είτε Σrsquo αυτήν τη διάζευξη υπάρχει πίεση και ήταν ένα

επικίνδυνο τόλmicroηmicroα να γίνεται λόγος για την επιείκεια του Χριστιανισmicroού Και

ακόmicroα πιο επικίνδυνο ήταν να παριστάνεται ο Χριστός σαν ο microεγαλύτερος

διανοούmicroενος και η διδασκαλία του να φυλάσσεται σαν ένας θησαυρός από τα

επιτόκια του οποίου θα microπορούσες να ζήσεις

Και έτσι ακολουθεί τότε η περιβόητη επίθεση του Κίερκεγκωρ κατά του

συνηθισmicroένου χριστιανικού κηρύγmicroατος στο οποίο όλο και περισσότερο

απέκλειε κανείς το προσωπικό Εγώ και στο οποίο τότε χανόταν και το

προσωπικό Εσύ Ο Χριστός γινόταν ένα αντικείmicroενο θαυmicroασmicroού όπου όλο και

περισσότερο έχανε την σηmicroασία της η απαιτητική αξίωση της ακολουθίας δηλ

της υπαρξιακής πραγmicroάτωσης στην ταυτόχρονη βίωση του παρόντος microαζί Του Η

ειδική αmicroαρτία της Χριστιανοσύνης είναι το ότι αντικαταστήσαmicroε την

Ακολουθία microε το Θαυmicroασmicroό και τη Συγκινητικότητα πράγmicroα το οποίο

είναι ένα νέο είδος ειδωλολατρίας Ήδη ο Ιούδας και ο Νικόδηmicroος υπήρξαν

τέτοιου είδους θαυmicroαστές Ο ένας τον εγκατέλειψε microε φρίκη από την

ακολουθία καθώς τούτο γινόταν σοβαρό ο άλλος microετατοπίστηκε στη

microυστικότητα και στην ήρεmicroη αναγνώριση Κατά παρόmicroοιο τρόπο θα υπήρχε και

στη Χριστιανοσύνη microια κρυmicromicroένη εσωτερικότητα η οποία θα αρκούνταν σε

ψυχικές διαθέσεις

Από microια microεγάλη παρεξήγηση θέλησαν συχνά να κάνουν τον Κίερκεγκωρ

ακριβώς εκπρόσωπο αυτής της microορφής του Χριστιανισmicroού Στο προκείmicroενο

αυτός χύνει πικρή ειρωνεία πάνω σrsquo αυτό το είδος της ακολουθίας της οποίας

η θρησκευτική πράξη βρίσκει την εξαντλητική της έκφραση στην παρατήρηση

Λέει Μrsquo αυτόν τον τρόπο έγινε η καθεστηκυία Χριστιανοσύνη microια συνέλευση

από τέτοιους τους οποίους θα microπορούσε κανείς να ονοmicroάσει Χριστιανούς ετ

της microετάφρασης σελ 3εξ

21

(επί τιmicroή) microε την ίδια έννοια που microιλάει κανείς για επίτιmicroους διδάκτορες οι

οποίοι βέβαια κερδίζουν το βαθmicroό χωρίς να έχουν φιλονικήσει ανταγωνιστεί

Όmicroως η microεγαλύτερη παραπλάνηση προξενήθηκε απrsquo το ότι στη

Χριστιανοσύνη ξεσηκώθηκαν επονοmicroαζόmicroενοι ελευθερόφρονες οι οποίοι

ειρωνεύθηκαν το Χριστιανισmicroό τον χλεύασαν και επιτέθηκαν σrsquo αυτόν χειρότερα

απrsquo ότι ποτέ οι χειρότεροι ειδωλολάτρες είρωνες Εξ άλλου παρέλειψαν να

αναφέρουν την αποφασιστική διαφορά Τους ονόmicroασαν αναληθείς ελάχιστους

Χριστιανούς αλλά παρόλα αυτά Χριστιανούς διότι ποιος θα το διακινδύνευε

να τους αmicroφισβητήσει αυτόν τον τίτλο αφού δεν έβλεπαν τη διαφορά που θέτει

η Ακολουθία Εmicroφανίστηκε microια σπάνια microετατόπιση Τώρα έγινε ο θαυmicroαστής

αληθινός Χριστιανός και οι αρνητές του Χριστιανισmicroού έγιναν επίσης ένα τέτοιο

είδος Χριστιανών ναι microεν όχι αληθινοί Χριστιανοί -διότι βέβαια οι θαυmicroαστές

του Χριστιανισmicroού έγιναν αληθινοί Χριστιανοί τι διπλή παραπλάνηση τι

βάραθρο της σύγχυσης Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε χωρίς να αναχαιτισθεί από

κάτι σε microια όλο και microακρύτερα κατευθυνόmicroενη εκκένωση και ισοπέδωση της

οποίας το τέλος σήmicroερα βρίσκεται microπροστά microας ο Χριστιανισmicroός καταργήθηκε

Αλλά όmicroως η εποχή microας προχώρησε καθόλου από τότε Έχουmicroε ακόmicroη

να κάνουmicroε microε Παρατηρητές Θαυmicroαστές Είρωνες και Ελευθερόφρονες Λέει

Βρισκόmicroαστε ή όχι ακόmicroα ως Χριστιανοσύνη σε microια παραλυσία Και δεν είναι

ακόmicroη η Χριστιανοσύνη σαν γεωγραφικός όρος ήδη microια παραίσθηση ∆ε

βρίσκεται ο λαός του Χριστού στη διασπορά στην εξορία στην εκδίωξη ∆εν

ξεπερνάει ο microηδενισmicroός των ηmicroερών microας τον απλό αθεϊσmicroό και την εχθρότητα

εναντίον του Χριστιανισmicroού Είναι ο Χριστός αν το σκεφθεί κανείς ακόmicroα microια

ερώτηση Και ποια ευθύνη έχει η Χριστιανοσύνη γιrsquo αυτό το συmicroβάν Είχε δίκιο

ο Κίερκεγκωρ όταν έλεγε επίσης ότι αυτή η ίδια κατήργησε το Χριστιανισmicroό Η

ερώτηση απευθύνεται στον καθένα από εmicroάς Θα πρέπει να αφήσουmicroε την

απάντηση στον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση

22

Η καθηmicroερινότητα του συγγραφέα την εποχή της σύνταξης του βιβλίου

Πρέπει να αναφερθεί ένα προσωπικό γεγονός του συγγραφέα

αποφασιστικής σηmicroασίας που τον επηρέασε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου

Την Μεγάλη Τετάρτη του Πάσχα του 1848 ζώντας ο Κ έναν εσωτερικό

σεισmicroό έγραφε στο ηmicroερολόγιό του Ολόκληρη η ύπαρξή microου έχει αλλάξει Η

εσωστρέφεια και η κρυψίνοιά microου έχουν σπάσει -πρέπει να microιλήσω

Μεγάλε Θεέ ελέησέ microε

Στις σειρές που ακολουθούν στο γραπτό του λέει ότι πιστεύει πως microε τη

χάρη του Χριστού θα microπορούσε να νικήσει τη microελαγχολία του και παίζει microε

την σκέψη να γίνει ιερέας Τούτο όmicroως θα σήmicroαινε ότι θα έβγαινε από την

εmicromicroεσότητα των ψευδωνύmicroων και θα δρούσε δηmicroόσια Ίσως είχε ο Κ για microια

στιγmicroή την ιδέα ότι microόνον έτσι θα microπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή

του Χριστιανισmicroού Αλλά παίζουν στη σκέψη του microαζί microε όλα τα άλλα και

ορισmicroένοι εντελώς χειροπιαστοί λόγοι ένα σηmicroαντικό ρόλο οι οποίοι

αργότερα ακούγονται πολύ απόmicroακροι Βλέπει ξεκάθαρα ότι οικονοmicroικά δε θα

microπορέσει να αντέξει για πολύ καιρό ακόmicroα Η συγγραφική του δραστηριότητα

δεν ήταν βέβαια και καmicroιά φθηνή επιχείρηση ∆εν είχε από αυτήν κανένα άξιο

λόγου κέρδος αλλά έπρεπε τα έξοδα της εκτύπωσης στο microεγαλύτερο microέρος ο

ίδιος να τα καλύπτει Πλην όmicroως ήδη τη δεύτερη microέρα του Πάσχα η απόφασή

του κλονίζεται κατά πόσον αυτός θα επιτρέπονταν να προχωρήσει επιθετικά

στο έργο Μετά από πολλές βασανιστικές σκέψεις ρίχνεται στα χέρια του

Θεού ώστε από εκεί και πέρα να του δείχνει το σωστό δρόmicroο για όσο

διάστηmicroα αυτός ακόmicroη θα είχε να κουβαλήσει τα πάθη του microελαγχολικός και

κλεισmicroένος στον εαυτό του Σ αυτήν την οικειότητα microε τον Θεό αναφωνεί ότι

είναι τόσο απερίγραπτα ευτυχής και microακάριος στη δράση του πνεύmicroατος

που τόσο πλούσια και ευσπλαχνικά ο Θεός του κάνει χαλάλι Αmicroέσως microετά

από αυτό το γεγονός προχώρησε ο Κ στη συγγραφή της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό τη γέννηση της οποίας δηλ ουσιαστικές ωθήσεις χρεωστά

στα βιώmicroατα του Πάσχα του έτους 1848

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

21

(επί τιmicroή) microε την ίδια έννοια που microιλάει κανείς για επίτιmicroους διδάκτορες οι

οποίοι βέβαια κερδίζουν το βαθmicroό χωρίς να έχουν φιλονικήσει ανταγωνιστεί

Όmicroως η microεγαλύτερη παραπλάνηση προξενήθηκε απrsquo το ότι στη

Χριστιανοσύνη ξεσηκώθηκαν επονοmicroαζόmicroενοι ελευθερόφρονες οι οποίοι

ειρωνεύθηκαν το Χριστιανισmicroό τον χλεύασαν και επιτέθηκαν σrsquo αυτόν χειρότερα

απrsquo ότι ποτέ οι χειρότεροι ειδωλολάτρες είρωνες Εξ άλλου παρέλειψαν να

αναφέρουν την αποφασιστική διαφορά Τους ονόmicroασαν αναληθείς ελάχιστους

Χριστιανούς αλλά παρόλα αυτά Χριστιανούς διότι ποιος θα το διακινδύνευε

να τους αmicroφισβητήσει αυτόν τον τίτλο αφού δεν έβλεπαν τη διαφορά που θέτει

η Ακολουθία Εmicroφανίστηκε microια σπάνια microετατόπιση Τώρα έγινε ο θαυmicroαστής

αληθινός Χριστιανός και οι αρνητές του Χριστιανισmicroού έγιναν επίσης ένα τέτοιο

είδος Χριστιανών ναι microεν όχι αληθινοί Χριστιανοί -διότι βέβαια οι θαυmicroαστές

του Χριστιανισmicroού έγιναν αληθινοί Χριστιανοί τι διπλή παραπλάνηση τι

βάραθρο της σύγχυσης Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε χωρίς να αναχαιτισθεί από

κάτι σε microια όλο και microακρύτερα κατευθυνόmicroενη εκκένωση και ισοπέδωση της

οποίας το τέλος σήmicroερα βρίσκεται microπροστά microας ο Χριστιανισmicroός καταργήθηκε

Αλλά όmicroως η εποχή microας προχώρησε καθόλου από τότε Έχουmicroε ακόmicroη

να κάνουmicroε microε Παρατηρητές Θαυmicroαστές Είρωνες και Ελευθερόφρονες Λέει

Βρισκόmicroαστε ή όχι ακόmicroα ως Χριστιανοσύνη σε microια παραλυσία Και δεν είναι

ακόmicroη η Χριστιανοσύνη σαν γεωγραφικός όρος ήδη microια παραίσθηση ∆ε

βρίσκεται ο λαός του Χριστού στη διασπορά στην εξορία στην εκδίωξη ∆εν

ξεπερνάει ο microηδενισmicroός των ηmicroερών microας τον απλό αθεϊσmicroό και την εχθρότητα

εναντίον του Χριστιανισmicroού Είναι ο Χριστός αν το σκεφθεί κανείς ακόmicroα microια

ερώτηση Και ποια ευθύνη έχει η Χριστιανοσύνη γιrsquo αυτό το συmicroβάν Είχε δίκιο

ο Κίερκεγκωρ όταν έλεγε επίσης ότι αυτή η ίδια κατήργησε το Χριστιανισmicroό Η

ερώτηση απευθύνεται στον καθένα από εmicroάς Θα πρέπει να αφήσουmicroε την

απάντηση στον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση

22

Η καθηmicroερινότητα του συγγραφέα την εποχή της σύνταξης του βιβλίου

Πρέπει να αναφερθεί ένα προσωπικό γεγονός του συγγραφέα

αποφασιστικής σηmicroασίας που τον επηρέασε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου

Την Μεγάλη Τετάρτη του Πάσχα του 1848 ζώντας ο Κ έναν εσωτερικό

σεισmicroό έγραφε στο ηmicroερολόγιό του Ολόκληρη η ύπαρξή microου έχει αλλάξει Η

εσωστρέφεια και η κρυψίνοιά microου έχουν σπάσει -πρέπει να microιλήσω

Μεγάλε Θεέ ελέησέ microε

Στις σειρές που ακολουθούν στο γραπτό του λέει ότι πιστεύει πως microε τη

χάρη του Χριστού θα microπορούσε να νικήσει τη microελαγχολία του και παίζει microε

την σκέψη να γίνει ιερέας Τούτο όmicroως θα σήmicroαινε ότι θα έβγαινε από την

εmicromicroεσότητα των ψευδωνύmicroων και θα δρούσε δηmicroόσια Ίσως είχε ο Κ για microια

στιγmicroή την ιδέα ότι microόνον έτσι θα microπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή

του Χριστιανισmicroού Αλλά παίζουν στη σκέψη του microαζί microε όλα τα άλλα και

ορισmicroένοι εντελώς χειροπιαστοί λόγοι ένα σηmicroαντικό ρόλο οι οποίοι

αργότερα ακούγονται πολύ απόmicroακροι Βλέπει ξεκάθαρα ότι οικονοmicroικά δε θα

microπορέσει να αντέξει για πολύ καιρό ακόmicroα Η συγγραφική του δραστηριότητα

δεν ήταν βέβαια και καmicroιά φθηνή επιχείρηση ∆εν είχε από αυτήν κανένα άξιο

λόγου κέρδος αλλά έπρεπε τα έξοδα της εκτύπωσης στο microεγαλύτερο microέρος ο

ίδιος να τα καλύπτει Πλην όmicroως ήδη τη δεύτερη microέρα του Πάσχα η απόφασή

του κλονίζεται κατά πόσον αυτός θα επιτρέπονταν να προχωρήσει επιθετικά

στο έργο Μετά από πολλές βασανιστικές σκέψεις ρίχνεται στα χέρια του

Θεού ώστε από εκεί και πέρα να του δείχνει το σωστό δρόmicroο για όσο

διάστηmicroα αυτός ακόmicroη θα είχε να κουβαλήσει τα πάθη του microελαγχολικός και

κλεισmicroένος στον εαυτό του Σ αυτήν την οικειότητα microε τον Θεό αναφωνεί ότι

είναι τόσο απερίγραπτα ευτυχής και microακάριος στη δράση του πνεύmicroατος

που τόσο πλούσια και ευσπλαχνικά ο Θεός του κάνει χαλάλι Αmicroέσως microετά

από αυτό το γεγονός προχώρησε ο Κ στη συγγραφή της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό τη γέννηση της οποίας δηλ ουσιαστικές ωθήσεις χρεωστά

στα βιώmicroατα του Πάσχα του έτους 1848

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

22

Η καθηmicroερινότητα του συγγραφέα την εποχή της σύνταξης του βιβλίου

Πρέπει να αναφερθεί ένα προσωπικό γεγονός του συγγραφέα

αποφασιστικής σηmicroασίας που τον επηρέασε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου

Την Μεγάλη Τετάρτη του Πάσχα του 1848 ζώντας ο Κ έναν εσωτερικό

σεισmicroό έγραφε στο ηmicroερολόγιό του Ολόκληρη η ύπαρξή microου έχει αλλάξει Η

εσωστρέφεια και η κρυψίνοιά microου έχουν σπάσει -πρέπει να microιλήσω

Μεγάλε Θεέ ελέησέ microε

Στις σειρές που ακολουθούν στο γραπτό του λέει ότι πιστεύει πως microε τη

χάρη του Χριστού θα microπορούσε να νικήσει τη microελαγχολία του και παίζει microε

την σκέψη να γίνει ιερέας Τούτο όmicroως θα σήmicroαινε ότι θα έβγαινε από την

εmicromicroεσότητα των ψευδωνύmicroων και θα δρούσε δηmicroόσια Ίσως είχε ο Κ για microια

στιγmicroή την ιδέα ότι microόνον έτσι θα microπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή

του Χριστιανισmicroού Αλλά παίζουν στη σκέψη του microαζί microε όλα τα άλλα και

ορισmicroένοι εντελώς χειροπιαστοί λόγοι ένα σηmicroαντικό ρόλο οι οποίοι

αργότερα ακούγονται πολύ απόmicroακροι Βλέπει ξεκάθαρα ότι οικονοmicroικά δε θα

microπορέσει να αντέξει για πολύ καιρό ακόmicroα Η συγγραφική του δραστηριότητα

δεν ήταν βέβαια και καmicroιά φθηνή επιχείρηση ∆εν είχε από αυτήν κανένα άξιο

λόγου κέρδος αλλά έπρεπε τα έξοδα της εκτύπωσης στο microεγαλύτερο microέρος ο

ίδιος να τα καλύπτει Πλην όmicroως ήδη τη δεύτερη microέρα του Πάσχα η απόφασή

του κλονίζεται κατά πόσον αυτός θα επιτρέπονταν να προχωρήσει επιθετικά

στο έργο Μετά από πολλές βασανιστικές σκέψεις ρίχνεται στα χέρια του

Θεού ώστε από εκεί και πέρα να του δείχνει το σωστό δρόmicroο για όσο

διάστηmicroα αυτός ακόmicroη θα είχε να κουβαλήσει τα πάθη του microελαγχολικός και

κλεισmicroένος στον εαυτό του Σ αυτήν την οικειότητα microε τον Θεό αναφωνεί ότι

είναι τόσο απερίγραπτα ευτυχής και microακάριος στη δράση του πνεύmicroατος

που τόσο πλούσια και ευσπλαχνικά ο Θεός του κάνει χαλάλι Αmicroέσως microετά

από αυτό το γεγονός προχώρησε ο Κ στη συγγραφή της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό τη γέννηση της οποίας δηλ ουσιαστικές ωθήσεις χρεωστά

στα βιώmicroατα του Πάσχα του έτους 1848

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

23

Μέχρι τα τέλη Ιουλίου εργαζόταν στο πρώτο microέρος αυτού του όχι εκ των

προτέρων ως ενότητα microορφοποιηmicroένου βιβλίου Το δεύτερο microέρος ετοιmicroάστηκε

τον Αύγουστο και το τρίτο microέρος τον Ιανουάριο του 1849 Το ουσιωδέστερο

microέρος της δουλειάς πραγmicroατοποιήθηκε δηλ το έτος 1848 πράγmicroα το οποίο

βέβαια προκύπτει και από το Πρόλογος του Εκδότη Ζ Κίερκεγκωρ Ο στόχος

να ανακεφαλαιωθούν αυτά τα τρία microέρη σε ένα βιβλίο εmicroφανίστηκε κατά την

εργασία στο τρίτο microέρος στο οποίο βρίσκεται ένα κήρυγmicroα που το είχε κάνει και

δηmicroόσια Σ αυτό βλέπει κανείς ότι ο Κ microόνον βήmicroα προς βήmicroα ελευθερώνονταν

από τις σκέψεις microιας δηmicroόσιας δράσης

Επίσης γιrsquo αυτό και αmicroφιταλαντεύονταν για microακρό χρονικό διάστηmicroα εάν

το βιβλίο θα έπρεπε να το εκδώσει microε το όνοmicroά του ή microε ένα ψευδώνυmicroο Μετά

τον Οκτώβριο του 1849 ήταν φανερά βέβαιο ότι θα το εξέδιδε microε το ψευδώνυmicroο

Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος που το είχε χρησιmicroοποιήσει και στο ακριβώς τότε

εκδοmicroένο έργο Η ασθένεια προς θάνατον Οι λόγοι γι αυτήν την απόφαση

προέρχονται από τις ακόλουθες σηmicroειώσεις του ηmicroερολογίου που οι ίδιες

ταυτόχρονα εξηγούν το ψευδώνυmicroο Το σύγγραmicromicroα Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό έχει για rsquomicroένα προσωπικά microεγάλη σηmicroασία Συνεπάγεται ότι θα

πρέπει να το γνωστοποιήσω αmicroέσως Ίσως είmicroαι ένας από τους λίγους οι οποίοι

χρειάζονται τόσο σκληρά microέσα Κιrsquo εγώ θα rsquoπρεπε κατrsquo αυτόν τον τρόπο αντί

να έχω χρησιmicroότητα απ αυτό και να ξεκινήσω micro αυτό να γίνοmicroαι δηλ ο ίδιος

ένας ορθός Χριστιανός θα έπρεπε πρώτα να το κάνω γνωστό Φαντασιώσεις -

Το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της αντί-Κλίmicroακος σηmicroαίνει σrsquo αντίθεση προς τον

Ιωάννη της Κλίmicroακος που λέγει ότι δεν είναι Χριστιανός ο Ιωάννης της αντί-

Κλίmicroακος είναι το αντίθετο άκρο είναι ένας Χριστιανός σε έκτακτο βαθmicroό -

απλώς ότι εγώ ο ίδιος απέχω πολύ από του να είmicroαι ένας απλός Χριστιανός

Νηφάλιος και ειλικρινής εκτιmicroά για τον εαυτό του ο Κ ότι απέχει πάρα πολύ από

το να επαίρεται κατά φαρισαϊκό τρόπο ότι είναι ο ίδιος τέλειος Ήταν ένας

άνθρωπος microε όλες τις αδυναmicroίες του αλλά και γι αυτό ήξερε και εργάζονταν

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

24

ακούραστα microε τον εαυτό του Τα ηmicroερολόγιά του δίνουν microια ζωντανή εικόνα

αυτής της αδιάκοπης αυτοδιαπαιδαγώγησης

Εδώ είναι το microέρος για να κλείσουmicroε microε microια παρεξήγηση που στην τόσο

ευαίσθητη κοινωνικά εποχή microας πρέπει να διαπιστώνει κανείς επανειληmicromicroένα

Επέρριψαν την κατηγορία στον Κ ότι θα microπορούσε microε τη microεγάλη κληρονοmicroιά

του χριστιανικά βέβαια να επιδράσει κάπως εντελώς διαφορετικά Αλλά

λησmicroονείται ότι αυτός ζούσε σε microια χώρα εντελώς καλοθρεmicromicroένη όπου η

κοινωνική ανάγκη δεν απαιτούσε και τόσο πολύ τη χριστιανική αγάπη για τον

πλησίον όπως σ άλλες χώρες της εποχής εκείνης Σίγουρα υπήρχαν και στην

Κοπεγχάγη φτωχοί άνθρωποι Αλλά microπορούmicroε να υποθέσουmicroε ότι ποτέ κάποιος

που χτύπησε την πόρτα του έφυγε microε άδεια χέρια Από την άλλη πλευρά είναι

εκπληκτικό ότι ένας άνθρωπος τοποθετεί ολόκληρη την περιουσία του για να

φέρει σε πέρας ένα πνευmicroατικό έργο Πόσο απερίσκεπτα υποτίθεται συχνά ότι για

τον σκοπό αυτό δε θα χρειαζόταν κανένα microέσο ∆ε θα πρέπει ως εκ τούτου να

απορεί κανείς ότι εδώ τόσο κοσmicroικές δηλ οικονοmicroικές ερωτήσεις θεωρούνται

σε άmicroεση σχέση προς κατανόηση της πρόβλεψης Ο Κ είναι το πρότυπο microιας

πνευmicroατικής -θα λέγαmicroε σχεδόν microιας διανοητικής- ύπαρξης Γι αυτό ακριβώς

είναι αυτή γνήσια διότι χρησιmicroοποίησε την περιουσία του χωρίς να σκεφθεί την

αποδοτικότητα Την microεγάλη του κληρονοmicroιά σύmicroφωνα microε την αστικο-

καπιταλιστική σηmicroασία της εποχής του (Προτεσταντισmicroός Max Weber τόκοι και

επενδύσεις) τη σπατάλησε και δεν την επένδυσε παραγωγικά Ακόmicroα και micro

αυτήν την έννοια στέκεται ενάντια στην εποχή του αλλά εντελώς στην υπηρεσία

της Ιδέας

Για την πρώτη έκδοση του βιβλίου του που ακολούθησε τον Σεπτέmicroβριο

του 1850 προστέθηκε ο Πρόλογος του Εκδότη και το ∆ίδαγmicroα στο τέλος του

πρώτου microέρους του υπάρχοντος χειρογράφου Προηγουmicroένως είχε σβήσει όλες

τις προσωπικές παρατηρήσεις και προτάσεις που είχαν γραφεί στην microορφή του

πρώτου προσώπου προκειmicroένου να δώσει στην ψευδωνυmicroία έναν ορισmicroένο

βαθmicroό γνησιότητας Την 16 Μαΐου 1855 καθώς ο Κ επιτέθηκε στην δανέζικη

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

25

κρατική Εκκλησία και χαρακτήρισε σαν microη χριστιανικό τον επαινετικό λόγο για

τον κεκοιmicroηmicroένο Επίσκοπο Μίνστερ ανακάλεσε αυτές τις προσθήκες της πρώτης

έκδοσης καθώς επίσης και το ψευδώνυmicroο Μ αυτόν τον τρόπο ανέλαβε το

πλήρες βάρος της επίθεσής του Μ αυτήν την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης

για τις σκέψεις του βιβλίου του παραιτήθηκε από κάθε δεσmicroευτική και

αmicroβλύνουσα την οξύτητα υποχώρηση της εποχής Στον αγώνα λοιπόν που

ακολούθησε είχε εποmicroένως σύντοmicroα microατώσει και ήδη την 11 Νοεmicroβρίου της

ίδιας χρονιάς τον πήρε ο Θεός microαζί Του αφού αυτός προηγουmicroένως σωmicroατικά

αναλώθηκε πλήρως όπως και οικονοmicroικά επίσης Αυτός ο επιθανάτιος αγώνας

άρχισε microε το βίωmicroα του Πάσχα που προαναφέραmicroε

Πώς αποδέχτηκε το κοινό της εποχής εκείνης το βιβλίο αυτό

Καθώς ο Κ δηmicroοσίευε το έτος 1848 την Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό

ζούσε η χριστιανική Εκκλησία της ∆ανίας microε τη συνείδηση της απόλυτης

αυτοϊκανοποίησης για τα δίκαιά της Εκείνη την εποχή είχε γίνει κρατική

Εκκλησία Οι πάστορες απολάmicroβαναν ένα σίγουρο microισθό αντιστοιχούσαν ένας

πάστορας για χίλιους πιστούς και οι πολίτες όπως και το κράτος ήταν

πεπεισmicroένοι ότι είχαν κάνει τα πάντα για το Χριστιανισmicroό Ακόmicroα και η διοίκηση

της Εκκλησίας προ πάντων ο πολύ ευυπόληπτος και επίσης και από τον Κ

εκτιmicroώmicroενος Επίσκοπος Μίνστερ ζούσε στην βεβαιότητα ότι όλα ήσαν εντάξει

Η δηmicroοσίευση αυτού του βιβλίου σε microια τέτοια ατmicroόσφαιρα θα πρέπει να

λειτούργησε σαν δολοφονική απόπειρα Η Εκκλησία της ∆ανίας δεν το

συγχώρησε αυτό στο συγγραφέα του για πάνω από 100 χρόνια Μόλις microετά

αφού πήρε ο Κ microεγάλη σηmicroασία και αξία microέσω της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

ατόνησε αυτή η εχθρική διάθεση

Πώς υποδέχθηκε λοιπόν το αναγνωστικό κοινό την Εξάσκηση Το βιβλίο

δεν είχε σε καmicroιά περίπτωση ένα τέτοιο αποτέλεσmicroα που ο συγγραφέας του ίσως

περίmicroενε ∆εν κατάφερε να συγκλονίσει τη χορτάτη αταραξία των χριστιανών

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

26

πολιτών της ∆ανίας και τη γεmicroάτη αυτοπεποίθηση της εκκλησιαστικής εξουσίας

Η πρώτη ένσταση που τα ηmicroερολόγια σηmicroειώνουν ήρθε φυσικά από

ορισmicroένους πάστορες δεν microπορεί κανείς να το κηρύξει στην ενορία Ο Κ

απαντάει πάνω σ αυτό Τότε είναι και για τους κληρικούς και συνεχίζει

Αλλά τόσο βαθειά πηγαίνει η παραπλάνηση στην εποχή microας ώστε σ όλους

παρουσιάζεται σαν αυτονόητο ότι οι πάστορες είναι ήδη από microόνοι τους

Χριστιανοί Καταπίνεται σαν ένα αξίωmicroα Κιrsquo αν ήθελε κάποιος να ισχυρισθεί ότι

θα υπήρχε ένα ολόκληρο τmicroήmicroα της ενορίας οι οποίοι δεν είναι Χριστιανοί τότε

αυτό θα φαινόταν εύλογο Αλλά οι πάστορες -απαραίτητα εντελώς κάθε

πάστορας- να microην είναι Χριστιανός αυτός που είναι δάσκαλος στο

Χριστιανισmicroό το microισθό του τον παίρνει ως δάσκαλος- και να microη ξέρει τι είναι ο

Χριστιανισmicroός Ναι θα ήταν τότε επικίνδυνο φυσικά -κυρίως για εκείνους οι

οποίοι φροντίζουν χωρίς κάτι το ιδιαίτερο το διορισmicroό τους Και σε ένα άλλο

σηmicroείο σηmicroειώνει Θα πει κανείς Είναι άδικο ακριβώς σε microια τέτοια στιγmicroή

που ο κλήρος είναι αρκετά στενοχωρηmicroένος να κερδίσει κάτι τέτοια ή και

παρόmicroοια Αλλάhellip τότε χτυπάει ο αmicroαξάς το άλογο όταν ακριβώς τις

περισσότερες φορές δεν προχωράει -Θα πει κανείς ο κλήρος βέβαια τώρα

microόλις στάθηκε στα πόδια του Ναι καλά ευχαριστώ Πώς είπατε ότι στάθηκε Σε

καθαρά κοσmicroικούς αγώνες για αξίωmicroα και εξασφάλιση Ακριβώς γι αυτό ήταν

σπουδαίο που ακριβώς αυτή τη στιγmicroή θα έπρεπε να ακουστεί η απαίτηση από

microια άλλη οπτική γωνίαhellip Την εικόνα του αmicroαξά που microαστιγώνει την

αναπτύσσει ακόmicroα περισσότερο Το ότι ο αmicroαξάς βαράει microπορεί να σηmicroαίνει

ακριβώς το αντίθετο microπορεί να σηmicroαίνει ότι τα άλογα πρέπει να τρέξουν αλλά

επίσης ότι πρέπει να σταmicroατήσουν ∆εν πρέπει να ξεχάσουmicroε την τελευταία

σηmicroασία Φαίνεται σχεδόν έτσι σαν να είχε microείνει ακίνητος προς στιγmicroή ο

δηmicroόσιος βίος της Κοπεγχάγης προ πάντων όmicroως ο κλήρος

Η κύρια ένταση σχέσεων όmicroως την οποία εκπλήρωσε ο Κίερκεγκωρ δεν

απευθύνονταν σ όλο γενικά το Ιερατείο αλλά στον καθένα ξεχωριστά Τι θα

έλεγε ο προαναφερθείς Επίσκοπος Μίνστερ Πέραν τούτου φοβόνταν ευκαιριακά

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

27

και δυσκολίες από κρατικές θέσεις Τελικά συγκαταλέγονταν και ο συγγραφέας

microας στην τάξη των πατρικίων της Κοπεγχάγης και ήταν ευκαιριακά και

επισκέπτης του Βασιλιά Αλλά από αυτήν την πλευρά δε συνέβη τίποτα και ο

επίσκοπος Μίνστερ είχε microόνον microια προσωπική και microυστική συνοmicroιλία πάνω στο

θέmicroα του βιβλίου Την microετέφερε στον Κ ο σύζυγος της κόρης του Επισκόπου ο

πάστορας Παύλος λέγοντας Το βιβλίο microε πίκρανε πολύ παίζει microε τα άγια Ο

Παύλος κατόπιν τον ενηmicroέρωσε ότι ο Επίσκοπος περίmicroενε microια επίσκεψή του για

να του τα πει τότε ο ίδιος Ο Κ αποδέχθηκε την πρόκληση και ήδη την επόmicroενη

microέρα τον επισκέφθηκε Αυτή η εξιστόρηση κάνει φανερό ότι ο Επίσκοπος δεν

άφησε να εκραγεί ιδιαίτερα έντονα Κυρίως τον εξόργισε το θέmicroα που

διαπραγmicroατεύονταν στις Παρατηρήσεις και οι οποίες πίστευε ότι αναφέρονταν

σ αυτόν Ο Κ ο οποίος συνήθως επισκέπτονταν τα κηρύγmicroατα του Επισκόπου

στην Κοπεγχάγη είπε microια φορά ότι microόλις και microετά βίας θα microπορούσε κανείς να

microαζέψει τα δάκρυα της συγκίνησης στον άmicroβωνα Βέβαια micro αυτό ήθελε να

κριτικάρει τον Επίσκοπο αλλά εν τούτοις ήταν χαρούmicroενος διότι η συνοmicroιλία

τους δεν οδήγησε σε ένα τελειωτικό ρήγmicroα

Αυτό είναι ψυχολογικά πολύ διδακτικό Εάν το θέmicroα έρχονταν έτσι ώστε

να ληφθούν δηmicroόσια microέτρα τότε θα έβλεπε τον εαυτό του να πιέζεται να

παρουσιασθεί ακόmicroα και από microόνος του δηmicroόσια Γιrsquo αυτό φαίνονταν

αποθαρρυmicroένος επειδή δεν ήθελε να γίνει ένας αιρετικός ή microάρτυρας των

νεότερων χρόνων Αντιλαmicroβάνονταν να συγκρατείται από την σχέση του microε το

Θεό να αποφύγει κάθε αυτοδύναmicroη ισχυρογνωmicroοσύνη και κάθε είδος

ειδωλολατρικής αυτοαναγνώρισης Ο Θεός έπρεπε να τον καλέσει όχι η

προκλητική διαmicroαρτυρία του κόσmicroου ή η διοικητική εξουσία του στους οποίους

συνυπολόγιζε και την διεύθυνση της ∆ανέζικης Εκκλησίας

Η τελική πράξη σrsquo αυτό το δράmicroα προκλήθηκε microε το θάνατο του

Επισκόπου Μίνστερ και microια επικήδεια οmicroιλία στην οποία ο διάδοχός του ο

Επίσκοπος Μάρτενσεν γιόρτασε το θανόντα Επίσκοπο σαν microάρτυρα της

Αληθείας Μέσα από ένα άρθρο στην εφηmicroερίδα Faedrelandet στο οποίο ο

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

28

Κίερκεγκωρ εξηγούσε το αβάστακτο microιας τέτοιας microαρτυρίας έλυσε την ήδη από

παλιά απειλούσα καταιγίδα της οργής που απαίτησε τις τελευταίες δυνάmicroεις του

και τον προέτρεψε στο να εκδώσει microε το όνοmicroά του την Εξάσκηση στο

Χριστιανισmicroό χωρίς Πρόλογο και χωρίς το παρεmicroβεβληmicroένο ∆ίδαγmicroα

(Moral) δηλ αφκιασίδωτη ∆ιότι στο εξής θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο ότι εδώ

η απαίτηση της Εξάσκησης ωθηθείσα microέχρι το ύψιστο βαθmicroό της ιδανικότητας

γινόταν όχι από ένα ψευδώνυmicroο και ότι τα λεχθέντα από αυτόν δεν εννοηθήκαν

σαν να είχαν λεχθεί microόνον σε rsquomicroένα αλλά το ποιον ακριβώς αφορούσαν ήταν

τώρα ξεκάθαρα εmicroφανές Εννοούνταν η Χριστιανοσύνη της εποχής του και η

Εκκλησία της ∆ανίας κυρίως Ο κύβος είχε ριφθεί

Σε σύνδεση microε την προαναφερθείσα συνοmicroιλία microε τον Επίσκοπο Μίνστερ

κατά το έτος 1850 αναφέρει ο Κίερκεγκωρ ότι τότε φοβόταν πως θα microπορούσε ο

Επίσκοπος να φέρει την συζήτηση στα υπαρξιστικά Εκείνη την εποχή δεν ήταν

ο Κίερκεγκωρ έτοιmicroος να επαγγελθεί την απαίτηση της Εξάσκησης στο

Χριστιανισmicroό ως δική του απαίτηση διότι τούτο θα σήmicroαινε ότι ο ίδιος

βρίσκονταν στην τέλεια εξάσκηση Εκείνη την περίοδο βέβαια δε θα microπορούσε

να έχει πολλές πειστικές δικαιολογίες για το ότι το ψευδώνυmicroο φέρει την

υπευθυνότητα ότι δηλ ο Ιωάννης της αντι-Κλίmicroακος είναι υπεύθυνος Το βιβλίο

κρύβει προς τα έξω αυτό το υπαρξιστικό τη σχέση του συγγραφέα microε το έργο

του microε την έννοια της συmicroφωνίας Σκέψης και Είναι και ρίχνει επίσης ένα πέπλο

πάνω στην επίθεση εναντίον του κατεστηmicroένου Θα πρέπει ο αναγνώστης να τα

προσέξει αυτά

H Εξάσκηση στο Χριστιανισmicroό είναι ένα έργο της έσχατης κρίσης δηλ

της απόφασης Είναι το τελευταίο microεγαλύτερο έργο του Κίερκεγκωρ γενικά το

οποίο τελειώνει τη φιλοσοφικο-θεολογική δηmicroιουργία του στη στενή έννοια

Μοιάζει να είναι ένα αποκόρυφο και όχι microόνο διανοητικά αλλά και υπαρξιστικά

που microας οδηγεί στην εποχή microας αλλά και σε κάθε εποχή Θα ήταν λάθος να

εξετασθεί αυτό το έργο από τη θεολογική του σκοπιά ή σε κάθε περίπτωση να

ερευνηθεί στις λεπτοmicroέρειες προκειmicroένου να αποκοmicroίσει κανείς αφορmicroές για

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

29

διατύπωση συmicroπερασmicroάτων όπως κατά πόσο ο συγγραφέας microε αυτήν ή την άλλη

θεολογική κατεύθυνση καλύπτεται ή διαφοροποιείται Ο Κίερκεγκωρ γράφει ως

Χριστιανός Τίποτα δεν του ευρίσκετο περισσότερο microακριά από το να ιδρύσει microια

ορισmicroένη θεολογία Εποmicroένως δε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε microια ορισmicroένη

θεολογία Μπορεί κανείς να διαβάσει σrsquo αυτόν ένα πλήθος από θεολογικές

σκέψεις Ακριβώς έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι γίνεται ριξηκέλεφθος ως προς τις

δογmicroατικές διδασκαλίες ώστε να οδηγήσει στην καρδιά του Χριστιανισmicroού

Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Γιώργος Αθαν Ρούκαλης Μγστρ Θεολ ∆ρ Θεολ

Βιβλιογραφία

Gerdes Hayo Das Christusverstaumlndnis den jungen Kierkegaards Verlag Die Spur

Gerdes Hayo Das Christusbild Soumlren Kierkegaards Vergliechen mit der Christologie Hegels und

Schleiermachers Eugen Diederichs Verlag 1960

Holenberg J Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler

Basle-Switzerland 1949

Malantschuk Gregor Begreberne Immanens og Transcendens hos Soslashren Kierkegaard Kierkegaardiana IX 1974

Schaumlfer Klaus Hermeneutische Ontologie in den Climacus Schriften S Kierkegaards (∆ιδακτορική ∆ιατριβή)

Koumlsel Verlag Muumlnchen 1968

Przywara Erich SJ Das Geheimnis Kierkegaards Muumlnchen u Berlin 1929 Verlag von R Oldenbourg

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

30

Λίγα λόγια για την ταυτότητα της microετάφρασης

Η laquoΕξάσκηση στο Χριστιανισmicroόraquo εγράφη όπως ήδη σηmicroειώθηκε από

τον Ζ Κίερκεγκωρ το 1848 microε το ψευδώνυmicroο laquoΙωάννης της αντι-Κλίmicroακοςraquo

και εκδόθηκε τον Σεπτέmicroβριο του 1850 Επανεκδόθηκε τον Μάιο του 1855

χωρίς καmicroιά τροποποίηση

Η παρούσα microετάφραση έγινε από τα Γερmicroανικά Λεπτοmicroερέστερα

Είχαmicroε ως βάση τη γερmicroανική microετάφραση των Gottsched και Chr Schrempf

(laquoEinuumlbung im Christentumraquo mit Nachwort von Chr Schrempf zweite Auflage Eugen Diederichs in Jena

1924)11 και του Hans Winkel (S K laquoEinuumlbung im Christentum und anderesraquo Unter Mitwirkung der

Kopenhagener Kierkegaard Gesellschaft heraugegeben und eigeleitet von Walter Rest Bei Jakob Hegner Koumlln

und Olten MCMLI 1951)12 Πάρα πολύ καλές microεταφράσεις Επειδή και οι δύο

microεταφράσεις όmicroως πολλές φορές αυθαιρετούν η πρώτη θετικά τη διακρίνει

το ελεύθερο ανάλαφρο πνεύmicroα του τέλειου γνώστη της γλώσσας αλλά

κυρίως όπως ο ίδιος πιστεύει του πνεύmicroατος του Κίερκεγκωρ που ίσως αυτό

του laquoεπιτρέπειraquo να microη συmicroπεριλαmicroβάνει ολόκληρες παραγράφους ή και να

προσθέτει -ανύπαρκτες στο πρωτότυπο- προτάσεις και παραγράφους (καθαρά

επεξηγηmicroατικές13) η δε δεύτερη (γραmicromicroένη microετά από τριάντα περίπου χρόνια)

όχι τόσο θετικά ο συντάκτης της θυmicroίζει ένα από εκείνα τα άριστα

κολεγιόπαιδα που θεωρώντας ύβρη να απαλειφθεί και ένα laquoγιώταraquo από το

laquoιερόraquo πρωτότυπο φτιάχνει δαιδαλώδεις προτάσεις laquoκατά λέξηraquo ορθές οι

οποίες είναι δυσνόητες τελικά Το χειρότερο όmicroως στη δεύτερη είναι ότι

δίνει και την αίσθηση προτεστάντη laquoζηλωτήraquo Στη laquomicroεγάλη κουβένταraquo αυτή

microας οδήγησε κυρίως ένα χοντρό microεταφραστικό έγκληmicroα (σrsquo αυτό

11 Καθώς σηmicroειώνει ο Chr Schrempf στον laquoΕπίλογόraquo του (σσ 232-246) η πρώτη microετάφραση αυτού του

έργου στα Γερmicroανικά έγινε από τον A Baumlrthold κάπως συντοmicroευmicroένη και απλοποιηmicroένη Κατόπιν microεταφράστηκε ολοκληρωmicroένα από τον H Gottsched Τη microετάφραση του τελευταίου επεξεργάστηκε πλήρως ο Chr Schrempf Στο πνεύmicroα αυτής της επεξεργασίας του έργου παράφρασε όπως ο ίδιος λέει laquoγια το ενδιαφέρον του θέmicroατοςraquo ορισmicroένα microικρά τmicroήmicroατα και παραγράφους Σηmicroειώνει επίσης ότι δε συmicromicroερίζεται ορισmicroένες δογmicroατικές προϋποθέσεις του Κίερκεγκωρ και γιrsquo αυτό άφησε τον Κ να rsquoπει (microεταφράζει από τον Κ) microόνον εκείνα τα οποία αυτός αφrsquo εαυτού του θα microπορούσε ή θα όφειλε να πει (Da ich die dogmatischen Voraussetzungen von denen Kierkegaard ausgeht nicht teile bestrebte ich mich hierbei um so mehr Kierkegaard nur sagen zu lassen was er von sich aus haumltte sagen koumlnnen oder sollen) 12 Πρόκειται για την πλέον γνωστή microετάφραση στα Γερmicroανικά Ανήκει σε ολοκληρωmicroένη σειρά microεταφράσεων

όλων των έργων του Κ 13 Όρα σελ 250 υποσηmicro 6 όπου προσθέτει ορισmicroένα σχόλια για την ανυπαρξία ιερωmicroένων στην

Προτεσταντική Οmicroολογία τα οποία δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

31

συmicroπαρασύρεται ως υπεύθυνος και ο εκδότης και προλογίζων την

microετάφραση Walter Rest) πρόσθεσης στο κείmicroενο της microετάφρασης

ανύπαρκτης έκφρασης (Κ rdquoγια να σώσει όλους τους ανθρώπουςrdquo Πρόσθεση

microεταφραστή όσους είχε προεπιλέξει) microε δογmicroατικό περιεχόmicroενο

αντίθετο από τις απόψεις του Κίερκεγκωρ14 υπήρχε ∆όξα τῷ Θεῷ και η λύση

του πρωτότυπου Αλλιώς microπροστά στα διλήmicromicroατα που έθεταν οι δυο

προαναφερθείσες microεταφράσεις δε θα αναλαmicroβάνονταν το εγχείρηmicroα Τελικά

είναι πάρα πολλές οι προϋποθέσεις για microια τέτοια microετάφραση αλλά η

πρόκληση ανάλογα microεγάλη Το κείmicroενο απαιτεί την αναζήτηση και άλλων

βοηθηmicroάτων ώστε να laquoελπίσειraquo κατόπιν ότι θα αποδώσει κάτι από την

οmicroορφιά της σκέψης αυτού του microεγάλου αγωνιστή Το κείmicroενο του

πρωτότυπου λοιπόν (στην γνωστή έγκυρη laquoδεύτερηraquo έκδοση laquoS Ks Samlede Vaeligrker udgvne af

AV Drachmann FL Heiberg og HO Lange Anden Udgave Tolvte Bind Kjoslashbenhavn Gyldendalske

Boghandel Nordisk Forlag Bianco Lunos Bogtrykkeri 1929raquo την οποία είχε ως κείmicroενό του ο δεύτερος

Γερmicroανός microεταφραστής που προαναφέραmicroε) ορθοτοmicroούσε πρόταση προς πρόταση το

ξεδίπλωmicroα των σκέψεων του Κ παράλληλα προς τις Γερmicroανικές

προσεγγίσεις

Στα σχόλια που παραθέτει στο τέλος κάθε τόmicroου η προαναφερθείσα

δεύτερη δανέζικη έκδοση των απάντων του Κ προσθέσαmicroε και άλλα όχι

πολλά όmicroως βασικά από τα συγγραφικά laquoηmicroερολόγιαraquo του Κ

Λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες της microετάφρασης

Ποιοι ήσαν οι εκπρόσωποι του Προτεσταντισmicroού την εποχή εκείνη στην

∆ύση

Κατά τη διάρκεια των 150 περίπου χρόνων που παρήλθαν από τότε

καmicroία πλευρά -Ευαγγελικοί και Καθολικοί- δεν το έλαβαν αυτό υπ όψη

Αντίθετα έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία τουλάχιστον 15 χιλιάδες microε

θέmicroατα όπως πχ η Χριστολογία του Κ η ανθρωπολογία του Κ η σχέση του

14 Ο Κ έλεγε για τη microετάφραση και το microεταφραστή Είναι σαν να στέκεται ένας πίθηκος microπροστά στον καθρέφτη και περιmicroένει να δει σε αυτόν το είδωλο ενός αγγέλου Μεταφραστής σηmicroαίνει συνεργός

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

32

microε το Λούθηρο microε τον Εγελο το Σλαϊερmicroάχερ το Σέλλιγκ microε την Εκκλησία

κλπ

Πολλοί Προτεστάντες προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον

Κίερκεγκωρ δια της σοφιστικής microεθόδου της συγκρίσεως -και συσχετίσεως-

εκείνων εκ των έργων του που είχαν το ψευδώνυmicroο Ιωάννης της Κλίmicroακος και

του Σλαϊερmicroάχερ

Αλλοι Προτεστάντες microη δεχόmicroενοι την προσπάθεια των Καθολικών να

τον προσεταιριστούν -microιας και οι ίδιοι οι καθολικοί τον ανακάλυψαν microε τον

αυστριακό Ιησουίτη Θ Χαίκερ (Theodor Haecker) αλλά και τον

αποκαθήλωσαν microε τον Hans Urs von Baltasar τον Erich Przywara τον

Romano Guardini κά microολονότι και αυτοί οι προτεστάντες επί εβδοmicroήντα

τουλάχιστο χρόνια τον είχαν σκοπίmicroως θαmicromicroένο έξω από τη microνήmicroη των

πιστών της ∆ανίας λένε ότι δια microέσου της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας

αποκαταστάθηκε η αξία του έργου του Κίερκεγκωρ αντιφάσκουν όmicroως προς

τον εαυτό τους διότι και οι ίδιοι παραδέχονται ότι ο Κίερκεγκωρ δεν έχει

σχέση microε την ∆ιαλεκτική Θεολογία του Ρ Μπούλτmicroαν και του Κ Μπάρτ

Ο λυρισmicroός

Πολλά έχουν λεχθεί για το βαγκνερικό ύφος των κειmicroένων του15 Οι

έντεχνες ρυθmicroικές επαναλήψεις του των ευαγγελικών κελευσmicroάτων ηχούν σαν

αρχαίες σάλπιγγες-τροmicroπόνια (Posaune) όπως αυτά που χρησιmicroοποιήθηκαν

στην πτώση των τειχών της Ιεριχούς Ο ίδιος ο Κ παρακαλεί τον αναγνώστη

του να διαβάζει τα βιβλία του φωνακτά16 Η τοποθέτηση των επιθέτων

συντακτικά στη θέση των ρηmicroάτων και ο κατrsquo αυτόν τον τρόπο τονισmicroός τους

τα rdquoτρικrdquo του ποιητή17 που τον κατέστησαν έναν από τους τέσσερις

microεγαλύτερους γλωσσοπλάστες του κόσmicroου (Πλάτωνα Λούθηρο Νίτσε) και

15 Πρβλ J Holenberg Eine Biographie S Kierkegaards Uumlbertragung aus dem Daumlnischen von Maria Bachmann-Isler Basle-Switzerland 1949 σελ 391 16 Πρβλ S Kierkegaard Entweder-Oder Deutsche Taschenbuch Verlag No 6043 Deutsche Uumlbersetzung von Heinrich Fauteck 1975 Πρόλογος

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

33

έκαναν τη rdquoφτωχήrdquo δανέζικη γλώσσα rdquoWeltspracherdquo αυτή η οmicroορφιά

αυθορmicroητισmicroός λυρισmicroός κά microοιραία δε συνοδεύουν τη microετάφραση

Ποια ήταν η ερmicroηνευτική microέθοδος του Κίερκεγκωρ

Σηmicroειώσαmicroε ήδη ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να δηmicroιουργήσει κανενός

είδους σύστηmicroα είτε φιλοσοφικό είτε θεολογικό είτε ερmicroηνευτικό

rdquoΕρmicroηνευτικάrdquo λειτούργησε microε microια rdquo∆ιαλεκτική τακτικήrdquo microε τη σωκρατική

microαιευτική (microε τεχνικά χαρακτηριστικά η Γραφή δια της Γραφής και της

ακολουθίας της γλωσσικής φιλοσοφίας) Οmicroως πράγmicroα το οποίο επίσης

σηmicroειώθηκε πιο πάνω το γεγονός ότι τοποθετείται εκτός της λογικής του

∆ιαφωτισmicroού ότι στα ηmicroερολόγιά του ανατρέχει εξ υπαρχής στον Πλάτωνα

και τους αρχαίους φιλοσόφους προς επανερmicroηνεία και επαναπροσδιορισmicroό

των όρων σηmicroαίνει ότι κάτι νέο παρουσιάζει αν και τούτο δεν είναι καθαρώς

οντολογικό όπως πολλοί ερmicroηνευτές του επιmicroένουν σrsquo αυτό να αναζητούν Το

νέο ευρίσκεται στη laquoστάσηraquo και στην laquoκίνησηraquo του laquoενός και microόνουraquo laquoπιστού

απέναντι στο laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό Στη laquoσυνάντησηraquo αυτών των δύο Του

αιωνίου microε το χρονικό Καθώς επίσης και στο αποτέλεσmicroα της laquoκλήσηςraquo και

του laquoάλmicroατοςraquo Σrsquo αυτό το σηmicroείο microπορεί να αναζητηθεί η προσέγγιση του Κ

στην Ορθοδοξία Τις υπαρξιστικές του εποmicroένως τοποθετήσεις τις συνδέει microε

χωρία της Γραφής και κατrsquo αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αφυπνίσει τις

χριστιανικές συνειδήσεις

laquoΆπειρηraquo διαφορά

Η microετάφραση στα ελληνικά του γερmicroανικού όρου laquoUnendlichraquo (και

δανέζικου Uendelig) ως laquoάπειρος -η -ονraquo δεν πρέπει να θεωρηθεί εύστοχη

διότι δηmicroιουργεί εντυπώσεις διαφορετικές του επιδιωκόmicroενου Η ορθή λέξη

που αποδίδει το πνεύmicroα του συγγραφέα κατά τη γνώmicroη microας εάν κρίνουmicroε από

τη σωρεία των αναφεροmicroένων περιπτώσεων και τη χρήση του όρου πχ στο

ανά χείρας βιβλίο είναι ο σχετικοποιηmicroένος όρος laquoατελείωτηraquo microε την έννοια

του δυσκατόρθωτα επιτυγχανοmicroένου στόχου που απαιτεί microια σχεδόν

17 Πρβλ Eduard Geismar Soslashren Kierkegaard Livsudvikling og Forfattervirksomhed GEC GADS Forlag

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303

34

υπεράνθρωπη προσπάθεια (Εποmicroένως εάν ένας άνθρωπος ο οποίος παρόλα αυτά θέλει το

Αγαθό σrsquo ένα ψηλότερο βαθmicroό δε microπορεί όmicroως να θεωρήσει τον εαυτό του ικανό για σχεδόν υπεράνθρωπη

υπεροχή (σελ 138)) Παραδείγmicroατα

∆εν υπάρχει αγεφύρωτη άπειρη αντίθεση microεταξύ του Χριστιανικού και του κοσmicroικού ο κίνδυνος του

σκανδαλισmicroού δε σηmicroαίνει τελικά κάτι το υπερβολικά φοβερό -περίπου το ίδιο όπως και η ίδια η microακαριότητα

(σελ 128)

∆εν υπάρχει κανένα προς τι διότι υπάρχει ένα άπειρο προς τι (σελ 139)

hellipαν επιλέξεις το άπειρα υπέροχο να θέλεις να ζήσεις για το Απόλυτο (σελ 140)

η ζωή του Χριστού το ότι αυτός έζησε είναι άπειρα σπουδαιότερο απrsquo όλα τα αποτελέσmicroατα της

ζωής του (σελ 143)

Αυτό σηmicroαίνει ο Χριστιανισmicroός δίδει άπειρη έmicroφαση στην είσοδο στη ζωή στην αιώνια

microακαριότητα σαν το απόλυτο Αγαθό και γιrsquo αυτό πάλι άπειρη έmicroφαση στην αποφυγή του σκανδαλισmicroού

(σελ 119)

Ο Θεάνθρωποςhellip διότι είναι ποιοτικά διαφορετικός απrsquo τον άνθρωπο (σελ 164)

Επίσης σσ 136 138 235 252 κά

Η άστοχη αυτή microετάφραση ενός τόσο σηmicroαντικού όρου (που δεν είναι η

microοναδική περίπτωση18) από πλευράς της ∆ιαλεκτικής Θεολογίας οδήγησε σε

παρεξηγήσεις microε αποτέλεσmicroα τουλάχιστον στις περιπτώσεις αυτές να

παρεξηγηθεί ο Κίερκεγκωρ και από πλευράς Ορθοδόξων Θεολόγων19 και

microάλιστα σε θέmicroατα τα οποία είναι εκ των ων ουκ άνευ της θεολογίας και της

πίστεως του Κ όπως είναι η περίπτωση της συναντήσεως του αιωνίου microε το

χρονικό δηλ του Χριστού καθώς προηγουmicroένως αναφέραmicroε

Koslashbenhavn τόmicroοι I - VI MCMXXVI ndash MCMXXVIII 18 Κλασικό παράδειγmicroα είναι η περίπτωση της microεταφοράς στην ελληνική γλώσσα -σε διδακτορική διατριβή- του λατινογενούς laquoAbsolutraquo ως laquoάνευ όρωνraquo Οι microεταφράσεις των έργων του Κ στα Γερmicroανικά κατά την διάρκεια του Εθνικοσοσιαλισmicroού όταν δηλ ακολουθούνταν η εντολή του κόmicromicroατος για εκγερmicroανισmicroό της γλώσσας απέδωσαν microοιραία ανεπαρκώς και πολλές φορές άστοχα τους λατινογενείς όρους του Κ και όχι microόνον του Κ αλλά και άλλων Πολύ πιο έντονη φαίνεται η απόκλιση στη microετάφραση αποσπασmicroάτων του Κ από αυτά τα γερmicroανικά στα ελληνικά στις περιπτώσεις που Έλληνες επιστήmicroονες βάσισαν τις έρευνές τους στις γερmicroανικές microεταφράσεις των έργων του Κ της περιόδου αυτής Ετσι απέδωσαν microε άνευ όρων ή άνευ προϋποθέσεων το Absolut του Κ ενώ εννοείται το ορθό είναι το Απόλυτον πχ Ο Θεός ως το Απόλυτον 19 Πρβλ αναφορές στον Κ ως προς το θέmicroα της απεριορίστου ουσιαστικής διαφοράς microεταξύ χρόνου και αιωνιότητας Επίσης ως προς το θέmicroα ότι δια της πίστεως ο άνθρωπος καθίσταται σύγχρονος των Αποστόλων όρα O Cullmannσελ 303