Εργασία: › pubs › uploads › word › 39.doc · Web view«Η Δημοσιότητα...

Εργασία :«Η Δημοσιότητα της Δίκης»

Μάθημα : Εφαρμογές Δημοσίου ΔικαίουΚαθηγητής : Α. Δημητρόπουλος

Η ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

σελ.Α΄ ΜΕΡΟΣ : Η δημοσιότητα της δίκης

1. Το Πρόβλημα...........................................................................................2

2. α) Ιστορική Επισκόπηση........................................................................3β) Η συνταγματική κατοχύρωση της αρχής στις διάφορες χώρες....4γ) Η Σύμβαση της Ρώμης......................................................................4δ) Η αρχή της δημοσιότητας στο ελληνικό δίκαιο.............................5ε) Η έννοια και ο σκοπός της δημοσιότητας στο ελληνικό δίκαιο....7

3. Σύνταγμα και δημοσιότητα....................................................................9

4. Έμμεση δημοσιότητα............................................................................13

5. Η δημοσιότητα στην ποινική δίκη.......................................................14

6. Απονομή ποινικής δικαιοσύνης και δημοσιότητα...............................16

7. Η δημοσιότητα στη διοικητική δίκη....................................................20

Β΄ ΜΕΡΟΣ : Δημοσιότητα και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

1. Η οπτικοακουστική μετάδοση των δικών...........................................23α) Η εξέλιξη στις διάφορες χώρες.....................................................23β) Τα εκατέρωθεν επιχειρήματα........................................................29

2. Η επιρροή των ΜΜΕ στο δικαίωμα για μια δίκαιη δίκη.....................33

3. Σχολιασμός δικών με μεγάλο τηλεοπτικό ενδιαφέρον.......................39

4. Συμπέρασμα..........................................................................................46

Γ΄ ΜΕΡΟΣ

Βιβλιογραφία...............................................................................................49

Κείμενα Αποφάσεων....................................................................................50

σελ. 1


Α΄ ΜΕΡΟΣ


1. Το πρόβλημα

Το θέμα που τίθεται είναι η δημοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και η σχέση της με τα ηλεκτρονικά οπτικοακουστικά μέσα μετάδοσης πληροφοριών, δηλαδή την τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Όπως είναι φυσικό το πρόβλημα δεν είναι μόνο ελληνικό. Ανέκυψε από χρόνια σε άλλες, περισσότερες προηγμένες χώρες και εξακολουθεί να συζητείται μέχρι και σήμερα ακόμα εκεί που υπάρχει ειδική νομοθετική ρύθμιση. Αυτό δε, γιατί ναι μεν τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα μαζικής ενημέρωσης και μετάδοσης πληροφοριών και ιδεών κινούνται στον ίδιο χώρο και αντλούν από την ίδια νομιμοποιητική αρχή, όπως και ο τύπος, λειτουργούν όμως και επιδρούν κατά διαφορετικό από τον τύπο τρόπο. Ο τύπος παρουσιάζει τα γεγονότα έμμεσα, ετεροχρονισμένα και περιγραφικά, με λέξεις που δεν ακούγονται αλλά διαβάζονται. Επιδρά, περισσότερο μέσω της νόησης και η αντίδραση που δημιουργεί είναι μάλλον λογική και νηφάλια.

Αντίθετα, το ραδιόφωνο και ιδίως η τηλεόραση εμφανίζουν ή τουλάχιστον έχουν την δυνατότητα να εμφανίσουν τα γεγονότα, όταν και όπως συμβαίνουν στην εμπειρική πραγματικότητα. Λειτουργούν με τη μετάδοση ζωντανών εικόνων και ήχων, δημιουργούν άμεσες οπτικές και ακουστικές παραστάσεις και επιδρούν έτσι περισσότερο στο συναισθηματικό κόσμο των ακροατών ή θεατών και η αντίδραση που προκαλούν είναι μάλλον άμεση και ενστικτώδης. Πρέπει ακόμα να παρατηρηθεί ότι η συνυφασμένη με τη λειτουργία τους αμεσότητα στη μετάδοση μπορεί εύκολα να οδηγήσει, τελείως καλόπιστα σε εσφαλμένη παρουσίαση των γεγονότων ή της σημασίας τους, ενώ οι δυνατότητες κακόπιστης αλλά πειστικής διαστρέβλωσης της πραγματικότητας είναι πολύ μεγαλύτερες.

σελ. 2


Η διαφορά αυτή στον τρόπο λειτουργίας του τύπου, αφενός και των ηλεκτρονικών μέσων μαζικής ενημέρωσης, αφετέρου καθώς και των αντιδράσεων που προκαλούν είναι να δημιουργήσει διαφορετικής εκτάσεως κινδύνους ιδίως στον ευαίσθητο χώρο της απονομής της δικαιοσύνης και κατ'εξοχήν της ποινικής. Θα πρέπει λοιπόν να δούμε, αν η οπτικοακουστική μετάδοση των δικών, η μετάδοση δηλαδή από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση περιλαμβάνεται ή όχι στη δημοσιότητα της ακροαματικής διαδικασίας, που είναι σε εμάς συνταγματική κατοχυρωμένη και αν όχι αν είναι σκόπιμο να επιτρέπεται ή να μην επιτρέπεται. Η απάντηση όμως στο ζήτημα αυτό προϋποθέτει την ανάλυση και την οριοθέτηση τη αρχής της δημοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων.

2. α) Ιστορική ΕπισκόπησηΚατά τις περιόδους διακυβέρνησης των διαφόρων χωρών από

απολυταρχικά ή δικτατορικά καθεστώτα συχνά χρησιμοποιήθηκε η μυστική διεξαγωγή των δικών ως μέσο διατήρησης της εξουσίας, εξόντωσης των αντιπάλων και καταπίεσης των μαζών. Η φυσική αντίδραση των φιλελεύθερων πολιτευμάτων κατά το τέλος του 15ου αι. στην κατάσταση αυτή ιδίως στις πρακτικές της Ισπανικής Ιεράς Εξέτασης και στις καταχρήσεις των ενσφράγιστων επιστολών της Γαλλικής Μοναρχίας οδήγησε στην καθολική αναγνώριση της αρχής της δημοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, ως μέσου διασφάλισης της αμερόληπτης και ανεπηρέαστης δικαστικής κρίσης. Θεωρήθηκε ότι με τη δημοσιότητα επιτυγχάνεται ο έλεγχος της ορθής διεξαγωγής της δίκης και της αντικειμενικότητας της απόφασης από το κοινό και αποτρέπονται υπόνοιες ξένων επιρροών και σκοτεινών επιδράσεων στη δικαιοσύνη. Υποστηρίχθηκε επίσης ότι έτσι κατοχυρώνεται και το κύρος και ενισχύεται η λειτουργική ανεξαρτησία των δικαστών, αφού η επίγνωση της δημοσιότητας και του ελέγχου της κοινής γνώμης ενισχύει τη βούληση αντίστασης σε τυχόν πιέσεις.

β) Η συνταγματική κατοχύρωση της αρχής στις διάφορες χώρες

σελ. 3


Η δημοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων χαρακτηρίζεται ως θεμελιώδης θεσμός του κράτους δικαίου και ως πολύτιμο συστατικό στοιχείο της αρχής του κράτους δικαίου. Σε πολλές χώρες όμως δεν έχει συνταγματική κατοχύρωση. Για παράδειγμα τα συντάγματα της Γερμανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, δεν θεσπίζουν δημόσιας διεξαγωγής της δίκης. Τέτοια υποχρέωση θεσπίζουν το Βελγικό και Ισπανικό Σύνταγμα. Η Αγγλία ως γνωστό δεν έχει γραπτό Σύνταγμα και συνεπώς δεν τίθεται θέμα.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής η υποχρέωση δημόσιας διεξαγωγής των ποινικών δικών ενσωματώθηκε στο Σύνταγμα με την 6η Τροποποίηση, η οποία όρισε ότι: «σε όλες τις ποινικές διώξεις ο

κατηγορούμενος θα απολαμβάνει του δικαιώματός του για ταχεία και

δημόσια δίκη από αμερόληπτο ορκωτό δικαστήριο της πολιτείας και της

περιοχής που φέρεται ότι έχει τελεστεί το έγκλημα» . Εκτός όμως από τη διάταξη αυτή η αρχή της δημοσιότητας διεξαγωγής της δίκης θεωρείται ότι περιλαμβάνεται και στην υποχρέωση του κράτους να διεξάγει σωστή δίκη που θεσπίστηκε με την 5η και την 14η Τροποποίηση του Συντάγματος. Τονίζεται μάλιστα ότι η δημοσιότητα των συνεδριάσεων είναι ένα από τα προαπαιτούμενα για τη διεξαγωγή ορθής δίκης και ότι αποτελεί εγγύηση εναντίον κάθε προσπάθεια χρησιμοποίησης των δικαστηρίων ως οργάνων καταδίωξης αντιπάλων.

γ) Η Σύμβαση της ΡώμηςΤο άρθρο 6 της Σύμβασης της Ρώμης ορίζει ότι ο καθένας κατά

την εκδίκαση των αστικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεών του ή των εις βάρος του ποινικών κατηγοριών έχει το δικαίωμα σε δημόσια και δίκαιη δίκη διαδικασία εντός λογικού χρόνου, ότι η απόφαση πρέπει να απαγγέλλεται δημόσια και ότι μπορεί να αποκλειστεί το κοινό και ο τύπος από το σύνολο ή μέρος της διαδικασίας σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις πάντως αρκετά περισσότερες από αυτές που προβλέπει το δικό μας Σύνταγμα.

Κατά την ερμηνεία των διατάξεων γίνεται δεκτό ότι η δημοσιότητα διασφαλίζει τη διαδικασία και ενισχύει την εμπιστοσύνη του κοινού στην απονομή της δικαιοσύνης ότι όμως δεν αποτελεί

σελ. 4


αυτοσκοπό, αλλά μέσο για την επιτυχία του σκοπού που επιδιώκει το άρθρο 6 και που είναι η διεξαγωγή σωστής δίκης. Η δημοσιότητα αφορά μόνο το κοινό και τον τύπο, δεν καλύπτει το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Μπορεί συνεπώς το δικαστήριο να απαγορεύσει την κατά τη διάρκεια της συζήτησης λήψη εικόνων και ήχου χωρίς να προσκόπτει στο άρθρο 6 της Συμβάσεως. Θα ήθελα να αναφέρω ότι και το άρθρο 10 της Συμβάσεως που καθιερώνει την ελευθερία της έκφρασης, δηλαδή τον προφορικό και τον γραπτό λόγο, και που ορίζει ρητά ότι η ελευθερία αυτή μπορεί να υποβληθεί σε περιορισμούς εκτός των άλλων περιπτώσεων για τη διατήρηση του κύρους και της αντικειμενικότητας της δικαιοσύνης. Τονίζεται μάλιστα ότι αυτή η ελευθερία είναι συνυφασμένη με καθήκοντα και ευθύνες.

δ) Αρχή της δημοσιότητας στο ελληνικό δίκαιοΗ αρχή της δημοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων

και της δημόσιας απαγγελίας των αποφάσεων περιελήφθη σε όλα σχεδόν τα ελληνικά συντάγματα. Ήδη ο Ρήγας Φεραίος στο σχεδιάγραμμα του πολιτεύματός του, που διατύπωσε με τη δημοσιευθείσα τον Οκτώβριο του 1797 προκήρυξή του, προέβλεπε στο κεφάλαιο περί πολιτικής δικαιοσύνης, ότι οι δημόσιοι κριτές (δηλ. οι δικαστές) «βουλεύονται και συντυχαίνουν δημοσίως, λέγουν τη γνώμη

τους μεγαλοφώνως». Το Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδος, που ψήφισε η Τρίτη Εθνική Συνέλευση στην Τροιζήνα το 1927 όρισε στο άρθρο 140 ότι «αι κρισιολογίαι γίνονται δημοσίως, εκτός οσάκις η δημοσιότητα

είναι εναντίον στη σεμνότητα». Με το Σύνταγμα του 1843 η αρχή της δημοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων παίρνει τη διατύπωση που ακόμη και σήμερα κατά βάση έχει. Το άρθρο 90 του Συντάγματος του 1843 όρισε ότι «αι συνεδριάσεις των δικαστηρίων είναι δημόσιαι,

εκτόςαν η δημοσιότητα ήθελε είσθαι επιβλαβής εις τα χρηστά ήθη και

την κοινήν ευταξίαν, αλλά τότε τα δικαστήρια οφείλουν να εκδίδουν

περί τούτου απόφασιν». Στο επόμενο άρθρο ορίζεται ότι η απαγγελία των αποφάσεων γίνεται δημόσια και μάλιστα χωρίς καμία εξαίρεση. Η διατύπωση αυτή επαναλήφθηκε σχεδόν κατά λέξη στα άρθρα 92 και 93 των Συνταγμάτων των ετών 1864, 1911 και 1952, ενώ στο Σύνταγμα

σελ. 5


του 1927 η έκφραση «κοινή ευταξία» αντικαταστάθηκε με τις λέξεις «δημόσια τάξη».

Το άρθρο 93 παράγραφος 2 του ισχύοντος Συντάγματος ορίζει ότι: «αι συνεδριάσεις παντός δικαστηρίου είναι δημόσιαι, εκτός αν

δι’αποφάσεως τούτου κριθεί ότι η δημοσιότης πρόκειται να είναι

επιβλαβής εις τα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προς

προστασίαν του ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου των διαδίκων». Είναι χαρακτηριστικό ότι οι λόγοι, αναγόμενοι στη δημόσια τάξη δεν μπορούν πλέον να δικαιολογήσουν τον αποκλεισμό της δημοσιότητας. Αντίθετα θεσπίστηκε ως νέος λόγος αποκλεισμού της η προστασία του ιδιωτικού και του οικογενειακού βίου. Η εγκατάλειψη, ύστερα από περίπου 150 χρόνια, ενός κριτηρίου, αναγομένου στο δημόσιο συμφέρον, στα άτομα, αντικατοπτρίζει νομίζω, μαζί με αρκετές άλλες διατάξεις, τον κατ’εξοχήν ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του ισχύοντος Συντάγματος.

Η αρχή και ο κατηγορούμενος αλλά και ο κάθε διάδικος έχει ατομικό δικαίωμα να αξιώσει μια σωστή δίκη δεν θεσπίζεται ρητά στο Ελληνικό Σύνταγμα. Πιστεύω όμως ότι μπορεί να συναχθεί από ολόκληρη σειρά συνταγματικών διατάξεων που όλες στοχεύουν ακριβώς στην κατοχύρωση της διεξαγωγής της σωστής δίκης. Στις διατάξεις αυτές εντάσσεται και η διάταξη για τη δημοσιότητα των συνεδριάσεων. Σημειωτέον ότι το αμερικανικό Ανώτατο Δικαστήριο ρητά χαρακτήρισε το δικαίωμα σε σωστή δίκη ως την πλέον θεμελιώδη από όλες τις ελευθερίες, υποστηρίζεται δε ότι η λειτουργική εξαρτησία των δικαστών, που κυρίως διασφαλίζει αυτό το δικαίωμα, αποτελεί την ειδοποιό διαφορά μεταξύ δημοκρατίας και τυραννίας.

σελ. 6


ε) Η έννοια και ο σκοπός της δημοσιότηταςΗ έννοια και ο σκοπός της δημοσιότητας δεν δημιούργησαν

σοβαρά προβλήματα. Η γενική άποψη είναι ότι το αίτημα για δημοσιότητα ικανοποιείται, όταν στο χώρο που διεξάγεται η δίκη επιτρέπεται ελευθέρως και αδιακρίτως η είσοδος του κοινού, όταν οι πόρτες της αίθουσας είναι ανοικτές για όσους θέλουν να μπουν μέσα και να παρακολουθήσουν τη δίκη. Υποστηρίζεται ότι υπάρχει ατομικό δικαίωμα του κάθε πολίτη να παρακολουθεί τη δίκη. Δεν νομίζω όμως ότι αυτό είναι ορθό. Αν εμποδιστεί η είσοδος του κοινού δεν προσβάλλεται κάποιο ατομικό δικαίωμα των πολιτών που εμποδίστηκαν. Προσβάλλεται μόνο το δικαίωμα του διαδίκου για δίκαιη δίκη και η δημοσιότητα, δηλαδή μια συνταγματικά καθιερωμένη αρχή, η παραβίαση της οποίας έχει τις συνέπειες που προβλέπει ο νόμος. Η αρχή όμως αυτή δεν παραβιάζεται αν η αίθουσα του δικαστηρίου είναι πλήρης. Γιατί έχει ήδη ικανοποιηθεί. Συνεπώς είναι συνταγματικά αδιάφορο, εάν υπάρχει κι άλλος κόσμος που θέλει να παρακολουθήσει τη δίκη και δεν μπορεί. Δεν θα έχει έτσι όμως το πράγμα, αν υπήρχε ατομικό δικαίωμα του κάθε πολίτη να παρακολουθήσει τη δίκη. Γιατί τότε το δικαίωμα αυτό θα προσβαλλόταν, κι αν ακόμα η αίθουσα συνεδριάσεων ήταν γεμάτη και θα έπρεπε να δούμε αν η προσβολή είναι δικαιολογημένη ή όχι και αν δημιουργεί ευθύνες της πολιτείας και ποίες. Καταλήγω λοιπόν ότι δεν υπάρχει ατομικό δικαίωμα του πολίτη για παρακολούθηση της δίκης. Υπάρχει μόνο η δημοσιότητα των συνεδριάσεων με την έννοια που αναφέρθηκα.

Αυτά βέβαια δεν νομιμοποιούν την πολιτεία να διεξάγει δίκες σε τόσο μικρές αίθουσες, ώστε ουσιαστικώς να μην υπάρχει δυνατότητα παρουσίας κοινού. Γιατί στην περίπτωση αυτή υπάρχει παραβίαση της δημοσιότητας με όλες τις νομικές συνέπειες. Από την άλλη όμως μεριά όσο ενδιαφέρουσα και αν είναι μια δίκη για το κοινό, και όσο μεγάλη και αν είναι η προσέλευση των ακροατών, η πολιτεία δεν είναι υποχρεωμένη ούτε τη μεγαλύτερη από τις υπάρχουσες αίθουσες να διαθέσει, ούτε μεγάφωνα ή οθόνες τηλεόρασης να εγκαταστήσει στον περίβολο του

σελ. 7


δικαστηρίου. Διαφορετική θα ήταν ίσως η λύση αν δεχόμαστε το δικαίωμα του κάθε πολίτη προς την παρακολούθηση της δίκης.

Η συνταγματική εγγύηση της δημόσιας διεξαγωγής της δίκης στηρίζεται στην ορθή παρατήρηση ότι κατά κανόνα οι παράγοντες της δίκης (δικαστές, δικηγόροι, μάρτυρες) συμπεριφέρονται πιο υπεύθυνα και συνεπώς επιτελούν ορθότερα το έργο τους, όταν ενεργούν παρουσία ακροατηρίου παρά όταν η δίκη είναι μυστική. Έτσι η δημοσιότητα συμβάλλει στην καλύτερη διεξαγωγή της δίκης και αυξάνει τις πιθανότητες να εκδοθεί ορθή απόφαση, που αποτελεί ύψιστη επιδίωξη.

Η παρακολούθηση των συνεδριάσεων των δικαστηρίων δεν αποτελεί δημόσιο, ατομικό, συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα του πολίτη. Ο πολίτης που για έλλειψη χώρου δεν μπορεί να έρθει στην αίθουσα να παρακολουθήσει μια δίκη, δεν θίγεται στα ατομικά του δικαιώματα. Δεν μπορεί συνεπώς να αξιώσει την ενημέρωσή του για τα συμβαίνοντα στη δίκη κατ’άλλο τρόπο. Αλλά και όσοι βρίσκονται στην αίθουσα του δικαστηρίου έχουν δικαίωμα απλά να παρακολουθήσουν την εξέλιξη της δίκης και όχι να συμμετέχουν σε αυτή. Ούτε η δημοσιότητα ούτε καμία άλλη διάταξη του Συντάγματος νομιμοποιεί τους πολίτες να έχουν πρόσβαση στα έγγραφα που διαβάζει το δικαστήριο ή να παίρνουν φωτοαντίγραφα ή μαγνητοφωνημένες καταθέσεις ή να φωτογραφίζουν το δικαστήριο, τους λοιπούς παράγοντες της δίκης. Η οπτικοακουστική αποτύπωση της δίκης δεν περιλαμβάνεται στην έννοια της δημοσιότητας και άρα δεν κατοχυρώνεται συνταγματικά. Δικαιούνται βέβαια οι ακροατές των συνεδριάσεων να εξιστορούν ή να μεταφέρουν αυτολεξεί σε τρίτους όσα διαδραματίστηκαν στη δίκη και να αναπτύσσουν σχετικώς τις απόψεις τους. Αυτή είναι η λεγόμενη «έμμεση δημοσιότητα» που ισχύει το ίδιο για τον απλό πολίτη και το ίδιο για τον εργαζόμενο στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Το νόμιμό της έρεισμα δεν είναι τόσο στο άρθρο 93 του Συντάγματος, όσο στο άρθρο 14 που καθιερώνει την ελευθερία του λόγου και του τύπου. Αλλά ούτε ο τύπος μπορεί να εγκαταστήσει τα πιεστήριά του στην αίθουσα συνεδριάσεων του δικαστηρίου. Η διαχωριστική γραμμή για την ελευθερία του τύπου τονίζεται με

σελ. 8


απόφαση του Αμερικανικού Ανώτατου Δικαστηρίου, διήκει κατά μήκος της πόρτας της αίθουσας του δικαστηρίου. Μέσα από την πόρτα και οι δημοσιογράφοι που παρακολουθούν τη δίκη υπάγονται στην έννοια του κοινού, έχουν τις ίδιες υποχρεώσεις και δικαιώματα, με κάποια βέβαια ειδική μεταχείριση που θα τους επιτρέψει να ασκήσουν το συνταγματικό επίσης κατοχυρωμένο λειτούργημά τους. Ούτε οι δημοσιογράφοι έχουν συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα για μηχανική αποτύπωση και μετάδοση στο κοινό της δίκης. Στην έννοια της δημοσιότητας της δίκης δεν περιλαμβάνεται η ζωντανή παρουσίαση έξω από την αίθουσα του δικαστηρίου, όσων γίνονται μέσα στην αίθουσα αυτή. Το Σύνταγμα κατοχυρώνει την ελευθερία εισόδου στις αίθουσες, δεν κατοχυρώνει όμως δικαίωμα οπτικής ή ηχητικής αποτύπωσης ή οπτικοακουστικής μετάδοσης της δίκης. Αλλά βέβαια δεν απαγορεύει και κάτι τέτοιο. Ούτε η διάταξη περί δημοσιότητας των συνεδριάσεων ούτε καμία άλλη διάταξη του Συντάγματος απαγορεύει τη μαγνητοφώνηση της δίκης ή τη μετάδοση από το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση. Ούτε νόμος που να ρυθμίζει ειδικώς τα θέματα υπάρχει. Κατά το ισχύον λοιπόν νομικό καθεστώς απόκειται στη διακριτική εξουσία του διευθύνοντος τη συζήτηση, που έχει την ευθύνη για την τήρηση της εξουσίας στο ακροατήριο και για την ομαλή και αδιατάραχτη πορεία της δίκης, αν θα επιτρέψει και μέχρι ποίου σημείου θα επιτρέψει την οπτική αποτύπωση και τη μετάδοση της δίκης από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο.

3. Σύνταγμα και Δημοσιότητα

Ι. Η κατοχύρωση της εμπιστοσύνης των πολιτών στην αμερόληπτη απονομή της δικαιοσύνης από τα δικαστήρια αποτέλεσε τον βασικά δικαιολογητικό λόγο για την εισαγωγή της αρχής της δημοσιότητας. Ενόψει, δηλαδή, των καταχρήσεων, που λαμβάνουν χώρα υπό το κράτος της ισχύος της παλαιάς μυστικώς διεξαγόμενης εξεταστικής δίκης προκλήθηκε τόσο έντονη αντίδραση στους χρόνους του διαφωτισμού, ώστε η αντίστοιχη επιταγή για δημοσιότητα των δικών να καθιερώνεται με συνταγματικές διατάξεις και να θεωρείται απαραίτητη αρχή του Κράτους Δικαίου. Έτσι, σύμφωνα με το άρθρο 93,

σελ. 9


παρ. 2 και 3, εδ. α΄ Σ., οι συνεδριάσεις κάθε δικαστηρίου είναι δημόσιες και κάθε δικαστική απόφαση απαγγέλλεται σε δημόσια συνεδρίαση.

Σε αντιστοιχία, λοιπόν, με τις ανωτέρω συνταγματικές διατάξεις ορίζεται από το άρθρο 329 παρ. 1 εδ. α΄ ότι η επ'ακροατηρίου συζήτηση, καθώς και η απαγγελία της αποφάσεως γίνεται δημοσίως σε όλα τα ποινικά δικαστήρια και στη συνέχεια προσδιορίζεται η έννοια της δημοσιότητας, η οποία συνίσταται στο ότι επιτρέπεται σε οποιονδήποτε να παρευρίσκεται ακωλύτως στις συνεδριάσεις. Επειδή, όμως, η παρακολούθηση των ποινικών δικών από νεαρά άτομα μπορεί να ασκήσει σε αυτά επιβλαβή επιρροή, δεδομένου ότι κατά τη διάρκειά τους εκτυλίσσονται θλιβερές εικόνες και αναφαίνονται κακίες, ελαττώματα και ψεύδη, κρίθηκε σκόπιμο να απαγορεύεται η επ'ακροατηρίου παρουσία προσώπων, που δεν έχουν συμπληρώσει – σύμφωνα με την ελεύθερη κρίση του διευθύνοντος τη συζήτηση – το 17ο έτος της ηλικίας τους (άρθρο 329, παρ. 1, εδ. β΄). Περαιτέρω και για την αντιμετώπιση του προβλήματος, που δημιουργείται, όταν πρόκειται για δίκες, οι οποίες είναι πιθανόν να προσελκύσουν μεγαλύτερο από τον συνηθισμένο αριθμό ακροατών, που είναι δυνατόν λόγω ανεπάρκειας του χώρου στον οποίο διεξάγεται η δίκη, να παρακωλύσουν το απρόσκοπτο της διαδικασίας, σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 329, ο πρόεδρος του δικαστηρίου σε συνεννόηση με τον εισαγγελέα ορίζουν τον αριθμό των εισερχομένων, οπότε επιτρέπεται η είσοδος αδιακρίτως σε οποιονδήποτε μέχρι να συμπληρωθεί ο αριθμός αυτός· με αυτή τη ρύθμιση αποφεύγεται το μέτρο της εισόδου με εισιτήρια, το οποίο αφενός οδηγεί σε αντιδημοκρατικές ανισότητες και αφετέρου προσδίδει θεατρικό χαρακτήρα στις συνεδριάσεις.

Εδώ πάντως χρειάζεται να επισημανθούν οι ακόλουθες προβληματικές περιπτώσεις: Η κατάληψη της αίθουσας της συνεδριάσεως του δικαστηρίου από άτομα, τα οποία διάκεινται φιλικά ή εχθρικά έναντι κάποιου από τους διαδίκους (κατηγορούμενο ή πολιτικώς ενάγοντα) ή «εγκαθέτους» της εξουσίας ή οργανωμένων συμφερόντων. Όπως γίνεται φανερό η δημοσιότητα σε μια τέτοια περίπτωση ουσιαστικά αποτελεί κενό τύπο, αφού έτσι εμποδίζεται να

σελ. 10


προσέλθει κάθε άλλος πολίτης εξαιτίας του αδιαχωρήτου. Μολονότι η εξακρίβωση του πότε συντρέχει κάτι τέτοιο είναι δυσχερής, ωστόσο ο πρόεδρος του δικαστηρίου σε συνεννόηση με τον εισαγγελέα έχει υποχρέωση είτε αυτεπαγγέλτως είτε κατόπιν επισημάνσεως του σχετικού ατόπου από οποιονδήποτε παράγοντα της διαδικασίας να διατάξει την εκκένωση της αίθουσας από τα άτομα αυτά και να επιμεληθεί για την ανενόχλητη και χωρίς διακρίσεις είσοδο όσων επιθυμούν να παρευρεθούν.

Η διεξαγωγή της διαδικασίας σε αίθουσα μικρής χωρητικότητας, μολονότι στο οικείο δικαστικό κατάστημα υπάρχουν μεγαλύτερες, με αποτέλεσμα την αδυναμία εισόδου άλλων πολιτών λόγω του αδιαχωρήτου. Και εδώ είναι προφανές πως ουσιαστικά παραβιάζεται η αρχή της δημοσιότητας. Το ίδιο φυσικά ισχύει και όταν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας διατάσσεται μια τέτοια αλλαγή αίθουσας ή γενικότερα όταν είτε εξαρχής είτε μεταγενέστερα περιορίζεται η δυνατότητα εισόδου στην αίθουσα, μολονότι υπάρχει επαρκής χώρος. Η απαγόρευση εισόδου στην αίθουσα ορισμένων ατόμων με οποιοδήποτε πρόσχημα (π.χ. πιθανοί ταραξίες, μη ευπρεπώς ενδεδυμένοι, όσοι εμφανίζονται με τρόπο που δεν ανταποκρίνεται στην αξιοπρέπεια του δικαστηρίου ή δεν έχουν μαζί την αστυνομική τους ταυτότητα) προδήλως συνιστά παραβίαση της αρχής της δημοσιότητας. Η αποβολή από το ακροατήριο, μολονότι αυτός που απομακρύνεται δεν δημιούργησε θόρυβο ούτε εκδήλωσε ανυπακοή σε μέτρα που αποφασίσθηκαν ή σε διαταγές που δόθηκαν, επίσης παραβιάζει την αρχή της δημοσιότητας.

ΙΙ. Η δημοσιότητα, όμως, θα πρέπει να αποκλείεται κατ'εξαίρεση, όταν η παρουσία του κοινού μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερο κακό απ'αυτό, που η δημοσιότητα επιδιώκει να αποτρέψει. Οι εξαιρετικές αυτές περιπτώσεις, στις οποίες αποκλείεται η δημοσιότητα, ορίζονται από το ίδιο το Σύνταγμα, εφόσον και η κατοχύρωση της δημοσιότητας γίνεται από το Σύνταγμα, και είναι οι ακόλουθες:

α. Σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 93 Σ. οι συνεδριάσεις των δικαστηρίων δεν είναι δημόσιες, αν με απόφαση του δικαστηρίου κριθεί

σελ. 11


ότι η δημοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων. Ενόψει της ανωτέρω διατάξεως και σε συνδυασμό με την παρ. 1 του άρθρου 330, το δικαστήριο μπορεί να διατάξει τη διεξαγωγή της συζητήσεως ή ενός μέρους της «κεκλεισμένων των

θυρών», δηλαδή χωρίς δημοσιότητα και να απομακρύνει για τον λόγο αυτό τους ακροατές όταν η δημόσια συζήτηση πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή συντρέχουν ειδικοί λόγοι για την προστασία του ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου των διαδίκων και ιδίως σε δίκη βιασμού, αν η δημοσιότητα θα έχει ως συνέπεια την ιδιαίτερη ψυχική ταλαιπωρία ή το διασυρμό του θύματος. Για να αποκλεισθεί, όμως, η δημοσιότητα σύμφωνα με τα ανωτέρω, οφείλει το δικαστήριο να ακούσει προηγουμένως τον εισαγγελέα ή τον δημόσιο κατήγορο και τους διαδίκους και να εκδώσει αιτιολογημένη απόφαση, την οποία απαγγέλλει σε δημόσια συνεδρίαση (άρθρο 330, παρ. 2). Πάντως, ο αποκλεισμός της δημοσιότητας αναφέρεται στις δικαστικές συνεδριάσεις και όχι στις εκδιδόμενες αποφάσεις, οι οποίες πρέπει να απαγγέλλονται δημοσίως, σύμφωνα με την επιταγή του εδ. α΄ της παρ. 3 του άρθρου 93 Σ. Επομένως, τόσο η οριστική απόφαση, που εκδίδεται μετά την «κεκλεισμένων των θυρών» συζήτηση, όσο και οι τυχόν εκδιδόμενες κατά τη διάρκειά της παρεμπίπτουσες αποφάσεις πρέπει να απαγγέλλονται δημοσίως.

β. Σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 96 Σ. οι συνεδριάσεις των ειδικών δικαστηρίων ανηλίκων επιτρέπεται να μη διεξάγονται δημόσια, αλλά και οι αποφάσεις τους είναι δυνατόννα μην απαγγέλλονται δημόσια. Δηλαδή στα ειδικά δικαστήρια ανηλίκων κρίνεται ότι είναι ορθότερος ο αποκλεισμός της δημοσιότητας, γιατί έτσι εξασφαλίζεται η απαραίτητη για την εκδίκαση των εγκλημάτων των ανηλίκων «οιονεί οικογενειακή ατμόσφαιρα». Σε εφαρμογή της ανωτέρω συνταγματικής διατάξεως προβλέπεται από το άρθρο 1 του Ν. 3315/1955 ότι τα δικαστήρια ανηλίκων συνεδριάζουν «κεκλεισμένων των θυρών» και εκτός από τους διαδίκους, τους συνηγόρους τους και τους επιμελητές

σελ. 12


ανηλίκων μπορούν να παρίστανται οι γονείς ή οι κηδεμόνες και αντιπρόσωποι της οικείας εταιρίας προστασίας ανηλίκων.

4. Έμμεση Δημοσιότητα

Ανακύπτει, περαιτέρω, το ερώτημα, αν στην έννοια της δημοσιότητας, όπως ανωτέρω αναπτύχθηκε, περιλαμβάνεται και η αποκαλούμενη «έμμεση δημοσιότητα», δηλαδή η δημοσιότητα η οποία λαμβάνει χώρα μέσω του τύπου και γενικότερα από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας (π.χ. ραδιόφωνο, τηλεόραση). Εδώ θα πρέπει να γίνει μια βασική διάκριση μεταξύ δημοσιογραφικής καλύψεως της συνεδριάσεως ή μέρους της και αντίστοιχης ραδιοφωνικής ή τηλεοπτικής ή κινηματογραφικής καλύψεως.

Όσον αφορά την πρώτη περίπτωση ορθότερο είναι να γίνει δεκτό ότι –ενόψει της δυνατότητας ευχερέστερης πληροφορήσεως της κοινής γνώμης – η δημοσιότητα εκτείνεται και σ'αυτή. Έτσι, λοιπόν, οι αντιπρόσωποι του τύπου και των μέσων μαζικής επικοινωνίας έχουν δικαίωμα να μεταδίδουν όσα λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια της δημόσιας συνεδριάσεως· μάλιστα θα πρέπει να διευκολύνονται στην αποστολή τους αυτή από το Δικαστήριο με την πρόβλεψη ειδικών θέσεων γι'αυτούς, που να εξασφαλίζουν άμεση αντίληψη όσων διαδραματίζονται και να τους επιτρέπεται η μαγνητοφώνηση της συνεδριάσεως, ενώ σε περίπτωση προσελεύσεως μεγάλου αριθμού ακροατών επιβάλλεται η κατά προτεραιότητα είσοδός τους. Από την άλλη πλευρά βέβαια η αντίστοιχη δημοσιογραφική κάλυψη οφείλει να γίνεται με αυστηρή αντικειμενικότητα, ώστε να αποτρέπεται ο ενδεχόμενος κίνδυνος διαμορφώσεως εσφαλμένων εντυπώσεων αναφορικά με την ενοχή ή την αθωότητα τον κατηγορουμένου, αλλά και με απόλυτο σεβασμό στην προσωπικότητα τόσο (κυρίως) του κατηγορουμένου όσο και όλων όσων λαμβάνουν μέρος στη διαδικασία.

σελ. 13


5. Η δημοσιότητα στην ποινική δίκη

Αντίθετα, αναφορικά με τη δεύτερη περίπτωση, δηλαδή τη ραδιοφωνική, τηλεοπτική ή κινηματογραφική αναμετάδοση της συνεδριάσεως ή μέρους τους η επικρατέστερη άποψη δέχεται – και ορθά – ότι η δημοσιότητα αυτή είναι ανεπίτρεπτη, «όχι μόνον διότι», όπως παρατηρεί εύστοχα ο Ανδρουλάκης «η μετάδοσις κατ'ανάγκην

μεμονωμένων τινών σκηνών ή φάσεων δημιουργεί διαστρόφους

ανακριβείς εντυπώσεις, αλλά και διότι ουδείς των συμμετεχόντων εις

την ποινικήν δίκην, προ πάντων δε ο κατηγορούμενος, δύναται να

υποχρεωθή όπως λάβη μέρος εις το «show», το οποίον καταντά να είναι

αυτή». Ρητά πάντως ρυθμίζεται το ζήτημα, αφού σύμφωνα με το άρθρο 28 παρ. 1 και 3 του Ν. 2145/1993 απαγορεύεται η ολική ή μερική μετάδοση από την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο, καθώς και η κινηματογράφηση και βιντεοσκόπηση ποινικής δίκης με ποινή φυλακίσεως τουλάχιστον έξι μηνών και χρηματική ποινή ενός εκατομμυρίου μέχρι πενήντα εκατομμυρίων, εκτός αν επιτραπεί με απόφαση του δικαστηρίου και εφόσον συμφωνούν ο εισαγγελέας και οι διάδικοι. Με βάση την ανωτέρω επιχειρηματολογία θα πρέπει να μην επιτρέπεται και η λήψη φωτογραφιών του κατηγορουμένου, αλλά και όσων άλλων λαμβάνουν μέρος στη διαδικασία.

ΙV. Πάντως δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι η δημοσιότητα μπορεί να λειτουργεί και αρνητικά για τους διαδίκους και ειδικότερα για τον κατηγορούμενο, ιδίως μέσω της ενδεχόμενης προβολής της υποθέσεως από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, επειδή η δημοσιότητα είναι δυνατόν να επιτείνει την προσωπική ταλαιπωρία τους ή (και) να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στην οικογενειακή, επαγγελματική και κοινωνική ζωή τους. Ωστόσο και μολονότι η σχετική επιχειρηματολογία

εναντίον της δημοσιότητας είναι ασφαλώς αξιοπρόσεκτη θεωρώ

υπερβολικές τις προτάσεις για την παντελή κατάργησή της στις

περιπτώσεις ελαφράς και μέσης εγκληματικότητας ή πολύ περισσότερο

και σε όλα τα εγκλήματα εκτός από τα πολιτικά ή εκείνα του τύπου,

ανεξάρτητα από το ότι τέτοιες προτάσεις προσκρούουν στη

συνταγματική κατοχύρωση της αρχής της δημοσιότητας. Όμως μια

σελ. 14


ευρύτερη χρήση της αναφερθείσας δυνατότητας αποκλεισμού της

δημοσιότητας, όταν συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας του ιδιωτικού

ή οικογενειακού βίου των διαδίκων είναι σκόπιμη και αναγκαία.

Βασική αρχή της ποινικής δίκης, με την οποία επιδιώκεται η εμπέδωση της εμπιστοσύνης των πολιτών στην ορθή και κυρίως την απροσωπόληπτη απονομή της δικαιοσύνης. Δημοσιότητας υπάρχουν δύο είδη, η άμεση και η έμμεση δημοσιότητα. Σύμφωνα με την άμεση δημοσιότητα επιτρέπεται στον κάθε ενδιαφερόμενο να παρακολουθεί ελεύθερα τις συνεδριάσεις των δικαστηρίων στο ακροατήριο. Δεν έχει όμως το ίδιο νόημα η έμμεση δημοσιότητα. Με αυτήν η ενημέρωση του πολίτη για τα συμβαίνοντα στα ποινικά ακροατήρια δεν γίνεται απευθείας με τη ζωντανή συμμετοχή του στο κοινό του ακροατηρίου, αλλά όπως λέει και η λέξη έμμεσα, είτε με τη μορφή δημοσιογραφικής καλύψεως από τις στήλες ορισμένης εφημερίδας είτε με τη μορφή της τηλεοπτικής ή ραδιοφωνικής μετάδοσης ολόκληρης της δίκης ή αποσπασμάτων αυτής. Η αρχή της δημοσιότητας είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη στο άρθρο 93 παρ. 2, 3 Συντ., προβλέπεται δε και ρυθμίζεται ειδικότερα στα άρθρα 329 και 330 Κ.Π.Δ. Το ερώτημα που απασχολεί τη θεωρία και τη νομολογία είναι αν οι σχετικές ανωτέρω διατάξεις και ειδικά η συνταγματική διάταξη του άρθρου 93 παρ. 2, 3 καλύπτουν όλες τις μορφές της δημοσιότητας. Κατά την ορθότερη άποψη πρέπει να αποκλείεται από τη συνταγματική προστασία της αρχής μόνο η ραδιοτηλεοπτική μετάδοση της δίκης, που της προσδίδει το χαρακτήρα καλλιτεχνικού επεισοδίου. Κατά τα λοιπά η δημοσιότητα δεν είναι κι αυτή ανεξαίρετη αρχή. Έτσι σε συμφωνία με τη διάταξη του άρθρου 93 παρ. 2 του Συντ. το άρθρο 330 παρ. 1 του Κ.Π.Δ. επιτρέπει τον αποκλεισμό της δημοσιότητας, την απομάκρυνση δηλ. του ακροατηρίου και τη διεξαγωγή της δίκης κεκλεισμένων των θυρών στην περίπτωση κατά την οποία το δικαστήριο κρίνει ότι η δημόσια συζήτηση θα είναι επιβλαβής για τα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι για την προστασία του ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου των διαδίκων και ιδίως σε δίκη βιασμού, όταν εκτιμάται ότι η δημοσιότητα θα έχει ως συνέπεια την ιδιαίτερη ψυχική ταλαιπωρία ή το διασυρμό του θύματος.

σελ. 15


Πάντως σε κάθε περίπτωση πριν αποφασισθεί ο αποκλεισμός της δημοσιότητας πρέπει κατά τη ρητή διάταξη του άρθρου 330 παρ. 2 Κ.Π.Δ. να ακούονται ο εισαγγελέας ή ο δημόσιος κατήγορος και οι διάδικοι, η δε απόφαση του δικαστηρίου ειδικά αιτιολογημένη να απαγγέλλεται σε δημόσια συνεδρίαση, όπως βέβαια και η τελική απόφαση του, έστω και αν η διαδικασία στο ακροατήριο διεξήχθη κεκλεισμένων των θυρών. Κάμψη της αρχής της δημοσιότητας, απορρέουσα μάλιστα απευθείας από το Σύνταγμα (άρθρο 93 παρ. 3) έχουμε και στις συνεδριάσεις των δικαστηρίων ανηλίκων, επειδή πιθανολογείται ότι η παρουσία του κοινού έχει αρνητικές επιπτώσεις στην προσωπικότητά τους. Στην προστασία των ανηλίκων, από άλλη βέβαια σκοπιά βλέποντας το θέμα, στοχεύει και η διάταξη τον άρθρου 329 παρ. 1 εδ. β΄ Κ.Π.Δ. που επιτρέπει στον διευθύνοντα τη συζήτηση – κατά την ελεύθερη κρίση του να απαγορεύει την παρουσία στο ακροατήριο ατόμων, τα οποία δεν έχουν συμπληρώσει το δέκατο έβδομο έτος της ηλικίας τους. Ειδική τέλος πρόβλεψη υπάρχει στον Κ.Π.Δ. (άρθρο 329 παρ. 2) για τις δίκες εκείνες, οι οποίες λόγω του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει η υπόθεση, ενδέχεται να προσελκύσουν ασυνήθιστο πλήθος ακροατών. Σ'αυτή την περίπτωση ο πρόεδρος του δικαστηρίου σε συνεννόηση με τον εισαγγελέα ορίζουν τον αριθμό των ακροατών, οπότε επιτρέπεται χωρίς διάκριση η είσοδος στον καθένα, ώσπου να συμπληρωθεί αυτός ο αριθμός. Βλ. σχετ. Δημητράτου, Προβλήματα δημοσιότητας στην ποινική δίκη, ΝοΒ 1991, σελ. 342 επ., Γ. Καλφέλη, Η δημοσιότητα στην ποινική δίκη, Θεσ/νίκη 1986.

6. Απονομή της ποινικής δικαιοσύνης και ΜΜΕ

Επομένως πρέπει να αποφεύγουν χαρακτηρισμούς, σχόλια ή κρίσεις σχετικά με την ενοχή του έως την έκδοση αμετάκλητης δικαστικής απόφασης. Ένα από τα πιο δυσχερή προβλήματα του Ποινικού Δικονομικού Δικαίου συνιστά το πρόβλημα των σχέσεων της Ποινικής Δίκης με τα Μέσα Ενημέρωσης. Επειδή εδώ ακριβώς συγκρούονται διαφορετικές και αντίθετες έννομες αξίες, που προστατεύονται μάλιστα με αυξημένης ισχύος διατάξεις. Έτσι:

σελ. 16


α) Από τη μια πλευρά ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου, που αποτελεί – όπως ήδη αναπτύχθηκε – υπέρτερη συνταγματική αρχή, επιβάλλει περαιτέρω – μεταξύ άλλων – και το τεκμήριο της αθωότητας, το οποίο αξιώνει την αντιμετώπιση κάθε κατηγορουμένου προσώπου ως αθώου έως την αμετάκλητη απόδειξη της ενοχής του.

Αυτό σημαίνει επομένως ότι και τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να σέβονται την προσωπικότητα – όπως άλλωστε συνάγεται και από τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 5 Σ., με την οποία κατοχυρώνεται το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του – και του συγκεκριμένου προσώπου, που φέρεται πως τέλεσε ορισμένο έγκλημα.

β) Είναι περαιτέρω φανερό ότι και η συνταγματικά επίσης προστατευόμενη δικαστική ανεξαρτησία τίθεται σε κίνδυνο από την προβολή του εγκλήματος και του φερόμενου ως δράστη κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να διαμορφώνεται αντίστοιχη δυσμενής ή ευμενής ατμόσφαιρα. Δηλαδή εδώ προσβάλλεται – και μάλιστα μερικές φορές βάναυσα – η εύστοχα αποκαλούμενη «εσωτερική ανεξαρτησία» του δικαστή, δηλαδή η διαμόρφωση της δικανικής του πεποίθησης ελεύθερα και ανεπηρέαστα από οποιαδήποτε εξωτερική παρέμβαση. Μόνο τότε η διαμορφούμενη δικανική πεποίθηση αποτελεί προϊόν της φωνής της συνείδησής του και της απροσωπόληπτης εκτίμησης των πραγματικών γεγονότων της αξιοπιστίας των μαρτύρων και της αξίας των άλλων αποδείξεων, όπως ακριβώς επιτάσσει η αρχή της ηθικής απόδειξης, σύμφωνα με το άρθρο 177. Αν λοιπόν ο δικαστής – και πολύ περισσότερο ο ένορκος, δηλαδή ο λαϊκός δικαστής – βομβαρδίζεται με μηνύματα, που αφορούν την ενοχή ή αθωότητα του κατηγορουμένου είναι ευνόητο πως πολύ δύσκολα θα μείνει ανεπηρέαστος κατά τον σχηματισμό της πεποίθησής του. Όσο περισσότερο μια ποινική υπόθεση συγκεντρώνει το ενδιαφέρον μέσων ενημέρωσης με οποιαδήποτε τοποθέτηση – δηλαδή είτε υπέρ είτε κατά του κατηγορουμένου – τόσο λιγότερο μπορεί να αναμένεται δίκαιη απόφαση.

σελ. 17


Εδώ μάλιστα χρειάζεται να επισημανθεί με ιδιαίτερη προσοχή και η αυξημένης τυπικής ισχύος διάταξη της παρ. 2 του άρθρου 10 Ε.Σ.Δ.Α. που επιτρέπει την πρόβλεψη διατυπώσεων, όρων, περιορισμών, και κυρώσεων κατά την άσκηση του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης και ειδικότερα μετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών σχετικά μια εκκρεμή ποινική δίκη κατά τρόπο που να επηρεάζει τη διαμόρφωση της κρίσης αυτής.

γ) Παράλληλα, παραβιάζεται και η αρχή της δίκαιης διεξαγωγής της δίκης, εφόσον η δημιουργία ενός κλίματος είτε υπέρ είτε κατά του κατηγορουμένου ενδέχεται να επηρεάσει (έστω και υποσυνείδητα) τη δικανική πεποίθηση του δικαστή προς τον αντίστοιχο προσανατολισμό των Μέσων Ενημέρωσης. Η επισήμανση αυτή οδήγησε στην υποβολή της πρότασης ότι σε περιπτώσεις εκτενούς προβολής μιας δίκης από τα Μέσα Ενημέρωσης επιβάλλεται η αναστολή της λόγω συνδρομής δικονομικού κωλύματος. Ωστόσο η ανωτέρω θέση προκαλεί ζωηρή αμφισβήτηση, επειδή έτσι η πορεία μιας δίκης εξαρτάται ή φαίνεται να εξαρτάται από την ενδεχόμενη (και γιατί όχι σκόπιμη) προβολή της από τα Μέσα Ενημέρωσης, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με την ανεξαρτησία του δικαστή και την αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Όμως – ανεξάρτητα από την πραγματική δυσχέρεια αντιμετώπισης του άτοπου αυτού φαινομένου – δεν παύει να υφίσταται μια παραβίαση της αρχής της δίκαιης δίκης, η εξασφάλιση της οποίας αποτελεί θεμελιώδη υποχρέωση των κρατικών εν γένει οργάνων και ιδίως των οργάνων απονομής της δικαιοσύνης. Έτσι π.χ. θα ήταν σκόπιμη η αναβολή της δίκης σε μεταγενέστερο χρόνο, ώστε να αμβλυνθεί (ενδεχομένως) το υπερβολικό ενδιαφέρον των Μ.Ε. ή η παραπομπή σε ομοιόβαθμο δικαστήριο άλλης πόλης, που ίσως θα δυσχέραινε την άμεση παρακολούθηση των παραγόντων της δίκης από τα Μ.Ε.

δ) Ωστόσο από την άλλη πλευρά, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι και η ελευθερία του τύπου αποτελεί θεμελιώδη ελευθερία, η οποία επίσης προστατεύεται συνταγματικά (άρθρο 14 Σ.).

Στα πλαίσια ακριβώς αυτής της ελευθερίας γίνεται δεκτό ότι το κοινό έχει αξίωση ενημέρωσης, αφού διαφορετικά «καθένας», όπως

σελ. 18


ορίζεται στην παρ. 1 του άρθρου 5 Σ., δεν θα μπορεί εύκολα να ασκήσει το κατοχυρωμένο περαιτέρω από την ανωτέρω συνταγματική διάταξη δικαίωμα συμμετοχής του στην κοινωνική, οικονομική ή και πολιτική ζωή της χώρας ή το επίσης κατοχυρωμένο συνταγματικά από το άρθρο 51 παρ. 3 εκλογικό του δικαίωμα – και αντίστοιχα ο τύπος έχει δικαίωμα πληροφόρησης του κοινού, το οποίο εκτείνεται και στη ραδιοτηλεόραση.

ε) Εδώ επίσης πρέπει να προστεθεί ότι – σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 93 του Συντάγματος – οι συνεδριάσεις κάθε δικαστηρίου – άρα και του ποινικού – είναι δημόσιες, «εκτός αν το δικαστήριο κρίνει

με απόφασή του ότι η δημοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα

χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή

οικογενειακής ζωής των διαδίκων». Κατά συνέπεια η αρχή της δημοσιότητας αποτελεί θεμελιώδη αρχή της ποινικής δίκης. Όσον αφορά την κύρια διαδικασία στο ακροατήριο – και από αυτήν απορρέει η επονομαζόμενη «έμμεση δημοσιότητα», αυτή δηλαδή που πραγματοποιείται από τα μέσα ενημέρωσης. Η δικαιολογητική βάση αυτής της δημοσιότητας οφείλεται προφανώς στην εύλογη καταρχάς σκέψη ότι, αφού «καθένας» – κατά κανόνα – μπορεί να παρακολουθεί ανεμπόδιστα τις συνεδριάσεις των συζητήσεων στο ακροατήριο και τις απαγγελίες των αποφάσεων των ποινικών δικαστηρίων, και τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν στον καθένα, όσα διαδραματίζονται κατά την αντίστοιχη συζήτηση κάθε ποινικής υπόθεσης στο ακροατήριο.

στ) Από όλα όσα ανωτέρω εκτέθηκαν, μπορούν να συναχθούν τα ακόλουθα συμπεράσματα.

Είναι ανεπίτρεπτη κάθε αναφορά σχετικά με την ενοχή ή αθωότητα κάθε κατηγορουμένου, εφόσον με αυτήν υποδηλώνεται – έστω και έμμεσα – οποιαδήποτε άποψη υπέρ ή εναντίον του κατά τη διάρκεια της εκκρεμοδικίας της αντίστοιχης ποινικής διαδικασίας και έως την αμετάκλητη περάτωσή της. Ακόμα και η δημοσίευση φωτογραφιών ή η μετάδοση εικόνων, με τις οποίες εμφανίζεται ο

σελ. 19


κατηγορούμενος συμπαθής ή αντιπαθής στην κοινή γνώμη πρέπει να αποφεύγεται.

Γενικότερα μάλιστα είναι ανεπίτρεπτη κάθε αναφορά στο πρόσωπο οποιουδήποτε λαμβάνει μέρος στην ποινική διαδικασία, εφόσον με αυτή θίγεται η προσωπικότητά του.

Η αξίωση ενημέρωσης του κοινού και το δικαίωμα πληροφόρησής του από τα μέσα ενημέρωσης πρέπει – ενόψει μάλιστα και της αρχής της δημοσιότητας στο ακροατήριο – να ικανοποιείται, αλλά μόνο μέσα σε αυστηρά οριζόμενα πλαίσια, ώστε να αποτρέπεται τόσο η προσβολή της προσωπικότητας κάθε συγκεκριμένου ατόμου, που συμμετέχει με οποιοδήποτε τρόπο στη διαδικασία απονομής της ποινικής δικαιοσύνης και ιδιαιτέρως του κατηγορουμένου, όσο και η εσωτερική ανεξαρτησία του δικαστή.

7. Η δημοσιότητα στη διοικητική δίκη

Το κράτος δικαίου και ιδιαίτερα οι αρχές της βεβαιότητας του δικαίου και της χρηστής διοίκησης επιβάλλουν τη δημοσιότητα της διοικητικής πράξης. Μορφές δημοσιότητας είναι η δημοσίευση και η κοινοποίηση. Η δημοσίευση των διοικητικών πράξεων ενεργείται με καταχώρισή τους στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης. Με νομοθετικές όμως ρυθμίσεις μπορεί να προβλέπονται άλλοι τρόποι δημοσίευσης, αντί για την καταχώριση αυτή, εφόσον είναι πρόσφοροι (ΣτΕ 2999/1988, 488/1991), όπως π.χ. ο τύπος, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, τοιχοκολλήματα, μεγάφωνα, ή και παράλληλα προς αυτήν. Σύμφωνα με το άρθρο 35 παρ. 1 του Συντάγματος τα διατάγματα δημοσιεύονται οπωσδήποτε στην ΕτΚ. Οι κανονιστικές πράξεις των νομαρχών δεν δημοσιεύονται στην ΕτΚ, αλλά σε μια τουλάχιστον εφημερίδα της έδρας ή της περιφέρειας του νομού και καταχωρίζονται σε ειδικό σχετικό βιβλίο ή φάκελο που τηρείται στη νομαρχία και είναι προσιτός στο κοινό (Ν. 301/1976, άρθρο 2 παρ. 1β και άρθρο 3 παρ. 1, Δ/μα 374/1976, 743/1984). Οι δημοσιευτέες ατομικές πράξεις των νομαρχών δημοσιεύονται στην ΕτΚ. Επειδή κάθε κανονιστική διοικητική πράξη

σελ. 20


πρέπει να δημοσιεύεται, δεν μπορεί το νομοθετικό όργανο να αποκλείσει ορισμένη κατηγορία κανονιστικών πράξεων από οποιαδήποτε δημοσιότητα (ΣτΕ 2411/1981, 4270/1988, ΑΠ 754/1978). Έχει δε νομολογηθεί, ότι δεν αντίκειται στο σύνταγμα, η νομοθετική ρύθμιση (άρθρο 2 παρ. 2 του Ν. 301/1976), η οποία προβλέπει τη μη δημοσίευση κανονιστικών πράξεων, όπως εκείνες που αναφέρονται στη διάρθρωση, σύνθεση και τον εξοπλισμό των ενόπλων δυνάμεων, όταν υπάρχει κίνδυνος να προκληθεί βλάβη στην εθνική άμυνα της χώρας (ΣτΕ 2153/1978, 4250/1980).

Σύμφωνα με τη συνταγματική διάταξη του άρθρου 35 παρ. 1 όλες οι πράξεις του Προέδρου της Δημοκρατίας πρέπει να δημοσιεύονται. Η δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης καθώς και η προσυπογραφή είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για την ισχύ και την εκτέλεση των πράξεων του Προέδρου της Δημοκρατίας. Το ίδιο άρθρο στην παράγραφο 2 εξαιρεί ορισμένες πράξεις από την προσυπογραφή, όχι όμως και από τη δημοσίευση. Ειδικότερα τη δημοσίευση των διαγγελμάτων ορίζει ρητά η διάταξη του άρθρου 44 παρ. 3 τον συντάγματος. Κοινοποίηση είναι η ατομική γνωστοποίηση τον κειμένου της διοικητικής πράξης στους αποδέκτες και άλλους θιγομένους από αυτήν. Στις γενικές διοικητικές πράξεις, όπου οι συγκεκριμένοι αποδέκτες δεν είναι εκ των προτέρων γνωστοί, αρκεί συνήθως η δημοσίευση, αν και δεν απαιτείται η δημοσίευσή τους στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης.

Όπου απαιτείται δημοσίευση, η πράξη δεν υπάρχει νομικώς πριν από τη δημοσίευση. Η αίτηση ακυρώσεως εναντίον μιας αδημοσίευτης πράξης απορρίπτεται ως απαράδεκτης (ΣτΕ 1642/1967), εκτός αν η διοίκηση εφάρμοσε ήδη την πράξη. Χρόνος της δημοσίευσης λογίζεται η ημερομηνία που φέρει το φύλλο της ΕτΚ, όπου δημοσιεύθηκε η πράξη. Σε πολλές περιπτώσεις, η πραγματική κυκλοφορία του φύλλου της ΕτΚ δεν συμπίπτει με την ημερομηνία του, αλλά ακολουθεί μετά από πολλές ημέρες. Συνεπώς η δημοσίευση θεωρείται ότι έγινε την ημέρα που το φύλλο πραγματικά κυκλοφόρησε σύμφωνα με σχετική βεβαίωση τον Εθνικού Τυπογραφείου (ΣτΕ 2314/1972).

σελ. 21


Το Συμβούλιο της Επικρατείας δέχεται, ότι η παράλειψη της κοινοποίησης, στον ιδιώτη ή η ελλιπής κοινοποίηση ασκεί επιρροή στην έναρξη της προθεσμίας προσβολής της επί ακυρώσει, χωρίς όμως να θίγει το κύρος της πράξης ή την εκτελεστότητά της και όταν ακόμη επιβάλλεται ειδικώς από τον νόμο, γιατί η κοινοποίηση δεν αποτελεί στοιχείο της πράξης, αλλά μέσο γνωστοποίησή της που ακολουθεί την τελείωσή της. Η νομολογία αυτή είναι έντονα προβληματική, όταν πρόκειται για ατομικές διοικητικές πράξεις, γιατί η εκτέλεσή τους πριν από την ατομική τους γνωστοποίηση στον θιγόμενο ιδιώτη δεν εναρμονίζεται με το κράτος δικαίου. Στην αρχή αυτή ανταποκρίνεται το ισχύον δίκαιο ορίζοντας ότι η εκτέλεση των κατά τον νόμο δημοσιευτέων στην ΕτΚ πράξεων δεν μπορεί να διεξαχθεί πριν από τη δημοσίευσή τους.

σελ. 22


Β΄ ΜΕΡΟΣ

ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ

1. Η οπτικοακουστική μετάδοση των δικών

α) Η εξέλιξη στις διάφορες χώρεςΑυτό είναι λοιπόν το νομικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η

δυνατότητα μηχανικής αποτύπωσης και οπτικοακουστικής μετάδοσης των δικών. Το Σύνταγμα μεν δεν ρυθμίζει το θέμα, ο δε νόμος το αφήνει στη διακριτική ευχέρεια του διευθύνοντος τη συζήτηση. Η ανάπτυξη που θα ακολουθήσει έχει σκοπό να φωτίσει, όσο γίνεται, το πρόβλημα από την ουσιαστική του πλευρά. Πρέπει ή δεν πρέπει να επιτρέπεται κάτι τέτοιο; Η έκθεση των διαφόρων απόψεων μπορεί να χρησιμεύσει είτε για να δοθεί η ορθότερη δυνατή νομοθετική λύση στο πρόβλημα, είτε ως οδηγός για την κρίση του διευθύνοντος τη συζήτηση, όταν του ζητείται η άδεια για τη μηχανική αποτύπωση ή την τηλεοπτική παρουσίαση της δίκης. Γι'αυτό θα σας εκθέσω αφενός μεν τι ισχύει σε διάφορες χώρες του κόσμου, αφετέρου δε ποια επιχειρήματα προβάλλονται υπέρ της μιας ή της άλλης απόψεως.

Πρώτα λοιπόν πως έχει το ζήτημα της οπτικοακουστικής μετάδοσης των δικών σε διάφορα κράτη.

1. Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Κατά τις τρεις πρώτες δεκαετίες τον αιώνα μας, η παρουσία φωτορεπόρτερς, κινηματογραφιστών και συνεργείων ζωντανής ραδιοφωνικής μετάδοσης της διαδικασίας ήταν αρκετά συχνό φαινόμενο στις αίθουσες των αμερικάνικων δικαστηρίων. Μάλιστα το έτος 1917 αναφέρεται και η πρώτη διαμαρτυρία σχετικώς, που όμως δεν αφορούσε καθ'εαυτή τη χρήση της κάμερας στις αίθουσες των δικαστηρίων, αλλά το γεγονός ότι δικαστής στο Illinois διέκοψε τη διαδικασία για να ληφθούν φωτογραφίες και κινηματογραφική ταινία. Το 1925 ραδιοφωνικός σταθμός τον Σικάγου μετέδωσε ολόκληρη την ακροαματική διαδικασία

σελ. 23


σε μια δίκη που είχε προκαλέσει αίσθηση, αυτό δε επαναλήφθηκε το 1927 με τον ίδιο πάλι δικηγόρο, ως υπερασπιστή.

Στα μέσα της δεκαετίας τον τριάντα η απαγωγή και δολοφονία τον μικρού γιου του διάσημου αμερικανού αεροπόρου Lindberg προκαλεί βαθύτατη συγκίνηση στην παγκόσμια κοινή γνώμη. Η κάλυψη από τον Τύπο και το ραδιόφωνο της δίκης τον φερομένου ως απαγωγέα και δολοφόνου Bruno Hauptmann πήρε διαστάσεις χωρίς προηγούμενο και θεωρήθηκε ότι συνέβαλε στην εκδήλωση φαινομένων υστερίας στην αμερικάνικη κοινή γνώμη. Ο Hauptmann καταδικάστηκε. Με την έφεσή του προέβαλε κυρίως ότι ο Τύπος και το ραδιόφωνο προκατέλαβαν την κοινή γνώμη και τους ενόρκους και του στέρησαν το δικαίωμά του για σωστή δίκη. Η μομφή στρεφόταν έμμεσα και κατά του δικαστηρίου που επέτρεψε τέτοια εκτενή κάλυψη. Το εφετείο της πολιτείας New Jersey απέρριψε με συνοπτική αιτιολογία την αίτηση. Εντούτοις ο νομικός κόσμος των Ηνωμένων Πολιτειών διακατείχετο από την αντίληψη ότι είχε γίνει κατάχρηση της ελευθερίας του Τύπου και του ραδιοφώνου σε βάρος των δικαιωμάτων του κατηγορούμενου, η αντίληψη δε αυτή οδήγησε την ένωση των Δικηγορικών Συλλόγων της Αμερικής (American Bar Association) να περιλάβει το 1937 στους κανόνες Δικαστικών Ηθών και τον κανόνα αριθ. 35, που προέβλεπε ότι: «Η διαδικασία στα δικαστήρια πρέπει να διεξάγεται με την αρμόζουσα αξιοπρέπεια και σεβασμό. Η λήψη φωτογραφιών στην αίθουσα του δικαστηρίου κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης θεωρείται ότι μειώνουν την αναγκαία σοβαρότητα της διαδικασίας, υποβαθμίζουν το δικαστήριο και δημιουργούν εσφαλμένες εντυπώσεις στο κοινό, δεν θα έπρεπε δε να επιτρέπονται». Παρά το τεράστιο κύρος της ένωσης των Αμερικανικών Δικηγορικών Συλλόγων ο κανόνας αυτός δικαστικού ήθους δεν έγινε παντού αποδεκτός. Ορισμένες πολιτείες, μεταξύ των οποίων και το Texas, εξακολουθούν να επιτρέπουν την ραδιοφωνική και αργότερα τηλεοπτική κάλυψη των δικών. Το 1964 το δικαστήριο του Texas καταδίκασε έμπορο για απάτη και η καταδίκη επικυρώθηκε από το εφετείο. Η δίκη, ιδίως κατά το προκαταρκτικό της στάδιο, έτυχε, παρά τις αντιρρήσεις του κατηγορουμένου, ευρύτατης τηλεοπτικής κάλυψης.

σελ. 24


Ο κατηγορούμενος προσέφυγε στο Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο, υποστηρίζοντας ότι στερήθηκε έτσι του δικαιώματός του για σωστή δίκη (fair trial). Το Δικαστήριο με ψήφους 5 έναντι 4 δέχτηκε την αίτηση και ακύρωσε την καταδίκη. Τέσσερα μέλη του δικαστηρίου υποστήριξαν ότι η τηλεοπτική και ραδιοφωνική μετάδοση της δίκης προσβάλλει καθ'εαυτή (per se) το δικαίωμα για σωστή δίκη, ένα μέλος υποστήριξε ότι το δικαίωμα αυτό προσβλήθηκε στη συγκεκριμένη περίπτωση και 4 τάχθηκαν υπέρ απορρίψεως της αίτησης.

Το 1972 η Ένωση των Αμερικανικών Δικηγορικών Συλλόγων επανέλαβε τον κανόνα για τη μη ραδιοφωνική και τηλεοπτική κάλυψη των δικών. Παρά ταύτα οι πολιτείες της Αμερικής, η μία μετά την άλλη, επέτρεπαν τις κάμερες στις αίθουσες των δικαστηρίων, βάσει κανόνων που διατύπωναν τα Ανώτατα Πολιτειακά Δικαστήρια. Το ζήτημα της συνταγματικότητας της τηλεοπτικής κάλυψης των Δικών επανήλθε στο Ανώτατο Δικαστήριο, ύστερα από προσφυγή δύο αστυνομικών τον Μαϊάμι, που είχαν καταδικαστεί για σοβαρές κλοπές και υποστήριζαν ότι η παρουσία της τηλεόρασης στη δίκη τους ήταν αντίθετη με το Σύνταγμα. Το Δικαστήριο ομόφωνα απέρριψε την αίτηση, δέχτηκε ότι δεν αντίκειται στο Σύνταγμα η τηλεοπτική κάλυψη των δικών, έκτοτε δε δεν επέτρεψε τη συζήτηση άλλης αίτησης για το θέμα αυτό.

Το 1979 η πλειοψηφία των αντιπροσώπων των δικηγορικών συλλόγων απέρριψε πρόταση κατάργησης του κανόνα απαγόρευσης της τηλεόρασης στα δικαστήρια, το 1982 όμως, υπό την πίεση των πραγμάτων (38 πολιτείες ήδη επέτρεπαν την τηλεοπτική κάλυψη των δικών) αποφάσισε ότι έπρεπε να αφεθεί στα πολιτειακά δικαστήρια να θεσπίσουν κανόνες, βάσει των οποίων θα επιτρεπόταν αυτή η κάλυψη.

Κατά το τέλος τον 1990, 45 πολιτείες επέτρεπαν την τηλεόραση στα πολιτειακά δικαστήρια υπό διάφορους όρους – ιδίως σύμφωνη γνώμη του κατηγορουμένου – αρκετές επέτρεπαν μόνο στα εφετεία, όπου δεν γίνεται εξέταση μαρτύρων.

Αντίθετα, στα ομοσπονδιακά δικαστήρια οι κανόνες της ποινικής διαδικασίας, του έτους 1944, απαγορεύουν τη φωτογράφηση κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, η δε σύνοδος των Δικαστών του έτους 1962

σελ. 25


υιοθέτησε απόφαση απαγόρευσης της τηλεόρασης τόσο στις αίθουσες των δικαστηρίων όσο και στο γύρω χώρο. Η απόφαση αυτή επαναλήφθηκε και κατά τη σύνοδο τον έτους 1984, ήτοι σε μια εποχή που όλες σχεδόν οι πολιτείες επέτρεπαν την τηλεόραση στα πολιτειακά δικαστήρια, οι δικηγόροι είχαν άρει τις αντιρρήσεις τους και η συνταγματικότητα της οπτικοακουστικής κάλυψης των δικών δεν αμφισβητείτο πλέον.

2. Αγγλία. Με το άρθρο 41 του νόμου για την ποινική δικαιοσύνη (Criminal Justice Act) του έτους 1925 θεσπίστηκε απαγόρευση λήψεως φωτογραφιών κατηγορουμένων, δικαστών κλπ. στις αίθουσες των δικαστηρίων και στους γύρω χώρους. Η απαγόρευση θεωρήθηκε αυτονόητα ότι ισχύει και για την κινηματογραφική και τηλεοπτική λήψη εικόνων. Επίσης με το άρθρο 9 του νόμου περί καταφρόνησης του δικαστηρίου του 1981 (Contempt of the Courts Act) απαγορεύτηκε η ηχητική αποτύπωση των δικών, εκτός αν πρόκειται να βοηθήσει στη σύνταξη των γραπτών επίσημων πρακτικών. Το 1988 η Επιτροπή Δημοσίων Σχέσεων του Δικηγορικού Συμβουλίου ανέθεσε σε τριμελή ομάδα εργασίας τη μελέτη του προβλήματος. Σχολιάζοντας την ανάθεση και δtαισθανόμενος ίσως το αποτέλεσμα ο πρώην λόρδος Καγγελάριος Hailsham προειδοποίησε ότι η τηλεόραση θα μεταβάλλει την εικόνα της δίκης και είναι δυνατόν να επηρεάσει την απονομή της δικαιοσύνης. Το Μάιο του 1989 η ομάδα εργασίας του Δ.Σ. παρέδωσε την εισήγησή της. Τασσόταν υπέρ της μετάδοσης των δικών από την τηλεόραση, ύστερα από αίτηση του ενδιαφερομένου τηλεοπτικού οργανισμού και υπό τη διακριτική πάντοτε εξουσία τον αρμόδιου δικαστή, πρότεινε την εφαρμογή δοκιμαστικών προγραμμάτων διετούς διάρκειας, τη δημιουργία συμβουλευτικής επιτροπής και την έκδοση σχετικών κατευθυντήριων οδηγιών.

Το Φεβρουάριο του 1990 ο Δ.Σ., αποδέχτηκε ομόφωνα την εισήγηση και αποφάσισε να επιδιώξει τη σχετική νομοθετική μεταβολή. Από ό,τι γνωρίζω δεν έχει δοθεί συνέχεια στην πρωτοβουλία αυτή.

3. Γερμανία. Το άρθρο 169 του Οργανισμού των Δικαστηρίων, που θεσπίζει την δημοσιότητα των συνεδριάσεων, ορίζει στο δεύτερο

σελ. 26


εδάφιό του ότι δεν επιτρέπονται ηχοληψίες, ούτε κινηματογραφικές ή τηλεοπτικές απεικονίσεις της διαδικασίας με σκοπό τη δημόσια προβολή τους ή τη δημοσίευση του περιεχομένου τους, αδιαφόρως αν πρόκειται για ποινικές ή πολιτικές δίκες. Υποστηρίζεται στη γερμανική επιστήμη, ότι η απαγόρευση υπηρετεί την ανεύρεση της αλήθειας και έχει ως σκοπό να προστατεύσει όχι μόνο τα συμφέροντα των διαδίκων, αλλά και το ίδιο το δικαστήριο από τον να καταστεί θύμα διαδεδομένων προκαταλήψεων και προσδοκιών. Η απαγόρευση ισχύει τόσο κατά τη διάρκεια της διαδικασίας όσο και κατά τη δημοσίευση της αποφάσεως, δεν ισχύει όμως στα διαλείμματα.

4. Γαλλία. Η χρήση μέσων οπτικής ή ηχητικής αποτύπωσης της επ'ακροατηρίου ποινικής διαδικασίας απαγορεύεται με απειλή χρηματικής ποινής. Ο πρόεδρος όμως του κακουργιοδικείου μπορεί να επιτρέψει τη μαγνητοφώνηση υπό τον έλεγχό του και με μοναδικό σκοπό οι μαγνητοφωνήσεις να χρησιμοποιηθούν είτε από το ίδιο το κακουργιοδικείο, είτε από το αναιρετικό, είτε σε περίπτωση αναιρέσεως, από το δικαστήριο της παραπομπής, στην περίπτωση όμως αυτή μόνο για να ακουσθούν οι καταθέσεις μαρτύρων που δεν μπορούν να εμφανισθούν στο δικαστήριο.

Με νόμο της 11 Ιουλίου του 1985 ορίσθηκε ότι μπορεί υπό προϋποθέσεις να επιτραπεί η οπτικοακουστική αποτύπωση της δίκης για την ίδρυση ιστορικού αρχείου της δικαιοσύνης. Η αναμετάδοση των ταινιών αυτών είναι τελείως ελεύθερη μόνο μετά πάροδο 50 ετών. Προηγουμένως μπορεί να τις συμβουλεύονται, εν όλω ή εν μέρει, μόνο ύστερα από έγκριση όσοι ενδιαφέρονται για λόγους ιστορικούς ή επιστημονικούς. Προκειμένου όμως για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας μπορεί να επιτραπεί η μετάδοσή τους από τότε που η απόφαση θα καταστεί αμετάκλητη. Με βάση αυτή τη διάταξη μαγνητοσκοπήθηκε και μεταδόθηκε η δίκη τον Klaus Barbie, του γνωστού χασάπη της Lyon, μετά την αμετάκλητη καταδίκη του.

Πριν από το νόμο τον 1985 και συγκεκριμένα το 1983 ο Υπουργός Δικαιοσύνης είχε συστήσει επιτροπή για τη μελέτη του προβλήματος. Η επιτροπή υπέβαλε την εισήγησή της στις 27 Φεβρουαρίου 1984.

σελ. 27


Πρότεινε να επιτραπεί με νόμο και με αυστηρές διαδικαστικές προϋποθέσεις και τεχνικές προδιαγραφές η δοκιμαστική μετάδοση των δικών για ορισμένη περίοδο, να αξιολογηθούν τα αποτελέσματα και να ρυθμιστεί κατόπιν οριστικά το θέμα. Η πρόταση συνάντησε την αντίδραση της πλειοψηφίας των δικαστών και μεγάλης μερίδας δικηγόρων και εγκαταλείφθη. Αντί αυτής εισήχθη στη Βουλή που ψηφίστηκε ο νόμος για την ίδρυση ιστορικού αρχείου της Δικαιοσύνης, που σας είπα.

5. Καναδάς. Ειδική νομοθετική ρύθμιση υπάρχει μόνο στην επαρχία του Ontario, όπου ο νόμος περί δικαστηρίων του 1984 στο άρθρο 146 ορίζει ότι απαγορεύεται η λήψη ή η απόπειρα λήψεως φωτογραφικών ή κινηματογραφικών ταινιών, ή η ηχητική αποτύπωση ή κάθε άλλη αποτύπωση, ικανή να προκαλέσει οπτική ή ακουστική παρουσίαση με ηλεκτρονικά μέσα ή κατ'άλλο τρόπο: 1) των συνεδριάσεων των δικαστη ρίων, 2) κάθε εισερχόμενου ή εξερχόμενου από αίθουσα συνεδριάζοντος δικαστηρίου, και 3) κάθε προσώπου που βρίσκεται στο δικαστικό μέγαρο, όταν υπάρχει βάσιμος λόγος ότι το πρόσωπο αυτό βρίσκεται εκεί για να παρακολουθήσει κάποια δίκη. Απαγορεύεται επίσης και η δημοσίευση, μετάδοση από ραδιόφωνο κλπ. κάθε φωτογραφίας, ηχοληψίας κλπ. που έχει γίνει κατά παράβαση των ανωτέρω.

Ανάλογες απαγορεύσεις υπάρχουν και στο Quebec, καθώς και στις άλλες επαρχίες τον Καναδά, στηρίζονται όχι σε νομοθετική ρύθμιση, αλλά στους κανονισμούς που έχουν εκδώσει τα δικαστήρια.

Η συνταγματικότητα της απαγόρευσης αμφισβητήθηκε μόνο μια φορά ενώπιον του δικαστηρίου, ενόψει της συνταγματικώς κατοχυρωμένης ελευθερίας του Τύπου, το δικαστήριο όμως έκρινε ότι η απαγόρευση είναι συνταγματική. Ύστερα μάλιστα από μακρά αποδεικτική διαδικασία (εξέταση ως μαρτύρων δικηγόρων, δικαστών, εισαγγελέων και άλλων επιστημόνων από το χώρο των κοινωνικών επιστημών), το δικαστήριο έκρινε ότι οι τηλεοπτικές λήψεις «ασκούν αρνητική επίδραση στους παράγοντες της δίκης» και έχουν «αρνητικές επιπτώσεις στη διαδικασία διαπιστώσεων των γεγονότων» (δηλαδή

σελ. 28


στην ανακάλυψη της αλήθειας). Παρά ταύτα και στον Καναδά παρατηρείται ισχυρή τάση για να επιτραπεί η μετάδοση των δικών από την τηλεόραση. Η Επιτροπή Αναθεώρησης της ποινικής νομοθεσίας, υπό την προεδρία του δικαστή Allen Linden, σε εισήγηση του έτους 1987 κατέληξε ως εξής: «Η κατάσταση των πραγμάτων και η μεγάλη διάσταση απόψεων επί του θέματος καθιστά εξαιρετικά δύσκολο για την επιτροπή να προβεί σε οριστικές συστάσεις. Πάντως, ενόψει της σπουδαιότητας του γενικού τεκμηρίου της ανοικτής λειτουργίας των θεσμών, δεν υπάρχει προς το παρόν βάση για να αποκλειστεί η πρόσβαση των μέσων μαζικής ενημέρωσης στην ποινική διαδικασία. Από την άλλη μεριά ο κίνδυνος να διαταραχθεί η διαδικασία διαπιστώσεως των γεγονότων, αν επιτραπεί πλήρης πρόσβαση, μας εμποδίζει να προτείνουμε να καλυφθούν τελείως τα υπάρχοντα εμπόδια».

Κατόπιν αυτών, η Επιτροπή πρότεινε να επιτραπεί η τηλεόραση στα εφετεία; όπου δεν γίνεται διαδικασία διαπιστώσεως γεγονότων (δεν γίνεται δηλ. εξέταση μαρτύρων κλπ.), αλλά ελέγχεται μόνο η νομική ορθότητα της πρωτόδικης απόφασης.

β) Τα εκατέρωθεν επιχειρήματαΑπό όσα εξέθεσα μέχρι τώρα προκύπτει νομίζω ότι, με εξαίρεση

τα πολιτειακά δικαστήρια των ΗΠΑ, όσα κράτη έχουν ειδική διαδικασία απαγορεύουν την οπτικοηχητική αποτύπωση και μετάδοση της διαδικασίας. Παράλληλα όμως εμφανίζεται και μια τάση να μεταβληθεί η κατάσταση αυτή. Για την ολοκλήρωση της εικόνας θα πρέπει να δούμε τα επιχειρήματα που προβάλλονται υπέρ της μιας ή της άλλης απόψεως. Η παράθεση θα είναι όσο γίνεται πιο συνοπτική.

Ι. Επιχειρήματα υπέρ της απαγόρευσης μετάδοσης των δικών.

Στρέφονται κυρίως κατά της τηλεοπτικής μετάδοσης, ισχύουν όμως, σε μικρότερο βέβαια βαθμό, και για τα λοιπά ηλεκτρονικά μέσα.

1) Πιθανότητα ανεπίτρεπτης επίδρασης στη συνείδηση των δικαστών και ιδίως των ενόρκων. Υποστηρίζεται ειδικότερα ότι σε δίκες μεγάλης διάρκειας η ζωντανή μετάδοση δημιουργεί πολύ σύντομα – πολύ πριν από το τέλος – σε μεγάλη μερίδα του κοινού πεποίθηση για την ενοχή ή αθωότητα του κατηγορουμένου και ότι αυτό το «λαϊκό

σελ. 29


αίσθημα», η «λαϊκή ετυμηγορία», που ασφαλώς μεταφέρεται μέσω φίλων, γνωστών και ιδίως συγγενών στους ενόρκους, μπορεί ανεπιγνώτως να επηρεάσει την απόφασή τους. Δεν δικάζει μόνο ο(η) ένορκος, αλλά και η οικογένειά του που παρακολουθεί την δίκη από την τηλεόραση.

2) Πιθανότητα επιδράσεως στην αντικειμενικότητα των μαρτύρων και στο αμερόληπτο των καταθέσεών τους. Υποστηρίζεται ότι η επίγνωση των μαρτύρων, ότι τους παρακολουθεί ένα τεράστιο, αόρατο κοινό, οδηγεί ορισμένους μεν να υποβαθμίζουν τα γεγονότα, άλλους δε να τα δραματοποιούν. Πολλοί δεν καταθέτουν για το δικαστήριο, αλλά για τον τηλεοπτικό φακό. Και στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί που έχουν την εντύπωση αυτή για ορισμένους από τους μάρτυρες που εξετάσθηκαν στις δύο δίκες ενώπιον του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου.

3) Πιθανότητα επίδρασης στη συμπεριφορά των δικηγόρων. Είναι ανθρώπινο, και συνεπώς ενδεχόμενο, να τείνουν να μετατρέψουν τη δίκη σε μέσο προσωπικής τους προβολής. Ή τουλάχιστον να προσαρμόσουν την συμπεριφορά τους στις προσδοκίες αυτών που τους παρακολουθούν.

4) Πιθανότητα επίδρασης στον κατηγορούμενο. Η επίγνωση ότι τη δίκη την παρακολουθεί ζωντανά όλη η κοινωνία, και πρόσωπα που πιθανόν δεν θα ήθελε (π.χ. τα παιδιά του), είναι ενδεχόμενο να τον οδηγήσει, συνειδητά ή ασυνείδητα, σε εσφαλμένη υπεράσπιση. Ακόμη, η μέσω τηλεόρασης δημοσιότητα συνεπάγεται βαρύτατη δημόσια διαπόμπευσή του, που δεν αποκαθίσταται, αν αθωωθεί, και δυσχεραίνει πιθανώς την κοινωνική του επανένταξη, αν καταδικασθεί.

5) Πιθανότητα ασυναίσθητης ή και σκόπιμης εστίασης του φακού σε κάποια λεπτομέρεια, που στερείται μεν σημασίας, είναι όμως δυνατό να δημιουργήσει την εντύπωση πλημμελούς λειτουργίας των δικαστηρίων και εσφαλμένης απονομής της δικαιοσύνης – (π.χ. στιγμή εκνευρισμού του πρόεδρου ή συμπτώματα κόπωσης και άρα μειωμένης προσοχής κάποιου δικαστή κλπ.).

σελ. 30


Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η εικόνα αυτή μπορεί να επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά σε όλα τα δελτία ειδήσεων, όπως έγινε με τα θλιβερά επεισόδια στη δίκη των διοικητών των ΔΕΚΟ.

6) Περισπά την προσοχή των δικαστών, των μαρτύρων και των λοιπών παραγόντων της δίκης και αυξάνει τις ευθύνες του προέδρου για την τήρηση της τάξης και της ευπρέπειας στο ακροατήριο. Και τέλος,

7) Η κακή χρήση τον τηλεοπτικού φακού μπορεί να μειώσει στα μάτια των τηλεθεατών τη σοβαρότητα της δίκης και να τη μετατρέψει σε τερπνό θέαμα, «τσίρκο» όπως χαρακτηριστικά γράφτηκε, αφού μάλιστα το μέσο που τη μεταδίδει, δηλαδή η τηλεόραση, προσφέρεται κατά παράδοση περισσότερο για διασκέδαση παρά για διαπαιδαγώγηση.

Είναι το μέσο που συντηρεί, και προάγει την κοινωνία της πολυθρόνας («armchair society»).

ΙΙ. Επιχειρήματα υπέρ της τηλεοπτικής μετάδοσης.

1) Όταν ο κόσμος βλέπει, πώς οι δικαστές επιτελούν το έργο τους, θα αυξηθεί η κατανόηση, συνεπώς και η εμπιστοσύνη, του κοινού στην απονομή της δικαιοσύνης.

2) Πολλές φορές οι αποφάσεις των δικαστηρίων έχουν άμεση επίπτωση στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Όμως οι πολίτες πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν τον τρόπο λειτουργίας των κρατικών οργάνων, οι αποφάσεις των οποίων τις αφορούν. Η μετάδοση από την τηλεόραση συνιστά φυσική επέκταση της έννοιας της δημοσιότητας των συνεδριάσεων.

3) Η μετάδοση εντάσσεται στο πληροφοριακό, αλλά και διδακτικό και μορφωτικό έργο της τηλεόρασης. Το 70% περίπου του λαού στηρίζεται αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο στην τηλεόραση για να πληροφορηθεί τα συμβαίνοντα. Πολλές φορές η μετάδοση θα έχει ευνοϊκή επίδραση στην ηθική της κοινωνίας και θα ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη σε κρίσιμα για την ομαλή κοινωνική συμβίωση θέματα. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι η πρώτη δίκη που μεταδόθηκε στη Ν. Υόρκη από την τηλεόραση, η δίκη του δικηγόρου Gerard Stamberg για τη δολοφονία της 6 ετών θετής κόρης του, αφύπνισε την κοινή γνώμη,

σελ. 31


όσον αφορά τα προβλήματα παραμέλησης των ανηλίκων και κακομεταχείρισης των γυναικών.

4) Ο παράγοντας της δίκης, ιδίως οι δικηγόροι και οι μάρτυρες, συμπεριφέρονται περισσότερο υπεύθυνα όταν ξέρουν ότι τους παρακολουθούν οι τηλεοπτικές κάμερες, και τέλος

5) Η τηλεόραση εκ των πραγμάτων παρουσιάζει τη δίκη με περισσότερη ακρίβεια, συνεπώς και με περισσότερη αντικειμενικότητα, παρότι ο Τύπος. Συνεπώς αποτελεί άνιση και αδικαιολόγητη μεταχείριση, ο μεν τύπος να είναι ελεύθερος στη μετάδοση των δικών, η τηλεόραση όχι.

Αυτά είναι κατά βάση τα εκατέρωθεν επιχειρήματα. Η αξιολόγησή τους φυσικό είναι να επηρεάζεται από τη γενικότερη κοσμοθεωρητική τοποθέτηση του κρίνοντος, όταν μάλιστα δεν υπάρχουν σαφή στατιστικά στοιχεία και η κρίση στηρίζεται σε προσωπικές εμπειρίες ή υποκειμενικές εκτιμήσεις. Το ζήτημα δεν έχει κριθεί οριστικά. Νομίζω ότι παραμένει ακόμα αναπάντητο το ερώτημα ενός διάσημου αμερικάνου όταν άρχισε η τηλεοπτική μετάδοση των δικών στη Florida που διερωτήθηκε περίπου τα εξής: Είναι άραγε δείγμα δημοκρατικής διακυβέρνησης σε μια ελεύθερη κοινωνία; Ή μήπως η καταληκτική ασθένεια, η θανατηφόρα ασθένεια μιας εποχής που εισήγαγε τη ζωή στο δοκιμαστικό σωλήνα και κατέστησε το φόνο, την θανατική εκτέλεση, τον πόλεμο, τις εγχειρήσεις εγκεφάλου και τώρα την απονομή της δικαιοσύνης μέσα μαζικής ψυχαγωγίας;

Προσωπικά, θεωρώ ότι το επιχείρημα της άμεσης ενημέρωσης του κοινού για τον τρόπο λειτουργίας των δικαστηρίων και απονομή της δικαιοσύνης, το κύριο επιχείρημα των υπερασπιστών της τηλεοπτικής μετάδοσης των δικών, έχει βέβαια μεγάλη σοβαρότητα. Πιστεύω όμως ότι πολύ μεγαλύτερη σημασία έχει η ορθή απονομή της δικαιοσύνης. Χάριν αυτού του σκοπού, της ορθής δηλαδή απονομής της δικαιοσύνης, καθιερώθηκε και η δημοσιότητα των συνεδριάσεων. Εφόσον υπάρχουν φόβοι, και μάλιστα βάσιμοι φόβοι, ότι η τηλεοπτική μετάδοση των δικών μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την επίτευξη του σκοπού αυτού, νομίζω ότι δεν πρέπει να επιτρέπεται.

σελ. 32


2. Η επιρροή των Μ.Μ.Ε. στο δικαίωμα για μια δίκαιη δίκη

Η δικαστική λειτουργία (ή εξουσία) έχει υποχρέωση, όπως προκύπτει από τα άρθρα του Συντάγματος: 20 (δικαίωμα του πολίτη για παροχή έννομης προστασίας), 26 (αρχή της διακρίσεως των εξουσιών), 4 (ισότητα ενώπιον του νόμου), 87 (απονομή της δικαιοσύνης από δικαστές με προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία, δεσμευόμενους μόνο από το νόμο και το Σύνταγμα), να παράσχει στον πολίτη μια δίκαιη δίκη. Το δικαίωμα του πολίτη για δίκαιη δίκη διακηρύσσεται με το άρθρο 10 της Οικουμενικής διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου (αποφάσεις που υιοθετήθηκαν από τη γενική συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών της 10.12.1948) και θεσπίζεται με το άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως «για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών», η οποία κυρώθηκε με το άρθρο 1 του ν.δ. 53/19.9.1974 και σύμφωνα με το άρθρο 28 παρ.1 του Συντάγματος υπερισχύει κάθε αντίθετης διατάξεως νόμου, ακόμα και μεταγενέστερου. Ειδικότερα το άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως ορίζει στην παρ. 1: Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα να δικαστεί η υπόθεσή του δικαίως και δημοσίως από ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο, το οποίο λειτουργεί νομίμως και θα αποφασίσει είτε για τις αμφισβητήσεις των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων αστικής φύσης, είτε για το βάσιμο κάθε εναντίον του κατηγορίας ποινικής φύσης. Η απόφαση πρέπει να εκδοθεί δημοσίως, η είσοδος όμως στην αίθουσα των συνεδριάσεων μπορεί να απαγορευθεί στον τύπο και το κοινό σε όλη ή σε μέρος της διάρκειας της δίκης προς το συμφέρον της ηθικής, της δημόσιας τάξης ή της εθνικής ασφάλειας σε δημοκρατική κοινωνία, όταν τούτο ενδείκνυται από τα συμφέροντα των ανηλίκων ή την ιδιωτική ζωή των διαδίκων, ή στο κρινόμενο από το δικαστήριο ως απολύτως αναγκαίο μέτρο, όταν υπό ειδικές συνθήκες η δημοσιότητα θα μπορούσε να παραβλάψει τα συμφέροντα της δικαιοσύνης.

Κατά την παρ. 2 του ίδιου άρθρου, κάθε πρόσωπο κατηγορούμενο για αδίκημα τεκμαίρεται ότι είναι αθώο μέχρι τη νόμιμη απόδειξη της ενοχής του.

σελ. 33


Εξάλλου κατά το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου των θεμελιωδών ελευθεριών:

1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία εκφράσεως. Το δικαίωμα τούτο περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης καθώς και την ελευθερία λήψης ή μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, άνευ επεμβάσεως δημόσιων αρχών και ασχέτως συνόρων. Το παρόν άρθρο δεν κωλύει τα κράτη από το να υποβάλλουν τις επιχειρήσεις ραδιοφωνίας, κινηματογράφου ή τηλεοράσεως σε κανονισμούς εκδόσεως αδειών λειτουργίας.

2. Η άσκηση των ελευθεριών αυτών, συνεπαγόμενων καθήκοντα και ευθύνες, μπορεί να υπαχθεί σε ορισμένες διατυπώσεις, όρους, περιορισμούς ή κυρώσεις, προβλεπόμενους από νόμο και αποτελούντες αναγκαία μέτρα σε δημοκρατική κοινωνία για την εθνική ασφάλεια, τη προάσπιση της τάξης και πρόληψη του εγκλήματος, την προστασία της υγείας ή της ηθικής, την προστασία της υπολήψεως ή των δικαιωμάτων των τρίτων, την παρεμπόδιση της κοινολογήσεως εμπιστευτικών πληροφοριών ή την διασφάλιση του κύρους και αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας. Είναι ανάγλυφη η επισήμανση, ότι η ελευθερία γνώμης και η ελευθερία πληροφόρησης και διακινήσεως των ιδεών συνεπάγονται καθήκοντα και ευθύνες. Και ότι για το σκοπό αυτό μπορούν να υποβληθούν σε περιορισμούς και κυρώσεις στο μέτρο που είναι αναγκαίο (και ανεκτό) σε μια δημοκρατική κοινωνία, μεταξύ άλλων και για την προστασία της υπολήψεως ή των δικαιωμάτων των τρίτων και τη διασφάλιση του κύρους και αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας. Στο σύγχρονο δημοκρατικό κράτος η ελευθερία του τύπου αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση για τον ελεύθερο σχηματισμό της πολιτικής γνώμης του πολίτη. Και για το σκοπό αυτό είναι ανάγκη τα μέσα ενημέρωσης να πληροφορούν τον πολίτη όσο το δυνατό συντομότερα, ακριβέστερα και λεπτομερέστερα, κινώντας το ενδιαφέρον του για τα γεγονότα που παρουσιάζουν γενικότερη σημασία. Κι εδώ βέβαια μπορεί να διερωτηθεί κανείς αν συμβάλλει στη διαμόρφωση της πολιτικής γνώμης η περιγραφή της δίκης ενός βιαστή

σελ. 34


π.χ., ή αν αποτελεί μόνο ένα νέο βιασμό του θύματος. Και το ίδιο μπορεί να πει κανείς για πολλές κατηγορίες εγκλημάτων.

Το δικαίωμα του πολίτη και η αντίστοιχη υποχρέωση της πολιτείας για μια χρηστή, σύμφωνη με τις αρχές του κράτους δικαίου δίκη με ανεξάρτητους δικαστές, προϋποθέτει διεξαγωγή της δίκης με ελεύθερους και χωρίς εξωτερική πίεση τους συμμετέχοντες σ'αυτή. Όμως θα ήταν ουτοπία να υποστηρίξει κανείς, ότι είναι δυνατή μια δίκη χωρίς οποιαδήποτε εξωτερική επιρροή και ίσως δεν θα ήταν και ανθρώπινη μια δίκη χωρίς εξωτερικές επιδράσεις. Και οι επιδράσεις δεν αντιφάσκουν καθαυτές σε μια δίκαιη δίκη, αρκεί να μη μετατρέπονται σε επηρεασμό. Η δημόσια συζήτηση μπορεί μάλιστα να βοηθήσει τη διαδικασία. Τα όρια πρέπει να τεθούν εκεί που εκλείπει η εγγύηση για μια αδιατάρακτη διεξαγωγή της δίκης.

Είναι ανάγκη ν'αποφεύγεται η ταχεία και συνοπτική πληροφόρηση και ο βάσει μιας τέτοιας πληροφόρησης σχολιασμός μιας δίκης, ιδίως ποινικής, η οποία έτσι γίνεται κέντρο γενικού ενδιαφέροντος και η δημόσια (εκτός του δικαστηρίου) συζήτηση δημιουργεί πίεση της κοινής γνώμης στην εκκρεμή διαδικασία. Γιατί η πίεση αυτής της κοινής γνώμης με τη διατύπωση συνήθως κρίσεων που προδικάζουν το αποτέλεσμα μπορεί να οδηγήσει σε αδυναμία εξασφαλίσεως μιας χρηστής δίκης για τον κατηγορούμενο, ο οποίος έχει το θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, προστατευόμενο με το άρθρο 6 παρ. 2 της προμνημονευόμενης Ε7υρωπαϊκής συμβάσεως, να θεωρείται αθώος μέχρι τη νόμιμη απόδειξη της ενοχής του. Υποστηρίζεται, ότι υπάρχουν πέντε αιτίες των αρνητικών συνεπειών της μεταδόσεως ειδήσεων για μια εκκρεμή δίκη και τον σχολιασμό της από τα μέσα ενημέρωσης.

1. Ο πιο αποφασιστικός λόγος είναι η ανθρώπινη φύση. Συμβάντα με αρνητικό χαρακτήρα, όπως συγκρούσεις, βλάβες, καταστροφές, σκληρότητα, διαστροφές και καταστάσεις νοσηρές, έχουν ως ειδήσεις πολύ μεγαλύτερη αξία, από τα θετικά γεγονότα. Έτσι μερίδα των μέσων ενημέρωσης τείνει να παρουσιάζει με τον πιο αρνητικό τρόπο γεγονότα που θα έπρεπε να παρουσιάζονται αντικειμενικά. Είναι αμφίβολο αν αυτό γίνεται με την ελεύθερη θέληση των δημοσιογράφων.

σελ. 35


2. Ο δεύτερος λόγος είναι η αδυναμία παρουσιάσεως πολύπλοκων νομικών υποθέσεων με τρόπο που να παρέχει δυνατότητα ορθής εκτιμήσεώς τους σε ικανοποιητικό βαθμό. Εν μέρει αυτό οφείλεται αφενός στην έλλειψη της απαραίτητης εξειδικεύσεως και επαρκών γνώσεων των δημοσιογράφων, για να μεταδώσουν με ακρίβεια την εξέλιξη της διαδικασίας και να κατανοήσουν ορισμένες διαδικαστικές πράξεις και αφετέρου στο ότι αυτοί που έχουν εξειδίκευση και γνώση δεν λαμβάνουν υπόψη ότι δεν τις έχει το μεγαλύτερο ποσοστό των αναγνωστών τους, οι οποίοι δεν ενδιαφέρονται για περίπλοκες απεικονίσεις, αλλά μπορούν να δεχθούν μόνο απλές και σαφείς ειδήσεις, κάτι που μπορεί να γίνει σε βάρος τον περιεχομένου.

3. Τρίτο λόγο αποτελεί η ταχύτητα με την οποία αναγκάζεται να εργάζεται ο δημοσιογράφος, ο οποίος ελάχιστο χρόνο έχει για την επεξεργασία όσων αποκόμισε και για την απόδοσή τους. Ο χρόνος αυτός συχνότατα δεν επαρκεί για τον έλεγχο της ακρίβειας των πληροφοριών και περισσότερος χρόνος δεν διατίθεται, γιατί θα απέβαινε σε βάρος της επικαιρότητας και αυτό δεν το επιτρέπουν οι συνθήκες τον σκληρού ανταγωνισμού των μέσων ενημέρωσης.

4. Άλλος λόγος είναι ότι η είδηση από τη συλλογή της από τον ανταποκριτή μέχρι τον αποδέκτη είναι δυνατό να διέλθει από πολλούς σταθμούς «διυλίσεως» και να υποστεί μεταβολές, ενώ και η έκταση που λαμβάνει η δημοσίευση μπορεί να αποβαίνει σε βάρος του περιεχομένου.

5. Πέμπτος, αλλά πολύ σημαντικός λόγος είναι οι ελλιπείς ή ανακριβείς πληροφορίες οι οποίες χρησιμοποιούνται για το δημοσίευμα. Πολλές φορές δεν υπάρχουν οι αρμόδιοι για να δώσουν πληροφορίες άξιες εμπιστοσύνης ή οι αρμόδιοι αρνούνται να δώσουν πληροφορίες και έτσι συχνά οι δημοσιογράφοι προσφεύγουν σε πηγές πληροφόρησης αμφίβολης αξίας και αξιοπιστίας.

Θα μπορούσα ν'αναφέρω και αρκετές αιτίες που προσιδιάζουν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης της χώρας μας, χωρίς να είναι σίγουρος, ότι δεν ισχύουν και για τον διεθνή χώρο. Όμως θ'αποφύγω τον πειρασμό και θα περιοριστώ να επισημάνω τη γενικότερη τάση του Τύπου να θέλει την ενίσχνση του ρόλου του στην πολιτική ζωή, ν'αποτελεί εξουσία (μη

σελ. 36


συντεταγμένη), ελέγχουσα αλλά μη ελεγχόμενη από τις συντεταγμένες εξουσίες και ιδίως από τη δικαστική. Και συνέπεια αυτής της τάσης είναι η τελευταία εντεινόμενη από μερίδα του Τύπου επιθετικότητα κατά του κύρους των δικαστικών λειτουργών. Χωρίς βέβαια να περνά από το μυαλό των επιτιθεμένων, ότι με τη μείωση του κύρους και τον εκφοβισμό μπορεί να μειωθεί και η αντίσταση της δικαστικής λειτουργίας απέναντι στις δύο άλλες και ως προς τις παρεμβάσεις τους στο χώρο των μέσων ενημέρωσης, με αποτέλεσμα τη μείωση της προστασίας της ελευθερίας του Τύπου και της πληροφόρησης, την οποία μόνο η προσφυγή στη δικαστική εξουσία μπορεί να εξασφαλίσει. Στο σύγχρονο κράτος με την τεχνογραφειοκρατική δομή η γνώση αποτελεί πηγή εξουσίας και η πληροφόρηση παράγοντα ισχύος (βλ R.C.

Schwartzenberg, Πολιτική Κοινωνιολογία, μτφρ. τ. 11, σελ. 25). Και γίνεται φανερό γιατί οικονομικώς ισχυροί στράφηκαν τις τελευταίες δεκαετίες προς το χώρο του Τύπου, είναι γνωστές οι συγκρούσεις μεταξύ εκδοτών και εισβολέων στο χώρο αυτό. Και μέσα στις επιδιώξεις τους είναι και η άσκηση επιρροής στο χώρο της δικαστικής λειτουργίας.

Αυτές οι τάσεις επιτείνουν τον κίνδυνο για το δικαίωμα τον πολίτη σε μια δίκαιη δίκη, ενόψει μάλιστα του ότι στη χώρα μας η προστασία της διαδικασίας απέναντι στα μέσα ενημέρωσης είναι σχεδόν ανύπαρκτη, ιδίως από την άποψη ποινικών κυρώσεων, αφού οι διατάξεις τον άρθρον 39 παρ.1 και 6 α.ν. 1092/1938 δεν εφαρμόζονταν και πρόσφατα καταργήθηκαν. Σ'αυτό συνέβαλε και η αντικατάσταση της απαγορεύσεως εισόδου των οπτικοακουστικών Μ.Μ.Ε με το επιτρεπτό της εισόδου, εκτός από την περίπτωση αντιρρήσεως του κατηγορουμένου. Μόνο αν τα μέσα ενημέρωσης υποπέσουν σε αδικήματα του κοινού ποινικού δικαίου (εξύβριση, δυσφήμιση, διασπορά ψευδών ειδήσεων κλπ.), ασκείται, με πολύ φειδώ και διστακτικότητα, δίωξη εναντίον τους. Επίσης σπάνια ζητείται και σπανιότερα επιδικάζεται αποζημίωση ή χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβη.

Η θέση μου δεν είναι υπέρ των διώξεων του τύπου.

σελ. 37


Αντιθέτως τις θεωρώ επικίνδυνες για την ελευθερία του τύπου, η οποία είναι αναγκαίος όρος για τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Διατάξεις νόμων που άπτονται των ορίων της ελευθερίας εκφράσεως της γνώμης και της πληροφόρησης γενικώς και της ελευθερίας του τύπου ειδικότερα πρέπει να νομοθετούνται μόνο αφού διαπιστωθούν ότι ανταποκρίνονται στη γενική θέληση του λαού. Όπως είπε ένας Γάλλος Υπουργός Πληροφοριών (Terrenoire), ο τύπος πρέπει να μπορεί να γράφει ότι θέλει, για να μη μπορούν ορισμένοι άνθρωποι να κάνουν ό,τι θέλουν.

Είναι, όμως, αναγκαία μια οριοθέτηση του θεμελιώδους

δικαιώματος της ελευθερίας της πληροφόρησης απέναντι στο επίσης

θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα της δίκαιης δίκης. Τα άρθρα 6 και 10 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως της Ρώμης για την προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών παρέχουν τον γνώμονα για τη χάραξη των ορίων. Τα ισχύοντα στις πλουραλιστικές δημοκρατίες είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν, αφού αξιολογηθούν, για μια ρύθμιση, της οποίας θα προηγηθεί διάλογος με ισοτιμία των μετεχόντων και εξακρίβωση της γενικής θελήσεως, της οποίας έκφραση είναι ο νόμος, σύμφωνα με τη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη του 1789 (της Γαλλικής Επαναστάσεως).

Ο κατηγορούμενος ,πολίτης οδηγείται στο δικαστήριο για να

δικαστεί σε μια δίκαιη δίκη, να αθωωθεί ή να καταδικαστεί, να

τιμωρηθεί, αλλά όχι να διαπομπευθεί. Και δεν πρέπει να προσβάλλεται περισσότερο από όσο επιτρέπει ο νόμος η προσωπικότητά του και η αξιοπρέπειά του.

3. Σχολιασμός ποινικών δικών της περιόδου 1990-1994 με μεγάλο τηλεοπτικό ενδιαφέρον

Πριν περάσουμε στην παρουσίαση των μεγαλύτερων δικαστικών υποθέσεων της τελευταίας τετραετίας, θα ήθελα να εκφράσω μερικές σκέψεις για τη δημοσιότητα των δικών και την παρουσία δημοσιογράφων και ραδιοτηλεοπτικών μέσων.

σελ. 38


Θα ξεκινήσω με την τριγωνική σχέση της δίκης: το δικαστήριο, ο εισαγγελέας και οι διάδικοι. Στη σχέση αυτή υπάρχει μια ακόμη πλευρά: το κοινό. Και μιλάω, βέβαια, για την αρχή της δημοσιότητας της ποινικής δίκης. Ουδείς μπορεί να στερήσει το δικαίωμα της παρουσίας του κοινού σε μια δίκη. Χαρακτηριστικά είναι, ότι και οι πόρτες του δικαστηρίου πρέπει να είναι ανοιχτές. Εκτός κι αν υπάρχουν λόγοι εθνικής ασφαλείας.

Σήμερα, στην εποχή της ταχύτητας, τίθεται ένα ερώτημα: μπορούμε να θεωρήσουμε σαν κοινό μιας δίκης και εκείνους που παρακολουθούν από τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα και τον Τύπο; Νομίζω ναι. Εάν λάβει κανείς υπόψη του τις αρχές που εξυπηρετεί η αρχή της δημοσιότητας σε μια μορφή δημοκρατικού ή κοινωνικού ελέγχου μιας δίκαιης δίκης.

Υπάρχει, όμως, και μια άλλη βασική αρχή: το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου. Κυρίως στο στάδιο της προδικασίας. Το δικαίωμα αυτό του κατηγορουμένου θα πρέπει να το δούμε σε συνδυασμό και με την αξίωση και το δικαίωμα της ενημέρωσης. Το δικαίωμα στην πληροφόρηση που λέμε. Πώς θα ισορροπήσει τώρα ο δημοσιογράφος τα δύο αυτά δικαιώματα, είναι ένα ερώτημα που η απάντησή του βρίσκεται στην τήρηση της δεοντολογίας.

Κατ'αρχήν, η άποψη του κατηγορουμένου θα πρέπει να ακουσθεί. Και από την άλλη, ο πρόσφατος νόμος παρέχει αρκετές εγγυήσεις και στους κατηγορούμενους, ενώ καλύπτει την αξίωση για πληροφόρηση. Άλλωστε, πώς θα καλυφθούν σημαντικά δικαστικά γεγονότα; Ο δημοσιογράφος, η τηλεόραση ή το ραδιόφωνο θα σιωπούσαν στην περίπτωση των Σατανιστών ή του Δουρή; Τότε, θα άφηναν μια μαύρη τρύπα. Διεθνείς έρευνες δεν έχουν καταλήξει αν η προβολή της βίας παράγει βία, ή λειτουργεί τελικά καθαρτικό. Και δεν ήταν λίγες οι φορές, που ο Τύπος έντυπος και ηλεκτρονικός, βοήθησε αποτελεσματικά. Ακόμη και στην περίπτωση Δουρή, ευαισθητοποιήθηκε ο κόσμος. Και στο Ειδικό Δικαστήριο η μετάδοση της δίκης, νομίζω ότι ωφέλησε νομικά και κοινωνικά.

σελ. 39


Κάποτε έλεγαν για τις εφημερίδες ότι μια φωτογραφία, αξίζει όσο χίλιες λέξεις ...

Σήμερα, μιλάμε για τη δύναμη της εικόνας ...Ως σημαντικότερες τηλεοπτικές μεταδόσεις δικών των

τελευταίων χρόνων μπορούν ν'αναφερθούν:

1. ΥΠΟΘΕΣΗ ΚΟΣΚΩΤΑΑπό τα μεγαλύτερα μεταπολεμικά σκάνδαλα η υπόθεση της

υπεξαίρεσης 32 δισεκατομμυρίων δραχμών από την Τράπεζα Κρήτης, με πρωταγωνιστή το Γιώργο Κοσκωτά, φόρτισε το πολιτικό κλίμα κι ήταν η βασική αιτία της πτώσης της κυβερνήσεως τον ΠΑΣΟΚ τον Ιούνιο του 1989.

Σεπτέμβριος 1989: Η Βουλή κατά πλειοψηφία παραπέμπει ενώπιον του Ειδικού Δικαστηρίου τον Ανδρέα Παπανδρέου, τον αντιπρόεδρο επί κυβερνήσεως ΠΑΣΟΚ Αγαμέμνονα Κουτσόγιωργα, τον Δημήτρη Τσοβόλα, Υπουργό Οικονομικών, τον Γιώργο Πέτσο, Υπουργό Μεταφορών και τον Παναγιώτη Ρουμελιώτη, Υπουργό Εθνικής Οικονομίας.

Στις 11 Μαρτίου 1991 αρχίζει στο Ειδικό Δικαστήριο μια από τις σημαντικότερες δίκες που πέρασε στην ιστορία ως «Μεγάλη Δίκη», «Μητέρα των Δικών» ή «Δίκη τον Αιώνα».

Η ακροαματική διαδικασία κράτησε δέκα μήνες, έγιναν 142 συνεδριάσεις και μεταδόθηκαν απ'ευθείας από την κρατική και την ιδιωτική τηλεόραση. Συνολικά κατέθεσαν 109 μάρτυρες ενώ στο εδώλιο κάθισαν οι δυο πρώην Υπουργοί κύριοι Τσοβόλας και Πέτσος και ο Αγαμέμνων Κουτσόγιωργας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν μετείχε σε κανένα στάδιο της δικαστικής διαδικασίας (ανακρίσεις και δίκη) ενώ η Κεντρική Επιτροπή τον ΠΑΣΟΚ χαρακτήρισε την παραπομπή ως πολιτική δίωξη.

Ένα μήνα μετά την έναρξη της δίκης, 11 Απριλίου, ο Αγαμέμνων Κουτσόγιωργας υπέστη σοβαρό εγκεφαλικό και καρδιακό επεισόδιο και έπεσε λιπόθυμος μέσα στο Δικαστήριο. Πέθανε μια εβδομάδα αργότερα στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο. Η ζωή με το δικό της απρόβλεπτο και σκληρό τρόπο έδωσε τέλος στη δίκη Κουτσόγιωργα.

σελ. 40


Στις 2 Ιουνίου εκδόθηκε από τις ΗΠΑ ο Γιώργος Κοσκωτάς και κατέθεσε στις 15 Ιουλίου χωρίς να παρουσιάσει νέα στοιχεία όπως υποσχόταν επαναλαμβάνοντας τους ισχυρισμούς του για επαφές με τον Ανδρέα Παπανδρέου κι ανθρώπους του περιβάλλοντός του. Πλαστό αποδείχτηκε το περίφημο σημείωμα που ο Κοσκωτάς εμφάνισε ως ιδιόχειρο του Ανδρέα Παπανδρέου και το οποίο στοιχειοθετούσε τον δήθεν χρηματισμό του.

Ο άνθρωπος που συντάραξε την πολιτική ζωή του τόπου ο Γιώργος Κοσκωτάς στις 24 Οκτωβρίον κλήθηκε και πάλι στο Δικαστήριο να δώσει εξηγήσεις. Αποδοκιμάσθηκε από όλους τους παράγοντες της δίκης, δικαστές και κατήγορους. Την κατάθεση Κοσκωτά σφράγισε η φράση του Προέδρου του Ειδικού Δικαστηρίου Βασιλείου Κόκκινου, ο οποίος είπε προς τους αστυνομικούς «Πηγαίνετε το μάρτυρα εκεί από όπου ήλθε».

Χαμηλών τόνων, ήταν κατά τη διάρκεια της Δίκης ο κ. Πέτσος ενώ ο κ. Τσοβόλας είχε συνεχείς αντεγκλήσεις με τον πρόεδρο του δικαστηρίου που οδήγησαν και στην αποβολή του για απρεπή συμπεριφορά.

Στις 4 Ιανουαρίου 1992 ο Πρόεδρος κήρυξε το πέρας της ακροαματικής διαδικασίας. Η απόφαση εκδόθηκε δέκα τρεις ημέρες αργότερα στις 3.30 μετά τα μεσάνυχτα της 17ης Ιανουαρίου 1992.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου αθωώθηκε κατά πλειοψηφία.Ο Δημήτρης Τσοβόλας καταδικάστηκε σε δυόμισι χρόνια φυλάκιση

και στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων για δύο χρόνια και ο Γεώργιος Πέτσος καταδικάστηκε σε δέκα μήνες φυλάκιση με αναστολή και στέρηση επίσης των πολιτικών του δικαιωμάτων.

2. ΑΓΕΤ – ΥΠΟΚΛΟΠΕΣΣε μια εποχή που όλοι μιλούν για κρίση της αξιοπιστίας των

πολιτικών, των θεσμών αλλά και της ίδιας της κοινωνίας, η ιστορία των παραπομπών του ’89 – με σαφώς μικρότερη ένταση – επαναλαμβάνεται.

Αυτή τη φορά προ των πυλών του Ειδικού Δικαστηρίου βρίσκεται ο πρώην πρωθυπουργός και επίτιμος Πρόεδρος της ΝΔ Κωνσταντίνος

σελ. 41


Μητσοτάκης και δυο πρώην Υπουργοί του ίδιου κόμματος, οι κύριοι Ανδρέας Ανδριανόπουλος και Ιωάννης Παλαιοκρασσάς. Και οι δυο πριν από μερικές εβδομάδες αποχώρησαν από την ενεργό πολιτική.

Ο λόγος για τις υποθέσεις των τηλεφωνικών υποκλοπών και της ΑΓΕΤ.

Μοναδικός κατηγορούμενος από τα πολιτικά πρόσωπα για τις υποκλοπές ο κ. Μητσοτάκης, ο οποίος έχει δηλώσει ότι πρόκειται περί πολιτικής δίωξης. Η δίκη του ορίστηκε πρόσφατα για τις 23 Ιανουαρίου 1995.

Στην τακτική δικαιοσύνη όμως εκκρεμεί η δίκη τριάντα-ενός ατόμων που κατηγορούνται για υποκλοπές τηλεφωνικών συνδιαλέξεων πολιτικών, εκδοτών, δημοσιογράφων και επιχειρηματιών. Κατηγορούνται ακόμη και σωρεία πλαστογραφιών και νοθεύσεις εγγράφων.

Πρωταγωνιστής ο Χρήστος Μαυρίκης και ο απόστρατος στρατηγός Νίκος Γρυλλάκης, σύμβουλος του κ. Μητσοτάκη.

Η πώληση της ΑΓΕΤ το 1992 στην Ιταλική εταιρεία Καλτσεστρούτσι δρομολόγησε αλυσίδα δικαστικών ερευνών που κατέληξαν τον περασμένο Σεπτέμβριο στην παραπομπή των κ. Μητσοτάκη, Ανδριανόπουλου και Παλαιοκρασσά.

Και οι δυο υποθέσεις οδεύουν προς το Ειδικό Δικαστήριο εκτός και αν μεσολαβήσει πρωτοβουλία πολιτικής λύσης, όπως έντονα φημολογείται στον κυβερνητικό χώρο.

3. ΔΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΤΩΝ ΔΕΚΟΜια από τις πτυχές του σκανδάλου Κοσκωτά οι καταθέσεις των

δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών στην Τράπεζα Κρήτης απασχόλησε εκτός από το Ειδικό Δικαστήριο και την τακτική δικαιοσύνη.

Στο τριμελές εφετείο κακουργημάτων το 1992 έγινε η δίκη δέκα διοικητών δημοσίων επιχειρήσεων οι οποίοι αντιμετώπισαν κατηγορίες σε βαθμό κακουργήματος και καταδικάσθηκαν σε ποινές κάθειρξης από δέκα τρία έως και δύο χρόνια.

σελ. 42


Η δίκη αυτή στιγματίσθηκε κυρίως από τα πρωτοφανή επεισόδια που έγιναν στο δικαστήριο κατά την απαγγελία της απόφασης.

Μικρόφωνα και κέρματα εκσφενδονίσθηκαν προς τους δικαστές από συνηγόρους των κατηγορουμένων και άλλα πρόσωπα που ήταν στο ακροατήριο.

Ακολούθησε δικαστική έρευνα και οι υπεύθυνοι των επεισοδίων εντοπίστηκαν μέσα από τις βιντεοκασέτες των τηλεοπτικών καναλιών. Ποινικές ευθύνες αποδόθηκαν σε έξη δικηγόρους, τρεις πολίτες, ενώ ζητήθηκε η άρση της ασυλίας εννέα βουλευτών του ΠΑΣΟΚ.

4. ΔΙΚΗ ΝΑΣΙΟΥΤΖΙΚΑπό τις πιο συζητημένες ποινικές υποθέσεις, είναι αναμφισβήτητα

η περίπτωση του Αθανάσιου Νάσιουτζικ πρώην προέδρου της εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών, ο οποίος κατηγορείται για την άγρια δολοφονία του συγγραφέα Αθανάσιου Διαμαντόπουλου μέσα στο σπίτι του στο Κολωνάκι τον Σεπτέμβριο του 1984.

Ο Νάσιουτζικ από την πρώτη στιγμή της σύλληψής του αρνείται ότι είναι ο δράστης της δολοφονίας. Σήμερα βρίσκεται στις φυλακές εκτίοντας ποινή κάθειρξης δέκα έξι χρόνων.

Ίσως είναι ο μοναδικός κατηγορούμενος στα δικαστικά χρονικά που έχει δικασθεί τέσσερις φορές για το ίδιο αδίκημα κι έχουν εκδοθεί τόσο διαφορετικές αποφάσεις:

Ισόβια κάθειρξη την πρώτη φορά, δυο φορές κρίθηκε αθώος κατά πλειοψηφία και την τέταρτη και τελευταία του επιβλήθηκε η ποινή της πρόσκαιρου καθείρξεως.

Αθώος ή ένοχος και γιατί μόνον ο ίδιος το ξέρει ...

5. ΣΑΤΑΝΙΣΤΕΣΦρικιαστικές και πρωτόγνωρες για τα ελληνικά δεδομένα, ήταν οι

αποκαλύψεις για τη δράση των νεαρών σατανιστών.Συνελήφθησαν και προφυλακίστηκαν τρία νέα παιδιά, που

ομολόγησαν ότι έκαναν τελετές μαύρης μαγείας: Ο Ασημάκης Κατσούλας, που φέρεται ως εγκέφαλος της ομάδας, ο Μανώλης Δημητροκάλλης και η Δήμητρα Μαργιέτη.

σελ. 43


Σύμφωνα με το κατηγορητήριο, οι νεαροί που πολιτογραφήθηκαν ως σατανιστές, διέπραξαν μέχρι και τελετουργικές δολοφονίες: Θύμάτά τους η 14χρονη Θεωδόρα Συροπούλου και Γαριφαλιά Γιούργα, 29 χρονών, μητέρα ενός παιδιού.

Οι απολογίες τους στον ανακριτή, περιείχαν ανατριχιαστικές λεπτομέρειες για τη δράση τους, τις τελετές και τον τρόπο μύησης νεαρών κυρίως γυναικών.

Από το υλικό της δικογραφίας, οι πολύπλοκες καταθέσεις και απολογίες, δημοσιεύθηκαν και πολλοί μίλησαν για υπερβολή.

Δεν ήταν όμως υπερβολική η όλη υπόθεση, που δικαίως συγκλόνισε το Πανελλήνιο;

Πάντως μετά τη δημοσιοποίηση που έλαβε η ανακριτική διαδικασία οι δικαστικές αρχές απαγόρευσαν τη δημοσίευση άλλων στοιχείων ... Ψυχίατροι χαρακτήρισαν τους πρωταγωνιστές, ως άτομα χωρίς σοβαρή υποδομή και σταθερή προσωπικότητα. Την περασμένη βδομάδα ο εισαγγελέας υπέβαλε την πρόταση του στο δικαστικό συμβούλιο και ζητεί την παραπομπή σε δίκη των τριών βασικών κατηγορουμένων και τεσσάρων ακόμα ατόμων για δυο φόνους και σωρεία κακουργημάτων.

6. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΔΟΥΡΗΣΣαρανταενός χρονών, πατέρας έξι παιδιών. Καταδικάστηκε σε

ισόβια κάθειρξη και επιπλέον είκοσι χρόνια, γιατί δολοφόνησε τον εξάχρονο γιο του, αφού πρώτα τον κακοποίησε φρικτά και τον βίασε.

Στους τίτλους των εφημερίδων πέρασε ως «κτήνος», «ανθρωπόμορφο τέρας» και άλλα πολλά.

Το έγκλημα έγινε στην Ερμιόνη, πέρυσι την Πρωτοχρονιά. Αρχικά ο Δούρης παρίστανε τον ανήξερο και δήλωσε στην αστυνομία την εξαφάνιση του παιδιού. Τρεις μέρες αργότερα, ο ίδιος βρήκε το πτώμα του παιδιού σε ένα σοκάκι στο σπίτι του.

Στο αστυνομικό τμήμα ομολόγησε ότι αυτός είναι ο δράστης: «Σκοτώστε με αφού σκότωσα», είχε πει τότε.

Κι είχε ακόμη εξηγήσει ότι «όλα έγιναν σε μια στιγμή νευρικής κρίσης».

σελ. 44


Το μικρό σπίτι της οικογένειας Δουρή στην Ερμιόνη πολιορκήθηκε από τις κάμερες και τους δημοσιογράφους, ενώ οι κάτοικοι άρχισαν να αναθυμούνται περιστατικά του παρελθόντος, ενισχύοντας τη φρικαλέα εικόνα ενός πατέρα που υπερέβη τα όρια της πιο νοσηρής φαντασίας.

Το ανάθεμα που έριξαν όλοι στο Δουρή, οδήγησε στην απομόνωση των πέντε παιδιών της οικογένειας, που δεν πιστεύουν ότι ο πατέρας τους είναι ο δράστης της δολοφονίας του αδελφού τους.

Διαβάζοντας όμως προσεκτικά τα δημοσιεύματα της εποχής, βλέπουμε ότι τα παιδιά ήταν απομονωμένα από καιρό, αφού τα δύο κορίτσια τουλάχιστον, αν και φοίτησαν στο Δημοτικό και στις δύο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου, δεν ξέρουν γραφή και ανάγνωση ...

Τον νόμο του Λίντς, επιχείρησαν να επιβάλλουν για τον Δουρή και οι ίδιοι οι κρατούμενοι οι οποίοι τον ξυλοκόπησαν άγρια κατά την μεταφορά του στις φυλακές της Κέρκυρας.

Είναι περίεργο αλλά ένας από αυτούς που πρωτοστάτησαν στον ξυλοδαρμό του έχει καταδικασθεί σε ισόβια κάθειρξη γιατί βίασε τις δύο του κόρες.

Στο Δικαστήριο ο Δουρής πήρε πίσω την ομολογία του, υποστήριξε ότι είναι αθώος, ενώ στο πλευρό του στάθηκαν η γυναίκα του, η πεθερά του και ο μεγάλος του γιος.

Ποιο άραγε συναίσθημα κυριαρχεί στην ψυχή της Γεωργίας Δουρή που δεν φάνηκε ούτε μια στιγμή συντετριμμένη από την έλλειψη του παιδιού της;

Η απάντηση ανήκει μάλλον στον κλάδο των ψυχιάτρων και των κοινωνιολόγων.

4. Συμπέρασμα

1. Η παρουσία των μέσων μαζικής ενημερώσεως στη δίκη, την όποια δίκη (πολιτική, διοικητική και κυρίως ποινική), είναι ένα θέμα πολύ περίπλοκο και έχει πολλές παραμέτρους. Γι’αυτό η συζήτηση επάνω σ’αυτό δεν είναι καθόλου εύκολη ούτε μπορεί να καταλήξει, με οποιεσδήποτε απλουστεύσεις, σε συμπεράσματα αναμφισβήτητα. Με αυτή την παρατήρηση νομίζω ότι πρέπει να αρχίσω την παρέμβασή μου

σελ. 45


στη συζήτηση που απόψε οργάνωση η Εταιρεία Νομικών Βορείου Ελλάδος, σηματοδοτώντας έτσι από την αρχή και το στίγμα πορείας μου σ' αυτή.

2. Στο Θέμα που μας απασχολεί εμπλέκονται, έστω και αν εκ πρώτης όψεως δεν είναι εμφανής η εμπλοκή τους, πολλές και βασικές αρχές της έννομης τάξεώς μας.

(α) Η αρχή της δημοσιότητας της δίκης, βασική αρχή τον δικονομικού μας δικαίου κατοχυρωμένη συνταγματικά (άρθρο 93 παρ. 2 τον Συντάγματος, άρθρο 113 παρ. 1 ΚΠολΔ, άρθρο 329 παρ.1 ΚποινΔ), είναι μία από τις αρχές εκείνες με βάση τις οποίες μπορεί να αντιμετωπισθεί το ζήτημα που μας απασχολεί. Όπως έγραφε ο δάσκαλός μου Γεώργιος Ράμμος (Εγχειρίδιον Α΄, σελ. 339), «η αρχή της

δημοσιότητος δικαιολογείται διότι ούτω καθίσταται δυνατός ο έλεγχος

του αμερολήπτου κοινού επί της όλης διεξαγωγής της δίκης και εν

γένει της λειτουργίας της δικαιοσύνης, πράγμα το οποίο αφ'ενός

συντελεί εις το να καθίσταται ο δικαστής προσεκτικότερος, αφ'ετέρον

δε ενισχύει και εμπεδώνει την εμπιστοσύνην των διαδίκων και των

τρίτων προς τα δικαστήρια».(β) Το δικαίωμα πληροφορήσεως, που κατοχυρώνεται με τα άρθρα

14 του Συντάγματος και 10 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και που χαρακτηρίζεται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου παγίως ως μία από τις απαραίτητες βάσεις μιας δημοκρατικής κοινωνίας (αποφάσεις της 7.12.1976 στην υπόθεση Handyside, της 26.4.1979 στην υπόθεση Sunday Times, της 8.7.1986 στην υπόθεση Lingens, της 26.11.1991 στην υπόθεση Observer και Guardian), είναι μία άλλη παράμετρος υπό το πρίσμα της οποίας θα πρέπει να εξετασθεί το πρόβλημά μας.

(γ) Το δικαίωμα σε χρηστή δίκη (άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου), που επιτάσσει κάθε δίκη να γίνεται δημόσια και από ένα δικαστήριο ανεξάρτητο και αμερόληπτο, μας δίνει μία άλλη οπτική γωνία θεωρήσεως του ζητήματος.

(δ) Ο σεβασμός κατ η προστασία της αξίας του ανθρώπου, που αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας (άρθρο 2 παρ. 1

σελ. 46


του Συντάγματος), συνιστά βασική αρχή με βάση την οποία μπορεί να επιχειρηθεί επίλυση του προβλήματος που συζητούμε.

3. Το πρόβλημα της παρουσίας των μέσων μαζικής ενημερώσεως στη δίκη είναι ένα θέμα που μπορεί να επιλυθεί μόνο με επισταμένη και προσεκτική μελέτη. Δεν πρέπει να αντιμετωπισθεί αποσπασματικά και με τις εμπειρίες, πρόσφατες ή απώτερες, κάποιας συγκεκριμένης περιπτώσεως.

4. Προσωπικά αισθάνομαι πως δεν μπορώ να δώσω μια ικανοποιητική απάντηση στα ερωτήματα που μου γεννήθηκαν ακούγοντας την εισήγηση και τις προηγούμενες παρεμβάσεις. Απλώς ήθελα να επισημάνω τις πιο πάνω αρχές, με συνδυασμό των οποίων μπορεί – νομίζω – να επιχειρηθεί μια προσέγγιση του προβλήματος, και να υπογραμμίσω την άποψή μου ότι τέτοια θέματα δεν είναι καθόλου εύκολα στην επίλυσή τους, ενώ κάθε απλούστευσή τους είναι πολύ επικίνδυνη.

5. Δεν πρέπει να τελειώσω αν δεν υπογραμμίσω πως, κατά τη γνώμη μου, στην επίλυση του ζητήματος αυτού θα μπορούσε σημαντικά να βοηθήσει η ύπαρξη ενός – γραπτού ή άγραφου – κώδικα δεοντολογίας

των δημοσιογράφων. Και αυτό, γιατί πολλές φορές αντιδεοντολογικές ενέργειες ή παραλείψεις συγκεκριμένων προσώπων τις καταλογίζουμε στο σύνολο των ασχολουμένων με την πληροφόρηση και τις χρεώνουμε αδιακρίτως στα μέσα ενημερώσεως.

σελ. 47


Γ΄ ΜΕΡΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

[1] Νομικό Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό. Λεξικά Σάκκουλα, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1998.

[2] Η Δημοσιότητα των συνεδριάσεων και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Εταιρεία Νομικών Βορείου Ελλάδος, Εκδ. Σάκκουλα 1993.

[3] Δικαιοσύνη και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Σύλλογος Αποφοίτων Κολεγίου Αθηνών.

[4] Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο. Κ.Λ. Γεωργακόπουλος, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2001.

[5] Αστικό Δικονομικό Δίκαιο. Κ.Δ. Κεραμεύς, Εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 1986.

[6] Μαθήματα Ποινικής Δικονομίας. Καρράς, Εκδ. Σάκκουλα, 1998.

σελ. 48


Αριθμός Απόφασης 964/2002Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύεται στον τόμο 2003, σελ. 59

Προεδρεύων : Α. ΠαπαΘεοδώρουΔικαστής : Αρετή ΠαπαδιάΔικαστής : Ο. ΤζανάκηςΕισαγγελεύς : Κ. ΓκίκαςΔικηγόρος : Ι. ΜυλωνάςΔικηγόρος : Γ. ΠεταλωτήςΔικηγόρος : Π. ΜατσκίδηςΔικηγόρος : Δ. Μήλιογλου

Ελευθερία της έκφρασης και περιορισμοί της. - Στοιχεία δυσφημήσεως, απλής και συκοφαντικής. - Έννοια γεγονότος επί δυσφημήσεως. - Παραπέμπεται για συκοφαντική δυσφήμηση δια του Τύπου ο κατηγορούμενος, ο οποίος συνέταξε κείμενο που δημοσιεύθηκε σε τουρκόφωνη εφημερίδα, στο οποίο ισχυριζόταν ότι «τα πτυχία όλων των δασκάλων που είναι απόφοιτοι της Ειδικής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης, με προέλευση τα ιεροσπουδαστήρια, είναι πλαστά και οι πτυχιούχοι δεν μπορούν να ασκούν τα καθήκοντα του δασκάλου, συμπεριλαμβανομένου του πτυχίου του χονδροκέφαλου», φράση με την οποία αποδίδεται στον εγκαλούντα έλλειψη ηθικής ευθύνης, αφού αυτός φέρεται να ασκεί το επάγγελμα του δασκάλου χωρίς να έχει τα κατάλληλα προσόντα. - Ο (άμεσος) δόλος του κατηγορουμένου προκύπτει εκ του ότι α) ασχολείται καθημερινώς με τα Θέματα της μειονοτικής εκπαίδευσης στην εφημερίδα που εκδίδει και έτσι γνώριζε ότι ο ισχυρισμός του ήταν αναληθής, β) υπήρχε διένεξη μεταξύ του κατηγορουμένου και του πολιτικώς ενάγοντος για τα ζητήματα της μειονοτικής εκπαίδευσης και γ) ο κατηγορούμενος, καίτοι το γεγονός που ισχυρίσθηκε ήταν κατάλληλο να βλάψει την τιμή και την υπόληψη του μηνυτού, προέβη στη σχετική δημοσίευση σε εφημερίδα μεγάλης κυκλοφορίας και μάλιστα σε μόνιμη στήλη αυτής, στην οποία

σελ. 49


γράφονται και κείμενα που «προσβάλλουν ανθρώπους». - Κατά τη γνώμη της μειοψηφίας ο κατηγορούμενος πρέπει να κηρυχθεί αθώος για την πράξη της συκοφαντικής δυσφημήσεως κατ’ εφαρμογήν του άρ. 367 παρ. 1 στοιχ. γ’ ΠΚ.

Παραπέμπεται για εξύβριση δια του Τύπου ο κατηγορούμενος, αφού συνέταξε και δημοσίευσε στην εφημερίδα λέξεις που στα ελληνικά σημαίνουν «χονδροκέφαλος» κατά τρόπου ώστε να φωτογραφίζεται ο μηνυτής («εξύβριση με τη μορφή»), του οποίου μειώνεται έτσι το status της τιμής. - Κατά τη γνώμη της μειοψηφίας ο κατηγορούμενος πρέπει να κηρυχθεί αθώος και για εξύβριση, αφού δεν είχε σκοπό να θίξει του πολιτικώς ενάγοντα, αλλά να κρίνει το υποβαθμισμένο εκπαιδευτικό πλαίσιο. - Έννοια «μη ταπεινών αιτίων». - Κατά τη γνώμη της μειοψηφίας πρέπει να αναγνωρισθεί η συνδρομή στο πρόσωπο του κατηγορουμένου της ελαφρυντικής περίστασης των «μη ταπεινών αιτίων».

Σχετικές Διατάξεις: άρ. 5 πάρ. 2 εδ. α’, 14 πάρ. 1, 28 πάρ. 1 Σνντ. - άρ. 10 πάρ. 1 και 2 ΕΣΔΑ - άρ. 17, 19 πάρ. 1 και 2 ΔΣΑΠΔ - άρ. 84, 361, 362, 363, 366, 367 ΙΙΚ - άρ. μόνο Ν. 2243/1994 - άρ. 47 α.ν. 1092/1938.

σελ. 50


Αριθμός Απόφασης 83/2002Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύεται στον τόμο 2003, σελ. 80

Πρόεδρος : Κ. ΔαφέρμοςΕισηγητής : Ν. ΑλιβιζάτοςΜέλος : Σ. ΛύτραςΜέλος : Ν. ΑλιβιζάτοςΜέλος : Ε. ΚιουντούζηςΜέλος : Α. ΠαπαχρίστουΜέλος : Β. Παπαπετρόπουλος

Γνωμοδότηση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα σχετικά με την τροποποίηση των άρ. 370Α’ ΠΚ, 177 ΚΠΔ και 444 ΚΠολΔ, ενόψει της πρόσφατης αναθεώρησης του Συντάγματος.

σελ. 51


Αριθμός Απόφασης 490/1999Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύεται στον τόμο 2000, σελ. 851.

Στοιχεία απάτης. - Τα αδικήματα της απάτης και του αθέμιτου ανταγωνισμού, που φέρονται ως τελεσθέντα δια του Τύπου, έχουν ήδη υποπέσει στην ειδική 18μηνη παραγραφή που προβλέπεται στο άρ. 47 του α.ν. 1092/1938. - Σε κάθε περίπτωση είναι απορριπτέα η έγκληση, κα8ώς α) ως προς το έγκλημα της απάτης, από που8ενά δεν προκύπτει ότι οι εγκαλούμενοι εκδότες, σε φύλλα της εφημερίδας των οποίων περιελήφθη διαφημιστική ανακοίνωση με θέμα την έναντι 100 κουπονιών και χωρίς περαιτέρω οικονομικό αντάλλαγμα κλήρωση 100 αυτοκινήτων, παρέστησαν ότι είχαν στην κατοχή τους τα αυτοκίνητα αυτά, ενώ εξάλλου ούτε προκύπτει ότι κάποιοι εκ των αναγνωστών πριν από την δημοσίευση της διαφημίσεως αγόραζαν άλλη εφημερίδα την οποία έπαυσαν να αγοράζουν εκ της ως άνω καταχωρίσεως και β) ως προς το αδίκημα του αθέμιτου ανταγωνισμού, οι διατάξεις των άρ. 17 παρ. 1 και 3 του α.ν. 1092/1938 (απαγόρευση χαριστικών επιδόσεων από εφημερίδες, περιοδικά κλπ.) καταργήθηκαν με το άρθρο μόνο του Ν. 2243/1994.

σελ. 52


Αριθμός Απόφασης 2/2001Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύεται στον τόμο 2001, σελ. 848.

Η παρά τη Θέληση του κατηγορουμένου φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση, κινηματογράφηση ή τηλεοπτική μετάδοση της εικόνας και των συνθηκών συλλήψεως και προσαγωγής του ενώπιον των διωκτικών αρχών αποτελεί μορφή βαρείας προσβολής τής αξιοπρέπειάς του. – Σε τι συνίσταται η «συναίνεση» του κατηγορουμένου κατά την έννοια του άρ. 35 πάρ. 4 του Ν. 2172/1993. - Η παρά την έλλειψη ρητής συναινέσεως τηλεοπτική μετάδοση κλπ. των παραπάνω συνιστά ποινικό αδίκημα, η ποινική δίωξη του οποίου πρέπει να ασκείται κατ’εφαρμογήν και της διαδικασίας που προβλέπεται στα άρ. 418 επ. ΚΠΔ.

σελ. 53


Αριθμός Απόφασης 700/2002Το κείμενο πον ακολουθεί δημοσιεύεται στον τόμο 2003, σελ. 218.

Προεδρεύων : Χ. Μυρσινιάς (Αντιπρόεδρος ΑΠ)

Εισηγητής : Ε. Αντωνίου (Αρεοπαγίτης)

Εισαγγελεύς : Β. Παπαδάκης (Αντεισαγγελεύς ΑΠ)

Δικηγόρος : Κ. Δεμερτζής (Δικηγόρος)

Δικηγόρος : Μαριάννα Παπαδάκη (Δικηγόρος)

Πότε υπάρχει αιτιολογία στην καταδικαστική απόφαση. - Για την πληρότητα της αιτιολογίας είναι παραδεκτή η αλληλοσυμπλήρωση του αιτιολογικού με το διατακτικό, αρκεί δε ο γενικός κατ’είδος προσδιορισμός των αποδεικτικών μέσων που ελήφθησαν υπόψιν. - Η ορθή ή μη εκτίμηση των αποδείξεων ανήκει στην αναιρετικώς ανέλεγκτη κρίση του δικαστηρίου της ουσίας. - Ορθή και αιτιολογημένη καταδίκη για κλοπή αντικειμένου ιδιαιτέρως μεγάλης αξίας της πρώτης κατηγορουμένης, η οποία αφαίρεσε παράνομα από την κατοχή άλλου τρία τμήματα τετράδας λαχείου ηου κέρδιζαν 313.500.000 δρχ. – Περιεχόμενο της αρχής της δημοσιότητας. - Επέρχεται παραβίαση των άρ. 6 παρ.3 στοιχ. δ’ ΕΣΔΑ και 14 παρ.2 στοιχ. ε’ ΔΣΑΠΔ και απόλυτη ακυρότητα εκ της λήψεως υπόψιν από το δικαστήριο αναγνωσθείσας καταθέσεως μάρτυρος κατηγορίας που ελήφθη στην προδικασία, υπό την προϋπόθεση ότι η ανάγνωση έγινε παρά την εναντίωση του κατηγορουμένου. - Η ανάγνωση των πρακτικών της πρωτοβάθμιας δίκης, στην οποία περιέχονται και καταθέσεις μαρτύρων που δεν εξετάσθηκαν ενώπιον του δευτεροβάθμιου δικαστηρίου και ελήφθησαν υπόψιν από αυτό, αλλά και η ανάγνωση εκ μέρους του ιδίου δικαστηρίου περικοπών της προανακριτικής απολογίας του κατηγορουμένου, αντιθέτων των όσων κατέθεσε αυτός απολογούμενος ενώπιον του δικαστηρίου, δεν Θεμελιώνουν λόγο αναιρέσεως, ενόψει του ότι από τα πρακτικά της δίκης προκύπτει ότι δεν υπεβλήθη εκ μέρους της κατηγορουμένης οποιαδήποτε αντίρρηση για την ανάγνωση της

σελ. 54


ένορκης κατάθεσης της μάρτυρος. - Επάγεται απόλυτη ακυρότητα η λήψη υπόψιν μη αναγνωσθέντος εγγράφου. - Δεν επήλθε αρνητική υπέρβαση εξουσίας εκ του ότι το Εφετείο παρέλειψε να εξετάσει κατ’ουσίαν την έφεση του Εισαγγελέως κατά της αθωωτικής αποφάσεως για τον δεύτερο κατηγορούμενο, διότι στην προσβαλλόμενη απόφαση διαλαμβάνονται σχετικές διατάξεις με τις οποίες κηρύσσεται αθώος ο εν λόγω κατηγορούμενος για την πράξη της υπεξαιρέσεως αντικειμένου ιδιαιτέρως μεγάλης αξίας, ενώ δεν απαιτείται να αναφέρεται πανηγυρικά ότι απορρίπτεται η έφεση του Εισαγγελέως κατά της αθωωτικής αποφάσεως. - Είναι αόριστο το αίτημα περί αναστολής εκτελέσεως της ποινής που υπεβλήθη χωρίς επίκληση συγκεκριμένων περιστατικών από τα οποία να προκύπτει ότι η εκτέλεση της ποινής δεν ήταν αναγκαία για την αποτροπή της κατηγορουμένης από την τέλεση νέων αξιοποίνων πράξεων.

Σχετικές Διατάξεις: άρ. 6 παρ. 3 δ’ ΕΣΔΑ, άρ. 14 παρ. 2 ε’ ΔΣΑΠΔ, άρ. 99 παρ. 1, 100 παρ. 1 α’, 372 παρ. 1 (3’ ΠΚ, άρ. 93 παρ. 3 Συντ., άρ. 139, 171 παρ. 1 δ’, 329, 331, 333, 364, 36ς, 366 παρ. 2, 369, ς02 παρ. 1 (3’, ς10 παρ. 1 Α’, Γ’, Δ’, Ο’ ΚΠΔ.

σελ. 55


Αριθμός Βουλεύματος 187/2002Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύεται στον τόμο 2003, σελ. 72.

Πρόεδρος : Γ. ΚουτσοκώσταςΔικαστής : Σταματία ΠαπαδοπούλουΔικαστής : Α. ΠαλούκηςΕισαγγελεύς : Λ. Σοφουλάκης

Στοιχεία ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως. - Έννοια βρασμού ψυχικής ορμής. - Έννοια «νοσηρής διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών» και «διατάραξης της συνείδησης» (άρ. 34 ΠΚ). - Το δικαστήριο ή το δικαστικό συμβούλιο ερευνά αυτεπαγγέλτως αν συντρέχει περίπτωση άρσεως του καταλογισμού κατ’ άρ. 34 και 36 ΠΚ, εκτιμά δε προς τούτο κατ’ αρχήν ελεύθερα την συνταχθείσα έκθεση ψυχιατρικής πραγματογνωμοσύνης, η κρίση του όμως δεν μπορεί να αποστεί από τα πορίσματα αυτής, παρά μόνον όταν υπάρχουν ουσιώδη ποινικώς αξιολογήσιμα στοιχεία που είτε αναιρούν την επιστημονική ορθότητα και πληρότητά της είτε εισφέρουν εύλογη αιτία αμφισβήτησης της αντικειμενικότητάς της. - Έννοια ακαταλόγιστου δράστη, επικίνδυνου για την δημόο7α ασφάλεια (άρ. 69 ΠΚ). - Αρμόδιο για την επιβολή του μέτρου ασφαλείας της φύλαξης ακαταλόγιστων εγκληματιών σε δημόσιο θεραπευτικό κατάστημα είναι όχι μόνον το δικαστήριο, αλλά και το δικαστικό συμβούλιο. - Δεν πρέπει να γίνει κατηγορία για τις πράξεις της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως και της παράνομης μετατροπής πυροβόλου όπλου κατά του κατηγορουμένου, στο πρόσωπο του οποίου συντρέχουν οι προϋποθέσεις που αποκλείουν τον καταλογισμό κατ’ άρ. 34 ΠΚ. - Διατάσσεται η φύλαξη του κατηγορουμένου σε δημόσιο Θεραπευτικό κατάστημα και η δήμευση και καταστροφή του κυνηγετικού όπλου του.

Σχετικές Διατάξεις: άρ. 34, 36, 69, 76 παρ. και 3, 299 ΙΙΚ - άρ.7 παρ. 8 περ. α’, άρ. 1 παρ. 1 περ. (3’ Ν. 2168/1993 - άρ. 117 παρ. 1, 198 ΚΙΙΔ.

σελ. 56


Αριθμός Απόφασης, 96412002Το κείμενο πον ακολουθεί δημοσιεύεται στον τόμο 2003, σελ. 59.

Προεδρεύων : Α. ΠαπαθεοδώρουΔικαστής : Αρετή ΠαπαδιάΔικαστής : Θ. ΤζανάκηςΕισαγγελεύς : Κ. ΓκίκαςΔικηγόρος : Ι. ΜυλωνάςΔικηγόρος : Γ. ΠεταλωτήςΔικηγόρος : Π. ΜατσκίδηςΔικηγόρος : Δ. Μήλιογλου

[...] ΙΙ. Η ελευθερία της εκφράσεως τελεί υπό την γενική επιφύλαξη του νόμου («τηρώντας τους νόμους του Κράτους», άρ. 14 παρ. 1 Συντάγματος 1975/1986/2001), μέρος δε, και μάλιστα ουσιώδες, της εσωτερικής εννόμου τάξεως έχουν καταστεί - μεταξύ άλλων - οι διατάξεις της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ΔΣΑΠΔ) από της επικυρώσεώς τους και της Θέσεώς τους σε ισχύ σύμφωνα με τους όρους εκάστης, ενόψει της υπό του Συντάγματος (άρ. 28 παρ. 1) προσδιδομένης εις αυτές αμέσου και υπερνομοθετικής ισχύος, επιβαλλομένης της αυτεπαγγέλτου εφαρμογής των εν λόγω κειμένων εις τρόπον ώστε ο δικανικός συλλογισμός να είναι ασφαλέστερος (βλ. Στ. Ματθία, Εισαγωγή στην ΕΣΔΑ, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 1999, σελ. 16, Π. Παραρά, Σύνταγμα και ΕΣΔΑ, 2η έκδ. 2001, σελ. ΧΝ, Ιππ. Μυλωνά, Η μη εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από την Ποινική Νομολογία του Αρείου Πάγου κατά τα έτη 1996 και 1997, 1999, σελ. 14-1ς, ως και την με άρ. πρωτ. 3993/9/28.12.2000 εγκύκλιο του Εισαγγελέως του ΑΠ, Παναγιώτου Δημοπούλου). Η άσκηση της ελευθερίας εκφράσεως, όπως αυτή περιγράφεται στις παρ. 1 και 2 των άρ. 10 και 19 των ως άνω διεθνών συμβάσεων, αντιστοίχως, βαρύνεται με (ειδικά) καθήκοντα και

σελ. 57


ευθύνες και ως εκ τούτου δύναται να υποβάλλεται α) κατά την ΕΣΔΑ: σε διατυπώσεις, όρους, περιορισμούς ή κυρώσεις, εφόσον όμως προβλέπονται από το νόμο και είναι αναγκαίοι, σε μια δημοκρατική κοινωνία, για την εθνική ασφάλεια, την εδαφική ακεραιότητα ή τη δημόσια ασφάλεια, για την πρόληψη ταραχών ή εγκλήματος, για την προστασία της υγείας ή των ηθών, για την προστασία της υπολήψεως ή των δικαιωμάτων των τρίτων, για την αποτροπή της κοινολογήσεως εμπιστευτικών πληροφοριών ή για τη διασφάλιση του κύρους και της αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας, β) κατά το ΔΣΑΠΔ: σε ορισμένους περιορισμούς, οι οποίοι όμως πρέπει να προβλέπονται με σαφήνεια από το νόμο και να είναι απαραίτητοι για το σεβασμό των δικαιωμάτων ή της υπολήψεως των άλλων ή για την προστασία της εθνικής ασφάλειας, της δημόσιας τάξης και υγείας ή των χρηστών ηθών. Περαιτέρω, κατά το άρ. 17 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (κυρωθέντος δια του Ν. 2462/26.2.1997, τεθέντος σε ισχύ την 8η Αυγούστου 1997, βλ. την από 7.ς.1997 ανακοίνωση - με εντολή Υπουργού - του Προϊσταμένου της Ειδικής Νομικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Εξωτερικών, στο ΦΕΚ Α’ , 92 της 16.ς.1997), κανείς δεν υπόκειται σε αυθαίρετες ή παράνομες παρενοχλήσεις της ιδιωτικής του ζωής, της οικογένειας, της κατοικίας ή της αλληλογραφίας του, ούτε σε παράνομες προσβολές της τιμής και της υπόληψής του (παρ. 1), κάθε δε πρόσωπο έχει δικαίωμα προστασίας από το νόμο, έναντι τέτοιων παρενοχλήσεων ή προσβολών (παρ. 2).

ΙΙΙ. Έναν - σχεδόν αυτονόητο - περιορισμό της ελευθερίας της εκφράσεως Θεσπίζουν κατ’ αρχήν οι διατάξεις του Ποινικού Κώδικα, οι οποίες προβλέπουν και τιμωρούν τα κατά της τιμής εγκλήματα (άρ. 361 επ. ΠΚ, για την έννοια του προστατευομένου εννόμου αγαθού της τιμής, βλ. την υφηγεσία του Δ. Σπινέλλη, Το έννομον αγαθόν της τιμής και αι αξιόποιναι αυτού προσβολαί, 1976, κεφ. 2ο, σελ. 49 επ., και ιδίως σελ. 152-153, του ιδίου, Ποινικό Δίκαιο, Ειδικό Μέρος (Πανεπιστημιακές Παραδόσεις), Εγκλήματα κατά της τιμής (άρ. 361-369 ΠΚ), 2η έκδ., 1982, σελ. 27). Είναι δε αυτονόητος ο περιορισμός αυτός διότι το εδ. α’ της παρ. 2 του άρ. 5 του Συντάγματος επιτάσσει την απόλυτη

σελ. 58


προστασία της τιμής όλων όσοι ευρίσκονται στην ελληνική επικράτεια (βλ. Κ. Χρυσόγονου, Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, 2η έκδ., 2002, σελ. 27ς-276).

IV. Η αξιόποινη πράξη της δυσφημήσεως περιλαμβάνει, σύμφωνα με το άρ. 362 ΠΚ, αντικειμενικώς μεν τον υπό του δράστου ισχυρισμό ενώπιον τρίτου ή διάδοση με οποιονδήποτε τρόπο για κάποιο άλλο γεγονός, δυναμένου να βλάψει την τιμή ή την υπόληψη αυτού, υποκειμενικώς δε τη γνώση του δράστη, ότι το ισχυριζόμενο ή διαδιδόμενο γεγονός είναι κατάλληλο να βλάψει την τιμή ή την υπόληψη άλλου και τη θέληση όπως ισχυρισθεί ενώπιον τρίτου ή διαδώσει το τοιούτο βλαπτικό γεγονός. Εξάλλου για τη στοιχειοθέτηση της υπό του άρ. 363 του ιδίου Κώδικα προβλεπομένης αξιοποίνου πράξεως της συκοφαντικής δυσφημήσεως - ως εγκλήματος βλάβης, βλ. Σπινέλλη,

Ποινικό Δίκαιο, ό.π., σελ. 45 - απαιτείται, επιπλέον των αναφερθέντων στοιχείων, όπως το ως άνω γεγονός, το οποίο ισχυρίσθηκε ή διέδωσε ο δράστης, είναι ψευδές και αυτός να τελεί σε γνώση της αναληθείας του (ΑΠ 594/2001, Ποιν.Χρ ΝΒ’, 135). Στην έννοια του γεγονότος υπάγεται οποιαδήποτε πράξη ή παράλειψη και ειδικότερα ποικίλης μορφής συμβάν του εξωτερικού κόσμου, αναγόμενο στο παρελθόν ή το παρόν, το οποίο δύναται να υποπέσει στις ανθρώπινες αισθήσεις. Γενικώς εντάσσεται στην έννοια του γεγονότος και οποιαδήποτε εκδηλωτική συμπεριφορά ή σχέση ειδική και εξατομικευμένη, προσαπτομένη σε ορισμένο πρόσωπο, με συνέπεια να επέρχεται εμφανής υποτίμηση της τιμής ή της υπολήψεώς του. Αυτό το οποίο αξιολογείται είναι ο ισχυρισμός ή η διάδοση του γεγονότος υπό την έννοια ότι ανακοινώνεται είτε εξ ιδίας πεποιθήσεως ή απλής γνώμης είτε περαιτέρω μεταδόσεως με πηγή γνώσεως τρίτο πρόσωπο. Δεν αποκλείεται στην έννοια του γεγονότος να υπάγεται και η έκφραση γνώμης ή συγκεκριμένης αξιολογικής κρίσεως ή και χαρακτηρισμός, οσάκις διαπιστώνεται άμεση σύνδεση και εμφανής σχέση με το γεγονός, το οποίο συνιστά αυτό το κρίσιμο στοιχείο του αδικήματος, έτσι ώστε να βεβαιώνεται η έκταση της προσβολής και η τυχόν ποιοτική βαρύτητα, αυτά δε τα στοιχεία, ερευνώμενα και κρινόμενα, θεωρούνται ως μέσα θίγοντα την τιμή και

σελ. 59


την υπόληψη του βλαπτομένου προσώπου (Συμβ. ΑΠ 469/1998, ΠοινΧρ ΜΗ’, 1084, Ποινικός Κώδικας, έκδ. Νομικής Βιβλιοθήκης, τόμος Β’, 2000, υπό το άρ. 363, σελ. 1457). Τέλος οι ειδικοί λόγοι άρσεως του αδίκου που προβλέπονται στο άρ. 367 παρ. 1 ΠΚ δεν εφαρμόζονται επί συκοφαντικής δυσφημήσεως (βλ. ΑΠ 139/2002, ΠοινΛ, 1/2002, σελ. 93 επ. και ιδίως σελ. 98, Δ. Σπινέλλη, Ποινικό Δίκαιο, ό.π., σελ. 55, Γ. Μπέκα, Η διαδοχή συλλογισμών για την κατάφαση ποινικής ευθύνης στα εγκλήματα κατά της τιμής, Ανάτυπο από το περιοδικό Υπερ. τόμος 6ος, τεύχος 6ο, 1996, σελ.1262, υποσημ. 22, 25 στοιχ. β΄).

V. Στην προκειμένη περίπτωση από την χωρίς όρκο κατάθεση του πολιτικώς ενάγοντος, Σ.Κ.Σ., δασκάλου, τις ένορκες καταθέσεις των Φ.Μ., δασκάλου, Κ.Α.Χ., δασκάλου, Μ.Χ., δασκάλου, Ι.Ο., ψυχιάτρου (μαρτύρων κατηγορητηρίου), Δ.Δ., δημοσιογράφου και Η.Ζ., δημοσιογράφου (μαρτύρων υπερασπίσεως), που εξετάστηκαν νομοτύπως στο ακροατήριο, όλα τα έγγραφα που ανεγνώσθησαν στο ακροατήριο και αναφέρονται στα πιο πάνω πρακτικά, την απολογία του κατηγορουμένου και από όλη εν γένει την συζήτηση της υποθέσεως προέκυψαν -κατά την πλειονοψηφήσασα στο Δικαστήριο γνώμη- τα εξής: Στις 7.2.2001 ο κατηγορούμενος Δ.Α.Χ., ετών 46, δημοσιογράφος και εκδότης της ενταύθα κυκλοφορούσης τουρκόφωνου εφημερίδος «T.Η.Σ.», συνέταξε κείμενο το οποίο δημοσιεύθηκε στην τελευταία σελίδα του υπ’ αριθμ. [...] υπό την αυτήν ημεροχρονολογία φύλλου της εν λόγω εφημερίδος, με το οποίο ανεκοίνωσε (ισχυρίσθηκε) ότι τα πτυχία όλων των δασκάλων που είναι απόφοιτοι της Ειδικής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης, με προέλευση τα ιεροσπουδαστήρια, είναι πλαστά και οι πτυχιούχοι δεν μπορούν να ασκούν τα καθήκοντα του δασκάλου, συμπεριλαμβανομένου του πτυχίου του χονδροκέφαλου. Με την φράση αυτή, κι αν ακόμη εκληφθεί ότι στο επίμαχο δημοσίευμα η λέξη «πλαστά» έχει την έννοια του «υποβαθμισμένου», αποδίδεται στον εγκαλούντα έλλειψη ηθικής ευθύνης υπό την έννοιαν ότι ασκεί το επάγγελμα του δασκάλου χωρίς να έχει τα κατάλληλα προσόντα, αποτελώντας έτσι δυσφημιστικό ισχυρισμό, στον οποίον -ειδικότερα- ο μειωτικός της τιμής χαρακτήρας

σελ. 60


οφείλεται όχι στις ιδιότητες του εγκαλούντος ως δασκάλου, αλλά στο κοινωνικοηθικό παράπτωμα που του αποδίδεται, ότι δηλαδή ασκεί ένα επάγγελμα χωρίς να έχει τα κατάλληλα προσόντα (βλ. Σπινέλλη, Ποινικό Δίκαιο, ό.π., σελ. 30, 51), το γεγονός δε αυτό που ανεκοίνωσε (ισχυρίσθηκε) ο κατηγορούμενος απεδείχθη ότι είναι αναληθές. Ειδικότερα ο εγκαλών απεφοίτησε το έτος 1969 από πεντατάξιο μουσουλμανικό ιεροσπουδαστήριο (medrese) και εν συνεχεία μετέβη στη Θεσσαλονίκη, όπου μετά από παρακολούθηση της προκαταρκτικής τάξεως για τους αποφοίτους των ιεροσπουδαστηρίων (άρ. 1, 2 της Υπουργ. αποφάσεως 61319/1978, ΦΕΚ Β’, 523), εισήχθη στην εκεί Ειδική Παιδαγωγική Ακαδημία (ΕΠΑΘ) με σκοπό την κατάρτισή του και τον περαιτέρω διορισμό του σε μειονοτικό σχολείο ως δάσκαλος για το τουρκόφωνο πρόγραμμα. Αφού ολοκλήρωσε διετή κύκλο μαθημάτων κατέστη διπλωματούχος της ΕΠΑΘ το έτος 1973, μετά δε από αίτησή του διορίσθηκε δυνάμει της Φ.101/ΔΕ 298ς3/8.4.1982 αποφάσεως του Νομάρχου Ξάνθης, δημοσηευθείσης στο ΦΕΚ Γ’ , 161/17.5.1982, δόκιμος δάσκαλος με βαθμό δασκάλου και μισθολογικό κλιμάκιο Π.Κ. 2, τεθείς στη διάθεση της Εκπαιδευτικής Περιφερείας Μειονοτικών Σχολείων Ξάνθης και ορκίσθηκε την 1.6.1982 ενώπιον του Επιθεωρητού της εν λόγω Περιφερείας, Ι.Τ. Έκτοτε υπηρετεί συνεχώς ως δάσκαλος και σήμερα ασκεί τα καθήκοντα του διευθυντού στο ενταύθα 6ο δημοτικό μειονοτικό σχολείο (Ο.). Δεν προέκυψε από κάποιο αποδεικτικό στοιχείο ότι ο εγκαλών ασκεί το επάγγελμα του δασκάλου χωρίς να έχει τα κατάλληλα προσόντα, αντιθέτως από τα ανωτέρω συνάγεται ότι εκρίθη ικανός να αναλάβει καθήκοντα διευθυντού στο προαναφερθέν μειονοτικό σχολείο.

Αποδεικνύεται περαιτέρω ότι ο κατηγορούμενος δημοσιογράφος κατά την τέλεση της αποδιδομένης εις αυτόν αξιοποίνου πράξεως της συκοφαντικής δυσφημήσεως, ενήργησε με άμεσο δόλο, υπό την έννοια ότι εγνώριζε ότι το γεγονός που ανεκοίνωσε (ισχυρίσθηκε), ως άνω δια της εφημερίδος του, ηδύνατο να βλάψει την τιμή και την υπόληψη του εγκαλούντος, πράγμα που τελικώς συνέβη, αλλά και ότι το γεγονός αυτό δεν είναι αληθινό, είχε δε την βούληση να ισχυρισθεί το γεγονός

σελ. 61


τούτο (βλ. Σπινέλλη, Ποινικό Δίκαιο, ό.π., σελ. 54). Η γνώση του αυτή προκύπτει (βλ. ΑΠ 139/2002, 651/2001, ΠοινΔικ, 6/2002, σελ. 678, Ποινική Νομολογία ΑΠ 2001, εκδ. Νομικής βιβλιοθήκης, 2002, σελ. 183, αντιστοίχως) από τα εξής: α) ασχολείται καθημερινώς με τα θέματα της μειονοτικής εκπαιδεύσεως στην εφημερίδα που εκδίδει και ως εκ τούτου εγνώριζε ότι τα διπλώματα που χορηγούσε η Ε. και προ της δημοσιεύσεως του Ν. 2621/23.6.1998 (ΦΕΚ Α’,136γ, δια του οποίου μετετράπησαν σε εξατάξια τα λειτουργούντα δύο πεντατάξια ιεροσπουδαστήρια, ανεγνωρίζοντο υπό του Ελληνικού Κράτους και οι διπλωματούχοι της ΕΠΑΟ -ως ο εγκαλών- διορίζονταν εις θέσεις δασκάλων στα μειονοτικά σχολεία όπου υπηρετούν μέχρι σήμερα, β) το κείμενο που συνέταξε ο κατηγορούμενος, στο οποίο περιέχεται ο συκοφαντικός για τον εγκαλούντα, ως άνω, ισχυρισμός, εγράφη μετά την δημοσίευση άρθρου του τελευταίου, υπό την ιδιότητά του ως διπλωματούχου της Ε., στις σελ. [...] και [...] του τεύχους [...], μηνός Ιανουαρίου 2001, του ενταύθα κυκλοφορούντος τουρκόφωνου περιοδικού «H.D.», δια του οποίου εστρέφετο κατά του κατηγορουμένου, ο οποίος σε παρέμβασή του κατά την πραγματοποιηθείσα ενταύθα στις 10.12.2000 εκδήλωση της Ν.Ε. Ροδόπης του ΚΚΕ σχετικά με την Παιδεία της Μειονότητας κατεφέρθη εναντίον των διπλωματούχων της ΕΠΑΘ. Για το άρθρο αυτό ο κατηγορούμενος, παρά το ότι όπως ισχυρίζεται «οι δημοσιογράφοι δεν μηνύουμε κανέναν και απαντούμε μέσω των άρθρων μας» υπέβαλε έγκληση κατά του πολιτικώς ενάγοντος ([...]), δίνοντας έτσι τον ποινικό τόνο της μεταξύ τους διαφοράς, γ) το προπεριγραφέν ψευδές γεγονός ως εκ της δημοσιεύσεώς του στην εφημερίδα του κατηγορουμένου, η οποία είναι μεγάλης κυκλοφορίας, διατίθεται δε ακόμη σε συνδρομητές ως και στην αλλοδαπή, ήταν κατάλληλο να βλάψει την τιμή και την υπόληψη του εγκαλούντος ως δασκάλου, παρά ταύτα ο κατηγορούμενος έχοντας την θέληση να ισχυρισθεί το γεγονός αυτό περί του προσώπου του εγκαλούντος προέβη στην συγκεκριμένη δημοσίευση στο ως άνω φύλλο της εφημερίδος του και σε μόνιμη στήλη αυτής, στην οποίαν ανατρέχει ο αναγνώστης της εφημερίδος, γιατί σε αυτήν (στήλη)

σελ. 62


«γράφονται όλα τα κουτσομπολιά» και «δεν γράφονται μόνο σατυρικά κείμενα αλλά και άλλα που προσβάλλουν ανθρώπους» ([...]), με αποτέλεσμα, ως εκ του ότι υπέπεσε το δημοσίευμα αυτό στην αντίληψη των αναγνωστών της τελευταίας, να δημιουργηθούν δυσμενή σχόλια εις βάρος του εγκαλούντος (καθώς και εις βάρος όλων των δασκάλων, διπλωματούχων της ΕΠΑΘ, ([...]) και ειδικότερα ως προς το ότι ασκεί το επάγγελμα του δασκάλου και δη διευθυντού μειονοτικού σχολείου, χωρίς να έχει τα κατάλληλα προσόντα, όπως δε καταθέτει ο εγκαλών «Μου δημιούργησε πρόβλημα στην κοινωνία μας αλλά και μέσα στο σχολείο, είδα αντιδράσεις ακόμη και από τους μαθητές μου», βλαφθείσης ούτω της τιμής και της υπολήψεώς του (βλ. Σπινέλλη,

Ποινικό Δίκαιο, ό.π., σελ. 52, iη fiηe, υπό στοιχ. γ ‘ ).VI. Ως προς την αποδιδομένη στον κατηγορούμενο αξιόποινη

πράξη της εξυβρίσεως δια του τύπου, απεδείχθη ότι ο τελευταίος στο κείμενο που συνέταξε και δημοσίευσε στην εφημερίδα του, ως άνω, ενεργώντας με πρόθεση, έθεσε ως επικεφαλίδα τις λέξεις Κ.Κ., οι οποίες στην ελληνική γλώσσα σημαίνουν Χονδροκέφαλος, τις οποίες χρησιμοποίησε περαιτέρω και στο σώμα του κειμένου αποβλέποντας με τον διαχωρισμό των δύο αυτών λέξεων αποκλειστικώς στην ταύτιση της λέξεως Κ. (στα Ελληνικά: χονδρός) με το επώνυμο Κ. του εγκαλούντος, φωτογραφίζοντας ουσιαστικά τον τελευταίο ([...], Κονταξή, ΠΚ, τόμος Β’, έκδ. 3η, 2000, υπό το άρ. 361, σελ. 2991). Η συμπεριφορά αυτή του κατηγορουμένου συνιστά την λεγομένη «εξύβριση με τη μορφή», προβλεπομένη ρητώς υπό του νόμου, εγκειμένη δε στην επελθούσα μείωση αυτού του ιδίου του status τιμής του εγκαλούντος (προσαπτομένου εις αυτόν του ως άνω καταφρονητικού επιθέτου) χωρίς αναφορά στις αξιολογικές προϋποθέσεις του («άλλη καταφρονητική μεταχείριση», βλ. Σπινέλλη,

Ποινικό Δίκαιο, ό.π., σελ. 63 επ., ιδίως σελ. 66, 69 (στοιχ. α’ ), 70).VII. Κατ’ακολουθίαν τούτων, εφόσον απεδέχθη ότι ο

κατηγορούμενος τέλεσε τις αποδιδόμενες εις αυτόν αξιόποινες πράξεις, α) της συκοφαντικής δυσφημήσεως δια του τύπου και β) της εξυβρίσεως δια του τύπου (άρ. 1, 14 παρ. 1, 16, 17 εδ. α’ , 18 εδ. β’ , 26 παρ.1 εδ. α’

σελ. 63


, 27 παρ. 1, 53, 57, 61, 63, 79, 94 παρ. 1/363-362, 361 παρ. 1 ΠΚ, σε συνδ. με άρθρο μόνο του Ν. 2243/1994, 47 α.ν. 1092/1938), πρέπει να κηρυχθεί ένοχος αυτών, κατά το διατακτικό, ως και πρωτοδίκως, απορριπτόμενων -κατά την πλειονοψηφήσασα ως άνω γνώμη- των προβαλλομένων υπ’ αυτού αυτοτελών ισχυρισμών, καθόσον α) η διάταξη του άρ. 367 παρ. 1 ΠΚ δεν εφαρμόζεται επί συκοφαντικής δυσφημήσεως (βλ, τμήμα IΝ της παρούσης), όπως εκρίθη ότι πρόκειται στην συγκεκριμένη περίπτωση, και ειδικώς για την αποδιδομένη στον κατηγορούμενο πρώτη, ως άνω, αξιόποινη πράξη, επ’αυτού δε σημειώνεται ότι 1) η άσκηση της ελευθερίας εκφράσεως, ενόψει του ότι συνεπάγεται ειδικά καθήκοντα και ευθύνες, μπορεί να περιορίζεται, ως ήδη έχει αναφερθεί (τμήμα ΙΙΙ, ως άνω), θεμιτώς σε περίπτωση προσβολής της τιμής, ως εν προκειμένω, πράγμα που αποτελεί και το αναγκαίο μέτρο σε μία δημοκρατική κοινωνία για την προστασία της υπολήψεως (και της τιμής) των τρίτων (άρ. 10 παρ. 2 ΕΣΔΑ) ή κατ’ άλλη διατύπωση, ο περιορισμός αυτός προβλεπόμενος με σαφήνεια από το νόμο (εδώ Ποινικό Κώδικα), είναι απαραίτητος για το σεβασμό της υπολήψεως των άλλων (άρ. 19 παρ. 3 Ν. 2462/1997, περί κυρώσεως του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα), κάθε δε πρόσωπο, ως ο εγκαλών, έχει δικαίωμα προστασίας από το νόμο έναντι παρανόμων προσβολών της τιμής και της υπολήψεώς του (πρβλ. άρ. 17 παρ. 1, 2 του ως άνω Διεθνούς Συμφώνου και άρ. 363-362 ΠΚγ, 2) το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕυρΔΔΑ), επαφίεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών που κάνουν οι εθνικές αρχές, αποδίδοντας υπερβολική σημασία στη θεωρία του περιθωρίου εκτιμήσεως που αυτές χαίρουν (βλ. Ιππ.

Μυλωνά, Η πρόσφατη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 1995, σελ. 232), β) ισχυρισμός περί συνδρομής στο πρόσωπό του της ελαφρυντικής περιστάσεως του στοιχ. β’ της παρ.2 του άρ. 84 ΠΚ, δεν υπεβλήθη από πλευράς κατηγορουμένου κατά τρόπο σαφή και ορισμένο και με επίκληση των περιστατικών που τον Θεμελιώνουν κατά νόμο (πρβλ. ΑΠ 73/2002, ΠοινΔικ, 5/2002, σελ. 582).

σελ. 64


VIII. Το μέλος του Δικαστηρίου, Θεόδωρος Τζανάκης, Εφέτης, είχε τη γνώμη ότι: Αναφορικά με την πράξη της συκοφαντικής δυσφημήσεως κατά την άποψη της μειοψηφίας πρέπει να αναφερθούν τα ακόλουθα: Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρ. 362 και 363 ΠΚ συνάγεται ότι για τη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος της συκοφαντικής δυσφημήσεως απαιτείται διάδοση ή ισχυρισμός από τον υπαίτιο ενώπιον άλλου για τρίτον γεγονότος το οποίο μπορεί να βλάψει την τιμή και την υπόληψη του τρίτου αυτού, το γεγονός να είναι ψευδές και ο υπαίτιος να είχε γνώση της αναλήθειας. Ως γεγονός νοείται κάθε συγκεκριμένο περιστατικό του εξωτερικού κόσμου, που ανάγεται στο παρελθόν ή το παρόν, εμπίπτει στις αισθήσεις και είναι δεκτικό αποδείξεως, καθώς και κάθε συγκεκριμένη σχέση ή συμπεριφορά, αναφερόμενη στο παρόν ή στο παρελθόν, υποπίπτουσα στις αισθήσεις και αντικείμενη στην ηθική ή στην ευπρέπεια. Για δε την υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος της συκοφαντικής δυσφημήσεως απαιτείται ο υπαίτιος να τελεί εν γνώσει ότι το γεγονός είναι ψευδές αντικειμενικώς και δεν αρκεί ενδεχόμενος δόλος.Εξάλλου το άρ. 367 ΠΚ ορίζει στην παρ. 1 περ. γ’ ότι δεν αποτελούν άδικη πράξης α) ...γ) οι εκδηλώσεις που γίνονται για την εκτέλεση νομίμων καθηκόντων, την άσκηση νόμιμης εξουσίας ή για την διαφύλαξη (προστασία) δικαιώματος ή από άλλο δικαιολογημένο ενδιαφέρον. Τέτοιο δικαιολογημένο ενδιαφέρον έχει και ο δημοσιογράφος ως προς τη δημοσίευση ειδήσεων σχετικά με πράξεις, συμπεριφορά προσώπων ή γεγονότων για τα οποία υπάρχει ενδιαφέρον του κοινωνικού συνόλου, έτσι ώστε να είναι επιτρεπτά δημοσιεύματα που έχουν σκοπό την πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού, έστω και αν συνοδεύονται και από οξεία κριτική ή δυσμενείς χαρακτηρισμούς για τα πρόσωπα στα οποία αναφέρονται. Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι δικαιολογημένο ενδιαφέρον είναι αναμφίβολα και το του δημοσιογράφου, του οποίου καθήκον είναι να ενημερώνει, να ελέγχει και να επικρίνει τις πράξεις και τη συμπεριφορά προσώπων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για το κοινωνικό σύνολο ή ασκούν δημόσιο λειτούργημα, διότι κατά την ενάσκηση του έργον τους προς ενημέρωση

σελ. 65


του κοινού, ασκούν δημόσια αποστολή (ΑΠ 1129/1988 ΠοινΧρ ΛΟ/88, ΑΠ 457/1987, ΑΠ 783/1975, ΑΠ 284/1965, ΕφΑθ 2456/1988, ΕλλΔ/νη 1989, 814, ΕφΑθ 4054/1992 ΠοινΧρ ΜΒ/302 ΕφΑθ 1642/1988, ΕλλΔ/νη 1989, 816, ΕφΑθ 674/1988 ΠοινΧρ ΛΟ/420). Περαιτέρω, η παρ.2 του άρ. 367 ΠΚ ορίζει ότι η προηγούμενη διάταξη (της παρ. 1 του ιδίου άρθρου) δεν εφαρμόζεται α) όταν οι παραπάνω κρίσεις και εκδηλώσεις περιέχουν τα συστατικά στοιχεία της πράξης του άρ. 363 καθώς και β) όταν από τον τρόπο της εκδήλωσης η από τις περιστάσεις υπό τις οποίες τελεσθηκε η πράξη, προκύπτει σκοπός εξύβρισης. Περαιτέρω, από τον συνδυασμό των ως άνω διατάξεων και εκείνης του άρ. 366 παρ. 1 και 3 ΠΚ προκύπτουν τα εξής: α) Αν δεν αποδεικνύεται ότι το δυσφημιστικό γεγονός είναι ψευδές και υπάρχουν αμφιβολίες, που είναι σχετικές με την αλήθεια ή την αναλήθειά του, δεν στοιχειοθετείται η αξιόποινη πράξη της δυσφημήσεως. β) Αν αποδεικνύεται ότι το δυσφημιστικό γεγονός είναι αληθινό ή ότι συντρέχει λόγος άρσεως του αδίκου, κατ’ άρ. 367, δεν συγκροτείται η αξιόποινη πράξη της δυσφημήσεως. γ) Στην προηγούμενη περίπτωση είναι δυνατόν να στοιχειοθετείται το έγκλημα της εξυβρίσεως, αν από τον τρόπο της εκδηλώσεως ή από τις περιστάσεις υπό τις οποίες τελέσθηκε η πράξη προκύπτει σκοπός εξυβρίσεως (ΑΠ 257/2001 ΠοινΛ 2001 σ. 1296). Η προβολή του άρ. 367 Ποινικού Κώδικα συνιστά αυτοτελή ισχυρισμό υπό την έννοια ότι η βεβαίωση και η αποδοχή άγει στην κατάλυση της κατηγορίας και αθώωση του κατηγορουμένου.Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (European Convention of Human Rights) υπογράφηκε στη Ρώμη στις 4 Νοεμβρίου 1950. Τέθηκε σε ισχύ στις 9 Σεπτεμβρίου 1953. Αρχικά υπογεγραμμένη από δώδεκα (12) κράτη, η Σύμβαση έχει τώρα επικυρωθεί από τις περισσότερες Ευρωπαϊκές Χώρες. Προς το παρόν, όλα τα σαράντα ένα (41) κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση. Αυτή καλύπτει με τα διάφορα πρωτόκολλά της κυρίως αστικά και πολιτικά δικαιώματα. Η Σύμβαση έχει αποδείξει ότι είναι μία πολύ επιτυχημένη Συνθήκη και δίκαια ονομάσθηκε «συνταγματικό όργανο της Ευρωπαϊκής δημόσιας τάξης στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» (J.

σελ. 66


Ροlakiewics and V. Jαcοb-Fοltzeτ, “The European Human Rights Convention in Domestic Law (1991) 12 HΤΥ, Απόφ. Δικ. Ανθρωη. Δικαιωμάτων Lοizϊdου ν. Tυτκeγ (1978), Σeτieς Α, Νοl. 310, 27, ρατ. 7ς). Τα έννομα αποτελέσματα που προκύπτουν από την εφαρμογή της ΕΣΔΑ διαχέονται τόσο στο εσωτερικό επίπεδο των εθνικών εννόμων τάξεων, όσο και στο επίπεδο της κοινοτικής έννομης τάξης (βλ. 8.

Σκουρής-Κ Ιωάννου, Η Ελευθερία της Διαφήμισης, Οεσσαλονίκη 1996, σ. ςς-ς6, Αd Ναη Lοοη, «Ηαtiοηαl mediα ροlicieς υηdeτ EEC Ιαω tακiηg iηtο αccουηt fυηdαmeηtαl τightς». Mediα Lαω αηd Ρταctice, Νοl 14, Νο 1, 1993, 18 επ.). Στην Ελλάδα οι διατάξεις της Σύμβασης από της κύρωσης έχουν ενταχθεί αυτούσια στο εσωτερικό δίκαιο και μάλιστα με αυξημένη τυπική ισχύ (άρ. 28 παρ.1 γ’ Συντάγματοςγ. Ας σημειωθεί εδώ ότι η Ευρωηαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κυρώθηκε για πρώτη φορά με τον Ν. 2329/19ς3 και εκ νέου μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας με το ν.δ. ς3/1974 (ΦΕΚ Α 2ς6). Με την παρ. 1 του άρ. 10 της ΕΣΔΑ κατοχυρώνεται η ιδιαίτερα σημαντική για μία δημοκρατική κοινωνία ελευθερία έκφρασης και μάλιστα σε μία ευρεία περιγραφή. Ως επί μέρους εκφάνσεις της ελευθερίας εκφράσεως αναφέρονται ρητά στην διάταξη η αελευθερία γνώμης» και η αελευθερία λήψεως ή μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεώμ». Από τη διατύπωση όμως στο κείμενο του νόμου, όπου χρησιμοποιείται η έκφραση «περιλαμβάνει» συνάγεται αβίαστα ότι η απαρίθμηση αυτή είναι ενδεικτική και ότι η διάταξη αυτή προστάτεύει και άλλες συναφείς εκφάνσεις του δικαιώματος της ελευθερίας εκφράσεως. ‘Ετσι η διάταξη αυτή είναι ευρύτερη ως προς το περιεχόμενο από τη διάταξη του άρ. 14 του ισχύοντος Συντάγματος, σύμφωνα με την οηοία ακαθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρώντας τους νόμους του Κράτους» (βλ. ΑΠ 167/2000 ΝοΒ 49 247, Δνη 41, 777 Α. Χαρσλσμπάκη, Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο, Ποινικός Λόγος 2001 σ. 381 και επ.γ. Κατά πάγια νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου ΑνΘρωπίνων Δικαιωμάτων (Eυτορeαη Cουτt οf Hυmαη Τightς), η ΕλευΘερία του λόγου αποτελεί ένα από τα πλέον

σελ. 67


Θεμελιώδη στοιχεία της δημοκρατικής κοινωνίας, ακόμη και όταν το περιεχόμενο των πληροφοριών και των ιδεών που διακινούνται σοκάρουν, Θίγουν ή διαταράσσουν την κοινή γνώμη ή το ίδιο το κράτος («Fτeedοm οf eχρτeςςiοη cοηςtitυteς οηe οf the eςςeηtiαl fουηdαtϊοης οf α demοcταtic ςοcietγ αηd οηe οf the bαςic cοηditiοης fοτ itς ρτοgτeςς αηd eαch iηdϊνidυαl’ς ςelf-fυlfimeηt. It ίς αρρlicαble ηοt οηΙγ tο «iηfοτmαtiοη» οτ «ideας» thαt ατe fανουταblγ τeceiνed οτ τegατded ας iηοffeηςiνe οτ ας α mαtteτ οf iηdiffeτeηce, bυt αlςο tο thοςe thαt οffeηd, ςhοcκ οτ diςtυτb, ςυch ατe the demαηdς οf thαt ρlυταlϊςm, tοleταηce αηd bτοαdmiηdedηeςς ωϊthουt ωhich theτe iς ηο «demοcταtic ςοcietγ») (βλ. EctHΤ Νeτeiηigυηg Demοκταtiςcheτ Σοldαteη Οςteττeichς αηd Gυbiν. Αυςtτiα, 19.12.1994, Α. 302, ρατ. 36, EctHΤ, Thοmα ν. Lυχembυτg, Hυmαη Τightς Cαςe Digeςt, 2001, ρ. 201, EctHΤ Mατοηeκ ν. Σlονακiα, Hυmαη Τightς Cαςe Dϊgeςt, 2001, ρ. 23ς, βλ. Επίσης Νοgt ν. Geτmαηγ, Jυdgmeηt οf 26 Σeρtembeτ 199ς, Σeτieς Α ηο. 323, ρρ. 2ς-26, παρ. ς2, Hαηdγςide ν. the Υηited Κiηgdοm, 7 Decembeτ 1976, Σeτieς Α ηο. 24, ρ. 23, ηάρ. 49, Liηgeης η. Αυςtτiα, 8 Jυlγ 1986, Σeτieς Α πο. 103, ρ. 26, παρ. 41, και Jeτςild ν. Deηmατκ, 23 Σeρtembeτ 1994, Σeτieς Α ηο. 298, ρ. 26, παρ. 37). Περαιτέρω, με την παρ.2 του ως άνω άρ. 10, που πρέπει ναερμηνευεται στενcι, αιατηρειται η αυνατοτητα ηεριορισμου της ελευΕiεριας αυτης, οταν ο περιορισμός αποτελεί «αναγκαίο μέτρο σε μία δημοκρατική κοινωνία».Στη προκειμένη περίπτωση, από την ανωμοτί κατάθεση του πολιτικώς ενάγοντος, τις καταθέσεις των μαρτύρων που εξετάσθηκαν ενόρκως στο ακροατήριο του Δικαοτηρίου, τα έγγραφα που νόμιμα αναγνώσθηκαν σε συνδυασμό με την απολογία του κατηγορουμένου αηοδείχθηκαν τα εξήςς Ο κατηγορούμενος είναι δημοσιογράφος και ασχολείται έντονα εδώ και 2ς περίπου χρόνια με τα θέματα της εκπαίδευσης της μουσουλμανικής μειονότητας. Το Δεκέμβριο του 2000 έγινε στο Πανεπιστήμιο μία εκδήλωση (με Θέμα την εκπαίδευση της . μειονότηταςγ, στην οποία ο κατηγορούμενος εξέφρασε τις απόψεις του σχετικά με τα ιεροσπουδαστήρια και την ΕΠΑΟ και τη χαμηλή ποιότητα

σελ. 68


της παρεχόμενης από αυτά εκπαίδευσης. Διετύπωσε δε την άποψη ότι ηρέπει να αναβαθμισθεί η μουσουλμανική εκπαίδευση και ότι τα πτυχία που δίνονται από την Ειδική Παιδαγωγική Ακαδημία Οεσσαλονίκης (ΕΠΑ0) είναι υποβαθμισμένα. Ο πολιτικώς ενάγων είναι διευθυντής Δημοτικού Σχολείου της μουσουλμανικής μειονότητας στην Κομοτηνή. Με τον κατηγορούμενο γνωρίζονται από παλιά, πλην όμως υπάρχει διαφωνία στις απόψεις των δύο αντρών όσον αφορά τα εκπαιδευτικά ζητήματα. Σαφώς περί αυτού κατέθεσε ο πολιτικώς ενάγων, ο οποίος ανέφερε ότι «δεν έχουμε προσωπικές διαφορές με τον κατηγορούμενο, έχουμε διαφορές απόψεωνm. Ο πολιτικώς ενάγων, όντας άλλωστε εκπαιδευτικός, ασχολείται με τα Θέματα αυτά και αναπτύσσει δημοσίως τις απόψεις του. Τον Ιανουάριο του 2001 ο ηολιτικώς ενάγων δημοσίευσε στο ηεριοδικό Χ.Ν. ένα άρθρο στο οποίο χρησιμοποιώντας έντονες και προσβλητικές εκφράσεις σχολίασε τις Θέσεις του κατηγορουμένου, που είχε αναπτύξει στο πανεπιστήμιο. Στη συνέχεια ο κατηγορούμενος σε μία σατιρική στήλη της εφημερίδας T.Η.Σ., που κυκλοφορεί στη Κομοτηνή και της οποίας είναι εκδότης, ισχυρίσθηκε και διέδωσε ότι τα πτυχία των δασκάλων που είναι απόφοιτοι της Ειδικής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Οεσσαλονίκης είναι πλαστά, υηό την έννοια των υποβαθμισμένων, και ότι οι πτυχιούχοι αυτής της κατηγορίας δεν μπορούν να ασκούν τα καθήκοντα του δασκάλου, συμπεριλαμβανομένου και του πτυχίου του εγκαλούντος, τον οποίο χαρακτήρισε «χοντροκέφαλοi. Το φύλλο της παραπάνω εφημερίδας κυκλοφόρησε την 7.2.2001 και υπέπεσε στην αντίληψη σημαντικού αριθμού αναγνωστών. Το παραπάνω αηόσπασμα αποτελείται σε μικρό βαθμό από γεγονότα (ως προς το υποβαθμισμένο των παραπάνω ητυχίωμ) αλλά κυρίως και από γνώμη ή κρίση ως προς το ότι κατά την άποψή του οι πτυχιούχοι της κατηγορίας αυτής, ενόψει της υποβαθμισμένης εκπαίδευσης, δεν μπορούν να ασκούν τα καθήκοντα του δασκάλου. 0 κατηγορούμενος ως δημοσιογράφος είχε δικαιολογημένο ενδιαφέρον για τη δημοσίευση του άρθρου σχετικού με γεγονότα και πρόσωπα για τα οποία υπάρχει ενδιαφέρον του κοινωνικού συνόλου, έτm ώστε να είναι επιτρεπτό το παραπάνω δημοσίευμα, που είχε σκοπό την

σελ. 69


πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού, έστω και αν συνοδευόταν και από οξεία κριτική ή δυσμενείς χαρακτηρισμούς για το πρόσωπο του εγκαλούντος. Στην προκειμένη περίπτωση, έχει, κατά τα εκτεθέντα παραπάνω, εφαρμογή το άρ. 367 παρ. 1γ’ ΠΚ, ενόψει και του ότις α) οι παραπάνω κρίσεις και εκδηλώσεις δεν περιέχουν τα συστατικά στοιχεία της ηράξης του άρ. 363 καθώς και β) από τον τρόπο της εκδήλωσης ή από τις περιστάσεις υπό τις οποίες τελέστηκε η πράξη δεν προκύπτει σκοπός εξυβρίσεως. 0 κατηγορούμενος περιλαμβάνοντας στο έντυπο που εξέδωσε όσα αναφέρθηκαν παραπάνω άσκησε το παρεχόμενο από το Σύνταγμα δικαίωμα έκφρασης της γνώμης του για την υποβαθμισμένη εκπαίδευση των αποφοίτων της ΕΠΑΟ, ανάμεσα στους οποίους, υπάγεται και ο πολιτικών ενάγων. Οα πρέπει να σημειωθεί ότι ο κατηγορούμενος ηου ανήκει στη μουσουλμανική μειονότητα με τις δημοσιογραφικές και τις δημόσιες παρεμβάσεις του έχει έμηρακτα δείξει το αυξημένο ενδιαφέρον του για τη βελτίωση της παρεχόμενης στη μειονότητα εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο του έντονου προβληματισμού του, αλλά και της αγωνίας του για την αλλαγή της υφιστάμενης εκπαιδευτικής κατάστασης, άσκησε την κριτική του στην υποβαθμισμένη μόρφωση που παρέχεται από την ΕΠΑΟ. Οα πρέπει πάντως να αναφερθεί, όπως προκύπτει από τα παραπάνω αποδεικτικά μέσα, ότι οι τίτλοι σπουδών οι χορηγούμενοι από τα ιεροσπουδαστήρια μέχρι τουλάχιστον το έτος 1999 υπολείπονταν τόσο ουσιαστικά όσο και τυπικά από τα αντίστοιχα εκπαιδευτικά ιδρύματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς ούτε συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο ρύθμιζε την τυπική τgυς αξία, ούτε συγκεκριμένο πρόγραμμα σπουδών προσφέρονταν στους σπουδαστές τους. Εξάλλου, οι μουσουλμάνοι δάσκαλοι, απόφοιτοι των ιεροσπουδαστηρίων και διπλωματούχοι της ΕΠΑQ υστερούν κατά πολύ των χριστιανών συναδέλφων τους, οι οποίοι διδάσκουν το ελληνόγλωσσο πρόγραμμα στα ίδια σχολεία. Τούτο γιατί δεν ολοκλήρωσαν εξαετή κύκλο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και δεύτερον γιατί η ΕΠΑΟ προσφέρει διετή κύκλο μαθημάτων, καθώς και μία προκαταρκτική τάξη για τους αποφοίτους των ιεροσπουδαστηρίων (άρ. 1 και

σελ. 70


2, Υπ. Απόφαση 61319/1978 ΦΕΚ ς23 Β) σε αντίθεση με τις παιδαγωγικές πανεπιστημιακές σχολές, οι οηοίες από το 198ς είναι τετραετούς κύκλου σπουδών ([...]). Επομένως, πέραν της κατά τα άνω από δικαιολογημένο ενδιαφέρον κρίσεως του κατηγορουμένου, η υστέρηση των αποφοίτων των ιεροσπουδαστηρίων και υποβαθμισμένη παρεχόμενη από την ΕΠΑΟ εκπαίδευση είναι γεγονός αληθινό (πρβλ. και άρ. 366 παρ. 1 ΠΚ).Εξάλλου, κατά τα εκτεθέντα στη μείζονα σκέψη, η ελευθερία της έκφρασης που περιλαμβάνεται στο άρ. 10 της ΕΣΔΑ, αποτελεί ένα από τα πλέον Θεμελιώδη στοιχεία της δημοκρατικής κοινωνίας ακόμη και όταν το περιεχόμενο των πληροφοριών και των ιδεών σοκάρουν, Θίγουν ή διαταράσσουν την κοινή γνώμη ή το ίδιο το κράτος. Ενόψει του ότι ο κατηγορούμενος ενεργούσε καλόπιστα μέσα στα πλαίσια του δημοσιογραφικού του ενδιαφέροντος αποβλέποντας μάλιστα στην αναβάθμιση της παρεχόμενης μειονοτικής εκπαίδευσης, είχε το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης και της μεταδόσεως των πληροφοριών και των απόψεών του, με αποτέλεσμα ως εκ τούτου να μην μπορεί να κριθεί αξιόποινη η συμπεριφορά του, ενόψει των όσων περιέλαβε στη σατιρική σελίδα της εφημερίδας του. Ιδιαίτερα στην ένδικη περίπτωση που αφορά Θέμα γενικότερου ενδιαφέροντος, αναφερομένου στην μειονοτική εκπαίδευση, απαιτείται ευρεία ανταλλαγή απόψεων και διαλλακτικότητα (βλ. και EcΗΤ Σeτif ν. Gτeece, Κ. Τσιτσελίκη, EcΗΤ Σαdiκ ν. Gτeece 3 Ε.Ε.Ευρ.Δ. 1997 σ. 697, βλ. επίσης Κ Τσιτσελίκη, ΔΙΑ 8/2000 σ. 947 επ.). Η ποινική τιμωρία του κατηγορουμένου, ο οποίος εξέφρασε καλόπιστα τους στοχασμούς του, δεν αποτελεί, στην προκειμένη περίπτωση, «απαραίτητο» μέτρο σε μία δημοκρατική κοινωνία και είναι μέτρο δυσανάλογο προς τον επιδιωκόμενο σκοπό και δεν καλύπτεται αηό το άρ. 10 παρ.2 της ΕΣΔΑ. Με τα δεδομένα αυτά, κστά παραδοχή των ισχυρισμών του κατηγορουμένου, που στηρίζονται στα άρ. 367 ΠΚ, 14 του ισχύοντος Συντάγματος και 10 της ΕΣΔΑ, έπρεπε να κηρυχθεί αθώος της αποδιδόμενης σ’ αυτόν πράξεως της συκοφαντικής δυσφημήσεως.

σελ. 71


Αναφορικά με την πράξη της εξύβρισης κατά την άποψη της μειοψηφίας πρέπει να σημειωθούν επίσης τα ακόλουθας Ο κατηγορούμενος κατά τα εκτεθέντα ειδικότερα παραπάνω, ενεργώντας καλόπιστα μέσα στα πλαίσια του δημοσιογραφικού του ενδιαφέροντος και αποβλέποντας μάλιστα στην αναβάθμιση της παρεχόμενης μειονοτικής εκπαίδευσης δεν είχε σκοπό να Θίξει κατά οποιοδήποτε τρόπο τον πολιτικώς ενάγοντα, αλλά να κρίνει το υηοβαθμισμένο εκπαιδευτικό πλαίσιο. ί4λλωστε, η έκφραση «χοντροκέφαλος», που δημοσιεύθηκε σε σατιρική σελίδα της κατά τα άνω αναφερόμενης εφημερίδας, ενόψει των ειδικών κατά τα άνω περιστάσεων, λαμβανομένου επιπρόσθετα υπόψη του συνόλου του κειμένου μέσα στο οποίο αυτή είχε παρεμβληθεί, δεν είχε εξυβριστική έννοια, αλλά την έννοια του πεισματάρη. Ενόψει αυτών, αφού δεν συντρέχουν τα απαιτούμενα από το άρ. 361 ΠΚ στοιχεία για την Θεμελίωση της εξύβρισης, έπρεπε ο κατηγορούμενος να κηρυχθεί αθώοςΚατά το άρ. 84 παρ. 1 ΠΚ, η ηοινή μειώνεται επίσης κατά το μέτρο που προβλέπει το προηγούμενο άρθρο και στις περιπτώσεις που το δικαστήριο κρίνει ότι συντρέχουν ελαφρυντικές περιπτώσεις. Οι ελαφρυντικές περιστάσεις ορίζονται στο άρ. 84 ΠΚ ενδεικτικά. Μη ταπεινά αίτια είναι τα μη αντίθετα ηρος την κοινή περί ηθικής ή κοινωνικής τάξεως συνείδηση (Μπουρότιουλος, ά. 216), αυτά που δεν μαρτυρούν διαστροφή χαρακτήρα και κqκοβουλία του δράστη (βλ. Χωραφά ΑΠΕ γ 318, Κατσαντώνη Γ 129, ΕφΑθ (Πεντγ 477/1;77 ΕΕΝ 426 σ 910). Στην προκειμένη περίπτωση, ο παραπάνω αναφερόμενος κατά την πλειοψηφούσα άποψη, κατά τα εκτεθέντα παραπάνω, κηρύχθηκε ένοχος των αναφερομένων στο διατακτικό της παρούσας πράξεων. Κατά την γνώμη όμως της μειοψηφίας έπρεπε κατά παραδοχή του σχετικού ισχυρισμού του κατηγορουμένου να αναγνωρισθείd αυτόν η ελαφρυντική περίσταση των μη ταπεινών αιτίων (άρ. 84 ηάρ. 2β’ ΠΚγ, δεδομένου ότι ο κατηγορούμενος κατά τα εκτεθέντα ειδικότερα παραπάνω, ενεργώντας καλόπιστα μέσα στα πλαίσια του δημοτηογραφικού του ενδιαφέροντος και αποβλέποντας μάλιστα στην αναβάθμιση της παρεχόμενης μειονοτικής εκπαίδευσης, δεν είχε σκοπό

σελ. 72


να Θίξει κατά οηοιοδήποτε τρόπο τον πολιτικώς ενάγοντα, αλλά να κρίνει το υποβαθμισμένο εκηαιδευτικό πλαίσιο.

σελ. 73


ΑριΘμός Απόφασηςς 83/2002Το κείμενο πον ακολουθεί δημοσιεύεται στον τόμο 2003, σελ. 80 Πρόεδροςς Κ. ΔαφέρμοςΕισηγητήςς Ν. Αλιβιζάτος Μέλοςς Σ. Αντρας Μέλοςς Ν. Αλιβιζάτος Μέλοςς Ε. Κιονντούζης Μέλοςς Α. Παπαχρίστον Μέλοςς Β. Παπαπετρόπονλος1. Την Αρχή έχει αηασχολήσει επανειλημμένα η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, τα οποία έχουν συλλεγεί παράνομα, είτε με παραβίαση του απορρήτου της επικοινωνίας των υποκειμένων (υποκλοπές τηλεφωνικών συνδιαλέξεων κ.λπ.), είτε με κρυφή μαγνητοφώνηση ή μαγνητοσκόπηση ιδιωτικών συνομιλιών και άλλων εκδηλώσεων της προσωπικής ζωής τους. Αν και η ισχύουσα νομοθεαία προβλέπει αυστηρές κυρώσεις για τις πράξεις αυτές (άρ. 370Α παρ. 1 και 2 ΠΚJ, οι δράστες μένουν τις περισσότερες φορές ατιμώρητοι, καθώς ο εντοπισμός τους αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερής. Τουναντίον, σε αρκετές ηεριπτώσεις, οι υποκλοπές και ηαράνομες παρακολουθήσεις κατ’ ουσίαν ενθαρρύνονται με την άρση του άδικου χαρακτήρα της χρήσης των δεδομένων που έχουν συλλεγεί παράνομα. Και τούτο, είτε ενώπιον δικαστηρίου από διαδίκους που δεν διστάζουν να μετέλθουν παράνομα μέσα για την προάσπιση των συμφερόντων τους, είτε στα μέσα ενημέρωσης από δημοσιογράφους και παντός είδους «κυνηγούς» κεφαλών και εντυπώσεωμ.2. Πράγματι, η παρ. 4 του αυτού ως άνω άρ. 370Α ΠΚ ορίζει ότι η χρήση των προϊόντων παράνομης παρακολούθησης, ακόμη και υποκλοπής, «δεν είναι άδικη αν [...] έγινε ενώπιον δικαστηρίου, ανακριτικής ή άλλης δημόσιας αρχής για τη διαφύλαξη δικαιολογημένου συμφέροντος, που δεν μπορούσε να διαφυλαχθεί διαφορετικά, και ιδίως σε ποινικό δικαστήριο για την υπεράσπιση του κατηγορουμένου και γενικά, αν η χρήση έγινε για την εκπλήρωση καθήκοντος του κατηγορουμένου ή για τη διαφύλαξη έννομου ή άλλου δικαιολογημένου ουσιώδους δημοσίου συμφέροντοςm.Την ιδιαιτέρως ευρεία αυτή ρύθμιση -την οποία επέκρινε ως «κερκόπορτα» σύσσωμη η Θεωρία- εισήγαγε η παρ. 9 εδ. β’ του άρ. 33

σελ. 74


Ν. 2172/1993, η οποία αντικατέστησε την εκ διαμέτρου αντίθετη διάταξη της παρ. 2 του άρ. 31 Ν. 1941/1991: «Η επίκληση και προσαγωγή ενώπιον οποιουδήποτε ποινικού δικαστηρίου, ανακριτικής ή δημόσιας αρχής των αποτυπώσεων που παρήχθησαν κατά παράβαση [των σχετικών απαγορεύσεωμ] είναι απαράδεκτη».3. Αναλόγου περιεχομένου -αν και πιο περιοριστικές- είναι οι αντίστοιχες δικονομικές ρυθμίσεις. ‘Ετσι, η παρ. 2 του άρ. 177 ΚΠΔ -η οποία καθιερώνει την αρχή της ηθικής απόδειξης- έτm όπως προστέθηκε με την παρ. 7 του άρ. 2 Ν. 2406/1996 ορίζεις «Αποδεικτικά μέσα, που έχουν αποκτηθεί με αξιόποινες πράξεις ή μέσω αυτών, δεν λαμβάνονται υπόψη για την κήρυξη ενοχής, την επιβολή ποινής ή τη λήψη μέτρων καταναγκασμού, εκτός εάν πρόκειται για κακουργήματα που απειλούνται με την ποινή ισόβιας κάθειρξης και εκδοθεί για το ζήτημα αυτό ειδικά αιτιολογημένη απόφαση του δικαστηρίου. Μόνη η ποινική όμως δίωξη των υπαιτίων των ηράξεων αυτών δεν εμποδίζει την πρόοδο της δίκης». ‘Οσο για τον ΚΠολΔ, το άρ. 444 εξομοιώνει με Κιδιωτικά έγγραφα» (βλ. άρ. 443 ΚΠολΔJ, τις «φωτογραφικές ή κινηματογραφικές αναπαραστάσεις, φωνοληψίες κοι κάθε άλλη μηχανική απεικόνιση». Ωστόσο, ο αυτός ως άνω Ν. 2172/1993 (άρ. 31 παρ. 1) κατήργησε το ακόλουθο εδάφιο, που ο Ν. 1941/1991 (άρ. 31 παρ. 3) είχε προσθέσει στο άρθρο αυτός «Η επίκληση και προσαγωγή των αναπαραστάσεων, φωνοληψιών και απεικονίσεων αυτών είναι απαράδεκτη, αν δεν αποδεικνύεται ότι έγινε με συναίνεση του ηροσώπου, κατά του οποίου προσάγονται, εκτός αν πρόκειται για πράξεις ή δηλώσεις που έγιναν δημόσια».4. Η ρευστότητα των ως άνω ρυθμίσεων αποτυπώθηκε στη σχετική νομολογία, η οηοiα, έως τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 παρέμεινε αντιφατική. ‘Ετσι, σε πολιτική υπόθεση που είχε αχθεί ενώπιόν της, η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου με περισηούδαστη απόφαση έκρινε ομοφώνως ότι, ενόψει των άρ. 2 παρ. 1 και 9 παρ. 1 και 19 του

που έγινε χωρίς τη συναίνεση του ενός συνομιλητή διότι, όπως απεφάνθη, «η αηονομή της δικαιοσύνης δεν ηρέπει να γίνεται έναντι

σελ. 75


οποιουδήποτε τιμήματος» (ΑΠ Ολ. 1/2001). Απεναντίας, σε άλλη υηό8εαη, το ποινικό τμήμα του Αρείου Πάγου έκρινε με αφορμή την τέλεση πλημμελήματος ότι η απαγόρευση της αθέμιτης μαγνητοσκόπησης δεν αφορά «πράξεις ή εκδηλώσεις [προσώπωμ], οι οποίες ανεξάρτητα από τον τόπο και τον χρόνο που γίνονται, δεν ανάγονται στη σφαίρα της προσωπικής και ιδιωτικής ζωής τους, αλλά πραγματοποιούνται στα πλαίσια των ανατιθεμένων σε αυτούς υπηρεσιακών καθηκόντων και κατά την εκτέλεση τούτων, η οποία ως εκ του τρόπου ηραγματοποιήσεώς της, της φύσεως και του είδους των εκπληρουμένων καθηκόντων, υηόκειται σε δημόσιο έλεγχο και κριτική» (ΑΠ Ε’ Τν. 1317/2001, σε Συμβούλιο).ς. Με την συνταγματική αναθεώρηση του 2001 τα δεδομένα του προβλήματος άλλαξαν άρδημ: Εν πρώτοις, ηαρά τις επιφυλάξεις ορισμένων βουλευτών για τον απόλυτο χαρακτήρα της απαγόρευσης, η νέα παρ.3 του άρ. 19 Σ. όρισε ότι κη χρήση αποδεικτικών μέσων που έχουν αποκτηθεί κατά παράβαση του άρθρου αυτού και των άρ. 9 και 9α απαγορεύεται». Εξάλλου, το άρ. 9α κατοχύρωσε συνταγματικά την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, η Αρχή, στην αποστολή της οποίας ανήκει κατά νόμο η εποπτεία εφαρμογής όχι μόνον του ιδρυτικού της Ν. 2472/1997, αλλά και κάθε άλλης ρύθμισης για την προστασία του από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (άρ. 19 παρ. 1 Ν. 2472/1997), γνωμοδοτεί ότι οι ως άνω διατάξεις του ΠΚ, του ΚΠΔ και του ΚΠολΔ θα πρέπει να τροποποιηθούν ως εξήςςΑ ‘ - Άρθρο 370Α Π Κ6. Η παρ.4 του άρθρου 370Α ΠΚ να αντικατασταθεί ως ακολούθωςςαΗ επίκληση και προοηγωγή ενώπιον οποιουδήποτε ποινικού δικαστηρίου, ανακριτικής ή δημόσιας αρχής των αποτυπώσεων που παρήχθησαν κατά παράβαση των παρ. 1 και 2 του παρόντος άρΘρου είναι απαράδεκτη».Β’ - Άρθρο 177 ΚΠΔ7. Η παρ.2 του άρθρου 177 ΚΠΔ να αντικατασταθεί ως ακολούθωςς

σελ. 76


αΑποδεικτικά μέσα, που έχουν αποκτηθεί με αξιόποινες πράξεις ή μέσω αυτών, δεν λαμβάνονται υπόψη για την κήρυξη ενοχής, την επιβολή ποινής ή τη λήψη μέτρων καταναγκασμού».Γ’ - ί4ρθρο 444 ΚΠολΔ8. Στο τέλος του άρθρου 444 ΚΠολΔ να προστεθεί το ακόλουθο άρθροςαΗ επίκληση και προσαγωγή των αναπαραστάσεων, φωνοληψιών και απεικονίσεων αυτών είναι απαράδεκτη, αν δεν αποδεικνύεται ότι έγινε με συναίνεση του προσώπου, κατά του οποίου προσάγονται, εκτός αν πρόκειται για ηράξεις ή δηλώσεις που έγιναν δημόσια».Τονίζεται, εν προκειμένω, ότι στην ποινική δίκη, ακραίες περιπτώσεις όπου η χρήση παρανόμως αποκτηθέντων αποδεικτικών εμφανίζεται ως ο μόνος τρόπος επίτευξης γνώσης της ουσιαστικής αλήθειας, που επιδιώκει πάντοτε ο ποινικός δικαστής, μπορεί να αντιμετωπισθεί με τη χρήση των γενικών διατάξεων του Ποινικού Κώδικα, των σχετικών με την άρση του άδικου χαρακτήρα της πράξης και του αποκλεισμού του καταλογισμού. ‘Ετσι π.χ. όταν η πράξη έγινε για ενάσκηση του δικαιώματος υπεράσπισης του κατηγορουμένου ο άδικος χαρακτήρας της αηοκλείεται σύμφωνα με τη διάταξη του άρ. 20 ΠΚ σε συνδυασμό με τις διατάξεις του ΚΠΔ, της ΕΣΔΑ και του Συντάγματος που αναγνωρίζουν στον κατηγορούμενο το δικαίωμα υηεράσπισης ενώπιον του δικαστηρίου. Εηίσης, ο υφιστάμενος εκβίααη (ΠΚ 38ς) μπορεί να χρησιμοποιήσει το παραπάνω αποδεικτικό μέσο επικαλούμενος, αν κατηγορηθεί σχετικά, ότι βρισκόταν σε άμυνα (ΠΚ 22). Το ίδιο μπορεί να γίνει σε περίπτωση κατάστασης ανάγκης κ.λπ. (2ς, 32 ΠΚJ.‘Ετσi καθίσταται σαφές ότι δεν είναι απαραίτητη η εισαγωγή εξαιρέσεων στις ως άνω προτεινόμενες διατάξεις είτε είναι αυτές ουτηαστικές (370Α ΠΚ, είτε εϊναι δικονομικές (177 ΚΠΔ, 444 ΚΠολΔJ, εξαιρέσεις οι οηοίες είναι βέβαιο ότι θα αποδυναμώσουν τις αντίστοιχες κύριες ρυθμίσεις ιδρύοντας πιθανές ανέες κερκόπορτες».Ανεξαρτήτως, όμως, όλων των παραπάνω η διάταξη της παρ.4 του άρ. 370Α ΠΚ φαίνεται να έχει καταργηθεί και από το άρ.6 του Ν. 2713/1999 αΥπηρεσία εσωτερικών υποθέσεων ΕΛ.ΑΣ.» και από το άρ.6 του Ν. 2928/2001 που αναφέρεται στη δίωξη του οργανωμένου εγκλήματος.

σελ. 77


Πράγματι, και η Αρχή περιορίζεται στον τελευταίο νόμο, τα ίδια όμως ισχύουν και για τον Ν. 2713/1999, σε περίπτωση δίωξης για πράξεις οργανωμένου εγκλήματος (τρομοκρατικές, ναρκωτικά κ.λπ.J επιτρέπεται μόνο κατ’ εξαίρεση η έρευνα να περιλαμβάνει, μεταξύ των άλλων, και την διενέργεια καταγραφής δραστηριότητας ή άλλων γεγονότων εκτός κατοικίαςεγγυήσεων και διαδικασιών, όπως ορίζεται στην παρ.4 του άρ.6 του Ν. 2713/1999. Από την τελευταία αυτή διάταξη συνάγεται ότι για τα εγκλήματα του νόμου αυτού εηιτρέπεται κατά τη διάρκεια της προανάκρισης η καταγραφή των σχετικών πράξεων με συσκευές ήχου ή εικόνας και η νόμιμη χρησιμοποίησή τους ως αποδεικτικών στοιχείων μόνον μετά από απόφαση του αρμοδίου Συμβουλίου Εφετών. Μετά αηό πρόταση του Εισαγγελέα, μόνο σε εξαιρετικά εηείγουσες περιπτώσεις, η σχετική έρευνα μπορεί να γίνει χωρίς τη διαμεσολάβηση του Δικαστικού Συμβουλίου, αλλά και πάλι μόνο με διαταγή του Εισαγγελέα ή του ανακριτή, οι οηοίοι είναι υπόχρεοι να εισαγάγουν το ζήτημα στο αρμόδιο δικαστικό συμβούλιο εντός τριών ημερώμ.Είναι τόσο αυστηρός ο νόμος σχετικά με τις γνώσεις που αποκτήθηκαν από την εξαιρετική δυνατότητα χρησιμοποίησης μηχανημάτων ήχου και εικόνας, ώστε οτην παρ.4 του άρ.6 του Ν. 2928/2001 ορίζεται ότι κάθε στοιχείο ή γνώση που αποκτήθηκε κατά τη διενέργεια των ανακριτικών πράξεων αυτών (μεταξύ των άλλων από καταγραφές με συσκευές ήχου και εικόνας) μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για τους λόγους που όρισε το δικαστικό συμβούλιο. Κατ’ εξαίρεση μόνο επιτρέπεται οι γνώσεις που αποκτήθηκαν με τον τρόπο αυτό να χρησιμοποιηθούν για τη βεβαίωση εγκλήματος, τη σύλληψη δραστών ή την εξάρθρωση άλλης εγκληματικής οργάνωσης, εφόσον το δικαστικό συμβούλιο αποφανθεί ειδικώς περί αυτού.Μετά αηό τις παραηάνω αυστηρές προϋποθέσεις που Θεσπίζονται για τη χρησιμοποίηση του αηοδεικτικού μέσου της μυστικής χρησιμοηοίησης συσκευών ήχου ή/και εικόνας για την αποτύπωση εγκληματικών ενεργειών υψίστης κοινωνικής απαξίας (τρομοκρατία, εμπορία ναρκωτικών κ.λπ.) Θα ήταν εντελώς παράλογο να συζητείται ότι

σελ. 78


εξακολουθεί να ισχύει η προγενέστερη διάταξη της παρ.4 του άρ. 370Α του ΠΚ.Διότι, αν αυτό ήταν το σωστό (και εξακολουθούσε να ισχύει η διάταξη), τότε κάθε κατηγορούμενος για παραβίαση του απορρήτου επιστολών, τηλεφωνημάτων, ιδιωτικών συνομιλιών κ.λπ. Θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το αποδεικτικό υλικό στα δικαστήρια, ισχυριζόμενος ότι π.χ. προέβη στην πράξη για τη διαφύλαξη εννόμου δικαιολογημένου ουσιώδους δημοσίου συμφέροντος και οκοπού, οπότε σύμφωνα με το 370Α παρ. 4 η πράξη του αυτή δεν είναι άδικη. Αλλά τότε, για ποιο σκοπό Θεσπίσθηκαν -και μάλιστα με πολύ Θόρυβο και αντιρρήσεις- οι προαναφερθείσες διατάξεις των Ν. 2713/1999 και 2928/2001; Για να αποδυναμώσουν τη δύναμη της ανακριτικής αρχής στη διερεύνηση της ομαδικής εγκληματικότηταςς Δεδομένου ότι, αν οι νέες διατάξεις δεν υπήρχαν, σε κάθε περίπτωση δικαστικής διερεύνησης των προβλεηόμενων απ’ αυτές εγκλημαtικών ενεργειών, ο ανακριτής ή ο προανακριτικός υπάλληλος ο οποίος Θα χρησιμοποιούσε το μέσο τής χωρίς γνώση του κατηγορουμένου υποκλοπής ήχου ή εικόνας, δεν Θα διέπραπε άδικη πράξη, αφού η υποκλοπή Θα είχε γίνει και για την εκπλήρωση του καθήκοντος του κατηγορουμένου (προανακριτικού υπαλλήλου ή ανακριτή) να βεβαιώσει το έγκλημα, αλλά και για να διαφυλάξει το δικαιολογημένο δημόσιο συμφέρον της δημόσιας τάξης.Τέλος, Θα ήταν παράλογο σε μια έννομη τάξη να απαγορεύεται στα αρμόδια όργανα του κράτους να χρησιμοποιούν για διερεύνηοη των εγκλημάτων τέτοιου είδους αποδεικτικά μέσα, ενώ αντιθέτως, να τα επιτρέηουν σε ιδιώτες, όταν αυτοί επικαλούνται διαφύλαξη οποιουδήποτε έννομου συμφέροντος ή άλλου καθήκοντος (π.χ. δημοτηογραφικό καθήκον διερεύνησης της αλήθειας

σελ. 79


Λαβόντες υπόψη την κατά το άρ. 48 του ΚΠΔ ασκηθείσα υπ’ αρι8. 127/99 προσφυγή του Δ.Ρ. του Χ. και της Σ. κατοίκου Καλλιθέας Απικής, εκδότη και διευθυντή των εφημερίδων Α.Τ. και Α.Δ. της Κ. κατά της υπ’ αρι8. 1ς7/99 Διατάξεως του Εισαγγελέως Πλημ/κών Αθηνών, δια της οποίας απορρίφθηκε, ως μη στηριζομένη στο νόμο, η από 9.12.1998 έγκλησή του κατά των εκδοτών των εφημερίδων Η.Β. και Η.Β. της Κ., Κ.Ν. κατοίκου Φιλοθέης Απικής και Χ.Ν. κατοίκου Αθηνών, αντιστοίχως, εκθέτουμε τα ακόλουθαςΗ παραπάνω προσφυγή ασκήθηκε εμπροθέσμως και νομοτύπως και είναι τυπικά δεκτή και ερευνητέα εηί της ουοίας, επί της οποίας αναφέρω τα εξήςς Στο φύλλο της 8.11.97 της εφημερίδας Η.Β. δημοσιεύθηκε διαφημιστική ανακοίνωση με τίτλο «Η σούπερ προσφορά 100 Fiαt Ciηqυeceηtο δωρεάν, στο κείμενο της οποίας αναφερόταν ότις Από αύριο με το πρώτο φύλλο της [...] μπορείτε να μετάσχετε στη μεγαλύτερη κοινωνική προσφορά της εφημερίδας μας, που αγκαλιάσατε με την εμπιστοσύνη σας. Εντελώς δωρεάν 100 Fiαt Ciηqυeceηtο δικά σας, χωρίς οικονομικό αντάλλαγμα, χωρίς όρους, παραπλανητικές υποσχέσεις και δεσμεύσεις. Από αύριο στην [...] Θα αρχίσουν να δημοσιεύονται 100 κουπόνια που, μόλις τα συγκεντρώαετε, Θα μηορείτε να διεκδικήσετε τα 100 αυτοκίνητα. Αηό αύριο, στην [...] το πιο κοντινό και διαφανές δώρο 100 Fϊαt εντελώς δωρεάν. Παρόμοιες ανακοινώσεις έγιναν την ς.11.97 στην άνω εφημερίδα και την 9.11.97 στην [...]. Στις 9.12.98 ο Δ.Ρ. υπέβαλε την υπό κρίση μήνυση, στο κείμενο της οποίας αναφέρει ότι μέχρι την υποβολή της είχαν κληρωθεί μόνον ς-10 αυτοκίνητα και προσθέτει ότι οι υπεύθυνοι των εφημερίδων [...] με τα προαναφερθέντα δημοτηεύματα, εν γνώσει τους παρέστησαν στο αναγνωστικό κοινό ψευδή γεγονότα ως αληθή, ήτοι ότι οι ανωτέρω εφημερίδες έχουν στην κυριότητά τους 100 αυτοκίνητα Fiαt Ciηqυeceηtο, τα οποία προσφέρουν δωρεάν σε όσους αναγνώστες συγκεντρώσουν 100 κουπόνια των άνω εφημερίδων και αναδειχθούν νικητές στην κρυστάλινης διαφάνειας κλήρωση, με σκοπό να πείσουν το αναγνωστικό κοινό να προβεί στην αγορά των εφημερίδων αυτών, τον οποίον σκοπό και επέτυχαν, αφού δια των εν λόγω δημοσιευμάτων

σελ. 80


επείσθη τμήμα του αναγνωστικού κοινού και αγόραζε τις άνω εφημερίδες, τουλάχιστον για 100 ημέρες, με αποτέλεσμα να υηοστούν περιουσιακή ζημία οι λοιπές εφημερίδες, μεταξύ των οποίων και ο [...] και ο [...] που έχασαν από το τμήμα του αναγνωστικού κοινού, αλλά και οι αναγνώστες που παραπλανηθέντες από τα δημοσιεύματα αυτά, αγόραζαν τις άνω εφημερίδεζ, που άλλως δεν Θα αγόραζαν, με αντίστοιχο περιουτηακό όφελος των παραπλανησάντων αυτούς. Εγκαλεί δε τους ανωτέρω για απάτη αλλά και για αθέμιτο ανταγωνισμό, ήτοι για παράβαση του άρ. 386 ΠΚ και άρθρου 17 ηάρ. 1 και 3 ΠΝ 1092/38 περί τύπου.Επειδή εκ των ανωτέρω προκύπτει σαφέστατα ότι τα καταγγελλόμενα αδικήματα φέρονται ότι τελέστηκαν δια του τύπου, κατά δε το άρ. 47 του α.ν. 1092/38 τα αδικήματα που πράπονται δια του τύπου παραγράφονται μετά 18 μήνες από την τέλεση της πράξης. Συνεπώς αφού τα αδικήματα φέρονται ως τελεσθέντα τον Νοέμβριο του 1997, το αξιόποινο αυτών έχει ήδη υποπέσει σε παραγραφή.‘Ομως, όλως παρεπιπτόντως και λόγω της σοβαρότητος των καταγγελλομένων, κρίνουμε σκόηιμο να αναφερθούμε, εις συντομία, και στην ουσία της υποθέσεως και συγκεκριμένας α) όσον αφορά στο αδίκημα της απάτηςς Κατά το άρ. 386 παρ. 1 ΠΚ: ‘Οποιος με το σκοπό να αποκ~μίσει ο ίδιος ή άλλος παράνομο περιουσιακό όφελος βλάπτει ξένη περιουσία, πείθοντας κάπQιον σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή με την εν γνώσει παράσταση ψευδών γεγονότων ως αλών, αθέμιτη απόκρυψη ή παρασιώπηση αληθών γεγονότων, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών. Από τη διάταξη αυτή προκύπτει ότι δια την στοιχειοθέτηση του εν λόγω εγκλήματος προσαπαιτείται η επέλευοη βλάβης στην περιουοία τρίτου, με σκοπό πρόσκτησης παρανόμου ωφέλειας στον αυτουργό ή τρίτο, επιτυγχανομένη δια της παρααττQε~ως ψευδών γεγονότων ως αληθών ή αθεμίτου αποκρύψεως ή παρασιωπήσεως αληθών. Εν προκειμένω, εκ των άνω πραγματικών περιστατικών και κυρίως από την εν λόγω ανακοίνωση των εφημερίδων, δεν προκύπτει ότι οι εγκαλούμενοι έκαναν κάποια παράσταση ψευδών γεγονότων ως αληθών. Αντίβετα προκύπτει ότι ούτοι υποσχέθηκαν στο

σελ. 81


αναγνωστικό κοινό την προσφορά των άνω αυτοκινήτων και μέχρι σήμερον έχουν ήδη παραδοθεί τα 20 εξ αυτών. Το ισχυριζόμενον υπό του μηνυτού ότι ούτοι ηαρέστησαν εν γνώσει ψευδώς ότι έχουν στην κατοχή των 100 αυτοκίνητα, από κανένα στοιχείο της δικογραφίας δεν προκ~ιπτει. Ακόμη όμως δεν προκύπτει και η οικονομική ζημία του εγκαλούντος, κα8’ όσομ

απο τα στοιχεια της οικογραφιας οεν ίςε~αιωνεται οτι οι αγορασαντες τις ανω εφημεριοες αγόραζαν πρότερον άλλες άλλων εκδοτικών εταιριών και έπαυσαν να τις αγοράζουν εξ αιτίας της άνω προσφοράς. Εάν οι εγκαλούμενοι δεν παραδώσουν τα αυτοκίνητα, τότε Θα έχουν αθετήσει την υπόσχεσή των αλλά δεν Θα έχουν διαπράξει το κατηγορούμενο [έττη στο πρωτότυπο] έγκλημα, β) όσον αφορά στο αδίκημα του αθεμίτου ανταγωνισμούς Η διάταξη του άρ. 17 παρ. 1 και 3 ΠΝ 1092/38 που Θα εφαρμοζόταν εδώ και κατά την οποίαν ~Απαγορεύεται η υπό των ημερησίων των κατά περιόδους εκδιδομένων εφημερίδων, ως και των περιοδικών, πάσα χαριστική επίδοση, ήτοι η χορήγηση δώρων μετά ή άνευ λαχνού, χρηματικών βραβείων και πάσης άλλης παροχής» και παρ. 3 κπάσα παράβαση των προηγουμένων παραγράφων συνεπάγεται... ποινή φυλακίσεως 1 μηνός μέχρι 1 έτους και χρηματική ποινή ς0.000 μέχρι ς00.000 δρχ.» καταργήθηκε με το άρθρο μόνο του Ν. 2243/94 κατά το οποίο «... Καταργούνται οι ποινικές διατάξεις, ουτηαστικές και δικονομικές του Ν. ς060/1931 «Περί τυπου, προσβολών της τιμής εν γένει και άλλων σχετικών αδικημάτων» και του α.ν. 1092/38 ~περί Τύπου» καθώς και κάθε άλλη ουσιαστική και δικονομική ποινική διάταξη ειδικού νόμου σχετικά με τον Τύπο...». Κατά συνέηειαν η εν λόγω πράξη είναι πλέον ανέγκλητη.Κατόπιν των ανωτέρω σαφώς προκύπτει ότι ορβώς ο εισαγγελέας πλημ/κών έκρινε και απέρριψε την άνω έγκληση για τους εις αυτήν αναφερομένους λόγους και κατ’ ακολουβίαν η υπό κρίση προσφυγή πρέηει να απορριφθεί και για λόγους ουσιαστικούς.

σελ. 82


Αριθμός Ατεόφασηςς 2!2001Το κείμενο που ακολονθεί δημοσιειίεται στον τόμο 2001, σελ. 848Είναι γνωστό ότι η ελληνική έννομη τάξη, εκφράζουσα τηυ κρατούσα κοινωνικο-πολιτική αντίληψη και ανταποκρινόμενη στις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας, με τα άρ. 2 παρ. 1, ς παρ. 2 και 7 παρ. 2 του Συντάγματος, έχει αναγάγει σε πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας τηυ προστασία της αξίας του ανθρώπου και ειδικώς απαγορεύει τηυ προσβολή της τιμής και της αξιοπρέπειάς του. Μορφή βαρείας προσβολής της αξιοπρέπειας του ανθρώπου είναι και η παρά τη Θέλησή του φωτογράφιση ή βιντεοσκόπηση ή κινηματογράφηση ή μετάδοση από τηυ τηλεόραση της εικόνας του και τωυ συνθηκώυ συλλήψεως και προσαγωγής του ενώπιου τωυ διωκτικώυ αρχώυ. Η μορφή αυτή προσβολής αποτελεί πρόσθετη ποινή, τηυ ποινή της διαπόμπευσης, η οποία τραυματίζει ψυχικά και κοινωνικά του κατηγορούμενο και δυσχεραίνει τηυ αποκατάστασή του και όταυ ακόμη αθωωθεί, καίτοι, κατά του ΚΠΔ και το άρ. 6 παρ.2 της ΕυρΣΔΑ, «κάθε πρόσωπο κατηγορούμενο για αδίκημα τεκμαίρεται αθώο μέχρι τηυ νόμιμη απόδειξη της ενοχής τουm. Πέραυ τούτου, η από του τύπο, έντυπο και ηλεκτρονικό, ηαρουσίαση του κατηγορουμένου και τωυ συνθηκώυ συλλήψεως και προσαγωγής του ενώπιου τωυ διωκτικώυ αρχών, η οποία (παρουσίασηγ, πολλές φορές, συνοδεύεται με δυσμενείς κρίσεις, εκτιμήσεις και συμπεράσματα, δημιουργεί εσφαλμένες εντυπώσεις και αρνητικό κλίμα εις βάρος του κατηγορουμένου, στοιχεία τα οποία είναι δυνατόυ ανεπιγνώστως να επηρεάσουυ τηυ κρίση του αρμόδιου δικαστικού οργάνου ή δικαστηρίου. Για τους λόγους αυτούς, ο κοινός νομοθέτης, με το άρ. 3ς παρ. 4 περ. α’ και β’ του Ν. 2172/1993, απαγορεύει τη μετάδοση αηό τηυ τηλεόραση, τηυ κινηματογράφηση, τη βιντεοσκόπηση και φωτογράφιση τωυ προσώπωυ που προσάγονται ενώπιου τωυ δικαστικώυ ή εισαγγελικώυ ή αστυνομικώυ και λοιπώυ αρχώυ, εφόσον αυτά δευ συναινούυ ρητώς. Ο νόμος δευ αρκείται στη μη εναντίωση τωυ ηροσώπωυ αυτώυ στηυ μετάδοση από τηυ τηλεόραση κ.λπ. Απαιτεί ρητή, έγγραφη ή προφορική, συναίνεση. Κατά τηυ έννοια του νόμου η μη εναντίωσή τους στη μετάδοση από τηυ τηλεόραση κ.λπ.

σελ. 83


δευ επιτρέπεται να ερμηνευθεί ως συναίνεση, αφού απαιτείται η συναίνεσή τους να είναι ρητή. Κατά τηυ ίδια, ως άνω, διάταξη, η παρά τηυ έλλειψη ρητής συναίνεσης μετάδοση ή διευκόλυνση της μετάδοσης από τηυ τηλεόραση, κ.λπ. είναι αξιόποινη και τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετώυ και με χρηματική ποινή από εκατό χιλιάδες (100.000) έως πέντε εκατομμύρια (ς.000.000) δρχ. Η αξιόποινη αυτή πράξη, κατά τη γενική διάταξη του άρ. 36 του ΚΠΔ, διώκεται αυτεπάγγελτα. Πολλές φορές, το τηλεοπτικό κοινό με αγανάκτηση, παρακολουθεί τηυ από τις τηλεοράσεις προκλητική παραβίαση της ως άνω διάταξης, με τηυ προβολή τωυ προσώπωυ και τωυ συνθηκώυ συλλήψεως και προσαγωγής τους ενώπιου αρχώυ, καίτοι, σε πολλές περιπτώσεις, όχι μόνο δευ υπάρχει «ρητή~ι συναίνεσή τους αλλά αντίθετα προβάλλεται η ρητή εναντίωσή τους, αφού προσπαθούυ να αποκρύψουυ το πρόσωπό τους από του φακό ή να αποφύγουυ τηυ κινηματογράφηση, βιντεοσκόπηση και φωτογράφισή τους. Η αξιόποινη αυτή τακτική δευ επιτρέπεται να συνεχισθεί.ΠαρσκαλGι, προς τούτο, να μεριμνήσετε ώστε να διαπιστώνεται η παράβαση της ως άνω διάταξης και να ασκείτε τηυ προσήκουσα ποινική δίωξη κατά του παραβαίνοντος ή διευκολύνοντος τηυ παράβαση αυτής, εφαρμόζοντες και τηυ από τα άρ. 418 επ. ΚΠΔ προβλεπόμενη συνοπτική διαδικασία.

σελ. 84


Αριθμός Βουλεύματοςς 18712002Το κείμενο πον ακολονθεί δημοσιειίεται στον τόμο 2003, σελ. 72Πρόεδροςς Γ. ΚοντσοκώσταςΔικαστήςς Σταματί.α ΠαπαδοπούλομΔικαστήςς Α. ΠαλούκηςΕισαγγελεύςς

Α. Σοφονλάκης

Με το ως άνω /3ούλευμα έγινε δεκτή η πρόταση του Ε~σαγγελέως Λ.

Σοφουλδκη, η οποία έχει ως εξήςς

Κατόπτν της υπ’ αρτθν. [...] από 20.3.2002 υποβληττκής αναφοράς του Τμήμστος Ασφαλείας Άρτας που διενήργησε αυτεπάγγελτα αστυνομική κατά το άρ. 243 παρ. 2 ΚΠΔ προανάκριση εις βάρος του Κ.Κ., του Π. και της Ε., ετών 44, γεωργού, κατοίκου Ακροποταμιάς ί4ρτας και ήδη προσωρτνά κρατουμένου στο Ψυχιστρεία Κρατουμένων Κορυδαλλού, ασκήθηκε ποινική δίωξη εναντίου τούτου για: α) ανθρωποκτονία με πρόθεση και β) ηαράνομη μετατροπή πυροβόλου όπλου (άρ. 26 παρ. 1α’, 27 παρ. 1, 94 παρ. 1, 299 παρ.1 του Ποινικού Κώδικα κατ 7 παρ. 8 περ. α’ , σε συνό. με άρ. i ηάρ. 1 περ. β’ Ν. 2168/1993) και διατάχθηκε κυρία ανάκριση [...] μετά τη νόμιμη περαίωση της οποίας [...], εισάγω στο Συμβούλιό σας κατ’ άρ. 32, 138 παρ. 2, 308 παρ. 1 ΚΠΔ τη σχηματισθείσα δικογραφία και σας εκθέτω τα ακάλαυθα:Στον παραπάνω κατηγορούμενο αποδίδεται, ότι στην Ακροποταμιά λρτας στις 19.3.2002 και περί ώρα 06.00, με περισσότερες από μία πράξεις τέλεσε ηερισσότερα του ενός εγκλήματα που ττμωρούνται με ηρόσκαιρες στερητικές της ελευβερίας ποινές και δης α) με πρόθεση σκότωσε άλλον και συγκεκριμένα τη μητέρα του Ε.Κ. χήρα Π., ετών 70, κάτοικο εν ζωή Ακροποταμιάς Άρτας, η οποία στου παραπάνω τόπο και χρόνο κοιμόταν στο σπίτι τους. Αναλυτικότερα, επιτέθηκε εναντίον αυτής και αφού την έριξε κπτω την έπτασε με τα χέρτα του από το λαιμό και της κτύπησε αρκετές φορές το κεφάλι στο δάπεδο, της φίμωσε το στόμα με το μαντήλι της για να μην ακούγονται τα ουρλιαχτά της και στη συνέχεια έδεσε τα χέρτα της με λάστιχο

σελ. 85


ακινητοποιώντας την πλήρυιις και την απαγχόνισε, ηερισφίγγοντας στο λαιμό της καλώδιο ηλεκτρικής συσκευής (ηλεκτρικού σιδήρου) την άκρη του οηοiου προσέδεσε επί σταθερού αντικειμένου (πόμολο εσωτερικής πόρταςγ και β) με πρόθεση μετέτρεψε όπλο κατά την έννοια ταυ νόμου και δη το υπ’ αριθν. [...] δίκαννο κυνηγετικό όπλο τύπου Bαiκαl Ρωσίας που κατείχε νόμιμα και του οποίου έκοψε τις κάννες, ώστε αυτό να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν πιστόλι.Επειδή κστά την παρ.1 του άρ. 299 του ΠΚ, όπως ισχύετ μετά την κστάργηση της ποινής του Θανάτου, με το άρ. 33 παρ.1 του Ν. 2172/1993, «όποιος με πρόθεση σκότωσε άλλον, τιμωρείται με ισόβια κάθειρξη», κατά δε την παρ. 2 του ιδίου άρθρου «αν η πράξη αποφασίστηκε κατ εκτελέστηκε σε βρασμό ψυχικής ορμής επτβάλλεται η ποινή της πρόσκαιρης κάθειρξης». Από το συνδυασμό των διατάξεωυ αυτώυ προκύπτει ότι για τη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος της ανθρωποκτονίας από πρόθεση απαιτείται αντικειμενικώς μεν η αφαίρεση ξένης ζωής, με θετική ενέργεια ή με πσράλετψη οφειλόμενης αηό το νόμο ενέργειας, υποκειμενικώς δε δόλος που περιλαμβάνει τη γνώση των αντικειμενικών στοιχείων την πράξεως και τη θέληση καταστροφής της ζωής του άλλου ανθρώπου. Από τη διατύπωση δε της δεύτερης παραγράφου του παραπάνω άρθρου ταυ ΠΚ προκύπτει, ότι για την ποινική μεταχείριση του δράστη της ανθρωποκτονίας από πρόθεση, γίνεται διάκριση του δόλου σε προμελετημένο και απρομελέτητο. Στην πρώτη περίπτωση απαιτείται ψυχική ηρεμία του δράστη είτε κστά την απόφσση είτε κατά την εκτέλεση της πράξεως. Γτα την ύπαρξη βρασμού ψυχικής ορμής ηου αποτελεί ηροϋπόθεση της επιεικέστερης μεταχείρισης, πρέπει η αιφνίδια υπερδιέγερση ενός συναισθήματος (οργής, φόβου, έρωτα κ.λπ.), ως ενεργός αιτία, να εξελίχθηκε σε τέτοια ψυχτκή κστάσταση, ώστε να απέκλειε τη δυνατότητα στο δράστη να σταθμίσει τα αίτια που τον ώθησαν στηυ τέλεση του εγκλήματος και εκείνα που τον συγκρατούσαν από αυτό, χωρίς όμως να φθάνει μέχρι του σημείου ώστε να προκαλεί διστάραξη της συνείδησης η οηοiα εητφέρει στέρηση της ικανότητας ή μετωμένη ικανότητα προς καταλογισμό (ΑΠ 4ς6/2001, ΠοινΛ 2/2001, ς66). Περαιτέρω, κατά τη

σελ. 86


διάταξη άρ. 34 του ΠΚ «η πράξη δεν καταλογίζεται στο δράστη αν, όταν την διέπραξε, λόγω νοσηρής διατάραξης των ηνευματικώυ λειτουργιών ή διατάραξης την συνείδησης δεν είχε την ικανότητα να αντιληφθεί το άδικο της πράξης του ή να ενεργήσει σύμφωνα με τημαντίληψή του για τα άδικο αυτόm. Ως νασηρή διστάραξη των πνευμστικών λειταυργιών, κατά την έννοια της τελευταίας αυτής διάταξης, νοείται κάθε μορφής διατάραξη των πνευματικών λειτουργιών από παθολογικά αίτια, δηλαδή κάθε ασθένεια της διάνοιας, όπως οι μορφές παραφροσύνης, η φρενοηάβεια υηό την ευρεία έννοια (ΑΠ 14ς4/1997, ΠοτνΧρ ΜΗ/483), μεταξύ των οποίων και η ιδιωτεία και πολύ περισσότερο η ηλιθιότητα (ΑΠ ς42/1988, ΠοινΧρ 1988, σ. 702, ΣυμβΕφΑ8 1118/8δ, ΕλλΔ 27,1244), ως διατάραξη δε της συνείδησης, νοείται κάθε ψυχική διαταραχή που δεν πηγάζετ απά παβαλογικά αίτια του εγκεφάλου, αλλά εμφανίζεται και σε ψυχικώς υγιή άτομα και είναι παροδική, όπως η μέθη του ύπνου, η υπνοβασία, ο πανικός κ.λπ. (ΑΠ 14ς4/1997, ΠοινΧρ ΜΗ/483). Νοσηρή διατάραξη των πνευματτκών λειτουργιών προκαλούν, πλην άλλων, οι ψυχώσεις, οι οποίες διακρίνονται σε τοξικές ψυχώσεις (π.χ. αλκοολική ψύχωσηγ, σε οργανικές ή εξωγενείς ψυχώσεις, οφειλόμενες σε οργανικές βλάβες του εγκεφάλου (π.χ. όγκοι, κακοήθεις νεοπλασίες, τραυματικές κακώσεις του εγκεφάλου, αρτηριοσκλήρυνση, επτληψία) κατ σε ενδογενείς ή λειτουργικές ψυχώσεις, των οποίων η σωματική αιτία δεν είναι ειδικά εντοπισμένη, όπως είναι ιδίως η μανιοκαταθληπτική ψύχωση και η σχιζοφρένεια (ηβηφρενική, κατατονική και σχτζοφρενική ψύχωση παρανοϊκού τύπουγ, με κύριο χαρακτηριστικό τις ψευδαισβήσετς και τις παραληρηματικές ιδέες, οι οποίες κατά πάγια άποψη της επιστήμης α1ρουυ τον καταλογισμό (Κατσσντώνης, Ικανότης προς καταλογισμόν ψυχοπαθητικών ή ψυχικώς ανώμαλων εγκληματιών, ΠοινΧρ ΚΒ’ , 97 επ., Λf. Φωτόκη, Η ικανότης πρας καταλογτσμόν από δικαστικής ψυχιατρικής απόψεως, ΠοινΧρ ΙΗ ‘ , σ. 1 επ. και ΠοινΧρ ΛΓ’ , σ. 682, και από τους νεώτερους συγγραφείς, Χαραλσμπάκη, Διάγραμμα Ποινικού Δικαίου, 1993, σελ. 119 επ. Φαρσεϋόκη, Παραβστικότητα και κοινωνικός έλεγχος των ανηλίκων, 198ς, Νομική Βιβλιοθήκη, σ. 44-4ς? βλ. ακόμα

σελ. 87


ΕφΑθ 13ς/2001, ΠοινΧρ ΝΑ/2001, ςς2, με πρόταση Μαντσκιοζίδη,

ΣυμβΠλημ~λρτ 172/199ς, ΑρχΝ ΜΖ’, 661 με σύμφωνη πρότασή μας, ΣυμβΠλημΟεσ 717/198ς, Αρν. 39, ς00). Αν εξαιτίας μιας από ττς [παραπάνω] ψυχικές καταστάσεις ο δράστης δεν είχε την ικανότητα να αντιληφθεί το άδικο της πράξης του, κατά το χρόνο που την τέλεσε, τότε αυτή δεν του καταλογίζεται, ενώ αν, ουνεπεία των ίδιων αυτών καταστάσεων, δεν είχε εκλείψει εντελώς, είχε όμως μειωβεί σημαντικά η ικανότητά του για καταλογισμό, τότε, κατά το άρ. 36 του ιδίου Κώδικα του επιβάλλεται ποινή ελαπωμένη (άρ. 83) (ΑΠ 14ς4/1997, ό.π., ΑΠ 1061/1997, ΠοινΧρ ΜΗ’, 372). Το δτκαστήριο ή τα δικαστικό συμβούλια ερευνά αυτεηαγγέλτως εάν συντρέχει κάποια από τις παραπάνω περιπτώσεις, η οποία αίρει τον καταλογισμό, εκτιμά δε προς τούτο κατ’ αρχήν ελεύθερα σύμφωνα με το άρ. 177 παρ. 1 ΚΠΔ την συνταχθείσα έκθεση ψυχιατρικής Πραγμστογνωμοσύνης (άρ. 198 ΚΠΔJ, σε συσχετισμό προς όλα τα λοιπά αποδεικτικά μέσα (ΣυμβΠλημΜεσ 20/1987, ΑρχΝ 39, 272 με σύμφωνη πρότασή μαςγ, η κρίση του όμως δεν μπορεί να αποστεί από τα πορίαματα αυτής, παρά μόνον όταν υπάρχουν ουσιώδη ποινικά αξιαλαγήσιμα στοτχεία που αναιραύν την επιστημονική ορβότητα κατ πληρότητα της Πραγματογνωμοσύνης είτε εισφέρουν εύλογη αιτία αμφισβήτησης της αντικειμενικότητάς της (ΣυμβΠλημΜεσ 7ς/1998, ΠοινΧρ ΜΟ, 774 επ. με πρόταση Σάλμαγ. Σε περίπτωση επομένως που από την έκβεση Πραγμστογνωμοσύνης του νομίμως διορισβέντος πραγμστογνώμονος Ψυχιάτρου συνεπικουρούμενη και από τα άλλα αποδεικτικά στοιχεία (μάρτυρες, έγγραφα κ.λπ.γ, διαγιγνώσκεται αδιαμφισβήτητα η ύπαρξη ψυχωσικής συνδρομής τέτοιας μορφής, ώστε να καβίστατατ βέβαιο ότι η ψυχική νόσος κστά τα χρόνο τέλεσης της πράξης είχε επιφέρει στο δράστη νοοηρή διατάραξη των πνευματικών του λειτουργιών ή διατάραξης της συνείδησης λόγω των οποίων δεν είχε την ικανότητα να αντιληφθεί το άδικο της πράξης του ή να ενεργήσει σύμφωνα με την αντίληψή του γτα το άδικο αυτό, αποφαίνεται όπως μη γίνει κατά του κατηγορουμένου κατηγορία σύμφωνα με τα άρ. 309 παρ. 1α’ και 310 παρ. 1 ΚΠΔ (ΑΠ 1486/1993, ΠοινΧρ ΜΓ’ , 1278, ΑΠ ς47/1984, ΠοινΧρ ΛΔ’ 9ς1). Για την

σελ. 88


πληρότητα του βέμστος, να οημετωβεί, πως δεν υφίσταται υποχρέωαη γτα οίκοβεν αττιολόγηση της μη συνδρομής ενός τέτοιου λόγου, εκτός και αν υποβληθεί αυτοτελής ισχυρισμός από τον κατηγορούμενο, οπότε, εν απορρίψει αυτού, το Δικαστήριο ή το Συμβούλιο είναι υπαχρεωμένα να ατττολογήσει την κρίση του (ενδεικτικά ΑΠ1126/i986, ΠοινΧρ 1986, 979, ΑΠ 116ς/1989, ΠοινΧρ Μ’, 446, ΑΠ 664/1991, ΠοινΧρ ΜΑ’ 1147).Εξάλλου, κατά το άρ. 69 του ΠΚ, αν κάποιος, λόγω νοσηρής διατάραξης των πνευματικών λειταυργιών του (άρ. 34) ή κωφαλαλίας (άρ. 33 παρ. 1), απαλλάχβηκε από την παινή ή τη δίωξη για κακούργημα ή πλημμέλημα για το οποίο ο νόμος απειλεί ποινή ανώτερη από έξι μήνες, το δικαστήριο διατάσσει τη φύλαξή του σε δημόσιο Θεραπευτικό κατάστημα, εφόσον κρίνει ότι είναι επτκίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια. Πρόκειται για ασφαλιστικό μέτρο που είναι υηοχρεωτικό για το δικαστήριο, αν κριθεί ότι ο ακαταλόγιστος εγκληματίας είναι συγχρόνως και επικίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια (Προτ. Αντ/λέα Δ. 8λάχου στην ΑΠΤέταιος δε θεωρείται εκείνας, όταν από τη βαρύτητα της πράξης, τον τρόπο και τις συνθήκες τέλεσής της, τα αίτια που τον ώθησαν και την προσωπικότητά του, μαρτυρείται αντικοινωνικότητά του και παρέχεται βάσιμη υπόνοια ότι Θα διαπράξει κατ νέα εγκλήματα στο μέλλον (ενδεικττκά ΑΠ ς2/i982, ΠοτνΧρ 1982, σ. 774, ΑΠ 440/1982, ΠοινΧρ 1982, σ. 942). Τέλος, γίνεται παγίως δεκτό από τη νομολογία, ότι αρμόδιο για την επιβολή του παραπάνω μέτρου ασφαλείας της φύλαξης των ακαταλόγιστων εγκλημσττών σε δημόσιο θεραπευτικό κστόστημα, είνατ όχτ μόνο το Δικαστήρια αλλά κατ το Δικαστικό Συμβούλιο, το οποίο αγόμενο στην έκδοση απαλλακτικού για τον κατηγορούμενο βουλεύματος συνεπεία ανικανότητάς του για καταλογισμό (άρ. 309 παρ. 1α’, 310 παρ.1 εδ. α’ του ΚΠΔJ, δτατάσσετ ταυτόχρονα την εητβολή τούτου κστ’ άρ. 69 ΠΚ (ΑΠ 139/i987, ΠοινΧρ ΛΖ’ 329, ΣυμβΕφΑθ 1118/1986, ΕλλΔ 27, 1244, ΕφΑθ 13ς/2001, ό.π., ΣυμβΠλημΑρτ 172/199ς, ό.π., ΣυμβΠλημΜεσ 7ς/1998, ό.π.γ.Στη ερευνώμενη υπόθεση, όπως πρακύπτετ από τα στοιχεία της δικαγραφίας κατ συγκεκριμένα από τις μαρτυρικές καταθέσεις και τα

σελ. 89


έγγραφα σε συνδυασμό με την απολογία του κατηγορουμένου, ηροέκυψαν τα ακόλουθα πραγματικά περιστατικά: Ο κατηγορούμενος Κ.Π.Κ., ηλτκίας σήμερα 44 ετών, γεωήβηκε και δτέμενε μέχρτ τελέσεως της αηοδτδομένης d αυτόν εγκληματικής του πράξης, δηλονότι της με πρόθεση θανάτωσης της μητέρας του Ε.Κ., στην Ακροποταμιά Άρτας, μαζί με το άτυχο θύμα και ασχολείτο εηαγγελματικά με γεωργικές κυρίως εργασίες. Καθοριστικό αρνητικό, ως φαίνετατ, ρόλο στην εξέλτξη της συνόλης διαδρομής της ζωής του, απετέλεσε ισχυρό ψυχικό πλήγμα που εδέχθη ενώ ευρίσκετο σε ηολύ ευπαθή και ευαίσθητη ηλικία (3 περίπου ετώνγ, συνίστατο δε τούτο στην λόγω βίαιου συμβάντος απώλεια του πατρός του, εργαζομένου τότε στη Γερμανία. ‘Εκτοτε και μέχρι του τριακοστού περίπου έτους, ζούσε μία μοναχική ζωή, απέφευγε τις κοινωνικές συναναστροφές, τηρώντας έναντι των συμπολιτών του μια στάση επιφύλαξης έως καχυποψίας αδτκατολόγητης, δεν Θέλησε να παντρευτεί, κυκλοφορούσε πάντστε σκυθρωπός και ανήσυχος, έδειχνε δε να διατελεί υπό την εηίβλεψη και προστασία της θανατωθείσας μητέρας του, ιδιαίτερα από τότε που η μοναδική αδελφή του και μάρτυρας Ε.Π. ηαντρεύτηκε κστά άκομψο τουλάχιστον τρόπο (εκούσια απαγωγήγ. Η ως άνω προβλημσττκή κστάστασή του επιδεινώθηκε, με εμφανή πλέον στοιχεία συμπεριφοράς ατόμου με διαταραγμένο ψυχισμό, μετά το τριακοστό έτος της ηλικίας του, αφού κατά συχνά χρονικά διαστήματα και γτα i 3 περίπου χρόνια, με άλλοτε άλλες εξάρσεις, τελούσε υπό το κράτος παραληρητικών ιδεών δίωξης, και συγκεκριμένα ένιωθε ότι η μητέρα του επιβουλεύεται τη ζωή του και Θα τον δηλητηρίαζε με χάπια, γι’ αυτό και την παρακολουθούσε στα κτήματα όπου εργαζόταν και την υποχρέωνε να κοιμάται στο σταύλο, μαγείρευε μόνος του σε χωρτστή κουζίνα που έφτιαξε στο σπίτι απροκειμένου να αποφύγει τη δηλητηρίαση», τα αυτά δε πϊστευε και για την αδελφή του την οποία εξύβριζε και της απαγόρευε να τους επισκέπτεται στο σπίτι, ότι ακόμα οτ μάρτυρες του Σεχωβά τον απειλούσαν κ.ά.ό. Πολλάκις ο αυτός κστηγαραύμενος διακατείχετο και από σεξουαλικού ηεριεχομένου παραληρήματα (τον βίαζαν οι Αλβανοίγ ως και διαταραχές της αντίληψης και δη ακουστικές ψευδαισθήσεις, καθόσον αάκουγε συνεχώς

σελ. 90


φωνές κατ άτομα που τον κυνηγούσαμ», για τον οποίο λόγο αγια να ηροστστευθεί από τους εχθρούς του» καθώς λέγει στην απολογία του, είχε μετατρέψει σε είδος πιστολιού κόβοντας τις κάννες του, το υπ’ αριΘν. [...] δίκαννο κυνηγετικό όπλο τύπου Bαiκαl που νόμιμα κατείχε για να του είνατ προφανώς πιο εύχρηστο. Τα πράγματα χειροτέρευσαν ακάμα περισσότερο τα τελευταίο χρονικό διάστημα και δη του προ της τελέσεως του ως άνω στυγερού εγκλήματος τριμήνου, όταν ο δράστης έγινε πολύ νευρικός και επιθετικός κυρίως προς τη μητέρα του, κοιμόταν ελάχτστα, ήταν εξατρεττκά ανήσυχος, εξαφανίζετο αηό το σπίτι χωρίς να λέει πού πάει, επανήρχετο αναστατωμένος με αποκορύφωμα το προ εξαημέρου τού συμβάντος ακατάσχετο με λυγμούς παραλήρημά του προς τη μητέρα του, ότι κάποιος του τηλεφώνησε κατ του είπε ότι τη σκότωσαν, όττ τον σημόδεψε στο πέας μία μπαρόβτ» γυναίκ» και ταυ έκανε και μάγι» γι’ αυτό δεν αισθάνεται καλά, ότι οι Ιεχωβάδες έδιναν χάπια σ’ αυτή και εκείνη τα έδινε d εκείνον να τη δηλητηριάσει, ότι έδειχνε τα στήθια της στους Αλβανούς απένανττ και έμπατναν στο σπίττ και βίαζαν και αυτή κατ τον ίδιο κ.ά.ό. Εκείνη, διαβλέποντας παρόξυνση της διατάραξης της ψυχικής του ισορροπίας, του σύστησε εηιμόνως να επισκεφθεί γιατρό και τηλεφώνησε και στην κόρη της, πλην ο υιός της, δεν έδειχνε να είναι σε θέση να κστανοήσει την πρστροπή αυτή και το μάνο που έκανε μετά ταύτα (δύα μέρες πριν από την πράξη τουγ, ήταν να μεταβεί στην τοπική αστυνομία Νεοχωρίου Άρτας και τα αυτά ηερίπου να επαναλάβει σε πλήρη της διάνοιάς του σύγχιση, υπό τη μορφή «καταγγελίας» στον αξιωματικό υπηρεσίας, δηλ. απως τον βίασαν οι Αλβανοί και ότι τον κυνηγάνε οι Ιεχωβάδες» ([...]). Τοιουτοτρόπως φθάσαμε στην κρίσιμη ημερομηνίααντίληψή του γτα τα άδτκο αυτόm. Ως νοσηρή δτστάραξη των πνευμσττκών λεττουργτών, κστά την έννοια της τελευταίας αυτής διάταξης, νοείται κάθε μορφής διατάραξη των πνευματικών λειτουργιών από παθολογικά αίτια, δηλαδή κάθε ασθένεια της διάνοιας, όπως οι μορφές παραφροσύνης, η φρενοπάβεια υπό την ευρεία έννοια (ΑΠ 14ς4/1997, ΠοινΧρ ΜΗ/483), μεταξύ των οποίων και η ιδιωτεία και πολύ περισσότερο η ηλιβιότητα (ΑΠ ς42/1988, ΠοινΧρ 1988, σ. 702,

σελ. 91


ΣυμβΕφΑθ 1118/86, ΕλλΔ 27,1244), ως διατάραξη δε της συνείδησης, νοείται κάβε ψυχική δισταραχή που δεν πηγάζετ από ηαβολογτκά αίτια του εγκεφάλου, αλλά εμφανίζεται και σε ψυχικώς υγιή άτομα και είναι παροδική, όπως η μέθη του ύπνου, η υπνοβασία, ο πανικός κ.λπ. (ΑΠ 14ς4/1997, ΠοινΧρ ΜΗ/483). Νοσηρή διατάραξη των πνευματικών λειτουργτών προκαλούν, πλην άλλων, οι ψυχώσετς, οι οποίες δτακρίνονται σε τοξικές ψυχώσεις (π.χ. αλκοολική ψύχωσηγ, σε οργανικές ή εξωγενείς ψυχώσεις, οφειλόμενες σε οργανικές βλάβες του εγκεφάλου (π.χ. όγκοι, κακοήβεις νεοπλααίες, τραυματικές κακώσεις του εγκεφάλου, αρτηριοσκλήρυνση, επτληψία) και σε ενδογενείς ή λειτουργικές ψυχώσεις, των οποίων η σωματική αιτία δεν είναι ειδικά εντοπισμένη, όπως είναι ιδίως η μανιοκαταθληπτική ψύχωση και η σχιζοφρένεια (ηβηφρενική, κατατονική και σχτζαφρεντκή ψύχωση παρανοίκού τύπουγ, με κύριο χαρακτηρτστικό ττς ψευδαισβήσεις και τις παραληρηματικές ιδέες, οι οποίες κατά πάγια άποψη της επιστήμης α1ρουυ τον καταλογισμό (Κστσσντώνης, Ικανότης προς καταλογισμόν ψυχοπαθητικών ή ψυχικώς ανώμαλων εγκληματιών, ΠοινΧρ ΚΒ’, 97 επ., Ν. Φcυτάκη, Η ικανότης προς καταλογισμόν από δικαστικής ψυχιατρικής απόψεως, ΠοινΧρ ΙΗ ‘ , σ. 1 επ. και ΠοινΧρ ΛΓ’ , σ. 682, και από τους νεώτερους συγγραφεϊς, Χσρσλσμπάκη, Διάγραμμα Ποινικού Δικαίου, 1993, σελ. 119 επ. Φορσεδάκη, Παραβστικότητα και κοινωνικός έλεγχος των ανηλίκων, 198ς, Νομική Βιβλιοβήκη, σ. 44-4ς? βλ, ακόμα ΕφΑβ 13ς/2001, ΠοινΧρ ΝΑ/2001, ςς2, με πρόταση Μαντσκιοζίδη,

ΣυμβΠλημί4ρτ 172/199ς, ΑρχΝ ΜΖ’, 661 με σύμφωνη ηρότασή μας, ΣυμβΠλημΟεσ 717/198ς, Αρν. 39, ς00). Αν εξαιτίας μιας από ττς [παραπάνω] ψυχτκές καταστάσεις ο δράστης δεν είχε την ικανότητα να αντιληφθεί το άδικο της πράξης του, κατά το χρόνο που την τέλεσε, τότε αυτή δεν του καταλογίζεται, ενώ αν, συνεπεία των ίδιων αυτών καταστάσεων, δεν είχε εκλείψει εντελώς, είχε όμως μειωβεί σημαντικά η ικανότητά του για καταλογισμό, τότε, κατά το άρ. 36 του ιδίου Κώδικα του επιβάλλεται ποινή ελαπωμένη (άρ. 83) (ΑΠ 14ς4/1997, ό.π., ΑΠ 1061/1997, ΠοινΧρ ΜΗ’, 372). Το δτκαστήρτο ή το δικαστικό συμβούλτο ερευνά αυτεπαγγέλτως εάν συντρέχει κάηοια από ττς

σελ. 92


παραπάνω περιπτώσεις, η οποία αίρει τον καταλογισμό, εκτιμά δε προς τούτο κατ’ αρχήν ελεύθερα σύμφωνα με το άρ. 177 παρ. 1 ΚΠΔ την συνταχθείσα έκθεση ψυχιατρικής Πραγμστογνωμοσύνης (άρ. 198 ΚΠΔJ, σε συοχεττσμό προς όλα τα λοιπά αηοδεικτικά μέσα (ΣυμβΠλημΜεσ 20/1987, ΑρχΝ 39, 272 με σύμφωνη πρότασή μαςγ, η κρίση του όμως δεν μπορεί να αποστεί από τα πορίσματα αυτής, παρά μόνον όταν υπάρχουν ουτηώδη ποινικά αξτολογήσιμα στοιχεία ηου αναιρούν την επιστημονική ορβότητα και πληρότητα της Πραγματογνωμοσύνης είτε εισφέρουν εύλογη αιτία αμφισβήτησης της αντικειμενικότητάς της (ΣυμβΠλημΜεσ 7ς/1998, ΠοινΧρ ΜΟ, 774 επ. με πρόταση Σάλμσγ. Σε περίπτωση επομένως που απά την έκβεση Πραγμστογνωμοσύνης του νομίμως διορισβέντος πραγμστογνώμονος Ψυχιάτρου συνεπικουρούμενη και από τα άλλα αποδεικτικά στοιχεία (μάρτυρες, έγγραφα κ.λπ.γ, διαγιγνώσκεται αδιαμφισβήτητα η ύπαρξη ψυχωσικής συνδρομής τέτοιας μορφής, ώστε να καβίστσται βέβατα ότι η ψυχική νόσος κστά το χρόνο τέλεσης της πράξης είχε επιφέρει στο δράστη νοσηρή διατάραξη των πνευματικών του λειτουργιών ή διατάραξης της συνείδησης λόγω των οποίων δεν είχε την ικανότητα να αντιληφθεί το άδικο της πράξης του ή να ενεργήσετ σύμφωνα με την αντίληψή του για το άδικο αυτό, αποφαίνεται όηως μη γίνει κατά του κατηγορουμένου κατηγορία σύμφωνα με τα άρ. 309 παρ. 1α’ και 310 παρ. 1 ΚΠΔ (ΑΠ 1486/1993, ΠοινΧρ ΜΓ’ , 1278, ΑΠ ς47/1984, ΠοινΧρ ΛΔ’ 9ς1). Για την πληρότητα του βέμστος, να σημετωβεί, πως δεν υφίστσται υποχρέωση γτα οίκοβεν αττιολόγηση της μη συνδρομής ενός τέτοιου λόγου, εκτός και αν υποβληθεί αυτοτελής ισχυρισμός από τον κατηγορούμενο, οπότε, εν αηορρίψει αυτού, το Δικαστήριο ή το Συμβούλιο είναι υποχρεωμένο να αιττολογήσετ την κρίση του (ενδεικτικά ΑΠ1126/i986, ΠοινΧρ 1986, 979, ΑΠ 116ς/1989, ΠοινΧρ Μ’, 446, ΑΠ 664/1991, ΠοινΧρ ΜΑ’ 1147).Εξάλλου, κατά το άρ. 69 του ΠΚ, αν κάποιος, λόγω νοσηρής διατάραξης των πνευματικών λεττουργtών ταυ (άρ. 34) ή κωφαλαλίας (άρ. 33 παρ. 1), απαλλάχβηκε από την ποτνή ή τη δίωξη για κακούργημα ή πλημμέλημα για το οποίο ο νόμος απειλεί ηοινή ανώτερη από έξι μήνες, το δικαστήριο διατάσσει τη φύλαξή του σε δημόσιο Θεραηευτικό

σελ. 93


κατάστημα, εφόσον κρίνετ όττ είνατ επτκίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια. Πρόκειται για ασφαλιστικό μέτρο ηου είναι υποχρεωτικό για το δικαστήριο, αν κριθεί ότι ο ακαταλόγιστος εγκληματίας είναι συγχρόνως και επικίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια (Προτ. Αντ/λέα Δ. Βλάχου στην ΑΠΤέτοτος δε Θεωρείται εκείνος, όταν απά τη βαρύτητα της πράξης, τον τρόπο και τις συνθήκες τέλεσής της, τα αίτια που τον ώθησαν και την προσωπικότητά του, μαρτυρείται αντικοινωνικότητά του και παρέχεται βάσιμη υπόνοια ότι Θα διαπράξει και νέα εγκλήμστα στο μέλλον (ενδεικτικά ΑΠ ς2/1982, ΠοινΧρ 1982, σ. 774, ΑΠ 440/1982, ΠοινΧρ 1982, σ. 942). Τέλος, γίνεται παγίως δεκτό από τη νομολογία, ότι αρμόδιο για την επιβολή του παραπάνω μέτρου ασφαλείας της φύλαξης των ακαταλόγιστων εγκληματτών σε δημόσιο Θεραπευτικό κατάστημα, είνατ άχι μάνο το Δτκαστήριο αλλά κατ το Δικαστικό Συμβούλιο, το οποίο αγόμενο στην έκδοση απαλλακτικού για τον κατηγορούμενο βουλεύματος συνεπεία ανικανότητάς του για καταλογισμό (άρ. 309 παρ. 1α’, 310 παρ.1 εδ. α’ του ΚΠΔJ, δτστάσσει ταυτόχρονα την εηιβολή τούτου κατ’ άρ. 69 ΠΚ (ΑΠ Σ39/198Ι, ΠοινΧρ ΛΖ’ 329, ΣυμβΕφΑ8 1118/1986, ΕλλΔ 27, 1244, ΕφΑθ 13ς/2001, ό.π., ΣυμβΠλημΑρτ 172/199ς, ό.π., ΣυμβΠλημΜεσ 7ς/1998, ό.π.γ.Στη ερευνώμενη υπά~εση, όπως πρακύπτει απά τα στοιχεία της δτκογραφίας κατ συγκεκριμένα από τις μαρτυρικές καταθέσεις και τα έγγραφα σε συνδυασμό με την απολογία του κατηγορουμένου, προέκυψαν τα ακόλουθα πραγματικά περιστατικάς 0 κατηγορούμενος Κ.Π.Κ., ηλικίας σήμερα 44 ετών, γεωήβηκε κατ διέμενε μέχρτ τελέσεως της αποδιδομένης d αυτόν εγκληματικής του πράξης, δηλονότι της με πρόθεση θανάτωσης της μητέρας του Ε.Κ., στην Ακροποταμιά Άρτας, μαζί με το άτυχο Θύμα και ασχολείτο επαγγελματικά με γεωργικές κυρίως εργασίες. Καθορισττκά αρνητικό, ως φαίνετατ, ράλο στην εξέλιξη της συνόλης διαδρομής της ζωής του, απετέλεσε ισχυρό ψυχικό πλήγμα που εδέχθη ενώ ευρίσκετο σε πολύ ευπαθή και ευαίσθητη ηλικία (3 περίπου ετώνγ, συνίστατο δε τούτο στην λόγω βίαιου συμβέιντος απώλεια του πστρός του, εργαζομένου τότε στη Γερμανία. ‘Εκτοτε και

σελ. 94


μέχρι του τριακοστού περίπου έτους, ζούσε μία μοναχική ζωή, απέφευγε τις κοινωνικές συναναστροφές, τηρώντας έναντι των συμπολιτών του μια στάση επιφύλαξης έως καχυποψίας αδικατολόγητης, δεν Θέλησε να παντρευτεί, κυκλοφορούσε πάντστε σκυθρωπάς και ανήσυχος, έδειχνε δε να διατελεί υπό την επίβλεψη και προστασία της Θανατωθείσας μητέρας του, ιδιαίτερα από τότε που η μοναδική αδελφή του και μάρτυρας Ε.Π. παντρεύτηκε κστά άκομψο τουλάχιστον τρόηο (εκούστα απαγωγήγ. Η ως άνω προβλημστική κστάστασή του επιδεινώθηκε, με εμφανή πλέον στοιχεία συμπεριφοράς ατόμου με διαταραγμένο ψυχισμό, μετά το τριακοστό έτος της ηλικίας του, αφού κατά συχνά χρονικά διαστήματα και γτα 13 περίπου χρόνια, με άλλοτε άλλες εξάρσετς, τελούσε υπό τα κράτος παραληρηττκών ιδεών δίωξης, και συγκεκριμένα ένιωθε ότι η μητέρα του εηιβουλεύεται τη ζωή του και Θα τον δηλητηρίαζε με χάπια, γι’ αυτό και την παρακολουθούσε στα κτήματα όπου εργαζόταν κατ την υποχρέωνε να κοιμάται στο σταύλο, μαγείρευε μάνος του σε χωριστή κουζίνα που έφτιαξε στο σπίτι «προκειμένου να αποφύγει τη δηλητηρίαση», τα αυτά δε πίστευε και για την αδελφή του την οποία εξύβριζε και της απαγόρευε να τους επισκέπτεται στο σπίτι, ότι ακάμα οι μάρτυρες του Σεχωβά τον απειλούσαν κ.ά.ά. Παλλάκτς ο αυτάς κστηγορούμενος διακατείχετο και από σεξουαλικού περιεχομένου παραληρήματα (τον βίαζαν οι Αλβανοίγ ως και διαταραχές της αντίληψης και δη ακουστικές ψευδαισθήσεις, καθόσον «άκουγε συνεχώς φωνές και άτομα που τον κυνηγούσαμ», για τον οηοίο λόγο «για να ηροστστευθεί από τους εχθρούς του» καθώς λέγει στην απολογία του, είχε μετστρέψει σε είδος πιστολιού κόβοντας τις κάννες του, το υπ’ αριθν. [...] δίκαννο κυνηγετικό όπλο τύπου Bαiκαl που νόμιμα κατείχε για να του είνατ προφανώς πιο εύχρηστο. Τα πράγματα χειροτέρευσαν ακόμα περτσσότερο τα τελευταίο χρονικό διάστημα και δη του προ της τελέσεως του ως άνω στυγερού εγκλήματος τριμήνου, όταν ο δράστης έγινε πολύ νευρικός και επιθετικός κυρίως προς τη μητέρα του, κατμόταν ελάχιστα, ήταν εξατρετικά ανήσυχος, εξαφανίζετο από το σπίττ χωρίς να λέει πού πάει, επανήρχετο αναστατωμένος με αποκορύφωμα το προ εξαημέρου τού συμβάντος ακατάσχετο με λυγμούς

σελ. 95


παραλήρημά του προς τη μητέρα του, ότι κάποιος του τηλεφώνησε και του είπε όττ τη σκότωσαν, ότι τον σημάδεψε στο πέος μία μπαράβτα γυναίκα και του έκανε και μάγια γι’ αυτό δεν αισθάνεται καλά, ότι οι Ιεχωβάδες έδιναν χάπια σ’ αυτή και εκείνη τα έδινε d εκείνον να τη δηλητηριάσει, ότι έδειχνε τα στήθια της στους Αλβανούς απένανττ και έμπαιναν στο σπίτι και βίαζαν και αυτή και τον ίδιο κ.ά.ό. Εκείνη, διαβλέποντας παρόξυνση της διατάραξης της ψυχικής του ισορροπίας, του αιίστησε επιμόνως να επισκεφθεί γιατρό και τηλεφώνησε και στην κόρη της, πλην ο υιός της, δεν έδειχνε να είναι σε Θέση να κατανοήσετ την προτροπή αυτή και το μάνο παυ έκανε μετά ταύτα (δύο μέρες πριν από την ηράξη τουγ, ήταν να μεταβεί στην τοπική αστυνομία Νεοχωρίου ί4ρτας και τα αυτά περίηου να επαναλάβει σε πλήρη της διάνοιάς του σύγχιση, υπό τη μορφή «καταγγελίας» στον αξιωματικό υπηρεσίας, δηλ. «πως τον βίασαν οι Αλβανοί και ότι τον κυνηγάνε οι Ιεχωβάδες» ([...]). Τοιουτοτρόπως φθάσαμε στην κρίσιμη ημερομηνίανύχτωσε έφυγε από ~το σπίτι και περιεφέρετο άσκοπα μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες στους αγρούς, έχοντας πάντα ακουστικές ψευδαισθήσεις που αυτή τη φορά του έλεγαν «σκότωσε, σκότωσεl», απότε εητστρέφοντας, βρίσκει την ηαβούσα μητέρα του ξύπντα να τον παρστηρεί γιατί δεν αναπαύεται και να του υπενθυμίζει να πάει σε γιατρό, και, πιστεύοντας πως αυτή «φταίει για όλα», της επιτίθεται και με πρωτοφανή μανία και αγριότητα την τραβάει από το χέρι και τη σέρνετ στο πάτωμα κατ αφαύ της δένει με λάστιχο τα χέρτα πίσω και της φτμώνετ το στόμα με μαντήλι που φορούσε, για να μην ακούγονται οι κραυγές της «λαέ, σώστε με», την αρπάζει από το λαιμό για να την πνίξει και παράλληλα κτυπά το κεφάλι της πολλές φαρές στο δάπεδο, ακολούθως δε και αφού η ηαβούσα ευρίσκετο σχεδόν σε κστάσταση αναισθησίας, δένει γύρω από τον τράχηλό της καλώδιο ηλεκτρικής συσκευής (ηλεκτρικού τηδήρου) και το περισφίγγει με δύναμη μέχρι που εκείνη σταμάτησε να αναπνέει, το δε άλλο άκρα του προσέδεσε σε πόμολο εσωτερικής βύρας απαγχονίζοντάς την. Αμέσως δε μετά τη διαπίστωση επέλευσης του θανάτου της, φεύγει από το σπίτι και περί ώρα 06.00 πρωινή μεταβαίνει στον εξάδελφό του Γ.Κ, αναφέροντάς του

σελ. 96


αρχικά πως «σκότωσε τον Αλβανό» και μετά από λίγο «σκότωσα την μάωα, την κρέμασα, πάρτε τηλέφωνο την αστυνομία» ξεσπώντας σε λυγμούς ([...]). Πράγματι, άνδρες της ααφάλειας μετέβησαν πάραυτα επί τόπου, βεβαίωσαν το έγκλημα, συνέλαβαν τον δράστη που χωρίς περιστροφές ομολόγησε την απστρόπατα αυτή πράξη του ([...]1 και ταυτόχρανα απέστετλαν τη σορό της αγρίως Θανατωθείσας για τη διενέργεια νεκροψίας-νεκροτομής στον ιατροδικαστή Ιωαννίνων Ο.Β., ο οποίος με τη σειρά του αποφάνθηκε πως επρόκειτο περί βιαίου δια στραγγαλισμού θανάτου ([...]). Κστά την ενώπιον ημών κατ του ι4νακριτή προσαγωγή του ο κατηγορούμενος επανέλαβε την παραπάνω ομολογία του και δια των πληρεξουσίων δικηγόρων του, δήλωσε πως πάσχει από σοβαρή ψυχική νόσο υπό την επήρεια της οποίας και μόνον οδηγήθηκε στην απονενοημένη αυτή ενέργειά του, ζητώντας την δτενέργεια πραγμστογνωμοσύνης ψυχιατρικής και, τέλος, ότι αυτοβούλως και ενώ ακόμη ευρίσκετο κρατούμενος στο αστυνομικό τμήμα, υπεβλήθη σε πρώτη εξέταση και έλαβε θεραπευτική αγωγή από την ειδτκή ψυχίστρο κατ ψυχοβεραπεύτρτα Μ.Μ., το απστέλεσμα δε της γνωμάτευσής της βα υηέβαλλε άμα τη λήψη της.0 Ανακριτής Άρτας με σύμφωνη γνώμη μας και ενόψει και του συμπεράσματος της εν τω μεταξύ εγχετρτο$είσας από 22.3.2000 έκθεσης της πΡοαναφερομένηΣ ψυχτάτρου, όπου αδίστακτα αποφάνθηκε πως ο κατ/νος καθ’ ον χρόνον διέπραξε την πράξη, έπασχε από σχιζοφρενική ψύχωση με προεξάρχουσα παρανοϊκή συμπτωματολογία, ήτοι νοσηρή δτστάραξη των πνευματικών του λεττνυργιών που του απέκλετε τη δυνστότητα να αντιληφθεί το άδικο αυτής του της ενεργείας ή να ενεργήσει σύμφωνα με την αντίληψη για το άδικο αυτό ([...]), έκανε δεκτό το αίτημά του και με τις 19/2002 και 20/2002 Διατάξεις του παρήγγειλε τη διενέργεια ψυχιστρικής πραγμστογνωμοσύνης αηό τους ετδτκούς ψυχιέιτραυςπραγματογνώμονες Κ.Β., Χ.Β, και Π.Δ., ταυτόχρονα δε μας εγνώρισε ότι και αυτός διόρισε ως «τεχνικό σύμβουλό του» τον νευρολόγο ψυχίατρο Μ.Ν. ([...]). Οι έχοντες ειδικές γνώσεις ανωτέρω επτστήμονες, μετά συνεχή και ενδελεχή τούτου ιατρτκή παρακολούβηση στο Ψυχιατρείο

σελ. 97


Κρατουμένων Κορυδαλλού όπου μετήχθη για την διεξαγωγή της εν λόγω ανακριτικής πράξης, κατέληξαν άπαντες χωρίς τον παραμικρό ενδοιασμό ή αμφιβολία, στο αυτό με την ανωτέρω αναφερομένη ψυχίστρο Μ.Ν. συμπέρασμα, ότι δηλαδή επρόκεττα περί δυστυχούς ατόμου που κατά το χρόνο τέλεσης της μητροκτονίας τελούσε υπό το κράτος νοσηρής διατάραξης των πνευματικών του λειτουργιών λόγω σχιζοφρενικής ψύχωσης παρανοϊκού τύπου, γτα τον οποίο λόγο και εστερείτο παντελώς της ικανότητας να αντιληφθεί το άδικο των πράξεών του ή να ενεργήσει ανμφωνα με την περί τούτου αντίληψή του (βλ. κατά χρονολογική σειρά την από 18.6.2002 έκθεση ψυχιατρικής Πραγματογνωμοσύνης των ψυχιάτρων Κ.Β. κατ Χ.Β. κατ την από 8.7.2002 όμοια του ψυχτάτρου Γ.Δ., στις οποίες αναλύεται με λεπτομέρεια και σαφήνεια το όλο ιστορικό του ασθενούς, με ιδιαίτερη αναφορά και μνεία στις διαγνωσθείσες διαταραχές από τη σκέψη (παραληρητικές ιδέες δίωξης σεξουαλικού ηερτεχομένου, παραλήρημα, παραληρητικές τδέες συσχετίσεωςγ, στις δισταραχές από την αντίληψη (ακουστικές ψευδαισθήσειςγ και στις διαταραχές του συναισθήματος (αμφιθυμία-περιεσφιγμένο συναίσθημαγ, για τις οποίες στο ιστορικό της ηαρούσας [γίνεται] λόγος, της ενεργού αυτής ψυχοπαβολογίας εξελτχβείσας πλήρως (σε πλήρη έκφραση1, όταν ο δράστης ήταν σε ηλικία 30 ετών και συνεχισθείσας έκτοτε με άλλοτε άλλες εξάρσεις και υφέσεις, με επιδείνωση και παρόξυνσή της το τελευταίο προς της πράξης του τρίμηνογ. Σε πλήρη ταύτιση των εν λόγω δτοπιστώσεων και επίρρωση αυτών, η επίσης ενδελεχής και εμπεριστατωμένη από 30.ς.2002 έκθεση του νευρολόγου-ψυχιάτρου (ειδικού συμβούλου) Μ.Μ., στην οποία αιτιολογείται ειδικά και ο λόγος για τον οποίο ο ααθενής-κατηγορούμενοςπολλά χρόνια στο παραλήρημά του. ‘Ηταν~επίσης το πληοτέστερο και προοττότερο. ‘Ηταν το πλέον ανυπεράσπιστο...βάσει δε των δεδομένων της βιβλιογραφίας και εμπειρίας το άτομο το οποία έχετ τις περτσαότερες πιθανότητες να καταστεί στόχος κατ τελτκά Θύμα ενός ατόμου με ψύχωση παρανοϊκού τύπου είναι η μητέρα του, όταν εκείνη ενοχοποιείται στο παραλήρημά του. Δεν πρέηει να παραληφθεί, ότι ο

σελ. 98


Κ.Κ. στην επίθεση κατά της μητέρας του και εν τέλει στο φόνο της δεν έκανε χρήση σύγχρονων αλλά αποκλετσττκά πρωτόγονων μέσων, τα οποία στατιστικά κυριαρχούν στις δολοφονίες που διαπράπουν ψυχωσικοί σε βάρος στενών συγγενών τους» ([...]). Με αυτά τα δεδομένα και με το πρόσθετο ότι και τα λοιπά αποδετκττκά του ανακριττκού φακέλου στοιχεία (μαρτυρίες όλων των εξετασθέντων μαρτύρων, συγγενών και μη, του δράστη αλλά και δημοσίων οργάνων (αστυνομικώμ), όχι μόνο δεν αποκλίνουν των ανωτέρω πορισμάτων των εκθέσεων ψυχιατρικής πραγμστογνωμοσύνης, αλλά σταιχούν απόλυτα με αυτά, αφού αε πλείστες όσες κσταθέσεις γίνεται λόγος, με άλλοτε άλλη φρασεολογία, για άτομο που τον τελευταίο ιδίως καιρό «έδειχνε ότι έχασε τα λογικά του», «δεν ήταν καλά ψυχικά», «έλεγε ασυνάρτητα πράγμστα», αήταν άτομο με αναλαμπές», «ήταν ηολύ άρρωστος κατ γι’ αυτό έκανε ό,τι έκανε» ([...]), γίνεται φανερό, πως συντρέχουν κατά κόρον στο πρόσωπο του κατηγορουμένου οι προϋποθέσεις της 34 ΠΚ που αποκλείουν τον καταλογισμό, για τον οποίο λάγο, δεκτού γεναμένου του αυτστελούς του τσχυρτσμού, πρέπετ να μη γίνετ εναντίον του κατηγορία για αμφότερες τις διωκόμενες πράξεις, σύμφωνα με τα άρ. 309 παρ.1 α’ και 310 παρ. 1 εδ. α’ ΚΠΔ, επιβληθούν δε τα δικαστικά έξοδα στο Δημόσιο, γιατί η δίωξη κινήθηκε αυτεπάγγελτα.Τέλος, πρέπει το Συμβούλιό σας σύμφωνα με όσ~ο οτη μείζονα σκέψη εκτέθηκαν και επειδή κατά τη γνώμη μας ο κατηγορούμενος είναι σ~φόδρα πιθανό λόγω της βαρύτατης ψυχικής του παθήσεως, αν αφεθεί ελεύύερος, να δταπράξετ όμοιες εγκλημσττκές πράξετς κστ δη κακουργηματικού χαρακτήρα, τόσο μάλλον καθόσον, βάσει της προαναλυομένης από 18.6.2002 έκθεσης ψυχ. πραγματογνωμοσύνης των αυτών ψυχιάτρων Κ.Β. και Χ.Β., εξακολουθεί να δτστελεί σε διστάραξη των πνευματτκών του λειτουργτών παρά τον κάηοιο βαθμό ύφεσης της συμπτωματολογίας ([...]), να αποφασίσει, λόγω της επικινδυνότητάς του αυτής για τη δημόσια ασφάλεια για την πρώτη των πράξεών του (ανθρωποκτονία με πρόθεσηγ τον εγκλεισμό του σε δημόσιο θεραπευττκό κστάστημα του Ψυχιατρικαύ Νοσοκομείου Απικής και αν αυτό δεν παρέχει τα εχέγγυα ασφαλούς φύλαξής του στο Ψυχιατρείο

σελ. 99


Κρατουμένων Κορυδαλλού κατά τους ορισμούς της διάταξης του άρ. 69 ΑΚ. Προστίθεται, ότι Θα πρέπει επίσης να δισταχθείς α) η κατάργηση του υπ’ αριΘν. [...] εντάλματος προσωρινής κρατήσεως του Ανακριτή Άρτας, λόγω απόφανσης του Συμβουλίου Σας, όπως μη γίνει κατά του κατηγορουμένου κατηγορία ελλείψει ικανότητάς του προς κσταλογτσμό (άρ. 3iς παρ. i ΚΠΔ και 309 παρ. i ΚΠΔγ κατ β) η δήμευση κστ κσταστροφή κατά το άρ. 76 παρ. 2 και 3 του ΠΚ (ως μέτρο ασφαλείας) του παραποιημένου υπ’ αριΘν. [...] δίκαννου κυνηγετικού όπλου του κατ/νου, τύπου Bαiκαl ρωσικής προέλευσης, διότι εκ της κατοχής αυτού, δημιουργείται κίνδυνος της δημόσιας τάξης (ΑΠ 414/1987, ΠοινΧρ 1987, 444, ΝοΒ3ς,804 και από τα δικαστήρια ουσίας ΣυμβΠλημΧαλκιδικ 166/1986, ΝοΒ 36, 400).

σελ. 100


Αριθμός Βονλεύματοςς ς812000Το κείμενο πον ακολον0εί δημοσιειίεται στον τόμο 2000, σελ. 948 Πρόεδροςς Ι. ΠάσχομΔικαστήςς Γ. Γαλάνη Δικαστήςς Χ. Πονρνάρα Εισαγγελεύςς Χ. ΣατλάνηςΤα αδικήματα του βιασμού, της αποηλανήσεως παιδιών και της αιμομιξίας ο’υρρέουν αληθώς. - ‘Εννοια και κριτήρια του «σοβαρού ψυχικού τραυματισμού» του Θύματος. - Εφόσον ο βιασμός συρρέει με το αδίκημα της αποπλάνησης παιδιού (έστω και σε βαθμό πλημμελήματος) και έχει υποβληθεί δήλωση ψυχικού τρσυματισμού του Θύματος κατ’ άρ. 344 ΠΚ, το Συμβούλιο δεν έχει απλώς διακριτική ευχέρεια, αλλά υποχρέωση να παύσει οριστικώς την ποινική δίωξη και για την αποηλάνηση. - Το άρθρο 344 ΠΚ στο οποίο προβλέπεται η δυνατότητα οριστικής ηαύσεως της ποινικής δίωξης μετά την υποβολή δήλωσης ψυχικού τραυματισμού εκ μέρους του Θύματος βιασμού δεν εφαρμόζεται αναλογικά και στο αδίκημα της αιμομιξίας (και αντίθετη εισαγγελική πρότασηγ. - Παύει οριστικώς η ποινική δίωξη κστά του κατηγορουμένου για τα αδικήμστα του βιασμού κστ’ εξακολούθηση και της αποπλάνησης παιδιού κατ’ εξακολούθηση μετά την δήλωση της παθούσης ότι δεν επιθυμεί την ποινική δίωξη του δράστη, εφόσον, λαμβανομένης υπόψιν της ηλικίας αυτής, της ανυπαρξίας οικονομικών πόρων εκ μέρους της και της δυσμενούς συμπερτφοράς του στενού, αλλά και του ευρύτερου περιβάλλοντος στο οποίο ζει, εκτιμάται ότι η ακροαματική διαδικασία θα έχει ως συνέπεια τον σοβαρό ψυχικό τραυματισμό της. - Επιβολή των δικαστικών εξόδων (μειωμένων λόγω της ανυπαρξίας οικονομικών πόρωμ) στην εγκαλούσα που ανεκάλεσε την έγκλησή της. - Παραπομπή για αιμομιξία κατ’ εξακολούθησιν του κατηγορουμένου ο οποίος ήλθε κατ’ επανάληψιν σε σαρκική μίξη με την κόρη του, θέτοντας το ανδρικό μόριο στον κόλπο της. - Κατά την εν μέρει αντίθετη εισαγγελική πρόταση πρέπει να παύσει οριστικώς η ποινική δίωξη και για το αδίκημα της αιμομιξίας.

σελ. 101

Εργασία: › pubs › uploads › word › 39.doc · Web view«Η Δημοσιότητα...

Documents

Transcript of Εργασία: › pubs › uploads › word › 39.doc · Web view«Η Δημοσιότητα...