E X P O S I T I O c u m C R I S I 7

I D E A L I S M I B E R K E L E Y I.

QUAM

V E M A AMPL. FACIJLT. PIIILOS. UPSAL.

p . p .

S I G U R D R 1 B B I N GΡ Π ΙΓ . M AG.

ET

A X E L R E I N H O L D ÅBERGIIO C M IE N S IS .

IN AUDITORIO G UST. DIE VII JU N II M D C C C IL II

II. A. M. 8.

PA R S· V II.

HI -nffl

U P S A L I A E ,

EXCUDEBANT REG IA E ACADEMIAE T Y P O G R A rfll.

Quod rec t i s s imum nobis occuri t in hac , u t i tu d ica­m u s , t r an s f o r ma t ion e de terminat i onum conscientias ex r e a l i t a t e so lummodo de facto d a t a , quam conscientia; immed ia t ae haben t (qii* t r an sfo rma t io , ut in pr i nc ipio d i s s e r t a t i o n i s os t endimus, ipsa phi losophia est) ad n e ­c e s s i t a t e m et c l a r i t a tem n o t i o n i s ; id e s t , quod B E R K E - L EY U S p o s t u l a t , neccsse e s s e , hanc explicat ionem sen ­s i b i l i u m in t e l l ec tu i itft f i er i , u t substant ia in rebus sen­s i b i l i bu s ostendi poss i t , i. e. a l i qu id , quod independeris s i t ab r e a l i t a t e i l l a , quae ipsum sensibi le e s t , quod plane a nobis de t e r mi na t u r i). In hoc postulato duo i n su n t : e t, n ec e s s a r i um nobis e s s e , extra immedia t e da ta egr ed i (quia haec r e l a t i va sunt ) 2) , e t , in hoc rem i t a t r a c t ar e , u t ad ab so lu tu m al iquid ven i amus , quia sine hoc ne r e ­l a t i v u m qu idem poss ibi le est 3) . Evidenter prajterea pa ­t e t , s en s um i l lum r c a l i t a t i s et objectivae existent ia; , qui solus i n t u i t u s nost ros ab imag ina t i on ibus immediate s e ­ce rn i t , nu l l am a l i am vi in ha b e r e , quum cogitat ione exa ­m i n a t u r , quam quod confusa conscient ia es t , r e s , ut eas r c a l e s vocemus , a nost ro a rb i t r i o plane independentes esse et a l i quid in sose habe re , quod a b s o l u t u r a sit; alitis s a n e , non eas poneremus aeque r ea l es esse ac nos ipsos; s e d , u t j a m j a m os t end imus , modi tantum vel qual i tata- t es apud nos essent 4) ” Pos s ib i l e non esse t , dicit K a n - T I U S , u t objec t a a nos t r i s imagina t ionibus separaremus , si r e g u l a m necessar i am non haberemus ad unamquamque Te ni , s ecundum quam s jn th c s i u mul t i tudinis apud e a m , s i n g u l a r i , ab oinnibus a l i i s d iver so, modo f ac i am us : hase nec e s s a r i a regula sola e s t , qua unamquamque rem ab a l i i s s ecerner e possum, et ab a rb i t r a r i i s phuntasiae im a ­g i n i b u s ’^ ) . Si enim in complexibus qua l i ta t um gensi-

0 V. s u p r a ·

2 ) V. s u p i a .

3 ) V. s u p r a .

4 ' V. s u p r a .

5 ; L . C. p p .

Lil ium t a l i s necess i tas non i n e s s e t , a c t i v i t a t e m d e t e r m i ­

nan tem in ee non ha be re n t , ecd p lane pass ivae et ah

al i is determinatae essent: ideoque r evera non o b j e e t a , sed

idem ac hoc al i ud : ut eniin r e s s i n t , neccsse e s t , si vel

max i me ab ali i» de t e r min an t u r , t amen se ip sas d e t e r m i ­

n en t , i t a , u t hae de te rmina t i ones ab a l i i s t a i me n s e ­

cundum c a r u m na tu r am f i an t , ideoque s e m p e r ab i i s

ips is datae dici possint ; a l i as enim nul l am n a t u r a m s ive

e ssen t i am habe rent i). ll;cc r e rum independen t i a ea e s t ,

quam JACOBI secundum LEIBNIZIUM e a r u m vin cu lu m

substan tia le voca t , s i ve , quod sun t u n u m p e r se.

R e m a l i q ua m , dici t J a C O B I , loco c i t a t o , nton r ea-

l em d i c imus , si n o s par tes ejus co n ju n g i m u s , u t illae s i nt

p r i u s et uni tas e a rum p o s t e r i u s : hoc n ih i l n i s i i m a ­

g i n a t i o n e m in me , sive repraesen ta t ioncin su b j e c ti vam ,

unum p e r accidens, dico; sed tunc soluminodo u n i t a t e m

mu l t i t ud in i s objectum et objet ivain voco, quum t o t u m

p r i u s e s t p a r t i b u s, i. e. hae ad r e a l i t a t c m et q u a li t a t em

ab i l lo determinatae sun t , ut non t a l es e s s e n t , s i in hac

r e l a t i one ad cetexas et ad u n i t a t e m non essent a). Quid ,

quod, si i t a non e s se t , ipsa repraesentat io ob ject i vae rea-

l i t a t i s imposs ibi l is esset. ” Conjunct iones nos t r as ( a r b i ­

trariae) r e a l i t a t i s , sive repraesentat iones nostrae r e rum n i ­

h i l sunt , nis i umbrae et imag ines facticiae r e ru m , qua* prae­

sentes e r a n t , et i g i tu r r e a l i t a t c m ip sam nu rnquani ex ­

p r i me re possunt. Re a l i t a s non mag is ex t r a s e i p s am

r e p r a e s e n t a r i po t es t , quam vi ta ex t r a v i t a m , ve l con­

sc i ent i a ex t r a consci entia in. I n tu i t u s r e a l i t a t i s e t sensus

v e r i t a t i s , conscient ia et vi ta idem sunt . S o m n u s f r a t e r

i ) J a c o b t , Ideal u. Real. p. 2 0 6 . — Cf. S p i n o z a L. c. P. I.Prr. XV, VIII Cor. I I , Pr. XXV.

a) “ W en n ich drcy oder funf Dingc liicr auf dera T ische zusammcnstclle, und in einc Vorstcllnng vercinigc, so ist mcine Vorstcllnng dic Vorstcllnng eincr lo t al i tä t o Icr cines Ganzen. Dicscm Ganzcn (i· e. huic R e p r a e s e n t a ­t i o n i totius alicujiis) correspondirt aber nichts, das a 11s i c h einc Totalitiit oder cin Ganzes wäre”. (L . c. p. a5 i .}

A

eet m o r t i e et eomnia umbrae vitae Qu i numqu am v ig i ­l ave r i t , non posset somniis uti , e t i m p o s s i b i l e e s t , u t s o m n i a o r i g i n a r i a , e t p h a e n u m e n o n o r i g i ­n a l e e s s e n t ” ·).

Non mino ri s deinde m o m e n t i , nec minus nece s sa r i um e s t , l i anc r erum subs t an t i um sive a bs o lu t a m e s sen t i am in consc i en t i a esse et numquam ex t r a eam ex i s te re nec fingi. Necess i t as haec j a i n j am demo ns t r a t a est 2 ) , cujus expos i t i o dialexin eff ici t , qua s u b s t a n t i a , in p r im a for ­ma r e a l i s t i c a t o l l i t u r . Hic ad hanc quaest ionem r e ve r ­t i m u s , u t hanc nece ss i ta t em in g en e re o s t en d am us , e t non so l um exempl i s speci al i bus vel in r espectu s ens ib i ­l i um. In i t i um facimus observando, quum su b s t a n t i a et uni t as haec id e s t , quod i ntui t us poss ib i l es et e a , quae hoc modo per c ip iun tu r , i. e imm ed i a t e pe r cep t a , rea- l i a r e d d i t : necesse e ss e , haec j um jum in im me d i a t e dato i n s i t : si h o c i g i t u r in conscient ia i ne s t , necessar i o se­q u i t u r , idem e t i am de s u b s t a n t i a va l er e 3). Deinde concedatur o p o r t e t , i d em necessario dicendum esse de no­t i on ibus i n t e l l e c tu s , ((scii, quod in consci ent i a i nsunt e t in r e b u s ) , quibus imiqjediate datum expl i ce tur . Ad hoc p robandum primo r e l ega mu s ad id , quod in praeccdenti- bus d ixi mus , omn i a , tjuas ad consci ent i am r e f e r u n t u r , ne­ce s s a r i o s im i l i t ud inem quamdam ei h a b e r e 4) , quae au ­t e m , q u um conscient ia mera nc t i v i t a s s i t , ideoque a nul l o a l i o d e t e r m in a r i ul lo modo poss i t 5), nu l l a a l i a e s t , qu am conscient ia ipsa 6): quod in inf in i tum r epe t i potes t . Secundo, quod c o n s c i e n t i a e e s t , e t i am in

1 ) Jacobi , L . c. pp. a 3 i —233.а ) v. sup ra .3) B erkelevus , v. diss. supra cfr. 1. H. F ic h tk , Die ldee der

Persönlichkeit und der induviduellen Fortdauer , El- b e r f c ld ; i8 3 8 , pp. 4 2 sqq.

4 ) v. sup ra .5) v. supra.б ) e fr . B oström , De Notionibus Religionis cte. pp. G , g.

w m m m

c o n s c i e n t i a necessc est . i ' x t r n enim et I n t r a con- s e i e n t i a m , l o c u m r espicere 11011 po t e s t , quia l o c u s , u t j a m j a m J3ERKELEYUS et praecipue, maxima cx i d e n l i a , K a n t i u s demons travi t , ipse forma p e r c ep t i o n i s , iileo- que inodus conscientiae, e s t : sed e x t r a c o n s c i e n t i a m e s s e camdcm vim h a b e t , ut un icu iqae , c r e d i m u s , in ape r t o si t , ac, i n n u l l a r e l a t i o n e ad c o n s c i e n ­t i a m e s s e , i. c. non per c ip i ; si au t e m a l i q u i d r e f e r ­t u r ad conscient iam, ab ea j a i n j a m , u t hjec r e l a t i o pos­s i b i l i s sit» de terminatum e s t , et, ut lvaec r e l a t i o consci - entice s i t , haec i l lam amplec t a tur , nccesse e s t ; i t u , ut i- p s a enuntiat io hujus r e l a t i o n i s , consci en t i am r e q u i r a t , e t sic in infinitum. Si i g i t u r a l i quid d i c a t u r d e t e r m i ­

na r e conscient iam: in hac enunt i a t i one n u l l u m a l iumsensum esse po t e s t , quam quod consc i ent i a s ib i i p s i e s t , se ponens in re lat ione ad a l i ud , quod i g i t u r e t i a m i n conscient ia est. I Ioc a u t e m : consc i ent i am es se d e t e r ­m i n a t a m , sed quum id , quod eam d e t e r m i n a t , j a m j a m i n ea e s t , a seinet ipsa esse d e t e r m i n a t a m , i. e. ess e id, quod determinet sc : li. e omnem consc i en t i am e s s e con­

scient iam sui , c i rculus e s t , qui in inf ini tum r e p e t i , seil numqnam »inci potes t : ai de caussa pe r cep t i onum loquor , c a j amjam perceptio oet; si non percept io est , non u t caussa mihi ades t , et ego i g i t u r non ut ab ea d e t e r m i ­

na tu s .Quum jam haec un i t as vel su b s t a n t i a , quae a c t i v i t a s

e t determinans est in complexu q u a l i t a t u m s e n s i b i l i u m , non e conscientia sensual i demo ns t r a r i vel d ec l a r a r i pos­s i t , qnte seiuper re l a t i ve pass iva sive ab objec t is d e t e r ­m i n a t a est , et cx qna nuinquam a l i u d , quam quod de fac to datum est, ostendi po tes t ; neccssc nobis e r i t , ut s u p e r vel p o n e eam eg red i amur , quum, eam ip s a m ob caus sa m , quia solum ut f a c t u m a d e s t , p r i n c ip iu m e t causuam non in se habe t ; vel ab hac opposi t i one su b ­j ec t i e t objecti nos l evemus, neccssc e s t , ad u n i t a t e m , Mtrumquc nnipiecte nicm. Reflexione au tem e t c o g i ­

t a t i o n e , ut BFiR K E I iEYUS ipse d i c i t , α dat is p r og re d i -

«vu r , nt pr inc ipium quaeramus i). Al) omnibus autemconced i t u r (dicit idem auctor nos t er 2 ) ) nos , in ref lexione, n i h i l , ni s i not iones concipere , quamo br em p r inc ip i a haec s ens i b i l i um leges sive regulae sunt 3) , h. e. not iones* quibus ve ram et absolutam e ssent iam r e r u m concipi­mu s ; q u * , quum nihi l nisi modi conscientiae s i n t , per quas ne mi n ima quidem re l a t io ad al iquod ” r espondens” i i t , a l i i s ve rb i s , quum, sua na tu r a , ab omn i concre t ione mater iae plane sejunctae s i n t , eo magi s c r i t e r i u in prae­b e n t , su b s t an t i a m r e rum conscientiae im m a n e n t e m esse.

l l i t c sunt pos tu la t a , ut r e rum r e a l i l a s v ind i ce tu r ; quae a B E R K KL E YO ipso facta sunt ; et quibus ee s a t i s ­facer e p u t a b a t , notiones h a s , s i ve , ut i l l e eas v o c a t , (irchcl v pa, in intel lectu Dei ponendo, a quo n o b i s cotnrau- n i c n r cn tu r . Quaerimus nunc , nuin r ea l i l a s r e r u m hoc m odo , e t a c e te r i s ejus pr i nc ip i is demo ns t r a r i e t v in­dicar i po s s i t , v e l , quod idem est , si haec p r i nc ip i a , ideo- que sub s t an t i a , hoc modo concepta , nu l l a d ia lex i eve r t i poss int ? Quod necesse est , negemus .

a) Q u alita tes sensibiles, co m o d o , nuo e t insce e t ea ­rum re la tio ad substantiam a B E R K E L E Y O concip iun ­tu r , p r iu s f i u n t , u n ita te a liqua , eas d e te rm in a n to c t con- j a n g e n t e , sire ab ea in d ep en d e n te s , unde se q u itu r , eas neque ab hac d e term in a ri , e t com plexus earum , sive res sensib iles e x te rn a m et a rb itrariam ccnnec tionem f i e r i , quee num quam objectivi aliquid c o n s t i tu it: quod c o n tra e xp er ien tia m re p u g n a t et possib ilit a tem o b jec to ru m , e t ad Ide altsm um subjectivum ducit. Ilsec necessar io conse­qui ex eo modo, quo B k R K E L E Y U S rem c xp l i c i t , ex e o a p p a r e t : quod dici t cocx is tent i am et succcsaionem idearum non pende re nec a subjecto pc r c i p i e n t e , quod ad eae p lane pa s s ivu m est 4), nec ab ideis pe r cep t i s , cuui qui-

1 ) v. supra.2 ) v. supra.3) v. supra.4) y. supra ct Beskeieyu*, 1. e. pp. ;3 sqif.

l iue eadein rat io est «) unde i g i t u r s e q u i t u r , cne non

sua na tu r a ipsas successionem et c o e x i s t e n t i a m d e t e r ­m i n a r e , et vice versa (sci l icet successionem c t coexi- s t en t i am n e tu r a m carum non d e t e r m i n a re ) ; quodl q u a l i ­

t a t e s p l a n e d i s s imi l es sun t 2 ) ; unde conc ludi l i c e t , u n i t a t e m in t ernam iis non inesec ; quod nos eami sol am oli c aus s am eas con jungimus , quod eas v i d e m u s in (ex­

t e r na ) co ex i s t en t i a , ut conspectum ea rum babea i i nus et in ve rb i s nos t ras percept iones e x p r i m am u s 3) ; — quod i dem e s t , ac nul lam caussam apud eas ip sas e s s e h u ­j u s u n i t a t i s ; quod conjunct io ha;c «olummodo su cc e s s i v a expe r i en t i a et reflexione r e l a t i o nu m enrum fit 4)» unde s e qu i t u r , exper i ent i am adesse longe ante qua in res , et han c un i t a t em da t a e conscientia; non inesse , e t in hoc praeterea c i rculum ades se ; et de n i q ue , quum ht»s com­pl exus p e r c ip im u s , e t i am r e r um ve r am e s s e n t i a m nos amp lexos esse 5).

N em o , u t c r e d i m u s , non v id e t , litec numqus im con c i l i a r l posee cum notione subs tant i ae , in r eb u s praesen­t i s . Hoc demons t ra r e c o n a b i m u r , quaerendo, u b i , s e ­

cundum sys tema B e R K E L E Y I , res s ens ib i l e s poss int

e u b s i e t e r e .N o n i n s e i p s i s . Na m ct ideae p lane pass i vae sunt ,

e t supra os t end imus, r e g u l a m esse, e t i am per s e pe r sp i ­cuam , unamquamque pa s s iv i t a t em , qua t a l e m , p os tu l a r e a c t i v i t a t r i n fi) ; unde s e qu i t u r , a l i qu id ab so lu t e pass ivi non da r i posse ; sed id , quod t an tu mm odo d e t e r m i n a t u m e s t , sempe r ab a l i o quodam d e t e r m i n a r i , e t necesse e s t , hoc a l iud i g i t u r una cum suo de t e r min a to concipi­endum s i t , vel pot i us , hoc de t e rminans p r i u s conc ip i a-

1) supra .

2) „

l i i

t u r , necesse e s t , quo de t e rm in a tu m um qn am qua tale con­c i p i a t u r , quuin ipsa ejus real i tae et qua l i t a s ea e s t , ut d e t e r m i n a t u m sit . I g i t u r : quum lioc d e t e r m in a tu m con­ciper e v o l o , p r i u s s emper id e s t , u t a c t i v u m con­c ip i am , a quo pa ss ivum u t consequens s equ i t u r ; h. e. pass ivium et es t et conc ip i tu r p e r a c t i v um , i. e. ni­h i l nisii modus ejus est . — Et B E R K E L E Y U S expresse d i c i t , q u a l i t a t e s s ens ib i l es idem esse ac sensat iones do­lor i s e t de l ec t a t i on i s : j a i n au tem hac numquain ad sun t , n i s i ut modi conscientiae, quod idem i g i t u r e t i am dc q u a ­l i t a t i b u s s ens ibi l ibus va l e t i \ Ex hoc j a m j a m ap pa r e t , B E R K E L E Y U M su b s t an t i am r e rum vind icare non potu­isse. O b se rv a t u m nempe d i l i gen t i s s ime ve l i mus , nos s ens ib i l e u t r e s pe r c ip e r e , quum p r imu m id se jungimus a nobi s inet ips is . ” To to an imo tuo adtende ad hoc” , dici t J a c o b i , ” ut t i bi pe r sp i cuum si t in to t a v i t a : in pr imo i n t u i t u M e et T e , consc ient i am et objectum una adesse in m e n t e , u t rumq ue in eodem indivis ibi l i momento t e m ­po r i s , s ine a n t e et p o s t e a , longe an t equam vel m i ­n im a d iv in a t i o notioni 8 caussae et effectus in conscient ia o r t a es t ” V BER K EE iE Y US ips e hoc videt in respectu s p i r i t u u m , cos , ut reialcs s i n t , sua n a t u r a act ivos esse. ”Non s ine caussa” dicdt E S C I I E N R A C I I I U S , ”B e R K E - L E Y U S pondus addit hui c r e i , sens ibi les res tantum eae e s s e , quae complexus »unt q u a l i t a t u m sens ib i l i um, sine s u b s t a n t i a ; nam s p i r i t i b u s ex i s t en t i am veram et r e a - lem a d t r i b u i t ” 3) — H ylas t qui c a us s am dici t Real i smo, saepe ad postulandum r ed i t , res exis tent iam , ab eo modo, quo concip i antur n nost ra ( sensua l i ) percept ione, indepen- den te in ha be re , quia a l id s r ea l i t a s e arum ad merum phae­nomenon r edu c i t u r ; quod idem T lE DEM AN NU M et prae­cipue, d a r i s ve rb is , T e n n e m a n n u m vidimus contunde­re : quum au tem hi omnes ab hoc postu l a to ad eubetan-

i) v. sup ra .• j ) L . c. p. 1^6.3) L. e. p. u5.

t i a m ex t e r nam concludere s t uden t , nuinquarn «e de fen­dere pos sun t ; hanc enim independeutian) sive a b s o l u t a m r e a l i t a t e i n in subs t an t i a externa ponentes , in comt r adi - c i iones sese imp l i can t , quibus se l i be ra r e n e s c i u n t . Quid a l i ud per c ip imus , i i s respondi t seinper B E R K E L J K Y U S , n is i comp lexum q u a l i t a t u m ? ” Ego, et ut m i h i ptersua- s i s s imum es t , t ot us mundus , qui philosophiae nom adhae­r ea t , hu jus substantiae plane igi iari sumus.

Qu id , dicat a l i q u i s , quod res in pe rsp icuo s n t : s e ­cundum totum sye t ema B E E K E L E I J I c l a r i s s i m e p a t e t , m e n t e m q u a l i t a t e s c o n n e c t e r e , Ii. c. s u b s t a n ­t i a m e a r u m e s s e : quid, quod hoc e t i am B E R K E I L E I O r ep r ehensum est nb 1 H. X lCHTIO x). — At t a m e n , hoc modo 11011 u l t e r i u s progress i sumus , e t reve r ia n ih i l r e m ju va t in hoe r e sp ec t u , si qua l i t a t e s ex t r a » u t i n ­t r a ment em ponamus , quum nondum os t en tum e s t , quo ­modo p o s s i b i l e ei s i t , ac t iv i ta t e i n e t u n i t a t e m in m u l t i t u d i ne esse 2)· — Quin e t i a m , p o n a m u s , m e n t e m ad percept iones sensuales re l at i ve ac t i vam esse ; conce­dendum tamen s empe r e s t , e a m, qua t a l e m , obj icctum nnn i qua m e f f i c e r e vel c aus sa r e , sed s i bi ips i sub je ­c tu m e s t , t a n t um dum se d e t e r m i n a t a m nb ob j ec to s e n t i t ; e t hoc i g i t u r ei da tu m est 3) , i t a , u t p e r c e p t i o ­nes immediata? s emper consc i en t i s ads int conjuncttse cum sensu n e c e s s i t a t i s et dependentia: 4) c t haee un i t a s ve l h ic modus existent ia? qua l i t a t um non minore n e c e s s i ­t a t e se os t endi t , quam qua l i t a t e s ipsa? 5). J a m a u t e m ,

1) Beytrage elc. p. 7 3.2) cf. Heoel, 1. c. p. 492.3) Cfr. ScHELLtNG, Vom Ich (Ups. 1820) p. a5 ; cf. diss. supra.4) Fiohti, , Zweile E iul. ctc. p. 3.2,3; Versuch ciner neuen

J ja rs tt c tc . , p. 8.5) Hnec JiuTicia necessaria , quibus qualitates sensibiles con-

nectimus , a Malebranciiio ”J u g e m e n s na t u r e i s " appellantur, vel etiam, ut ipso nomine indicaret, ea non ex meo arbitrio pendere ”s e n s a t i o n s c o r a p o s é c s ” ; et hic auctor rectissime dicit , dc iis cadcm yalere ac de

u t B L R K E L E Y I fer t sent ent i a , in t e l l ec tus p r imus is est , qui s cnsat ioncs, exper i en t i a successiva, connect i t , i t a u t e x p e r i e n t i a longe ante qu am, quas vocat res, incipiat» — H u i c au t em et ca ab su rd i ta s iaest , quod poss ib i l e es ­set , nos qu a l i t a t e s , qua t a l e s , pe r c ipe re , a n t e : sub ­s t a n t i a m et s i n e i l l a : quod, ut nemo non v idet , nu in­q u a m fieri petes t , quia l iuic dis t i nc t i oni , et, ut e a con­sc i en t i a : a d s i t , not io caussa l i t at i s j amj am inest : in hoc ide 11:1 val e t quod sup ia de rclat ione modorum ad qubst an- t ian» exposuimus . E t res nuinquain al iud f ierent , quam connec t ioncs n o s t r a ; , ideoque arbi trar iae (si e t i am m o ­d u s , quo hae conjunct iones fiunt, legibus de t e rmina tus es­set — de quo i n f r a v idebimus, — actus ipse syntheseos

sensationibus, quod falsa non possunt esse, quia de facto nobis data videntur, quamobrem de iis non magis dispu­tare possimus, quam de sensationibus (L. c. Γ. I. pp. 190 — 201). — Negandum 11011 est, conscientiam, in prima ct infima forma, i· e· conscientium immediatam sensu stri­ctissimo, nihil aliud esse, quam successionem s t a t u u m conscientiae sive s e n s u u m ; ita, ut jamjam, quum per­ceptiones conscientiae vel subjecto ut objecta opponuntur, conscientia, cui determinationes ejus in hac forma ad­sunt , conscientia m e d i a t a sine dubio appellanda sit: quum nempe ct subjectum ct objecta sc invicem determi­nant , ideoque in relatione tantummodo qua talia exislunt. Haec mutua relatio autem ipsa necessaria est , quia conditio est, ut conscientia sibi ipsi sit: hoc enim talem oppositionem inter objectum ct subjectum pcfctulat, quae de facto pri­ma forma est, in qua conscientia sui sit, ut modo osten­dimus (cf. J a c o b i 1. c. p. 2 0 9 ) . — Evidenter etiam ap­paret, hanc oppositionem in conscientia esse, quia a 1 i ås non conscia esset (ut modo ostendimus). Hinc autem se­quitur, hanc oppositionem subjecti ct objecti p r i m a m s i ve i m m e d i a t a m f o r m a m es se , qua c o n s c i e n t i a s u i s i b i est . Si autem lucc relatio non sine cogitatione existerc possit (quum nempe sensus facultas solum s e n ­t i e n d i est ) , inde sequitur, cogitationem sive intellectum jamjam intuitui inesse, li. c. quod intellectus, ut dicit K a n t i u s ’thut das Objcct hiuzu” vel ”quod intuitus sine notionibus sunt aeci” (I,. c, p. 55).

t amen p l ane arbi trar ius eempe r fieret). — De in de , r e · i nd iv idua l i e et determinata n u mq u a m, t a l i co l l e c t ioonc , ex s t a r e poeset , sed tan tum no t i o a l icujus in ge : n i e r e : qu i a s c i l ice t synthesis ipsa non de t ermina tu r i n t e rmaa re l a t i one sive natura s e n s a t i o n u m , sed secundum c;oiexi- e t e n t i a m externam et casu o h l a t a m fieret i). — D e n i i q u e quaeramus l iceat , qua; s i t u n i t a s , quam in mu l t i t ucdine s ensa t i onum perc iperem? Si conscient ia d e t e r m imatae s ensa t iones sunt , nemo non v id e t , m u l t i t u d i n e m Hianc i p sa m esse conscient iam. Si au t em i ta s i t , p r i m o , s e rn sa - t i ones non toto genere diversas es s en t , e t r es s e n s ib i i l c s non ” complexus sensat ionum , successive o r t a expterr ien- t i a ” , sed unitas iis inde a pr i nc ipio ines se t i. e. mni i tas i p su m principium ea rum e s s e t , et ipsee i t a de t em n i i na - r e n t u r , u t conscientia essent d e t e rm in a t a ( qu ibus omin i ­b us except is , cogi tar i non po tes t , quomodo u n i l a t e i i n i n m u l t i t ud in e per c ipe remus, si non a p r i nc ipio ei i n s s i t ) ; e t de inde , difficultas h is omnibus non s u b l a t a e s t , <quia

») C f . Mesbelsoiu» in objec tionibus ejus c o n t r a expos i t iom en i J aco bu systematis S p i n o z ,e ( J a co b !, JVcrke B d . i W . i. p. 117; Mendulsohx , JVevke; Vinclobonce i 838 p. 5 i 6) *’W c n n das G n en d l ich e n u r a u f d e m Z u s a m m e n oder I n h e g r i f f c allcr E inzc lnen b e r u l i t , a lso c i n b l o s s s c s C o l l e c t i v u m q u i d i s t , das eine a u d e r e S u b s f a tn t i a - 1 i tä t l ia t , ais die d e r G l ic d e r , so frage i c h : wo es suib.v- s l i r t . Icdes C ollcc livum beru l i t a u f dem G c d a n k c n , der das Mannigfaltige zusa m m e n fa s s t , denn ob jec t ive betr rac li - t e t ist jedes E inzelnc Eiti D ing fiir sich ; n u r d ie Biczic- l iung macht es zutn T he i l des G anzen . B ez iehung aber i s t Opeiation des Dcnkcns . (Hoc Mendelsoiix , I. (C. in al ie»quodam sensu d ic i t , sed rectissime e t i a m h o c loco a p ­p l ic a r i potest.) A lso , vvo su b s is t i r t dieses C o l lec t iv rum ? Nic-bl im Einzclneai , d e n n dieses su b s is t i r t n u r jedcs> fiir s e in e n Theil. Aticb n icb t in e inem a n d e re n C o l l e c t i v n i m , d e n n dieses filrht a u f offenbare U n g c re im th c i te n ( h o c po­tes t repeti in infimitum) W e n n also dieses P a n , diieses Z usam m en W a l n k e i t haben so l i , so inuss es i n e i i n c r w i r L I i c h c n t r a n s c e n d c n t a 1 c 11 E i 11 h c i t suibsi- s t i r c u ” (de his verbis id e m dici po tes t , ac supra).

consc i e n t i a ecnei ialie, quum abso lu t e pas s iva eet (sec. B l i R K E L E Y U M ) , eo minus s u b s t r a t u m po tes t esse a l i ­cui a l i o , q u u m ipsa , qua t a l i s , s ub s t r a t o eget .

T e r t i u s d e n i q u e m o d u s , quo su bs t a n t i a de­c l a r a r i pos sc t , nobis] r e s t a t , ad quem B E R K E L E Y U S ipse r e fug ium s u u m h a b e t , u t r e a l i t a s r e rum non t o l ­l a t u r ; hanc un i t a t em n e mp e , leges d iv inas e s s e , quas in r e b u s s ens ib i l i bus perc ip imus i). Si j a m l i be n t i s s i ­me a f f i r m a m u s , hoc r ec t i s s imu m per se e s s e , quaeramus t a m e n o p o r t e t , num secundum princip i a B t R K E L E Y I p o s s i b i l e s i t ? — Pr i mo i g i t u r , neccsse e s t , u t r e l a ­t io t a l i s i n te r Deum et res sens ib i l es e x i s t a t , Dei exi- s t e n t i a m ejusque communica t ionem cum r ebus f i ni t is , c r e a t i o n e (qua; a B e R K E L E Y O s t a t u i t u r ) , eo mod o , quo a B E R K E L E Y O expositae sun t , probe d em on s t r a t a s e s s e . In hoc r e spec tu rem in f ra exa mi nab imus . Deinde a u t e m h ic id t an tu m de hac re o bs e r v a t u m v o l u m us , quod praeterea, secundum pr inc ipi a Bl R K E L E Y l , de ea dici poss i t . — R u r s u s i g i t u r admonemus , τ ο Es se idem esse ac Tc P e r c i p i , i deoque, esse a l i c u i , a l i quo modo s i ve secundum leges a l i q u a s , nul l um al iuin s ensum h a ­b e r e , quam perc ipi ab a l i q uo , a l i quo modo ve l secun­d u m has l ege s ; e t p o r r o , quod e t iam d e m o n s t r a v i m u s , quo ad a l i qu id ab a l i quo p e r c i p i a t u r , hoc α pe rc ip i cn t e s e m p e r de t er i n ina r i , h. e. modum ejus conscientiae esse a).

i ) v. supra.

a ) v. supra pp. Cf. S p i n o z a , P. I. Def. V, Pr. XXV Cor;·., Pr. XVIII, — Dicere, ut B f . r k e l k y d s , ”aliquid in alio existere, non ut accidens in substantia, quia tunc pars ejus esset, sed ut perceptum in pereipiente” (v. supra), hoc idem est ac de aliquo laqui , quod absolute incom­prehensibile est. Caussa hujus distinctionis apud B e r k e -

l e y u m inter substantiam cum accedentiis, et percipientem cum perceptis, et ea est, quod mentem, quatenus perci­piens est, absolute passivam statuit, quamobrem substantia vocari non potest, — quo autem actus perceptionis nullo modo concipi potest, nee in genere, noc praecipue apud

i ta

c£) Hi c olbscrvamus, quod B ER K E L E Y U S Ii 1 s ve rb i s s di ­c i t : ” qua m q ua m Deus oinnia n o v i t , el ium ecns ib i l i a ,, ab co ( a m en oninis imperfect io removenda e s t ; li. c. o imnie pe rcep t i o sensual is” . IIoc e s t : quamquam Deus o i m n ia p e r c i p i t , tamen sensibile non, qua t a l e , p e r c i p i t , «quia tunc ei es s e t , i. e. ab eo pe r c i pe r e tu r sive (quod iidein est ) de t e rminare tur modo sensual i . E r g o : S e n s u , a l e ip sum apud sensibil ia id e s t , quod non d i r ec t e ex Deo d e c l a r a r i , ideoque non apud eum s u b s i s t e r e , j i ot tes t . y@) Quum et quoad res m ih i su n t , e t i am a m e d e t e r rm i - n a n t u r , ut j am antea o s t end imus ; quod e t i am ( u t seat is ad t enden t i , ex praecedentibus, mani f es tum est ) B E R J K E - L E Y U S ipse nonnullis moment i s concedit . I Ioc ne m p ee se - ■ c os t endi t c o , quod et q ua l i t a t e s sens ibi les d e t e r m i m a n -

Deum , qui absolulc perfecta facultas percipiendi est , , se­cundum Berkeleyum , et tamen mera nctivitas; — et' c a , quod notionem relationis inter substantiam et accideentia determinat, quo modo se o s t e n d i t in phoenomecnis; ' “quomodo res compositee in substantia simplici posssint capi,” (v. supra) quia scilicet oblitus esset, quod sputiium, «it id ipse determinavit, idea est; et de altera parte, qquod Deus omnia novit, sine qualitatibus sensibilibus, In. c. etiam sine extensione (Bsrreleyds , 1. c. p. 2 i 3).

Malf.branchius, cum quo Berkelkyus in bis couilicctari vult, hanc relationem inter ideas ut modos vel ” parrtes” substanti® divina; revera multo magis cum Idealismo «con­sentaneum concepit, quum (I. c. T. IV pp. 56, 77) «liicit, necessario etiam in mundo intelligibili spatia idealia «dari inter ideas carum rerum , qnre immediata objecta ssunt miea: cognitioni; qua; spatia a Deo sine dubio videnttur, in ideis ejus omnium rerum, ita, ut ” pro certo halbere poissimus, aliquid corporei existere (ut absolutum) inon co modo, quo nos id sensibus percipimus, sed quomiodo intellectui prwsens est.” (L. c. T. I I I , p. 222). Nfihil al iud sane hic restitit, quam ut perscrutatus esset, q i uo - n a o d o spiatia et corpora ab intellectu divino et pwro conciperentur: et omnia vitia Empcrismi , quibus Berrks- leyus laborat hic afuissent. Cf. S m o z A , l \ II. Fr. I . .

t u r <(i pe r c ip i en t i i ) ; et m e a ref lexione (non i g i t n r Dei) sensii i l iones combinan tu r 2 ) . IIoc idem c e t , a c , u t r e s , quoaid mi h i s i nt , non in eodem e t i am r e sp ec tu Deo esse po s s iu n t , e t vice ver s a: in qua m a t e r i a omn i a a r g u m e n ­ta a pp l i c a r i pos sun t , quae B E R K E L E Y U S ipse in medi ­um p r o t u l i t , quum de subs tant i a ex te rna ag e r e t u r . — Un icuun , quod r e s t a t , id e s t , ut Deus conscientiae da re t , 110η modo s ensat iones , sed e t i a m , e t ab h i s s ec r e t a s et a prr ior i o r t a s , l eges c a r u m, quas e g o postea s ensat io- nibuis t r i b u e r e m . Hoc vero e t i am imposs ib i l e est . — Narnt eo, p r i m o , f i ere t , ut leges ha; non o b j e c t i vae e s ­sent , , non ad objecta eo rumve n a t u r a m p e r t i n e r e n t : e con t i r a r i o , na tu r a in t erna et ab so l u t a ob j e c t i s , e t i a m si r em hoc modo exp l i c emus , plane de ce t , quia l e g e s illa; sun t lege s subj ec t i , in percept ione ee n sa t i on um , non au- tcin ob j e c t o ru m ; i c. nu l l a objecta ex i s t un t . N e m o non i n t e l l l i g i t , nos, hac s e n t e n t i a , in r e spec tu ob j ec to rum, ad Idca i l i sm um su bjcc t ivum Κ.ΑΝΤΠ c t F l C I l T I I ductos es­se. JHaec i g i t u r s e n t e n t i a , quse s t a t u i t , res c e r t e qu idem necc : ss i t a te non c a r e r e , hanc au tem iis non a d t r i b u i p e r s e , sed co mm un ica r i a subj ec to , ut de t e r mi na t i o ne s ejus necetssariae eo e f f ic i an tur , ad circulum F ich tianum neces- sarico d u c i t , quo r cn l i t a s re rum revera t o l l i t u r : quam- obresm h.xc ph i l o soph i a nuinquam a sensu commu n i accipi p o s s i i t , et r eve r a c t ia in contra sent ent i am B E R K E L E Y I r ep u i gna t , qui objec t ivam r ea l i t a t em rebus v ind i ca r e s t u ­d e t , , quum d ic i t , ’ eas iudependentes esse a Sp i r i l i bus fi­nitis* ’ 3). — De in de , hoc omne^ repugna t con t r a quod co- g i t a . r i et d e t e r m i n a r i potes t dc monte pc r c i p i c n t e , qua;, quoaid perc ipiens e s t , e t i am l i be ra e t a se ipea de ter - i n ima t a c og i t a r e t u r , ncccsse e s t ; e t , si se per c ip i t de ter - minaa tam, hoc rur sus de t e rmina t i o ips ius e s t , et sic. in inf ini i tum 4)· — Praeterea j quum mens ad sp i r i t u m per-

0 V. suprs,2) V. supra3 ) V. supra4) Y. supra,

t i n e t , i n d c cont inuo s equ i t u r , cnm cer t e a l i quo g r r m lu quidem l i ber am esse : Sp i r i t u s sci l i ce t un us qu i s que a b ­solute act ivus e s t , unde ef f ic i t ur , quod abso l u t e j jaiss i - vum est , l iaud sp i r i t um vel ud sp i r i t u m per t inens e s s t e i).

i ) S p i r i tum ipsum n i h i l , nisi ac tum p urum p e rc c p t io n i i s ct l iber ta tis esse, h. e. percep t ionem ac lu o s i ta tc m esse , jprae­cipue FiCHTins c lare d e m o n s t r a v i t , u t de eo n u l la co n n t ro - versia esse possit. Q u u m ejus a rg u m e n ta , q u x in o rm n i- bus script is varie exposuit , in ph i lo soph ia post e juss sy- s te m a , vulgo nota et accepta s un t , nob is h ic su if i i ic i t , verba aliqua ejus c i ta re , quae in special i r espec tu s jys tc- niatis B e r k e l e y i a l la ta sun t . ” O m nis im press io ex ee i ta t effectum r c a l e m vel se riem d e te r m in a t io n u m r e a l i i u m ; quomodo au tem ab hac serie rea Ii , ad se riem i d e a l e m effectuum, i. e. ad perceptiones t r a n sg re d i p o te s t? Hocsemper saltu in d e m o n s tra n d o f i t ; e t , u t B e r k e l e y c s f fc c i t ,mentem d e te rm in a re ad ta le q u i d , cujus om nes im ppres- siones perceptiones f i u n t , sive D eum ad ta le e n s , (quod tales im press iones , quae perceptiones essent d a r e t ; hoc dogma es t , quod n u l la n o t ione in te 11 i gi potes t.” ((f^er- tuch einer neuen D arst, etc. L. c. V. i. pp. a8, c f . . 3o). Praeterea, num sine caussa quaerimus, quomodo imjtpres-siones in spiritum cogitari possint? Haec quaestio, utt vi­dimus, a B e r k e l e y o ipso facta est, c t , ut ad eam resspon- deat, dicit, hoc non in sensu litterali concipiendum «esse , et contendit, hanc formulam loquendi nullam difficculta- tem praebere intellectui (v. supra). His autem res non explicata est, et dubium nonnullum secura habet num haec verba in a l i q u o sensu (si et ia m non in litterali) «com­prehensibilia sint? Nam impressio semper postulat sspa­t i uni , sive duo entia, quae extra se invicem suntt , et praeterea duritatem sive resistentiam. Hoc autem norn po­test praedicari de ente simplici et activo, cui , ut jam-jam ostendimus ” extra conscientiam” idem est ac n o np e r c e p t u m : et hoc, in novam difficultatem lapsi Suimus, de qua, ut argumentum contra Realismum, antea kocuti sumus, (quamquam aliis verbis: v. supra): nempe., ut s c i a m me impressionem habere, opus est. ut ncovam impressionem accipiam, quae hoc scire impressioniss ef­ficiat; hoc autem rursus novam impressionem postuilat; et sic in infinitum.

I g i t u r , si cum BER KELEYO a f f i rmamus , quae ree sens i ibi les vo ca mu s , id eeee quod im med ia t e p e r c ip im us , et eii con t en d im us , in hac forma consc i ent i s nulla ru pe r ­c e p t i o n e m not ionis c aus s» et effectus e ss e; si porro ab omni ibus faci le i n t e l l i g i t u r , u t e t iam moilo fusius d ispu - t a v i u n u s , f o r ma m, in qua subjectum sibi im mediate est , cani e s s e , quod se perc ipi t de t e r min a tum , ab object is e c i l i i c e t , u t cont r ar i um sui ips ius : eo perspicue sequi ­t u r , , s ecundum B E R K E L E Y U M objecta sensibi l ia , i. e . im mied i a t e d a t u m , i d , quod sensus communis s e n s a - t i o i n e s a p e l l n t , f i er i , quod autem liic vocat ob j ec t a , fieri ” repraesentat iones (sive imag inat iones ) cocxistentise e t suiccessionis ob jec to rum” {B erkeleyanorum ) ; in i i s nutemi v i t am et r e a l i t a t em postulare non possibile e s t , ni s i e r ror e et fa l sa imaginat ione . Hoc t amen postula­t um , s er aper r ed i en s , ut res (quas sensus communis i t a appe l l a t ) ex i s t an t r e a l e s , non sine caussa , cum K a i n t i o , vocari pos s i t , species transscenclentalis sub- jec t i i vi I d e a l i sm i , s empe r rediens. Ut au tem etiam vi- dca imue , quo s y s t e m a , quod tale quoddam, seinper re- ve r t i e n s , a f f i r mar e coactum e s t , denique r educ i tu r , v e r ­ba F r C H T I I de hac ma te r i a in r espectu K.ANT1I cite-

Ut denique, brevissimis, argumentum, Berkelhyi tanga­mus , quo ostendere conatur, Deum ideas apud nos creare, quod demonstrare vult , possibile esse, eo, quod no» ima­ginationes apud nosmet ipsos creemus, ad hoc observau- dum est , et imaginationes novas formas tantummodo esse, quarum determinationes sive partes jam ante prae­sentes fuerunt conscientiae; et hoc exemplum id non pro­bare , quod Berkeleyos eo probare vult ; quia nos in ima­ginando a c t i v i sumus, ad impressiones vero absolute passivi essemus. Nos prsetera nullas ideas creare raosse, vel ex eo solum demonstrari potest, quod, ut dicitt Ma- lebranciiiiis, nos numquam aliquid agimns, de quo n u l ­l a m perceptionem habemus, quia alias nulla caussa nobis adest, cur hoc faceremus. (L. c. T. I I , pp. c6 sqqf)· — Hoc autem, in respectu perceptionis eam vim habet , ut omnis ” creatio” e x p l i c a t i o potius appellanda s i t , eo­rum , quae confuse in mente adsunt.

mu s : ” K A N T I I S l oqu i tu r de specie semper r e v e r te n t i ,

e ts i s c i a m , eam vanam esse , u n d e c o n c lu d o » · , e i

p e r s u a s u m n o n l u i s s e d c v e r i t a t e sua; |p h i

1 o s o p h i ®, quum ”C i t I S I N ” suam scripsi t . Quannodo

enim KANTIUS al i quid de hac vana specie r e a l i t a t i s

scire po te s t ? A s eme t ipso tantum hanc e x p e r i e n t i a m

ha be r e ei possibi le e ra t . Sci re autem, quod te i jpeum

decipis et tainen in eo pe r s eve ra r e ; hoc sane c r i t e r i u u i

est non persuasionis ct f i rmi ta t is animi sed g r a v i s i n ­

tern® discrepant i®” i). — F jC H T I U S ipse d i c i t , t a l i

specie non opus esse in sy s t ema te perfecto r a t i o m a l i ;

hoc e t i am r ec t i s s imu m sine dubio e s t : eys t ema aiutcm

e j u s ipsius non ta l e f u i s s e , h. e. non plenam persui as io-

nem secuin h a b u i s s e , e t i a m exper i en t i a compcr lu im est ,

exemplo s u o et sy s t e m a t i s i ps ius : et c au s sa , cu r pe r ­

suas ionem dare non p o t u i t , ea e s t , quod i l lud n on -E g o

condradictio e s t , et solummodo circulo denuo r e p e t i t o

demons t rar i potes t i. e. quia ey st ema non st iper Ide a l i s -

nium subject ivum p rovec tum est. ” Qu*rd sub j ec tu im r e ­

l a t i vum sive hyp o th e t i cu m e s t , dici t SCII E LL IN G 1ES ,

e t i am hypo thet i cum obj ec tum esse pos s i t ” a) , c t vice

ve r s a : unde s eq u i t u r , c t s ubj ec tum ct o b j e c t u m , qu®

sunt in re lat ione ad se invicem , eamdem r e a l i t a t em

ha be r e ; et n eu t rum sine al iquo absoluto ex i s te re posse.

l l a c , qu® nunc de sy s t ema te B E H K E L E Y I ostend i mus,

objecta scilicet sens ib i l ia in sensu v u lg a r i , consequen ­

t i i s hujus sys temat is t o l l i , BLRKKI iEYUS s ibi ips.i t a ­

men ocul l at , eo quod t an tu m de unoquoque gene re sen-

snt ionum s ingul a t im loqui t ur : oculis qu a l i t a t e s v i s i b i ­

les pe r c ip imus , gu s t a t u , g u s t a t u s , c e t t : quis , ( d i c i t ) ,

nunc negare p i s s i t , nos , quoad sensuales pe r c i p i en t e s

sumus quinque s ens ibus , i g i t u r , qua t a l e s , s ensa t i ones

t an tum quinque gene rum horum percipere. Sed hic cum fu ­

g i t , quod tantum a d d i t sensat iones a l t e r i u s gener i s , ad a l ­

t e r as et ad ob j e c t a , qu® r e v e r a j a m j a m p r a t e n t e s

1) Zw. Einl. 1. c. B;d v i , IT, i , p. 34·

2) E. c. p. ab.