EUGENIKA

Co to jest eugenika?

Eugenika to słowo wprowadzone przez Sir Francisa Galtona. Powstało przez połączenie starogreckiego prefiksu εὖ- i sufiksu –γενής i oznacza dosłownie „dobrze urodzony”. Sir Francis Galton po raz pierwszy użył tego terminu w swojej książce Inquiries into Human Faculty (1883) i zdefiniował je krótko jako „nauka o ulepszaniu rodu”. Poszerzając tę definicję – eugenika jest ruchem, mającym na celu ulepszenie puli genowej rodzaju ludzkiego poprzez wprowadzanie do niej genów

korzystnych oraz eliminację genów niekorzystnych.

Rodzaje eugenikiEugenika pozytywna

polega na zwiększaniu rozrodczości wśród osób posiadających korzystne geny. Metodami eugeniki pozytywnej są na przykład:

• programy polityki pronatalistycznej (np. zapomogi finansowe dla osób decydujących się na większą liczbę dzieci)

• zapłodnienia in vitro• klonowanie

Eugenika negatywnapolega na zmniejszaniu rozrodczości wśród osób posiadających niekorzystne geny. Niektóre z metod eugeniki negatywnej to:

• antykoncepcja• poradnictwo genetyczne• aborcja• sterylizacja

Historia eugenikiEugenika przedgaltonowska

Choć termin „eugenika” został wprowadzony dopiero pod koniec XIX wieku, nie należy utożsamiać tego czasu z faktycznym początkiem eugeniki. Tak naprawdę eugenika była w różnym stopniu zakorzeniona w historii cywilizacji już od czasów starożytnych, a pierwsze manifestacje myśli eugenicznej można znaleźć w dialogach Platona, a konkretniej w Państwie. W starożytnym Rzymie oraz Grecji powszechne było zabijanie bądź porzucanie noworodków, gdy rodziły się one niezdrowe lub zdeformowane. Pierwsza kodyfikacja prawa rzymskiego – XII tablic – nakazywała zabicie dziecka, jeśli urodziło się zniekształcone. W swoim dziele Gynaikeia Soranos z Efezu wymienia kryteria, które musi spełnić noworodek, aby mógł być godny wychowania.

„- Potrzeba przecież - odpowiedziałem - wobec tego, cośmy uchwalili,żeby najlepsi mężczyźni obcowali z najlepszymi kobietami jak najczęściej,a najgorsi z najlichszymi jak najrzadziej, i potomków z tamtych par trzeba chować, a z tych nie, jeżeli trzoda ma być pierwszej klasy. A o tym wszystkimnie ma wiedzieć nikt, tylko sami rządzący, jeżeli znowu trzoda strażniczama być jak najbardziej wolna od rokoszów i rozłamów.”

Sokrates do Glaukonaw „Państwie” Platona

Historia eugenikiGalton

Sir Francis Galton inspirował się teoriami Darwina. Zgadzał się z nim, że społeczeństwa, które zapewniają opiekę jednostkom słabym przeciwstawiają się selekcji naturalnej i obawiał się, że taki model społeczny spowoduje „regresję do średniej”. Galton wierzył, że zdolności oraz inteligencja są cechami dziedzicznymi i prowadził badania statystyczne nad dziedzicznością inteligencji. Galton popierał wprowadzenie obowiązkowych środków ograniczenia rozrodczości osób niedorozwiniętych umysłowo, przestępców, a nawet ubogich.

Historia eugenikiXX wiek

Apogeum zainteresowania eugeniką przypada na początek XX wieku, kiedy to w wielu krajach zaczęto wprowadzać programy przymusowej sterylizacji, głównie kierując się ideą „oczyszczania” rodzaju ludzkiego z chorób i zachowań uznawanych za dziedziczne. W 1906 i 1910 roku powstały w Stanach Zjednoczonych dwie eugeniczne organizacje, odpowiednio: American Breeder’s Association i Eugenics Records Office poświęcone m.in. zbieraniu i badaniu tablic genealogicznych amerykańskich rodzin, ustalaniu dziedziczności cech i opracowywaniu rozwiązań problemu „nieprzystosowanych” jednostek. Założona w 1894 Immigration Restriction League istniała w ścisłym sprzężeniu z ruchem eugenicznym. Liga ta upatrywała zagrożenia w imigrantach z południowej i wschodniej Europy, których kojarzyła z ubóstwem, chorobami, brakiem wykształcenia, przestępczością i uważała za rasę gorszą. Uznawała wyższość Amerykanów jako przedstawicieli rasy nordyckiej i sprzeciwiała się mieszaniu ich z gorszymi rasami. Ich działanie przyczyniło się do uchwalenia Aktu Imigracyjnego w 1924 roku, który ograniczył imigrację południowych i wschodnich Europejczyków na korzyść Niemców, Brytyjczyków i Irlandczyków. Począwszy od roku 1907 poszczególne stany zaczęły uchwalać akty dotyczące przymusowej sterylizacji, motywowane głównie względami eugenicznymi (w mniejszym stopniu brano pod uwagę także cele terapeutyczne i punitywne). Zabiegom poddawano najczęściej chorych umysłowo i przestępców, często bez ich wiedzy. Na mężczyznach zwykle przeprowadzano tylko wazektomię, choć niektóre stany posiadały prawa zezwalające użycie kastracji. Szacuje się, że przez czas trwania programu w USA, sterylizacji poddano około 65 000 osób w 33 stanach.

Historia eugenikiII wojna światowa i eugenika

nazistowskaAdolf Hitler jeszcze przed wojną przejawiał zainteresowanie eugeniką. Widział w niej sposób na zrealizowanie swojego planu higieny rasowej. W 1933 roku parlament niemiecki uchwalił ustawę zezwalającą na przymusową sterylizację osób dotkniętych: niedorozwojem umysłowym, schizofrenią, psychozą maniakalno-depresyjną, dziedziczną epilepsją, pląsawicą Huntigtona, dziedziczną ślepotą, dziedziczną głuchotą, ciężkimi defektami fizycznymi lub alkoholizmem. Ustawa odnosiła się do całego społeczeństwa i nie było w niej mowy o rasie. Do czasu wybuchu II wojny światowej przeprowadzono w Trzeciej Rzeszy około 300-350 tysięcy sterylizacji. Adolf Hitler dopuszczał także aborcję dzieci obarczonych defektami genetycznymi, ale aborcja zdrowych dzieci była w Trzeciej Rzeszy ściśle zakazana. W 1935 roku uchwalono Ustawy Norymberskie, w których między innymi zabroniono udzielania ślubów między Żydami a Niemcami, a także posiadania relacji intymnych między nimi. Hitler uważał, że silny naród można stworzyć tylko poprzez zachowanie czystości rasowej. Największe zagrożenie widział w Żydach i Cyganach, którzy rzekomo mieli osłabiać rasę aryjską i nordycką, mieszając się z nimi. Ambicje Hitlera wkrótce przybrały katastrofalne rozmiary i przerodziły się w masową rzeź milionów Żydów, do której zaczęto się odnosić terminem Holokaust. To właśnie przez tragiczne skutki antysemickiej polityki Trzeciej Rzeszy eugenika na długie lata okryła się złą sławą.

Historia eugenikiEugenika współcześnie

Druzgocące zbrodnie Hitlera sprawiły, że po wojnie eugenika popadła w niesławę w oczach opinii publicznej. Nie mniej jednak eugenika nie znikła, a jedynie zmieniła formę. Przymusowe sterylizacje i dyktowanie przez państwo kto ma prawo do posiadania dzieci odeszły w niepamięć (z nielicznymi wyjątkami). Pojawiła się tzw. „liberalna eugenika”, która za pomocą metod inżynierii genetycznej i diagnostyki preimplantacyjnej pozwala rodzicom wybrać sobie zdrowe dzieci o pożądanej płci. Obecnie prawie wszystkie kraje rozwinięte dopuszczają aborcję w przypadkach, kiedy płód jest obarczony wadami rozwojowymi (w Europie jedynymi wyjątkami są Andora, Irlandia, Irlandia Północna, Malta, San Marino oraz Watykan). Ważnym wyjątkiem od odejścia od przedwojennej polityki eugenicznej są Chiny. W 1995 roku w Chińskiej Republice Ludowej wszedł w życie akt prawa małżeńskiego, który nakazuje wszystkim parom chcącym wziąć ślub poddanie się badaniom medycznym w kierunku chorób dziedzicznych. W przypadku wykazania, że przyszłe dziecko może zostać obciążone wadami dziedzicznymi, ślub nie jest udzielany, chyba że para zdecyduje się poddać zabiegowi sterylizacji. Także po zajściu w ciążę każda matka ma obowiązek poddania się badaniom prenatalnym i - w przypadku wykrycia poważnych chorób u płodu – także aborcji.

Problemy etyczne eugeniki

• życie samo w sobie jest wartością, niezależnie od jego jakości• nie można jednoznacznie określić, które cechy są „dobre”, a które

„złe”• eugenika mogłaby zostać wykorzystana jako pretekst do

dyskryminacji rasowej• eugenika mogłaby zostać wykorzystana do tworzenia doskonałych

robotników, żołnierzy, etc.• instrumentalizacja człowieka i zredukowanie jego wartości• ulepszanie ludzi za pomocą technik inżynierii genetycznej mogłoby

doprowadzić do rozwarstwienia społeczeństwa• metody wykorzystywane przez eugenikę (aborcja, antykoncepcja)

mogą budzić etyczne zastrzeżenia