- 2 -

ΗΓΕΣΙΑ (ΣΚΕΨΕΙΣ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ)

Εισαγωγή Το 400 π.Χ. οι Μύριοι υπό την αρχηγία του Ξενοφώντα, αντικρύζοντας τον Εύξεινο Πόντο, αναφώνησαν την ιστορική ιαχή «Θάλαττα! Θάλαττα!» και με ανακούφιση πλέον, συνέχισαν την τελική τους πορεία προς την Ελλάδα. Είχαν ήδη επιβιώσει για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ένα εχθρικό περιβάλλον, διανύοντας εκατοντάδες χιλιόμετρα και χρωστούσαν τη ζωή τους στον Ξενοφώντα. Χάριν στις ηγετικές και διοικητικές του ικανότητες, πραγματοποιήθηκε το ακατόρθωτο. Ακόμη και σήμερα, φαντάζει δύσκολο να επιτευχθεί αυτό που έγινε πριν 2500 χρόνια. Υπό την αρχηγία του ενός, σώθηκαν οι πολλοί. Πολλά είναι τα παραδείγματα από την Ιστορία, όπου ο ένας ο ηγέτης, πέτυχε κάτι που φαινομενικά ήταν ακατόρθωτο και άφησε ανεξίτηλα την σφραγίδα του σε κάποιο γεγονός. Η ηγεσία είναι έννοια διαχρονική, της οποίας η σημασία και ο ρόλος είναι καθοριστική οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Περισσότερη δε σημασία, αποκτά η ηγεσία στο χώρο των Ενόπλων Δυνάμεων σε όλα τα επίπεδα (στρατηγικό, επιχειρησιακό, τακτικό), καθώς αποτελεί δομικό στοιχείο, για τη συγκρότηση και διατήρηση ενός αξιόμαχου στρατεύματος. Η διεθνής βιβλιογραφία είναι πλούσια σε ότι αφορά τη μελέτη της ηγεσίας και θεωρητικά κάποιος μπορεί να αντλήσει άπειρα στοιχεία και ιδέες, για το πως ερμηνεύεται το φαινόμενο αυτό. Εστιάζοντας λοπόν στην ουσία του θέματος, επεδίωξα να συνοψίσω και να παραθέσω λακωνικά, εκείνα τα στοιχεία τα οποία κατά την άποψη μου, προσδιορίζουν καταλυτικά την έννοια της ηγεσίας και την εφαρμογή της στην πράξη, με σκοπό να τονιστεί ότι ακόμη και σήμερα, ο ηγέτης σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους τομείς, είναι απαραίτητος. Ορισμός – Έννοια της Ηγεσίας Η λέξη ηγεσία προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «ηγέομαι» (ηγούμαι), το οποίο σημαίνει προπορεύομαι, οδηγώ, διευθύνω. Συνεπώς με την ηγεσία ορίζουμε την καθοδήγηση ανθρώπων από κάποιον, προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Αυτό στη συνέχεια δημιουργεί μια σχέση αλληλοεξάρτησης,

- 3 -

μεταξύ του ηγέτη και των ανθρώπων. Άρα κανένας δεν είναι ηγέτης χωρίς ανθρώπους να τον ακολουθούν και οι άνθρωποι όμως, δεν μπορούν να πετύχουν τους στόχους τους χωρίς αυτόν.

Η ικανότητα ή το προσόν της ηγεσίας δεν είναι τίτλος που αποκτάται με σπουδές ή δίπλωμα που απονέμεται. Δεν αναγράφεται στο βιογραφικό ή σε κάρτα στοιχείων. Η μόνη απόδειξη κατοχής της από κάποιον, είναι ο σεβασμός, η εμπιστοσύνη και η έμπνευση των ανθρώπων που πιστεύουν στον άνθρωπο-ηγέτη. Η ηγεσία είναι μια δυναμική διαδικασία και ο ηγέτης αναδεικνύεται μέσα από μια καθημερινή πρακτική δοκιμασία τριβής και δράσης, σε βάθος χρόνου. Η ηγεσία είναι η ικανότητα της κατεύθυνσης και της έμπνευσης ανθρώπων, να επιτύχουν κάτι που δεν είχαν φανταστεί ότι θα το επιτύγχαναν. Άρα λοιπόν ο ηγέτης πρέπει να έχει όραμα και πειθώ και για να ηγηθεί ανθρώπων, επιβάλλεται πρώτα να ηγηθεί του εαυτού του.

Η ηγεσία απαιτεί δράση και μάλιστα αποτελεσματική, ικανή να οδηγήσει στην επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού. Ο ηγέτης έχει τα μάτια στο στόχο, αλλά ακούει με τα αυτιά τους ανθρώπους που τον ακολουθούν. Έτσι κρατάει σταθερή την κατεύθυνση και καθορίζει ανάλογα το ρυθμό της δράσης. Σημασία για τον ηγέτη δεν είναι να φτάσει πρώτος στο τέρμα, σημασία έχει να φτάσει μαζί με τους ανθρώπους που τον ακολουθούν. Ας μη ξεχνάμε λοιπόν το εξής ουσιώδες: όταν οι άνθρωποι παύσουν να ακολουθούν τον ηγέτη, τότε αυτός δεν έχει πλέον ρόλο.

Τα Γνωρίσματα και το Έργο του Ηγέτη

Θεμέλια όλων των αρετών του ηγέτη είναι η γνώση και η νοοτροπία με τα οποία ο ηγέτης καθοδηγείται στο έργο του. Οι άνθρωποι ακολουθούν τον ηγέτη για τις αρχές και αξίες που τον διακρίνουν (εφόσον και αυτοί ασπάζονται τις ίδιες αρχές και αξίες), για τη μόρφωση, τις δυνατότητες και τις ικανότητες του, για την αγωνιστικότητα και τη δραστηριότητά του να υλοποιήσει κάποιο έργο, για τη συνεργασία, επικοινωνία και την υποστήριξη που τους παρέχει, για τη συμπεριφορά και τη σωστή αντιμετώπιση προβλημάτων-εντάσεων και τέλος για το αποτέλεσμα του έργου του, που είχε αρχικά δεσμευτεί να υλοποιήσει. Επιπλέον ο ηγέτης πρέπει να διαθέτει σε ανεπτυγμένο βαθμό, επαρκή αντίληψη και κρίση, διαίσθηση και διορατικότητα, έμπνευση και φαντασία, υπομονή και επιμονή, αποφασιστικότητα και ευελιξία, σταθερότητα και μεθοδικότητα, πειθαρχία και θάρρος, αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.

- 4 -

Η θος Γ νώσεις Ε ργο Σ υνεργασία Ι σορροπία Α αποτέλεσμα

Η σωστή ηγεσία απαιτεί προετοιμασία και σωστές βάσεις. Το να γίνει

κάποιος καλός ηγέτης είναι μια διαδικασία που κρατάει μια ζωή, διότι πρέπει να ξεκινήσει από χαμηλά και ακολούθως να ανεβεί ψηλά. Επιβάλλεται να γνωρίζει σε κάθε επίπεδο (χαμηλό – μεσαίο – υψηλό), το τι πρέπει να κάνει, πότε και πως πρέπει να το κάνει. Το έργο ενός ηγέτη δεν είναι καθόλου εύκολο, γιατί κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός. Περαιτέρω πρέπει να υπερνικήσει σημαντικά εμπόδια που πολλές φορές λειτουργούν ως τριβή στη κατεύθυνση που θέλει να κινηθεί για να πετύχει τους στόχους του. Τέτοια εμπόδια είναι η έλλειψη χρόνου και πόρων και ασφαλώς οι κακές νοοτροπίες/συνήθειες και η ημιμάθεια. Επίσης η επιλογή των συνεργατών και των συμβούλων του, καθώς και των υφισταμένων του είναι από τα πιο ουσιώδη θέματα, που πρέπει να τύχουν της προσοχής του. Οφείλει να επιλέγει τους άριστους, αποφεύγοντας συνδιαλλαγές ή πελατειακές σχέσεις με σκοπιμότητες. Ο ηγέτης εργάζεται για το κοινό καλό, χωρίς να έχει προσωπικά κίνητρα. Πρέπει επιπλέον να περιορίσει την αβεβαιότητα, γιατί η ύπαρξη της μπορεί να οδηγήσει σε διασάλευση της πειθαρχίας και ακολούθως η έλλειψη πειθαρχίας σε διάσπαση της ενότητας και της συνοχής. Συνεπώς ο ηγέτης, όλα τα θέματα πρέπει να τα ερμηνεύει με μια ευρεία και σφαιρική αντίληψη και να ενεργεί με γνώμονα το μέτρο και την ισορροπία. Για να το επιτύχει όμως αυτό, πρέπει να είναι άριστα εκπαιδευμένος και να έχει νοοτροπία νικητή. Με αυτό το απλό σκεπτικό λειτουργεί με γνώμονα τα 4Α και αποφεύγει τα 4Π.

Λειτουργεί με τα 4Α Αποφεύγει τα 4Π

Ακεραιότητα Αντικειμενικότητα Αγωνιστικότητα

Αξιοπιστία

Παραγοντισμός Παρασκήνιο Προχειρότητα

Προσωρινότητα

Η ηγεσία επιβάλλει στον ηγέτη να έχει ήθος, να διαθέτει γνώσεις, να παράγει έργο, να προωθεί τη συνεργασία, να επιδιώκει την

ισορροπία και να φέρνει αποτέλεσμα.

- 5 -

Σχέση Ηγεσίας και Διοίκησης Η ηγεσία πολλές φορές ταυτίζεται με τη Διοίκηση (μάνατζμεντ). Αυτό

δεν είναι ορθό, καθώς η Διοίκηση είναι εξουσία που παρέχεται θεσμικά σε κατάλληλο άτομο, για να μπορεί να σχεδιάζει, οργανώνει, διευθύνει και ελέγχει μια δραστηριότητα με τους διατιθέμενους πόρους (άϋλους και υλικούς), με σκοπό την επίτευξη των στόχων που τέθηκαν. Η ηγεσία αναφέρεται σε όραμα, κατεύθυνση και επηρεασμό των ανθρώπων που ανέλαβαν να υλοποιήσουν μια δραστηριότητα και ουσιαστικά επεισέρχεται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε όλες τις λειτουργικές φάσεις της Διοίκησης. Επί της ουσίας δεν μπορεί να υπάρξει ηγεσία χωρίς Διοίκηση και Διοίκηση χωρίς ηγεσία. Συμπερασματικά για να κατανοηθεί καλύτερα η διαφορά μεταξύ των δύο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Διοικητής «τοποθετείται» και ο ηγέτης «αναδεικνύεται».

Το Δίλημμα/Προνόμιο του Στρατιωτικού Ηγέτη

Ο στρατιωτικός ηγέτης σε οποιοδήποτε επίπεδο διοίκησης (στρατηγικό – επιχειρησιακό – τακτικό ) και αν βρίσκεται, έχει ένα πολύ πιο διαφορετικό και δύσκολο ρόλο να διαδραματίσει, που δεν συναντάται σε οποιαδήποτε άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα. Και αυτό διότι είναι επιφορτισμένος με μια ιδιάζουσα αποστολή « Να εκπαιδεύσει και να προετοιμάσει τους υφισταμένους του και να τους οδηγήσει όταν απαιτηθεί στη μάχη». Η διαφορετικότητα σε αυτή την αποστολή έγκειται σε μια ουσιώδη λεπτομέρεια, ότι πρέπει να τους εμπνεύσει και να τους πείσει για το εξής απλό και συνάμα μεγάλο « Πρέπει στη μάχη να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους, να επιβιώσουν, να νικήσουν και αν απαιτηθεί να θυσιάσουν τη ζωή τους για την πατρίδα». Αυτή λοιπόν η υποχρέωση δίδει μια ιδιαίτερη διάσταση και ένα αποκλειστικό προνόμιο στον Στρατιωτικό Ηγέτη, που δεν απαντάται σε τόση έκταση και ένταση πουθενά αλλού. Η Ηγεσιακή Διαδικασία Η ηγεσιακή διαδικασία αναφέρεται στις ενέργειες και στον τρόπο δράσης από την αρχή που τίθεται το όραμα, μέχρι την εκροή του αποτελέσματος. Ο ηγέτης σε αυτή τη διαδικασία πρέπει πρώτα να κατανοήσει το εξωτερικό περιβάλλον γύρω του. Με τη λέξη εξωτερικό περιβάλλον εννοούμε το χώρο, το χρόνο και την ύλη και από αυτά ο ηγέτης πρέπει να

- 6 -

πληροφορηθεί – ενημερωθεί και στη συνέχεια να ισορροπήσει και να προσαρμοστεί. Ακολούθως η υλοποίηση από τον ηγέτη, της ηγεσιακής διαδικασίας που περιέχει και στοιχεία της διοίκησης, περιλαμβάνει τα εξής στάδια: - Κατανόηση και ανάλυση του οράματος, προσδιορίζοντας την κατεύθυνση, θέτοντας περιορισμούς - προϋποθέσεις και καθορίζοντας επί μέρους στόχους. Αξιοσημείωτο είναι ότι όλες οι σκέψεις, όλες οι ενέργειες και όλες οι πράξεις πρέπει να καταλήγουν σε μια θεμελιώδη ιδεολογία, σε ένα άϋλο σύμβολο το οποίο θα πρέπει να υπενθυμίζεται σε όλους συνεχώς.

- Προετοιμασία η οποία αφορά, στην αναζήτηση και ανάλυση των δεδομένων, στην αντίληψη της κατάστασης και στην αξιολόγηση των επιλογών για τους τρόπους δράσης. Από την σωστή προετοιμασία θα προκύψει η απόφαση. Πρέπει να τονιστεί ότι είναι απαραίτητη η όσον το δυνατόν έγκαιρη, ορθή και πλήρης αναζήτηση δεδομένων, γιατί έτσι μειώνεται η αβεβαιότητα και αυξάνονται οι πιθανότητες για τη λήψη μιας σωστής απόφασης.

- Υλοποίηση στην πράξη της απόφασης που λήφθηκε. Αποτελεί το πιο δύσκολο και επίπονο μέρος της ηγεσιακής διαδικασίας. Η υλοποίηση συνίσταται στη σχεδίαση, οργάνωση, διεύθυνση και έλεγχο συγκεκριμένης δράσης. Ωστόσο πρέπει να είναι υπόψη ότι σε κάθε σχέδιο και σε κάθε ενέργεια πρέπει να επιζητούνται και εναλλακτικές λύσεις που να οδηγούν στο επιθυμητό αποτέλεσμα, το οποίο θα πρέπει να προσεγγίζει το όραμα που τέθηκε εκ της αρχής. Και αυτό διότι κανένα σχέδιο δεν μπορεί να εφαρμοστεί κατά γράμμα. Ενδεικτικά το διάγραμμα της ηγεσιακής διαδικασίας φαίνεται πιο κάτω:

- 7 -

Πρακτικές Οδηγίες για τον Ηγέτη Σε θεωρητική βάση μπορούν να γραφτούν πολλά για το τι πρέπει να κάνει ο ηγέτης. Ο ηγέτης δεν είναι υπεράνθρωπος, ούτε παντογνώστης, ούτε και κάνει ότι θέλει. Κάνει ότι πρέπει, όταν πρέπει και όπου πρέπει, στα πλαίσια της νομιμότητας και της λογικής. Δεν εκμεταλλεύεται αδυναμίες των άλλων ή του συστήματος για να προβληθεί, δεν επιζητά επαίνους, παραμερίζει το εγώ και εργάζεται για το εμείς, έχοντας ως φάρο την αλήθεια και το κοινό συμφέρον. Μετατρέπει τα πολύπλοκα σε απλά και τα δύσκολα σε εύκολα, ώστε να είναι κατανοητά και εφαρμόσιμα από το μέσο άνθρωπο. Έχοντας υπόψη ότι η ηγεσία είναι περισσότερο πράξη και λιγότερο θεωρία, ο ηγέτης για να παράξει ουσιαστικό έργο, πρακτικά θα μπορούσε κατά την άποψη μου, να ακολουθήσει τον πιο κάτω οδηγό:

- Αντιλαμβάνεται το περιβάλλον γύρω του και συγκεντρώνει τις αναγκαίες πληροφορίες – δεδομένα.

- Γνωρίζει τους ανθρώπους, τις ανησυχίες, τους προβληματισμούς και τα οράματά τους και δημιουργεί/καλλιεργεί υγιείς σχέσεις μαζί τους.

- Κάνει την αρχή και επεξηγεί απλά πιο είναι το όραμα και πείθει με επιχειρήματα. Μετατρέπει το όραμα όλων σε όραμα του καθενός και δίνει αξία στους ανθρώπους.

- Παίρνει σωστές και έγκαιρες αποφάσεις, καθορίζει την κατεύθυνση για επίτευξη του οράματος και αναζητεί νέες ιδέες υλοποίησης αυτού.

- Καθορίζει τους επί μέρους στόχους και αναθέτει έργο ανάλογα με τις δυνατότητες και ικανότητες των ανθρώπων. Αναπτύσσει πνεύμα συνεργασίας εστιάζοντας στα θετικά στοιχεία.

- Δίνει σαφείς οδηγίες που δεν αφήνουν αμφιβολία, προσδιορίζει περιορισμούς, ξεκαθαρίζει προθέσεις και καθορίζει ευθύνες και αρμοδιότητες.

- Παρακινεί τους ανθρώπους δίνοντας κίνητρα. Ανταμείβει και ελέγχει ανάλογα, καθορίζοντας μετρήσιμα κριτήρια.

- Δημιουργεί ένα ασφαλές περιβάλλον, ενδιαφέρεται για την βελτίωση και ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων και χειρίζεται τις εντάσεις που δημιουργούνται.

- Αφήνει τους ανθρώπους να δράσουν και να δημιουργήσουν με την ανάπτυξη της αναγκαίας πρωτοβουλίας, στο πλαίσιο του σκοπού και των στόχων που καθορίστηκαν, εντός λογικών χρονικών ορίων.

- 8 -

- Ζει ανάμεσα στους ανθρώπους, δίνοντας όπου και όταν απαιτείται το παράδειγμα.

- Αλληλοενημερώνεται και επικοινωνεί με τους ανθρώπους για την πρόοδο του έργου που ανατέθηκε και εξασφαλίζει ότι ο σκοπός και οι στόχοι κατανοήθηκαν, επιβλέπονται και εκτελούνται.

- Εκμεταλλεύεται το αποτέλεσμα των επί μέρους στόχων για τη βελτίωση και άλλων θεμάτων. Επίλογος Ο πιο σημαντικός απλός παράγοντας σε μια δραστηριότητα, είτε στην ειρήνη, είτε στον πόλεμο είναι ο άνθρωπος. Και οι άνθρωποι για να επιτύχουν το καλύτερο αποτέλεσμα στη δραστηριότητα αυτή, πρέπει να έχουν τη σωστή νοοτροπία και να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι. Αυτοί οι δύο βασικοί πυλώνες προϋποθέτουν την ύπαρξη μιας στοιβαρής και σοβαρής ηγεσίας, η οποία θα επενδύσει στους ανθρώπους και θα τους κατευθύνει προς το στόχο. Εν κατακλείδι λοπόν, κάποιος αναδεικνύεται σε ηγέτη, όταν μετατρέπει διαχρονικές και πανανθρώπινες αξίες σε οράματα, που στη συνέχεια η επιρροή και η έμπνευσή του τα μετατρέπουν από μια ομάδα ανθρώπων σε πράξη, με καινοτόμα αποτελέσματα.

- 9 -

ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Κωσταρά Γρηγ., Horst Schuh «Στρατιωτική Ψυχολογία» Αθήνα 1990. 2. Μαυρουδής Γιώργος «Η Τέχνη της Ηγεσίας» Εκδόσεις Leader Book, Αθήνα 1999. 3. Μπουραντάς Δημήτρης «Ηγεσία ο Δρόμος της Διαρκούς της Επιτυχίας» Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2005. 4. Χολέβας Γιάννης «Οργάνωση και Διοίκηση (Management)», Εκδ. Interbooks, Αθήνα 1995. 5. Χυτήρης Λεωνίδας «Οργανωσιακή Συμπεριφορά», Εκδ. Interbooks, Αθήνα 2001. 6. ΓΕΣ (Δνση Δόγματος) «Δόγμα Διαμόρφωσης Ηγετών Στρατού Ξηράς», Αθήνα 2002. 7. John C. Maxwell «Οι 21 Απαραίτητες Αρετές του Ηγέτη» Εκδόσεις Κλειδάριθμος, Αθήνα 2001 8. John C. Maxwell «Ο Ηγέτης των 360ο, Ηγεσία προς κάθε Κατεύθυνση» Εκδόσεις Κλειδάριθμος, Αθήνα 2005 9. Robin Waterfield «Ξενοφών, η Κάθοδος των Μυρίων» Εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα 2007. 10. Shiv Khera « Η Νοοτροπία του Νικητή » Εκδόσεις Leaders Books, Αθήνα 2001. 11. U.S. Army Leadership FM 6-22, October 2006. 12. http://en.wikipedia.org (στο εξώφυλλο: Ελαιογραφία του Granville Baker για το περιοδικό LIFE σε έκδοση του 1901, όπου οι Μύριοι του Ξενοφώντα αναφωνούν το ιστορικό «Θάλαττα! Θάλαττα!»)