ΑναθεώρησηκαιΕυρωπαϊκήΕνοποίηση

Άρθρο28Συντάγματοςκαιπροϋποθέσειςτου

1. Κατά την παρ. 2 του άρθρου 28 οι συνθήκες που αφορούν τηναναγνώρισηαρμοδιοτήτωνσεδιεθνείςοργανισμούς:

a. Θα πρέπει να υπαγορεύονται από την εξυπηρέτησησπουδαίουεθνικούσυμφέροντος.

b. Θα πρέπει να αποσκοπούν στην προαγωγή τηςσυνεργασίαςμεάλλακράτη.

c. 180ψήφοι.2. Αντιθέτως, η παρ. 3, προβλέπει όσον αφορά την παραχώρηση

εθνικής κυριαρχίας αυστηρότερες ουσιαστικές προϋποθέσειςαλλάμικρότερηπλειοψηφία:

a. Θαπρέπειναυπαγορεύονταιαπόσπουδαίοεθνικόσυμφέρονb. Να μην θίγουν τα δικαιώματα του ανθρώπου και τις

βάσειςτουδημοκρατικούπολιτεύματοςc. Αρχήτηςισότηταςd. Υπότονόροτηςαμοιβαιότηταςe. 150θετικέςψήφοι

3. Κατά την θεωρία αλλά και κατά την πρακτική εφαρμογή με τηνκύρωση των συνθηκών προσχώρησης και των τροποποιητικώνσυνθηκώνυπάρχεισωρρευτικήεφαρμογήτωνπροϋποθέσεωνκαιδεν τέθηκε θέμα προσδιορισμού της ακριβούς εφαρμοστέαςδιάταξηςκαθώςεψηφίσθησανμεμεγάληπλειοψηφία.

28καισυνθήκεςΜααστριχτκαιΑμστερνταμ

1. Προκειμένου να καταστούν δυνατές οι, σε ορισμένες περιπτώσειςασυμβίβαστες με μη αναθεωρήσιμες διατάξεις του συντάγματος,μεταβολέςπουεπέφερανοισυνθήκεςθαπρέπεινααναζητηθείέναςσυνταγματικά επιτρεπτός τρόπος ώστε η ευρωπαικήολοκλήρωση να γίνει δια μέσω του Συντάγματος και μεσυνταγματικήαξιοπρέπεια.

2. Οι παρ. 2 και 3 του άρθρου 28 θεωρήθηκαν ως ειδικές, οιονείαναθεωρητικές ρήτρες, οι οποίες συντρέχουν με τηνδιαδικασία αναθεώρησης του 110 Συντ. και μπορούν ναπροβούν σε «αναθεώρηση» διατάξεων που ανήκουν και σταουσιαστικάόριατου110παρ.1.

3. Κατ’ άλλη άποψη οι δύο αυτές διατάξεις επιτελούν μιαενοποιητική λειτουργία και άρα μπορούν να αποτελέσουνθεμέλιογιατιςεπελθούσεςμεταβολέςμετιςΣυνθήκες.

4. Ωστόσο, οι θεωρίες αυτές προϋποθέτουν την αποδοχή ότι ηδιαδικασία του 110 για την αναθεώρηση δεν είναιαποκλειστική και σε κάθε περίπτωση δεν μπορούν να δώσουνλύση σε κάθε πρόβλημα σύγκρουσης και ο αναθεωρητικόςνομοθέτηςθαπρέπειναπροσαρμόσειτοΣύνταγμαστοΕνωσιακόΔίκαιο.

Προβλήματα και ερμηνευτική επίλυσή τους μέσω των ειδικώναναθεωρητικώνρητρών

1. Με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ επήλθαν πολλές και σοβαρέςμεταβολέςμεκυριότερες:

a. Εκλέγειν και εκλέγεσθαι κοινοτικών αλλοδαπών στιςκοινοτικέςεκλογέςκαιστιςεκλογέςγιατοΕυρωκοινοβούλιο

b. Οικονομικήκαινομισματικήένωσηc. Μετάβασηαπότηναρχήτηςομοφωνίαςστηνπλειοψηφία.d. Πρόσβασηκοινοτικώναλλοδαπώνστιςδημόσιεςλειτουργίες.

2. Κατ’εξοχήνπαράδειγμαανυπέρβλητηςάλλωςσύγκρουσηςείναιτοτελευταίο καθώς το 4 παρ. 4 Συντ. επιφυλάσσει μόνο για τουςέλληνες την συμμετοχή στις δημόσιες λειτουργίες και το άρθροαυτό είναι κατά το άρθρο 110 παρ. 1 μη αναθεωρήσιμο. Ο μόνοςτρόπος για την εναρμόνιση με τον επιβαλλόμενο μη αποκλεισμότωνκοινοτικώναλλοδαπώνείναιναθεωρήσουμετο28παρ.2και3ως ειδικές, οιονεί αναθεωρητικές ρήτρες που επιτρέπουν τηνπλήρη και άμεση εφαρμογή της κοινοτικής ρύθμισης έστωκαικατάπαράβασητουάρθρου110παρ.1.

3. Όσον αφορά το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι (στ. a) ηπερίπτωση αυτή προσφέρεται για μια σύμφωνη με το κοινοτικόδίκαιοερμηνείατουσυντάγματος(άρθρο102παρ.2καθώςκαι51παρ.3).

4. Ακριβώς λόγω της δυσκίνητης και χρονοβόρας διαδικασίαςαναθεώρησης του 110 Συντ. και της έλλειψης πολιτικήςβούλησης για μια ουσιαστική αναθεώρηση σχετικά με τηνΕυρωπαϊκήΟλοκλήρωσηεπιρρίπτεταισυχνά–ωςμηέδει–τοβάρος στους δικαστές να κρίνουν για ζητήματα ουσιαστικάαπτόμενατηςπολιτικήςβούλησης.

Αναγκαιότητα της αναθεώρησης των διατάξεων για την ΕυρωπαικήΕνοποίηση

1. Βραδυκίνητηκαιχρονοβόραδιαδικασίααναθεώρησης.2. Δεν είναι ορθή η θεωρία περί αδράνειας των συνταγματικών

διατάξεων ή ότι οι συνταγματικές διατάξεις ατόνησαν απέναντιστηνΕΕεπειδήηΕλλάδασυμπεριφέρθηκεμετηνμηαναθεώρησησαν να αποδέχτηκε εμμέσως την υπεροχή του κοινοτικού κανόνακαθώςέρχεταισεευθείααντίθεσημετοναυστηρόχαρακτήρατουσυντάγματοςκαιτηνδιαδικασίααναθεώρησης.

3. Τογεγονόςότιυπότηνοπτικήτωνπαρ.2και3του28ωςειδικώνοιονείαναθεωρητικώνρητρώνκατέστηδυνατήηπροσαρμογήστοευρωπαικό νομικό σύστημα δεν σημαίνει πως είναι ανευ άλλουτινός αυτό δυνατό για όλες τις τροποποιήσεις με τις επόμενεςσυνθήκες.

4. Πρέπειναδοθείκάλυψησταήδηδιανυθένταβήματα.5. Πρέπειναυπάρξειένανέοευέλικτοσύστημααναθεώρησηςτου

ΣυντάγματοςγιατηνεξέλιξηστηνΕΕ:a. Ταχύτερηδιαδικασίαb. Αυξημένες πλειοψηφίες για την αναθεώρηση των σχετικών

μετηνευρωπαικήολοκλήρωσηδιατάξεωνόπωςπχ3/5c. Χωρίςπροσφυγήσεδυοβουλές.d. Άλλη επιλογή είναι η καθιέρωση πλειοψηφίας 2/3 και

διενέργεια2ψηφοφοριώνεντόςευλόγουδιαστήματος.e. Ενδεχομένωςπροσφυγήσεδημοψήφισμα.f. Στο 28 παρ. θα μπορούσε να κατοχυρώσει ρητά την

σύμφωνη με το διεθνές δίκαιο ερμηνεία τουΣυντάγματος(2παρ.2και25παρ.2).

ΕυρωπαϊκόΔίκαιοκαιΣύνταγμα

Α.ΕυρωπαίοςΔικαστής

1. ΠΕΚ1992–Αναγνώρισηδιπλώματοςαπόιδιωτικόίδρυμα Τα κοινοτικά όργανα στο πλαίσιο του καθήκοντος

ειλικρινούςσυνεργασίαςοφείλουννασέβονταιτουςκανόνεςτων κρατών μελών ιδίως όταν αυτοί έχουν συνταγματικήπροέλευση.

2. ΔΕΚ1993–78παρ.2Συντ.καιανάκλησηκρατικώνενισχύσεων ΟΓενικόςΕισαγγελέας:

i. υπεροχή του κοινοτικού δικαίου, το οποίοεπιβάλλει τηνπλήρηεφαρμογήτουαπόταΚράτημέλη ανεξάρτητα από την επίκληση από μέρουςτουςδυσχερειώνσυνταγματικήςφύσης,

ii. Αναφέρθηκε και στην υποτιθέμενη συγκεκριμένησύγκρουση μεταξύ ελληνικού Συντάγματος καικοινοτικούδικαίουκαικατ’ουσίαν ερμήνευσετοελληνικόΣύνταγμα.

iii. Ως obitter dictum αναφέρθηκε στην επίλυση τηςσύγκρουσηςμέσωσύμφωνηςμετοΕυρωπαϊκόδίκαιοερμηνείας.

ΔΕΚi. Απέφυγε να τοποθετηθεί για το συνταγματικόπρόβλημα.

ii. απέκλεισε τη δυνατότητα του Κράτους μέλους ναεπικαλεστείτηδικαιολογημένηεμπιστοσύνητωνδικαιούχων,

iii. δεν απέκλεισε, εν τούτοις, τη «δυνατότητα τουαποδέκτημιαςπαράνομηςενισχύσεωςναεπικαλεστείεξαιρετικέςπεριστάσειςπουγέννησανδικαιολογημένατην εμπιστοσύνη του στο νόμιμο χαρακτήρα τηςενισχύσεωςαυτής».

3. ΔΕΚ1994 – 4παρ. 4 Συντ. και χορήγησηθέσης στην μπάντα τουδήμου

Η επίκληση της Ελληνικής ιθαγένειας μπορεί να γίνειαποδεκτή στο πλαίσιο της ελευθερίας εγκατάστασης τουΕυρωπαικούδικαίουμόνοεφόσονπρόκειταιγιαθέσειςπουσυνεπάγονταιαμέσωςήεμμέσωςάσκησηδημόσιαςεξουσίας

και στα καθήκοντά τους έχουν ως αντικείμενο τηδιασφάλιση των γενικών συμφερόντων του κράτους ήάλλωνοργανισμών.

Ένα κράτος μέλος κατά πάγια νομολογία του δικαστηρίουδεν μπορεί να επικαλεστεί διατάξεις, πρακτικές ήκαταστάσειςτηςεσωτερικήςέννομηςτάξηςγιανααποφύγειυποχρεώσειςπουτουεπιβάλλονταιαπότοκοινοτικόδίκαιο.

Β.Δήλωσηυπ.αριθμόν17

Σύμφωνα με την πάγια νομολογία του ΔΕΕ, οι Συνθήκες και τοΠαράγωγο Δίκαιο της Ένωσης υπερισχύουν του δικαίου των κρατώνμελών.

Προσάρτηση της γνωμοδότησης της της Νομικής Υπηρεσίας τουΣυμβουλίουσχετικάμετηνυπεροχή.«ΑπότηνομολογίατουΔικαστηρίουαπορρέειότιηυπεροχήτουκοινοτικούδικαίουαποτελείθεμελιώδηαρχήτουενλόγωδικαίου.ΣύμφωναμετοΔικαστήριο,ηαρχήαυτήείναισυνυφασμένη με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της ΕυρωπαικήςΚοινότητας. Κατά την πρώτη απόφαση στο πλαίσιο αυτής της πάγιαςνομολογίας (Costa/Enel , 15 Ιουλίου 1964, υπόθεση 6/64) δεν υπήρχεμνείατηςυπεροχήςστηΣυνθήκη,πράγμαπουεξακολουθείνασυμβαίνεικαισήμερα. Το γεγονόςότι ηαρχήτηςυπεροχήςδενθαπεριληφθείστημελλοντική Συνθήκη ουδόλως μεταβάλλει την ύπαρξη της αρχής και τηνυφισταμένηνομολογίατουΔικαστηρίου»

Άρα:

ΘεμελιώδηςαρχήτουΕνωσιακούδικαίου ΣυνυφασμένημετονιδιαίτεροχαρακτήρατηςΈνωσης ΠάγιαΝομολογίατουδικαστηρίουμεαρχήτηνCostav.ENEL. ΗμησυμπερίληψήτηςσεΣυνθήκηδενμεταβάλλειτηνύπαρξή

τηςωςαρχήκαιτηννομολογία.

Γ.Σχετικοποίησημετοάρθρο4ΣΕΕ

«Η Ένωση σέβεται την ισότητα των κρατών μελών ενώπιον τωνΣυνθηκώνκαθώςκαιτηνεθνικήτουςταυτότηταπουείναισυμφυήςμετηθεμελιώδηπολιτικήκαισυνταγματικήτουςδομή,στηνοποίασυμπεριλαμβάνεταιηπεριφερειακήκαιτοπικήαυτοδιοίκηση.»

«Σύμφωναμε τηναρχήτης καλόπιστηςσυνεργασίας, ηΈνωσηκαι τακράτη μέλη εκπληρώνουν τα εκ των Συνθηκών καθήκοντα βάσειαμοιβαίουσεβασμούκαιαμοιβαίαςσυνεργασίας.

Τα κράτη μέλη λαμβάνουν κάθε γενικό ή ειδικό μέτρο ικανό ναδιασφαλίσειτηνεκτέλεσητωνυποχρεώσεωνπουαπορρέουναπότιςΣυνθήκες ή προκύπτουν από πράξεις των θεσμικών οργάνων τηςΈνωσης.»

Δ.ΈλληναςΔικαστής–ΥπεροχήτουΣυντάγματος

1. ΣτΕ1985 Ο περιορισμός στην ελευθερία των επιχειρήσεων είναι μεν

αντίθετοστοκοινοτικόαλλάσύμφωνομετοσύνταγμα.2. ΣτΕ1997‐ΔΙ.Κ.Α.Τ.Σ.Α.:αναγνώρισησπουδώναλλοδαπής

Πλειοψηφία: Το κοινοτικό δίκαιο δεν υπερισχύει τουΣυντάγματος

Μειοψηφία: Το 28 παρ. 2 και 3 αποτελούν ειδικές οιονείαναθεωρητικέςρήτρεςγιατηνενσωμάτωσηστηνΕ.Ε.

3. ΣτΕ1998–Ολομέλειατηςπροηγούμενης Δενσυντρέχειπερίπτωσηπροδικαστικού ΕίναισαφέςτογράμματηςδιάταξηςτηςΣυνθ.ΕΟΚκατάτο

οποίο τα κράτη μέλη έχουν την οργάνωση των ΑνωτάτωνΕκπαιδευτικώνΙδρυμάτων.

η οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος εξαιρείται τηςαποφασιστικήςαρμοδιότηταςτηςΚοινότηταςκαιπαραμένειστηναρμοδιότητατωνκρατών‐μελών.

Ε.ΒασικόςΜέτοχος–14παρ.9Συντ.

1. Πρώτηαπόφαση2004‐Τμήμαa. Δεν νοείται διατύπωση προδικαστικού ερωτήματος προς τοΔικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, προκειμένου ναδιαπιστωθεί αν διάταξη επιτακτικού χαρακτήρος τουελληνικού Συντάγματος είναι συμβατή με διάταξη τουπρωτογενούςήτουπαραγώγουκοινοτικούδικαίου.

b. Η κοινοτική έννομη τάξη αποτελεί από την προσχώρησηαναπόσπαστο μέρος του ελληνικού εσωτερικού δικαίου και οιδιατάξεις της κατισχύουν κάθε μεταγενεστέρας διατάξεωςνόμου.

c. Η κοινοτική έννομη τάξη ισχύει μέσω του άρθρου 28 τουΣυντάγματος και του κυρωτικού της συνθήκης προσχώρησηςνόμου.

d. Τοάρθρο28είναιισότιμοκαιισόκυρομετιςάλλεςδιατάξειςκαι άρα δεν μπορεί να γίνει λόγος περί υπεροχής τηςκοινοτικής εννόμου τάξεως έναντι του Συντάγματος, σεπερίπτωση που, διάταξη του πρωτογενούς ή του παραγώγουδικαίου θα ερχόταν σε αντίθεση, με επιτακτικού χαρακτήρασυνταγματικήδιάταξη.

e. Η μη θεμελίωση της υπεροχής ισχύει κατά μείζονα λόγο στηνπερίπτωση του άρθρου 14 παρ. 9 το οποίο αναθεωρήθηκετηρουμένης της διαδικασίας του άρθρου 110 Συντ. κατά τηναναθεώρηση του 2001 και άρα η αποδοχή της υπεροχής θαοδηγούσε στο άτοπο να μην αναγνωρίζεται στον Έλληνααναθεωρητικόνομοθέτηηεξουσίανααναθεωρείελεύθεροςκαι αδέσμευτος το Σύνταγμα. Θα αναγνωριζόταν έτσι στοάρθρο 28, η οποία εισήγαγε και επέτρεψε την ισχύ τωνδιατάξεων του ενωσιακού δικαίου, ισχύς υπέρτερη τωνάλλωνδιατάξεων,

f. Είναι καθήκον του έλληνα δικαστή να ελέγχει το συμβατό τωνδιατάξεων του εθνικού συντάγματος προς το ευρωπαϊκό δίκαιο.ΕίναιαλυσιτελήςηδιατύπωσηερωτήματοςκαθώςακόμηκαιαναπότηναπόφασητουΔΕΚπροέκυπτεερμηνείααντίθετητου 14 παρ. 9, η εφαρμογή της συνταγματικής διατάξεωςαπότονέλληναδικαστήδενθαμπορούσεναπαρακαμφθεί.

g. Μειοψηφία: ΗνομολογίατουΔΕΚσχετικάμετηνυπεροχήείναιπάγια ήδη από πριν την προσχώρηση της Ελλάδας με τηναπόφασηCostav.ENEL(1964)κατάτηνοποίαηκοινοτικήέννομητάξηυπερέχειτηςεθνικήςέννομηςτάξηςτωνκρατώνμελών της Κοινότητας, χωρίς να κάνει καμία περαιτέρωδιάκριση ως προς την τυπική ισχύ του κανόνα τουεθνικούδικαίου. Δενείναιδυνατόνστοενωσιακόσύστημανααντιταχθείκαμίαδιάταξηχωρίςαυτόναχάσειτονκοινοτικότουχαρακτήρα. Στην απόφαση Simmenthal το 1977 το ΔΕΚ είπε πως οιδιατάξεις της Συνθήκης και του παραγώγου κοινοτικούδικαίουπρέπεινατυγχάνουναποτελεσματικήςεφαρμογήςκαι καθιστούν μη εφαρμοστέα κάθε, αντίθετη προς

αυτές, διάταξη του εσωτερικού δικαίου, ακόμη καιμεταγενέστερη. Απαιτείται ενιαία και αποτελεσματικήεφαρμογή αλλιώς το ενωσιακό δίκαιο θα παρέμενεανεφάρμοστο.

Ο Έλληνας συνταγματικός νομοθέτης το 1975 εν γνώσει τηςπάγιαςαυτήςνομολογίαςθέσπισετοάρθρο28βάσειτουοποίοενσωματώθηκε στην εθνική έννομη τάξη το σύστημα τωνκανόνωντουενωσιακούδικαίου.

ΤοσύνολοτωνδιατάξεωντουΚοινοτικούΔικαίου (πρωτογενέςκαι παράγωγο) κατέστη αναπόσπαστο μέρος του ελληνικούεσωτερικούδικαίουκαιτούτοείναιαυτονόητομετηντυπικήισχύ, που το ίδιο το κοινοτικό δίκαιο, σύμφωνα με τηνπροπαρατεθείσα νομολογία τουΔΕΚ, έχει αναγνωρίσει ειςεαυτό. Δεν υπάρχει πρόβλημα υπερσυνταγματικής ισχύος του28Συντ.καθώςοιδιατάξειςτουΣυντάγματοςδιατηρούνμεταξύτουςτηναυτήτυπικήισχύ,απλώςοικοινοτικοίκανόνεςδικαίουεφαρμόζονται με βάση τον τρόπο που υπαγορεύουν οιθεμελιώδεις αρχές συγκροτήσεως της κοινοτικής έννομηςτάξης.

ΆραεφόσονηΕλλάδαπροσχώρησεστιςΕυρωπαϊκέςΚοινότητεςαποδέχεταικαιαναγνωρίζειότικάθερύθμισητουενωσιακούδικαίου έχει προτεραιότητα ακόμη και έναντι τουσυντάγματος.

Προϋπόθεσηείναιότιηεφαρμοστέακάθεφοράκοινοτικήπράξησέβεται τις αρχές της προστασίας των θεμελιωδώνατομικών δικαιωμάτων και τις βάσεις του δημοκρατικούπολιτεύματος.

2. Δεύτερηαπόφαση2006‐Ολομέλειαa. Συντρέχειπερίπτωσηπροδικαστικούερωτήματοςόταντοεθνικόδικαστήριο κρίνει την νομιμότητα ή μη της ενωσιακής πράξηςκαθώςηκρίσηπερίτουκύρουςτωνπράξεωντωνκοινοτικώνοργάνων ανήκει στην αποκλειστική δικαιοδοσία του ΔΕΚ,πρέπει να διατυπωθεί προς το Δικαστήριο αυτό, κατά ταοριζόμενα στο άρθρο 234 παρ. 3 της αυτής Συνθήκης,προδικαστικόερώτημα.

b. Η έννοια της οδηγίας δεν είναι ούτε προφανής ούτεαπηλλαγμένηαμφιβολιών.

3. ΔΕΚ2008–«ΒασικόςΜέτοχος»‐14παρ.9Συντ.καισυμβατότηταμεοδηγίαγιατηνανάθεσηδημοσίωνέργων.a. Όσοναφοράτηναναγκαιότητακαιτολυσιτελέςτωνερωτημάτωντο εθνικό δικαστήριο είναι αρμόδιο να κρίνει και φέρει τηνευθύνηγιααυτό.

b. Το ΔΕΕ δεν μπορεί να αρνηθεί την απάντηση σε προδικαστικόερώτημαπαράμόνοανπρόκειταιγια: Ερώτημα το οποίο είναι προδήλως άσχετο ως προς τηνζητούμενηερμηνείαμετοαντικείμενοτηςκύριαςυπόθεσης.

Πρόβλημαυποθετικήςφύσης Πρόβλημαγιατοοποίοτοδικαστήριοδενέχειτοαπαραίτητονομικόήπραγματικόυλικόώστεναδώσειχρήσιμηαπάντηση.

c. Ηεν λόγωοδηγίαρυθμίζει κατά τρόπο εξαντλητικό τους λόγουςπουμπορούν ναδικαιολογήσουν τοναποκλεισμό του εργολήπτηαπότονδιαγωνισμό.Ωστόσοτοκράτοςδενκωλύεταιαπότηνοδηγίαναπροβλέψεικαιάλλαμέτρααποκλεισμούαπότηνσυμμετοχή προς τον σκοπό της διασφάλισης της ίσηςμεταχείρισης και της διαφάνειας ΥΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΗΟΤΙΑΥΤΑΔΕΝΥΠΕΡΒΑΙΝΟΥΝΤΟΑΝΑΓΚΑΙΟΜΕΤΡΟ.

d. ΤοδικαστήριοΔΕΝείναιαρμόδιονααποφαίνεταιστοπλαίσιοτουπροδικαστικού επί της συμβατότητας του εθνικού δικαίου με τοενωσιακό.

e. ΤοαμάχητοτεκμήριοεπηρεασμούθεωρείταιαπαράδεκτοκατάτοΔΕΕ καθώς υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο και δεν δίδει στουςβασικούς μετόχους την δυνατότητα να αποδείξουν ότι δενυφίσταταιπραγματικόςκίνδυνοςγιατηνδιαφάνειακαιίσημεταχείριση.

4. ΑπόφασηΟλομελείας2011μετάτοπροδικαστικόa. Το άρθρο 14 παρ. 9 του συντάγματος θεσπίστηκε με σκοπό τηναποτροπήτουκινδύνουασκήσεωςαθέμιτηςεπιρροήςαπόταμέσα ενημέρωσης στην διαδικασία της αναθέσεως τωνδημοσίωνέργωνπρομηθειώνκαιυπηρεσιώνενισχυόμενηςμετοντρόποαυτότηςόληςοικονομικήςλειτουργίαςτουκράτους.

b. Ο συνταγματικός νομοθέτης ανέθεσε στον κοινό νομοθέτη ονπροσδιορισμό των κυρώσεων και όρισε ότι η απαγόρευσησύναψηςσύμβασηςήηακύρωσηήδησυναφθείσηςείναιμιαεκτωνπολλώνδυνατώνκυρώσεων.

c. Οκοινόςνομοθέτηςλοιπόνεξουσιοδοτείταιναεπιλέξειτις,κατάτην εκτίμησή του, κατάλληλες κυρώσεις, οι οποίες, κατά τηνρητήδιάταξητηςπαρ.9τουάρθρου14τουΣυντάγματος,«μπορείναφθάνουνμέχρι…καιτηναπαγόρευσησύναψηςήτηνακύρωσητηςσχετικήςσύμβασης».Οκοινόςνομοθέτηςέχειλοιπόνευχέρειακατάτονκαθορισμότωνπροσφορότερωνόρωνγιατηνσυνδρομήτουασυμβιβάστουενόψειτωνεξελισσόμενωνκοινωνικώνκαιοικονομικών συνθηκών και των πολιτικών του εκτιμήσεων,καθώς και των υποχρεώσεων της Χώρας ως μέλους τηςΕυρωπαϊκήςΈνωσης.

d. Σκοπόςτου14παρ.9είναιηαποτροπήμόνοντηςσυγκεκριμένηςαθέμιτης επιρροής, που μπορεί να ασκηθεί στα πλαίσια μιαςδιαδικασίας αναθέσεως δημοσίας συμβάσεως, με σκοπό τηνεπίτευξησυνάψεωςτηςσχετικήςσυμβάσεως.

e. Μπορεί να επιβληθεί ως κύρωση η απαγόρευση σύναψης ή ηακύρωση της σύμβασηςμόνοστηνπερίπτωση, κατά την οποίασεδιαδικασίαγιατηνανάθεσηδημοσίαςσυμβάσεωςσυμμετέσχεπρόσωπο(φυσικόήνομικό),στοοποίοσυνέτρεχεμιααπότιςωςάνωασυμβίβαστες ιδιότητεςκαι τοοποίο, περαιτέρω, κατάτηδιαδικασίατηςαναθέσεωςαπότιςαρμόδιεςαναθέτουσεςαρχέςπροέβη αποδεδειγμένα σε παράνομη ή αθέμιτη ενέργεια ,προκειμένου να επιτύχει να του ανατεθεί, τελικώς, η εν λόγωδημόσια σύμβαση,με αποτέλεσμα να παραβιασθούν οι αρχέςτης προστασίας κατά του αθεμίτου ανταγωνισμού και τηςδιαφάνειας.

f. Ανερμηνευόταναντίθεταηδιάταξηαυτήτου14παρ.9θαήταναντίθετηστηναρχήτηςαναλογικότητας,ηοποίακατοχυρώνεταιτόσοστηνΕλληνικήέννομητάξηόσοκαιστηνκοινοτικήηοποίακατάτηνρητήβούλησητουαυτούσυνταγματικούνομοθέτηπρέπειναεφαρμόζεταιστηνεσωτερικήέννομητάξη.Ηερμηνείααυτήτωνδιατάξεων του άρθρου 14 παρ. 9 του Συντάγματος, ενισχύεταιάλλωστεκαιαπότηνερμηνευτικήδήλωσητουάρθρου28τουΣυντάγματος από την οποία προκύπτει η υποχρέωσηεναρμόνισηςτωνσυνταγματικώνδιατάξεωνμετουςκανόνεςτουκοινοτικούδικαίου,πουαποτελεί,καιτηνεκπεφρασμένηβούλησητουαναθεωρητικούνομοθέτη

g. Μόνηησυνδρομήμιαςεκτωνασυμβιβάστωνιδιοτήτωνδενμπορεί να οδηγήσει στην απαγόρευση αναθέσεως δημοσίαςσυμβάσεως, αν δεν αποδεικνύεται, περαιτέρω, ότι κατά τη

διαδικασία της αναθέσεως της συγκεκριμένης δημόσιαςσυμβάσεωςτο ενλόγωπρόσωποτοφέροντηνπροαναφερθείσαιδιότητα προέβη αποδεδειγμένα σε παράνομη ή αθέμιτηενέργεια,προκειμένουναεπιτύχεινατουανατεθεί,τελικώς,ηενλόγωδημόσιασύμβαση.

ΣΤ.ΈλληναςΔικαστής–ΥπεροχήΚοινοτικού

1. Πρωτ.Αθηνών1992–4παρ.4Συντ. Γίνεται επίκληση της νομολογίας του ΔΕΚ για την άσκηση

τηςάμεσηςήέμμεσηςδημόσιαςεξουσίας.

2. Εφ.Αθ.1992–διατάξειςοδηγίαςωςobitterdictum Ως obiter dictum κρίθηκε ότι οι διατάξεις οδηγίας της ΕΟΚ

έχουν υπερσυνταγματική ισχύ χωρίς να συντρέχειπερίπτωσησύγκρουσης.

3. ΣτΕ1994–Τμήμα–Απαγόρευσηεξόδουοφειλετώναπότηχώρα ΚατάτηνπλειοψηφίαμετάτηνέναρξητηςΣυνθήκηςγιατην

“Ευρωπαϊκή Ενωση” η κοινοτική έννομη τάξη έχειυπερσυνταγματικήισχύ.

Κατά την μειοψηφία όμως που έγινε πλειοψηφία στηνΟλομέλεια δεναντίκειται η απαγόρευσηστο 5παρ. 3 και 4συντ.και5ΕΣΔΑούτεέχειεφαρμογήτο1ΠΠΠΕΣΔΑ.

4. ΣτΕ1997–Τμήμα–Απαγόρευσηεξόδουοφειλετώναπότηχώρα ΚατάτηνπλειοψηφίαμετάτηνέναρξητηςΣυνθήκηςγιατην

“ΕυρωπαϊκήΕνωση”ηκοινοτικήέννομητάξηέχειυπερσυνταγματικήισχύ.

οεθνικόςδικαστήςκρίνεικαιαυτεπαγγέλτωςτοσύμφωνονεθνικήςκανονιστικήςρυθμίσεωςπροςτοκοινοτικόνδίκαιο.

5. ΣτΕ1998–Ολομέλεια–Απαγόρευσηεξόδουοφειλετών Η απαγόρευση εξόδου δεν προσκρούουν στο άρθρο 5 του

Συντάγματος και ειδικότερα στις παραγράφους 3 και 4αυτού.

Κατάτημειοψηφία,οισχετικέςμετηνελεύθερηκυκλοφορίαδιατάξεις του πρωτογενούς και παράγωγου κοινοτικούδικαίου δεν εφαρμόζονται σε καταστάσεις που δεν έχουν

κανέναεπαρκέςσυνδετικόστοιχείομεοποιαδήποτεαπότιςκαταστάσειςπουρυθμίζειτοκοινοτικόδίκαιο.

Η συγκεκριμένη περίπτωση δεν εμπίπτει στο πεδίο τουκοινοτικούδικαίου.

6. ΑΠ2011–Υπερίσχυσηέναντικάθεάλληςδιάταξης Το κοινοτικό δίκαιο, υπερισχύει κάθε άλλης αντίθετης

διατάξεωςτουεσωτερικούδικαίου,κατάτοάρθρο28§1τουΣυντάγματος,βάσειτουοποίουηΕλλάδαπροσχώρησεστιςΕυρωπαϊκέςΚοινότητες

7. ΣτΕ1999–Σύμφωνημετοκοινοτικόδίκαιοερμηνεία Χρησιμοποίηση της ερμηνείας της φορολογικής απαλλαγής

του κοινοτικού δικαίου προκειμένου να ερμηνεύσει το 78παρ. 2 με τρόπο ώστε να μην αφορά τη θέσπιση μέτρωνεπιβεβλημένων από την υποχρέωση ανάκτησης κρατικήςενίσχυσης.

«ηαναδρομικήάρσηφορολογικήςαπαλλαγήςπουχορηγήθηκεκατά παράβαση του κοινοτικού δικαίου δεν εμπίπτει στοπεδίο εφαρμογής του άρθρου 78 παράγραφος 2Συντάγματος,διότιηδιάταξηαυτήαποβλέπειστηναποφυγήτης, ειςβάροςτηςασφάλειαςδικαίου, επιδίωξηςτωνσκοπώντου φόρου από τον νομοθέτη και δεν αφορά πάντως τηθέσπιση μέτρων επιβεβλημένων από την υποχρέωσηανάκτησηςκρατικήςενίσχυσης»

8. ΑΠ2011–Σύμφωνηερμηνεία Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να λαμβάνουν όλα τα

κατάλληλα μέτρα ώστε να εξασφαλίσουν την εκπλήρωσητωνυποχρεώσεωνπουαπορρέουναπότησυνθήκη.

Ηυποχρέωσησύμφωνηςμετοκοινοτικόδίκαιοερμηνείαςτουεθνικού δικαίου, η οποία απορρέει από την αρχή τηςυπεροχής του, υφίσταται και πριν από την πάροδο τηςπροθεσμίαςπροσαρμογήςτηςνομοθεσίαςτωνκρατών‐μελώνστιςαπαιτήσειςτηςσχετικήςΟδηγίας.

9. ΑΕΔ1999–Συμφωνίανόμουπροςτοκοινοτικό Δεν υπάγεται στην δικαιοδοσία του Α.Ε.Δ. η άρση της

αμφισβήτησης ως προς τη συμφωνία διατάξεως τυπικούνόμουπροςκανόνατουκοινοτικούδικαίου.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ιδιοκτησία–Περιουσία

Διαφορές17Συντ.και1ΠΠΠΕΣΔΑ

17Συντ. 1ΠΠΠΕΣΔΑΠροστασίατηςιδιοκτησίας Προστασίατηςπεριουσίας(ευρύτερη)«Τα δικαιώματα που απορρέουν απόαυτή δεν μπορούν να ασκούνται σεβάροςτουγενικούσυμφέροντος»

Στέρηση της ιδιοκτησίας μόνο γιαλόγους δημοσίας ωφελείας υπό τουςόρους του Διεθνούς Δικαίου και τωνγενικώναρχών.

ΑναγκαστικήΑπαλλοτρίωση: Γιαλόγουςδημόσιαςωφέλειας Ότανκαιόπωςονόμοςορίζει Πλήρης και προηγούμενηαποζημίωση

Προσωρινός προσδιορισμός κατάτονχρόνοτηςσυζήτησης

Εξαίρεσηστηνπλήρη:«προκειμένουνα εκτελεστούν έργα γενικότερηςσημασίας για την οικονομία […]επιτρέπεται η πραγματοποίησηεργασιών και πριν τον καθορισμόκαι καταβολή αποζημίωσης υπό τονόρο καταβολής ευλόγου τμήματοςκαιπλήρουςεγγύησης»

ΑναγκαστικήΑπαλλοτρίωση: Νομολογιακή καθιέρωση τηςαποζημίωσης μέσω της αρχής τηςαναλογικότητας και ως γενικήαρχήτουδιεθνούςδικαίου.

Όχι απαραιτήτως πλήρης καιπροηγούμενη

Μέχρι πρότινος τα Ελληνικάδικαστήρια δεν παρείχαν προστασίαστην de facto απαλλοτρίωση, στηνουσιαστική απομείωση τηςχρησιμότητας του ακινήτου χωρίς ναέχει υπάρξει απαλλοτρίωση strictosensu.

Το ΕΔΔΑ παρέχει προστασία στηνπερίπτωση της de factoαπαλλοτρίωσης.

Νομολογία

ΆρειοςΠάγος

ΑΠ1998:ΑρχικάοΑΠπροστάτευεταενοχικάδικαιώματαόχιμετοάρθρο17τουΣυντ.τοοποίοκατάπάγιανομολογίααφοράμόνοταεμπράγματαδικαιώματααλλάμέσωτουάρθρου1ΠΠΠΕΣΔΑ.

ΑΠ2007:Στηνπιοπρόσφατηνομολογία τουπροστατεύει ταενοχικάδικαιώματαμεβάσητοάρθρο1ΠΠΠΕΣΔΑκαιτουάρθρο17Συντ.

ΣυμβούλιοτηςΕπικρατείας

Κατά απολύτως παγία νομολογία του Δικαστηρίου τοάρθρο 17 προστατεύει υπό την έννοια της ιδιοκτησίαςμόνοταεμπράγματαδικαιώματακαιόχιταενοχικά.

ΣτΕ 2003: Αντικείμενο προστασίας του 17 είναι ταεμπράγματαδικαιώματα.

ΣτΕ 2012: στο πεδίο εφαρμογής του 17 Συντ. δενπεριλαμβάνονταιταμισθολογικάδικαιώματατωνυπαλλήλων.

Σε ορισμένες αποφάσεις το ΣτΕ κάνει σωρευτικήεπίκληση τόσο του 17 Συντ. όσο και του 1 ΠΠΠ ΕΣΔΑχωρίςνακάνεικάποιαδιάκριση.

ΕΔΔΑ

Βασικό χαρακτηριστικό της νομολογίας είναι ηπροσπάθεια υπαγωγής κοινωνικοασφαλιστικώνδικαιωμάτωνκαικοινωνικώνπαροχώνστηνέννοιατηςπεριουσίας.

Αρχικά,μεδύοαποφάσειςτο1986τοΕΔΔΑαναγνώρισεεμμέσως ότι οι αξιώσεις σε παροχές από τιςυποχρεωτικές κοινωνικές ασφαλίσεις χαίρουνπροστασίας ως περιουσιακά δικαιώματα εφόσονχρηματοδοτήθηκανενμέρειαπότονδικαιούχο.

Στην απόφαση Gaygusuz v. Austria: παραμένει ασαφέςποιασημασίααποδίδεταιστοκριτήριοτηςκαταβολήςίδιωνεισφορών από τον δικαιούχο μιαςκοινωνικοασφαλιστικήςπαροχής.

Stec v. UK – 2005: Περιλαμβάνεται στην έννοια τηςπεριουσίαςτοεπίδομαχαμηλούεισοδήματοςανεξάρτητοαπόανταποδοτικήεισφορά.

ΑναγκαστικήΑπαλλοτρίωση

ΣτΕ 1995: Δεν συνιστά παράλειψη οφειλόμενης νόμιμηςενέργειας, ούτε αντίκειται στο 17 Συντ. η σιωπηρή άρνησητης διοίκησης να άρει απαλλοτρίωση μετά από 21 έτηλόγω μη εκπλήρωσης του σκοπού της όταν αυτόδικαιολογείταιαπότηφύσηκαιτηνέκτασητουέργου.

ΑΠ 1991 – «Κατρικαρίδης» και 1998:Είναι συνταγματικότο αμάχητο τεκμήριο ωφελείας των παρόδιωνιδιοκτητών.

ΕΔΔΑ «Κατρικαρίδης v. Greece» ‐ 1996: Το αμάχητοτεκμήριο αντίκειται στο άρθρο 1 ΠΠΠ ΕΣΔΑ καθώς δενυπάρχειηπροϋπόθεσητηςαρχήςτηςαναλογικότητας.

Πολ. Πρωτ. Θεσπρωτίας 2012: Το αμάχητο τεκμήριοαντίκειταιστοάρθρο1ΠΠΠΕΣΔΑ.

Περιορισμοίτης

ιδιοκτησίαςπουδενείναιαναγκαστικήαπαλλοτρίωση

ΣτΕ2012:o Τα εμπράγματα δικαιώματα επί ακινήτου προστατεύονταιστοπλαίσιοτουπροορισμούτουακινήτουοοποίοςκαθορίζεικαιτοπλαίσιοεπιτρεπτώνχρήσεωναυτού.

o Στο πλαίσιο της προστασίας του περιβάλλοντος είναιδυνατήηλήψημέτρωνπουναπεριορίζουντοφάσματωνδυνατών χρήσεων του ακινήτου ή της εντάσεως τηςεκμεταλλεύσεώςτου.

o Τα μέτρα αυτά υπαγορεύονταιαπό το δημόσιο συμφέρονκαι πρέπει να θεσπίζονται βάσει αντικειμενικώνκριτηρίωνκαιμεβάσητηναρχήτηςαναλογικότητας.

o Ακόμη και στην περίπτωση που στερείται ουσιωδώς ηχρήσητηςιδιοκτησίαςαυτόδενσημαίνειότιαναιρείταιη νομιμότητά τους αλλά γεννάται αξίωση προςαποζημίωση.

o Σεκάθεπερίπτωσηπροϋπόθεσηείναιοπεριορισμόςαυτόςναμηνυπερβαίνειτοεύλογοόριοανοχήςκαιαλληλεγγύηςπουδικαιούταινααξιώνειτοκράτοςαπότουςπολίτεςβάσει του25 παρ.4 και να μη μεταβάλλεται σε θυσίαελαχίστωνκατάτο4παρ.5.

o Πρέπει σύμφωνα και με το 1 ΠΠΠ ΕΣΔΑ να εξασφαλίζεταιδίκαιη ισορροπία μεταξύ των απαιτήσεων του γενικούσυμφέροντος του κοινωνικού συνόλου και των απαιτήσεωνγιατηνπροστασίατωνθεμελιωδώνδικαιωμάτων.

o Το ζήτημα της αποζημίωσης είναι αυτοτελές και δενεπηρεάζειτηνκρίσηπερίνομιμότηταςτουμέτρου.

o Η απουσία ρήτρας αποζημίωσης στη σχετική σύμβαση δενασκείεπιρροήστηνκρίσηπερίτηςνομιμότητας.

ΑρχήτηςΠροστατευόμενηςΕμπιστοσύνης

Ορισμός

Είναιενδιάθετηψυχολογικήκατάστασητουδιοικουμένου. Η σταθερότητα ορισμένης νομικής κατάστασης που τον αφορά του

επιτρέπει να προσδοκά στην συνέχεια αυτής και να προβαίνει σεεπιλογέςμεμακροπρόθεσμεςσυνέπειεςγιατον ίδιο,τηνοικογένειάτουκαιτοκοινωνικόσύνολο.

Λειτουργεί σε σύνδεση με αντικειμενικά στοιχεία που αίρουν τονυποκειμενικό της χαρακτήρα και της δίνουν τον χαρακτήρα τηςπεποίθησηςπουθαείχευπόπαρόμοιεςσυνθήκεςοοποιοσδήποτεμέσος,συνετόςκοινωνός.

Δενυπάρχεισυγκεκριμένοςνομολογιακόςορισμός.

Νομικήθεμελίωση

Αποτελεί έκφανση της αρχής της ασφάλειας του δικαίου η οποίααπορρέει από την συνταγματικώς κατοχυρωμένη αρχή του κράτουςδικαίουστοάρθρο25Συντ.

Σειρά αποφάσεων του ΣτΕ την έχει θεμελιώσει σε επιμέρουςσυνταγματικάδικαιώματακαιιδίωςστο2παρ.1καιστο5παρ.1.

Αρχήτηςχρηστήςδιοίκησηςκαιτηςσυνέπειαςτηςδιοίκησης.

Νομολογία

Απορρέουναπότοκράτοςδικαίου

Ολ. ΣτΕ 2003: μη νόμιμη η μετά την πάροδο ευλόγουχρόνουκοινοποίησητηςανακλητικήςπράξηςπρογενεστέραςευμενούςπράξης.

Συνταγματικήαρχήη

Προστατευόμενηεμπιστοσύνη

Αρχικά το ΣτΕ (1994) θεώρησε ότι η αρχή τηςπροστατευόμενηςεμπιστοσύνηςέχειμενσυνταγματικήπροέλευση αλλά δεν την συνέδεσε με το ΚράτοςΔικαίου.

Στην συνέχεια με σειρά αποφάσεων θεμελίωσε τηνσυνταγματικήπροέλευσητηςαρχήςιδίωςσεσχέσημετηναναδρομική εφαρμογήτωννόμωνστηναρχήτηςασφάλειαςτουδικαίου,στοκράτοςδικαίουκαθώςκαιστα2παρ.1και5παρ.1:

o ΣτΕ 2002: Σε σχέση με την αναδρομική εφαρμογήνόμουπουπαρατείνειτονχρόνοπαραγραφήςαξιώσεωνκαι καταλαμβάνει αναδρομικώς ήδη περατωθείσεςβιοτικέςσχέσεις.Ηαρχήτηςνομικήςασφάλειαςκαιτηςπροστατευόμενης εμπιστοσύνης προκύπτουν ευθέωςαπότοΣύνταγμακαιιδίωςαπόταάρθρα2παρ.1και5παρ.1.

o ΣτΕ 2009: Έκδοση κανονιστικής πράξης κατάπαράβαση της κατοχυρωμένης στο25 Συντ. αρχής τουκράτουςδικαίου.

o ΣτΕ 2013: Σε σχέση με την προστασία τουπεριβάλλοντος και την διατήρηση των ευνοϊκώνρυθμίσεων για τα εκτός σχεδίου. Η προστατευόμενηεμπιστοσύνη αποτελεί ειδικότερη εκδήλωση τηςαρχής τηςασφάλειαςτουδικαίουπουαπορρέειαπότοΚράτοςδικαίουκαιιδίωςαπότιςδιατάξεις2παρ.1και5παρ.1.

ΜηΣυνταγματική

αρχήηΠροστατευόμενηεμπιστοσύνη

ΣτΕ2004:Σεσχέσημε την κατάργηση ευνοϊκής ρύθμισηςγια αποφοίτους της ΕΣΔΔ. Η αρχή της προστατευόμενηςεμπιστοσύνηςδενέχεισυνταγματικήκατοχύρωση.

ΣτΕ 2013: Η εξέταση της συνταγματικότητας τηςδιατάξεως σχετικά με την πρόσβαση στο επάγγελμα τουένστολου αστυνομικού αποτελεί συνταγματικήυποχρέωσητουΔικαστηρίουκαιπροέχειτηςκρίσεωςπερί παραβιάσεως αρχών ήσσονος νομικού επιπέδουόπως οι γενικές αρχές του διοικητικού δικαίου καιιδίως της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης τουδιοικουμένου.

Καιοιδύοεκδοχές

Το ΣτΕ σε μια απόφαση το 2005: Και με την εκδοχήακόμη ότι η αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης έχεισυνταγματική κατοχύρωση δεν επιτρέπεται να θέσειεκποδώνάλλησυνταγματικήδιάταξη.

Σχέσηπροστατευόμενηςεμπιστοσύνηςκαιμεταβολήςτηςνομολογίας

ΣτΕ2011:ΚαιηνομολογίατουΕΔΔΑκατ’αναλογίαμεταισχύοντα στην εσωτερική έννομη τάξη θα πρέπει ναθεωρηθεί βάσει της αρχής της προστατευόμενηςεμπιστοσύνης ότι καταλαμβάνει υποθέσεις πουδημιουργούνται μετά τη διαμόρφωσή της. Θα πρέπει ναδίδεται η δυνατότητα προσαρμογής της νομοθεσίας ή/καιτων συνταγμάτων κάθε κράτους στην εξελισσόμενηνομολογία.

ΣτΕ 2012: Όσον αφορά την μεταβολή της νομολογίαςσχετικά με το παραδεκτό των ενδίκων βοηθημάτωνβάσει των αρχών της προστατευόμενης εμπιστοσύνης,τηςαποτελεσματικήςδικαστικήςπροστασίαςκαιτου25παρ.1,δενμπορείτοαπαράδεκτοστοοποίοκαταλήγειηερμηνεία που υιοθετείται με μεταβολή της νομολογίας νακαταλάβει ένδικα βοηθήματα που παραδεκτώς είχανασκηθείυπότοπροηγούμενοκαθεστώς.

ΣτΕ 2013: απορρίπτεται ο ισχυρισμός βάσει τηςπροστατευόμενης εμπιστοσύνης στην προηγούμενηνομολογία του ΣτΕ σχετικά με την άσκηση ενδικοφανούςπροσφυγής καθώς δεν είχε διαμορφωθεί πάγιανομολογία του δικαστηρίου και η υπάρχουσανομολογίααφορούσετιςγενικέςδιατάξεις.

ΑΠ 2010: Η μεταστροφή της νομολογίας δεν θεμελιώνειπαραβίαση της αρχής της δικαιολογημένης εμπιστοσύνηςκαιτηςασφάλειαςδικαίου.

ΕΔΔΑ2010:ηπροστατευόμενηεμπιστοσύνηδενκρίνεταιως ικανή να θεμελιώσει δικαίωμα του ιδιώτη σεσυγκεκριμένηνομολογία.

Συνέπειεςσυνταγματικήςκατοχύρωσης

Δεσμεύεικαιτις3εξουσίες Επιβάλλει την ερμηνεία συνταγματικών και μη διατάξεων υπό το φώς

της. Δεσμεύειόχιμόνοκατάτοστάδιοτηςερμηνείαςαλλάκαικατάτοστάδιο

τηςσυμμόρφωσης Αποτελεί αυτοτελές συνταγματικό αγαθό υπαγόμενο σε στάθμιση με

άλλα.

Πεδίοεφαρμογής

Επέκτασητηςεφαρμογήςσεόλοτοπεδίοτουδιοικητικούδικαίου Εξαίρεσηαποτελείτοπεδίοτουεσωτερικούφορολογικούδικαίουμετο

ΣτΕναδέχεταιτηνεφαρμογήτηςμόνογιαυποθέσειςπουαφορούντονεπιρριπτόμενοστηνκατανάλωσηφόροκύκλουεργασιών

Επίκλησηέναντικαιτωντριώνεξουσιών.

ΑρχήτηςΠροστατευόμενηςΕμπιστοσύνηςστοΔίκαιοΕΕ

Νομολογιακήκατοχύρωση

Πρώτηαναφοράσευπόθεσητου1960 Το 1974 στην υπόθεση Fabricants du papier v. Commission ετέθη το

ζήτηματηςδημιουργίαςευλόγωνπροσδοκιώναπότηνδράσηήμηδράσητηςδιοίκησης.

Επίσηςτο1974στηναπόφασηDeukaαναγνωρίστηκεωςαναπόσπαστοκομμάτιτηςενωσιακήςέννομηςτάξης.

Το1980αναγνωρίστηκεωςθεμελιώδηςαρχήτουκοινοτικούδικαίου.

Προϋποθέσεις

Σεκάθεπερίπτωσηπουτοαρμόδιοκοινοτικόόργανοδημιούργησεστονδιοικούμενοβάσιμεςπροσδοκίες,παρέχονταςακριβείςδιαβεβαιώσεις,οι

οποίες ήταν απαλλαγμένες από αιρέσεις, περιείχαν συγκλίνονταπληροφοριακά στοιχεία που προέρχονται από έγκυρες πηγές και είναισύμφωναμετουςισχύοντεςκανόνεςδικαίου.

Η προστατευόμενη εμπιστοσύνη έχει αντικειμενική και υποκειμενικήδιάσταση:

o Αντικειμενική: βάσιμες προσδοκίες που δημιουργούνται με τηνεκτίμησηαντικειμενικώνστοιχείωνστονμέσο,σώφρονακοινωνότουοικείουκλάδουδραστηριότητας.

o Υποκειμενική: η προσωπική, ενδιάθετη εκτίμηση δεδομένων οιοποία αναιρεί την προβλεψιμότητα μιας μεταβολής καιδικαιολογεί τυχόν διαφοροποίηση από την αντικειμενικήδιάσταση.

Πεδίοεφαρμογής

ΕπέκτασητηςεφαρμογήςσεόλοτοπεδίοτουΕυρωπαικούδικαίου Επίκλησηέναντιτηςεκτελεστικής,δικαστικήςκαινομοθετικήςεξουσίας

τωνκρατώνμελώνκαιτωνκοινοτικώνοργάνων.

Συνέπειεςεφαρμογής

Διατήρησητηςισχύοςτουυφιστάμενουμέτρου. Υποχρέωση θέσπισης μεταβατικών διατάξεων (ιδιαιτέρως στο πεδίο

τηςαναδρομικήςεφαρμογήςδιατάξεως) Χορήγησηαποζημίωσηςωςultimumrefugium

Μικρήπρακτικήαποτελεσματικότητα

Δυσχέρεια θεμελίωσης λόγω της έμφασης που δίνεται στηναντικειμενικήπτυχήτηςπροστατευόμενηςεμπιστοσύνης.

Ακόμηκαιότανεντέλειγίνεταιδεκτήηρητήθεμελίωσήτηςυπερισχύεισυνήθως το δημόσιο συμφέρον της ΕΕ (ιδίως στην επιστροφήαχρεωστήτωςκαταβληθέντωνενισχύσεων).

ΑρχήτηςΠροστατευόμενηςΕμπιστοσύνηςστηνΕΣΔΑ

Νομολογιακήκατοχύρωση

Έλλειψη συγκεκριμένου ορισμού και έμφαση στο στοιχείο τηςπροβλεψιμότητας της μεταβολής ως συστατικό στοιχείο τηςαρχής.

Πρώτηαναφοράτο1991στηναπόφασηFredinv.Sweden. Στο πλαίσιο της ΕΣΔΑ η αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης

σταθμίζεταιμετηνειδικότερηέκφανσητουδημοσίουσυμφέροντοςπου

απαιτεί την μεταβολή της υφιστάμενης υπέρ του διοικούμενουκατάστασης.

Πεδίοεφαρμογής

Κυρίωςστοάρθρο1τουΠΠΠΕΣΔΑ Άρθρο6ΕΣΔΑ Σεθέματαδιαχρονικούδικαίου:

o Σεποινικέςυποθέσειςo Σεμηποινικέςυποθέσειςo Σεσυνταξιοδοτικέςυποθέσειςo Συχνά χρησιμοποιείται προκειμένου να θεμελιώσει την

υποχρέωσηθέσπισηςμεταβατικώνδιατάξεων Η προστατευόμενη εμπιστοσύνη δεν θεμελιώνει δικαίωμα του

διοικούμενουσεσυγκεκριμένηνομολογία.

ΕιδικέςΚυριαρχικέςΣχέσεις

Α.Περιορισμοί

Αστυνομία

Ολ.ΣτΕ1978:οιπεριορισμοίσταδικαιώματαείναιαποδεκτοίμόνο όταν αφορούν τις συνθήκες υπηρεσίας καιδικαιολογούνται από δημόσιο συμφέρον.Αντισυνταγματικήηαπαίτησηγιαάδειανυμφεύσεως.

ΣτΕ 2001: Δικαίωμα ελευθερίας έκφρασης αστυνομικών.Αντισυνταγματική η απαίτηση άδειας των προϊσταμένων γιαδημοσίευσηδήλωσηςήγνώμης.Αντίθεσηστα:14Συντ.και10ΕΣΔΑ.

Στρατός

ΣτΕ 1986: Δικαίωμα ελευθερίας έκφρασης αξιωματικώναεροπορίας.ΑντισυνταγματικήηαπαίτησηάδειαςτουΥπ.Εθν.Αμύνηςγιαδημοσίευσηδήλωσηςήγνώμης.

ΣτΕ 2005: Αντισυνταγματική η διάταξη του ΠειθαρχικούΚώδικαότιτογεγονόςκαιμόνοτηςδημοσίευσηςγνώμηςχωρίςπροηγούμενη άδεια της Υπηρεσίας συνιστά πειθαρχικόπαράπτωμα.Αντίθεσηστα:14Συντ.και10ΕΣΔΑ.

ΣτΕ 2008:Η σύναψη, η διάλυση και η διατήρηση ερωτικώνσχέσεων δεν μπορούν αυτοτελώς να χαρακτηρισθούν ωςαπρεπήςδιαγωγήπαράμόνοότανσυνεπάγονταιάμεσηκαισαφή παράβαση του υπηρεσιακού καθήκοντος ήσυνιστούνεκμετάλλευσητηςυπηρεσιακήςιδιότητας.

ΔΕφ2009:Ως προς την άσκηση του δικαιώματος ελευθερηςεκδηλώσεωςτηςσκέψηςκαιτηςγνώμηςστουςστρατιωτικούς,οι οποίοι τελούν σε καθεστώς ειδικής και ηθελημένηςεξουσιάσεωςμετοκράτος,μπορούνναεπιβληθούντόσοοιγενικοί περιορισμοί όσο και ειδικότεροι περιορισμοί πουδικαιολογούνται από την φύση της σχέσεως και τωνυποχρεώσεων που απορρέουν από αυτήν, ιδίως τηςυποχρέωσηςπειθαρχίας.Σεκάθεπερίπτωσηοιπεριορισμοίαυτοί δεν θα πρέπει να αναιρούν στην ουσία τους τοδικαίωμα.

ΣτρατιωτικέςΝοσηλευτικές

σχολές

ΣτΕ επεξεργασία κ.ΠΔ 2006: Δεν είναι παραδεκτή ηαπαίτηση οι υποψήφιοι να έχουν ελληνική καταγωγή καθώςκαι να είναι άγαμοι άνευ τέκνων. Επίσης είναι μη νόμιμη ηαπαίτησηάδειαςγιαδημοσίευσηστοντύπο.

Σχολείο

ΣτΕ1995:o Οιμαθητέςστοπλαίσιοτηςειδικήςκυριαρχικήςσχέσηςτουσχολείου και προκειμένου να εξασφαλισθεί η εύρυθμηλειτουργία,ηπειθαρχίακαινααναπτυχθείκατάτο16Συντ.η θρησκευτική τους συνείδηση είναι υποχρεωμένοι ναμετέχουν στις θρησκευτικές εκδηλώσεις και στομάθηματωνθρησκευτικών.

o Αν όμως ο μαθητής ή ο κηδεμόνας του δηλώσουν ότιγιαλόγους θρησκευτικής συνείδησης δεν επιθυμούν ναμετέχουν στις θρησκευτικές εκδηλώσεις και στο μάθημα

των θρησκευτικών, τότε ο διευθυντής έχει υπηρεσιακόκαθήκοννατοεπιτρέψειχωρίςκαμίακύρωση.

o Ακόμη κι αν δεν επικαλούνται θρησκευτική συνείδηση οδιευθυντής έχει την υποχρέωση να διερευνήσει τοενδεχόμενο.

o Επιπλέον, μπορεί να αρνηθεί την δημόσια προσευχή γιαπροσωπικούς λόγους όπως έλλειψη θάρρους, δυσαρθρία ήάλλαπροβλήματα.

Β.Δικαστικόςέλεγχοςπεριορισμών

ΜέτραΕσωτερικής

τάξης

ΣτΕ 1980: Η πράξη του Συλλόγου καθηγητών εφόσοναποσκοπεί στην ομαλή λειτουργία και την πειθαρχία στοσχολείοδεν είναι επιδεκτικήπροσβολήςωςμέτρο εσωτερικήςτάξης.

ΣτΕ1989,1990,1994:o Οιπράξειςτωνσχολικώνοργάνωνπουεπιβάλλουνποινέςεκτός της ποινής αλλαγής σχολικού περιβάλλοντος,αποσκοπούν στην διατήρηση της πειθαρχίας και τηςομαλής λειτουργίας του σχολείου και αποτελούν μέτραεσωτερικήςτάξης.

o Η ποινή της αλλαγής σχολικού περιβάλλοντος λόγω τηςσημασίας της, της βαρύτητάς της καθώς και τωνάμεσων δυσμενών συνεπειών που έχει στους μαθητέςαποτελεί εκτελεστή διοικητική πράξη. Το ίδιο είπε και τοΕΔΔΑστηναπόφασηΒαλσάμηv.Greeceσύμφωναμετοοποίο κριτήριο είναι αφενός η βαρύτητα της ποινήςαφετέρου το κατά πόσο το συγκεκριμένο μέτροπροσβάλλει τον διοικούμενο όχι μόνο ως μέλος τηςομάδαςαλλάκαιωςάτομο.

ΣτΕ1995:Ο δυσμενής χαρακτηρισμός της διαγωγής μαθητήελέγχεταιακυρωτικάμόνοωςπροςτηναιτιολογία.

ΣτΕ1996:ΜόνηεκτελεστήείναιηπράξηπουεξεδόθηεπίτηςασκήσεωςθεραπείαςστονΣύλλογοδιδασκόντων.

ΣτΕ 1997: Η καθιέρωση ενιαίου συστήματος ελέγχου τηςπροσελεύσεωςκαιαποχωρήσεωςτωνδημοσίωνυπαλλήλωνμετην χρήση κάρτας αποτελείμέσο εσωτερικής τάξης καθώςσκοπός είναι ο έλεγχος τηρήσεως των υποχρεώσεων τωνδημοσίων υπαλλήλων και καθιερώνεται στο πλαίσιο τηςιεραρχικήςσχέσεωςπουτουςσυνδέειμετοδημόσιο.Σκοπόςείναιηομαλήκαιαπρόσκοπτηλειτουργίατηςυπηρεσίας.

ΣτΕ 1998: Η απόρριψη των αναφορών παραπόνωναξιωματικών σχετικά με διαταγές ανωτέρων τουςαξιωματικών για την εκτέλεση υπηρεσίας αποτελεί μέτροεσωτερικήςτάξης.

ΣτΕ 2001: Η εσωτερική οργάνωση της εργασίας ενόςτμήματοςνοσοκομείουενόψεινέωνσυνθηκώνλειτουργίαςκαι

η κατανομή των γιατρών σε τμήματα δεν θίγει τηνδιοικητικήκαιεπιστημονικήαυτοτέλειακάθετμήματοςκαι αποσκοπεί στον συντονισμό της λειτουργίας, τηνεύρυθμηλειτουργίακαιτηνεξυπηρέτησητωνασθενών.

ΣτΕ2006:Ο ορισμόςως ΕπόπτηΕπιφυλακής συνιστά μέτροεσωτερικήςτάξης.

ΕκτελεστέςΔιοικητικέςΠράξεις

ΣτΕ 1991, 1995: Οι πράξεις του Συλλόγου ΔιδασκόντωνΙδιωτικού Σχολείου με τις οποίες χαρακτηρίζεται ηδιαγωγή του μαθητή ως κοσμία υπόκεινται σε έλεγχονομιμότητας από τον Υπουργό Παιδείας , ο οποίοςασκείταικαιαυτεπαγγέλτως. Τυχόνδυσμενήςγιατονμαθητήπράξητου προϊσταμένου που εκδίδεται ύστερα από τον έλεγχονομιμότηταςείναιεκτελεστήδιοικητικήπράξη.

ΣτΕ 1989, 1994: Η ποινή της αλλαγής σχολικούπεριβάλλοντοςλόγωτηςσημασίαςτης,τηςβαρύτητάςτηςκαθώς και των άμεσων δυσμενών συνεπειών που έχειστους μαθητές αποτελεί εκτελεστή διοικητική πράξη. Το ίδιοείπεκαιτοΕΔΔΑστηναπόφασηΒαλσάμηv.Greeceσύμφωναμε το οποίο κριτήριο είναι αφενός η βαρύτητα της ποινήςαφετέρου το κατά πόσο το συγκεκριμένο μέτροπροσβάλλειτονδιοικούμενοόχιμόνοωςμέλοςτηςομάδαςαλλάκαιωςάτομο.

ΣτΕ1996:ΕκτελεστήείναιηπράξημετηνοποίααπορρίφθηκεύστερααπόνέαέρευνατηςυποθέσεωςηαίτησηθεραπείαςπουασκήθηκεκατάτηςπράξηςτουΣυλλόγουΔιδασκόντωνμετηνοποίαηφοίτησηχαρακτηρίσθηκεωςανεπαρκής.

ΣτΕ1997:Οιπράξεις τουΣυλλόγουΔιδασκόντων ΙδιωτικούΣχολείου με τις οποίες χαρακτηρίζεταιως ανεπαρκής ηφοίτησηυπόκεινταισεέλεγχονομιμότηταςαπότονΥπουργόΠαιδείας , ο οποίος ασκείται και αυτεπαγγέλτως. Τυχόνδυσμενής για τον μαθητή πράξη του προϊσταμένου πουεκδίδεται ύστερα από τον έλεγχο νομιμότητας είναιεκτελεστήδιοικητικήπράξη.

ΔιαχρονικόΔίκαιο

ΡυθμιζόμενεςστοΣύνταγμαπεριπτώσεις

7παρ.1Συντ.:“Έγκλημαδενυπάρχειούτεποινήεπιβάλλεταιχωρίςνόμοπου να ισχύειπριναπό την τέλεση τηςπράξης και να ορίζει ταστοιχείατης. Ποτέ δεν επιβάλλεται ποινή βαρύτερη από εκείνη που προβλεπότανκατάτηντέλεσητηςπράξης.”

77παρ.2Συντ.:“Νόμοςπουδενείναιπράγματιερμηνευτικόςισχύειμόνοαπότηδημοσίευσήτου.”

78 παρ. 2 Συντ. : “Φόρος ή άλλο οποιοδήποτε οικονομικό βάρος δενμπορείναεπιβληθείμενόμοαναδρομικήςισχύοςπουεκτείνεταιπέρααπό το οικονομικό έτος το προηγούμενο εκείνου κατά το οποίοεπιβλήθηκε.”

107 παρ. 1 Συντ. : “Η πριν από την 21 Απριλίου 1967 νομοθεσία μεαυξημένη τυπική ισχύ για την προστασία κεφαλαίων εξωτερικού* διατηρείτηναυξημένητυπικήισχύπουείχεκαιεφαρμόζεταικαιστακεφάλαια που θα εισάγονται στο εξής.” + Ν.Δ. 2687/1953 “Περίεπενδύσεων και προστασίας κεφαλαίων εξωτερικού” άρθρο 8 παρ. 5 :«Απαγόρευση αναδρομικής επιβολής φόρων σε επιχειρήσεις πουιδρύθηκανμεκεφάλαιαεξωτερικού.»

Θεωρίαγιατηνέννοια

Γνήσια: όταν η ουσιαστική έναρξη ισχύος του νόμου επεκτείνεται σεχρονικόδιάστημαπρογενέστεροτηςτυπικήςέναρξης ισχύοςτουμετηνδημοσίευση και καταλαμβάνει έννομες σχέσεις και καταστάσεις πουείχαν υπάρξει αποκλειστικά στο παρελθόν είτε έννομες σχέσειςπου διαρκούν κατά την δημοσίευσή του αλλά η νέα ρύθμισηανατρέχειστονπροτηςδημοσίευσηςχρόνο.

Μηγνήσιαήάμεσηεφαρμογή:ότανηνέαρύθμισηκαταλαμβάνειέννομεςσχέσεις που είχαν δημιουργηθεί προ της δημοσιεύσεως αλλά για τοχρονικόδιάστημαμετάτηδημοσίευση.

Κρατούσαάποψη: o Η αναδρομική εφαρμογή είναι κατά κανόνα επιτρεπτή με

συνταγματικό θεμέλιο αφενός την δημοκρατική αρχήαφετέρουτοεξαντιδιαστολήςεπιχείρηματωνρυθμιζόμενωνστοσύνταγμαπεριπτώσεων. 

o Κατ’ εξαίρεση μη επιτρεπτή όταν (το περιεχόμενο)προσκρούειστηναρχήτηςισότηταςήάλλοθεμελιώδεςδικαίωμαήότανπροσκρούειστηναρχήτηςδιάκρισηςτωνεξουσιών 

ΤΗΣ: o Ιδιαίτερο, αυτοτελές συνταγματικό πρόβλημα αυτό της

αναδρομικής εφαρμογής το οποίο πρέπει να εξετάζεταιχωριστάκαιπριναπότοπεριεχόμενοτουνόμου. 

o Κατ’ αρχήν μη επιτρεπτή η γνήσια αναδρομικότητα μεσυνταγματικό θεμέλιο την δημοκρατική αρχή και τηναρχή του κράτους δικαίου καθώς δεν γίνονταισεβαστέςοιεπιλογέςτουνομοθέτη. 

o Κατ’εξαίρεσηεπιτρεπτήόταν:  Η προηγούμενη ρύθμιση προσέκρουε σε ένα

δημοκρατικό‐δικαιοκρατικόσύνταγμα.  Το νομικό καθεστώς που αλλάζει προέρχεται από

έναν νομοθέτη που στερείτο δημοκρατικήςνομιμοποίησης. 

o Ακόμηκαιότανείναιεπιτρεπτήθαπρέπειονέοςνόμος:  Να μην προσκρούει στην αρχή της ασφάλειας του

δικαίου.  Να είναι επιτακτικά επιβεβλημένος για την

αποκατάστασητηςουσιαστικήςδικαιοσύνης  Ναμην εκτείνεται στοπαρελθόνπέραν τουευλόγου

χρόνου. o Μετά τον έλεγχο αυτό, κρίνεται η ουσιαστική

συνταγματικότητα του νόμου βάσει της συμφωνίας τουπεριεχομένου του με το σύνταγμα και την τυχόνπροσβολήάλλωνσυνταγματικώνδικαιωμάτων. 

Η αμεση εφαρμογη ειναι κατ΄αρχην επιτρεπτη και μονο σεεξαιρετικέςπεριπτώσειςμπορείηαρχήτουκράτουςδικαίουναθεμελιώσειπεριορισμούςτουνομοθέτη. 

1 

2 

3 

4 

Νομολογία

Έννοια

ΣτΕ 1962: Οι διατάξεις που τροποποιούν το υφιστάμενοκαθεστώς κοινωνικής ασφαλίσεως καταλαμβάνουν κατ’ αρχήνόλους τους ασφαλισμένους είτε έχουν την ιδιότητα αυτήκατά τον χρόνο θέσπισης των νέων διατάξεων είτε τηναποκτούν μεταγενέστερα και δεν τίθεται θέμααναδρομικήςεφαρμογήςστουςήδηασφαλισμένους.

ΑΠ 1997: Μεταβολή επί το δυσμενέστερον των όρωνσυλλογικής σύμβασης εργασίας. Ρητή διάκριση μεταξύγνήσιας και μη γνήσιας αναδρομικότητας. Μη γνήσιαυπάρχει όταν ο νόμος ρυθμίζει έννομες συνέπειες πουγεννήθηκαν μετά την έναρξη εφαρμογής του αλλάπηγάζουναπόπροϋπάρχουσεςέννομεςσχέσεις.

ΣτΕ2002:ηαναδρομικήρύθμισητότεείναιμόνοθεμιτήότανη εμπιστοσύνη του πολίτη προς τη σταθερότητα τηςκατάστασηςαυτήςδενμπορείναθεωρηθείδικαιολογημένη.

ΑΠ2005,2006,2011:Ρητήδιάκρισημεταξύγνήσιαςκαιμηγνήσιας αναδρομικότητας. Μη γνήσια υπάρχει όταν ο νόμοςρυθμίζειέννομεςσυνέπειεςπουγεννήθηκανμετάτηνέναρξηεφαρμογής του αλλά πηγάζουν από προϋπάρχουσεςέννομεςσχέσεις.

Ολ.ΣτΕ2013–έκτακτηεισφορά:o Επιβολήτο2009έκτακτηςοικονομικήςεισφοράςωςμέτροαναγκαίο για την αντιμετώπιση των συνεπειών τήςοικονομικήςκρίσης.

o Το ύψος της καθορίζεται με βάση τα εισοδήματα τουοικονομικού έτους 2008 (εισοδήματα ημερολογιακού2007).

o Ηεισφοράαυτήδενείχεωςαντικείμενοταεισοδήματατου οικονομικού έτους 2008 αλλά αυτά απλώςχρησιμοποιήθηκαν ως τα πλέον ασφαλή στοιχείαδιαγνώσεωςτηςφοροδοτικήςικανότητας.

o Το κριτήριο αυτό δεν παρίσταται ούτε απρόσφορο ούτεαντίθετο με την αρχή της αναλογικότητας και τηςφοροδοτικότητας.

o Κατάτηνμειοψηφία: Στο78Συντ.ορίζονταιπεριοριστικάταστοιχείαπουπουμπορούν ν’ αποτελέσουν τη βάση φορολογικήςεπιβάρυνσης και απαγορεύεται απολύτως  η  αναδρομική φορολόγηση πέραν του «οικονομικού έτους» του προηγουμένου της επιβολής του φόρου. Δεν επιτρέπονται παρεκκλίσεις από την απαγόρευσηαυτή. «Οικονομικό έτος» πέραν του οποίου δεν μπορεί ναανατρέξει η φορολογική ρύθμιση, θεωρείται τοημερολογιακό έτος που προηγείται εκείνου κατά τοοποίοδημοσιεύεταιοσχετικόςνόμος.

o ΚατάτηνΤΗΣ: Υπάρχει αναδρομική ρύθμιση και εμπίπτει στον χρονικόπεριορισμότου78παρ.2.

Ως «οικονομικό έτος το προηγούμενο εκείνο του οποίουεπιβλήθηκε»υπότηνέννοιατουάρθρου78παρ.2Συντ.δύναται να θεωρηθεί μόνον το έτος στο οποίοσυντελέσθησαν τα φορολογητέα γεγονότα, στησυγκεκριμένη δηλαδή περίπτωση μόνο το έτος στοοποίοπροέκυψανταεισοδήματα,δηλαδήεισοδήματατουέτους2008.

Συντόμευσηχρόνουθητείας

Σωματείου

Μ.Πρωτ.Αθ.1982:o Ο επίμαχος νόμος δεν έχει αναδρομική ισχύ ελλείψει ρητήςδιάταξης περί καταργήσεως του προηγουμένου, ο οποίοςεξακολουθεί να ρυθμίζει τις βάσει αυτού δημιουργηθείσεςκαιπαράγουσεςέννομααποτελέσματασχέσεις.

o Η έλλειψη μεταβατικών διατάξεων ενισχύει την άποψη ότιδενέχειαναδρομικήισχύ.

o Χρησιμοποιείτηνέννοιαπεριστατικό/γεγονόςπλήρες.o Βεγλερής: η ανατροπή κεκτημένων δικαιωμάτων ενέχειαδικία. Πρέπει να υπάρχει σεβασμός των κεκτημένωνδικαιωμάτων.

o Απότογεγονόςότιέναςνόμοςέχειαναγκαστικόχαρακτήραδενέπεταιότιέχειαναδρομικόχαρακτήρα.

o ΤΗΣ: Δεν θα συνέτρεχε αναδρομική εφαρμογή ανκαταλάμβανε τις ήδη υπάρχουσες διοικήσεις αλλά άμεσηεφαρμογή.

Εφ.Αθ.1982:o Επικύρωση με άλλη αιτιολογία της απόφασης τουπρωτοδικείου.

o Αντισυνταγματικήηαναδρομικήεφαρμογήδιότιθίγεταιησυνδικαλιστική αυτονομία και η ελευθερία τηςδιοικήσεως.

o Προστασίατουπυρήνακαιαρχήτηςαναλογικότητας. ΑΠ1983:

o Τοκαταστατικόωςσύμβασηθαπρέπει αν είναισύμφωνομετοννόμοαλλιώςείναιάκυρο.

o Μετηνσυντόμευση του χρόνουθητείαςαπό4 σε3 έτη τοκαταστατικόπρέπειναείναισύμφωνομετοννέονόμοκαιάραστερείταιαυτοδικαίωςδιοικήσεως.

o Ο νόμος δεν ανατρέπει κτηθέντα δικαιώματα ήδημιουργηθείσεςκαταστάσεις

o ΤΗΣ: πρόκειται για άμεση εφαρμογή του νέου νόμου.Ωστόσο δεν είναι συνταγματικά ανεκτός ως προς τοπεριεχόμενο γιατί προσβάλλεται η συνδικαλιστικήελευθερία.

o Βεγλερής: Αναδρομή υπάρχει όταν υπάρχει υποβολή στοννέοκανόνακαικαταστάσεωνπουδημιουργήθηκαναπότονπροηγούμενο νόμο με το αίσθημα εμπιστοσύνης στοκύροςκαιστηστερεότητάτους.

Συνταγματικήαξιολόγηση

ΑΠ1981:Ηνομοθετικήεξουσίαδενδεσμεύεταιναπροσδώσειαναδρομική ισχύ στον νόμο ώστε να καταλάβει παρωχημέναδικαιώματαήσχέσεις.Τοδευτεροβάθμιοδικαστήριοεφαρμόζειτοννόμοπουίσχυεστηνδημοσίευσήτης.

ΑΠ 1998:Η νομοθετική εξουσία δεν δεσμεύεται να ρυθμίσειαναδρομικάμιακατάστασηυπότονόροότιηνέαρύθμιση:o Δενθίγεισυνταγματικώςπροστατευόμεναδικαιώματαo Δεν καταλύει συντελεσμένες πράξεις της δικαστικήςεξουσίας

o Έχειχαρακτήραγενικό.o Δεναντίκειταιστηναρχήτηςισότητας

ΣτΕ2002:Βλ.καιπροστατευόμενηεμπιστοσύνη.Προσκρούειηαναδρομική παράταση του χρόνου παραγραφής για ήδηπερατωθείσες βιοτικές σχέσεις στην αρχή τηςπροστατευόμενηςεμπιστοσύνης.

ΣτΕ2006:Γενικάηαρχήτηςπροστατευόμενηςεμπιστοσύνηςδεν απαγορεύει στον νομοθέτη να ρυθμίσει αναδρομικά μίακατηγορία σχέσεων. Μόνο όταν η εμπιστοσύνη τουδιοικούμενουστησταθερότηταμιαςνομικήςκατάστασηςδεν μπορεί να θεωρηθεί ως εν τοις πράγμασιδικαιολογημένημπορείναυπάρξειμιατέτοιααναδρομικήρύθμιση.

ΑΠ2007:o Από τις ρητώς ρυθμιζόμενες περιπτώσεις στο Σύνταγμασχετικάμετηναναδρομικότητασυνάγεται ότισεόλεςτιςάλλες περιπτώσεις είναι επιτρεπτή η αναδρομικήεφαρμογή.

o Όριοτηςαναδρομικήςεφαρμογήςείναιοιδιατάξεις4και17Συντ.καθώςκαιτωνάρθρων6παρ.1ΕΣΔΑκαι1ΠΠΠΕΣΔΑ.

Αναδρομικήκύρωση

κανονιστικώνπράξεων

ΣτΕ 1979: Αρχικά η νομολογία του ΣτΕ θεωρούσεσυνταγματική την αναδρομική κύρωση κανονιστικήςπράξης, η οποία εξεδόθη χωρίς ή καθ’ υπέρβαση τηςνομοθετικήςεξουσιοδότησης.

ΣτΕ1991,1998:o Μεταβολήτηςνομολογίας.o Από τα άρθρα 26, 95 παρ. 1 και 73 επ. προκύπτει ότιμόνομεδιάταξητυπικούνόμουμπορείναδοθείειδικήεξουσιοδότησησταόργανατηςεκτελεστικήςεξουσίαςγιαέκδοσηκανονιστικήςπράξης.

o Νόμος περί αναδρομικής ισχύος είναι ανίσχυρος για τοπαρελθόνκαιισχύειμόνονγιατομέλλον.

ΕυρωπαϊκήΈνωσηκαιΕΣΔΑ

ΕΔΔΑ«Παπαγεργίουv.Greece»:o ΠαρακρατήσειςστοπροσωπικότηςΔΕΗ.o Ενώ η υπόθεση εκκρεμούσε στον ΑΠ εξεδόθη νόμος που

όριζε ότι οι καταβληθείσες μέχρι τη δημοσίευσή τουεισφορές (επίδικεςενπροκειμένω) δεναναζητούνται,οιδεσχετικέςαξιώσειςαποσβέννυνταικαιοιεκκρεμείςδίκες για αναζήτησή τους ενώπιον οποιουδήποτεδικαστηρίουκαταργούνται.

o ΠροσφυγήστοΕΔΔΑγιαπαράβασητωνάρθρων6παρ.1,13,14καθώςκαιτοαρ.1ΠΠΠΕΣΔΑ.

o Τοδικαστήριοαπεφάνθηότιηανάμειξητηςνομοθετικήςεξουσίας στη διοίκηση της δικαιοσύνης με σκοπό ναεπηρεασθεί η δικαστική επίλυση της διαφοράςαντίκειταιστο6παρ.1.

o Τοενλόγωάρθροπεριείχετοσενόμοάσχετο,εξεδόθημετάτην άσκηση αναιρέσεως και πριν την επ’ ακροατηρίοδιαδικασία όταν και ήταν προβλέψιμο ότι ο ΑΠ θαακολουθούσετηνευνοϊκήγιατονπροσφεύγονταπρόσφατηνομοθεσία.

ΓενικόςΕισαγγελέαςΔΕΚ2002:Ρητήδιάκριση γνήσιας καιμηγνήσιαςαναδρομής.ΚατάπάγιανομολογίατουΔικαστηρίου,μια νομική πράξη έχει γνήσια αναδρομικότητα, όταν η έναρξητης διάρκειας ισχύος της συμπίπτει με χρονικό σημείοπρογενέστερο της δημοσιεύσεώς της. Αντιθέτως μη γνήσιααναδρομική ισχύς υπάρχει οσάκις η νέα ρύθμιση εφαρμόζεταιστις μελλοντικές συνέπειες μιας καταστάσεως πουδημιουργήθηκευπότοκαθεστώςτηςπροηγούμενηςρυθμίσεως.

Marks&Spencer2002ΔΕΕ:o Κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου της ΕυρωπαϊκήςΈνωσης,ηγνήσιααναδρομήκατ’αρχήναπαγορεύεταικαι επισημαίνεται ότι η γνήσια αναδρομή γίνεται κατ’εξαίρεση δεκτή όταν απαιτείται από συγκεκριμένοσκοπό δημοσίου συμφέροντος και σέβεται τηδικαιολογημένη εμπιστοσύνη των άμεσαενδιαφερομένων.

o Αντίκειταιστηναρχήτηςπροστατευόμενηςεμπιστοσύνηςητροποποίηση με αναδρομική ισχύ μιας νομοθετικήςρύθμισης, η οποία στερεί από έναν ιδιώτη το δικαίωμαείσπραξηςφόρων.

ΔΕΕ Enel Maritsa 2010: κατά πάγια νομολογία τουΔικαστηρίου, η εφαρμογή νέων ρυθμίσεων επί τωνμελλοντικών συνεπειών καταστάσεων που έχουνδημιουργηθεί υπό την προγενέστερη ρύθμιση είναικαθ’ όλα επιτρεπτή και είναι καταρχήν σύμφωνη με τηναρχήτηςπροστασίαςτηςδικαιολογημένηςεμπιστοσύνης.

ΔΕΕ 2003 Kingdom of Belgium v. Commission: από τηναρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης προκύπτει η εύλογηπροσδοκία των διοικουμένων για την χορήγηση ευλόγουμεταβατικής περιόδου για την προσαρμογή στααποτελέσματααποφάσεων.

 

ΑστικήΕυθύνη

Προϋποθέσεις

Πράξηήπαράλειψη Οργάνουτουκράτους Κατάτηνάσκησηδημόσιαςεξουσίας Παράνομο Η διάταξη να μην έχει τεθεί αποκλειστικά χάριν του δημοσίου

συμφέροντος. Ζημία Αιτιώδηςσυνάφεια

Όργανατουδημοσίου

Σταδιακή εξέλιξη της νομολογίας υπό την επίδραση του Ευρωπαϊκούδικαίου,ιδίωςσεσχέσημεταόργανατηςνομοθετικήςεξουσίας.

Αρχικά,το1957,αποκρούετοηευθύνηγιανομοθετικέςπράξεις. Σταδιακά(1981,1991)θεμελιώθηκεηευθύνηγιαπράξειςήπαραλείψεις

οργάνωντηςνομοθετικήςεξουσίας. Πλέον, γίνεται δεκτό ότι η ευθύνη υπάρχει μόνο όταν ο νόμος ή η

παράλειψη νομοθέτησης του οργάνου βρίσκεται σε αντίθεση μευπερκείμενοκανόναδικαίου.

ΣυνταγματικήΚατοχύρωση

Κρατούσαάποψηo Αρχήτηςισότηταςενώπιοντουνόμου–4παρ.1o Αρχήτηςισότηταςστηνκατανομήτωνδημοσίωνβαρών–4

παρ. 5 (όμως πρόβλημα σε σχέση με την παρανομία καθώςπρόκειταιουσιαστικάγιακοινωνικοποίησητηςαπρανομίας)

o 20παρ.1καθώς ιδίωςστηνπερίπτωσητωνμηεκτελεστώνπράξεωνκαιτωνυλικώνενεργειώνδενθαυπήρχεδικαίωμααποτελεσματικήςδικαστικήςπροστασίας.

ΤζούλιαΗλιοπούλου–Στράγγαo Βάσηαποτελείηαρχήτουκοινωνικούκράτουςδικαίου και

τοάρθρο25παρ.1και2καθώςενπροκειμένωηθεμελίωσητης υποχρέωσης αποζημίωσης του κράτους επιτελείδιορθωτική λειτουργία αφού οδηγεί σε επανόρθωση τηςαρχήςτηςνομιμότητας.

o Για τις νόμιμες ενέργειες θα πρέπει να αποταθούμε στο 4παρ. 1 και 5 και στην κοινωνικοποίηση της ζημίας πουυφίσταται ένας διοικούμενος όταν γίνεται για κοινωνικόόφελος.

Ειδικό συνταγματικό θεμέλιο για διοίκηση: 95 Συντ. καιυποχρέωσησυμμόρφωσηςσεδικαστικέςαποφάσεις.

Ειδικόσυνταγματικόθεμέλιογιαδικαστικήεξουσία:99Συντ.γιααγωγήκακοδικίας.

Ευρωπαϊκήκατοχύρωσηκαινομολογία

340ΣΛΕΕ:ΣύμφωναμετιςγενικέςαρχέςτουΔικαίουπουείναικοινέςσταδίκαιατωνκρατώνμελών,ηΈνωσηυποχρεούταινααποκαθιστάτηζημίαπου προξενούν τα θεσμικά της όργανα ή οι υπάλληλοί της κατά τηνάσκησητωνκαθηκόντωντους.

41Χάρτη:δικαίωμαστηναποκατάστασητηςζημίαςπουτουπροξένησανταθεσμικάόργαναήοιυπάλληλοικατάτηνάσκησητωνκαθηκόντωντους.

FrancovichandBonifaciv.

ItalyEUCJ1991

Ευθύνηκράτουςμέλουςγιαμημεταφοράοδηγίας–ευθύνητουνομοθετικούοργάνου.

Η Ενωσιακή έννομη τάξη αποτελεί ιδιαίτερη έννομητάξηπουδεσμεύειτακράτημέληκαιταδικαστήριάτους.

Όπωςδημιουργείυποχρεώσειςστουςιδιώτες,τοκοινοτικόδίκαιο γεννά επίσης δικαιώματα υπέρ των ιδιωτών ταδικαιώματα αυτά γεννώνται όχι μόνο όταν τούτοπροβλέπεταιρητώςστηΣυνθήκη, αλλάκαιλόγωσαφώνυποχρεώσεων που η Συνθήκη επιβάλλει τόσο στουςιδιώτες όσο και στα κράτη μέλη και στα κοινοτικάόργανα.

Εναπόκειται στα εθνικά δικαστήρια η εξασφάλιση τηςπλήρους αποτελεσματικότητας των διατάξεων και τηςπροστασίαςτωνιδιωτών.

Η πλήρης αποτελεσματικότητα των κοινοτικών κανόνωνθα διακυβευόταν και η προστασία των δικαιωμάτωνπουαυτοίαναγνωρίζουνθαεξασθένιζε, αν οι ιδιώτεςδεν είχαν τη δυνατότητα να αποζημιωθούν, όταν ταδικαιώματα τους βλάπτονται από παράβαση τουκοινοτικού δικαίου που καταλογίζεται σε κράτοςμέλοςκαι ιδίωςότανηπλήρηςαποτελεσματικότηταεξαρτάταιαπόενέργειατουκράτους.

Σύμφωνα με το 5 ΣΕΕ τα κράτη μέλη λαμβάνουν κάθεγενικό ή ειδικό μέτρο κατάλληλο να εξασφαλίσει τηνεκπλήρωση των υποχρεώσεων που υπέχουν από το

κοινοτικό δίκαιο. Μεταξύ των υποχρεώσεων αυτώνπεριλαμβάνεται και η υποχρέωση εξαλείψεως τωνπαρανόμων συνεπειών της παραβάσεως του κοινοτικούδικαίου.

Προϋποθέσεις ευθύνης για αποζημίωση που στηρίζεταιαπευθείαςστοκοινοτικόδίκαιο:o Οι οδηγίες να παρέχουν απευθείας δικαιώματα στουςιδιώτες.

o Τοπεριεχόμενοτωνδικαιωμάτωναυτώνναμπορείναπροσδιοριστείεπακριβώςαπότηνοδηγία.

o Ναυπάρχειαιτιώδηςσύνδεσμοςμεταξύπαράβασηςκαιζημίας.

Ελλείψεισυγκεκριμένηςκοινοτικήςνομοθεσίαςσχετικήςμετην αποζημίωση λόγω αστικής ευθύνης εναπόκειταιστην εθνική νομοθεσία ο καθορισμός τωναρμοδίωνδικαστηρίων και η ρύθμιση των δικονομικώνλεπτομερειώνσχετικάμε τα ένδικαβοηθήματαπουέχουν ως σκοπό την εξασφάλιση της πλήρουςπροστασίας των δικαιωμάτων που αντλούν οιιδιώτεςαπότοκοινοτικόδίκαιο.

Οιουσιαστικέςκαιτυπικέςπροϋποθέσειςπουορίζουνοι διάφορες εθνικές νομοθεσίες σχετικά με τηναποκατάσταση των ζημιών δεν μπορεί να είναιλιγότερο ευνοϊκές από εκείνες που αφορούν παρόμοιεςαπαιτήσεις στηριζόμενες στο εσωτερικό δίκαιο ούτεμπορούν να είναι τέτοιες ώστε να καθιστούνπρακτικώς αδύνατη ή εξαιρετικά δυσχερή τηχορήγησηαποζημιώσεως.

BrasseriedupêcheurSA

v.DeutschlandEUCJ1993

+Factortame

1996

Αποζημίωσηκαιότανηπαράβασηπουκαταλογίζεταιστοκράτοςπροέρχεταιαπότονεθνικόνομοθέτη.

Κατ’ αρχήν ο νομοθέτης έχει ευρέα περιθώρια εκτίμησηςκαιυπάρχειδικαίωμααποζημιώσεωςμόνοεφόσον:o Απονέμονταιαπευθείαςδικαιώματααπότοκοινοτικόδίκαιοκαιτονπαραβαινόμενοκανόνα.

o Κατάφωρηπαραβίασηo Αιτιώδηςσυνάφειαμεταξύτηςκατάφωρηςπαραβίασηςκαιτηςβλάβης.

Οι οριζόμενες από την εφαρμοστέα εθνική νομοθεσίαπροϋποθέσεις δεν μπορεί να είναι λιγότερο ευνοϊκές απόεκείνες που αφορούν παρόμοιες απαιτήσεις στηριζόμενεςστοεσωτερικόδίκαιο.

Τοεθνικόδικαστήριοδενδύναται,στοπλαίσιοτηςεθνικήςνομοθεσίας την οποία εφαρμόζει να εξαρτά τηναποκατάστασητηςζημίαςαπότηνύπαρξηπταίσματοςκαιέτσι να βαίνει πέραν της προϋποθέσεως της κατάφωρης

παραβίασης. Η αποκατάσταση της ζημίας πρέπει να είναι ανάλογη μετηνβλάβηπουυπέστησαν.

Δενσυνάδειπροςτοκοινοτικόδίκαιομια εθνικήρύθμισηπου περιορίζει γενικώς την υποχρέωση αποζημιώσεωςμόνο στις ζημίες που προξενούνται σε ορισμένα ειδικώςπροστατευόμεναατομικάέννομααγαθά,ενώαποκλείειτοδιαφυγόνκέρδοςτωνιδιωτών.

GerhardKoblerv.

RepublikÖsterreichEUCJ2001

Η υπόθεση αφορά την απονομή επιδόματος αρχαιότηταςστους καθηγητές πανεπιστημίου και την παραβίαση τουκανόναίσηςμεταχείρισηςγιακοινοτικούςαλλοδαπούς.

Αποζημίωση για ζημίες που υπέστη ο ιδιώτης απόπαραβιάσειςτουκοινοτικούδικαίουπροερχόμενεςαπότηδικαστικήεξουσίαυπότιςπροϋποθέσεις:o Ναείναιαπόφασηδικαστηρίουσετελευταίοβαθμό.o Απευθείας απονομή δικαιωμάτων από τον παραβιασθέντακανόναδικαίου.

o Κατάφωρηπαραβίαση.o Αιτιώδηςσυνάφεια.

Κατάφωρη παραβίαση: ο αρμόδιος εθνικός δικαστήςοφείλει, λαμβάνοντας υπόψη την ιδιομορφία του δικαστικούλειτουργήματος, να εξετάσει αν η παραβίαση έχει πρόδηλοχαρακτήρα.Συγγνωστήπλάνη,νομολογίαΔΕΕ.

 

Ταθεμελιώδηδικαιώματαστοκοινοτικόδίκαιο

Αρχικέςσυνθήκες

Δενπεριείχανκατάλογοθεμελιωδώνδικαιωμάτων Κατοχύρωνανευθέωςορισμένεςαρχέςκαιελευθερίες:

o Απαγόρευσηδυσμενούςδιακρίσεωςκοινοτικώναλλοδαπώνβάσειιθαγένειας.

o Ισότητα αμοιβής για εργασία ίσης αξίας μεταξύ ανδρών καιγυναικών.

o Ελευθερίαεγκατάστασηςo Ελευθερίακυκλοφορίαςεργαζομένων.o Ελευθερίαπαροχήςυπηρεσιώνo Ελευθερίαδιακίνησηςκεφαλαίων.

Ορισμένα κράτη προσπάθησαν να προστατέψουν τα θεμελιώδηδικαιώματα στο πλαίσιο του κοινοτικού δικαίου με την επίκληση τωνεθνικών συνταγματικών διατάξεων και τον έλεγχο των πράξεωνκοινοτικώνοργάνων.

Μάαστριχτ1993:o Γενικόδικαίωμαελεύθερηςκυκλοφορίαςκαιδιαμονής.o Δικαίωμαπρόσβασηςσταέγγραφα.o Προστασίαδεδομένωνπροσωπικούχαρακτήρα.o Δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι τόσο στις εκλογές του

ΕυρΚοινΒ όσο και στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές στοκράτοςμέλοςκατοικίαςτουπολίτητηςένωσης.

ΕρμηνείακαικατοχύρωσηαπότοΔΕΚ

Κατά την ερμηνεία του κοινοτικού πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν ταθεμελιώδη δικαιώματα που περιλαμβάνονται στις γενικές αρχές τουδικαίουτηςένωσης.

Ηπροστασίατωνθεμελιωδώνδικαιωμάτωνοφείλειναεμπνέεταιαπότιςκοινές συνταγματικές παραδόσεις των κρατών μελών (Nold) και τιςδιεθνείς συνθήκες προστασίας των Α.Δ. που έχουν υπογράψει τα μέρη(Prais).

Οι κανόνες δικαίου που περιλαμβάνονταιστις κοινές συνταγματικέςπαραδόσεις των κρατών μελών και στις διεθνείς συνθήκεςπροστασίαςτωνΑ.Δ.,δεναποτελούνκαθεαυτούςσυστατικόμέροςτουδικαίουτηςκοινότητας.

Παραδείγματα:o Γενική αρχή της ισότητας και όχι μόνο αμοιβής ανδρών και

γυναικών(Prais)

o Ιδιοκτησία και ελευθερία της εργασίας, εμπορίου και άλλωνδραστηριοτήτων(Nold)

o Απαγόρευσηδυσμενώνδιακρίσεωνλόγωθρησκείας(Prais)

ΧρονικόκατοχύρωσηςΧάρτη

1976:έκθεσητηςεπιτροπήςεπίτωνθεμελιωδώνδικαιωμάτωνμεσκοπότηνκωδικοποίηση.

1977: Κοινή δήλωση των Προέδρων Επιτροπής, Κοινοβουλίου καιΣυμβουλίουμετηνοποία:

o Απέδιδαν ιδιαίτερη σημασία στα θεμελιώδη δικαιώματα όπωςπροκύπτουν από τα Συντάγματα των Κρατών‐Μελών καιτηνΕΣΔΑ.

o Δήλωναν τον σεβασμό των δικαιωμάτων αυτών από τηνΈνωση.

1978: Υιοθέτηση της κοινής δήλωσης από τους Αρχηγούς τωνκυβερνήσεωνκαικρατώνστηνΚοπεγχάγη.

1989: Διακήρυξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών τουΕυρωπαϊκούΚοινοβουλίου.

Μάαστριχτ1993:o Η ένωση βασίζεται στον σεβασμό των δικαιωμάτων του

ανθρώπουκαιτωνθεμελιωδώνελευθεριώντου.o Η ένωση σέβεται τα θεμελιώδη δικαιώματα όπως

κατοχυρώνονται με την ΕΣΔΑ και όπως προκύπτουν από τιςκοινές συνταγματικές παραδόσεις των κρατών μελών ωςγενικέςαρχέςτουκοινοτικούδικαίου.

1999: Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κολωνίας – ανάγκη θέσπισης ενόςΧάρτηΘεμελιωδώνδικαιωμάτωντηςΈνωσης.

Συνέλευση του Χάρτη στο Τάμπερε 1999: επεξεργασία του Χάρτη καιθέσπισηενόςσχεδίουτο2000

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στο Μπιαρίτς 2000: ομόφωνη συμφωνία επίτουσχεδίου.

2000 Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Νίκαιας: Πανηγυρική ΠολιτικήΔιακήρυξη του Χάρτη από τους προέδρους Επιτροπής,ΚοινοβουλίουκαιΣυμβουλίου.

2007Στρασβούργο:ΠροσαρμογήκαινέαδιακήρυξητουΧάρτη. 2004:ΕνσωμάτωσηωςμέροςΙΙστοσχέδιοσυνταγματικήςσυνθήκης. 2009μετηΣυνθήκητηςΛισαββώνας (6παρ.1):Πρωτογενέςδίκαιο«ο

χάρτηςέχειτοίδιονομικόκύροςμετιςσυνθήκες».

ΠεδίοεφαρμογήςτουΧάρτη–άρθρο51

ΟιδιατάξειςτουΧάρτηαπευθύνονταισταθεσμικάκαιάλλαόργανατηςένωσης

Στα κράτη μέλη μόνο όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της ένωσης.ΥπότηνπρογενέστερηδιατύπωσητοΔΕΚμεμιααρκετάευρείαερμηνείαείχευπαγάγειπολλέςπεριπτώσειςόπουηένωσητυπικάδενείχεαρμοδιότηταστηνδιάταξηαυτή.ΜετάτηνπροσπάθειαπεριορισμούόμωςκαιπάλιτοΔΕΚ αρκετά πρόσφατα υπήγαγε στην διάταξη αυτή και εφήρμοσε τονΧάρτηστηνπερίπτωσηαπόδοσηςΦΠΑ.

ΕντόςτωναρμοδιοτήτωντηςΈνωσης

Εμβέλειακαιερμηνείατωνδικαιωμάτωνκαιαρχών–άρθρο52

Παρ. 1: κάθε περιορισμός πρέπει να προβλέπεται από τον νόμο, νασέβεταιτηναρχήτηςαναλογικότηταςκαιναανταποκρίνεταισεστόχουςγενικούσυμφέροντοςπουαναγνωρίζειηένωση.

Παρ.2:ταδικαιώματαπουαναγνωρίζονταιστονΧάρτηκαιαποτελούναντικείμενο διατάξεων των συνθηκών ασκούνται υπό τους όρουςκαιεντόςτωνορίωνπουκαθορίζονταιαπόαυτές.

Παρ. 3: Στο βαθμό που περιλαμβάνει δικαιώματα τα οποίακατοχυρώνονταικαιστηνΕΣΔΑ,ηέννοιακαιηεμβέλειάτουςείναιίδιεςμεεκείνηπουτουςδίνειηΕΣΔΑ.

Παρ. 4: Στο βαθμό που περιλαμβάνει δικαιώματα τα οποία απορρέουναπό τις κοινές Συνταγματικές παραδόσεις, θα πρέπει ναερμηνεύονταισύμφωναμετιςπαραδόσειςαυτές.

Παρ. 5: οι διατάξεις που περιέχουναρχές μπορούν να εφαρμόζονται μενομοθετικές και εκτελεστικές πράξεις των οργάνων της Ένωσηςκαι των Κρατών μελών στο βαθμό που εφαρμόζουν δίκαιο τηςένωσης. Η επίκληση των αρχών αυτών στο δικαστήριο είναιπαραδεκτήμόνογιατηνερμηνείατωνπράξεωνκαιτονέλεγχοτηςνομιμότητάς τους. [ΜΕΓΑΛΟ ΠΕΔΙΟ ΚΑΤΑΣΤΡΑΤΗΓΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΑΚΟΙΝΩΝΙΚΆΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ].

Πρωτόκολλο Μ.Β. και Πολωνίας: κανένα δικαίωμα στον τίτλο IV(Αλληλλεγγύηκαικοινωνικάδικαιώματ)δενπαράγειαγώγιμαδικαιώματαεκτόςεάνηΠολωνίαήτοΗ.Β.προβλέπουντέτοιαδικαιώματαστηνεθνικήτουςνομοθεσία.

ΧάρτηςαπότηΝίκαιαστηΛισσαβώνα

Προενέργειατουχάρτη

Ο Χάρτης πριν την συνθήκη της Λισσαβώνας παρέμενε μια πολιτικήδιακήρυξηκαιυπήρχανπολλέςαμφιβολίεςωςπροςτιςέννομεςσυνέπειέςτου.

ΑπότηννομολογίατουΔΕΚ,τηνπρακτικήτωνοργάνωντηςΈνωσηςκαιτην νομολογία του ΕΔΔΑ προέκυψε ότι ο Χάρτης ανέπτυξε εμμέσωςέννομεςενέργειεςαμέσωςμετάτηνδιακήρυξήτου.

Το ΔΕΚ προσφεύγει στις κοινές συνταγματικές παραδόσεις τωνκρατώνμελώνγιατηνδιατύπωσητωνγενικώναρχώντουδικαίουτηςένωσης.

ΟΧάρτης,αντικατοπτρίζεισεμεγάλοβαθμό,καιεπιβεβαιώνειτιςκοινέςσυνταγματικές παραδόσεις των κρατών μελών μέσω της κατοχύρωσηςθεμελιωδών δικαιωμάτων. Πρόκειται λοιπόν για μια νέα, ιδιαίτερααξιόπιστηπηγήαναγνώρισηςτωνσυνταγματικώνπαραδόσεωνκρατώνκαιάραδιατύπωσηςγενικώναρχώντηςΈνωσης.

Αναφορά:o Γενικοί Εισαγγελείς:συχνή επίκληση του Χάρτη για την ενίσχυση

τωνκοινωνικώνδικαιωμάτωνκαιπροκειμένουναπροσδώσουνσεορισμένα κοινωνικά δικαιώματα ή εγγυήσεις κοινωνικούπεριεχομένου τον χαρακτηρισμό γενικήςαρχής τουΔικαίουτηςένωσης.

o ΠΕΚ:Πολύγρήγορηαναφοράσεδιατάξειςτουχάρτηo ΔΕΚ:

ΠρώτηαναφοράαναγκάστηκενακάνειτοΔΕΚτο2006σχετικάμε την οδηγία για τηνοικογενειακή επανένωση.Έκρινε ότι ο χάρτης δεν συνιστά ένα νομικώςδεσμευτικό κείμενο. Ο χάρτης σκοπεύει απλώς ναεπιβεβαιώσειταδικαιώματαπουπροκύπτουναπότιςκοινέςσυνταγματικέςπαραδόσειςτωνκρατώνμελών.Το ΔΕΚ ρητώς επικαλέστηκε το άρθρο 7 του Χάρτη καιενέταξε τον Χάρτη στα «διάφορα κείμενα» τα οποίααναγνωρίζουν το κατά την πάγια νομολογίαπροστατευόμενο δικαίωμα σεβασμού της οικογενειακήςζωής. Τα κείμενα αυτά δεν θεμελιώνουν κάποιο αγώγιμοδικαίωμα.

Το ΔΕΚ συχνά αναφέρεται στο ότι ο Χάρτης«επιβεβαιώνειή ενδυναμώνει»ορισμένες γενικέςαρχέςτουκοινοτικούδικαίου.

Το2007τοΔΕΚαναγνώρισεστονχάρτημιανομικήβάσηστην οποία στηρίζεται το θεμελιώδες δικαίωμα της

απεργίας και επιβεβαιώνεται ως γενική αρχή τουκοινοτικούδικαίου.

ΧάρτηςκαιδικαιώματακαιελευθερίεςκατοχυρούμενααπότιςΣυνθήκες

Στις συνθήκες ήταν κατοχυρωμένες οι ελευθερίες της εσωτερικήςαγοράς:

o Ελεύθερηδιακίνησηπροσώπωνo Ελεύθερηδιακίνησηαγαθώνo Ελεύθερηδιακίνησηυπηρεσιώνo Ελεύθερηδιακίνησηκεφαλαίωνo Ελεύθερηδιακίνησηπληρωμώνo Ελευθερίαεγκατάστασης

Επίσης, κατά μεμονωμένο τρόπο, ήταν κατοχυρωμένα ορισμέναθεμελιώδηδικαιώματακυρίωςσεσυνδυασμόμετιςελευθερίεςτηςαγοράς:

o Ισότητααμοιβήςγιαεργασίαίσηςαξίαςανδρώνκαιγυναικώνo Αρχήτηςισότηταςκαιαπαγόρευσηδιακρίσεων.

Υπάρχει σε αρκετά σημείαδιπλή κατοχύρωση των δικαιωμάτων υπότην έννοια ότι ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα πουκατοχυρώνονται στο Χάρτη επικαλύπτονται ως προς τοπεριεχόμενότουςαπότις ελευθερίεςτης εσωτερικήςαγοράςτωνσυνθηκών.

Ανακύπτει το ζήτημα κατά πόσο τα θεμελιώδη δικαιώματα πουκατοχυρώνονται στον Χάρτη εκφεύγουν του πεδίου εφαρμογής τωνδιατάξεων των Συνθηκώνπου κατοχυρώνουν τις θεμελιώδεις ελευθερίεςτηςεσωτερικήςαγοράς.

o Η άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων κατά το ΔΕΚ, δενβρίσκεται εκτός του πεδίου εφαρμογής των διατάξεων τωνσυνθηκών και άρα θα πρέπει να εναρμονίζεται με τιςαπαιτήσεις των δικαιωμάτων αυτών και να σέβεται τηναρχήτηςαναλογικότητας.

o ΉδηηνομολογίατουΔΕΚκαιηκρατούσαθεωρίαδέχονταιότιοιθεμελιώδεις ελευθερίες της αγοράς δεν θα πρέπει να γίνονταιαντιληπτές απλώς ως απαγορεύσεις διακρίσεων αλλά θαπρέπει να εκλαμβάνονται ως γενικές απαγορεύσειςπεριορισμών.

Κατάτοάρθρο52παρ.2τουΧάρτη«ταδικαιώματαπουαναγνωρίζονταιστον Χάρτη και αποτελούν αντικείμενο διατάξεων των συνθηκώνασκούνται υπό τους όρους και εντός των ορίων που καθορίζονται απόαυτές».

Προβλήματα σε ορισμένες περιπτώσεις όπου ο χάρτης παρέχει ευρύτερηπροστασίααπότιςΣυνθήκες.

ΧάρτηςκαιΕΣΔΑ

Αναγνώρισητωνδικαιώματων:o ΠροσχώρησητηςΈνωσηςστηνΕΣΔΑo Τα δικαιώματα όπως προκύπτουν από την ΕΣΔΑ και την

ΝομολογίατουΕΔΔΑαποτελούνμέροςτουενωσιακούδικαίου.o Οχάρτης επιβεβαιώνει ταδικαιώματαπουπροκύπτουναπό την

ΕΣΔΑ.o ΟιδιατάξειςτηςΕΣΔΑαποτελούνδεσμευτικούςερμηνευτικούς

κανόνεςγιατηνέννοιακαιτηνεμβέλειατωνδικαιωμάτωνπουκατοχυρώνονταικαιστονΧαρτηκαιστηνΕΣΔΑ.

Κατά το 52 παρ. 3 «Στο βαθμό που περιλαμβάνει δικαιώματα τα οποίακατοχυρώνονταικαιστηνΕΣΔΑ,ηέννοιακαιηεμβέλειάτουςείναιίδιεςμεεκείνηπουτουςδίνειηΕΣΔΑ».

Επιπλέον, η διάταξηαυτή του 52παρ. 3δεν εμποδίζει το δίκαιο τηςένωσηςναπαρέχειευρύτερηπροστασία.

Η παραπομπή αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία όσον αφορά τους ειδικούςπεριορισμούς στα κατ’ ιδίαν δικαιώματα. Επομένως, εφαρμόζονται οιτυχόνπεριορισμοίπουπροβλέπονταιστηνΕΣΔΑήπροκύπτουναπότηννομολογίατουΕΔΔΑ.

ΠρωτόκολλοΗ.Β.καιΠολωνίας

Ισχύςπρωτογενούςδικαίου Επιφυλάξεις ως προς την αρμοδιότητα του ΔΕΚ και των εθνικών

δικαστηρίων. Επιφυλάξειςωςπρος τηννομική ισχύ τωνδικαιωμάτωντουτίτλου ΙV

σχετικάμετακοινωνικάδικαιώματα. Επιφυλάξεις σχετικά με τιςπροϋποθέσεις εφαρμογής των διατάξεων

σχετικάμετιςεθνικέςνομοθεσίεςκαιπρακτικές. Το opting out συνιστά πλήγμα στην διαδικασία της ευρωπαϊκής

ενοποίησης αφού θέτει εμπόδια στην δημιουργία κοινών κανόνων καιπρακτικών έστω κι αν τυπικά αφορά μόνο ειδικότερες πτυχές και όχισυλλήβδηνόλοντονΧάρτη.

Τίθεται επιπλέον σε αμφισβήτηση το κοινοτικό κεκτημένο στηνπερίπτωση που ήδη έχει αναγνωριστεί ως ανήκον στις γενικέςαρχέςτουδικαίουτηςένωσηςέναδικαίωματοοποίοτίθεταιυπόαμφισβήτηση από αυτά τα πρωτόκολλα όπως πχ το δικαίωμααπεργίας. Το ίδιο το ΔΕΚ για να στηρίξει το δικαίωμα αυτό ωςγενικήαρχήκάνειαναφοράκαιεπικαλείταιτονΧάρτη.

Πρόβλημα μπορεί επίσης να δημιουργηθεί με ορισμένα κράτη όπως ηΕλλάδα που υπάρχει η προϋπόθεση της αμοιβαιότητας η οποία καιπρέπεινατηρείται.

ΚοινωνικάΔικαιώματα

Ευρωπαϊκήέννοιατωνκοινωνικώνδικαιωμάτων

Κοινωνικέςελευθερίεςo Πχσυνδικαλιστικήελευθερίαo Δημόσια υποκειμενικά δικαιώματα τα οποία γεννούν αγώγιμες

αξιώσεις, ισχύουν άμεσα και δεν χρειάζεται η επέμβαση τουνομοθέτη.

Αρχήτηςισότηταςκαιτηςαπαγόρευσηςδιακρίσεων Srictosensuκοινωνικάδικαιώματα

o Πρόκειται για την καθαρή αξίωση παροχών εκ μέρους τουκράτους.

o Κατά την κρατούσα θεωρία και νομολογία απαιτείται ηενεργοποίηση του κοινού νομοθέτη για την εξειδίκευση και τηναναγνώρισηαγώγιμηςαξιώσεως.

o Υπάρχει διχογνωμία σχετικά με τον πυρήνα των δικαιωμάτωναυτώνκαιειδικότερασχετικάμετοαναυτόςπροσδιορίζεταιαπότοΣύνταγμαήαπότονΝόμο.

o Εξαίρεση στην ανάγκη παρέμβασης του νομοθέτη γίνεται στηνπερίπτωση: Τουδικαιώματοςστοπεριβάλλον–24Συντ. Τουδικαιώματοςστηνπαιδεία.

Παλαιότερη θεωρία για την μορφή κατοχύρωσης των κοινωνικώνδικαιωμάτων

Δημόσια υποκειμενικά δικαιώματα (=Η ικανότητα που απονέμεταιαπότοισχύονδίκαιογιατηνικανοποίησησυμφερόντωνπουέχουνσχέσημετηνάσκησητηςκρατικήςεξουσίας)

Εγγυήσεις θεσμών (ιδιωτικού δικαίου ≠ θεσμικές εγγυήσεις πουαναφέρονταισεθεσμούςτουδημοσίουδικαίου)

Συνταγματικέςεντολές Προγραμματικέςαρχέςήδιακηρύξειςαρχών.

Σύγχρονη θεωρία και νομολογία για τη σημασία της συνταγματικήςκατοχύρωσης

Όλες οι διατάξεις του Συντάγματος που κατοχυρώνουν θεμελιώδηδικαιώματαείναιδεσμευτικοίκανόνεςδικαίου.

Λαμβάνονται υπ’ όψιν κατά την ερμηνεία άλλων συνταγματικώνδιατάξεωνκαιτωνκανόνωνδικαίουενγένει.

Χρησιμεύουνγιατονέλεγχοτηςσυνταγματικότηταςτωννόμων. Δικαιολογούν περιορισμούς άλλων συνταγματικών δικαιωμάτων

καιαποκλίσειςαπότηναρχήτηςισότητας. Αγώγιμες αξιώσεις, ιδίως στο πεδίο των κοινωνικών παροχών,

αναγνωρίζονταιμόνομετάαπόπαρέμβασητουνομοθέτη. Μπορεί να θεμελιωθείαστική ευθύνη του νομοθέτη γιαπαράλειψη

λόγω της αδράνειας να ενεργοποιήσει κάποιο συνταγματικόδικαίωμα.

Νομολογία (κυρίως είναι ζήτημα ερμηνείας της κάθε συνταγματικήςδιάταξης)

ΑΠ1998 Δεν αποτελούν κανόνα δικαίου και άρα δεν είναιαντισυνταγματικές οι διατάξεις νόμων που δενσυμπορεύονταιμεαυτές.

ΠρογραμματικόςΧαρακτήρας

ΚαιΘεμελίωση

υποχρέωσηςτουνομοθέτηνα

«ενεργοποιήσει»

ΣτΕ 2014 – Δικαίωμα για προστασία πολυτέκνωνοικογενειώνκαιαναπήρωνπολέμου–21παρ.2:Οιδιατάξεις του άρθρου 21 έχουν προγραμματικόχαρακτήρακαιαφήνουνστοννομοθέτητηνευχέρειαναπροσδιορίσει το είδος και την έκταση προστασίας. Ηεκτίμηση του νομοθέτη ελέγχεται ως προς την τήρηση τηςαρχής της ισότητας και την αρχή της σταδιοδρομίαςεκάστουκατάτονλόγοτηςπροσωπικήςτουαξίας.

ΣτΕ 2013 – Δικαίωμα στην υγεία – 21 παρ. 3: Τοκράτος και οι οργανισμοί κοινωνικής ασφάλισηςυποχρεούνται να προσφέρουν στα ασφαλιζόμενα πρόσωπαυπηρεσίες υγείας υψηλού επιπέδου. Η υποχρέωση αυτή τουκράτους υπόκειται σε περιορισμούς οι οποίοι όμως δενμπορούνναφτάνουνκαισεανατροπήτουδικαιώματος(προστασίατουπυρήνα).

Δικαίωμαστηναπόκτησηκατοικίας–21παρ.4:Δενκαθιερώνεται αξίωση κατά του κράτους συνιστά όμωςδικαιολογητικό λόγο αποκλίσεων από την αρχή τηςισότητας.

Κοινωνικό δικαίωμα εργασίας – 21 παρ. 1: Δενκαθιερώνεται αγώγιμη αξίωση για ανεύρεση εργασίας.ΑντιφατικέςαποφάσειςτουΑΠσχετικάμετοανυποχρεούταισε πραγματική απασχόληση του μισθωτού. Κρατούσα στηνθεωρίαείναιηκαταφατικήαπάντηση.

ΣτΕ2014‐Δικαίωμαστηνκοινωνικήασφάλιση–22παρ. 5: Το κράτος έχει υποχρέωση να μεριμνά για τηνκοινωνικήασφάλισηςτωνεργαζομένωντουκαιηυποχρέωσηαυτήείναιικανήναδικαιολογήσειτηθέσπισηπεριορισμών.

   

Συνταγματικήεπιταγή

δεσμεύουσατοννομοθέτη

Προστασίατουγάμουκαιτηςοικογένειας–21παρ.1: Απαγορεύεται η δυσμενέστερη μεταχείριση από τοννομοθέτη των εγγάμων από τους άγαμους. Επιτρέπεταιαπόκλισηαπότηναρχήτηςισότηταςυπέρτωνεγγάμων.

Δικαίωμα για προστασία των πολυτέκνων καιαναπήρωνπολέμου–21παρ.2:Πρόκειταιγιαεπιταγήήδικαιολογητικόλόγογιαδιαφορετικήμεταχείριση.

Δικαίωμα(τοοποίο

ενδεχομένωςγεννάαγώγιμη

αξίωση)

ΣτΕ 1986 – Δικαίωμα στην Υγεία – μεμονωμένηαπόφαση: Η συνταγματική διάταξη θεμελιώνει ευθείασυνταγματική υποχρέωση του κράτους να λαμβάνειθετικάμέτρακαιαναγνωρίζειτηναξίωσητωνπολιτώνέναντιτηςπολιτείαςγιαπραγμάτωσητηςυποχρέωσης.

Δικαίωμα για προστασία του περιβάλλοντος – 24παρ. 1: Γεννάται αγώγιμη αξίωση αν ο νομοθέτης δενενεργοποιηθείγιατηνπραγμάτωσητουδικαιώματος.

Δικαίωμα για προστασία πολιτιστικούπεριβάλλοντος – 24 παρ. 1 και 6: Ιδρύεται άμεσησυνταγματική υποχρέωση της πολιτείας να εξασφαλίζει τηδιαρκή προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος και νααποζημιώνειτουςιδιοκτήτεςακόμηκαιανυπάρχειαδράνειατουνομοθέτηναεκδώσειτονπροβλεπόμενονόμο.

ΤΗΣ

Ηαναγνώρισηαγώγιμωναξιώσεωνόσοναφοράτηνπροστασίατουπεριβάλλοντος από το ΣτΕ συνιστά προνομιακή μεταχείριση καιπαράδειγμαδικαστικούπραγματισμού.

Αμφίβοληορισμένεςφορέςησυνταγματικήθεμελίωση.

ΚοινωνικόΚεκτημένο

Πρόκειταιγιαμιαθεωρίαηοποίαπροσπαθείναθέσειόριαστηνεξουσίατου νομοθέτη να μεταβάλλει επί το χείρον το υφιστάμενο επίπεδοπροστασίαςτωνκοινωνικώνδικαιωμάτωνγιαταοποίαέχειενεργοποιηθείονομοθέτης.

Απόλυτοκοινωνικόκεκτημένο

Είναι επιτρεπτή η τροποποίηση μόνο προς την κατεύθυνση τηςβελτίωσηςτωνκοινωνικώνπαροχών.

Μηκρατούσασεθεωρίακαινομολογία. Ωςεπιχείρημαυπέρείναιηκατοχύρωσηστοσύνταγμα

Ωςεπιχειρήματακατά:o Εαν γίνει αποδεκτή μια τέτοια θεωρία θα αναγνωριζόταν στον

νομοθέτη συντακτική εξουσία και θα ισοδυναμούσε μεαναθεώρηση.

o Δημοκρατική αρχή καθώςπεριορίζονται οι πολιτικές επιλογές τουεκάστοτενομοθέτη.

o Impossibiliumnullaobligatioesto Σύμμετρη ικανοποίηση των κοινωνικών δικαιωμάτων τόσο με τα

ατομικάόσοκαιμεταξύτους.

Απόλυτοπολεοδομικόκεκτημένο

ΚρατούσαθεωρίαστηνομολογίατουΣτΕ. Σε σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος και τη διαρκή

βελτίωσητωνόρωνδιαβίωσης.

Θεωρίασχετικούκοινωνικούκεκτημένου

Κρατούσαστηνομολογίακαιθεωρία. Ημείωσητηςέκτασηςτωνήδηπαρασχεθέντωναπότοννομοθέτη

κοινωνικώνδικαιωμάτωνείναικατ’αρχήνεπιτρεπτή. Δενείναιεπιτρεπτή:

o Ηπαντελήςκατάργησηo Ηαυθαίρετημείωσηκοινωνικώνπαροχώνo Ηπροσβολήτουπυρήναo Ηανάθεσητηςυποχρεωτικήςασφάλισηςστονιδιωτικό

τομέα

Νομολογία

Κοινωνικόκεκτημένο

ΣτΕ2014–Δικαίωμαστηνπαιδεία–16παρ.1:o Το άρθρο 16 κατοχυρώνει τη θεσμική εγγύηση της

παροχής ανώτατης εκπαίδευσης από πλήρωςαυτοδιοικούμενα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα.Επιπλέον κατοχυρώνει το δικαίωμα στην παιδείακαθώς και το δικαίωμα πρόσβασης στηντριτοβάθμια εκπαίδευση.Η πρόσβαση αυτή πρέπει ναγίνεται μέσω ενός συστήματος εισαγωγής που ναστηρίζεται σε γενικά, αντικειμενικά και πρόσφορακριτήρια και να είναι σύμφωνο με τις αρχές τηςισότητας, της ελεύθερης ανάπτυξης και τηςσταδιοδρομίας εκάστου ανάλογα με την προσωπικήτουαξίακαιικανότητα.

o Ο νομοθέτης δεν κωλύεται να εισάγει ρυθμίσειςδιαφορετικές από τις ισχύουσες προς τις οποίες έχουν

αποβλέψει και προσαρμοσθεί οι διοικούμενοι έστω κι ανθεωρείται ότι θίγονται υφιστάμενα δικαιώματα ήσυμφέροντά τους αρκεί η νέα ρύθμιση να χωρεί κατάτρόπογενικό,απρόσωποκαιαντικειμενικό.

ΣτΕ 2012 – Δικαίωμα κοινωνικής ασφάλισης: Δεναντίκειται στην αρχή της αναλογικότητας και τηςπροστατευόμενηςεμπιστοσύνηςημεταβολήτουσυστήματοςαναπροσαρμογήςαπονεμηθεισώνασφαλιστικώνεισφορών.

ΣτΕ 2012 – Δικαίωμα στην προστασία τηςοικογένειας:o Δενέχεισυγκεκριμένοπάνταπεριεχόμενο.o Οι ειδικότερες μορφές προστασίας καθορίζονται από τον

κοινόνομοθέτη.o Ο κανονιστικός νομοθέτης μπορεί να καταργήσει μια

πρακτική που είχε ακολουθηθεί επί χρόνια, αποδίδονταςεφεξής σημασία στην αρχή της αξιοκρατίας η οποίαεπιτάσσειτηνεπιλογήτωναξιότερωνυποψηφίων.

o Μειοψηφία: Έπρεπε να συμπεριλάβει κατά την αρχή τηςπροστατευόμενηςεμπιστοσύνηςμεταβατικέςδιατάξειςκαικατάτούτοείναιακυρωτέα.

Θεωρίες για τους περιορισμούς του νομοθέτη κατά τη μείωση τωνκοινωνικώνπαροχών

Αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης: απαγόρευσηαυθαίρετηςμεταβολήςνομοθεσίας.

Προστασία του πυρήνα των κοινωνικών δικαιωμάτων:υπάρχουνδυσκολίεςπροσδιορισμούτου:

o Θεμελίωση στην εκάστοτε νομοθετική ρύθμιση τουκοινωνικούδικαιώματος.

o Θεμελίωσηστηνκατοχύρωσητουδικαιώματοςστοσύνταγμα. Προστασίατηςανθρώπινηςαξίας:απαγόρευσηπροστασίας του

σκληρούπυρήνατωνκοινωνικώνδικαιωμάτων. Αρχήτηςαναλογικότητας. Αρχήτηςμηαναδρομικότηταςτουνόμου. Μεταβατικές ρυθμίσεις: συνταγματική επιταγή και υποχρέωση

του νομοθέτη για θέσπιση μεταβατικών ρυθμίσεων με σκοπό τηνάμβλυνση των απρόβλεπτων και σοβαρών μειώσεων τωνκοινωνικώνπαροχών.

Αρχήτηςισότητας–Απαγόρευσηδιακρίσεων

Κατοχύρωση

Σύνταγμα ΧάρτηςΘ.Δ.ΕΕ ΕΣΔΑ 4 παρ. 1: όλοι οιέλληνες είναι ίσοιέναντιτουνόμου.

22 παρ. 1: όλοι οιεργαζόμενοιανεξάρτητααπόφύλοήάλλη διάκριση έχουνδικαίωμα ίσης αμοιβήςγια παροχή εργασίαςίσηςαξίας.ΤοΑΕΔέκρινετο1983ότι το άρθρο αυτόεφαρμόζεται μόνο σεεργαζομένους μεσχέση ιδιωτικούδικαίου

5 παρ. 2: όλοι όσοιβρίσκονται στηνελληνική επικράτειααπολαύουν απόλυτηπροστασία της ζωής,τιμής και ελευθερίαςτουςχωρίςδιάκριση.

20: όλοι οι άνθρωποιείναι ίσοι έναντι τουνόμου.

21 παρ. 1:Απαγορεύεται κάθεδιάκρισηιδίως….

21 παρ. 2: Εντός τουπεδίου εφαρμογής τωνσυνθηκώναπαγορεύεται κάθεδιάκριση με βάση τηνιθαγένειας

Κατοχύρωση μόνο τηςαπαγόρευσηςδιακρίσεων.

14: Η χρήση τωναναγνωριζομένωνελευθεριών πρέπει ναεξασφαλισθείανεξαρτήτωςδιακρίσεως…

Αρ. 1 του 12ουΠρωτοκόλλου: ηαπόλαυση κάθεδικαιώματος πουπροβλέπεται από τοννόμο πρέπει ναεξασφαλίζεται χωρίςκαμία διάκρισηθεμελιούμενηιδίως…ΜΗ κυρωθέν από τηνΕλλάδα.

4παρ.2:ΟιΈλληνεςκαιΕλληνίδες έχουν ίσαδικαιώματα καιυποχρεώσεις.

159 ΣΛΕΕ: κάθε κράτοςεξασφαλίζει τηνεφαρμογή της αρχής τηςισότητας της αμοιβήςμεταξύ ανδρών καιγυναικών για όμοιαεργασίαήγιαεργασίατηςαυτήςαξίας.

23 Χάρτη: Η ισότηταανδρών και γυναικώνπρέπει να εξασφαλίζεταισε όλους τους τομείςμεταξύ των οποίων στηναπασχόληση,τηνεργασίακαιτιςαποδοχές.

Η αρχή της ισότηταςδεν αποκλείει τηθέσπιση μέτρων πουπροβλέπουν ειδικάπλεονεκτήματα υπέρ

τουυποεκπροσωπούμενουφύλου.

Νομολογία

Ισότητα ΣτΕ 2002: Η αρχή της ισότητας αποτελεί όριο στηναναδρομικήεφαρμογήτωνδιατάξεων.

ΙσότηταστιςεργασιακέςκαιΚοινωνικο‐ασφαλιστικές

σχέσεις

ΑΠ1999:Συντρέχειπερίπτωσηπαραβίασηςτου4παρ.2ότανπροβλέπεται η λύση της εργασιακής σχέσεως λόγωσυνταξιοδοτήσεωςμετη συμπλήρωσηορίουηλικίας,τοοποίο ορίζεται από τον νόμο διαφορετικό από αυτό γιατουςάνδρες.

Οικογενειακό επίδομα: Κατοχυρώνεται τόσο από τοΕλεγκτικό Συνέδριο όσο και από το Στε και το ΑΕΔ. Το ΔΕΕπροβλέπειτηνμηαναδρομικήκατάργησητωνπροϋποθέσεωνπουδημιουργούνδυσμενείςδιακρίσεις.

Έμμεσηδιάκριση

Οδηγία1976:ίσημεταχείρισηανδρώνκαιγυναικώνόσοναφοράτηνπρόσβασησεαπασχόλησηεπαγγελματικήεκπαίδευσηκαισυνθήκεςεργασίας.

o Η αρχή της ίσης μεταχείρισης συνεπάγεται την απουσία κάθεάμεσης ή έμμεσης διάκρισης ιδίως σε σχέση με τηνοικογενειακήκατάσταση.

Οδηγίες 2000 (43 + 78):ίση μεταχείριση ασχέτως φυλετικής ήεθνοτικής καταγωγής και ίση μεταχείριση στην απασχόληση καιεργασία.

o Συντρέχει έμμεση διάκριση όταν μια εκ πρώτης όψεωςουδέτερηδιάταξη,πρακτικήήκριτήριομπορείναθέσειπρόσωπασυγκεκριμένης φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής ήορισμένης θρησκείας καιπεποιθήσεωνσε μειονεκτικήθέσησυγκριτικάμεάλλαπρόσωπα.

o Εκτός εάν το κριτήριο, διάταξη ή πρακτική δικαιολογείταιαντικειμενικά από έναν θεμιτό σκοπό και τα μέσαεπιτεύξεωςείναιπρόσφορακαιαναγκαία.

o Εκτόςεάνπρόκειταιγιαπρόσωπαμεκάποιομειονέκτημακαιυπάρχειυποχρέωσηλήψηςθετικώνμέτρωνυπέραυτώνγιατην εξάλειψητηςανισότητας (πχάτομαμεαναπηρίαβάσειτουάρθρου21παρ.6Συντ.).

Οδηγία 2002: ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών όσον αφορά τηνπρόσβαση στην απασχόληση, στην επαγγελματική εκπαίδευση καισυνθήκεςεργασίας.

Ν.3304/2005:ενσωμάτωσητωνωςάνωοδηγιώνo Άμεση διάκριση: όταν ένα πρόσωπο, για λόγους φυλετικής ή

εθνοτικής καταγωγής ή θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων ήφύλου, υφίσταται μεταχείριση λιγότερο ευνοϊκή από αυτή τηςοποίαςθατύχαινεάλλοπρόσωποσεανάλογηκατάσταση.

o Έμμεσηδιάκριση:ότανμιαεκπρώτηςόψεωςουδέτερηδιάταξη,πρακτική ή κριτήριο μπορεί να θέσει πρόσωπα συγκεκριμένηςφυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής ή ορισμένης θρησκείας καιπεποιθήσεωνσεμειονεκτικήθέσησυγκριτικάμεάλλαπρόσωπα.

o Δενσυνιστάέμμεσηδιάκρισημιαδιάταξη,κριτήριοήπρακτικήηοποίαδικαιολογείται αντικειμενικά από έναν θεμιτό σκοπό και τα μέσαεπιτεύξεως του σκοπού αυτού είναι αναγκαία και πρόσφορα ή ότανλαμβάνονται θετικά μέτρα υπέρ των ατόμων με αναπηρία κατά τοάρθρο21παρ.6Συντ.

ΝομολογίαΔΕΚ

JPJenkinsv.Kingsgate1980

EUCJ

Αμοιβή ανά ώρα εργασίας, η οποία διαφέρει ανάλογα με τοναριθμόωρώνεργασίαςκάθεεβδομάδα.

Ηδιαφοράμεταξύεργασίαςμεπλήρεςωράριοκαιεργασίαςμεμειωμένοωράριοκαίτοιπαρουσιάζεταιωςδιαφοροποίησηβάσει του χρόνου εργασίας θα πρέπει να δικαιολογείταιαντικειμενικάκαιοιλόγοιδιαφοροποίησηςναείναιξένοιπροςοποιαδήποτεδιάκρισηβάσειφύλου.

Συνιστάέμμεσηδιάκρισημόνοότανηδιαφοράαυτήσυνιστάστην πραγματικότητα έμμεσο τρόπο για να μειωθεί τοεπίπεδο αμοιβής των εργαζομένων με μειωμένο ωράριοεργασίαςλόγωτουότιαποτελείταικατάκύριολόγοαπόγυναίκες

Το119 ΣυνθΕΟΚ (159ΣΛΕΕ) εφαρμόζεταιαμέσωςκάθεφοράπου ο δικαστής διαπιστώνει με βάση τα κριτήρια τηςισότηταςαμοιβώνκαιεργασίας,ότιυπάρχειδιάκρισηλόγωφύλουεξαιτίαςτουότικαταβάλλεταιανάώρα,γιαεργασίαμεμειωμένο ωράριο, μικρότερη αμοιβή σε σχέση με το πλήρεςωράριο.

Ηδιαφοροποίησηπρέπειναδικαιολογείταιαπόοικονομικούςσκοπούςπουδικαιολογούνταιαντικειμενικάανεξάρτητααπότοφύλοτουεργαζομένου.

Αξίωσηίσηςαμοιβής.Werner

Mangoldv.RudigerHelm

H εθνική ρύθμιση προέβλεπε την εξουσία των εργοδοτών νασυνάπτουν ελεύθερα και χωρίς περιορισμούς συμβάσειςορισμένουχρόνουμεάτομαπουέχουνσυμπληρώσειτα52.

EUCJ2005 Δεν συνιστά διάκριση βάσει ηλικίας αν δικαιολογείταιαντικειμενικά και λογικά από έναν θεμιτό στόχο στον τομέατηςαπασχόληση,τηςαγοράςεργασίαςκαιτηςεπαγγελματικήςκατάρτισης.

Η διαφορετική μεταχείριση μπορεί να αφορά την καθιέρωσηειδικώνσυνθηκώνγιατηνπρόσβασηστηναπασχόλησηκαιτηνεπαγγελματικήκατάρτισηανθρώπωνορισμένωνηλικιών.

Οικογενειακό επίδομα: Κατοχυρώνεται τόσο από τοΕλεγκτικό Συνέδριο όσο και από το Στε και το ΑΕΔ. Το ΔΕΕπροβλέπειτηνμηαναδρομικήκατάργησητωνπροϋποθέσεωνπουδημιουργούνδυσμενείςδιακρίσεις.

Θετικάμέτραδιάκρισης–Affirmativeaction

Κατοχύρωση

116παρ.2Συντ.:Δεναποτελείδιάκρισηλόγωφύλουηλήψηθετικώνμέτρων για την προώθηση της ισότητας ανδρών και γυναικών. Τοκράτος μεριμνά για την άρση των ανισοτήτων που υφίστανταιμεταξύανδρώνκαιγυναικών.

157ΣΛΕΕ:Ηαρχήτηςίσηςμεταχείρισηςδενεμποδίζειτακράτημέληνα διατηρήσουν ή να θεσπίσουν μέτρα που προβλέπουν ειδικάπλεονεκτήματα και διευκολύνουν το λιγότερο εκπροσωπούμενοφύλο.

23 παρ. 2 Χάρτη: Η αρχή της ισότητας δεν αποκλείει τη θέσπισημέτρων που προβλέπουν ειδικά πλεονεκτήματα υπέρ τουυποεκπροσωπούμενουφύλου.

Ειδικό μέτρο οι Ποσοστώσεις βάσει του ν. 3463/2006:Ο αριθμόςτωνυποψηφίωναπόκάθεφύλοπρέπειναείναιτουλάχιστον ίσοςμετο1/3τουσυνολικούαριθμούτωνυποψηφίωνσυμβούλων.

Νομολογία

ΣτΕ2003

Θετικά μέτρα μπορούν να θεσπιστούν και στον τομέα τωνπολιτικώνδικαιωμάτωνυπότονόροότιταμέτρααυτάδενσυνεπάγονταιυπέρμετρουςπεριορισμούςπουναθίγουντονπυρήνατωνδικαιωμάτων.

Kalanke1995EUCJ

Εθνικός κανόνας βάσει του οποίου προβλέπεται ότι επίπροαγωγήςοιγυναίκεςπουέχουνίσαπροσόνταμετουςάνδρες συνυποψηφίους τους έχουν αυτομάτωςπλεονέκτημαστουςτομείςόπουυποεκπροσωπούνται.

Η ίδια η οδηγία προβλέπει την λήψη θετικών μέτρων πουαποσκοπούν στην αρχή της ισότητας των ευκαιριώνμεταξύανδρώνκαιγυναικών.

Σκοπός των μέτρων αυτών πρέπει να είναιη βελτίωση τηςικανότητας των γυναικών να ανταγωνίζονται στηναγορά εργασίας και να ακολουθούν σταδιοδρομία υπόσυνθήκεςισότηταςμετουςάνδρες.

Το εν λόγω άρθρο της οδηγίας ως εξαίρεση από τοκαθιερούμενο δικαίωμα της ισότητας θα πρέπει ναερμηνεύεταιστενώς.

Η χωρίς καμία προϋπόθεση προτεραιότητα χωρίς ναεξετάζονταιταουσιαστικάπροσόνταβαίνειπέραντουσκοπούτηςδιατάξεως.

MarschallEUCJ1997

Αυτόματηπροτεραιότηταεπίίσωνπροσόντων. Σκοπόςτωνθετικώνμέτρωνκατάτηνοδηγίατου1976είναι:

o βελτίωση της ικανότητας των γυναικών ναανταγωνίζονταιστηναγοράεργασίαςκαι

o να ακολουθούν σταδιοδρομία υπό συνθήκες ισότητας μετουςάνδρες.

Προδικαστικόερώτημασχετικάμετηνερμηνείατηςδιατάξεωςτης οδηγίας και αν είναι αποδεκτή η προτεραιότητα αυτήεκτόςανπροέχουν λόγοιαναγόμενοιστοπρόσωπο ενόςάνδραυποψηφίου.

Υπάρχει τάση προτιμήσεως των ανδρών υποψηφίων ακόμηκαι σε περίπτωση ίσων προσόντων λόγω παρωχημένωναντιλήψεων σχετικά με τον ρόλο και τις ικανότητες τηςγυναίκαςήτογεγονόςότιοιγυναίκεςαπουσιάζουνσυχνότερααπότηνεργασία.

Το ότι έχουν ίσα προσόντα δεν σημαίνει ότι έχουν και ίσεςευκαιρίες.

Ηαπόλυτηπροτεραιότηταυπερβαίνειταόριατηςεξαίρεσης. Είναιαποδεκτόςοεθνικόςκανόναςόταν:

o Εγγυάται στους άντρες υποψηφίους την αντικειμενικήαξιολόγηση των υποψηφιοτήτων και αποκλείεται ηπροτεραιότητα όταν από τα κριτήρια προκύπτειυπεροχήτουάντραυποψηφίου

o Τα κριτήρια αυτά δεν συνεπάγονται δυσμενείς διακρίσειςσεβάροςτωνγυναικών.

Θετικάμέτρασεάλλους

τομείςπέραντηςισότηταςτωνφύλων

ΣτΕ1993:Ηπρονομιακήμεταχείρισητωναναφερόμενωνστοάρθρο 21 ομάδων δικαιολογείται από λόγους δημοσίουσυμφέροντος και συνιστά επιτρεπτή απόκλιση από την αρχήτηςισότητας.

ΣτΕ 2011: Το κράτος έχει ειδική θετική υποχρέωση ναθεσπίσει ειδικές νομοθετικέςρυθμίσειςώστεοι υποψήφιοιμεαναπηρία να συμμετέχουν στους δημόσιους οργανισμούς επιίσοιςόροιςμετουςάλλουςσυνυποψηφίουςκαιναμηντίθενταισε χειρότερη μοίρα εξαιτίας της αναπηρίας τους. Υποχρέωσηβάσειτου25παρ.1ναλαμβάνουνκάθεαναγκαίομέτρογιατνανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτωντουανθρώπου.

ΣτΕ2014:Τοσύνταγμαστο21παρ.2απευθύνειστονκοινόνομοθέτηέντονηυπόδειξηγιατηνθέσπισηειδικώνμέτρωνφροντίδας υπέρ των πολυτέκνων. Τα μέτρα αυτά όμως θαπρέπειναασκούνταιεντόςτωνορίωνπουδιαγράφουνοιάλλες συνταγματικές διατάξεις και αρχές. Έλεγχος απότον δικαστή βάσει των διατάξεων του άρθρο 4 παρ. 1 και 5παρ.1καιτηςαρχήςτηςσταδιοδρομίαςεκάστουκατάτονλόγοτηςπροσωπικήςτουαξίας.

Επέκτασηευνοϊκήςρύθμισης

Επιχειρήματαυπέρ

Υποχρέωση όλων των κρατικών οργάνων να διασφαλίζουν τηνακώλυτηκαιαποτελεσματικήάσκησητωνδικαιωμάτων.

Ηαναγνώρισηκαιηπροστασίατωνδικαιωμάτωναπότηνπολιτείααποβλέπει στην πραγμάτωση της κοινωνική προόδου μέσα σεδικαιοσύνη

Επιχειρήματακατά

Αρχήτηςδιάκρισηςτωνεξουσιών Αναγκαίοςοτυπικόςνόμοςγιατηναπονομήσύνταξηςήχορηγίαςή

αμοιβής(80Συντ.)

Νομολογία

ΟΑΠκαιταΤΔΔεπεκτείνουνκατάκανόνατηνευνοϊκήρύθμισηηοποίαπαραλείφθηκεαπότοννομοθέτηκατάπαράβασητηςαρχήςτηςισότητας.

ΤοΣτΕo αρχικάδενεπεξέτεινετηνευνοϊκήρύθμισηo αργότερα άρχισε να επεκτείνει στις περιπτώσεις που ο

κανόνας είναι η ρύθμιση με την ευνοϊκή ρύθμιση και ηαποκλεισθείσαομάδααποτελείτηνεξαίρεση(σχέσηκανόναεξαίρεσης)

o στην πιο πρόσφατη νομολογία κάνει δεκτή την επέκτασηανεξαρτήτωςτηςσχέσηςκανόνα‐εξαίρεσης

Επιδίκασηαποζημίωσηςβάσειτωνδιατάξεωναστικήςευθύνηςγιαπαράνομηπαράλειψητουνομοθέτη.

ΤοΔΕΕκατάκανόναεπεκτείνειτηνευνοϊκήρύθμισηχωρίςόμωςναμπορούνσυναχθούνασφαλήκριτήρια.

Landschootv.NVMeraEUCJ1988

Εισφοράσυνυπευθυνότηταςστοντομέατωνσιτηρών. Όταν το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι ένας κανονισμός πουπροβλέπει απαλλαγή από μια εισφορά δεν επεκτείνεται σεορισμένεςκατηγορίεςέχειδύοεπιλογές

o Να κρίνει την διάταξη ως ανίσχυρη με συνέπεια τοναποκλεισμό κάθε απαλλαγής μέχρι τη θέσπιση νέαςρύθμισης

o Ναεφαρμόσεικατ’αναλογίατηνδιάταξησύμφωναμετηνοποία το δικαστήριο μπορεί να προσδιορίσει τααποτελέσματα του ακυρωθέντος κανονισμού πουθεωρούνταιότιδιατηρούντηνισχύτους.

Εν αναμονή της θεσπίσεως από τον κοινοτικό νομοθέτη τωνκατάλληλων μέτρων για την αποκατάσταση της ισότητας, οιαρμόδιες αρχές οφείλουν να εξακολουθήσουν να εφαρμόζουντηναπαλλαγήκαινατηνεπεκτείνουνκαιστηνκατηγορίαπουδενσυμπεριελήφθη.

ConstanceChristinaSmith

v.AvdelSystemnsEUCJ1994

Επέκταση ευνοϊκής ρύθμισης σχετικά με τα όριασυνταξιοδότησηςανδρώνκαιγυναικών.

Το 119 ΣυνθΕΟΚ δεν αποκλείει την λήψη μέτρων για τηναποκατάσταση της ίσης μεταχειρίσεως μέσω της μειώσεωςτωνπλεονεκτημάτωντωνευνοουμένωνπροσώπων.

ΑνεξάρτητεςΑρχές

ΣυνταγματικάΚατοχυρωμένες

ΣυνήγοροςτουΠολίτη–103παρ.9 ΑνώτατοΣυμβούλιοΕπιλογήςΠροσωπικού–103παρ.7 ΑρχήΠροστασίαςΔεδομένωνΠροσωπικούΧαρακτήρα–9Α ΕΣΡ–15παρ.2 ΑρχήΔιασφάλισηςΑπορρήτουΕπικοινωνιών–19παρ.2

Ρύθμισησυνταγματικώςκατοχυρωμένωναρχών

Άρθρο101ΑΣυντ. Ταμέλητουςεκλέγονταιμεορισμένηθητεία. Επιλογή των μελών από την Διάσκεψη των προέδρων με επιδίωξη

ομοφωνίαςκαισεκάθεπερίπτωσηπλειοψηφίας4/5 Κοινοβουλευτικόςέλεγχοςόχιόμωςπρότασημομφής.

Κριτική

ΔημιουργίαΑνεξαρτήτωνΑρχώνδύοτάξεων. Μη ρύθμιση των μη συνταγματικώς κατοχυρωμένων αρχών όπως η

επιτροπήανταγωνισμούκαιηεπιτροπήκεφαλαιαγοράςαπότοΣύνταγμακαιάραδενυπάρχειδέσμευσηότικαιοι«μησυνταγματικές»ανεξάρτητεςαρχές θα διέπονται από τις αρχές της προσωπικής και λειτουργικήςανεξαρτησίας.

Οτρόποςεπιλογήςείναιδυνατόνναοδηγήσεισεπερίπτωσημηεπίτευξηςτης πλειοψηφίας σε παράταση της θητείας των προσώπων πουστελεχώνουντιςαρχέςπέραντηςπροβλεπόμενηςαπότοννόμο.

Τζούλιαv.Λοβέρδος

ΤΗΣ Λοβέρδος Μετακύλιση πολιτικών ευθυνών σεμηπολιτικώςυπευθύνους

Είτε νέες μορφές οργάνωσης τηςεκτελεστικής εξουσίας είτε νέεςμορφέςελέγχουτηςδιοίκησης.

Η σύσταση ορισμένων αρχώνεπιβάλλεταιαπότοΕνωσιακόενώγιατις υπόλοιπες είναι ζήτημαπολιτικήςβούλησης.

Το σύνταγμα είναι ουδέτερο στοζήτημα της ίδρυσης Ανεξαρτήτωναρχών.

Οιανεξάρτητεςαρχέςπροέκυψαναπόαναγκαιότηταγιαλόγουςκομματικήςουδετερότητας, ανεξαρτησίας,αμεροληψίαςκαιαξιοπιστίας.

Κατάχρηση της θέσπισηςανεξάρτητωναρχών.

Η Κυβέρνηση όταν εισηγείται τηδημιουργία ανεξάρτητης αρχήςεκχωρείεξουσίαωςπροςτηνοποίαη βουλή της έδωσε ψήφοεμπιστοσύνης.

Ενώ η κυβέρνηση είναι

Κάθε ΑΑ ελέγχεται συνταγματικά ωςπροςτοείδοςκαιτηνέκτασητωναρμοδιοτήτων της καθώς επίσηςκαι τη συγκρότησή της με βάσητην αρχή της διάκρισης τωνεξουσιών και της δημοκρατικήςαρχής.

Το Σύνταγμα για τις κατοχυρωμένεςσ’αυτόΑΑκατοχύρωσεμέτραγιατηνανεξαρτησίατους.Ηδιάσκεψητωνπροέδρωνδεν συνιστά διαχρονικήεγγύηση καθώς η σύνθεσή της δενείναισταθερή.

Για τις υπόλοιπες αρχές η εγγύησητηςανεξαρτησίας τους υπόκειταιθεσμικά στη βούληση τουνομοθέτη και πρακτικά στηνΚυβέρνηση.

Η χρήση του θεσμού των ΑΑ ιδίωςστις περιπτώσεις πουσυνδέεται μεανάθεση ρυθμιστικώναρμοδιοτήτωνθαπρέπειναείναιφειδωλή καθώς στερεί από τοννομοθέτη και την κυβέρνηση έναπεδίοπολιτικώνεπιλογών.

δημοκρατικά νομιμοποιημένη, οιανεξάρτητεςαρχέςείναιανεξέλεγκτέςκαι ακόμη και μετά τηναναθεώρησηο έλεγχος είναι ποιοτικάκατώτερος.

Ομολογίαπολιτικήςχρεοκοπίας. Αντικειμενική αδυναμία ανεύρεσηςτων ανθρώπων για την στελέχωσητων αρχών οι οποίοι να είναι καιυπεράνω κομμάτων καιεπαγγελμάτων αλλά και να έχουνικανότητα.

ΤοΣύνταγμαδενεπιτρέπειπλέοντηναλόγιστη θέσπιση ΑνεξαρτήτωνΑρχών αλλά στην πράξη το σχετικόμέτρο θα το δώσει ο νομοθέτης, ηκυβέρνησηκαιταδικαστήρια.

Ατελής πολιτικός έλεγχος λόγωέλλειψηςπρότασηςμομφής.

Οι ρυθμίσεις του 101Α Συντ. δεναπαγορεύουν στον νομοθέτη ναπροβλέψει αυστηρότερο έλεγχο γιατιςυπόλοιπεςαρχές.

Όχι θεσμικό έρεισμα για το ότι τοσύνταγμαδενεπιτρέπειτηναλόγιστηθέσπισηαρχών.

Το σύνταγμα δεν είναι ουδέτερο ωςπρος την θέσπιση ΑΑ αλλά ρυθμίζειαναλυτικώς τα θέματα στο άρθρο101Α.

Τοπρόβλημαδενείναιηκατοχύρωσητης ανεξαρτησίας τους αλλά οιάνθρωποι.