FOY smyrna intro pages 22 10 2015 Layout 1 · χρόνια κατοικώ στην οδό...

71ΣΜΥΡΝΗ Η AΝAΠΤΥΞΗ ΜΙΑΣ ΜΗΤΡOΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚHΣ ΜΕΣΟΓΕΊΟΥ

ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ

FOY_smyrna_xairetimoi_22_10_2015_Layout 1 222016 131 micromicro Page 71

Admin
ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΡΕΥΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ - 3213Σμυρνη Η αναπτυξη μιας μητροπολης της Ανατολικης Μεσογειου (17ος αι - 1922)13ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Υμηττος 20-23 Σεπτεμβριου 2012Επιμελεια13Ιωαννης Καραχρηστος - Παρασκευας Ποτηροπουλος13 ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΕΘΝΙΚΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΑΘΗΝΑ 2016

72 ΣΜΥΡΝΗ Η AΝAΠΤΥΞΗ ΜΙΑΣ ΜΗΤΡOΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚHΣ ΜΕΣΟΓΕΊΟΥ

Τhe_FINAL_FOY_22_10_2015_Layout 1 2712016 244 micromicro Page 72

Όλγα Κατσιαρδή-Hering

Σmicroύρνη χώρος και κοινωνικές εξελίξεις 18ος-1922 Στο δίκτυο των πόλεων-λιmicroανιών της Ανατολικής Μεσογείου

Την πρόσκληση από τους οργανωτές του συνεδρίου laquoΣmicroύρνη Η ανάπτυξηmicroιας microητρόπολης της Ανατολικής Μεσογείου (17ος αι - 1922)raquo1 να δώσω την εναρ-κτήρια οmicroιλία που εξελίχθηκε στο άρθρο που ακολουθεί δέχθηκα microε πολλαπλέςσκέψεις και συναισθήmicroατα Τα ερευνητικά microου ενδιαφέροντα δεν microε έφεραν ακρι-βώς στα microονοπάτια της Σmicroύρνης και της ιστορίας της αλλά κινήθηκα συχνά γύρωαπό αυτήν και οπωσδήποτε συναισθηmicroατικά η ζωή microου συναπαντήθηκε microε τονκόσmicroο της

Στα χρόνια 1983-1997 κατοικούσα στην microικρή οδό Χρυσοστόmicroου Σmicroύρνηςστην Καλλιθέα κοντά στο microη σωζόmicroενο πλέον σπίτι όπου microετά το microαρτύριό τουεγκαταστάθηκαν οι συγγενείς του Μητροπολίτη Σmicroύρνης Χρυσοστόmicroου Ο ανιψιόςτου Χρυσόστοmicroος Tσίτερ ήταν microητροπολίτης της Αυστρίας όταν διεξήγα στηΒιέννη την έρευνά microου για τη διδακτορική microου διατριβή και υπεύθυνος για τα αρ-χεία των ελληνικών κοινοτήτων στην αυστριακή πρωτεύουσα Σε γειτονιές της Καλ-λιθέας microεγάλωσα και οι οικογένειες των περισσότερων συmicromicroαθητριών microουκατάγονταν από Έλληνες του Πόντου και της Μικράς Ασίας έτσι που συχνά αι-σθανόmicroουν παράταιρα που εγώ δεν ανήκα σε αυτές τις οmicroάδες Συνήθιζα να ακούωτις διαλέκτους τους τις αφηγήσεις των γονιών και των παππούδων τους παρακο-λουθούσα τις γιορτές τα πανηγύρια τους τις microουσικές τους εκδηλώσεις χωρίς όmicroωςτις δικές τους microνήmicroες Ο Άγιος Νικόλαος ήταν το 1957 ένα microικρό εκκλησάκι δίπλαστις τότε φυλακές της Καλλιθέας και εξελίχθηκε microε τους κόπους των προσφύγωνκαι των κατοίκων της microέσα σε λίγα χρόνια στον σηmicroερινό microεγάλο ναό Εδώ και 15χρόνια κατοικώ στην οδό Αγίας Σοφίας στη Νέα Σmicroύρνη απέναντι από τον ναό τηςΑγίας Φωτεινής και κάθε microέρα αντικρύζω το καmicroπαναριό της νέας Αγ Φωτεινής2δωρεά του Ιδρύmicroατος laquoΑλέξανδρος Σ Ωνάσηςraquo αντίγραφο εκείνου του ιστορικού

Καθηγήτρια Ιστορίας του Νέου Ελληνισmicroού ΕΚΠΑ1 Ευχαριστώ θερmicroά την παλιά συmicroφοιτήτρια φίλη και τέως διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της

Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδηmicroίας Αθηνών κ Αικατερίνη Πολυmicroέρου-Καmicroηλάκη και τονπαλιό microου φοιτητή και ερευνητή του ίδιου Κέντρου κ Γιάννη Καραχρήστο για την πρόσκλησηαυτή Eυχαριστώ πολύ τον Ειδικό Λογαριασmicroό Κονδυλίων Έρευνας του Πανεπιστηmicroίου Αθηνώνπου microου έδωσε τη δυνατότητα για την κάλυψη ερευνητικών εξόδων περί τη βιβλιογραφική τεκ-microηρίωση

2 Αγία Φωτεινή (Μητροπολιτικός ναός) ∆ιαθέσιmicroο στον δικτυακό τόπο httpwwwimnsgrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=17ag-foteiniampcatid=322009-02-15-21-56-34ampItemid=55 (πρόσβαση στις 312013)

73ΣΜΥΡΝΗ Η AΝAΠΤΥΞΗ ΜΙΑΣ ΜΗΤΡOΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚHΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ


ναού3 που κάηκε κατά τη φονική πυρκαϊά της πόλης To ιστορικό εξαιρετικά φιλο-τεχνηmicroένο τέmicroπλο του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου που διασώθηκε της πυρκαϊάςκαθώς ο ναός βρισκόταν ψηλά στον λόφο βρήκε τη θέση του στη νέα Αγία Φω-τεινή χάρη στις διαπραγmicroατεύσεις του Ελευθέριου Βενιζέλου και του Ισmicroέτ ΙνονούΟ ναός δεσπόζει στον λόφο της Ν Σmicroύρνης και από το προαύλιό του microπορεί κανείςαν έχει την τύχη να δει ώς microακριά στη θάλασσα ∆εν ήταν φυσικά τυχαία η επιλογήτης θέσης για την οικοδόmicroηση του ναού και θα επανέλθω στη συνέχεια στο θέmicroααυτό Στη γειτονιά κοντά στον ναό του Ευαγγελισmicroού και της Αγίας Φωτεινής στονΥmicroηττό πέρασα τα έξι πρώτα χρόνια της ζωής microου και πήγα στην Α΄ ∆ηmicroοτικούσχολείουmiddot οι γονείς microου microόλις είχαν αναγκασθεί να microεταναστεύσουν για δύσκολουςοικονοmicroικούς λόγους από την Πάτρα στον Υmicroηττό όπου βρίσκονται οι αίθουσεςτου συνδιοργανωτή του συνεδρίου Φιλοπρόοδου Οmicroίλου Υmicroηττού και εγκαταστά-θηκαν microετά την καταστροφή πρόσφυγες από τη Σmicroύρνη και τη Μικρά Ασία Συmicro-πτώσεις ζωής που καλείται ο ιστορικός να τις εντάξει στην εγωιστορία (ego-history)και στη σταδιακή διαmicroόρφωση της ιστορικής συνείδησης

Οι λόγοι αυτοί παρά τον συναισθηmicroατισmicroό που ενέχουν είναι φανερό ότιmicroε οδηγούν προς έναν ακόmicroη τον επιστηmicroονικό που αναγκαστικά κινείται γύρωαπό τα κυρίαρχα στοιχεία του χώρου της microετανάστευσης των ταυτοτήτων τηςmicroνήmicroης Όλα αυτά είναι η Σmicroύρνη Με τη Σmicroύρνη στην οικονοmicroική ιστορική τηςδιάσταση συναπαντήθηκα όταν στα βενετικά γαλλικά ιταλικά και δή τεργεστίνικακαι αυστριακά αρχεία ερευνούσα για τη διατριβή microου σχετικά microε την ελληνική πα-ροικία της Τεργέστης ndashκαθώς η πλειοψηφία των ελλήνων microεγαλεmicroπόρων προερχό-ταν ή συνδεόταν microε τη Σmicroύρνη ή τη Χίο4ndash για το πανηγύρι της Σενιγάλλια5 τηναυσιπλοΐα6 κλπ Το συναπάντηmicroα ήταν εξαιρετικά πυκνό σε συνταίριασmicroα microε τηΧίο και την ευκίνητη και δηmicroιουργική κοινωνία της που από τον 18ο αιώνα ανέ-πτυξε ώς σήmicroερα το πολυδαίδαλο και συνεκτικό εmicroποροναυτικό της δίκτυο7 Κά-ποιες στιγmicroές νόmicroιζα ότι ήταν αδύνατο να microελετήσω τις οικονοmicroικές διαστάσεις τουβορειοαδριατικού λιmicroανιού χωρίς να έχω επισκεφθεί τη Σmicroύρνη χωρίς να έχω ερευ-νήσει αναλυτικά για την ανάδειξή της Ευτυχώς η φίλη (από την Καλλιθέα και αυτή)Ελένη Φραγκάκη-Syrett8 και τούρκοι και άλλοι ιστορικοί (Daniel Goffman Resat

3 Γιαννακόπουλος Γ (2002) Στη Σmicroύρνη πριν την καταστροφή στο Σmicroύρνη Η Μητρόπολη του ΜικρασιατικούΕλληνισmicroού [Χαmicroένες πατρίδες] Αθήνα ΤΑ ΝΕΑ 50

4 Κατσιαρδή-Hering O (1986) Η Ελληνική Παροικία της Τεργέστης 1750-1830 Αθήνα Βιβλιοθήκη ΣοφίαςΝ Σαριπόλου Πανεπιστήmicroιο Αθηνών 588-591 κα

5 Κατσιαρδή-Hering Ο (1989) Λησmicroονηmicroένοι Ορίζοντες Ελλήνων Εmicroπόρων Το Πανηγύρι της Senigallia(18ος-αρχές 19ου αιώνα) Αθήνα Ν Καραβίας

6 Κατσιαρδή-Hering Ο (1987) Η αυστριακή πολιτική και η ελληνική ναυσιπλοΐα (1750-1800) Παρουσία 5 445-5377 Χαρλαύτη Τζ (1993) Το επιχειρηmicroατικό δίκτυο των Ελλήνων της ∆ιασποράς Η laquoχιώτικηraquo φάση (1830-

1860) Μνήmicroων 15 69-127middot Φραγκάκη-Syrett Ε (1995) Οι Χιώτες έmicroποροι στις διεθνείς συναλλαγές 1750-1850 Αθήνα Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος∆ιεύθυνση Μελετών και Προγραmicromicroατισmicroού

8 Frangakis-Syrett H (1992) The Commerce of Smyrna in the Eighteenth Century (1700-1820) [BibliothecaAsiae Minoris Historica no 2] Athens Centre for Asia Minor Studiesmiddot Frangakis-Syrett H (1999) ΤheEconomic Activities of the Greek Community of İzmir in the Second Half of the 19th and early 20th Cen-turies στο Issawi Ch and Gondicas D (eds) Ottoman Greeks in the Age of Nationalism Politics Economyand Society in the Nineteenth Century Princeton NJ The Darwin Press 17-44

74 ΟΛΓΑ ΚΑΤΣΙΑΡ∆Η-HERING


Kasaba Carmen Smyrnelis9) για να περιοριστώ microόνο σε λίγους που ασχολήθηκανσυνολικότερα microε την οικονοmicroική της ιστορία ήλθαν να καλύψουν αρκετά κενά ωςπρος τη γεωοικονοmicroική διάσταση της θέσης της10 Eίναι βέβαιο ότι έρευνες και σταοθωmicroανικά αρχεία11 θα microας δώσουν πρόσθετες αναλυτικές απαντήσεις για την εσω-τερική οικονοmicroική ανάπτυξη microουσουλmicroάνων και χριστιανών ραγιάδων και φράγ-κων microέσα από την οθωmicroανική12 και όχι την ώς τώρα microελετηmicroένη δυτική κυρίωςσκοπιά

Η Σmicroύρνη είναι η πόλη που από τον 18ο αιώνα έδειχνε το microέλλον ενσωmicroά-τωνε την ανατολική Μεσόγειο στο διεθνές για την εποχή εmicroπόριο 13 και εντασσότανη ίδια σε ένα διαρκές γίγνεσθαι που αποτυπώνεται σε τοπογραφικές ανακατατάξειςδιαmicroόρφωση ταυτοτήτων κοινωνικές συγκρούσεις διχασmicroούς πολιτισmicroικές microετα-φορές Ενέχει το παλιό και το νέο Tο παλιό δεν παρακολουθεί απαραίτητα τις δυ-νατές εξελίξεις και αυτό φαίνεται στην κλειστή ουσιαστικά θέση τοπογραφικά καιοικονοmicroικά της τουρκικής συνοικίας που δεν παύει όmicroως διαχρονικά να έχει τηνουσιαστική διοικητική υπεροχή όπως θα φανεί στις συγκρούσεις που συmicroβαίνουνενίοτε στην πόλη ώς την τελική καταστροφή Είναι κοντά στην κεντρική εξουσίαΟι άλλοι αντλούν δύναmicroη από τους διαύλους του χρήmicroατος και τις διατοπικές ατο-microικές οικογενειακές εταιρικές σχέσεις microέσω των διαmicroορφούmicroενων δικτύων γυρί-ζουν ndashφαίνεταιndash την πλάτη ή συνεργάζονται στο microέτρο του απαραίτητου microε τηνεξουσία προς ίδιον όφελος αλλά φεύγουν microπροστά Όσο οι γεωπολιτικές συνθήκεςτο επιτρέπουν microεσουρανούν Μετά όmicroως

Ας πάρουmicroε τα πράγmicroατα microε την σειρά Χώρος οικονοmicroικές συγκυρίες microε-τανάστευση territoriality διαmicroόρφωση ταυτοτήτων Αυτές τις παραmicroέτρους θα microπο-ρούσαmicroε να τις αντιmicroετωπίσουmicroε στο microέτρο του δυνατού συνεξετάζοντας τη

9 Goffman D (1990) Izmir and the Levantine World (1550-1650) Seattle University of Washing-ton Pressmiddot Goffman D (1999) Izmir from Village to Colonial Port City στο Eldem E GoffmanD and Masters Br The Ottoman City Between East and West Aleppo Izmir and Istanbul Cam-bridge Cambridge University Press 79-134middotKasaba R (1993) Izmir Review 16(4) 387-410middotSmyrnelis C (2005) Une socieacuteteacute hors de soi identiteacutes et relations sociales agrave Smyrne aux XVIIIeet XIXe s Thegravese de doctorat [Collection Turcica X] Paris PeetersmiddotSmyrnelis C (2006) Uneville ottomane plurielle Smyrne aux XVIIIe et XIXe siegravecles Istanbul Isis

10 Το 2009 microετά τον θάνατό του είδε το φως της δηmicroοσιότητας το ογκώδες έργο του Οδυσσέα Λαmicro-ψίδη microε πλήθος πληροφοριών και τεκmicroηρίων για την οικονοmicroική ζωή της πόλης Λαmicroψίδης Ο(2009) Συmicroβολή στην Οικονοmicroική Ζωή της Σmicroύρνης microετά το 1870 επιmicro Αριάδνη Ραζή Αθήναεκδόσεις Κανάκη

11 Tansuğ F (2011) The Greek Community of İzmirSmyrna in an Age of Transition The Relationshipbetween Ottoman Centre-Local Governance and the İzmirSmyrna Greeks 1840-1866 British Jour-nal of Middle Eastern Studies 38(1) 41-72 Ευχαριστώ τον συνάδελφο κ Βαγγέλη Κεχριώτη πουέθεσε στη διάθεσή microου αυτό το άρθρο ∆υστυχώς δεν κατέστη δυνατόν να συmicroβουλευθώ τη διδα-κτορική διατριβή της συγγραφέως στο Πανεπιστήmicroιο του Τορόντο microε τίτλο Communal Relations inSmyrnaIzmir As seen through the prism of Greek-Turkish relations University of Toronto 2007τώρα υπό έκδοση

12 Zandi-Sayek S (2011) Οttoman Izmir The Rise of a Cosmopolitan port 1840-1880 MinnesotaUniversity of Minnesota Press

13 Φραγκάκη-Syrett Ε (2002) Η γέννηση microιας πόλης-λιmicroανιού Ιστορικά 148 [Η Σmicroύρνη πριν τηνΚαταστροφή] Αθήνα Ελευθεροτυπία 7-8

75ΣΜΥΡΝΗ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 18ος-1922


Σmicroύρνη στο πλαίσιο της ανάπτυξης και της αντίστοιχης εξέλιξης των άλλων κεν-τρικών πόλεων-λιmicroανιών της ανατολικής Μεσογείου που υπάγονται επίσης σε αυ-τοκρατορίες όπως της Τεργέστης της Θεσσαλονίκης της Αλεξάνδρειας αλλά καιτης ίδιας της οθωmicroανικής πρωτεύουσας και στη συνέχεια να συνυπολογίσουmicroε ότισυmicroβαίνει στις πόλεις-λιmicroάνια της Μαύρης Θάλασσας στην Οδησσό τη Βάρνατη Βραΐλα κά Από αυτές η Τεργέστη η Θεσσαλονίκη και η Σmicroύρνη στον αντίποδαεξελίχθηκαν σταδιακά σχεδόν παράλληλα τόσο από πληθυσmicroιακής όσο και από το-πογραφικής άποψης14 Γεωφυσικά σε αντίστοιχους χώρους και οι τρεις εκτείνοντανχωρικά στη στενή θαλάσσια περιοχή γύρω από τους πρόποδες λόφων που φιλοξε-νούσαν τις microεσαιωνικές ιστορικές τους πόλεις και δέσποζαν της ευρείας ενδοχώραςΚαι οι τρείς ήταν microακριά από τις πρωτεύουσες των αυτοκρατοριών αλλά στη σκιάτουςmiddot εδώ θα έθετα ένα ερωτηmicroατικό για την τουρκική και κυρίως την εβραϊκή κοι-νότητα της Θεσσαλονίκης τουλάχιστον ώς τον 17ο αιώνα αλλά και microετά Σε αυτήτην αλυσίδα το κωνσταντινουπολίτικο Πέραν θα προστεθεί ως κυρίαρχος κρίκοςαπό το δεύτερο microισό του 19ου αιώνα Για την τοπογραφική διαmicroόρφωση του νέουαστικού ζωτικού χώρου ότι έκανε δυναmicroικά η Μαρία Θηρεσία και ο Ιωσήφ Β΄ τον18ο αιώνα microετά την κήρυξή της ως ελεύθερου λιmicroανιού το 1719 για την ορθολογικήσύγχρονη για την εποχή πολεοδοmicroική επέκταση της Τεργέστης πέραν του microεσαι-ωνικού λόφου15 ανέλαβε ο Sabri Pascha τo 186916 για τη Θεσσαλονίκη όταν microπρο-στά στα microάτια των κατοίκων και των αρχών microε χρυσό σφυρί άρχιζε να γκρεmicroίζει ταθαλάσσια τείχη της πόλης Η Θεσσαλονίκη θα ανέπνεε πλέον προς τη θάλασσα Τοσχέδιό του εντασσόταν στο πλαίσιο του εκσυγχρονισmicroού των οθωmicroανικών πόλεωνείχαν προηγηθεί το 1839 προτάσεις του Helmuth von Moltke για τη διάνοιξη λεω-φόρων και τη χωρική αναδιάταξη της οθωmicroανικής Κωνσταντινούπολης17 Μιαmicroακρά προκυmicroαία θα αποκτούσε και η Σmicroύρνη microπροστά στον φραγκοmicroαχαλά18 microια

14 Katsiardi-Hering O (2011) City-ports in the Eastern and Central Mediterranean from the Mid-six-teenth to the Nineteenth Century Urban and Social Aspects Mediterranean Historical Review 26(2)151-170 όπου και βιβλιογραφία

15 Από την πλούσια βιβλιογραφία παραπέmicroπω στο βιβλίο Godoli E (1984) Trieste Rome Laterza16 Fuhrmann M (2007) Vom stadtpolitischen Umgang mit dem Erbe der Europaumlisierung in Istanbul

Izmir und Thessaloniki στο Tischler U und Zelepos I (Hg) Bilderwelten ndash Weltbilder Die Gegen-wart der Vergangenheit in postosmanischen Metropolen Suumldosteuropas Thessaloniki Istanbul IzmirFrankfurt a M Peter Lang Verlag 31

17 Guumll M and Lamb R (2004) Mapping Regularizing and Modernizing Ottoman Istanbul Aspects ofthe Genesis of the 1839 Development Policy Urban History 32(3) 420-436

18 Καραδήmicroου-Γερολύmicroπου Α (2000) Η πόλη-λιmicroάνι της Σmicroύρνης στο τέλος της Οθωmicroανικής Αυτοκρα-τορίας Μορφές χωρικής οργάνωσης και ελληνική παρουσία στο Η πόλη στους νεότερους χρόνους Με-σογειακές και Βαλκανικές όψεις (19ος-20ός αι) Πρακτικά του Β΄ διεθνούς συνεδρίου Αθήνα ΕΜΝΕΜνήmicroων 36middot Hastaoglu-Martinidis V (2010) The Cartography of Harbor Construction in EasternMediterranean Cities Technical and Urban Modernization in the Late Nineteenth Centuryrdquo στοKolluoğlu B and Toksoumlz M (eds) Cities of the Mediterranean From the Ottomans to the PresentDay London New York IB Tauris 89-92middot βλ επίσης Zandi-Sayek S (2000) Struggles over theShore Building the Quay of Izmir 1867-1875 City and Society 12(1) 55-78middot Bilsel C (2006) Versune meacutetropole moderne de la Meacutediterraneacutee στο Smyrnelis M-C (ed) Smyrne la ville oublieacutee 1830-1930 Meacutemoires drsquoun grand port ottoman Paris Editions Autrement 122-137



πλατειά παραλιακή οδό microε microοντέρνα οικοδοmicroήmicroατα και νέες προσόψεις Συνηγο-ρούσε η λογική του εντυπωσιασmicroού (Repraumlsentanz)19 και της επίδειξης microεγαλοπρέ-πειας όπως συνέβαινε στην αναδιαmicroόρφωση των περισσότερων ευρωπαϊκώνπόλεων του δεύτερου microισού του 19ου αιώνα20 έτσι που ο ανατολικός της χαρακτή-ρας δεν ήταν πλέον σαφής από την πρώτη στιγmicroή στον επισκέπτη της που την προ-σέγγιζε από τη θάλασσα Επρόκειτο για την προκυmicroαία που υmicroνήθηκεποικιλοτρόπως και δοξάσθηκε ως αποτύπωση του κοσmicroοπολιτισmicroού της πόλης Hοργανωmicroένη παρέmicroβαση21 των οθωmicroανικών αρχών απέδιδε και άφηνε χώρο για ανα-διαmicroόρφωση και ανάδειξη συνηθειών έκφρασης κοινωνικών νοοτροπιών

Ας επικεντρωθώ όmicroως για λίγο στον laquoχώροraquo22 Από όλες τις πόλεις-λιmicroάνιαπου ανέφερα προηγουmicroένως η Σmicroύρνη είναι εκείνη που δεν microπορεί να εξετασθείmicroόνο από τη θέση της ως λιmicroανιού (το οποίο και πάλι ώς τα microέσα του 19ου αιώναδεν θα microπορούσε να σταθεί χωρίς τη φυσική απόληξη του Τσεσmicroέ) Αν θέλουmicroε ναακολουθήσουmicroε τη θεωρία των laquoκεντρικών τόπωνraquo (zentralen Orte Theorie)23 ηΣmicroύρνη δεν microπορεί να εξετασθεί microόνο ως το λιmicroάνι στο microέσο των microικρασιατικώνπαραλίων όπου διοχετεύθηκε από τον 17ο αιώνα η κίνηση του εmicroπορίου microετά τησταδιακή και λόγω των αναστατώσεων στην περσική ενδοχώρα παρακmicroή των microε-σανατολικών microεσογειακών λιmicroανιών όπως έχει ήδη επισηmicroάνει ο Νίκος Σβορώ-νος24 Η microετατόπιση συνδυάστηκε και microε την εγκατάσταση γάλλων εmicroπόρων microετάτις διοmicroολογήσεις αλλά κυρίως από τον 18ο αιώνα την ανάπτυξη γύρω τους τωνβερατλήδωνberatlı (των laquoπροστατευοmicroένωνraquo των ξένων προξένων) κυρίως Ελ-

19 Fuhrmann όπ 3220 Haas H und Stekl H (1995) Einleitung στο Haas H und Stekl H (Hg) Buumlrgerliche Selbst-

darstellung Staumldtebau Architektur Denkmaumller [Buumlrgertum in der Habsburgermonarchie IV]Wien Boumlhlau 9-10middot Lees A and Hollen Lees L (2007) Cities and the Making of ModernEurope 1750-1914 Cambridge Cambridge University Press 100middot Fuhrmann όπ 19 21

21 Καραδήmicroου-Γερολύmicroπου όπ 19middot Καραδήmicroου-Γερολύmicroπου Α (1997) Μεταξύ Ανατολής amp ∆ύσηςΒορειοελλαδικές Πόλεις στην Περίοδο των Οθωmicroανικών Μεταρρυθmicroίσεων Αθήνα Τροχαλία

22 Για microια ενδιαφέρουσα συζήτηση για τον laquoχώροraquo και την ανάπτυξη των πόλεων βλ Calabi D(2004) The Market and the City Square Street and Architecture in Early Modern Europe microτφρMarlene Klein Aldershot Burlington Ashgate 9-14middot microεστή και συνοπτική ανάλυση των περί τονχώρο ndashκυρίως ως συmicroβολικής έννοιαςndash θεωριών Crang M (2009) Spaces in Theory Spaces inHistory and Spatial Historiographies στο Kuumlmin B (ed) Political Space in Pre-industrial Eu-rope Farnham Burlington Ashgate 249-266 αλλά και στην εισαγωγή του Kuumlmin σ 8

23 Mitterauer M (1971) Das Problem der zentralen Orte als Sozial- und WirtschaftshistorischeForschungsausgabe Vierteljahresschrift fuumlr Sozial- und Wirtschaftsgeschichte 58(4) 432-467middot KoderJ (1998) Για microια εκ νέου τοποθέτηση της εφαρmicroογής της θεωρίας των κεντρικών τόπων στο∆ηmicroη-τριάδης Ε Π Λαζόπουλος Α Φ και Τσότσος Γ (επιmicro) Ιστορική γεωγραφία ∆ρόmicroοι και κόmicroβοιτης Βαλκανικής Από την αρχαιότητα στην ενιαία γεωγραφία Θεσσαλονίκη 33-50 αλλά και MalmbergT (1980) Human Territoriality Survey of Behavioural Territories in Man with Preliminary Analysisand Discussion of Meaning [New Babylon Studies in the Social Sciences 38] The Hague ParisNew York Mouton Publishers 126middot ιδιαίτερα για την εφαρmicroογή της θεωρίας στις πόλεις-λιmicroάνια βλLee R (2005) Configuring the Region Maritime Trade and Port-Hinterland Relations in Bremen1815-1914 Urban History 32(2) 247-248 όπου και η σχετική βιβλιογραφία

24 Svoronos NG (1956) Le commerce de Salonique au XVIIIe siegravecle Paris Presses Universitairesde France



λήνων25 και τον ερχοmicroό και αρmicroένιων αργυραmicroοιβών την ανάπτυξη των nationsτων άλλων ευρωπαϊκών δυνάmicroεων Άγγλων Ολλανδών Βενετών Αυστριακών αρ-γότερα που όλοι microαζί θα συνδιαmicroόρφωναν την κοινωνική οmicroάδα των Λεβαντίνων26όπως συνέβαινε και στην αντίστοιχη συνοικία του Γαλατά και του Πέραν στην Κων-σταντινούπολη Στον γεωπολιτικό κεντρικό χώρο της Σmicroύρνης εντάσσεται απαραί-τητα η άmicroεση παραγωγική ενδοχώρα της η απόληξη των χερσαίων δρόmicroων27 τουεmicroπορίου από τη Μέση και Άπω Ανατολή το οποίο συχνά βρισκόταν στα χέρια καιmicroουσουλmicroάνων και χριστιανών αγωγιατών microε τις παραδοσιακές καmicroήλες28 Στο λι-microάνι της Σmicroύρνης απολήγουν δύο δρόmicroοι βορείως και νοτίως29 laquo∆ύο ποτάmicroια ldquoορί-ζουνrdquo την ευρύτερη περιοχή της Σmicroύρνης ο microικρός Μαίανδρος στα νότια και ο Έρmicroος(Gediz) στα βόρεια Τα δύο ποτάmicroια αρδεύουν εύφορες κοιλάδεςraquo30 όπου παράγοντανβαmicroβάκι εξαιρετικής ποιότητας για τις αναπτυσσόmicroενες υφασmicroατοβιοmicroηχανίες τηςΓαλλίας της Αγγλίας και των αψβουργικών χωρών βάφονταν τα πρώτα κόκκινανήmicroατα ad uso di Levante και από εκεί διαδιδόταν το microυστικό ερυθροβαφής στηνότια Γαλλία31 Παράγονταν καπνά χρωστικές ουσίες microαλλιά και άλλα για τιςαναδυόmicroενες ευρωπαϊκές βιοmicroηχανίες προϊόντα32 Η Σmicroύρνη microολονότι εξελίχθηκεσταδιακά σε καθαρά αστικό χώρο εντούτοις ώς βαθειά στον 19ο αιώνα η εξάρτησήτης από τη γύρω και απώτερη ύπαιθρο συνιστούσε τον κυριότερο λόγο ύπαρξηςκαι ανάπτυξής της αντίθετα microε ότι συνέβαινε από το τέλος του 19ου σε άλλες microε-γαλουπόλεις της ∆ύσης33 στις οποίες όλο και περισσότερο ήταν εmicroφανείς η απόλυτηαστικοποίηση και απεξάρτηση από την άmicroεση ενδοχώρα και την παραγωγή της Σεαυτήν τη microορφή της συνέβαλλαν και ένας αριθmicroός προαστείων ή περιφερειακών

25 Κοντογιάννης Π (1917) Οι προστατευόmicroενοι Αθήναmiddot Van Den Boogert MH (2005) The Ca-pitulations and the Ottoman Legal System Qadis Consuls and Beratlis in the 18th Century Lei-den Brill

26 Schmitt OJ (2005) Levantiner Lebenswelten und Identitaumlten einer ethnokonfessionellen Gruppeim Osmanischen Reich im lsquolangen 19 Jahrhundertrsquo [Suumldosteuropaumlische Arbeiten 122] MuumlnchenOldenbourg Wissenschaftsverlag

27 Χάρτης Βιλαετίου Σmicroύρνης ∆ιαθέσιmicroο στον δικτυακό τόπο httpdiasporicorgmnimeswp-contentgalleryxartesbilaetia4jpg (πρόσβαση στις 312013)

28 Καρδάσης Β (2002) Η Σmicroύρνη microέσα από τα microάτια των περιηγητών στο Σmicroύρνη Η Μητρόπολητου Μικρασιατικού Ελληνισmicroού [Χαmicroένες Πατρίδες] Αθήνα ΤΑ ΝΕΑ 40

29 Τσαγκρίδης Κ (2001) Από την Ουτοπία στον Τόπο Η Πόλη της Σmicroύρνης Αθήνα Leader books17 εικ 3α

30 Τσαγκρίδης όπ 18 και 13-14 15-17 για λεπτοmicroέρειες σχετικά microε τη γεωγραφία της περιοχήςΣmicroύρνης και αντιπροσωπευτικούς χάρτες

31 Κατσιαρδή-Hering Ο (2003) Τεχνίτες και Τεχνικές Βαφής Νηmicroάτων Από τη Θεσσαλία στην Κεν-τρική Ευρώπη (18ος-αρχές 19ου αι) Επίmicroετρο Η Αmicroπελακιώτικη Συντροφιά (1805) Αθήνα Αmicro-πελάκια Ηρόδοτος Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Αmicroπελακίων Σύνδεσmicroος Αmicroπελακιωτώνκαι Φίλων των Αmicroπελακίων laquoΤα Θεσσαλικά Αmicroπελάκιαraquo 161-162 201-203

32 Frangakis-Syrett The Commerce of Smyrna όπ33 ∆ιεξοδικά και συγκριτικά εξετάζει το ευρύ ιστοριογραφικό θέmicroα και από την οπτική της αστικής

κοινωνιολογίας η Loumlw M (2008) Soziologie der Staumldte Frankfurt aM Suhrkamp ιδίως 24-47middotιδιαίτερη σχέση microε την άmicroεση ενδοχώρα παρατηρείται κυρίως στην ανάπτυξη των πόλεων-λιmicroα-νιών βλ και Lee όπ



πολιχνών που σχετίζονταν τόσο microε τις οικονοmicroικοεmicroπορικές διασυνδέσεις τής γύρωκαλλιεργητικής περιοχής όσο και microε τον ευρύτερο αστικό ιστό της Τον βόρειοδρόmicroο εκmicroεταλλεύθηκε αγγλική εταιρεία για να κατασκευάσει το 1866 τη σιδηρο-δροmicroική γραmicromicroή του Αϊδινίου και ακολούθησε γαλλική που κατέληγε στον Κα-σαmicroπά και προσάρτησε τη γραmicromicroή Μαγνησία-Σόmicroα και Φιλαδέλφεια-Ουσάκ34 Οφραγκοmicroαχαλάς εκτεινόταν νοτίως των σιδηροδροmicroικών σταθmicroών

Παρά τις πιο πάνω λεπτοmicroέρειες η γεωοικονοmicroική κεντρική θέση της Σmicroύρ-νης ndashπάντα κατά τη θεωρία των κεντρικών τόπωνndash θα έmicroενε ελλιπής αν δεν συνυ-πολογίζαmicroε τα κοντινά εmicroπορικά και αστικά κέντρα των microικρασιατικών παραλίων(ΚυδωνίεςΑϊβαλί κά) αλλά κυρίως τον νησιωτικό χώρο γύρω της και ιδίως τονρόλο της Χίου και των ισχυρών Χίων35 και του λοιπού αιγαιακού συmicroπλέγmicroατοςόσων τουλάχιστον από τα νησιά εντάσσονται στο διατοπικό ναυτιλιακό εmicroπόριοΗ Σmicroύρνη και οι άνθρωποί της ήταν συνδεδεmicroένοι microε τη θάλασσα Σε αυτήν έβρι-σκαν διέξοδο καταφεύγοντας στα κοντινά νησιά οι κάτοικοί της σε κάθε πολεmicroικήκρίση (1770 1797 1821 ώς τον τελικό διωγmicroό του 1922) Καmicroία άλλη από τις πό-λεις-λιmicroάνια που ανέφερα προηγουmicroένως δεν καλύπτει αυτόν τον συνδυασmicroό καιαν θέλουmicroε να microείνουmicroε στη σύγκριση πχ microε τη Θεσσαλονίκη επίσης σηmicroαντικόοθωmicroανικό λιmicroάνι θα πρέπει να αναγνωρίσουmicroε τον κεντρικό της ρόλο στο βαλκα-νικό εmicroπόριο36 αλλά όχι και την ένταξή της στην εmicroβέλεια του ελληνικού ναυτικούεmicroπορίου και στα αντίστοιχα ναυτεmicroπορικά δίκτυα που αναπτύχθηκαν από τον 18οαιώνα και εξής και κυριάρχησαν και κυριαρχούν ακόmicroη ώς σήmicroερα Είναι παράξενοαλλά ώς σήmicroερα η Θεσσαλονίκη είναι σαν να microη γειτνιάζει microε τη θάλασσα του Αι-γαίου τουλάχιστον microε τον νησιωτικό του χώρο Έτσι δεν είναι ανεξήγητος ο ρόλοςπου διαmicroόρφωσε εκεί η εβραϊκή κοινότητα η οποία εξ αρχής διατήρησε περισσό-τερους δεσmicroούς microε την οθωmicroανική κεντρική εξουσία και microε τις βιοmicroηχανικές δρα-στηριότητες αργότερα37 Η Θεσσαλονίκη ήταν πόλη-λιmicroάνι microε προσανατολισmicroό τηΜακεδονία και την ενδοχώρα της και το microακρινό διατοπικό εmicroπόριο των Βενετών38

και των Γάλλων κυρίως τουλάχιστον ώς τα τέλη του 18ου και ίσως τα microέσα του19ου αιώνα Η Τεργέστη ndashαν θέλουmicroε να πάρουmicroε ένα microη οθωmicroανικό λιmicroάνι που

34 Τσαγκρίδης όπ 48middotβλ τον χάρτη που δηmicroοσιεύει η Zandi-Sayek S Οttoman Izmir όπ 28χάρτης Ι5

35 Φραγκάκη-Syrett Χιώτες όπ36 Svoronos όπ37 Benbassa E und Rodrigue A (2005) Die Geschichte der sephardischen Juden Von Toledo bis

Saloniki microτφρ Lilli Herschhorn Bochum Dr Dieter Winkler Verlag 1-126middot Herschhorn L (Hg)(2005) Ζuflucht Saloniki Die Sepharden im osmanischen Exil Eine Auswahl (1492-1556) ausJoseph Nehamas lsquoHistoire des Israeacutelites de Saloniquersquo microτφρ Herschhorn Bochum Dr DieterWinkler Verlag 90-156middot Nehama J (2000) Ιστορία των Ισραηλιτών της Σαλονίκης microτφρ ΤοmicroέαςΜετάφρασης του Τmicroήmicroατος Γαλλικής του ΑΠΘ Θεσσαλονίκη University Studio Pressmiddot Mazo-wer M (2005) Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασmicroάτων Χριστιανοί microουσουλmicroάνοι και εβραίοι1430-1950 microτφρ Κουρεmicroένος Κ Αθήνα Αλεξάνδρεια

38 Μέρτζιος Κ (1948) Μνηmicroεία Μακεδονικής Ιστορίας Θεσσαλονίκη Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών



σχετίζεται και microε τις οικονοmicroικές εξελίξεις στο Levantendash ενώ και αυτή δεν περι-βάλλεται από νησιωτικό χώρο δεσπόζει και πάλι microε οδηγό την θεωρία των κεν-τρικών τόπων του ευρύτερου θαλάσσιου και της απόληξης του χερσαίου εmicroπορίουόχι microόνο στη βόρεια Αδριατική αλλά και στις γειτονικές δαλmicroατικές ακτές και θαεξελιχθεί σε πρωτεύουσα θέση και στον ναυτασφαλιστικό τοmicroέα Εντάσσεται νωρίςστο ελληνικό ναυτικό δίκτυο Συχνά στις εmicroπορικές συναλλαγές της και κυρίως σεότι αφορά στη συmicromicroετοχή των ελλήνων εmicroπόρων στο λιmicroάνι της είναι η altera parsτης Σmicroύρνης39 Το ίδιο θα microπορούσε να λεχθεί και για το Λιβόρνο40 και τη Μασσα-λία41 αλλά εκεί δεν είναι τόσο τα ελληνικά laquoσπίτιαraquo που συνδέουν τους δύο τόπουςόσο τα γαλλικά αλλά και αγγλικά συmicroφέροντα αντίστοιχα Από και προς τη Σmicroύρνηόmicroως την κοντινή Χίο ή τη Λέσβο ενίοτε τη Σάmicroο την Ερmicroούπολη ndashαπό το 182642ndashξεκινούσαν και έφταναν καράβια από όλα τα λιmicroάνια της Μεσογείου της Κωνσταν-τινούπολης και της Μαύρης Θάλασας αλλά και της Αγγλίας και της Γαλλίας όπουείχαν εγκατασταθεί και έλληνες ναυτικοί και έmicroποροι αλλά και πράκτορες των λοι-πών ναυτικών ευρωπαϊκών δυνάmicroεων Από τις ίδιες περιοχές και από την Πελοπόν-νησο προήλθε η αυξανόmicroενη ροή του πληθυσmicroού της δίπλα στους παλαιούςκατοίκους της και αυτούς που microετανάστευσαν από το εσωτερικό της Μ Ασίας43Αυτό το χαρακτηριστικό της διεύρυνε τον κεντρικό γεωοικονοmicroικό της ρόλο microε συ-νέπειες και στις κοινωνικές ανακατατάξεις του πληθυσmicroού της Η Σmicroύρνη ιδίως στα50 χρόνια πριν την Ελληνική Επανάσταση αντιπροσώπευε το προανάκρουσmicroα τωναλλαγών της κοινωνίας και κυρίως της ελληνικής ενώ τα 50 χρόνια πριν την κα-ταστροφή είχε ενταχθεί στο παράδειγmicroα της ακmicroής της αστικής εmicroποροχρηmicroατοπι-στωτικής κοινότητας στην Οθωmicroανική Αυτοκρατορία που κατά τεκmicroήριο ήταν σταχέρια των χριστιανών πληθυσmicroιακής microειοψηφίας αλλά πλειοψηφούσας στα οικο-νοmicroικά Αυτό αποτυπώθηκε και στην πληθυσmicroιακή της αύξηση και διαφοροποίηση

39 Κατσιαρδή-Hering Παροικία Τεργέστης όπ 510 521 522 525 551 555-556 613-61440 Βλάmicroη ∆ (2000) Το φιορίνι το σιτάρι και η οδός του κήπου Έλληνες έmicroποροι στο Λιβόρνο 1750-

1868 Αθήνα Θεmicroέλιο41 Mandilara A (1998) The Greek Business Community in Marseille 1816-1900 Individual and

Network Strategies PhD Dissertation European University Institute Florence42 Καρδάσης Β (1982) Εmicroπορικές δραστηριότητες στη Σύρο 1843-1857 Αθήνα Ιστορική και Εθνο-

λογική Εταιρεία της Ελλάδος43 Η βιβλιογραφία για τις microεταναστεύσεις προς τη Σmicroύρνη είναι microεγάλη Επιλέγω εδώ τα Σφυρόε-

ρας Β (1963) Μεταναστεύσεις και εποικισmicroοί Κυκλαδιτών εις Σmicroύρνην κατά την Τουρκοκρα-τίαν Μικρασιατικά Χρονικά 10 164-199middot Frangakis Ε (1985) The lsquoRayarsquo Communities ofSmyrna in the 18th Century (1690-1820) Demography and Economic Activities στο Πρακτικάτου ∆ιεθνούς Συmicroποσίου ιστορίας Νεοελληνική Πόλη Οθωmicroανικές κληρονοmicroιές και ελληνικό κρά-τος Α΄ Αθήνα ΕΜΝΕ 28-29middot Παπαδία-Λάλα Α (1984-5) Η Σmicroύρνη κατά τα Ορλωφικά(1770) Εσωτερικές συγκρούσεις και ευρωπαϊκή παρέmicroβαση ∆ελτίο Κέντρου ΜικρασιατικώνΣπουδών 5 141-142 και Καραδήmicroου-Γερολύmicroπου Α Η πόλη-λιmicroάνι όπ 24-25 πίνακας microεπληροφορίες για τον πληθυσmicroό της Σmicroύρνης σύmicroφωνα microε περιηγητές για το διάστηmicroα 1630-1850middotγια τα microεταγενέστερα χρόνια ώς το 1872 βλ Τσαγκρίδης όπ 49-52 Ο Βαγγέλης Κεχριώτης πα-ρουσιάζει επιτυχηmicroένα τη συζήτηση για την laquoελληνικήraquo Σmicroύρνη Kechriotis V (2005) TheGreeks of Izmir at the Εnd of the Empire A non-Muslim Ottoman Community between Αutonomyand Patriotism PhD Dissertation University of Leiden 52-65



Η Σmicroύρνη ευτύχησε να διασωθεί microέσα από πολλές αφηγήσεις αυτοπτών πε-ριηγητών προξένων αποτυπώσεις σκιτσογράφων ζωγράφων φωτογράφων44Αλλά η Σmicroύρνη microάς είναι γνωστή microάς έχει microεταφερθεί και από laquoτις microνήmicroες τωνάλλωνraquo Και εδώ το Κέντρο Μικρασιατών Σπουδών το Ίδρυmicroα Μείζονος Ελληνι-σmicroού ιδίως microε το πρόγραmicromicroα για τη γενεαλογία45 οι Ενώσεις Σmicroυρναίων η ΕστίαΝέας Σmicroύρνης και πολλοί άλλοι σύλλογοι και ερευνητικές οmicroάδες που απο οικονο-microία χώρου δεν αναφέρω είναι φορείς που συmicroβάλλουν στη διατήρηση και τη δια-σπορά αυτής της microνήmicroης κοντά στις γραπτές αναmicroνήσεις διασωθέντων κατοίκωνπου βρήκαν τον δρόmicroο της έκδοσης και της λογοτεχνίας Όσον αφορά στην απώλειατου αρχιτεκτονικού παρελθόντος θα microπορούσε να γίνει κάποιος παραλληλισmicroός microετην πυρκαϊά της Θεσσαλονίκης του 1917 Από την άλλη microεριά η Θεσσαλονίκη χάνειτη microνήmicroη της τα τελευταία χρόνια microε την ανοικοδόmicroηση ενώ αντίθετα στην Τεργέ-στη ο περιπατητής έχει συχνά την αίσθηση ότι βρίσκεται στον 18ο και τον 19οαιώνα microέσα όmicroως σε ένα σύγχρονο πλαίσιο

Θα επιmicroείνω λίγο στον ρόλο της αστικής κοινωνιολογίας (Stadtsoziolo-gie)46

και της territoriality για την προσέγγιση της οργάνωσης αυτής της γοητευτικήςΣmicroύρνης Υπό τον όρο territoriality αναφέροmicroαι περισσότερο στο περιεχόmicroενο πουέδωσαν πρώτα ο Τ Malmberg47 και κυρίως ο Robert Sack microε το κλασικό του έργο-τοmicroή 48 Τυπικά η territoriality ορίζεται microεταξύ άλλων laquoως η στρατηγική που χρη-σιmicroοποιούν άτοmicroα οmicroάδες οργανισmicroοί για να ασκούν εξουσία επί τmicroήmicroατος τουχώρου (space) και των περιεχοmicroένων τουraquo49 H territoriality είναι ένα είδος τεχνητήςπολιτικής κατασκευής που οδηγεί στην ταξινόmicroηση του χώρου στην υποδιαίρεσηκαι διαχείρισή του Είναι δυναmicroική αλλά και αmicroφισβητούmicroενη50 και συχνά εmicroπλέ-κεται στις στενωπούς της κατά Michel Foucault laquoκυβερνητικότηταςraquo51 Για την επι-χειρηmicroατολογία microου ακολουθώ περισσότερο το περιεχόmicroενό της κατά το σκεπτικότου Sack Αν η territoriality υπό την επίδραση και κοινωνιολογικών ανθρωπολογι-κών παραmicroέτρων βοηθάει στην κατανόηση της εξέλιξης και διαmicroόρφωσης του

44 Από τις πολλές microελέτες microνηmicroονεύω Σέλλα Μ (επιmicro) (χχ) Σmicroύρνη εικόνα της Ελλάδας φωτο-γραφίες του Εντmicroόν Μπουασονά microτφρ Σέλλα Μ Αθήνα Μορφέςmiddot Καρδάσης Σmicroύρνη όπ Ευ-χαριστώ την Dr Cagdas Lara Celebi που έθεσε υπόψη microου τους ακόλουθους ενδιαφέροντεςτόmicroους Beyru R (2000) 19 Yuumlzyılrsquoda İzmirrsquode Yaşam [Η ζωή στην Σmicroύρνη τον 19ο αιώνα]İstanbulmiddot Pınar İ (2001) İzmir 1608-1918 [Σmicroύρνη 1608-1918] İzmirmiddotYaranga O (2002) 19Yuumlzyılın İlk Yarısında Fransız Gezginlerinin Anlatımlarında İzmir [Σmicroύρνη κατά το πρώτο microισότου 19ου αιώνα σύmicroφωνα microε τις περιγραφές των Γάλλων ταξιδιωτών] İzmir

45 Τmicroήmicroα Γενεαλογίας και Προφορικής Ιστορίας ∆ιαθέσιmicroο στον δικτυακό τόπο httpgenealogyimegr (πρόσβαση στις 992012)

46 Haumluszligermann H und Siebel W (2004) Stadtsoziologie eine Einfuumlhrung Frankfurt a M CampusVerlag

47 Malmberg Human όπ48 Sack RD (1986) Human Territoriality Its Τheory and Ηistory [Cambridge Studies in Historical

Geography] Cambridge London New York et al Cambridge University Press49 Blacksell Μ (2006) Political Geography [Routledge Contemporary Human Geography] Lon-

don New York Routledge 1750 Blacksell όπ 2051 Boris M (2005) Stadt und Gouvernementalitaumlt Muumlnster Westfaumllisches Dampfboot 11 κε



χώρου της πόλης του σχηmicroατισmicroού συνοικιών και γειτονιών για τις ανάγκες τηςεθνοτικής ή κοινωνικής συγκατοίκησης είναι η laquobehavioural territorialityraquo52 πουοδηγεί και στη διαmicroόρφωση πολιτισmicroικών ndashενοποιητικών ή αντιθετικώνndash ταυτοτή-των53 ή καθορίζεται από αυτές Όπως παρατηρεί ο David Delaney ldquoIt is better un-derstood as implication and being implicated in ways of thinking acting and beingin the world []rdquo54 Στη διαmicroόρφωση της Σmicroύρνης από τα τέλη του 18ου αιώνα καιλόγω των microεταναστεύσεων και εγκαταστάσεων οmicroάδων ποικίλου εθνικού επαγ-γελmicroατικού και κοινωνικού προσδιορισmicroού η territoriality microπορεί να microας βοηθήσεινα κατανοήσουmicroε την οργάνωση των γειτονιών την προβολή κτηρίων στον χώροτην καθηmicroερινή συmicroπεριφορά σε επαγγελmicroατικές συναλλαγές κοινωνικές συνανα-στροφές τη φροντίδα για την εκπαίδευση τον πολιτισmicroό τις τέχνες τη διασκέ-δαση55 τη φιλανθρωπία Στην οπτική microου δεν είναι απλώς να επισηmicroάνω τη γνωστήαπό την έρευνα διάκριση της Σmicroύρνης σε χριστιανικές συνοικίες ndashως χωριστές απότην τουρκική56 και τη γειτονική της εβραϊκήndash57 ή και τη γειτνίασή τους προς τηνευρωπαϊκή (φραγκοmicroαχαλάς) ή τη διάκρισή τους ως προς τις ονοmicroασίες τους κατάεπαγγέλmicroατα (πχ τα Βουτσάδικαβαρελάδικα ΜπακιρτζίδικαΧαλκωmicroατάδικακλπ58) κατά εκκλησίες (Άη Τρύφωνα Αγίας Φωτεινής κλπ59) κατά microεγαλοϊδιο-κτήτες ή διακεκριmicroένους πολίτες (του Χατζηστάmicroου του Αβραάmicro του Αλιόττι τουΧαλεπλή κά60) ή ακόmicroη κατά εθνικότητα θρησκεία και προέλευση κατοίκων(Εβραιακή Αρmicroενιά Φραγκοmicroαχαλάς Μαλτέζικα Τσιριγώτικα-Κύθηρα ΕγγλέζικηΣκάλα Ατζέmicroικο Χάνι Κρητικό χάνι Χιώτικα κά61) Οι microελέτες της ΑλεξάνδραςΚαραδήmicroου-Γερολύmicroπου62 έχουν εmicroπλουτίσει επιστηmicroονικά τις γνώσεις microας Η ter-ritoriality microπορεί όmicroως να microας εξηγήσει την επιβολή και συmicroπεριφορά αυτών των

52 Malmberg όπ 21653 Malmberg όπ 234middot Delaney D (2005) Territory a Short Introduction Oxford Blackwell Pub-

lishing 1054 Delaney όπ 1255 Η βιβλιογραφία είναι πολύ microεγάλη βλ τα πιο πρόσφατα Zerouali B (2006) Le creuset des arts

et des plaisirs στο Smyrnelis M-C (ed) Smyrne la ville oublieacutee 1830-1930 Meacutemoires drsquoungrand port ottoman Paris Editions Autrement 138-156middot Zandi-Sayek S (2006) Fecirctes et pro-cessions rituel et politique dans la seconde moitieacute du XIXe siegravecle στο Smyrnelis M-C (ed)Smyrne la ville oublieacutee 1830-1930 Meacutemoires drsquoun grand port ottoman Paris Editions Autre-ment 157-168

56 Entretien avec Fikret Yilmaz Portrait drsquoune communauteacute meacuteconnue les musulmans στο Smyr-nelis M-C (ed) Smyrne la ville oublieacutee 1830-1930 Meacutemoires drsquoun grand port ottoman ParisEditions Autrement 52-62

57 Βλ και τον χάρτη στο Smyrnelis Smyrne la ville oublieacutee όπ 658 Σολοmicroωνίδης Χρ (1957) Της Σmicroύρνης συνοικίες ndash δρόmicroοι ndash απόκριες ndash Πάσχα ndash ζωγράφοι ndash λέ-

σχες ndash χοροί ndash αθλητισmicroός ndash microέλη ndash γλωσσάριο ndash διάφορα Αθήνα 1059 Σολοmicroωνίδης όπ 1160 Σολοmicroωνίδης όπ 1361 Σολοmicroωνίδης όπ 11 βλ και Φάλmicroπος Φ (1969) Ο φραγκοmicroαχαλάς της Σmicroύρνης ιστορική microε-

λέτη Αθήνα Ιωλκός62 Καραδήmicroου-Γερολύmicroπου Α (2002) Σmicroύρνη (Οθωmicroανική Περίοδος) Πολεοδοmicroική Εξέλιξη Εγ-

κυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισmicroού Μ Ασία ∆ιαθέσιmicroο στον δικτυακό τόποhttpwwwehwgrlaspxid=6186 (προσβαση στις 1612013)



επιmicroέρους κοινοτήτων (microε την ανθρωπολογική έννοια του όρου)63 στον χώρο αλλάκαι τη διαmicroόρφωση των επιmicroέρους ταυτοτήτων και συmicroπεριφορών64 Επιβολή στονχώρο microέσα από την οικοδόmicroηση ναών σε υψηλές δεσπόζουσες τοποθεσίες (πρβλτη θέση της Αγ Φωτεινής και των άλλων ναών αλλά και των τζαmicroιών στον τουρ-κοmicroαχαλά) ανοικοδόmicroηση ξεχωριστών προξενικών οίκων χωριστών ανά εθνότητεςφιλανθρωπικών ιδρυmicroάτων σχολείων ανά κοινότητες θεάτρων επιβλητικών κτη-ρίων στην προκυmicroαία επιλογή συγκεκριmicroένων αρχιτεκτονικών ρυθmicroών κλπ Ter-ritoriality ως προς τον τρόπο διαβίωσης συγχρωτισmicroός όλων των εmicroπορικώνοmicroάδων στο παζάρι ανεξαρτήτως εθνοθρησκευτικής προέλευσης αλλά περιορισmicroόςαυτού του πλουραλισmicroού κατά τις κοινωνικές συmicroπεριφορές τους τόπους διασκε-δάσεων την παιδεία κλπ Ο τουρκικός χαρακτηρισmicroός της Σmicroύρνης ως ΓκιαούρΙζmicroίρ65 microπορεί να αναγνωσθεί και microε αυτήν την οπτική Μιας πόλης στην οποία του-λάχιστον από το δεύτερο microισό του 19ου αιώνα έχει αναστραφεί η πλειοψηφία τουπληθυσmicroού υπέρ του ελληνικού στοιχείου αλλά και microιας πόλης τοπογραφικά χω-ριστής microιας πόλης που ο τουρκικός microουσουλmicroανικός πληθυσmicroός της δεν την θεωρείίσως laquoδικήraquo του Μια πόλη που εξελίχθηκε κατά τον Daniel Goffman από τον 16οστις αρχές του 20ού αιώνα ldquofrom a village to a colonial port cityrdquo και δεν ήταν παράmicroια πολίχνη ώς τις αρχές του 18ου αιώνα είχε φτάσει όmicroως στις 180000 κατοίκουςτο 1857 και στις 365000 το 1920 από τους οποίους οι 165000 ήταν Έλληνες και25000 Ευρωπαίοι [οι αριθmicroοί πάντα κατά προσέγγιση]66 Οι microεταναστεύσεις ήτανένας από τους κυριότερους παράγοντες που συνέβαλλε στη διαmicroόρφωση των παντόςτύπου αντιλήψεων για τον χώρο από τις οmicroάδες πληθυσmicroού και στις προσπάθειέςτους για laquoκατάληψήraquo του νέου χώρου εγκατάστασής τους και επιβολή τους67 Ησταδιακή διείσδυση των χριστιανών ελλήνων επιχειρηmicroατιών και εν microέρει των Αρ-microενίων68 στον βορεινό φραγκοmicroαχαλά και στις περιφερειακές πλούσιες συνοικίεςmicroπορεί να εξηγηθεί και microε αυτήν την οπτική ίσως να πρόκειται για microια όσο το δυ-νατόν αποmicroάκρυνση από την τουρκική παραδοσιακή γειτονιά και την ένταξη στηννέα πόλη Ήταν σε αυτόν τον φραγκοmicroαχαλά που ο κοινωνικός συγχρωτισmicroός θαmicroας επέτρεπε να microιλούmicroε ίσως για κοσmicroοπολιτισmicroό στη Σmicroύρνη αν και θα προτι-

63 Mason A (2000) Community Solidarity and Belonging Levels of Community and their Norma-tive Significance Cambridge Cambridge University Press ιδίως 17-38 ευχαριστώ τον κ ΣωτήρηΚουτmicroάνη που έθεσε στη διάθεσή microου το υλικό αυτόmiddot Sanders I (1966) The Community ndash AnIntroduction to a Social System New York The Ronald Press Co

64 Η Zandi-Sayek Οttoman Izmir όπ 6 προχωρεί σε επισηmicroάνσεις για τον ρόλο των laquourban spaceand the spatial practices as a lens to investigate the dynamic nature of identityraquo στην περίπτωσητης Σmicroύρνης και βασίζει εκεί τη σχετική της ανάλυση

65 Georgelin H (2005) La fin de Smyrne Du cosmopolitisme aux nationalismes Paris CNRS Edi-tions 184-200middot Kechriotis The Greeks of Izmir όπ 53 62

66 Για πληθυσmicroιακές λεπτοmicroέρειες βλ παραπάνω σηmicro 4367 Freitag U Fuhrmann M Lafi N and Riedler Fl (eds) (2011) The City in the Ottoman Empire

Migration and the Making of Urban Modernity London New York Routledge68 Ter Minassian A (2006) Les Armeacuteniens le dynamisme drsquoune petite communauteacute στο Smyrnelis

M-C (ed) Smyrne la ville oublieacutee 1830-1930 Meacutemoires drsquoun grand port ottoman Paris Edi-tions Autrement 79-92



microούσα τον όρο laquoπλουραλισmicroόraquo69 microια και για το σύνολο της πόλης ο συγχρωτισmicroόςήταν εmicroφανής microάλλον στα ηmicroερήσια παζάρια και στέκια συναλλαγών και λιγότεροστην καθηmicroερινότητα και στην πραγmicroατική κοινωνική συνύπαρξη Στην Κωνσταν-τινούπολη η ένταξη στον νέο χώρο και η ανάδειξη νέων territorialities έγιναν πιοεύκολες και διακριτές καθώς το δεύτερο microισό του 19ου αιώνα στο Πέραν κατrsquo επέ-κταση του Γαλατά διαmicroορφώθηκε microια νέα πόλη microέσα στην πόλη microε τις δικές τιςσυνθήκες και τη δική της συνοmicroιλία microε τον ζωτικό χώρο70

Για να microείνουmicroε λίγο στον χώρο και στην laquoκατάληψήraquo του και επιβολή σrsquoαυτόν από τις διάφορες οmicroάδες θα rsquoθελα να επιmicroείνω λίγο microε την αναφορά σε κά-ποιες εικόνες Αντικρίζοντας microια απεικόνιση της Σmicroύρνης σε microια carte postale του190371 εντοπίζουmicroε την προβολή των δυο ορθόδοξων ναών στον χώρο ∆ιαβάζονταςτον τοπογραφικό χάρτη72 της πόλης λίγο πριν την καταστροφή διαπιστώνουmicroε ότιβορείως της Αγίας Φωτεινής και του Αγίου Γεωργίου που ήταν άλλωστε και νεό-τερες συνοικίες73 της ίδιας περίπου περιόδου δεν υπήρχαν τζαmicroιά αλλά και microόνοδύο ναοί ο αγγλικός και αυτός του Αγίου Ιωάννου ενώ το ίδιο συνέβαινε και στηνευρεία περιοχή πίσω από την προκυmicroαία74 Θα αποτολmicroήσω microια ακόmicroη σύγκρισηΗ εικόνα εδώ microας microεταφέρει στην επέκταση και την όψη της Τεργέστης από τα τέλητου 18ου αιώνα Στην ευρεία microοντέρνα cittagrave nuova που διαmicroορφώθηκε σε προσχω-microατικό έδαφος στους πρόποδες του λόφου του San Giusto (όπου η έδρα των ευγε-νών πατρικίων και της microεσαιωνικής πόλης) οικοδοmicroήθηκαν και δεσπόζουν ndashmicroόνοσε microικρή τοπογραφική απόσταση microεταξύ τουςndash ο καθολικός ναός του Αγίου Αντω-νίου δίπλα του σχεδόν ο πρώτος ελληνοσερβικός ορθόδοξος ναός του Αγίου Σπυ-ρίδωνα λίγο πιο κάτω πάνω στην παραλία ο ελληνορθόδοξος ναός του ΑγίουΝικολάου75 Ας επισηmicroανθεί ότι πάνω στην παραλία microόνος αυτός ανεγέρθηκε καιστα επόmicroενα χρόνια ενώ λίγο πιο microέσα η εβραϊκή συναγωγή και οι δύο ναοί τωνκαλβινικού και αυγουστιανού προτεσταντικών δογmicroάτων ήταν όλοι αποτέλεσmicroατης πολιτικής ανοχής του Ιωσήφ Β΄ απέναντι στις θρησκείες κατά τη δεκαετία 1780

69 Σκέψεις για το θέmicroα βλ Kechriotis The Greeks of Izmir όπ 61 70 Από τη βιβλιογραφία microνηmicroονεύω Μήλλας Α (2002) Πέρα το Σταυροδρόmicroι της Ρωmicroιοσύνης

Αθήνα Μίλητοςmiddot Σταmicroατόπουλος Κ και Μήλλας Α (1990) Κωνσταντινούπολη αναζητώνταςτη βασιλεύουσα Αθήνα Λούση Μπρατζιώτηmiddot Tischler U (ed) (2006) From ldquomilieu de meacutemoirerdquoto ldquolieu de meacutemoirerdquo The Cultural Memory of Istanbul in the 20th Cent Muumlnchen Martin Mei-denbauer Eldem E (2013) Istanbul as a Cosmopolitan City Myths and Realities στο QuaysonA and Daswani G (eds) A Companion to Diaspora and Transnationalism Hoboken NJ Wiley-Blackwell 212-230 όπου σοβαρή συζήτηση για τον κοσmicroοπολιτισmicroό

71 Κιτροmicroηλίδης Π (2002) Οι φυσιογνωmicroίες microιας πόλης στο Σmicroύρνη Η Μητρόπολη του Μικρα-σιατικού Ελληνισmicroού [Σειρά Χαmicroένες Πατρίδες] Αθήνα ΤΑ ΝΕΑ 8

72 Γιαννακόπουλος Γ (2002) Στη Σmicroύρνη πριν την Καταστροφή στο Σmicroύρνη Η Μητρόπολη τουΜικρασιατικού Ελληνισmicroού [Σειρά Χαmicroένες Πατρίδες] Αθήνα ΤΑ ΝΕΑ 48

73 Καραδήmicroου-Γερολύmicroπου Η πόλη-λιmicroάνι της Σmicroύρνης όπ 2674 Καραδήmicroου-Γερολύmicroπου Α (χχ) Αναζητώντας τον χαmicroένο αιώνα στη χωρική εξέλιξη της Σmicroύρ-

νης (1822-1922) στο Ο Έξω-Ελληνισmicroός Κωνσταντινούπολη και Σmicroύρνη 1800-1922 (30-31 Οκτ1998) Επιστηmicroονικό συmicroπόσιο Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισmicroού και Γενικής Παι-δείας Αθήνα 269-295 εδώ σ 271-272 για τα συmicroβαίνοντα στη Σmicroύρνη

75 Κατσιαρδή-Hering Ελληνική παροικία της Τεργέστης όπ 215-238



Στη λοιπή νέα κοσmicroική πόλη που κτίσθηκε επί Μαρίας Θηρεσίας και Ιωσήφ Β΄ microεκόπο αναζητεί κανείς άλλους ιστορικούς ναούς Να προσθέσω εδώ ότι η microικρή κοι-νότητα των Σέρβων microε πρόφαση (microάλλον) ζητήmicroατα στατικότητας αλλά περισσό-τερο για λόγους εθνικιστικού prestige γκρέmicroισαν το 1859 τη microικρή βασιλική τωνmicroέσων του 18ου αιώνα που είχαν οικοδοmicroήσει από κοινού microε τους Έλληνες προ-κειmicroένου να ανεγείρουν το 1861 τον επιβλητικό χρυσοποίκιλτο εσωτερικά νέο ναό76Και δύο τελευταίες συγκρίσεις Εξερχόmicroενος ο oλίγον ανυποψίαστος επισκέπτηςαπό το υπόγειο τελεφερίκ στην πλατεία Taksim στην κορυφή του λόφου στα όριατου Πέραν (Beyoğlu) αντικρίζει τον επιβλητικό ναό της Αγίας Τριάδας77 τον microόνοναό σε αρκετή γεωγραφική απόσταση στην κοσmicroική περιοχή Επισκεπτόmicroενος microά-λιστα για πρώτη φορά την Κωνσταντινούπολη και ερχόmicroενος από την παραδοσιακήΠόλη όπου το Οικουmicroενικό Πατριαρχείο φιλοξενείται πίσω από τον τοίχο που πε-ριβάλλει τον microικρό ναό του Αγίου Γεωργίου δεν microπορεί παρά να συλλογίζεται γιατα όρια της territoriality Οι περισσότεροι ναοί της εποχής οικοδοmicroούνταν στον λε-γόmicroενο νεοβυζαντινό ρυθmicroό ή microε εκλεκτικιστικό στύλ ενώ οι ελληνορθόδοξοι ναοίστο Λίβερπουλ και στο Λονδίνο microιmicroούνταν το πρότυπο των κωνσταντινουπολίτικωνναών Εντάσσεται ίσως το ρεύmicroα αυτό στο πλαίσιο του Ιστορισmicroού (Historismus)των αντίστοιχων τάσεων οικοδόmicroησης νεογοτθικών ναών στις ευρωπαϊκές microεγα-λουπόλεις το δεύτερο microισό του 19ου αιώνα microέσα στον ρυθmicroό των πολεοδοmicroικώντους ανακαινίσεων και ανακατατάξεων78 Πρόκειται επίσης για την επίδειξη επι-βολής της δύναmicroης79 που οι νέοι Ρωmicroιοί αστοί του Πέραν θέλησαν να αναδείξουνκαι το έκαναν και microε άλλους ναούς microε σχολεία ιδρύmicroατα κλπ συναγωνιζόmicroενοιάλλωστε σε επιβλητικότητα του στιλ και της microεγαλοπρέπειας τα κτίρια των πρε-σβειών γύρω από τον δρόmicroο του Πέραν80 αλλά και των άλλων κυρίαρχων οικονο-microικά δυνάmicroεων των Λεβαντίνων Για τις κοινωνίες αυτών των ανθρώπων και τηνανάδειξή τους θα παροmicroοίαζα τον ρόλο των οθωmicroανικών microεταρρυθmicroίσεων του δεύ-τερου microισού του 19ου αιώνα microε τα προνόmicroια που έδιναν οι κεντρικές ευρωπαϊκές δυ-νάmicroεις και η Ρωσία του τέλους του 18ου αιώνα στους παροίκους για να ανεγείρουν

76 Milossevich G e Bianco-Fiorin M (1978) Ι Serbi a Trieste Storia Religione Arte Udine Istitutoper lrsquoEnciclopedia nel Friuli Venezia Giuliamiddot Medaković D und Milošević Dj (1987) Chronikder Serben in Triest Belgrad Jugoslovenska Revijamiddot Katsiardi-Hering City-ports όπ 152 155

77 Αγία Τριάδα και Ταξίmicro ∆ιαθέσιmicroο στον δικτυακό τόπο httpwwwyoutubecomwatchv=IeZioqRIEv0 146΄ (πρόσβαση στις 10113) Εκκλησίες της Οmicroογένειας ΑγίαΤριάδα Σταυροδροmicroίου ∆ιαθέσιmicroο στον δικτυακό τόπο httpomogeneia-turkeycomchurchkiliseayatriadahtml (πρόσβαση στις 10113) Μήλλας Πέρα όπ σ 220 312329-331 Σταmicroατόπουλος και Μήλλας Κωνσταντινούπολη όπ σ 28-29 108-110 Κολώ-νας Β (2005) Έλληνες Αρχιτέκτονες στην Οθωmicroανική Αυτοκρατορία (19ος-20ός αι)Αθήνα Ολκός 32-33 ∆εν κατόρθωσα να συmicroβουλευθώ το O ιερός ναός της Αγίας ΤριάδοςΣταυροδροmicroίου - Οικουmicroενικό πατριαρχείο Εκδ Φανάριον (Σταmicroούλη ΑΕ)

78 Haas und Stekl όπ 14 79 Fuhrmann όπ 21 26-27middot Κολώνας Β (χχ) Έλληνες αρχιτέκτονες και αρχιτεκτονική έκφραση

του ελληνισmicroού στην Κωνπολη (19ος-20ός αι) στο Ο Έξω-Ελληνισmicroός Κωνσταντινούπολη καιΣmicroύρνη 1800-1922 (30-31 Οκτ 1998) Επιστηmicroονικό συmicroπόσιο Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνι-κού Πολιτισmicroού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 257-268

80 Mήλλας Πέρα 168-169 183 244-247 αντιπροσωπευτικές φωτογραφίες



τους ναούς και να ιδρύσουν τις κοινότητές τους Θα κλείσω τη σύγκριση microε έναακόmicroη παράδειγmicroα (που microπορούν να πολλαπλασιασθούν και γιrsquo αυτό πρότεινα εξαρχής τη σύγκριση των τριών αστικών οθωmicroανικών κέντρων και την ανάδειξη καιαλληλοσύνδεσή τους microε τα αστικά στρώmicroατα της ελληνικής διασποράς) microε αυτό λοι-πόν της Βραΐλας81 Ήταν παραδουνάβιο λιmicroάνι που η ανάπτυξή του εκτινάχθηκε χάρηστις αλλαγές του οικονοmicroικού ρου των πραγmicroάτων microετά το 1830 και ιδίως microετά τονΚριmicroαϊκό πόλεmicroο Και εδώ αναπτύχθηκε στην ίδια πεντηκοντατία από τα 1860 κεmicroια ισχυρή ελληνική παροικία τόσο που ανάmicroεσα στην ντόπια κοινωνία κυριαρχούσεη γνώmicroη ότι η πόλη ήταν laquoκατειληmicromicroένηraquo από τους Έλληνες Λίγα microέτρα microακριά απότην κεντρική πλατεία των Αρχαγγέλων82 (σήmicroερα Traian) σε κεντρική λεωφόρο ορ-θώνεται ο επιβλητικός σε εκλεκτικιστικό στυλ ελληνορθόδοξος ναός του Ευαγγελι-σmicroού83 που κόστισε στα τέλη του 19ου αιώνα στην κοινότητα ποσά που δεν microπορούσενα αντέξει Ο ∆ηmicroήτρης Κοντογεώργης microας έχει πληροφορήσει άριστα γιrsquo αυτά84 Oιεργασίες του συναδέλφου αρχιτέκτονα κ Κολώνα για τα οικήmicroατα των Ελλήνων στηΡουmicroανία και στην ΚριmicroαίαΟυκρανία85 κοντά στο έργο του για τους έλληνες αρχι-τέκτονες της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας86 θα έχουν πολλά να microας δώσουν για τηνπρόταση εργασίας σχετικά microε τη συmicroβολή των Ελλήνων στην πολεοδοmicroική ανάπτυξητων πόλεων-λιmicroανιών της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας αλλά και της ∆ιασποράς Ησύγκριση και των κτιρίων ιδιοκτησίας Ελλήνων στην Τεργέστη87 τη Βραΐλα88 τηνΟδησσό το Πέραν89 microόνο εποικοδοmicroητικά αποτελέσmicroατα θα microπορούσε να microας δώσει

81 Για την ένταξη των λιmicroανιών του Κάτω ∆ούναβη στα δίκτυα των πόλεων-λιmicroανιών βλ JordachiC (2010) Global Networks Regional Hegemony and Seaport Modernization on the LowerDanube στο Kolluoğlu B and Toksoumlz M (eds) Cities of the Mediterranean from the Ottomanto the Present Day London New York IB Tauris 157-182

82 [Atunci si Acum] ndash Piata Traian ∆ιαθέσιmicroο στον δικτυακό τόπο httpbrailavechewordpresscom20110530atunci-si-acum-ndash-piata-traian (πρόσβαση στις 212013) καθώς και httpbrai-lavechefileswordpresscom201107 piatasfarhanghelipng (πρόσβαση στις 212013) Ευχαριστώτον κ ∆ηmicro Κοντογεώργη για την υπόδειξη Βλ επίσης Braila Traian strada Rubinelor ∆ιαθέσιmicroοστον δικτυακό τόπο httpmapsgoogle grmapshl=elamptab=wl (πρόσβαση στις 212013)

83 Ο π Κουρελάρου Β (2008) Οι εκκλησίες των ελληνικών κοινοτήτων της Ρουmicroανίας του ΙΘ΄ αι Θεσ-σαλονίκη ΙΜΧΑ Αφοί Κυριακίδη 263 συγκρίνει τον ναό microε εκείνον της Αγίας Τριάδας του Πέραν

84 Κοντογεώργης ∆ (2012) Η ελληνική διασπορά στη Ρουmicroανία Η περίπτωση της ελληνικής παροι-κίας της Βραΐλας (περ 1820-1914) ∆ιδακτορική ∆ιατριβή Τmicroήmicroα Ιστορίας και ΑρχαιολογίαςΠανεπιστήmicroιο Αθηνών κεφάλαιο για την εκκλησία και την οικοδόmicroησή της

85 Colonas V (2010) Architectural Expression of the Greeks in the Nineteenth-Century Cities of the Seaof Azov Region The Case of Taganrog International Journal of Maritime History 22(1) 269-278

86 Κολώνας Β (2005) Έλληνες αρχιτέκτονες στην Οθωmicroανική Αυτοκρατορία (19ος-20ός αιώνας) Αθήνα Ολκός87 Nicolaidi Sp (1990) La presenza greca a Trieste Trieste SAGImiddot Pozzetto M (1980) Gli uomini

che hanno lsquofattorsquo Trieste La Bora IV5 16-29 και V1 (1981) 13-2088 Ακριβοπούλου Σ(2011) Παραδουνάβιες Ηγεmicroονίες [Κοιτίδες Ελληνισmicroού 17] Αθήνα Η Καθηmicroερινή 64-69∆ιαθέσιmicroο στον δικτυακό τόπο httpwwwacademiaedu 1135131_The _Greeks_in_Romania(πρόσβαση στις 1212013)middotπ Κουρελάρου όπ 258

88 Ακριβοπούλου Σ (2011) Παραδουνάβιες Ηγεmicroονίες [Κοιτίδες Ελληνισmicroού 17] Αθήνα Η Κα-θηmicroερινή 64-69 ∆ιαθέσιmicroο στον δικτυακό τόπο httpwwwacademiaedu 1135131_The_Greeks_in_Romania (πρόσβαση στις 1212013)middotπ Κουρελάρου όπ 258

89 Μήλλας Πέρα όπ 28-29 108-110 ορισmicroένα από τα κτίρια



Θα κλείσω αυτήν την περιήγηση microε κάποιες σκέψεις για τις κοινωνικές συγ-κρούσεις και τη διαmicroόρφωση ταυτοτήτων Η Σmicroύρνη όπως άλλωστε και οι πόλεις-λιmicroάνια που στην οmicroάδα σύγκρισης εξ αρχής την ενέταξα ήταν η πόλη τωνmicroεταναστεύσεων H πόλη των προξένων και των nationsπαροικιών τους= απότοκοτων διοmicroολογήσεων της Πύλης προς τους ευρωπαίους εmicroπόρους Σmicroύρνη πόλη τωνmicroπερατλήδων microιας οmicroάδας ανθρώπων microε ασαφή στην πράξη νοmicroικά χαρακτηρι-στικά που άλλαζαν συχνά laquoυπηκοότηταraquo και κατέληγαν ∆αλmicroατίνοι στην κατα-γωγή βενετοί υπήκοοι στην υπηρεσία αψβούργων προξένων microετά το 1797 microεαπορία ένταξής τους όταν διαλύθηκαν το 1918 οι αυτοκρατορίες Η πόλη των Λε-βαντίνων90 της κοινωνικής τάξης που αναπτύχθηκε αντίστοιχα στο Πέραν και αν-δρώθηκε εκτός των εθνικών χαρακτηριστικών που ο εθνικισmicroός θέλησε από τοτέλος του 18ου αιώνα να επιβάλει και να προσδιορίσει τους κατοίκους ιδιαίτερασε πολυεθνικές αυτοκρατορίες και πολυεθνικές πόλεις όπως η Σmicroύρνη και τοΠέραν Σmicroύρνη Γκιαούρ Ιζmicroίρ η πόλη των Greci κατά τις ξενόγλωσσες αφηγήσειςτων ευρωπαίων περιηγητών και προξένων η πόλη των Ρωmicroιών91 των ελλήνων υπη-κόων του νεοσύστατου από το 1830 ελληνικού κράτους Ρωmicroαίικη και νεοτερικήελληνική συνείδηση διαmicroορφούmicroενη από την εκκλησία την αστική παιδεία microέσααπό τον δρόmicroο των κοινωνικών συγκρούσεων των προεπαναστατικών χρόνων καιτην παγίωση της αυτοπεποίθησης κατά το γύρισmicroα του 19ου αιώνα ύστερα από τηνπεντηκονταετία 1870 περ-1920 την τόσο καίρια για την αναδιαmicroόρφωση της αστι-κής της microεσαίας τάξης (middle class) στην Οθωmicroανική Αυτοκρατορία ndashιδιαίτεραστο Πέραν τη Θεσσαλονίκη τη Σmicroύρνηndash αλλά και της αντίστοιχης στις πόλεις λι-microάνια της διασποράς στη Μαύρη Θάλασσα ndashΟδησσό Βραΐλα Γαλάτσι Κωνστάν-τζα Βάρνα κάndash της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο και ακόmicroη στο microικρό ελληνικόκράτος Για όλους αυτούς η Σmicroύρνη ήταν η νέα πατρίδα ο νέος τόπος αναφοράςκαι διαmicroόρφωσης microιας διακριτής τοπικής ταυτότητας αυτής του laquoΣmicroυρνιούraquo Εδώmicroπορούmicroε να αναλογισθούmicroε τη διαδικασία της διαmicroόρφωσης της περίφηmicroης tries-tinitagrave92 στην πραγmicroατικά κοσmicroοπολίτικη Τεργέστη όπου δεν υπήρξαν διακρίσειςγειτονιών εθνοθρησκευτικών Η Τεργέστη ήταν πραγmicroατικά ένα melting pot (του-λάχιστον από τη γένεσή της ως ελεύθερου λιmicroανιού το 1719 ώς το τέλος της Αυ-στρο-Ουγγαρίας 1918) Triestini αισθάνονταν όλοι οι εκ microετανάστευσης κάτοικοίτης που συνέβαλαν στην τοπογραφική εξέλιξή της Και όσοι συmicromicroετείχαν στους οι-κονοmicroικούς φορείς της πόλης στις φιλολογικές και κοινωνικές χωρίς εθνικό χαρα-κτήρα λέσχες και συλλόγους της Παράλληλα διατηρούσαν την εθνική συνείδησήτους τουλάχιστον όσοι από αυτούς κρατούσαν δεσmicroούς microε τις αφετηρίες και τακράτη καταγωγής τους ή λόγω της θρησκευτικής τους συνοχής όπως οι Έλληνες

90 Schmitt όπ 100 όπου και βιβλιογραφίαmiddotSchmitt OJ (2006) Levantins Europeacuteens et jeux drsquoi-dentiteacute στο Smyrnelis M-C (ed) Smyrne la ville oublieacutee 1830-1930 Meacutemoires drsquoun grandport ottoman Paris Editions Autrement 106-120

91 Kechriotis V (2006) La Smyrne grecque des communauteacutes au pantheacuteon de lrsquohistoire στο Smyr-nelis M-C (ed) Smyrne la ville oublieacutee 1830-1930 Meacutemoires drsquoun grand port ottoman ParisEditions Autrement 63-78

92 Κατσιαρδή-Hering City-ports όπ 154



οι Αρmicroένιοι οι Σέρβοι οι Σλοβένοι αργότερα οι Εβραίοι Αντίστοιχη διαmicroόρφωσηεmicroφανίζεται στο Πέραν της Κωνσταντινούπολης93 που κατά την πρότασή microου θαmicroπορούσαmicroε να συγκρίνουmicroε την εξέλιξή του microε την ανάπτυξη των αντίστοιχωνδιασπορικών κοινωνιών και πόλεων-λιmicroανιών Ο πληθυσmicroός του αυξάνεται κάθετατο δεύτερο microισό του 19ου αιώνα Οι Levantiner (Λεβαντίνοι) όπως ενίοτε αυτοα-ποκαλούνται και πάντως συνιστούν διακριτή κατηγορική κοινωνικοοικονοmicroικήενότητα αποτελούν τη νέα δυναmicroική κοινωνία που εκmicroεταλλεύεται ή και ανδρώ-νεται microέσα από τις οθωmicroανικές microεταρρυθmicroίσεις Έχουν περισσότερα κοινά microε τουςαντίστοιχους λεβαντίνους στη Σmicroύρνη microε τους δυτικούς εmicroπόρους στην Ευρώπηπαρά microε την οθωmicroανική εντός των τειχών Πόλη την Ιστανmicroπούλ

Και τελειώνοντας παραmicroένω στην πρόταση που εξ αρχής διατύπωσα για τηνένταξη της Σmicroύρνης στην αλυσίδα των αστικών πόλεων της Οθωmicroανικής Αυτοκρα-τορίας αλλά και αυτών της διασποράς ιδίως κατά τον microακρό 19ο αιώνα ΣτηΣmicroύρνη ο ποικίλος διαχρονικά εκ microετανάστευσης πληθυσmicroός που συγκεντρώθηκειδίως microετά τα Ορλωφικά (1770) και τη ναυmicroαχία του Τσεσmicroέ οδηγήθηκε σε πολ-λαπλές κοινωνικές ζυmicroώσεις Η κοινωνία της Σmicroύρνης ήταν σε microια συνεχή αναδια-microόρφωση καθώς βασιζόταν στη microετανάστευση και στα διαρκώς ανακα -τατασσόmicroενα οικονοmicroικά περιβάλλοντα Πολύ σύντοmicroα από τη δεκαετία του 1780και microε καίριους σταθmicroούς το 18091811 1819 παρατηρούνται ιδεολογικές αντιπα-ραθέσεις για τις οποίες η βιβλιογραφία είναι πλούσια αλλά αφήνει ακόmicroη περιθώ-ρια αναστοχασmicroού94 Στη Σmicroύρνη το παλιό τοπικό εmicroπορικό κατεστηmicroένοσυγκρούεται microε το καινούργιο το διαρκώς ανανεούmicroενο ανασυντασσόmicroενο σε νέεςσυmicromicroαχίες το διεθνοποιούmicroενο Είναι από τα τέλη του 18ου αιώνα οι παλιές κοι-νωνικές οmicroάδες που βλέπουν να laquoαπειλούνταιraquo κοινωνικά οικονοmicroικά νοοτρο-πιακά από τους νεοερχόmicroενους εκ ∆υσmicroών εmicroπόρους οι οποίοι έχουν τιςδιασυνδέσεις τους εν microέρει στους τόπους αφετηρίας τους στον ευρωπαϊκό χώροκαι εν microέρει στo νέo τους αγκυροβόλι Οι επαφές τους δεν είναι απαραίτητα microε φο-ρείς διασυνδεmicroένους microε την οθωmicroανική διοίκηση και microε τη ντόπια αγροτοεmicroπορικήκοινωνία Και αυτό θα φανεί πιο έντονα στις κρίσεις του 180911 και 1819 Οιοξείες αντιπαραθέσεις microε επίκεντρο το Φιλολογικό Γυmicroνάσιο και την ΕυαγγελικήΣχολή δεν είναι ίσως παρά η αντίθεση των ξένων και δυτικοθρεmicromicroένων λογίων microε

93 Mansel Ph (1995) Constantinople a City of the Worldrsquos Desire (1453-1924) London John Mur-ray 278-280middot βλ επίσης Εξερτζόγλου Χ (1996) Εθνική ταυτότητα στην Κωνσταντινούπολη τον19ο αι Ο laquoΕλληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεωςraquo 1861-1912 Αθήνα Νεφέλη

94 Από την πλούσια βιβλιογραφία σηmicroειώνω Μπουmicroπουλίδης Φ (1959) Σχολιάς 1812 Ανέκδοτον στι-χούργηmicroα περί των σχολικών πραγmicroάτων Σmicroύρνης αρχοmicroένου του ΙΘ΄ αιώνοςΜικρασιατικά Χρονικά8 402-445middot Καρατζάς Στ (1958) Σmicroύρνης τραγωδίες ∆ύο ανέκδοτα ποιήmicroατα σχετικά microε ταραχές στηΣmicroύρνη 1788 1810 Αθήνα Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδώνmiddot Βέης Ν (1963) Πέντε έγγραφα περίτου Φιλογογικού Γυmicroνασίου Σmicroύρνης Μικρασιατικά Χρονικά 10 259-292middot Ηλιού Φ (1981) Κοι-νωνικοί αγώνες και διαφωτισmicroός Η περίπτωση της Σmicroύρνης (1819) [Σειρά Θεωρία και Μελέτες Ιστο-ρίας 3] Αθήνα Μνήmicroωνmiddot Κιτροmicroηλίδης Π (1982) Ιδεολογικές συνέπειες της κοινωνικής διαmicroάχηςστη Σmicroύρνη (1809-1819) ∆ελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών 3 9-39



τmicroήmicroα των ντόπιων εmicroπόρων95 Τους κραδασmicroούς των αντιπαραθέσεων των ντόπιωνανακατατασσόmicroενων κοινωνικών οmicroάδων απορρόφησαν οι laquoξένοιraquo Θεσσαλοί Κων-σταντίνος Κούmicroας και Στέφανος Οικονόmicroου για να περιοριστώ σε λίγους προς τηνντόπια κοινωνία ξένους που πριν καταλήξουν στην Σmicroύρνη είχαν περάσει και απόκέντρα της ∆ιασποράς αλλά ήσαν και ενταγmicroένοι στον κύκλο του χιώτη εν microέρεισmicroυρνιού Κοραή που όmicroως ζούσε στο Παρίσι Η σύγκριση των ονοmicroάτων δρώντωνπροσώπων (στο microέτρο που σώζονται) στον σmicroυρναίικο χώρο microε τα τόσα πλέον γνω-στά ονόmicroατα εmicroπόρων της ∆ιασποράς ή του Γαλατά microπορεί να δείξει την όποιασυνοχή κοινωνικών ιδεολογικών τάσεων αλλά και εκείνη των διαρκώς ανασυν-τασσόmicroενων microεσαίων κοινωνικών οmicroάδων Το ότι ο Αδαmicroάντιος Κοραής και ο κύ-κλος του κινούνται πίσω από τις νέες laquoξενόφερτεςraquo οmicroάδες και τους πολιτισmicroικούςοραmicroατισmicroούς τους ενισχύει το επιχείρηmicroά microου για τις κοινωνικές κρίσεις που γεν-νιώνται στο νεότευκτο εmicroπορικό λιmicroάνι και κυρίως στις γειτονιές του και τις laquoκοι-νότητέςraquo του Και εδώ η αστική κοινωνιολογία microας βοηθά να διαπιστώσουmicroε τηδιαδικασία γένεσης κοινοτήτωνcommunities που καθορίζουν και τους microεταξύ τωνανθρώπων κοινωνικούς και χωροταξικούς δεσmicroούς αλλά και τις microεταξύ τους δια-δράσεις96 εντός microιας microεγαλούπολης όπως είναι αυτή η αναπτυσσόmicroενη ΣmicroύρνηΣτη Σmicroύρνη δοκιmicroάσθηκαν και microάλιστα ερήmicroην της κεντρικής εξουσίας οι κοινω-νικές αλλαγές που θα συνέβαιναν στην Κωνσταντινούπολη από το δεύτερο microισότου 19ου αιώνα microετά τις microεταρρυθmicroίσεις του Τανζιmicroάτ Την πεντηκονταετία 1870-1922 παρατηρείται η ανάπτυξη των κοινωνιών του Πέραν microακρυά από τον ασφυ-κτικό κλοιό της οθωmicroανικής διοίκησης της σουλτανικής Πόλης Η Σmicroύρνη θαmicroπορούσε να αποτελέσει case study για αστική κοινωνιολογική microελέτη για τα microελ-λούmicroενα στην Οθωmicroανική Αυτοκρατορία αλλά και στη microετέπειτα τουρκική δηmicroο-κρατία Για το λιmicroάνι της η Ελληνική Επανάσταση αποτέλεσε microικρό διάλειmicromicroαίσως microάλιστα τη διευκόλυνε και η microετακίνηση και προσφύγων ή πάντως εmicroπορικώνmicroεταναστών και η γειτνίασή της microε τον ναυτικό δρόmicroο προς την Ερmicroούπολη τηςΣύρου που συνοικίσθηκε από οmicroάδες διωγmicroένων Χιωτών κατά βάση οι οποίοιέψαχναν το νέο αγκυροβόλι των επιχείρησεών τους στον δρόmicroο προς τη Σmicroύρνηαλλά και τον Γαλατά της Κωνσταντινούπολης όπου είχαν το κέντρο τους από τις

95 Αντίστοιχες έντονες συγκρούσεις δεν έλαβαν χώρα στο άλλο ανεπτυγmicroένο κέντρο εmicroπορίου ταΙωάννινα παρά τις διαφορές της κοινωνίας και τις αντιπαραθέσεις γύρω από τα εκπαιδευτικάΊσως η αιτία βρίσκεται στον περισσότερο ενιαίο χαρακτήρα της εκεί ντόπιας κοινωνίας

96 Η κοινωνική ανθρωπολογική συζήτηση περί τις κοινότητεςcommunities και γειτονιές (Neighbour-hoods) έχει αναπτυχθεί έντονα τελευταία όχι microόνο microέσα στο πλαίσιο της ιστορίας των πόλεων αλλάκαι των microεταναστεύσεων Επιλέγω Nevola F (2010) Introduction Locating Communities in theEarly Modern Italian City Urban History 37(3) 350-353 ∆ιαθέσιmicroο στον δικτυακό τόπο httpjour-nalscambridgeorgabstract_ S0963926810000490 (πρόσβαση στις 14122012) ευχαριστώ την κ ΑνΓιαγκάκη για την υπόδειξηmiddot Harth A Herlyn Ul Scheller G und Tessin W (2012) Stadt als lokalerLebenszusammenhang Gemeindestudien als Ansatz in der Stadtsoziologie Wiesbaden Springer 711-12 ∆ιαθέσιmicroο στον δικτυακό τόπο httplinkspringercomchapter 101007978-3-531-93490-7_2 (πρόσβαση στις 1212013)middot Strutz J (2002) Kulturelle Nachbarschaft Zur Konjunktur einesBegriffs στο Kofler G Le Roder J und Strutz J (Hg) Κulturelle Nachbarschaft Zur Konjuktureines Begriffs Klagenfurt Wien Ljubljana Sarajevo Wieser Verlag 7-24



αρχές του 18ου αιώνα97 και διεθνώς Το παράδειγmicroά τους θα ακολουθούσαν νέεςδυναmicroικές οmicroάδες στην ευρύτερη περιοχή του Πέραν αποτέλεσmicroα και αυτές microετα-ναστευτικών κινήσεων του δεύτερου microισού του 19ου αιώνα Η καταστροφή ουσια-στικά το 1821 της διοικητικά αγκιστρωmicroένης από το οθωmicroανικό κατεστηmicroένοφαναριώτικης κοινωνίας άνοιγε στις συνοικίες του Πέραν τους ορίζοντες για τηνανάπτυξη microιας νέας οικονοmicroικής-κοινωνικής οντότητας98 που περισσότερα κοινάείχε microε τον φραγκοmicroαχαλά της Σmicroύρνης τις κοσmicroοπολίτικες Οδησσό και Τεργέστηκαι λιγότερο microε τις εντός των τειχών της Πόλης παραδοσιακές ορθόδοξες κοινότητεςΣε όλα αυτά τα αστικά κέντρα αναπτύχθηκε microια πολλαπλών οριζόντων laquomicroεσαίατάξηraquo που χαρακτηριζόταν εκτός από τους εmicroποροτραπεζικούς- χρηmicroατιστηριακούςπροσανατολισmicroούς και από το ενδιαφέρον για την παιδεία (Bildung) και τις τέχνεςχτίζοντας έτσι microια στενή σχέση ανάmicroεσα στην οικονοmicroική και την εκπαιδευτική αστι-κότητα (Wirtschaftsbuumlrgertum Bildungsbuumlrgertum)99

Κλείνοντας το σκιαγράφηmicroα αυτό νοmicroίζω ότι είναι ανάγκη να προχωρήσουmicroεσε microια νηφάλια επανεξέταση και συγκριτική κριτική αποτύπωση των ποικιλόmicroορ-φων επί microια πεντηκονταετία προεπαναστατικών κοινωνικών αντιπαραθέσεων καιεξεγέρσεων αλλά και τις τιmicroωρητικές εκδικητικές στάσεις των οθωmicroανικών αρχώναπέναντι στους χριστιανικούς πληθυσmicroούς της πόλης ανεξάρτητα από τη στάσητων ντόπιων Σmicroυρνιών (1770 microετά τη ναυmicroαχία του Τσεσmicroέ laquoρεmicroπέλιοraquo του1797100 ή την άνοιξη του 1821101) Να δούmicroε ακόmicroη συγκριτικά τη στάση των προ-

97 Ως γνωστό από τις αρχές του 18ου αιώνα οι Χιώτες είχαν αναλάβει δυναmicroικά την ανοικοδόmicroηση της κατα-στραφείσας εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη στον Γαλατά που ονοmicroάσθηκε έκτοτε Άγιος Ιωάννης των Χίων καιφρόντισαν για την αποκλειστική διοίκηση της εκκλησίας και της κοινότητας Επεκτάθηκαν και σε αντίστοιχεςεκκλησιαστικές και φιλανθρωπικές αλλά και οικονοmicroικής εκmicroετάλλευσης δραστηριότητες και στα Πριγκη-πόνησα της αντίπερα του Κεράτιου γαλατικής συνοικίας τους και φυσικά κατείχαν τα laquoκλειδιάraquo microέσα απότο πολύπλοκο διεθνές δίκτυό τους για να κρατούν τα ηνία της οικονοmicroίας της Μαύρης Θάλασσας ∆ηmicroιουρ-γούσαν δηλαδή πόλη microέσα στην πόλη Γεωργιάδης ΓΠ (1898) Ο εν Γαλατά Ιερός Ναός του Αγίου Ιωάννουτων Χίων Κωνσταντινούπολη Ευχαριστώ τον κ ∆ Κοντογεώργη για την υπόδειξη

98 Mansel Constantinople όπ99 Kocka J (2004) The Middle Classes in Europe στο Kaelble H (ed) The European Way European

Societies in the 19th and 20th Centuries New York Berghahn 15-43middot Doumlcker Ul (1994) Die Ordnungder buumlrgerclichen Welt Verhaltensideale und soziale Praktiken im 19 Jahrhundert New York CampusVerlagmiddot Ράπτης Κ (1998) Αστικές τάξεις και αστικότητα στην Ευρώπη 1789-1914 Προσανατολισmicroοίτης σύγχρονης ιστοριογραφίας Μνήmicroων 20 211-243 Ευχαριστώ τον συνάδελφο κ Κώστα Ράπτηπου έθεσε στη διάθεσή microου την πλούσια βιβλιοθήκη του για τις αστικές τάξεις

100 Από την πλούσια βιβλιογραφία για το laquoρεmicroπέλιοraquo του 1797 σηmicroειώνω Κωστής Ν Κ Χ (1901) ΣmicroυρναϊκάΑνάλεκτα Το εν Σmicroύρνη Ρεmicroπελλιόν του 1797 κατά νέας ανεκδότους πηγάς ∆ελτίον Ιστορικής και Εθνολο-γικής Εταιρείας της Ελλάδος 6 359-372middot Παπαγιαννόπουλος Ι (1938) Το Ρεmicroπελιό της Σmicroύρνης του 1797κατά νέαν πηγήν Μικρασιατικά Χρονικά 1 241-267middot Βέης N A (1948) Το laquoΜεγάλο Ρεmicroπελιόraquo της Σmicroύρ-νης (Μάρτιος του 1797) κατά νεωτάτας ερεύνας Μικρασιατικά Χρονικά 4 411-422middot Νιφάκης Ν (1964)Ιστορία του Φραγκοmicroαχαλά διά στίχων πολιτικών στο Κουγέας Σ Β (επιmicro) Μανιατικά ιστορικά στιχουρ-γήmicroατα Αθήνα 181-187middot Σιγάλας A (1971) Ο Θρήνος της Σmicroύρνης ή το ρεmicroπελιό των Γενιτσάρων στοΕκλαϊκευmicroένα Μελετήmicroατα ΙΙ Αθήνα 158-168middotClogg R (1982) The Smyrna ldquoRebellionrdquo of 1797 SomeDocuments from the British Archives ∆ελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών 3 71-125

101 Clogg R (1972) Smyrna in 1821 Documents from the Levant Company Archives in the PublicRecord Office Μικρασιατικά Χρονικά 15 313-371



ξένων των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων σε αυτές τις καίριες χρονιές επιθετικής τακτικήςτων οθωmicroανικών αρχών απέναντι κυρίως στους χριστιανούς κατοίκους της πόλης(εδώ προστίθεται και το 1922102) και να δοκιmicroάσουmicroε έτσι τον πολυσυζητηmicroένοlaquoκοσmicroοπολιτισmicroόraquo και την ειρηνική συmicroβίωση στον φραγκοmicroαχαλά ∆εν είναιανάγκη να προχωρούmicroε σε απλουστευτικές συνοπτικές αλλά και απαξιωτικές εχ-θρικές ειρωνικές διατυπώσεις για προγενέστερες έρευνες ιστορικών103 Η ιστορικήεπιστήmicroη είναι παιδί του καιρού της104 και νοmicroίζω ότι 90 χρόνια microετά την αποτρό-παιη καταστροφή είναι καθήκον microας η προσεκτική αποστασιοποιηmicroένη και microε βάσηπηγές γνωστές και νέες αποτύπωση της γένεσης και της ανάπτυξης microιας πλουρα-λιστικής πόλης

102 Georgelin όπ 221-226 όπου και κριτική συζήτηση microε την προηγούmicroενη βιβλιογραφία103 Εδώ αναφέροmicroαι στο ύφος της κριτικής διατύπωσης στη microελέτη παρά τις επιmicroέρους θετικές επι-

σηmicroάνσεις που προσφέρει Καραmicroπελιάς Γ (2009) Κοινωνικές συγκρούσεις και διαφωτισmicroός στηνπροεπαναστατική Σmicroύρνη (1788-1820) Κοραής και Γρηγόριος Ε΄ Αθήνα Εναλλακτικές εκδόσεις

104 Elliott JH (1969) Revolution and Continuity in Early Modern Europe Past and Present 42 40



72 ΣΜΥΡΝΗ Η AΝAΠΤΥΞΗ ΜΙΑΣ ΜΗΤΡOΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚHΣ ΜΕΣΟΓΕΊΟΥ





















































































































































































Τhe_FINAL_FOY_22_10_2015_Layout 1 2812016 209 micromicro 7




























































































































FOY smyrna intro pages 22 10 2015 Layout 1 · χρόνια κατοικώ στην οδό...

Documents

Transcript of FOY smyrna intro pages 22 10 2015 Layout 1 · χρόνια κατοικώ στην οδό...