E.J.Hobsbawm - Ξεχωριστοί Άνθρωποι.pdf

8/10/2019 E.J.Hobsbawm - Ξεχωριστοί Άνθρωποι.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/ejhobsbawm-pdf 1/406



Ξ Ω Θ Ω



ίτλος πρωτοτύπου:Eric HobsbawmUNCOMMO ΡΕΟΡLΕR SISTANC , R B LL ON AND JAZZWeidenfel & colson, Λονδίνο 1

998

© Για την ελληνική γλώσσα

2001 κδόσεις ΘεμέλιοΣόλωνος 84 τηλ. 36 08 180 -ma : @th m k .gr



ERIC HOBSBAWM

Ξ Ε ΧΩΡ ΙΣ Τ ΟΙ Α ΝΘΡ ΩΠΟΙ

ΑΝΤΙΣ ΤΑΣ Η, Ε Ξ Ε ΓΕ ΡΣ Η ΚΑΙ ΤΖ ΑΖ

Μ ετ άφ ρασ :

Π Α Ρ Α Σ Κ Ε Υ Α Μ Α Τ Α Λ Α Σ

Θ Ε Μ Ε Λ Ι Ο ΙΣ ΤΟΡΙΚ Η Β ΙΒ ΛΙΟ ΘΗ Κ Η



ΕΡ ΕΧ Ε

ΡΟΛΟΓΟΣ

Η Ζ Σ Σ Η ΣΗΟΜ Σ ΗΝ 3

Π Σ ΜΟ ΩΝ Η ΝΩΝ 83 ΟΛ ΚΟΠΟ ΗΜΕΝΟ ΠΟΥ ΣΗΔΕΣ[γραμμένο από κοινού με την

J n W Sc tt) 34 Ρ ΚΕΣ Ρ ΔΟΣΕ Σ 7 4

Η ΗΜ ΟΥΡ ΗΣ Ρ ΚΗΣ ΞΗΣ. 1870-194Κ ΩΡ ΝΕΣ Ξ ΕΣ 3

7 ΝΔΡ Σ Κ ΥΝ Κ ΚΟΝΕΣ Σ ΗΝ Ρ Σ ΕΡ 1 3 9

Η ΕΝΝΗΣΗ Μ Σ ΟΡ ΗΣΗ ΡΩ ΟΜ ΟΣ Λ ΣΜΟΣ Κ Η Ν- Κ ΡΝ 8

ΕΓ ΦΩΝΟ ΗΣ Ρ Σ ΕΡ Σ

ΝΘ ΗΣ Υ Θ ΥΡΟ ΕΣ Κ ΟΛ ΚΗ

ΛΗΨΕ Σ ΗΣ ΠΟ ΓΡΟ ΕΣΖΟΥΛ ΝΟ Ο Ρ ΛΗΣ ΗΣ

ΣΥΓΧ Η Σ4 Ε Ν Μ Κ Η ΥΝ Μ ΚΗ ΟΥ Ν Ρ ΟΠΟΛΕΜΟΥ

ΗΣ ΟΥ 1968 ι ΝΟΝΕΣ ΗΣ Σ

7 Π Ν Σ ΣΗ Κ ΕΠ ΚΗΔΕ ΟΣ ΕΝΝ ΚΟ ΟΡ Υ ΟΝ

KAPOrZO ΗΣ Ζ KAOrNT ΠΕ ΣI

ΟΥΚ Σ

Ζ Ζ

73

77

333

333

3



8

22 Η ΤΖΑΖ Φ ΑΝΕΙ Σ ΗΝ ΥΡΩΠΗ2 Λ ΟΥ ΝΓΚ2 4 Η ΤΖΑΖ ΜΕ Α 196025 Π Λ ΧΟΛΙΝ Ε

ΠΕ ΕΧ ΜΕΝΑ

3 333738

26 ΑΛ ΟΣ ΟΣΜΟΣ ΚΑ Ο ΕΟΣ: 00 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠ' Ο ΟΛΟΜΒΟ38

E THPIO ΝΟΜΑ ΩΝ 3



Ρ Λ Γ

Αυτό τ ο βιβλίο αφ ορά, σχεδόν α ποκλειστικά το είδο ς εκεί νο των ανθ ρώ-πων που τα ονόματά τους συνήθως δεν τα γνωρίζουν παρά μόνον οι συγγενείς και οι γείτονες ή στα σύγχρονα κράτη οι υπηρεσίες που καταγράφουν γεννήσεις γάμους και θανάτους. Καμιά φορά τα ξέρει και η αστυνομία ή οι δημοσιογράφοι που ψάχνουν να βρουν «ανθρώπινες ιστορίες».Υπάρχουν περιπτώσεις που τα ονόματά τους δεν τα γνωρίζουμε καθό ουκαι ούτε θα τα γνωρίσουμε ποτέ όπως εκείνων των ανδρών και γυναικώνπου ά αξαν τον κόσμο κα ιεργώντας σε ο όκ ηρη την Ευρώπη και την Αφρική φυτά εισαγόμενα από το Νέο Κόσμο που είχε πρόσφατα ανακα υφθεί. Μερικοί απ' αυτούς έπαιξαν κάποιο ρό ο σε μικρούς ή τοπικούςδημόσιους χώρους: στο δρόμο στο χωριό στην ενορία στο σωματείο στοσυμβού ιο. Στην εποχή των σύγχρονων μαζικών μέσων ενημέρωσης η μουσική και ο αθ ητισμός έκαναν διάσημους ίγους απ αυτούς που πα αιότερα θα είχαν μείνει ανώνυμοι.

Αυτοί αποτε ούν το μεγα ύτερο μέρος της ανθρώπινης φυ ής. Κι ό μως οι διαμάχες των ιστορικών σχετικά με το πόσο σημαντικός είναι ο ρό ος του ατόμου και των αποφάσεών του στην ιστορία δεν αφορούν αυ

τούς. Αν σβήναμε αυτά τα άτομα από την ιστορία δε θα ά αζαν πο άπράγματα στη μακροϊστορική αφήγηση.

Άποψη αυτού του βιβ ίου δεν είναι μόνον ότι τέτοιοι άνθρωποι θα πρέπει να διασωθούν από τη ήθη ή απ' την «πε ώρια συγκατάβαση των μεταγενεστέρων » όπως έει μια περίφημη φράση του Ε.Ρ. Thompson.Σίγουρααυτό πρέπει να γίνει κι ε πίζω ότι μερικά κεφά αια του βιβ ίου μου -όπως το «Πο ιτικοί τσαγκάρηδες» και το «Αγροτικές κατα ήψεις γης»- βοη

θάνε. Όπως έχει γράψει κι ο μακαρίτης ο Joseph Mitch llτου New Yorkeδιαμαρτυρόμενος για όσους μι ούν έστω και με συμπάθεια για το « αουτζίκο» «Αυτοί οι άνθρωποι είναι τόσο μεγά οι όσο κι εγώ». ι ζωέςτους είναι το ίδιο ενδιαφέρουσες με τις δικές σας και με τη δική μου έστω κι αν κανείς δεν έχει γράψει γι' αυτές. Πιστεύω όμως ότι αυτοί οιάνδρες κι αυτές οι γυναίκες αποτε ούν αν όχι ως άτομα σίγουρα συλλογικά- μείζονες παράγοντες της ιστορίας. Το τι κάνουν και το τι σκέφτο

νται έχει μεγά η σημασία. Μπορεί να α άξει κι έχει α άξει την κουτούρα και την κατεύθυνση της ιστορίας και μά ιστα ποτέ ά οτε τόσο έ



ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1 1

οιπα δεν είχαν μέχρι τώρα κυκ οφορήσει σε δικά μου βιβ ία του άχιστον στη Μεγά ηΒ ρετανία Περισσότερες επτομέρειες δίνονται στην αρ

του κάθε κεφα αίου

ERIC HOBSBAWMΛονδίνο 998



ΚΕΦΑΛΑ ΠΡΩΤ

ΤΟΜΑΣ ΠΑΙΗΝ

Αυτό το κεφάλαιο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά ως βιβλιοπαρουσίαση μιας βιογρα-φίας του Τόμας Παίην στονNew Statesmanτο 96 Στο μεταξύ κυκλοφόρησαν κιάλλες. και καλύτερες. βιογραφίες του Παίην. ιδιαίτερα αυ ή τουJohn Keane(Λονδίνο

995),οι οποίες όμως δεν μπορεί παρά να εμπνεύσουν τους ανάλογους στοχασμούς

Μία μετριoπαθ� επανά τα είναι μια έννοια που αντιφά κει του όρου τ αν και ένα μετριοπαθέ τρατιωτικό κίν μα, πραξικόπ μα προνουντ ιαμέντο δεν είναι Ό ο περιορι μένοι κι αν είναι οι δ λωμένο

τόχοιμια επανά τα , το φω τ Νέα Iερoυ αλ�μ θα πρέπει να φέγει μέ α από τι ρωγμέ που ανοίγει τ λιθoδoμ� του αιώνιου Κατε

τ μένου Όταν πέφτει Βα τίλ τα υν θι μένα κριτ�ρια περί τουείναι δυνατό πάνω τ Γ παύουν να ι χύουν' άνδρε και γυναίκε χορεύουν αυθόρμ τα του δρόμου προ βλέποντα τ ν ουτοπία Έτ ι οεπανα τάτε , ό ο ρεαλι τικά � μετριoπαθ� και να είναι αυτά που προτείνουν τ ν πράξ περιβάλλονται από ένα χιλια τικό φωτο τέφανο

Ο Τόμα Παί ν αντανακλού ε αυτό το υράνιο τόξο μια επoχ� « τοποία μπορού ε να ελπίζει τα πάντα» Είχε μπρο τά τα μάτια του«μια κ ν� τό καινούργια και τό ο υπερφυ ικά α ύγκριτ με oτιδ�ποτε άλλο τον εuρωπα κό κό μο που λέξ επανά τα δεν αρκμια κ ν� που εξυψώνεται ε αναγένν του ανθρώπου» «Η επoχμα » έλεγε «θα δικαιούται το εξ� να ονομάζεται Eπoχ� του ΟρΛόγου και γενιά μα θα φαντάζει το μέλλον ω ο Αδάμ του νέου κό

μου» Η Aμερικ� έγινε ανεξάρτ τ Βα τίλ έπε ε κι αυτό �φων� αυτών των δύο θαυμα τών γεγονότων. «Να υμμετέχει ε δύο επανα τά ει » γράφει τον Ουά ινγκτον « μαίνει ότι ζει για ένα

κοπό»Κι όμω οι πραγματικέ προτά ει αυτού του ανθρώπου του βαθι

και εν τικτωδώ επανα τάτ �ταν ε χεδόν γελοίο βαθμό μετριοπαθεί . Ο τόχο του «καθoλικ� ε �ν πολιτι μό και εμπόριο» �

τόχο των περι ότερων ελεύθερων εμπόρων τ βικτωριαν� επoχ�Αποποιούνταν υνειδ τά κάθε πρόθε «θεωρ τικ� αναμόρφω » τζ τ�ματα τ οικονομία Θεωρού ε τ ν ιδιωτικ� επιχείρ αρκετά

λ� και τ «βελτίω τ κατά τα του ανθρώπου μέ ω του υμφέντό του, ω τ ν πλέον πρό φορ μέθοδο» Η ανάλυ � του για τα κα



Η Ρ ΙΖ Ο ΠΑΣΤ ι ΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

της κοινων ας και ειδικ ότι τα χειρότερα όλων ήταν ο πόλεμος και ομεγ λοι φόροι εξακολουθε να ε ναι ένα δόγμα που επικρατε στη ζώντων διευθυντών του S ssex εκτός από τις περιόδους κατ τις οπο ες τα

κέρδη από τους εξοπλισμούς και ο φόβος του κομμουνισμού υπερτερούντου τρόμου των υψηλών δημοσ ων δαπανών Η πιο ριζοσπαστική πρόταση του Πα ην για την οικονομ α ήταν μια φορολογ α10%επ των κληρονομιών για τη χρηματοδότηση των γηροκομε ων Όταν ήρθε στη Γαλλπροσχώρησε -όπως κι λλοι γγλοι «Γιακωβ νοι - στους Γιρονδ νουςκαι μ λιστα ήταν μετριοπαθής κι αν μεσα σ αυτούς

Παρ όλα αυτ δεν πρέπει να προκαλε έκπληξη ότι τελικ ήταν επα

ναστ της Στο κ τω κ τω υπήρξε μια εποχή κατ την οπο α οι συνετοβιομήχανοι ήταν έτοιμοι να στήσουν οδοφρ γματα (ή για να μαστε ακριβε ς να υποστηρ ξουν αυτούς που τα στήνανε) εν ντια στις δυν μειτης ανισότητας που δεν επέτρεπαν «τη γενική ευτυχ α που μπορε ναφέρει ο πολιτισμός εν ντια σ αυτούς που προτιμούσαν τους βασιλιδες και τους δούκες από τους επιχειρηματ ες Αυτό που προκαλε όμωςέκπληξη ε ναι η εξαιρετική κ ι πιθανώς μοναδική επιτυχ α που γνώ

σε ως εκπρόσωπος της εξέγερσης Κι αυτό ακριβώς ε ναι που τον καθιστ ιστορικό πρόβλημαΚι λλοι φυλλαδιογρ φοι κατ φεραν κ ποιες φορές να επιτύχουν αυ

τό που δικαιώνει τη ζωή του αγκιτ τορα και τον μετατρέπει σε μια ορισμένη στιγμή σε φωνή του καθένα Ο Πα ην το κατ φερε τρεις φορέςΤο 1776 με τον Κοινό Νου αποκρυστ λλωσε τις ημιδιαμορφωμένες βλέψεις για αμερικανική ανεξαρτησ α Το1791 υπερασπιζόμενος τη Γαλλική παν σταση σταΔικαιώματα του Ανθρώπου, ε πε όλα όσα θα θέλανενα πούνε επ του θέματος οι περισσότεροι γγλοι Ριζοσπ στες Λέγεταιότι το βιβλ ο αυτό πούλησε200.000αντ τυπα μέσα σε λ γους μήνες σεμια εποχή που ολόκληρος ο πληθυσμός της Βρεταν ας μαζ και τα παδι και οι αναλφ βητοι ήταν μικρότερος από τον πληθυσμό του σημερινού υρύτερου Λονδ νου Το179 , η Επο του Ορθού λόγου έγινε τοπρώτο βιβλ ο που ε πε ξεκ θαρα σε μια γλώσσα κατανοητή από τουςαπλούς ανθρώπους ότι η Β βλος δεν ήταν ο λόγος του Θεού Στο εξήτο βιβλ ο αυτό παρέμεινε η κλασική διατύπωση του ορθολογισμού τηςεργατικής τ ξης ναι σαφές ότι μια τέτοια τριπλή επιτυχ α δεν μπορενα ε ναι συμπτωματική

ν μέρει οφε λεται στο ότι ο Πα ην ήταν και ο διος ένας από τουανθρώπους για τους οπο ους έγραφε ένας από τους αυτοδημιούργητουςαυτοδ δακτους στηριζόμενους στις δικές τους δυν μεις νδρες που δεε χαν ακόμα οριστικ διχαστε σε εργοδότες και μισθωτή εργασ α Ο θρωπος που υπήρξε διαδοχικ μαθητευόμενος κατασκευαστής κορσέδων δ σκαλος κρατικός υπ λληλος καπνοπώλης δημοσιογρ φος κ



ΤΟΜΑΣ nAIHN

«ένα ιδιοφ ές άτομο πο ήλπιζε να εισάγει τις μηχανικές το εφε ρέστην Α γγλία», είχε τη δ νατότητα να μιλάει εξ ονόματος όλων α τΜάλιστα τόσο ως εφε ρέτης όσο και ως δημοσιογράφος είχε τη παράδοξη σχέση με το κοινό το Το δημοφιλέστερο μεμονωμένο κσκεύασμα της Βιομηχανικής Επανάστασης, αν κρίνο με από τις αναμητες απεικονίσεις της πάνω σε κανάτες ήταν η σιδερένια γέφ ρα παπό τον ποταμόWea πο οικοδομήθηκε σύμφωνα με το πρωτοποριακσχέδιο το Παίην αν και (είναι πολύ χαρακτηριστικό) χωρίς να βγάίδιος κέρδοςΗ ανακάλ ψη της επανάστασης ως γεγονότος έδωσε στοίδιο και στο ς αναγνώστες το μια εκπληκτική πίστη σε ένα μέλλον το ς ανήκε

Πραγματικά, η ανακάλ ψη α τή τον δημιούργησε Αν δεν ήταν ηλη για την Αμερική το1776, ίσως να είχε γίνει ένας ήσσονος σημασίασ γγραφέας ή, το πιθανότερο ένας εφε ρέτης και αποτ χημένος β χανος μια πο η εφαρμοσμένη επιστήμη ήταν και παρέμεινε το πρκαι τελε ταίο το πάθος Ο φίλοι το -λίγοι όμως πέραν α τών- θθαύμαζαν ως σοφό ως έναν γοητε τικό αστέρα της μικρής τοπικήςνωνίας, ως σπόρτσμαν και καλό παίκτη στο σκάκι και το πικέτο Θ ποδοκίμαζαν ήπια την αγάπη το για το μπράντ και πότε πότε ίνα σχολίαζαν την απο σία σεξο αλικής ζωής σε έναν άνδρα πο έδτόσοε αίσθητος στις χαρές της αγοράς. Α ν δεν είχε μεταναστεύσει σΑμερική με μια σ στατική επιστολή από τον τετραπέρατο Φραγκλίθα είχε ξεχαστείΑν δεν είχε ξαναγεννηθεί μέσα στην Επανάσταση, δθα τον θ μόντο σαν παρά μόνο σε κάποια διδακτορική διατριβή

Είναι όμως χαρακτηριστικό ότι η μνήμη το δεν έχει διατηρηθεί κόσμο το ορθόδοξο φιλελε θερισμού αλλά στο μαχητικό περιβτης πολιτικής και θεολογικής εξέγερση κι α τό παρά την πολιτική αποτ χία εκτός από δημοσιογράφος, και τη μετριοπάθεια πο τον κρινε. ταν το μοναδικό μέλος τηςΣ μβατικήςΣ νέλε σης πο πολέμησε ανοιχτά τη θανατική καταδίκη τοΛο δοβίκο ΙΔ" αν και ήταν ο πρώτος πο πρότεινε την ανακήρ ξη της Δημοκρατίας). Οι περισσότ

βιογραφίες το Παίην έχο ν γραφεί από αριστερού ένας κομμο νιεπιμελήθηκε την έκδοση μιας σ λλογής των έργων τοΓιατί α τό; Επειδή για το ς περισσότερο ς από το ς αναγνώστες

Παίην η λύση δεν ήταν η σωτηρία μέσω της ιδιωτικής επιχειρηματικτας ό τι κι αν σκέφτονταν α τός ή εκείνοι. Φαινομενικά αντετίθετ«πρoν�μια» πο έστεκαν εμπόδιο στην «ελε θερία»' στην πραγματτητα όμως αντετίθετο και σε μη αναγνωρίσιμες ακόμα, νέες δ νά πο έσπρωχναν ανθρώπο ς σαν α τούς στη φτώχεια Ήταν αρκετά ξάρτητοι -ως ειδικε μένοι τεχνίτες, μικρομαγαζάτορες ή κτηματίεςνα βλέπο ν το ς εα τούς το ς σαν το μέλλον, όχι επειδή (όπως το



16 Η ΡΙΖΟΣ ΩΑΣ Τ ΚΗ ΩΑΡΑΔΟΣ Η

ξικό προλεταριάτο ο ίδιος ο βαθμός καταπίεσής τους τους οδηγούσεστη επα άσταση, αλλά επειδή ήτα γελοίο και παράλογο α μη θριαμβεύσου οι α εξάρτητοι ά θρωποι Έπρεπε α περάσου άλλα είκοσπέ ντε χ ρόνια π ριν αρχίσουν να αναζητού ν οι ορθολογιστές τεχ νίτε ς τύ-που Παίη τη σωτηρία τους μέσα από μια «γε ική έ ωση» και μια συνεργατική πολιτεία. Ήδη όμως η φτώχ εια αποτελούσε γι αυτ ούς ένα συλλογικό πρόβλημα το οποίο έπρεπε α επιλύσου κι όχι απλά α αποφύγουν.

Στο ό ομα αυτώ τω φτωχώ που στηρίζο τα στις δικές τους δυ άμεις μιλούσε ο Παίη και σ αυτούς απευθυ ότα Αυτή καθαυτή η α

λυσή του δεν έχει τόσο μεγάλ η σημασία, όσο η αταλάντευτη και υπε ρήφα η αφοσίωσή του σ αυτούς, η οποία εκφραζότα μ αυτή τη «βαθιλογική και ε άργεια» που τόσο θαύμαζε σ αυτό ο Κο τορσέ Ότα μλούσε για την ανθρώπινη ευδαιμονία είχε κατά νου την εξά λειψη τηςφτώ χειας και της ανισότητα ς. Το μεγάλο στοίχ ημα της Επ ανάστασηςπαρά την αφοσίωσ ή του στη χαμηλή φορολογία και την ελεύθερη επι χείρηση ήτα «αΟ ά θρωπος θα κληρο ομήσει τα δικαιώματά του και α

θα έρθει ο καθολικός πολιτισμός Α θα μπορέσει α απολαύσει ο ίδιοςτους καρπούς της δουλειάς του [ ] Α τα δικαστήρια θα εξαλείψουτην κλοπή και τη δυστυχία από τις χώρες». Το μεγ άλο ζήτημα ήταν ότι«στις χώρες που ο ομάζουμε πολιτισμέ ες βλέπουμε ηλικιωμέ ους απηγαίνουν στο εργοστάσιο και νέους στις αγχόνες». Ήταν ότι η αριστοκρατία τυρα ούσε «αυτή τη τάξη τω φτωχώ και εξαθλιωμέ ω αθρώπω που εί αι τόσοι πολλοί σ ολόκληρη τη Αγγλία και οι οποθα πρέπει α μάθου με μια διακήρυξη ότιεί αι ευτυχισμέ οι»

Αλλά ο Παίη δε είπε στους α αγ ώστες του μό ο ότι η φτώχεια ήτα ασύμβατη με τη ευδαιμο ία και το πολιτισμό Τους είπε κι ότι τοφως του ορθού λόγου είχε α ατείλει σε α θρώπους σα αυτούς για αβάλει τέλος στη φτώχ εια και ότι η Επα νάσταση έδειχ νε τον τρόπο πουθα θριάμβευε ο ορθός λόγος Ήτα ο λιγότερο ρομα τικός από τους επα αστάτες Ο αυτο όητος πρακτικός κοι ός ους του τεχ ίτη θα άλλζε τον κόσμο. Αλλά αυτ ή η απ λή ανακάλυψη ότι ο ορθός ο λόγος μπ ορεί

α κόψει σα το τσεκούρι τα χαμόκλαδα τω εθίμω που κρατούσατους α θρώπους μέσα στη σκλαβιά και τη άγ οια ήτα αποκαλυπτική

Μέσα απ τις σελίδες τηςΕπ ς Ορθ ύ Λόγ όπως και μέσα από ολόκληρες γενιές εργατικών κύκλων συζήτησης, φέγ γει η έξαρση πουπροκάλεσε η ανακάλυψη του πόσο ε ύκολο είναι απ' τη στιγ μή που αποφασίσεις να δεις καθαρά- να καταλάβεις ότι όλα αυτά που λένε οιπαπάδες για τη Βίβλο ή οι πλούσιοι για τη κοι ω ία, δε στέκου Μέσαπό τις σελίδες τω Δικαιωμάτω τ Α θρώπ λάμπει το πρ φα έςαυτ ής της μεγά λης αλήθειας. Για τον B urke αυτ ή η επαναστατική αλ ή



ΤΟΜΑΣ ΠΑ Ν

θεια σήμαινε ό ι «όλη η ευπρεπής ενδυμασία ης ζωής μας πρέπει ναξεσκισ εί» αφήνον ας « η φύση μας να ουρ ουρίζει γυμνή» με απκαλυμμένες όλες ις α έλειες Ο Παίην δε φοβό αν μια γυμνό η α ποαποκάλυπ ε ον άνθρωπο αυ οδημιούργη ο μέσα σ η δόξα ων άπειρων δυνα ο ή ων ου Η δική ου ανθρωπό η α έσ εκε γυμνή σαν έλληνες αθλη ές, έ οιμη να παλέψει και να θριαμβεύσει Ακόμα και σήμερα, ό αν διαβάζουμε αυ ές ις κρυσ άλλινες απλές φράσεις σ ις οποίες ο κοινός νους ανυψώνε αι σε ηρωισμό και όπου μια σιδερένια γέφυρα ενώνει ην απόσ αση που χωρίζει ο Thetf d από η Νέα Ιερουσαλήμ αγαλλιάζουμε και συγκινούμασ ε. ι αν πισ εύουμε σ ον άνθρωπο, είναι δυνα όν ακόμα και σήμερα, να μην ον επευφημήσουμε;



Φ Λ Υ

Τ ΣΠΑ ΙΜΟ ΩΝ ΗΧΑΝΩΝ

σκοπός για τον οποίο γράφτηκε αυτό το κείμενο. δηλώνεται σαφώς στην πρώ η σε- λίδα ου Ή αν να υπερασπιστεί τα βρετανικά εργατικά κινήματα απέναν ι σ' αυ όπου ο Ε Thompsonθα αποκαλούσε αργό ερα «πελώρια συγκα άβαση ων μεταγενεστέρων» αλλά και απέναν ι, θα μπορούσε να προσθέσει κανείς. στους ιδεολόγους

ης εποχής μας Δημοσιεύ κε πρώ φορά το 195 στο πρώτο τεύχος ενός ισ ορι-κού περιοδικού που μόλις είχε ιδρυθεί από ο συΥραφέα και μια ομάδα φίλων. και

ο οποίο εξακολουθεί να ακμάζει: τοPast a d P ese .

Είν ι ίσως καιρός να επανεξετάσουμε το πρόβλημα της καταστροφήςτων μηχ νών στις ρχές της βιομηχ νικής ιστορί ς της Βρετανίας κάλλων χωρών. Γύρω απ' αυτή την πρώψη μορφή εργατικής πάλης επι

κρατούν κόμ πολλές παρανοήσεις, συχνά δε και μεταξύ των ιστορικών. Έτσι, μια εξαίρετη δουλειά δημοσιευμένη το1 0χαρακτηρίζει ακόμ το λουδισμό πλά σ ν μι «άσκοπη φρενιτιώδη βιομηχανJa que ie» ενώ ένας επιφανής ιστορικός που χει πλουτίσει νυπολόγιστα τις γνώσεις μας προσπερνά την ενδημική εργατική αναταρ χή τοδέκ του όγδοου ιώνα λέγοντας ότι επρόκειτο γι ένα ξεχείλισμ ερεθισμού και όξυνσης των πνευμάτων 2 Νομίζω ότι τέτοιου είδους π ρ νο

σεις οφείλοντ ι στην επίμονη συντήρηση από εων σχετικά με την εισγωγή των μηχ νών που δι τυπώθηκ ν κ τά το δέκ το έν το ιών κθώς και από εων σχετικά με την εργατική και συνδικαλιστική ιστορίαπου δι τυπώθηκαν κατά τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα κυρίως απότους Webb κ ι τους φαβι νούς οπαδούς τους.

Θα πρέπει ίσως ν γίνει διάκριση μεταξύ από εων και άρρητων πρ δοχών. Σε έν μεγάλο μέρος της όλης συζήτησης σχετικά με την κ τστροφή των μηχανών μπορεί κανείς να διακρίνει την παραδοχή των αστών οικονομολόγων απολογητών του δέκατου έν του αιώνα, ότι οι εργάτες πρέπει να μάθουν να μην αντιτάσσονται στην οικονομική αλήθειαόσο δυσάρεστη κι αν είν ι την παραδοχή των φαβι νών κ ι των φιλλευθέρων, ότι οι δυν μικές μορφές εργατικής δράσης είναι λιγότερο αποτελεσματικές απ την ειρηνική δι πραγμάτευση την π ραδοχή όλων αυ

1. Αγροτική εξέγερση (σ α γαλλ κά) [Σ τ Μ ]. Ι Η P umbEng/and in the Eig Iteenth CenturyHa mo dswo th 950σ. 50' Τ.5.As o The nd tri l Revo t on, Λονδί ο1948 σ 154.



Μ ΩΝ ΜΗΧ ΝΩΝ

ών ό ι ώιμ ε γα ικό κ νημα δεν ήξε ε ι έκανε α λά αν ισ α u λά κά ω α ό ην εση η μιζέ ια ό ω α ει αμα όν ιδ ύν σ α ηλεκ ικά εύμα α Οι συνειδη έ α ό ει ων ε ι

ων μελε η ών μ ύν να συν ισ ύν σ α εξή : θ αμβ ηχάνιση ή αν ανα ό ευκ μ ύμε να κα αν ήσ υμε και να αισθθ ύμεσuμ άθεια για η μακ όχ νημάχη ισθ uλακή υ διεξήγαγαν όλ ι ι ε γά ε εκ ό α ό μια ν μι ύχα μει νό η α ενσ νέ σύσ ημα ε λ uμε όμω να α δεχθ ύμε ό ι η μάχη ήσκ η και η ή α ανα ό ευκ η.

Οι ά η ε α αδ χέ ε ναι ελε ω ασ ή ικ ε . Σ ι συνειδη

ει u ά χει ανώ μεγάλη δόση αλήθεια Ωσ όσ όλε uσκ ζ uν ένα μεγάλ μέ η ισ α και έ σι καθισ ύν κάθε σ βα ή μελέ η ων μ ών Π ή ε η ε γα ική άλη κα

βι μηχανική ε δ . Α κε ωσ όσ μια μα ιά σ ε γα ικΤ δέκα υ όγδ υ και ων α χών Τ δέκα ένα υ αιώναδε ξει όσ ε ικ νδuν ε ναι να βάλ υμε ην όσ γνώδιάσ ημα 8 8 8εικόνα η α ελ ισμένη εξέγε ση και υ χώ η

ση λύ ι σω σ α ελθόν ε σχέση με α διαν η ικά και νω ικά ό ιά υ α α ή αν λύ σ ενά α κινήμα α ηδ υ η μακ ά ικ ν μική ανόδ υ έληξε με υ Να λεόν

λέμ u ύ ε αμελη έα ή αν ύ ε εν ελώ α uχημένα.Η ε ι υχ αu ε ικαλύ θηκε σε μεγάλ βαθμό α ό ι ή ε Π ακ λ ύθη

ισχυ ή ε γα ική γάνωση σ η βαμβακ υ γ α η Δυ ική Αγγλ ααν σ ηκε λό ελα για να μην αναβιώσει μέχ ι ην εμ άνιση ων

κών συνδικά ων κα ά ν ώ αγκόσμι όλεμ ι συν εχνιακνώσει ων βέλγων ε γα ών η βαμβακ υ γ α Π ή αν όσώσ ε κα ά η δεκαε α Τ 760να κα ακ ήσ υν ά υ ε σuλλ γικέσυμβάσει εξα αν σ ηκαν με ά 7 0και μέχ ι σuνδικαλισμό ωνα χών η δεκαε α υ00ή αν ακ ικώ νεκ έ 3

Κι όμω δε δικαι λ γε αι η α άβλε η η δύναμη αu ών ωνμων κινημά ων uλάχισ ν σ η Β ε αν α και δεν μ ύμε να ηήσ uμε αν δε σuνειδη ιήσ υμε ω η δύναμή υ βασιζό αν σ η

ασ ή ων μηχανών σ ι α αχέ και εν γένει σ ην κα ασδι κ ησ α (ή με σύγχ ν u ό u σ σαμ άζ και ην άμεση

Για υ ε ισσό ε υ μη ειδικ ύ ι ό ι «κα ασ έανών» και λ uδ η ε ναι αυ όσημ ι. Αu ό ε ναι βέβαια υσικό γιξεσ άσμα α 8 8 3και με ικά χ όνια με ά Βα ε λό άβηξα

λύ ε ισσό ε ην σ χή Τ κ ιν ύ α ό άλλα και κχ ειάζ ν αν μεγαλύ ε ε σ α ιω ικέ δυνάμει για ην κα ασ

3. L. D ch sn LΆv n n nΙd l R g m Synd ci V rv r Παρ σ908 σ. 51-64 και

pass m



0 Η Ρ Ζ ΣΠ Σ ιΚΗ Π Ρ Δ ΣΗ

το ς Ο12 000στρ τ τες ο χρ σ μο ο θ κ ν εν ντ ον των λοτ ν ξε ερνούσ ν το μέγεθος το στρ τού ο ρε μ ζ το ο Ο έγκτον στ ν Ι ρ κ Χερσόν σο το1808 4Όμως τό το φ σ κό ενδ φέρον γ το ς λο δ τες μ ορε ν οδ γ ε σε μ σύγχ σ τ σγ τ ν κ τ στροφ των μ χ ν ν γεν κότερ ο ο ως φ νόμξ ο ροσοχ ς ξεκ νάε ( ν μ ορε ν ε κ νε ς ότ έχε μ

ο στ γμ μέσ στο δέκ το έ δομο ν κ σ νεχ ζετ χμέχρ το 830 ράγμ τ σε ρά των εξεγέρσεων των δο λε τ ν τ

γροκτ μάτων ο οHamm d άφτ σ ν «τελε τ εξέγερσ τωνδο λε τ ν» το1830 τ ν στ ν ο σ μ μεγάλ ε θεσ εν ντ ον

μ χ ν ν των γροκτ μάτων ν κ ρεμ τόντως κ τέστρε ε ρκετές μ χ νές εργοστ σ ων.5 Κ τά ρ το λόγο ο «λο δ σμός»γ δ ο κ τ κούς λόγο ς ντ μετω στ κε ως έν εν ο φ νόλ τε κάμ οσο ς δ φορετ κούς τύ ο ς κ τ στροφ ς μ χ ν ν ο ο τ ς ερ σσότερες φορές φ στ ντο νεξάρτ τ μετ ξύ το ς ρμετά τόν Κ τά δεύτερο λόγο γρ γορ ττ το λο δ σμδ γ σε στ ν εδρ ωσ τ ς ντ λ ς ότ κ τ στροφ των μ χ

ε χε οτέ ε τ χΑς εξετάσο με το ρ το σ με ο Υ άρχο ν δύο το λάχ στον μορκ τ στροφ ς μ χ ν ν ν φ σο με κ τά μέρος τ ς κ τ στροφές

ρεμ τόντως σ νέ ν ν στ ς σ ν θ σμένες τ ρ χές γ τ ς τάλλες τ ες δ σ ρέσκε ς ό ως γ ράδε γμ κά ο ες κφές στο ancashir το 1811 κ στοW sh rτο 1826 Ηρ τ μορφδε σ μ νε κά ο δ τερ εχθρότ τ ρος τ ς μ χ νές τές

τές λλά οτελε κάτω ό ορ σμένες σ νθ κες έν φ σ κό μσκ σ ς εσ ς άνω στο ς εργοδότες το ς εργολά ο ς Ό ως έχεθ ς ρ τ ρ θε ο λο δ τες τοN inghamshirτο L ic s rshirκτο D rbyshir «χρ σ μο ο ούσ ν τ ς ε θέσε ς στ ς μ χ νές εκ νούργ ες ε τε τ ς λ ές ως έν μέσο γ ν εξ ν γκάσο ν τγοδότες ν κάνο ν ρ χωρ σε ς όσον φορά το ς μ σθούς άλλ

4. F.O. Darva lPop l r D s urb nc nd Publ c Ord r n R g ncy ngl ndΛονδ νο 1934 ..

. Π. . ανές κατεργα ας αλλιο και εταξιο το Wilt hir ανές αρτιοBucki gha hir , ανές κατεργα ας δήρο το B rk hir P bl c R cord OffiOff c Pa r , 13/ . 68-69 107 177' A iz / 1 a i )ΤΟ J L. καιΒ.Ha o d, Th V ll g L bour rδ άφορες εκδό ε ς) αποτελε τ ν ιο ρο ιτή έκθε ' βε ς δ ο αδ ο ε τες δ δακτορ κές εργα ες: Ν Ga h Th R ra U r tη E gla d

η 1830» Oxford U iv r ity κα Alic Col o«The R volt of th Ha h r Agric lt raLabour r » Lo do U ivr ity.

6 Για τ ς ταρα ές βλΤ 5 A hto J. yk Th Co l nd s ry Ο h gh n h CΜάντ ε τερ 19 9 κεφ 8'Α Ρ Wad worth J. d L. a Th Co on Tr d nd ndus rL nc sh rΜάντ ε τερ 1931, . 3 Κ.ε.



22 Η Ρ Ζ Σ Σ ΚΗ Ρ Δ ΣΗ

α ροφής. (Γ α ί βέβα α ς περ ό ερες περ π ώ ε ς οων ανθρακωρύχων είχαν όχο ην ακρίβε α ων ροφίμων κα

κερδο κόπους που πί ευαν ό ευθύνον α γ αυ ήν) Έ θρακοφόρα ώνη ουN rthumbe andη πυρπόλη η ων μηχανών ςε όδους ων οών απο ελού ε μέρος ων μεγάλων αραχών ης δε ίας ου17 0 ο οποίες οδήγη αν ε μ α μεγάλη αύξη η ων μ θώΚα ς αραχές ου176 όπου ο ανθρακωρύχο κα έκ η αν ο δ κωμα να επ λέγουν ους εργοδό ες ους ο έλος ενός ε ή ου υλαίου μηχανές έ πα αν κα κάρβουνο πυρπολήθηκε. 4 Αποφά ε ς ν α ο κά μο ων οών ηφί ηκαν επανε λημμένως από ο

βούλ ο α έλη ου α ώνα 15 Ακόμη κα ο1831 ο απεργοί οBedlingt n urham)κα έ ρε αν ους ανελκυ ήρες. 6Η ορία ης κα α ροφής αργαλε ών η β ομηχανία ε ωρούχω

να επί ης αρκε ά γνω ή ώ ε δεν χρε ά ε α να ην επαναλάβΣίγουρα η κα α ροφή ων μηχανών απο ελού ε ο π ο ημανπλο ς περίφημες αραχές ου1778 ( ους προγόνους ου λουδ μού)ο οποίες εν ά ον αν ην ου ία ε ένα κίνημα αν ί α ης ς

ε ς ων μ θώνΣε καμία απ' όλες αυ ές ς περ π ώ ε ς κα μπορούμε να αναρουμε κ άλλες δεν ίθε α ή ημα εχθρό η ας ς μηχανές αυθαυ ές.Η κα α ροφή ή αν απλώς μ α υνδ καλ κή ακ κή ρίοδο πρ ν η Β ομηχαν κή πανά α η κα κα ά ς πρώ ες φά ε( ο γεγονός ό α οργανωμένα υνδ κά α ή αν ακόμα χεδόν ανύπκ α α χε κά επαγγέλμα α δεν αλλά ε α πράγμα α Ού ε

ό με η Β ομηχαν κή πανά α η η κα α ροφή απέκ η ε κλε ουργίες) Ή αν μ α π ο χρή μη μέθοδος ό αν έπρεπε να α κηθδ ακοπ όμενη πίε η πάνω α αφεν κά παρά ό αν χρε α ό αν να

ηρηθεί μ α υνεχής πίε η ό αν ο μ θοί κα ο υνθήκες άλλαν κά όπως γ νό αν με ους εργά ες ης κλω οϋφαν ουργίας ή όφ ανε η ώρα ης αυ όχρονης ανανέω ης ων ε ή ων υμβολαίω

13 Ε. We bo rneThe Miners' Unions ! Northumberland and Durham Κα μπρ ζ1923 σ.21

14 Τ 5 Ash on- J S kes,The Coal Industry. ό.π. σ.89 911 10 Geo. 2 c 32· 17 Geo 2 c 40 24 Geo. 2 c 7· 31 Geo. 2 c 42

«The English Coa Ind st π the Seventeenth and Eighteenth Cen riesAmeric nHistoric l Review τχ27 σ. 14) Ο T rnerφα νε αι πως έχει παραβλέΨει α13 Geo. 2c 21 9 Geo 3 c 29· 39α 40 Geo. 3 c 77· 6 Geo 3 c 12τα οπο α έχουν επ σ ς στόχοτ ς α ασ ροφές στα ορυχε α B rn s ustice oj the PeaceCh t έ δοσ 1837 όμ 3 σ 643

.ε.

16 Ε Welbo eThe Miners Unions . ό.π. σ

3117 Το W Fe kinΑ History oj the Machine-wrought Hosiery and Lace Manujactures Λον1867 ε να βασι ή έγ υρ αναφορά.



ο ΣΠ Μ ΩΝ ΜΗΧ ΝΩΝ

πως γ νόταν μ το ς ανθρακωρύχο ς κα το ς να τ κούς κ όχ όπρ π να π ρ ορ στ ί φέρ π ίν σταθ ρά η ίσοδος στην αγορρούσ να χρησ μοπο ηθ ί από κάθ ίδος ανθρώπων αρχίζοντας το ς αν ξάρτητο ς μ κροπαραγωγούς π ρνώντας από τ ς νδ άμμορφές πο χαρακτήρ ζαν το ο κοτ χν κό σύστημα παραγωγής κα φνοντας στο ς λίγο πολύ κανον κούς μ σθωτούς ργάτ ς Ωστόσο ίκάν κ ρίως μ δ νέξ ς πο προέκ πταν από την τ π κή κο νσχέση της καπ ταλ στ κής παραγωγής τη σχέση ανάμ σα σ ργοδ

π χ ρηματί ς κα σ ανθρώπο ς ξαρτώμ νο ς άμ σα ή έμμ σατην πώληση της ργατ κής το ς δύναμης σ' α τούς αν κ α τή η σχ

πήρχ ακόμα σ πρωτόγον ς μορφές κα δ απλ κόταν μ τ ς σχέτης μ κρής αν ξάρτητης παραγωγής Αξίζ να σημ ώσο μ ότ το τύπο ο ταραχές κα ο καταστροφές φαίν τα να ίνα π ο σστη Βρ τανία το δέκατο όγδοο α ώνα πο ίχ ήδη πίσω της «αστ κή» πανάσταση παρά στη Γαλλία το δέκατο όγδοο α ώναΣίγο ρα τα κ νήματα των βρ τανών φαντο ργών κα ανθρακωρύχ

ίνα πολύ π ο δ αφορ τ κά από τη δράση των σωματ ίων των καλ

δων πο π φαν ακά θ μίζο ν σ νδ κάτα πολλών π ρ σσότ ροδοσ ακών π ρ οχών της ηπ ρωτ κής Ε ρώπης αξία α τής της τακτ -κής ήταν προφανής αφ' νός γ α την άσκηση πί σης πάνω στο ς ρδότ ς αφ' τέρο γ α την ξασφάλ ση της ο σ αστ κής αλληλ γγύη

ργαζομένων.Την πρώτη λ το ργία της τη βλέπο μ πολύ καθαρά σ μ α π στ

το γραμματέα το δήμο το N tt g am το 18 ργάτ

πλ κτομηχανών αναφέρ απ ργούν νάντ α στην π χ ίρηση τωνGe rge Ray. Αφού α τή απασχολούσ κ ρίως άνδρ ς πο ίχαν το ς κούς το ς αργαλ ούς ήταν άλωτη σ μ α απλή απόσ ρση της σίας π ρ σσότ ρ ς π χ ρήσ ς ωστόσο νοίκ αζαν έξω τολ ούς σ φαντές «κα μέσω α τών αποκτούσαν τον πλήρη έλ γχο τ

ργατών το ς Ίσως ο π ο αποτ λ σματ κός τρόπος μ τον οποίο μρούσ να ασκήσ πί ση η σύμπραξή το ς ήταν η παλ ά το ς μέθνα κάνο ν πόλ μο καταστρέφοντας το ς αργαλ ούς το ς». Στο ο κοτχν κό σύστημα όπο μ κρές ομάδ ς ργατών ή μ μονωμένο ργάτγάζονταν δ άσπαρτο σ πολλά χωρ ά κα νο κοκ ρ ά σίγο ρα δ

ύκολο να π νοήσ κάπο ος μ α άλλη μέθοδο πο να γγ άτα αλ σματ κά το σταμάτημα της δο λ άς Επ πλέον απέναντ σ σχμ κρούς τοπ κούς ργοδότ ς η καταστροφή της π ρ ο σίας ή η δ α

18. Για α γα ι ά α θρα ωρυχε α β .Μ Ro es nes de /1arb n en France au XV

s c e Παρ ι1919. Ε Μ Saint-L o e C mpagn nnage όμ1 εφ. ,Παρ ι1901.0.Α As inall επιμ ), he Ear y Eng sh rade Un ns, ό π., 1 .



Η Ρ Ζ ΣΠ Σ ΚΗ Π Ρ Δ ΣΗ

απ ιλή της καταστροφής ήταν πολύ αποτ λ σματική. Σ π ριπτώσόπως η βιομηχανία φασμάτων πο τόσο η πρώτη ύλη όσο και τα έτομα προ όντα ήταν ακριβά, η καταστροφή το μαλλιού ή των φασμάτμπορ ί να ήταν προτιμότ ρη από την καταστροφή των αργαλ ιώνΑλλά στις ημιαγροτικές βιομηχανί ς ακόμα και το κάψιμο των θημωνιώντων σιταποθηκών και των σπιτιών το ργοδότη μπορούσ να πηρ άσσοβαρά τον πολογισμό κέρδο ς και ζημίας πο έκαν .

Α τή η τακτική ίχ όμως κι άλλο ένα πλ ονέκτημα. νοοτροπία τηαλληλ γγύης, πο ίναι το θ μέλιο νός αποτ λ σματικού σ νδικαλισμπαίρν ι χρόνο για να μπ δωθ ί ακόμα κι κ ί, όπως στα ανθρακωρ

χ ία, πο προκύπτ ι κ των πραγμάτων Χρ ιάζ ται λοιπόν ακόμη πρισσότ ρο καιρό για να καταστ ί τμήμα το αδιαφιλονίκητο ηθικού κώδικα της ργατικής τάξης Το γ γονός, για παράδ ιγμα, ότι οι διάσπαρτοι ργάτ ς των πλ κτομηχανών στα Eas M dla ds μπορούσαν να ορνώσο ν αποτ λ σματικές απ ργί ς νάντια στις ργοδοτικές πιχ ιρσ ις, φαν ρών ι ένα ψηλό πίπ δο «σ νδικαλιστικής ηθικής», ψηλόρο απ α τό πο θα π ρίμ ν καν ίς σ μια π ρίοδο κβιομηχάν

Επιπλέον, μ ταξύ κακοπληρωμένων ανδρών και γ ναικών δίχως απ ργιακά ταμ ία, λλοχ ύ ι πάντοτ ο κίνδ νος απ ργοσπαστισμού κταστροφή των μηχανών ήταν μια μέθοδος για να αντισταθμιστ ί α τή ηαδ ναμία όταν καταστρ φόταν ένας αν λκ στήρας σ ένα ορ χ ίο Ν humb a ή όταν τίθ το κτός λ ιτο ργίας μια ψικάμινος στην αλλία, πήρχ μια, προσωρινή το λάχιστον, γγύηση ότι η γκατάστασδ θα δούλ Α τή ήταν απλά μια μέθοδος και δ ν ήταν φαρμ

παντού. Αλλά ολόκληρο το πλέγμα των μορφών δράσης πο οι αξιωματούχοι το δέκατο όγδοο και των αρχών το δέκατο ένατο αιώνα ονόμαζαν «ταραχές» (<Ri t»), αποσκοπούσ στο ίδιο πράγμα Όλοι έχο

π όψιν το ς τις ομάδ ς αγωνιστών ή απ ργών πο , ξ κινώντας από να μέρος, γ ρνάν όλη την π ριοχή, καλώντας σ αγώνα τα χωριά, τ

ργαστήρια και τα ργοστάσια μ έναν σ νδ ασμό κκλήσ ων και πιέων (αν και στα πρώτα στάδια το αγώνα λίγοι ήταν οι ργάτ ς ποχρ ιάζονταν ιδιαίτ ρη π ιθώ). Ακόμα και πολύ αργότ ρα, οι διαδηλσ ις και οι σ γκ ντρώσ ις αποτ λούσαν απαραίτητο κομμάτι μιας ργα

21. Λέγεται ότι το 1826 οι εργάτες του B lt σχεδίαζαν να καταστρέψουν όλα τα νήματα α ό βαμβάκι ου ήταν συσκευασμένα για εξαγωγή καθώς και τις μηχανές (P blicR c d Offic H m Offic PaΗΟ 40/19 Fl tch ο H b 20 Α ριλίου 1826)

22. Βλ. τη συζήτηση γι αυτά τα θέματα στο Ε P g te Sa tage,Παρίσι χ χ., σ 45 .ε.23 Π.χ. οι ουαλλο εργάτες στη σιδηρουργία το 1816(The Times26 Οκτωβρίου 1816) η

γενική α εργία του 1842 (F. P l,The Risings f the uddites Chartists and P ugdrawersH ckm dwi 1888, σ 341-347) και οι γερμανοί ανθρακωρύχοι το 1889Ρ G b Bis-

ma ck t .d. B ga b it t ik v m ai889», Hist rischeZeitschr tτχ 15 σ 9 )



ΤΟ ΣΠΑΣ ΜΟ ΤΩΝ ΜΗΧΑΝΩΝ

τικής διαμάχ ης, όχ ι μόνο για να κλ ονιστεί η αντίστα ση των εργοδοτών, αλ λ ά και για να κρατηθούν οι εργάτες ενωμένοι και με υψηλ ό ηθικό. Οιπεριοδικές ταραχ ές των ναυτικών της Βορειανατ ολικής Αγγλ ίας, την ε-

ποχή που κλ είνονταν τα συμβόλαια, αποτελ ούν ένα καλό παράδειγμα·24 οι απεργίες των σύγχρονων λ ιμενεργατών ένα άλλο 25Οπωσδήποτε, η λ ουδίτικη μέθοδος ήταν καλά προσαρμοσμένη σ' αυτό το στάδιο τουβιομηχανικού πολ έμου. Αν οι βρετανοί υφαντουργοί του δέκατου όγδοου αιώνα (ή οι αμερικανοί ξυλ οκόποι του εικοστού) ήταν παροιμιώδεις τα-ραχοποιοί, υπήρχαν γι' αυτό συγκεκριμένοι τεχ νικοί λ όγοι

Επ ' αυτού έχουμε και μια επιβεβαίωση από έναν σύγχ ρονο συνδικα-

λ ιστή ηγέτ η, ο οποίος, ως παιδί, έζησε τη μετά βαση μιας εριουργίας από το οικοτεχ νικό σύστημα στο εργοστα σιακό. «Είναι αναγκ αίο να θυμόμα-στε», γράφει ο R naldo Rigo a

«ότι σ' εκείνους τους προ-σοσιαλ ιστικούς κα ούς, η εργατική τάξ η δεν ήταν ένας στρατ ός, αλλ ά ένα π λ ήθος Φωτισμένες πειθαρχημένεςγραφειοκρατικές απεργίες ήταν αδύνατες.26 Οι εργάτες μπορούσαν ναπαλέ ψουν μόνο με διαδηλ ώσεις, με φωνές, κραυγές και γιουχ α' σματ α,με εκφοβισμούς και βία. Ο λ ουδισμός και το σαμπο τά ζ, έστω κι ανδεν είχαν θεωρητικοποιηθεί, εντάσσονταν ωστόσο απαρ αίτητα στις μεθόδους πάλης».27

Πρέπε ι τώρα να στραφούμε στο δεύτερο είδος κατα στροφής, το οποίογενι κά θεωρείτ αι ως έκφρ αση της εχ θρότητας τ ης εργατικ ής τά ξ ης απέ-ναντι στις νέες μηχανές της Βιομηχανικής Επανάστασης και ιδιαίτερα σε όσες εξ οικονομούσαν εργ ασία. Δεν μπορεί βέβα ια να αμφισβητήσει κανείς αυτό το μίσος εναντίον των νέων μηχανών ένα αίσθημα πολύ βα-θύ, σύμφωνα με την άποψη μιας αυθεντίας σαν τον μεγά λ ο Ρικάρντο.28 Χρειάζετα ι, ωστόσο, να κάνουμε τρεις πα ρατ ηρήσεις: Πρώτον, αυτή η ε-χθρότητα δεν ήταν ούτε τόσο αδιάκριτη, ούτε τόσο ειδική όσο συχνά λέ-γεται. Δεύτερον, με κάποιες τοπικές ή κλαδικές εξα έσεις, ήταν εξα ε-τικά αδύνατη στην πράξη Τρίτον, δεν περιοριζόταν μόνο στους εργάτες,αλλά τη συμμεριζόταν η μεγάλη μάζα της κοινής γνώμης, ακόμα καιπολλοί βιομήχανοι.

24 Α Asp nall (επιμ.)The Ear/y Eng ish Trade... ό.π , σ. 196: «Δεν μπορώ να μη συμπε-ράνω ότι οι πρωινές συγκεντρώσεις και οι αναφορές είναι σήμερα ο δεσμός του σωματείου».

25 H L Sm thV Nash The SIory ΟΙ Ihe Dockers' Irike,Λονδίνο 1889 passim26 Ο Rigola ήταν ένας από τους πιο συντηρητικούς συνδικαλιστές.27 R R golaRina do Rigo a eMovimenIo Operaio ne Bie ese,Μπάρι 1930, σ 19 Ο Ri

gola δεν αναφέρει καμ ά καταστροφή από τους υφαντουργούς, μόνο από τους καπελάδες28 Βλ το κεφάλαιο «Machi e y στο D Ricardo,Princip/es. Σχετικά μ' αυτό το κεφά

λαιο, που έχει περιληφθεί μόνο στην τρίτη έκδοση, βλΡ. Sraffa - Μ.Η Dobb,Works andCorrespondence ΟΙ David Ricardo,τόμ 1, Καίμπριτζ 1951, σ.Ινί - χ.



ΡIΖ ΣΠ Σ Κ Π Ρ Δ Σ

ω Το πρώτο σημ ίο θα γίν σαφές αν ξ τάσο μ το πρόβλημα ατη σκοπ ά το ίδ ο το ργάτη Δ ν τον νδ έφ ρ η τ χν κή παφηρημένα αλλά τα δίδ μα πρακτ κά προβλήματα της αποφ γής της αν ργίας κα της δ ατήρησης το παραδοσ ακού β οτ κού το π πτο οποίο π ρ λάμβαν όχ μόνο το μ σθό αλλά κα μη χρηματ κούντ λ στές όπως η λ θ ρία κα η αξ οπρέπ α Στόχος λο πόν δη μηχανή α τή καθα τή αλλά κάθ τ πο απ λούσ α τά τα κ κτνα κα πάνω απ όλα το σύνολο της αλλαγής των κο νων κών σχέπαραγωγής. Το αν α τή η απ λή προ ρχόταν από τη μηχανή ή από αλού α τό ξαρτ όταν από τ ς π ρ στάσ ς φαντο ργοί τοfie ds ξ σηκώθηκαν το 16 ναντίον των μηχανών μ τ ς οποί ς άνδρας μπορ ί να κάν όσα] όσα π ρίπο ίκοσ δίχως α τές» ναντίον όσων φορούσαν μπρ μέ κάμποτ φάσματα το 1 19 νανττων μ ταναστών πο δούλ αν μ μ ωμένο ς μ σθούς το 1 36 κδ κα τία το 1 60 κατέστρ ψαν αργαλ ούς γ α να ναντ ωθούν στσθολογ κές μ ώσ ς ο στρατηγ κός στόχος όλων α τών των κ νήσ ων ήταν ο ίδ ος. Γύρω στα 1800 ο φαντο ργοί κα ο να τ

Δύσης βρέθηκαν σ κ νητοποίηση τα τόχρονα: ο πρώτο οργανώθηκανάντ α στον κατακλ σμό της αγοράς ργασίας από έκτακτο ς ργάτο δ ύτ ρο νάντ α στ ς μηχανές. Αλλά ο στόχος το ς ήταν ο ίέλ γχος της αγοράς ργασίας Αντ στρόφ ς όταν η αλλαγή δ ν πρύν απόλ τα το ς ργάτ ς δ βλέπο μ κάπο α δ αίτ ρη χθπρος τ ς μηχανές. Στο χώρο των τ πογράφων η σαγωγή των μηχανονητων π στηρίων μ τά το 181 δ φαίν τα να προκάλ σ μ γάλα

βλήματα Έπρ π να έρθ η πόμ νη πανάσταση στην τ πογραφίαοποία το ς απ λούσ μ ολοκληρωτ κή ποβάθμ ση γ α να προκμάχη Το δ άστημα ανάμ σα στ ς αρχές το δέκατο όγδοο α ώνστα μέσα το δέκατο ένατο η κμηχάν ση κα ο νέ ς φ ρέσξησαν πάρα πολύ την παραγωγ κότητα το ανθρακωρύχο γ α παράδ γμα η σαγωγή της πονόμ σης μ κρηκτ κά Ωστόσο καέθ ξαν τη θέση το π λ κητή δ βλέπο μ κάπο ο σημαντ κό κπο να αντ στέκ τα στην τ χνολογ κή αλλαγή αν κα ο ργάτστοών ίχαν τη φήμη π ρ σ ντηρητ κών κα ταραχοπο ών. μτης παραγωγής στην οποία προέβα ναν ργάτ ς πο λ το ργούν ωςδ ωτ κές π χ ρήσ ς ίνα ένα ολότ λα δ αφορ τ κό πράγμανα γίν κα γίν τα σ μη κμηχαν σμένο ς κλάδο ς γ α παρ

9. M.D G o gLondon L e n the E ghteenth Centu yΛονδ νο 9 ,σ 180 187 18830 a a e180 po t f . Committπ Wooll n Clothi s P tition,σ 47 49

4 'Ru e and A tic e of . the Woo en C oth Wea e ' Soc ety.. 180 B itish Mus.906.k. 4 31 Ε How Η W iThe London Com o toΛονδ νο 1948,σ 6 33



ΤΟ ΣΠΑΣΙΜΟ ΤΩΝ ΜΗΧΑΝΩΝ

στην οικοδομή κι ούτε εξ αρτάται από κινήματα , οργανώσεις ή ξ εσπά-σματα

Σε μερικές περιπτώσεις η αντίσταση στη μηχανή ήταν συνειδητή α

ντίσταση στη μηχανή που βρισκόταν στα χέρια του καπιταλιστή Οι καταστροφείς μηχανών του Lancashire το 1778 1780 έκαναν σαφή διάκρισηανάμεσα στα κλωστήρια που είχαν είκοσι τέσσερα ή λιγότερα αδράχτια,και τα οποία και δεν τα πείραζαν και στα μεγαλύτερα που ήταν κατάλ-ληλα για εργοστάσια και τα οποία κατέστρεφαν.32 Σίγουρα στη Βρετα-νία, στην οποία υπήρχε μεγαλύτερη εξοικείωση με τις κοινωνικές σχέσειςπαραγωγής που προηγήθηκαν αυτών του βιομηχανικού καπιταλισμού αυ-

τό το είδος συμπεριφοράς είναι λιγότερο αναπάντεχο απ' ό τι αλλούΟύτε θα πρέπει να βγάλουμε υπερβολικά συμπεράσματα απ' αυτό το γε-γονός. Παρ' όλα αυτά είναι σαφές ότι η πάλη τους δεν ήταν απλά μιαπάλη εναντίον αυτής καθαυτής της τεχνικής προόδου.

Ούτε και υπάρχει στις περισσότερες περιπτώσεις κάποια θεμελιώδηςδιαφορά στη στάση των εργατών έναντι των μηχανών ως συγκεκριμένοπρόβλημα ανάμεσα στις πρώτες και στις κατοπινές φάσεις της εκβιομη-

χάνισης Είναι αλήθεια ότι στους περισσότερους βιομηχανικούς κλάδουςο στόχος της αποτροπής της εισαγωγής ανεπιθύμητων μηχανών έδωσε τηθέση του με τον ερχομό της πλήρους εκμηχάνισης στο σχέδιο τη «αιχ-μαλωσίας» των μηχανών από τους συνδικαλισμένους εργάτες ενώ πα-ράλληλα έκαναν και ό τι μπορούσαν για να αποτρέψουν την τεχνολογικήανεργία. Αυτή η πολιτική φαίνεται πως υιοθετήθηκε σποραδικά από τηδεκαετία του 184033 και κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης και πιογενικευμένα μετά τα μέσα της δεκαετίας τους 890 3 Παρ' όλα αυτάακόμα και σήμερα υπάρχουν πολλά παραδείγματα μιας κάθετης αντίθε-σης στις μηχανές που απειλούν να προξενήσουν ανεργία ή να υποβαθμί-σουν την εργασία 35 Στην ομαλή λειτουργία μιας οικονομίας ιδιωτικών ε-πιχειρήσεων οι λόγοι που οδηγούσαν τους εργάτες να είναι καχύποπτοιαπέναντι στις νέες μηχανές κατά τη δεκαετία του 8 0 παραμένουν πει-στικοί και κατά τη δεκαετία του 1960

(ίi) Η μέχρι τώρα επιχειρηματολογία μπορεί να μας βοηθήσει να κα-ταλάβουμε γιατί τελικά η αντίσταση στις μηχανές ήταν τόσο μικρή. Το

32. Α.Ρ. Wadswo t ]. de L. Mann The Cotton Trade ό π. σ 499-50033 S και Β WebbIndustrial Democracy κεφ 8 «New P ocesses an Mach ne y» Λον

δίνο 189834 Για την αλλαγή πολιτικής των στοιχειοθετών βλ. Ε. Howe - Η Waite, The London

Compositor ό.π.' των μηχανικών: ].Β ]efferys The Story of the Engineers,Λονδ νο 1945 σ.142- 43 156 157' των εργατών λευκοσιδήρου: ].Η. ]ones The Tinplate Industry κεφ. 9Λονδ νο 1914, σ. 183-184

35 ]. Lofts The Printing Trades Νέα Υόρκη 1942 γ α τη μακρόχρονη μάχη των αμερικανών στο χε οθετών ενάντια στην τεχνολογική επανάσταση της δεκαετ ας του 1940



Η Ζ Π ιΚΗ Π Δ Η

κέρδος με oπo oδ�πoτε κο νων κό κόστος5 Αυτό είνα ένα από τα στοεία που μας επ τρέπε να θεωρούμε την επανάσταση του δέκατου έ

βδομου α ώνα ως την πoλ τ κ� αφετηρία του σύγ ρονου βρεταν κούπ ταλ σμού Σε ολόκληρη την επόμενη περίοδο ο κεντρ κός κρατ κό

αν σμός εί ε την τάση αν ό να προπορεύετα της κo ν�ς γνώμο κονομ κά ζητ�ματα τουλά στον να είνα π ο πρόθυμος να εξετάα τ�ματα του τυπ κού καπ ταλ στ� επ ε ρηματία εκτός βέβααυτά έρ ονταν σε σύγκρουση με μεγαλύτερα εδρα ωμένα συμφέρονταΟ Sq i e Wes e s σε μερ κές κομητείες ίσως να απολάμβαναν ακόμασκ ά μ ας φθίνουσας φεoυδαλ κ�ς εραρ ίας σε μ α αμετάλλακτη κ

νία: δεν υπάρ ουν όμως σημαντ κά στο εία φεoυδαλ κ�ς πoλ τ κ�κυβερν�σε ς των W ig τουλά στον μετά το 1688 Η υπoστ�ρΛονδίνου θα αποδε κνυόταν ανεκτίμητης αξίας γ α τους νέους β ομηνους όταν ξεκίνησε στο τελευταίο τρίτο του α ώνα η εκπληκτ κ� άνοδος Στα ζητ�ματα αγρoτ κ�ς εμπoρ κ�ς � δημoσ oo κoνoμτ κ�ς ίσως το Lancas i e να βρ σκόταν σε σύγκρουση με το Λονδίνόμως κα όσον αφορά τη θεμελ ακ� πρωτοκαθεδρία του εργοδότη π

αναζητούσε το κέρδος Ήταν το μη μεταρρυθμ σμένο Κο νοβούλ ο σπ ο συντηρητ κ� του περίοδο αυτό που ε σ�γαγε το πλ�ρες aisseστ ς σ έσε ς εργοδότη κα εργάτη Η κλασ κ� ο κονομία της ελεεπ είρησης κυρ αρ ούσε στ ς συζητ�σε ς Κα το Λονδίνο δε δίστκατσαδ άζε τους π ο παραδοσ ακούς κα συνα σθηματ κούς τοπεκπροσώπους του όταν αυτοί δεν κατάφερναν να δ ατηρ�σoυν κα στηρίξουν τα δ κα ώματα της δ οκτησίας κάθε είδους ενάντ α στη

κα τ ς επ θέσε ς» 54αρ' όλα αυτά μέ ρ τα τέλη του δέκατου ένατου α ώνα η υπoσρ ξη του κράτους στον κα νοτόμο επ ε ρηματία δεν �ταν αμέρ στηπολ τ κό σύστημα στη Βρετανία από το 1660 μέ ρ το 1832 εί ε σ εστεί γ α να υπηρετεί τους β ομη άνους μόνο στο βαθμό που αυτοί έπαζαν μέσα στο στίβο των εδρα ωμένων συμφερόντων παλα ότερου τύπο(εμπορ κά σκεπτόμενο γα oκτ�μoνες έμπορο ρηματ στές πτων απο κ ών κ ο κ ) Στην καλύτερη περίπτωση μπορούσαν να ζουν γ α ένα κομμάτ της πίτας ανάλογο με την πίεση που ασκούσανκα στ ς αρ ές του δέκατου ένατου α ώνα ο μοντέρνο » β oμ�ταν ακόμα ομάδες επαρ ωτών Γ αυτό κα παρατηρούμε κατά καμ α ορ σμένη ουδετερότητα του κράτους στα εργατ κά ζητ�ματα του

53. Ε. i on,E n m H st ryο En and, όμ2 4η έκδοση σ.cxxxv-cxxxv 'όμ 3, σ.300 313 324 327 Ο ir ohn Claha C n se E n m H st ryο Br ta n, σ.301,σωσ ά

π σημαί ι αυ ή η « πιπλέο δόση σκληρό η ας που φαί α α ισέρχ α σ οσ ο βίο η ποχή ης Παλι όρθωσης».4. λ. ώ, σημ.4



Μ ΩΝ ΜΗΧ ΝΩΝ 33

χιστον μέχρι τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα.55 ι ιδιοκτήτες υ αντουργείω της Δ σης διαμαρτ ρονταν έντονα ότι οι τοπικοί ειρηνοδίκεήταν προκατειλημμένοι απέναντί τους5 στάση της εθνικής κυβέρνη-σης στις ταραχές των υ αντών του 1726 1727 έρχεται σε πλήρη αντίθεσημε τη στάσητου Υπουργείου των Εσωτερικών από τη δεκαετία του 1790και μετέπειτα Το Λονδίνο εξέ ραζε τη δυσαρέσκειά του που οι τοπικοίβιομήχανοι προκαλο σαν αναίτια τους εργάτες συλλαμβάνοντας τουςταραχοποιο αντιμετώπιζε ειρωνικά τις υποδείξεις τους ότι επρόκειτοπερί στασιαστών πρότεινε στις δ ο πλευρές να τα βρουν ιλικά και νδιατυπώσουν μια αρμόζουσα αίτηση για να αναλάβει δράση το Κοινο

βο λιο.5 Όταν έγινε αυτό το Κοινοβο λιο επικ ρωσε μια συλλογσ μβαση που έδινε στους εργάτες πολλά απ' αυτά που ζητο σαν με αντάλλαγμα μια τυπική «συγνώμη για τις παρελθο σες ταραχές 5 Αλλκαι η πυκνότητα a h c νόμων κατά το δέκατο όγδοο αιώνα5 δείχνει όδεν υπήρχε μια συστηματική συνεπής και γενικευμένη προσπάθεια επιβολής. Καθώς ο αιώνας προχωρο σε η ωνή του βιομήχανου γινόταν λο και περισσότερο ωνή της κυβέρνησης πάνω σ αυτά τα ζητήματα

νωρίτερα όμως οι εργαζόμενοι μπορο σαν ακόμα να αντιπαρατίθενταιμε τμήμα των α εντικών με σχετικά ισότιμους όρους.Φτάνουμε τώρα στο τελευταίο και πιο σ νθετο πρόβλημα Πόσο απο

τελεσματικό ήταν το σπάσιμο των μηχανών Δικαιο μαστε νομίζω ναποστηρίξουμε ότι η συλλογική διαπραγμάτευση μέσω ταραχών ήταν του-λάχιστον το ίδιο αποτελεσματική με κάθε άλλο μέσο άσκησης συνδικαλιστικής πίεσης και πιθανώςπερισσότερο αποτελεσματική από κάθε άλλο

μέσο που ήταν διαθέσιμο πριν από την εποχή των εθνικών συνδικάτων55. α ην «ε ανασ α κήαλλαγή σ αυ ή ην ερί δ βλ.S. κα Β.W bb, isto y of

T ade Unionism1894 σ. 44 .ε. Αλλά α ρακ κά υ κ ν β υλί υ ίσ να δίν υν μλανθασμένη εν ύ σηΗ καν ν κή ρεία ν γεγ νό ν ή αν ό iss z i ρ χρ ύσε καν ν κά, η αν ίθε η ν μ θεσία έ εφ ε σε αχρησία, εκ ό κ αν είχαμε μ α αλεσμα κή εκσ ρα εία εκ μέρ υ ν εργα ν. Βλ. ην ανάκληση ν μ σθ δ κ ν

άξε ν υA o A i i s1813(W. S t, onomi nnals of the Nineteenth Centu y1801 1820σ. 368

56 P i t sThe Case asίΙ now stands between the CΙothie s Weave s and othe M fa tu e s with ega d to the ate Riot, in the Count y of Wi ts Λ νδίν1739 σ 7 (C b idgU iν Lib. A to d.25.1 5 . Εν άση ερ σε με 17G o.3 .55 κα ελάδε εξασφάλ σαν μ α α όφαση υ α αγόρευε σε όλα α αφεν κά κα ελάδε να υ εκ ρσ ύν σε μ α δ αμάχη υ αφ ρ ύσε υ ίδ υ κά υ είνα ερ σσό ερ μ ρ ύσαν να ε ύχ υν εργά ε ν αγρ κ ημά ν.

57 Pub i R o d O i St t P p s Do sti G o., 63 σ. 72 82 93 94'G o. , 64σ. 1 6 9 10δ αί ερα σ.2 4.

58. ouse of Commons ou na s χ.ΧΧ, σ. 747.59. Bu n s usti e of the Pea e όμ3, σ. 643 ε · όμ5 σ. 485 .ε ,552 .ε. δίνε

μ α αξ θρήνη η ε κόνα η ασυν όν σ η α σ ασμα κή ν μ θεσία .



ΚΕΦΑΛΑ ΤΡ Τ

ΠΟΛ ΚΟ Ο Μ ΝΟ ΠΑ Ο ΤΣ Δ Σ*Γραμμέ ο από κο ού με 1 Joan W Scott

Α ο ελεί σ νήθε α να α οδίδον α σ α μέλη ά ο ων ε α ελμά ων ορ σμένα ο χαρα ηρ σ ά ο σ ορ οί μως αρ ο αρα ρούν σ ανίως αναρω

α ί σ μβαίνε Σ ο είμενο α ε χε ρούμε να εξη ήσο με ον αρο μ ώδη σ ασ σμ ων α ο σήδων. Ο δύο σ ραφείς ανα άλ ψαν ο ο ν ο ς ενδφέρον άνω σ ο ζή ημα α σ ς θα μάσ ες Δ εθνείς Σ ο λές Τρά εζες α Κο νων ήΙσ ορία ο ορ άνωσε ο Clemens Heller οMais nd s i n s d

Ή mm η δε αε ία ο ' 0 Το α ο έλεσμα α ής ης σ νερ ασίας δημοσ εύθη εσ ο ερ οδ Pas & Pr s nt χ 8 ο 80 α αναδημοσ εύε α εδώ με ην άδε α

ης Joan Wallach Scott.

«Προχώρησε β θύτερ στον Αρμινι νισμό κ ι την πολιτική πό τουςσυν δέλφους του δελφός του του στελνε τ κτικά το M thodi t Magaz n κ ι το W k/y D pat h Ε χε πάντοτε ρκετή δουλειά κι ήτ ν νεξάρτητος πό τους γρότες ή πό τους δουλευτές Ε χε το συνήθειον κάνει πρεπή σχόλι γι τους γ ιοκτήμονες κ ι τη Βουλή των Λόρδων γι τη Βουλή των Κοινοτήτων γι το νέο νόμο γι τους φτωχούγι τους επισκόπους γι τους π πάδες γι τους νόμους περ κ λ μπο-

κιού γι την κκλησ κ ι γι την τ ική νομοθεσ ».2«Έν ιοπερ εργο πράγμ ε ν ι ότι το κάθε επάγγελμ κ λλιεργεστους τεχν τες που το σκούν έν ν ειδικό χ ρ κτήρ μι συγκεκριμέννοοτροπ χ σάπης ε ν ι συνήθως σοβ ρός κ ι έχει μεγάλη ιδέ γιτο ρόλο του ο μπογι τζής ε ν ι περ σκεπτος κ ι άσωτος ο ράφτης εν ι ευ σθητος ο μπ κάλης ηλ θιος, ο χθοφόρος περ εργος κ ι π ρλπίπα ς και τέλος , ο παπ ουτ σής κι ο τσαγ κάρη ς είναι ευδ ιά θετο ς συχ νά ζωηρός , πάντα μ' ένα τραγο ύδι σ τα χεί λη του [.. . ] Παρά την απλ ότητα των γ ούστων τους , αυτοί που φτιά χνουν κ α νούργ ια κ αι πα λι ά π απο ύ-τσ ια διακ ρίνονται πάντα α πό αεικ ίνητη, μερικές φορές κ αι επιθ ετικ ήδιάθεση κ α ι απ ό μια φοβερή όρεξ η γι α κουβέντα. Έγ ινε κ άπο ι α αραχ ή;

* Θα θέλαμ α χαριστήσο μ το Wi iam w r .Ρ. Th mpsY ung ια τα χρήσιμα σχόλιά το .

1 Θ ρία το a bus Arm n us ο το ίζ τ λ ύθ ρ ούλ σ το ατίθ σ μ το θ ίο ροορ σμό το ροτ στα τισμού [Σ.τ.Μ.]

. J . Bu kmast r ψ.)Α Village Politician The L -Story John BuckleyΛο δί ο189 σ.



ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΠAΠOrΣHΔEΣ 3

Βγ κε από πλ θ ς κάπ ι ς ρ ρας Σίγ υρα πρόκει αι για κσαγκάρη π υ 'ρθε α μιλ σει σ κόσμ »

π λι ικός ρι σπασ ισμός ω παπ υ σ δω υ δέκα υ έ αα εί αι παρ ιμιώδης Κ ι ω ικ ί ισ ρικ ί διαφόρω άσεω

ριέγραψα φαι όμε θεωρώ ας ό ι δε χρ ει ερμη είας Έρικός ης Γερμα ικ ς Επα άσ ασης υ 1848 απ φαί ε αι γι

δειγμα ό ι «δε α υχαί » π υ ι παπ υ σ δες «έπαιξα κρόλ σ η δράση υ λα ύ» ι ισ ρικ ί ω αραχώ υ σ η Αγγλία κά υ λόγ για «περιβόη ρι σπασ ισμό» γκάρηδω , και Ja qu R ug εξηγεί σημα ικό ρόλ πσ η αρισι Κ μμ ύ α βάσει ης «παραδ σιακ ς υς μαχη

ας» Ακόμα κι έ ας αιρε ικός συγγραφέας σα h dσ ημα αυ ό απ δέχε αι η καθιερωμέ η α ίληψη Σάρθρ επιχειρ ύμε α εξηγ σ υμε αυ η ξεχωρισ φ μη ω

σ δω ως π λι ικά ρι σπασ ώΌ α λέμε ό ι ι παπ υ σ δες, έ α π ι δ π ε άλλ επά

φημί ε αι για ρι σπασ ισμό υ, αυ ό μπ ρεί α σημαί ει έρισσό ερα από α εξ ς ρία πράγμα α η φ μη μιας μαχη ικ ς

χ ς σε κι μα α κ ι ω ικ ς διαμαρ υρίας, εί ε υ επαγγέλμαευρύ ερα η φ μη μιας συμπάθειας σχέσης δρασ ηρι π ίηση

μα α ης π λι ικ ς Αρισ εράς, και η φ μη αυ ύ π υ θα μπμε α μάσ υμε ιδε λόγ ς ω απλώ α θρώπω Αυ ά ακαι εί αι π λύ πιθα ό α συ δέ αι με αξύ υς, δε αυ ίθη ευόμε ι και α ύπα ρ ι εχ ί ες παραδ σιακώ συ εχ ιακγελμά ω μπ ρ ύσα π λύ εύκ λα α κι η π ι ύ αι, δίχως απαραί η α καμιά σχέση με ό, ι θα μπ ρ ύσε α θεωρηθεί η εκεί η ως π λι ικός ρι σπασ ισμός ι γάλλ ι un v itai [μιακ ί έχ υ υλάχισ από καιρό ης υπόθεσης Ν ρέφ μη ό ι βρίσκ αι σ α αρισ ερά ω φ ι η ώ υ αυ ό δαπαραί η α και συλλ γικ αγω ισ ικ δράση ι αυσ ραλ ί

3. Μ ens eldeHi oi d a co donn i Π8 6, Joseph Ba be etL T a ail n anc monog aphi p of ionn ll7 Π 886- 890 63-64.

4 Rudol tadelmann z ale sachen de Revolut onπ 848 ans Ul chWehle ( ) Mod n d u ch So ialg chich Β970 40'E.J. obsbawm

Geo ge RudCap ain Swing Λ 969 8 'Jac ues Rouge e Compos t on dpopulat on nsu g e l exemple de la Commune Mouv m n Social 48 ( 964) 4 '

heodo e Zeld n anc 848 45 973, 2 4



ΠΟΛIΤιΚΟΠΟ ΗΜ ΝΟ ΠΑΠΟ ΣΗΔ Σ 39

ξικόπ μα υ 1851 ι παπ υ σήδες ή α και πάλι ι περισσΑπό υς εργά ες π υ συμμε είχα σ αρισι ή Κ μμ ύ α εκεί ι π υ υπέσ σα μεγαλύ ερ π σ σ ό εκ πίσεω με

α ς ή α , όπως παρα ηρεί Jacqu R ug i «φυσικά όπι παπ υ σήδες». Ό α ξέσπασε η εξέγερση σ γερμα ική

K n tanz Απρίλι υ 1848, ι παπ υ σήδες απ ελ ύσα μμεγαλύ ερη μάδα π υ συμμε είχε ίσ σχεδό σε αριθμό με α πόμε α επαγγέλμα α (ράφ ες και ξυλ υργ ύς) μα ί9 Σ η άλλη άκρ

υ κόσμ υ, πρώ ς α αρχικός π υ κα αγράφηκε σ επαρχιακλη ης Βρα ιλίας Ri G and d Su ή α έ ας ι αλός παπ

189 , ε ώ μό επαγγελμα ικό συ δικά π υ α αφέρε αι όείχε σ πρώ (α αρχικής κα εύθυ σης) Εργα ικό Συ έδρι tiba (Βρα ιλία), εί αι Έ ωσ ω απ υ σήδω .

Από μό α υς, ωσ όσ α σ ιχεία ης αγω ισ ικό η ας κρισ ερ ύ ακ ιβισμ ύ δε ξεχωρί υ υς παπ υ σήδες από άλλχ ί ες π υ κα ά καιρ ύς επέδειξα η ίδια υλάχισ έφε

ύς υς μείς. Με αξύ ω θυμά ω ης Eπα άσ ασ ς υ

1848 σ Βερ λί ι ξυλ υργ ί ή α υπερδιπλάσι ι και αρκε ά περισσό ερ ι σε σχέση με υς παπ υ σήδες α και αυπαγγέλμα α ή α συγκρίσιμα ως πρ ς αριθμη ικό υς μέγεΣ η διάρκεια ης υλια ής Μ αρχίας ι μαραγκ ί και ι ράφεξίσ υ «επιρρεπείς σε απεργίες» με υς παπ υ σήδες α γαλλιπα ασ α ικά πλήθη περιελάμβα α α αλ γικά μεγαλύ ερ π σ σπ γράφω ξυλ υργώ κλειδαράδω και ικ δόμω σε σχέση μ

λ υ παρισι ύ πληθυσμ ύ Μπ ρεί ι έ εκα σαγκάρηδεςελ ύσα η μεγαλύ ερη μάδα με αξύ ω σαρά α ριώ απ υ συ ελήφθησα σ η Λυώ 189 όμως και η μάδα ω δε πήγαι ε π λύ πίσω. 2 ι ράφ ες συ δέ αι με υς παπως υπικ ί ακ ιβισ ές σ η Επα άσ αση υ 1848 σ η Γερμαμπ ρεί αμφό ερ ι α είχα εξέχ υσα θέση με αξύ ω εχ ι ώ

7. eorges uveauL Vi ouv i n F nc sous l S cond Empi7η έκδο η Παρ946 . 7 .

8. Jac ues RougerieP is lib Παρ ι 1971 263.9 Reinhold ReithZu biog phisch n Dim nsion von « ochv h und A If uh »

in his o isch n P o s n lys m B ispi l d s Ap il ufs nd s in Kons nzαδημο ευτημε α υχιακ δι λωματ κ εργα αniversity of Konstanz98 . 33 .ε. 44 ε.

0 dgar RodriguesSoci lismo sindic lismo no B sil - Ρ ο ντε Τζανέιρο969 73 223.

.R Hoppe J Kuczynski ine Be ufs bzw auch Klassen und Schincht

M rzgefallenen848 B rlin»J h buch f Y Wi sch f sg sch964 , . 200-276.12.Yves Le uinL s Ouv i s d gion lyonn is 2 μοι υώ 1977 2 . 281.



ΠΟ Τ ΚΟΠΟ ΗΜΕ ΟΙ ΠAΠOrΣH Σ

σ ικές απόψεις: Sylvain Lap int από η Y nn , π υ α υ 18 8 H pp lyt ampucci εκδό ης υL Grαpίll ur,και G nzall

από η R ims εκδό ης υL Republicain.19κα άλ γ ς θα μπ ρ ύσεεύκ λα α μεγαλώσει σκέφ ε αι κα είς austin B nn f

ης φ υριερισ ικ ς εφημερίδας σ η Μασσαλία υ Λ υδΦίλιππ υ 2 αυ δίδακ «Ef ah m» π υ έγραφε μπρ σκαλ ύσα σε <<μια έ ωση ω εργα ώ όλω ω c ps d ' tat»

λί ηνί ,έ α κα ασκευασ μπ ώ π υ μίλησε σ πρώμ υ ισ ικό Συμπόσι 18 0 και εξέδωσε μια μπρ σ ύρα για

άργηση ης φ ώχειας 22

Κα έ ας βέβαια δε ισχυρί ε αι ό ι όλ ι ι ακ ιβισ ές παπ έσ ω η πλει ό η ά υς, α εχ ί ες δια ύμε ι Έχπαραδείγμα α αγω ισ ώ παπ υ σ δω π υ σαφέσ α α ιάπ λύ υλάχισ η επ χ π υ δρασ ηρι π ι ύ α , όπωςH w s ελευ αί ς επι ώ υ a Pa ty ης Β σ ώ ης 2πάγγελμα ι παπ υ σ δες φαί ε αι α α πι μ ρφωμέ ι απόσ όρ έ α αρκε ά μεγάλ π σ σ ό κακώ α αγ ωσ ώ εί α

α υπάρχει μέσα σε έ α όσ μεγάλ κλάδ π υ περιλάμβα επ λλ ύς παρ ιμιωδώς φ ωχ ύς α θρώπ υς 2 αμόρφω ς παπίσως μάλισ α α απα ά αι πι συχ ά όσ επάγγελμα εξαπλωκαι απ διαρθρώ α κα ά η διάρκεια υ δέκα υ έ α υ

αρά αύ α δε εί αι δυ α ό α αρ ηθεί κα είς η ύπαρξη εθισ α ίσως και μ αδικά μεγάλ υ αριθμ ύ παπ υ σ δω δι

18 Δε μ ρμένο ό ην Librairie Α. Faure,1 rue du Val du Grace, cata gue

Livres anciens et m de es, i ems6 3 4,ελε μένο σ ο Jean ai r n (ε ιμ .) ,D ctionn ireb ogr ph ue du mouvement ouvrier n� i 8 864,όμοι Π ρ σι1964-196619 David Μ. G rd nMerch nt nd C p t li m: ndu tr l t on nd Provinci

Re m nd 5 Et enne under the 5econd Rep bl c nd 5econd Empireδημοσ ευ η διδ ορι ήδι ριβή, B wn University,1978σ. 67

0 William Sewell Jrhe 5tructure oj the Working Cl oj M r eille n the M ddle N neteenth Centuryδημοσ ευ η διδ ορι ή δι ριβή University f Ca if rnia1971σ. 99

1 De l ass ciati n des uvriers de t us les c rps d tat ν δημοσιευμένοFaure acques Ranci re (ε ιμ.L P role ouvri re830 85Π ρ σι1976,σ. 1 9-168

Gian aria BravLe 5 ci l te v nt M rx 2όμοι Π ρ σι1970 όμ σ. 13 Al red F . Y ung «Ge rge R bert we ves Hewes174 1840Α B st n S emaker

and t e em ry f t e Amer can Rev luti nWilli m nd M ry Qu rterly4 aurice Garden,Lyon et le Lyonn u X esi cle Π ρ σι1970 σ. 44 ε νω

ου μέσου όρου λφ βη ισμός ν φέρε ι ι ους c rdwa ners ης υ ρουCressyL ter cy nd the 5 c l Order: Re d ng nd Writ ng in udor nd 5tu rt EnglΚ μ -ρι ζ1981σ. 130-136 λλά μέσος ή ά ω ου μέσου όρου λφ βη ισμός ι ην

ρη η ορ ων ου σήδων»όσο σ ο Λονδ νο όσο ι σ η ε ρχ . ι διάφλό ους οι ρι μο ου δ νει ο Cressy ι ο Λονδ νο ε ν ι ερισσό ερο ρ υ ο ς ου δ νει ι ην ε ρχ .



ΠΟΛ ΤιΚΟΠΟ ΗΜΕ Ο ΠΑΠΟ ΣΗΔΕΣ 43

Ακόμα κι α αφ σ υμε κα ά μέρ ς έ ιες έμμεσες ε δείξεις, λι αριθμός ω παπ υ σ δω δια ύμε ω εί αι ε υπωσι

α απαραί η α ρι σπάσ ες, α και ι υμ η ές υς κα ά έ α και εικ σ ό αιώ α πρ ιμ ύσα α επιμέ υ πά ω

εύγμα ά υς σε μείς π υ θα μπ ρ ύσα α ε υπωσιάσκ ι ω ικά α ώ ερ υς α αγ ώσ ες μόρφωση, λ γ εχ ία και θρχωρίς α απ σιωπ ύ και η φ μη υς ως λα κώ π λι ικώσ ρικ ί δε μπ ρ ύ παρά α επισημά υ , ό ι α θρησκεύμαπ ία διακρί α ι παπ υ σ δες ό α δε συ δέ α με ρικαλισμό και η αθε α α συ θως για α μέ ρα ης ερε ικά και ρι σπασ ικά Φέρ ει κα είς κα ά υ Jak b Bμυσ ικισ π υ διώχθηκε από η Λ υθηρα ικ Εκκλησία σ η πκαι G x Κ υακέρ Κά ι άλλ π υ μπ ρ ύμμά υμε εί αι συ δυασμός ρι σπασ ικώ και λ γ εχ ικώρι ω όπως σ η περίπ ωση υ Th mas H c ft υ γκάρη δραμα υργ ύ και άγγλ υ γακωβί υ υ i d ch Saίδρυσε 1848 η Έ ωση Εργα ώ ης Βιέ ης και έγραφεπ ι μα α

και υ α αρχικ ύ J an G av παπ υ σ π υ έγι ε υπ γράφδό ης περι δικώ με σαφείς λ γ εχ ικές καλλι εχ ικές άσειςι παπ υ σ δες δε μπ ρ ύ βέβαια α διεκδικ σ υ μ

ω πληβειακώ π ευμα ικώ δρασ ηρι ω Samu l Smilα πά ε έ θερμ ς κ ρυκας ης α μικ ς πρ σπάθειας σ

κίμιό υ με ί λ «Ασ ρ όμ ι και σπ υδασ ές ης απει ς έ κεφάλαι σ η Επιδίωξη ης γ ώσης κά ω από δύσκ λε

κες"» κα αγράφει παραδείγμα α κι από άλλα επαγγέλμα α αραυ ά, γεγ ός ό ι «σ η ύπαιθρ εί αι π λύ συ ηθισμέ ης ε ρίας α εί αι παπ υ σ ς», φα ερώ ει έ α ασυ θισ30 Ο C arles Bradlaug ο υ έρμ χος ου ε σμού, εξελέγη βουλευ ής

ampton, μ ε λογ ή ερ έρε ου σήδων. οSc ust rkomplo t»ων β εννέζων ου σήδων ου ηγορή η ν γ ε ο794βλ. . Wangermann osep-

inismus und at ol sc erGlaub »σ ο . Kovacs (ε μ.),K ho ische ng nd Joshinism sΒ έννη 979σ. 339 340.Έν ς ό ους ηγορούμενους, ε ηρε σμένος ό

ηρύγμ ενός με ρρυ μ σ ή ολ ού ερο ήρυ , με χ ρ ηρ σ όρό ο γόρ σε μ λ ά βίβλο μου η δ άβ σε ην ρχή μέχρ ο έ

[.. .] ρ έμ ων ηρυγμά ων ου Wiser [ ..] με ο ίδ ο ο είμενο ης βίβλου, έ σ άρχ σ ν μ σβη ώ η ρησ είμου».

31 Karl FlannerDie Revo ion on848 "Wiene Ne s dΒ έννη 978σ. 8132 Eugenia W. HerbertThe is nd Soci Rejo m: F nce nd Be gi m885 8 8New

Haven1961σ. 4 ε. Σχε ά με ην ε δί ηση ου ου σή σ ον Α ελλή ο οείχε ε ν ο άζε η δουλε ά ου ν μην σχολεί με ην ρ

ρβλ. ην εράσ ε ρροή (μέσω ου Grave ου είχε ο ν ρχ σμός άνω σμ ρεσσ ον σ ές ζωγρά ους βλ σ.184 .ε.33 Samue SmilesMen oj nven ion nd nd s yΛονδίνο1884 ε . 2



44 Η Ρ ΖΟΣΠΑΣ ΚΗ ΠΑΡΑ ΟΣΗ

βαθμό εγγραμμα σύ ης σίγ υρ εί αι ό ι δια υμεπαπ υ σ�δω ως επαγγέλμα ς ε υπωσίαζε π λλ ύς παρα ηρηό ι δε μπ ρ ύσε α ερμη ευθεί εύκ λα όσΟ W.E. W nk όσ και αCispin An cdot sμ λ γ ύ η αμηχα ία υς αλλά συμφω ύ «περισσό ερ ι σκεπ όμε ι ά θρωπ ι εί αι παπ υ σ�δες σ μα παρά ιδ�π ε άλλ » Σ η αυ βι γραφία υ, ρπαπ υ σ�ς hn B wn σχ λιάζει πως «Ά μα π υ διαθέ υ μια μιας πι εκλεπ υσμέ ης παιδείας, δύσκ λα μπ ρ ύ α φαπόση γ ώση και διάβασμα μπ ρεί α συ α �σει κα είς με αξύ λώ υ παλι ύ μ υ επαγγέλμα ς» Σ η Γαλλία ι παπ υ σωρ ύ «δια η ές [π υ σ χάζ αι πά ω σ α πράγμα α πάκ υσα [ . π υ πρ χωρ ύ π λύ πι πέρα από α ε διαφέρ αεργα ώ ». Σ η Αγγλία υ δέκα υ έ α υ αιώ α συ αχ υς π υ λέ ε

Ένας τσαγκάρης μια φορά, τα χρόνια τα παλιάΣτη βεράντα του καθόταν και συλλογιζόταν.

Ότι τ' άρεσε έλεγε τα βιβλία τα παλιά να μελετάΚι ύστερα να κάθεται και να τα στοχάζεται

Σ η ωσία συ α άμε έ α χαρακ �ρα σ' έ α έργ υ Μαξίπ υ «παθιαζό α εύκ λα από έ α βιβλί , όπως όσ ι άλλ ι παπδες»

Η φ�μη ω παπ υ σ�δω ως λ κώ φιλ σόφω και π λι ι

γεί αι ης επ χ�ς υ βι μηχα ικ ύ καπι αλισμ ύ και απλώ εαπό ις υπικές χώρες ης καπι αλισ ικ�ς ικ μίας ράγμακα είς η αίσθηση ό ι δέκα έ α αιώ α ι ριζ σπάσ

σ�δες εκπλ�ρω α έ α ρόλ π ί ς από π λύ καιρό είχε με α μέλη υ επαγγέλμα ός υς ι πρ σ ά ες άγι ι ης έCri pin και Cri pinian, μαρ ύρησα επειδ� κ�ρυ α μια σ υς πελά ες υς μέσα σ α εργασ �ριά υς σ η S i n κριμέ η περίπ ωση Χρισ ια ισ ό σ α χρό ια υ ειδωλ λά

4 Βλ Α ώ υμοςC p n necd te. ό . . σ. 144' ε ίσης ρβλ E. J HobsbGRud C pt n Sw ngό . σ 6 70.

5 Α ώ υμοςC p n necd te. ό. . σ. 45' W E WinksL ve llu t Sh emό σ 2 2

6 Jo n BrownS xty Ye Gle n ng m L e H ve t:Genu ne ut b g phyΚ -μ ριτζ 1858, σ 2 9, ρ τ ετ ι στο Nic olas ansfieldJo nBrown: Α S oemaker sPlaceί ondon»H t y W k h pτχ 8 ( 979 σ 1 5.

7. J Barb r tLe en F nce. . . ό . τόμ 5 σ. 62 68 Τ. Wrig t he R m nce the Sh eό. . σ 218.9. σ 07.



ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΜΕ ΝΟ ΠΑΠΟ ΣΗΔΕ Σ 45

κράτορα Διοκλητιανού 0 Στην πρώτη πράξη τουΙ ούλι υ Καίσαρα τουΣαίξπηρ εμφανίζεται ένας τσαγκάρης ο οποίος καθοδηγεί ένα πλήθοςπου διαδηλώνει στους δρόμους Οι καλφάδες στηΓιορτή του παπουτ

του Dekker μια ελισαβετιανή άσκηση στις δημόσιες σχέσεις στο όνομαυτής της «ευγενικής τέχνης» του Λονδίνου παρουσιάζονται χαρακτηρι-στικά μαχητικοί απειλούν να εγκαταλείψουν το αφεντικό τους αν δεδώσει δουλειά σ' έναν περιοδεύοντα κάλφα Την ίδια σχεδόν εποχή μαυτές τις θεατρικές νύξεις βρίσκουμε την ακόλουθη αναφορά για τονπαπουτσή Robert Hyde κι έναν ονόματι Lodge απ' το Sherbo e:

«Κι ύστερα είπε ότι λίγο πριν τα Χριστούγεννα κάποιος παπουτσήςRobert Hyde περνώντας απ' το κατώφλι του, τον φώναξε και του 'πεπως ήθελε να κουβεντιάσει μαζί του κι αφού είπε κάποια πράγματαανέφερε και τα εξής: Κύριε Sca et μας είπατε στο κήρυγμα ότι υπάρχει ένας θεός ένας παράδεισος και μια κόλαση και μια ανάστασηύστερα απ' αυτή τη ζωή, και πως θα δώσουμε λογαριασμό για τα έρ-γα μας και πως η ψυχή είναι αθάνατη" Τώρα όμως, είπε, υπάρχουνκάποιοι εδώ στην πόλη που λένε ότι η κόλαση δεν είναι άλλη από τηφτώχεια και τη δυστυχία αυτού εδώ του κόσμου πως ο παράδεισοςδεν είναι άλλο παρά το να ' σαι πλούσιος και να χαίρεσαι τη ζωή σου,και πως Ψοφάμε όπως τα ζώα κι όταν φεύγουμε δε μένει τίποτε απόμας Κ.Ο.Κ. Αλλά ο Ανακριτής ούτε τότε ρώτησε ποιοι ήταν αυτοί ούτε του είπε τίποτα το ιδιαίτερο Κι αυτός είπε ακόμα ότι όλος ο κόσμος το λέει στο Sherbo e ότι ο εν λόγω Al en και ο προαναφερθείάνθρωπός του είναι άθεοι Κι είπε ακόμα ότι υπάρχει και κάποιοςLodge παπουτσής στο Sherbo e που λογαριάζεται για άθεος».

Ο παπουτσής που παίζει το ρόλο που ο ποιητής Gray αποκάλεσε«Hampden 2 του χωριού» απαθανατίζεται σ' ένα χαρακτικό του TimothBennett (πέθανε το 17 6) από το Hampton W k στο Middlesex Ασβήτησε την κατάργηση από το βασιλιά του δικαιώματος διάβασης μέσααπό το Bushy Park απειλώντας να πάει στο δικαστήριο και κέρδισε

Το χαρακτικό τον παριστάνει «αποφασιστικό και άνετο να συζητάει κα-θισμένος με τον [Λόρδο Ha ifax] » (το δασάρχη του βασιλικού

40. Paul Lacroix - Alphonse Duchesne Ferdinand SerHistoire des cordonniers et desartisans don Ι profession se ratta hei Ιa ordonnerie Παρίσι1852,σ. 16-117.

4 1 . ShakespeareJulius CaesarΙ ί' DekkerThe Shoemaker's Holidayίν, 48-76.Το παράθε-μα είναι από την Cerne Abbas Inqu ryτου 1594 (Br t. L b Har e anMS 6849, fos 83 90,στο G.B. Harrison(επιμ.), Willobie His Avisa Λονδίνο926,παράρτημα 3, σ. 264 Είμαστευπόχρεοι στον Michael Hunterγι αυτό το πρώιμο παράδειγμα άγγλων ριζοσπαστών πα-πουτσήδων.

42. John Hampden, 1594- 643,πολιτικός [Σ.τ.Μ.].



Η Ρ ΖΟΣΠΑΣTlΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

κου σαν σύμβολο μιας δημοκρατικής αντιπαράθεσης με τα προκαι του θριάμβου επ αυτών Μια άλλη πη ή περι ράφει έναν τσή να πη α νει με τα πόδια από «χ ριό σε χ ριό κουβαλώντας τα αλε α του μέσα σ ένα καλάθι στην πλάτη του Όπου έβρισκε δστρ νόταν κάτ στο κατώφλι και την ώρα που δούλευε πιάνανε μπελάτη κανένα τρα ούδι ή μιλά ανε ια τα πολιτικά» Η με άληπου ε χαν οι παπουτσήδες ς η έτες έκανε τον S r Ro ert Peel να σει κάποιους απ αυτούς που ε χαν πάει ια να του εκθέσουν τα ματα της επα ελματικής τους έν σης: « ς νεται . .] και ε σαστεμπροστά σε κάθε κ νημα ] Όποτε υπάρχει κάποια συν μοσ α ή πολι

τικό κ νημα πάντοτε θα βρ κάποιον από σας μέσα». Οhompson παραθέτει το πορτρα το ενός « ολιτικού του Χ ριού» απναν σατιρικό συ ραφέα του orksh re

«Ε ναι συνήθ ς τσα κάρης έροντας και ο σοφός του βιομηχατου χ ριού Έχει μια βιβλιοθήκη ια την οπο α καυχιέται Επαράξενη συλλο ή . . .Υπάρχει το ολύτιμο μαρ αριτάρι και

Ευτελή σκύβαλα του Co ett' . ] α κακά της ερ ασ ας και α δκαιώματα του ανθρώπουΉ ιστορ α της Γαλλικής Επανάστασης κο ερός όλεμος του Bunyan[. . .] Όταν ακούει ια κάποια επιτυχημένη επανάσταση ια κάποιο θρόνο που τρέμει ια βασιλιάδεπέφτουν και πρ κιπες που σκορπ ουν η έρικη καρδιά του θνεται σαν από ένα κανάτι εστής μπύρας "» 6

Οι Ά λοι π στευαν επιπλέον ότι και οι άλλοι παπουτσήδες ε

εκε νοι τα δια ν ρ σματα. Αρκετές αφη ήσεις της αλλικής Εστασης περι ράφουν «τσα κάρηδες ] να ρητορεύουν κάτ από τουςμε αλοπρεπε ς θόλους τ ν Βαλουά και τ ν Καπέτ ν» και μετά να ούν τα πλήθη ια να βασαν σουν και να δολοφονήσουν το βασιΌπ ς στην Α λ α έτσι και στη Γαλλ α ο παπουτσής ήταν ν σττην α άπη του ια την ελευθερ α και ια το ρόλο του ς πολιτικούχ ριού Οι παπουτσήδες θαυμά ονταν ια την «ανεξαρτησ α της

τους». «Η ελευθερ α του λαού», λέει ένας συ ραφέας «εκφράστη συμπεριφορά τους» Η εξέ ερση του Ma l ot ns το 1380 λπυροδοτήθηκε από έναν τσα κάρη που με την παθιασμένη του ο

Ανώνυμ ς i i A σ. 150..Τ. W g Th R ma ο h h ό.π.σ. 109

5.Στο ί ιο σ. .6.Ε.Ρ. omp onTh Maki ο/ h E li h W ki la Λ νδίν196 σ 18 18 .7 Ανώνυμ ς i i A . . ό.π.σ 126.8 Ρ. Lacro Α Duc n F Ser Hi i i ό πσ. 206 207.



ΠΟΛΙΤ ΚΟΠΟΙΗΜΕ Ο ΠΑΠΟ ΣΗΔΕΣ 47

ξεσήκ σε το πλήθος. Και η πτώση του C ncini του ιταλού πολτο 7 λέ εται ότι εξασφαλΙστηκε χάρη σε κάποιον Pica d ένπουτσή και λ κό ρήτορα ο οποΙος πρόσβαλε το ναύαρχο όταν ήταντανός και τον βεβήλ σε όταν πέθανε ψήνοντας και τρώ ονταςκαρδιά του. Η ανθρ ποφα Ια σε αντ θεση με την οινοποσΙα, δεντελεΙ χαρακτηριστικό που συνδέεται συχνά με τους παπουτσήδες αη ρι οσπαστική φήμη τ ν παπουτσήδ ν επιβεβαιώθηκε και δεν περστηκε στη ΓαλλΙα.

Σε ποιο βαθμό ο φιλόσοφος και πολιτικοποιημένος παπουτσής απολούσε προ όν του επα έλματός του; ο ερώτημα φαΙνεται π ς έχόψεις: μΙα που έχει να κάνει με τη μόρφ ση και μΙα άλλη που έχεκάνει με την ανεξαρτησΙα

ο ήτημα της ε ραμματοσύνης και της παροιμιώδους α άπης

παπουτσή ια τα βιβλΙα και το διάβασμα εΙναι δύσκολο να εξη ηθεΙπου η τέχνη του δεν έχει κάτι που να υποδηλώνει κάποια σχέση με έντυπο λό ο, όπ ς συμβαΙνει ια παράδει μα με τους τυπο ράφουαπελπισμένες υποθέσεις ότι λό της ικανότητάς του στην επεξερ ατου δέρματος αναλάμβανε συχνά να δένει ή να επιδιορθώνει βιβλΙατι μερικές φορές οι πά κοι του ειτόνευαν μ' εκεΙνους τ ν βιβλιοπδε φαΙνεται να στηρΙ ονται σε στοιχεΙα Επιπλέον απ' όσο ν

με δεν υπάρχει τΙποτε στα έθιμα και στις παραδόσεις τ ν τεχνιτών επα έλματος που να υπο ραμμΙ ει ή ακόμα και να υποδεικνύει κάιδιαΙτερο ενδιαφέρον ια το διάβασμα και παρότι ο Han Sach αΝυρεμβέρ η ήταν όπ ς ν ρΙ ουν όλοι οι εραστές της όπερας, διάσημος M i t ing δεν έχουμε κανένα στοιχεΙο που να μαςοι παπουτσήδες εΙχαν μια δυσανάλο α υψηλή αντιπροσώπευση μεταυτών τ ν ποιητών τεχνιτών. Η σχέση τ ν παπουτσήδ ν με τα βιβδε θα μπορούσε να έχει καθιερ θεΙ πριν από την εφεύρεση και τη

49. σ. 88.50. J Barberet,L a a l Fra . . , τόμ5, σ. 64 65.5 .Τ. W ig t h Roma of h ho ό π , σ46' . Hallh Book of h F ό π

96 97Πα ά τ ν υπόθεσ τ ν συγγ αφέ ν, δεν έχει αποδειχθεί καμιά σχέσ ανάμεσαστ ν κατασκευή παπουτσιών και στ βιβλιοδεσία. Στο Λονδίνο, οι γιο τ ν παπουτσήδκατέχουν μάλλον μικ ό ποσοστό στο επάγγελμα μεταξύ600και 8 5.Αν και βιβλιοδεσία συχνά συνδυαζόταν με κάποια άλλ ιδιότ τα, όπ ς εμπο ο άφτ ς, υφασματέμπο

ος, κου έας, οικοδόμος τζαμάς υφαντου γός, βαφέας βελονοποιός κα αμαξοποιόςκαμιά πε ίπτ σ δε συνδυάζεται με τ ν ιδιότ τα του παπουτσή. Υπολογισμένο από τονEl ic H weΑ L of Lo o Bookb r648 8 5Λονδίνο 950



Η Ρ ΖΟ Α Τ ΚΗ ΠΑΡΑΔΟ Η

δοση της τυπογ ραφίας, μια που μέχρι τότε, ο γρ απτ ός λόγ ος ήταν α-πρόσιτος στους φτ χούς. Ο γενικός χαρακτήρας τ ν εθ μ ν τ ν καλφά-δ ν παπουτσήδ ν δε χνει ότι σε μεγάλο βαθμό διαμορφώθηκαν εκτην εποχή 2 Θα μπορούσε βέβαια να πει κανε ς, ότι απ' τη στιγμτα βιβλ α έγιναν προσιτά ήταν επόμενο να προσελκύσουν ένα επάγμα που ήδη αρέσκονταν στους στοχασμούς και τη συ ήτηση. αρ' αυτά το ερώτημα παραμένει.

σ ς ο σχετικά πρ τόγονος καταμερισμός εργασ ας της τέχνης τονα επέτρεψε ή να ανάγκασε πάρα πολλούς παπουτσήδες να εργά οντελε ςμόνοι. Σ γουρα οMa hew θε ρούσε π ς «η μοναξιά τηςεργα-

σ ας τους, τους βοηθούσε να καλλιεργήσουν τις εσ τερικές τους δμεις» και εξηγούσε το γιατ ήταν «μια σκληρή αδιάλλακτη και στστική ράτσα». Οι περιοδεύοντες τσαγκάρηδες ήταν βέβαια απομμένοι εργάτες Αλλά και μέσα στο εργαστήρι του, ο μοναχικός παπτσής ήταν ο κανόνας ο 188 στη Γερμαν α τα δύο τρ τα δε χρποιούσαν κανέναν βοηθό.

Αλλά ακόμα και ο μεμον μένος τσαγκάρης δεν ήταν πολιτισμικά

πομον μένος Ε χε μάλλον μάθει την τέχνη σε μια μικρή επιχε ρημάστορας, λ γοι καλφάδες κι ένας δυο παραγιο , καθώς και η σύτου αφεντικού φα νεται ότι αποτελούσαν το τυπικό εργαστήρι. Στιςπαραδοσιακές περιοχές της Γερμαν ας του δέκατου ένατου αιώνα υπχαν κατά μέσον όρο μόνο 4 με καλφάδες ανά μαθητευόμεν

Π βλ ο όλο ενόςHans ο Saganσ ις πα αδόσεις ν γε μανών παπου σήδ νΜε ν πα έμβασή ου σε μια μάχ ου δέκα ου έ α ου αιώνα αυ ός κέ δισε νοια ου αυ οκ ά ο α και έχν ο δικαί μα να βάλει ον αυ οκ α ο ικό αε ό σβλ μά ς.Η σχε ική σπανιό α υποποι μέν ν εθ μ ν σ ο επάγγελμα έχει επισ μανθσ αR dolf Wissell,Des al e Ha werks Re hI u Gewoh he , εκδon ad Hahm, όμοι,Βε ολίνο 19 9 όμ σ 91 And eas G iessingeDas symbol s he a Ιal er Ehre Irebewe u e u kollek ves BewussIse e Is her Ha werks eselle m . Jahrκφού Βε ολίνο και Βιένν 98 . Είμασ ε ιδιαί ε α υπόχ εοι σ ονAnd eas G iessinge

ου Πανεπισ μίου ςonstanzγια ν πα αχώ σ ου χει όγ αφου ου βιβλίου ουπ ιν δ μοσίευσή ου.

3.Eileen Yeo Ε Ρ Thompson(επιμ.) The U k ow Mayhew Λονδίνο 1971 σ.

Βλ. επ σ ς M ntalCha acte of theCobbl s ,πα α ίθε αι σ ο The Ma 9 Απ ιλίου1834 Νέα ό κ σ 168 «Καθισμένος ολ με ίς σε μια χαμ λή κα έκλα πιέζονανό α ο καλαπόδι και ο δέ μα [.. ] ή κα φώνον ας μονό ονα ακούνια και μύ ες πα

που σιών ο μυαλό ου σαγκά πε ιπλανιέ αι σε πε ιοχές ς με αφυσικής ς πικής και ς θεολογία και από άνδ ες αυ ής ς δουλειάς βγήκαν πολλοί ιδ υ ές σ

κ ών, θ σκευ ικοί με α υθμισ ές σκυθ ποί πολι ικοί "βά δοι σοφισ ές πολιδες κι άλλες "ανήσυχες υπά ξεις μαζί και μια αμέ σ α ιά υποχονδ ιακώνΗ γενικά σκο εινή και σκεπ ική πλευ ά ν παπου σήδ ν είναι αν ικείμενο κοινής πα α ήσ ς Οφείλουμε να πούμε ό ι οι γνώσεις ους και συνήθειά ους να συλλογούν αι συχνά άξιαθ υμ σμού .

5 . Richa d Watte oth, «Die E fu te Schuha beite schaftσ ο Auslese A assu



ΠΟΛIΤιΚΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΠΑΠΟ ΣΗΔΕΣ 49

συχνή ωστόσο μετακίνηση των καλφάδων διεύρυνε τους ορίζοντες τόσο των μαστόρων όσο και των μαθητευόμενων παρα γιών, και οι καλφάδες ήταν γνωστοί για τα με γάλα ταξίδια π ου έκαναν. Ένας τσα γκάρης ενός χωριού στη Σουηβία περι γράφει την επίδραση που είχαν π άνω του ότανήταν μαθητευόμενος: «Υπήρχαν πολυταξιδεμένοι κι έξυπνοι άνθρωποι α -νάμεσα στους καλφάδες. Έτσι άκουσα κι έμαθα πολλά ». Κι ο ίδιος με τη σειρά του δούλεψε σε δεκαεπτά ερ γαστήρια σε δεκαπέντε διαφορετικάμέρη, από τότε που τέλειωσε τη μαθητεία του μέχρι να εγκαταστα θεί σανμ κροαφεντ κό κα σοσ αλδημοκράτης ακτ β στής 55 Αν δεχτούμε ότ , όπ ς συνέβα νε στην Ιένα, ο καλφάδες έμεναν κατά μέσον όρο μόνο έξ μήνες

σε κάθε μα α ί τότε ο μέσος μαθητευόμενος στη δ άρκε α τρ ών ετώνμπορεί να αποκτούσε στενούς δεσμούς με δεκαπέντε πολυτα δεμένουςανθρώπους, ενώ ο μέσος περ οδεύ ν κάλφας με πολύ περ σσότερους.

Ο καλφάδες δε συναντ όνταν μόνο μέσα στα ερ αστήρ α αλλά κα στο δρόμο κα στα παν δοχεία, τα οποία λε τουρ ούσαν κα ς χώρο όπου ζητούνταν κα προσφέρονταν δουλε ές κα αντ καταστάτε ς με μ α πολύ τελετουρ γική διαδικασία. 56 Είχαν πολλές ευκαιρίες να μιλήσουν για

τα προβλήματα του επα έλματο ς α τα νέα τ ης ημέρας κα εν κά ναανταλλάξουν πληροφορίες. Στ ς π ομε άλες πό λε ς,ο πα πο υτσήδες, ό-π ς κα ο περ σσότερο άλλο επα ελματίες, ούσαν κα ερ ά οντα νσε συγκεκρ μένους δρόμους όπου ήταν συ γκεντρωμένα τα τσαγκ αράδ -κα Στα κέντρα τ ης υποδηματοπ ο ίας της πόλης ή της υπα ίθρου ο συνάδελφο αφθονούσαν Αφού η δουλε ά δεν απα τούσε πολύ χώρο, αρκετοί ημιπρολετάριοι που έκαναν εξωτερικές εργασίες ή μαστόροι της σο

φίτας μπορούσαν να μοιράζονται από κοινού το ίδιο εργαστήρι. Ακόμακι ο μοναχικότερος τσαγκάρης πρέπει να είχε κάποια στιγμή κοινωνικοποιηθεί μέσα στην κουλτούρα αυτής της «ευγενικής τέχνης».

Η «κουλτούρα των παπουτσήδων», την οποία ο Peter Burke προσφά-τως χαρακτήρισε ως ισχυρότερη από τις κουλτούρες όλων των τεχνώνμε εξαίρεση των υφαντουργών,57 ήταν ασυνήθιστα έντονη και ανθεκτική.Στη Σκωτία για παράδειγμα, ο προστάτης άγιος της τέχνης επέζησε της

Arbeiterschaft in der Schuhindustrie und einem berschleisischen WalzwerkeSchriften des Vere nsf r Sozialpolitik αρ cl ii, Μόναχο και Λειψία915,σ 6.

55 Υπολογισμένο από τον Joseph BelliDie R te Feldp st unterm S zialistengesetzΒόννηέκδοση 19 8,σ 54 94. Είμαστε υπόχρεοι στον Rainer Wirtz γι' αυτή την αναφοράΟJu ius Pierstorff, «Drei Jenaer Handwerke», στοUntersuchungen ber die Lage des Handwerks inDeutschland 9(Schriften des Vereins fUr Socialpo it k αρ lxx Λειψία897) σ. 36, επισημαί-νει ότι οι καλφάδες έμεναν στο ίδιο μαγαζί το πολύ έξι μήνες.

56 Το βιβλίο του Α Griessinger,Das symb lische Kapital der Ehre..

. ό.π. , σ102-10 πε-ριγράφει θαυμάσια αυτές τις τελετουργίες της Γερμανίας του δέκατου όγδοου αιώνα.57. Ρ. Burke,P pula Culture in Earl M dern Eur e,ό.π. σ.38-39



Η Ρ Ο ΠΑ Τ Η ΠΑΡΑΔΟ Η

καλβινιστικής μεταρρύθμισης ς «Βασιλιάς Κρίσπιν» και στην Αμέρα του Α ίου C n ιορτα όταν μέχρι και το δέκατο ένατο

ς ιορτή τ ν παπουτσήδ ν συχνά με παρελάσεις της συντεχνίαςναβί σε από τους καλφάδες ια πολιτικούς λό ους όπ ς στο Norτο 1813 Στα τέλη του αιώνα ήταν ακόμα ντανή ή τη θυμούνταμερικές καθαρά α ροτικές περιοχές Η πρώιμη παρακμή τ ν ορ ανν ν συντεχνιών και ενώσε ν στην Α λία καθιστά τέτοιες επιβιώσεκόμα πιο εντυπ σιακές

Παρ' όλα αυτά δε φαίνεται να υπάρχει τίποτα στις επίσημες ή στιςνεπίσημες παραδόσεις του επα έλματος που να συνδέει ειδικά τ

παπουτσήδες με τη διανόηση ή ακόμα και με το ρι οσπαστισμό Οραδόσεις τους τόνι αν ένα αίσθημα υπερηφάνειας που σε με άλο ββασι όταν στο ότι το επά ελμα ήταν απαραίτητο σε πλούσιους φτ χούς σε νέους και έρους. Αυτό είναι το συνηθέστερο μοτίβοτρα ουδιών τ ν παπουτσήδ ν καλφάδ ν όνι αν επίσης την αντησία ιδιαίτερα την ανεξαρτησία του κάλφα η οποία αποδεικνυότπό τον έλε χο που είχε ο τσα κάρης πάν στο χρόνο της δουλειάς

της ανάπαυσης από τη δυνατότητα που είχε να ιορτά ει την Α ίατέρα και άλλες ιορτές κατά π ς ήθελε 6 Και αφού η κοιν νικήπαυση και το πιοτό ήταν αχώριστα τόνι αν ακόμα την οινοποσίασυνή-θεια ια την οποία οι παπουτσήδες ήταν διάσημοι κι άλλα παρεπότης κουλτούρας τ ν καπηλειών όπ ς τη βίαιη επίλυση τ ν διαφ ν« άξε την καλύτερη μπύρα αυτήν που πίνουν οι παπουτσήδες κι ομαξάδες» λέει μια πολ νική παροιμία Η φαρσοκ μ δία του Jo

Nestro Lumpaz vagabundu(183 ) που παρακολουθεί τις περιπέτειτριών ιδεοτυπικών καλφάδ ν παρουσιά ει τον παπουτσή σαν έναν σιτέχνη αστρονόμο (το ενδιαφέρον του ια τους κομήτες ίσ ς ναμπνεύστηκε από την ανά ν ση αλμανάκ) αλλά και σαν έναν εντυπ σκό και καβ ατ ή πότη Δεν υπάρχουν όμ ς ιδιαίτερες συσχετίσεις διανόηση

Η πιο εύλο η ίσ ς ερμηνεία του διανοουμενισμού του επα έλμέχει να κάνει με το ε ονός ότι η δουλειά του παπουτσή αφ ενός

8.Robe t Chambe sTh B k Days τόμο Λον νο κα δ μβού γο 8τόμ σ. 49A.R. W g t,BriIish a dar us ms E la d, εκδ. . .ones 3 τόμο ,Fol o e Soc . ,α . xcvii, ci , cv ,Λονδ νο κα Γλασκώβ 1936-1940 τόμ 3 σ. 10Στ ν Αγγλ α (όχ όμ ς στ Σκ τία) ίσ ς να βο θήθ κε από τ σύνδεσ τ ς γ ο τής τΑγίου C ispinμε τον εθν κ σμό, μ α που όπ ς θα θυμούντα ο αναγνώστες τουΕρρίκουΕ' του Σαίξπ αυτή ήταν μέ α τ ς μάχ ς τουAgi cou tεναντίον τ ς αλλίας

9 Α.G ess ge ,Das symb lisch a Ιa d r Ehr ό π. σ. 130 33.60. Βλ.Κ B oo e , e No t ampton Shoema e s Reactionι ndust alisat on»,6 ,

passimγ α τ ς συγκ ούσε ς που π οκύπτουν από αυτό στ δ ά κε α τ ς εκβ ομ χάνΒλ. επίσ ς Ν.Mansfield, John B ownΑ Shoema e s Placei ondon ,6 .,passim.



ΠΟΛ ιΚΟΠOlΗΜΕΝOl ΠAΠOrΣH EΣ

καθιστική αφ ετέρου δεν απαιτούσε ιδια τερο σ ματικό κόπο Ίήταν η λι ότερο κοπιαστική δουλειά ια τους ανθρώπους της υπα θΑποτέλεσμα ήταν να μπα νουν συχνά στο επά ελμα α όρια μικρμα αδύνατα ή με κάποια σ ματική αναπηρ α. έτοια ε ναι η περτου Ja ob B hme, του μυστικιστή,6 του ober B oomfield συτουTh Fa m 's 62 του Wi liam Gi ord εκδότη αρ ότερα τουQua t /yR i wπου «τον βάλανε . . .] στο αλέτρι», αλλά « ρή ορα κατάλαβαν ότι ήταν πολύ αδύνατος ια τέτοια βαριά δουλειά», του John Pounπρ τερ άτη τ ν « agged Schoo s» λ κά πρ τοβάθμια σχολε απο ος έ ινε παπουτσής όταν σακατεύτηκε από ένα ατύχημα κι ε κ

λειψετην παλιά του δουλειά στο ναυπη ε ο,6 του John Lobb, ιδρυτδιάσημης επιχε ρησης στο S James που υπάρχει ακόμα 6 και σπολλών άλλ ν. Στο o της ομεραν ας «σχεδόν όλοι όσοι ασνται μ αυτό το επά ελμα ε ναι ανάπηροι ή άνθρ ποι που δεν κά ι α ροτικές ή βιομηχανικές δουλειές». Εξ ου και η τάση τ ν πατσήδ ν τ ν χ ριών που δεν μπορούν να τα φέρουν βόλτα με την τέτους να κάνουν (όπ ς στην πόλη Heide στο Sch esw g δεύτερε

λειές όπ ς νυχτοφύλακας επιστάτης σχολε ου υπάλληλος ια θελή καρσόνι ντελάλης, βοηθός εφημέριος ή βοηθός ταχυδρόμος και οθαριστής 6 Οι οδη ες στρατολό ησης στο αμερικανικό ναυτικό επέμεναν στη στρατολό ηση «μόνο δυνατών, υ ιών και καλών ανδΣτεριανο μπορούν να υπηρετήσουν σαν ορντινάτσες. Θαλασσινο[. ]αλλά κατ ουδένα τρόπο ράφτες, παπουτσήδες ή μαύροι sic] καθώτο , λό τ ν απασχολήσεών τους, σπάνια διαθέτουν φυσικήρώμη».66

Ο ama in ε χε επισημάνει το με άλο αριθμό παραμορφ( καμπούρηδ ν, κουτσών» τσα κάρηδ ν και ραφτάδ ν στις ιταλπαρελάσεις τ ν συντεχνιών.6 Σε αντ θεση στόσο με τους ράφτσα κάρηδες δεν ε χαν συνδεθε παροιμι δώς με τη φιλασθένεια τό επιβεβαιώνεται κι από τις βρετανικές στατιστικές της θνησιμότη

61. All m n D u ch B o h όμο 3 λήμμα για τονJa ob B hme.62. D on y on l B o hy όμ.

63 W.E. Win s,L v llu ou 5ho m k ό π. σ. 8 80.64 B ian Dobbs,Th L 5h ll B F Th o ou l 5 o y John Lobb

Boo m k Λονδίνο 1972 σ. 27 286 Β. Aebe , Die Schuhmache ei Loi ,στο Un uchun n b L

w k n D u chl n 1 ,Sch if en des Ve e ns f Socialpoli iα . Λειψία 189 σ. 3949' S egf ied Hec sche ,ϋb die Lage des Schuhmache gewe bes Al ona, ElmHe de ee und Ba ms edστο Un u hun n b L H n w k 1 , ό π. σ. 2.

66. us Na ional A ch vesRG 217 Fou h Audi o Acco n s N me ical Se ies,141. Αυ ήν αναφο ά τ ν οφείλουμε στονCh is ophe Mc ee.67 Be a dino Rama ini,H l h v n Two T 2 έ δ. Λονδίνο



Η Ρ ΖΟ Α ΤιΚ ΑΡΑΔΟ Η

τ ν επα ελμάτ ν κατά το δέκατο ένατο αιώνα 6 Από την άλληπος του τσα κάρη κατα ράφεται ήδη στον λατίνο δραματου

λαύτο σ ς εδώ έχει να κάνει το ε ονός ότι πολλοί τσα κάρηδχ ριά συνδύα αν το επά ελμά τους με α ροτικές δραστηριότητεςμ ς την τέχνη του τσα κάρη την επέλε αν σε έναν βαθμό τουλάχα όρια τα οποία δεν ήταν ικανά να συνα νιστούν συνομήλικούς τπου ερ ά ονταν στις παραδοσιακά εκτιμώμενες δουλειές που απαιτσαν φυσική ρώμη Αυτό ίσ ς να τους έδ σε ένα κίνητρο ια να απσουν άλλα είδη οήτρου. Και ίσ ς ο κάπ ς ρουτινιάρικος χαρακτήμε άλου μέρους της δουλειάς τους που μπορούσε εύκολα να συνδται με στοχασμούς παρατήρηση και συ ήτηση να τους οδή ηπνευματικές κατευθύνσεις Οι παπουτσήδες που ερ ά ονταν μα ί σ αλύτερα ερ αστήρια συ καταλέ ονταν στις τέχνες (όπ ς ήταν ακοι ράφτες και οι τσι αράδες που ανέπτυξαν το θεσμό του «ανα νώσέτσι κάποιος απ όλους αναλάμβανε εκ περιτροπής να διαβά ει δυεφημερίδες ή βιβλία ή ένας έρος στρατιώτης που τον προσλάμβ ια να διαβά ει ή το μικρότερο α όρι που είχε το καθήκον να φ

και να διαβά ει τα νέα (Ο Geo e Bloomf eld ένας ελάσσ ν παποποιητής υπέθεσε όχι αδικαιολό ητα ότι ίσ ς εδώ «να βρίσκεται της απορίας όσ ν λένε ότι οι παπουτσήδες είναι πολιτικοί"» 6πόλεις υπήρχαν κι άλλες τέτοιες ήσυχες και μη απαιτητικές εσ τεριδουλειές στα χ ριά όμ ς είναι δύσκολο να σκεφτούμε άλλες και σρα όχι τους σιδεράδες ή τους αμαξοποιούς.

Η δουλειά του τσα κάρη του επέτρεπε λοιπόν να σκέφτεται και

συ ητά την ώρα που δούλευε η συχνή απομόν σή του επί ώρες τ68 Ο o om s A dg ,he yg ene D ea e and a o/ O upa on

8 σ 16 παραθέτε στο χεία τουWi i m Fαπ το 18 κάτω του μέσου ρουθνησ μ τητα σε λες τ ς ηλ κίες με εξαίρεση αυτήν των 0- κα σε αντίθεση με τηνυψηλή θνησ μ τητα των ραφτών κα τουR iff ,ένας αναλυτής της θνησ μ τητας τωνμελών των Φ λ κών Ετα ρε ών ο οποίος θεωρούσε τη«ζωτικότητά» τους κατώτερη μ νοαπ εκείνη των δουλευτών αγροκτημάτων κα των επ πλοπο ών

6 Ανώνυμος Cr p n Anecdo e π σ 670. «Η συχν τητα της εμφάν σης λογοτεχν κών ταλέντων μεταξύ των παπουτσήδων έ

χε επ σημανθεί πολλές φορές Η δουλε ά τους καθ στ κή κα σχετ κά αθ ρυβη θεωρηθεί τ ευνοεί περ σσ τερο απ άλλες το στοχασμ ίσως μως η λογοτεχν κήπαραγωγ κ τητα να οφείλετα κα στο τ δεν είνα βαρύ επάγγελμα με αποτέλεσμτο προτ μούν άτομα ταπε νής προέλευσης που έχουν συνείδηση της πνευματ κής περ στερο δύναμης παρά τηςσωμ τικής»: J. . H ,The Book / he Fee π σ 4 Αν κα τοκάρφωμα του δέρματος ήταν α τία να αποκλείουν μερ κές φορές τους τσαγκάρηδες απορ σμένες γε τον ές ωςθορυβώδες επάγγελμ » m nd s H dw kπρβλ W J

d ,Arbe erge ch ch e d Arbe erbe eg ng du r earbe und Organ nd hen0.Jahrhunder Φρανκφούρτη κα Νέα Υ ρκη 1 8 σ 1 ο θ ρυν α αναφέρετα στη φ λολογία σχετ κά με τους παπουτσήδες-δ ανοούμενους



ΠΟΛΙΤιΚΟΠΟΙΗΜΕ Ο ΠΑΠΟ ΣΗΔΕΣ 53

θιζε σε στοχα σμούς την τέχ νη αυτή τη διάλεγα ν αγ όρια πο υ ήθελαν πι -θανώς να αναπ ληρώσουν τα σ μα τικά τους μειονεκτήματα' η μαθητε ίατων πα ραγιών και οι περιπλανώ μενοι καλφάδε ς τον έφερναν σε επαφή

με την κουλτούρα του επα έλματος καθώς και με την κουλτούρα καιτην πο λιτική ενός ευρύτ ερου κόσμου. Θα μπ ορούσα με ίσως να π ροσθέ-σουμε και ότι το ελαφρύ σακίδιο με τα ερ αλεία τού επέτρεπε πιο κολα σε σχέση με άλλα επα έλματα να κουβαλάει μα ί του και

και υπάρχουν κάποιες σχετικές μαρτυρίες Δεν μπορούμε να μασ ουροι αν όλα αυτά μας δίνουν μια επαρκή πάντοτε προς επαλήθεερμηνεία της μελετηρότητάς τους Ωστόσο τρία πρά ματα είναι σα

ρώτον οι πιο ραμματι ούμενοι τεχνίτες παπουτσήδες ήταν θα δούμε πιο κάτ κάτι το διαφορετικό μέσα στο συντριπτικά αναλβητο περιβάλλον τ ν χ ριών και τ ν κ μοπόλε ν στο οποίο μποσαν να λειτουρ ούν ς ανεπίσημοι ραφιάδες ή διανοούμενοι τ ν μκαματιάρηδ ν. Δεν είχαν με άλο συνα νισμό Δεύτερον από τη που δημιουρ ήθηκε η εικόνα του διανοούμενου και ρι οσπάστη πατσή (πρά μα που αναμφισβήτητα έ ινε αυτή επέδρασε με πολ

τρόπους πάν στην ίδια την πρα ματικότητα. Κάθε φορά που ένας τ κάρης ταίρια ε σ αυτόν το ρόλο εκπλήρ νε τις λαϊκές προσδΑποτέλεσμα ήταν η συμπεριφορά τ ν τσα κάρηδ ν που είχε να κάνεαυτόν το ρόλο να επισημαίνεται να κατα ράφεται και να σχολιάσυχνότερα. Αυτή η λαϊκή εικόνα ίσ ς να προσέλκυε νέους με φιλοσκά ή πολιτικά ενδιαφέροντα και αντιστρόφ ς α όρια που έρχονταεπαφή με φιλοσοφούντες και ρι οσπάστες παπουτσήδες μπορούσα

ενδιαφερθούν ι αυτά τα ητήματα έλος η κουλτούρα του επματος καλλιερ ούσε αυτά τα χαρακτηριστικά σε όσους το ασκούσανμόνο επειδή αυτό διευκολυνόταν από τις υλικές συνθήκες αλλά καιτί τα ήθη του δεν ήταν εμπόδιο. Σε πολλά επα έλματα ένας «αναστης» ίσ ς να μην μπορούσε να σταθεί ή να τον περι ελούσαν. Στσα κάρηδες ήταν ίσ ς πιο αποδεκτός ς μια μορφή συμπεριφοσυμβατή με τα ήθη της ομάδας.

Η ανεξαρτησία του τσα κάρη ήταν στενά συνδεδεμένη με τις υλσυνθήκες του επα έλματος και απ αυτήν απέρρεε η ικανότητά τοκάνει τον πολιτικό του χ ριού. Επιπλέον το ταπεινό κοιν νικό sτου επα έλματος και οι σχετικά πενιχρές αποδοχές του τουλάχισκατά το δέκατο ένατο αιώνα βοηθούν στην ερμηνεία του ρι οσπσμού του

α δύο αυτά χαρακτηριστικά συνδέονται μεταξύ τους. ο επά ελβασι όταν ουσιαστικά στο δέρμα, η κατερ ασία του οποίου (εκδοράθάρισμα βυρσοδεψία κ ο.κ είναι δύσοσμη και βρώμικη κασυχνά την ασκούσαν άτομα χαμηλής κοιν νικής θέσης ή απόβλητοι



54 Ρ ΖΟ ΠΑ Κ ΠΑΡΑΔΟ

π ς στην νδία κα την απ νία . Στ ς απαρχές τους ο τσα κάρηβυρσοδέΨης συνδέονταν στενά μεταξύ τους μ α που ο τσα κάρηχνά κατερ ά ονταν μόνο τους το δέρμα όπ ς έκαναν μέχρ τατου δέκατου ένατου α ώνα στην κο νότητα τ ν παπουτσήδ ν στο Lτης ομερανίας. Στη Λε ψία ο βυρσοδέΨες κα ο παπουτσήκά αποτελούσαν μ α εν αία συντεχνία. 2 Η χαμηλή κο ν ν κή υτ ν παπουτσήδ ν κα η περ φρόνησή τους κατά την αρχα ότητα τοχ στoν από τους συ ραφείς ίσ ς να οφείλετα σ έναν βαθμό τη σύνδεση με την «ακαθαρσία» ή στην ανάμνησή της. Από την άτο ίδ ο το επά ελμα (που έδ νε έμφαση στο ότ ήταν απαραίτητ

ευ εν κό δεν είνα παράλο ο να υποθέσουμε ότ έκλ νε προς σπαστ σμό από π κρία. Σί ουρα ένα στο χείο χαμηλού κο ν ν κφαίνετα να επ βί σε εν σχυμένο π θανώς κα από τη φήμη ποτσα κάρης ότ παραμελούσε το σώμα του. Ακόμα κα στα τέλη τκατου ένατου α ώνα ένας συ ραφέας μπορούσε να ράφε α ραδοσ ακή (προβ ομηχαν κή τέχνη «Ως τάξη [ ... ο κο νοί παπουτσήδεδεν ήταν ούτε καθαροί ούτε τακτ κοί στ ς συνήθε ές τους κα τ

ελμα εθε ρείτο χαμηλής κο ν ν κής στάθμη μ α απασχόληση πνα τη μάθε το α όρ μένε μέσα στα ερ αστήρ α» Επ πλέον καθώς το κόστος της μαθητείας ήταν μηδαμ νό ο ο

που δεν είχαν την ο κονομ κή δυνατότητα να βάλουν το πα δί τους π ο προσοδοφόρο αποκλε στ κό (κα δαπανηρό επά ελμα μπνα συ κεντρώσουν τα δίδακτρα α να μάθε υποδηματοπο ία. ράη σύνδεση της τέχνης με τη φτώχε α είνα παρο μ ώδης. «Όλο

τσήδες πάνε ξυπόλυτο » λέε μ α ερμανοεβρ κή παρο μία «τσής φοράε πάντα τρύπ α παπούτσ α» Στην περ οχή του Αμβοένα μεί μα από αποφά α ήταν ν στό σαν «η πίτα του τσα κάρη

71.Β Aebe , « e S huhm he e nLo z» 38.72. N o us e ssenbe ge , « e S huhm he e Le pz g undUmg g nd» το n e

su hungen be die L ge des ndwe ks in Deu s h nd ,S h f en des Ve e ns f Soαρ. Χ ,Λειψ α 895, 169

73. u y W ssow ,Re -en lop die de l ssis hen Al e humswissens h f , 4/ ,τ λε 989 994,λ μμα«su o ».Το χαμηλ κοινωνικ κ ρο του επαγγέλματο φα νεται

επί η κι απ τη γλώ α. Στη Γαλλίαs ve eταν χλευα τικ ρο την Αγγλία η λέξobb e τ αγκάρη ) μα νε και τον«bo h »<τ απατ ο λ » και έναν ανειδίκευτο ερ

γάτη. Βλ. Ρ.L o- Α. u hesne F. Se ,is oi e des o donnie s , .π , 7974 } Τ.A dgehe giene, Dise ses nd Mo li of O up ions, π , .216.75. W.}. S h deA bei e ges hi h e.. , π , 9376 Για αυτέ τι αναφορέ για του παπουτ δε βλ. Ανώνυμο , C ispin Ane do π. , . 02'Deu s hes Sp i hw e -Lexikon, τ μ4, τ λε 398 401 'English Di e

Di ion , τ μ1 ,λ μματα« obb e obb 'sd nne b e d nd b e d o»Η λα κεντ πω η, απ την αποικ ακ Αμερικ μέχρι την υρώπη, ταν πω ,τι και να τατ αγκάρη πάν α ταν ε πορο . Η φτώχεια και η ροπ τη φιλο οφ α κάθε άλλο πα



ΠΟΛ ΤιΚΟΠOJΗΜΕ Ο ΠAΠOrΣHΔEΣ 55

Η συνύπαρξη ανεξαρτησ ας κα φτώχε ας στο επά ελμα οφε λμέρε στο ότ ήταν πανταχού παρόν Ε χε ορ αν θε από ν ρστ ς πόλε ς όσο κα στην ύπα θρο, τουλάχ στον στ ς εύκρατες που ε χε ανα ν ρ στε από παλ ά ότ α υποδήματα σκληρών κών ερ ασ ών «τ ποτα δεν ε να σαν το δέρμα» Ο παπουτσήδθ ς ταπε νής κατα ής κα ο δ ο εξυπηρετούσαν μ α πελπερ λάμβανε πάρα πολλούς ταπε νούς ανθρώπους Η παρα ή καπ δ όρθ ση δερμάτ ν ν υποδημάτ ν απα τε κάπο ου ε δους εσε αντ θεση με άλλα ε δη κατασκευής κα επ σκευής Στα τέλη κατου ένατου α ώνα υπήρχαν ακόμα παπουτσήδες που ήταν ε δ κ

νο να πη α νουν στα αλπ κά α ροκτήματα στην Αυστρ α (St rs α να φτ άξουν κα να επ δ ορθώσουν τα παπούτσ α της χρον άμάρ α κα δέρματα που τους παρε χαν ο δ ο ο α ρότεςτσήδες κα ο τσα κάρηδες ήταν επομέν ς όχ μόνο μ α τέχνη ποορ αν θε ς τέτο α σε μ α ασυνήθ στα πρώ μη εποχή (ε να στ ς παλα ότερες συντεχν ες που αναφέροντα τόσο στην Α λ α στη Γερμαν α , αλλά κα μ α από τ ς π ο ευρέ ς δ αδεδομέ

στην πόλη κα στην ύπα θρο Στη Σεβ λλη του δέκατου ό δοουόπ ς κα στο Bαλπαρα του δέκατου ένατου, υπερε χαν αρ θμηλ ν τ ν άλλ ν τεχνών. ο δ ο κα στην Πρ σ α το 800 όλουθούσαν ο ράφτες κα ο σ δεράδες Στη Βαυαρ α το περνούσαν μόνο ο υφαντές, αλλά στα εμπορ κά χ ρ ά ήταν πρώτκολουθούμενο από τους υθοπο ούς κα τους υφαντές Στην

αντιφατικές καταστάσεις ήταν μπορούν μάλιστα να μας βοηθήσουν να εξηγήσουμε τκροχρόνια φήμη των τσαγκάρηδων ως ριζοσπαστών. Οι σκεπτόμενοι άνδρες μεταξύφτωχών ήταν πολύ πιθανό να γίνουν ριζοσπάστες πολιτικά και ιδεολογικά. Στις αναμσειςτου Jo ow , οι μεγάλοι ρήτορες τουεπαγγέλματος»περιγράφονται ως άνδρεςμε κουρελιασμένα ρούχα και αξιοθρήνητη εμφάνιση», πουβγάζουνλόγους με μια συγκι-νητική και γλαφυρή γλώσσα»Ν s i d,Jo ow : Α S o m k s Lo do »,6 .σ 13

77 vo y ,eS u w i dus i Os i s»,S cia e RundschauA b i ss is s s Am im k u. k. H d smi is ium), αρ. i , p

8 o g U wi ,The Gi ds and C mpanies / L nd nΛονδ νο 1908, σ 82'Ν is-s b , eS u m i L ipz g u d Umg g d»,6. . σ. 69' R W ieE fu S u b i s f »,6. . σ. 5.

79. Το 1854, στις επαρχίες του Σαντιάγκο και του Βαλπαρα ζο υπήρχαν 5 865 τούς, σε σύγκριση με 3 720 ξυλουργούς, 615 ράφτες, .287 οικοδόμους και χτ1 088 σιδεράδες και πεταλωτές Ι.Α. Rom o,La S ciedad de a gua dad s ar esanSan iag de Ch eΥsus primeras e periencias p i icas8 0 85 ,Μπουέ ος Άιρες 9 8, σ 1βλ επίσης Α. - Α. o s d Α. qu o,Sevi :d os g m os

dus i iΖ iό »,Es udi s de his ria s ciaτχ. 5 6 ( 978) Μαδρίτη, σ. 7 3 0 ιδιαπίνακας 8.80.Α i ssi g ,Das symb ische p der Ehre. , ό.π , σ 87 90



Η Ρ ΖΟ ΠΑ lΚΗ ΠΑ ΑΔΟ Η

Φρισσία το 1749 υπήρχαν 5 79 τσαγκάΡ δ ς ανά 1.000 κατοίκουςγκρισ μ 4 53 υφαντές 4 48 ξυλουργούς 3 70 φουρνάΡ δ ςράδ ς 1 7 κλ ρικούς 1 51 ταβ ρνιάρ δ ς και 1 45 ράφτΡ δ ς απαντώνται στο 54% όλων των οικισμών οι ξυλουργοί στοοι σιδ ράδ ς στο 40% και οι ταβ ρνιάΡ δ ς στο 3 % Είναι φο κόσμος ίχ μ γαλύτ ρ ανάγκ από ιδικ υμένους παπουτσήδτσαγκάΡ ς σ κοντινή απόστασ παρά από άλλους τ χνίτ ς και ρ σί ς.

ο πάγγ λμα του παπουτσή αν και απλωνόταν σ ένα υρύ φδ ξιοτήτων και ιδίκ υσ ς παρέμ ιν αρκ τά πρωτόγονο όσοντ τ χνολογία και τον καταμ ρισμό ργασίας και μ ένα αρκ τά ογ νές πρ όν για να ξακολουθήσ ι ουσιαστικά να αποτ λ ί μιατέχν . Δ ν παραΤ ρ ίται δώ κάτι ανάλογο μ τον αυξανόμ νο καματισμό ς π ξ ργασίας των μ τάλλων σ ξ χωριστές ξ ιδικτέχν ς που τόσο συχνά απαντώνται σ μ σαιωνική O κονομία τωντ χνιών Σ γ νικές γραμμές από Τ στιγμή που το πάγγ λμα ρίσΤ κ από τους βυρσοδέΨ ς από τους μπόρους δ ρμάτων κ

τους άλλους παραγωγούς και προμ θ υτές των πρώτων υλών του οσικές σωτ ρικές του ρωγμές ήταν μπορικής μορφής ανάμ σα πουτσήδ ς και σ πωλ τές παπουτσιών ( ίτ αυτοί κατασκ ύαζαν παπούτσια ίτ όχι). Υπήρχ πίσ ς ένας καταμ ρισμός ανάμ σα σους έφτιαχναν παπούτσια και σ όσους απλά πιδιόρθωναν οι οχαρα Τ ρίζονται μ διάφορους τρόπους cordwainers και cobblers πουτσήδ ς και τσαγκάΡ δ ς στα αγγλικά sa atiers [στα γαλλ

Flic schuster στα γ ρμανικά ciabattino [στα ιταλικά] αν και θανα σ μ ιώσουμ ότι οι έμποροι προήλθαν κυρίως από τους cordwΗ διάκρισ ανάμ σα σ κατασκ υαστές και σ πιδιορθωτές ίχ

O θ ί μ ρικές φορές σ ξ χωριστές συντ χν ς αν και οι στων cobblers δυσκολ ύονταν να αποδ σμ υτούν πλήρως από τον έλτων cordwainers ή να παραμ ίνουν βιώσ ς

Η τσαγκαρική (cobbling ήταν σαφώς ένας υποδ έστ ρος κλάδοςο όρος στα αγγλικά Ρ οποι ίτο για κάθ ργασία χαμ λής ποιτας Ωστόσο διαχωριστική γραμμή ήταν ασαφής ιδικά σ ποπ ριοχές (όπως στ Γ ρμανία του δέκατου όγδοου αιώνα) όπου μάλλον στατική ζήτ αντιστοιχούσ σ μια αυξανόμ ν προσφορπόλ ις. 2 Λίγοι ήταν κ ίνοι που μπορούσαν να ζουνφτιάχνοντας μόνοπαπούτσια Στ πραγματικότ α ήταν αυτονό ο ότι οι κατασκ υστές πιδιόρθωναν κιόλας Έτσι έλ γαν σίγουρα ρ ορικά ότι γ

8 .Α.Fabe ,D e Eeuwen F es and τ μA A Bijd agenαρ. vii, Wagen ngen97 μ ίνακε 8 9 . 444-44 κα 446-447 αντί τ χα8 . Α. iessingeDas sy bol s he Ιa de Eh e . . . . 90 9 .



ΠΟΛΙΤΙ ΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΠΑΠΟ ΣΗΔΕΣ 59

κόλπους τους έναν ξαιρ τικά μ γάλο αριθμό π ριθωριακών και χών. Ανάμ σα στους κατοντάδ ς τ χνίτ ς καλφάδ ς που συνέρ υσα

κβιομηχανιζόμ νο Wiene Neustad τη δ κα τία του 1840 και ζνα μ ίνουν κ ί το 14 7% (το 17% των προ ρχόμ νων από τη Βταν παπουτσήδ ς και ακολουθούσαν από κάποια απόσταση μ (14 των Βοημών) οι ράφτ ς και μ 8 3% (9 1 Βοημών) οι ξυλο

Ο παπουτσής του χωριού ήταν αυτοαπασχολούμ νος και η πιχ ίρτου χρ ιαζόταν μικρό κ φάλαιο. Ο ξοπλισμός ήταν φτηνός λαφρκινητός και το μόνο που χρ ιαζόταν ήταν μια φτωχική στέγη πάνωτο κ φάλι του για να δουλ ύ ι και να ζ ι ν ανάγκη στον ίδιο χώ

τό τον έκαν ξαιρ τικά υκίνητο δ ν τον ξ χώριζ όμως από άλλ ς τέχν ς. Εκ ίνο που τον ξ χώριζ ήταν η παφή του μ μαριθμούς ταπ ινών ανθρώπων καθώς και η αν ξαρτησία του από αφκά πλούσιους π λάτ ς και ργοδότ ς Οι αγρότ ς ξαρτιόνταν απγαιοκτήμον οι αμαξοποιοί και οι οικοδόμοι από τις παραγγ λίγροτών και ύπορων ανθρώπων οι ράφτ ς ξυπηρ τούσαν τους πους αφού οι φτωχοί έφτιαχναν μόνοι τους τα ρούχα τους Ο παπου

ξυπηρ τούσ κι αυτός τους πλούσιους αφού τον ίχαν ανάγκη σρισσότ ρ ς π ριπτώσ ις όμως η βασική του π λατ ία ήταν οι φγιατί κι αυτοί τον χρ ιάζονταν Αυτό ίναι βέβαιο παρότι δ γνωρόσα θα 'πρ π για την πραγματική χρήση του δέρματος για υπόδημ ταξύ των φτωχών η οποία ήταν σίγουρα μικρότ ρη σ σχέση μκή μας ύπορη ποχή. Υπάρχουν μάλιστα στοιχ ία που δ ίχνοκαθώς στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα οι πιο πλούσιοι χωρ

στρέφονταν σ παπούτσια φτιαγμένα αλλού αγορασμένα από μποκαταστήματα αν όχι σ υποδήματα πολυτ λ ίας πί παραγγ λία γκάρης του χωριού ξαρτιόταν όλο και π ρισσότ ρο από την π λατσων χρ ιάζονταν χοντρά παπούτσια για ξωτ ρικές ργασί ς

Μπορούσ πομένως να κφράζ ι τη γνώμη του δίχως να φοβάτθα χάσ ι τη δουλ ιά του ή τους π λάτ ς του ακόμα και τους αξιότπ λάτ ς του αν έκαν καλή δουλ ιάΕπιπλέον μ τους π λάτ ς τοτον συνέδ αν σχέσ ις μπιστοσύνης Αυτό ν μέρ ι οφ ιλόταν στ

89.Κ . nn ,e Revo u o vo848 W e er Neus ,ό π , σ 2 27 Εφόσον η λη ειδικε όταν σε μεταλλο ιομηχανίες καθώς και σε φαντο ργίες οι μεταλλοτεχνίτκαι λιγότεροι από το ς παπο τσήδες) δεν αναφέρονται, πιθανώς επειδή περαντιπροπε ονται

90. ρέπει να μάθο με περισσότερα, ιδιαίτερα για την έκταση της σ νήθειας να πατάς ξ πόλ τος (διαδεδομένη μεταξ των γ ναικών και των παιδιών) και τη χρήσηλων μορφών πόδησης τσόκαρα, τσόχινες μπότες και παπο τσια, κλπ

9 ρ λ. τον καλα ρέζο παπο τσή πο παρατίθεται στο E. . Hobsb wmPr m veRebe s n h s 959 παράρτημα 9, πο περηφανε όταν ότι δο λε ε ακόματο ς bini



ΠΟΛIΤιΚΟΠΟ ΗΜΕΝΟΙ ΠΑΠΟ ΣΗ ΔΕΣ 6 .

κωτων κα ι αργότερα των αναρχικών. Σίγουρα ' εμμονή στα φτωχά μέ-σα, σκλ' ρή δουλειά και ΤΎ ανεξαρ σία ως λύσεις στ α προβλήματα

ς αδικίας και Τ' ς φτώχειας ήταν μέσα στην εμπ ειρία των τσαγ κάρ' -

δων των χωριών.Πολλά απ' όλα α υτά έχουν εφαρ μογή και σε άλλους τεχ νίτες των χω-

ριών. Αλλά ενώ το μαγαζ ί του σιδερά, φέρ' ειπείν, ήταν θορυβώδες και' δουλειά τ ου έκανε δύσκολ' τη συζή σ η, ο πα που τσής κατείχ ε μια στρα γική θέση για να περνάει ιδέες της πόλης και να κινητοποιεί οτσαγκαράδικο στο χωριό παρείχε μια ιδεώδη βάσ γι' αυτό, και ευφρα-δείς άνθρωποι που δούλευαν Τ ν περισσότερη ώρα μόνοι τους μπορο

σαν να γίνουν πολυλογάδες όταν είχαν παρέα, και μπορούσαννα το κάνουν και Τ ν ώρα πουδουλεύανε Ο τσαγκάρης της υπαίθρου ήταν πά-ντοτε παρών τα μάτια του τα είχε στο δρόμο, ήξερε τι τρέχει σΤ ν κοινότητα ακόμα κι όταν δεν τύχαινε να έχει παράλληλα και την ιδιότητατου εφ μέριου ή κάποια άλλη κοινοτική θέση Επιπλέον τα ήσυχα εργα-στήριά τους στα χωριά και τις κωμοπόλεις αποτελούσαν κοινωνικά κέ-ντρα που σ μασία τους υπολείπεται μόνο των καπηλειών, ανοιχτά κα

πρόθυμα για συζήτ η όλ μέρα Δεν είναι παράξενο που στη γαλλικήύπαιθρο το 1793 1794 οι παπουτσήδεςμαζί με τους ταβερνιάρηδες«φαίνεται να είχαν μια γνήσια κλίσ προς την επανάσταση». Ο RichardCobb τονίζει

«το ρόλο των παπουτσήδων αυτών των επαναστατών του χωριούπου, είτε διορισμένοι σαν δήμαρχοι από την επαναστατική άνοδο τουκαλοκαιριού του 1793 είτε ως επικεφαλής των επιτροπών επαγρύπνησης καθοδηγούσαν τις μειοΨηφίες των αβράκωτων ενάντια στους legros [. . ] Στους καταλόγους των τρομοκρατών που πρέπει να αφοπλιστούν", οι οποίοι συντάχθηκαν τοέτος πΙ στην ύπαιθρο, αποτελούσανΤΎ πλειοΨηφία Έχουμε εδώ ένα αδιαμφισβήτητο κοινωνικό φαινό-μενο» 5

Βέβαια το τσαγκαράδικο και η ταβέρνα διέφεραν ως σημεία συνά-

ντησης από μια σημαντική άποΨη. Στην ταβέρνα, οι άνδρες συγκεντρώνονταν να πιουν σε παρέες ενώ στο μαγαζί του τσαγκάρη ένας ή δύοΟι ταβέρνες ήταν μόνο για ενήλικες αρσενικούς, όμως οι γυναίκες κακόμα περισσότερο τα παιδιά, είχαν πρόσβασ στο διανοούμενο του χω-ριού. Σε πόσα χωριά και κωμοπόλεις ο παπουτσής δεν έπαιξε το ρόλοτου παιδαγωγού! Έτσι στοEvery-Dαy Book ο Hone θυμάται έναν «τίμιογέροντα που μπάλωνε τα παπούτσια μου και το μυαλό μου, όταν ήμου

95 Richard Cobb Les Armfes rfvoluIionnaires, 2 τόμο , ΠαρΙσι χαι Χάγη 961 -1 963, τόμ2 σ. 86-487.



ΠΟΛ Τ ΚΟΠΟ ΗΜΕΝΟ ΠΑΠΟ ΣΗΔΕΣ

νέπ ι ς της ξάπλωσης του αγροτικού καπιταλισμού Οι χωρικονταν όλο και πιο δ κτικο στις ιδ ολογικές κφράσ ις των παραπτους που ήταν σ θέση να προσφέρουν οι παπουτσήδ ς. Ο συνδυατων συγκυριών στο πάγγ λμα και στο χωριό μπορούσ ύκολα νατατρέΨ ι το φιλόσοφο του χωριού σ πολιτικό του χωριού πράγμαέγιν σ γουρα κατά τη διάρκ ια των ταραχών του « win »

Ποι ς αλλαγές πηρέασαν το πάγγ λμα του παπουτσή στην π ρμ ταξύ 770 και 880

ο πρώτο σημ ο που πρέπ ι να θυμηθούμ ναι το καθαρά αρμέγ θος του παγγέλματος το οπο ο μέχρι τις αλλαγές που πέφ

κμηχάνιση και η ργοστασιακή παραγωγή μ γάλων παράλληλα μαύξηση των πόλ ων και του πληθυσμού. Ο αριθμός των ργαζομένωνυποδηματοποι α της Βιέννης (στην οπο α τα ργοστάσια ήταν αμ λυπ ρτριπλασιάστηκ μ ταξύ 855 και 890 και το μ γαλύτ ρο μέτής της αύξησης συνέβη πριν από τη δ κα τ α του 870. Στη Βρο αριθμός των νήλικων ανδρών του παγγέλματος αυξήθηκ από 3σ 43 000 ανάμ σα στο 84 και το 85 οπότ υπήρχαν π ρ

παπουτσήδ ς στη χώρα παρά ανθρακωρύχοι. Ανάμ σα στα 83στα 850 ισέρχονταν στη Λ ιψ α κατά μέσον όρο 50 μ 400 τσαδ ς το χρόνο και αφού η πόλη μ γάλων κάθ χρόνο έφ υγ έπως μικρότ ρος αριθμός. αθ' όλη τη διάρκ ια αυτής της δ καπτ ας υπήρξαν τουλάχιστον 3.750 αφ ξ ις και 3 000 αναχωρήσ ις.

ο δ ύτ ρο σημ ο που πρέπ ι να σημ ιώσουμ ναι η ξάπβιοτ χνικής παραγωγής για την μπορική αγορά που διακρ ν ται από

παραγωγή για ατομικούς π λάτ ς και την πανταχού παρούσα πιδιόρση. Ο «παπουτσής της αγοράς» που έφτιαχν χοντρά παπούτσια γιατα πουλήσ ι στις τοπικές αγορές σ πολλά μέρη μπορούσ να έχ ι μπ λάτ ς του τους διους στ νούς δ σμούς που χ ο παπουτσής αραγγ λ α μια που μπορούσαν να τον βρουν ύκολα στον πάγκο του δρ ς και οι γυνα κ ς που τον γνώριζαν και τους γνώριζ καλά. Η σαυτή ήταν πιθανώς στ νότ ρη από κ νην του ανταγωνιστή του τονόδιου τσαγκάρη που πήγαιν από σπ τι σ σπ τι αι οι δύο αυτέςμορφές όμως προσφέρονταν για διάφορα δη οικοτ χνικού συστή

98 R ard S l e ,D S u ma e e W enτο nter uchungen ber die Lage deandwerk in terreich,S r ften des Vere ns f r So alpol t kαρ. ΧΧίΛ ιψ α1896, 9

5099 Ι Η.Clap am he Economic i tory / Modern Britain τ μ1 2η έκδο η Κα μπρ τζ

930 169100 . Ge ssenbe er,D S u ma ere Le pz g undUmg g nd»,6.π., σ 90

101 Μ.νοη ayen al D S u waren ndust eOst rr s»6.π., σ

9 9 5 S.He ks er ϋber d e Lage des S u ma ergewerbes Altona Elms orn eu dBarmst dt»6.π. , 6.



Η Ρ Ο Α Τ ΚΗ ΠΑΡΑ Ο Η

κ έτσ έχουμ την ανάπτυξη κο νοτήτων παπουτσήδων τόσο στηνθρο όσο κα στ ς πόλ ς ο οποί ς ξ κ νούν από συγκ ντρώσσ ακών ργαστηρίων μ έναν λάχ στο καταμ ρ σμό ργασίας καμέχρ μ γαλύτ ρα κέντρα που στην πραγματ κότητα ήταν μη κμσμένα ργοστάσ α τα οποία λ τουργούσαν μ ργάτ ς που ίχακ υμένα καθήκοντα κα συμπληρώνονταν μ ξωτ ρ κούς ργαζπου ίχαν το δ κό τους υπο καταμ ρ σμό ργασίας 2 Σ' αυτά να γίν κα μ γάλης κλίμακας παραγωγή γ α ξαγωγές ή γ α παρλί ς του στρατού κα του ναυτ κού Είνα π θανόν ότ πολλοί τέτοδ κ υμένο χ ρώνακτ ς μπήκαν στο πάγγ λμα δίχως να έχουν κ

στ ί ή κο νων κοπο ηθ ί μέσα στην τέχνη κα δ αίτ ρα αυτοέρχονταν από τη γ ωργία Ήταν πολύ συνηθ σμένο την π ρίοδο μαθητ υόμ νο να ίνα πα δ ά φτωχών χωρ κών Στην Ευρώσο ο πυρήνας των καταρτ σμένων παπουτσήδων γύρω απ' τον οποίοπτυσσόταν αυτή η ημ δ κ υμένη ργατ κή δύναμη ήταν σημανττό σχύ ακόμα κα γ α τους ργάτ ς των ργοστασίων σύμφω

γχ ρίδ ο υποδηματοπο ίας του (ρ ζοσπάστη) .Β. Leno νώ γ

ότ στην Ερφούρτη ένα από τα κέντρα της κμηχαν σμένης ργοσταπαραγωγής στη Γ ρμανία το ένα τρίτο νός δ ίγματος 193 ργατώνμάθ την τέχνη κα ο μ σοί απ' αυτούς ήταν πα δ ά παπουτΑυτό δ ν προκαλ ί έκπληξη φόσον μ ξαίρ ση τ ς Ηνωμέν ςκα λίγο αργότ ρα κα τη Βρ τανία καμ ά σημαντ κή τ χνολογτομία πέρα από τη μ κρή ραπτομηχανή (που δ αδόθηκ στο δ άστηνάμ σα στα μέσα της δ κα τίας του 1850 κα τ ς αρχές της δ κτου 18 0) δ ν ίχ σαχθ ί μέχρ τα τέλη του δέκατου ένατου α

102 P.R. Mounf e d The Foo wea Indus y of he Eas M d andsEast Mid andsG graph r,τχ. 22 (1965), σ. 293 306.

03. Γι την κ τάστ ση στ Lynn της Μ σσ χ υσέτης, βλ. A a Daw eyC ass andC mmunity h ndustria R v uti n in Lynn,Κ ίμπριτ , Μ σσ , 1976

104 Τ βιβλί τ υ Ja es Dev nh Guid rad h 5h mak r2 τόμ ι, Λ νδίν1839 είν ι τ κ λύτερ εγχειρίδι γι τις τεχνικές των π π υτσήδων πριν πό τηνχάνιση. Ο συγγρ φέ ς, έν ς ρι σπάστης κτιβιστής κ ι ελάσσων λ γ τέχνης (

στ L nd n J urnaτ υ Le gh Hun ) ήτ ν κ λύτερ ς τεχνίτης τ υ επ γγέλμ τΛ νδίν D.J. GoodwayL nd n Chartism. ό π . σ. 282 Γι τ τέλη τ υ δέκ τ υ ένιών βλ. John Bedfo d Lenoh Art / - and 5h making withD scripti n / th M st

Appr v d Machin ry Emp y dΛ νδίν 885 Ο Leno ν κ ι τυπ γράφ ς εξ επ γγέλκ ι ερ σιτέχνης στιχ πλόκ ς φηγητής, είχε μι μ κρ χρόνι σχέση με τ επάγγελ

δι κτήτης κ ι εκδότης της εφημερίδ ς5 Crispinβλ. τ βιβλί τ υh A/t rmath WithAut bi graphy / th Auth r,Λ νδίν 1892 ι μι πι πρόσφ τη εργ σί βλ. R.A. C

Labou Supp y and nnova on 1800 1860 TheΒοο and ShoeIndus yBusin ss ist ryτχ. 2 (1970). Γι την Ερφ ύρτη βλ. R. Wa e o hD E fu e S huha be e s hό π. ιδι ίτερ σ 113 1 4

105 J. Ba be eL ravai n Franc, ό.π. τόμ 5 σ. 7 , 85 1 16 163 E e



ΠΟΛΙΤιΚΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΠΑΠΟ ΣΗΔΕΣ

Το τρίτο σημείο είναι ότι η πίεση των αριθμών και ο πολλαπλασιασμός της οργανωμένης οικοτεχνίας (που από τους περήφανους τεχνίτεςαναφέρεται ως «αναξιοπρεπής» ή «παλιοδουλειά») υπονόμευσε την α-νεξαρτησία του επαγγέλματος και πίεσε προς τα κάτω τα μεροκάματα.Μια έρευνα απασχόλησης στη Μασσαλία τη δεκαετία του 840 αποκαλύπτει πως οι τσαγκάρηδες αποτελούσαν τη μεγαλύτερη ομάδα με ιδιαί-τερα χαμηλές αποδοχές Είχαν ένα μέσο ημερήσιο εισόδημα τριών μόνοφράγκων και ένα μέσο ετήσιο εισόδημα 00 φράγκων που τους τοποθε-τούσε κάτω από πολλούς ανειδίκευτους μεροκαματιάρηδες1 6 Ο εργάτης ποιητής Charles Poncy διαμαρτύρεται το 850 στον Άγιο Crisp n:

«Η πείνα μάς ζεύει στο μαύρο αμάξι της: τα μεροκάματ ά μας είναιτόσο μικρά. Για ψωμί και κουρέλια καίμε το λάδι του μεσονυχτιούΤα πα ιδιά μου στοιβαγ μένα στο πα λιό κρεβάτι , ξεζούμισαν το κάτι -σχνο στήθος της μάνας τους Τρώμε το σπόρο του καλαμποκιού που θα 'π ρεπε να βγάλει τροφή για τους νέους».1ΟΊ

Ο άγγλος παπουτσής John Brant απέδωσε τη συμμετοχή του στη συ

νωμοσία της οδού Κάτωνος στους χαμηλούς μισθούς και στην απώλειατης ανεξαρτησίας που σήμαιναν αυτοί. Η κατάθεσή του δείχνει πως ήθε-λε να εκδικηθεί αυτούς που είχαν την εξουσία, επιβεβαιώνοντας τη δυ-νατότητά του να σκέφτεται και να πράττει ανεξάρτητα:

«Μπορούσε με τη δουλειά του να βγάζει γύρω στις 3 με 4 λίρες τβδομάδα, και όσο ήταν έτσι τα πράγματα ποτέ του δεν ανακατεύτη-κε με τα πολιτικά' όταν όμως είδε το εισόδημά του να μειώνεται σε

0 σεντς τη βδομάδα, άρχισε να Ψάχνει γύρω του [ . . .] Και τι βρήκε;Ναι ανθρώπους στην εξουσία που κάθονται και αποφασίζουν το πωςνα πεθάνουν στην πείνα τη χώρα και να την καταστρέψουν [. . ] Έλαβεμέρος στη συνωμοσία για το δημόσιο καλό»1

Η διάδοση της βιοτεχνίας για μια μακρινή αγορά και όχι για γνωστούς πελάτες επηρέασε με διάφορους τρόπους το επάγγελμα Από τη

Histoire de classes ouvri res et de l 'industrie en France de1789 i 1870, 2 τόμοι, Παρίσι έκδοση1940 τόμ 2 σ. 567' Christopher Johnson Communism and the Working CΙass befoMarx: he IcarianExp r i nc . American Historical Review, τχ76 (1971)σ . 66' DavidLandes, The Unbound Prometheus Λονδ νο1969, σ. 294-296 Direc ion du travailLesAssociations projessionelles ouvri res4 τόμοι Παρ σ1894 1904)τόμ 2, σ. 1 1 -87' Ε . Yeo -Ε. . Thompson(επιμ.) The Unknown Mayhew ό.π. σ.228-279.

106. W Sewel JrThe Shoemakers oj Marseille, σ.217107. C arles Poncy «La Chanson dcordonni r» , La Chanson de chaque mftier, Παρ σ

1850,σ. 80-85108 Ε.Ρ. hompsonThe Making oj the English Working CΙass, ό. π• σ. 704



66 Η ΖΟ Α Τ ΚΗ Α ΑΔΟ Η

μια οδηγο σ τουλάχιστον προσωρινά σ μια πιβ βαίωση τωκαι των αιτημάτων του συνόλου της τέχνης των αξιών που συμμνταν τόσο οι μαστόροι όσο και καλφάδ ς νάντια στη φτηνοδουλτην «αναξιοπρ πή» ργασία που γινόταν ίτ τοπικά ίτ σ μκλίμακας βιομηχανικά κέντρα όπως το Northampton Από την άλληφάδ ς ή προλ ταριοποιημένα μικροαφ ντικά που αντιλαμβάνονταν

ίχαν μ τατραπ ί σ μόνιμους μ ροκαματιάρηδ ς ργάτ ς οδηγστο συνδικαλισμό και στη σύγκρουση μ τους ργοδότ ς τους γπου όξυν τον παπουτσίδικο ριζοσπαστισμό. τσι ο παριζιάνος παπτσής «Efrahem» μιλούσ για τη μέρα που «όταν δοθ ί το σύνθημα

οι ργάτ ς ταυτόχρονα θα αφήσουν τα ργαστήρια και θα απέχουν την ργασία για να π τύχουν την αύξηση που ζήτησαν από τα αφ ντους». Όπως έχ ι ήδη παρατηρηθ ί οι παπουτσήδ ς έφτιαξαν γρα μαχητικά σωματ ία. Στη Βρ τανία τουλάχιστον οι ρίζ ς του καλισμού ήταν βαθιές Ο ames Hawker που κατέχ ι μια ταπ ινστην ιστορία σαν ένας λαμπρός και πολιτικά συν ιδητός λαθροθήραςαγροτικόςριζοσπάστης στο Leicestershire ήταν γιος νός φτωχού ρά

που έμαθ τσαγκαρική στο Northampton Στα μ σοδιαστήματα ανάστις κατατάξ ις στο στρατό και στις λιποταξί ς του έκαν κάθ δυδουλ ιά στα Easter Midlands Αλλά μπήκ σ συνδικάτο αμέσωςβρήκ κάποιο διαθέσιμο«Ετρεξ σπίτι όσο πιο γρήγορα μπορούσα καιπήρα την ταξιδιωτική μου κάρτα Από τη στιγμή κ ίνη ήμουν συλισμένος πριν καλά καλά μάθω τι ήταν ] Αν δ ν ίχα συνδικαλιστ ίθα ίχα αναγκαστ ί να ζητιαν ύω ή να κλέβω»

Η διαχωριστική γραμμή ανάμ σα στην τέχνη και τη μισθωτή ργαανάμ σα στην οικονομική και την πολιτική πάλη ήταν ακόμα αρκσαφήςγια να πιτρέψ ι την υπ ρβολική κατηγοριοποίηση Μέχρι τοστη Βρ τανία οι παραδοσιακοί παπουτσήδ ς και οι ργάτ ς της ποίησης δ ν ξ χωρίζουν μ ταξύ τους τόσο πολύ ώστ οι τ λ υταίοιποχωρήσουναπό την Ama amated Cordwainers Assocation και να ισουν το Nationa of Boot and Shoe iveters and Finishers λοντικόNational o Boot and Shoe perati es ο σωματ

8 0 στήριξ την υπόθ ση των κατηγορουμένων για τη συνωμοσίοδού άτωνος. αι τα σωματ ία στα οικοτ χνικά και βιομηχανικά

109 Παρατίθ ται στ Α F ur J R nc r ( ι ),L P o e ouv i e830- 85 ,ό ,σ 161

10 G rth Chr st n ι ) ,J es wke s Jou lΑ Vic o i Po c eΟ φόρδη 19 8 σ1 5, 16. Βλ ίσης Ν. M nsf ld John Brown Α Sho m k r s l cί London ,ό.π. , σ130 13 1 υ αραθέτ ι τη αρτυρ α τ υ John Brown α ό τ 181 : < όλις κα σ ια ό ι η δ υλ ιά έγι α αρα τητ α συ τέχω στις συ α τ σ ις τ

ατ ς, υ ί αι ια σύ ρα η γ α τη στ ρ η τω ισθώ



ΠΟΛ ι ΟΠΟ ΗΜΕΝΟ ΠAΠOr H E

ντρα στηρ ζονταν στην παλ ά παράδοση της τέχνης γ α τ ς δ αμαρτους. Στο Nantwich στο Cheshire γ α παράδ γμα ένα σχυρό σαυτού του δους γ όρτασ τη γ ορτή του Αγ ου Crispin το 1833μ γάλη παρέλαση

«ο Βασ λ άς Crispin καβάλα στο άλογο μ βασ λ κά μβλήμ. .]συνοδ υόμ νος από λακέδ ς μ κατάλληλα κοστούμ α Ο του σωματ ου ήταν ντυμένο μ ρούχα αρμόζοντα στη σ ράκα κρατούσαν τη Β βλο ένα μ γάλο ζ υγάρ υδρόγ ων σφα

π σης όμορφα δ γματα ανδρ κών κα γυνα κ ων μποτών

πουτσ ών . . . Σχ δόν 500 άτομα συμμ τ χαν στην παρέλαση πλο τους φορούσαν π ρ πο ημέν ς λ υκές ποδ ές. Η πομπή έκέναν παραγ ό που βάδ ζ μ βηματ σμό μ τα ργαλ α σττου κα μ' ένα μπαστούν στο χέρ ». I

ο λάβαρο του σωματ ου < μ το έμβλημα του παγγέλματος καπ γραφή Ε θ τα προ όντα των υ ών του Crispin να π ρπατήσλον τον κόσμο" [ . . . θαυμάστηκ πολύ».2 Η παρέλαση μ ας συντ χν α

δ θα 'ταν πολύ δ αφορ τ κή.Ο δ αδρομές ωστόσο που οδηγούν στους ρ ζοσπάστ ς των του τέλους του δέκατου όγδοου α ώνα κα των αρχών του δέκατουτου ξ κ νούν π ο συχνά από π ρ βάλλοντα όπως το Λονδ νο στορ ς κα καλφάδ ς συμμ ρ ζονταν γ ακωβ ν κ ς απόψ ς που ξέφραζ η Ετα ρ α Αλληλογραφ ας του Λονδ νου κα τα συνωμοσ ας της οδού άτωνος ή το Παρ σ όπου ο παπουτσή

από τους πλέον πολυάρ θμους οπαδούς του Etienne Cabet. Ο παπουτου χωρ ού συμμ ρ ζόταν μ τους αξ οπρ π ς παπουτσήδ ς τητην υπ ράσπ ση της υπόθ σης του αν ξάρτητου μ κροβ οτέχνη. σπ ζόμ νος αυτή την υπόθ ση δ ατύπωσ μ α κρ τ κή της ο κοτης κυβέρνησης που μπορούσ να κφράζ τα παράπονα άλλων τών κα να τους πα ρακ νεί σε δράσ η. Το κάλεσμα σε δράση στηρ ζόταν στην αντίληψη, ότι οι άνθρωπ οι σαν αυτόν ήταν έτοιμοι για δρά ση' υπέ -θετ ε μάλιστα ότ ι μικρές ομάδες ευφυών «πο λιτών» μπορούσαν να δράσουν ανεξάρτητα δίχως δηλαδή την καθοδήγηση πιο μορφωμένων αν-θρώπω ν ή την υποστήρ ξη κεντρ κών θεσμ κών οργα νώσεων γ α να δ ορθώσουν τ ς αδ κ ς.

Παρ' όλα αυτά, αν και οι αλλαγές μέσα στο διο το επ άγ γ ελμα ενί-σχυσαν τη συνείδηση των μελών του γ ια τις ανισότητες της κοινωνίας

1 .W.H Cha oner (επιμ.)Th Rem n scences of Thomas Dunn ng1813- 89 )and

the Nantw ch Shoemakers Case of1834», r ns. L nc . nd Ch h r An iq. Soc. τχ 99 7 ,σ. 98.2Σ ο διο.



6 8 Η Ρ Ι Ζ Ο Σ Π Α Σ Τ Ι Κ Η Π Α Ρ Α Δ Ο Σ Η

δ νμπορούμ να πούμ ότι ο ριζοσπαστισμός τωνπαπουτσήδων προέκυψ στα τέλη του δέκατου όγδοου αιώνααπλά σαν μια απάντηση στονπρ ώιμο βιομηχα νικό καπ ιταλισμό. Όπως προσπαθ ήσαμ να δ ξουμ , ο

τσαγκάρης ως διανοούμ νος και τ ρόδοξος φιλόσοφος του ργαζόμκαι κφραστής του απλού κόσμου ως αγωνιστής του παγγέλμαπροηγ είται κατά πο λύ της Βιομηχανικής Επ ανάστασης τουλάχιστον αν αποδ χθούμ τη θέση αυτού του άρθρου Αυτό που έγιν σταπρώταστάδια της εκβιομηχάνισης ή της πρωτοεκβιομηχάνισης, ήτα ν να διευ-ρυνθ η βάση του ριζοσπαστισμού τωνπαπουτσήδων μ την αύξησητων αριθμών των υποδηματοποιών καιπιδιορθωτών και τη δημιουργ α

νός υρύτ ρου σώματος π ριοδικώς τουλάχιστον φτωχοποιημένπρολ ταριοποιημένων ργατώνΠολλο καλφάδ ς αναγκάστηκαν να γκαταλ ψουντο παραδοσιακό πλα σιο των δραστηριοτήτων καιπροσ-δοκιών της τέχνης και να νταχθούν στο μαχητικό συνδικαλισμό τωνδικευμένων εργατών.

Αλλά αυ τό που π άνω απ ' όλα έκα νε αυτή η π ερίοδος, ήταν να π λου-τί σει τα εργαλεία του πολιτικού ριζοσπαστισμού κα ι το ρεπ ερτ όριο ιδε-

ών αιτημάτων και προγραμμάτων του Πολλαπλασιάστηκαν οι κοσδημοκρατικέςγιακωβ νικ ς ρ πουμπλικανικέςαντικληρικαλικές συνταιριστικέςσοσιαλιστικές κομμουνιστικές και αναρχικές ιδ ολογ ςνωνικήςκαι πολιτικής κριτικής και συμπλήρωσαν ή αντικατέστησαν ετερόδοξες θρησκευτικές ιδεολογίες που παρείχαν μέχ ρι τότε το βασικό λεξιλόγιο της λα' κής σκέψης. Κάποιες είχαν μεγαλ ύτερη απήχηση από άλ λες, αλλά όλες είχαν πλευρές π ου μιλούσαν στ ις εμπ ειρίες των πα-π ουτσ ήδων, παλιών και νέων. Επ ίσης, πολλαπλασιάστηκαν τα μέσα της λα κής προπαγάνδας και συζήτησης φημ ρ δ ς και φυλλάδια ρ χαν μια υρύτ ρη απ ύθυνση στα κ μ να των ργαζόμ νων μενων μπ ορούσαν να διαβαστούν και να συζητηθούν στο τσαγκα ράδικο.

αι καθώς ο φιλόσοφος ή αιρ τικός παπουτσήςμ τατρ πόταν στον πο-λιτικοπ οιημένο ριζοσπά στη παπ ουτσή, η ανάδυση των κινημάτων δια -μαρτυρ αςκαι κοινωνικήςαπ λ υθέρωσης νός κόσμουπου χ έρθ ι ταπάνω κάτω μέσα από μ γάλ ς παναστάσ ις πουπιχ ιρήθηκαν πέτυ-χαν και προαναγγέλθηκαν του έδωσ ένα πολύ μ γαλύτ ρο κοινό νακούσ ι και σως να τον ακολουθήσ ι στην πόλη και στοχωριό Δ ν -ναι παράξ νο που η κατοντα τ α που άρχισ μ την Αμ ρικανικήνάστασηήταν ο χρυσός αιώνας του ριζοσπαστισμούτων τσαγκάρηδων



Η Ρ ΖΟ ΠΑ ΚΗ ΠΑΡΑΔΟ Η

Π ΝΑΚΑΣ

Εκλογές του 1912για το Reichstag:εΠαΥελματικές ομάδες ως ποσοστό υποΨηφίων και βουλευτών

Επαγελματικές ομάδεςΕργά ς μ άλλουΕργά ς ξ λουΟ κο όμοΤυπογράφοΠαπουτσή ςΚαπν ργάτ ςΡάφτες Υφαν ουργο

ΥποΦήφιοι15 614 812 86 66 63 82 70 8

Βουλευτές15 210 9

3 ,6

7,3

4 ,5

6 ,4 4 .5 2 ,7

Σημείωση και πηγή: W H S h de D e So alst uktu de soz aldemok atagskand da en 1898 1912» στοf d Ma da B i g z F hma ik i d A i w g gΦρανκφο ρ η κα Κολων α 1976 σ 72 96 Όλρ θμο να ποσοστά

1890 σε σύγκρισΎ με το ποσοστό τους στον ενεργό πλΎθυσμό3,6%),μεένα 5,3% επ τ ν μελών του κόμματος και 7 7% επ τ ν υ OΨΎφκόμματος(1894-1897) αλλά τα τοπικά στοιχε α δεν τους δε χνουν νπα ζουν κάποιον ιδια τερο ρόλο παρά μόνο σε λ γες περιοχές Δε θατους επέλεγε κανε ς σαν σύμβολο τ ν αγ νιστών του σοσιαλιστικούνήματος πράγμα που φαινόταν εύλογο για τους αναρχικούς Πράγοι πιο επιφανε ς αριστερο παπουτσήδες ήταν σ γουρα ο αναρχικόςGrave και ο αναρχοσυνδικαλιστής Vicror Gr uelhes που και οι δύκρ νονταν από ΤΎ χαρα ΤΎριστική κλ σΎ του επαγγέλματος για Ττική συγγραφή. Δεν υπάρχει αμφιβολ α ότι ο ρόλος του παπουτσή νόταν καθώς το κέντρο βάρους μετατοπιζόταν στις μεγάλες βι μΎχακαι στο δΎμόσι τομέα ο1945 μεταξύ τ ν πιο επιφανών κομμουνιστών περιλαμβάνονται δύο πρώΎν ξυλουργο και ένας πρώΎν ζαχπλάσΤΎς όμ ς οι παπουτσήδες ε ναι απόντες από τον κατάλογο

κυριαρχούν οι εργαζόμενοι στο μέταλλο και τους σιδΎρ δρόμ υς.τους 51 πρώΎν τεχν τες που εξελέγ σαν σΤΎ γαλλική βουλή το1951 μόνο ένας ήταν παπουτσής (ένας σοσιαλιστής).

Α ν υπήρχ αν κάποια τυπ ικά επαγγ έλματα σ τους αγω νιστές του Αυ-

114. haude W la d,L M v m s cialis F a c8 3 5:l s G sdis sΠαρ σ1965 α ρα σ 335 337 Βλ π σης ony Judt,S cialism i P v c87 4Κα -μπρ τζ 1979 σ 73 1 12 .

115 Pa t ommun ste F an a s,D s F a �ais q iF a c av i c fia c ,2η έκ ο-ση Παρ σ 1945 au e Duve ge πψ )Pa is li iq sεΙclass s s cial s F a cΠαρ σ1955, σ 302, 304.



Η Ρ ΖΟ Α Τ ΚΗ ΑΡΑΔΟ Η

τη παπουτ δεν ταν πλέον, την εποχ τ ν μαζ κών ο αλεργατ κών κ νημάτ ν το ίδ ο ημαντ κός Σίγουρα αυτό οφείμέρε την αλλαγ που υπέ τη η υποδηματοπο ία από μ α αρ θμεγάλη χε ροτεχν κ ημ χε ροτεχν κ τέχνη ε μ α αρ θμητ κκρότερη β ομηχανία που δ ένε με τα πρ όντα της μέ κατα τηΔεν υπ ρχαν π α πολλοί που να α κούν την π ο χαρακτηρ τ κ«αυτές τ ς καθ τ κές τέχνες που επ τρέπε έναν άνθρ πο ν

οφεί" την ώρα που α χολείτα με τ ς υνηθ μένες δου ε ές τονάμε α τους οποίους ο αναρχ κοί βρ καν τό ους πολλούς οπαδΟ περ ότρο άνδρες κα γυναίκες που έφτ αχναν παπούτ α

νταν γά γά μ α υποκατη ορία του εργο τα ακού εργάτη τοτερ κού εργάτη της ανεπτυγμένης β ομηχαν κ ς ο κονομία ο πτερο απ αυτούς που πουλού αν παπούτ α δεν είχαν π α καμ άμε την κατα κευ τους Ο τύπος του ρ ζο πά τη παπουτ ανμ α προηγούμενη εποχ

Η εποχ της δόξας του είνα ανάμε α την Αμερ καν κ Επανάκα την ανάδυ η τ ν μαζ κών ο αλ τ κών κομμάτ ν της εργα

ξης όποτε αυτ έγ νε την κάθε χώρα (κα το βαθμό που έγ νδ άρκε α αυτ ς της περ όδου η κλί η του γ α τη δημοκρατ κξάρτητη κέψη ομ λία κα κ ρυγμα που π ο πρ ν εκφραζότανμέ α από τη θρη κευτ κ ετεροδοξία κα το ρ ζο πα τ μό βρρητ κές δ ατυπώ ε ς τ ς κο μ κές εξ τ κές επανα τατ κές κα την έμπρακτη πάλη τ ν μαζ κών κ νημάτ ν κο ν ν κ ς δρίας κα ελπίδας Η ύνδε η μ αυτού του είδους τ ς ε δ κά ποδεολογίες του ρ ζο πα τ μού μετέτρεψαν τον παλ ό «φ λό οφγκάρ > το «ρ ζο πά τη τ αγκάρη μετέτρεψαν το φτ χό δ ανοοτου χ ρ ού τον αβράκ το ρεπουμπλ κάνο αναρχ κό του χ ρ ο

Ο υνδυα μός της πανταχού παρου ίας του με τ ς περ τα ακγάλες υγκεντρώ ε ς ημ προλεταρ οπο ημέν ν τεχν τών έδ ε πουτ τον καθολ κό κα επ φαν του ρόλο ς υνηγόρου εκπρκα ηγέτη του φτ χού Ως άτομο βρέθηκε πάν α την πρώτη γκ νημάτ ν εθν κ ς εμβέλε ας Ακόμα κ ανάμε α τους χε ρώνγάτες που απέκτη αν φ μη ς θε ρητ κοί κα δεολόγο άνθρτον όμας Παίην τον κατα κευα τ κορ έδ ν τον Weitling τον ρτον Προυντόν κα τον Br y τους τυπογράφους, τον Μπέμπελ τον ξυγό, τον Dietzgen το βυρ οδέψη, έρχοντα π ο εύκολα τη μν μη πο ονδ ποτε τ αγκάρη Η δύναμη του παπουτ βρί κετα τηΔίπλα ε κάθε hom s H rdy Μόρα ri uelhes υπάρχουν εκατδες άλλο τους οποίους ακόμα κα ο ε δ κός την τορία τ ν ρ

1 19. J Ma nLe Mouveme t a ar hi te e Fra e, ό π όμ σ 131.



ΠΟΛ Τ ΚΟΠΟ Η ΕΝΟ ΠΑΠΟ ΣΗ ΕΣ 73

σ κώ κα εργατ κώ κ μάτ έχε δυσκο α α περ σώσε υμ α του τοπ κού αγ στή μ α που πο ύ γα ε α γ

τούς πέρα από το ότ μ σα κα πά εψα στο τόπο τους γ ακα ώματα ά φτ χώ α θρώπ : ο ohn Ad ms ο τσαγκάρM idstone στ ς ταραχές τ δου ευτώ τ αγροκτ μάτ το1830' οThom s Dunn ng, αποφασ στ κότ τα κα εξυπ άδα του οποσα τους παπουτσήδες του N ntw ch από τ μο ρα που ε χα ο ματ άρ δες του Do cheste ο μο αχ κός τα ός α αρχ κός τσαγκέφερε τ ς δέες του σε μ α επαρχ ακή πό τ ς Βραζ ας Ο παπουτσή ήτα πο τ κή πρόσ πο με πρόσ πο, ήτα περ σσότG m inschaftπαρά τ ςG s llschaft στορ κά α ήκε στ εποχή του ερστ ρ ου τ ς μ κρής πό ς, τ ς γε το άς κα , πά απ' ό α, τκα όχ στ εποχή του εργοστασ ου κα τ ς μ τρόπο ς

Δε εξαφα στ κε τε ε ς. Έ ας από τους συγγραφε ς αυτού τθρου θυμάτα ακόμα το κα ρό που σα φο τ τής, παρακο ούθθήματα μαρξ σμού από έ α αξ οθαύμαστο Σκ τσέζο αυτού του εκα του κ σε τ προσοχή το πρόβ μα του τσαγκαράδ κου ρστ σμού σε έ α εργαστήρ ε ός κα αβρέζου τσαγκάρ στ δεκαετ1950 Σ γουρα υπάρχου μέρ που επ β ώ ε ακόμα, κα εμπ έ

έους α ακο ουθήσου τα δεώδ τ ς ε ευθερ ας, τ ς σότ τααδε φοσύ ς όπ ς ο τσαγκάρ ς θε ος του Λόυ τ ζ ρτζ δ δαξε

ψ ό του τ ς βασ κές αρχές τ ς ρ ζοσπαστ κής πο τ κής σε τ ς Ουα ας τ δεκαετ α του1880. Α εξάρτ τα από το α εξακο ουθε

α αποτε ε έ α σ μα τ κό φα όμε ο στ πο τ κή τ απ

π , τους υπ ρέτ σε κα ά Κα έχε βά ε , τόσο συ ογ κά όσσα από έ α εκπ κτ κά μεγά ο αρ θμό ατομ κώ περ πτώσσφραγ δα του στ στορ α



ΚΕΦΑΛΑ ΤΕΤΑ Τ

Γ Δ

Αυ ό ο άρθρο ερευνά η συμβολή ων εθν κών σ ορ ών σ ο χαρακ ήρα ων εργακών κ νημά ων Δημοσ εύ ηκε γ α πρώ η φορά ο9 4αλλά βασ ε α σε μ α δ ά-λεξη σ α πλα σ α ενός σεμ ναρ ου με θέμα η υγκρ κή ανάλυση ου βρε ανκα ου γαλλ κού εργα κού κ νήμα ος» που έγ νε σ ο Κα μπρ γύρω σ ο95 Ουφηγη ές (σαν εμένα ό ε) ε χαν ο δ κα ωμα να δ νουν δ αλέξε ς ακόμα κα σπερ π ώσε ς που (όπως εγώ) αρνούν αν θέσε ς όσο ου Ο κονομ κού όσο κα σ ορ κού μήμα ος ου Πανεπ σ ημ ου

Τι ρόλο παί ουν τα έθιμα, οι παραδόσεις και οι ειδικές ιστορικές εμπει-ρίες μιας ώρας στα πολιτικά της κινήματα Όσον αφορά το εργατικό κίνημα το πρόβλημα αυτό έ ει συ ητηθεί περισσότερο από πολιτικού(Μαρ εναντίον Wes ey) παρά από ιστορικούς Σ αυτό το άρθρο πτείνω μια σύγκριση των εμπειριών της Γαλλίας και της Βρετανίας, των

ωρών με τη μεγαλύτερη ιστορία στο εργατικό κίνημαΤο εργατικό κίνημα, είτε το θεωρήσουμε από τη σκοπιά της πολιτικής

είτε από τη σκοπιά της βιομη ανίας, αποτελεί βέβαια ένα καινοφανές ιστο-ρικό φαινόμενο Ανε άρτητα από το αν υπάρ ει κάποια συνέ εια ανάμσα στις ενώσεις των τε νιτών και στα πρώιμα συνδικάτα, είναι απλή αρ-

αιοπλη ία να σκεφτόμαστε το κίνημα της δεκαετίας του 1 0, ή ακόμκαι του 1 30 με τους όρους, φέρ ειπείν, των πρώτων επαγγελματικώεταιρειών των καπελάδων και των βυρσοδεΨών Από ιστορική άποΨη, ωστόσο, η διαδικασία οικοδόμησης νέων θεσμών, νέων ιδεών νέων θεριών και τακτικών, σπάνια εκινά σαν μια συνειδητή εργασία κοινωνικήμη ανικής ι άνθρωποι ουν περιτριγυρισμένοι από μια τεράστια συσσώρευση παλαιών επινοήσεων και είναι φυσικό να παίρνουν τις πιο βολι

κές απ αυτές και να τις προσαρμό ουν στους δικούς τους (και καινούργιους) σκοπούς ιστορικός που ανι νεύει, βέβαια, αυτές τις διαδικασίες, δεν πρέπει να ε νά τη συγκεκριμένη λειτουργία που έ ουν να εκπληρώσουν οι νέοι θεσμοί αλλά και η λειτουργιστική ανάλυση δεν πρπει να ε νά ότι το συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο αναγκαστικά τους

ρωματί ει (και ίσως τους βοηθά τους παρεμποδί ει ή τους εκτρέπει).Ας πάρουμε δύο ακραία παραδείγματα Το 1 55 οι εργάτες στα ντα

μάρια του T e az δυσαρεστημένοι από την οικονομική τους κατάστααποφάσισαν να αναλάβουν δράση πήγαν στην Αγγέρη και κήρυ αν μι



ΕΡΓΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ 5

ε εγερσιακή Κομμού α, χο τας πι α ότατα στο μυαλό τους τη αμ ηση της Κομμού ας του 1 92 Ε ιά χρό ια αργότερα, οι α ρακχοι του Ebbw Va e βρ σκο τα κι αυτο σε μια α άλογη κι ητοπο ηαδελφότητες τω χωριώ της κοιλάδας κα α πορε α πά ω στο βουμε μουσικ ς μπά τες επικεφαλής Εκφω ή ηκα λόγοι, η αδελφότητου Ebbw Va e πρόσφερε τσάι με6 π ες το άτομο, και κλεισε η συγκ τρωση Ψάλλο τας τη δο ολογ α Οι οικο ομικ ς αιτ ες που σα τόσο τους ουαλλούς α ρακωρύχους όσο και τους εργάτες της Βρτά ης ήτα μάλλο παρόμοιες Οι κι ητοποιήσεις τους όμως δι φεεμφα ώς, επειδή δι φερα οι ιστορ ες τω α τ στοιχω χωρώ του

απο ματα τω εμπειριώ του παρελ ό τος, απ τα οπο α α τλούσατα μά αι α πώς α οργα ώ ο ται, γιατ α οργα ώ ο ται, ποβρου τους ηγ τες τους, κα ώς και η ιδεολογ α αυτώ τω ηγετώ εμάτω ε, ε μ ρει τουλάχιστο , ειδικά γαλλικά και βρετα ικά στοιχεγε ικά, μπορούμε α πούμε ότι στη πρώτη περ πτωση χουμε τις επ

αστατικ ς παραδόσεις, ε ώ στη δεύτερη τις ριζοσπαστικ ς α τικομφομιστικ ς παραδόσεις

Και πάλι ε αι χρήσιμα συγκεκριμ α παραδε γματα Οι υφα τουκαι οι υπεργολάβοι της Λυώ , λο τας α οργα ώσου α συ διτο 2 , οργά ωσα φυσικά τη δική τους εταιρε α τω «Mutuaσύμφω α με το επα αστατικό μο τ λο Χαρακτήρισα μάλιστα το

δρυσης ως«Ε ος Έ α της Α αγ ησης», πράγμα που απηχε προφαώς ιακωβι ισμό, και οργά ωσα μικρ ς συ ωμοτικ ς ομάδες, που φα

ται α οφε λου κάποια στοιχε α στις μπαμπεφικ ς ιδ ες, σως και στους παλιούς Compagnonnages κα ώς και στη α άγκη α πακάμΨου το όμο Chape er. Αλλά και στη δεύτερη Αυτοκρατορ αεργατικό πρόγραμμα απ ρρεε εμφα ώς από τη κλασική γιακωβ ικηζοσπαστική εωρ α οι αριστερο α αζητούσα μπ ευση στο οβερο και στο Σαι Ζυστ, α όχι στο Εμπ ρ και στο ακ ου, ε ώ ολελεύ εροι ψαχ α τη δική τους πιο δε ιά Ακόμα και στη δεκαετου 1 90 ο α αρχικός Emi e Pouge , μετ πειτα ηγ της της Γε ικής μοσπο δ ας Εργατώ G ) φτια ε τη εφημερ δα τουLe P e Peinaπά ω στο πρότυπο, το ό ομα και το στυλ τουP e Duc neτου Εμπ ρΚαι το σημα τικότερο, ήτα η επα αστατική ιδεολογ α αυτή που υιοτησα αυτομάτως οι πρωτοπόροι εργάτες και δια οούμε οι που αποτελούσα το πυρή α της ηγεσ ας του κι ήματος Οι εργάτες πορσελά

1 G Du eau, V e uv e en F nce s us e Sec nd Emp e ί ι194 432 Ness E war s,The H st y f the S uth W es M ne s, Λ ί192 , 393 Ε. abrousse,Le M uvement uv e et es d es s c es en F nce de8 5 α duΧΕΧ

s ees ours e la Sorbonne 1949 FascΙΙ, 83 844 W exisGewe kve e ne u Unte nehme ve b ende F k e ch, Λ ί1879 123 124



Η ΡΙΖΟΣΠΑΣΤιΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣ

της Λιμόζ ήτα ρεπουμπλικά οι και εύκολα μεταπηδούσα από το συδικαλισμό σε πολιτικ ς πρακτικ τσι ότα τ ηκε υπό απαγόρευσησυ δικάτο τους γρήγορα οργά ωσα τη ε εγερσιακή τους ΚομμούΗ Αριστερά στο ομό του re α τιστά ηκε στο πρα ικόπημα Λουδοβ κου απολ ο τα και οργα ώ ηκε σε μια μυστική εταιρε α στή ως η «Jeune M ntagne» [οι οι Ορει ο

Η κατάσταση στη Βρετα α ε αι πιο πολύπλοκη, γιατ η αρχική σπαστική δη οκρατική παράδοση ε ελ χ ηκε σε δύο πτ ρυγες η διαριστική γραμμή τω οπο ω ήτα ε πολλο ς (υπεραπλουστεύω) απου χωρ ζει τους τεχ τες και τα μ λη τω συ τεχ ιώ τω παλαιότ

πόλεω με τα α κ τρα τω εργοστασ ω και ορυχε ω ριζοσπ«λ κο » από τη μια, σχισματικο με οδιστ ς από τη άλλη. Στο Λο, για παράδειγμα, η α τικομφορμιστική παράδοση ποτ δε απ κτησ

ρ ζες ως μια αριστερή παράδοση πράγμα που μπορε α ε ηγήσεισχετικά μεγαλύτερη επιρροή του μαρ ισμού σε μεταγε στερες εποχΑκόμα κι ας γ ήσια ρησκευόμε ος εργάτης σα το Ge rge Lansβρ ηκε στη Μαρ ιστική Σοσιαλδημοκρατική Ομοσπο δ α από τη

της πολιτικής του καρι ρας και δε συ δ ηκε ποτ με τα σχισματικά πρεκκλήσια αλλά με τη επ σημη Αγγλικα ική Εκκλησ α κάτι μάλλοσυ ή ιστο. Στις επαρχ ες α τ ετα ο δρόμος οδηγούσε πολύ πιο φυπρος το Α ε άρτητο Εργατικό Κόμμα ή προς τους με οδιστ ς κρικολ κούς Έχουμε πράγματι δύο γραμμ ς δια οητικής παράδοσημ α εκι άει από α ρώπους σα το Τόμας Πα η περ άει από απους σα τους ά εους ριζοσπάστες της περιόδου τω wenCar ile, και

φτά ει στους κοσμικούς της μ σης βικτωρια ής περιόδου σα το Ηly ake και το Bradlaugh και μετά το 1880, στους μαρ ιστ ς Απ τη παράδοση προ ρχο ται μερικ ς από τις σημα τικότερες οργα ωτικεπι οήσεις του βρετα ικού εργατικού κι ήματος η «Εταιρε α Αλλογραφ ας» της δεκαετ ας του 1790 το φυλλάδιο, η εργατική εφημερη α αφορά στο Κοι οβούλιο η δημόσια συγκ τρωση και η δημόσιαζήτηση κ.ο.κ · σ αυτή οφε λεται επ σης και το μικρό ε διαφ ρογια τη εωρ α.

πό μ α οια αυτή η πρώτη παράδοση κατάγεται από το παρακλδι τω σχισματικώ του δ κατου βδομου αιώ α, που κατά το δ κατο γδοο οδηγή ηκε προς το τε σμό και αργότερα στο αγ ωστικισμόΈ α μ ρος της άλλης παράδοσης ιδια τερα στη καλβι ιστική Σκωτκατάγεται απευ ε ας από τη επα άσταση του δ κατου βδομου αιώη οπο α διε ήχ η με όρους ρησκευτικής ιδεολογ ας Ακόμα και

5 Σ ί ι . 83- 84.. G. Du eauL ν uvri re. ό.π. 89 9 .



Ε ΑΤιΚΕΣ Α ΑΔΟΣΕΙΣ 7 7

Αγγλ α, ο α ε άρτητος αιρετικός επιβ ωσε ως κα αρός τύπος για πράδειγμα στο Zechar ah C e an του Mark Ruther rd. Ως επ τοστο όμως, η εργατικ� σχισματικ� παράδοση προ ρχεται από τη Μεδιστικ� α αγ ηση και ειδικότερα από σειρά αποσχ σεω μετά το 1απ' τις οπο ες πιο γ ωστ� ε αι η Πρωτ με διστικ� ( itive d st). Σ αυτ� τη σχ λ� μα α οι οι προλετάριοι τω εργοσοι δουλευτ ς τω αγροκτημάτω , οι α ρακωρύχοι και άλλοι παρόμοιοτο πώς α φτιά ου α εργατικό συ δικάτο χο τας ως πρότυπο το πρεκκλ�σι και τη αδελφότητα Αρκε α διαβάσει κα ε ς τη περιακ� α αφορά ε ός συ δικάτου δουλευτώ γης της A ατ λικ�ς Αγγγια α διαπιστώσει πόσα πολλά της οφε λου Από τους Με οδισπρ �λ α επ σης, όπως χει δε ει ο Δρ Wear uth σημα τικ ς μαζικ�ς κι ητοπο ησης και προπαγά δας η υπα ρια συγκ τρωτα ικ� συγκ τρωση, κ ά Πά ω απ όλα, ωστόσο οι σχισματικοφερα στη ηγεσ α του κι �ματ ς τη ιδε λ γικ� της βάση, ιδιστις περιοχ ς τω ορυχε ω . Ότα ο Λόρδος L nd nderry εκδ ω ετούς που ε χα πρωτ στατ�σει στη κι ητοπο ηση τω α ρακω

του Durha το 1 43, επλ�γησα τα δύο τρ τα της τ πικ�ς αδελφότητω Πρωτο με οδιστώ ,και ότα τη δεκαετ α του 1 α συ δικάτδουλευτώ γης του Linc nshire βρ ηκε σε δύσκολη ση, σκ φτηκσυγχω ευ ε με τους Πρωτο με οδιστ ς Ε αι φα ερό ότι αυτ� η�τα για τους α ρακωρύχους του Durha της δεκαετ ας του 1 4 �τους δουλευτ ς γης του Linc nsh re της δεκαετ ας του 1 ό,τι �τΓαλλικό Κομμου ιστικό Κόμμα για τους γάλλους εργάτες επ μισό αιώ

α: α πλα σιο κα δ�γησηςΤ τοιου ε δους ρησκευτικά φαι όμε α δε ε αι τελε ως άγ ωστστη Γαλλ α Σε μερικ ς περιοχ ς του ότου, η μειο ότητα τω Ουγτω χαρακτηριζότα πά τοτε για προφα ε ς λόγους από α τισυ τηρκ ς τάσεις κι βγαλε τσι α δυσα άλογα μεγάλο αρι μό αριστερώγετώ . Συ ολικά όμως, αυτό το στοιχε ο δε χει μεγάλη σημασ α γιαγαλλικό εργατικό κ ημα. Ε αι εύκολο α ε ηγ�σει κα ε ς το διαφοβα μό πολιτικού ριζοσπαστισμού μετα ύ Βρετα ας και Γαλλ ας βάαυτ�ς της διαφοράς παραδόσεω . Στ κει όμως μια τ τοια ε �γηση ;

Μια επα αστατικ� παράδοση μπορε κάλλιστα α ε αι πολιτικά τρι πα � από τη άλλη, μια ρησκευτικ� δε ε αι απαρα τητο

αι Ότα οι Κομμου άροι ηγ τες επ στρεψα το 1 από τη ε

7 Mark Rutherfor ,The Revolution in Tanner's Lane Λο δί ο1887.8 . Α τύπω η οE. . Hobsbawm( πψ Labour's Turning Point88 - 9 ,Λο δί ο

1948, 89.9. R F WearmouthSome Working class Movements oj the Nineteenth Century Λο δ ο1948305



Η ΡIZΟΣΠ ΣΤ ΚΗ Π Ρ ΔΟΣΗ

βρ ηκα οι περισσότεροι στη άκρα δε ιά πτ ρυγα ε ός κι ήματοοπο ο οδηγού τα ταχύτατα στη επιρροή τω σοσιαλιστώ . Η προ υ

α στήσει κα ε ς οδοφράγματα δε σημα ει απαρα τητα και α εμιστικό πρόγραμμα Στο μεγαλύτερο μ ρος του εικοστού αιώ α η γαλική επα αστατική παράδοση αποτελούσε απλά μια όψη του γαλλικούφιλελεύ ερου ριζοσπαστισμού οι οπαδο του οπο ου ήτα ιδεολογικάα άλογο τω α ιότιμω βρετα ώ κοσμικώ ρεπουμπλικά ω σαGe ge dger Ε αι ε δεικτικό ότι η σύγχρο η μορφή του επα ασμού το Κομμου ιστικό Κόμμα από μερικ ς απόψεις αποτελούσε ρή η τόσο με τις γαλλικ ς όσο και με τις αγγλικ ς παραδόσεις α κ

από άλλες απόψεις αποτελε συ χεια και τω δύοΗ μο ρα αυτού που μοιάζει σα μ α από τις πιο β αιες τάσεις γαλλικού εργατικού κι ήματος τω α αρχικώ φωτ ζει αυτό το σηΓε ικά οι τεχ τες και μικροβιοτ χ ες που αποτελούσα τη βάση γαλλικού α αρχισμού ήτα ε αιρετικά μαχητικο . (Ωστόσο ο π ευκός τους πατ ρας ο Πρου τό ήτα α ιοσημε ωτα ειρη ικός) Πφορ ς πολ μησα δ χως α αστολ ς όπως και οι α τ στοιχοι μ α

μικρο μεταλλοτεχ τες του She ield και προσ λκυσα εύκολα ριζοσστες δια οούμε ους Παρ όλα αυτά οι πολιτικ ς τους απόΨεις όπωκριβώς και τω τρομοκρατώ του She ield ήτα ε αιρετικά μετριοπ

ε ς κι τσι οι γάλλοι α αρχικο αποτελούσα ουσιαστικά τη μετή πτ ρυγα μ σα στο κ ημά τους Η μεγαλύτερή τους επιτυχ α ηCG

π ρασε πολύ γρήγορα απ το φαι ομε ικό υπερεπα αστατισμό στη σετή σοσιαλδημοκρατ α μετά το σπασμα του Πρώτου Παγκοσμ ου

λ μου. Επιπλ ο το κομμάτι του γαλλικού σοσιαλισμού που αργότεα υποστήριζε με μεγαλύτερο πά ος τη πολιτική του κατευ ασμού (σσχ ση με τη χιτλερική Γερμα α Σ τ Μ ) και α συ εργαζόταΠετα ο Du u in ο Belin και άλλοι ά τλησε σε μεγάλο βαδυ άμεις του από τη α αρχ ζουσα πτ ρυγα του προ του 1914 κι ήτος Σε γε ικ ς γραμμ ς το γαλλικό πολιτικό σύστημα ε χε μά ει παλιά α α τιμετωπ ζει αυτ ς τις παλαιότερες και συχ ά εγγε ώς τριοπα ε ς μορφ ς επα αστατισμού Ότα το 1920 δημιουργή ηκΚομμου ιστικό Κόμμα Γαλλ ας αμ σως προσχώρησα σ αυτό π

οι της α ιοπρεπούς μεσα ας τά ης μια που ήτα εδραιωμ η η «πδοση ο γιος της οικογ ειας α εκι άει τη καρι ρα του από τη άκΑριστερά υπό τα συγκαταβατικά βλ μματα της φαμ λιας και α τηλειώ ει στις πιο α ιοπρεπε ς σεις» Μάλιστα μια ομάδα σιδηρ

0 ΑZ va s,De l'introdu tion du marxi me en Fran e ρί ι 94 , 6 Κ Γι ο υνδυ μό άμ η δρά η κ ι κρ ί μ ριοπάθ οShe elπρβλ

S ollar ,Α Hi tory ! Labour in Sh eld Λίβ ρπουλ 9592 ΑRoss ,Phy iologie du parti ommuni te an�ai ρί ι 948, 3



ΕΡΓΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔ ΣΕΙΣ 7 9

μ κώ που μελλε α δώσε αρκετούς από τους ηγ τες του (SM n usseau M d l) αρ ή ηκε αρχ κά α προσχωρήσε στο ογ αυτό ακρ βώς το λόγο. Το κόμμα δε <μπολσεβ κοπο ή ηκε»μερ κά χρό α αργότερα

Μ α ρησκευτ κή παράδοση, από τη άλλη, μπορε α ε α πολύσπαστ κή Ε α αλή ε α ότ ορ σμ ες μορφ ς της ρησκε αςγού σα αρκωτ κό γ α το πό ο που προκαλού ο κο ω κ ς κα προσφ ρου α υποκατάστατο στη ε γερση Μερ κ ς μάλπως ο Με οδ σμός του Wesley το κά ου αυτό συ ε δητά Ωστόσβα μό που η ρησκε α αποτελε τη γλώσσα κα το πλα σ ο γε κάδράσης στ ς μη α επτυγμ ες κο ω ες κα σε μεγάλο βα μό καστο απλό κόσμο της προβ ομηχα κής Βρετα ας , ε α επόμε οολογ ες της ε γερσης α ε α κ αυτ ς ρησκευτ κής υφής.

Δύο παράγο τες βοή ησα α δ ατηρη ε η ρησκε α στη Βρεταμ α δυ ητ κά ρ ζοσπαστ κή δύ αμη κατά το δ κατο ατο α ώ ατο το κα ορ στ κό πολ τ κό γεγο ός της στορ ας μας η επατου δ κατου βδομου α ώ α δ ε ήχ η σε μ α εποχή που δε ε χε

υ ο ετη ε από το απλό λαό η σύγχρο η κοσμ κή γλώσσα της πολΣε α τ εση λο πό με τη Γαλλ α, η ρησκε α δε ταυτ στηκε κατάλόγο με το status qu Επ πλ ο , ο συ ή ε ες αργού α πε ά οχρ τη δεκαετ α του 1 90 βρ σκουμε σχεδό κα αρά δε γματα μ ασα ω κής ή πουρ τα κής προσ γγ σης τ ς Εργατ κ ς ΕκκλησTre r που τ ς δρυσε ήτα ας δ όμορφος τύπος προερχόμεαυτ ς τ ς μ κρ ς υπερευσεβ στ κ ς ομάδες εργατώ ή μ κροαστώ

τ κώ πουρ τα ώ που δ αρκώς αποσχ ζο τα γ α α φτ ά ουπ ο εοσεβούμε ες κο ότητες Όπως κα άλλα δ α οητ κά ρεύματμ σης β κτωρ α ής περ όδου το σχ σματ κό ρεύμα άρχ σε α ραγγά σ γά κάτω από τ ς επ δράσε ς τω πολ τ κώ κα κο ω κώγώ μετά το 1 0, κα στη δ άρκε α της Μεγάλης φεσης ο Tre rφού π ρασε δ άφορες κρ σε ς συ ε δησης κα μ α αρκετά πολυτπ ευματ κή πορε α προσ γγ σε το εργατ κό κ ημα. Αδυ ατώσυλλάβε α ο πολ τ κό κ ημα που α μη χε κα τη ρητου κφραση κα ε το δ ο το εργατ κό κ ημα ρησκε αΔεν ήτα Χρ -στ α ο σοσ αλ στή π στευε ότ το εργατ κό κ ημα ήτα Θεός δόμησε γύρω απ αυτό α μηχα σμό από εκκλησ ες κυρ ακάτ κλε α, ύμ ους κ.ο κ Φυσ κά ο αυστηρο σχ σματ κο τεχY rkshire κα του Lancashire δε ακολού ησα αυτή τη παράδο η λογ α, η οπο α α μπορούσε α χαρακτηρ στε σως σα ας πολ

3 ι η ρί η ο λλι ούΚ Κ

πρβλ tsky,The Fir t Five Year Ο theComintern Νέ Υόρ η 953 ό 2 χ δό λλά ιδι ί ρ 5332



8 Η ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙ Η ΠΑ ΑΔΟΣΗ

υλωμ ος α τιτριαδισμός Ωστόσο ε χα α ατραφε μ σα σε μιασφαιρα όπου το παρεκκλήσι ήτα το κ τρο της κοι ω ικής και π ευτικής ζωής. Η Μεγάλη φεση (και γεγο ότα όπωςη φορολογ α McKin-

ey το 1891) τους κα α α συ ειδητοποιού όλο και περισσότεροσύγκρουση συμφερό τω στο εσωτερικό τω εκκλησιώ α άμεσα σεργοδότη και το εργάτη αδελφό και τ ποτε πιο φυσικό από το α ερήσου πως η πολιτική ρή η α πρεπε α πάρει τη μορφή και μιας ποσκ ρτησης από το παρεκκλήσι όπως ακριβώς ωρ τερα η ρή η ασα στους Με οδιστ ς του Wesley και τους Πρωτο με οδιστ ς ήτα ρή η α άμεσα σε πολιτικά ριζοσπαστικ ς και συ τηρητικ ς ομάδες Έ

οι Εργατικ ς Εκκλησ ες με όλα τα γ ωστά συ οδευτικά τους ύμτα κυριακάτικα σχολε α τις μπά τες τω χάλκι ω και τις χορωδ εςλ σχες της Δορκάδος κλπ ε απλώ ηκα στο Βορρά Στη πρακότητα βρ σκο τα στο ε διάμεσο α άμεσα στο ορ όδο ο πολιτικόλελεύ ερο ριζοσπαστισμό και στοL με το οπο ο σύ τομα οι Εκκλησ εσυγχω εύ ηκα Αυτό το φαι όμε ο δε α μπορούσε β βαια α σσε μια χώρα στη οπο α οι μη εκκοσμικευμ ες πολιτικ ς παραδό

δε ε χα τόσο βα ι ς ρ ζεςΟ δεύτερος παράγο τας ήτα η μεγάλη Ψυχολογική π εση που άσκηη πρώιμη εκβιομηχά ιση πά ω στη πρώτη βιομηχα ική χώρα: η ραγδαμεταμόρφωση μιας παραδοσιακής κοι ω ας που βασιζότα στο ιμοτρόμο το αφ ικό κόΨιμο τω ριζώ . Α απόφευκτα οι μάζες της εζωμ ης και της ας εργατικής τά ης ψα α α βρου μια συ αιστική κφραση της αδυ αμ ας προσαρμογής τους κάτι που α υποκα

στά το παλαιό πλα σιο της ζωής Όπως ακριβώς σήμερα οι εργάτες τωορυχε ω χαλκού της Βόρειας Ροδεσ ας πηγα ου στους Μάρτυρεεχωβά και όπως στους Μπα τού ο κατακλυσμός τω κοι ω ικώ α

γώ βρ σκει τη κφρασή του σε μια α αβ ωση τω μαγικώ λατρτσι και οι αρχ ς του δ κατου ατου αιώ α σ ολόκληρη τη Ευρώπ

τα μια εποχή φορτισμ ης το ης συχ ά αποκαλυπτικής ρησκευατμόσφαιρας η οπο α εκφραζότα με α αγε ητικ ς εκστρατε ες περιοχ ς τω ορυχε ω με τεράστιες υπα ριες συγκε τρώσεις μεσηλυτισμούς κ ο κ Εκε όμως που η οργα ωμ η ρησκε α ήτα

ικ ς γραμμ ς μια πολύ συ τηρητική δύ αμη όπως ήτα η Ρωμαιοθο λ ική Εκ κλησ α , τ ο εργ α τικό κ νημα αναπ τύχθη κ ε ανα γκασ τ ικά α νε-

ά ρτ ητα α π' αυ τή . Σ τη Γα λλ α επ ιπλ ο η ισ χυρ ή συγ κι ησ ιακ ή ε μπ ειρ α της Επα άστα σης ε χεδημιο υργήσει, μ ε κα αρά κοσ μικά καύσ ιμα,τη δι κή της σ υγ κι ησ ιακ ή φ λ όγα γ ια α ζε στα ει τη ψ υχρ ή ζω ή τ ω ε ρ

4 ρβλ Κ . g is The ab u hur h M m t ,e a io a Revie o/ SoHi o y 3 ( 958



ΕΡΓΑ ΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕ Σ 8

γατώ Θυμόμαστε το γ ρο που π α ε τη δεκαετία του 1840 λ γο«Ω ήλ ε του 1793, πότε α σε δω α α ατ λλε ς πάλ ;» Η μεγάλ

α της Ιακωβί κης Δημοκρατίας α ταποκρί ηκε κα γύρω από αυτήπροσωποπο ημ η δημοκρατία συσπε ρώ ηκα εύκολα τα α σ ήματααγω ζόμε ω α δρώ κα γυ α κώ όπως αργότερα στη Γερματη Αυστρία συσπε ρώ ηκα γύρω από τη προσωποποίηση τω δτους αγώ ω τα μαρ στ κά κόμματα κα τους ηγ τες τους. Στη Βρ

ία δε υπήρχε μ α τ το α ζω τα ή εμπε ρία υπήρχα όμως τα σχτ κά τάγματα α ε άρτητα από το κράτος σχετ κά δημοκρατ κά κα

τα ά. Ε ου κα αυτή η εμπε ρία η τόσο χαρακτηρ στ κή στο βρετ

εργατ κό κί ημα ο εαρός εργάτης α «βλ πε το φως» συχ ά σα το με οδ στής κα α μεταφράζε τ ς πολ τ κ ς του επ δ ώ ε ς της ας Ιερουσαλήμ.

Αυτό δε το κα στούσε απαραίτητα λ γότερο συ ε δητοπο ημκά ή λ γότερο μαχητ κό πάρχου άφ ο α τοκουμ τα της με

μαχητ κότητας τω Πρωτο με οδ στώ σε ορ σμ ες περ οχ καρ κ ς περ πτώσε ς όπως στο απομακρυσμ ο D rset ακόμα κα ο

τηρητ κοί οπαδοί του Wesley μπορούσα α αποτελ σου τη αφετηγ α τοπ κούς εργατ κούς ηγ τες Κ ούτε απ τρεψε αυτή η παράδτους α ρώπους α κά ου πολ τ κ ς προόδους Στ ς μ ρες μArthur H er (πα δί ευαγγελ στή) κα ο W ll am Gal acher (που είπρώτη πολ τ κή εμπε ρία σ αυτό το υποπρ ό του σχίσματος τ

τ αλκοολ κό κί ημα) γ α κα ο δύο κομμου στ ςΘα πρ πε λο πό α βλ πουμε αυτ ς τ ς δύο παραδόσε ς σα κο

τ α πλαστελί η που πλά ο τα γ α α πάρου το σχήμα τω δ ακα τω πρακτ κώ α αγκώ τω κ ημάτω τους; Καμ ά εωρίαμπορούσε α εί α π ο ακατάλληλη γ α α μεταλλαχ εί σε α δόπερί του «α απόφευκτου της σταδ ακής αλλαγής» απ' αυτή του Μαρκ όμως αυτό συ βη σε πολλ ς χώρες στο δ άστημα α άμεσα στηγάλη φεση κα στο Πρώτο Παγκόσμ ο Πόλεμο είτε σ ωπηρά είτεσ α από φοβε ρά κε ί μενα ερμηνε υτ κώ ν ακρ οβασ ώ ν. Η Ρωμ α οκαθο λ κήΕκκ λησ ία επ μ ε ε π οστ α ερά σ ε κ άπ ο α α ώ μ α τα κ ο ω κής π ολ τκής π α ρά στ η κα τα δίκ η τ ης χω ρ στής οργ ά ωσ ης αφ ε τ κ ώ κα εργ α-τ ώ κ όμ ως, δίχως σημα τ κ ς εξα ρ σ ε ς, ο κορ πορα τ στ κ ς ο ργα ώ-σ ε ς π ο υ πα τρο άρ σε στ ς β ομ ηχα κ ς χ ώρες είτε αποβ λή ηκα α πό τ οε ργα τ ικό κ ί ημα ε ίτ ε μ ε ταβλ ή ηκα ύ στε ρ α α π ό κά πο ιε ς μ ά χες σε π ρ αγμ α τικ ά συ δικά τ α.16 Οι ι δέες εί α ι αλ ή εια εί αι πι ο ελα σ τικ ές α-πό τα π ράγ μ ατα Όμ ω ς μ ια π ολ ιτικ ή κα ι ιδε ο λογ ικ ή π α ράδο ση ειδι κά

1 υ ή κ ι πό π ρ γράφου βλ ο κ φάλ ιο ι ι Ερ κ χ ο βιβλ ο ου Pr m t e RebelsMa ch st 9596 ρβλR G tz G y,La Ρe s e s dicale fra a se ρ ι 948 96 Κ



Η ΡΙΖ ΣΠΑΣΤ ΚΗ ΠΑΡΑΔ ΣΗ

αν συνοψίζε αυ εντ κ ς μορφ ς πρακτ κής δράσης του παρελ όντοαν ενσαρκώνετα σε στα ερούς εσμούς χε μ α δ κή της ζωή καμη κα επηρεάζε αναγκαστ κά τη συμπερ φορά των πολ τ κών κ ντων. Είνα ολοφάνερο ότ η εωρία της πλαστελίνης είνα υπεραπλοστευτ κή.

Όταν επ χε ρούμε να εκτ μήσουμε τον πραγματ κό ρόλο που παίζοο παραδόσε ς καταπ ανόμαστε με να από τα π δύσκολα κα ήκοντου στορ κού. Μπορούμε ωστόσο να κάνουμε κάπο ες δ απ στώΚατά πρώτο λόγο η σχ σματ κή παράδοση όντας μάλλον ασαφής πτ κά ήταν πολύ περ σσότερο δ αχε ρίσ μη από την επαναστατ κήείχε πίσω της μ α συγκεκρ μ νη στορ κή εμπε ρία σαν τη Γαλλ κήνάσταση, με τα προγράμματά της τα δ δάγματα τακτ κής κα τα πολκά της συν ήματα. Ήταν ε α ρετ κά δύσκολο να εφύγε κανείς απόγεγονός, ότ η επαναστατ κή παράδοση ε υμνούσε την νοπλη ε γερτου «λαού» ενάντ α στους «πλούσ υς» ή από τ ς κα αγ ασμ νες μεδους μ ας τ το ας ε γερσης ε εγερσ ακ ς κομμούνες επανασταδ κτατορίες κ ο κ Αν πρεπε να μετατραπεί στο αντί ετό της γ

ράδε γμα σε μ α εωρία σταδ ακής αλλαγής κα τα κής συνεργααυτό μπορούσε να γίνε μόνο μμεσα ας πούμε, χρησ μοπο ώνταςφ λελεύ ερες ρ ζοσπαστ κ ς της όψε ς ενάντ α στους κομμουν στπως επ χείρησαν να κάνουν η μεσοπολεμ κήG κα η μεταπολεμ κήΚα ολ κή Εκκλησία, προβάλλοντας ως πρότυπο τ ς προυντον κ ς παδόσε ς ενάντ α στ ς μπαμπεφ κ ς κα μπλανκ κ ς, ή όπως κανε οβ ττας τονίζοντας τα κο νά συμφ ροντα όλων των τά εων του «λα

ενάντ α σε ναν κο νό ε ωτερ κό εχ ρό όπως η «Αντίδραση» ή ο «ρ καλ σμός» Αλλά αυτή η ίδ α η δ αδ κασία του στρογγυλ ματοα χμών της στην πρά η δεν μπορούσε να γίνε παρά μόνο μ σα από

εωρητ κή ε ύμνηση της επανάστασης Ο γνήσ συντηρητ κοί ήτναγκασμ νο να ρ ουν αργά ή γρήγορα σε μ α σαφή ρή η μαζί τσχ σματ κή παράδοση όμως στο βα μό που ήταν μ α ρησκευτ κή πδ ση δε συνδεόταν με κάπο συγκεκρ μ νο πρόγραμμα ή αναφορά κα γ α πολύ κα ρό ήταν συνδεδεμ νη με δ αίτερα πολ τ κά α τήΣ αυτό ακρ βώς γκε τα η σοφ στεία της σύγχρονης σης ότ «ταν κός σοσ αλ σμός κατάγετα από τον Wesley κ όχ από τον ΜαΣτο βα μό που ο σοσ αλ σμός (ή στην περίπτωση αυτή ο ρ ζοσπαστφ λελευ ερ σμός) αποτελούσε μ α ε δ κή κρ τ κή ενός συγκεκρ μκ ονομ ικ ού σ υ στήμ α τος κα ι έν α σύνο λ ο πρ οτ άσε ων για αλλα γ ή, πήγ αζεαπό τ ς ίδ ες κ οσμ κ ς π ηγ ς με το μαρ ξ σμό . Στο βα μό π ο υ ήτ αν απ λά

Πρβλ δια τ ρα Dis o s p o o le2ao t 88 a la o le to ale XXarrondissement» στ . Rei a h ( π .),Di c r d L n Gamb ttaΠαρσι 8 5



ΕΡΓΑΤιΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ

νας πα ασμ νος τρόπος κατάδ ης της πραγματ κότητας της φχ ας, δ ν ίχ καν ναν γγ νή δ σμό μ κάπο ο συγκ κρ μ νο πδόγμα Εν πάση π ρ πτώσ , αρκούσ μόνο μ α λαφρά μ τατόπ σλογ κής μφασης γ α να μ τατραπ ί νας σχ σματ κός, που στην πήταν παναστάτης σ ησυχαστή (αυτόγ ν κατά το παρ λ όν τόσο μτους Α ναβαπτ στ ς όσο κα μ τους Κουακ ρους) ή γ α να μ τατραπαρ στ ρός αγων στής σ μ τρ οπα ή Η δ αφορά λαστ κότητας τπαραδόσ ων μπορ ί να φαν ί σ μ μονωμ ν ς π ρ πτώσ ς: Η ατου hn Bu s από παναστάτη σ φ λ λ ύ ρο υπουργό σήμα ν ραίτητα μ α ρή η μ τ ς παλα ότ ρ ς μαρ στ κ ς του π πο ήσ

την άλλη, ο Mr L ve ο δ οκτήτης ορυχ ίου του Brancepeth συνδστής στα ν άτα του που κατ στρ ψ την Ένωση Α ν ρακωρύχων Durha το 1863 1864, μπορούσ κάλλ στα να τ ρματίσ το βίο τοπως τον άρχ σ ως νας δραστήρ ος κα υσ βής Πρωτο μ οδ σ

Μ α δ ύτ ρη δ απίστωση π τα αυτής Μ α παναστατ κή παραποτ λ ί ορ σμού να δ αρκ ς κάλ σμα σ δράση ή σ υποστης δράσης Η γ ρση του ewp rt το 1839 ήταν, από αρ μητά

ποψη μ α πολύ σοβαρότ ρη, αν κα πολύ χ ρότ ρα κα οδηγημ νηση απ' ό,τ η Πασχαλ νή Ε γ ρση του Δουβλίνου το 1916 όμωπ πτώσ ς που ίχ στην πόμ νη δ κα τία ήταν πολύ μ κρότ ρ ς ακ ίν ς του ρλανδ ζ κου γχ ρήματος κα ο π δράσ ς της στηκή ή ακόμα κα την ουαλλ κή λα κή παράδοση ήταν ασύγκρ τα μ κρότρ ς Η μία ταίρ αζ σ μ α κόνα όπου ο «αντάρτης» κατ ίχ απλ ά μ α τ μώμ νη ση η άλλη, όχ

Έτσ ,η μία αποτ λεσε εύκολα πηγή μπν υσης του μύ ου, ενώ η άλλαπλά να σκοτ νό στορ κό συμβάν Η δ αφορά χ μ γάλη σγ ατί δ ν ίνα αυτή κα αυτή η προ υμία χρήσης βίας, αλλά νας σμ νος τρόπος χρήσης, ή απ λής χρήσης, της βίας που κα στά τα κματα παναστατ κά. Καμ ά άλλη υρωπα κή χώρα δ ν χ τόσο παραδόσ ς λ κών ταραχών όσο η Αγγλία, μ α παράδοση μάλ στα

π βίωσ κα μ τά τα μ σα του δ κατου νατου α ώνα Ο λ κχ ς ω ς κ αν ον κό κο μμ άτ της σ υλ λο γ κ ής δ α πρ αγ μά τ υ σης, απ οτ λο ύσ αν

να δρ α ωμ νο φ α νό μ νο κατά το δ κατ ο όγδοο α ώνα 19 Ο ξανα γκασμ ό ς κα ι ο ε κφο βισμ ό ς ήτ αν ζ ω τικ ής σημασ ί ας σ τα π ρώτ α στ ά δια τ ου σ υν-δικα λ ισμ ο ύ, ό τ αν η αν ηθικ ό τητ α το υ απ εργο σπα σ τισ μ ού δεν ε ίχε α κό μ αεν σ ωμα τωθεί σ τ ον ηθικ ό κώ δικα της οργ α νω μ ένης ερ γ ασ ία ς. Θα ήτ αν α νό -ητο , βέ βαια , να πο ύ με πω ς αν η Βρ ετ α νία διέ θετε μια επ α να σ τα τ ική πα

8 ΕWe b eThe M ne s Un ons / No thumbe l nd nd Du h mΚαί π τζ 923 σ

59 ΕHa vyH sto y / the En lish Ρ Ι n the N neteenth Centu yΛονδίνο 96 τό, σ 48 .ε. Γ α τη συλλο κή δ απραγ άτευση έσω τα αχών βλεδώ κεφ 2



84 Η Ρ ΖΟΣΠΑΣΤ Η ΠΑΡΑ ΟΣΗ

ράδοση θα έκανε και επανάσταση Μπορούμε ωστόσο να πούμε πεπεισόδια σαν τις εξεγέρσεις του Derbyshire και του ewp r θα μπορούσαν να ξεσπάνε συχνότερα και εξαιρετικά τεταμένες καταστάσειςόπως αυτή στη Γλασκώβη το 1919 δε θα διευθετούνταν τόσο εύκολα.

Αληθεύει βέβαια ότι στον ομαλό καθημερινό βίο του εργατικού κινματος η παρουσία ή η απουσία μιας επαναστατικής παράδοσης δεν έχειάμεση σημασία Από την άποψη της επίτευξης αυξήσεων και καλύτερωσυνθηκών η προθυμία των λατόμων του Trelaz να κηρύξουν στο πι κφι την κοινωνική δημοκρατία δεν ήταν τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο από μια ειδική αγωνιστική μορφή μαζικής κινητοποίησης

Ίσως μάλιστα να μην ήταν ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να ικανοποιηθούν τα άμεσα οικονομικά τους αιτήματα. Ή ίσως να ήταν απλάχρήσιμος μια που στην οργάνωση των ανίσχυρων και ανοργάνωτων εγατών απέναντι σε μια ισχυρή αντίσταση οι επιθετ κές και φανταχτερέτακτικές είναι πάντοτε πιο αποτελεσματικές (Γι αυτό και οι πολιτικοεπαναστάτες έπαιζαν πάντοτε έναν δυσανάλογα σημαντικό ρόλο στηνοργάνωση τέτοιων κινητοποιήσεων είτε στα βρετανικά «νεο συνδικαλ

στικά» κινήματα του 1889 και 1911 είτε στους εργάτες της βιομηχανίατης σαρδέλας στο D ua ene , είτε στην ελαφρά βρετανική μηχανουργίατης δεκαετίας του 1930 είτε ακόμα στα αμερικάνικα και τα καναδέζικασυνδικάτα την ίδια δεκαετία). Σε καιρούς ωστόσο ραγδαίων πολιτικώαλλαγών και μεγάλων εντάσεων η παρουσία ή η απουσία της μπορεί ναποτελέσει έναν σοβαρό ανεξάρτητο παράγοντα παράδειγμα η Γερμανία μετά το 1918

Η επαναστατική παράδοση ήταν λοιπόν από τη φύση της πολιτικενώ η σχισματική παράδοση ήταν πολύ πιο έμμεσα Το κατά πόσον αυτό το γεγονός συνέβαλε στον πολύ περισσότερο πολιτικό χαρακτήρα τουγαλλικού εργατικού κινήματος δεν είναι εύκολο να το πούμε Τα αδύναμα συνδικαλιστικά κινήματα έχουν γενικά την τάση να στηρίζονται σεπολιτικές καμπάνιες για να αποκτούν πρόσθετη ισχύ ενώ τα ισχυρά έχουν την τάση να μην ενδιαφέρονται για την πολιτική και τα γαλλικσυνδικάτα καθ όλη τη διάρκεια του δέκατου ένατου και του εικοστούαιώνα ήταν πολύ πιο ανίσχυρα από τα βρετανικά Το γεγονός αυτό ό-μως δεν εξηγεί πλήρως δύο φαινόμενα που προκαλούν εντύπωση: τηνπολύ μεγαλύτερη ταχύτητα με την οποία η γαλλική εργατική τάξη στράφηκε προς τους σοσιαλιστές και το πολύ συχνότερο πέρασμα από τηνπολιτική δράση στη συνδικαλιστική και αντιστρόφως

Έτσι στη Γαλλία το σοσιαλιστικό κίνημα άρχισε να καταλαμβάνει δ20 W. Galla herRevolt on he yde Λονδίνο936 κεφ. 0 ι ι τοκ ιτική έκθεση

ενός πό το ς «η έτες της πε ί ς, τίποτε πε ισσότε ο' είχ ε ξεχάσει ότι ή στ ν ε-π ν στάτες η έτες».



ΕΡ Τ ΚΕΣ Π ΔΟΣΕΙΣ

μαρχί ς π ρίπου ίκοσ χρόν α νωρίτ ρα από το βρ ταν κό Ο πρώτοταν κός δ μος που ίχ μ α πλ οψηφία ργατ κών Ρ ζοσπαστώνδών ταν το West Ha το 1898, νώ δη από το 1881 το Parti uvrier ίκ ρδίσ την πρώτη του πλ οψηφία στο C entry Το 1892, όταν οσ αλ στ ς σ μβουλο (που συχνά δ ν κλ γονταν καθόλου ως τ τοταν ακόμα ξα ρ τ κά σπάν ο στη Βρ τανία, στη Γαλλία ο πανασμαρξ στ ς από μόνο τους χωρίς να υπολογίσουμ τους Ποσ μπ λτου Αλ μαν στ ς κα δ άφορους άλλους που ίχαν σοσ αλ στ κ λα δ ο κο σαν πάνω από δώδ κα δ μους, κα ανάμ σά τους π ρσαν τη Μασσαλία, την Τουλόν κα το R ubaix. Αυτ η δ αφορά ίνακόμα π ο κδηλη στ ς κο νοβουλ υτ κ ς κλογ ς

ξάλλου ο πολ τ κ ς δραστηρ ότητ ς των βρ ταν κών συνδ κάπ ρξαν πάντοτ ξα ρ τ κά π ρ ορ σμ ν ς αν κ αυτό το γ γονσκοτίστηκ από το ότ κ ίνο που α ρναν μ ρος σ' αυτ ς, συχνά κα συνδ καλ στ ς. Χρηματοδοτο ν το ργατ κό Κόμμα, αλλά δ ν καθόλου σαφ ς (π ρα από κάπο ς μάλλον δ κ ς π ρ πτώσ ς)πόσον τα μ λη των συνδ κάτων Ψηφίζουν τους ργατ κο ςεπειδή τα

συνδ κάτα τους υποστηρίζουν το κόμμα ίνα ταυτόχρονα κα συνδλ σμ νο κα Ψηφοφόρο των ργατ κών π δ ίνα άνθρωπογατ κ ς τάξης Το σίγουρο ίνα πως καθαροί συνδ καλ στ ς υποψσπάν α ίχαν π τυχία Στο Λονδίνο τη δ κα τία του 1870 κα του ο υποψ φ ο που υποστ ρ ξ το Λονδρ ζ κο Συμβο λ ο των πμάτων π γαν αρκ τά χ ρότ ρα από κ ίνους που υποστηρίχθηκαν απολ τ κ ς οργανώσ ς σαν την θν κ Κοσμ κ τα ρ ία, νώ

τία του 1950 ο κλ γμ νος κομμουν στ ς πρό δρος των συνδ καλ στστ λ χών σ μ α μ γάλη αυτοκ νητοβ ομηχανία ίχ να απογοηταποτ λ σμα σ μ α π ρ φ ρ α γ μάτη από ανθρώπους ο οποίο σγοστάσ ό τους τον ψ φ ζαν κα το σημαντ κότ ρο τον ακολουθοΑυτός ο κάθ τος δ αχωρ σμός ίνα δ αίτ ρα σαφ ς στην π ρίπτωνός ανθρώπου σαν τον Arthur H er ο οποίος ταν κα πολ τ κός συνδ καλ στ ς συνδυασμός πολ σπάν ος (Ο Αneu n Bevan γράδ γμα, υπ ρξ μ α σημαντ κ πολ τ κ μορφ , ποτ όμως δ ν κάπο ο σημαντ κό ρόλο στο συνδ κάτο των ανθρακωρ χων) Η καρτου H er χωρίζ τα σ δ ο δ ακρ τά μ ρη: στην πρώτη π ρίοδο την οποία ταν κυρίως πολ τ κός ηγ της, χοντας μ α σχυρ τοπ κση στο Maerdy κα στην στ ρη κατά την οποία μ τά την αποποτου από τ ς ηγ τ κ ς θ σ ς του Κομμουν στ κο Κόμματος αφοσστη συνδ καλ στ κ δουλ ά Ο H er όμως, που γ ν ο κανό

21 Ε σ ο 1882 σ ς εκλο ές ουL ch l ar ο συνδ καλ σ ές υποψήφ οεκ ός από έναν που είχε εκλε εί ήδη έλος) δεν α πή αν καθόλου καλά ενώ εξελέ η ο H l ayl rκα Av l g,που ο σχέσε ς ους ή αν κυ ίως πολ κές ή δεολο κές.



ΕΡΓΑ ΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ

ριμένο στ χο ή άποιο αταστρωμένο πλάνο δράση αι στηριζ μνοι σε μια σειρά συμπτώσεων [... Θ αντιταχθώ στον προσδιορισμμια ημέρα αργία μέχρι του έχουμε περισσ τερα στοιχεία πρώτσχετι ά με το ατά π σον είναι εφαρμ σιμη τι πιθαν τητε επιτχία τη αι δεύτερον σχετι ά με τη μέθοδο που θα χρησιμοποιηθεί»

Και ταν το αλο αίρι του 1842 συνέβη άτι σαν αυθ ρμητη γενι ή περγία οι Χαρτιστέ αποδείχθη αν ανί ανοι να την ε μεταλλευτούν ήταν λιγ τερο αποτελεσματι ή απ τι αυθ ρμητε ταραχέ των δουλετών γη το 1830, οι οποίοι τελι ά πέτυχαν σε μεγάλο βαθμ τον περ

ρισμένο στ χο του να ανα ψουν τη διαδι ασία ε μηχανισμού τωνγρο τημάτων. Και αυτή η αναποτελεσματι τητα του Χαρτισμού οφείλεται ώ έναν βαθμ τουλάχιστον στη μη εξοι είωση των Εγγλέζωντην ίδια την ιδέα τη εξέγερση την οργάνωση που απαιτείται για τηεξέγερση αι τη μεταβίβαση τη εξουσία .

Αντίστροφα το ίνημα τη Γαλλι ή Αντίσταση ατά το Δεύτερο γ σμιο Π λεμο συνειδητάδεν ήταν μια απ πειρα ατάληψη τη εξουσία τουλάχιστον ε μέρου των ομμουνιστών οι οποίοι ω συνήθωποτελούσαν το σημαντι τερο αι πιο δραστήριο πυρήνα του. Η άποψπου λέει τι πράγματι ήταν αι η οποία προβλήθη ε για προπαγανδιστι ού λ γου μετά το 194 αι στη διάρ εια του υχρού Πολέμουναι Ψέμα αι έχει διαΨευστεί οριστι ά. Κι μω μέσα στι συνθήγαλλι ού ινήματο χρειαζ ταν ιδιαίτερη προσπάθεια για να μην πάρει Αντίσταση τη μορφή που θα φαιν ταν πιο λογι ή αν αι χι απαραίττα αι πιο σωστή) μια απ πειρα ατάληψη τη εξουσία αν οι ανστασια ομ δε αφ νονταν μ νε ου σω να α ολουθο σαν

έ του διαθέσει σε τοπι έ απ πειρε ατάληψη τη εξουσία .ήταν εξαιρετι ά απ θανο να άνει άτι τέτοιο αυθ ρμητα οποιοδήποτβρετανι ίνημα σο μαχητι αι ριζοσπαστι ι αν ήταν.

ο π σο σημαντι έ είναι στην πράξη τέτοιε διαφορέ παράδοσηείναι άτι που πρέπει να παραμείνει ζήτημα διερεύνηση σαφώ μωδεν είναι αθοριστι έ . Επηρεάζουν τοστυλ των δραστηριοτήτων εν

ινήματο αι χι τη φύση του ο στυλ μω μπορεί να μην είναι μεπιφανεια ζήτημα αι μπορεί να υπάρξουν στιγμέ που το στυλ εναι ο άνθρωπο ή μάλλον το ίνημα Προφανώ αυτ θα συμβεί σπάε εί που για παράδειγμα τα ινήματα συμμορφώνονται σε αυστηρ

αθορισμένα πρ τυπα οργάνωση ιδεολογία αι συμπεριφορά

24 W στο The Charter, 21 ουλίου 1839

25 Το βιβλίο τουA Sta in and the Fren h Commun st Party94 - 947,

ΝέαΥό η α ονδίνο 1962 σ. 142 155 εξετάζε ε τενώς το ζήτημα. 26 Σ ί ι , σ 150 151



88 Η ΙΖΟΣΠΑΣΤ ΚΗ ΠΑ ΑΔΟΣΗ

συμβαίνει σ α κομμουνισ ικ κόμμα α Αλλ όποιος έχει γνώση κομμουνισ ικών κινημ ων, γνωρίζει πως η ακραία διεθνής ομοιομορφπου ους επιβλήθηκε σ α μέσα ης δεκαε ίας ου 1920 (η < μπολσεβποίηση») δεν απέ ρεψε ην ύπαρ η πολύ έν ονων διαφορών σ ην εθνια μόσφαιρα και σ ο σ υλ ων κομμουνισ ών, όπως ακριβώς η ομοιομφία ου καθολικού κλήρου δεν κ νει ην Ιρλανδική κκλησία παρόμομε ην Ι αλική ή ην Ολλανδική. αν οι συνειδη ές δυν μεις διαμόρσης ου κινήμα ος είναι λιγό ερο ισχυρές, α σ υλισ ικ απο ελέσμ

ης παρ δοσης μπορεί να είναι ακόμα πιο εμφανήΈνα διδακ ικό παρ δειγμα είναι ο «ειρηνισ ικό κίνημα», ο οποίο υ

πήρ ε π ν ο ε αφύσικα ισχυρό σ η Βρε ανία και σχε ικ αδύναμο σΓαλλία (Δεν πρέπει να ο συγχέουμε με ο αν ιμιλι αρισ ικό κίνημα, μερικές φορές κινεί αι παρ λληλα). Από ον καιρό ων Ιακωβίνων ρίζσε μέσα σ η γαλλική κρα Αρισ ερ ένας επιθε ικός και μερικές φορμαχη ικός πα ριω ισμός, και μ λισ α κυρι ρχησε, με ε αίρεση ορισνες περιόδους (για παρ δειγμα από ο 1880 περίπου μέχρι ο 1934) κα

ις οποίες λλα χέρια απέσπασαν ην ρίχρωμη σημαία Θα μπορ

σε ίσως να πει κανείς, ό ι οι περίοδοι ης μέγισ ης ενό η ας και δύνμης ου γαλλικού εργα ικού κινήμα ος ή αν εκείνες που μπορούσε σ ιγμα ίσει ην ρχουσα η όχι απλ ως εκμε αλλευ ική αλλ καπροδο ική όπως έγινε σ ην Παρισινή Κομμούνα, σ η δι ρκεια ου κού Με ώπου και κυρίως σ ην Αν ίσ αση. πό μία έννοια αυ ό δεν ναι παρ μια ακόμα έκφραση ης εγγενούς, σε μια επανασ α ική παρδοση, προσδοκίας για κα ληψη ης ε ουσία οι Ιακωβίνοι και οι δι

δοχοί ους έβλεπαν π ν ο ε ους εαυ ούς ους σαν μια δυνη ική ή ενγή κρα ική ή κυβερνη ική δύναμη) Από ην λλη, ο βρε ανικό ικό κίνημα χαρακ ηριζό αν π ν ο ε από μια ηθική απέχθεια για ην

πιθε ικό η α και ον πόλεμο αυ καθαυ , κι αυ ό είναι ένα από πιο σημαν ικ σ οιχεία ης φιλελεύθερης ριζοσπασ ικής και συχν εκ ης σχισμα ικής παρ δοσης. Δεν είναι υχαίο που ο 1914 οIL ή

αν ο μοναδικό μη επανασ α ικό σοσιαλισ ικό κόμμα σε εμπόλεμη χρα και μ λισ α ο μοναδικό σοσιαλισ ικό κόμμα σε οποιαδήπο ε χρα που αρνήθηκε συλλογικ να υποσ ηρί ει ον πόλεμο αλλ η Β

ανία ή αν ό ε η μόνη εμπόλεμη χώρα σ ην οποία δύο υπουργοί κοι δύο Φιλελεύθεροι παραι ήθηκαν από ην κυβέρνηση για ον ίδιο λ

2 Το αποδεικνύει το πιο προφανές αντίθετο παράδειγμα η υπόθεση Ντρέυφους. Οιεπιπτώσεις της μέσα στο εργατικό κ νημαδεν ήταν ενωτικές αλλά διχαστικές γιατ απέναντι στη «στράτευση των σοσιαλιστών πολιτικών στην υπεράσπ ση της απειλούμενης Δη

μοκρατίας και στη ra r ch m tμεταξύ των περισσότερων σοσιαλιστικών ομάδων έ χουμε την εν σχυση του αντιπολιτικού συνδικαλισμού (G D.H H story o/ So l stThough τόμ 3 Λονδ νο 956 σ 343)



Ε Τ ΚΕΣ Π ΔΟΣΕΙΣ 89

γο Η αντίσταση στην επ θετ κότητα τον πόλεμο υπ ρξε κατ' επανληψη η αποτελεσματ κότερη μέθοδος ενοποίησης κ νητοποίησης τβρεταν κ ς Αρ στεράς στα τέλη της δεκαετίας του 1870, στον Πόλετων Μπόερς στη δεκαετία του 1930 κα ξανά στα τέλη της δεκαετίατου 1950.

Η αντίθεση ανάμεσα στα ε ρην στ κά κ ν ματα της Γαλλίας καΒρετανίας μετά το 1945 είνα δ αίτερα δ αφωτ στ κ γ ατί δεν είνκολο να βρούμε άλλους παράγοντες που να την εξηγούν πέρα από τηνπαράδοση. Η Γαλλία δεν είχε αυθόρμητο μαζ κό κίνημα ε ρ νης αμόνο μ α φάση όπου το Κομμουν στ κό Κόμμα έβαλε τ ς δυνάμε ς

πίσω από ένα αντ πυρην κό κάλεσμα κα μάζεΨε έτσ πολλές υπογφές. Ο Βρετανοί δεν έχουν καμ ά σημαντ κ πολ τ κ οργάνωση πθέλε να μπορεί να κ νητοπο σε τον κόσμο ενάντ α στον πυρηπόλεμο. (Η στεν σχέση ανάμεσα στο Παγκόσμ ο Κίνημα ρ νης»στους κομμουν στές π θαν ς να ανέβαλε την ανάδυση ενός μαζ κού ν ματος ε ρ νης στη Βρετανία μέχρ το τέλος της χε ρότερης φάσης υστερίας του υχρού Πολέμου). Από την άλλη, μ α μη κομματ κ ομά

ανθρ πων κατάφερε να δημ ουργ σε τη ρ ζοσπαστ κ ε ρην στ κΚα- μπάνια για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό D που όχ μόνο έγ νε το μαζκότερο αντ πυρην κό κίνημα στον κόσμο ίσως με εξαίρεση το απωνκα μοντέλο γ α (λ γότερο πετυχημένους) ξένους μ μητές, αλλά καμείζονα δύναμη στη βρεταν κ πολ τ κ , υπό την ευρεία έννο α Κγ ατί πάνω στο ζ τημα της «ε ρ νης» συσπε ρ θηκε μέσα στο εργατκίνημα η αρ στερ πτέρυγα γ α να ανατρέψε τη μακρόχρονη κυρ αρ

τη δεξ ά ηγεσία



ΚΕΦΑΛΑ ΠΕΜΠ

Γ Γ ι Ξ

870 4

Αυ ό κείμεν όθηκε αρχικά ως ιάλεξη, μια Ford Lecture σ Πανεπισ ήμι Οξφόρ ης 98 και ημ σιεύ ηκε για πρώ η φ ρά 984 Ερευνά ις σχε ικάπρόσφα ες ισ ρικές ρίζες υ λεγόμεν υ «παρα σιακ ύ» ρόπ υ ζωής ης βρε α-νικής εργα ικής άξης υ πρώ υ μισ ύ υ εικ σ ύ αιώνα

Ι

Αν ονομ ζ αυτό το κε άλα ο «Η δΎμ υργία ς εργατ κής τάξΎς»είνα γ ατί θέλ να π ότ Ύ δ αμόρ σΎ αυτής ή όπο ας άλλΎς κοκής τάξΎς είνα μ α δ αδ κασία που γίνετα άπαξ κα δ ά παντόςτο χτίσ μο ενός σπ τ ού Ο τάξε ς ποτέ δεν είνα δΎμ υργΎμένες με

έννο α ότ είνα τελε μένες ή ότ έχουν αποκτήσε το ορ στ κσχήμα. Βρίσκοντα υπό συνεχή δ αμόρ σΎ Ωστόσο ε όσον Ύ ερτάξΎ ήταν μ α στορ κά νέα τάξΎ που δεν ήταν αναγν ρ σμένΎ σμ κή συλλογ κότ α από ν ίδ α ή από άλλους πρ ν από μ α συγκεκμένΎ περίοδ μπορούμε να αν χνεύσουμε ανάδυσή ς ς κο ν νκή ομάδα σ Ύ δ άρκε α μ ας ρ σμένΎς περ όδου. Αυτό ακρ β ς ρ ε να κάνε ο Ρ Th mps n σε ένα β βλίο που έγ νε αμέσ ς κ

καί ς κλασ κό. Από Ύν άλλΎ Ύ εργατ κή τάξΎ τ ν δεκαετ ν τκα του 1830 μπορεί από τότε να πάρε αυτό το όνομα ήταν πολύ δορετ κή από λεγόμενΎ «παραδοσ ακή» εργατ κή τάξΎ γ α ν οπ

δ ά ορο πολ τ σμ κοί παρα Ύρ ές μερ κές ορές προλεταρ ακήςγ γής όπ ς ο Richard H ggart άρχ σαν σ Ύ δεκαετία του 1950 να γ

ουν γλυκόπ κρες ελεγείες. α περί Ύμα fustia σακάκ α τ ν Χαρστ ν πόρρ απείχαν από τον Άντυ Καπ ο θέμα μου λο πόν εδ είνα Ύ ανάδυσΎ Ύς εργατ κής τάξΎς του Άντυ Καπ: του βρεταν κούλεταρ άτου που έγ νε αναγν ρίσ μο όχ μόνο από ν τραγ άσκα τουπ κάτ κα γ αυτήν αλλά από το υλ κό περ βάλλον μέσα στο οπ

1. .Ρ.Th m The Making / he Eng sh Work ng CassΛονδ νο 9632 Ήρωας μικρών κόμ κς δ μοσε μένων σε καθ μερινές εφ μερ δες. Ο π κός βρε α

νός εργαζόμενος πο φορ ε να ε γ λο κασκ το και συ ν ζ ει στις πα π και στα γήπεδα[Σ. .Μ.].



Η ΔHM OTΓlA ΤΗΣ ΕΡΓ Τ ΚΗΣ Τ ΞΗΣ

ησε από το στυλ της ωής του κα της δ ασκέδασής του, από μ ασμένη ταξ κή συνε δηση που εκφρα όταν όλο κα περ σσότερο σετάση να οργανω ε σε συνδ κάτα κα να ταυτ στε με ένα ταξ κό κτους ργατ κούς να η εργατ κή τάξη των τελ κών του κυπέλλουfish and ch p των α ουσών χορού κα των ργατ κών με κεφΑπό τη δεκαετ α του 1 50 κα μετά αυτή η τάξη συρρ κνώ ηκε καλαξε, αν κα ο εωρητ κο τής «αταξ κότητας» κα της «αστ κοσης» του 1 50 έκαναν λά ος όταν προέβλεπαν τη δ άλυσή της. Υπάρχαρκετή ακόμα. Παρ όλα αυτά, ο μεταμορφώσε ς που υπέστη από 1 50 κα μετά ήταν βα ές. Το έμα μου όμως εδώ δεν ε να αυτ

πρόσφατες εξελ ξε η φύση τους κα ο επ πτώσε ς τους αποτελούντ κε μενο μ ας άλλης συ ήτησης, στην οπο α μετέχω μα με αν ρτου εργατ κού κ νήματος

Ο τ τλος του κε μένου μου αυτού αποτελε έναν φόρο τ μής αλλάμ α κρ τ κή στο σημαντ κό β βλ ο του .Ρ. Th ps n. Από μ α άπTh ps nε χε δ κ ο να χρονολογήσετην εμφάν ση της εργατ κής τάξηςστη βρεταν κή κο νων α στ ς αρχές του δέκατου ένατου α ώνα μ

την εποχή του Χαρτ σμού η ε κόνα της βρεταν κής κο νων ας όπωφρα ότανστην «ταξ κή γλώσσα» του Asa Br ggs ήταν ήδη δ αμορφωνη κα ήταν δ αμορφωμένη ως ένα τρ αδ κό σχήμα γα οκτημόνωνκής τάξης κα εργατ κής τάξης. Κα η ε κόνα αυτή σημα νε ήδη τηνο ολογ κή ενσωμάτωση στην εργατ κή τάξη κά ε ε δους κο νωστρωμάτων που υπήρχαν ακόμα αλλά ε χαν γ νε κο νων κά αόρατμεγάλο σώμα των αν ρώπων που έπα ξαν τόσο μεγάλο κα συχνά τό

συνε δητό ρόλο στην κο νων κή σκηνή άλλων χωρών κάτω από ονσ ες όπως αγροτ ά, μ κροαστο κα μ κροβ οτέχνες, φα νετα νασ ά ε στη Βρεταν α Την εποχή του Χαρτ σμού, όρο όπως «a[τεχν της «j ey an» [κάλφας] κα σχεδόν κά ε όρος που συνδέμε τον παλα ό κόσμο των ανεξάρτητων μ κροπαραγωγών κα των οργνώσεών τους, δηλώνουν περ που τον ε δ κευμένο μ σ ωτό κα όχ νεξάρτητο παραγωγό ενώ, από την άλλη, ο όρος « an fact rer» [β ομχανος], που προηγουμένως αναφερόταν αόρ στα στην εργατ κή δύναμκαταλήγε να μονοπωλε τα από τον εργοδότη της β ομηχαν ας. Ηλωση στην ορολογ α φανερώνε μ α ο κονομ κή αλλαγή Αν ο«trade» κα «trades an» χρησ μοπο ούμενες από τους εργάτες, έφτσαν να σημα νουν κυρ ως τη β ομηχαν κή ε δ κευση ο δ ο όρσα ες κα ανώτερες τάξε ς έφτασαν να δηλώνουν το λ αν κό εμπόρ

3. Martin Jacqu s - F ancis Mu rn (επψ.) The F r ard Mar h of Labour Ha ted?Λονδί-νο 982.

4. Κα στα ελλην κά συμβα ίνει η ίδια ακριβώς νοηματ κή μετατ όπιση του βιο μηχάΥου [Σ.τ.Μ.].



Η IΖ ΣΠΑΣΤ ΚΗ ΠΑ ΑΔ ΣΗ

κλασικός Ha dwerker, ar sa ή ar gia , π υ έφτιαχν και π υταυτόχρ να, ίχ στ μ ταξύ ξαφανιστ

Αλλά αν η π ρί δ ς π υ ξ τάζ ι Th mps ίναι από αυτήκάπ ι ς άλλ ς από ις κρίσιμη για την ανάδυση, τη «δημι υργία», αγγλικής ργατικής τάξης Th mps μ υ φαίν ται ότι κάν ι λάθταν υπ θέτ ι γιατί απλά υπ θέτ ι ότι ι ργατικές τάξ ις της π ρδ υ πριν ή και κατά τη διάρκ ια τ υ Χαρτισμ ύ ήταν η ργατική τάόπως θα αναπτυσσόταν αργότ ρα Παρά την ντυπωσιακή και ντ λ

ξαιρ τική, για τα δι θνή μέτρα συνέχ ια τ υ συνδικαλιστικ ύ κινήτ ς μ τ πρ βι μηχανικό βι τ χνικό παρ λθόν, ι π ρισσότ ρ ς μ

π υ έγιναν μ τά τ ν Th mps έδ ιξαν πόσ πικίνδυν ίναι να μφέρ ι καν ίς τ πρ λ ταριάτ τα ργατικά κινήματα και τις ιδ λτ υ αιώνα μας πίσω στις πρ ναπ λ όντ ι ς δ κα τί ς Πράγματισυνέχ ια ανάμ σα στα ργατικά κινήματα πριν και μ τά τ Χαρτισμτ γ ν ακό χάσμα ανάμ σα στ σ σιαλισμό τ υ we και στη σ σιστική αναγέννηση της δ κα τίας τ υ 1880 ίναι τόσ μφανές π υ στ ρικ ί ακόμα πρ σπαθ ύν να τ ξηγήσ υν. Μ ρικές από τις ργα

σ ις μας μπ ρ ί να ίναι π λύ παλιές και να έχ υν μ ρικές φ ρές π ια στ ιχ ία φ λκλόρ αλλά η αλήθ ια ίναι ότι η συν χής ιστ ρίαβρ τανικών ργατικών κινημάτων και μαζί και η ιστ ρική τ υς μνήξ κινά π λύ μ τά τ υς Χαρτιστές Αν η ζωντανή παράδ ση τ υ κινήτ ς πά ι π λύ πι πίσω, αυτό φ ίλ ται στ ότι ι ιστ ρικ ί τ υ κινήτ ς ξέθαΨαν τ απόμακρ παρ λθόν και τ δι χέτ υσαν στ κίνημαπ υ και έγιν κ μμάτι τ υ διαν ητικ ύ ξ πλισμ ύ των αγωνιστών

Ο υ νισμός Χαρτισμός και τα λ ιπά ι ργατικές τάξ ις αυτήςπρώιμης π ριόδ υ ίναι φυσικά ι πρόγ ν ι της μ ταγ νέστ ρης ργκής τάξης και των κινημάτων της, αλλά από π λλές κρίσιμ ς από ις απ τ λ ύν διαφ ρ τικά φαινόμ να Μ την ένν ια αυτή, η ργατική «δημι υργήθηκ » π λύ μ τά απ τ σημ ί π υ σταματά τ βιβλίTh mps .

Ι

Δ ν ίναι βέβαια παράξ ν π υ η ργατική τάξη της ισχυρής και υρβάσης ικ ν μίας της ύστ ρης βικτωριανής π χής ήταν π λύ διαφ ρκή από τις ργαζόμ ν ς τάξ ις της π ριόδ υ πριν από την κατασκτ υ σιδηρ δρ μικ ύ δικτύ υ. Δ ν ίναι ανάγκη να χρ ν τριβ ύμ γτ απ δ ίξ υμ αυτό. Τ 1851 υπήρχαν π ρισσότ ρ ι παπ υτσήδ ςρά ανθρακωρύχ ι, δυόμισι φ ρές π ρισσότ ρ ι ράφτ ς από σιδηρ δρκ ύς και π ρισσότ ρ ι ργάτ ς μ ταξ υργίας απ ότι μπ ρικ ί



Η ΔΗΜΙΟ Γ1Α ΤΗΣ Ρ ΑΤ ΚΗΣ ΤΑΞΗΣ 9 3

ληλο Το «εργαστήρ το κόσμο » δεν ε χε γ νε ακόμα α τό C ap a ονόμασε «το β ομηχαν κό κράτος» όσον αφορά την κλ μτην τεχνολογ α κα τη β ομηχαν κή οργάνωση. Αν το Lancas e ετη β ομηχαν κή το μορφή το B ng a , το S e eld, το ynesκαη Νότ α Ο αλ α την έψαχναν ακόμα. Το ζήτημα όμως ε να με πο οπο η ανάπτ ξη της νέας κα δ ε ρ μένης β ομηχαν κής ο κονομ αρέαζε την εργατ κή τάξη Α τό σ νέβα νε με πολλούς τρόπο ς

Κατ αρχάς, η εργατ κή τάξη α ξήθηκε πολύ τόσο σε απόλ το μέγθος όσο κα σε σ γκέντρωση Αν κα το σ νολ κό ποσοστό των απαλούμενων στη β οτεχν α στα ορ χε α κα τη β ομηχαν α δεν α

πολύ μεταξύ 1851 κα 1911, κα σχεδόν καθόλο μέχρ τη δεκαετ α1890 ενώ στ ς μεταφορές α ξήθηκε αποτελούσε τώρα μ α πολύ μελύτερη κα π ο σ γκεντρωμένη μάζα Το 1911 πήρχαν στη Βρετανπόλε ς άνω των 100 000 κατο κων ενώ το 1851 μόνο 10, κα σ ζούσε το 44% το σ νολ κού πληθ σμού ενώ το 1851 το 25% Ανάστο 1871 κα το 1911 το Me seys de μεγάλωσε σχεδόν κατά τα τρταρτα κα το Tynes de τρ πλασ ασε σχεδόν τον πληθ σμό το . Το μ

μέγεθος των εγκαταστάσεων στ ς οπο ες δούλε αν ο εργαζόμενο εσης μεγάλωσε παρότ στο ς β ομηχαν κούς κλάδο ς πο ε χαν ήδηθ ερώσε έναν τύπο η γεν κή τάξη μεγέθο ς δεν άλλαξε Ανεξάρτητπό το αν ο 400 περ πο ανθρακωρύχο πο αποτελούσαν τη μέση ερτ κή δύναμη ενός ορ χε ο το Y s e κα το Gla gan Mτο 1912 ήταν πολύ περ σσότερο απ ό τ πρ ν ορ χε α α τού τοθο ς ε χαν γ νε από κα ρό σ νηθ σμένα κα ο 220 εργάτες παρ

το μέσο κλωστηρ ο βαμβακ ού το 1906, αν κα ε χαν α ξηθεένα τέταρτο σε σχέση με το 1871 δε μεταμόρφωσαν πολύ το χαρακτήρατέτο ων εργοστασ ων

Από την άλλη δεν μπορούμε παρά να εντ πωσ αστούμε από την εφάν ση μεγάλων β ομηχαν κών σ γκεντρώσεων εκε πο πρ ν δεν τ ποτε. Δεν πάρχε τ ποτα πρ ν το 1850 πο να σ γκρ νετα με τσοβ κτωρ ανό Tynes de όπο στη δεκαετ α το 1860 βρ σκο μεδώδεκα να πηγε α πο το καθένα απασχολε το λάχ στον 1 500 εργά

ο A st ngs ε χαν ήδη 6 με 7 χ λ άδες εργάτες στα να πηγε α EΑλλά το 1914 θα έφταναν το ς 20 000, δηλαδή τρε ς φορές περ σσό

. Ι.Η. Clap amThe E onom H s ory of Modern Br a nτόμ 2 2 έ δοσ Καίμπριτζ1930, σ. 24.

P yllis D an - Alan ColBr sh E onom Grow h88 959Καίμπρ τζ 9 7 σ.142- 43.

7. Η . . nsThe Br sh Coal TradeΛονδίνο 9 :πολογισμένο από στοιχεία των σ. 1 7 'Earn ngs and Hours Enqu ry: Τ Trades 80/1 το 909 σ. 27 Ι.Η. Clap am

The E onom H s ory. . ό π σ. 1 1 1 7.



9 4 Η ΡΙΖΟΣΠΑΣ Ι Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ρ . ίδ κα η G ea Wes e Ra way στ Sw ndon τρ πλερ ατ κή δύναμη π υ είχε τ 1875 α να φτάσε στ υ 14 000 τΥπάρχε μ α π τ κή κα όχ απλά π σ τ κή δ αφ ρά ανάμ

arrow n F ess τ υ 1871 1872, όταν τ με αλύτερ ναυπη είμηχαν υρ εί τη πόλη απασχ λ ύσαν από 600 άνδρε τ καθένα, στ arrow τ υ Πρ τ υ α κ σμί υ λέμ υ όταν τ V cke s απλ ύσε 27.000 μηχαν κ ύ κα 6.000 ναυπη ύ .

Δεύτερ ν άλλαξε ρ ζ κά η επα ελματ κή σύνθεση τ ν ερ ατ κξε ν, όπ μαρτυρεί η άν δ τ ν σ δηρ δρ μ κ ν από 100.000 τ σε 400 000 τ 1911 κα τ ν ανθρακ ρύχ ν από μ σό εκατ μμύρ

1 2 μέσα στην ίδ α περί δ , εν συν λ κό ανδρ κό πληθυσμόΑ λία, την Ουαλία κα τη Σκ τία αυξήθηκε μόν κατά 60% άλλαξε κα η σύνθεση κατά φύλ κα ηλ κία καθ η απασχόλησηπα δ ν σχ λ κή ηλ κία από τ 0% επί τ υ συνόλ υ τ ν πα1851 έπεσε στ 14% τ 1914εν είχαμε κα μ α μ κρή, αλλά κα ν φνή είσ δ τ ν υνα κ ν κα σε άλλε β μηχανίε πέραν τη υφα

ία . Ο αλλα έ στ χε ρ νακτ κέ δεξ ότητε τ ν ερ ατ ν είνα

τερ εμφανεί κα απ τελ ύν ακόμα αντ κείμεν με άλη συζήτησηνα στόσ αδ αμφ σβήτητ ότ τ 875 τα με αλύτερα εθν κά συτα ήταν μακράν ν μέν Μηχαν κ ί κα ρ άτε έκτ νελ υθ ύμεν , κατά σε ρά, από τ υ Λεβητ π ύ , τ υ ν μένλ υρ ύ κα π πλ π ύ , τ υ ν μέν υ Ράφτε κα τ υ Βνηματ υρ ύ Μετά τ 1895 στηνκυρ αρχ ύσαν ν στόν ταμε άλα τά ματα τ ν ανθρακ ρύχ ν π υ ήταν πλέ ν ρ αν μέν

εθν κό επίπεδ κα τη βαμβακ β μηχανία , κα τ 1914 η Συμμαχία Άνθρακα, Μεταφ ρ ν κα Σ δηρ δρόμ ν π πλέ ν, ακα πανίσχυρε μάδε τη ερ ατ κή αρ στ κρατία στηρίζ νκα περ σσότερ όχ σε αναντ κατάστατε χε ρ νακτ κέ δεξ ότητλά σε ένα μ ν π λ τ υ επα έλματ , εξασφαλ σμέν χάρη στηντ ν ρ αν σε ν τ υ , π υ απέκλε ε άλλ υ π υ εύκ λα θα μπ ρ ύνα κάν υν τη δ υλε ά τ υ Γ αυτό κα τ βασ κό ερ ατ κό ζήτηδ άρκε α τ υ Πρ τ υ Πα κ σμί υ Π λέμ υ θα ήταν η «d l on»σληψη ανε δίκευτ ν ερ ατ ν]

Τρίτ ν , η αυ ξα νό μεν η συ κέ ντρ σ η κα σ υ κεν τρ π ίηση τη ε θν κήκ ν μ ία κ α τ ν τ μ έ ν τ η , κ α αυ ξα νό μεν ρό λ τ υ κ ρά τ υ

σ' αυτ ύ , μ ετέβαλε τ σ υ νθήκ ε τ ν β μηχ α ν κ ν συ κρ ύ σε ν Α θυ μηθ ύμε μ όν ότι , ια π ρα κτ ικ ύ λό υ η βι μηχα νικ ή σύ κρ υ ση

8 Jo n Ma s allThe ndust ial Revolution in Fu nessBa ow 19 8 3 James Hin onThe Fi st Shop Stewa ds Moveme tΛονδίνο 19 3 8 M.C. Reed (

επιμ. ) Railways in the

Victo ian Economy Studies in Finance and Economic G owthNewton Abbot 19 9 1 .9 E D Hunt,B itish Labou Histo y 1981.



Η ΔΗΜΙΟΥΡΠΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤιΚΗΣ ΑΞΗΣ 95

ως εθνική απεργία ή λοκ άουτ δεν υφίσταται πριν τη δεκαετία του 1890.Ο Cronin μάλιστα έχει δείξει ότι και η ίδια η απεργία δεν αναγνωρίζεται ως τέτοια παρά μετά το 1870 Η εθνική συλλογική διαπραγμάτευσηδεν υπάρχει πριν το 1890, εκτός από κάποιους τομείς της βαμβακουρ-γίας στους οποίους το «έθνος» συνέπιπτε με περιοχές του Lancash e.Το 1910 όπως δείχνουν οι Clegg Fox και Tho pson, υπήρχαν τέτοισυμφωνίες στη μηχανουργία στα ναυπηγεία στην τυπογραφία στο μέταλλο και το χάλυβα και στην υποδηματοποιία καθώς και ανάλογοι μηχανισμοί αλλού. Επιπλέον, το άμεσο ενδιαφέρον της κυβέρνησης για τιςβιομηχανικές σχέσεις φαίνεται όχι μόνο από την ίδρυση του Τμήματος

Εργασίας του Υπουργείου Εμπορίου (1893) και το αυξανόμενο εύροςτων δραστηριοτήτων του αλλά και από την άμεση παρέμβαση επιφανώνπολιτικών στις εργατικές διενέξεις με πρώτο σημαντικό παράδειγμα τηνεπέμβαση του Rosebe y στο λοκ άουτ των ανθρακωρυχείων το 1893.2

Τέταρτον και εδώ αφήνουμε την οικονομία και ερχόμαστε στην πολιτική έχουμε τη διεύρυνση των πολιτικών δικαιωμάτων και της μαζικήςπολιτικής Το τι σκέφτονταν και ήθελαν οι προλετάριοι Ψηφοφόροι θα α-

ποτελούσε στο εξής μεγάλη έγνοια των πολιτικών και, αντιστρόφως τοτι θα έκανε η κεντρική κυβέρνηση θα απασχολούσε πολύ πιο άμεσατους εργάτες αν και τους πήρε κάποιο χρόνο μέχρι να το συνειδητοποι-ήσουν. Όταν οι πολιτικοί παραθέτω τον εουδαρδιανό Τσώρτσιλ σκέ-φτονταν πως το βασικό πρόβλημα ήταν να μην αφήσουν την κομματικήπολιτική να εξελιχθεί σε ταξική πολιτική, ήταν και για τους εργάτες πιοεύκολο να εντυπωσιαστούν από τις δυνατότητες μιας εθνικής ταξικής

πολιτικής. Το να ανήκεις στους «Εργατικούς», δηλαδή στη χειρωνακτικήεργασία απέκτησε μια τέτοια πολιτική διάσταση που δεν είχε από τηνεποχή του Χαρτισμού

Οι εξελίξεις αυτές είναι σημαντικές γιατί δίχως αυτές είναι δύσκολονα καταλάβουμε το πως το άθροισμα των μικρόκοσμων που συγκροτού-σαν το βρετανικό κόσμο της εργασίας, και οι οποίοι συχνά ήταν αυστηρά αυτάρκεις μπόρεσε να μεταμορφωθεί σε ένα ενιαίο εθνικό φαινόμε-νο Ας πάρουμε ένα ύστερο και μάλλον ακραίο παράδειγμα αυτό τουW P R chardson (1873 1930). Γεννήθηκε και έζησε όλη του τη ζωή Usworth της Κομητείας του Durha , δούλεΨε τριάντα χρόνια στο αν

0 . James Ε. Cronin, «5trikes 1 870- 914 στο C .J. Wrigley(επ μ.), Α History of BritishIndustrial Relations 1875-1914 Brighton 1982,κεφ. 4.

1 1 Η Α. Clegg - Alan Fox A.F . Thompson,Α History of British Trade Unions since1889,

Οξφόρδη 1964 σ. 47 .

2 Chris Wrigley «The Government and Industrial Relations ,και Roger Davidson,«Government Adm nistration»σ ο C.J. Wr gley (επ μ.) Α History of British IndustrialRelations,ό.π.,κεφ 7και 8 αντίσ ο χα.



9 6 Η ΖΟΣΠΑΣΤ ΚΗ ΠΑ ΑΔΟΣΗ

θρακωρυχείο του Usw rth πα τρεύτηκε τη κόρη ε ός τόπιου α θκωρύχου γι ε Πρόεδρος του ε οριακού συμβου ίου του Usw rth θυ ε τη χορωδία του Παρεκκ ησίου τω Πρωτο μεθοδιστώ του α θκωρυχείου του Usw rth και είχε μια στή η για τα που ερικά στη τοπκή εφημερίδα. Θα μπορούσαμε α πούμε ότι α φ ρ ειπεί το Manster εξαφα ιζότα από α σεισμό δε θα είχε πρακτική σημασία γι' ατό . Κι όμως αυτός ο ά θρωπος που ήτα ριζωμ ος στο χωριό τοπως μια γα ατού του Here rdshire βοήθησε στη ίδρυση της τοπιοργά ωσης του L συμμετείχε στη συ τακτική επιτροπή τηςDai y He a ,αγω ίστηκε για τη εθ ικοποίηση ό ω τω ορυχείω και με ε α

εθ ικός ταμίας της Ομοσπο δίας τω Α θρακωρύχω . Αυτή η εξ ιξηήτα τόσο φυσική όσο φαί εται εκ τω υστ ρω Αφ ε ός για τουθρακωρύχους της γε ιάς του Richards n είχε γί ει ευκο ότερο κι απο ς απόψεις και απαραίτητο α β που το Usw rth σα α μάτι όχι μό ο της α θρακοφόρας ζώ ης του Durham α ά και της βιομχα ίας ά θρακα ό ης της χώρα αφ ετ ρου το α εί αι α θρακωρσήμαι ε πως α ήκου σε μια εθ ική εργατική τάξη της οποίας οι ειδικ

πο ιτικ ς και κοι ω ικ ς προσδοκίες εκφράζο τα από α α εξάρτεργατικό κόμμα με τις δικ ς του εφημερίδες και τα δικά του ειδικά προ-γράμματα Έ ας πα αιότερος όπως ο Henry Rust 18 1 1902) ποτδε παραδ χτηκε το ότι οι α θρακωρύχοι του West Br mw ch και τDarlast n είχα κάτι α κερδίσου α ε ώ ο τα με τους υπό οιπουςθρακωρύχους του Midland για α μη πούμε με τη θ ική ΟμοσποΑ θρακωρύχω .

Δεδομ ω ό ω αυτώ ήτα α αμε όμε ο ότι και η ίδια η εργτάξη θα ά αζε Πώς όμως και πότε ; Ας πάρουμε τη απ ή και φαμε ικά ά ευ σημασίας περίπτωση του Ά τυ Καπ Πότε αυτό το συγκκριμ ο καπ ο η τραγιάσκα γι ε χαρακτηριστικό σύμβο ο του βτα ού προ ετάριου Σίγουρα δε ήτα στο Λο δί ο της δεκαετίας τ1870 αφού ο Jules Vall s ο κομμου άρος πρόσφυγας διαμαρτυρότακριβώς για ειψη συ είδησης της τοπικής εργατικής τάξης επειδήα τίθεση με τους παριζιά ους τεχ ίτες δε φόραγα εκτός της δου ει«la bl use et la casquette» Οι εικο ογραφήσεις και οι φωτογραφίεςδεκαετιώ του 1870 και 1880 δείχ ου μια ποικι ία καπ ω και εξά

ου όπως δείχ ει το deerstalker κυ ηγετικό κασκ το] του Keir Hardακόμα κι οι τραγιάσκες δε είχα τυποποιηθε Το 1914 όμως σε οπο

13. Οι π ηροφορίες σχετ κ με τους Ri ha onκαι Ru t έ χουν ηφθεί από ο Joyc ΜB l amy - John Sa ill (επψ ) D c o ary ΟΙLabour B ography τόμοι Λονδίνο 4 τόμ

32 32 .14. Paul Ma tin zThe Fre ch Commu ard R gees Br a87 88 ,αδημοσίευτηδιδακτορ κήδ ατριβή Un ty of Su x 81 σ 341 .



Η ΔΗ Ο ΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ Α ΗΣ 97

δήποτε εικόν που δε χνει μάζ βρετ νών εργ τών οπουδήποτε, εντός εκτός εργ σ ς, βλέπουμε τη γνωστή θάλ σσ πό πλ κουτσωτές τργιάσκες Η λεπτομερής χρονολόγηση υτής της λλ γής περιμένει κμ μι έρευν στο πλούσιο εικονογρ φικό υλικό ν ι όμως προφότι μέσ σε δύο περ που δεκ ετ ες οι βρετ νο άνδρες εργάτες ε χ νοθετήσει έν σήμ κ τ τεθέν που τους στ μπάριζε μέσως ως μέλμι ς τάξης. πιπλέον, ε χ ν συνε δηση υτού του γεγονότος Θέση άρθρου μου ε ν ι ότι η λεγόμενη «π ρ δοσι κή» εργ τική τάξη με τοσυγκεκριμένους τρόπους ζωής κ ι ντιλήψεις δεν εμφ ν στηκε πολπριν τη δεκ ετ του 1880 κ ι ότι δι μορφώθηκε μέσ στις δύο επόμ

νες δεκ ετ ες. Θ πρέπει σως ν προσθέσω, ότι υτή ε ν ι η περπου δι μορφώνετ ι κ ι η «μεσ τάξη» όπως τη γνωρ ζουμε, η οποε ν ι πράγμ τι πολύ δι φορετική πό τους προκ τόχους της, της πρώμης κ ι μέσης βικτωρι νής περιόδου, κ ι πό τη μεγ λο στική τάξη το«Estab ish ent». Η ξ φνική εμφάνιση της τρ γιάσκ ς ε ν ι π ράλλμε ην εξ σου τ χε εμφάνιση της κλ σικής γρ βάτ ς κ ι την πιο ξ φνική εμφάνιση του γκολφ κλ μπ κοσι εννέ γήπεδ γκ

κ τ σκευάστηκ ν στο Y kshi e το 1890 1895, ενώ πριν το 1890 υπχ ν μόνο δύο Δεν ε ν ι όμως υτό το ντικε μενό μου εδώ, όσοη ν δόμηση κάθε μ ς πό τις δύο κύριες κοινωνικές τάξεις της Βρετν ς συνδέετ ι άμεσ με την ν δόμηση της άλλης

Ι

Η δεκ ετ του 1880 ε ν ι γνωστή σε όλους τους ιστορικούς της εργκής τάξης ως η δεκ ετ της λεγόμενης σοσι λιστικής ν γέννησης σΒρετ ν , λλά τ φ ινόμεν με τ οπο σχολούμ ι εδώ ε ν ιστ τιστικής άποψης πιο σημ ντικά πό τις ιδεολογικές λλ γές που φορούν τις λ γες εκ τοντάδες ν ρώπους που ποτελούσ ν, στη δεκτ του 1880, τις βρετ νικές σοσι λιστικές οργ νώσεις κ ι τους συμπθούντες τους. ν ι πιο μ ζικά κόμ κ ι πό τις π ρχές του «νέοσυνδικ λισμού. Ξεχωρ ζω τη δεκ ετ του 1880 επειδή η β θιά μεμόρφωση των υλικών συνθηκών ζωής της εργ τικής τάξης, κ θώς κ

υτών που μπορούμε ν ονομάσουμε ως κοινωνικά κ ι θεσμικά όρι τηδι δρομής της εργ τικής τάξης μέσ στην επικράτει της εθνικής ζωήδεν ήτ ν ορ τή πιο πριν. Δε λέω ότι δεν υπήρχε κ θόλου. ν ι εύκον π ξει κ νε ς το γνωστό π ιγν δι του ιστορικού που πηγ νει όλο

1 Πρβλ. E J H bsbawmΤ. Rang r(επ .) The Inven ion ofTradi ion α π ι ζ1983σ. 29 .

1 .Vi oria Coun y His ory of Yorkshire ό2 Λονδίνο 1914 σ 43Κ



Η ΔΗΜ Ο Ρ Α ΤΗΣ ΕΡΓΑΤι ΗΣ ΤΑΞΗΣ 99

λεγόμενη«νόμ μη b aw) στέγαση» (παράγραφος 157του Νόμου περίΔημόσ ας Υγείας η οποία δημ ούργησε σε μεγάλο βαθμό το περ βάτης ζω ς της εργατ κ ς τάξης τ ς ομο όμορφες σε ρές των δ ώρσπ τ ών έξω από τα κέντρα των πόλεων. Κα ο τρε ς αυτοί παράγονσυνδέοντα με τη συγκρατημένη κα αποσπασματ κ αναμφ σβ τητμως βελτίωση του β οτ κού επ πέδου της πλε ονότητας των βρεταεργατών γ α την οποία συμφωνούν ακόμα κα ο στορ κοί. Το κρσημείο σ' αυτ τη βελτίωση δεν είνα η απλ αύξηση των πραγματ κώε σοδημάτων κα των καταναλωτ κών δαπανών αλλά ο δομ κές αλλπου μεσολάβησαν γ αυτές Ο αλλαγές αυτές είνα π ο εντυπωσστο χώρο της δ ανομ ς δηλαδ στη σχετ κ παρακμ του λ αν κμπορίου κα των μ κρών καταστημάτων κα στην άνοδο από τη μία τσυνετα ρ σμών (Co ops) τα μέλη των οποίων από μ σό περίπου εκαμύρ ο στα τέλη της δεκαετίας του 1870 έφτασαν σε ένα εκατομμύρ ο γύρω στο 1890 κα σε τρία εκατομμύρ α το 1914, κα από την άλλη η φάν ση των πολυκαταστημάτων τα οποία θα έδ ναν στους μεγάλοδρόμους των βρεταν κών πόλεων τη χαρακτηρ στ κ τους όψη στην

ρίοδο που αρχίζε τη δεκαετία του 1890 κα τελε ώνε με την εμφάντου σούπερ μάρκετ γύρω στη δεκαετία του 1950. Κα δεν πρέπε ξεχνάμε κα την εμφάν ση κα θεσμοποίηση των αγορών με δόσε ς ποίες επέτρεψαν τη μεταμόρφωση του εσωτερ κού των σπ τ ών της εγατ κ ς τάξης. Η στορία αυτού του φα νομένου είνα παραμελημένηκα έχουν ξεκ ν σε κάπο ες εργασίες Κα εδώ ο δεκαετίες τοκα 1890 είνα καθορ στ κές. Ο χρον ές των υποθέσεων κλε δ ών

ποσαφ ν σαν τη νομ κ κα ο κονομ κ σύγχυση που περ έβαλε αυεπεκτε νόμενη πρακτ κ είνα το 1893 κα το 1895 Δεν μπορούμνα δ αχωρίσουμε τη δ ανομ από την παραγωγ . Η μαζ κ παραγωτσαγ ού σε τυποπο ημένα πακέτα χρονολογείτα από το 1884 κακα νούργ ες μαρμελάδες κα κομπόστες που άλλαξαν το δ α τολόγ οεργατ κ ς τάξης παράγονταν στα εργοστάσ α που στους στορ κούς εργασίας είνα γνωστά κυρίως ως η σκην των πρώτων αγώνων των βμηχαν κών εργατρ ών.

Όσον αφορά τη στέγαση η βασ κ εξέλ ξη δεν ταν μόνο ότ τχτίζονταν κάπως μεγαλύτερα κα καλύτερα σπίτ α αλλά ότ είχαμε τανάπτυξη χωρ στών δρόμων κα γε τον ών γ α την εργατ κ τάξη μάλ στα μετά τη μαζ κ ανάπτυξη των φτηνών δημόσ ων μεταφορών σ

2 1 . J.B. Jeffe ysRetai Tradi g B 85 95 Κα πρι 19 W HamiF ase ,The Comi g the Mass Market85 9 4Λονδ νο 1982.

22. y il Eh lich,The P o:Α History Λονδ νο 19 102 03.23. John B nettP e ty a d a tΑ Socia His ory Diet E g a d rom8 5 thePrese t Λονδ νο 19 11 .



100 Η ΡΙΖΟΣΠΑΣΤ ΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

δε αετία του 1880, α όμα αι χωριστών εργατι ών ροαστείων, υρίωεσωτερι ών ροαστείων. Θα αναφερθώ ιο άτω στις συνέ ειες αυτοτου αυξανόμενου χωροταξι ού διαχωρισμού των ατοι ιών Όσον αφοτην ροαστειο οίηση της εργατι ής τάξης μ ορούμε να ε ισημάνουότι έτεινε να χαλαρώσει ή να όψει έναν α ό τους ισχυρότερους βιωματι ούς δεσμούς ου συνείχαν την εργατι ή οινότητα, δηλαδή το δεσμανάμεσα στο χώρο ατοι ίας αι το χώρο εργασίας αυτό όμως μάλλοίσχυε μόνο στο Λονδίνο. Το 1905 τοLCCυ ολόγιζε ότι 820.000 εργαζό-μενοι έ αναν άθε μέρα μα ρινές διαδρομές για να άνε να δουλέψουστο Λονδίνο

Η ιο θεαματι ή αλλαγή ήταν, βέβαια, στη μορφή των δια ο ών των αργιών της εργατι ής τάξης. Δε χρειάζεται μάλλον να σας θυμίσωσήμερα την ανάδυση του οδοσφαίρου ως ενός εθνι ού, αι όλο αι

ρολεταρια ού αθλητι ού θεάματος αι την ανά τυξη μιας ανδριοδοσφαιρι ής ουλτούρας ου αθαγιάστη ε τελι ά α ό την αρουσ

του Βασιλιά στους τελι ούς του Κυ έλλου α ό το 1913 αι μετέ ειτΟύτε ότι η χειραφέτηση του οδοσφαίρου α ό το ή μάλλον, ενάντι

στο ατρονάρισμα της μεσαίας αι ανώτερης τάξης έλαβε χώραν τη δεαετία του 1880 με το θρίαμβο της Blackbu ε ί της ld t n ans την ε ίσημη ε αγγελματο οίηση του αθλήματος το 1885 αι με τη δμιουργία της League το 1888, ου αρεμ ι τόντως α ολουθούσε το μοντέλο του συστήματος ου είχε αθιερωθεί ρωτύτερα στιςΗΠΑ για τοε αγγελματι ό μ έιζμ ολ Η δε αετία του 1880 είναι ε ίσης α οφασιστι ή για την ανά τυξη των δια ο ών της εργατι ής τάξης. Ο ρώτο

τόμος του He apa'5

Rai way Jou naστο ευρετήριο του ο οίου αταγρά-φεται το φαινόμενο της « ίνησης των αργιών» ( h iday tra ic» , είτου 1884 αι αξίζει να αραθέσουμε το σχόλιο του άρθρου:

«Χρονιά με τη χρονιά, η ίνηση των αργιών το Πάσχα, την Πεντη οσαι τον Αύγουστο αυξάνεται σε σημασία Οι διαστάσεις της δεν έχου

α όμα διογ ωθεί τόσο ολύ ώστε να ε ηρεάζει τις μετοχές, είναι όμωεύ ολο να ροβλέΨουμε ότι μια μέρα θα γίνει ι αυτό [ Ίσως να μην

άνουμε οτέ το Πάσχα αρναβάλι, αλλά οι σ ληρά εργαζόμενες μάζες μας μοιάζουν α οφασισμένες να το άνουν μια σημαντι ή αργία».

Η ανά τυξη των δεσμών των βιομηχανι ών όλεων με το Blackpμ ορεί να ανιχνευτεί μέσα α ό το Bradsha Το 1865 υ ήρχαν μόνδύο τρένα την ημέρα με βαγόνια τρίτης θέσης α ό το B lt n στο Blacp , το 1870 τέσσερα το 1875 δώδε α, το 1880 δε ατρία, το 1885

24 G ffr y Gr nThe His ory / he oo ball Asso ia ion ο δί ο9 3 12 .2 .Herapa h s Rai way Journa19Α λίου 884 441 .



Η ΔΗΜΙΟΥΡ Α ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ 1 0 1

Περίοδος

1863 18651866 18701871-18751876 1880

1881-18851886-18901891-18951896 1899

Π ΝΑΚΑΣ

Προτεινόμενες επενδύσεις σε προβλή ες αναψυχής1863-1899(σε χιλ. λίρες)

Μεσαία Ερ α ι Σύνολο Μ σος όρος ε ησίως Σ ύ ν ο λ ο Μ σος όροςε ησίως

78,0 6 0 30 0 10 011 ,5 ,5 5 0 5 098,5 19,7 30,0 6,0

184,4 36,9 83,8 16,8

9 ,0 58,4 70,0 14,0174,5 34,9 75 5 15 117 ,0 34 ,4 91,5 58 3158 0 39,5 191 9 48 0

κατέσσερα και το 18 0 είκοσι τρία. Υπάρχει μως ένας πιο γενικ ς καλιγ τερο κουραστικ ς τρ πος να υπολογίσουμε το ρυθμ ανάπτυξ ς τωεπιχε σεων των διακοπών μια ετ σια στατιστικ του ΥπουργείοΕμπορίου, σύμφωνα με έναν ν μο του 1861 μας επιτρέπει να μετρ σομε το μέγεθος των προτειν μενων επενδύσεων σε προβλ τες και λιμενικά έργα πολλά απ τα οποία μπορούμε να τα ταυτίσουμε ως προβλτες αναψυχ ς περιπάτου, αυτές τις χαρα ριστικές κατασκευές τωνδιακοπών στις αγγλικές παραλίες Ο πίνακας αναλύει τις προτειν μνες επενδύσεις σ εκείνες που προορίζονται για θέρετρα ς μεσαίας τάξης και σ εκείνες που προορίζονται για θέρετρα της εργατικ ς τάξηςπαραλείποντας τις επισφαλείς περιπτώσεις Αυτ ς ο, αναγκαστικά χ

6. Α όγινε β σει ο Genera Pier and Harbours Act ο 1861. Εκθ σεις σ οΡΡ6 ,1863 55 1864' 50, 1865' 66, 1866' 63, 1867 1868' 54, 1868-1869' 59, 1870' 60187 ' 58, 1873' 59 1874' 67, 1875' 65, 1876' 73, 1877 67, 1878' 64, 1878-1878 , 1881' 6 , 188 ' 6 , 1883' 71, 1884' 70 1884 1885' 59, 1886' 74, 1887' 901889 66, 1890' 76, 1890-1891' 71 189 ' 80, 1893-1894' 76, 1894' 87, 1895' 7

1897' 83 1898' 87, 1899 Βλεπίσης Retu n f om the Autho ities of Ha bou s . Giving dtion of wo ks executed within the ast twenty yea s distinguishing Pie s Docks . . . etc(Ρ. 6 ο1883).

7 Σα παραλιακ θ ρε ρα αποδόθηκε ο «κοινωνικός όνος ος (για να χρησιμοποιήσω ην αιριασ ή βικ ωριανή φρ ση ο HJ. Perk n) σ ο φως ων γενικών γνώσεων (π.χ.

οTorquay ή ο Skegness)αλλ και ωνμελε ών πολλώνερε νη ών αρχίζον ας από οςE W G bert «The Growt o n and and Seaside Hea th Resorts Eng andScottish Geo- g aphica Magazineχ. 55 1939). Γιαμια βιβλιογραφίαβλ. J. Wa in,eisu e and Society

83 95 Λονδίνο 1978)' πρβλ. επίσηςH J. Perkin«The "Socia Tone of Victor anSeas de Resorts the orthwestThe St ctu ed C owd: Essays in Eng ish Socia HisJ

owerson J. MyerscoughTime Spa e in Victo ian Eng andBr gh on 1977, σ. 30-44 Σ η



0 2 Η ΙΖΟΣΠ Σ ΙΚΗ Π ΔΟΣΗ

ντ ικός π νακας δε χνει Ύν ανάπτυξΎ των ε γατικών θέ ετ ων απτέλΎ Ύς δεκαετ ας του 18 και μετέπειτα αλλά κυ ως ν τε άέ ΎξΎ των π οτεινόμενων επενδύσεων σ δεκαετ α του 189 Ύ οπγια π ώ Ύ φο ά ώθ ε τις σχεδιαζόμενες επενδύσεις σ ν αναΨυχ� ε γατικ�ς τάξΎς να ξεπε άσουν κατά πολύ τις επενδύσεις σε θέ ετ

ς μεσα ας τάξΎς.Μπο ούμε να εικoνoγ αφ�σoυμε αυτ� Ύν εξέλιξΎ με το κλασικ

άδειγμα του Blackpoo όπου έχουμε τα π ώτα π αγματικά σΎμάδ άσΎς σ δεκαετ α του 186 με το άνοιγμα Ύς Βό ειας Π oβλ(κόστισε λ γο πε ισσότε ο από το μισό όσων ξοδεύ καν για ν π ο

βλ�τα του Ven nor σ Ύ N�σo τ υ Wigh δεύτε Ύ π oβλ�τα και π ώτο θέατ ο. Με δεκαετ α του 18 α χ ζουν οι σΎμαντικές επι�σεις Ο ειμε ινός K�πoς (που κόστισε 1 λ ες ξεκ

18 8 Αλλά το Blackpoo που γνω ζουμε καλύτε α ε ναι αυτό ς δετ ας του 189 : του Πύ γου του Μεγάλου Τ οχού Ύς Π oβλ�Βικτω ας σ ότια Aκτ� του μεγάλου πε πατου Ύς Όπε ας

Ύς νέας αγο άς ς ανoιχτ�ς βιβλιoθ�κης του ΔΎμα χε oυ και

άλλοις ενός ειδικού ε ΎνOδικε oυ και θυ εούΣ�με α όλοι γνω ζουμε ότι Ύ β ετανικ� ε γατικ� τάξΎ σε με αγγλικ� μεσα α τάξΎ Ύ οπο α μέσα σ αυτ� Ύν πε οδο νO Oι�θΎκε σε μεγάλο βαθμό ειδικά στον τ όπο ομιλ ας δεν

Ύν τoπικ� ς ταυτό τα τις τοπικές Ύς ιδιομο φ ες γούστα και Ύφάνεια Πα όλα αυτά ε ναι επ σΎς σαφές ότι ο νέος τ όπος ζ

ταν πιο τυ O O ΎμένOς από κάθε άλλΎ επoχ� Στα ο υχε α οι

μπο ε να επέμεναν να φο ούν τα πα αδοσιακά τοπικά ούχα ς δουλειάς Ακόμα και στο Δεύτε ο Παγκόσμιο Πόλεμο Ύ απόπει α τουπoυ γε oυ Εμπο ου να τα αντικαταστ�σει με ομοιόμο φες «π ακτικφό μες π οκάλεσε μεγάλΎ αντ δ ασΎ από τα συνδικάτα Εκτός Ύγασ ας όμως ο ανθ ακω ύχος όπως και οι πε ισσότε οι άλλοι άνε γάτες φο άει τα δια ούχα από το Bly h ώς το Midsomer Nor oε γά ς ταυτιζόταν με ν τoπικ� ομάδα ενάντια στον υπόλοιπο κόσμοκαι μάλιστα στις πιο μεγάλες πόλεις με Ύ μ α από τις δύο αντιπάλου

Ύ Σ τυ � Γιουνάιτεντ Ύ Φό εστ � Κάουντ που γι αυιζε τον Oλ Ύ του Μάντσεστε � του ότινχαμ � όποιας άλλΎς

Η πoδoσφαι ικ� κουλτού α όμως �ταν Ύ δια παντού με μια μεγαΎ � μικ ότε Ύ δόσΎ πάθους και �ταν εθνικ� � για να ε μα

ελευτα ία π ερ οδο ίσως οι επ ενδύ σεις γ ια τη μεσα ία τά ξη να έ χ ουν μεγ αλοπ οιηθεί, εν μέ-ρει επ ειδή αρκετά με

γάλα σ χ έδ ια

για δάνεια α

π ορρίφθηκα ν, εν μ

έρει επ ειδή με τον και ρόπ ολλά με σοα σ ικά θέ ρε ρα ανα γ νώ ρισ αν με ρικ ές φ ορ ές δ ιστ ακ τ ικά , τ ις ο ικο νομ ικές ευ -

καιρ ες της μαζικής α οράς.



Η ΡΙΖΟΣΠΑΣ ΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

μέρ όπ ς το Birkenhea το Bolton το Chester το Crewe το Croτο Darlington το Derby το Hull το New ast e το l ham το Porτο Preston το Sheffiel το South Shie s κα το Wigam σε άλλα μ ς επ σ μαίνετα απουσία τ ν εργατών ή κατο κούντα συ νόταπό υπαλλήλους γραφεί ν κα καταστ μάτ ν παρά από ανθρώπους πουσυνήθ ς περ λαμβάνοντα στον όρο εργατ κές τάξε ς» Τέτο α μταν το Birmingham το Bra for το Bristo το Burton on rent τhea το Grimsby το Halifa το Hanley το Hu enrsfiel τοminster το Li erpoo (ή τουλά στον το Bootle) το an hester τ

esbrough το Northampton το Norwi h το Nottingham το Plymo

Rea ing το Southampton το Stoke ο rent το Walsa l το Whampton κα το μεγαλύτερο μέρος τ ς περ φέρε ας του Λονδίνου Ατα καλύτερα σπίτ α ήταν συνήθ ς τα π ο κα νούργ α μπορούμε εύλνα υποθέσουμε ότ ο δ α ρ σμός εντε νόταν

Ανάλογος κα γ α τους ίδ ους λόγους ήταν βέβα α κα ο δ αανάμεσα στους π ο καλοπλ ρ μένους τε νίτες κα στους αμ λόμ σθπαρότ συνύπαρξή τους αναφέρετα ακόμα σε αρκετές πόλε ς γ α

ράδε γμα στο Norwi h το Nottingham το Preston το Sto kport κρότ συγκέντρ σ τ ς εργατ κής τάξ ς στ ς εσ τερ κές ζώνες τ νλε ν κα απροθυμία τ ς να μετακομίζε πολύ μακρ ά από τ δουλπου παρατ ρείτα σε δ άφορες πόλε ς εί ε ς αποτέλεσμα ο εργατζώνες αν κα στρ ματοπο μένεςνα αποτελούν μ α συμπαγή συνο κίαΤα κτίρ α Shaftesbury στο Battersea προπύργ ο τ ν τε ν τών (κασοσ αλ σμού του Battersea) ήταν τελ κά ένα κομμάτ τ ς περ ο

μεσα στο La en erΗίΙ

κα στο ποτάμ όπου κατο κούσε ο κύρ ος γκος τ ς εργατ κής τάξ ς» \Κατά δεύτερο λόγο ο εργάτες δ α ρίζονταν από τ ς προσδοκ

τους Όπ ς λέε ο Robert Roberts πρ ν το 191 ο ε δ κευμένογεν κά δεν πάσ ζαν να ανέβουν κο ν ν κά» στ ν πραγματ κότμ ς ο π θανότ τες ανόδου τους ακόμα κα εντός του στρώματος πβρ σκόταν κάτ από τ ν αποδεκτή μεσαία τάξ με ώνονταν από δύοξελίξε ς τ ν αυξανόμεν ρήσ τ ς σ ολ κής εκπαίδευσ ς ς ταξκρ τ ρίου γ α να μ ν πούμε ς δ όδου εξόδου από τ ε ρ νακτ κγατ κή τάξ κα τ ν παρακμή του εναλλακτ κού δρόμου προς τον αυσεβασμό κα τ ν υπερ φάνε α δ λαδή τ ς κατάρτ σ ς κα τ ς εμπτου πολύπλευρου τε νίτ Ο εργάτες ορίζονταν όλο κα περ σσότεροεκείνο που δεν εί αν λάβε καμία εκπαίδευσ ή που δεν κέρδ ζαν τίπ

30. B a d f T ade,Repo on Cos ΟΙ Liv n gΡ Ρ107 1908) pa m. Το παρ θεμα είνα

από τη 55.31 . Στο ίδ ο .32. R. R be t ,The ass S umManc e e 197113.



Η ΔΗΜΙΟΊΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤ ΚΗΣ ΤΑΞΗΣ 105

τε απ' αυτήν και η αντ θεση ανάμεσα σε όσους είχαν εγκαταλείΨει τοσχολ ίο και σε όσους το συνέχισαν ή ανάμεσα σ αυτούς που έβρισκανδουλειά χάρη στην εκπαίδευσή τους και σ αυτούς για τους οποίους δενείχε καμιά σημασία μια αντίθεση που χώριζε καμιά φορά πατέρα καιγιο αν και όχι τόσο συχνά μητέρα και γιο (βλ D H Lawrence) ότις αισθητές διαφοροποιήσεις ανάμεσα σε χειρώνακτες και μη χειρώνα-κτες εργάτες Από την άλλη η εκτεταμένη αποειδίκευση της εργασίαςπου έλαβε χώραν στις τρεις δεκαετίες πριν το 1914 προξένησε μια απο-γοήτευση την οποία ο Askw th,ο βασικός βιομηχανικός σύμβουλοςτηςκυβέρνησης αυτά τα χρόνια θεωρούσε πολύ σημαντικό παράγοντα Ο

νέος εργάτης«δεν μπο ρε ί να απο δεχθε ί ότι δεν έ χ ει κ α ταρτ ι σθεί γ ια να γίν ε ι έν α ςμ ηχα νι κός ή να υπ ηγό ς ή ο ι κοδό μ ος, α λλά μ όνο έ νας α πλό ς εργ ά της πα ρ αγω γής. Γ ρ ήγο ρ α όμ ω ς έρ χ ετα ι για το υς π ερισσό τερ ο υς τ ο τέλ ος των Ψευδαισθήσεων και όταν χάσει κανείς τις ψευδαισθήσεις του ωφ υσικ ό απο τ έλεσμ α έρ χε ται η πικρ ία κα ι ο αν τ αγων ισμός μ ε το σύ-στημα το οποίο θεωρεί ως αιτία».33

Έτσι λοιπόν, οι ορίζοντες του ειδικευμένου εργάτη έκλειναν όλο και περ ισσότ ερ ο μέ σα στο ν κόσμο της χ ειρω να κτικ ής εργ α σίας κ αι γι α τους λ ι-γότερο ειδικευμένους γίνονταν ακόμα στενότεροι Παρά τις μεταξύ τουςδιαφορές ο αποκλεισμός τους από την υπόλοιπη κοινωνία τούς πίεζε σεμια ενιαία τάξη

Κατά τρίτο λόγο οι εργάτες διαχωρίζονταν από τη διαφορετικότητα

του τρόπου ζωής τους τις διαφορές αυτών «που κάνουν οι εργάτες»απ' αυτά που κάνουν οι άλλες τάξεις Έτσι είναι σαφές ότι από τη στιγμή που το ποδόσφαιρο απέκτησε μαζική απήχηση, εξελίχθηκε σε μιαπρολεταριακή δραστηριότητα, όσον αφορά τόσο τους παίκτες όσο καιτους οπαδούς Σίγουρα ήταν μια δραστηριότητα που αφορούσε κυρίωςτους πιο ειδικευμένους και αξιοπρεπείς εργάτες, αλλά στο βαθμό που ηυποστήριξη μιας ομάδας ένωνε όλους όσους ζούσαν στο Blac bum ή στοBo ton ή στο Sunderland και στο βαθμό που το ποδόσφαιρο έγινε βασκό θέμα κοινωνικής συζήτησης μέσα στο μπαρ,3 ένα είδος lingua francγια τις κοινωνικές επαφές μεταξύ των ανδρών έγινε κομμάτι του κόσμου όλων των εργατών Αλλά και τα στοιχήματα στην ειδική για τουςεργάτες μορφή τους που απέκτησαν τεράστια διάδοση από τη δεκαετίατου 1880 και μετά, ήταν μια δραστηριότητα εντυπωσιακά προλεταριακήΉταν όπως λέει ο McKibbin «η πιο πετυχημένη μορφή ατομικής προ

33. G AskwithIndustria Problems and Disputes

Λονδίνο 1920, σ. 1034 Β .5 . Rowntree, Poverty a nd Progress:Α Second Socia Survey of York,Λονδίνο 9 σ .

359-360



6 Η ΡΙ ΟΣΠΑΣΤ ΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

σπάθειας της εργατικής τάξης στη σύγχρ νη επ χή»: ένα παράν μα ά εντε ώς τίμι ίκτυ ικ ν μικών συνα αγών π υ εκτεινότανκάθε πρ εταριακό ρόμ και σε κάθε μαγαζί Ο ί ι ς ταξικός χαρακρας ξεχώριζε ό και περισσότερ την κυριακάτικη εφημερί α για τη

π ίατα News Ofthe Worldήταν τ πρότυπ μέχρι τη μεταγενέστερηεμφάνιση της πρ εταριακής καθημερινής εφημερί ας) τόσ από τ σ βρό Τύπ όσ και από τ νέ Τύπ για τη μικρ μεσαία τάξη π υ εγκανίασε Northcli e Και όπως ή η ανέφερα έχ υμε και την τραγιάσκ

Τέ ς η εργατική τάξη ε ιαχωρίστηκε τόσ όσ απ ξενώθηκε ατην κυρίαρχη τάξη εξαιτίας ύ εξε ίξεων τις π ίες μαζί με την πτώ

των πραγματικών μισθών As with θεωρ ύσε υπεύθυνες για τις εργτικές κινητ π ιήσεις στα 1910 1914 Κι αυτές ήταν όπως είπε εμπισττικά στ υπ υργικό συμβ ύ ι η επί ειξη π υτέ ειας εκ μέρ υς π υσίων ι ιαίτερα με τη χρήση τ υ αυτ κινήτ υ και η ανάπτυξη μαζικών μέσων ενημέρωσης η π ία συνετέ εσε στ μεγα ύτερ εθνσυντ νισμό των ει ήσεων α ά και των ραστηρι τήτων Παρααυτή την άπ ψη τ υ As wi h όχι τόσ ως από ειξη πως η π υτ κρα

η έξη ανήκει στ ε υαρ ιανό π ιτικό εξι όγι ήταν πι επι εκή στην Be le Epoque απ ό τι στη βικτωριανή επ χή αν και αυτό πιθανό α ά ως ένα τεκμήρι της πεπ ίθησης πως π ύτ ς ήταν τώπι ρατός και ημι υργ ύσε μεγα ύτερη αγανάκτηση

Ό α αυτά ηγ ύσαν στην αυξανόμενη αίσθηση μιας ενιαίας εργατκής τάξης εμένης σε μια κ ινή μ ίρα ανεξάρτητα από τις εσωτερικτης ιαφ ρ π ιήσεις. Μιας τάξης με την κ ινωνική και όχι μόν με

ταξιν μική ένν ια ένα σώμα μέσα στ π ί ε θα είχε π έ ν νόημμι άει κανείς για την «τάξη των ανθρακωρύχων» ως κάτι ιακριτό απότην «τάξη των εργατών βαμβακι ύ» όπως έκανε ακόμα στις αρχές τη

εκαετίας τ υ 1880 Keir Hardie. Κι αυτό εξηγεί τ γιατί μια περς κατά την π ία υπήρχαν π ί όγ ι για να έχ υμε έναν εντεινό

ν συντεχνιασμό και εσωτερικές ιαμάχες μεταξύ μά ων εργατών έχεται στ μυα ό μας η ναυπηγική βι μηχανία μπ ρ ύσε να είναι κμια περί ς όπ υ ι εργάτες έβ επαν ό και περισσότερ τ υς εατ ύς τ υς σα ν Ερ γατ ικ ύς μ ε τ Ε κ εφ α αί Η ι στ ρία α υτ ύ τ υ Ε κ εφ α α ί υ α π μέ νε ι να γ ραφ εί ό πω ς κ αι η ι στ ρί α της ερ γα τικ ής τά ξηςως ε νός υσια σ τικ ύ στ ν ενι κό κα ι όχι στ ν π ηθυντι κ ό ε ν υπ άρχε ι ό

35 R ss cKi i , W rki g Cl ss G m li gίπ Brit i 1880-1939»,Pas and Presen , τχ. 82 (1979), 172

36 Πα ατίθετα τ Η. lli gPopular Pol cs and Soc e ylLa e V c o an B a n, Λ

1968 14737 Fr d R id, «K i H rdi s C v si tS ci lism», το As Briggs h vill(επ μ.),Essays n Labour H s ory88 9 3,Λ δί 1971 28



Η ΔΗΜΙΟΥΡ ΙΑ ΤΗΣ ΕΡ ΑΤ ΚΗΣ ΤΑ ΗΣ

μως αμφ βολία ότ η αλλαγή γί ετα ορατή στη ε κοσ πε ταετία πολε ώ ε το 1914 Αλλά ακόμα κα με καθαρά ο κο ομ κούς όρουςτο 1900 κα ακόμα περ σσότερο μετά το 1911 παρατηρείτα μάλλοσύγκλ ση παρά μ α απόκλ ση τω μ σθώ μεταξύ περ φερε ώ καξύ ε δ κευμέ ω κα α ε δίκευτω Όπως έχε δείξε η Hunt 1890 τα συ δ κάτα κα όλο το πλαίσ ο τω β ομηχα κώ σχέσεωθούσε στη συ τήρηση της μ σθολογ κής Ψαλίδας μεταξύ 1890 κα δε ασκούσε κάπο α σαφή επίδραση προς οπο αδήποτε κατεύθυ ση εαπό το 1911 κα μετά ωθούσε προς τη μείωση της Ψαλίδας

πολ τ κοί είχα επίγ ωση αυτής της ταξ κής συ είδησης απου ο Cham r ain το 1906, θα ο όμαζε «τη πίστη που γ α πρώτηρά γε ήθηκε στ ς εργαζόμε ες τάξε ς ότ η κο ω κή τους σβρίσκετα στα χέρ α τους»Α δε ήθελα α ταυτ στεί η κομματ κπολ τ κή με τη ταξ κή πάλη θα έπρεπε α προσέχου τη σημασίαείχε η τάξη ότα απευθύ ο τα στους εργάτες ως κόμμα Το Rhonddέλεγε τόσο ο βουλευτής του ο Li La Ma on όσο κα η τοπ κή ρίδα ήτα «ολόΨυχα ργατ κό» ο στόχος όμως αυτής της παρατήρη

ήτα βέβα α α υποστηρίξε ότ δε ήτα μό ο ργατ κό «Αφούθρωπο δε μπορού α ζήσου μό ο με ψωμί ο α θρακωρύχο εκτου Rhondda εί α εθ κ στές εί α α τ κομφορμ στές» κ ο κΗ εδου-αρδ α ή πολ τ κή ρητορεία «ήτα α αγκασμέ η α χρησ μοπογλώσσα κα ε δ κά τη λέξη ργατ κός γ α α προσδέσε τουτης στη κατεστημέ η μορφή πολ τ κής» από τη οποία αυτοί αλούσα α δραπετεύσου ε μέρη όπως το !st r ή το L v rpoo!

Sa!vidg , όπου αρκούσε η επίκληση της θρησκείας κα της εθ κότητατάξη δε ήτα κυρίαρχη στη γλώσσα της τοπ κής πολ τ κήςΠαραδόξως η έ ο α της τάξης πρωτομπήκε στη εργατ κή πολ

από τη πίσω πόρτα το βαθμό που κάπο ος εθεωρείτο «α τ πρόσωπτης τάξης» εθεωρείτο κα «εκτός του στίβου της "κομματ κής πολκής » ακόμα κ α ως άτομο ήτα φ λελεύθερος τόρυς ή σπασοσ αλ στής Αυτό δε σήμα ε μο άχα ότ σοσ αλ στές κα μηστ ές μπ ορ ούσ α α συ ερ γάζ ο τα μ α χα ρά μέ σα σ το έ ο ργ ατ κό Κόμ μα ή ότ ο σ υμπα γώς φ λε λ εύθε ρο α θρα κωρύ χο μ πορ ο ύσα απε ρ άσο υ σ τ ους Εργ ατ κο ύ ς δί χ ως α αλ λ άξο υ α π όψε ς α λλ ά κα ό τ ο

3 ulian Amery,σ ο ames . Ga vin,The L e / ]oseph Cham erlainό 6 Λονδ νο932- 969 79 .

39 Ρ Stead, The anguage of Edwa dian Politics»ο D. Smith ( πι .),Α People andProle ariaΛονδ νο 9 0 50

40 P. . WallerDemo ra y and Se arianismΑ

Po i i a and So ial His ory /Liverpoo8 8-

9 iverpool 9 χεφ. 7 3- 54 Η. Pel ing- F. Bea eyLa our and Poli ics9 9 Λονδ νο 195 , 5



8 Η Ρ ΖΟΣΠΑΣ ΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

τόρυδες εργάτες που δε θα ψήφ ζαν ποτέ τους Φ λελεύθερους μποροσαν να ψηφ σουν υποψήφ ους τ ν Εργατ κών Αυτό ε πώθηκε ότWil C oo s κέρδ σε το 1903 την έδρα του Woolwich μ α έδρα τόπρόσμενη που ο Φ λελεύθερο δεν την ε χαν καν παλέψε το 1900 πα ξε ρόλο στο Lancash e όπου ο εργάτες ήταν πολ τ κά δ ασπνο έστ κ αν το εργοστάσ ο πολ τ κής» του Jo ce βρ σκόταν ραγδα α παρακμή κατά τη δεκαετ α του 1890Η ζώνη τ ν ανθρακ ρυχε ν του Lancash re ήταν η περ φέρε α όπου ο Εργατ κο ε χανγαλύτερη πλε οΨηφ α κα το 1913 τα περ φημα γ α τη μετρ οτους συνδ κάτα της αμβακουργ ας ψήφ σαν με μεγάλη πλε οψηφπέρ της πολ τ κής ε σφοράς στο Κόμμα παντού εκτός από το ldhπροπύργ ο της Συντηρητ κής εργατ κής τάξης

Πρέπε όμ ς να αναρ τηθούμε αν αυτό θα ήταν δυνατόν να συμβε φόσον τα κο νά συμφέροντα τ ν εργατών ς τάξη δε φα νονταν ακόκα σε πολ τ κό επ πεδο π ο σημαντ κά ή τουλάχ στον π ο άμεμασ ας σε σχέση με άλλες δεολογ κές στρατεύσε ς πράγμα που σδε συνέβα νε στο Belfast κα στο Li erpool Σύντομα η επ λογή

τ ν Εργατ κών έπρεπε να γ νε μ α επ λογή ενάντ α στα άλλα κόμμκα να πάψε να ε να ένας τρόπος παράκαμψης της κομματ κής πολκής Ε να πολύ π θανό ότ η εκλογ κή στασ μότητα τ ν Εργαττά το 1906 αντανακλά τη δυσκολ α να γ νε αυτό το δεύτερο βήμα.πόλεμος του 1914 θα παραμέρ ζε κ αυτή τη δυσκολ α

Γ ατ το βήμα αυτό σήμα νε την υπερ σχυση της άποψης τ ν σοσστών γ α ένα ανεξάρτητο κόμμα της Εργασ ας το οπο ο ήταν κάτ π

τ κά δ αφορετ κό από το προηγούμενο στάδ ο της πάλης γ α μ α ξάρτητη εργατ κή αντ προσώπευση στο Κο νοβούλ ο. Αυτό στην ουήταν ένα α τημα ότ θα έπρεπε να υπάρχουν μερ κο εργάτες στο Κνοβούλ ο γ α να εκφράζουν τα ε δ κά συμφέροντα της χε ρ νακτ κήγασ ας όπ ς ο δ ευθυντές τ ν σ δηροδρόμ ν μ λούσαν υπέρ τ ν ροδρομ κών συμφερόντ ν ή ο εφοπλ στές γ α τη ναυτ λ α. Το πρόβμε το Φ λελεύθερο Κόμμα δεν ήταν ότ ς εθν κό κόμμα βρ σκόταναντ θεση μ' αυτό το αντ θετ αλλά ότ δεν μπορούσε να καταλάβετ η νέα αντ ληψη τ ν ανεξάρτητ ν Εργατ κών σήμα νε κάτ περ σσρο από μ α χούφτα από αξ όπ στους εργάτες ή πρώην εργάτες κο νβουλευτ κούς από έναν Joseph Arch έναν Bu t ακόμα κ από

γ ατ όχ John Bu s που μ λαγαν εκ μέρους τ ν Εργατών όπCobden κα ο B gh μ λαγαν εκ μέρους τ ν β ομηχάν ν του LancaΣήμα νε ότ ο εργάτες θα έπρεπε να Ψηφ ζουν μόνο υπέρ ταξ κών

4 Ray G go yh Min rs and B itish Politi s9 9 4,ονδ νο 9 8 18543 Jos h . Whit h Limits of rad Union M itan yW st o tκ α ι ονδ νο 9785 - 55



0 Η ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

τ ς κ ρ έρες τους ως μέλη τουS F � τουIL � Συνδ κ λ στές κρ βόπως στο Μεσοπόλεμο η μελλ ντ κ� εθν κ� ηγεσί των συνδ κάτωνησε πό το Κομμουν στ κό Κόμμ Έγ ν ν ποδεκτοί ως ηγέτες

νθρώπους που δε συμμερίζοντ ν τ ς πόψε ς τους επε δ� �τ ν λύτερο κ είχ ν εφ ρμόσ μες όπως κ φ νομεν κά νεφάρμοδέες Όμως στην π λ τ κ� μετ μόρφωση των ργ τ κών υπάρχεκάτ περ σσότερο Αυτό που πρέπε ν εξηγ�σ υμε είν η μετ μση των νθρ κωρύχων πό έν σώμ που �τ ν δ άσημο ως πρόσβστη γοητεί των σοσ λ στών σ' υτό που π κλ�θηκε «το σώμΠρ τωρ νών ενός δηλωμέν σοσ λ στ κού ργ τ κού Κόμμ

Αυτό που πρέπε ν εξηγ�σ υμε είν πώς υτό συνέβη όχ μόνο ρ οχές με οξυμένες τ ξ κές συγκρούσε ς όπως η Νότ Ου λίκ σε περ οχές δίχως δ ίτερη β μηχ ν κ� γων στ κότητYork re όχ μόνο σε περ οχές όπου ο νθρ κωρύχο �τ ν ποχοί όπως το anca e λλά κ σε μερ κ ς που ζούσ ν ρκετά

Σε ντίθεση με την πρόοδο του συνδ κ λ στ κού κ ν�μ τ ς στηρίοδο υτ� που δ πλ σ άστηκε ρ θμητ κά κ δύο δεκ ετίες ρ

ξ ν δ πλ σ άστηκε γ ν φτάσε το 1914 στ τέσσερ εκ τομμύρπρόοδος της τ ξ κ�ς συνείδησης είν σχεδόν δύν το ν χ ρτογρθε Η εμφάν ση υτού που κόμ κ με τ δ κά μ ς κρ τ�ρ ν ς μ ζ κός συνδ κ λ σμός κ το 191 1914 μ ζ κός κτ β σγουρ φ νερώνε κάπο λλ γ� η κρ β�ς φύση της είν σεκλογ κοί δείκτες μάς π ρ πλ νούν εν μέρε γ τί άλλες κ τηγορίεςγ τών δεν είν τόσο εύκολο ν τ υτ στούν όσο ο νθρ κωρύχο

ρίως όμως επε δ� ο στ τ στ κές της νεξάρτητης εργ τ κ�ς Ψ�θολές πρ ν πό το 19 ενώ πό τότε μέχρ το 1914 δεν είν σημκές. Μόνο μετά το 1918 ότ ν ξ φν κά ο ργ τ κοί εμφ νίζοντ σοστό 24% επί του συνόλου των Ψ�φων γ ν νέβουν στο 371929 η ψ�φ ς στους ργ τ κούς μπορεί ν χρησ μοπο ηθεί θετ κδείκτης της π λ τ κ�ς τ ξ κ ς συνείδησης Στο σημείο υτό μπορούπούμε ότ μεγάλες κ υξ νόμενες μάζες βρετ νών εργ τών βλέποτην ψ φο στους ργ τ κούς ως μ υτονόητη συνέπε του γεγονόπως είν εργάτες Πρ ν πό το 1914 δε συμβ ίνε κάτ τέτο ο. Το

κόμ κ το 43% των νθρ κωρύχων ψ φ σε ενάντ στην κ ττης πολ τ κ ς ε σφοράς των συνδ κάτων στο ργ τ κό Κόμμ

Αλλά κόμ κ ν δεν μπορεί ν μετρηθεί η δ μόρφωση της συνεσης της εργ τ κ�ς τάξηςπρ ν το 1914 π ρ όλυτά υπάρχε Το 1915η Beat e Webb μπορούσε ν πε «Η σχύς του κ ν μ τος έγκεμ ζ κό πείσμ της βάσης που κάθε μέρ χ ρ κτηρίζε όλο κ περ

5.R G eg yThe M n ... ό π σ. .6.Στο ίδιο,



Δ ΜJO Ι Τ Σ ΕΡΓ ΤιΚ Σ Τ Σ 1 1

τερο τ ν εργατικ τάξ . Οσάκις αυτό το μαζικό κίν μα έχει τ ν ευκαρία να ταχθεί υπέρ εναντίον κάποιου συγκεκριμένου μέτρου γίνετασχεδόν ακαταμάχ το.Η κυβερνώσα τάξ τ ς γγλίας δε θα τολμούσενα το προκαλέσει ανοιχτά». Το 1880 κανένας δε θα έκανε στα σοβαρμια τέτοια δ λωσ . Τα δύο έθν του Ντισραέλι δεν ταν πια οι πλούσικαι οι τωχοί, αλλά αστικ τάξ και εργατικ τάξ μια εργατιτάξ που, μέσα στο υλικό τ ς περιβάλλον, στις πρακτικές τ ς και σταανακλαστικά τ ς, είναι αναγνωρίσιμ , τουλάχιστον στις βιομ χανικές περιοχές, όπως τ ν περιγράφει ο Rich rd ogg r από τμεσοπολεμικπερίοδο Στο βαθμό που δεν ταν ενδοτικ , απολιτικ και απαθ ς, πλιτικ τ ς δεν ακολουθούσε πλέον απλά μια γενικ πίστ στα δικαιώματα του ανθρώπου και οι εργάτες δεν ταν απλά ένα τμ μα ενός ευρύτερου «λαού». Η πολιτικ του αρτισμού είτε ως ανεξάρτ του μαζικούκιν ματος είτε ως ενός κομματιού του φιλελεύθερου ριζοσπαστισμού, είχε σβ σει. Το τελευταίο κίν μα αυτού του τύπου ιδρύθ κε τ ν ίδια εποχ με τ ν πιτροπ ργατικ ς ντιπροσώπευσ ς. Συγκέντρωνε τ μσοβικτωριαν ριστερά τ ςReyno/ds News,που το καθοδ γούσε, ισχυρές

ib b προσωπικότ τες όπως οι o e Fen ic και S m WoodΝέους Συνδικαλιστές τ ς σοσιαλιστικ ς ριστεράς Tom nn, Bob Smie. Ο John Bu s το ευλόγ σε. λλά αυτ θνικ Δ μοκρατικ Έν

εξαφανίστ κε το 190 ύστερα από λίγα χρόνια μιας καθόλου αμελ τέαεπιρρο ς. μφιβάλλω αν υπάρχει κάποια γενικ ιστορία τ ς Βρετανίααυτ ς τ ς περιόδου που να αναφέρει τον τίτλο τ ς. κόμα και οι ιστορικοί του εργατικού κιν ματος τ ς παραχωρούν κάτι περισσότερο από

μια υποσ μείωσ . Το μέλλον αν κε στ ν πιτροπ ργατικ ς ντιπρσώπευσ ς, και ουσία του προγράμματός τ ς όποιο κι αν ταν αυτταν ότι υπ ρετούσε ειδικά τα αιτ ματα και τις προσδοκίες τ ς εργατι-

κ ς τάξ ς.πιτρέψτε μου να τελειώσω με έναν ακόμα ανθρακωρύχο. πέλεξα

τον erber Sm h (18 2 1938) επειδ δεν ταν ούτε ακτιβιστ ς τ ςρίας ούτε ένας άνθρωπος που θα τον συνέδεε κανείς με τ ν ιδεολογία παρά τον ενθουσιασμό του για τ ν παιδεία, με το πολύ διάβασμα. Ήτανμάλλον τόσο κοντά στο μέσο ανθρακωρύχο όσο ταν κάθε γέτ ς, ακμα και στους ανθρακωρύχους ακόμα και στο Yor shire ένας ρεμσκλ ρός αξιόπιστος άνδρας, φανατικότερος για το κρίκετ και τ ν ποδοσφαιρικ ομάδα του B sley, τα παιχνίδια τ ς οποία παρακολουθούσεμε θρ σκευτικ ευλάβεια, παρά για τις ιδέε ένας άνδρας που προτι-μούσε να λέει στους αντιπάλους του να φύγουν παρά να τσακώνεταιμαζί τους. Ο erber Smi h από ζυγιστ ς αναρριχ θ κε σιγά σιγά στ

47 Bea ri e WebbDi ies 9 9 4Λ νδ ν 9 σ 4



1 2 Η ΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΠΑ ΑΔΟΣΗ

προεδρία των ανθρακωρύχων τουΥ rk hire κα τελ κά, στη δεκαετία του1920, στην ηγεσία της Ο οσπονδίας των Ανθρακωρύχων Το 1897, σε λ κία τρ άντα πέντε ετών, αποφάσ σε να υποστηρίξε τοL ίνα η όΨ η ηλ κία αυτής της απόφασης που καθ στά τον προσηλυτ σ ό του

αντ κό Στο εξής παρέ ε νε σοσ αλ στής, κα παρότ στη δεκαετ1920 χτύπησε τους κο ουν στές, ε τα εδουαρδ ανά έτρα ανήκε λον στην Αρ στερά τουIL Σίγουρα δεν ήταν η δεολογία που τον τρά-βηξε ήταν η ε πε ρία της πάλης των ανθρακωρύχων κα το γεγονός ο σοσ αλ στές ζητούσαν αυτά που πίστευε πως χρε άζονταν ο ανθκωρύχο , τη θέσπ ση του οχτάωρου, έναν εξασφαλ σ ένο κατώτατο

σθό κα εγαλύτερη ασφάλε αΑλλά η επ λογή του εξέφραζε κα α ενστ κτώδη, αγων στ κή καθ ά ταξ κή συνείδηση, η οποία βρήκε την ορατή της έκφραση στο ντύ

ό του Ο Herber S i h ήταν δ άση ος γ α την τραγ άσκα του Υαβ Oγραφία του ε τίτλοΟ άνθρωπος με ν τ αγιάσκα.48Τη φορούσε

σαν ση αία Υπάρχε α φωτογραφία που τον δείχνε σε εγάλη ηλως δή αρχο του Ba ley αζί ε τον Λόρδο Harew Ψηλόλ γ

κο Ψό, ε καπέλο πόουλερ κα δ πλω ένη ο πρέλα της δ κήςτου τά-ξης, κα το O κητή της Αστυνο ίας ε α «βατραχωτή» στολHerber S th ένας άλλον κοντόχοντρος γέρος, φοράε την αλυσίδατα δ ακρ τ κά του η άρχου, αλλά πάνω απ' αυτά φοράε την τραγσκα του Πολλά πορεί κανείς να πε γ α την καρ έρα του, όχ όλαλακευτ κά δεν πορεί ό ως να η θαυ άσε τον άνθρωπο που το 1κάθ σε στο τραπέζ των δ απραγ ατεύσεων φορώντας την τραγ άσ

του, αλλά δίχως τη ασέλα του, την οποία ακού πησε στο τραπέζ γεγαλύτερη άνεση, κα είπε «όχ » εκ έρους των ανθρακωρύχων στοδ Oκτήτες των ορυχείων, στην κυβέρνηση κα σ' όλο τον κόσ ο

που θέλω να πω εδώ, είνα ότ τόσο ο Herbert S ith ως εργατ κός ητης όσο κα η καρ έρα του θα ήταν αδ ανόητα σε οπο αδήποτε προγεστερη περίοδο της εργατ κής στορίας ίσως κα σε οπ αδήποτε ετγενέστερη ίνα δη Oύργη α της νέας εργατ κής τάξης, ό ως βοήκα στο να φτ αχτεί αυτή η τάξη, την ανάδυση της οποίας στ ς δεκαετίπρ ν το 191 προσπάθησα εδώ να σκ αγραφήσω. Ανά εσα στα εκατο

ύρ α των ανδρών που φορούσαν τραγ άσκες, ήταν σίγουρα κάτ το ξα ρετ κό Ό ως όνο όπως ένα δ αίτερα επ βλητ κό δέντρο ξεχ

έσα σ' ένα εγάλο δάσος Υπήρχαν α έτρητο άλλο , λ γότερο επνείς, λ γότερο πολ τ κοπο η ένο , λ γότερο δραστήρ O , που στηντου αναγνώρ ζαν τους εαυτούς τους, κα τους οποίους θα πρέπε κ

είς να αναγνωρίσου ε

48 ck L w Th M th C p Th H rb rt Sm thΛονδ νο 94



ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ

ΒΙΚΤΩΡΙΑΝΕΣ ΞΙΕΣ

Αυτό το κεφάλαιο είναι. ανάμεσα στ' άλλα. κι ένας επικήδειος για τον ειδικευμένοχειρώνακτα εργάτη ρχικά γράφτηκε για μια διάλεξη. μια Tawney Lectureστην Εται-ρεία Οικονομικής Ιστορίας το 1983. Εξ ου και η αναφορά στο τέλος στον R . H .

Tawney(1880-1962),μια μορφή πολύ σημαντική για τη βρετανική οικονομική ιστορία για το σοσιαλισμό και για τον αγώνα υπέρ της «Ισότητας» και εναντίον της«Κτητικής κοινωνίας . για να αναφέρω τους τίτλους δύο βιβλίων του

Το κεφάλαιο αυτό αφορά, στην ουσία τις περιπέτειες και τις μεταμορ-φώσεις του ειδικευμένου χε ώνακτα μισθωτού εργάτη στο πρώτο βιομη-χανικό έθνος του κόσμου α χαρακτηριστικά του, οι αξίες του, τα ενδιαφέροντά του και ιδίως οι μορφές προστασίας που επινόησε, είχαν τιςρίζες τους βαθιά στο προβιομηχανικό παρελθόν των « τεχνών» ο ι οποίεςαποτέλεσαν το πρότυπο ακόμα και για ειδικευμένα επαγγέλματα πουδεν ήταν δυνατόν να υπάρξουν πριν από τη Βιομηχανική Επαν άσταση,όπως για τους Τεχνίτες Κατασκευαστές Ατμομηχανών. Η ειδικευμένηεργασία συνέχισε να φέρει τα σημάδια αυτού του παρελθόντος ακόμακαι μέσα στον εικοστό αιώνα' από μερικές απόψεις επιβίωσε μέχρι τοΔεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Είναι π λέον γενικά αποδεκτό, ότι η βρετανική βιομηχανική οικονομίαστις απαρχές της στηρίχτηκε σε πολύ μεγάλο β αθμό και συχνά θεμελια-κά πάνω στην ειδικευμένη χε ωνακτική εργασία με ή χωρίς τη βοήθεια μηχανών που χρησιμοποιούν ενέργεια Αυτό συνέβη για τεχ νικούς λόγους στο βαθμό που οι χε ωνα κτικές δεξιότητες ήταν ακόμα απαραίτητες για λόγους οργάνωσης της παρα γωγής επ ειδή η ειδικευμένη ερ-γ ασία συμπ λήρωνε και εν μέρει υποκαθιστούσε το σχεδιασμό, την τεχνι-

κή γνώση και τη διεύθυνση , και, πιο θεμελιακά για λόγους επιχε ηματικής ορθολογικότητας. Όσο κα ό η ειδικευμένη εργασία δεν εμπόδιζετην επίτευξη ικανοποιητικών κερδών το βαρύ κόστος της ντικατάστα-σής της ή το κόστος που θα συνεπαγό ταν μια αντικατάστασή της δεφαινόταν να δικαιολογείται από τα προσδοκώμενα από αυτή την αντι-κατάστα ση κέρδη. Αυτό συνέβαινε όχι μόνο σε ειδικές περιπτώσεις όπως η Fleet St eet [τα τυπογραφεία του Λονδίνου] Ο Si And ew Noble

του Arms rong υποστήριξε σίγουρα σωστά ότι περισσότερα χρήματα έβγαιναν από την κατασκευή ενός ποταμόπλοιου παρά από την παραγω



Β ΤΩΡ ΝΕΣ ΑΞ Σ 5

Θα ξεκ ν�σω ε α απλ� παρατ�ρηση . Στ ς περ σσότερες εκές γλώσσες η λέξητεχνίτης (ar isan) � το αντίστο χό τηςόταν χρησ ο-πο είτα όνη της ση αίνε αυτο άτως κάτ σαν ανεξάρτητος β ο� άστορας � κάπο ος που ελπίζε να γίνε τέτο ος. Στη Βρετανδέκατου ένατου α ώνα ση αίνε έναν ε δ κευ ένο σθωτό εργάτηκό α αρχ κά (όπως στοΤεχνίτες και Μηχανές του Gaskel!) κάθε σθωτό εργάτη. Με δυο λόγ α ο παραδόσε ς κα ο αξίες του τεχνίτη τ� τη χώρα πρ λεταρ π �θηκαν περ σσότερο από π υδ�π τεΟ ίδ ος ο όροςτεχνίτης είνα παραπλανητ κός. Εν πολλοίς αν�κε σκο νων κό κα πολ τ κό λόγο του δέκατου ένατου α ώνα κα π θ

ε σ�λθε στο δη όσ ο λεξ λόγ ο στη δ άρκε α των αποτυχη ένων τε ών των τελευταίων ίσως συλλογ κών προσπαθε ών αστόρωνκαλφάδων ο τελευταίο αποτελούσαν �δη τη εγάλη πλε οψηφίατέλη των Ναπολεόντε ων Πολέ ων να γυρίσουν τη ζω� πίσω στονσαβετ ανό κώδ κα εργασίας. Στο δέκατο ένατο α ώναο όρος φαίνεταότ σπάν α χρησ οπο είτο γ α κ νων κ� περ γραφ� � ταξ νόξη που χρησ οπο είτα σχεδόν πάντα στους κύκλους της εργατ κ�

ξης είνα « radesman» έ πορος επαγγελ ατίας Μ α λέξη που ενχρ�ση της από τη εσαία τάξη κατά το δέκατο ένατο α ώνα έφτασε ση αίνε σχεδόν πάντα έναν συν�θως κρό καταστη ατάρχη (κάπου «είνα στο ε πόρ ο»), στη χρ�ση της από την εργατ κ� τάξη δρησε, ίσως άλ στα στους π ο ηλ κ ω ένους να δ ατηρεί ακό α τλ ά της ση ασία του ανθρώπου που «έχε ένα επάγγελ α» εδώ η εξξη της γλώσσας συ βαδίζε ε την εσωτερ κ� δ αφοροποίηση της

των β οτεχνών ανά εσα σ' αυτούς που παράγουν κα σ' αυτούς ποπουλούν Μπορού ε να παρατηρ�σ υ ε ότ ενώ το να «είσα στο ρ ο» αναπτύσσε συνδηλώσε ς περ φρόνησης � σεβασ ού το να «να επάγγελ α» τουλάχ στον γ ' αυτούς που το έχουν � γ ' αυτούς συγκρίνουν τους εαυτούς τους ε τους κατόχους του, δ ατηρεί τ ς συνλώσε ς της κανοποίησης κα της υπερηφάνε ας.

Όπως η λέξη «mas er» άστορας αφεντ κό παρουσ άζε αν γη εξέλ ξη γ α να γίνε έσα από τη χρ�ση της στο δέκατο ένατο συνώνυ η ε τον «εργοδότη» έτσ κ από την άλλη ερ ά ο «j uman» [κάλφας] γίνετα συνώνυ ος ε το σθωτό επαγγελ ατία. Μστα, στην αυγ� της εκβ ο ηχάν σης η λέξη χρησ οπο είτα ερρές γ α π νδ�π τε σθωτό εργάτη. Ο επαγγελ ατ κές ενώστα σω ατεία που κράτησαν τα ονό ατα των παλα ών συντεχν ών είντώρα όχ όνο σω ατεία παραδοσ ακών τεχνών, όπως ο καπελάδες ο βουρτσοπο οί αλλά κα κα νοφανών όπως ο κατασκευαστές αχανών κα ο λεβητοπο οί. Ενώ τα συνδ κάτα βαθ αία θα αφα έαπό τους τίτλους τους τη λέξη « u eyman » η ίδ α η λέξη συνέχ σ



Β ΚΤΩΡ Α Σ Α Σ 7

ειδικευμένοι».5 Από τη σκοπιά των μαστόρων, ο διαχωρ ισμός αυτός α-ντ ιπροσώπε υε τη διαφ ορά ανάμεσα σε οποιαδήποτε άλλη εργ ασία κα ι στ ην ειδικευμένη εργασία, δηλαδή «αυτή που χρειάζετα ι μια μακρά π ε-

ρίοδο μαθητείας, είτε σε μια συγ κεκριμένη επ ιχείρηση, βάσει ενός καθο-ρισμένου συμβολαίου ή συμφωνίας , είτε δίχως τέτο ια συμφωνία, με το μαθητευόμενο να μετακινείται από τη μια επιχ είρηση στην άλλ » . 6 Αυ-τός στην ουσία ήταν και ο ορισμός που έδιναν οι ίδιοι.7

Από τη σκοπιά των τεχνιτών αντιπροσώπευε την ποιοτική υπεροχή τηςειδ κευσης που έχει αποκτηθε αυτόν τον τρόπο τον επαγγελ ατιστης τέχνης και ταυτόχρονα το κοινωνικό της s atus και τις αποδοχές της

Ο εκπαιδευ ένος τεχν της ήταν ο ιδεότυπος του αριστοκράτη εργάτη, όόνο επειδή η δουλειά του απαιτούσε ειδ κευση και κρ ση, αλλά και γι

υπήρχε ένα «επάγγελ α» που παρε χε ια τυπική, στην καλύτερη περπτωση θεσ οποιη νη, οροθετική γρα ή, η οπο α χώριζε τον προνο ιοαπό τον η προνο ιούχο Δεν έχει εγάλη ση ασ α το ότι η τυπική ατε α πιθανώς να ην ήταν η σ αντικότερη πύλη που οδηγούσε σε πολεπαγγέλ ατα. Ο George Howell εκτι ούσε το 1877 ότι λιγότερο από

10% των ελών των σω ατε ων ε χαν περάσει από κανονική αθητεΠεριλά βαναν στέρεους πυλώνες των τεχνών, σαν τον Robert Applegarγρα ατέα τηςASCJ (Amalgamated Society of Carpen ers and Joiners). βασικό ήταν ότι OL καλο ονταδόροι, ακό α και οι καλο ξυλουργοχτ στες που ήταν πολύ πιο ευάλωτοι σε παρεισφρήσεις, δε γ νονταν έσε ια έρα. Όσο κα ό ήταν απαρα τητη ια πραγ ατική ειδ κευση,τεχν τες, το ε δος εκε νο που ποτέ δε θα έχαναν την απασχόλησή τους ό

υπήρχαν δουλειές, ήταν λιγότερο ανασφαλε ς απ ό,τι λέγεται ερικές φρές. Δεν απειλούνταν τόσο από δουλευτές ή τσ άκια που πορούσαν νααναλάβουν α έσως τις δουλειές όσο από ια ακροπρόθεσ η υπερπρσφορά ειδικευ ένων επαγγελ ατιών, καθώς βέβαια και από την ανασφάλεια τόσο του επαγγελ ατικού κύκλου όσο και του κύκλου της ζωής Σπολλά επαγγέλ ατα, για παράδειγ α στους ηχανικούς, OL κ νδυνOL ανεξέλεγκτης δη ιουργ ας ενός εφεδρικού στρατού επαγγελ ατιών ήτα

ικρο , σε ερικά ό ως οικοδο ικά επαγγέλ ατα, όπου υπήρχε εγάεισροή ειδικευ ένων ανδρών από την ύπαιθρο, ήταν ση αντικο .

έτοιοι λοιπόν ήταν OL τεχν τες ε τους οπο ους ασχολού αστε

5 Ν. . Dearle, ndus ria/ Training Wi h Specia/ ReferenceΙο he Condi ion Prevai/ing inondon Λονδ νο 9 4σ -

6. Στο ίδιο, σ. .7. Roya/ Commi ion on Labour(Ρ.Ρ. 89 6 Gr up Α, Q 6064.Κα άθ ση ου

Cr nin ραμ α έα ν Ass ciated Millmen f Sc tland8. Ge rge H we l, Trad Uni ns, Appren ices and Tec nical Educati n Con emproraryReview χ. 0 ( 877)σ 854.



Β Κ ΩΡ ΝΕΣ ΞΙΕΣ 9

να ενεργού ε βάσει των διων παραδοχών Μ α τέχνη αποτελε το απλους εκε νους που ε χαν αποκτήσει τις ιδια τερες δεξιότητες ενός λιγότή περισσότερο δύσκολου επαγγέλ ατος, έσα από ια ειδική διαδικασεκπα δευσης, η οπο α συ πληρώνεται από δοκι ασ ες και αξιολογήπου πιστοποιούν ότι κάποιος διαθέτει την απαιτού ενη για το επάγγελ-

α γνώση και επ δοση. Αυτά τα άτο α, από την πλευρά τους, ανανουν ότι θα έχουν το δικα ω α να ασκούν το επάγγελ α και να έχουν να ικανοποιητικό βιοτικό επ πεδο που να ανταποκρ νεται στην αξ α τοστην κοινων α και στην κοινωνική τους θέση Ε ναι πολύ εύκολο νταφράσου ε αυτή την τελευτα α απα τηση ε όρους οικονο ας της αράς, και πράγ ατι πολλά από όσα έκαναν οι συντεχν ες γ νονταν στόχο τον περιορισ ό της εισόδου στο επάγγελ α, την αποφυγή του ανταγωνισ ού από παρε σακτους (που ε τε ε χαν δικό τους επάγγελ α τε όχι), και τον περιορισ ό της παραγωγής και της προσφοράς εργασ αέτσι ώστε να κρατιέται το έσο εισόδη α στο αναγκα ο επ πεδο Σ

έρες ας, η θεωρ α της οικονο ας της αγοράς έχει βέβαια επικρασει, αλλά οι βασικές συντεχνιακές παραδοχές δεν έχουν εγάλη σχέση

ε το λόγο των επιχειρη ατικών σχολών Μιλούσαν την αρχα α γλώσιας αυστηρά δο η ένης κοινωνικής τάξης πραγ άτων ή, για να χρησοποιήσω την ορολογ α του Ε Ρ Thompson, ιας «ηθικής οικονο

«Η προφανής επιδ ωξη των προγόνων ας όταν θέσπιζαν το Καταστατκό [των Βιοτεχνών [ ήταν να παραχθε ένας ικανός αριθ ός και ισυνεχής διαδοχή αστόρων και καλφάδων που να διαθέτουν πρακτικήε πειρ α, για να προωθηθε , να διασφαλιστε και να διαιωνιστε η ερ α των τεχνών του έθνους, οι οπο εςέχουν καθ ιερωθε με ευσυνεδησ α χάρη στ ς κανότητες κα τα ταλέντα τους και έχουν ε πεδωθε

έσα από ια πρακτικήεκπ ίδευση» (η υπογρά ιση δική ου)

Κι αυτό ε τη σειρά του σή αινε πως ε χαν «ένα αδιαφιλον κητο δικα[ . [στην ήρε η και αποκλειστική απόλαυση των διαφόρων αντ στοιτεχνών και επαγγελ άτων, τα οπο α ο νό ος τους ε χε ήδη παραχωρήσ

ως περιουσ α τους» Η δουλειά ήταν «περιουσ α» του εργαζόκαι για να χαρακτηρ ζεται έτσι, πάει να πει βέβαια, ότι αυτό ήταν ένκοινός τόπος του ριζοσπαστικού πολιτικού λόγου της εποχής

Από την άλλη, γινόταν αποδεκτό το καθήκον της καλής δουλειάς Εργάτες Τσ γκου του ονδ νου που άφηναν τη δουλειά τους, ήταν υπχρεω ένοι να γυρ σουν και να τελειώσουν τις η ιτελε ς εργασ ες ή

13 «Repo t o the Committee οη the Pet tion o the Wat hmake s,1817», αρατ θεταστο Α Ε Bland - Ρ.Α. B own R.H. Tawney (επιμ.) ng ish c n mic Hi t ry Se eD umentsΛονδίνο1914 σ 88- 90.



Β ΚΤΩΡ ΑΝΕ ΑΞ Ε 2

προστασ α τους από τους βασικούς κινδύνους που απειλούσαν τη χε ωνακτική εργασ α δηλαδή τα ατυχή ατα, την αρρώστια και τα γηρατειτο χάσι ο χρόνου, την υποαπασχόληση την περιοδική απασχόληση κτον ανταγωνισ ό από την υπερπροσφορά εργασ ας Ενώ ο πυρήτης γερ ανικής και της γαλλικής συλλογικότητας των καλφάδων βρ σκται εκτός του εργαστηρ ου την εποχή της καθιέρωσης των ταξιδιών στπανδοχε ο ή το ενοικιαζό ενο σπ τι όπου στεγάζονταν οι καλφάδες, κόπου και γ νονταν οι τελετουργ ες της ύησης , στη Βρεταν α ο βαστόπος κοινωνικοπο ησης του αθητευό ενου στον τρόπο συ περιφορτου κάλφα ήταν σαφώς ο διος ο χώρος εργασ ας Εκε « άθαινε,

τις εντολές και από το παράδειγ α των συναδέλφων του ότι πρέπει νσέβεται το επάγγελ α και τους γραπτούς και άγραφους νό ους του, καιότι σε κάθε ζήτη α που αφορά γενικά το επάγγελ α, πρέπει να θυσιάζει το προσωπικό του συ φέρον ή την προσωπική του γνώ η σ' αυτπου το επάγγελ α έχει καλώς ή κακώς ορ σει για το γενικό καλόΔεν υπήρχε λοιπόν κάποια σαφής διάκριση ανά εσα στα «έθι α του παγγέλ ατος» ως παράδοση ή τελετουργικοποιη ένη πρακτική και ως

λογική της συλλογικής δράσης των εργατών στη δουλειά ή επικύρωστων παραχωρήσεων που ε χαν κατακτηθε χάρη σ αυτήν Έτσι, ερτυποποιη ένες τελετουργ ες πορούσαν να οδηγηθούν σε ατροφ α δνα εξασθεν σει η δύνα η «των εθ ων του επαγγέλ ατος».

Οι βασικο θεσ ο των καλφάδων, όπως έχει δε ξει ο he στοArtisanPolitics,ήταν η ετα ε α αλληλοβοήθειας, το «h use f ca », το σύσττων περιοδειών το οπο ο προσέδωσε στους τεχν τες ια εθνική ε

λεια και η αθητε α. Σ' αυτά πρέπει να προστεθε , όπως σωστά έτον σει η έρευνα, η ανοργάνωτη όχι ό ως και τελε ως άτυπη, ο άδαγασ ας στο εργαστήρι ή στο χώρο εργασ ας.Οι θεσ ο αυτο προστά-τευαν τα συ φέροντα α ειβό ενων ανδρών αλλά δεν πρέπει ποτέ νξεχνά ε ότι αυτό θεωρε το πως ήταν «το επάγγελ α» ότι το αποτελοσαν στην ουσ α α ειβό ενοι άνθρωποι δηλαδή ένα ειδικό σώ α απξιοσέβαστους και έντι ους άνδρες που υπερασπ ζονταν την «τέχνητους δηλαδή το δικα ω ά τους στην ανεξαρτησ α, στο σεβασ ό κα

ια αξιοπρεπή διαβ ωση που η κοινων α τούς όφειλε, σε ανταπόδο1 Ior ert Prot e oA isans and Po i ics in Ea y Nine een h Cen u y London: John

his imesFol esto e 7 , σ. 27 287 omas Wrig t$ome Habi s of he Wo ing C asses 8 7 σ. 102 Βλ επίσης

εση ουF W Galtoσ ο S. κα Β.Webb His o y of ade Unionism 8 4, σ 431 432ώς κα Jo Du lopA icia and Compu so y D in ing Usages of he Uni ed Kingdom

ση, 844,pass m σχε κ με η σημασία ων ελε ο ργ ών πο έχουν να κ νουν με χώρο εργασίας.

18 Γ α αναφορές βλ.R. Pr ceMas e s Unions nd Men Wo Con o in Bui dingRise of L bou Καίμπρ ζ 80 κεφ 2



Η Ρ ΖΟΣΠΑΣΤ ΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

γ α τη σωστ� επ τέλεση των κο νων κά αναγκα ων καθηκόντων ππα τούσαν τη δ κ� τους εκπα δευση κα ε πε ρ α ο «δ κα ωεπάγγελ α» στο αρχ κό καταστατ κό τηςSE (Ενω ένη Ετα ρε α Μηχα-ν κών) συγκρ νετα ε το δ κα ω α του κατόχου ενός ατρ κού δτος. α τυπ κά προσόντα γ α α δουλε ά ταυτ ζονταν ε το δάσκησ�ς της

Η α σθηση ανεξαρτησ ας του τεχν τη δε βασ ζόταν, βέβα α, όνο ηθ κ� επ ταγ�. Βασ ζόταν στη δ κα ολογη ένη του πεπο θηση πξ ότητά του �ταν απαρα τητη γ α την παραγωγ�, κα άλ στα πως �μοναδικός αναγκα ος συντελεστ�ς της παραγωγ�ς αυτό κα η

ση του τεχν τη στον καπ ταλ σ ό, ο οπο ος στ ς αρχές του δέκατουτου α ώνα συγκρουόταν όλο κα περ σσότερο ε την ηθ κ� ο κονοέδ νε στα επαγγέλ ατα α ταπε ν� αλλά σεβαστ� θέση, δεν εκφρατόσο ενάντ α στους εργαζό ενους άστορες αφεντ κά, τους οπο ους γνώρ ζαν από παλ ά, � αυτές καθαυτές τ ς ηχανές, τ ς οπο ες πσαν να τ ς δουν σαν προεκτάσε ς των εργαλε ων, αλλά ενάντ α στονπ ταλ στ�, που τον έβλεπαν σαν έναν αντ παραγωγ κό κα παρασ

εσάζοντα. Ο άστορες αφεντ κά που αν�καν στ ς «χρ�σ ες στο βαθ ό που γ α να παραθέσου ε τα λόγ α του H dgskin �ταν ο δ οδουλευτές όσο κα ο καλφάδες τους» κα στο βαθ ό που �απαρα τητο «γ α να δ ευθύνουν κα να επ βλέπουν τη δουλε ά κανέ ουν τους καρπούς της», �ταν όλα α χαρά όνο που, δυστ«ε να επ σης» λέε κα πάλ ο H dgskin, «κα καπ ταλ στές �ρες των καπ ταλ στών, κα από την άποψη αυτ� τα συ φέροντά του

ντ τ θεντα ά εσα στα συ φέροντα των εργαζο ένων σ αυτούς» κροαφεντ κά δε δη ουργούσαν κανένα πρόβλη α, κα πορούσαν στα συχνά να γ νοντα � να παρα ένουν έλη των σω ατε ων Ο τ κές βάσε ς του πρώ ου σοσ αλ σ ού, αυτού που εσφαλ ένα ονοτα «ουτοπ κός», πρέπε να αναζητηθούν σ αυτ� τη στάση Ουσεπεδ ωκε την εξάλε ψη του ανταγων σ ού κα του καπ ταλ στ� πό τη συνετα ρ στ κ� παραγωγ� των τεχν τών Ο he έχε ο τεχν τες που άρχ σαν απλά, προσπαθώντας να υπερασπ στούν � νπαναφέρουν την παλα ά «ηθ κ� ο κονο α», πορούσαν κα ο οδηγηθούν, κάτω από την π εση των ο κονο κών ετασχη ατ σ ώναρχών του δέκατου ένατου α ώνα, στην υ οθέτηση ας επαναστατ κ�

1 Είνα κα κον μας να ασκ σουμε τον ί ο έλεγχο σ αυτό που έχουμε ί ον σφέρον όπως ένας φυσ κός που έχε το ίπλωμ του ο συγγραφέας που προστατεύετααπό τα πνευματ κ δικ ιώμ τ . Πρόλογος στους ανόνες του Ενωμένου Σωματείου τωνΜηχαν κών 1851 παρατί ετα στο J B J ys(επ μ. Lab u s ma ive Yea s Λο1 48, σ 30

20 Παρατί ετα στο . St dman on sLanguagesο/ ass αίμπρ τζ 83, σ 13 137



Β Ρ ΑΝΕΣ ΑΞ ΕΣ

ντ ληψης που στόχευε στην επανεγκαθ δρυση ας ηθ κής κο νων κξης πραγ άτων όπως αυτο την έβλεπαν κα να γ νουν έτσ κο νκα νοτό ο κα επαναστάτες. Κα ακό α ο r her σωστά επέτην προσοχή στο γεγονός ότ από την άποψη αυτή η εξέλ ξη του βρεν ύ κάλφα τεχν τη ε να παράλληλη ε αυτήν του αντ στο χου της ρωτ κής Ευρώπης ή άλλον του γάλλου.Κα ο δυο τους ε χαν τηντάση να δραστηρ οπο ηθούν πολ τ κά ως τεχν τες κα ε τον τρόπνα ετα ορφωθούν σε «εργατ κές τάξε ς» ή σε ση αντ κούς το ε ς

Υπάρχε ό ως α κρ σ η δ αφορά Ο ουτοπ κός σοσ αλ σ όλον η αλληλοβοήθε α κα ο συνεργατ σ ός των παραγωγών έγ νπαρέ ε νε επ ακρόν ο πυρήνας του γαλλ κού σοσ αλ σ ού. Στη Βν α αντ θετα κα παρά τα παροδ κά κύ ατα δη οτ κότητας που γνώκα την έλξη που ασκούσε σε στελέχη των τεχν τών ο συνετα ρ σσοσ αλ σ ός παρέ ε νε πάντοτε ένα περ θωρ ακό φα νό ενο πουακό α κα την ώρα που η χώρα σαρωνόταν από το Χαρτ σ ό το πρ

αζ κό κ νη α της εργατ κής τάξης στο οπο ο πήραν έρος κα οφάδες τεχν τες όπως κα όλο ο άλλο που βρ σκονταν κάτω από

νο κή π εση. Ο σοσ αλ σ ός παρήκ αζε στη Βρεταν α της δεκτου 1840 την ώρα που αναπτυσσόταν στην ηπε ρωτ κή Ευρώπη. Όπκ αν ε να ο α τ ες αυτής της δ αφοράς κα απο ένε να εξηγηθρως πρέπε σ' έναν βαθ ό να αναζητηθούν στ ς πολ τ κές συνθήκεπ κρατούσαν στη χώρα κυρ ως ό ως στην δ α την πρόοδο της βν κής καπ ταλ στ κής ο κονο ας σε σχέση ε τ ς υπόλο πες η οήδη καταστήσε άλλον απ θανη ή περ θωρ ακή α ο κονο α α

ή συλλογ κών κροπαραγωγών. Ο καλφάδες τεχν τες ε χαν γ νετες. Ζούσαν σε έναν κόσ ο εξαρτη ένων εργαζο ένων Χαρακτηρ σε να ότ η όνη ορφή συνετα ρ σ ού που αποδε χθηκε πως ε χε

α γνήσ α έλξη ήταν αυτή που επεδ ωκε να αντ καταστήσε έναννο κό το έα κρών ανεξάρτητων ονάδων δηλαδή το συνετα ρ(c p) κατάστη α.

Έτσ λο πόν ο επαγγελ ατ ες δεν ε χαν κα ά δυσκολ α να σστούν ε α ο κονο α β ο ηχαν κού καπ ταλ σ ού από τη στη ο κονο α ήταν έτο η να αποδεχθε τ ς ετρ οπαθε ς τους απασε ε δ κευση σεβασ ό κα α σχετ κά προνο ούχα θέση κα πρόσφερε σαφώς όλο κα περ σσότερες ευκα ρ ες κα καλύτερες υσυνθήκες. Κ αυτό σαφώς συνέβα νε στ ς δεκαετ ες του 1850 κα

η θέση τους συ βολ ζε ο δ άκοσ ος του επετε ακού δε πνου τοραρτή ατος του Cardi της Ενω ένης Ετα ρε αςΕπ πλοπο ών κα Ξυ

21 Pr t er Ar isans σ 337 338 Γ α μ α σαφ έκ εση βλW l\iam Sewel\ rW rand Rev Iu i n in ran e: he Language Ι Lab ur r m he OId Regime10 848, Καίμπρ τζ 1980σ 283



ΒΙ ΤΩ ΙΑΝΕΣ ΑΞΙΕΣ 25

λε τές Η λ θει είν ι τι η μ στορι δεν οτελούσε μ νο κρτης τ τ τητ ς κ ι το τοσεβ σμού εν ς νδρ , λλ κ ι εγγύητο εισοδ μ τ ς το Οι κ λύτεροι νδρες λέει έν ς μελετητ ς τηνεργί ς στο ς οικοδ μο ς το Λονδίνο είχ ν ντοτε δο λειΕνωμένο ς Ε ι λο οιούς κ ι Ξ λο ργούς εθεωρείτο δεδομένο ως ε ιτ χί το σωμ τείο εξ ρτ τ ι το ν είν ι λ τ μέλη της σο ικ νοί εργ τες» κ ι γι' τ στρ τολογούντ ν ν λ γω μστ ελέγχοντ ν ν εξ κολο θούν ν ντ οκρίνοντ ι στ κριτ ρι κ οιος δεν ξίζει τ 6 σελίνι βδομ δι τικο» έλεγε τοMonthly Reco dτης AS ν κ ι ίσως χι τ σο ειλικρινώς το 19 1 1 , «το σωμ τείο έχει ν νες ν ντιμετω ίσει την νικ ν τητ το » 3 Ό ως ρ τηρούJames Hop i so τη δεκ ετί το 18 0 «Το μ γ ζί μ ς τ ν έν δτ σ νδικ λισμένο μ γ ζί κ ι οι κ λύτεροι εργ τες της λης δούλεεκεί» 3 Τ ρ των ελ φρών ο λών με τ ο οί οι τεχνίτες ολεσ ν τ μεγ λ κ ν νι των εργοδοτών γίνοντ ν οτελεσμ τικ χστο ς ρομ χώνες της ειδίκε σης ο τ ροστ τε ν κ θώς κ ι στ

λληλεγγύη μετ ξύ των σκο ε τών

Η ειδίκε ση κ ι η νεξ ρτησί το τεχνίτη σ μβολίζοντ ν κ τοχ των ροσω ικών εργ λείων 3 τών των μικρών λλ ζωσημ σί ς μέσων ρ γωγ ς ο το ε έτρε ν ν σκεί ο ο δτο ε γγελμ το Ο Broad urs , σ νδικ λιστ ς ηγέτης κ ι βο λετων ib ab φύλ γε τ οικοδομικ το εργ λεί κετ ρισμέν κτοιμ κ θ' λη τη δι ρκει της ολιτικ ς το κ ριέρ ς τ ν η σλει το 33 Πολλ χρ νι ργ τερ το 19 9 τ ν ο λεβητο οι

Po it ομ κρύνθηκε την ηγετικ το θέση στο Κομμο νιΚ μμ η μητέρ το το έγρ ψε με κ μ ρι «Τ εργ λεί σο είν

27 Σ ο ί ο, σ 311 32228 Ν ΒD ar Prob ms o Un mploym nt n th ondon Bu d ng Trad Λον ίνο

32 ASCJ, Monthly R port, Φεβρου ρ ος 18 8 σ 330 Amal amat d So ty o En n rs(σ ο ε ςASE) Month y R ord, ούν ος 1 11, πα

ρα ί ε α σ ο Μolbrook-Jon sSupr ma y and Subord nat on o abour, Λον ίνο 1 82 σ31 .B. Goodman(επ μ. , V tor an Cab n t Mak r: Th M mo rs o Jam s Hopk ns8 9-

894 Λον ίνο 1 8 σ 2432 Αν η Κεν ρ κ Ένωση ων Εργο ο ών πραγμα οπο σε ην απε λ κα προχ

σε σε μ α απεργία ων αφεν κών[ ] ο κα κον ων εργαζομένων είνα να [. ] αρχίσουν να εργ ζον α γ α ον κόσμο [ ] Σ ο βα μό που πολλ από α μέλη μας έχουν σ ηνκα οχ ους όρνους κα λλα εργαλεία [ ] μπορούμε να ελπίζουμε ό α] κ νουν γνωσ ην πρό εσ ους να ανείσουν έ ο α εργαλεία προς όφελος εκείνων που μπορενα πε αχ ούν έ ω από η ουλε από ην απεργία ωνφεν ικών». Ανακοίνωση ου

Συμβουλίου ηςASE σ ον Th Op rat v , 23 Δεκεμβρίου 185133 nry Broadhurst Th Story o h s rom Ston mason s B n hοth Tr asury B n h,Λον ίνο 1 01 σ 2



Β Κ ΩΡ ΑΝΕΣ ΑΞΙΕΣ 129

μ σ ρί» 9 Σ ο ς β ρελ δες δο λε ές επι ρεπ ν η χρ ση σ γμένων μ νο εργ λείων, πως σφ ριών 5 Αν ισ ρ φως, οι εχνί εςγνώριζ ν ο έν ς η θέση ο λλο δ νείζον ς εργ λεί ο ς δ ο λ γι , θ μπορο σ με ν ο ς ορίσο με ελικ σ ν ν πο σιμοποιο ν κ ι μονοπωλο ν εργ λεί

Το δικ ίωμ σε έν επ γγελμ δεν ν μ νο έν δικ ίωμ ο κο ν ως κ ρ ισμένο επ γγελμ ί , λλ κ ι μι οικογενει κ κρονομι 5 Οι γιοι κ ι οι σ γγενείς ο επ γγελμ ί δε γίνον ν εγελμ ίες πλ κ ι μ νο επειδ , πως σ νέβ ινε σ ις επ γγελμ ικμεσ ίες ξεις, είχ ν μεγ λ ερες δ ν η ες γι' π' , ι οιλοιποι, λλ κ ι επειδ οι π ερ δες ο ς, πο δεν θελ ν ίπο ε κ

ερο γι π ιδι ο ς, επέμεν ν ν ο ς δίνε ι μι προνομι κ σβ ση Δωρε ν μ θη εί γι έν ο λ χισ ον π ιδί προβλεππολλο ς Εργ σι κο ς Κ νονισμο ς Οικοδ μων 53 Η φοβερ Ε ιρείΛεβη οποιών σ ρ ολογο σε μέλη ης σε μεγ λο β θμ π γκ ι σ γγενείς,54 κ ι σ ο εδο ρδι ν Λονδίν η κληρονομικ δι δοχθεωρεί ο σ νηθες φ ιν μενο σ ο ς λεβη οποιο ς κ ι σ ο ς μηχ νι

σε μερικ πογρ φικ επ γγέλμ , ν κ ι π ις οικοδομικές εικ η ες μ νο σ ο ς προνομιο χο ς έκ ονες, σ ο ς γ Ψ δ ρο ς σως σ ο ς δρ λικο ς Έχει επίσης π ρ ηρηθεί ι ο ς γιο ς π γγελμ ιών δεν ο ς ρ βο σ ν πολ οι δο λειές γρ φείο 55 επιβεβ ιώνε ι κ ι π ην ν λ ση 200 περίπο βιογρ φιών π

4 Πρβλ. τη συλλογή των « εργασιακών κανονισμών» των οικοδόμων στη συλλογήWebb (LSE L brary, Co ΕΒ XXXI-XXXVIκαι Coll EC VI XV II)'για παράδειγμα, Br dgno th

18 3,Loughborough 18 2 Worcester 18 1 CoΕΒ Χ ΙΥ'

Shrewsbu y ColEC V .50 Β G ld ng,T e Journeymen Coopers... ό.π. σ.551 Thomas Wr ght T e Great Unwas ed, 18 8,σ. 282 ο συνάδελφοι θα δανείσουν σε έ-

ναν τεχνίτη που περιοδεύει για μεγάλο διάστημα «τα καλύτερά τους εργαλεία». Char tyO gan zat on Soc ety,Spe aI Comm ttee on UnskίlIed Labour: eport and M n tes ο Ev de1908, σ 8 « Στ η ν περίπτωση των μηχανικών που βρέθηκαν εκτός δουλειάς για κάποιοχρόνο, πόσο στερούνται εργαλείων [ .. ] ; [...] Υπάρχει πολύ μασονία μεταξύ τους και δα-νείζουν ο ένας του άλλου εργαλεία. Αν κοίταζες στα καλάθια τους θα έβρισκες ότι λείπουν το 10% των εργαλείων Ας σημειωθεί ότι αυτός ο μάρτυρας ένας οικοδόμος αρχιεργάτης, ισχυρίζεται ό.τι απλά υποθέτει. Δεν ψάχνει στα καλάθια των τεχνιτών Για τηνποινή από την απώλεια εργαλείων, δηλαδή την ολίσθηση στην ανειδίκευτη εργασία βλ.Η.

Mayhew T e Morn ng C ron le S rυ ο Labour..., ό.π. τόμ 5 σ. 13052 }.Β. }efferysT e Story ο t e Eng neersΛονδίνο 1 45 σ 58 για το δεύτερο και το

τρίτο παιδί και για γιους πατεράδων εκτός του επαγγέλματος που μπαίνουν στο επάγ-γελμα.

53 Coll ΕΒ XXXIV:Hul Redd tch Wakef e d' CollEC ΥΙΙ : B stol, Dudley Go a K d-de m nster, Le ester Rotherham Stou br dge W gan.

54 Ke th McLe land Alasta r Re dT e S pbu Id ng Workers,1840-1914 αδημοσίευτηεργασία σ.1855 .Β. Dearle ndustr aI Tra n ngό.π .• σ. 241



Η ΡIΖΟΣΠΑΣΤιΚΗ ΠΑΡΑ ΟΣΗ

ατάλληλες συνθή ες - συνήθως τον έλεγχο ενός στρατηγ ού σημείουστη δ αδ ασία πα ραγωγ ής- ν α εγ αθ δρύουν τέτο ες σχυρ ές δ απρ αγματευτ ές θέσε ς

Σε γεν ές γραμμές στα τέλη του δέ ατου ένατου α ώνα απρώτη φορά μετά τ ς δε αετίες του 18 0 α 1840, τα επαγγέλμαβρέθη αν να απε λούντα από το β ομηχαν ό απ ταλ σμό δίχωτώρα να έχουν ελπίδα να τον παρα άμψουν Απε λείτο η ίδ α η ύπατους ως προνομLOύχο στρώμα Επ πλέον η βασ ή επ θεση των τών αφορούσε τώρα τα συντεχν α ά προνόμ α Γ ' αυτό α γ α φορά βασ οί τομείς τους στράφη αν εναντίον του απ ταλ σμούσε αντ θεση με μερ ά παραδοσ α ά επαγγέλματα ο νέες μεταλχν ές ε δ ότητες της βLOμηχαν ής OL ονομίας δεν έβγαζαν ποα τ β στές. Υπάρχουν λίγOL ή α αθόλου μηχαν οί α μεταλλογοί μετα ύ των γνωστώνLib-Lab πολ τ ών πρ ν από τη δε αετία το1890 Ε αρχής όμως OL μηχαν οί ατείχαν επ φανή θέση μετσοσ αλ στών Στο ΣυνέδρLO τηςΑ Ε το 1912 περ σσότερο από τους μσούς παρόντες αντ προσώπους φαίνετα να ήταν υπέρ ενός « ολε τ

σμού ο οποίος θα επ τυγχάνονταν με τα ό πόλεμο Ο μ ρσπαστ ές μαρ στ ές σέχτες όπως το(Εργατ ό Σοσ αλ στ ό Κόμα) ήταν γεμάτες από δαύτους Τα συνδ αλ στ ά στελέχη των μηχ

ών α ο επαναστατ ός ρ ζοσπαστ σμός ατά τον Πρώτο Παγ όΠόλεμο πηγαίνανε μαζί σαν ψωμί με τυρί α ο μεταλλεργάτες γεν ά ήταν πολύ ε δ ευμένο άνδρες θα γίνονταν αργότερα πα Oδε ς υρ αρχώντας στο προλεταρ α ό στο χείο του Κομμουν σ

Κόμματος με τους ο οδόμους α τους ανθρα ωρύχους να α ολουσε μεγάλη απόσταση Αρ στερά τους προσέλ υε γ α δύο λόγΠρώτον μ α ανάλυση τα ής πάλης είχε νόημα γ α ανθρώπους ποχαν εμπλα εί σε μ α πάλη με οργανωμένους εργοδότες σ' έναν ατάφα νόμενα αποφασ στ ό τομέα του μετώπου της τα ής σύγ ροως ε τούτου η αντίληψη ότ ο απ ταλ σμός ήθελε «μία δί α η πία όλων των συμφερόντων δεν μπορούσε πλέον να ευσταθεΙ Δεύρον η ρ ζοσπαστ ή Αρ στερά στα συνδ άτα από τη δε αετία το

α μετέπε τα είχε ε δ ευτεί στην επ νόηση στρατηγ ών α τπου είχαν σ οπό να ανταπο ρ θούν επα ρ βώς στ ς αταστάσε ς στποίες OL παραδοσ α ές συντεχν α ές μέθοδOL εμφανίζονταν ανεπαρ

6 .B.C.M. Weekes,The Am g m ted S ciety f Engineers88 9 :Α Study f Tr deUni n G ernment P itics nd ndustri P icy, αδη οσί τη διδα ορι ή διατρι ήWarw kUniversi y 9 0 σ. 3 8 3 0 3 . Ήδη το 895 έσσ ρα έλη τοASE ήταν ποψήφιοι για

το οινο ούλιο π ην αιγίδα τωνΙ Ρ:

Dav d H well,British W rkers nd the ndependentL b ur P rty888 9 6, Man hester 983 σ 88.6 .Kenne h New n,The S ci gy f British C mmunism, Λονδίνο 969, αραρτ.[[, [[



Β ΤΩΡ ΑΝΕ ΑΞ ΕΣ 133

Δε θέλω να υπ οβαθμίσω αυτ ή τη στροφή προς τα αριστερ , η οποία έδινε τώρα στο βρετα νικ εργα τικ κίνημα μια πολ ιτική ψη θεμελιακ διαφορετική απ εκείνην της Χαρτιστικής δημοκρατίας που κυριαρχούσακ μα στις μετριοπαθείς αιτήσεις του φιλελεύθερου ριζοσπαστισμού μνέα πολιτική ψη που θα 'λεγε κανείς τι στην πρ η ήταν πιο ριζοσπστική απ πολλ σοσιαλιστικ κινήματα της ηπειρωτικής ΕυρώπηςΤαυτ χρονα αυτή η στροφή δε θα πρέπει να ταυτίζεται με τις δι φορεεκδοχές σοσιαλιστικής ιδεολογίας που επήδησαν και πως ήταν φυσκ προσέλκυαν νεαρούς τεχνίτες που είχαν συνείδηση της νέας κατστασης: στη δεκαετία του 1880 νδρες γύρω στα 25 με 0 απ την

δουαρδιανή εποχή ίσως νδρες που πλησίαζαν τα είκοσι ια τους πρισσ τερους επαγγελματίες η στροφή προς τον αντικαπιταλισμ εκίνσε απλ σαν μια προέκταση της εμπειρίας τους μέσα στο επ γγελμα

ήμαινε να κ νουν αυτ που π ντα έκαναν: να υπερασπίζονται τα δκαιώματ τους τους μισθούς τους και τις απειλούμενες τώρα συνθήκτους να μην αφήνουν τη διεύθυνση να λέει στα παιδι το πως να κνουν τη δουλει τους και να στηρίζονται σε μια δημοκρατία της β σ

μέσα στο χώρο δουλει ς και εν ντια σε λους τους λλους εν αν γακ μα και στις ηγεσίες των συνδικ των τους Μ νο που τώρα έπρενα πολεμούν με τη διεύθυνση συνεχώς γιατί η διεύθυνση απειλούδιαρκώς να τους υποβαθμίσει σε δουλευτές και τώρα πλέον διέθετκαι τα τεχνικ μέσα να το κ νει

Δεν ήταν επαναστ τες αλλ π σο ραγε διέφερε αυτή η διαρκής ντιπαρ θεση απ την τα ική π λη που κήρυσσαν οι επαναστ τες Αν

αφεντικ δεν αναγνώριζαν πια τα συμφέροντα των ειδικευμένων ανδρών γιατί κι αυτοί να αναγνωρίσουν τα συμφέροντα των αφεντικώΔεν πιστεύω πως υπήρχαν πολλοί επαγγελματίες επηρεασμένοι ακ μααπ τη ριζική απ ρνηση των παλαιών συντεχνιακών παραδοχών που κήρυσσαν κ ποιοι υπερ αριστεροί οι οποίοι έλεγαν τι ο καπιταλισμπρέπει να πολεμηθεί με τις δικές του αγοραίες μεθ δους με το να δολεύουν σο λιγ τερο ή σο χειρ τερα γιν ταν για σο περισσ τερα χματα μπορούσε να φέρει η συναλλαγή Τέτοιες ιδέες ρχισαν να εμφανζονται στην εποχή των συνδικ των Ωστ σο σ' αυτή τη φ ση δεν υπχει καμι ένδει η πως οι επαγγελματίες οι οποίοι ήταν ακ μα συχνκαχύποπτοι απέναντι στην πληρωμή σύμφωνα με την απ δοση αν καπιέζονταν λο και περισσ τερο για κ τι τέτοιο σκέφτονταν με τέτοιου

ρου ρους που πως παρατηρούσαν οιWebb, υπον μευαν τη βασικήτους αρχή για μια α ιοπρεπή δουλει που να αμείβεται με έναν μισθπου να αναγνωρίζει την α ία τους

Αλλ η περίοδος μετα ύ 1889 και 1914 μας εισ γει σε μια δύσκοκατ σταση για τους τεχνίτες αν λογη με την κατ σταση της βρετανική



Ρ ΟΣΠΑΣΤΙΚ ΠΑΡΑΔΟΣ

οικονομ ας το ύνολό της, εφό ον απο τελε μ α από ις όψεις της .Όπως ακριβώς το ώρο των επι ειρηματιών υπ ρ αν νθρωποι που ναγνώριζαν ότι ρειαζόταν ένας θεμελιώδης εκ υγ ρονι μός του βρετνικού παραγωγικού υ τ ματος, αλλ δεν κατόρθωναν να επι τρατεύ

ουν αρκετ υπο τ ριξη για να το επιτύ ουν το διο υπ ρ αν και ώρο της εργα ας Η Αρι τερ ακόμα και η Αρι τερ των τε ν

γνώριζε ότι ο υντε νιακός υνδικαλι μός της ύ τερης βικτωριαν ς επς ταν καταδικα μένος Βρι κόταν το τό α τρο όλων των κριτικ

Στην πλειοψηφ α τους οι προτ εις υνδικαλι τικ ς μεταρρύθμι ην με α το 1889 και το 1927 που ξεκινού αν από την ομο πονδιοπ

η και τη υγ ώνευ η και έφταναν μέ ρι την πλ ρη αναδι ρθρω η τυνδικαλι τικού κιν ματος π νω ε βιομη ανικές αρ ές 3 καταδ κ

μια θέ η που θεωρητικ δεν υπερα πιζόταν εδόν κανε ς, ακόμα μεταξύ των ηγετών των παλαιών υντε νιακών ωματε ων. Κι όμως μι υ τηματικ γενικ μεταρρύθμι η των υνδικ των δεν πραγματποι θηκε παρότι τα υντε νιακ ωματε α αναγνώριζαν πως υπ ρκ ποια αν γκη να ανοι τούν να ομο πονδιοποιηθούν και να υγ ων

τούν και παρότι δέ ονταν πως η οργ νω η της ελ τ έπρεπε το εξ ςαποτελε μέρος του μαζικού υνδικαλι μού όλων των εργατών και πωε έναν τέτοιο μαζικό υνδικαλι μό τα υντε νιακ ωματε α αναπ

φευκτα δε θα ε αν την δια ηγεμον α τό ο αριθμητικ ό ο και τγικ Παρ ταύτα οι απόπειρες για μια γενικ μεταρρύθμι η οδηγκαν ε μια τό ο αφ αποτυ α, ώ τε μετ το 1926 την πρ ξη εγταλε φθηκαν

Οι ιδηροδρομικο και ο μη ανικο ε ναι δύο προφαν παραδεαυτ ς της αποτυ ας Το νέο Εθνικό Σωματε ο των Σιδηροδρομικώνεδι τηκε ως το μοντέλο ενός βιομη ανικού ωματε ου που θα πε

λ μβανε τους π ντες, δεν κατ φερε ποτέ να εν ωματώ ει τους περιότερους από τους ειδικευμένους μη ανοδηγούς ενώ τους μη ανικο

ούτε καν το επι ε ρη ε, παρότι η αρι τερ ηγε α του προ π θη ε ενειλημμένα να διευρύνει τη τρατολόγη η: το 1892 το 1901 και π λ1926 Αλλ μέ ρι και το 19 1 το Ενωμένο Σωματε ο των Μη( Ε έλεγε τους Εργ τες Μεταφορών και τους Γενικούς Εργ τες:

«Σε έ η με τις οργανωτικές δρα ηριότητες τουAE παρότι ε ναιαλ θεια ότι το κατα τατικό του ωματε ου ε ε διορθωθε για να τρέψει ε όλες τις κατηγορ ες των εργατών να οργανωθούν το ωμτε ο αυτό δεν επιτεύ θηκε και τοΕ περιόρι ε τις οργανωτικές του

63. Πρβλ ν TUC

9 4, στοW. - (ε ι T ade Do me sΛονδ νο 9 9 σ 9 γ τ ν εγ άλε τ ςσ στ ι ής ε ρρύθ σ ςβλ. ο ίδιο, 33- 3



Β ΤΩΡ Α Σ ΑΞ Σ 5

δ αστη ιότητ ς αυστη ά στους τομ ς κ νους της βιομηχαν απάντοτ ο γάνων . Δ ν ήταν π όθ ση τουΕ να γκαταλ Ψ ι αυτήτην πολιτική»

ιατ όπως ακ ιβώς η β τανική βιομηχανική οικονομ α έτσι κτ χν τ ς έμοιαζαν να απολαμβάνουν τις αλκυον δ ς μέ ς τουςλυσσασμένη αντ σταση μέσα στα γοστάσια ανέτ Ψ την ολοκληκή ν κη που χ π τύχ ι η Ομοσπονδ α Ε γοδοτών Μηχανικής λοκ άουτ του 1 97 1 9 και ξαιτ ας της οπο ας χ χάσ ι τη ο σοσιαλιστής γ νικός γ αμματέας του συνδικάτου Geoe Ba es. Η

θέση τους χ σ τέτοιο βαθμό αποκατασταθ , ώστ ο π οσ ταιτων τ χνιτών έγιν το μ ζον καθήκον της πολ μικής οικονομ ας 1914 την π αγματικότητα, η θέση τους χ νισχυθ π ιδήστημα της πλη ωμής σύμφωνα μ την απόδοση, που οι γοδότ ς π ομούσαν από τις τ ϋλο ικές και φο ντικές στ ατηγικές, δημιου γούσβάση για ατέ μον ς συγκ ούσ ις μέσα στο βιομηχανοστάσιο και, κασυνέπ ια, για τη δύναμη των συνδικαλιστών Επιπλέον στη διά κτου Πολέμου η βιομηχαν α κατακλύστηκ όχι από άνδ ς ημι ιδικνους χ ι ιστές μηχανών που χαν τη δυνατότητα να π οαχθούν αλλάπό 650 000 γυνα κ ς που σχ δόν όλ ς τους αποσύ θηκαν από την

ά γασ ας μ τά το 1919 Το συνδικάτο υποχ ώθηκ σ νέα ήττακατά μέτωπον μάχη του 1922 Μ τά απ αυτό τα συνδικάτα σχ δόποκλ στηκαν από νέους κλάδους όπως η αυτοκινητοβιομηχαν α και ηλ κτ ικά π ο όντα έστω κι αν οι γοδότ ς θ ώ ησαν και πάλι στος του συστηματικού πα αγωγικού ξο θολογισμού πολύ υΨηλό κτα π οσδοκώμ να κέ δη αν πα κώς λκυστικά για να δικαιολογήσοτέτοι ς μ γάλ ς δαπάν ς.

Οι τ χν τ ς χαν μια ακόμα υκαι α στη δ κα τ α του 19 0 ανάκαμψη ο παν ξοπλισμός και ο πόλ μος έκαναν την ποχή πιο νο κή για την ο γάνωση των γατών Αυτός ήταν και ο τ λ υθ αμβος των βικτω ιανών παγγ λμάτων Οι άνθ ωποι που ξανάφτα ν ά του συνδικαλισμού στην έ ημο των ασυνδικάλιστων γαστ

ων ήταν σ μ γάλο βαθμό, σως κατά κύ ιο λόγο τ χν τ ς κατασκ υαστές των γαλ ων και αυτο που έφτιαχναν τα α οπλάστις δ κα τ ς του 19 0 και 1940 που ο όλος τους στην ανάπτυξημαζικού συνδικαλισμού των μ ταλλ γατών ήταν κ σιμος. Ήταν ο πτος πυ ήνας νός αναγ ννημένου κινήματος των συνδικαλιστών Αυτοάνδ ς ήταν τ χν τ ς ή, έστω, ακόμα κι όταν έκαναν μια ημι ιδικ υ

64. .Ze tli he Emerge e of Shop Steward Orga sat o a d ob Co trol British Car I d stry»,His o y Wo shop Journaτχ. 0 980σ 9.65. . Ze t i < The Labo r Strategies» 6 π ,σ 0-



ΒΙΚΤΩ ΙΑΝ Σ ΑΞΙ Σ 7

ου παλαιού συν εχνιακού σωμα είουAS EF ερικοί επιβιώνουν ακόμααλλ σ' έναν κόσμο που δεν ον κα αλαβαίνουν πια καλ . Δουλεύει όσο περισσό ερα χρήμα α μπορεί και ίπο ε περισσό ερο Αυμια θεμελιακή ρή η σ η συν εχνιακή παρ δοση, η οποία, όπως είπασ όχευε σε ένα εισόδημα που να αν αποκρίνε αι σ ο κοινωνικό sta

ων εχ ι ών ως ομ δας, όπωςσυμβαίνει ακόμα με ους καθηγη ές ου και η πεισμα ική ισ ορική δυσπισ ία απέναν ι σ ην πληρωμή

ο κομμ ι. Ένας κομμουνισ ής μηχανικός, σε μια συνέν ευ ή ου ναν ερευνη ή, θυμ αι ην κα πλη ή ου ό αν ανακ λυΨε σ ηκεια ου πολέμου σ ο Cove try, ό ι οι εργ ες όχι μόνο μπορούσαν λ και ή αν αναμενόμενο από αυ ούς να ανεβ ζουν ις αποδοχές ομέχρι ύψη που ου φαίνον αν απίσ ευ α. Και πρ γμα ι η Cove try Troom Agreeme t ου 1941 αν ανακλ αυ ό ο παρ ενο μείγμα παλακαι νέων αρχών μέχρι που κα αργήθηκε σ η δεκαε ία ου 1970. κα ο παρελθόν οι αποδοχές ων κα ασκευασ ών εργαλείων ή αν

ές που παρείχαν ο μέ ρο ης μισθολογικής «Ψαλίδας» από ις λιγόρο ευνοούμενες ομ δες σ ο ε ής αυ ή η Ψαλίδα καθοριζό αν με

ο ολό ελα ακαθόρισ ο επίπεδο αυ ών που μπορούσαν να κερδίσουνμη κα ασκευασ ές εργαλείων με δουλει με ο κομμ ι Η μασ ορκαλή δουλει δεν ή αν πια η απαραί η η β ση για ις καλές αποδοΑπο ελούσε μ λισ α ένα εμπόδιο για ους υπέρογκους μισθούς πομπορούσαν να π ρουν αυ οί που συνειδη και σκόπιμα έβαζαν ην χύ η α και ην σιγκουνι π νω από η σωσ ή δουλει . Από οικονο

ποΨη ο «καουμπόης» η προέλευση ου όρου είναι αβέβαιη αλλ

νε αι ό ι εμφανίσ ηκε σ ους οικοδόμους σ ο απόγειο ου «φουσκώος» ης δεκαε ίας ου 1960 μπορούσε να α κα αφέρει καλύ ερα ο σωσ ό επαγγελμα ία

67 Beynon Work ng or Ford, ό . σ 468. «Ισως το ο ενδ αφέρον σε σχέση με τ ς εξο σίες ο είχαν ο να ηγοί στον έ

λεγχο της εργασίας ήταν ότ δεν τ ς χρησ μο ο ούσαν γ α να μεγ στο ο ήσο ν τ ς αβές το ς ή γ α να δημ ο ργήσο ν Ψαλίδες Ο να ηγοί ήταν ρόθ μο να α οδεχτούν σθούς ο δε σ νδέονταν με την ατομ κή ροσ άθε α ή ε δίκε ση κα έτε ναν σε ένα εαίο μ σθολόγ ο David Wi sonΑ Soc al H s ory Ι Work rs nΗ.Μ Dockyard dur ng h

ndus r al R volu on Par cu/arly793- 8 5 αδημοσίε τη δ δακτορ κή δ ατρ βήWarwickUniversity 97 σ. 88 α την ε μονή των εδο αρδ ανών να ηγών σε καθορ σμμ σθούς γ α καθορ σμένη αραγωγή βλ.Charity Organ sation Society,R por0/ Unsk ll d

abour, Q - 7 σ. 4- ΟWebb οστηρίζο ν ( d s r al D mocracy, σ. 7 9) εμαίνοντας ως κάτ το θετ κό το αράλληλο με τον ε αγγελματ κό κερ ορατ σμό των μεσαίων στρωμάτων ότ «η σταδ ακή ε κράτηση το κο νού κανόνα, ροωθώντας δ αρκ

την "ε λογή το κανότερο ε φέρε την εξε δίκε ση των ρόλων, δημ ο ργώνταδ ακρ τή ομάδα ο έχε ένα δ κό της β οτ κό ε ί εδο κα τ ς δ κές της σ λλογ κραδόσε ς τ ς ο οίες ο κάθε στρατολογούμενος οθετεί μεχ ρά».



Η ΡΙΖΟΣΠΑΣΤ ΚΗ ΠΑΡΑ ΟΣΗ

Τέ ος με ώθηκαν ο δυνατότητες που είχε να καταρτ στεί κανείτεχνίτης Το 1 ο αρ θμός των μαθητευόμενων ήταν μόνο τα τρίαταρτα αυτού που ήταν εξήντα χρόν α νωρίτερα ή ακόμα κα το 1 2 ,το 1 7 ο αρ θμός αυτός είχε πέσε στο 2 % σε σχέση με το 1Ανα όγως με ώ ηκαν κα τα κίνητρα να ακο ουθήσε κανείς το επ γμα του πατέρα του Η εκπαίδευση μέσα από τα β β ία κα όχ π αδίκευση ήταν τώρα ο δρόμος γ α το κο νων κό stat s ενώ κα η ίδδίκευση με ό ο κα γότερες εξα ρέσε ς περν ε π α στο χώροπ ωμ των Υπήρξε μ α εποχή που ο ανθρακωρύχο ήθε αν π ση τα πα δ τους να μείνουν έξω από τ ς στοές ο μηχαν κοί όμως ή

κανοπο ημένο αν τους πρόσφεραν μ α κ πως βε τ ωμένη εκδοχή τωκών τους προοπτ κών Άραγε πόσα πα δ κατασκευαστών εργαθέ ουν σήμερα να γίνουν κατασκευαστές εργα είων;

Ο τεχνίτες δεν αναπαρ γουν π α τους εαυτούς τους ή το είδος τουΗ γεν των ανθρώπων που μεγ ωσε με τ ς εμπε ρίες κα τ ς αξίετεχνίτη στ ς δεκαετίες του 1 0 κα 1 40 βρίσκετα ακόμα στη ζω

γερν ε Όταν αποσυρθεί κα ο τε ευταίος νθρωπος που οδή

κα φρόντ σε τ ς σ δηροδρομ κές ατμομηχανές κ αυτό δε θα απο ύ να γίνε κ όταν ο μηχανοδηγοί θα έχουν σχεδόν εξομο ωθτους οδηγούς των τραμ κα σε ορ σμένες περ πτώσε ς θα έχουν γίντε ώς περ ττοί πο ο θα είνα το αποτέ εσμα; Πώς θα είνα η κομας δίχως αυτό το π ατύ σώμα ανθρώπων που με τον έναν ή τον τρόπο είχαν μ α αίσθηση αξ οπρέπε ας κα αυτοσεβασμού γ α τη δ

η κα ή κα κο νων κ χρήσ μη χε ρωνακτ κή εργασία η οπταυτόχρονα κα μ α αίσθηση μ ας κο νωνίας που δεν κυβερν τα απτ μές της αγορ ς κα το χρήμα: μ ας κο νωνίας δ αφορετ κής από κή μας κα δυνητ κ κα ύτερης; Πώς θα μο ζε μ α χώρα δ ίχως τμο προς τον αυτοσ βασμό που πρόσφερε η δεξ ότητα του χερ ού ματ ού κα του μυα ού στους νδρες κα θα προσθέταμε κα στναίκες που τυχαίνε να μην είνα τόσο κα οί στο να δίνουν εξετ σεTawney έχε θέσε αυτ τα ερωτήματα κ εγώ δεν μπορώ να κ νω ττε κα ύτερο από το να κ είσω εδώ αφήνοντ ς τα μαζί σας

69 Σ α λυτου αριθ ού 906 343 00(C or Sk ll σ 03 ' 966 0 (M y Ι Lab G ze e ανουάριο 96 )' 9 4 66.000 (M

G ze e Μάιο 9 4) Η ιτρ νη ηλι ία ου ορ ί να γ αταλ ίΨ ένασχολ ίο ανέβη στα δ αέξι α το Σ τέ βριο του 9 Οι αριθ οί αφορούν νο τοάνδρ δ δο ένου του ολ ι ρού αριθ ού γυναι ν αθητ υο ένων



ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ

ΑΝΔΡ Σ Κ Ι ΓΥΝ Κ :ΕΙΚΟΝ Σ ΣΤΗΝ ΑΡΙΣ Ρ

Η σημασία της ε κ ν γραφίας γ α η μελέτη τ υ κόσμ υ της εργασίας ανακαλύφθηκετη δεκαετία τ υ 97 Αυτή εδώ η περ δ άβασή μ υ στ χώρ της ε κ ν γραφίας.π υ εν π λλ ίς έγ νε εφ κ ή χάρη στη β ήθε α φίλων στ ρ κών τέχνης κα στ ν απί-στευτ πλ ύτ της β βλ θήκης τ υ Ινστ τ ύτ υW bu gπρωτ δ μ σ εύτηκε στ

is ory Wo ksho Jour aτ 978 Την επ χή εκείνη δέχτηκε κρ τ κή από ρ σμένεςφεμ νίστρ ες καθώς κα κάπ ες λ γότερ εμπαθείς κρ τ κές π υ είχαν να κάν υν μεπ θανές ε κ ν γραφ κές παραν ήσε ς Τ άρθρ μ υ θέτε δύ ερωτήματα ένα πανάλαφρ υ χαρακ ήρα κ ένα π σ βαρό: Πώς εξηγείτα ότ σ η δ άρκε α ενός αιώ-να εργατ κής στ ρίας η γυνα κεία φ γ ύρα εμφανίζετα όλ κα π ντυμένη ενώ ηανδρ κή όλ κα π ημίγυμνη; Τ μπ ρ ύν να μας π υν ε κόνες είτε ρεαλ στ κές

είτε συμβ λ κές γ α τ ς πραγματ κές σχέσε ς των ανδρών κα των γυνα κών μέσασ α εργατ κά κ νήματα

Οι γυνα κες έχουν συχν επισημ νει ότι στο παρελθόν οι νδρες ιστοκο ακόμα και οι μαρξιστές, αγνόησαν κατ φωρα το γυναικε ο ήμτου ανθρωπ νου γένους Η κριτική ε ναι δ καιη ο υποφαινόμενος δέχεται ότι αφορ και τη δική του δουλει Αν όμως θέλουμε να θε

πεύσουμε αυτή την ανεπ ρκεια, δεν αρκε να αναπτύξουμε έναν εξειδκευμένο κλ δο της ιστορ ας που να ασχολε ται αποκλειστικ με τις γνα κες γιατ μέσα στην ανθρώπινη κοινων α τα δύο φύλα ε ναι αδριστα Πρέπει να μελετήσουμε και τις αλλαγές στη μορφή των σχέσεωτων δύο φύλων, τόσο μέσα στην κοινωνική πραγματικότητα όσο καστην εικόνα που έχει το κ θε φύλο για το λλο Το ρθρο αυτό αποτλε μια προκαταρκτική προσπ θεια να γ νει κ τι τέτοιο σε σχέση με

επαναστατικ και σοσιαλιστικ κινήματα του δέκατου ένατου αιώνα κατων αρχών του εικοστού μέσα από την ιδεολογ α που εκφρ ζεται σεικόνες και τα εμβλήματα που συνδέονται με αυτ τα κινήματα. Στβαθμό βέβαια που αυτές τις εικόνες στη συντριπτική τους πλειονότητ

Α τ το άρθρο ρο ε α ια σ ζήτηση ε τονPe er H nakτο νστιτο τοστορία τη Ο γγρι ή Α αδη ία Ε ιστη ν σχετι ά ε να άρθρο τοim i

( αθηγητή αλιά στο νινγ ραντ τ ρα στηNa erre) για την «Ε ρω α ή ο ηση το

830 . Α λε ρά ιστορία τη τ χνη είχα στη σ ν χεια ολ ση αντι ή βοήθεια το Georg sler ra isαι Larissa Has ell αι N k Pe y.Υ ία ννο α ρ ειται για ια σ λλογι ή δο λειά αν α οι ερ ηνείε αι τα λάθη είναι λα δ ά ο .



ΑΝΔΡΑΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑ

να όμως ΠΎγές υ Ύ ρμ ία υ δ χωρά αμφ βΎ ή ςΗ Ελ υθ ρία δ ν ίνα δ μ α αλλΎγ ρκή φ γ ύρα αλλά μ α ραγμα κή γναίκα μ ν υ μένΎ αναμφίβ λα α ό ΤΎν Ύρω κή Marie Deschamp κα ρθ μα α ΤΎς ίας υν ύν α ν ίνακα) Είνα μ α γυνα

υ λα ύ υ ανήκ λαό υ α θάν α άνα μέ α λαό

C 'est une forte femme aux puissantes mamelIes, α Ιa υοίΧ rauque aux durs appasqui . .Agile e t marchant α grands pas

Se ΙaΗ aux cris du peuple . Barbier La Cur e

(Είναι μια γυναίκα δυνατή, με γερούς μαστούς,με βραχνή φωνή και αδρά κάλλη πουΠροχωρά γοργή με μεγάλες δρασκελιέςΚαι χαίρεται με τις κραυγές του λαού

Barbier Τα λάφυρα)

α ν αλζάκ ή αν α ό χωρ άΤΙ Ύγ ν ά: «μ λαψή κα αθ α μένΎ ίδ α Ύ κόνα υ λα ύ» 4 Ή αν ρήφανΎ ί ως κα ανα δής λόγ α

υ αλζάκ) κα μένως ακρ β ς αν ίθ ς γυνα κ ίας νας α κή κ νωνία Κα ό ως νίζ υν ύγχρ ν ή ανξ υαλ κάα λ υθ ρωμένΎ Ο Barber ίΎμα υ ί υLa Cur eυ ήρξ ίγ υρα μία α ό ς ΠΎγές έμ ν υ Ύς υ Ν λακρ υά φ άχνγ ' αυ ήν μ α λόκλΎΡΎ ρία ξ υαλ κής χαφέΤ Ύς κα μ ύ Ύς:

qui ne prend ses amours que dans Ιa populace,qui ne pr te son large ancqu'α des gens forts comme elIe

(που διαλέγει τους εραστές της μόνο από το φτωχό λαό,που δεν προσφέρει το ρωμαλέο κορμίτηςπαρά μόνο σε άνδρες δυνατούς σαν την ίδια)

αφ ύ ά λω γύρω ς ωςenfant de Ιa Bastille< α δί ΤΎς Bα ίλΎς»)

ε ση κα βιβλιογ αφία σ ην οπο α θα π έπει να π οσ εθούν και α:Η Eug nee croix un ie P ri eru irevo u ion Βε ολ νο 1965, και f m , «1830

p D » σ ο . U (επψ ) Wien un Euro zwi en en Rev(1789-1848), Β έννη-Μόναχο 9784 J l T e Ab o u e Bourgeoi Λονδ νο 1973, σ 19



Η ΙΖ ΣΠΑΣΤΙΚΗ ΠΑ ΑΔ ΣΗ

μια γε ική σε υαλική διέγερση κ υράστηκε α ό τ υς ρ τ υς τηραστές και ακ λ ύ ησε τα λάβαρα τ υ Να λέ τα κι έ αcapitaine devingt ans(<εικ σάχρ λ χαγό ). Τ ρα ε έστρε ε

toujours belle etnueAvec l' charpe aux trois couleurs

(πάντοτε μορφη αι γυμ ήμε την τ χρωμη εσάρπα[η υ γράμμιση δική μ υ])

για α κερδίσει τις T ois G euses (τη Ι υλια ή Ε α άσταση) γλαό της 5

Ο He ne σχ λιάζ τας τ ίδι τ ί ακα ω εί τη εικό αερισσότερ ρ ς τη κατεύ υ ση ε ός άλλ υ διφ ρ ύμε υ στε

υ της α ε άρτητης και σε υαλικά χειραφετημέ ης γυ αίκας ατης εταίρας έ α αρά ε μείγμα Φρύ ης γυ αίκας της αγ ράς

εάς της ελευ ερίας .6

Τ μ τίβ εί αι α αγ ωρίσιμ Φλωμ έρ σEducation sentimentaleτ ε α αφέρει μέσα στ λαίσι τ υ 188 με τηεικό α της Ελευ ερίας σα κ ι ής γυ αίκας μέσα στ λεηλατημέ ραμεικό (α και κά ει τ συ η ισμέ αστικό έρασμα α ό τη ε ίσελευ ερία καλό στη ε ίσωση η κατάχρηση της ελευ ερίαςκακό)

έσα στ ρ άλαμ όρ ια ά ω σ έ α σωρό ρ ύχω στεκότγυ αίκα τ υ δρόμ υ αριστά τας τ άγαλμα της Ελευ ερίας .ίδι μ τίβ αρα έμ ει και α τιδραστικός F ic en Rops ίρ υσ ασε η Κ μμ ύ α ρ σω O ημέ η σε μια γυμ ή γυ α κα

α στρατιωτικό κασκέτ στ κεφάλι και έ α σ α ί στ χέρι μια εα υ δε έρασε μό α ό τ δικό τ υ μυαλό. Ο α ίσχυρ ςPeuple

τ υ εί αι μια γυμ ή κ έλα υ έχει τη εμφά ιση μιας όρ ης ράει μ άχα κάλτσες και έ α υχτικό σκ ύφ υ ίσως αρα έμ ειφρυγικό σκ ύφ και με τα όδια της α α ίγ υ για α φα εί τδ ί της.

Ε 1 0iη ϊ hDichtung», ό.π σ 1 0-1 16 H h H Ge amme te We ke τόμ 4 ερολ νο 19 6-19 , σ 197 Γκυστ β λωμπέρΗ Α σθημ κή γωγή(μετ φραση Π Μουλλ Αθήνα 19 1

2 Σ τ Μ ] Ε c e Ro Παρ σι 190 , σ 0- 1

9 F h e au de Ka katu Μόναχο 1906 σ 4 4 Ο Fτον l ω«Megare Volk» ή «Τον Λαό ω Μέγ ιρ »: Ε e R ό

1 Μια λιγότερο σαφή εκδοχή τη δ α φιγούρα επειδή παραλε πει το κ τω μτου γυναικε ου σώματο βρ σκεται σε μια μη αριθμημένη εικόνα του F l - rι: 'Cln){ 1QI1



Η ΟΣΠΑΣΤιΚ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

πέλας, που γίνεται απoδεκτ� ως αρχηγός των ανδρών, αν και το μοτίβεξακολουθεί να είναι δημοφιλές και το 188, σίγουρα εξαιτίας της επί-δρασης του Ντελακρουά και άλλων ζωγράφων Εξακολουθεί να είναι γμν�και να φορά το φρυγικό σκούφο στηνΕλευθερία πάνω στα Οδοφράγ-ματα του Μιλλέ, τώρα όμως το περιβάλλον της είναι πιο ασαφές Παρμένει μια ηγετικ� μoρφ� στο προσχέδιο της σ του Ντωμιέ, καλι όμως το πλαίσιο είναι θολό Από την άλλη, αν και δεν υπάρχουν πολές αναπαραστάσεις της Κομμούνας και της Ελευθερίας το 1871, είχαν τητάση να είναι γυμνές (όπως στο σχέδιο του Rops που αναφέραμε πιοπάνω) � γυμνόστηθες Ίσως ο αξιοσημείωτα ενεργός ρόλος που έξαν οι γυναίκες στην Κομμούνα να εξηγεί τη συμβoλικ� αναπαράστααυτ�ς της επανάστασης από μια μη αλληγoρικ� δηλ ντυμένη καφανώς αγωνίστρια γυναίκα σε μία τουλάχιστον ξένη εικονογράφηση2

Η επαναστατικ� αντίληψη της δημοκρατίας ή της ελευθερίας είχε λοπόν ακόμα την τάση να εικονίζεται ως μια γυμν� �, συνηθέστερα γυστηθη γυναικεία μoρφ� Το περίφημο άγαλμα της Δημοκρατίας από κομμουνάρο Dalou στην Place de la Nation έχει ακόμα το ένα τουλάχ

στον στ�θoς ακάλυπτο Μόνο η έρευνα μπορεί να δείξει το κατά πόση αποκάλυψη του στ�θoυς διατηρεί αυτ� την εξεγερσιακ� � τουλάχπoλεμικ� σύνδεση όπως συμβαίνει ίσως σε ένα σκίτσο από την επτης υπόθεσης Ντρέυφους ( ανουάριος 1898) στο οποίο μια σεβάσμια κοπλισμένη Δικαιοσύνη προστατεύει μια νεαρή και παρθενικ�Μαριάν,που έχει το ένα στ�θoς ακάλυπτο, από ένα τέρας, με τη λεζάντα «Δκαιοσύνη Μη φοβάσαι το τέρας! Εγώ είμαι εδώ» 3 Από την άλλη, η

σμοποιημένη μορφή της Δημοκρατίας, η αριάν παρά τις επαναστατκές της καταβολές, είναι τώρα κανονικά αν και ελαφρά, ντυμένηΗ βασιλεία της κοσμιότητας έχει παλινορθωθεί Ίσως και η βασιλεία των ψμάτων, μια που ένα χαρακτηριστικό της αλληγορικής γυναικείας μoρφ�της Aλ�θειας εξακολουθεί να εμφανίζεται συχνά, ειδικά σε καρικατρες της περιόδου της υπόθεσης Ντρέυφους είναι ότι θα πρέπει να είνγυμν� 4 Και πραγματικά, ακόμα και στην εικονογραφία του αξιοππούς βρετανικού εργατικού κιν�ματoς της βικτωριαν�ς Αγγλίας εξακλουθεί να είναι γυμν�, όπως στο έμβλημα του Ενωμένου Σωματείου Επλοποιών και Ξυλουργών, το 18 0, 5 μέχρινα επικρατ�σει η ηθικ� της

. Βλ h760- 960: ux s c s s o r r c r c r c96 σ 42 43 45.

2. . h - D - l , Co u 87 ,Πα σ 9 σ 90π όκε α γ α μ α αγγλ κή ε κόνα

3. - Ά! r r y s g Πα σ 898 σ 50

4.Στο {δια,ε κόνες 6 , 6 06 25 .5. . . U W I us r ccou oj Tr 9 σ 26.



ΑΝΔ ΑΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑ ΚΑ 45

ύστερης βικτωριανής ε οχής. Γενικά, ο ρόλος της γυναικείας φιγούραγυμνής ή ντυμένης, μειώνεται α ότομα με το έρασμα α ό τις δημοκρατικές ληβειακές ε αναστάσεις του δέκατου ένατου αιώνα στα ρολεταριακά και σοσιαλιστικά κινήματα του εικοστού. Α ό μια ά οψη, τβασικό ρόβλημα αυτού του άρθρου είναι η αρσενικο οίηση της εικόντου εργατικού και σοσιαλιστικού κινήματος.

Για ροφανείς λόγους η εργαζόμενη ρολετάρια γυναίκα δεν αρστάνεται συχνά α ό τους καλλιτέχνες, με εξαίρεση μερικούς βιομηχανκούς κλάδους ό ου η γυναικεία εργασία κυριαρχούσε. Αυτό σίγουρα δεοφείλεται σε ροκατάληψη. Ο Constant n Meunier, ο βέλγος καλλιτέχν

ου εισήγαγε την τυ ική ιδεατή εικόνα του άνδρα εργάτη, ζωγράφιζε και σε μικρότερο βαθμό λάξευε γυναίκες εργάτριες το ίδιο ρόθυμόσο και άνδρες. Μερικές φορές, ό ως στον ίνακαLe Retour des mines(Ε ιστροφή α ό τα ορυχεία) 1 ) τις αριστάνει να δουλεύουν μμε τους άνδρες, ό ως συνέβαινε ακόμα στα βελγικά ανθρακωρυχεία. Ωστόσο είναι ιθανό, η εικόνα της γυναίκας ως μισθωτού εργάτη και ενεργώς μετέχουσας μαζί με τους άνδρες στην ολιτική δράση? να οφεί

λεται σε μεγάλο βαθμό στην ε ίδραση του σοσιαλισμού. Στη Βρετανίη γυναίκα αρχίζει να γίνεται ευδιάκριτη στη συνδικαλιστική εικονογραφία, μόνον όταν γίνεται αισθητή αυτή η ε ίδραση. Στα εμβλήματα τ

ρο σοσιαλιστικών βρετανικών ε αγγελματικών σωματείων, ό ου δεν άρχει ε ίδραση των διανοουμένων, ραγματικές γυναίκες εμφανίζοντα

κυρίως σ' αυτές τις μικρές εικόνες με τις ο οίες τα σωματεία διαφήμζαν τη συναδελφική βοήθεια ου ροσέφεραν στα αναξιο αθούντα μέλ

τους: ε ιδόματα για ασθένειες, ατυχήματα και κηδείες. Οι γυναίκες στέκονται στο ροσκέφαλο του συζύγου, καθώς οι συνάδελφοί του έρχοντανα τον ε ισκεφθούν φορώντας τα εμβλήματα του σωματείου. Περιτριγυρισμένες α ό αιδιά, σφίγγουν τα χέρια των εκ ροσώ ων του σωματεου ου τους αραδίδουν χρήματα μετά το θάνατο του κουβαλητή.

Φυσικά, οι γυναίκες εξακολουθούν να είναι αρούσες υ ό τη μορφσυμβόλων και αλληγοριών, αν και ρος το τέλος του αιώνα μ ορούμε νσυναντήσουμε βρετανικά συνδικαλιστικά εμβλήματα δίχως καμιά γυναικεία φιγούρα, και ιδιαίτερα σε καθαρά ανδρικούς βιομηχανικούς κλάδους ό ως τα ανθρακωρυχεία, η χαλυβουργία, κ.ο.κ. Ε ίσης, οι αλγορ ίες της φιλελεύθερης ατ ομικής επιτυ χίας εξακολουθούν να είναι σε μεγάλο βαθμό γυναικείες, ό ως ήταν άντοτε. Η Σωφροσύνη, η Βιομη-

1 . h i ph C n n n M un r p 94 κ ν ς , ,17. F l S d Μ να ο 1925.

8. h B nn r Br g : An I u r d s ry / B nn rs / Un n M v m n Λονδίνο 1973,σ 12 .9. . , Un d W S nd π.σ - 0.



Η IΖΟΣΠΑΣΤ ΚΗ ΠΑ ΔΟΣΗ

χανία (= εργατ κότητα η Καρτερία η Εγκράτε α η Αλήθε α κακα οσύνη προήδρευαν πάνω από τη Φ λ κή Ετα ρεία των Τεκτόνων18 8.Η Τέχνη η Β ομηχανία η Αλήθε α κα η Δ κα οσύνη πάνω Ενωμένο Σωματείο των Επ πλοπο ών κα Ξυλουργών. Από τη δεκαετου 1880 κα μετέπε τα έχε κανείς την εντύπωση, ότ μόνο η Δ κανη κα η Αλήθε α, με την π θανή προσθήκη της Πίστης κα της Ελεπ β ώνουν απ αυτές τ ς παραδοσ ακές φ γούρες. Ωστόσο καθώπτύσσετα ο σοσ αλ σμός κ άλλες γυνα κείες φ γούρες κάνουν τφάν σή τους στην ε κονογραφία της Αρ στεράς αν κα κατ' ουδένα πο δεν υποτίθετα ότ παρ στάνουν πραγματ κές γυναίκες. Πρόκε τα

θεές ή μούσεςΈτσ σε ένα λάβαρο του (αρ στερο Σωματείου των Εργατών (119 9 μ α γλυκ ά νεαρή κυρία με λευκό χ τώνα κα σανδάλ α δείναν ανατέλλοντα ήλ ο που φέρε την επ γραφή «Μ α καλύτερη ζωήκάπο ους ρεαλ στ κά ζωγραφ σμένους εργάτες με εργατ κές ενδυμασΠρόκε τα γ α την Πίστη, όπως δ ασαφηνίζε το κείμενο κάτω από τηννα. Μ α μαχητ κή φ γούρα που φορά επίσης λευκό χ τώνα κα σανδά

αλλά κρατάε κα ένα ξίφος κα μ α ασπίδα που γράφε «Δ κα οσύνΙσότητα» κα έχε τα μαλλ ά της άψογα χτεν σμένα στο όμορφο κεφάλστέκετα μπροστά από έναν μυώδη εργάτη με ανο χτό πουκάμ σο ο οος καθώς φαίνετα έχε μόλ ς κατατροπώσε ένα τέρας που φέρε τηπ γραφή «καπ ταλ σμός» κα το οποίο κείτετα άψυχο εμπρός του.λάβαρο φέρε την επ γραφή « Θρίαμβος της Εργασίας», κα αναπαστά το παράρτημα του Southend on Sea του Εθν κού Σωματείου εν

Εργατών ενός ακόμη σοσ αλ στ κού σωματείου. Το παράρτημα του enham του ίδ ου σωματείου έχε την ίδ α νεαρή κυρία αυτή τη φοτα μαλλ ά να ανεμίζουν κα με το φόρεμά της να γράφε «Φωτ σμΕκπαίδευση Β ομηχαν κή Οργάνωση Πολ τ κή Δράση κα ΠραΔ εθνής» η οποία δείχνε στη συνηθ σμένη ομάδα των εργατών τητης επαγγελίας που έχε τη μορφή μ ας πα δ κής χαράς.Η η της επαγγελίας φέρε την επ γραφή «κατάκτησε τη Συνεργατ κή Πολ τεία»ολόκληρο το λάβαρο ε κονογραφεί το σύνθημα «Παραγωγοί του Πλούττου Έθνους, Ενωθείτε! Κα θα έχετε το μερτ κό σας στον κόσμο».2

Αυτές ο ε κόνες έχουν ακόμα μεγαλύτερη σημασία γ ατί είνα σαφότ συνδέοντα με το νέο σοσ αλ στ κό κίνημα το οποίο αναπτύσσδ κή του ε κονογραφία κα γ ατί (σε αντίθεση με το παλ ό αλληγλεξ λόγ ο) αυτή η νέα ε κονογραφία εμπνέετα εν μέρε από τη γαλλ κή επα ναστα τ κή ε καστ κή φαντασία, από την οπ οία κατ άγ ετα κα ηΕλευθερία του Ντελακρουά. Στυλ στ κά, τουλάχ στο στη Βρετα νία, ανή

20 J Bann r B g ό.π ,σ 122-123



Α ΑΣ ΚΑΙ Α ΚΑ

κε στο προοδευτ κό κίνημα a ts and c afts κα στο παρακλάδ τουαρ νουβό που έδωσαν στο βρεταν κό σοσ αλ σμό τους κυρ ότερουςλ τέχνες κα ε κονογράφους του: τον W am Mo s κα τοC ane. Αλλά η ευρέως γνωστή ε κόνα του Wa te C ane που παρ στην ανθρωπότητα να βαδίζε προς το σοσ αλ σμό ένα ζευγάρ με άνρούχα κ ένα πα δί στους ώμους όπως κα τόσα άλλα σχέδ α του ίζωγράφου αντανακλά ακόμα τ ς οφε λές στο 1789 με την παρουσία τφρυγ κού σκούφου.2Η π ο παλ ές από τ ς πρωτομαγ άτ κες κονκάρδτων αυστρ ακών σοσ αλδημοκρατών κάνουν τη σύνδεση ακόμα π ο πφανή. Παρ στάνουν μ α γυνα κεία φ γούρα με το μότο: Αδελφότ

Ισότητα Ελευθερία κα Οχτάωρο.22 ρόλο παίζουν όμως ο γυναίκες σ' αυτή τη νέα σοσ αλ στ κή νογραφία Εμπνέουν.Η προμετωπίδα του L 2 που κυκλρεί από το 89 είνα το έργο του .Α. West L LΖωή . Μ α κυρία με ρούχα που ανεμίζουν η οποία δ ακρίνετα πίσωέναν θυρεό φυσάε μ α τελετουργ κή τρομπέτα γ α ένα όμορφο απου φοράε ένα πουκάμ σο ανο χτό στο λα μό κα με τα μανίκ α

μένα πάνω από τους αγκώνες κα κουβαλάε ένα καλάθ από το οπόπως υποθέτουμε σπέρνε το σπόρο της σοσ αλ στ κής προπαγάνΑκτίνες αστέρ α κα κύματα αποτελούν το φόντο του σχεδίου. Στο βμό που εμφανίζοντα θνητές γυναίκες σ' αυτή την ε κονογραφία αυαποτελούν το ένα μέρος ενός εξ δαν κευμένου ζευγαρ ού με ή χπα δ ά. Στο βαθμό που ο δυο τους ταυτίζοντα συμβολ κά με κάδραστηρ ότητα ο άνδρας είνα αυτός που αναπαρ στά τη β ομηχαν

εργασία. Στο ζευγάρ του C ane αυτός έχε πίσω του μ α σκαπάνηένα φτυάρ ενώ εκείνη κουβαλάε ένα καλάθ με καλαμπόκ κα έχτσουγκράνα στο πλά αναπαρ στώντας τη φύση ή έστω τη γεωρ

ο ενδ αφέρον είνα ότ ο ίδ ος καταμερ σμός εργασίας εμφανίζεταστο περίφημο γλυπτό της Μούκ να με τον εργάτη κα την αγρότ σσα τκολχόζ που εκτέθηκε στο σοβ ετ κό περίπτερο της Δ εθνούς Έκθεσης Παρ σ ού το 19 7: αυτός κρατά το σφυρί εκείνη το δρεπάν .

Βέβα α στη σοσ αλ στ κή ε κονογραφία εμφανίζοντα κα πραγμγυναίκες των εργατ κών τάξεων που ενσαρκώνουν ένα συμβολ κό νμα τουλάχ στον έμμεσα. Είνα όμως πολύ δ αφορετ κές από τα μαχ

2 . , Ca t f t e Cau e S u e f t e I te at a S c aT ade C g e886 96Λο δ ο 1896

22 Από τη υλλογή του Δ H της Βι ης Για τη επ ω η υ θήματος της Γαλλικής Επα ά τα ης λ h (επιμ ), Zum L c te Em

e tze tu ge de S z a dem k at e89 9 4,Βε ολ ο Βό η 1980 12-14 D FK e e Ge c c te de E te a , Φ α κφού τη 1980 61.23 ph (επιμ ), Lab u A ua89 h



ΑΝΔ ΑΣ ΚΑ ΥΝΑ ΚΑ

εργασ α, ακόμα κα κάτω α ό συνθήκες ου σήμερα θα φα νόταν λογνα βγάλε κανε ς το ουκάμ σό του, ό ως μέσα στη ζέστη κα τη φτου χυτηρ ου, τους δε χνουν σχεδόν άντοτε ντυμένους, έστω ελαφΚ αυτό δεν αφορά μόνο γεν κές αραστάσε ς του κόσμου της εργασό ως το Work του Madox Brown ή τοLe Tr v ilτου A fred Rol (1881)

μ α σκηνή ο κοδομ κής εργασ ας σε ανο χτό χώρο , αλλά κα ρεακούς νακες ή ε κονογραφήσε ς 2 Φυσ κά, μ ορούσε κανε ς ναγάτες με γυμνά κορμ ά, γ α αράδε γμα κά ο ους, όχ βέβα α όβρετανούς ανθρακωρύχους στ ς στοές Σε τέτο ες ερ τώσε ς, ο τες θα μ ορούσαν να αρουσ αστούν ρεαλ στ κά ημ γυμνο , ό ως R boteur de p rquet(Γυαλ στές ατώματος) του G Cai lebotte2 ή μορφή του εργάτη ου σ άζε το κάρβουνο στο έμβλημα του Σωματετων Εργατών Χυτηρ ων (18 7) Στην ραγματ κή ζωή, ωστόσο, ήταν ε δ κές ερ τώσε ς. Κατά δεύτερο λόγο, η ε κόνα του γυμνονα αντ ρεαλ στ κή, ε ε δή α έκλε ε το ευρύ σώμα των ε δ κευμέεργοστασ ακών εργατών, στους ο ο ους οτέ δε θα ερνούσε α ' μυαλό να δουλέψουν δ χως να φοράνε ουκάμ σο κα ο ο ο ο α

λούσαν τ ς ερ σσότερες φορές τον κορμό του οργανωμένου εργατ κκ νήματος.Δεν ε να βέβα ο το ότε ακρ βώς κάνε την εμφάν σή του ο

μνος εργάτης Το σ γουρο ε να ότ ένα α ό τα ρώτα γλυ τά ουρ στάνουν ρολετάρ ους, ο λατόμος του Westmacott στο μνημε ο Penrhyn, στο Bangor (18 1) ε να ντυμένος, ενώ η, σως ημ αλληχωρ ατο ούλα ου ε να δ λα του, έχε μάλλον γυμνό το ντεκολτ

άση ερ τώσε α ό τη δεκαετ α του 188 κα μετά ε να συννος στη γλυ τ κή στο έργο του Βέλγου Constantin Meunier, του ρώτσως καλλ τέχνη ου αφοσ ώθηκε ολοκληρωτ κά στην ανα αράστ

του χε ρώνακτα εργάτη. Ίσως κα στο έργο του κομμουνάρου Dalou, τ

τους σεβόμαστε, γιατί ανήκουν στους πρωτοπόρους Η απλή, γυμνή αλλά μοντέρνα μορφή ό ως την ανανέωσαν οι Hennor και Lef vre στέκει ψηλά[ ..] Αλλά οι αγρότες και οιδουλευτές στο κάτω κάτω, δεν είναι γυμνοί και δεν είναι απαραίτητο να τους φανταζόμαστε γυμνούς Όσο περισσότερο οι ζωγράφοι αρχίζουν να ζωγραφίζουν μορφές εργατώνκαι αγροτών τόσο πιο πολύ μ' αρέσουν ...», Vincent van Gogh T e C m ete Letters /V e t va G gτόμ 2, Λονδίνο 1958 σ 400, 402. Οφείλω αυτή την αναφορά στονFrancis Haskell

28. D. K1ingender a d t e I dust a Rev ut ,Λονδίνο 194 ,εικόνες 10 4 , 5 ,90 92 03Paul Brandt S a e de A be t u d b de de Ku st,τόμ 2, Λειψία 92 - 928,σ240 Κ ε

29. Ρ Brandt, S a e de A be t. , ό π. σ243 εικόνα 3 4.

30. eeson U ted We Sta d,ό π σ23.31. Nicholas Penny C ur M ume ts R m t E g a dNew Ηaven-Λονδίνο 19 εικόνα 138.



Η ΡΙΖΟ ΠΑ ΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟ Η

οποίου το ημιτελές μ ημείο για τη εργασία περιέχει παρόμοια μοτίβαΠροφα ώς κυριαρχούσε πολύ περισσότερο στη γλυπτική η οποία λόμακράς παράδοσης είχε μια πολύ ισχυρότερη τάση α παρου ιάζει τηα θρώπι η μορφή γυμ ή απ ό τι η ζωγραφική. Πράγματι οι μορφέσχέδια και τους πί ακες του Meunie εί αι πολύ πιο συχ ά ρεαλιστι

τυμέ ες και όπως έχει δειχθεί για έ α τουλάχιστο από τα θέματά τοτους λιμε εργάτες που ξεφορτώ ου έ α πλοίο ήτα γυμ οί μό ο τρισδιάστατο πρόπλασμα για έ α μ ημείο της εργασίας 32 Ίσως αυτός εί αι έ ας λόγος για το οποίο η ημίγυμ η μορφή κυριαρχεί λιγότεστη περίοδο της Δεύτερης Διεθ ούς ότα το σοσιαλιστικό κί ημα δε

τα σε θέση ακόμα α παραγγέλ ει πολλά δημόσια μ ημεία σε α τίθμε τη μετά το 1917 ΣοβιετικήΡωσία Παρότι όμως η σύγκριση ζωγραφικώ εικό ω και γλυπτώ εί αι παραπλα ητική μπορούμε α συ ασουμε το γυμ ό α δρικό κορμό εδώ κι εκεί και σε δυσδιάστατα εμβλματα λάβαρα και άλλες εικό ες του εργατικού κι ήματος ακόμα και δέκατο έ ατο αιώ α. Στη γλυπτική βέβαια θριάμβευσε μετά το 1στη Σοβιετική Ρωσία με τίτλους όπωςΕργάτης, Τα πλα του προλετα

ριάτου και Μνημε ο γιατ Ματωμένη Κυριακή του .33 Άλλωστε αυ-τό το εικαστικό μοτίβο δε έχει ακόμα εξα τληθεί αφού έ α άγαλτης δεκαετίας του 1970 που ο ομάζεταιΗ Φιλ α των αών παριστά ειτο γ ωστό μας ημίγυμ ο Ηρακλή α κραδαί ει έ α σφυρ 34

Για τη ζωγραφική και τη χαρακτική ήτα πιο δύσκολο α κόψου τουδεσμούς με το ρεαλισμό. Δε εί αι εύκολο α βρούμε ημίγυμ ους ερτες στη ηρωική εποχή της ρωσικής επα αστατικής αφίσας Ακόμα κα

συμβολικός πί ακαςΤρουντ (Δουλευτής) παρουσιάζει έ α εξιδα ικευμέο έο ά δρα που εί αι τυμέ ος με τα ρούχα της δουλειάς και πβάλλεται από τα εργαλεία ε ός ειδικευμέ ου τεχ ίτη 35 και όχι το γστό υπερβολικά μυώδη και βασικά α ειδίκευτο Τιτά α Ο πα ίσχυά δρας που σπάζει με το σφυρί τις αλυσίδες που δέ ου τη υφήλιο συμβολίζει τη Κομμου ιστική Διεθ ή στα εξώφυλλα του περιοδικού από το 19 0 έχει τυμέ ο έστω πολύ στοιχειωδώς το πά ω μέροςσώματος. Οι συμβολικές διακοσμήσεις του περιοδικού στα πρώτα τουτεύχη δε είχα α θρώπι ες μορφές: αστέρια ακτί ες σφυριά δρεπστάχυα κυΨέλες κέρατα της αφθο ίας τρια τάφυλλα αγκάθια ρωτοί δαυλοί και αλυσίδες. Υπήρχα και πιο μο τέρ ες εικό ες ό

32 ΡB a d S a e de A be t π σ 2 0.33 ΕG aba - ν.Ν. Laza ev F S Kam ovIsto ya Russkogo Isskusst a Μ σ α 195μ 11 σ 33 83 359 381 431

34Ts ga - Bu ga ov - Sve ov - Che ov

π μ So etskaya Sku tu a74 Μ σ α 19 6,σ 235 .ΕG a a χ ά , Isto ya R sskogo Isskusst a π σ 150.



ΑΝΔ ΑΣ ΚΑΙ ΥΝΑ ΚΑ

στυλιζαρισμένες τσιμινιέρες σε στυλ αρ νουβό3 και ιμάντες μεταβίβσης δεν υπήρχαν όμως ημίγυμνοι εργάτες Οι προπαγανδιστικές φωτγραφίες τέτοιων ανδρών αν υπάρχουν καθόλου δεν πληθαίνουν πριν πρώτο Πενταετές Πλάνο 3 Ωστόσο αν και η πρόοδ ς του δυσδιάστγυμνού κορμού ήταν πιο αργή απ' όσο θα περίμενε κανείς η εικόνα ταν οικεία Έτσι είναι το σύμβολο που διακοσμεί το εξώφυλλο της γλικής κδοσης τουCompte rendu analytiqueτου υ Συνεδρίου της ομι-ντέρν (Παρίσι 19 ).

Γιατί ο γυμνός κορμός; Το ερώτημα αυτό μπορούμε εν συντομία μόννα το εξετάσουμε μας οδηγεί όμως πίσω στη γλώσσα της εξιδανικευμνης και συμβολικής αναπαράστασης καθώς και στην ανάγκη να αναπτυχθεί μια τέτοια γλώσσα για το σοσιαλιστικό επαναστατικό κίνημα Δευπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η αισθητική θεωρία του δέκατου όγδοαιώνα συνέδεε το γυμνό κορμί με την εξιδανίκευση του ανθρώπου σχνά εντελώς συνειδητά όπως συμβαίνει στον Βίνκελμαν Ένα εξιδανικεμένο πρόσωπο (που δεν είναι το ίδιο με μια αλληγορική φιγούρα) δεμπορεί να ντύνεται με τα ρούχα της πραγματικής ζωής και ει δυνατόν

θα πρέπει να παρουσιάζεται δίχως ρούχα όπως π χ οι γυμνοί ανδρντες του Ναπολέοντα Ο ρεαλισμός δεν είχε θέση σε μια τέτοια αναπράσταση Όταν ο Σταντάλ ασκούσε κριτική στον Νταβίντ με το επιχρημα ότι θα ήταν αυτοκτονικό αν οι πολεμιστές της αρχαιότητας πήγαι-ναν στη μάχη γυμνοί φορώντας μόνο κράνος ξίφος κι ασπίδα πολύπλά επεσήμαινε με το συνήθη προβοκατόρικο τρόπο του το ασυμβίστο ανάμεσα στις ρεαλιστικές και τις συμβολικές αξιώσεις της τέχνης

Το σοσιαλιστικό κίνημα όμως παρά τη βαθιά του προσήλωση στην καλιτεχνική αρχή του ρεαλισμού μια προσήλωση που ανάγεται στην εποχήτων Σαινσιμονιστών είχε ανάγκη από μια συμβολική γλώσσα με τηνποία να προβάλει τα ιδεώδη του Όπως είδαμε τα εμβλήματα και λάβαρα των βρετανικών συνδικάτων που σωστά έχουν χαρακτηριστεαπό τον K ingender ως η «αληθινή λα κή τέχνη της Βρετανίας του δέτου ένατου αιώνα 3 είναι ένας συνδυασμός ρεαλισμού αλληγορίας συμβολισμού Είναι ίσως η τελευταία γόνιμη μορφή αλληγορικής συμβολικής γλώσσας πέρα από τη δημόσια μνημειακή γλυπτική Μιαξιδανικευμένη παρουσίαση του θέματος του κινήματος της ίδιας της μαχόμενης εργατικής τάξης θα έπρεπε αργά ή γρήγορα να εμπλέξει τη

36. Σ η Ρωσ α αυ ό ο μοτ βο εμφαν ζε α ήδη ο905- 90737 Την πρώ η φω ογραφ α αυ ού ου ε δους«<ο σοσ αλ σ κός άνθρωπος κα ο εν

θουσ ασμός ου ε να ο κ νη ήρας ης ο κοδόμησης ) ην έχουμε ο932, σε ένα έργο

που υμνε α δεκαπεν άχρονα ης Οκ ωβρ ανής Επανάσ ασης jze E er e SE B der Tat a e a der Sow et o , Βερολ νο932.38 F D K]jn nd ,Art a d t e I d tr a Revo t o ό π ε κόναχν.



54 Η ΖΟ Α Τ Η ΠΑΡΑ Ο Η

σύζυγο που δούλευε έμμ σθα στ ς ηλ κίες ανάμεσα στα είκοσ πέντεστα σαράντα υπήρχαν τέσσερ ς εργαζόμενο σύζυγο .44 Η θέση τηντρεμένης γυναίκας δεν είχε ακόμα μεταβληθεί ουσ αστ κά από την τση που παρατηρείτα μάλλον μετά το1900- των γυνα κών να μπαίνουνστη β ομηχανία σε μεγαλύτερους αρ θμούς κα από την αυξανόμπο κ λία απασχολήσεων κα Ψυχαγωγ κών δραστηρ οτήτων γ α τα παντρα κορίτσ α.4 Η τάση να αποκτήσε ένας μεγαλύτερος αρ θγυνα κών μ α συγκεκρ μένη απασχόληση δεν είχε ακόμα σταθεροποστο γύρ σμα του α ώνα».46 Αυτό αξίζε να το τονίσουμε μ α που μερκές φεμ νίστρ ες στορ κοί επ χείρησαν γ α λόγους δύσκολο να καθούν να το αρνηθούν. Η εκβ ομηχάν ση του δέκατου ένατου α ώναντίθεση με την εκβ ομηχάν ση του ε κοστού α ώνα) έτε νε να κατασε το γάμο κα την ο κογένε α ως τη βασ κή σταδ οδρομία γ α τη κα της εργατ κής τάξης που δεν ήταν υποχρεωμένη λόγω απόλυτηφτώχε ας να κάνε κ άλλη δουλε ά 4 Στο βαθμό που η γυναίκα δέμμ σθα πρ ν το γάμο έβλεπε τη μ σθωτή εργασία σαν μ α προσωαν κα σίγουρα επ θυμητή φάση της ζωής της Από τη στ γμή που

ντρευόταν ανήκε πλέον στο προλεταρ άτο όχ σαν εργάτρ α αλλά σύζυγος μητέρα κα νο κοκυρά εργατώνΠολ τ κά η προβ ομηχαν κή πάλη των φτωχών όχ μόνο πρόσφερ

γυναίκες έναν ευρύ χώρο συμμετοχής δίπλα στους άνδρες κανένα φύλδεν είχε πολ τ κά δ κα ώματα όπως δ καίωμα Ψήφου αλλά απόκές απόψε ς τους έδ νε κα έναν ε δ κό κα ηγετ κό ρόλο. Η π ο σμένη μορφή πάλης ήταν η δ εκδίκηση κο νων κής δ κα οσύνης δη

υπεράσπ ση αυτού που ο Ε Ρ homson έχε ονομάσε ηθ κή ο κονμία του πλήθους» μέσα από την άμεση δράση γ α έλεγχο των τ μώΣ' αυτή τη μορφή δράσης που μπορούσε να είνα πολ τ κά αποφασ σ

44 W. Wo n e WeJ n Z Jen όμ 2 ερολ νο 1926 σ 6'Ge a d Wo feuene we n den u kuJ u s en Μόναχο 1916 σ 2 1

45 Pe e Ν S ea n σ ο Ma ha J. V n επιμ ) u e ndΒε J: Women n eV o an Age οο ο -Λονδ νο 1973 σ 118

46 C Ma h e C ng ng o aJ u u e ό π σ 1294 Το πρόβλημα που θ ε αι εδώ παρουσι ζε αι θαυμ σια σ οLou eΑ Τ ΙΙΥJoan

W S o Women Wo k and m Jy Νέα όρκη 19 8 ιδ ως κεφ 8 και σ 228 229ξαιρε ική διαπρα μ ευση επιβεβαιώνει ην παρούσα αν λυση ειδικ σ ο βαθμό που ποθε ε ην εμφ νιση αυ ής ης φ σης ης οικονομ ας ό αν «η νέα ορ νωση ηςμηχαν ας απαι ούσε κυρ ως μια ανδρική ερ α ική δύναμη» και ό αν «σ η δι ρκεια με αλύ ερου μέρους ης συζυ ικής ης ζωής μια υνα κα υπηρε ούσε ην οικο ένει ως ειδική σ ην ανα ροφή ων παιδιών και σ ις κα αναλω ικές δρασ ηριό η ες σ ηνρ οδο ακριβώς που ο μαζικό ερ α ικό κ νημα αναδυό αν σ ις βιομηχανικ προη μέν

χώρες48 Ε Ρ Tho p on «The Mo a E ono o he En h C owdίπ he Ei h een hCentury» Pas and P esen χ 0 1971)



Α ΔΡΑΣ ΚΑ Γ ΑΙΚΑ 155

ας θυμΎθOύμε Ύν πορεία των γυναικών στις Βερσαλλίες το789 , οιγυναίκες όχι μόνο έμπαιναν μπροστά αλλά και ήταν αναμενόμενο να τκάνουν Όπως σωστά αναφέρει Ύ u sa Accati «σε πολλές περιπτώ(θα έλεγα μάλιστα σχεδόν σε όλες οι γυναίκες έχουν τον αποφασιστικρόλο είτε γιατί αυτές είναι που θα πάρουν ν πρωτοβουλία είτε γιατίαποτελούν ένα πο ύ μεγάλο μέρος του πλήθους» 4 Δεν είναι ανάγ Ύαναφερθούμε εδώ σ Ύ γνωστή Oβ OμΎχανική πρακτική κατά Ύν οι εξεγερθέντες άνδρες αναλαμβάνουν δράσΎ μεταμφιεσμένοι σε γυνακες όπως στις λεγόμενες ταραχές ς Ρεβέκκας σ ν Ουαλλία( 843).

Ακόμα περισσότερο Ύ τυπική επανάστασΎ των πόλεων κατά πρ

βιoμΎχανική εποχή δεν ήταν προλεταριακή αλλά πλΎβειακή. Μέσα σmenu peuple ένα κοινωνικά ετερόκλ ο σύνολο που το συνέδεε Ύ κοινήταπεινή του θέσΎ και όχι επαγγελματικά ή ταξικά κριτήρια οι γυναίκμπορούσαν να διαδραματίσουν πολιτικό ρόλο αρκεί μόνο να έβγαιναστο δρόμο Μπορούσαν να βOΎθήσoυν στο στήσιμο οδοφραγμάτωντο έκαναν. Μπορούσαν να παρασταθούν σ' αυτούς που πολεμούσαν σταοδοφράγματα Μπορούσαν ακόμα να πολεμήσουν και οι ίδιες ή να φ

ρουν όπλα Οι γυναίκες υπάρχουν επίσΎς και σ ν εικόνα ς σύγχρoνΎ«λαϊκής επανάστασΎς» σε μιαμεγάλΎ μΎ βιoμΎχανική μ ρόπoλΎόπωςμπορεί να βεβαιώσει όποιος θυμάται τις σ Ύνές στους δρόμους Ύς Ανας μετά το θρίαμβο του Φιντέλ άστρο.

Από ν άλλΎ οι ειδικές μορφές πάλΎς του προλεταριάτου το σωτείο και Ύ απεργία σε μεγάλο βαθμό τις απέκλειαν ή μείωναν τον ορατους ρόλο ως ενεργές συμμετέχουσες εκτός από λίγους βιoμΎχανικo

κλάδους οι οποίοι παρουσίαζαν μεγάλΎ συγκέντρωσΎ γυναικείας εργασίας Έτσι το 896 ο συνολικός αριθμός των γυναικών στα βρετανικάσυνδικάτα (εξαιρουμένων των δασκάλων) ήταν42.000 ή γύρω στο8%αλλά το 60% αυτών βρισκόταν σ Ύν πολύ καλά oργανωμένΎ βαμβακουγία. Το 910 ήταν περίπου το 0% αλλά παρότι υπήρξε κάποια ανάπτυξΎ στο συνδικαλισμό των λευκών κολάρων και των υπαλλήλων κατασ Ύμάτων ο κύριος όγκος Ύς επέκτασΎς σ Ύ βιoμΎχανία εξακολουνα βρίσκεται σ ν κλωστοϋφαντουργία 5 Αλλού ο ρόλος τους ήταν πράματι αποφασιστικός αλλά διακριτός ακόμα και σε μικρά κέντρα β Oχανίας και ορυχείων όπου κατοικία εργασία και κοινό τα ήταν αδιαχώριστα. Παρότι σ' αυτά τα μέ Ύ ο ρόλος τους στις απεργίες ήταν δΎμόσορατός και καθοριστικός δεν ήταν ωστόσο αυτές που απεργούσαν

49 vi A a i Viv l o a aill a gab ll : u a di u io uco tadi », Quade o επ έμβρ ος-Δε έμβρ ος 1972 σ 10 8 Το σχόλ οH i

α ο Ν ελα ρουά α α α λά ο ρόλο ω υ α ώ ης α οράς0 Η ΑCl gg Ala ox A Tho p o sto y B s T ad U o s s c889όμ 1 Οξφόρδη 1964 σ 469 470



ΑΝΔΡΑΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑ

Τα π άντα είνα ι γονιμότητα, όλα πολλαπλα σιάζονται και αφθ ονούν.«Αφθονία»

Φύση ... Εσύ που φουσκώνεις το στήθος σουΓια όλη την οικογένειά σου . . .

«Η Γιορτή»)

15 9

Το ίδ κάνει με έναν όχι τόσο νατουραλιστικό τρόπο και ο WalteCrane ο οποίος ήταν όπως είδαμε, αυτός που σε μεγάλο βαθμό εισήγαγε τα μοτίβα της σοσιαλιστικής εικονογραφίας στη Βρετανία από τη δε-καετία του 1880 και μετέπειτα Ήταν εικόνες άνοιξης και λουλουδιώνθερισμού (όπως στον πολύ γνωστόΘρίαμβο της Εργασίας που σχεδίασετο 1891 για την πρωτομαγιάτικη διαδήλωση) κοριτσιών με ανάλαφρα α-νεμίζοντα ρούχα και φρυγικούς σκούφους. 58 Η Δήμητρα ήταν η θεά τοκομμουνισμού. 59

Δεν είναι παράξενο ότι η φάση της σοσιαλιστικής ιδεολογίας που εμποτίστηκε περισσότερο από το φεμινισμό και αυτή που είχε τη μεγα-

λύτερη τάση να αποδώσει στις γυναίκες έναν ουσιαστικό μερικές φορέςμάλιστα κυρίαρχο ρόλο ήταν η ρομαντική ουτοπιστική εποχή πριν το1848. Σ' αυτή την περίοδο βέβαια σχεδόν δεν μπορούμε να κάνουμλόγο για σοσιαλιστικό «κίνημα» αλλά μόνο για μικρές και ανοργάνωτεςομάδες. Επιπλέον σ' αυτές τις ομάδες ο πραγματικός αριθμός και ο ρόλος των γυναικών ήταν πολύ μικρότερος απ' ό τι στα χρόνια της μη ουτοπιστικής Δεύτερης Διεθνούς Στη Βρετανία του Οουενισμού και το

Χαρτισμού δεν υπάρχει τίποτε που να μπορεί να συγκριθεί με το ρόλοτων γυναικών ως συγγραφέων ομιλητριών και ηγετών κατά τις δεκαε-τίες του 1880 και 1890, όχι μόνο στα μεσοαστικά περιβάλλοντα της Φαβιανής Εταιρείας αλλά στην πολύ πιο εργατική ατμόσφαιρα του Ανεξάρτητου Εργατικού Κόμματος (ILP), για να μην αναφέρουμε μορφέςσαν την Ελεωνόρα Μαρξ στο συνδικαλιστικό κίνημα. Επιπλέον, οι γυναίκες που έγιναν τότε διάσημες όπως η Beatrice Webb και η Ρόζα Λούξε

μπουργκ, δεν έφτιαξαν τη φήμη τους πάνω στο γεγονός ότι ήταν γυναί8 JGorman B nn r Bright, ό π σ 126

59 Η εικόνα της ουτοπίας μετατοπ ζόταν όλο κα περ σσότερο από μ α ε κόνα βασσμένη στη φυσική γονιμότητα σε μια εικόνα βασισμένη στην τεχνολογ κή κα επ στημον κήπαραγωγ κότητα. Κα οι δύο ήταν σαφώς παρούσες στον ουτοπ κό σοσ αλ σμό - βλ τοπο ημα τουPotti r LΆge d r που παρατ θετα π ο πάνω:"Oh nations p us d torp ur./M lle r s aux vous ont no s/ I l ctr cit a vap ur/ sont vos s rvants d vou s» ,κλπ.(Ω έθνη ξυπνήστε απ' το λήθαργο! / Έχετε τυλ χτε με χ λ α δ κτυα. / Ο ηλεκτρ σμός οτμός ε να π στοί σας υπηρέτες) Ωστόσο, ε κονογραφ κά η φύση/γον μότητα επ κράτησεπ της τεχνολογ ας τουλάχ στον μέχρ το 1917



ΑΝΔΡΑΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑ 6

σμό καθισ ούσε αυ ό ο κοι ω ικό ό ο ω γυ αικ ό ο ε ιθω ιακό Ικα ές γυ αίκες ου είχα α έ ο σ αυ ό ο ό

χ ηκα έξω α ό ο κέ ο ου κι ήμα ος σε ε ιθω ιακές θ ησκεο οίες ους α είχα μεγα ύ ε ο εδίο δ άσης Έ σι η Annie Bκοσμική και σοσια ίσ ια β ήκε ο οο ισμό ης και ο μεγα

ο ι ικό ης ό ο με ά ο890 ως μεγά η ιέ εια ης Θεοσοφίας καιμέσω ης Θεοσοφίας ως εμ εύσ ια ου ι δικού εθ ικοα ε ευθε

κού κι ήμα ος.Ό ι α έμει ε α ό ο ου ο ικό/μεσσια ικό ό ο ω γυ αικ

σοσια ισμό ή α η εικό α ης γυ αίκας ως έμ ευσης και συμβό ο

έ α κα ύ ε ο κόσμο. Πα αδόξως όμως αυ ή η εικό α α ό μό η διέφε ε σχεδό σε ί ο ε α ό ο αι ιο θη υκό ου μας υ ει ου ά ια (< as ewig weibliche zieh uns hinan ου Γκαί ε Π ακά δε ή α δυ α ό α διαφέ ει α ό η ασ ική α σε ική θεωξιδα ίκευση ου θη υκού η ο οία όμως συμβιβαζό α ο ύ εύκο

η κα ω ε ό η ά ου σ η άξη η κα ύ ε η ε ί ωσηκεία εικό α ης εμ εύσ ιας έγι ε η εικό α ης Ζα Α κ

α αγ ω ίζε αι εύκο α σ α σχέδια ου Walter Crane Η Ζα Αα άγμα ι μιαει ό α ης γυ αικείας αγω ισ ικό η ας α ά δε ι οσ ευε ού ε μία ο ι ική ού ε μία οσω ική χει αφέ ηση

ακόμα έ α ακ ιβισμό υ ό ο οιαδή ο ε έ οια ου θα μ ο ούγί ει μο έ ο για αγμα ικές γυ αίκες. Ακόμα κι α α αβ έΨουμα έκ ειε η ειο ό η α ω γυ αικ ου δε ή α έο α

δη αδή ις γυ αίκες ως σεξουα ικά ό α μέσα σ ο κόσμο σε

δεδομέ η σ ιγμή υ ή χε χ ος ε έω ισ ο ίας για ο ύ ίγες ΖΑ κ Και ά ωσ ε ό ως δείχ ει και η ό ο και ιο ε θουσι δηςηση ης Ιωά ας α ό η γα ική άκ α Δεξιά η εικό α ης ή α

κά και ιδεο ογικά διφο ούμε η. ο ούσε α α ι οσω εύει ηευθε ία μ ο ούσε και όχι ο ούσε α εί αι ά ω σ α οδοφα α ά σε α ίθεση με η κο έ α ου Ν ε ακ ουά δε α ήκ

γκασ ικά εκεΔυσ υχ ς δε μ ο ούμε α συ εχίσουμε σήμε α η εικο ογ

α ά υση ου σοσια ισ ικού κι ήμα ος έ α α ό έ α σημείο ης ισ ο ίαςπο υ εί αι ήδη α κε ά μακ ι ό Η πα αδοσιακή γ ώσσα ω συμβό ω κ ι ω α ηγο ιώ δε μι ιέ αι κα ι δε γί ε αι κα α οη ή π έο και με

η πα ακμή ης οι γυ αίκες ως θεές και μούσες ως π οσωπ οπο ιήσειςτης αρετ ής και των ιδεωδών, ακόμα κα ι ως Ιωάννες της Λωραίνης, έχα -σα η ειδική ους θέση μέσα σ η πο ι ική εικο ογ αφία. Ακόμα και

ο ε ίφημο διεθ ές σύμβο ο ηςΕι ή ης ης δεκαε ίας ου950 δε ή-α π έο μια γυ αίκα όπ ως σίγου α θα ή α ο δέκα ο έ α ο αιώ α

α ά ο π ε ισ έ ι ου Πικά σο. Το ίδιο ισχύει κα ι γι α ις α δ ικές εικό-



Η ΖΟ Α ΤΙ Η ΑΡΑΔΟ Η

νες αν κα πρ μηθε κός άν ρας π υ κρα α νε τ σφυρ επ βρ σσότερ ως πρ σωπ π ηση τ υ κ ν ματ ς κα της πάλης. Η εγραφ α τ υ κ ν ματ ς από τ Δεύτερ Παγκόσμ Πόλεμ ας πκα μετά εν ε να παρα σ ακ Δε αθέτ υμε ακόμα τα αναεργαλε α να την ερμηνεύσ υμε να κάν υμε γ α παρά ε γμα συμβαναγν σε ς τ υ κυρ ότερ υ σύγχρ ν υ ε κ ν γραφ κ ύ μέσ υ π

θεν ρεαλ στ κό της φωτ γραφ ας κα τ υ κ νηματ γράφ υΗ ε κ ν γραφ α εν μπ ρε λ πόν να φωτ σε σ μερα τ ς σχέ

ρ ν γυνα κ ν στ σ σ αλ στ κό κ νημα των μέσων τ υ ε κ στ ύμε τ ν τρόπ π υ μπ ρε να τ κάνε γ α τ έκατ ένατ α να

ρ ύμε όμως να κάν υμε μ α τελευτα α υπόθεση σε σχέση με την ακ ε κόνα Η ε κόνα αυτ όπως η ε παμε ε να από ρ σμΨε ς παρά η μ α π υ εν ε αν κεύε τόσ τ ν εργάτη όσθαρ μυ κ πρ σπάθε α όχ την ε υφυ α την ε κευση κα τηναλλά την κτην η ύναμη ακόμα κα όπως στ ν περ φημ σ ηρτ υ Meun e μ α σωματ κ πρ σπάθε α π υ υσ αστ κά απ κλε

υθεν νε τ μυαλό π ρε κανε ς να επ σημάνε καλλ τεχν κ ύ

αυτ ύ τ υ φα ν μέν υ. Όπως λέε Bran t στ ν Meunier «τ πρρ άτ μεταμ ρφ νετα σε έλληνα αθλητ » 3 κα γ ' αυτ τη μ ρφ αν κευσης η έκφραση της ευφυ ας εν τα ρ άζε . π ρε κανε

κα στ ρ κ ύς λόγ υς γ αυτό Η περ ς870 9 4 ταν πάνω απ όλαμ α περ ς στην π α η β μηχαν α στηρ ζόταν σε μ α μαζ κανε κευτης αλλά σωματ κά υνατ ς εργασ ας π υ έπρεπε να ε ς πέρας τ π λύ μεγάλ π σ στό απ ε κευμένων κα έντασης ε

σ ας καθηκόντων μ α περ ς όπ υ τ ραματ κό περ βάλλ ν ττα ύ της φλόγας κα τ υ καπν ύ συμβόλ ζε την επανάσταση στκανότητα τ υ ανθρ π υ να παράγε μέσω της ατμ κ νητης β μηχαν

Όμως όπως γνωρ ζ υμε κύρ ς όγκ ς των αγων στ ν τ υ ρμέν υ εργατ κ ύ κ ν ματ ς αυτ ς της περ ό υ απ τελε τ υσ ααν αφ σ υμε κατά μέρ ς την μ λ γ υμένως σημαντ κ στρατ ά ανθρακωρύχων από ε κευμέν υς άν ρες ς ε ηγε τα τ ότκόνα π υ παραβλέπε κάθε γν ρ σμα τ υ ε υς της εργασ ας π υν υν αυτ καθ ερ θηκε ως η έκφραση της εργατ κ ς τά ης; π ρνα πρ τε ν υμε τρε ς ε ηγ σε ς Η πρ τη π υ ε να σως η παπό Ψυχ λ γ κ άπ Ψη ε να ότ γ α τ υς περ σσότερ υς εργάτ

αρτ τως ε κευσης τ κρ τ ρ τ υ αν κε ν στην τά η ταν ακεκτέλεση χε ρωνακτ κ ς σωματ κ ς εργασ ας Τα αυθεντ κό εργατνημα ε χε ouvr riste [εργα τ στ κα] ένστ κτα : μ α απέχ θε α πρ ς όσ υς

ε λερ ν ανε τα χέρ α τ υς . Αυτό αντ πρ σωπ εύε η ε κόνα Η εύτερη

6 ra d Sc a e de Ar e .. . π.,σ 269.



ΑΝΔΡΑΣ ΚΑ! ΥΝΑΙΚΑ

εί αι ότι τ κί ημα ήθελε ακριβ ς α τ ίσει τ ετικό τ υ χαρακτήρα. Περιελάβα ε όλ υς τ υς πρ λετάρι υς όχι μό τ υς τυπ γρφ υς τ υς ειδικευμέ υς μηχα ικ ύς και α άλ γες ειδικότητεςΗ τρίτηπ υ μάλλ επικράτησε κατά τη περί δ της Τρίτης Διεθ ύς ήπ ς υπό μία έ ια σχετικά α ειδίκευτ ς εργάτης κ θαρά χε

ακτας δ υλευτής α θρακρύχ ς ή λιμε εργάτης εθερείτ πι επα αστάτης μια π υ δε α ήκε στη εργατική αριστ κρατία π υ ετάσεις πρ ς τ ρεφ ρμισμό και τη σ σιαλδημ κρατία Α τιπρ σ π

τις μάζες πρ ς τις π ίες απευθύ τα ι επα αστάτες πάαπό τακεφάλια τ σ σιαλδημ κρατ .Η εικό α ήτα αληθι ή στ βαθμό π υα τιπρ σ πευε τη θεμελι δη διάκριση α άμεσα σε χειρακτική και μηχειρ ακτική εργασία· ήτα έμπ ευση στ βαθμό π υ σήμαι ε έ α πρόγραμμα ή μια στρατηγικήΤ πόσ ρεαλιστική ήτα από αυτή τη δεύτερη άπ η αυτό εί αι έ α ζήτημα π υ ξεφεύγει από τα όρια αυτ ύ ετ υ άρθρ υ Έχειστόσ μια σημασία τ ότι ς εικό α παρέλειπεπ λλά γ ρίσματα π υ χαρακτήριζα περισσότερ τη εργατική τάξηκαι τ κί ημά της.



ΚΕΦΑΛΑ Ο ΟΓΔΟΟ

ΓΕΝΝΗΣΗ ΜΙΑΣ ΓΙΟΡΤΗΣ:ΠΡΩΤΟΜΑ ΙΑ

ό ο είμε ρχι ά ή ν μι ομιλί πο δόθη ε με ην ε ιρί ων ε ό χνων ης σοσι λισ ι ής ρω ομ γιάς ο σ οσιεε Ma y a d s fi d Co

ο νεπισ ημίο ο Λονδίνο ως η πρώ η διάλεξηS T Bi doσ μνήμη ενός επιφ ούς μέλο ς ο σ ορι ού Τμήμ ος ο Κολεγίο Δημοσιεύ η ε ο ελώς πό ο Κολέγιο ι ολούθως ως σ μβολή σ ον όμο:Ch is i y - ohn Sh ph dεπψ Οη the M ve: Essaysίη Lab a d a sp t ist y ese ted Ι hBagwel Λονδί ιRio G and

Το 990 ο Michae Ignatie γράφο α σ οObserver για ο Πάσχα, πα

ρα ηρούσε πω οι «εκκοσμικε μέ ε κοι ω ίε πο έ δε κα άφερπροσφέρο ποκα άσ α α ω θρησκε ικώ ελε ο ργιώ Κσήμα ε ό ι η Γαλλική Επα άσ αση «μπορεί α έκα ε ο πηκόολί ε μπορεί α έβαλε ο ibe t ga t f ate it πά ω από όλω ω σχολείω , μπορεί α έκλεισε α μο ασ ήρια, αλλά πέρα

η η Ιο λίο δε επέφερε κάποιο ρήγμα σ ο χρισ ια ικό εοργιο Το α ικείμε ό μο απο ελεί ίσω ο μο αδικό αδιαμφισβ

ρήγμα πο επέφερε έ α κοσμικό κί ημα σ ο χρισ ια ικό ή σε κάποιολο επίσημο εορ ολόγιο, μια γιορ ή πο έχει καθιερωθεί όχι σε μία ήδύο χώρε , αλλά, ο 990, επισήμω σε 07 κρά η Και ο σημαρο, εί αι μια επέ ειο πο δε η καθιέρωσε η εξο σία κ βερ ήσκα ακ η ώ , αλλά έ α καθόλα α επίσημο κί ημα φ ωχώ α δρώγ αικώ Μιλώ για η Πρω ομαγιά, η παγκόσμια μέρα ο κ

ο η εργα ική άξη , α εκα όχρό ια η οποία γιορ άσαμε ο990,μια πο καθιερώθηκε ο 890

Το σωσ ό θα ή α α πω «θα έπρεπε α α γιορ άσο με , αφούκ ό από ο ισ ορικού , δε πήρξε μεγάλο ε διαφέρο για η

ειο, ού ε ακόμα και απ α ά α σοσιαλισ ικά κόμμα α πο εί αιπε θεία απόγο οι εκεί ω πο σ ο ιδρ ικό σ έδριο α ού πο

ό α η Δεύ ερη Διεθ ή , ο 889 κάλεσα σε μια α όχρο ηδιαδήλωση ω εργαζομέ ω για η η Μα ο ο 890 με αί η

1. Γ α α πλήρ β βλ γραφ α βλ Α a a i e «100 a del1 maggi el ast i g a ia» στ Α. a a i e (επ .Ι uo hi so i da ioΒενετία 19902 Mi hael Ig atie , « aste Has Be me Ch lateSu day», Obs v 15 Απρ λί υ1990.



ΕΝΝ Σ Μ ΑΣ Γ10ΡΤ Σ

όμο που α περιορίζει η εργάσιμη ημέρα σε οκ ω ωρε Κι αυσχύει και για κόμμα α που α ιπροσωπεύο α σ α συ έδρια ου και βρίσκο αι ακόμα ε ζωή Τα κόμμα α αυ ά η Δεύ ερη Διή οι σημερι οί απόγο οί ου εί αι κυβέρ ηση ή αξιωμα ική α ιποση σε όλε σχεδό ι χώρε η Ευρώπη , δυ ικά αυ ού που μέχρσφα α αυ οπροσδιοριζό α ω «υπαρκ ό σοσιαλισμό Θα περκα εί απ αυ ά α επιδείξου μια μεγαλύ ερη υπερηφά εια ή, έσ

α μεγαλύ ερο ε διαφέρο για ο παρελθό ουΗ μεγαλύ ερη πολι ική α ίδραση σ η ρε α ία για ο εορ ασμό

εκα ό χρό ω η Πρω ομαγιά προήλθε από ο Si J hn Hack t

πρώη σ ρα ηγό και, λυπάμαι που ο λέω, πρώη πρόεδρο ε ό Κολεου Πα επισ ημίου ου Λο δί ου, ο οποίο πρό ει ε η κα άργηΠρω ομαγιά , η οποία φαί ε αι ό ι θεωρεί κά ι σα σοβιε ική εφση Είχε η γ ώμη ό ι δε πρέπει α επιβιώσει η κα άρρευση γκόσμιου κομμου ισμού Ωσ όσο, οι κα αβολέ η καθιέρωση η

ή ου Μάη η Ευρωπα κή Κοι ό η α βρίσκο αι σ ου αμπολσεβικισμού ή ακόμα και η σοσιαλδημοκρα ία Α άγο αι σ

ισοσιαλισ έ πολι ικού οι οποίοι, α αγ ωρίζο α ο πόσο βαθζε είχε αποκ ήσει η Πρω ομαγιά μέσα σ ι εργα ικέ άξει ωκώ χωρώ , θέλησα α α ισ αθμίσου η έλξη ω εργα ικώ σιαλισ ικώ κι ημά ω οικειοποιούμε οι η γιορ ή ου και με α

ά η σε κά ι διαφορε ικό Παραθέ ω μια γαλλική κοι οβουλπρό αση ου Απριλίου ου 9 0 που υποσ ήριξα 1 βουλευ έ ποίου ου έ ω ε μό ο ο γεγο ό ό ιδεν ή α σοσιαλισ έ

«Η γιορ ή δε θα πρέπει α περιέχει κα έ α σ οιχείο φθό ου καισου [κωδική λέξη για η αξική πάλη Όλε οι άξει α μπ

α πούμε ό ι εξακολουθού α υπάρχου άξει , και όλε οι παραγικέ δρασ ηριό η ε ου έθ ου πρέπει α συ αδελφωθού , εμμε ε από μια κοι ή ιδέα και έ α κοι ό ιδα ικό 3

Αυ οί που πρι από η Ευρωπ κή Κοι ό η α, προχώρησα σό ερο σ η οικειοποίηση η Πρω ομαγιά ή α η άκρα Δεξιά, όχισ ερά Η κυβέρ ηση ου Χί λερ ή α η πρώ η, με ά η οβιε ια ακήρυξε η Πρώ η Μα ου σε επίσημη Εθ ική Μέρα η Εργα

3 Mau i e D mma getHi oi du P i r Πα ίσ1953,σ 350-351 Το β βλίο ουD mma getέ α α ό α λί α ου ασχολού α με ο θέμα α έλη ης δε

ου1970 ε α ολουθεί α εί α σημα ό ου λεί ε όμως η σχυ ή ε ο οεύθυ ση ης ο όσφα ης β βλ ο αφίας.

4. Π βλ He mut Ha tw g «P akette zum1 Mai 1934-39» A th ik und Ko unik io

όμ χ. 26 (19 6) σ. 56-59' Α. Ri a(ε ψ ) L o fo i d lggio ε ε α1990ε λαμβά ε δο ίμ α α ς αλ ές, αζ σ ές α σαλαζα ές οσ άησης ης Π ω ομα άς.



66 Ρ ΖΟΣ ΑΣΤΙΚ ΑΡΑΔΟΣ

κ βέρ ηση το ισύ το Πεταί α ακήρ ξε τη Πρώτη Μα ο σετης Εργασίας και της Ομό οιας και λέγεται ότι σ' α τό εμπ εύστηκε πό τη Πρωτομαγιά τω Φαλαγγιτώ της φρα κικής Ισπα ίας τη οο Πεταί είχε θα μάσει ως πρεσβε τής Και βέβαια τη εποχή πΕ ρωπα κή Οικο ομική Κοι ότητα έκα ε τη Πρωτομαγιά δημόσγία ήτα έ α σώμα πο δε αποτελείτο παρά τη α τίθετη άποψη κας Θάτσερ από σοσιαλιστικές αλλά κ ρίως από α τισοσιαλιστικές βερ ήσεις Οι επίσημες Πρωτομαγιές στη Δύση αποτελούσα α αγση της α άγκης για έ α σ μβιβασμό με τη παράδοση τω α επίσηΠρωτομαγιώ και τη απόσπασή το ς από τα εργατικά κι ήματα α

τη ταξική σ είδηση και τη ταξική πάλη Πώς έγι ε όμως και απαράδοση ισχ ροποιήθηκε τόσο πολύ πο ακόμα και οι εχθροί της σκεφτού πως πρέπει α τη ιοθετήσο τη ώρα μάλιστα πο όΧίτλερ ο Φρά κο και ο Πεταί διέλ α το εργατικό κί ημα

Το εκπληκτικό σε σχέση με τη εξέλιξη α τού το θεσμού εί αι α τή έγι ε δίχως πρόθεση και σχέδιο Από τη άποψη α τή δε πρόται τόσο για μια «επι οημέ η παράδοση» αλλά για μια παράδοση π

ξεφύτρωσε ξαφ ικά Η άμεση προέλε ση της Πρωτομαγιάς δε χωρά φισβητήσεις Ήτα μια απόφαση πο πέρασε στο έ α από τα δύο αγω ιστικά ιδρ τικά σ έδρια της Διεθ ούς στο μαρξιστικό στο Πατο Ιούλιο το 889, στα εκατό χρό ια από τη Γαλλική Επα άστασηαπόφαση α τή καλούσε σε μια διεθ ή εργατική διαδήλωση τη ίδια ρα με αίτημα τη διά όμο καθιέρωση το οχτάωρο στις κατάπο ς δημόσιες και άλλες αρχές Και επειδή η Αμερικα ική Ομοσπο

Εργασίας είχε αποφασίσει ήδη α κά ει μια τέτοια διαδήλωση τη Μα ο το 1890, η μέρα α τή επιλέχθηκε και για τη διεθ ή διαδήΗ ειρω εία εί αι ότι στις ίδιες τιςΗΠΑη Πρωτομαγιά ποτέ δε καθιερώ-θηκε όπως αλλού έστω κι α α τό οφείλεται στο ότι πήρχε ήδη μιπίσημη δημόσια εργατική αργία η Ημέρα της Εργασίας τη πρώτη ριακή το επτέμβρη

Οι ιστορικοί έχο βέβαια ερε ήσει το ιστορικό α τής της απόφασκαι το πως σ δέεται με τη προηγηθείσα πάλη για τη καθιέρωση τοχτάωρο στιςΗΠΑκαι αλλού αλλά α τά τα ζητήματα δε μας αφορούεδώ Α τό πο μας ε διαφέρει εί αι το κατά πόσο α τό πο προέπε η απόφαση διέφερε από α τό πο τελικά έγι ε Ας σημειώσοτρία πράγματα σε σχέση με τη αρχική απόφαση Πρώτο το κάλεήτα για μία και μο αδική διεθ ή διαδήλωση Πο θε ά δε φαί ετααυτή θα επαν αλαμβανότα ν, πόσο μάλλον ότι θα γινόταν ένα τακτικό ε-τήσιο γεγ ο ός Δεύτερο , δε πάρχε ι καμία πό οια ότι θα ήτα μια ι-

5. Mauri e D mma getHis oir du Pr i r aό π 30 χ ε



ΕΝΝ ΣΗ Μ ΑΣ rιOPTHΣ

διαί ερα εορ ασ ική ή ελε ουργική μέρα, α και α εργα ικά κι ήσε όλε ι χώρε α αλάμβα α α «πραγμα οποιήσου η διαδήκα ά ο ρόπο που επιβάλει η κα άσ αση η χώρα ου Αυβαια ή α μια διέξοδο που άφη ε η απόφαση για ο Γερμα ικόσιαλδημοκρα ικό Κόμμα, ο οποίο ό ε βρισκό α ακόμα σ η παμία, σύμφω α με ο α ισοσιαλισ ικό όμο ου ίσμαρκ Τρί οπάρχει καμία έ δειξη, ό ι αυ ή η απόφαση θεωρήθηκε ό ε ιδιαίσημα ική Α ιθέ ω ο Τύπο η εποχή ίσα που η α αφέρμία εξαίρεση παραδόξω μια ασ ική εφημερίδα) δίχω α α αφέρεπρο ει όμε η ημέρα Ακόμα και ο επίσημο Απολογισμό ου υ

ου που εκδόθηκε από ο Γερμα ικό οσιαλδημοκρα ικό Κόμμα απα αφέρει αυ ού που η πρό ει α και ο κείμε ο η απόφασηκα έ α σχόλιο ή κά ι που α δείχ ει ό ι επρόκει ο για έ α σημαθέμα Ε ολίγοι , όπω θα θυμό α λίγα χρό ια αργό ερα ο EdVai an έ α από ου πιο επιφα εί και πολι ικά ευαίσθη ου ασώπου σ ο υ έδριο «Ποιο μπορούσε α προβλέΨει [ ] η γρήγορηα άδυση η Πρω ομαγιά ;

Η αχεία α άδυση και θεσμοποίησή η οφείλε αι σίγουρα σ ηπληκ ική επι υχία ω πρω ομαγιά ικω διαδηλώσεω ου 1890, χισ ο σ ι χώρε η Ευρώπη δυ ικά η ρωσική αυ οκρα ορ

ω αλκα ίω Οι σοσιαλισ έ είχα επιλέξει η κα άλληλη για α ιδρύσου ή, α προ ιμά ε, α α ασυσ ήσου μια Διεθ ή ΗΠρω ομαγιά συ έπιπ ε με μια θριαμβευ ική ά οδο η ισχύο κααυ οπεποίθηση η εργα ική άξη σε πολλέ χώρε Α αφέρω

δύο γ ωσ ά παραδείγμα α η έκρηξη ου έου υ δικαλισμούρε α ία που ακολούθησε η απεργία ω λιμε εργα ώ ου 1889η ίκη ω σοσιαλισ ώ σ η Γερμα ία, ό α ο R ichstag αρ ήθα ουάριο ου 1890 α δια ηρήσει η α ισοσιαλισ ική ομοθεσίσμαρκ με απο έλεσμα έ α μή α αργό ερα ο Γερμα ικό οσιαλ

κρα ικό Κόμμα α διπλασιάσει ι Ψήφου ου σ ι γε ικέ εκλογα πάρει έ α ποσοσ ό γύρω σ ο 0%. Το α πε ύχου οι μαζικέ δι

λώσει σε μια έ οια συγκυρία δε ή α δύσκολο αφού οι ακ ιβκαι οι αγω ισ έ έβαζα η Ψυχή ου σ αυ έ , ε ώ οι μάζε πλώ εργα ώ ε ώ ο α μαζί ου για α δια ρα ώσου μια αί

ίκη , δύ μη και ελπίδα

6. Στο {διο,σ. 100 101 Στο {διασ 102

8 Η λη έσ ε η δ εθνής δ α α μά ε ση ε να :A d ea a a i e(ε ψ ) The Me ory/ May Day An I ono raphi Hi ory / he Ori in and I pJan in / orker Ho

1989 Γ α ην ώ η ω ομα ά βλ. ο δ ο Un iorno per h Cenin ernazionaJe deJ a io Ρώμη990 εφ 4



6 Ρ ΖΟΣ ΑΣΤ Κ ΑΡΑΔΟΣ

Παρ' όλα α ά ηέκτα η σ μμε οχή ων εργα ών σ' α έ σ γκεν ρώσει εξέπληξε ακόμα και ο διοργανω έ ο και ιδρα οι 00.000 πο γέμισαν ο Hyd Park ο Λονδίνο κάνον απρώ η και ελε αία φορά η μεγαλύ ερη σ γκέν ρωση η ημΓια ί ενώ όλα α σοσιαλισ ικά κόμμα α και οργανώσει είχαν φδιοργανώσει σ γκεν ρώσει μόνο μερικά απ' α ά είχαν σ νειδη οπσει η δ ναμική ο και είχαν βάλει από ην αρχή όλε ο ιμει Το Α σ ριακό οσιαλδημοκρα ικό Κόμμα απο ελούσε εξαίσ ο πόσο γρήγορα αν ιλήφθηκε ο κλίμα με απο έλεσμα όπω θαρα ηρούσε ο Φρίν ριχ Ένγκελ λίγε εβδομάδε αργό ερα «σ όλ

Ε ρώπη ή αν η Α σ ρία και σ ην Α σ ρία η ιέννη πο γιόρ αημέρα α ή με ον πιο λαμπρό και κα άλληλο ρόποΠραγμα ικά σε πολλέ χώρε α οπικά κόμμα α και κινήμα α δ

χ ηκαν ολόΨ χα σ ην προε οιμασία η Πρω ομαγιά εξαι ίασ μβαίνει σ χνά σ ην πολι ική ιδεολογικών διαφωνιών και διασπάσσχε ικά με ην ορθή μορφή ή μορφέ α ών ων διαδηλώσεων θασ ρέΨο με σ' α ό ο ζή ημα αργό ερα ή εξαι ία καθαρή δισ

κό η α Απέναν ι σε μια εξαιρε ικά νε ρική σε μερικέ περιπ ώκόμα και σ ερική αν ίδραση εκ μέρο ων κ βερνήσεων η κοινή γνώμη και ων εργοδο ών πο απειλούσαν με ασ νομική κασ ολή και ποινικοποίηση ων διαδηλώσεων οι πεύθ νοι σοσιαλισγέ ε σ χνά προ ίμησαν να αποφύγο ν περβολικά προκλη ικέ μοραν ιπαράθεση Α ό ίσχ ε ιδιαί ερα για η Γερμανία όπο είχε ανασ αλεί η απαγόρε ση ο κόμμα ο ύσ ερα από έν εκα χρόνια

ρανομία «Εχ υμε κάθε λόγο να κρα ήσο με ι μάζε πό έλεγχο σδιαδήλωση η Πρω ομαγιά έγραφε ο ηγέ η ο κόμμα ο Ασ ο Μπέμπελ σ ον Ένγκελ «Πρέπει να αποφύγο με ι σ γκσει Κι ο Ένγκελ σ μφώνησε

Το κρίσιμο ερώ ημα ή αν ο αν θα έπρεπε να ζη ήσο ν από ογά ε να διαδηλώσο ν σε ώρα εργασία δηλαδή να απεργήσο ν γ

ο 1 90 η Πρω ομαγιά έπεφ ε Τε άρ η Τα δισ ακ ικά κόμμα α κισχ ρά και εδραιωμένα σ νδικά α δεν έβλεπαν ο λόγο να θέσο ν κίνδ νο α ίδια και α μέλη ο για να κάνο ν μια σ μβολική πράεκ ό κι αν σ νειδη ά ήθελαν να ξεκινήσο ν ένα κίνημα σ η βιομηχόπω ή αν ο σχέδιο η Αμερικανική Ομοσπονδία Εργασία Πμούσαν λοιπόν να κάνο ν η διαδήλωση ην πρώ ηΚυριακή ο Μάηκαι όχι ην πρώ η μέρα ο μήνα Α ή ή αν και παρέμεινε η επι

ων ρε ανών και γι' α ό η μεγαλειώδη πρώ η Πρω ομαγιά έ

9 a l Ma x Fr ed h E gels,rk όμ22 ερολίνο 963 6010. D ete F i keK in G s hi h s E s n a Φραν φούρ η1980 30 31.



Η ΡΙΖΟΣΠΑΣΤιΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ζών Πισ ε ουν ό ι αρκεί μόνο να θέλουν κ ι και όλα μπορο ν ναευχθο ν» έλεγε ο Μπέμπελ 2 Σε αν ίθεση όμως με ον Μπέμπ

Άν λερ χρειαζό αν ακόμα να επισ ρα ε σει αυ α αισθήμα α για οικοδομήσει ένα μαζικό κόμμα μέσα από έναν συνδυασμό ακ ι ισμώκαι ανερχόμενης μαζικής υποσ ήριξης. Επιπλέον, σε αν ίθεση με οΓερμανο ς, οι Αυσ ριακοί δεν Ψήφιζαν ακόμα. Η ισχ ς ου κινήμαδεν μπορο σε επομένως να επιδειχθεί εκλογικ Αλλ και οι Σκανδιν

οί είχαν συνείδηση ων δυνα ο ή ων κινη οποίησης που πρόσφερε ημεση δρ ση ό αν με ην πρώ η Πρω ομαγι , Ψήφισαν υπέρ ης ν ληΨης ης διαδήλωσης ο 1891, «ειδικ αν συνδυασ εί με μια πα

ης εργασίας και όχι με απλές εκφρ σεις γνώμης». 3 Η ίδια η Διεθνυιοθέ ησε αυ ή ην ποΨη και ο 1891 Ψήφισε (εν ν ια όπως είσ ους ρε ανο ς και γερμανο ς αν ιπροσώπους) να γίνει η διαδήλωσ

ην Πρώ η M Oυ και να «σ αμα ήσει η δουλει , εκ ός κι αν κοιο είναι αδ να ο» 4Αυτό δε σήμαινε ότι το διεθνές κίνημα καλούσε σε μια κανονική γενική

απ εργία, γιατί, παρ τις απεριόριστες προσδοκίες της στιγμής οιοργα

νωμένοι εργ τες είχαν στην πρ ξη συνείδηση τόσο της δύναμής τους όσοκαι της αδυναμίας τους. Το αν ο κόσμος έπρεπε να απεργήσει την Πρωτομαγι ή το αν θα μπορούσε να πα ραιτηθεί από ένα μεροκ ματο χ ριν

ης διαδήλωσης ή αν ζη ήμα α που συζη ο ν αν εκ ενώς σ ις παμπσ α μπαρ ου προλε αριακο Αμ ο ργου σ μφωνα με μυσ ικο ς ανομικο ς που είχε σ είλει η Γερουσία για να κρυφακο σουν ις συζησεις ων εργα ών σ αυ ή η μαζικ «κόκκινη» πόλη. 5 Ή αν αυ ον

ό ι πολλοί εργ ες ακόμα κι αν θέλανε, δε θα μπορο σαν να αφήσοις δουλειές ους. Έ σι οι σιδηροδρομικοί έσ ειλαν ένα ηλεγρ φσ ην πρω ομαγι ικη συγκέν ρωση ης Κοπενχ γης που δια σ ηκ ω από ζη ωκραυγές: «Μια που δεν μπορο με να είμασ ε παρόνσ η συγκέν ρωση εξαι ίας ων πιέσεων που ασκο ν αι από ην εξουσθέλουμε να εκφρ σουμε ην πλήρη υποσ ήριξή μας σ ο αί ημα ου0-

χ ωρου». 6 Ωσ όσο σ ις περιπ ώσεις που οι εργοδό ες γνώριζαν όεργ ες ή αν δυνα οί και αποφασισμένοι, συχν αποδέχον αν σιωπηρμια μέρα δεια. Αυ ό συνέ αινε κα κόρον σ ην Αυσ ρία. Έ σι π

ις σαφείς οδηγίες ου Υπουργείου ων Εσω ερικών ό ι απαγορε ονοι πορείες και οι πα σεις εργασίας, και παρ ην επίσημη απόφαση ω

12 D eter ri ke eine Ges hi h e des rs en ό. .σ 3013 a r e Dommange Histoire d Premier όσ. 13614 Στο ίδιο, σ 156

15 R Eνans(ε ψ ) Kneipen espr he im Kaiserrei h. S imm n sberi hte der HaPolitis hen Poli ei1892- 1914, Re n ek 1989 σ 20 253-25716 Α. Pana ne(ε ψ. The Memory... ό σ 2 7



ΕΝΝ Σ ΜJΑΣ r O Σ

εργοδοτών ναμη θεωρήσουν την Πρωτο αγι ως αργία και ερικές φορές λιστα να κ νουν αντί αυτής την παρα ονή της Πρωτο αγι ς αγία η Κρατική Βιο ηχανία Όπλων στο Στ γιερ της Άνω Αυστρίας ένε κλειστή την Πρωτο αγι του 1890 και όλες τις επό ενες χρονιέΌπως και να χει, αρκετοί εργ τες απείχαν από τις εργασίες τους σε αρκετές χώρες ώστε να είναι ορατό ένα κίνη α στα ατή ατος της εργσίας Στην Κοπενχ γη λιστα, περίπου το 0% των εργατών της πόλσυ ετείχαν στη διαδήλωση του 1890.

Δεδο ένης αυτής της αξιοση είωτης, και συχν αναπ ντεχης, επιτχίας της πρώτης Πρωτο αγι ς, ήταν φυσικό να ζητηθεί η επαν ληψ

της Όπως είδα ε ήδη τα ενω ένα σκανδινα ικ κινή ατα το ζήτητο καλοκαίρι του 1890, το ίδιο και οι σπανοί. Στο τέλος του χρόνουχαν ακολουθήσει τα περισσότερα ευρωπα κ κό ατα Το να καθιθεί η έρα ως κανονική επέτειος ίσως να προτ θηκε πρώτα από τους γωνιστές της Τουλούζης που πήραν ια τέτοια απόφαση το 890ντως κανείς δεν εξεπλ γη όταν το Συνέδριο της Διεθνούς στις Βρυξέλλτο 189 αποφ σισε να γιορτ ζεται η Πρωτο αγι κ θε χρόνο Το σ

δριο επέ εινε όπως είδα ε ότι η Πρωτο αγι πρέπει να γιορτ ζεταια οναδική διαδήλωση την πρώτη του ήνα όποια έρα και να φτε, για να δώσει έ φαση στον «πραγ ατικό της χαρακτήρα ως οικονο

ικής διεκδίκησης του οχτ ωρου και ως επι ε αίωσης της ταξικής πλης» 2 ενώ στο οχτ ωρο πρόσθεσε και δύο λλα αιτή ατα: εργατική

οθεσία και π λη εν ντια στον πόλε ο. Το σύνθη α υπέρ της ειρήνπαρότι στο εξής κατέστη επίση α κο τι της Πρωτο αγι ς, δεν ενσ

ατώθηκε στη λ κή πρωτο αγι τικη παρ δοση, παρ όνο σαν κπου τόνιζε το διεθνιστικό χαρακτήρα της η έρας Εκτός ό ως από συ πλήρωση του προγρα ατικού περιεχο ένου της διαδήλωσης η αφαση περιείχε και ια λλη καινοτο ία: την αναγνώριζε επίση α όχι νο ως πολιτική πρ ξη αλλ και ως γιορτή.

Ούτε αυτό αποτελούσε τ ή α του αρχικού σχεδίου. Αντιθέτως, η γωνιστική πτέρυγα του κινή ατος καθώς και περιττό να το πού ε, οι ναρχικοί αντιδρούσαν ε π θος στην ιδέα των εορταστικών εκδηλώσεωγια ιδεολογικούς λόγους Η Πρωτο αγι ήταν έρα αγώνα Αυτό πουήθελαν οι αναρχικοί, ήταν από μ ια ημέρ ανάπαυ σης που είχε αποσπα-στεί από τ ους καπιτα λιστές, να διευρυνθεί σε μια μεγάλη γενική απερ-γ ία που θα ανέτρεπε όλο το σύστη α. Όπως συ βαίνει πολύ συχν , οι

17. Kur Gr uss ng(επ ) Die Roten am Land Arbeits eben nd rbeiterbewegwest ichen sterreichS yr 1 8σ 58-5 .

18. Υπολογισμένο από ονΑ Pana on(επψ ) The Memory ό π , σ 2471 . aur ommangHistoire d Premier a ό π ,σ. 155.20 Στο διο,σ 156.



Ρ ΖΟΣ ΑΣ ΙΚ ΑΡΑΔΟΣ

πιο άτεγκτοι επαναστάτες υιοθέτησαν ια ζoφερ� εικόνα της ταξικπάλης, που αποτυπώνεται και στην εικονογραφία των ασπρό αυρων αζών που δε φωτίζονται παρά όνο από τις κόκκινες ση αίες 2 Οι αχικοί προτι ο σαν να λέπουν την Πρωτο αγιά σαν ένα νη όσυνο τύρων των αρτύρων του Σικάγου το 188 σαν « ια έρα θλίψης όχι γιoρτ�ς»,22 και στις χώρες που είχαν εγάλη επ ρo�, όπως σ

σπανία, τη Νότιο A ερικ� και την ταλία η αρτυρoλoγικ� πλευΠρωτο αγιάς κυριάρχησε Τα γλυκά και η πύρα δεν �ταν έσα στπαναστατικό παιγνίδι Πράγ ατι, όπως δείχνει ια πρόσφατη ελέτη γτην αναρχικ� Πρωτο αγιά στη Βαρκελώνη η άρνηση να αντι ετωπ

ως εργατικ� γιoρτ� � ακό α και να ονο αστεί «Festa del Trabal »ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της την επoχ� πριν τη Δη οκρατίαΣτο διά ολο οι συ ολικές πράξεις � η παγκόσ ια επανάσταση � τα Μερικοί αναρχικοί αρνούνταν ακό α και να ενθαρρύνουν την πρω

αγιάτικη απεργία, επειδ� κάθε τι που δεν οδηγούσε πραγ ατικά στεπανάσταση, δεν πορούσε να είναι τίποτε άλλο από ια ακό η ρεφο

ιστικ� εκτρoπ� Η γαλλικ� αναρχοσυνδικαλιστική C nf d ra i n

du Travail (CG )δεν ενέδωσε στον εορταστικό χαρακτ�ρα της Πρωτο αγιάς παρά όνο ετά τον Πρώτο Παγκόσ ιο Πόλε ο.24

2 Πρβλ τη σύγκριση μεταξύ σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής εικονογραφίαςΠρωτομαγιάς στη Γερμανία της Βαϊμάρης στοW L Gu smanW ke s Cu tu e WeGe ma y Betwee T ad t a d C mm tme t Ν α Υόρκη Οξφόρδη και Μόναχο1999. Το ωραιότερο παράδειγμα αυτού του χρωματικού μοτίβου που γνωρίζω είναι η χρονολόγητη La Ma stat τουTh. Α S e nlen(αρ 314 στο Le Be He tage Th

Ste e et spe t ve5 22,

n e l987) ια σύγκριση: μια πραγματική πρωτομαγιάτικη εργατική διαδήλωση σε μια εποχή επαναστατικής πάλης το ργο του Κουστντιεφ «Διαδήλωση στο ΕργοστάσιοPu vsk jγια την Πρωτομαγιά του 1906», στον ΑPana ne(επιμ ) The Mem y . ό π , σ 530-531. Αν και είναι προφανώς επηρεασμαπό το μαυροκόκκινο μοτίβο, ο ζωγράφος απηχεί σαφώς την ευρύτερη χρωματική γκάμτ τοιων περιπτώσεων στην πραγματική ζωή ια άλλες συμβολ ς του καλλιτ χνη στη ρσπαστική εικονογραφία βλDav d K ng Ca hy P eImages ev ut G aph A

5uss a Ν α όρκη 198322 u a R vas a a« Ι P me de a g a Ca al nya1900- 931», LΆve � Μάιος

988, σ 9Η ουσία του προ ρχεται από το βιβλίο του ίδιου H st a dede may eEspa a desde hasta Ι epub a Μαδρίτη 1987, που αποτελεί την πληρ στερπραγμάτευση του θ ματος γι αυτή τη χώρα

23. u a R vas a aΕ P me de a g a Ca alunya »ό π ass m Βλ επίσης τηςδιας R uaι Ζa όn s al s a delde may F es a huelga man fes a όn?»H st a

C tem e ev sta de Depa tame t de H st a C tem e de Vas , τχ 3 1990) Οφείλω αυτή την αναφορά στονPaul Pres n

24. ια μια (αποτυχημ νη) αναρχική απόπειρα να εξελιχθεί μια διαδήλωση σε επανά

σταση βλDav d Ba es e anuel V en e

«ΕP me de aig a Ba el na. Vu h

de e all d ns u ό de des ans»LΆve Μάιος 1990, σ 12-17 μια μελ τη της Πτομαγιάς σ αυτή την πόλη ια τη γαλλικήCGTβλ ax me e yLa C t me uv



Ρ ΖΟΣ ΑΣΤ Κ ΑΡΑΔΟΣ

θήματα, καθώς και μουσικούς Μια γοητευτική φωτογραφία από μεταγενέστερη επαρχιώτικη Πρωτομαγι , επίσης στην Αυστρία, δείχντους σοσιαλδημοκρ τες εργ τες ποδηλ τες, νδρες και γυναίκες, να πρελαύνουν με λουλούδια τυλιγμένα στις ρόδες και τα τιμόνια των ποδηλ των, και μ ένα μικρό ανθοστόλιστο μαγι τικο παιδί μέσα σε παιδικαθισματ κι κρεμασμένο αν μεσα σε δύο ποδήλατα

Άνθη περι λλουν αμέριμνα τα αυστηρ πορτρέτα των επτ αυστριακών αντιπροσώπων στο Διεθνές Συνέδριο του 1889, που μοιρ ζοντστην πρώτη ιεννέζικη Πρωτομαγι Τα λουλούδια εισ λουν ακόμα μέσα στους αγωνιστικούς μύθους. Στη Γαλλία, η fusillade de F urm

του 189 με τους έκα νεκρούς, συμ ολίζεται στη νέα παρ δοση τη δεκαοχτ χρονη Μa a Bl ndeau που χόρεψε επικεφαλής 00 αγορκαι κοριτσιών, και κρατ ένα κλαδί ανθισμένης λευκαγκ θας, που τείχε δώσει ο αρρα ωνιαστικός της, τη στιγμή που τη σκοτώνουν οστρατιώτες πυρο ολώντας την στο κεφ λι. Εδώ αναμειγνύονται οι δύμαγι τικες παραδόσεις. Τι είδους λουλούδια χρησιμοποιούνταν Αρχικόπως δείχνει και το κλαδί της λευκαγκ θας, τα χρώματα παρέπεμπαν

μ λλον στην νοιξη παρ στην πολιτική, σύντομα όμως το κίνημα καθιερώσει νθη του δικού του χρώματος: τριαντ φυλλα, παπαρούνεκαι π νω απ όλα κόκκινα γαρίφαλα Υπ ρχουν έ αια διαφορές ανγα με τη χώρα, ωστόσο τα λουλούδια και το λλο σύμ ολο της νθησητης νεότητας, της αν γέννησης και της ελπίδας, δηλαδή οι νέες κοπέλεκατέχουν κεντρική θέση. Δεν είναι τυχαίο που οι πιο οικουμενικές εικνες της γιορτής, που αναπαρ χθηκαν επανειλημμένα σε δι φορες γλώσ

σες, προέρχονται από τον Wal er Craneειδικ η περίφημη κοπέλα μετο φρυγικό σκούφο που περιτριγυρίζεται από γιρλ ντες Το ρετανικσοσιαλιστικό κίνημα ήταν μικρό και ασήμαντο και ύστερα από μερικχρόνια, οι Πρωτομαγιές του είχαν ήδη γίνει περιθωριακές. Παρ όλα τ , μέσω του W l am Μοrήs, του Crane και του κινήματος ar s and-crafts απ το οποίο γήκε το πιο δι σημο ρεύμα της αρ νου ό, ρτην πιστή έκφραση του πνεύματος της εποχής Η ρετανική εικονογρφική επίδραση αποτελεί μία ακόμα ένδειξη του διεθνιστικού χαρακτήρτης Πρωτομαγι ς

Η ιδέα μιας δημόσιας γιορτής ή αργίας της εργασίας γεννήθηκε λοπόν κι αυτή αυθόρμητα και σχεδόν ταυτόχρονα σίγουρα οήθησε το όστα γερμανικ η λέξη feie μπορεί να σημαίνει τόσο τη «σχόλη» όσκαι τον «επίσημο εορτασμό». Η χρήση του «παίζω» με τη σημασία τ«απεργώ», που ήταν συνηθισμένη στην Αγγλία το πρώτο μισό του αιώ

27. Α.Panaccione(επ μ ) The Memo , ό π , 356 357.28. Κ. G eussi g(επ μ ) Die Roten am and . ό π ,168.



Ε Σ Μ ΑΣ 0ΡΤ Σ 75

να δε φαίνεται να είναι κοινή στα τέλη του Εν π ση περιπτώσεινόταν λογικό σε ια η έρα που οι νθρωποι δεν είχαν δουλει να

πληρώσουν τις πρωινές πολιτικές συγκεντρώσεις και πορείες ε κοινωνικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες πιο ετ πόσο λλον που ο ρλος των πανδοχείων και των εστιατορίων ως τόπων συν ντησης για τκίνη α ήταν τόσο ση αντικός Οι τα ερνι ρηδες και οι cabaretiers ατελούσαν ένα ση αντικό κο τι των σοσιαλιστών ακτι ιστών σε αρκτές χώρες 2

Πρέπει να επιση νω α έσως ια ση αντική συνέπεια αυτού του γγονότος: Σε αντίθεση ε την πολιτική που εκείνη την εποχή ήταν «δο

λει των ανδρών» στις γιορτές συ ετείχαν και τα παιδι και οι γυνακες Τόσο οι εικαστικές όσο και οι φιλολογικές πηγές δείχνουν π ς γυναίκες συ ετείχαν εξαρχής στην Πρωτο αγι 3 Αυτό που έκανε Πρωτο αγι ια γνήσια ταξική εκδήλωση η οποία λιστα προσέλκόπως για παρ δειγ α στην Ισπανία όλο και περισσότερο εργ τες ποπολιτικ δεν πρόσκειντο στους σοσιαλιστές 3 ήταν ακρι ώς ότι δεν κε αποκλειστικ στους νδρες αλλ στις οικογένειες Μέσω της Πρω

αγι ς οι γυναίκες που δε ετείχαν εσα ως ισθωτοί στην αγορ γασίας που σε πολλές χώρες ήταν η πλειονότητα των παντρε ένων γυναικών της εργατικής τ ξης πόρεσαν να ταυτιστούν δη οσίως ε το νη α και την τ ξη

Ουσιαστικ έχρι τότε όλες οι τακτές αργίες ήταν θρησκευτικές τολ χιστον στην Ευρώπη ε εξαίρεση τη Βρετανία στην οποία είναι χαρκτηριστικό ότι η Πρωτο αγι της Ευρωπαϊκής Κοινότητας συγχωνεύθηκ

σε ια Ban H iday (επίση η αργία Όπως και οι θρησκευτικές αέτσι και η Πρωτο αγι είχε ια οικου ενική δι σταση ε εργατικόρους ιαδ εθν σ κήδι σταση Αυτή η οικου ενικότητα εντυπωσίαζ

αθι τους συ ετέχοντες και πρόσθετε στην αίγλη της η έρας. Τα πλυ ριθ α πρωτο αγι τικα φυλλ δια, συχν τοπικής προέλευσης που ποτελούν ια τόσο πολύτι η πηγή για την εικονογραφία και την πολιτισ ική ιστορία της γιορτής 08 διαφορετικφύλλα τέτοιων εφή ερωνεκδόσεων έχουν διασωθεί όνο από την προ φασιστική ταλία τονίζδιαρκώς αυτό το ση είο Η πρωτο αγι τικη εφη ερίδα από την Μπολνια του 891 περιέχει τέσσερα ρθρα ειδικ αφιερω ένα στην οικουνικότητα της η έρας.32 Και φυσικ οι αναλογίες ε το Π σχα ή τη

29. Clau Willa L Gu d tΠαρίσ 1964 σ 237σ με ωσ ' W . Gutts anTG rman S a D m raΊ Party75 33Λονδίνο1981 σ. 160

3Ω Πρβλ R nata A us - Gab i la Spiga lii«Il 1 aggi ll nn » στο Α.

Pana i n (επψ.) u gh gg tt dmagg , ό πσ 9-104.31. Rivas La aΕΙ P i Ma g aCatalun a» ό π. σ 7 8.32. ΜΑ Ιο οl G. Gin xMagg R p rt r ... ό π. σ.4-5' D Ball st - Μ Vi nt



Η ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ντηκοστή έμοιαζαν το ίδιο φυσικές όσο και με τις ανοιξιάτικες λ κέςγιορτές

Οι ιταλοί σοσιαλιστές έχοντας ιδιαίτερη επίγνωση της αυθόρμητης έξης που ασκούσε η νέα festa del lavoro σε έναν πληθυσμό που στην πλεονότητ του αποτελείτο από αγρ μματους και Καθολικούς χρησιμοποιούσαν τουλ χιστον από το 189 , τον όρο «Π σχα των εργατών» τέτοιες αναλογίες ήταν διεθνώς διαδεδομένες στο δεύτερο μισό της δε-καετίας του 1890.33 Εύκολα μπορεί κανείς να διαπιστώσει το γιατ Η μοιότητα του νέου σοσιαλιστικού κινήματος με ένα θρησκευτικό κίνημή ακόμα και στα πρώτα μεθυστικ χρόνια της Πρωτομαγι ς με έ

κίνημα θρησκευτικής αναγέννησης με μεσσιανικές προσδοκίες ήταν εφανής Από ορισμένες απόψεις το σώμα των πρώτων ηγετών ακτιστών και προπαγανδιστών θύμιζε κλήρο ή τουλ χιστον ένα σώμα ιεροκηρύκων. Έχουμε ένα εξαιρετικό φυλλ διο από το Cha leroi του Βελγίοτο 1898, που έχει τυπωμένο ένα κείμενο το οποίο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί παρ μόνο ως πρωτομαγι τικο κήρυγμα. Έχει συνταχθεί από

ουλευτές και γερουσιαστές του Part uvr er Belge, ή εξ ονόματός του

από ανθρώπους δηλαδή που σίγουρα ήταν όλοι τους θεοι και φέρστο π νω μέρος τις επιγραφές «Εργ τες όλων των χωρών ενωθείτ(Καρλ Μαρξ)> και «Αγαπ τε Αλλήλους (Ιησούς) . Λίγα παραδείγματαθα δείξουν το πνεύμα του

«Αυτή [αρχίζει] είναι η ώρα της Άνοιξης και της γιορτής όταν η αναη Εξέλιξη της φύσης λ μπει μέσα στη δόξα της Όπως η φύση μίστε κι εσείς με ελπίδα και ετοιμαστείτε για τη Νέα Ζωή»

Μετ από μερικές παραγρ φους ηθικών διδαχών (<Έχε αυτοσε ασμόΠρόσεχε τα υγρ που σε μεθ νε και τα π θη που σε υπο ι ζουν»κ ο κ ) και σοσιαλιστικής ενθ ρρυνσης καταλήγει με μια παρ γραφλιαστικής ελπίδας:

«Σύντομα τα σύνορα θα πέσουν! Σύντομα οι πόλεμοι κι οι στρατοί θεκλείψουν! Κ θε φορ που εφαρμόζετε τις σοσιαλιστικές αρετές τη

" Ι P me de Ma g aBarcelona» .σ. 13 για μια (χαρακτηριστικά) έντονη α σθησητου διεθνούς χαρακτήρα της διαδήλωσης του 1890 στη Βαρκελώνη ΟF. G ovanol ,DMa rb w gung Ihr w r schaf l ch n und soz olog sch n Urspr ng und W rkunΚαρλσρούη

925 τον ζει την απρόσμενη δύναμη αυτής της διεθνιστικής α σθησης από τις πρώτες διαδηλώσεις (σ. 90-91).

33 Ο αναρχικός ποιητήςP e o Goδημιούργησε τον περ φημο πρωτομαγιάτικο ύμνοτου (<Γλυκό Πάσχα των ργατών») πάνω στη χορωδιακή μουσική του Nabucco του Βέρντι

το 1896 ως μέρος ενός μονόπρακτου έργου για την Πρωτομαγιά.F. And eucc Τ. De(επιμ.) Il mo m n o op ra o al ano D z onar o b ogra co τόμ 2 Ρώμη 1976Hobsbawm" Worlds of abour Λονδ νο 984 σ 77.



Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΜΙΑΣ 10ΡΤΗΣ 17 7

Αλληλεγγύης και της Αγάπης, φέρνετε το μέλλον πιο κοντά Και ύ-στερα, μέσα σε ειρήνη και χαρά, από τη στιγμή που θα γίνει κατανοη-τό ότι η εκπλήρωση του κοινωνικού καθήκοντος απ' όλους θα φέρειτην ολόπλευρη ανάπτυξη του κάθε ανθρώπου, θα γεννηθεί ένας κό-σμος όπου θα θριαμβεύσει ο Σοσιαλισμός».3

Παρ' όλα αυτά, το βασικό χαρακτηριστικό του νέου εργατικού κινήματος δεν ήταν ότι ήταν μια Πίστη, και μάλιστα μια Πίστη που απηχού-σε συχνά τον τόνο και το ύφος του θρησκευτικού λόγου, αλλά αντίθετατο πόσο λίγο ήταν επηρεασμένο από το θρησκευτικό μοντέλο ακόμα καισε χώρες στις οποίες οι μάζες ήταν βαθιά θρησκευόμενες και εμποτισμέ-νες στους τρόπους σκέψης της Εκκλησίας.35 Επιπλέον, δεν υπήρχε ιδιαίτερη σύγκλιση ανάμεσα στην παλιά και τη νέα Πίστη, με εξαίρεση κά-ποιες περιπτώσεις (όχι όμως όλες) στις οποίες ο Προτεσταντισμός πήρεπερισσότερο τη μορφή ανεπίσημων και έμμεσα αντιπολιτευόμενων σε-χτών παρά Εκκλησιών, όπως στην Αγγλία Το σοσιαλιστικό εργατικό κίνημα ήταν ένα μαχητικά κοσμικό, αντιθρησκευτικό κίνημα, που προσηλύτιζε en masse ευσεβείς ή πρώην ευσεβείς πληθυσμούς

Και μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί συνέβαινε αυτό. Ο σοσιαλισμόςκαι το εργατικό κίνημα απευθύνονταν σε άνδρες και γυναίκες για τουςοποίους, ως μέλη μιας νέας τάξης που είχε συνείδηση του εαυτού της,δεν υπήρχε θέση στην κοινότητα που παραδοσιακά εξέφραζαν οι κατε-στημένες Εκκλησίες, και κυρίως η Καθολική Εκκλησία Υπήρχαν βέβαμικρές κοινότητες «αποκλεισμένων», είτε λόγω της απασχόλησης τους,όπως χωριά ανθρακωρύχων ή πρωτοεκβιομηχάνισης ή εργοστασίων, είτελόγω καταγωγής, όπως οι Αλβανοί της Piana dei Greci στη Σικελία (σή-μερα Piana deg i AlbanesO που γινόταν το κατεξοχήν «κόκκινο χωριό»είτε συνδεόμενες από κάποιο άλλο κριτήριο που τις διαχώριζε συλλογι-κά από την ευρύτερη κοινωνία. Σ' αυτές λοιπόν, «το κίνημα» μπορούσενα λειτουργεί ως r κοινότητα, και αναλάμβανε πολλές από τις παλιέςπρακτικές του χωριού που μέχρι τότε μονοπωλούσε η θρησκεία Ωστόσοαυτές ήταν μάλλον εξαιρέσεις. Στην πραγματικότητα, ένας από τους βα-

σικούς λόγους για τους οποίους η Πρωτομαγιά είχε τέτοια μαζική επιτυχία, ήταν ότι την έβλεπαν σαν τημοναδική αργία που ανήκε αποκλειστι-κά στην εργατική τάξη και σε κανέναν άλλο, και η οποία επιπλέον είχεκαθιερωθεί χάρη στην ίδια τη δράση των εργατών. Ακόμα περισσότερο:ήταν μια ημέρα στην οποία αυτοί που συνήθως ήταν αόρατοι έβγαιναν

34. Ο J t E i V v Le Soc al sme en Belg que Παρίσ 418 κα F. Gi v i D e Ma e erbewegung ...ό.π. σ. 114 115 επ σημαίνουν το θρησκευτ -

κό στοιχείο'στη γ ώσσα.35. Βλ. J H , Worlds Ι Labour κεφ. 3: «R !i i th Ri fSoci ! is r » ,

ό.π.



Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΜΙ Σ ΓΙΟ ΤΗΣ

ης ροόδου; «Μορφω ε ε! Τα σχολε ά κα ο άξε ς, α β βλεφημερ δες ε α α μέσα ης ελευ ερ ας! Π ε ε α ό η ηγή σ ήμης κα ης Τέχ ης κα α γ ε ε αρκε ά δυ α ο γ α α φδικ ιοσύνη » .52Τ α έγ ε ο συλλογ κό ό ε ρο ης ο κοδόμησης μρουσαλήμ ά ω σ η ράσ η κα ευ υχ σμέ η γη μας;

Κι όμως, αν η Πρωτομαγ ιά έχει γίνει κι αυτή άλλη μια αργία, μια μέ-ρα ου ό ως λέε μα γαλλ κή δ αφήμ ση δε χρε άζε α α άρε κανείς ηρεμιστικά γιατ ί δεν έχει να π άει στη δουλειά εξακολουθεί να είναιμ α δ α ερη αργ α. Ίσως α μη ε α α, ό ως λέε η ερήφα η φρά-ση, «μ α γ ορ ή έξω α ' όλα α ημερολόγ α»53 μ α ου σ η Ευρώ η έ

χε μ ε σε κά ε ημερολόγ ο.Ε α, μάλ σ α, η οο κουμε κή αργ αμε εξα ρεση η 2 η Δεκεμβρ ου κα η η Ια ουαρ ου,54 έχο ας ξε εράσε κα ά ολύ άλλες α αλες ρησκευ κές αργ ες. Αλλά αυ ή ήρ εα ό α κά ω Πήρε μορφή α ό ους δ ους ους α ώ υμους εργαζόμε-ους ου μέσα α ' αυ ή α αγ ώρ σα ο εαυ ό ους έρα α ό σύ ο-

ρα, γλώσσες ακόμα κα εθ κό η ες σα μ α ε α α τ άξη, α οφασ ζο-ας συ ε δη ά μ α φορά κάθε χρό ο α μη ηγα ου σ η δουλε ά: α

χλευάσου η ηθ κή ολ κή κα ο κο ομ κή υ οχρέωση σ η εργα σ αΌ ως έλεγε ο Β κ ωρ Ά λερ ο 1893: «Αυ ό ε α ο όημα ης γ ορ ήςου Μάη, ης α οχής α ό η εργασ α ου φοβού α ο εχ ρο μας. Αυ-ό ε α ου δ α σ ά ο α ό ε α ε α ασ α κό » 55Ο σ ορ κός ε δ αφέρε α γ' αυ ή η ε έ ε ο ω εκα ό χρό ω γ α

πολλούς λόγους . Από μια άποψη είναι σημαντική γιατ ί μας βοηθά νακατ αλάβουμε το γιατ ί ο Μαρξ απέκτησε τόσο μεγάλη επιρροή σε εργα-

κά κ ήμα α α δρώ κα γυ α κώ ου μέχρ ό ε δε ε χαγ ' αυ ό αλλά α αγ ώρ σα ο κάλεσμά ου α α οκ ήσου συου εαυ ο ους κα α οργα ω ο ως άξη Α ό μ α άλλη ά οψ

σημα κή γ α δε χ ε η σ ορ κή δ αμη ου έχου ο σα α σ ήμα α ης βάσης κα φω ε ο ρό ο με ο ο ο ο ά

γυ α κες ου ε ώ ως ά ομα ε α άφω α, α σχυρα κα δε α υε κα ε ς, μ ορο ωσ όσο αφήσου η σφραγ δα ους ά ω

σ ορ α Πά ω α ' όλα όμως, η ε έ ε ος αυ ή γ α ολλο ς α ό

52. J. Ε. Le So ia isme en Be gique ό π σ. 4 8.53. LΆur r de10 Maggio 50 σ ο Μ. . Reper orio .. . ό π σ. 2 0.

Πα αδόξως αυ ό ο ε χε π οβλέΨε ο βεμπε ανός ασ ός ης Βα κελώνης ο 8π οφ εΨε καυσ κά ό αν ο ε ά ες επέμεναν να απε ούν ην Π ω ομα ά ασ μα νε « ην π οσθ κη μ ας ακόμα α ίας σ ς όσες άλλες με ς οποίες έχουν φσε ο ημε ολό ο η πα άδοση κα ηΕκκλησί . - Μ Ε Ι

Barcelona»

. σ 4.54 F « Feastdays » , Liber 8 Ιουνίου 0 σ .55. Vi or Ad er' Aujs tze Reden und Brieje όμ Β έννη 22, σ.73



Η ΡΙΖΟ ΠΑ ΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟ Η

σ ύς η ε ν β θ ά συγ νη � γ ν ππ υ γε νός φ όσ φ ς Ε νσ Μπ χ νό σε ( δ π γ

ε ε ενώς σε δύ π υσέ δ υς ό υς)Η Αρχ ς Ελπίδας: η ε π δγ έν ύ ε έ ν σε έν ν ύ ε όσ . Κ ν νδεν η θυ ά 1990 επ βά ε ν άν υν σ



Κ ΦΑΛΑ Ο ΝΑΤΟ

Ο ΟΣ ΑΛ ΣΜΟΣ ΚΑ Η ΒΑΝ - ΚΑΡΝΤ

1880-1914

Α ν το όγδοο κεφάλ ιο ΠΡ Υμ τεύτ ι τις επιπτώσεις που ε χε η νάδυση του εργ τικού κιν μ τος στους εργάτες το π ρόν κεφάλ ιο σχολε τ ι με τις πιο πολύπλοκεςεπιπτώσεις που ε χε πάνω στους δι νοούμενους κ ι τους κ λλιτέχνες κ ι κ τ επέκτ ση με τις σχέσεις μετ ξύ πολιτικών ιδεολόγων κ ι κ λλιτεχνών μέσ σ υτά τκιν μ τ Οι πολιτικές κ ι κ λλιτεχνικές πρωτοπορ ες συγκλ νουν στ τέλη του δέκ του έν του ιών ποκλ νουν έντον στην πρώτη φά η του «ριζοσπ στικού» μοντερνισμού λλά ξ ν συν ντιούντ ι τουλάχιστον γι μερικά π θι σμέν χρόνικάτω πό την επ δρ ση του Μεγάλου ολέμου κ ι της Οκτωβρι ν ς Επ νάστ σης.Το κεφάλ ιο υτό που γράφτηκε γι ν περιληφθε στο δεύτερο τόμο της

x που εξέδωσε ο ι τ λικός εκδοτικός ο κος του G u E udΤορ νο 2)πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό τχ .Απρ λιος-Ιού

νιος

Τόσο ο σοσιαλισμός ως μαζικό κίνημα όσο και η πολι ισ ική και καεχνική πρω οπορία ως μια ευρ ως ανα νωρισμ νη συνει η ή και

κ ς φορ ς χωρισ ορ ανωμ νη εκπρόσωπος ης νεω ερικό η αςης προό ου» μ σα σ ο χώρο ων εχνών είναι ως ευρωπ κ φ

μενα κνα ων ελευ αίων εκαε ιών ου κα ου να ου αιώκείμενο αυ ό προ είνω μια εξ αση ης με αξύ ους σχ σης

εν υπ ρχει καμι ανα καία ή λο ική σχ ση αν μεσα σ α ύο αφαινόμενα μια που η παρα οχή πως ό ι είναι επανασ α ικό σ ις πρ πει να είναι και σ ην πολι ική (ή ο αν ίσ ροφο) βασίζε αι σεσημε λο ική σύ χυση αν μεσα σ ις ιαφορε ικ ς σημασίες που χλ ξη επανασ α ικός» ή αν λο OL όροι. Από ην λλη συχν υπυπήρχε μια υπαρξιακή συν φεια σ ο βαθμό που όσο οι σοσιαλισ(μαρξισ ς αναρχικοί και λλα εί η) όσο και η καλλι εχνική και ποσ ική πρω οπορία βρίσκον αν εκ ός» ή αν αν ίπαλοι ης ασ ική

θο οξίας. Θα μπορούσαμε ακόμα να αναφ ρουμε ο νεαρό ης ηλικκαι αρκε συχν η σχε ική φ ώχεια πολλών μελών ης πρω οπορκαι ων μπο μ.

Η φ ώχεια ίσως να υπερ ονίζε αι αλλ η οικονομική ανασφ λεια ν ων και αιρε ικών καλλι εχνών και συ ραφ ων μικροπαρα ωπρο όν ων ια α οποία εν υπήρχε κ ποια σ αθερή α ορ εν να υπο ιμ αι σ ω κι αν ια πολλούς αβαν καρν ισ ς ασ ικής



86 ΖΟ ΠΑ Τ Κ ΠΑ ΑΔΟ

λευσης η επ ιλο γή της ανα σφάλειας αντΙ της ασφαλο ς αστικής δια βΙω-σης ήταν συνειδητή.

Και οι δ ο αυτές ομάδε ς τ ν «εκτ ός» θο νταν κατά κά ποιον τρόπ ο

σε μια συν παρξη μεταξ τους και με άλλους διαφ νο ντες προς τα συ-στήματα ηθικής και αξιών της αστικής κοιν νΙας. Τα μειοψηφικά επαναστατικά «προοδευτικά» πολιτικά κινήματα προσέλκυαν όχι μόνο το γν στό περιθώριο της πολιτιστικής ετεροδοξΙας και τ ν εναλλακτικώντρόπ ν ζ ής χορτοφάγους πνευματιστές θεοσοφιστές κ.ο.κ. ακαι ανεξάρτητες χειραφετημένες γυναΙκες, αμφισβητΙες της σεξουαλικήςορθοδοξΙας και νέους και τ ν δ ο φ λ ν που εΙτε δεν εΙχαν ακόμα κά

νει καριέρα μέσα στην αστική κοιν νΙα εΙτε εξεγεΙρονταν εναντΙον τηςμε όποιον τρόπο έβρισκαν πιο θεαματικό εΙτε αισθάνονταν αποκλεισμένοι απ αυτήν Οι ετεροδοξΙες αλληλοεπικαλ πτονταν. Αυτο του εΙδοοι κοιν νικοΙ χώροι εΙναι γνώριμοι σε κάθε ιστορικό της κουλτο ρας Ελε νόρα Μαρξ δεν ήταν μόνο μια μαρξΙστρια αγ νΙστρια αλλά και μιαελε θερη επαγγελματΙας που απέρριπτε τον επΙσημο γάμο μεταφράστρια του ψεν και ερασιτέχνης ηθοποιός. Ο Μπέρναρντ Σ ήταν ένα

μαρξΙζ ν σοσιαλιστής ακτιβιστής αυτοδΙδακτος λογοτέχνης, ανελέητοκριτής της συμβατικής ορθοδοξΙας ς μουσικοκριτικός και κριτικός θεά-τρου και υπερασπιστής της πρ τοπορΙας στην τέχνη και στη σκέψη

Βάγκνερ Ίψεν) Το πρ τοποριακό κΙνημα a s and c a s Willis Wal e C ane) στράφηκε προς το μαρξιστικό) σοσιαλισμό ε

πρ τοπορΙα της σεξουαλικής απελευθέρ σης ο ομοφυλόφιλος Edwa dCa pente και ο υπέρμαχος της γενικής σεξουαλικής απελευθέρ ση

Have lock Ellis δρο σαν στον Ιδιο χώρο. Ο Όσκαρ Ουάιλντ αν καπολιτική δεν ήταν το πεδΙο του ενδιαφερόταν πολ για το σοσιαλισμκαι έγραψε ένα σχετικό βιβλΙο.

Το ευτ χημα για τη συν παρξη της πρ τοπορΙας με το μαρξισμό ή-ταν π ς οι Μαρξ και Ένγκελς έγραψαν πολ λΙγα πράγματα ειδικά γιατις τέχνες, και δημοσΙευσαν ακόμα λιγότερα. Έτσι τα γο στα τ ν πρώτ ν σοσιαλδημοκρατών δεν περιορΙζονταν από την κλασική θε ρΙα.Στην πραγματικότητα οι Μαρξ και Ένγκελς δεν έδειξαν καμιά ιδιαΙτερησυμπάθεια για την πρ τοπορΙα μετά τη δεκαετΙα του 1840. Το πόσοσημαντικές ήταν και πόση επιρροή ασκο σαν άλλες σοσιαλιστικές θε -ρΙες για την τέχνη για παράδειγμα η σαινσιμονική) τη δεκαετΙα του 1880εΙναι ένα ζήτημα π ου χ ρειάζεται περισσότερη έρευνα. Ωστόσο, εΙναι α-πLθανo να εΙχαν ιδιαΙτε ρο κ ρος μέσα στα νέα σοσιαλιστικά κινήματα . Ηαπου σΙα ενός σώματος α ισθητικών αναλ σεων που να αναγ νωρΙζοντα ι ως έγκυρες ανάγκ ασε τους σοσιαλδημοκράτες να αναπτ ξουν μόνοι τουςτέτ οιες . Το πιο προφανές κριτήριο για τη σ γ χ ρονη τέ χ νη που απο δέχοντα ν τα σοσιαλιστικά ερ γατ ικά κινήματα δεν υπ ήρχε ποτέ καμιά αμφ ι



Ο Ο ΙΑΛΙ ΜΟ ΚΑΙ ΑΒΑΝ-ΓΚΑ Ν Τ

βολία για το θαυμασμό τους στους κλασικούς της εθνικ ής και πα γκό-

σμιας τέ χ νης και λο γοτε χ νίας ήταν ότι έπρεπε να παρουσιάζει με ειλι

κρίνεια και κριτικό πνεύμα τις πρα γματικότητες της καπιταλιστικ ής κοι-

νωνίας, κατά προτίμηση να δίνει έμφαση στo�ς ερ γάτες και ιδεωδώς να στρατεύεται στους α γώνες τους. Αυτό από μόνο του δε σημαίνει κάπ οια

προτίμηση για την πρωτοπορία. Παραδοσιακοί και κατεστημένοι ζω γρά-

φοι και συ γ γραφείς μπορούσαν πολύ εύκολα να επεκτείνουν τη θεματο-λο γία τους και τις κοινωνικές τους συμπάθειες, και πρά γματι στο διά-στημα μεταξύ 1870 και 1900 πολλοί ζω γράφοι στράφηκαν στην απεικό-νιση βιομηχ ανικών σκηνών, ερ γατ ών και αγ ροτών, μερικές φορές ακόμα

και εργατι ών α γώνων (παράδει γμα ο πίνακας του Sir Hu bert HerkomerΑπ ε ρ γί α ).! Ενώ σύμφωνα με τα επίσημα κριτ ήρια των «σαλόν», πολλοίαπ' αυτούς τους καλλιτέ χ νες που θα θεωρούνταν ως μετριοπαθώς « π ρο-οδευτικοί» (για παράδειγμα ο Lie bermann), δεν ήταν επαναστάτες της τέχ νης, και ούτε οι ίδ ιοι θεωρούσαν τους εαυτούς τ?υς ως τέτοιους .

Αυτό το είδος σοσιαλιστικής αισθητικής δε δημιουργούσε ιδιαίτεραπροβλήματα στις σχέσεις μεταξύ μαρξισμού και πρωτοπορίας στις δεκα

ετίες του 1880 και 1890 σε μια εποχή κατά την οποία, τουλάχιστον στηνπεζογραφία κυριαρχούσαν οι ρεαλιστές με έντονα πολιτικά και κοινωνικά ενδιαφέροντα ή συγγραφείς που μπορούσαν να ερμηνευθούν έτσιΜερικοί, επηρεασμένοι από την άνοδο του εργατικού κινήματος, έδει χναν ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τους εργάτες. Οι μαρξιστές δεν εί- χαν δυσκολία να δεχτούν ευμενώς, πάνω σ' αυτή τη βάση τους μεγά-λους ρώσους μυθιστοριογράφους των οποίων η ανακάλυψη στη Δύση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στους «προοδευτικούς>> το δράμα του Ίψενκαθώς και άλλους σ ανδιναβούς λογοτέχνες (τον Χάμσουν και, περιέρ γως για τις σημερινές αντιλήψεις, τον Στρίνμπεργκ) αλλά πάνω απ' όλασυγγραφείς σχολών που χαρακτηρίζονταν «νατουραλιστικές» και οι ποίοι εμφανώς ασχολούνταν με εκείνες τις πλευρές της καπιταλιστικήςπραγματικότητας που απέφευγαν οι συμβατικοί καλλιτέχνες (Ζολά καιΜωπασσάν στη Γαλλία Hauptmann και Sudermann στη Γερμανία). Τοότι πολλοί νατουραλιστές είχαν πολιτική και κοινωνική δράση ή ακόμα,όπως ο Hauptmann πρόσκειντο στη σοσιαλδημοκρατίαέκανε το νατουραλισμό ακόμα πιο αποδεκτό. Βέβαια, οι ιδεολόγοι ήταν προσεκτικοίστη διάκριση ανάμεσα στη σοσιαλιστική συνείδηση και στην απλή σκανδαλοθηρία Ο Mehr ng κάνοντας μια ανασκόπηση του νατουραλισμού στ1892 1893, τον καλωσόριζε ως ένα σημάδι τού ότι «η τέχνη αρχίζει να αι

1 . Η μεγάλη έκθεση των μεταϊμπρεσι νιστών στη Βασιλική Ακαδημ α του Λονδίνου το1979-1980 το έδειξε πολύ εύγλωττα.

2 Το W v rsκαι το Flori G y rτου Hauptma ήταν ειλικρινώς στρατευμένα κοινωνικοπολιτικά δράματα και θαυμάστηκαν πολύ ως τέτοια



88 Ρ ΖΟΣΠΑΣΤ Κ ΠΑΡΑΔΟΣ

σθάνετα ι στο πε τσί της τον καπιτ αλισμό» , κάνοντας έναν παραλληλισμόανάμεσα στο νατ ουραλισμό και τον ψ πρεσω νισμό, που τότε ήτα ν πω φυσικός απ όσο φαντάζει σήμερα:

«Πρά γμα τι, μπορο με έτσι να εξη γήσουμε ε κολα την, διαφ ορετικά ανεξήγητη, ευχαρ ίστηση που πα ίρνουν οι ψπρ εσω νιστέ ς [... ] και οινατουραλιστές [ ] από όλα τα ακάθαρτα απόβλητα της καπιταλιστικής O ν νίας Ζουν και δουλε ουν μέσα σ αυτά τα σκουπίδια, παρακινο μενοι από ένα σκοτεινό ένστικτο, δεν μπορο ν να βρουν τίποτε π βασανιστικό να πετάξουν καταπρόσ πο σ αυτο ς που τουςβασανίζουν»

Υποστηρίζει όμ ς ότι αυτό, στην καλ τερη περίπτ ση, δεν είναι παράένα βήμα προς την «αληθινή» τέχνη Παρ όλα αυτά, το περ δικόNeueZeit,που άνοιξε τις στήλες του στους < οντερνιστές», δημοσίευε βιβλπαρουσιάσεις ή κείμενα τ ν Hauptmann, Μ πασσάν, Κορολένκο, Ντοστο γιέφσκι, Στρίνμπεργκ, Χάμσουν, Ζολά, Ίψεν, Bj son, Τολστόι και κόρκΚαι ο ίδ ς ο Meh ing δεν αρνήθηκε ότι ο γερμανικός νατουραλισμός είχ

στραφεί προς τη σοσιαλδημοκρατία, έστ κι αν πίστευε π ς O «αστονατουραλιστές είναι σοσιαλιστές στη σκέψη, τόσο όσο O φεουδαλικσοσιαλιστές ήταν αστοί στη σκέψη ο τε λιγότερο ο τε περισσότερο»

Ένα δε τερο σημαντικό σημείο επαφής ανάμεσα στο μαρξισμό καιστις τέχνες είναι εικαστικό Από τη μια, υπήρξαν μερικοί O ν νικά σνειδητοποιημένοι εικαστικοί καλλιτέχνες που ανακάλυψαν την εργατικήτάξη ς θέμα και στράφηκαν έτσι προς το εργατικό κίνημα Και εδώ, ό-π ς και σε άλλους τομείς της πρ τοποριακής κουλτο ρας, πρέπει νασημειώσουμε το ρόλο τ ν Κάτ Χ ρών, που βρίσκονταν σε ένα σταυροδρόμι γαλλικών, βρετανικών και, σ έναν βαθμό, γερμανικών επιδράσεκαι είχαν έναν εργατικό πληθυσμό που υφίστατο μια ιδιαίτερη εκμετάλλευση και κακομεταχείριση (στο Βέλγ ) Πράγματι, ο διεθνής πολιτιστικός ρόλος αυτών τ ν χ ρών ιδιαίτερα του Βελγίο ήταν στην περίοδοαυτή π κεντρικός απ ό,τι στους προηγο μενους αιώνες: ο συμβολισμός η αρ νουβό και αργότερα η μοντέρνα αρχιτεκτονική και η πρ τοποριακή μετ μπρεσ νιστική ζ γραφική δεν μπορο ν να κατανοηθο νδίχ ς τη συμβολή τους Ειδικότερα στη δεκαετία του 1880 ο ΒέλγCons antin Meunie που ανήκε σε μια ομάδα καλλιτεχνών που πρόσκντο στο Βελγικό Εργατικό Κόμμα, εισήγαγε τα μοτίβα που έμελλε να α

3. G samm lt Schr t u d Aufs tz , επιμέλεια:Ε Fuchs Zur Lit raturg sch cht τόμ Βερολίνο 930, . 07.

. Πρβλ.«Was wolle die Moder e ο e e Moder e »N u εί , 893- 99 .32 .ε. 68 ε.

5 F Mehri gZur L t raturg schicht τόμ 2 . 298 πρώτη δημο ίευ η το 898



9 IΖΟΣΠΑΣΤ Κ ΠΑ ΑΔΟΣ

at ck Ge es και των ο αδών των κη ου ό εων ροέρχονταν ατους ρετανικούς ροοδευτικούς σοσια ιστικούς κύκ ους Στην η ειρτική Ευρώ η οι ο αδοί του κινήματος είχαν στενές σχέσεις με τη σοσια δημοκρατία. Ο Victo Horta (1861 1947), ο μεγά ος αυτός αρκτονας της ε γικής αρ νου ό, σχεδίασε το Maison u Peuple των Βρξε ών (1897) στο «κα ιτεχνικό τμήμα» του ο οίου ο Η. Van e V

ου αργότερα θα έ αιζε σημαντικό ρό ο στην ανά τυξη του μοντέρνουκινήματος στη Γερμανία, έδινε δια έξεις για τον Wil iam Morris. Ο σσια ιστής ρωτο όρος της ο ανδικής σύγχρονης αρχιτεκτονικής, ο ΗBerlage (1856 19 4) σχεδίασε τα γραφεία του Συνδικάτου Αδαμαντο χνιτών του Άμστερνταμ (1899).

Το σημαντικό είναι ως η νέα ο ιτική και οι νέες τέχνες συνέκ ινασ αυτό το σημείο Ακόμα ιο σημαντικό είναι ότι ο αρχικός υρήντων κα ιτεχνών (κυρίως Βρετανο ου ξεκίνησαν αυτή την ε ανάσταση στις εφαρμοσμένες τέχνες όχι μόνο ήταν άμεσα ε ηρεασμένοι α ό τομαρξισμό ό ως ο Μο s α ά και ροσέφεραν με τον Wal er Crμεγά ο μέρος του διεθνούς εικονογραφικού εξι ογίου του σοσια δημο

κρατικού κινήματος Ο Wi liam Μο s ανέ τυξε μια ρωμα έα ανάτων σχέσεων ανάμεσα στην τέχνη και την κοινωνία την ο οία σίγουρα ίδιος θα θεωρούσε μαρξιστική (αφού ήταν μαρξιστής), έστω κι αν μ ο-ρούμε να ανιχνεύσουμε και α αιότερες ε ιδράσεις α ό τους Προραφαη ίτες και τον Ruskin Το αράξενο είναι ως η ορθόδοξη μαρξιστικσκέψη γύρω α ό τις τέχνες δεν ε ηρεάστηκε σχεδόν καθό ου α αυτέτις εξε ίξεις Τα κείμενα του William Μο s δεν έχουν ακόμα ενσωμ

τωθεί στο κύριο ρεύμα των μαρξιστικών αισθητικών συζητήσεων αν κατα τε ευταία χρόνια έγιναν ο ύ ερισσότερο γνωστά και ρήκαν ισχυρούς μαρξιστές υ ερασ ιστές

Δεν υ ήρχαν ανά ογοι εμφανείς δεσμοί ου να φέρουν κοντά στουςμαρξιστές τις ά ες ασικές ρωτο οριακές ομάδες των δε αετιών του1880 και 1890, τις ο οίες μ ορούμε, ο ύ χοντρικά, να ονομάσουσυμ ο ιστικές. Είναι όμως γεγονός ότι οι ερισσότεροι συμ ο ιστ

οιητές είχαν ε αναστατικές ή σοσια ιστικές τάσεις Στη Γα ία οι συο ιστές, ό ως και οι ερισσότεροι α ό τους νεότερους ζωγράφους τηςεριόδου οι α αιοί ιμ ρεσιονιστές ήταν, με ίγες εξαιρέσεις σαν τον

Πισσαρό, μά ον α ο ιτικοί , στράφηκαν κυρίως ρος τον αναρχισμστις αρχές της δεκαετίας του 1890. Η αιτία γι αυτό μά ον δεν ήταν ότι είχαν κά οια αντίρρηση αρχής στον Μαρξ η « ειονότητα των νέων

οιητών» ου ροση υτίστηκαν «στις θεωρίες της εξέγερσης, είτε του

7 Ε Ρ Tho pso W am Morr s Roma o Revo o ar ο δί ο955 1977'ΡM La Ρe s e op que de W am Morr s Παρίσι1972.



Ο ΟΣ ΑΛ Μ Ο ΚΑ ΑΒΑ - ΓΚΑ ΝΤ 9

Μ ακούνιν είτε του Καρ Μαρξ» ιθανότατα θα ακο ουθούσαν κάθρόσφορο εξεγερσιακό ά αρο α ά ότι οι γά οι σοσια ιστές γέ

(μέχρι ν άνοδο του Ζωρές) δεν τους ενέ νεαν. Ειδικά ο δασκα ίστικοςφι ιστ σμός των Γκεντιστών δύσκο α μ ορούσε να τους τρα ήξει οι αναρχικοί όχι μόνο είχαν ένα ο ύ μεγα ύτερο ενδιαφέρον για τις τέ χνες α ά και μεταξύ των ρώτων αγωνιστών του υ ήρχαν σ μαντικζωγράφοι και κριτικοί για αράδειγμα ο F lix F n on Αντιθέτως Βέ γιο ήταν το Βε γικό Εργατικό Κόμμα ου ροσέ κυσε τους συμ

ιστές όχι μόνο ε ειδή στις τάξεις του εριε άμ ανε τους αναρχίζοντεξεγερμένους α ά και γιατί οι γέτες ή εκ ρόσω οί του ου ροέρχ

νταν α ό μορφωμέν μεσαία τάξ έδειχναν ο ύ ιο ενεργό ενδιαφρον για τις τέχνες. Ο Jules Des r e έγραΨε ο ά για το σοσια ισμό ν τέχν και δ μοσίευσε έναν κατά ογο των ιθογραφιών του i

Re on Ο Van er el e συναναστρεφόταν τους οι ές. Ο Maeter iαρέμεινε κοντά στο κόμμα σχεδόν μέχρι το 1914 ο Verhaeren σχεδ

έγινε ο ε ίσ μος οι ής του οι ζωγράφοι Eeckhou και Κhnopf δρσ ριο οιούνταν στο Ma son u Peuple Είναι α ήθεια ότι ο συμ ο ι

ανα τύχθ κε σε χώρες α ό τις ο οίες σχεδόν α ουσίαζαν μαρξιστές θεωρ ικοί ου τον καταδίκαζαν με φανατισμό (τύ ου Π εχάνωφ) Οι σχέσεις ανάμεσα σ ν κα ιτεχνική και ο ιτική εξέγερσ ήταν οιαρκετά φι ικές

Έτσι μέχρι το τέ ος του αιώνα υ ήρχε κοινό έδαφος ανάμεσα α ό μια στις ο ιτιστικές ρωτο ορίες και τις τέχνες ου θαύμαζαν οι διορατικές με Ψ φίες και α ό ά σ ν ο οένα και ιο μαρξιστ

κατεύθυνσ ς σοσια δ μοκρατία. Οι σοσια ιστές διανοούμενοι ου αναδείχθ αν στ γεσία των νέων κομμάτων και είχαν γενν θεί συνήθως γύρω στο 1860 ήταν ακόμα αρκετά νέοι για να μ έχουν χάσει ν ε

αφή τους με τα γούστα των ιο « ροχωρ μένων». Ακόμα και οι μεγαύτεροι σ ν ικία ό ως ο Βίκτωρ Άντ ερ (1852) και ο Κάουτσκυ (18

δεν είχαν εράσει τα σαράντα το 1890 Ο Βίκτωρ Άντ ερ σύχναζε σCaf Gr enste το ασικό κέντρο των ιεννέζων κα ιτεχνών και ουμένων και έτσι δεν ήταν μόνο αθιά εμ οτισμένος α ό ν κ ασικ

ογοτεχνία και μουσική α ά και αθιασμένος αγκνερικός (ό ως και

8 Stuart errillπαρατίθεται οE W. HerbertThe Art st a d So a Reform ra eBe g um 1 5 ewhave 1961 100 η ε ω η.

9 Στους υ δρο η ές ης α αρχικής La R vo te το1894 υ κα αλέ ο τα ο Ντω έ οΑ α όλ Φρα ς ο Υ ά ο εκό ε ιλ, ο Μαλλαρ έ ο ο ί και η θεατρική πρία του A oi eκαι ου u -Poe Κα ιά ο ιαλ τική επιθεώρη η της εποχής δε θα

πορού ε α προ ελκύ ει έτοιο αλαξία Αλλά ήδη από εκεί η τη εποχή έ ας α ακός α το ποιη ήustave ah εβό α βαθιά το Μαρξ και ήτα υπέρ τη ε ό ητας όλω ω αρι ερώΕ W. Herbert The Art st a d So a Reformό π. σ 2 1 1 0- 1 1



Ρ ΖΟΣΠΑΣΤ Κ ΠΑ ΑΔΟΣ

Π εχάνωφ και ο Σω, τόνιζε την ε αναστατική και «σοσια ιστική» σημασία του έργου του Βάγκνερ ο ύ ερισσότερο α όσο συνηθίζεται σμερα), ενθουσιώδης ο αδός του φί ου του Γκούστα Μά ερ α ό το

ρώτους ο αδούς του Bruckner, θαυμαστής, ό ως και ό οι σχεδόν οσοσια ιστές της γενιάς του του Ίψεν και του Ντοστογιέφσκι ενώ τσυγκινούσε αθιά ο Verhaeren οιήματα του ο οίου μετέφραζεω Α ότην ά η, ό ως είδαμε, ένα μεγά ο μέρος των νατουρα ιστών, των συ

ο ιστών και των ά ων « ροχωρημένων» σχο ών της ε οχής στρέφνταν ρος το εργατικό κίνημα και (με εξαίρεση τη Γα ία) ρος τη σοσια δημοκρατία Αυτή η έ ξη δε διαρκούσε για άντα: ο αυστριακό

ογοτέχνης Hermann Bahr ου αρίστανε τον εκ ρόσω ο των < μοννων» εγκατέ ειψε το μαρξισμό στα τέ η της δεκαετίας του 880, ενώμεγά ος νατουρα ιστής Hauptmann έκανε στροφή ρος το συμ ο ισμ γεγονός ου ε ι ε αίωσε τις ε ιφυ άξεις των μαρξιστών σχο ιαστών. ρήξη ανάμεσα σε σοσια ιστές και αναρχικούς είχε κι αυτή αρνητικές ε

ι τώσεις μια ου είναι σαφές ότι μερικοί (ιδιαίτερα στις εικαστικέτέχνες) ροσε κύονταν άντοτε α ό την καθαρή εξέγερση των τε ευταί

ων. Πάντως οι «μοντέρνοι» αισθάνονταν άνετα στο ερι ά ον των ε γατικών κινημάτων, ό ως και οι μαρξιστές του άχιστον οι κα ιεργημνοι, στο ερι ά ον των «μοντέρνων».

Για όγους ου δεν έχουν ερευνηθεί ε αρκώς, αυτοί οι δεσμοί έσ ασα για ένα διάστημα. Μ ορούμε να υ οθέσουμε κά οιες ιθανές αιτίες. Πρώτον ό ως δείχνει και η «κρίση του μαρξισμού» στα τέ η της δεκαετίατου 890, η ίστη ότι ο κα ιτα ισμός ρισκόταν στο χε ς της κατάρρ

σης και το σοσια ιστικό κίνημα στα ρόθυρα του ε αναστατικού θριάμ-ου δεν μ ορούσε έον να διατηρείται στη Δυτική Ευρώ η. Διανοούμνοι και κα ιτέχνες ου είχαν ροσχωρήσει σε ένα ατύ και ασαφώς ρισμένο κίνημα των εργατών, μέσα στο γενικό κ ίμα ε ίδας, ίστης ακόμα και ουτο ικής ροσμονής ου δημιουργούσε γύρω του είχαν τώρα έναντί τους ένα κίνημα α έ αιο για τις με οντικές του ροο τικέκαι διχασμένο α ό εσωτερικές και ό ο και ιο σεχταριστικές διαμάχεςΑυτός ο ιδεο ογικός κατακερματισμός υ ήρχε και στην Ανατο ική Ευρώ η: ά ο ράγμα ήταν να ρόσκεισαι σε ένα κίνημα ου ό ες οι τάσεις του έδειχναν να συγκ ίνουν σε μια γενική μαρξιστική κατεύθυνσηό ως συνέ αινε στις αρχές της δεκαετίας του 890 ή με τον ο ωνικσοσια ισμό ριν α ό τη διάσ ασή του σε εθνικιστές και αντεθνικιστέςκαι εντε ώς ά ο να ρέ ει να δια έξεις ανάμεσα σε αντί α ες και αμοι αία εχθρευόμενες ομάδες ε αναστατών και ρώην ε αναστατών

Στη Δύση, ωστόσο, υ ήρχ ε τ ο ρόσθετο γε γονός, ότι τα νέα κινήματα

0. Β Erm Vi tor Ad er Βιέννη 932,σ 236-237



Ο ΟΣΙΑΛ ΟΣ ΚΑΙ Α Β ΑΝ ΚΑ ΝΤ 9

γίνοντα ν ό ο και ιο θεσμικά εμ έκονταν σε μια καθημερινή ο ιτικήου δεν μ ορούσε εύκο α να εμ νεύσει κα ιτέχ νες και συγ γραφείς ενώ

στην ράξ η έγ ιναν και ρεφορμιστικά αφήνοντας την ε ανάστ αση σε κά

οια εκδοχ ή ιστορικής ανα γκαιότητα ς. Ε ι λέον τα θεσμο οιημένα μα -ζικά κόμματα , ου συχνά ανέ τυσσαν έναν δικό τους ο ιτισμικό κόσμο,δεν είχαν την τάση να ευνοούν μορφές τέχνης τις ο οίες δε θα μ ορούσεεύκο α να κατα ά ει ή να εγκρίνει ένα ευρύ εργατικό κοινό Είναι αθεια ως οι συνδρομητές στις γερμανικές εργατικές ι ιοθήκες εγκατέ-

ει αν ό ο και ερισσότερο τα ο ιτικά ι ία για τα μυθιστορήματως διά αζαν ό ο και ιγότερη οίηση και κ ασική ογοτεχνία ενώ ο

δημ οφι ής σ' α υτού ς συγ γρα φέας ο F edrich Gerstaecker, ένας συ γ γρα φέ-ας ιστοριών ερι έτειας δεν ρέ ει να ενέ νεε την ρωτο ορία !! Δεν ναι αράξενο ου στη Βιέννη ο Karl Kraus, ο ο οίος αρχικά είχε ροσεγγίσει τους σοσια δημοκράτες όγω των αιρετικών ο ιτικών και ο

ιτιστικών του α όψεων α ομακρύνθηκε α αυτούς στη δεκαετία το1900 Τους κατηγόρησε ότι δεν κα ιεργούσαν στους εργάτες ένα αρκτά σο αρό ο ιτιστικό ε ί εδο ενώ δεν τον ενέ νεε η μεγά η και τε

κά νικηφόρα καμ άνια του κόμματος για την καθο ική ψηφοφορία !2Η ε αναστατική Αριστερ της σοσια δημοκρατίας ου αρχικά ήτασχετικά εριθωριακή στη Δύση και οι αναρχοσυνδικα ιστικές ή αναρχκές τάσεις ήταν ερισσότερο ιθανό να τρα ήξουν τη ριζοσ αστικο οιημένη ο ιτιστική ρωτο ορία Ειδικότερα οι αναρχικοί με εξαίρεση

ατινικές χώρες είχαν μετά το 1900 ό ο και ερισσότερο ως κοινωνιάση έναν χώρο μ οέμηδων και αυτοδίδακτων εργατών ου έφτανε μέ

χρι τα όρια του ούμ εν ρο εταριάτου τις διάφορες Μονμάρτες τουδυτικού κόσμο και στηρίζονταν σε μια γενική υ οκου τούρα όσων αέρρι ταν ή δεν ήταν αφομοιώσιμοι α ό τους «αστικούς» τρό ους ζωής

ή τα οργανωμένα μαζικά κινήματα Αυτή η ουσιαστικά ατομικιστικαι αντ νομιακήεξέγερση δε ρισκόταν σε αντίθεση με την κοινωνική ε

ανάσταση. Α ά συχνά ερίμενε το εξεγερσιακό ή ε αναστατικό κίνημα στο ο οίο θα μ ορούσε να ροσκο ηθεί και θα κινητο οιούνταν masse εναντίον του ο έμου και υ έρ της Ρώσικης Ε ανάστασης Τσο ιέτ του Μονάχου του 1919 α οτε εί ίσως τη σημαντικότερη στιγμ

ο ιτικής της έκφρασης Όμως τόσο η ραγματικότητα όσο και η θερία την οδηγούσαν μακριά α ό το μαρξισμό Ο Νίτσε ένας στοχαστ

ου αρά το μίσος του για τον «αστό» ήταν για ο ύ ροφανείς γους αντι αθής στους μαρξιστές και σε ά ους σοσια δημοκράτες έγιν

1 . H J St nbSozia!ismus u d deuts he Sozia!demok atie Α όβε967 32- 352. C. Koh� ! K a s Στ υτγά δη966 65 66

13 Π βλ . Botz - . Brand t tt r -Μ Po a km S ha te de A beite be egu g Β1977, 83-85,για τ αυ τ -γε α ικό α α χι ό



Ο ΣΟΣ ΑΛ ΣΜ ΟΣ ΚΑ ΑΒΑΝ - ΚΑ Ν Τ 95

ζωής μέσα στο πε ριβάλλον της σύγ χ ρονης γιγάντιας πόλης, κα ι ειδ ικότε-ρα στην έκφ ραση αυτής της εμπ ειρίας απ ό τους διανοούμενους π ου ζούσαν μέσα σ' αυ τές τις μοντέρνες Βαβυλώνες. Αναμφίβολα, τόσο η Λού-

ξεμπου ρ γκ όσο και ο Τρότσ κι απ η χούσαν τις ισχυρές κοινωνικές παρα-δο χές τ ης ρώσικης αισθητικής θεωρ ίας κατά β άθος όμως ανταν ακλούσανμια πολύ γενική στάση των μαρξιστών ανατολικών και δυτικών Κάποος που είχε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις τέχνες και που προσπαθού-σε να διατηρήσει επαφή με τα πιο σύγχρονα ρεύματα μπορούσε ίσωςως άτομο να καλλιεργήσει ένα γούστο για ορισμένες απ αυτές τις και-νοτομίες το πρόβλημα όμως ήταν το πώς ακριβώς μπορούσε να συνδέ

σει αυτό το ενδιαφέρον του με τις σοσιαλιστικές δραστηριότητες και πε-ποιθήσεις τουΔεν ήταν απλά θέμα ηλικίας αν και τα γνωστά ονόματα στη Διεθνή πο

το 1910 δεν είχαν περάσει τα τριάντα ήταν λίγα οι περισσότεροι βρίσκονταν στη μέση ηλικία Εκείνο που σαφώς δεν μπόρεσαν να κάνουν ομαρξιστές ήταν να εκτιμήσουν αυτό που θεώρησαν ως υποχώρηση (καόχι ως πρόοδο όπως η πρωτοπορία) σε μια δεξιοτεχνική επίδειξη και έ-

ναν πειραματισμό της φόρμας σε μια εγκατάλειψη του περιεχομένουτων τεχνών συμπεριλαμβανομένου και του εμφανούς και αναγνωρίσιμουκοινωνικού και πολιτικού τους περιεχομένου Αυτό που δεν μπορούσαννα αποδεχθούν ήταν η επιλογή ενός καθαρού υποκειμενισμού σχεδόν σλιψισμού τον οποίο διέκρινε ο Πλεχάνωφ στους κυβιστές Ήταν ήδη λυπρό αν και εξηγήσιμο ότι «ανάμεσα στους αστούς ιδεολόγους που πέρασαν στο προλεταριάτο βλέπουμε πολύ λίγους καλλιτέχνες» (K n stler)·

και στα χρόνια πριν το 1914 αυτοί που προσέγγισαν το εργατικό κίνημαφαίνεται πως ήταν ακόμα λιγότεροι απ ό τι πριν το 1900 Η πρωτοπορτων γάλλων ζωγράφων ήταν « l ca t de toute agitation intel ectuesociale con in s dans es con lits de technique» [«μακριά από κάθε πνευμτική και κοινωνική αναταραχή περιοριζόμενοι σε τεχνικές διαμάχες»]8Αλλά δεν ταν μόνο αυτό Το 1912 1913 ο Πλεχάνωφ μπορούσε να υστηρίζει ως κάτι το προφανές ότι «η πλειονότητα των σημερινών καλλιτεχνών έχουν αστικές απόψεις και εντελώς ανεπηρέαστοι από τις μεγάλες ιδέες της ελευθερίας του καιρού μας» Δεν ήταν εύκολο ανάμεστη μάζα των καλλιτεχνών που ισχυρίζονταν ότι ήταν «αντι αστικοί» νανακαλύψει κανείς πολλούς που να είναι κοντά στα οργανωμένα σοσιαλιστικά κινήματα ακόμα και οι αναρχικοί έβρισκαν λιγότερους αφοσιωμένους οπαδούς μεταξύ των ζωγράφων σε σχέση με τη δεκαετία του

1 7 Pl k ano ,Kuns un L e u Βερολ νο1954 σ. 284 285[Γ. Β. Πλεχάνωφ φρ. άσος Βουρνάς σ.67-69 76].

18. J C Holl, Jeune Pe n u e on empo ne Παρ σ19 2σ. 14-15.9.G P k a o ,Kuns un L e u ό π , σ.292 295.[Πλεχάνωφ ό π σ. 76 ση 1] .



96 ΖΟΣΠΑΣΤ Κ ΠΑ ΑΔΟΣ

1890 ήταν όμως πολ ευκολότερο να βρε αυτο ς που δ αμαρτ ρον γ α το φ λ σταϊσμό των εργατών ε λ κρ νείς ελ τ στές όπως οτου Stefan Ge rge στ' Γερμανία ή ο ρώσο ακμε στές αυτο ς που ατο σαν μ α (κατά προτίμ ' θ'λυκο γένους) αρ στοκρατ κή συντροφ άακόμα κα ε δ κά στΎ λογοτεχνία δυν'τ κο ς ή ενεργο ς αντ δρακο ς. π πλέον δεν πρέπε να ξεχνάμε ότ ο νέες πε ραματ κές πρπορίες δεν εξεγείροντο τόσο ενάντ α στον ακαδ'μ σμό όσο ενάντ α σεκείνες ακρ βώς τ ς πρωτοπορίες των δεκαετ ών του 1880 κα 1890 ήταν σχετ κά κοντά στα σοσ αλ στ κά κ νήματα τΎς εποχής.

Με δυο λόγ α, τ άλλο μπορο σαν να δουν ο μαρξ στές σ αυτέ

πρωτοπορίες, παρά ένα ακόμα σ μπτωμα τΎς κρίσ'ς τΎς αστ κής κουλτο ρα κα τ άλλο ο πρωτοπορίες στο μαρξ σμό, παρά μ α ακόμαπόδε ξ' ότ το παρελθόν δεν μπορεί να κατανοήσε το μέλλον; Σίγουρανάμεσα στ ς λίγες δεκάδες ανθρώπων από το πατρονάρ σμα των οποίων (ως συλλεκτών κα εμπόρων) εξαρτ όνταν ο νέο ζωγράφο , υπήκα κάπο ο που συμπαθο σαν το μαρξ σμό Ο λάτρε ς 'ς εξεγερτέχν'ς δεν ήταν πολ π θανό να είνα πολ τ κά συν τ κ ί εκείν

εποχή Πότε πότε μπορεί ακόμα κα κάπο ος μαρξ στής θεω 'τ κός Λουναρτσάσκ , ο Μπογκντάνωφ να εκλογίκευε τΎ συμπάθε ά του γτους κα νοτόμους, το π θανότερο όμως ήταν να συναντήσε αντ δράσΗ κουλτο ρα των σοσ αλ στ κών κα εργατ κών κ ν'μάτων δεν είχεπο α εμφανή θέσ' γ α τ ς νέες πρωτοπορίες, κα ο ορθόδοξο α σθθεω τ Oί του μαρξ σμο (που ήταν de fact είδος 'ς Κεντρ κήςΑνατολ κής υρώ 'ς) τ ς καταδίκαζαν

Ωστόσο, αν κάπο ες νέες πρωτοπορίες παρέμεναν μακρ ά από το σοσ αλ σμό ή τ πολ τ κή γεν κά, κ αν κάπο ες γίνονταν καθαρά αντστ κές ή ακόμα κα φασ στ κές, πολλοί από τους αντάρτες των τεχναπλά περίμεναν τ κατάλλ'λ' στορ κή συγκυρία όπου θα μπορο σαννα συνα 'θο ν κα πάλ ' πολ τ κή κα ' πολ τ στ κή εξέγερσ', αρκυρίως στ' Ρωσία κα ' ερμανία Η εποχή αυτο που ο Ναζί ονόμσαν (όχ εσφαλμένα) Ku turb lschewismus δεν ανήκε στΎν στορίαμαρξ σμο 'ς περ όδου 'ς Δε τερ'ς Δ εθνο ς Πρέπε όμως να αφερθο με κα στ ς εξελίξε ς μετά το 1917, γ ατί οδήγ αν στ' δ άσπατΎς μαρξ στ κής α σθ'τ κής θεωρίας σε οπαδο ς του «ρεαλ σμο » καοπαδο ς 'ς «πρωτοπορίας» ο δ αμάχες του Λο κατς με τον Μπρεχττων οπαδών του Τολστό με τους οπαδο ς του Τζέ'μς Τζόυς Κα όπωείδαμε, αυτή ' δ άσπασ' είχε τ ς ρίζες 'ς σ 'ν πρ ν το 1914 περίοδο

Αν εξετάσουμε συνολ κά τΎν περίοδο τΎς Δε τερ'ς Δ εθνο ς, θα φσουμε στο συμπέρασμα πως ' σχέσ' του μαρξ σμο με τ ς τέχνες δεν υπήρξε ποτέ ομαλή, έστω κ αν μετά το 1900 έγ νε πολ π ο δ σκολμαρξ στές θεω τ Oί δεν ήταν ποτέ πολ ευτυχείς με οπο οδήποτε α



Ο ΣΟΣ Α Σ ΟΣ ΚΑ Η Α Β ΑΝ Γ ΚΑ ΝΤ 97

α «μον ρνα» κινήμα α ων δεκαε ιών ου 1880 και ου 1890 αν α ην ενθου ιώδη υπερά πι ή ου ε διανοούμενου ι παρυ

ου μαρξι μού (όπω ο Β λγιο) ή ε μη μαρξι επανα ά εο ιαλι Οι κυριό εροι ορθόδοξοι μαρξι βλεπαν ου εαου αν χολια ή αν διαι η παρά αν οπαδού ή αν πα

ο ποδο φαιρικό μα η κουλ ούρα . Αυ ό δεν άλλαζε ην ιου ανάλυ η για ι καλλι εχνικ εξελ ξει ω υμπ ώμα α η

ρακμή η α ική κοινων α : μια εν υπω ιακή ανάλυ η. ι όμωκαλε εν ύπω η η εξω ερικό η α ων παρα ηρή εών ου άθε μ

ή διανοούμενο θεωρού ε ό ι υμμε χει ω ερα ι εχνικά

λο οφ α και ι επι ήμε χεδόν κανε δε θεωρού ε ό ι υμμει δημιουργικ χνε . Αν λυαν η χ η η χνη με ην και ο κ νημα και διναν καλού ή κακού βαθμού ε χολ κα χνε και ργα. Σ ην καλύ ερη περ π ω η αγαπού αν ου λ γου

χνε που προ χωρού αν α κινήμα ά ου και παρ βλεπαν ι ωπικ και ιδεολογικ ου ιδιο ροπ ε όπω κανε και η α ικ

νων α Ή αν επόμενο λοιπόν η επ δρα η ου μαρξι μού ι χ

μην ε ναι βαθιά Ακόμα και ο να ουραλι μό και ο υμβολι μό παν κον ά ο ο ιαλι ικό κ νημα η εποχή ου θα ε χαν εβαθμό εξελιχθε όπω εξελ χθηκαν ακόμα κι αν οι μαρξι δεν εενδιαφερθε καθόλου γι αυ ού Πράγμα ι για ου μαρξι ή

κολο να δουν οποιονδήπο ε άλλο ρόλο ου καλλι χνη μ α ον καλι μό απ αυ όν ου προπαγανδι ή ου κοινωνιολογικού υμπ ώο ή ου «κλα ικού» Τε νει κανε να πι ψει ό ι ο μαρξι μό

Δεύ ερη Διεθνού όχι μόνο δε δι θε ε καμιά επαρκή θεωρ α για ι χνε αλλά και ε αν θε η με ό ι υν βη με ο «εθνικό ζή ημα»ναγκά ηκε από ην π ε η η πολι ική πραγμα ικό η α να διαπι

ει αυ ή η θεωρη ική ου ανεπάρκεια.Σ ο ε ω ερικό όμω ου μαρξι μού η Δεύ ερη Διεθνού υπ

μια αυθεντική θεωρία για τις τέχνες και τ ην κοινωνία, αν και το ε πί σημο COrUS η μαρξι ική θεωρ α δεν ην ε χεαν ιληφθε : ή αν η θεωρ απου επ εξε ρ γάσ τηκε πληρέστερα ο Wil iam Morris. Αν υπήρξε κάποια ε-π ίδρα η ου μαρξι μού που να ή αν ημαν ική και να άν εξε ο χρό-νο αυ ή πρ οήλθε απ ό αυ ό ο ρεύμα κ Ψη ο οπ ο ο βλεπ ε π ρα α-πό η δομή ων ε χνών ην α ική εποχ ή ( ον α ομικό «καλλι χ νη»)

ο οιχε ο η καλλι εχνική δημιουργ α που υπάρ χει ε κάθε ερ γα ακαι (παραδοσιακή) τέχνη της λ κής ζωής, και πέρα απ ό το αντίστοιχο της εμπορευματικής παρα γω γής της τέ χνης (το ατομικό «έρ γο τέ χ νης») στο περιβάλλον της καθημερινής ζωής. Είναι χαρακτηριστικό πως ήταν η μοναδική τά ση μαρξιστικής αισθητικής θεωρίας που έδωσε σημασία στηναρχ ιτεκτονική, και μάλιστα τη θεώρησε ως το κλειδί και την κορωνίδα



98 Η ΡΙΖΟΣΠΑΣΤ ΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

των τεχνών ν η μαρξ στ κ κρ τ κ ταν το φτερό στον τροχό τουτουρα σμού του «ρεα σμού», ταν ο κ νητ ρα γ α το κίνημαand a s, του οποίου η στορ κ επίδραση πάνω στη σύγχρονη αρχκτον κ κα το desi g ταν κα παραμένε θεμε ώδη

Το κίνημα αυτό παραβ έφθηκε, επε δ ο Μ s, που υπ ρξε ένα πό του πρώτου βρετανού μαρξ στέ , εθεωρείτο απ ά μεγά ο κα -

τέχνη κα όχ σημαντ κό από πο τ κ άποψη, α ά κα σίγπε δ η βρεταν κ θεωρητ κ παράδοση γύρω από την τέχνη κα κο νωνία (νεορομαντ κό μεσα ων σμό , Ruskin), που συγχωνεύθηκτο μαρξ σμό, δεν είχε μεγά η επαφ με το κύρ ο ρεύμα τη μαρξ στ

σκέψη Κ όμω , προερχόταν από το εσωτερ κό των τεχνών, ταν μξ στ κ του άχ στον αυτό σχυρ ζόταν ο Μ s κα προση ύτ σπηρέασε ανθρώπου που ασκούσαν τ τέχνε σχεδ αστέ , αρχ τέκτοκα πο εοδόμου α ά κα του οργανωτέ των μουσείων κα των

τεχν κών σχο ών σε ένα μεγά ο μέρο τη Ευρώπη Κ ούτε είν χαίο που αυτ η μείζονα μαρξ στ κ επίδραση στ τέχνε προ θε τη ρετανία, παρότ στη χώρα αυτ η γεν κότερη σημασία του μαρξ

σμού ταν αμε ητέα Γ ατί αυτ την περίοδο η ρετανία ταν η μονακ ε ρωπ κ χώρα που ο καπ τα σμό την είχε μεταμορφώσε αρκώστε η β ομηχαν κ παραγωγ να έχε μεταμορφώσε τη χε ροτεχπαραγωγ ν το κα οσκεφτούμε, δεν είνα παράξενο που η «κ ασ κ γ α τον Μαρξ, χώρα τη καπ τα στ κ ανάπτυξη παρ γαγε τη μοκ σημαντ κ κρ τ κ τη επίδραση που είχε ο καπ τα σμό στ χνε Ούτε κα είνα παράξενο που το μαρξ στ κό στο χείο αυτού

σημαίνοντο γ α τ τέχνε κ ν ματο έχε ξεχαστεί Ο ίδ ο ο Mταν αρκετά ρεα στ γ α να γνωρίζε ότ , όσο βαστούσε ο καπσμό , η τέχνη δε θα μπορούσε να γίνε σοσ α στ κΚαθώ ο καπ τα-

σμό έβγα νε από την κρίση του κα άρχ ζε να ανθίζε κα να επνετα , ο κε οπο θηκε κα απορρόφησε τ τέχνε των επαναστατώνο κε οπο θηκαν η εύπορη κα κα εργημένη μεσαία τάξη, ο β ομκοί σχεδ αστέ Το μεγα ύτερο έργο του Η Ρ. Be age, του ο ανδοσ α στ αρχ τέκτονα, δεν είνα το κτίρ ο τη Ένωση των δαμαν χν τών α ά το Χρηματ στ ρ ο του Άμστερνταμ Το π ησ έστερο στκέ του πό ε πράγμα που έκαναν ο πο εοδόμο οπαδοί του Mo

20. W. MorrisO Ar d S i lism επιμέλεια:Ho brook a ksonΛονδίνο1946 σ 6.21 Morrisεμφανίστ κε για πρώτ φορ σε σοσιαλιστική συγκέντρωσ (για να συζ

τήσει για το χτίσιμο σπιτιών για το λαό) το883.22. «Εξετ ζοντας τ σχέσ του σύγχρονου κόσμου με τ ν τέχν , δουλει μας ε ν

τώρα και θα ε ναι για πολύ καιρό όχι τόσο να προσπαθούμε να παρ γουμε οριστική τχν όσο το να ξεκαθαρίζουμε το έδαφος για να δώσουμε στ ν τέχν τ ν ευκαιρία τ ς»W Μο s, « he So ia ist Idea ,στο O Art d Soc m ό π σ323



Ο ΣΟΣ ΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑ Η ΑΒΑΝ - ΓΚΑΡΝΤ 99

ταν «προάστεια με κήπους» που τελικά κατοικήθηκαν από τη μεσαίατάξη και «κηπουπόλεις» μακριά από τις βιομηχανίες. Έτσι λοιπόν οι τέ χνες αντανακλούν τις ελπίδες και την τραγωδία του σοσιαλισμού τηςΔεύτερης Διεθνούς.



ΚΕΦ Λ ΙΟ ΔΕΚ ΤΟ

Το ΜΕΓΑΦΩΝΟ ΗΣ ΡΙΣ ΕΡΑΣ

Αυτές οι σκέψεις για το ρ λο του Χάρολντ άσκι στην εργατική πολιτική των δεκαετιών του 1 και 1 4 δημοσιεύτηκαν πρώτη φορά στο L nd n R vi w f B ks8 Ιουλ ου 1 Αποτελούν επ σης μια περιδιάβαση στο πολιτικ κλ μα της Αριστεράς την εποχή της μεγάλης ύφεσης και του φασισμού σ' αυτ που έκανε την κυβέρνηση των Εργατικών του 1 45τη σημαντικ τερη μεταρρυθμιστική διακυβέρνηση τουαιώνα

«Δεν θα ήταν υ ερβολή να ούμε» έγραψε ο κατά τ άλλα όχι φιλικMax (σήμερα λόρδος) B o μετά το θάνατο του Χάρολντ Λάσκι τ1950 «ότι[ . ] ο ιστορικός του μέλλοντος θα μιλάει για την ερίοδο μταξύ 1920 και 1950 ως'Ή ε οχή του Λάσκι"» Τριάντα ε τά χρόνια αρ- γότερα ένας ε ιφανής ιστορικός του Εργατικού όμματος αρατηρούσε

ως «οι μέρες και η φήμη του Λάσκι έχουν εκλείψει σχεδόν ολότελα».Πώς έγινε και το όνομα ενός τόσο διάσημου διανοητή συγγραφέα κα

ολιτικού έσβησε τόσο ολοκληρωτικά Είναι ένα ρόβλημα ου αφορτόσο τη βιογραφία όσο και τη διανοητική ιστορία γιατί η ε ίδραση τουΛάσκι είναι αδιαχώριστη α ό την ροσω ικότητά του και το στυλ τηςδημόσιας αρουσίας του αι εριέργως μετά α ό σαράντα χρόνια σσκιά τώρα ε ανεμφανίζεται με τη σχεδόν ταυτόχρονη έκδοση δύο βι γραφιών 1 .000 συνολικά σελίδων γεγονός ου σίγουρα θα ευχαριστούτον ίδιο

Τόσο η Πολιτική Βιογραφία του M cha N wma όσο και τοΜια ζωήσν Αριστερά των Isaac K am c και Ba y Sh ma ε ιμένουνδημόσιο ρόσω ό του. Αλλά ακόμα και ο ολιτικός του βίος υ ήρξε ιδιόμορφος κι αν όχι για κανέναν άλλο λόγο ε ειδή αυτός ο βαθιά οτικο οιημένος άνθρω ος οτέ του δεν έγινε ολιτικός και δεν άσκησεσοβαρή ε ίδραση στους ηγέτες του κόμματός του. Η νίκη των Εργατι-

κών το 1945 ανέδειξε τους συντρόφους του αντάρτες της δεκαετίας του1930 τον C pps τον S auss και τον B a σε αρχιτέκτονες τΒρετανίας (και οι τέσσερις α ειλήθηκαν με διαγραφή α ό το κόμμα για-τί υ οστ ριζαν την ενότητα με το ομμουνιστικό όμμα οι υ όλοι οτρεις διαγράφτηκαν για ένα διάστημα) τον Λάσκι όμως τον εριθωριο

οίησε τελείως. Όχι γιατί είχε αντίρρηση να είναι μέσα στα ράγματαΑντιθέτως ήθελε να είναι ταυτόχρονα και μέσα και έξω όχι μόνον όσ



Ο ΜΕΓΑΦΩΝ Ο ΤΗΣ Α ΣΤΕ ΑΣ

αφορά την ηγεσία του Εργατικού Κόμματος αλλά γενικά στη ζω τουένας ειλικριν ς επαναστάτης που «του άρεσε να παίζει τον ενταγμένοστο σύστημα που επηρεάζει μια οριακ αλλαγ εδώ και την ανάπτυξημιας πολιτικ ς αυξ σεων εκεί Ή όπως λένε οι Isaac Kramn ck και

S eerman «Σχεδόν με όση σοβαρότητα επιτίθετο στα προνόμια μάλλη τόση δειπνούσε μαζί τους Ακόμα πιο εμφανώς η δημόσια ζωτου η ακαδημ κ του καριέρα και η προσωπικ του εξέλιξη ταν όλτους μια σειρά αντιπαραθέσεων και αντιφάσεων <<μια συγκινητικ ιστρία εξέγερσης αναγνώρισης και απόρριΨης

Ο Χάρολντ Λάσκι αποτελεί σίγουρα ένα πρόσφορο θέμα για Ψυχολο

γικ ανάλυση εκτός απ όλα τ άλλα και για την περίφημη και θα γε κανείς εντελώς άχρηστη μυθομανία του Γιατί δεν είχε καμιά ανάγκνα επινοεί όλες αυτές τις στενές σχέσεις του με επιφανείς και ισχυρούςαπ τον W r w W ls n μέχρι τον Στάλιν με τις οποίες γελάγανε φκαι εχθροί νώριζε στ αλ θεια τέτοιους ανθρώπους μάλιστα είχε φρντίσει εξαρχ ς να τους γνωρίσει Ο Πρόεδρος Ρούζβελτ ζητούσε να τοδει όποτε ερχόταν στις ΗΠΑ και χρησιμοποιούσε τα επιχειρ ματά του

στις κυβερνητικές συνεδριάσειςΤο βιβλίο των Kramn ck και Sheerman είναι το πιο οξυδερκές από τιδύο βιογραφίες γιατί έχει μια ισχυρ αίσθηση τόσο του γεγονότος ότι ηεβρα κότητα του Λάσκι «και η στάση του απέναντί της ταν καθοριστκ για τη ζω του όσο και του γεγονότος ότι αυτό τον καθιστούσε μιαανωμαλία στη Βρετανία του καιρού του πράγμα που δε θα συνέβαινεστις ΗΠΑ Αποτελούσε ανωμαλία όχι μόνο ως «ένας από τους λιγοστούς

Εβραίους μέσα στους καλούς Χριστιανούς του εργατικού κιν ματοςαλλά και ως ένας αδιαφιλονίκητα μεγαλοαστός Εβραίος που δεν τανούτε σεφαραδίτικης ούτε γερμανικ ς καταγωγ ς που ταν το ίδιο διστακτικός όσο και οι παλαιότεροι Εβραίοι να ταυτιστεί μ αυτό πο(μιλώντας για το σιωνιστ μαθηματικό Sel g Br etsky ρωα των φ χών παιδιών μεταναστών στις δημόσιες βιβλιοθ κες) θεωρούσε «το χει-ρότερο τύπο Εβραίου του East En »

Είναι δύσκολο να φανταστούμε το πόσο αβέβαιη ταν η θέση ενός τέτοιου ατόμου Η εξέγερση του Λάσκι εναντίον του πατέρα και της πίστης σε ηλικία δεκαέξι ετών η οποία δραματοποι θηκε με το γάμο τουστα δεκαοχτώ του με τη ριζοσπάστρια ιδεολογικά αλλά χριστιαν Φρί-ντα έξι χρόνια μεγαλύτερ του τον άφησε εκτός της μόνης κοινότηταςπου δεν είχε πρόβλημα να αποδεχθεί έναν διανοητικό W n erk n πουυπέφερε σ όλη του τη ζω από την υγεία του και είχε προωθημένες ιδέεςτην κοινότητα των πλούσιων Αγγλοεβραίων που συνδύαζαν την ορθόδοξηπίστη και την προσφορά στην κοινότητά τους με μια ενθουσιώδη πολιτι-σμικ αφομοίωσ τους στην Αγγλία σως ποτέ του να μην αντιλ φθη



Η Ρ ΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

πλήρως τον αντ σημ τ σμό που τον περ έβαλε κα ο οπο ος έκανε βνούς επ σήμους να αναφέροντα σ αυτόν σαν «ο κλαψ ρης βρατον Hugh Dal να τον αποκαλε «κοντοστούπηΣη ίΤη», κα μ α συντη-ρητ κή νεκρολογ α να τον χαρακτηρ σε «ένα ξένο πνεύμα που ε χε δποτ στε κα γον μοπο ηθε από μ α ξένη φ λοσοφ α» Αλλ η πθε του να μο ζε σ όλη του τη ζωή με «ένα fa t t rribl ασε θεατές που θαυμ ζουν» (L R bbi s) φανερώνε μ α ανασφτην οπο α ο αμερ κανοεβρα ο πνευματ κο του φ λο ένας Fraένας L ppma ή ένας Bra d is δε χρε αζόταν να έχουν γ ατ υπήπολλο απ αυτούς

Το σε πο ο βαθμό αυτό εξηγε τ ς συνεχε ς δ ακοπές της σταδ οδμ ας του Λ σκ από δημόσ ες αντ παραθέσε ς δεν ε να δυνατόν νπούμε Βρέθηκε σε αντ θεση με τ ς αρχές γ α πολ τ κούς λόγους κατπρώτη του καθηγητ κή δουλε στο McG ll στο Μόντρεαλ Η έξοδόςαπό το Χ ρβαρντ το 1920 καλύφθηκε από πολ τ κό θόρυβο στερα πό ένα ήρεμο ξεκ νημα η καρ έρα του στο L d Sch l f Ec(όπου του δόθηκε η Έδρα της Πολ τ κής π στήμης το 1927) υπή

θυελλώδης Η κρ ση κορυφώθηκε στ ς αρχές της δεκαετ ας του 1930ταν ο τότε δ ευθυντής (ο B v r dg της B v r dg R p rt) υποσπως ο ανατρεπτ κές του απόψε ς κα συμπερ φορές δεν ήταν συμβατμε τη θέση του Η καρ έρα του στο ργατ κό Κόμμα ήταν το αντ θτης γαλήνης κα η στ γμή του μεγαλύτερου θρ μβου του όταν ήπρόεδρος της κτελεστ κής π τροπής του Κόμματος στον εκλογ κθρ αμβο του 1945 ήταν κα η χρον της καταστροφής Έκοψε τ ς ρές του με την ηγεσ α του κόμματος ζητώντας από τον Άτλη να παρατηθε έγ νε ο μπαμπούλας του Τσώρτσ λ στην προεκλογ κή εκστρατκ έχασε δ κα μ α δ κη γ α συκοφαντ κή δυσφήμ ση που ε χε προσε εναντ ον ενός ασήμαντου αντ δραστ κού που τον κατηγορούσε πυποστήρ ζε τη β α η επαν σταση Το πρόβλημα δεν ήταν ο απόψετ ς οπο ες κατηγορούσαν τον Λ σκ σωστ ή λ θος αλλ η προφτου δ θεση να προκαλε τέτο ου ε δους δημόσ ες αντ δρ σε ς κατ ς δύο πλευρές του Ατλαντ κού Η ε ρωνε α ε να ότ στο μεγαλμέρος της καρ έρας του δεν ήταν καμ δ α τερα ρ ζοσπαστ κή μοΗ τραγωδ α του ήταν ότ σ όλη του τη ζωή έμε νε ένα a t

να αρκετ παρ ξενο που ένας από τους λ γους ανθρώπους που όχμόνο το αναγνώρ σαν αυτό αλλ κα του το συγχώρεσαν ήταν ο μεγλος του αντ παλος στ ς μέρες δόξας τουS ο Li R bbi s ο ο κονμολόγος που μαζ με το συν δελφό του τον Fri drichοη Hay αντπροσώπευε όλα όσα απεχθανόταν ο Λ σκ Ο R bbi s ένας γνήσ ος νοούμενος πρώτης σε ρ ς που έφτ αξε μ α καρ έρα αν μεσα στους μ γαλύτερους κα τους καλύτερους των Μεγ λων κα των Καλών υπήρ



ΤΟ ΜΕΓΑΦΩΝΟ ΤΗΣ ΑΡ ΣΤΕΡΑΣ 3

ένας από τ υς λίγ υς φίλ υς π υ είχε Λάσ ι ανάμεσα στ υς συναδέφ υς τ υ αι μόνιμ ς υπερασπιστής τ υ. Μάλιστα μετά τ θάνατ υ Λάσ ι Robbins αι άπ ι ι άλλ ι θύμ σαν τόσ π λύ με τη

ρ λ γία τ νTimesώστε ετ ίμασαν μια δεύτερη νε ρ λ γία π υ ήθελενα «ε φράσει τις πρ σ πι ές αρετές τ υ μα αρίτη Καθηγητή Λάσπ υ τ ν έ αναν αγαπητό στ υς π λλ ύς φίλ υς τ υ» αθώς αι «τις ρετές π υ τ υ έδ σαν μια τόσ μεγάλη επιρρ ή στ εργατι ό ίνημα»Ο Robbins αναγνώρισε όχι μόν την «σχεδόν ανώριμη πρ σ πι ότητα τΛάσ ι μια έλλειψη συναισθηματι ής ισ ρρ πίας σχεδόν δυνηρή» μ ναξιά τ υ αλλά αι τη «γρήγ ρη αντίληψη αι αίσθηση τ υ χι ύμπ υ είχε την αίσθηση τ υ παράλ γ υ αι βέβαια τη γενναι δ ρία την αλ σύνη τ υ. (Τ ότι ιTime δημ σίευσαν τη δεύτερη νε ρ λ γίαήταν παρεμπιπτόντ ς πρ τ φανές).

Τι ατάφερε τελι ά Λάσ ι; Μια ματιά στα Index τ ν παραπ μπώντόσ στις ιν νι ές όσ αι στις ανθρ πιστι ές επιστήμες δείχνει τα εί σι πέντε βιβλία τ υ δεν επιβί σαν. Παρ όλα αυτά ήταν ένας άνθρ π ς με π λλά χαρίσματα. Ο Leonard Woolf π υ ήξερε τι μπ ρ ύσ

να άν υν Κέυνς αι άσσελ θυμόταν μια συνάντηση συμπαθ ύντ ν Εργατι ών με τ ν Γ άντι στ Λ νδίν όπ υ τ ν είχε αταπλή«μια από τις λαμπρότερες πυρ τεχνι ές παραστάσεις π υ έχ παραλ υθήσει»

« Χάρ λντ[. . . συνόψισε με τ ν πι διαυγή αι άψ γ τρόπ τις δέα με δε απέντε π λύπλ ες αι διαφ ρετι ές μιλίες ανθρώπ

τ υς π ί υς ά υγε επί μιάμιση ώρα Μίλησε γύρ στα εί σι πτά έδ σε ένα τέλει διάγραμμα ενός ειμέν υ στ π ί ι διάφρες τ π θετήσεις αι απόψεις συνθέτ νταν λ γι ά μεταξύ τ υ ύτμια στιγμή δε δίστασε για μια λέξη ή μια σ έψη αι ν μίζ δεν ένε ανένα λάθ ς. Υπήρχε ένα είδ ς μ ρφιάς στην παρ υσίασή τμια αψεγάδιαστη σιγ υριά αι απλότητα την π ία αισθάνεται ανείςστα έργα τέχνης».

Είχε μια ασύγ ριτη σ ηνι ή παρ υσία στ αμφιθέατρ όπ ς μπ ρνα επιβεβαιώσει όπ ι ς τ ν είχε α ύσει. «Μπ ρ ύσε ανείς να αταλβει ότι έδινε διάλεξη γιατί άθε λίγα λεπτά ξεσπ ύσε μια αταιγίδα γέλι ν π υ α υγόταν σε όλ τ τίρι[. . Μεταπτυχια ί φ ιτητές απόάλλες ειδι ότητες [. . .] συνήθιζαν να πηγα ίν υν στις διαλέξεις τ υ Λάσ ι"όταν θέλανε να χαλαρώσ υν, σ χ εδόν όπως πηγαίν υμε στ σινεμά ή στθέα τρ "» . Ήταν ένας ιδι φυής δάσ αλ ς, αι δεν μπ ρώ να σ εφτώ άπ ι ν αλύτερ στ να εμπ νέει φ ιτητές ειδ ι ά α υτ ύς π υ είχ αν έρθειαπό την Αμερι ή αι από τις χ ώρες αυτ ύ π υ τότε δεν απ αλ ύντανα όμα Τρίτ ς Κόσμ ανένας άλλ ς δεν τ υς ενέπνευσε περισσότερ .



Η Ρ ΖΟΣΠΑΣ ΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Αποκλειστικά χάρη στον Λάσκι τοS έγινε, όπως είπε και ο γερουσια-στής Dani l M ynihan«ο σημαντικότερος θεσμός ανώτατης εκπαίδευσης για την Ασία και την Αφρική» Για τους περισσότερους υπερπόνους φοιτητές και όταν ήρθε300 από τους 2 500φοιτητές της σχολής ή-ταν από «ξένες χώρες και αποικίες > αυτός ήταν τοS Ένας ηλικιω-μένος ιστορικός στην Μπογκοτά μου είπε κάποτε, ότι ο Λάσκι ήταν πτον ενέπνευσε στο έργο της ζωής του, να γράψει την ιστορία της καταπίεσης των νδιάνων από την κατάκτηση και μετά. Είχε πάει στοS τηδεκαετία του1920 «Τι απέγινε μ αυτό το ίδρυμα;» με ρώτησε « πάχει ακόμα;»

Όμως, η καλή νεράιδα που γέμισε τον μικρό Λάσκι με τόσα πολλπνευματικά χαρίσματα τον στέρησε από δύο. Δεν ήταν πρωτότυποστοχαστής ούτε είχε φυσικό συγγραφικό ταλέντο, και ποτέ δεν έγινε καλός συγγραφέας, γιατί έγραφε πολύ, πολύ γρήγορα, πάνω σε πολλά θέματα και δίχως να κάνει αυτοκριτική και αναθεώρηση. Ακόμα και στεποχή της μεγαλύτερης επιρροής του, στην Αριστερά των διανοουμένωδεν τον παίρνανε πολύ στα σοβαρά ως θεωρητικό, παρότι, μαζί με το

Σω, Ουέλλς, Μαρξ,G D H C lκαι Tawn yσυγκαταλέγετο μεταξύ τωνσυγγραφέων που είχαν τη μεγαλύτερη επιρροή στους Εργατικούς βουλευτές το1962 Σε αντίθεση με τονTawn yδεν έγραψε κανένα κείμενοπου να διαμορφώνει ένα όραμα για το σοσιαλισμό· σε αντίθεση με τC (που πολιτικά ήταν λιγότερο επιφανής, αλλά άσκησε πολύ μεγαλύτερη επίδραση), δεν έγραψε ιστορίες των κινημάτων τις οποίες όλοι βλεπαν ως τους φυσικούς συνεχιστές των ιστοριών τωνW bb Οι πανε-

πιστημιακοί έκαναν ευγενικά σχόλια για τα πρώτα πλουραλιστικά τουκείμενα, που ήταν απομεινάρια του νεανικού του συνδικαλισμού, δίχόμως στην πραγματικότητα να τα συστήνουν. σως να κάνουν μια μιεπιστροφή στα πλαίσια τής μετά το1989μόδας της αντικρατικιστικήςρητορείας). Το a nu pusτου: Μία Γραμμα ική ης Π λι ικής (1925),λίγο καιρό επέπλευσε και μετά χάθηκε από το προσκήνιο

Κι όμως, τίποτε απ' αυτά δεν τον εμπόδισε να έχει μια εξαιρετικπερίοπτη θέση από το1931μέχρι το 1945 Κατά κάποιον τρόπο, όπωςπαρατήρησε οξυδερκώς οJ hn Strach y«τα άλυτα ζητήματα που διατρέχουν τα βιβλία, τα άρθρα και τις ομιλίες του ήταν η βασική τουναμη. Αυτό ακριβώς ήταν που του έδινε έναν έλεγχο πάνω στα μυαλμιας ολόκληρης γενιάς του Βρετανικού Εργατικού Κινήματος. Στο κάτκάτω, οι αντιφάσεις βρίσκονταν και μέσα στα δικά μας κεφάλια υπμία έννοια βρίσκονταν και μέσα στην ίδια την αντικειμενική κατάστσ >. Ήταν «κατά βάθος ένας ιεροκήρυκας της μάζας και ένας δημόσδάσκαλος», αν και οιKra nick και Sh anκάνουν σίγουρα λάθος όταν λένε πως ήταν έτοιμος να θυσιάσει την πολιτική και ακαδημα κ



6 Η ΖΟ ΠΑ ΤιΚΗ ΠΑ ΑΔΟ Η

Λ κoύ Μετώπου στη Γ λλί έδε ξε πλά την νάγκη γ ενότητρε μόνο 1 %περίπου περ σσότερο πό ό τ είχε πάρε όλη η Αρ στερ1932.Το Εργ τ κό Κόμμ που μετά βί ς νέκ μπτε μετά την πώλτου ενός τετάρτου του εκλογ κού του σώμ τος το1931,δεν είχε σοβ -ρές προοπτ κές ν κερδίσε τ ς εκλογές Ο ντ φ σ σμός δεν επεκστη λ κή του βάση, π ρά μόνο μετά το Μόν χο κ η ρ ζοσπποίηση της κο νής γνώμης που οδήγησε στη νίκη των Εργ τ κών το1945δεν έγ νε ορ τή πρ ν το1941 1942.

Ο φωνές της Αρ στεράς ήτ ν κρ υγές βοώντος όχ κρ βώς εμω λλά πάντως δίχως ελπίδες: στρέφοντ ν ενάντ στην άρνηση γκρότησης ενός ντ χ τλερ κού συν σπ σμού στη δεκ ετί του1930 ενάντ στην άρνηση ν γνώρ σης των δυν τοτήτων κο νων κής λπου άνο γε ο λ κός πόλεμος του1940 1945Ο Λάσκ ποτελούσε τομεγάφωνο μέσ π' το οποίο μ λούσ ν Έγ νε μ δύν μη ότ ν στησε ν κάνε π ρ σκην κές υποδείξε ς στους πολ τ κούς που έπτ ς ποφάσε ς κ άρχ σε ν μ λάε εκ μέρους της μόν μης ντσης: σ ν έν ς Τόνυ Μπεν στη δεκ ετί του940( λλά πρέπε ν τοπούμε όχ το ίδ ο εύγλωττ )

Εδώ βρίσκετ η δύν μη του Λάσκ λλά κ τ όρ ά του Αστ γμή που η Αρ στερά άγγ ζε το θρί μβο ο οποίος θ ωθούσε τομ ν έρθε σε ρήξη με τον Τσώρτσ λ κ ν δ εκδ κήσε τ ς εκλ1945με έν γ τ σημερ νά μέτρ δ νόητ ρ ζοσπ στ κό πμ δεν είχε περ σσότερ ν πε Ή μάλλον είχε περάσε η επδ λέξεων κ των κ τ γγελ ών ε δ κά γ έν ν άνθρωπο που εδείξε μ εντυπωσ κή έλλε ψη πολ τ κής κρίσηςΗ περίφημη προσγείωσή του πό τον Άτλη ( θ ήτ ν ευπρόσδεκτη μ περίοδος σ ωπήμέρους σ ς») ήτ ν ν μενόμενη πήρχε μεγάλο περ θώρ ο γ μστερή κρ τ κή στην κυβέρνηση των Εργ τ κών προϋπέθετε όμως μν γνώρ ση τόσο των περ ορ σμών όσο κ των δυν τοτήτων της σί ς την οποί ο Λάσκ δε δ έθετε

Τ τελευτ ί του χρόν που σκ άστηκ ν πό τον υχρό Πόλ

του οποίου έγ νε μετ θ νάτ ο θύμ ήτ ν θλ βερά. Πέθ νε στ μέέκτης δεκ ετί ς του πό υπερκόπωση κ πογοήτευση Γ τους ννθρώπους του1945ήτ ν (σύμφων με τ λόγ τουD nis H a y)«έν ς

φοβ σμένος νθρωπάκος με μ κρό μουστάκ κ μεγάλ θλ μμέστ νά μάτ » κ «έν ύφος Τσάρλ Τσάπλ ν» Γρήγορ τον ξέχμε εξ ίρεση τους π λ ούς του φο τητές Ήτ ν μ προσωπ κή τρ

λλά κ η τρ γωδί ενός ορ σμένου είδους βρετ νού ρ στερού δ

τή Δίχως υτόν όμως θ είχε υπάρξε η μεγ λύτερη κ π ο νμετ ρρυθμ στ κή δ κυβέρνηση του ών ;



ΚΕΦ Λ Ο ΝΔ Κ ΤΟ

ΓΡΟ ΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙ ΙΚΗ

Τα τρία επόμενα κεφάλαια ασχολούνται ουσιαστικά με τις πολιτικές σχέσεις των«παραδοσιακών» αγροτών με ομάδες και θεσμούς που βρίσκονται έξω από την τοπική τους κοινότητα. Πιο συγκεκριμένα με καταστάσεις όπου οι αγρότες συναντούν ταπολιτικά κινήματα και προβλήματα του εικοστού αιώνα Συνεχίζουν τη μελέτη τω νβασικών θεμάτω ν του βιβλίου μου Primiti R b 5 βάσει όμως ιδιαίτερα τακεφά λαια 11 και 12- μιας πρ ωτογενο ύς έρευνας σε δι άφορες χώρες της Λατι νικήςΑμερικής. Το παρόν κεφάλαιο δημοσιεύτηκε αρχικά στο πρώτο τεύχος του our a oP a a t St di .

Το θέμ υ ού ουρθρου είν ι ερ σ ιο, κ ι επιπλέον προϋποθέκ ποιον ορισμό όσο ων γρο ών όσο κ ι ης πολι ικής. Βέβπροσπ θει ν δωθούν ορισμοί έχει ξί περισσό ερο γι θεωρη ικπ ρ γι πρ κ ικούς λόγους Όσο σύνθε ο πρόβλημ κ ι ν είν ι γν ν ζωολόγο ο πως θ ορίσει ένλογο, υ ό συνήθως δε σημ ίνει κό ι υπ ρχει πρ γμ ική δυσκολί ν ν γνωρίσει κ νείς έν λογουποθέσω λοιπόν, ό ι οι περισσό εροι πό μ ς συνήθως γνωρίζουν σ

ν φέρον ι οι λέξεις « γρό ες» κ ι «πολι ική»Ωσ όσο, είν ι χρήσιμες κ ποιες προκ ρκ ικές δι σ φηνίσειςΗ πο

λι ική που μ ς ενδι φέρει σ υ ό ο ρθρο είν ι υ ή, μέσω ης οι γρό ες έρχον ι σε επ φή με ις ευρύ ερες κοινωνίες σ ις οπνήκουν. Οι σχέσεις, δηλ δή, ων γρο ών με λλες κοινωνικές ομόσο υ ές που είν ι οικονομικ, κοινωνικ κ ι πολι ικ « νώ ερές»ους ή εκμε λλεύ ριές ους όσο κι εκείνες που δεν είν ι ους εργες,

γι π ρ δειγμ , ή λλ μήμ ης γρο ις , κ θώς κ ι με ευρύ ερους μηχ νισμούς ή κοινωνικές ον ό η εςην κυβέρνηση, ο εθνικόκρ ος. Δε θ σχοληθώ με εκείνο ο είδος ης μικρο πολι ικής πο

λ μβ νει κ θημεριν ον ορίζον ων χωρικών, όπως λλωσων φοι η ών, ων καθηγη ών και λλων κα οίκων κλεισ ών ή εν μέρει

κλεισ ών μικρόκοσμων. Αν κ ι ο όριο που χωρίζει η μικρο πολι ική -πό η μ κρο πολι ική σ ις γρο ικές κοινό η ες δεν είν ι εύκολο ν προσδιορισ εί σ ην πρ ξη μι που σε μεγ λο β θμό λληλοεπικ λύ-π ον ι, πρέπει π ρ' όλ υ ν κ νουμε υ ή η δι κριση

Όσον φορ ους γρό ες, θέλω π λ ν ν φέρω ή μ λλον ν θυ-μίσω δύο σημεί : πρώ ον, ό ι υπ ρχουν β θιές δι φορές ν μεσσ ους δι φορους ύπου ς οικογ ενει κής γρο ικής π ρ γ ωγ ής, δι φορές



208 Α ΝΘΡΩΠΟΙ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

τις οποίες οιαδήποτε γενίκευση κινδυνεύει να τις υποβαθμίσει Π.χ. ανάμεσα σε κτηνοτροφικές και καλλιεργ ητικές οικονομίες και δεύτερον ότ ιπέραν ενός ορισμένου σημείου εσωτερικής κοινωνικο οικονομικής διαφο-ροπ οίησης του αγ ροτικού πληθυσμού, ο όρος «αγ ροτιά » δεν έχ ει π λέον νόημα. Και αυτό το σημείο είναι συχνά δύσκολο να οριστεί, είναι ωστό-σο π ροφανές ότι ούτε, γ ια παράδειγ μα, οι έμπ οροι κτηματίες της Αγγλίας του δέκατου ένατου αιώνα, ούτε οι αγροτο προλετάριοι ορισμένων οικονομιών μεγάλων φυτειών στους τροπ ικούς εντάσσονται στο «αγ ροτι-κό ζήτημα », αν και αποτελούν τμήμα του «γ εωργ ικού ζητήματος»

Θα ήθελα όμως να επ ιμείνω σε μια διάκριση π ου εφαρμόζεται με διαφο-

ρετ ικό τρόπ ο τόσο στους αγρότες όσο και στην πολιτική, και η οπ οία χωρί-ζει τ η ζωή πριν τη «Μεγάλη Αλλαγή» από τη ζωή μετά το θρίαμβο της αστικής κοινωνίας και του βιομηχανικού καπιταλισμού στην Ευρώπ η. Θέ-λω να κάνω σαφές, ότι αυτό δε σημαίνει και απ οδοχή της χονδροειδούς και ανιστορικής διχοτομίας ανάμεσα σε «π αραδοσιακή» και «μοντέρνα » κοινωνία. Η ιστορία δε συνίστατα ι σε ένα μοναδικό βήμα. Οι «π αραδο-σιακές» κοινωνίες δεν είναι στατικές και αμετά λλακτες, απ αλλαγ μένες

από ιστορική αλλαγή και εξέλιξη, κα ι ούτε υπ άρχει κάπ οιο ενιαίο μοντέ-λο «εκσυγχρονισμού» που να καθορίζει τη μετα μόρφωσή τους. Αλλά η άρνηση των χοντροκομμένων σχημάτ ων ορισμένων κοινωνικών επ ιστημώνδε θα πρ έπε ι να μας κάνει να υπ οτιμήσουμε τη βαθιά μετ αμόρφωση πο υείχαμε στ ις π ερισσότερες χώρες μετά το θρίαμβο του βιομηχανικού κα -π ιταλ ισμού και την πο ιοτική της διαφορά απ ό προηγο ύμενες εξελίξεις.Το γε γο νός και μόνο ότι η αγροτιά έπ αψε να αποτελεί την πλειονότητα

του πληθυσμού σε πολλά μέρη του κόσμου, ότι σε μερικές χώ ρες, με πρώτη την καπ ιταλ ιστική Αγγλία, ουσιαστικά εξαφανίστηκε και ότι αυτή η εξα φάνισή της ως τάξη είναι σήμερα ορατ ή σε πολλές ανεπτυγ μένεςχώρες, ξεχω ρίζει την περίοδο μετά το δέκατο όγδοο αιώνα απ' όλη τηνπροηγούμενη ιστορία από την ανάπτυξη της γεωργίας και μετέπειτα.

Ι

Μπορούμε να τοποθετήσουμε τους αγρότες σε κάποιο σημείο ανάμεσασε δύο ακραίους ιδεατούς τύπους: ο πρώτος τύπος αντιπροσωπεύεταικατά κάποιον τρόπο από τις αγροτικές κοινότητες της Κεντρικής Ρωσίαςτων μέσων του δέκατου ένατου αιώνα, και κάνει τη ζωή που έχει περιγράψει καλά ο Dobrowolski για την Πολωνία· 1 ο δεύτερος αντιπροσωπεύ-εται από το μοντέλο της γαλλικής αγροτιάς των μέσων του δέκατου ένα

1 Kaz mierz Dobrowolski, «Peasan T ad t onal C u l tu e » , στο Teodor Shanin (επιμ.),Pea ant and Peasant Societies Λονδίνο 971



2 1 0 ΝθΡΩΠΟΙ ΤΗΣ m lθΡΟΥ

πτύσσοντα ι νέες μορφές πολιτικής οργάνωσης και κινήματος με ειδικές, και όλο και π ιο κοσμικού χαρακτήρα, ιδεολογίε ς, κ ο κ. Πρέπ ει να τονί-σουμε πως η διαφ ορά δεν είναι ανάμεσα σε «παραδοσιακές» κοινωνίες

«δίχως πολιτική» και σε «σύγχρονες» κοινωνίες με πολιτική. Και στις δύο υπάρχει πολιτική. Ούτε είναι μια διαφορά ανάμεσα σε μια εποχή όπου η πολιτική ανήκει αποκλειστικά στις ανώτερες τάξεις και σε μια εποχή κατά την οποία οι απλοί άνθρωποι, μαζί και οι αγ ρότες γίνονταιμόνιμοι ενεργοί παράγοντες της πολιτικής. Ωστόσο στην Ευρώπη, η πολιτική της περιόδου πριν τη Γαλλική Επανάσταση και η πολιτική της πε-ριόδου μετά απ ' αυτήν διαφέρουν όσον αφορά τις διαδικασίες τους και

τις δ ομές τους . Το μεγα λύτερ ο μέρος της ιστορία ς είναι ιστορία με παραδοσ ιακούς αγ ρότες σε παραδ οσιακή πολιτική, αλλά αυτό με το οποίο ασχο λείτα ι κατά κύριο λόγο α υτό το άρθρο είναι τι γίν εται όταν οι πα-ραδ οσιακοί αγ ρότες εμπλ έκοντ αι με τη σύγχρ ονη πολιτική: δηλαδή σεμια μετα βατική κατάστα ση, η οποία όμως σε πολλά μέρη του κόσμου έ-χει ένα άμεσο πρακτικό και όχι απλά ιστορικό ενδιαφέρον.

Ας περάσουμε τώρα στο ερώτημα που βρίσκεται στη βάση του προ-

βλήματος της σχέσης των αγροτών με την πολιτική: σε ποιο βαθμό μπο-ρούμε να μιλάμε για την αγροτιά ως τάξη; Αντικειμενικά βέβαια, μπορείνα οριστεί κι αυτή ως μια τάξη «καθ' εαυτή» με την κλασική έννοια, δηλαδή ως ένα σώμα ανθρώπων που χαρακτηρίζονται από μια ορισμένημορφή σχέσης με τα μέσα παραγωγής καθώς και από άλλα κοινά οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά Όπως όμως έχει σωστά παρατη-ρήσει ο S a i ,ανάμεσα σ' αυτού του είδους τις τάξεις η αγροτιά είναι

«μια τάξη χαμηλής ταξικότητας»,4 σε σύγκριση, φέρ' ειπείν, με τη βιομηχανική εργατική τάξη, μια τάξη πολύ υΨηλής «ταξικότητας», με τηνέννοια πως η πολιτική της προκύπτει σε μεγάλο βαθμό άμεσα από τιςειδικές σχέσεις της με τα μέσα παραγωγής.

Κατά πόσον όμως είναι και μία «τάξη δι' εαυτήν» μία τάξη που έ-χει συνείδηση του εαυτού της ως τέτοιας; Στις παραδοσιακές κοινωνίες,δηλαδή στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, οι αγρότες θεωρούσαν τουςεαυτούς τους, και πράγματι ήταν ως το βασικό τύπο ανθρώπου μιαπου αποτελούσαν βέβαια τη συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπωνπου ζούσαν μέσα στον κόσμο που ήξεραν, αλλά και οπουδήποτε αλλούάλλωστε Υπό μία έννοια οι τυπικοί άνθρωποι ήταν αγρότες και όλοι οιυπόλοιποι, μη τυπικές μειονότητες Δεύτερον, οι αγρότες είχαν πολύ μεγάλη επίγνωση της διαφοράς που τους χώριζε, και σχεδόν πάντοτε τηςυποταγής τους ή της καταπίεσης τους, από μειονότητες μη αγροτών, τιςοποίες δε συμπαθούσαν και δεν εμπιστεύονταν. Αυτό δεν αφορούσε μό

4 Teodor Sh n n, «The Pe s ntry s Pol ticFacto » , στο Τ. Sh nin ( ψ )Peasans. . . ,ό.π



ΟΤΕΣ Κ ΠΟΛIΤ ΚΗ

νο ην αρ σ οκρα ία ή ους φεουδάρχες (όπου υπήρχαν) αλλά καεμπόρους κα ους ανθρώπους ων πόλεων με εξαίρεση ίσως ουςγενείς ων αγρο ών που επ σκέπ ον αν γ α σύν ομα δ ασ ήμα α λε ς δίχως να γίνον α κα ο ίδ ο ασ ο Βέβα α σ ον ε κοσ ό

ή η κα άσ αση άλλαξε κα η κάθε η δ άκρ ση πόλης κα υπαίθσχύε πλέον δεδομένης ης μαζ κήςandflucht ης αγρο άς Όμως ο

αγρό ες εξακολουθούσαν να έχουν ην άση να μην εμπ σ εύονσους δεν είνα αγρό ες γ α ί ο περ σσό ερο άλλο άνθρωπονα συμμε έχουν σε μ α συνωμοσία που έχε βαλθεί να ους κλέβενα ους κα απ έζε κα βρίσκον α από πάνω ους σε οπο αδήπ

νων κή εραρχία έχε καθ ερωθεΟ eonardo Sciascia, ο σ κελός συγγραφέας έχε δημοσ εύσε έγούδ ου θερ σμού που ανακάλυψε σε κάπο α απε νή οπ κή εδα ου1876 σ ο οποίο ο αγρό ες ενώ θερίζουν κάνουν κα μ ανεία μίσους γ α όλους όσους δεν είνα αγρό ες κα δεν κρα άνε δρένα ραγούδ μίσους αλλά κα αυ οπερ φρόνησης κα απελπ σίαςο αγρό ης είνα αλυσοδεμένος σ ην κο νων κή άξη πραγμά ων

με αλλευ ών ου 5 Είνα η φωνή αυ ών γ α ους οποίους έγραφLaB uy eσ η Γαλλία ου ΛουδοβίκουΙΔ':

«Σκορπ σμένα μέσα σ ην ύπα θρο μπορεί κανείς να παρα ηρήσπο α άγρ α ζώα αρσεν κά κα θηλυκά σκο ε νά πελ δνά κααπ' ον ήλ ο κολλημένα πάνω σ η γη ην οποία σκάβουν κα α

ώνουν μ' ένα ακα ανίκη ο πείσμα Ωσ όσο έχουν κά που με έναρθρη φωνή κ ό αν σηκώνον α όρθ α αποκαλύπ ουν έθρώπ νο πρόσωπο. Να είνα άνθρωπο .] Χάρη σ' αυ ούς ο υπό-λο πο άνθρωπο δε χρε άζε α να σπέρνουν να δουλεύουν καρίζουν γ α να ζήσουν Να γ α ί δε θα 'πρεπε να σ ερούν α οπου έσπε αν».6Τέτ οιες εκρήξεις μίσους μπορεί να είναι σπάν ιες αν και δεν εκπ λήσ-

σουν σ η Σ κελία ου δέκα ου ένα ου α ώνα αλλά αυ ό ο βαθύ αί-σθημα ης δ αφοράς κα ης μνησ κακίας που έχουν αυ οί που ρέφουνμεν ους άλλους μα θεωρούν α από εκείνους ως υπάνθρωπο δεν είνα μοναδ κό Ο άνθρωπο ης υπ αίθρου είνα μάλ σ α πολύ συχνά κα εμφαν σ ακά δ αφορε κοί απ ό ους ανθρώπ ους ης πόλης ακόμα κα ό ανδεν υπά ρχε καμ ά δ αφορά φυλής χρώμα ος γλώσσας ή θρησκείας Η

συμπ ερ φορά ους, α ρούχα ους είνα δ αφορε κά Σ η Σ κελία ο « ραγ άσκες» (αυ οί που φοράνε ο παλ ό σκουφί ο φρυγ κό σκούφο

ης Γαλλ κής Επανάσ ασης) είνα αξ κοί εχθροί ων «καπ έλων». Σ η 5 L o ardo S iasc aLa cordaραΖΖαscr Ior e cose de a S c aορ νο 19 0 σ. 80-836 a d La B uy rLes Carac res,Παρ σ 1869 σ. 292-293



ΑΝ θ ΩΠΟ Τ Σ mΑΙθ ΟΥ

ΒολιβΙα, στις σπάνιες πε ιπτώσεις που οι αγ ότες επιβλήθηκαν συλλοκά στους ανθ ώπους της πόλης, όπως στην εξέγε ση του1899 επιτ θο-νταν σε όλους όσους «φο ούσαν παντελόνια» και επέβαλαν στους αστοτη φο εσιά των αγ οτών (δηλαδή τα ινδιάνικα ούχα)

Αυτή η αΙσθηση ενός κοινού διαχω ισμού από τους μη-αγ ότες Ισωςνα πα άγ ει μια ασαφ ή «αγ οτική συνεΙδησψ > που επιτ έπει α κόμα καισε αγ ότες από διαφο ετικές πε ιοχές, με διαφο ετικές διαλέκτους, εδυμασΙες και έθιμα, να αναγνω Ιζονται μεταξύ τους ως «αγ ότες», τολάχιστον στις π οσωπικές τους σχέσεις Όπως στους «φτωχούς ε γαζμενους» υπά χει γενικά η αΙσθηση ότι: «εΙναι φτωχοΙ μπάστα δοι σανεμάς» ή ότι «ο φτωχός βοηθάει το φτωχό» κάτι ανάλογο υπά χει κστους πα αδοσιακούς αγ ότες Οι κομμουνιστές αντά τες της Marqu

ia (ΚολομβΙα), ένα καθα ά αγ οτικό κΙνημα, τον και ό που πε ιπλντουσαν ύστε α από την εκδΙωξή τους από τις βάσεις τους το1964 1965στη Ιχθηκαν σ' αυτή την αυθό μητη αναγνώ ιση και υποστή ιξη των λων χω ικών, υποστή ιξη που δε θα ήταν τόσο αυτόματη στην πε Ιπτση των φοιτητών αντα τών:

«Οι ηγέτες τους εΙχαν μεγάλο κύ ος μεταξύ των χω ικών, ακόμα κσε συντη ητικές πε ιοχές [ ] Οι αγ ότες πΙστευαν πως εΙχαν μαγικέςδυνάμεις που τους κάνανε άτ ωτους, αλλά σε καμιά πε Ιπτωση δεέδειχναν να τους θεω ούν ως ένα μέσο για να πά ουν την εξουσΙαέστω, να καταλάβουν τη γη Τους φαΙνονταν μάλλον σαν άλλοι φτχοΙ αγ ότες, που διώκονταν άδικα από τους ισχυ ούς από τα συμφ

οντα της πόλης, και στους οποΙους έπ επε να π οσφέ ουν την αλλλεγγύη του απελπισμένου».8Αυτή η ασαφής συνεΙδηση της «αγ οτικότητας» ως μια ειδική κατ

γο Ια κοινωνικής κατωτε ότητας, φτώχειας εκμετάλλευσης και καταπσης δεν έχει συγκεκ ιμένα γεωγ αφικά ό ια, μια που στη Ιζεται στηνμοιβαΙα αναγνώ ιση εκ μέ ους των αγ οτών της ομοιότητας των σχέσετους με τη φύση, με την πα αγωγή και με τους μη αγ ότες δεωτα ό ια αυτής της συνεΙδησης εΙναι η ανθ ωπότητα, και η πολιτική δση που της αντιστοιχεΙ εΙναι ένα σύντομο αλλά τε άστιο χιλιαστικό μα που τα σα ώνει όλα και που, θεω ητικά τουλάχιστον, αγκαλιάζει ότον κόσμο Αλλά τέτοια σα ώματα αναγκαστικά εΙναι σύντομα, όπκαι οικουμενικής εμβέλειας ακ ιβώς γιατΙ βασΙζονται στην αναγνώτης ομοιότητας ή της ταυτότητας και όχι σε μια πιο στέ εη βάση ενό

7 ami o Co darco Moral s,Z rte Ι Terrible Willk hist ri de Ι rebeΙ ό n indigen

1899, Λα Παζ1965,σ 290.8. i rr Gilhod s, «Agrar a Struggl s Co umbia ,στ R. S av hag (επιμ ),Agrari nProblems nd Peasant Movements Latin Ameri Νέα όρκη1970 σ 445.



214 ΑΝΘ ΩΠOJ ΗΣ mΑΙΘ οr

σεται αι τους οποίους ε μεταλλεύεταιΗ οινότητα μπορεί να βρίσ εται σε αντιδι ία όχι μόνο με τη μεγάλη ιδιο τησία που απαλλοτρίωσε

οινό τητα εδάφη της αλλά αι με άλλες οινότητες για τα σύντους αι μερι ές φορές φαίνεται ότι ίσως είναι πολιτι ά σ όπιμοσυμμαχ�σει με τη μεγάλη ιδιο τησία εναντίον των γειτόνων της

Ωστόσο ανεξάρτητα από το μέγεθος αι τη δoμ� του < μισμου» όλοι γνωρίζουν ότι όχι μόνο συνορεύει � αλληλοεπι αλύπτετάλλους ανάλογους «μι ρό οσμους» αλλά αι ότι αποτελεί μέρος εευρύτερου όσμου να ρίσιμο πρόβλημα για την πoλιτι � των πδοσια ών αγροτών είναι αυτ� η σχέση ανάμεσα στο μι ρό οσμο α

μα ρό οσμο Από μόνοι τους δεν μπορούν να λύσουν αυτό το πρόμα αφού το πλαίσιο της πoλιτι �ς τους δράσης είναι είτε (στην πρη στεν� περιoχ� είτε (νοητά) το σύνολο της ανθρώπινης φυλ�ς βρύση του χωριού είτε η οι ουμένη Στην πραγματι ότητα όμως ορος των μεγάλων εξελίξεων αι αποφάσεων βρίσ εται άπου στο ενδμεσο αι τα σύνορα αι η δoμ� του δεν αθορίζονται από την οι ο� την οινωνία του αγροτι ού μι ρό οσμου

Κι αυτά στην πραγματι ότητα οι αγρότες δεν τα γνωρίζουν παρά μνο εξ α o�ς Αυτό είναι βέβαια προφανές για την οι ουμένη. Όταποιοι δημοσιογράφοι ρώτησαν άποιους περουβιανούς αγρότες που εχαν οργανωθεί άτω από συνθ�ματα του Κάστρο πού βρίσ εται η Κβα ε είνοι απάντησαν «σε άποιο άλλο μέρος του Περού» νας ατης που είχε φτάσει πρόσφατα στην Cuaut a (Μεξι ό) από ένα χωρτης γενέτειράς του axaca αι με ρωτούσε για την πατρίδα μου

μπορούσε με τίποτα να εντοπίσει τη «Βρετανία» υπό oιανδ�πoτε γεγραφι � έννοια Ήταν στην Ευρώπηαλλά τι �ταν αι πού βρισ όταν ηΕυρώπη; Ήταν πέρα απ' τον ω εανό Αλλά τι �ταν ο ω εανός αι τμαινε η απόσταση; Το μόνο που μπορούσε να εννo�σει �ταν πως« οντά στη Ρωσία» μια χώρα για την οποία είχε α ουστά Είναι λιγό-τερο προφανές αλλά εξίσου αληθινό ότι οι γνώσεις του αγρότη γιαέθνος � το ράτος εντός του οποίου ζει είναι σχεδόν το ίδιο ασαφείςαποσπασματι έ είναι ζ�τημα πρoσωπι �ς έρευνας αι εξοι είωσηγνώσεις που έχει για την ίδια του τη χώρα

«Εδώ σ' αυτό το μάθημα έμαθα να μιλάω με τους συναδέλφους την α τ� αι μ' αυτούς από τους λόφους Λοιπόν ίσα με τώρα απ' την α τ� δε μου μιλάνε αθόλου Απ' την άλλη αυτοί απCa ar μου μιλ�σανε αι μου 'πανε τα πρoβλ�ματά τους ι αυτόσυντροφι ό όπως ι αυτοί από το Ch mborazo μου μιλ�σανε Ασυνάδελφοι από την α τ� δε μου 'πανε τίποτα για τη χώρα τους ]Βγαίνεις από την ε λησία του Qu to ι αυτοί από την α τ� ο



ΑΓΡΟΤΕΣ ΚΑΙ ΠΟ ΙΤΙΚΗ

με αξύ ους, κα ο ίδ ο κα αυ οί απ ο Ca ar με άλλους Ca ar . . .] κανένας ους δε μου είπε, πάμε κάπου μαζί". Έ σ έππε εγώ να ους ρω ήσω γ α να μου εξηγήσουν πράγμα α. Ρώ ησναν συνάδελφο απ ο Ca ar να μου πε γ νό ανε σ η χώρκα μου πε. Τώρα όμως ο εχν κοί εξηγήσανε α πράγμα α, κευχαρ σ ημένος, γ α ί έ σ μπορώ να παρακολουθήσω καλύ εραγίνε α με ο μάθημα».11

Ο γνώσε ς γ α ους θεσμούς ης χώρας ου:

«Εγώ μαζί μ έναν άλλο σύν ροφο αποφασίσαμε να μάθουμε γα , κα πήγαμε σ ην επαρχία ου Ch mborazo να ρω ήσουμε

νό η ες που ανήκουν σ ς ενορίες ου San Juan, ου Ε Guabo κChogoI, γ α ί π σ εύω πως έχουν κ αυ ές προβλήμα α . . .Κα με άπήγαμε σ ο Riobamba σ ο O κα ους είπαμε μας είχε πε κόσμος σ ο Guabo κα ους ρω ήσαμε αν μπορούσαν να ασχολημε ο πρόβλημά μας. Αυ οί είπανε, εν άξε , θα μ λούσανε σ ο γσ ασ ήChamara Τον πήρανε σ ο ηλέφωνο κα απάν ησε η δεσπ

γραμμα έας, κα είπε ό δεν ή αν εκεί, είχε πάε σ ο Guayaquγύρ ζε πολύ αργά αύρ ο, ίσως αύρ ο, είπε. Κ έ σ έμε να εκRiobamba σ ένα πανδοχείο . . .». 1

Τα παραθέμα α αυ ά προέρχον α από μ α μ κρή χώρα με γύρω πέν ε εκα ομμύρ α κα οίκους, κα χρονολογούν α ο1969.Εξυπακούε-

α ό αυ ό ο σ ο χείο ης καθαρής άγνο ας κα ης αδυναμχωρ κών έξω από α όρ α ης περ οχής ους γίνε α ακόμα σημανρο γ α ην κα ανόηση ης πολ κής ους σε παλα ό ερες περ ό

σ ορίας κα σε μεγαλύ ερα κρά η.

Έχον ας αυ ά κα ά νου, ας εξε άσουμε ώρα εάν μπορεί να υπάραυ ό που θα ονομάζαμε εθν κό αγρο κό κίνημα ή εθν κή αγρογ ερση Έχω όμως πολλές αμφιβολίες. Η τοπική και π εριφερειακή δράση, που είνα ο κανόνας, με α ρέπε α σε ευρύ ερη δράση μόνο χάρη σε κά-πο α εξω ερ κή δύναμη φυσ κή πολ κή ή δεολογ κή κα μόνον ό ανένας πολύ μεγ άλος αρ θμός κο νο ή ων ή χω ρ ών κ νηθούν αυ όχ ρονα προς ην ίδ α σχεδόν κα εύθυνση. Αλλά ακόμα κ ό αν έχουμε μ α έ

Jo C. HammockJ fr y Α. Asheεπ μ ) Ha an id s amp sinos

Q ito 00

Στο ίδ οσ 3



ΑΓ Ο Σ ΚΑΙ ΠΟΛIΤ ΚΗ

ντίον των κοσμ κών Αgra stas ποκε μεν κ ήταν κ αυτή μ α αγροτ κεπαν σταση έστω κ αν τόσο η χρον κή στ γμή που ξέσπασε όσο

δεολογία της την καθ στούσαν αντ κε μεν καντεπαν σταση 13 Ωστόσο,μεταξύ 1910κα 1920δύο περ οχές έτυχε να ασκήσουν μ α τερστ α πο-λ τ κή επίδραση Η μία ήταν η περ οχή κοντ στα βόρε α σύνοτους αδέσμευτους ένοπλουςνδρες καουμπόηδες, χρυσοθήρες ληστέςκ.ο κ που σχημ τ σαν το στρατό του Πντσο Βίλλα που είχε μεγ ληευκ νησία κα μ α μεγ λη εμβέλε α δρσης: ένα μεξ κ ν κο αντίστο χτων Κοζ κων Η λλη ήταν η περ οχή More os με την πολύ π ο στβ σης κο νοτ κή επανσταση του Εμ λνο Ζαπ τα, μ α επαν σταση με

πολύ π ο τοπ κούς ορίζοντες αλλ κα με το τερ στ ο πλεονέκτημβρίσκετα δίπλα στην πρωτεύουσα, την Πόλη του Μεξ κού Η πολ τπ ρροή του αγροτ κού προγρμματος του Ζαπ τα απορρέε από το γεγονός, ότ ο αγρότες που είχε στρατολογήσε βρ σκόντουσαν αρκετκο-ντ γ α να καταλ βουν την πρωτεύουσα Ο κυβερνήσε ς σε μεγ λχαλαρ δ ο κούμενα κρτη όπως ήταν ο λατ νοαμερ κν κες δημοκρα-τίες των αρχών του ε κοστού α ώνα, πότε πότε υποτ σσονταν στο αν

πόφευκτo κα εγκατέλε παν τον έλεγχο απομακρυσμένων περ οχών τοπ κούς αν Oλ UόμενOυς ή εξεγερμένους Εκείνο όμως που συχούσε σοβαρ, ήταν μ α εξέγερση στα περίχωρα της πρωτεύουσας.

Όταν ο αγροτ κές εξεγέρσε ς δε δ αθέτουν τέτο α πλεονεκτήματόρ τους γίνοντα πολύ π οεμφανή Το μεγ λο αγροτ κό κίνημα στΠερού των αρχών της δεκαετίας του1960αποτελεί ένα καλό παρ δε γμα, όντας ίσως η μεγαλύτερη αυθόρμητη κ νητοποίηση του είδους σ

Λατ ν κή Αμερ κή αυτή τη δεκαετία. Την περίοδο αυτή υπήρχε ανατχή σε εθν κό επίπεδο κα στους εργ τες κα τους φο τητές Το αγκίνημα ήταν δραστήρ ο τόσο στ ς φυτείες των παραθαλ σσ ων περ

τ ς οποίες δεν μπορούμε να τ ς κατατ ξουμε στην αγροτ κή ο κοναλλ είνα σωστότερο να τ ς αποκαλούμε με το τοπ κό τους όνομαγροτο β ομηχαν κσυμπλέγματα όσο κα στους αγρότες των υψ πδων Στα ορε ν, τώρα υπήρχαν πολύ εκτεταμένα κ νήματα τόσο σνότ ες όσο κα στ ς κεντρ κές περ οχές, καθώς κα δ σπαρτα ξεσσμα-τα με καταλήψε ς γης, απεργίες, οργ νωση αγροτ κών συνδ κ των, Δεν έχε γραφεί ακόμα κ πο α επαρκής παρουσίαση αυτού του κ νήτος Ωστόσο, πρέπε να σημε ώσου ε δύο χαρακτηρ στ κ Πρώτον, τατοπ κ κ νήματα, αν κα ξέσπασαν λίγο πολύ ταυτόχρονα ηνοδος τουκ νήματος είνα το1962 1964κα η κορύφωσή του στα τέλη του1963στοκέντρο της χώρας κα λίγο αργότερα στο Νότο , δε συνδέονταν πραγμτ κ μεταξύ τους κα δε συνδέονταν αποτελεσματ κμε τα μη αγροτ

3 Jea Α M yera Cr ada el E adoΥel pue lo en Ιa Re luc n exicana1926-19293 τόμ Μεξ κό 1973



8 ΝΘΡΩΠΟ ΗΣ m ΘΡΟΥ

κά κ νήματα Δεύτερον, υπάρχε περίεργο χάσμα. Έτσ , η παραδοσπερ οχή των « θαγενών εξεγέρσεων» του Νότου, ο Νομός του Puno, πμε νε αξ οσημείωτα αδρανής. Η παραδοσ ακή κ νηματ κή μορφή ταν πλέον κεντρ κή ή επίκα ρη, έστω κ αν αρκετά πρόσφατα το19101921 είχε υπάρξε τόσο σημαντ κή Στο Puno το αγροτ κό κίνημα τη μορφή της εγκαθίδρυσης ενός πολ τ κού μηχαν σμού αποτελούμαπό τοπ κούς κουλάκους κα εμπόρους, ο οποίος σύντομα αναδείχθησε σημαντ κή πολ τ κή δύναμη 4 Στο μεταξύ, στο γε τον κό προςΝομό του Cu co η άμεση δράση των αγροτών που οργάνωναν συνδ κκα καταλάμβαναν τη γη, εμπνεόμενο από την επ τυχία της ακρ τ

αγροτ άς της a Cοn enc όn αναπτυσσόταν σε μαζ κή κλίμακα, αο ίδ ο ο αγρότες της a Cοn enc όn, έχοντας ήδη επ τύχε τουκούς τους στόχους, ήταν μαχητ κοί κυρίως όσον αφορά την υπεράσπτων κεκτημένων τους Το πλατύ αγροτ κό κίνημα του Περού του19621964παρήγαγε μάλλον μ α αναταραχή παρά μ α επανάσταση

Τείνω λο πόν στην άποψη πως η δέα ενός γεν κευμένου αγροτ κονήματος όταν αυτό δεν εμπνέετα από τα έξω, ή ακόμα καλύτερα, α

τα πάνω, είνα εντελώς ανέφ κτη. 5 Αποτελεί έναν μύθο, τόσο επανατ κό όσο κα αντεπαναστατ κό ατί κα ο συντηρητ κοί έχουν αμύθο, όπως μαρτυρά ο φόβος μ ας νέας «Πουγκατσόφσκ να» μ ας κής αγροτ κής εξέ ερσης σύμφωνα με το πρότυπο της εξέγερσης τΠουγκάτσεφ τη δεκαετία του1770 που επηρέαζε τόσο πολύ τον τρόποσκέψης των κυβερνήσεων κα των αντ δραστ κών της Ρωσίας πρ ντη χε ραφέτηση των δουλοπάρο κων Ίσως στη Ρωσία τέτο ο φόβο

ταν π ο βάσ μο , μ α που σίγουρα το1905 1907το αγροτ κό κίνημα ήτανεξα ρετ κά εξαπλωμένο, έχοντας πλήξε το80 με 100%επί του συνόλουτων περ οχών σε έξ ρωσ κές περ φέρε ες Αλλά ακόμα κα τότε,φορές ανάμεσα στ ς περ φέρε ες ήταν πολύ σημαντ κές στ ς υπόλέξ περ φέρε ες (αν εξα ρέσουμε τ ς Βαλτ κές επαρχίες κα την πκασία) ο ταραχές έπλητταν ένα ποσοστό που ξεκ νούσε από το38%(στα Ουράλ α) κα έφτανε μέχρ το74%(στη Λ θουανία) 6 Παρεμπ πτντως, κα το κίνημα του Πουγκατσώφ ήταν μάλλον τοπ κής παρά εθνεμβέλε ας, κα η δύναμή του έγκε το περ σσότερο στη δυνατότητάνα πλήξε τη Μόσχα παρά στη γεωγραφ κή του εξάπλωση

4 Edward D wPoliti s in th Altiplano Th Dynami s Ο Chang in R ral P r Ώδ ο

5 Hamza A!av « asants and R vo!ut on ,σ ο R. M ! band- J. Sav ll επ μ ) ThSo ialist R gist r Λο δί ο5,σ. - Er c o!f,P asant Wars o th Tw nt th C nt rΝ α Ίό κη Λο δί ο

Maur n rr «Th Russ an asant Mov m nt of05- ts So a ompos t onand R vo!ut onarySignific nce»,Past and Pr s nt χ.5 Νο μβ ος σ 3- 55

ι



ΑΓΡΟΤΕΣ ΚΑΙ ΠΟ ΙΤΙΚΗ 9

υτό δε σημαίνει ότι πρέπει να υποτιμάμε την ισχύ τέ OLων αθροικών κινημάτων ν ενωθούν από κά OLα εξωτερική δύναμη μια εκρίση και κατάρρευση, μια φιλική μεταρρυθμιστική ή επαναστατική κβέρνηση είτε ένα εθνικά οργανωμένο και αποτελεσματικό κόμμα ή γάνωση μπορούν να κάνουν τη διαφορά ανάμεσα στη νίκη και την ήτμεγάλων επαναστάσεων. λλά ακόμα και από μόνα τους μπορούν οδηγήσουν σε κατάρρευση ένα αγροτικό σύστημα ή μια δομή εξουσίστην ύπαιθρο, όπως έκανε ο «Μεγάλος Φόβος» του1789στη Γαλλία 7και το περουβιανό κίνημα καταλήψεων γης το196 1964.Όλα τα στOL-χεία δείχνουν ότι κά OLα στιγμή ανάμεσα στον ούν του1963και τοΦεβρουάρ ή Μάρτιο του1964η πλε νότητα των κτηματιών και γακτημόνων στα κεντρικά και νότια υΨίπεδα, έχοντας απέναντί τους μκαθολική αγροτική κινητοποίηση αποφάσισαν να περ ρίσουν τις απλειές τους και άρχισαν να προσανατολίζονται στην επίτευξη αποζημιώσεων για απαλλοτριώσεις στα πλαίσια κά OLας μορφής αγροτικής ταρρύθμι ης υτό δεν οδήγησε αυτομάτως σε αγροτική μεταρρύθμιΧρειάστηκε να περάσουν άλλα πέντε χρόνια και να γίνει ένα στρατιωτ

κό πραξικόπημα για να επιβληθεί η μεταρρύθμιση αυτή όμως απλάθαψε το πτώμα της γα κτημονικής OLκονομίας των υΨιπέδων, η οπείχε ήδη εξοντωθεί από το αγροτικό κίνημα

π

Η δυνητική ισχύς μιας παραδοσιακής αγροτιάς είναι τεράστια αλλάπραγματική της δύναμη και επιρροή είναι πολύ π περ ρισμένες πρώτος σοβαρός λόγος γι' αυτό είναι η μόνιμη και συνήθως εντελώςαλιστική, αίσθηση αδυναμίας και κατωτερότητας που τη διακατέχεικατωτερότητα είναι κοινωνική και πολιτισμική, για παράδειγμα των αγράμματων έναντι των «μορφωμένων» εξ ου και η μεγάλη σημασία έχουν για τα αγροτικά κινήματα διανοούμενοι που μένουν στον τόπκαι ιδιαίτερα ο πιο φοβερός απ' τους διανοούμενους του χωρ ύ, ο δσκαλος. Η αδυναμία τους δεν οφείλεται μόνο στην OLνωνική κατωττητα και στην έλλειψη αποτελεσματικής ένοπλης δύναμης, αλλά και σφύση της αγροτικής OLκονομίαςΓια παράδειγμα, οι κινητοποιήσειςτωναγροτών πρέπει να σταματήσουν για το θερισμό Όσο μαχητικοί και 'ναι OL αγρότες ο κύκλος των εργασιών τους τούς αλυσοδένει στη μτους ξίζει να αναλογιστούμε το ρόλο που έπαιξε η οικονομία της πτάτας στην ρλανδία μιας καλλιέργειας που δε χρειάζεται πολύ σταθ

7 G org s L f bvr ,The G eat Fea /178 :Ru a Panic in Revo utiona y F ance,Λονδ νο9 3.



ΑΝθ ΩΠΟΙ ΤΗΣ fΑ θ οr

γΥ το πρόβλΥμα δεν είνα το εάν πρέπε να είνα σταθερά παθ τενεργYτL Oί αλλά το πότε θα περάσουν από μία κατάστασΥ στ λΥ Αυτό εξαρτάτα από μ α εκτίμ Υ ς πολ τ κής κατάστασΥς. Σν κές γραμμές, παθ τ κότ τα ενδείκνυτα στ ς περ πτώσε ς πουδομήεξουσίας τοπ κή ή εθν κή είνα στέρεΥ, σταθερή κα κλε στή»δράσΥ στ ς περ πτώσε ς που δείχνε κατά κάπο ον τρόπο να αλλάζμεταφέρετα ή να ανοίγε ».

Ο αγρότες μπορούν κάλλ στα να εκτ μήσουν τ τοπ κή πολ τ κτάστασΥ, αλλά πραγματ κή τους δυσκολία βρίσκετα στο να δ ακνουν τ ς ευρύτερες πολ τ κές εξελίξε ς που Υν καθορίζουν. Τ γν

γ ' αυτές; Κανον κά έχουν συνείδΥσΥ ότ ανήκουν σε κάπο α ευρπολ τ κή ενό Υτα ένα βασίλε ο, μ α αυτοκρατορία, μ α δΥμοΠράγματ , ο γνωστός αγροτ κός μύθος του απόμακρου βασ λ ά, ο οαρκεί μόνο να γνώρ ζε κα θα έφτ αχνε τα πράγματα κα θα έφερθα επανέφερε Υ δ κα οσύνΥ, αντ κατοπτρίζε κα σ έναν βαθουργεί ένα ευρύτερο πλαίσ ο πολ τ κής δράσΥς Ταυτόχρονα αντLπτρίζε κα συνήθΥ απόστασΥ που χωρίζε Υν εθν κή κ βέρν

Υν τοπ κή πολ τ κή δομήYοποία, ανεξάρτ τα με το πο α είνα στΥ θωρία, σ ν πράξΥ συνίστατα από κρατ κή εξουσία κα νόμο που αστα από τους ντόπ ους σχυρούς, τους συγγενείς τους, τους πελάτες τή εκείνους τους οποίους μπορούν να δωροδοκήσουν κα να ξ πάσουντ άλλα πράγματα μπορεί να ξέρουν ο αγρότες, πο κίλλε πολύ, ανγα με το πολ τ κό σύσ Υμα Αν υπάρχουν εθν κά δ καστήρ α γυπάρχουν πάντοτε , ο δ καστLκές υποθέσε ς μπορούν να φέρουν α

κα απόμακρες κο νό Υτες στο εθν κό κέντρο, σίγουρα μέσα από σολάβ Υ μ ας αλυσίδας δ Υγόρων ς πόλΥς. Η περουβ ανή κo νΥς Huasicancha που βρίσκετα σε υΨόμετρο γύρω στα4.000μέτρα, δύ-

σκολα θα μπορούσε να είνα π ο απομακρυσμένΥ, ύστερα όμως απόπρώ ς δ καστ κή υπόθεσΥ στο δ καστήρ ο του αντ βασ λέως σμα εναντίον ενός σπανού σφετερ στή το1 0 ποτέ δεν έπαψε να ενδ αφέρετα γ α ορ σμένες τουλάχ στον δ αστάσε ς Υς ευρύτερΥς ποενό Υτας Υς οποίας αποτελούσε ένα μακρ νό κομμάτ

Όσο πλ άζουμε προς τ ς μέρες μας, ο λεπτομέρε ες ΤΥς εθν κής πο-λ τ κής αποκτούν όλο κα μεγαλύτερΥ σΥμασία κα γίνοντα όλο κα πε-ρ σσότερο γνωστές όταν, γ απα ράδε γμα, έρχοντα στο προσκήν ο ε-κλογές κα κόμματα ή όταν Y άμεσΥ επέμβασΥτου κράτ ους στ ςυπο θέσε ς των τοπ κών κο νων ών κα των ατόμων απα τεί κάπ ο αγνώσΥ τωνθεσμών κα ς λε τουργ ίας τους. Επ πλέον, μέσω ΤΥς μαζ κής μετα νά-στευσΥς το χωρ ό αποκτά άμεσους δεσμούς με το κέντρο ο οπ οίο έχο υν ΤΥ μορφή παρο κ ών από χωρ ανούς π ου έχουν εγκατ ασταθεί σΤΥνπρ ωτε ύουσα ή αλλού κα μαθαίνουν τα ήθη ς πόλΥς. Αλλά πο λύ π ρ ν



Α θΡΩΠΟ Τ Σ mΑΙθΡΟ

ούν πάντοτε μια συνείδ η της δυνητικής τους ισχύος, το μόνο ποχ ειάζονται είναι η εξασφάλιση της καλής θέλ ης ή έστω της απλής ανοχής εκ μέ ους των κεντ ικών α χών για να ο θώσουν το ανάστητους Από την άλλη, βέβαια, κάθε υπόνοια πως η εξουσία θα τους χπήσει και πάλι, τους κάνει να κλειστούν στα καβούκια τους Όπως ηνοδος στην εξουσία της μετα υθμιστικής κυβέ ν ης του9 5οδήγ εσε ένα κύμα εξέγε σης και ο γάνωσης των αγ οτών έτσι και η επιβτης στ ατιωτικής κυβέ ν ης το19 8έβαλε ένα απότομο φ ένο στιςκαταλήψεις γης και στα αγ οτικά συνδικάτα, μέχ ις ότου μετά το1956,με τη νέα κυβέ ν η, οι αγ ότες να α χίσουν να συνειδητοποιούν πως

κατάσταση άνοιγε και πάλιΑυτή η αίσθ η μιας δια κούς, είτε επαπειλούμενης είτε υπα κτήαντιπα άθεσης δυνάμεων ίσως να πηγάζει από τον ίδιο τον αποκλεισμτων πα αδοσιακών αγ οτών από τους επίσημους μηχανισμούς της πολτικής ή και του νόμου Οι σχέσεις που στη ίζονται στη βία είτε πματικές είτε συμβολικές αναμετ ήσεις αντικαθιστούν τις θεσμοποιηνες σχέσεις Η διστακτικότητα του Se or Fe andini να εκδιώξει μια γ

τονική ινδιάνικη κοινότητα που εισέβαλε στη χασιέντα του, ε μηνεύεαπό τους αγ ότες ως φόβος: «Δεν υπά χει νδιάνος στην πε ιοχή πνα μη λέει ότι μπο ούν να πά ουν ό,τι θέλουν από τον taita Eulogioπειδή ο ta ta Eu og o τους φοβάται» 3 Από την άλλη, όπως σωστγνω ίζει ο Dan el Field, 4 αν οι αγ ότες ήθελαν να τ αβήξουν την πχή των α χών, δεν είχαν άλλο αποτελεσματικό μέσο να το κάνουν απ' τνα π οκαλέσουν την εξουσία μέσω της άμεσης δ άσης τους, αφού δε

έθεταν κάποιον πολιτικό μηχανισμό για να ακουστούν Αυτό ήταν ικίνδυνο μια που κανονικά η τιμω ία ήταν βέβαιη, σίγου α όμως οι ατες, και πιθανώς ακόμα και οι γαιοκτήμονες και η κυβέ νηση, θα υπογιζαν τη δόση βίας που θα έδιναν Στις εισβολές του19 7οι κοινότητεςπου δεν είχαν εμπει ία ήταν εκείνες που έμειναν και σφαγιάστηκαν ταν ή θαν οι στ ατιώτες Οι Huas cancha, που είχαν πίσω τους αιώνμπει ίας σε μια εναλλαγή δικαστικής διαμάχης και άμεσης δ άσης, ότή θε ο στ ατός εκκένωσαν ήσυχα το κατειλημμένο έδαφος και για έδιάστημα έκαναν ό,τι καλύτε ο μπο ούσε να γίνει μέσω του νόμου

Αυτού τ ου είδους η αντιπ α άθεση μπ ο ούσε λοιπόν να μην είναι κα-θόλου επαναστατική: είναι λάθος να θεω ούμε κάθε πε ιστατικό βίαιηςπ όκλησης εκ μέ ους των αγ οτών ως «εξέγε ση » ή «στάση» Επειδήόμως σήμαινε μια απογυμνωμένη σχέση δύναμης, ήταν δυνατόν να εξελιχθεί και σε επανάσταση Γιατί, τι θα συνέβαινε αν οι αγ ότες έβλεπα ν

23 J. Mart inez Alier « P e s nt s an d Labou re rs . . . » 6 . Π.

24. Dan el F eld, ό πσ. 54.



ΑΓΡΟΤΕΣ ΚΑ/ ΠΟΛ ΤΙΚ" 225

ότι το οριστικό τέλος της εξουσί ς των ρχόντων ήτ ν κοντά; Εδώ βσκόμ στε στο μετ ίχμιο νάμεσ στη ρε λιστική πολιτική εκτίμηση στην ποκ λυπτική προσδοκί Δύσκολ οι γρότες θ ελπίζ νε ότι μόνη της η δική τους περιοχή ή το χωριό τους μπορούσ ν ν επιτύχομι δι ρκή πελευθέρωση. Αυτό το γνώριζ ν πολύ κ λά Αν όμωςλ ζε ολόκληρο το β σίλειο ή κόμ όλος ο κόσμος; Το τεράστιο κίντου trienio bo hevi ta [μπολσεβίκικης τριετί ς] στην σπ νί(1 181 20)οφείλετ ι στη διπλή επίδρ ση των νέων πό τη δι δοχική διάλυστων υτοκρ τοριών της Ρωσί ς κ ι της Κεντρικής Ευρώπης κ ι μι ς πρ γμ τική ρο ικ επ νάστ ση Πώς όμως» ρωτούσε ο D

del Moral μπορείς ν πιστέψεις ότι θ νικήσεις; Πώς θ ντιδράισπ νική κυβέρνηση κ ι ο στρ τός;» Κ ι π ντούσε Αλλά σενότ ν έχει κ τ ρρεύσει η ίδι η Γερμ νί τι ν ελπίζουν οι στοί

υτή την ισπ νική κυβέρνηση που εν πάση περιπτώσει δεν ξίζπολλά ».2 Αλλά όσο μ κρύτερ βρίσκοντ ν τ κέντρ των ποφά

πό τη γνώριμη κ ι κ τ νοήσιμη τοπική δομή εξουσί ς τόσο πιο συγχυμέν ήτ ν κ ι τ όρι νάμεσ στη ρε λιστική κρίση την ελπίδ

το μύθο τόσο με την τρέχουσ όσο κ ι με τη σορελική έννοι Ονοί βάσει των οποίων οι άνθρωποι προέλεγ ν την έλευση του μιλένιουμυπό μί έννοι ήτ ν εμπειρικοί σ ν εκείνους με τους οποίους προβπ νε τον κ ιρό υπό μί άλλη έννοι όμως ποτελούσ ν εκφράσεις

ισθημάτων τους. Ποιος μπορούσε ν πει ν υπήρχε πράγμ τι έν ς ος νόμος» ή ο κ β λάρης που έφερνε τη δι κήρυξη του Τσάρου γρμένη με χρυσά γράμμ τ που έδινε γη στους γεωργούς ή ν όλ

πλά θ έπρεπε ν υπάρχουν;Θ μπορούσ με ν προχωρήσουμε υτή τη σκέψη έν βήμ π ρρ κ ι ν υποθέσουμε ότι πό την άλλη η διάψευση των ελπίδωνπλ ίσι μι ς ρε λιστικά εκτιμούμενης κ τάστ σης ήτ ν μικρότερδιάρκειας απ ό τη διάψευση συνολικών και απο καλυπ τικών ελπίδ ων.Ότ ν ερχότ ν ο στρ τός κι έδιωχνε την κοινότητ πό τη γη που είχεκ τ λάβει υτή δεν πογοητευότ ν τελείως λλά περίμενε την επόμε-νη κ τάλληλη στιγμή γι ν ν λάβει δράση. Ότ ν όμως ποτύγχ νε η προσδοκούμενη επ νάστ ση χρει ζότ ν πολύ περισσότερος κ ιρός γιν ποκ τ στ θεί το ηθικό των γροτών Έτ σι ο Malefakis26 έχει υπο-στηρίξειπως η τρ γωδί της δεύτερηςσπ νικής Δημοκρ τί ς του1 3119 3 9 ώς έν ν β θμό οφείλετ ι στο ότι το γροτικό κίνημ της βάσης δε συνειδητ οπο ίησε πριν πό το 19 3 3 ότι άνοιγε μι νέ εποχή δυν τοτή

25. Juan D az del MoraH sIo a e as ag tac ones campes nas An a zasΜ δρί η 967σ.

468 6. Edward . Malefak s,Ag a an Refo m an Peasant Revo I on n Spa n OC v Wa ,New Ηaven- ονδίνο 970.



6 ΑΝ ΡΩΠΟΙ ΤΗΣ mAIePOY

των κι ότ ν πλέον το συνειδητοπο ησε, η πιο πρόσφορη στιγμ� γιωθηθε η δημ κρ τικ� κυβέρνηση σε μι γρ τκ� μετ ρρύθμιση ε χεπεράσει. Μετά πό την ποτυχ της t en bol hev ta χρει ζότ νπερισσότερο πό την πτώση ενός β σιλιά γι ν ξ ν ζωντ νέψει η στη τους.

ιν

ς εδώ εξετάσ με την ευρύτερη π λιτικ� δ μ� πλά σ ν κάτι που

ρεάζει την γρ τικ� δράση θετικά � ρνητικά. Αλλά, ειδικά κ τδιάρκει της μετάβ σης στη σύγχρονη π λιτικ� πρέπει ν δούμε κπώς επιδρούν οι διοι οι γρότες πάνω της Στην Ευρώπη σως κμεγ λύτερο μέρος του κόσμου πριν πό το δέκ το έν το ιών οι εδράσεις υτές ε ν ι συν�θως μελητέες εκτός πό περιόδους μεγεπ ν στάσεων οπότε κ ι κ θ στ ντ ι ποφ σιστικές, ε τε γιθρ μβο ε τε γι την �ττ της επ νάστ σης. Οι γρότες μοιάζουν

ν ν�κ υν μεν στην ικ ν μικ� κ ι κ ινωνικ� ιστορ λλάπ λιτικ� μι που η εξουσ σπάνι σκοτ ζετ ι γι το τι συμβχωριά. Η Κ ν σως ν ποτελε μι μεγάλη εξ ρεση φού στηνδ σι κ� π λιτικ� υτ�ς της χώρ ς οι γροτικές εξεγέρσεις π ζου

ποδεκτό κ ι ν μενόμενο ρόλο στο τέλος μι ς δυν στε ς κ ι στηνοδο μι ς άλλης. Στην επ χ� όμως της μετάβ σης στη σύγχρονη πολκ� η ύπ ιθρος στην Ευρώπη κ θ στ τ ι σημ ντικ� κ ι μόνο λό

συχνότητ ς των επ ν στάσεων ή της πειλής επ ν στάσεων κ ι κν πτύσσοντ ι συστ�μ τ μ ζικής π λιτικ�ς εκλογικά � άλλ , ητης ποτελε μέρος των μόνιμων υπολογισμών που κάνουν οι πολιτικο

Οι π ρ δοσι κο γρότες εντάσσοντ ι στο ισχύον πολιτικό σύστημέσω τριών μεγά λων ιδεολογ ικών εργαλε ων: του «βασιλιά» της «εκ-κλησ ς» (�άλλων θρησκευτικών δομών) κ ι υτού που μπορούμε, με επιφύλ ξη κ ι συνείδηση του κινδύνου το υ ν χρονισμού, ν π οκ λέ-σουμε «π ρωτ οεθνικισμό». Κ ι τ τρ ε ν ι πό πoλιτικ� άπ οψη διφορούμεν . Ο «β σιλιάς » ε ν ι ο κρογ ωνι ος λ θος μι ς στ θερ�ςκοινω-νικ�ς δoμ�ς π ου στηρ ζετ ι π άνω στ ις πλάτ ες μι ς π ειθ�νι ς κ ι νεκτ ι-κ�ς γροτιάς ε ν ι όμως κ ι μι μυθικ� πόμ κρη πηγ�δικ ιοσύνηςτην οπο μπορε κ νε ς ν επικ λεστε ενάντι στους πρ γμ τικούς εξουσι στές τους ευγενε ς. Η «εκκλησ » χ ρ κτηρ ζετ ι κι υτ� πό μι νάλογη μφισημ ν κ ι σως πιο δι κριτή: στις χριστι νικές πε-ριοχές ο επ σκοπος μπ ορε ν ν�κει «σ' υτούς», οι άγ ιοι όμως ν�-κουν πάντοτε «σ' εμάς» Ο «πρ ωτ οεθνικισμός», που συχνά τ υτ ζετ ιμε τη θρησκε (όπως μπορε ν δι πιστώσει κ νε ς στο ιρλ νδικό εθνι



ΑΓΡ ΤΕ Α Π Λ Τ Η

κό κίνημα όπου ο καθολικισμός αποτελεί ένα, τουλάχιστον, εξίσου απ ο-φασιστικό κριτήριο εθνικής ταυτότητας με την εθνοτική καταγωγή), ταυ-τίζεται λιγότερο συχνά με την πολιτική ενσωμάτωση, όπου όμως τυχαίνει να συμπίπ τει με το βασιλιά ή την εκκλησία ή και με τα δύο, ο συνδυα-σμός είναι παν ίσχυρος όπ ως δ ιαπίσ τωσε ο Ναπολέοντας τόσο στη Ρωσία όσο και στην Ισπα νία. Από τ ην άλλη, εκεί όπου δε συμπίπ τει, σπάνι α έ-χε πολ κές επ π ώσε ς σε εθν κή κλίμ κ , ουλάχ σ ον σ ην Ευρώπη

ου δέκ ου έν ου ώνΚ ά η δ άρκε ης με άβ σης σ η σύγχρονη ευρωπ κή π

υ ές ο δεολογίες (με η μερ κή εξ ίρεση ου πρω οεθν κ σμ

κά κ νη οπο ούν ην γρο ά σ ην πολ κή Δεξ ά ή πο ρέπονη οποίησή ης σ ην πολ κή Αρ σ ερά κόμ κ ν ο βλέψγρο άς είν με δ κά μ ς μέ ρ επ ν σ κές Η σύγχρπολ κής (γ π ράδε γμ ο φ λελευθερ σμός) προσ δί ζε σκ σ ους πλούσ ους κ ή ν εί ε δ άφορη εί ε κόμ κ πέν ν σ ους γρό ε η υπεράσπ ση ων π λ ών ηθών ενάννέ σήμ νε εκείνο ο είδος ου επ ν σ κού συν ηρη σμού

σ μοποίησ ν πο ελεσμ κά ο Βουρβώνο σ η Νό ο λίκ σ η Σ κελί όπου κ ο ίδ ο ή ν ξένο » Το ερώ ημενδ φέρον είν ο εξής: πό ε πώς κ υπό ποίες συνθήκες κά κ νήμ κολουθούν μ ρ σ ερή ηγεσί ή γεν κό ερ νουν ν εκφρ σ ούν σε μ νέ πολ κή γλώσσ Είν γ μ εμφ νές ό ενώ η δεκ ε ί ου1870ο ρώσο γρό ες προς μεγάλη πογοή ευση ων Ν ρόν ν κων ή ν κόμ εν ελώς πρόσ

υ ούς κ γεν κά σ ους μη γρό ες κ η γλώσσ ους σ ς ε κοσ ού ών ή ν πολύ π ο δεκ κοί σ ς νέες δέες κ Προφ νώς ο ο κονομ κές λλ γές η σ κοποίηση η με

. κ. ευθύνον σε μεγάλο β θμό γ ' υ ή ην λλ γή σ άσηέλεγε ο1908μ ρωσ κή έρευν

«Η μ γ ά" ή ο μυ λό" ου κ νήμ ος [ ] ή ν γρό ες που είχ νδεύ ερες δουλε ές σ εργοσ άσ σ ορυχεί κ σ ς πόπ ο νεπ υγμέν ά ομ ή ν φυσ κό ν γίνουν ο ηγέ ες ου κ

ο σε μερ κές περ π ώσε ς έφερν ν σ ην ύπ θρο μ ζί με μερίδες νέ γ ο κίνημ ων γρο ών κ ων εργ ών σεμέρη κ συνείδη προπ γάνδ ζ ν ην δέ ενός γρο κομ ος»2

χουμε βέβ κ π ρ δείγμ π ρ δοσ κών γρο ών πλ β ν ην ηγεσί ης πολ κ

ής Αρ σ εράς (γ π ράδε γμ σ η Σ κελί 27. Ma P , «Th ss a P asa Mov m t .» , ό.π . . σ. 136



8 ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΗΣ mΑIΘΡΟΥ

κ η Νό λ υ Γ βάλδη) λύ ν η εκβ μηχάνσ κ ηση ε δ άσ υν σ β ά ε άνω υς. Σχε κά με υ όμ β σκόμ σ ε σε μεγάλ β θμό σ σκ άδ , κ χ ε άζε

ε η έ ευν . Δεν έ ε όμως ν συγχέ υμε με ην εύκ λη έλσκε σε έν ώ μ σ άδ η ε ε δ ξ , κόμ κ η ε ε

κ σμ κών λ κών ε ν σ ών σε δυσ εσ ημένες με νδες ό ως ε ν λβ ν μέ κ ης Νό ς λ ς ή φδες σ η σύγχ νη νδ .

Χ ε άζε , ωσ όσ , ν ε ωθε κ κά άλλ Αν θε ε ν υ θέ ε κ νε ς η σύγχ νη κ θ ή εθν κ σ κή γκ

θως δεν κ κ ά υς γ ό ες όσ γ ήγ όσ η κ νων κή, ν με η μ φή ης λής ξεν φ β ς, η όμως μ ε ν δ εύκ λ κ εν ν ν άλλων μάδων υ νήκ υν σ

θν ς» Έ σ άνδ ες υ Tipperary σ ώ μέ ς υ δέκυ ών άσκησ ν η δ βόη η γ κή μ κ »

εν ν ν ων Π εσ ν ών άγγλων γ κ ημόνων, λλά κ ων C nnaugh en κ ων Kerry en υ υς ν γων ζ ν ν

γη κ ην ε γ σ Κ σ φές άδε γμ ενός εθν κς λ κής βάσης κ ά δέκ έν ών , λ νδ Fέκ ησ ν μ γμ κά σ έ εη γ κή βάση υ ν ξεν σχυ η εχθ ό η ης Εκκλησ ς, ά μόν ν ό ν η γ

ση κ η Λ γκ ης Γης ύς έδωσε κ έν κ νων κό όγ μΣ ά θ υ ό σχ ληθήκ με με ην λ κή ων δ σ

γ ών σε δ σ κές ή με β κές κ σ άσε ς Μ

λήξ υμε με ε ς σύν μες άσε ς σχε κά με υς γσύγχ νες λ κές κ σ άσε ς Δεν ν φέ μ σ όλ ών σ ς σ σ λ σ κές χώ ες, γ σ υ ές με εξ εση

Κ ν ) γ ό ες έγ ν ν κ άλ μ υ χω η κή κ σχεδύν μη, ν κ η ελεσμ κό η ης ά νησής υς ν ε

σμέν άγμ δε κνύε ό σύγχ ν κ ά η κ μ ες μ ε ν ε ν λύ ευάλω σ ην δ σ κή μέθ δ

κής ά νησης σ ην έχ υν όσ μεγάλη εμ ε γ ό ώ η ό ση ε ν ό ό έν σημε κ ν μ κής δ

σης κα έ α, «η αγ ά» ως λ κή ένν α αύε να υφ σ α α εε δή συγκ ύσε ς σ εσω ε κό υ γ κ ύ μέ β ν υν ε

σσό ε ' υ ά υ ενών υν όλ υς υς γ ό ες έν ν σ υς ' έξω. Αυ ή ην εξέλ ξη με κές φ ές ην ευχ ήθηκ ν ε ν σ ά ες

γ άδε γμ ώσ μ λσεβ κ ), ό ν όμως συμβ νε υλάχσ ν ν ό ς ε ν σ άσε ς, συνήθως κ λήγε ες βά ς υς. Η δυσκ λ υ συν ν ύν σήμε νδ κμμ υν σ ές σ η δ υλε ά υςμέσ σ υς γ ό ες, ε ν ό μ ύν ν ευθύν ν ελεσμ



ΑΓΡΟΤΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛIΤιΚΗ 9

κά σε ορισμένα μόνο αγροτικά στρώ ματα , και όταν απ ευθύνοντ αι σε μία ομάδα αυτομάτ ως έρχονται σε αντίθεση με άλλες. Ωστόσο, αυτ ή η πολι-τική απ οσύνθεση της αγροτιάς μετατίθεται στο μέλλον ή απ οκρύπ τετ αι

από τη διατ ήρηση των παραδοσιακών διαφορών μετα ξύ υπα ίθρου και πόλ ης, χάρ η στα ιδιαίτερα π ολιτικά συμφέροντα πο υ μπ ορεί να ενώνουν ένα π ολύ ευρύ φάσμα ανθρώπ ων που απ ασχολούντα ι στη γ εωργία γιαπ αράδε ιγμα το αίτημα γ ια μια κρατικ ή πολιτική υψηλών και εγγ υημέ-νων τιμών για τα αγ ροτικά π ρο' όντα καθώς και παραδοσιακοί θεσμοίκαι πρα κτικές. Έτ σι η «αγροτ ική κοινότητα» στ η δεκαετία του 19 70 ί-σως στην πραγ ματ ικότητα να αντ ιπροσωπ εύει τα συμφέροντα μιας ομά-

δας κουλάκω ν ή μεσαίων στρωμάτω ν της υπαίθ ρου πα ρά τ α συμφέρο-ντα όλων των μελών της, τα οποία με τη σειρά το υς ίσως τώρ α π ια νααπο τελούν ένα μικρό μόνο ποσοστό των κατοίκων της πε ριοχής. Παρ' ό-λα αυτά , θα εξα κολουθήσει να λειτουργε ί ως κοινότητα και να αντιπ ροσωπ εύετ αι σ' έναν βαθμό απ ό τα μέλη της ως τέ τοια . Ο φτωχό ς του χω-ριού ή ο ακτήμονας ίσως εξακολουθεί να εξαρτάτα ι από τον πλουσιότε-ρο συνάδελφό του αλλά η σύγχρονη πολιτική και οργάνω ση είναι δυνα-

τόν να τους κάνουν π ιο απ οτελεσ ματικούς ως ομάδα α π' ό,τ ι ήταν κά-ποτ ε. Στο βαθμό που αυτό αληθεύει, μας λέει ότι μια «αγ ροτική» πολι-τική είναι πιο πιθανή από μια πολιτική μη πλουσίων αγροτών.

Η δεύτερη πρόταση είναι ότι η δημοκρατική πολιτική των εκλογών δενεπηρεάζει τους αγρότες ως τάξη. Σε αντίθεση με το «κόμμα της εργατικής τάξης», ένα «αγροτικό κόμμα» δεν αποτελεί μια φυσιολογική προέκταση της ταξικής συνείδησης στο χώρο της πολιτικής αλλά ένα μάλλον

αλλόκοτο ιστορικό φαινόμενο, ένα φαινόμενο που στην ουσία είναι πε-ριορισμένο σε ορισμένες περιοχές της Ανατολικής, Νοτιοανατολικής καιΚεντρικής Ευρώπης του Μεσοπολέμου Αλλά ακόμα και αυτά τα «αγροτικά κόμματα» δε διέφεραν αναγκαστικά και πολύ από άλλα κόμματαπου διέθεταν μια μεγάλη αγροτική πελατεία αλλά δε βάσιζαν επισήμωςτον πολιτικό τους λόγο στην αγροτική τάξη. Από τους 2.836 ριζοσπάστες δημάρχους στη γαλλική ύπαιθρο των αρχών της δεκαετίας του1950, τουλάχιστον οι 2 600 ήταν καλλιεργητές αγρότες.28 Υπάρχουν χώρες στις οποίες ποτέ δεν αναπτύχθηκαν ειδικά αγροτικά κόμματα, καιμάλιστα χώρες στις οποίες δεν παρατηρείται «καμιά συνολική συσχέτισηανάμεσα στο ποσοστό του ενεργού πληθυσμού που απασχολείται στηγεωργία και στις πολιτικές συμπεριφορές στην περιοχή»29 Έτσι στουςπέντε πιο αγροτικούς νομούς της Γαλλίας το 1951 πλειοψήφησαν αντί-στοιχα οι κομμουνιστές μια συμμαχία χριστιανοδημοκρατών και ριζο

28. Maurice Duνerger (επιμ.)Par is politiquesεΙ

classes sociales en France,Παρίσι 1955 σ.225.29 Στο δ ο, σ. 157



ΑΓ ΟΤΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛIΤιΚΗ

την κορυφή της κρατικής εξουσίας.32 Μπορεί ακόμα να υποστηριχθεί, ότιη πελ ώρια «εξουσία αρνησικυρίας» που de facto διαθέτουν οι αγρότεςαρνούμενοι να δράσουν, καθιστά αυτή τη σχέση λιγ ότερο παθητική απ '

ό,τι φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Παρ' όλα αυτ ά, η θέση του Μαρξ εξηγε ίπ ιθανότατ α πε ρισσότερα από τ η φύση του βοναπαρ τισμού του δέκατ ουένατ ου αιώνα Δεν είναι ανάγ κη να οδηγ εί σε μια δεξιά δικτατ ορία ανκαι υπό μία έννοια η άνοδος του Ναζιστικού Κόμματος στη Γερμανία α-νάμεσα στα 1 92 8 και 1933 ήταν το τελευταίο α υθεντικό μαζικό κίνημα αγρ τών τ υλάχιστ ν στις πρ τεσταντι ές περι χές της Γερ ανίας. Αξίζει να ερευνήσ υ ε τη ση ασία π υ έχει η φιγ ύρα τ υ π λιτι ύ πατέ

ρα ή ητέρας ή τ ράτ ς πάτρωνας στην π λιτι ή των αγρ τι ών περι χών σή ερα έχ ντας ατά ν υ την παρατήρηση τ υ ΜαρξΌ ως τ θε ελια ό γεγ νός της αγρ τι ής π λιτι ής σή ερα είναιη

παρα ή της παραδ σια ής αγρ τιάς αι άλιστα η όλ αι εγαλύτε-ρη σχετι ή αριθ ητι ή παρα ή άθε είδ υς αγρ τιάς Π λλά απ' όσυζητήθη αν σ αυτό τ άρθρ έχ υν πλέν ιστ ρι ό όν ενδιαφέρ νΩστόσ αφ ύ η άζα των εταναστών π υ αταφτάν υν στις πόλεις σε

π λλά έρη τ υ όσ υ απ τελείται απόάνδρες αι γυναί ες ε παραδ σια ή αγρ τι ή πρ έλευση ι π ί ι φέρν υν στ νέ τ υς ότρόπ υς δράσης αι σ έψης τυ παλαι ύ τ υς όσ υ η ιστ ρία εξαλ υθεί να έχει ια ά εση π λιτι ή δύνα η. Δε θα ήταν φρόνι να τηνπαραβλέψ υ ε.

32 John Duncan Powell «Peasant Society and Clientelis Pol tics» ,Am can Pol t calSc c R v w,τχ. 64 2 Ιο νίο 970σ . 4 -42



ΕΦ Λ Ο ΔΩΔΕ ΤΟ

ΚΑΤΑΛ ΨΕΙ ΑΠ ΓΡ ΤΕ

Όπως και οι ιστορίες που λέγονται για τους ληστές, έτσι και οι καταλήψεις γης απ6αγρ6τες -η πιο σημαντική μορφή συλλογικής 6χι 6μως απαραίτητα και επαναστατικής δράσης της παραδοσιακής αγροτιάς χαρακτηρίζovται απ6 μια αξιοσημείωτη - μοι6 τα σε ένα μεγάλο φάσμα απ6 κουλτούρες. Το κεφάλαιο αυτ6 επιχειρεί να τιςαναλύσει εστιάζοντας σε μια συγκεκριμένη περιοχή -τις Άνδεις του Περού και σε μια συγκεκριμένη ιστορική φάση κινητοποιήσεων των αγροτών κατά την οποία μαςείναι δυνατ6 να εξακριβώσουμε το τι ήθελαν τι μπορούσαν και τι απέτυχαν να κάνουν. Το άρθρο αυτ6 δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά P s&Pr s τχ. 2 74

σο μελε ού ρο κά κ �μ, ε εξο κε ωμέ ο με ο φόμε ο ω μζ κώ ε σβολώ κ κ λ�Ψεω ης Θεπ χε �σω ε ώ

λύσω υ � η μ ρφ�ρ κ�ς κ η οπο ησης, κυρ ως σ οχε ω που προέρχο πό ο Περού, κά ος όμως κ κάπο ες

φορές σε άλλες χώρεςΣ όχος ου άρθρου, ωσ όσο, ε ε μελε�σε έε κό περουβό φ όμε ο,λλά ψάξε π σωπό ςπρ κ κές ω ρο ώ , ς κο ω κές κ πολ κές πρ οχές κ ησ ρ η κ� σκέψη που βρ σκε σ η βάση ους, κ φω σε ο ζ�

ημ ης επ σ κ�ς ράσης ωρο ώ Σ η πορεβέβ θεξε άσω κ ο βθμό σ ο οπο ο η συ κεκρ μέ η σ ρ κ�άσ ση

ου Περού κ σ ο χω χωρώ κθορ ζε ο χρ κ �ρκ η μ ρφ�ω ε σβολώ ης.

Υπάρχου ρε ς π θές μορφές κ λ�Ψεω ης, όσο σ ο Περοκ λλού, που έχου κά ου με η μ κ� κάσ ση ης υπό κά-ληψη ης, όσο σε σχέση με ο σχύο επ σημο ομ κό σύσόσο κμε ς ομ κέςρχές που πο έχε σ η πράξη ηρο ά Αυ ά

1 . Οι βα ι ές πηγές π υ ρη ιμ π ι� η αν πέρα από ν π αι έναν ημανρι μό επί ημων αι ημιεπ ημων περ υβιανών ε ό εων είναι α έγγραφα από η Χ ης αγρ ι �ς με αρρ μι ης ( ραφε υ Hu y αι υJuzgad d rr s

Hu y αι α αρ εία π λλών πρώην α ιέν ων ει ι ά ων S i d d C S i d d d u αι C d A g ν αι α εν ρι ά υψίπε α υ ερ



ΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΓΗΣ ΑΠΟ ΑΓΡΟΤΕΣ 35

ναι απαραίτητα και πόσο μεγάλη σημασία έχει το καθένα στα μυαλά τωδιεκδικητών. Όπως λέει ο Δρ Satu ino Paredes επιχειρηματολογώντεναντίον κάποιων διαφωνούντων μελών του μικρού (μα κού) Κομμοστικού Κόμματος του Περού του οποίου ήταν τότε γενικός γραμματέας

«Στο Περού είναι γεγονός ότι οι αγρότες που ζουν σε κοινότητες [ ] είναι πεπεισμένοι πως οι γαίες που βρίσκονται σήμερα στην κατοχή τωμεγαλοκτηματιών ανήκουν σ' αυτούς επειδή αυτοί τις έχουν δουλέψκαι επειδή σε πολλές περιπτώσεις έχουν τίτλους πάνω τους ή βάσει τοδικαιώματος της προ αμνημονεύτων ετών κατοχής τους σε άλλες» 6

Το δικαίωμα που πηγάζει από την εργασία υπάρχει έμμεσα σε όλεςτις άλλες διεκδικήσεις κατοχής αν και (εκτός από περιπτώσεις πρόσφτης εγκατάστασης) δε διακρίνεται από το δικαίωμα της προ αμνημονεύτων ετών κατοχής, μια που αυτό απλά σημαίνει ότι αμέτρητες γενιές αγροτών έχουν καλλιεργήσει ένα συγκεκριμένο κομμάτι γης ή έχουν βσκήσει τα ζώα τους εκε Ίσως σ' αυτό να οφείλεται και το ότι δεν έχσυναντήσει καμιά εισβολή που να δικαιολογείται μόνο από το σύνθη«η γη στον καλλιεργητή» εκτός από περιπτώσεις που μπαίνουν στο παγνίδι σύγχρονες πολιτικές ιδεολογίες Αυτό δε σημαίνει ότι δεν παίζει λο Στο Cilento (Νότια Ιταλία) πριν από την Επανάσταση του 1848 «Χριστούγεννα ο χωρικοί ανέβαιναν στη γη που διεκδικούσαν για να κνουν αγροτικές εργασίες προσπαθώντας έτσι να διατηρήσουν την ιδεααρχή στην οποία στήριζαν τα δικαιώματά τους».7 Στη διάρκεια της Επνάστασης του 1848, στην ίδια περιοχή 800 αγρότες αφού γκρέμισαν

μάντρες και τους φράχτες των καταπατημένων πρώην κοινοτικών γαιώνπορεύτηκαν πάλι την επόμενη μέρα, «οι περισσότεροι κρατώντας φτυάρια τσάπες και κοντάρια και μόνο πέντε έξι με όπλα, και φωνάζον"Ζήτω ο Βασιλιάς και το Σύνταγμα! Θέλουμε να σκάΨουμε Πεθαίνοαπό την πείνα Θέλουμ ε πίσω τα δικαιώματά μας ». Στη S la της Καλαβρίας είδανε 400 άνδρες με τύμπανα και εθνικές σημαίες εν μέρει οπσμένους να σκάβουν κι όταν τους ρώτησαν γιατί σκάβουν μερικο

αυτούς απάντησαν ότι «θέλουν να ανακτήσουν τα αρχαία τους δικαιώματα ετοιμάζοντας τις κοινόκτητες γαίες τους για την αγρανάπαυση καπληρώνοντας ένα tomolo (τοπική μονάδα) για κάθε tomo ata γης»

6 Sa urnino Paredes,Επ Torno α 1α Practica Revo1ucionariaΥ 1α Lucha Interna.Ι P1eno de1Comit Centra1 de1 Partido Comunista Peruano. Informe Po1iticoEdiciones Bandera Roja, Λίμα1970 mimeo, σ 12 . Ο Δρ Paredes είνα δικηγόρος με μακρά εμπε ρ α σε αγροτ κές υποθέ

7 Pietro La eg ia,« L t t e per la er a e prime en a i i dΌrgan ΖΖa ne con adi

p o incia d Sale o»Movimento Operarioτχ. 3-4, Μά ος-Αύγουστος 1955 σ 5998 Α Basile « mo o con adino nel Napole ano e l minis ero de 3 apri e1 8 4 8 » , RivistaStorica de1 Socia/ismo,τχ. Χ ( 960) σ. 795 799.



ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΗΣ ΠΑ ΘΡΟΥ

Pozoblanco και στις γειτ ονικές π ολίχνες τ ς Ανδα λουσίας , το 1873 οι α -γρό τες ζήτ σαν τ ν επ ιστροφή κα ι τ διανομή κάποιων κοινόκτ των γα ιών με το επιχ είρ μα ότι εκείνοι που τ ις δούλευαν είχα ν π ερισσότερα δι-καιώματα απ ό εκείνους που πλήρωναν τ ους ανθρώπ ους με έναν άθλιομισθό από άνομα κέρδ .9 Η σ μασία τ ς αρχής τ ς εργασίας» στ ρωσική αγροτική θεωρία είναι γνωστή. Με δυο λόγια, για τους αγρότες είναι αδιανό τ κατοχή τ ς γ ς δίχως εργα σία, μια π ου ό τι γ έχουνπρέπει να χρ σιμοποιείται.

Αν όμως προ αμν μονεύτων ετών κατοχή αποτελεί επαρκή τίτλομια τέτοια κατοχή επικυρωμέν από έγγραφα είναι ακόμα καλύτερΔεδομέν ς τ ς φύσ ς του ισπανικού αποικιακού συστήματος υπάρχοπάρα πολλές ινδιάνικες κοινότ τες που διαθέτουν τέτοια έγγραφα καυτά συνήθως τα επικαλούνται για να νομιμοποιήσουν εισβολές σε γαες. Έτσι Comunidad του Tusi παρουσιάζει τίτλους που ανάγονται στο1716 0 Οι εισβολείς σε πέντε κτήματα τ ς επαρχίας τ ς Huancaveσχυρίστ καν ότι έχουν τίτλους τ ς ίδιας χρονολογία κοινότ τα τουHuaylacucho Huancave ica) έχει τίτλους που ανάγονται στο 1746 κ.! !

Οι νεαροί σεχταριστές του Μα κού Κομμουνιστικού Κόμματος όλα ατά τα θεωρούσαν μικροαστικές παρεκτροπές, ισχυριζόμενοι ότι το μόνπράγμα που πρέπει να κάνει κανείς με τους τίτλους γ ς τ ς φεουδαλικής ή τ ς αστικής περιόδου είναι να τους καίει αλλά όπως δικαιολομένα παρατήρ σε ο Δρ Paredes στ ριζόμενος σε μια μεγάλ εμπειρ

Αυτά δείχνουν πως οι οπορτουνιστές αριστεροί λικβινταριστές δεν έχουν εμπειρία από το αγροτικό κίν μα και ποτέ τους δεν είχαν καμία

σχέσ με καμιά [αγροτική] κοινότ τα».!2 Ο βαθιά ριζωμένος νομικισμόςτων αγροτικών εισβολών σε γαίες είναι ένα γεγονός που τόσο ο φοιτ τήόσο και ο αγκιτάτορας παραβλέπουν πολύ εύκολα. Το να κατέχεις pape-litos <χαρτάκια») είναι πολύ σ μαντικό για μια λατινοαμερικάνικ γροτική κοινότ τα Είτε είναι αλ θινά είτε πλαστά, τα αγαπάνε, τα διατ ρούν τα φυλάνε από πιθανούς κλέφτες γιατί αν τα χάσουν αυτό σήμαινε πλήγμα στα δικαιώματά τους αν και δύσκολα μπορεί να πε

κανείς ότι θα εξασθένιζε τ ν αίσθ σ που έχουν γι' αυτά. Ο John Womaμας έχει δώσει μια συγκιν τική αφήγ σ τ ς διατήρ σ ς των τίτλων γτου Anenecuilco του χωριού του μεγάλου Εμιλιάνο Ζαπάτα, από τ ν

9 J D az d ! Mora!Historia de las agi aciones campesinas Andaluzas,Μαδρίτη έχδοση1967, σ. 85-86

0 Prensa, 19 Αυγούστου 9631 1 Prensa, 2 Σεπτεμβρ ου 1 963 6 Σεπτεμβρ ου 1963 Οι Huamanmarca χαι Yanacach

παρέπεμπαν στους τ τλους από το 825 έως το 1930: βλ C.D.A , « Invent r io . . . A!gol n»,ό.π , σ 6312 S. ParedesEn Torno α Ιa Prac ica Revolucionaria. ό.π., σ. 1 2



ΚΑΤΑΛΗΨΕ ΙΣ ΗΣ ΑΠΟ ΑΓΡΟΤ ΕΣ 239

με τις χα σιέντες αλλά και κοινότητες με άλλες κοινότητες, ειδικά όταν ομάδες αγροτών άφηναν την αρχική τους εγκατάσταση γ ια να εγκατα-σταθούν αλλού σε κοινοτική γη (συνήθως, στο Περού, μετακινούνταν σεκάπ οια άλλη οικολογική ζώνη, ψηλότερα ή χα μηλότερα στις π λαγι ές τωνΆνδεων, οι οπο ίες εκτε ίνοντα ι από την τούντρα Ψηλά μέχρι τις υποτρο-πικές και τροπικές περιοχές στα χαμηλά). Ακολούθως επιχειρούσαν ναχαράξουν τις δικές τ ους κοινοτ ικές γ αίες, τα σύνορα τω ν οπο ίων αμφι-σβητούνταν από τη μητέρα εγκατά σταση.

Ωστόσο, γενικά στη Λατινική Αμερική και ειδικότερα σε περιοχές μεστα θερές ινδιάνικες εγκαταστάσεις, έχουμε έναν ασυνήθιστα μεγάλο α-

ριθμό αγ ροτικών κοινοτήτων πο υ έχου ν νόμιμα έγ γ ραφα κοινοτικής ιδιο-κτησίας γ ης πο υ τους έχει αφα ιρεθεί με ωμή ή μόλις καλυμμένη κλοπ ή.' ς εδώ λοιπ όν, το π ρόβλημα της νομιμοπο ίησης των αγροτικών δικαιω-μάτων είναι , θεωρητικά, ασυνήθιστα απ λό Απ ό τ ην άλλη, η απα ίτησηγια γη , όσο επα ναστατ ική κα ι να είναι αντ ικειμενικά, πο λύ συχ νά δεν απ αιτεί κάπο ια ιδεολογική αμφισβήτηση της υπάρχουσας νομιμότητας.

ΙΙ

Ας έρθουμε τώρα σε κάποιες πραγματικές εισβολές σε γαίες Μια εισβο-λή είναι μια μάλλον τυποποιημένη υπόθεση Αυτό σημαίνει ότ ι συνήθωςσυζητιέται από τα πριν Έτσι στην περιοχή του Cuzco οι περισσότερεςαπ' αυτές τις εισβολές «ανακοινώνονται εκ των προτέρων», συχνά με

λεπτομέρειες Πριναπό τις εισβολές, «οι αγρότες έκαναν συγκεντρώ-σεις» Η πρόθεσή τους να εισβάλουν γίνεται λοιπόν γνωστή στους γαιοκτήμονες και στις αρχές, που μπορούν έτσι να πάρουν τα μέτρα τουςκαι αν είναι δυνατόν, να στείλουν αστυνομία, στρατό ή δικούς τους ένοπλους άνδρες στο διαφιλονικούμενο σύνορο, το οποίο φυσικά μπορείναείναι απομακρυσμένο και απρόσιτο 2 Οι πολιτικά εκλεπτυσμένοι οργανωτές του Cuzco το 1960 1964 χρησιμοποιούσαν μάλιστα αυτή τη μέθοδο για να παίζουν το παιγνίδι της γάτας με το ποντίκι με τις αρχές, βά-ζοντας τις περιορισμένες κρατικές δυνάμεις να τρέχουν από τη μία χασιέντα στην άλλη, μέσα στη γενικά παράνομη ζώνη της πάμπα της Antaαυτό όμως δεν αφορά τις απλές παραδοσιακές εισβολές,η στρατηγικήκαι τακτική των οποίων είναι πιο απλή

Η εισβολή αυτή καθ' εαυτή είναι μια μεγάλη τελετουργική γιορτή. Τέ

19 Prensa. 1 0 και 1 Φεβρουαρ ου 1964.

20 Πρβλ. την αναφορά ενός σχεδ ου εισβολής στις υποτροπικές π λαγιές της χασιένταςRunatulIo: C.D.A., Αρχεία Ganad ra del C ntro, έγγραφα χασιέντας Acopa ca Φάκελος «Ru-natulIo» , 27 Ιανουαρίου 1958



ΑΝΘ ΩΠ Ι ΗΣ AJeP r

οια γεγο α «γ ο αι μέσα σε μεγά η οχ οβοή Οι ηγέ εςκαβά α σε ά ογα και φυσώ ας κέρα α (Cuzco 1964) «σρά ω και υμπά ω (Cuzco) με συ οδε α huzzas και κCuzco) « ραγουδώ ας και χορε ο ας σ ους σκοπο ς ης κής (Paruro Cuzco) «πα ζο ας κέρα α και εκ οξε ο αςtaca Junin) Πρ σφα α φα ε αι ι συ οδε ο α απριθμ σημαιώ Η απουσ α ω σημαιώ μά ισ α σημα

ή δε ε χε κορυφωθε «μ α σημα ική επ ομέρεια σε πάρχου κα ο ικά πο ές σημα ες α ά ο συγκεκριμέ οα αγ ώριση;] ε χε μ ο μ α Οι περουβια ές σημα ες εκα ά η δεκαε α ου 1960 α ά σ η πο ι ικά ριζοσπασπεριοχή ου Cuzco συ οδε ο α απ συ θήμα α ου Κάσ ρMuerte «Venceremos κ Κ κκι ες σημα ες δε α ακαθ ου αυ ή η περ οδο α και α αφέρε αι μια εισβοσημα ες σ η διάρκεια ης πρώ ης φάσης ης πο ι ικά συ ει

ικής κι η οπο ησης ο 1930 1932 Η εθ ική σημα α έσ μβο ο ω φι οδοξιώ ω αγρο ώ σ η βορει ερη επα

«πο ο αγρ ες σ η περιοχή φ ιάχ ου περουβια ές σημις χρησιμοποιήσου σε εισβο ές Σ ο Junin (Yantac Q eroCajas) σ η Mocquegua (Mauca acta) σ ο Cuzco (ChumAncash (Recuay) και α ο α αφέρε αι συγκεκριμέ α η παερυθρ ευκω εθ ικώ σημαιώ Δε υπάρχου σ οιχε ακ ικής για ις εισβο ές ης περι δου ου 1946 194 ή πα α

άχισ ο για α κε ρικά υψ πεδα Όπως σε ες ις μεγά

κές ε ε ουργ ες πο συχ ά οι συμμε έχο ες ε αι μάκαι οι μαρ υρ ες οι οπο ες προέρχο αι κυρ ως απ γαιοκξιωμα ο χους έχου η άση α υπερ ο ζου αυ ο ση

Η κι η οπο ηση για μια εισβο ή συ ήθως γ ε αι ο απσική επιχε ρηση μεκαθαρά σ ρα ιω ικο ς ρους γ εαι η αυγή ακι αυ μπορε αποικ ει ια μεγα ερη ή μικρ ερη μάζα α δρώγυ αικώ και παιδιώ εκα ο άδες ή ακ μα και χι ιάδες μαζ με κοπά δια γεωργικά εργα ε α και οικοδομικά υ ικά κα α αμβά ει η διαφι ο ικο με η έκ αση γκρεμ ζο ας φράχ ες μά ρες ή ά α σημάδια

2 1 .Prensa1 1 Φεβ α ί 1964, 12 ε β ί 963 30 ε β ί 1 963,

Α χεία G n d r d C ntro έγγ αφα Acop c : «Inform sobr s suc sos ocurHd s. Tuc Ant pongo i . .» από ng ni ro A b rto Ch p rro Corr spondConfid nc 25 Ια α ί 1947.

22 Hugo N irCuzco erraMuerteΛί α 1964 σ. 22.23. C. Α χεία G n d r d C ntro έγγ αφα L i : i π ς Λί α 9 Α

1931.24.Prensa10 Σεπ ε β ί 1963 Σεπ ε β ί 1963 9 Σεπ ε β ί 1963, 30963, 9 Α γ ύσ 963, 17 Οκ ωβ ί 963 21 Οκ ωβ ί 1963.



ΚΑ ΑΛΗ ΕΙ Η ΑΠ Α Ε

συν ρων, και προχωρά αμέσως σ ο χ σιμο απ ών κα υβιών ήασκευών, συνήθως πάνω σ η γραμμή ου συν ρου που διεκδο ν μιμο. Οι οικογένειες εγκαθ σ αν αι αμέσως μέσα, αρχ

σκουν α κοπάδια ους ( που ε ναι αναγκα ο, διώχνουν α ζώοκ ημ νων) και να οργώνουν και να σπέρνουν η γη. Σε μεπ ώσεις ακο ουθε αι μια πιο προσεκ ική ακ ική, προπορεναγνωρισ ικ μήμα και, εφ σον δεν υπάρχουν ενδε ξεις σημν σ ασης ακο ουθε η μαζική κα ά ηΨη. ς σημειώσουμεν ως ι ( ου άχισ ον σ ο Περο ) αυ ο χαρακ ηρισ ικ

ων ε ευ α ων ε ών, η εισβο ή σε ασ ική γη (ή μαζική κγ νε αι με ακριβώς ανά ογη διαδικασ α. α μεγά η ομάδα οεισβά ει σε ένα κομμά ι άδειας γης, αμέσως σ ήνει ένα π ήθοραπήγμα α συνήθως υπο υπώδεις σκε ε ο ς με Ψάθες για οροφή σ α οπο α και εγκαθ σ αν αι, προε οιμάζον ας έ σιμηση πιο μ νιμων κα α υμά ων με η βοήθεια ων γει νων

ών ας ις αρχές να ους βγά ουν έξω. Όπως και σε σες άπ ώσεις, αυ ές οι παραγκουπ εις απο ε ο ν προσαρμογές σ

περιβά ον ων κοινο ικών ηθών ου χωριο .Πρέπει ωσ σο να επισημάνουμε μια σημαν ική διαφορά σ ις κ ασικές κοινο ικές εισβο ές και κα α ήψεις γης, και σΨεις γης που οργανώνον αι απ πιο μον έρνα πο ι ικά κινσ ρα ηγική και ακ ική ων σ γχρονων κα α ήΨεων, ε ε ρων εργασ ας (<sit ins» ή «work ins»), ις β έπει ως μορφές άσκησηςπ εσης πάνω σ ις αρχές, δη αδή ως μέσο και χι ως σκοπ .

να πάρουμε ο παράδειγμα εν ς οργανωμένου αγρο ικο κινήμκ νημα ου οπο ου ηγε ο ο Jacin o Lopez σ ην πο ι ε α εξικ η δεκαε α ου 1950 χρησιμοποιο σε ις εισβο ές

ν ον περιορισμένο ρ πο. Το αγρο ικ συνέδριο ου Los Sina oa ο 1957, απε ησε με εισβο ές αν δεν ηρο ν αν ογια νομική ση σ α προβ ήμα α ων διαμαρ υρομένων. Κασ ις αρχές ου 195 πραγμα οποιήθηκαν κα α ήΨεις, α ά3 000 αγρο ών σε 20 000 εκ άρια αρδευ μενης γης ή αν συεισβο ή σ α κα ιεργο μενα εδάφη συν σ α ο σ ο σ ήσιμοσημα ας σ η μέση ου κ ήμα ος ενώ ο κ ριος γκος ων α

25. χPrensa 8 β ί 1963 Χασιέν α I pi A t Cu co 3 χασιένr ro Cu co 30 β ί 1963' Χασιέν α M pi Flore ci A t 4 Δ κ

Dist Hu co do 16 Δ κ β ί 1963.26. Οι θ ω ί ς π ικαιών ν έ ι ς ασ ικές κα απα ήσ ις ν ίναι π φαν

ι ς κ ίν ς π ικαιών ν ην ανάκ ηση ης χα ένης κ ιν ικής γης αλλά σχ ληθ ύ ώ ις αλλαγές ης αγ ικής ν ικής σκέψης σ ς χω ικ ύς α

ων πόλ ων



Κ Λ ΨΕ Σ ΓΗΣ Π Ρ ΕΣ

ις αρχές ης δεκαε ας ου 1960. Οι γα ες σ ις οπο ες έγια συχ ά αυ ές που ε χα αφαιρεθε απ ους αγρ ες ππορο με μως α βρο με και ευρωπ κά α σ οιχα παρ

Το 1 4 οι καλαβρέζοι αγρ ες έκα α πορε α με σημα ες κγια α κα αλάβου γα ες. Σ ους αγρ ες ου Σαλέρ ο οα ου αιώ α παρα ηρο με ο γ ωσ συ δυασμ διεκδ κηη οπο α ισχυρ ζο αι ι κα έχου μιμους λους

«που πραγμα οποιο αι απ μάζες α θρώπω με απ λυ α ορ πο "Κρα ο σα σημα ες πηγα α ε απ σπ ι σε σποποιήσου λο ο κ σμο και ακολουθώ ας ου ήχους

προχώρησα σ η γη που ή α α κα αλάβου η ώρα πουάρχιζε α φω ζει ις κορφές ω βου ώ Σημα ες ρα α απο ελο σα α συ ήθη ελε ουργικά συ οδευ ικά

ου 1 4 Όπως σημειώ ει έ ας οξυδερκής παρα ηρη ής δουλευ ές «αφή α ε ις φ ωχογει ο ιές ους και α καλ β

ου άγριου ήχου ης ofa που σ ους ειρη ικο ς καμουσική που αλάφρω ε η δουλειά ου χωραφιο και συ δευ

ου ρ γου αλλά ο 1 4 έγι ε κάλεσμα για ε η α καιεξέγερση .33Οι ι αλικές κα αλήψεις γης με ά ο Πρώ ο Παγκ σμιο Πγάλο βαθμ α εξάρ η ες απ ο σοσιαλισ ικ κ ημα συ ε

ω σ ο παλαι μο βο σι ο κ ημα ου Λά ιου α1919 ξεπήδησε έ α εθ ικής κλ μακας κ μα εισβολώ γης δ«θα υπερασπισ ε η γη σ η οπο α έχει μιμα δικαιώμασ ουςσφε ερισ ές ΟOsservα ore Romαnoπεριγράφει ις αυ χρο

εισβολές σε σαρά α δήμους ως εξής: «Τη αυγή [ αυ οσχέδια καραβά ια αγρο ώ σ ους ήχους μουσικής και κρα ώ ας σημακα μέσα σ α λα ιφο ια ης περιοχής και διακήρυξα ι βα α χαράζο ας με ειδικά σημάδια α σ ορα ω κα ειλκ άσεω λλά και οι μεγάλες κα αλήψεις γης ου αρσ η Ισπα α που ακολο θησα η κη ου Λ κο εσα ως α ακ ήσεις χαμέ ης γης και μάλισ α ξεκι ο σα κθα περ με ε κα ε ς η αυγή υ α α σκ ρπια παραδεγια α δε ξου ι η κλασική κοι ο ική εισβολή γης μπορε

30 G rrit Hu rOn Peasant Unrest n Lat n Amer ca, CΙD Ο άσι γκτ 96 σ 2 ε.31 . La Ca a «La ri lta calabr s d l 1848Arch. Stor. delle Prov nc e NapoIet

σε ρά, τχ (194 1949)σ.445 .ε 540 55232 Ρ. a glia ό π. σ 60133 Basil ό.πσ . 9534 ρ τίθετ στR n d l CarriaProIetar sen a R voIu one, Μιλά19 0 σ 8 9135 . Mal fakisAgrar an Re orm and Peasant RevoI t on n Spa n,N w Ha n

9 0ιδί σ368 369



ΑΝθ ΩΠ Σ ΥΠΑ θΡ Υ

μέσα σε περ βά ο α πο δ αφορε κά απ εκε α ωυψ πέδω Δε α �κε σ η σ ορ α ω Ι δ ά ω ου

κ�ς Aμερ κ�ς α ά σ η σ ορ α ω αγρο κώ κo

α α κα α o�σoυμε ο χαρακ �ρα αυ ώ ω ε σβο ώπου πα ζου σ η δράση ω αγρο ώ ε α σως χρ�σ μθ�σoυμε συγκεκρ μέ α έ α έ ο ο κ ημα μέσα ου άχ

σμέ α παρακ άδ α ου ο κ ημα ης κο η ας ης uμ κρής κα κα ά κ ρ ο γο κ η ο ροφ κής δ ά κης εκε ρ κά υψ πεδα ου Περο που βρ σκε α σχεδ σ ο

ορε ου ο ομο ου } ης Λ μα κα ης uancaχη α μπορο με α παρακo oυθ�σoυμε η πά η αυ ής

ας γ α μ α συγκεκρ μέ η περ oχ� κο ο κώ βοσκο που δέκα ου έκ ου α ώ α ε α δη αδ� έ α πο σπά

συ εχο ς εκμηρ ωσης Εξα ας ης κα άσ ασης σ ηα ο σ α σ κές ου Π ρο κα παρά μ α π ε άδαά ω κα ' ομα ποσο κώ ερευ ώ ο μ ο που μποργ α η uas cancha ε α ο 1930 έγ ε αρκε ά μεσεχ ηγ α α απο ε έσε μ α «περ oχ� η μ κρ ερη δδα σ η πα θρο ου Περο ο περασμέ ο α ώ ααπ γες εκα ο άδες ψυχές κα φα ε α πως δ αθδ έθε ε κα κα ά ο παρε θ έ α σχε κά μεγά ο αρ1970 � α πέμπ η α άμεσα σε ρ ά α δ ο κο η ες βά ω κα σε συ ο κ αρ θμ ζώω κα δε ερη σε βooε

Κάπου Ψη ά σ η puna σ α 4 000 μέ ρα υΨ με ρο καη uas cancha κα ε χε πά ο ε μ α μεγά η έκ αση κο οπω «που α �κα σ ο βασ ά Ί κα κα η οπο α κασφε ερ σ ηκε ο }uan Iparraguirre, ε α ο ου οπο ου κέρ1607 έ α expe iente απ μ α αρχ� η οπο α ο α πρ σ

η ας η δεκαε α ου 1960 α έφερα ως «e Virrey e res ente en L ma ο βασ ε ς ης Δημοκρα ας πο

36. Αυτή π ιέχ ται κυ ίως στ υς φακέλ υς τ υ u gado de Tierra Huancayo συμβ υλ ύτηκα τις γκώ ις xpendiente 69.83 και 70/1385/2C στα π ακτικά της στικής υπόθ σης ανάμ σα στην κ ινότητα και τη χασιέντα Tucle καθώς και στη

ubd recc όn de Reforma Agra iaΖ ΧHuancayo xpediente de afectac όn Hacienda Tuκαι xpediente Comunidad Hua icanc a. Ο Juan Martine Alier ίχ την υγ νή κα

να τα συμβ υλ υτ ί. ια μια πλη έστ η αναφ ά τόσ για την κ ινότητα όσ και για κστ ατ ί ς της για τη γη βλ Ga in mitLive/ihood and Res stanceBerkeley 1989. Αυτότ θαυμάσι βιβλί ι υ ύν ι και ι θών ι τη ική μας π γ νέστ η αναφ ά.



ΚΑ Α ΨΕ Σ Σ ΑΠ ΑΓΡ ΕΣ 45

μα κ απ το οπο ο μπορο με α συμπερά ουμε πως η δμάχη ε χε ξεκ ήσε μερ κές δεκαετ ες ωρ τερα Στο γρζο τα τα σ ορα αυτής της έκτασης κα ε α ακρ βώς αυκο τητα δ εκδ κο σε κατά τη δεκαετ α του 1960 έχο τατ τε απ επ τ π α αυτοψ α τα τοπω υμ α κα ά ες κατάδους απ έ α επ πτη δ καστή. Η δ αμάχη που σερ τακαθ ερώθηκε σα μ α σ γκρουση με τη χασ έ τα Tuc e η οπως δημ ουργήθηκε προς τα τέ η του δέκατου έκτου α ώ α, γκταθε στους επ με ους α ώ ες εξε σσ με η σε έ α τεράσφ κ ρά τζο. Όπως κα ο περ σσ τερες α τ στο χες χασε χε μ α σχέση σ γκρουσης κα συμβ ωσης με τ ς γε το κτη γη τω οπο ω ε χε αρπάξε κα ο οπο ες τη εφοδκά χέρ α Η συ ήθης κατάσταση τω υψ πέδω σ' αυτή τη Περο ήτα έ α μπ οκ απ χασ έ τες περ τρ γυρ σμέ ο απκές κο τητες Τη δεκαετ α του 1960 η Tuc e αποτε ο σμπ οκ μαζ με τη Laive κα τη A apo go Παρά τ ς μετδ κ ες, προσπαθο σα α συ το σου τη πο τ κή τους

αγροτ ά ε ώ ο δ ο πρώτες ε χα απορροφήσε ά ες χασde a Virge κα τη I gahuasi α τ στο χα) Συ ρευα μεκο τητες τρε ς απ τ ς οπο ες συ ρευα με περ σσχ σ έ τες Κα ο κο τητες με τη σε ρά τους, παρά τδ αφορές ε χα συμφέρο α συ το σου τη στρατηγ κή στ ς χασ έ τες

Κατά τη δ άρκε α της απο κ ακής περ δου το δέκατο έβ

κατο γδοο α ώ α η uasica cha κέρδ σε κάπο ες δ καστε α τ ο της Tuc e ο οπο ες φα ετα πως δε ε χα μαποτε έσματα Η Δημοκρατ α έθεσε τέρμα στη προστατευτσ α της απο κ ας καθώς κα , μέχρ το 1920 στη α αγ ώρ

κω κο οτήτω ως τέτο ω χ μως κα στη αποφασuasica cha α δ εκδ κήσε τα βοσκοτ π α της Ο Π εμ

κο (1 79 1 4) έδωσε μ α ευκα ρ α στη κο τητα Η

εποχή εκε η σε μ α φοβερή κυρ α τη e arda Pi agoδ αθήκη της το 1 7 παρατηρε με κάπο α π κρ α τ η χαρ στηκε σε 3.000 πρ βατα μ α που 40 000 κα περ σσ τερακε η τη χρο ά τα γε το κά pueb s με το πρ σχημα του μου « ' αυτ το σφετερ σμ κα τη κ οπή ξεκ ησα μδ κασ α ε ώπ ο της α ώτατης κυβέρ ησης». Σ' αυτ το

37. Η xp di t d Af ct c ό γ α ην Tucl αναφέ ε 13 κο νό η ες εκ ό

Hu sic c πο είχαν όλες εκ κήσε ς εναν ον ης χασ έν ας και κα αγεγ ακασ ικές ια άχες αζί ης.38 Ju g do d s Hu c yo Ρ. 70/1385/2 C, F 1 7Κ ε



ΑΝθΡΩΠ ΗΣ Al PO"

Περο πως και α ο οι Ινδιάνοι ε χαν σχημα σει αν άενάν ια σ ους νικη ές Χι ιανο ς και αμέσως ε χαν αρχ σει

εμο που ε χε ν ημα γι αυ ο ς κα α αμβάνον ας ις γα εχαν απα ο ριώσειΟ καθηγη ής e r Favre με π ηροφ ρησε ης αυ ής ης οπικής o o era ή ένοπ ης ομάδας ή αν έναπ ην uas a ha ο οπο ος ε ικά σκο ώθηκε σε μια ενκ ς θρ ος με ο συνήθη συγκρη ισμ ον συγχέει με ο νο επανασ ά η Tupa A aru και ισχυρ ζε αι ι σ ρανε οκαι ο εμάχισαν σ ο ua ayo

Λ γο αργ ερα η uasi a ha εμφαν ζε αι να έχει χάσει κ

γα ες ης Καμιά περ οδος δεν ή αν ιγ ερο ευνο κή γιακοιν η ες απ ις δεκαε ες ης C vi s a με ά η δεκαεκαι η κοιν η α κα άφερε και πά ι να επιβεβαιώσει α δικαιώ

ο 1 9 και ο 1902 π ο 1919 και πέρα μως η κακάπως πιο ευνο κή Η διακυβέρνηση ου Προέδρου Leguβε ωσε ην κα άσ αση ων Ινδιάνων ου άχισ ον θεωρηπαρέχον ας νομική αναγνώριση σ ις κοιν η ες α ά ακ μα

ρο με ην δρυση εν ς πουργε ου Ιθαγενών ποθέσεων Έκ ήμονες ε χαν ην άση να αποδ δουν α προβ ήμα ά οσ ο φυσικ πε σμα ων Ινδιάνων ή ακ μα και σ ους i erκηγ ρους ης επαρχ ας οι οπο οι ανεξαρ ή ως πο ι ικής δεν ή αν δυνα ν να αφήσουν μια σο επικερδή δυνη ικά δ

ις αγρο ικές δικασ ικές υποθέσεις για γα ες (συμπερι αμβανοων κοινο ικών) σο σ ην ενθάρρυνση που έδινε σ ους α

πουργε ο Ιθαγενών ποθέσεων Η κα ηγορ α αυ ή δεν ευσα ερα α ά γω ης αυ χρονης εξάπ ωσης ης πο ι ιχής σ ην παιθρο που έφ ασε πρώ α απ ους φι άνθρωge is as [«αυ οχθονισ ές ] και αργ ερα απ α πιο ισχυκινήμα α ου Κομμουνισ ικο Κ μμα ος ου Περο (1930

ηςA RA(A ia za Popu ar Revo u io aria A eri a a που ιδσήμως ο 1924) οι θαγενε ς ποθέσεις δ σκο α μπορο σανγ ερο κα ές σχέσεις με ους γαιοκ ήμονες (αν υποθέσουμε

αν απ η «σωσ ή πο ι ικά π ευρά) απ' ι ά α κομμάικο μηχανισμο ου Περο πάρχουν παράπονα για κομμ

δράση και αναφορές (μά ον ανθασμένες) για μια διαδή ω

39. Οι νέ γ ιές τους οικ ιοποιήθηκαν ν μέ ι από την κυβέ νηση μέσω το υ « P t o -

nato C ntral de a Raza Indig na» (1922) αλλά η πιο ριζοσπαστική « C o m t e Pro D r choIndig na T hu ntinsuyo» (1920) ιαλύθηκ από τη κ βέ ηση τ 192 . Βλ .• σχ τικά WKapso i- W Rategu ,ΕΙ CαmpesinαdoP eruαno 1919 -1930 , Λίμα 1972 m mo κεφ ν. ΤοPatronato α έλαβ π λλές π θέσ ις π αφ ύσα κ ι ότητ ς της π ι χής και β ίσκ -νταν σε διαμάχη με τις χασιέντες Tucle Antapongo και Laiv - ngahuas .



Λ ΨΕJΣ Γ Σ Π ΓΡ ΕΣ

κοι οτήτω με κ κκι ες σημα ες το 1931 ο αρχηγ ς μ ας εκατηγορήθηκε για «απροκά υπτα κομμου ιστικο ς γους ματι μως υπήρχε κάποια κομμου ιστική παρουσ α στη περιορα ήτα πο ισχ τερη απ τηςAPRA μια που αυτ το κ μμα ο κατπι ς γε ικ ς γραμματέας του οπο ου ο Sr Ramiro Pria κατ

ο ua cayo δημιο ργησε μια ισχυρή βάση στα κε τρικά υψοι διαθέσεις της αγροτιάς με τη σειρά τους δε επηρεάζο τα μτο ά οιγμα τω επικοι ω ιώ που ε θάρρυ α οι εκσυγχρο ιστικές του Legu a α ά και απ τις οικο ομικές εξε ξεις

Και επειδή αυτές οι εξε ξεις δε έχου ακ μα ερευ ηθε επ ά θα προσπαθήσω α δώσω έ α προσωρι σχήμα Δ ο μαγές φα εται α αμβά ου χώρα Στα βοσκοτ πια τω επέκταση της αγοράς του μα ιο (καθώς και της αγοράς του για τοπική κατα ά ωση) ευ ησε τη εγκαθ δρυση μιας οικογά ω ρά τζω τ σο μέσω της επέκτασης πα αιώ χασιέ τωμε τη δημιουργ α και ο ργιω ( πως του συμπ έγματος ηςGa adera de Ce tro που δημιουργήθηκε το 1910) Ταυτ χρο

τι εισήγαγε στις κτη οτροφικές κοι τητες τω υψιπέδω ιςτισμέ ες πω ήσεις στη αγορά οι οπο ες π έο συμπ ήρω αθιστο σα τις παραδοσιακές α τα αγές εις ε δος με τις κοιβρ σκο τα χαμη τερα στις π αγιές σε διαφορετικές κ ιματικγικές ζώ ες Στο μεταξ στη μεγά η κοι άδα του Ma taro (μπιπτ τως το εμπ ριο κατά μήκος τω έω σιδηροδρομικώκαι δρ μω α τικατέστησε το πα αι «κάθετο σ στημα α τ

η πα αιά οικο ομ α μεικτώ κα ιεργειώ τω μη ι διά ωω παρήκμασε και φα εται τι έχουμε στις δεκαετ ες του1930 μια αρκετά σημα τική διαδικασ α εκποιήσεω απ' αυτοκαι απ τη Εκκ ησ α) κυρ ως προς τους π ουσι τερους ι δκο ς χουμε έτσι μια ε τει με η π ωση α άμεσα στα ορφο τια απ τη μια και στη αγροτική οικο ομ α και τα μι ιπεδιάδας απ τη ά η με τις κοι τητες τω υψιπέδω αμια ευα σθητη ε διάμεση θέση Η πτώση της τιμής του μα ιπ εμο (1921) και γα χρ ια αργ τερα η παγκ σμια οικο οκατέστησε ακ μα πιο ευα σθητη τη θέση της κτη οτροφικής ζώ

υτή τη περ οδο, η πο εξασθε ημέ η uasica cha φατα ιγ τερο μαχητική στο ζήτημα τω χαμέ ω βοσκοτ πω

0 Ο Δ Carl amani g π υ έχ ι πά ι συν ν ύξ ις από αγωνισ ές ης αυ ή ην π ι χή ιαβ βαίωσ πως η ση αία ή αν η ση αία υ ύ (κόκκι

άσπ η) και πως α χηγός ής ν λόγω κ ινό η ας (A uac) ή αν ένας ασ υν ικόςβ ισκό αν σ ά ια και π ί ς α γό α έγιν νω ά χης Η αναφ ά ίν( . .,Α χ ία anad ra d l C ntr Έγγ αφα ai ai π ς Λί α 9 Αυγ ύσ υ



ΑΝθ ΩΠ Σ mΑ θ Υ

κάποιες ά ες κοι η ες ιδια ερα η Yanacancha και ajos (που μαζ με η απ γο ης η Chongos A o θ

1945 μια επιθε ική συμμαχ α) Η κα άσ αση ης anacanchά σ θε η υ ή η κοι η α ψη ά πά ω σ ο βου απ η Ahuac ο 192 και ή α εξ σου απασχο ημέ η με

π η Ahuac σο και με α βοσκο πια που διεκδικο σε απα και μά ισ α ή α δια εθειμέ η α αποδεχθε προσω

σ ήριξη ης Laive ε α ο ης α πα ης κοι η ας, η ορά ης π εζε η Yanacancha α προωθήσει ις διεκδικήσεις εμεγά η γαιοκ ησ α Η μαχη ικ η ά ης ή α επομέ ως δ

προ μησε (με η κα ή θέ ηση ης Ganadera de Cen roπά ο ε μια έξυπ η και εκ επ υσμέ η διπ ωμα α απέ αη ες) α κά ει έ α συμβιβασ ικ διακα ο ισμ με απο

χηγ ς ης πως θα δο με παρακά ω, α έχει προβ ήμα αή α ιγ ερο υπάκουη Οι ά θρωποι αυ ής ης κοι η αςκαε αου 1920 «πάρει υπ η κα οχή ους μια μεγά η έσκο πω που α ήκα σ η χασιέ α La ve ( Η Ε αιρε α

δρασ ικά α σφε ερισ ο μεγα ερη έκ αση και προσφέρθπραγμα ευ ε έ α συ οριακ διακα ο ισμ ) Και οι δη ες συ έχισα α προκα ο α ησυχ α σ ις μεγά ες γαιο

αρχές ης δεκαε ας ου 1930 με η δισ ακ ικ η ά ους ψου διακα ο ισμο ς παρ' ες ις σημα ικές πιέσεις πουΗ Chongos φα ε αι ι παρέμει ε η πιο μαχη ική κοι ηπ οιπη δεκαε α Ωσ σο κάπου γ ρω σ α μέσα ης δε

1930 οι κοι η ες ης περιοχής κάπως αργ ερα απ ιςαπ η ά η π ευρά ης κοι άδας ου πο αμο Man aroπο ησα α πιθα ά οφέ η που μπορο σα α έχου απ η

1. α παρακά ω βασίζ ν α σ η λέ η υ Δρ C r! s S m nieg κα ων φυαπό Uni ersid d Agr ri η Λί α σ ην Y c nc .

2 . S cied d n der de CentrDatos Estad s cosΛί α 929 σ. 13 Αυ ή η ήσέκ ση απ κνύ η αρκή ανησυχία ων χασ έν ων π υ ίχαν συν ρ ακέ α

3 «Σ η συζή ηση ν Αν έπαρχ η παρχία συ φώνησα να συλλάβω

σ κ ύ ηγέ υ κ νή α ύ ά α νό α Ore n κα Ses α πρ ν αν σ η Λί α καθό βρέθηκαν σ ην κα χή υ κ υν σ κά έγγραφα. Η καση ίχν ώρα να έχ ηρ ήσ ..» Αρχ ία L i e L i e πρ Λί α 12 Ι υνί υ 1

Στις 19 υ ηνό 85 άν ρ από 5 σύν αγ α π ζ κ ύ έφ ασαν σ Hu cπρ σχώρησαν α έσω σ C ng s B j όπ υ κα έ ναν σ ξή πρ σπαθώβρ υν υ νόχ υ[ .] Ο Enrique c κ ν άρχη υ χωρ ύ π υ ή αν π

κπρόσωπ ( p der d ) η κ νό η α κα υπέγραψ η συ φωνία MiniF ment Juli Munib κα be d r Me!c i des rc κα κάπ uerr

έσσ ρ θα φύγ υν αύρ συν ία σ ρα ω ών γ α ηΛίμα»: L i e πρ Λί α 25 Σπ βρί υ 1931 Ο κά κ υ C ng s αρνήθηκαν να κα ασκ υάσ υν έναν σφράχ η.



ΚΑ ΑΛ ΨΕ Γ ΑΠ ΑΓΡ Ε

αγραφή ους ως «α αγ ωρ σμέ ες κο η ες , κα σ'αυ η uas -cancha σως χάρη σ η μακρά δ κασ κή ης πε ρα φα επ γρήγορη απ ς περ σσ ερες, κα1936 κα αγράφηκε γ α ακο ουθήσε σε γο ο 1937, κα η Chongos.ε αξ 1936 κα 1939 καέξ απ ς ε κοσ πέ ε α αγ ωρ σμέ ες κο η ε

έο ους ομ κ status.Η απ φαση α αποκ ήσου ομ κή α αγ ώρ ση, υποδη ώ

α έο σ άδ σ η α άπ υξη μ ας κο ο κής πο κής κο η ες ω π προχωρημέ ω περ χώ ου Β ρε

κο Περο α ε α γε κά π γρήγορες απ εκε ες ου Νρ κά υΨ πεδα, α χρ α 1935 1945 απο ε ο σαφώς μπή αυ ής ης δ αδ κασ ας Η α αγ ώρ ση επέδρασε σ η

οπο ηση με ρε ς ρ πους. δωσε μ α π επ σημη δ ημέ ους α προσώπους ής de ac o κο η ας μέχρ οdad nd gena απο ε ο σε η μο αδ κή επ σημη δ κη κοπο α η οπ κή εκ ογή αξ ωμα ο χω ή α μ μη κα ε

ά ο σημα κ ερο σήμα ε κα η επ σημη δ α

κρ μέ ω δ εκδ κήσεω που ε χε η κο η α σ η συ οομ ά κα επομέ ως η ορ θέ ησή ους Επομέ ως, η αγραφή συχ ά πήγαζε απ η δ εκδ κηση ω κο ο κώ

κρα ες περ π ώσε ς μπορο σε α οδηγ σε σ η δ ακήρυξη σ ας μ ας συ ογ κ η ας αγρο ώ απέ α σε χασ έ

σε ευρ ερες κο η ες ω οπο ω θεωρο α απα (anexos) Τέ ος η δ αδ κασ α ης κα αγραφής ή α

δαπα ηρή κα έ σ παρακ ο σε η πο κή οργά ωση. Ημερομηνίες της επίσημης αναγνώρισης των κο νοτήτων της κοιλά ας του κάτ

Man aro ( εξ ά όχθη)

1928 2 939 31935 2 19 0 11936 9 1950 51937 2 95 1960

1938 8 96 1969υ ό αναγνώριση 3μη αναγνωρ σμένες

: Proyecto Sociedad Ganadera de Centro Datos Para Adjudicaci6nσ .

την αριστερή όχθη έξι κοινότητες καταγράφηκαν πριν το 1930' μόνο έξι τη εκαετίατου 930 έκα τη εκαετία του 9 0 μί τη εκαετία του 950 και μία τη εκαετία

9605 Paul L Doug yHuayIas An Andean District in Search ProgressΙ aca έα όρκη1968 σ. 1 3.



Λ Ε Γ Π ΓΡ Ε

π ά διακ πηκε απ τη δικτατορ α για α ξα αρχ σει γα χρ ια αργτερα οδηγώ τας σε έ α ακ μα μεγ α τερο κ μα εισβο ώ γη ς στις αρ-χές της δεκαετ ας τ ου 1960.

Τρ α πράγματα χαρακτηρ ζου τη έα π ερ οδο η οπο α θα απ οδεικ υ -τα η αρχή του τέ ους του ατιφου τισμο στα κε τρικά υψ πεδα: Πρώτο αυτή τη εποχή έχει γ ει αισθητή μια διαδικασ α μαζικής μετα άστευσης στις π εις αποτέ εσμα τ σο τω δημογραφικώ πιέσεω σο και του εκσυγχρο ισμο . Το 1963 η Sociedad Ganadera de Centro επ ι-σήμαι ε σε έ α μ ημ ιο τι : «η κι ητικ τητα σ αυτή τη ζώ η οφε εταικυρ ως στις δημογραφικές πιέσεις».49 Ταυτ χρο α η μετα άστευση ε χε

ήδη δημιουργήσει στη Λ μα κοι τητες μετα αστώ comuneros με οργα-ωμέ ους π υρή ες πο ιτική εμπειρ α και πά ω απ α διαθέσιμο χρή

μα. ια τέτοια δραστήρια ομάδα μετα αστώ συγκέ τρωσε τα πρώταχρήματα που χρειάζο τα για τη ομική διεκδ κηση της Huasicancha 50

Δε τερο υπήρχα τώρα πο ιτικο ακτιβιστές και πο ιτικήπιο επιφα ής αγω ιστής απ τη uasicancha ήτα ο E as Thuana (έ ας Cahuana εμφα ζεται ως personero ή ομικ ς εκ

τηςκοι τητας το 1940 και πά ι το 96 μέ ος τηςA RAαπ το 1930αργ τεραοργα ωτής στα ορυχε α και μετά το 95 ιδρυτής κτης πα σχυρηςFEDECOJ(Federac n Departmen a de ComunidaJunin τη οπο α έστησε απ το 195 αρχικά με βάση τητη Chongos και μερικές ά ες γειτο ικές κοι τητες Ε

τι τα το 1959 ο Tacunan και το κ ημά του απογοητευμέπροδοσ α του αγροτικο κι ήματος ήρθα σε ρήξη με τηA RAγια α ι-

δρ σου έ α α επιτυχές «Κομμου ιστικ Κ μμα» γραμματγροτικήςομοσπο δ ας τηςA RA(τηςFENCA έγι ε έ ας ά ος απ τηuasicancha ο E as au vi ca επιβεβαιώ ο τας τη φήμη

τας ως φυτώριου αγω ιστώ

λ ς να υπ γράψ υν συλλ γικές συμβάσ ις μ α ν ρυμένα συν ικά α ων ρων ασιέντων:(.η. ,Αρ ία anade a del Cen ro, Έγγραφα La ve Αρ ία c. an

MacoS.A

9 η ,Αρ ία anade a del Cen ro Έγγραφα La ve: Φάκ. Comunidades μα «Comunid descol ndan es con la Hacienda ( αν υάρι ς 1963)

50 υνέντ υξη μ τ ν r Oscar Be uy omez, ν μικό σύμβ υλ της Huasicanc aνη την π ρί Πρβλ. πίσης aul L. Doug y,H aylasσ 1 1 5 για πιστ λές από να πρόσωπ π υ έμ ν σ Ca ao» τ λιμάνι ης Λίμα) και υπ σ ήριζ ην αίτηHuaylas να αναγνωρισ ί ως κ ινότητα.

5 Floyd a Mond ullisord and Peasant in PeruParadi m Poli i al and SChane αίμπρι ζ Μασσ. 970 σ 63 66 σκιαγραφ ί η βι γραφία υ. Οι πληρ

μ υ πρ έρ ν αι από συν ν ύξ ις μ τ ν καθηγη ή Jesus Veliz L z rraga απH ancayo π ί ς συν όταν μ ν Tac nan μέσα σ ην μ σπ ν ία και σ άλλικές ραστηριότητ ς.



ΑΝθ ΩΠ Σ mΑ θ Ύ

Τα υψη τερα στε έχη και οι πο ιτικο του «κ μματος τουπηρεάζο τα ήδη απ τους πειρασμο ς και τα επιχειρήματα τωπω της εξουσ ας πως γ εται σαφές α διαβάσει κα ε ς ττική α η ογραφ α τω χασιέ τω Ήδη το Οκτώβριο του θυ τήςτης Laive σημε ω ε τι ο έπαρχος (μέ ος τηςAPRA «ε αι έ αςκ ριος σε α του και μας προσέφερε κάθε υποστήριξη μέσα της εξουσ ας του» α και

με χαρακτηριστική διακριτικ τητα δε θέ ησε α εμπ ακε υπ θεση α ά άφησε τις κοι τητες α πιστέψου πως σκο

π σκεψής του ήτα α ακο σει τα παράπο ά τους α τοποθπικές αρχές κ π Στο μεταξ ο Δρ Campos [ο Επαρχιακ ς uancayo μέ ος κι αυτ ς τηςAPRA] κά εσε με τη ιδι τητα του ιτικο εκπροσώπου συγκε τρώσεις που τ ισε στο κ σμ

γκη α δια ηρήσου τη τάξη για το δικ τους κα μια πκυβέρ ηση του Περο ο τε το Κ μμα του Λαο μπορο σαξου έ α κ ημα τω κοι οτήτω εις βάρος τω χασιέ τω »

π τη σκοπιά τω ακτιβιστώ της κοι τητας το Κ μμα φαι τα ακ μα α κάτι διαφορετικ . Π στευα στη επα ατορε α του και ήξερα πως η κατάσταση ήτα πιο ευ κή γι'π κάθε ά η φορά

Η Chongos και η uas canc a τα δ ο κέ τρα του ακτιβισμοτι συμμάχησα αυτή τη εποχή για α διεκδικήσου γα ες ή

εμπιστευτικ μ ημ ιο για « α εφορμήσου στις χασιέ τες τητου An apongo α τις κατα άβου και α α αγκάσου σε μια τω τ τ ω της γης» παροτρυ με ες φυσικά «απ δυο ταγκιτάτορες». π ά δρο σα σ μφω α με τις διες παραδοχ

δια ώρα εξέφραζα οι comuneros της Santa Rosa οι οπο οι έυμα στη χασιέ τα La ve με τη οπο α ε χα μακροχρ ια

«τώρα με τη έα κυβέρ ηση μπορο με α κά ουμε τι θέ οταγγέ ουμε τις υφιστάμε ες συμφω ες με τη Ganadera»

τες απέφυγα το 1945 τη α τιπαράθεση ετοιμαζ με ες πγια έ οπ η α τ σταση δε μπ ρεσα μως α τη αποφ γοτου 1946. ήμερα τα Χριστο γε α του '46 έ α π ήθος α δκώ και παιδιώ απ τη uasicancha εισέβα α στη Tuc e

52 C D A ,Αρχ α anad a d l n ro Έγγραφα a La v προς Λ μα, 16 ου 1945

53 το ο αχρονολόγη ο υπόμνημα «Π ρ ων ανα ρ πτ κ ν σχ ων στ ς

hongos Al o καHu s c nch ,που απ υθύν α στο ν κό Δ υθυντ στη Λ μα, καα γραμμένο π θανότατα μ αξύ Αυγούστου κα Οκ ωβρ ου 194554 το ο



Κ Λ ΨΕ Σ Γ Σ Π ΓΡ ΕΣ 53

τους τα κοπάδ α κατέστρεψα τ ς μά τρες τω συ ρω καα εκκε ώσου έ α μέρος της γης Σ τομα ακο ο θησα κ

πες κο τητε στ ς 23 Ια ουαρ ου πο ο χωρ κο σφαγτο 43 τάγμα πεζ κο κα μετά απ' αυτ ο ε σβο ές κ πασΗ uasicancha η οπο α παρεμπ πτ τως φα ετα τ αγή χάρη σε μ α προσωρ ή της υποχώρηση κέρδ σε με τη εέ α μεγά ο μέρος της Πάμπα της Tuc e αφο ο δ οκτήτεςστη κο τητα έχο τας τη εσφα μέ η ε τ πωση τ μ' αυπο η κο τητα παρα τε το απ ά ες δ εκδ κήσε ς κα υποχρέωση κατασκευής ε ς συ ορ ακο χα τακ ο Η Tχ ά α αγκάζο τα α επ σημά ου ο γε το κές χασ έ τεσε δ π ωματ α ομ κο ς συμβο ους κα δ αχε ρ στέμακροπρ θεσμα δε α τ σταθμ στηκα απ το γεγο ς Pi ago ήτα γερουσ αστής κα ε χε τ ς δ ασυ δέσε ς ε ς

Η δ κτατορ α του Στρατηγο Οd a (194 1956) μετέθεσε ρα τη επ με η φάση της κ ητοπο ησης ο κο τητες γήτα φρ μο α βά ου τα κεφά α μέσα. Ότα το μεγά ο

τ κής α αταραχής που ξεκ ησε στα τέ η της δεκαετ ας τουσε το 1963 στα κε τρ κά υψ πεδα η uasicancha ήτα καγ α δράση Ο ε σβο ές στη περ οχή ξεκ ησα το κα οκα κ μακώθηκα στ ς αρχές Νοεμβρ ου τα ακ μα καGanadera de Cen ro η οπο α ήτα πο κα οπο ημέ η απου απο άμβα ε τη ώρα που πα το γ ρω της ο αγρ τες κσβο ές ε δε τε κά το π α σ ο τω συ ορ ακώ δ ακα ο

στήσε α καταρρέε κάτω απ το βάρος τω κο οτ κώ επαγρ τες της uasicancha εξακο ουθο σα α προτ μο το κε ο το μή α υπέβα α ά η μ α δ εκδ κηση ε α τ ο τ

μως ο μος κα πά τους απογοήτευσε ε σέβα α σε 3με 4 000 ζώα γ α α κατα άβου τε κά περ τα 15 000

55 Α χε α anadera del entro Έγγ αφα Acopalca nfor e so eocur dos en las Hac endas Tucle AntapongoLa ve desde el 23 del es de D c e r1946 από το Al erto aparro 25 Ια ο α ίο 1947 .

56. Η χασ έ τα μπήκε σε μεγάλα π οβλήματα γ α α κά ε α τή τη π ά η π ληεσμε τ κή βάζο τας ό ο όχ μό ο τη κατασκε ή το ο οθετ κού χα τακ ού α

τη π οσωπ κή σ μφω α πο α βεβα ετα από πογ αφή ή σημά κάθε ελο ς της κο ότητας J zgado de Huancayo, Ε 69 831 fj 39 .ε. Η κο ότη

α εσμε τε με απε λή βα ύτατο π οστίμο ότ ε θα εμπλέκετο σε πε α τέ ωpertu ator os ή ε θα π οέβαλε άλλες α σε ς. Ο r Bernuy o ez ο ομ κός σλος της κο ότητας εκε η τη εποχή με πλη οφό ησε πως ο πελάτες το ε πέψα πα ά μό ο αφού το ς αβεβα ωσε ότ βάσε κάπο ω α κετά πολύπλοκω λόγω α τό ε θα έβλαπτε τ ς άλλες πολύ μεγάλες εκ κήσε ς το ς ε ς βά ος της

57 , Α χεία anadera del entro, γ αφείο της Λίμα Π ακτ κά μβο λθ τ , ού ος οέμβ ος 1963.



Κ ΛΗΨ ΙΣΓΗ Ρ Τ

Τρ ο ε α σαφές δε α ηθε ε πως ο ορ ζοπερ ορ ζο α απ υ α απ οπ κο ς παράγο ες Ο uρε α γ ωρ ζου γα πράγμα α γ α η Λ μα κα πο

η η Ρώμη ή η γυπ ο, α ά ή α αρκε ά ευα σθησ ο ευρ ερο κ σμο που έδε χ α α κ ο ζου α θεμέδομής εξουσ ας Ωσ σο, ο ορ ζο άς ους ή α οπ κ ς,η μο άδα ης δράσης ους ή α η κο η α, κα π α σκ με ο σ σ ημα ω χασ έ ω κα ω κο ο ή ω σ

ω υψ πέδω Όπως ε δαμε, μπορο σα α κ η οπο οσε εθ κ επ πεδο κα α παράγου σ ε έχη γ α εθ κά κφα ε α αυ γ α η κο η α εθεωρε ο μάσ ους δ κο ς ης αγώ ες ή ως έ α υποπρ ης α άπ υ

α συγκεκρ μέ ο σ ορ κ π α σ ο. Ε σ σ η Yanacanπο ήθηκε κα ά η δεκαε α ου 19 0 πρ γ ε σημαAPRA α υπήρχα κάπο ο πο κο δεσμο αυ ο ή α με η gena ου Leguia) Όσο αφορά η uasicancha, ηAPRAήρθε κα απήθε η κο η α μως δε σ ρα ε θηκε σ αυ ή Σ γουρα

γ απα δ ά ης πως ο E as Tacunan μως (με εξα ρεση πο δρασ ηρ η ές ου εσ άζο α σ ς υποθέσε ς ηςδε αυ ζ α με ους αγώ ες ης. Ο χωρ κο ης uasiδοξο σα σο α α άξου ο σ σ ημα σο α κα αφέρο

ερο μπορο μ αυ α αυ ή α σχυρ , κα α ο χωρήσε α φα α α ε δ δε

ιν

Ωσ σο η δράση ω αγρο ώ κα ο πο κές α αγέςζο α πο κ ο ρ πως. Πο ος οργά ω ε κα καθοδηγο σγης; φο ή α υποθέσε ς που αφορο σα η κο η α

ης πρέπε α υποθέσουμε σ η κ ασ κή ους μορφή απ ους ηγέ ες ης κα ους προκρ ους η ηγε κή θέσπο συχ ά ( πως κα σ η ρωσ κή ομπσκ α) σ ηρ ζ α σ

ους α αυ ζο α με η κο ή βο ηση ου « αοφράζου α κα απ η ά η η προθυμ α ου αο αθρώπους που δ έθε α σοφ α κα κρ ση κα ο οπο ο μχο α απ ο κογέ ε ες που ε χα σ ορα σ η ηγεσ α ης κο η ας απο ε ο σεέ α πο σχυρ σ ο χε ο γα η δ α πωση αυ ής ης κο -ής βο ησης Πρέπε α θυμηθο με πως η κο ο κή δημοκρα α εουργε περ σσ ερο με η «α σθηση ης σ αξης παρά με η π ε ο-

ψηφ α ω Ψήφω ά σ η περ οδο γ α η οπο α έχουμε η κα



Κ Τ ΛΗΨ ΙΣΓΗΣ ΓΡ Τ Σ 57

τητα ε επ άκη στη δ π ή της σ γκρουση με τη μητέρα κοAhuac κα με τη χασ έ τα Laive έ ας απ τους π ουσ τεροέπε σε κάπο ο Yauri α α α άβε τη ηγεσ α της εκστρατα κα απ φτωχή ο κογέ ε α, ε χε κάπο α (ατε ή) δευτεροφωση κα ήτα δάσκα ος σ έ α δ π α χωρ , καθώς επε χε αδε φ στη Λ μα Ο Yauri (μαζ με έ α πα του σπο ο Camayo) δραστηρ οπο ήθηκε πράγματ έ το α στη κατο έφερε σε πο στε τερη επαφή με τη Λ μα, που έπρεπδε ε συχ ά μέσα στα επ με α γα χρ α τ σο που τογ ώρ ζε γ α τ ς φο τητ κές ταραχές στο Πα επ στήμ ο Sanοςτου ρ ος σως α το βοήθησε α πα τρευτε (το 1931)απ μ α π ο π ο σ α ο κογέ ε κα α εξε χθε σε έ αυπεργο άβο οδοπο ας, προμήθε ας εργασ ας, κ.ο.κ., δη αδ

ος μ ας έας μπουρζουαζ ας του χωρ ο , η οπο α δ αθέτοκο ς αρ θμο ς κοπαδ ώ , αποσπο σε δυσα ά ογα οφέ η απκταση τω κο οτ κώ γα ώ .

Έχουμε ο π δ άφορα στο χε α μεταξ τω ακτ β στώ

μεσα α τάξη της κο τητας πάρχου αυτο που, σ μφωχθρ κή α ά ρεα στ κή αφήγηση, «στρατο ογο τα αππου δ ατηρο ο κογε ε ακο ς κα κο ω κο ς δεσμο ς

θαγε ώ , α ά που, γω περ στάσεω α εξάρτητω απτους, άφησα τη κο τητα κα τη ατμ σφα ρά της . κα πέρα υπάρχου κα ο μετα άστες που αποκτο πο τα τερα φο τητές ή πρώη φο τητές Ο Manue Grija ba, ηγ

ματος στη χασ έ τα Tingo auja επαρχ αυηίη συ δυάζε α αυτά τχαρακτηρ στ κά: απ γε ά χωρ κώ , μετα άστευσε στα ορυχroyaαποταμ ευσε χρήματα, γράφτηκε στη Ιατρ κή Σχο ή του

στημ ου San Marcos στη Λ μα, δε κατάφερε α πάρε πτυχεξα τ ας της δράσης του στηA A κα ήρθε στο χωρ το 1945, ε χε ήδη φ ους, ε συ εχε α πα τρε τηκε κα έγ ε δρυτσχο ε ου κα πο τ κ ς ηγέτης

Τ σο η έα ε τ του χωρ ο σο κα το π ο ετερ κ ητο σθρώπω που συ έδεα τη κο τητα με το έξω κ σμο, έπστη έα δομή της πο τ κής του χωρ ο . ρχ κά, τη δε τερη ομάδα πρέπε α τη αποτε ο σα εποχ κο μετα άστες που επέστρεφα , μ μο μετα άστες που επ σκέπτο τα το χωρ ή πρώη στρατ ωτ κο που φα

ετα τ ήτα σημα τ κο στ ςπ οπαραδοσ ακές κα γτερο μετα α-στευτ κές περ οχές,66 ε ώ στα κε τρ κά υψ πεδα κυρ ως α θρακωρ χο ,

64 C llaguiros «Radiografia d las nvasion sren a1 1 13 Φεβρουαρ ου 196465. Floyd a Mond Tullisord and easan n eruσ 94 9566 For An a ( uzco)rensa,5 Δεκε βρ ου 1963.



ΝΘΡΩ Ο ΤΗΣmAIePOY

έ α επάγγε μα που σ ρα ο ογε ο σχεδ αποκ εισ ικά απη ες και ο οπο ο έχει η ιδιαι ερ η α α βγάζει σο άoπεπo θηση και εμπε α απ οργα ωμέ ους εργα ικο ς α

και γω ης δυ α η ας απο αμ ευσης χρημά ω που πΨ�φια μέ η ης αγρo ικ�ς μεσα ας άξης ργ ερα ποο αριθμ ς ω α θρώπω που γω ης μoρφ�ς ης δου εχωρι ους έρχο αι σε ακ ικ� επαφ� με ο έξω κ σμομα οδηγο φορ ηγώ και με αφορε ς Η έα ομάδα ης επρω οεμφα σ ηκε μά ο μέσα απ ις κοι η ες ωδημιουργώ ας οπικο ς συ γους σ η μεγά η π η ε

α ασ ώ απ η u s c nch αυ ο έγι α οι πρώ οι χρηεκσ ρα ε ας για η α άκ ηση ης γης ά και εδώ η καε βαθμια α πιο σ θε η χουμε περιπ ώσεις οπικώ ηγε

Abe Quiroz απ ο yon που πιθα ε χα υπάρξει μεQu roz ασχο ε ο με μικρ�ς κ μακας με α ευ ικές επγουρα δε ζο σα μ ιμα σ η κοι η α α ά «σ ηρ ζο

ρεις απ ους π ουσι ερους comuneros . π�ρχε μια αμάδα πιω κου άκω εκσυγχρο ισ ώ εγγράμμα ω παιδε ας που συ �θως έκα α εφ ά απ επιχε �σεις οπρώ � α ά ογες δου ειές ε ώ οι γυ α κες ους ασχο οκροεμπ ριο και οι οπο οι ε χα (π.χ. σ η Puc «ιδια ε

ω εαυ ώ ους ως ομάδας α ά και κα ές σχέσεις με ουδοσιακο ς comuneros Οι γιοι ους θα γ ο α οι μαοδεκαε ας ου 60 που γ ριζα σπ ι σ ις διακοπές κουβ

πο ι ικές ιδέες και που σε μερικά μέρη πως ο Ay cucho ζουμε μως σε π σα επηρέαζα η oπικ� πo ι ικ�.Προφα ώς α εθ ικ�ς κ μακας πο ι ικά κι �μα α ει

σα απ έ οιους α θρώπους ε ε αυ ο ε χα επ σημες θη α ε ε χι και α ισ ρ φως ο εκσυγχρο ισμ ς δημερεςεπαφές με έ οια κι �μα α Η πιο πρoφα �ς �

που παρε χε η συ δικα ισ ικ� και πo ι ικ� οργά ωση ω

παρχ ας ( πως ο Cuzco � πο ι ικά σ ρα ευμέ οι δια οοές και δικηγ ροι ε ε με δικ� ους πρω οβου α ε ε ω χωρικώ που �ξερα ι αυ η βo�θεια � α διαθέ

ζουμε πο ά για η πo ι ικ� μικρ σ ορ α ω κoι oμπορο με α γε ικε σουμε και ακ μα ο κ μα ω αγρο

ω και ομοσπο διώ κoι o � ω που � α πο ισχυρμα σ α κε ρικά υΨ πεδα μας ε αι γ ωσ με μά ο α

ρ ποΩσ σο α πο ι ικάκι �μα α ηAPRAμέχρι η διάβρωσ� 67 Pren a8 Ο βρ ου 1963.68. . Ρ.u p y ... Man ar 2 Α,Dis ri o ucar ,ό.π. σ 58 62.



ΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΓΗΣ ΑΠΟ ΑΓΡΟΤΕΣ 59

και αργότερα διάφορα μαρξιστικά κινήματα έπαιξαν πολύ σημαντικόρόλο ως υποκινητές τοπικών στελεχών ως καταλύτες της δράσης των χω-ρικών και πάνω απ' όλα ως δυνάμεις που ένωναν σκόρπιες τοπικές κ

νήσεις σε ένα ευρύτερο κίνημα.Λιγότερο προφανής αλλά εξίσου σημαντική είναι η κατάρρευση τ

πίστης στην εσαεί διατήρηση της επικρατούσας δομής εξουσίας η οποίααπελευθέρωσε ακτιβιστές αγρότες που είχαν ώς τότε επιλέξει να υπηρετούν τους γαιοκτήμονες και τους έκανε να αναλάβουν νέους ρόλους ωλ κoί ηγέτες Όπως σημειώνει ένας εχθρικός παρατηρητής το 1963 κυπάρχουν ανάλογα στοιχεία και για την περίοδο μετά το 1945 , οι νέοι

αγωνιστές συχνά ήταν οι παλαιοί «επιστάτες των κτημάτων mandonesΥcapataces] που μέχρι χθες ακολουθούσαν τον hacendado και εκμεταλλεύονταν την ίδια τους τη φυλή». Οι μεταστροφές τους είναι μάλλον εντλώς αυθεντικές Οι κοινοτικοί αρχηγοί ήταν δυνατόν σε μια περίοσταθερής εξουσίας των γαιοκτημόνων, να υποστηρίζουν τη χασιέντα όχιμόνο γιατί ο γαιοκτήμονας τους χρηματοδοτούσε στα κρυφά (πράγμαγια το οποίο υπάρχουν αρκετά στοιχεία) αλλά και γιατί όταν δεν υπήρ-

χε διαθέσιμη εναλλακτική λύση το καλύτερο που μπορούσε να κάνει κοινότητα ήταν ίσως να αποδεχτεί τη μικρή βοήθεια που ήταν διατεθει-μένη να της δώσει η χασιέντα για να συγκρατήσει τη δυσαρέσκεια τωναγροτών. Όμως είτε οι παλαιές αρχές της κοινότητας αλλάζανε πράγμα-τι μυαλά είτε όχι, μέσα στη νέα κατάσταση ήταν αναγκασμένες ν' αλλά-ξουν τη συμπεριφορά τους Έτσι το 1931 τρεις κοινότητες επιτέθηκσ ην κοινότητα της Yanacancha και προπηλάκισαν και πήραν αιχμάλωτοτον a calde [κοινοτάρχη της τον οποίο κατηγορούσαν έχοντας καθφαίνεται μεγάλη υποστήριξη από ντόπιους σαν προδότη που είχε πουλήσει βοσ οτόπια στη χασιέντα 7 Το 1945 ο a ca de της Chongos Alνας ον ματι Ori ue a αντιτάχθηκε στα σ έδια των κοινοτήτων για μεισβολή και μετά από αυτό του επιτέθηκαν τον χτύπησαν και τον καθαίρεσαν από τη θέση του.7

Η τυπική εισβολή γης των πρόσφατων ετών ήταν επομένως μια αρκετά σύνθετη υπόθεση Οι επίσημοι αντιπρόσωποι της κοινότητας ήτασχεδόν πάντοτε παρόντες όπως όφειλαν να είναι στο πλάι τους όμωείχαν πολύ συχνά «υποκινητές» ή «αγκιτάτορες» 2 Οι παλαιές και

69 C. G i aguiros ό.π.70. .D .A. Αρχεία Ganadera del Centro, Έγγραφα Laive Laive προς Λίμα 9 Αυγούστο

193171 C D A.,Αρχεία Ganadera del Centro Έγγραφα Acopalca: Informe . .. Α Chaparro 25

Ιανουαρίου 1947, σ 272. Για τις ε σβολές τη ς Corpacanc a, όπου μετείχαν κα ι φοιτητές βλ .Prensa 19 Αυ-

γούστου 1963' για μια εισβολή στην YanacanchaVoz de Htancayo, 9 Φεβρουαρίου 1961(< είχαν επικεφαλής τις αρχές τους και έναν υποκ νητή» )



Κ Τ ΛΗ ΕΙ ΓΗ ΓΡ ΤΕ 261

ες Ο συ ο ικ ς αριθμ ς ω με ώ ους σως α έφ ααρχηγο ς O κογε ειώ δη αδή γ ρω σ α δ ο εκα ομμ ριασε έ α συ ο ικ π ηθυσμ ου ορει ο Περο που ή α γσερα εκα ομμ ρια Ο αριθμ ς αυ ς μπορε α θεωρηθεκο άσ η πραγμα ικ η α απ ις εκ ήσεις περ 2 5 με 4εκα ομμριαπου υπάρχου σ η α αφορά ηςIDA Σε ορισμέ ες περ χές πως σ α κε ρικά υΨ πεδα ο κ ρ ς γκος ου αγρο ικοε αι οργα ωμέ ος σε κοι η ες σι η κοι άδα ου Maθυσμ γ ρω σ ις 150 000 ο 1969 ε χε 36 χασιέ ες κ 34γ ωρισμέ ες κοι η ες ή π θα o oγo με 400 de fac o

π ις κοι η ες αυ ές οι μ σές Oυ ά σ O ε χα έξεις η εκ μηση αυ ή βασ ζε σε μια σε ά δειγμά ω ερευ ώ κ σ γουρα ε έ α απ υ ο ε άχισ ο σαπα ήσεω σ ο ερω ημα ο γ ου Ins i u o Ιnd gen sφέρει συ οριακή«διέ εξη με γει ο ικο ς ιδιώ ες ιδ κ ή ες περ χή ω κ η ο ροφικώ ρά ζω ω κε ρικώ υψιπέπο α ασχο ηθήκαμε O αριθμο ε ακ μα π σαφε

munidades που ε ικά συγχω ε θηκα με α ρά ζα ου CerCorpora ion για α σχημα σου ηAI Tupac Amaru (Sociedad Agrde In eres Socia μ α μορφή αγρο ικο συ ε α ισμο ) οι

άχισ ο ε χα εγε ρει διεκδικήσεις ε α ο ου ρά ζοε ε(οι έξι απ' αυ ές) σε «προ αμ ημο ε ω ε ώ κα οχή

ες επ ά) σε αποικιακο ς ους γης. χουμε σ οιχε α γιακοι η ες που σε κάποι σ ιγμή απ η δεκαε α ου 1920

75 R. Rodrigo Montoya r p s t d Caract r r d nant nt Cc n ru n ctu ΙΛίμα 1970 σ 110 111.

76 C1DA, T n nc a d T rra . . . ruΟυάσ νγκτον 1966 σ. 123.77 Oficina Naciona d D sarro o o una . o i ZonaZAC 1 S st a d rg n

Ca p s na sarr ll d I Vall d I antarHuancayo 1969 i o.78 ο C DA T n nc a d T rra. ό πσ. 134 ο μισές κοινό η ες ου είγμα ος έχουν

ενέξε ς Ο nry F Do ynsC un dad s Ca p s nas d I ruΛίμα 1970 σ 57 58 κα αγρφε ο 44% ενός είγματος 50 κο νοτή ων που έχουν μελε ηθεί μονογραφικά να έχουν ξεις αλλά και ο 64% από 640 κο νό η ες που έχουν ερευνηθεί από ο πρόγραμμα P

orn . Δύο επιτόπ ες έρευνες γ α ο σύνολο ων κο νο ή ων μιας περ οχής ε ίχνucuito, Puno το 50% έχε ενέξεις με ις 46 από ς 58 να έχουν απαν ήσε ) και σgn si Ancas το 61 7% με ο 14 7% να αρνείτα ην ύπαρξη ιενέξεων και

μην απαντά ια ς ο αυτές επαρχίεςat s Bas c sΛίμα 1970 σ. 19 κα 29 αν ίσ ο χ79. H nry F Do ynsC n dad s Ca b s nas d ruό.π σ 58 Από το είγμα ου Do-

yns ο 54 4% είχε ιενέξεις με ους γαιοκτήμονες ο 40 9% με άλλες κοινότη εςκαι με ους ύο Από ο είγμα ου P ru o το 64% είχε ενέξεις με υς γ

μονες ο 60% με άλλες κοινότη ες ο 6% είχε ενέξε ς στο εσω ερ κό ης κοινό η80. Μ AgricD r cc n n ra d R or a AgrariaΥAs nta i nto Rura ,as C u-n dad s nt grant s d l Tupac A aruΛίμα 1971 σ 21.



Κ Τ ΛΗΨ Ι ΓΗ ΓΡ

ρο με εδώ α εξε άσουμε πο ο ή α αυ ο ο παράγο ες195 1964) ε α ρέπο α σεαποτελεσματικέ αγρο κές επα ασ άσε ς α ε οπο ηθο κα οργα ωθο σε έ α αρκε ά πο κά αποφασ σ κώ περ οχώ με η βοήθε α μ ας σωσης κα ηγεσ ας π θα α α επα ασ α κής, α η εεθ κή κρ ση ε α έ ο ες, ώσ ε αγρο κά κ ήμα α πσ ρα ηγ κή θέση α μπορέσου α πα ξου αποφασ σ κσυ έβη σ ο εξ κ ο 1910 1920 με ους β ρε ους ου Πχάρη σ η έ οπ η ευκ ησ α ους κα με ους οπαδο ς «κ κορα ου Ν ου σ ο M el s επε δή αυ ή η ποπ α σ η πρω ε ουσα Τ πο ε απ' α μως αυ ά δε συ έβεκ ς σως απ η δεκαε α ου 1 0 α ο Caceres που

α πε χε η σ ήρ ξη ω Ι δ ά ω ους οπο ους ε χε άρ κες ομάδες ε α ο ω Χ α ώ σ η δ άρκε α

Ε ρη κο , οδήγησε ους ά δρες ου απ α υψ πεδα σ ηδ χως μως α α α άβε ο ρ ο ε ς επα ασ α κο ηγέδ χως κο ω κές επα ασ α κές επ π ώσε ς Σ ς αρχ

ου 1960 ο ε σβο ές γης ε χα πράγμα επ κρα ήσε σπεδα κα σ ο Cuzc ε ώ ή α αρκε ά εκ ε αμέ ες κα ω υΨ πέδω , ώσ ε α οδηγήσου σε κα άρρευση ο σ σ

σ έ ω ω υψ πέδω Ωσ σο,η αυθ ρμη η δ αμη ης αγροα θεση με ο μαρξ κ προ ε αρ ά ο, ή α με κα ή εξουσ α ης μεγά ης γα οκ ησ ας, δε μπορο σε μως α σφο ης κα ε α απ φευκ η η Αγρο κή ε αρρ θμ ση

μως α γ ε έ α σ ρα ω κ πραξ κ πημα, με ά αππα ωδ ώ , γ α α θαφ ε ο π ώμα ω χασ έ ω ω

90 Οι εξαι έσεις που ειά ε αι α ε ευ ηθού ε αι μέ η σ ο Βο ά (CAn αι u n o αι ο πα α οσια ό έ ο ης ιθα ε ούς εξέ ε σης , σ ο ό ο.



ΕΦ Λ Ο ΔΕ ΤΟ Τ ΤΟ

Tzor ΛΙΑΝ Ρ ΙΛ Τ

δ R i w o Books 14 1985, δ

r iti RBand ts δ Ν [1981 δ Οι Λη

δ Υ 1975) σ Τ δ

Με η δημοσίευση ου βιβλίου ου Ma i P ZΟ Νονό ο 1969 ο πάθος ου αμερικα ικού κοι ού για η Μαφία που σιγόκαιγε από πεκδηλώθηκε επι έλους α οιχ ά η πράξη απο ελούσε εέ α αποδεκ ό αλλά δευ ερεύο μέρος ης ζωής ης αμερικακαι ω επιχε ήσεω για ο οποίο κα είς δε ή α ιδιαί εσμέ ος σ η θεωρία όμως α ιπροσώπευε ο οργα ωμέ ο έγκμαρ ία και ο α θρωποφάγο καρχαρία και επομέ ως έπρεπε

α εξορκίζε αι. Ο Edga H ve που πά ο ε α ιλαμβα όα αισθήμα α ω μέσω Αμερικα ώ απέφυγε α η επιλέ

και μάλισ α αρ ήθηκε η ύπαρξή ης μέχρι η εμπλοκή ηρ ηρωί ης που η έκα ε για έ α διάσ ημα ουλάχισ οα ιδημοφιλή. Οι «δημόσ ι εχθροί ου H ve συ ήθως αμέσ ωσυμβολικά ις αξίες ης επιχε ημα ικής ω ίας. Ημό ο δε αμφισβη ούσε ις «Αμερικα ικές αξίες αλλά ις

Για ί ι άλλο σ ο κά ω κά ω μπορούσε α εί αι περισκα ικό από ις ισ ορίες ης επι υχίας αδέκαρω παιδιώ μεπου κα αφέρ α ε α κα ακ ήσου ο πλού ο και ο σεβασ

η α ομική προσπάθεια Πο ς γ ήσ ς αμερικά ος μεγισ ά αα ίρρηση α ο αποκαλού «α ελέη ο α ου αποδίδοσ έ α καλό μποξέρ) έ α «δολοφο ικό έ σ ικ ο ή ο ηθικκαλά παιδιά φ ά ου ελευ αία Οι μαφιόζ ή α λιγομίλσερίφηδες σ α γουέσ ερ ή σα ο Cal in C lidge. Δε εδια οουμε ίσ ικες άσεις άλλο έ α χαρακ ηρισ ικό που διε

αύ ιση). Αυ ού ου είδους η υποκα άσ αση ης κρα ικής εη ιδιω ική βία ή α όσο αμερικά ικη όσο και η μηλόπι α



ΤΖ Λ Ν ΡΧΙΛΗ ΤΗ

Ακόμα περισσό εροΟ Νο όςμπορούσε α θεωρηθεί πως α ιπροπευε όχι μό ο μερικές σ αθερές και ζώσες αξίες ου αμερικάπου ζωής αλλά και α πα ρο ο ικά ιδεώδη που είχα με κάξήγη ο ρόπο χαθεί σ η πορεία ο κόσμο ου Ν ο Κφισ άμε οι αγαπού και σέβο αι α αφε ικά σα θε ούς γΟι ά δρες εί αι ά δρες και οι γυ αίκες χαίρο αι γι αυ ό.αμφισβη εί αι και ο έγκλημα ως επί ο πλείσ ο μέ ε

ους δρόμους Οι οικογέ ειες εί αι δεμέ ες κά ω από ο πέλεγχο Τα παιδιά υπακούου ους πα εράδες και οι ε άρεδε φοβού αι ό ι θα χάσου η θέση ους από ις ερωμέ εςρεύο αι α ξεσκεπάσου ους συζύγους ους για α πάρουΔε εί αι περίεργο που ο περιοδικόNew α αφώ ησε σύμφω

ο οπισθόφυλλο ης έκδοσης) « α εί αι δύσκολο α σ αμαο ειρεύεσ ε »

Οι αμερικα οί α αγ ώσ ες και θεα ές κι ημα ογράφου μποπομέ ως α απολαύσου οΝο όδίχως α σκο ίζο αι γι αυ ό πληκ ικό ησί απ ο οποίο υπο ίθε αι ό ι είχα έρθει οι Κ

πως ακριβώς και οι οπαδοί ου θρύλου ω Κέ ε υ αληθιποιημέ ου) δε χρειάζε αι α γ ωρίζου ίπο ε για η ΚWexford. Και οι δύο αυ ές ισ ορίες εί αι η πεμπ ουσία ης Αμπορού α κά ου όμως με ο και ούργιο βιβλίο ου κ PΟ -λός ο οποίο διαδραμα ίζε αι εξ ολοκλήρου σ η παλαιά ικ

ο οποίο θέλει α εί αι μια ελάχισ α μυθοπλασ ική αφήγηση ής ισ ορίας ου λησ ή αλβα όρε Τζουλιά ο (1922 1950

ρας κα αφα ώς μη αμερικα ικής Για εμπορικούς λόγους η ισυ δέε αι αόρισ α με ις πρώ ες συ έχειες ου έπους ω ΚοΗφιλολογία σχε ικά με ο Τζουλιά ο σ η οποία ο βιβλ

δε προσθέ ει ίπο α ο ε διαφέρο εί αι ίσως η μεγαλύ ερρία που υπάρχει για κάποιο υπαρκ ό ευρωπαίο παρά ομο Υ

ρεις λόγοι γι αυ ό Πρώ ο έγι ε μείζο ζή ημα σ η ικαι επομέ ως α ικείμε ο ευρείας δημοσιό η ας και εκμηρ

αλική κοι οβουλευ ική επι ροπή για η Μαφία σ ις αρχές ίας ου 1970 ου αφιέρωσε γύρω σ ις 00 σελίδες σχεδό ης α αφοράς ης Δεύ ερο ή α ο πρώ ος ευρωπαίος λησ

σε σ ο μεσουρά ημα ω σύγχρο ω μαζικώ μέσω επικοιποία με ευγ ωμοσύ η ο προέβαλα σ η χώρα ου και δι1947 έγι ε εξώφυλλο σ οe Και ρί ο μα όχι λιγό ερο σημα

α ο ελευ αίος ζω α ός εκπρόσωπος ε ός είδους με ηου οποίου ο κόσμος δε έχει ακόμα συμφιλιωθεί: ου «λ κ

η μεγάλη σαπου όπερα όπου οι φ ωχοί και οι αδύ αμοι θού α ο ειρεύο αι σχε ικά με η α ισό η α ω α θρ



ΑΝθΡΩΠ Ι ΤΗΣ mAlePO-

αδ κία, πάν ο ε υπήρχε, κα υπά ρχε ακόμα, ένας ρόλος γ α ον Ρομπ ένων Δασών. Ο Του ρ ν ού Τζουλ άνο ή αν ο ελευ αίο κα αγεγρ αμμένο

αληθ νό πρό σωπ ο π ου υποδ ύθηκε αυ όν ο ρόλο.

Δεν υπάρχε καμ ά αμφ βολία ό πράγμα έβλεπε ον εαυ ό αυ ό ο ρόλο, σ ο βαθμό που κάθε πραγμα κός λησ αν άρ ης έκανε ίδ ο κα που πάρα πολλοί φ ωχοί Σ κελοί ον αποδέχον αν σ' αυ όν ρόλο Ό αν ο Puzo ον βάζε να ορκίζε α ό θα δίνε η μ σή λελησ ε ών σ αυ ούς που ην έχουν ανάγκη, πρόκε α περί καθαρής λυγουν ανής α σθημα ολογίας όμως ένας από ους λίγους έν μμπά σους που ον κυνηγήσανε, ο σκληρο ράχηλος Lo Bianco, π σ οπο

πως είχε μο ράσε «αρκε ές φορές» χ λ άδες λίρες σε ανθρώπους προβλήμα α. «Γ ' αυ ούς ους ανθρώπους ο Τζουλ άνο ή αν καλόΚα θα μπορούσαμε να προσθέσουμε, κα γ α πολλούς άλλους Σ κελοπου είχαν ακούσε γ αυ ά α περ σ α κά.

Αν είχε κάπ οια ενστικτ ώδη πολιτική άπ οψη αυτή ήταν λα· κιστική. Οι κομμουνιστές τους οποίους κα τέσφ αξε από τ ην Πρωτομαγιά του 1947κα ι μετά , αρχικά εξεπλ άγησα ν όταν στράφηκε εναντίον τους γιατ ί, αν

κα ι από το 1945 είχε συμμαχή σει με φεουδάρχε ς πολ ιτ ικούς, «καθ' όλη τη διάρκεια της έντονης κινητοποίησης γ ια τη γη», όπως λέει ένας το π ι-κός ηγέ ης, «πο έ δεν παρενέβη σ ους χωρ κούς».2 Ένας σοβαρός συγγραφέας έχε επίσης σχυρ σ εί ό κα ά ην πρώ η φάση πρ ν ακόΜαφία επανεγκαθ δρύσε πλήρως ην εξουσία ης σ ην ύπα θροΤζουλ άνο έδε χνε σημάδ α μ ας αν ίθεσης αρχών σ η Μαφία.3 Με λόγ α, όπως είπε ένας αμερ κανός δημοσ ογράφος που ου πήρε συνέ

ν ευξη, ή αν ένας Ρομπέν ων Δασών ένα καλό πα δί ένα ε λ κρπα δί που είχε ένα μονάχα ελά ωμα ( ο οποίο δεν α ρ άζε κα σ ην ε κόνα ου «ευγενούς λησ ή»): ου άρεσε να σκο ώνε ανθρώποΣκό ωσε, γ α ην ακρίβε α, ε ρακόσ ους ρ άν α σ η δ άρκε α ρ έρας ου

Κ αφού όλο μας ξέρουμε ο μύθο ου Ρομπέν ων Δασών, ο ΜaPUZO δεν δυσκολεύε α να σκαρώσε μ α μα σό βερσ όν μ ας μεσοκής ρομαν κής νουβέλας κ ενός μελοδράμα ος εποχής, ο οποίο σίγορα θα γίνε μ α ευχάρ σ η α νία μόλ ς βρεθεί ο κα άλληλος ζεν πρΟ ήρωας είνα όμορφος σαν έλληνας θεός Έχε έναν κολλη ό φίλο π

ον προδίδε , μία μαμά που ου κανονίζε έναν γάμο με μ α ώρ μη ναίκα, η θλ βερή αναχώρηση ης οποίας ον αφήνε ελεύθερο να πα

1 Relazione della commissione parIamentare d 'inchiesta s l fenomeno della mafia testo integraτόμ 2 Ρώμη 1973, σ 1633

2.Girolamo Causi e sua azione politica in Sicilia : scritti ricordi e testimonianze curaFranco Grasso Παλέρμο1966 σ . 150.

3 Michele Panta eone Μ Ι e politica, Τορίνο1962, σ. 159.



70 ΝΘΡΩ Ι Η ΙΘΡ

Τ ποτα β βαια παρ' όλη την παράξενη επιμονή του ότι δεν απλά μια ιστορ α αλλά ε ναι νας ελαφρά μεταμφιεσμ νος ισυγγραφ ας φροντ ει σαφώς για την τεκμηριωτική αξιοπιστπαρότι δε βά ει υποσημειώσεις όποιος ε ναι εξοικειωμ νος θα αναγνωρ σει π σω από το βιβλ ο την ρευνα, και το βαθπο ο στηρ εται σε επαληθεύσιμα στοιχε α. Δυστυχώς για τητου ως ιστορικός αναμφ βολα όμως με την ελπ δα μιας ακόμτογραφικής επιτυχ ας επ λεξε να μη γράψει ούτε « act n

ούτε «πραγματικότητα» ούτε μυθοπλασ α αλλά κάτι ανάδύο ακολουθώντας το παράδειγμα εκε νου του απ στ του κγραφικού παραγωγού ο οπο ος θεωρούσε ως κορύφωση της βιτου Μπετόβεν τη δημόσια παρουσ αση από το συνθ τη του ττου ργου του βαλς του Γαλά ιου Δούναβη Ο κύριος Puzνος σως από θεωρητικούς που ισχυρ ονται ότι κάθε πραγμε ναι μια διανοητική κατασκευή δε φα νεται να αντιλαμβάνεκόμα και μια δυο κατά τα άλλα ασήμαντες και δραματολογικλε ς αλλαγ ς των γεγονότων μπορούν να καταστρ ψουν ολότ

ξιοπιστ α ενός προσώπου ως ρεπόρτερ, ως μάρτυρα σε δ κη ή κού. Αυτό όμως ε ναι άλλο ήτημα.Ο ιστορικός όμως και ειδικά ο ξ νος ιστορικόςμπορεί να συμβάλει

στην κατανόηση μιας σικελικής ιστορ ας, ιδια τερα από τη στιγδιες οι ασάφειες τα ψ ματα και οι συγχύσεις των στοιχε ω

ρουν πολύτιμα πιασ ματα στις γυμν ς και απόκρημνες βραχώδτης σικελικής πραγματικότητας Αυτός ε ναι ο λόγος που μερ

τις καλύτερες διαπραγματεύσεις της ιστορ ας του Τ ουλιάνο πνται από ξ νους που ακολουθούν τις μεθόδους του αμήχανου εη βιογραφ α του Gavin Maxwe l και η υπ ροχη ταιν α τοR si το1961το Sa vato e G u anoΓια κάτι τ τοιο όμως χρειά εται τλάχιστον μια γνώση της Σικελ ας της ταλ ας και του κόσμονιαμεταξύ19 3και 1950 καθώς και της πολιτικής την οπο α ο Puφα νεται να χει Έτσι σχεδόν αναγκαστικά, κάνει τον ολο ώτου να κλισ .

Γιατ ακόμα και οι Ρομπ ν των Δασών ούνε μ σα στην πολκά όταν επιβιώνουν επ επτά χρόνια μ σα σ να σύγχρονο δυτος. Το κρ σιμο γεγονός στην καρι ρα του Τ ουλιάνο, και τομνημονεύεται καθόλου στοΣικελό ε ναι ότι λ γο μετά το τ λος τουλ μου το Αποσχιστικό Κόμμα της Σικελ ας των γαιοκτημόνων που επι-δ ωκετην ανεξαρτησ α του νησιού και σως την ενσωμάτωσή του στις

4 av n Maxw lndi , υ υ λ φόρησε σ ην Αγγλία ς God ro c MFri d Λ νδίν1956 ε ανέ δ ση 1972α ό ις ε δόσε ςPan B ks



ΤΖΟ Λ ΑΝΟ Ο Α ΛΗ ΤΗ

αναπάν εχο θρίαμβο απέναν σ η δ ασπασμένη Δεξ ά σ ς κές εκλογές ου19 7Συγκέν ρωσε σχεδόν ο0% ων ψ� ων

Ο Τζουλ άνο έμε νε εν ελώς έκθε ος από ην κα άρρευση σ κού κ ν�μα ς α κάθε άλλο σ κελ κό � αλ κό παρά ένας παράνομος με λίγες ν ουζίνες άνδρες Παρέμε νε επε δ� η π λ κ� κα άσ αση � αν συγκεχυμένη επεσ �ρ ξη ης Μα ίας κα επε δ� σύμ ωνα με ον κλασ κανα οράς ης Eπ ρ π�ς γ α η Μα ία « α ασ υνομ κά πηρε ούσαν ην επ χ� ης συμμορίας ου Τζουλ άνο συμκα ά ρόπον όχ πάν ο ε ενδεδε γμένο» Το περ σσό εροσε να ελπίζε � αν να ου επ ραπεί να γυρίσε σ ην κανλαδ� η αμνησ ία � να πάρε η συμμορία ου κα να κασ ο εξω ερ κό Είχε προσ ορές) Αλλά ακόμα κα γ α να

έ ο ο είχε πολύ μεγάλη ανάγκη να αποδείξε σ ους ανθρώπαν σε θέση να αν αποδώσουν χάρες πως � αν πολ κά απουλάχ σ ον χρ�σ μ ςΟ Τζουλ άνο � αυ οί που ον συμβούλευαν είχε αίσθησ

μα κό η ας ώσ ε να κα αλαβαίνε ό γ α να κερδίσε ο19 7ένας λησ αν άρ ης ίλους κα ανθρώπους επ ρ �ς η καλύ ερη μέαν κομμουν σμός ου οποίου μέχρ ό ε δεν είχε δώσε ο θρίαμβος ης σ κελ κ�ς Αρ σ εράς σ ς εκλογές ου Απκα α ανώς μ α ευκα ία να παίξε αυ ό ο χαρ ί Έ σ γ

συν �ρησης η συμμορία με α ράπηκε σε απόσπασμα ρων κόκκ νων Το αν πραγμα κά είχε σκοπό να σκο ώσε κ

μα ίσε σαράν α δ αδηλω ές από αρ σ ερά χωρ ά ην Πρω19 7 αυ � «η σ αγ� ης rte la della G nestra» αναπλάθεσ ην α νία ου R si κα πο ος πραγμα κά βρ σκό αν π

ην ρ μ κρα κ� πράξη είνα ζη �μα α που είνα ακόμαανο χ ά Δεν υπάρχε όμως καμ ά αμ βολία ό η συμμορία αυ οδ α ημκ ης ων ερυθρών κα μάλ σ α κα σε ένα γράμμα προς Τρούμαν) κα έκανε επ θέσε ς εναν ίον εργα κών λεσχών κα

γρα είων σ ην περ χ� Πο ος ην έβαλε Πο έ δε θα ο γουρ ά κα δεν έχε μεγάλη σημασία Εκείνο που γνωρίζουμέσα σ ς λίγες μέρες που μεσολάβησαν ανάμεσα σ ς εκλογέςρ ζό αν ακόμα σ ους Αποσχ σ κούς κα σ ην Πρω ομαγδ απραγμα ευό αν απελπ σμένα με όλους όσους μπορούσαν ναρίξουν προσ έρον ας υπηρεσίες με αν άλλαγμα ην α μωρη

Η σ ρα ηγ κ�αυ � είχε κακά απο ελέσμα α Κανένας βέβα αδεν �αν αν ίθε ος σ ην ρομοκρά ηση ων εκλογέων κα αυ ό γ νό αν κα ά

8. R / n. ό.π • τό 1σ 111 112 .



2 ΝθΡΩ Ι ΤΗΣ m ePO

κόρον εκείνη τη χρον ά( 98άνθρωπο δολο ονήθηκαν μέσα στο19 8Το 19 8ο Χρ στ ανοδημοκράτες θρ άμβευσαν, δ πλασ άζοντ

ους τους κα δίχως σοβαρές ο ε λές στον Τζουλ άνο που π κά χρήσ μο αλλά περ ερε ακά ενοχλητ κό κυνηγόσκυλοτ κούς λόγους, ο Puz συμπτύσσε τ ς δύο εκλογές κα τη σσε ένα δ άστημα λίγων μόνο εβδομάδων του19 8 Κανένας δε δ εκδκούσε κάπο ο κομμάτ του δολο όνου της P rtella della G nαυτή η σ αγή είχε εξελ χθεί σε μείζον πολ τ κό σκάνδαλο, μμένη μέσα από το δ κα ολογημένο θόρυβο που ξεσήκωσε το στ κό Κόμμα στη Ρώμη Τα χέρ α της κυβέρνησης ήταν δεμσε λίγους μήνες είχαν συλλη θεί ο μ σοί απ αυτούς που αρκάστηκαν γ α το έγκλημα, κ άρχ σαν ο λ ποταξίες από τη σ

Ο Τζουλ άνο έπρεπε να ύγε από τη μέση Πάντοτε ήταν υπερβολ κά επ ρρεπής στο να σκοτώνε cara inier γ α τα

Μα ίας, η οποία προτ μούσε να παρακάμπτε παρά να προδομές της εξουσίας κα του νόμου Τώρα είχε γίνε τρ πλά εεπε δή ο απα τήσε ς του δεν μπορούσαν να κανοπο ηθούν

στην απελπ σία του άρχ ζε να σκοτώνε πολ τ κούς κα μα«δεν είχαν κρατήσε το λόγο τους», γ α να μην ανα έρουμε μπολλους αστυνομ κούς κα επε δή η ίδ α η επ βίωσή τουμ α μόν μη μομ ή προς την κυβέρνηση της Ρώμης κα εμπόδξ οσέβαστους σ κελούς πολίτες να συνεχίσουν με την ησυχία τλο ονίες τους

ατί όμως παρ' όλα αυτά επ βίωσε Δεν είνα ανάγκη

χθούμε τη μυθ στορηματ κή θεωρία (μ α εκδοχή της οποίας υο Puz ) σύμ ωνα με την οποία ήταν ασ αλής γ α όσο δ άστλο του είχαν στα χέρ α τους έναν κατάλογο με ονόματα, ε δπου κρύβονταν πίσω από τη σ αγή, κα ότ τον σκότωσαν μότον έλεγχο αυτού του εγγρά ου Είνα μ α καλή στορία κα να 'να αληθ νή, αν κα (σύμ ωνα με καλύτερες πηγές) σποκλε στ κά σε κάπο ον Pasquale Sc rt n που υποτίθεταέγγρα ο στ ςΗΠΑ έναν άνθρωπο τόσο έκδηλα αναξ όπ στο, που λα μπορεί κανείς να ανταστεί τον Τζουλ άνο να του εμπ στεζωή του (Ο ληστής τον είχε μόλ ς εξαναγκάσε να κάνε έναννο, λόγω εγκυμοσύνης γάμο με την αδελ ή του) Κα στ ς ταλ κές υποθέσε ς τα έγγρα α εξα ανίζοντα τόσο προ όσο θάνατον

Χρειαζόμαστε όμως αυτές τις μελοδραματικές ερμηνείες ; Ο Τζουλιάνο δεν ήταν κανένας νταής του χωριού, απ ' αυτούς π ου η Μα ία π αρέδιδε μαζικά, ζωντανούς ή νεκρούς στ ις ευγ νωμονούσες χρ ιστιανοδημοκρατ ι-κές αρχές αλλά ένας άνθρωπ ος βαθιά χωμένος απ ό το 194 5, στην υψη



276 ΝΘΡΩ ΟΙ ΗΣ m ΙΘΡΟ

δεν «άξιζε σ ένα αυθεντικό τέκνο του εργαζόμενου λαού της ΣΥπάρχει και μια τρίτη μη σικελική αντίδραση στο θάνατο

λιάνοΑυτή του Michael C rle ne ίσως και του uz ) Στο μο γ ς παίρνει απ' τον πατέρα του το δίδαγμα ότι τα ζωντανά ατης Μα ίας είναι καλύτερα από τους ήρωες που πρόδωσαν αλη αλήθεια «τον στεναχώρησε» Κατά κάπο ν τρόπο «ζηλεύει» ληστή όπως η Φώκια του Lewis Carr l κλαίει για τα στρείδιέτοιμη να άει Οι περισσότεροι Σικελοί αυτό θα το διάβασυνηθισμένη ρητορική υποκρισία για δημόσια κατανάλωση ο εννοεί ότι ο χαρακτήρας του είναι ειλικρινής Ανήκει σε μια κστην οποία είναι καθιερωμένο να πιστεύει κανείς ή τουλάχιστοπιστεύει τα ψέματα που λέει Ο συναισθηματισμός που σαν σλάτας περιχύνει ο uz στον ήρωά του δεν είναι καλός οδηγόςκόσμο που έζησε και πέθανε ο Τζουλιάνο Αυτό το μυθιστόρημαένα ευτελές μνημόσυνο για μια μικρή μορ ή της ιστορίας στηνξιζε κάτι καλύτερο Ευτυχώς υπάρχουν κι άλλοι όπως ο rancπου στάθηκαν π δίκα ι μ' αυτόν και με τον κόσμο του

11 «"Πόσο, καλά μου Σ ρ δ α σας λυάμα ! μ σ ναγμούς κα δάκρυα Φ κ α

κ υθύς α μ γαλύ ρα α α Σ ρ δ αάρχ σ αυ ή ν' ανο γ κα να ρ ,με το μαντήλ της στραγ γ ίζοντας τ α δάκρυαπου έτρ

εχαν απ ' τ α μάτ α της π οτάμι». [Λ ούις Κάρολ, Η Αλίκη σ χώρα τ ων θαυμάτω ν, μτφρ : Καίσαρ Εμμ ανουήλ Αθήνα χ .χ . σ. 186].



ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

ο ΒΙΕΤΝΑΜ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΟΥ ΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ

Αυτό το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά το 1965 στο περιοδικό The Nation της ΝέαςΥόρκης όταν οι ΗΠ αποφάσισαν να κλιμακώσουν την επέμβασή τους στο Βιετνάμαλλά πριν ακόμα εξαπολύσουν έναν ολοκληρωτικό πόλεμο. Οι θέσεις του εξακολου-θούν να ισχύουν, αν και ο κίνδυνος από τη μεγαλομανία της Ουάσινγκτον που άνοιγετο δρόμο για έναν πυρηνικό πόλεμο, δεν υφίσταται πλέον. Κι ούτε υπάρχει πλέον ε-κτός από εξαιρετικά ιδιαίτερες περιστάσεις η δυνατότητα να νικήσουν αντάρτικα σε

πόλεμο ε να ντίον ισχυρ ών κρα τώ ν. Ωστόσο, εξακολ ουθεί να υπά ρχ ει μι α ασυμ μετ ία δυνάμ εων, όπως κ αταδε ίχ θηκε πιο π ρόσφατα σ το Ιρά κ: Οι υπ ερδ υνάμε ις και οι σύμ-μαχοί τ ους μ πορο ύν να νικήσουν όλες τ ις μάχ ες, αλ λά δε ν μπ ορ ούν να κ αταλά βουν και να κρα τήσουν υπ ό κατ οχή απείθ αρχε ς χώρ ες, π αρά μ όνο με ένα δυσανάλογα μ ε-γάλ ο, κα ι στ ις πε ρισσότερ ες π εριπ τώσε ις α παγο ρευτ ικό, κόστος - κόσ τος πολι τικό αλλά κα ι οικονομικό Ο Δαυ ίδ μ πορε ί ακ όμα να φ έρν ει σε δύσκολη θέση τ ον Γολιάθ.Επιπλέον, ο Γολιάθ εξα κολουθεί να υπ οφέρει απ ό «τ η γνωστή παιδική ασθένεια τωνυπε ρδυνάμ εων, μια αίσ θηση πα ντοδυναμία ς».

Τρία είναι τα στοιχ εία π ου έχουν κερδίσει τους συμβατ ικούς π ολέμους στ ον εικοστό αιώνα : οι μεγ αλύτερες εφεδρείες ανθρώπ ινου δ υναμικού ' τ ο μεγ αλύτερο βιομηχανικό δυναμικό, και μια καλή λειτουργ ία τ ου συ-στήματος τ ης π ολιτ ικής διοίκησης. Η στρατηγ ική τ ων Ηνωμένων Πολι-τειών κατά τ ις δύο τελευταίες δεκαετ ίες βασίστηκε στην ελπ ίδα, ότ ι το δεύτ ερο απ ' αυτά τ α στοιχ εία στο οπ οίο υπ ερτερεί θα αντ ιστάθμιζε το π ρώτο στο οπ οίο θεωρείτο ότι είχε π λεονέκτημα η Ε Σ Σ Δ . Αυτή η θεωρία βασιζόταν σε μια εσφαλμένη αριθμητική εκτίμηση, γ ιατί την επ ο-χ ή εκείνη ο μόνος π όλεμος π ου π ροβλεπόταν ήταν εναντίον τ ης Ρωσίας και οι χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας έχουν μεγ αλύτερο π ληθυσμό απ ό το Ν Α Τ Ο . Απ λά, η Δύση ήταν π ιο διστακτική στην επ ιστράτευση τουανθρώπινου δυναμικού της με τους συμβατικούς τρόπους. Παρ' όλα αυ-τά σήμερα αυτό τ ο επιχείρημα ισχύει μάλλον περισσότερο μια που ορισμένα δυτικά κράτη (όπως η Γαλλία) θα μείνουν, σχεδόν σίγουρα ουδέ-τ ερα σε έναν π ιθανό πόλεμο ενώ η Κίνα από μόνη τ ης έχει περισσότ ερους άνδρες απ' όλες τις δυτικές δυνάμεις μαζί. Εν πάση περιπτώσει,είτε αυτό το επ ιχείρημα ήταν ορθό είτε όχ ι οι Ηνωμένες Πολιτείες από το 19 4 5 και μετά στηρίχθηκαν εξ ολοκλήρου στην υπ εροχή τους ως βιο-μηχανική δύναμη, στην ικανότητά τ ους να ρίχνουν σε έναν π όλεμο π ε-ρισσότερες μηχανές και π ερισσότερη δύναμη π υρός απ ' οπ οιονδήπ οτε άλλον.



2 8 ΣΠ Χ ΟΝΗ ΙΣΤ ΟΡΙΑ

Ήταν λοιπόν υσικό να σοκαριστούν όταν ανακάλυψαν ότι μια καινούργια μέθοδος να κερδ ζεις τους πολέμους ε χε αναπτυχθε στην επο-χή μας και ότι αυτή μπορε να αντισταθμ σει με το παραπά νω την ορ-

γάνωση και τη βιομηχανική ισχύ των συμβατικών στρατιωτικών επιχειρή-σεων. Αυτή ε ναι ο ανταρτοπόλεμος, και ο αριθμός των Γολιάθ που έχουν πέσει κάτω από τις σ εντόνες των Δαυ δ ε ναι τώρα πολύσιακός οι ιαπωνέζοι στην Κ να οι ερμανο στη ιουγκΒρετανο στο Ισραήλ οι άλλοι στην Ινδοκ να και στην Αλγρα ακόμα και οιδιες οι Ηνωμένες Πολιτε εςυ στανται την δια μετχε ριση στο Νότιο Βιετνάμ Εξ ου και οι αγωνιώδεις προσπάθειές τους

να ισοπεδώσουν με βόμβες μικρόσωμους ανθρώπους που κρύβσω από δέντρα ήνα ανακαλύψουν το κόλπο (πρέπει σ γουρα να υπάρ-χει κάποιο κόλπο ) που επιτρέπει σε μερικές χιλιάδες κακοοπλχωρικούς να κρατάνε καθηλωμένη τη μεγαλύτερη στρατιωτική της υ ηλ ου. ια τις Ηνωμένες Πολιτε ες το πρόβλημα πρέπνα ο ελεταισε κάποιον άλλον μετρήσιμο και βομβαρδ σιμο λόγο θετικότητα του Βορε ου Βιετνάμ, το οπο ο πράγματι ε ναι αλ

με τους νότιους αδελ ούς του και του περνάει λαθρα α μερικέςσταγό-νες ε οδ ωνστους οβερούς Κινέζους που έχουν το κουράγιο νθέτουνένα κοινό σύνορο με το Βόρειο Βιετνάμ καιτελικά αναμ βολαστους Ρώσους. Πριν λοιπόν η στοιχειώδης λογική πετάξει ολόττο παράθυρο αξ ζει να ρ ξουμε μια ματιά στο χαρακτήρα τουνου ανταρτοπόλεμου.

Δεν υπάρχει τ πε το καινούργιο στις επιχειρήσεις αντάρτικου

που. Κάθε αγροτική κοινων α ε ναι εξοικειωμένη με τον «ευγστή,τον Ρομπέν τον Δασών, που «αρπάζει από τους πλούσιους δώσει στους τωχούς» και κατα έρνει πάντα να ξε εύγει από τιμ δικες παγ δες των στρατιωτών και των αστυνομικών μέχριςπροδώσουν. ιατ όσο οι χωρικο δεν τον παραδ δουν και τορούνγια τις κινήσεις των διωκτών του, ε ναι πραγματικά τόσο άαπό τα όπλα και τόσο αόρατος στα μάτια των αντιπάλων όσο ισχνται όλοι ανεξαιρέτως οι θρύλοι και τα τραγούδια που μιλάνε γιτους ληστές.

Μπορούμε και στις μέρες μας να βρούμε και την πραγματικότητα καιτο θρύλο από την Κ να μέχρι το Περού. Τα στρατιωτικά μέσντάρτικου, όπως και του ληστή ε ναι προ ανή ένας στοιχειώσμόςπου ενισχύεται από μια λεπτομερειακή γνώση ενός δύσκολαπρόσιτου πεδ ου, μεγάλη κινητικότητα, υσική αντοχή ανώτερη απ' αυ-τήντων διωκτών του και, πάνω απ' όλα, η άρνησή του να πολεμτους όρους του εχθρού με συγκεντρωμένες δυνάμεις κατά μέμεγαλύτερο όμως πλεονέκτημα που διαθέτει το αντάρτικο δεν ε ναι



ΤΟΒ ΕΤΝΑΜ ΚΑ ΗΝΑΜ ΚΗ ΤΟΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛ ΜΟ 2 9

στρατιωτικό, και δίχως αυτό είναι ανίσχυρο: πρέπει να έχει τη συμπά-θεια και την υποστήριξη ενεργητική και παθητική, του ντόπιου πληθυσμού. Όποιος Ρομπέν των Δασών χάσει αυτό το στήριγμα, είναι νεκρός,

το ίδιο κα ι το αντά ρτικο. Όλα τ α εγ χειρ ίδια του ανταρτο πόλ εμου αρχ ίζουν μ' αυτό το μάθημα, κι αυτ ό είναι κάτι πο υ η θεωρία το υ «αντι αντάρτικου» δεν μπορεί να διδάξει

Η βασική δια ορά ανάμεσα στην παλαιά και ενδημική στιςτερες αγροτικές κοινωνίες, μορ ή των ληστρικών επιχειρήσεωνσύγχρονο α τάρτικο είναι ότι ο τύπος του κοινωνικού ληστή αλάτων Δασών είχε εξαιρετικά ταπεινούς και περιορισμένους στρατστόχους και συνήθως πολύ μικρές και τοπικά περιορισμένες δΗ στιγμή της δοκιμασίας για ένα αντάρτικο έρχεται όταν θέσει ξους στόχους, όπως την ανατροπή ενός πολιτικού καθεστώτος ήδίωξη ενός τακτικού στρατού εισβολέων, και ειδικά όταν θέτετους στόχους όχι σε κάποια απόμακρη γωνιά της χώρας στην «θερωμένη ζώνη»), αλλά στο σύνολο της εθνικής επικράτειας. Μαρχές του εικοστού αιώνα, σχεδόν κανένα αντάρτικο δεν είχε αν

πίσει αυτή τη δοκιμασίαδρούσαν σε εξαιρετικά δυσπρόσιτες και ατικές περιοχές συνήθως σε ορεινά μέρη ή αντιμετώπιζαν σχεττόγονες και ανεπαρκείς κυβερνήσεις, ντόπιες ή ξένες Οι αντάνάμεις μερικές ορές έπαιξαν σημαντικό ρόλο σε μεγάλους σύγπολέμους, είτε μόνες τους σε εξαιρετικές νO κές συνθήκΤυρολέζοι εναντίον των Γάλλων το1809 είτε, συνήθως, ως επικουρικτακτικών δυνάμεων για παράδειγμα, στη διάρκεια των Ναπολε

Πολέμων ή στον αιώνα μας στην Ισπανία και τη Ρωσία Ωστμόνες τους συνήθως δεν έχουν παρά μόνο μια δευτερεύουσα αξνόχλησης, όπως στη Νότιο Ιταλία, όπου οι Γάλλοι του Ναπολέοδεν αντιμετώπισαν σοβαρό πρόβλημα μ αυτές Αυτός ίσως ννας λόγος που δεν απασχόλησαν πολύ τους στρατιωτικούς αναλυχρι τον εικοστό αιώνα. Ένας άλλος λόγος που ίσως εξηγεί γιατκαι οι επαναστάτες στρατιωτικοί δεν τους είχαν δώσει μεγάλη σήταν ότι σχεδόν όλα τα αποτελεσματικά αντάρτικα ήταν ιδεολογντηρητικά έστω κι αν κοινωνικά ήταν εξεγερσιακά Λίγοι ήτατες που είχαν προσηλυτισθεί σε αριστερές πολιτικές απόψεις ή θούσαν αριστερούς πολιτικούς ηγέτες

Η καινοτομία του σύγχρονου ανταρτοπόλεμου δεν είναι λοιπστρατιωτικού χαρακτήρα. Τα σημερινά αντάρτικα μπορεί να έχοδιάθεσή τους πολύ καλύτερο εξοπλισμό από τους πρακατόχους μως εξακολουθούν ακόμα να είναι πολύ χειρότερα εξοπλισμέτους αντιπάλους τους μεγάλο μέρος των όπλων τους αρχικά περισσότερα προέρχονται απ αυτά που μπορούν να αποσπάσ



ΣΠΧΡΟΝΗ ΣΤΟΡΙΑ

αγοράσουν ή να κλέψουν από τον αντίπαλο και όχι όπως υποστηρίζει ημυθολογία του Πενταγώνου από ξένες ενισχύσεις). Μέχρι την τελευταίαφάση του ανταρτοπόλεμου, όπου οι αντάρτικες δυνάμεις γίνονται στρατός και μπορούν πραγματικά να αντιμετωπίσουν και να νικήσουν τον αντίπαλο σε ανοιχτή μάχη όπως έγινε στο Ντιενμπιενφούδεν υπάρχει τίποτε το καθαρά στρατιωτικό στα κείμενα του Μάο του Vo Nguyen Giapτου Τσε Γκεβάρα ή σε άλλα εγχειρίδια ανταρτοπόλεμου που ένας παραδοσιακός guerri lero ή αρχηγός ληστοσυμμορίας να μηθεωρεί παρά ωςκοινό νου και τίποτε άλλο.

Η καινοτομία είναι πολιτική και είναι δύο ειδών. Πρώτον είναι σή

ρα πιο συνηθισμένες οι καταστάσεις όπου ένα αντάρτικο έχει μια μαζικήυποστήριξη σε πολύ διαφορετικές περιοχές της χώρας Αυτό το επιτυγ-χάνει εν μέρει απευθυνόμενο στα κοινά συμφέροντα των φτωχών εναντίον των πλουσίων των καταπιεσμένων εναντίον της κυβέρνησης και εμέρει εκμεταλλευόμενο τον εθνικισμό ή το μίσος εναντίον ξένων κατακτητών (συχνά διαφορετικού χρώματος) Και πάλι στο σημείο αυτό μόνο η μυθολογία των στρατιωτικών ειδικών λέει ότι «το μόνο που θέλουν

οι χωρικοί είναι να τους αφήσουν ήσυχους». Δε θέλουν μόνο αυτό. Ότανδεν έχουν να φάνε θέλουν τροφή όταν δεν έχουν γη θέλουν γη ότανξαπατώνται από τους αξιωματούχους μιας μακρινής πρωτεύουσας θέλουν να απαλλαγούν απ' αυτούς Πάνω απ' όλα όμως θέλουν τα δικαιώματά τους ως άνθρωποι και όταν βρίσκονται υπό την εξουσία ξένων θέ-λουν να απαλλαγούν από τους ξένους. Θα μπορούσε μάλιστα να πει κα-νείς ότι ένας αποτελεσματικός ανταρτοπόλεμος είναι δυνατός μόνο σεχώρες στις οποίες μια τέτοια έκκληση μπορεί να γίνει επιτυχώς σε έναμεγ άλ ο ποσ οστ ό του αγρ οτικού πληθυσμού μιας μεγ άλης π εριοχής της ε-π ικράτ ειας. Έν ας απ ό τους σημαντικότερ ους λόγου ς που οδήγ ησε στηνήττα του αντάρτικου στη Μαλαισ α κα ι στην Κένυα ήτα ν ότι δεν υπή ρ-χαν τέτο ιες συνθήκες: τα αντά ρτ ικα στρατ ολογούνταν σχεδ όν απ οκλει-στικά από τους Κινέζους ή τους Κικούγιου ενώ οι Μαλαισιανο (η αγροτική πλειονότητα) και οι υπόλοιποι Κενυάτες έμειναν εν πολλο ς εκτόςτου κινήματος

Η δεύτερη πολιτική καινοτομ αε ναι η ανάπτυξη σε εθνικό επ πεδο όχι μόνο της υπο στήριξης τ ου αντάρτικου αλλά και των διων των αντάρ-τ ικων δυνάμεων, μέσω κομμάτων κα ι κινημάτων εθνικής, και καμιά φορά διεθνούς εμβέλειας. Η αντά ρτικη μονάδ α δεν ε ναι π ια καθαρά ντόπι αςπ ροέλευση ε ναι ένα σώμα μόνιμων κα ι κινούμενων στελεχώ ν γ ύρω απ ό τ α οπ ο α συγ κροτε ται η τοπική δύνα μη. Τα στελέχη αυτά τ η συνδέ-ουν με άλλες μονάδες στα π λαίσια ενός «αντάρτ ικου στρατού » ικανού γ ια μια στρατηγ ική εθνικής κλ μακας και ικανού να μετ αμορφωθε σε «π ραγ ματικό» στρατό. Τη συνδέουν επ σης με τ ο μη στρατιωτικό εθνικό



ΟΒ Ε ΝΑΜ ΚΑ Η ΝΑΜ ΚΗ ΤΟΑΝΤΑ ΤΟΠΟΛΕΜΟ 28

κ νημα γενικότερα και με τις πολιτικά απο ασιστικές πόλειςρα Αυτό συνεπάγεται μια θεμελιώδη αλλαγή στο χαρακτήρα αε δους των δυνάμεων δε σημα νει πως οι αντάρτικοι στρατονται τώρα από σκληροπυρηνικούς επαναστάτες που έχουν διεαπ' έξω Όσο πολλο και ενθουσιώδεις και να ναι οι εθελονττολόγηση του αντάρτικου απ έξω ε ναι περιορισμένη εν μέχνικούς λόγους εν μέρει γιατ πολλο υποΨή O για στρατοκά διανοούμενοι και εργάτες των πόλεων δεν ε ναι εκπαιδευδεν έχουν εκε νο το ε δος της εμπ ας που μόνο η αντάρττης αγροτικής ζωής μπορε να δώσει Ένα αντάρτικο μπορε ξεκινήσει από έναν πυρήνα στελεχών αλλά ακόμα κι αν πρόκμια τελε ως εξωτερική δύναμη όπως τα σώματα των κομμουνπαρέμειναν για μερικά χρόνια μετά το19 5στην Αραγων α (Ισπανσύντομα πρέπει να αρχ σει να στρατολογε συστηματικά από τοπληθυσμό Ο κύ Oς όγκος κάθε πετυχημένου αντάρτικου ασχεδόν πάντοτε από ντό Oυς ή από επαγγελματ ες μαχητές πτολογήθηκαν κάποτε ως ντόπ O κι αυτό όπως έχει δε ξε

κεβάρα έχει τεράστια στρατιωτικά πλεονεκτήματα γιατ ο νχει λους από τους οπο ους μπορε να ζητήσει προσωπικά βξέρει το πεδ ο και όλα όσα μπορε να συμβούν στην περιοχή κεπ σης τον επιπλέον ενθουσιασμό του ανθρώπου που υπερασπσπ τι του»

Ένα αντάρτικο όμως που ε ναι αμάλγαμα εξωτερικών στελστρατολογημένων ντόπιων έχει μεταμορ ωθε πλήρως Χαρα

όχι μόνο από μια πολύ ανώτερη συνοχή πειθαρχ α και ηθικόρε να αναπτύσσεται χάρη στη συστηματική εκπα δευση (στα γαλλά και στις στρατιωτικές τεχνικές) και στην πολιτική κατάρτισκαι από μια κινητικότητα μεγάλης εμβέλειας Η «Μεγάλη πορρε τον Κόκκινο Στρατό του Μάο από τη μια άκρη της Κ νας σκαι οι παρτιζάνοι του Τ το κατά εραν ανάλογες μετακινήσεις ύπό αντ στοιχες ήττες. Και όπου πάνε οι αντάρτες ε αρμόζουνρα τητες αρχές του ανταρτοπόλεμου που σχεδόν εξ ορισμού

άρμοστες από ορθόδοξες δυνάμεις(α) να πληρώνουν για ό τι τους πρέχει ο τοπικός πληθυσμό (β) να μη βιάζουν τις ντόπιες γυνανα έρνουν γη δικαιοσύνη και σχολε α όπου πάνε και (δ) ποτέ να μη ζούνε καλύτερα ή δια ορετικά από τους ντό LOυς κατο κους

Τέτοιες δυνάμεις που λειτουργούν στα πλα σιαενός πολιτικού κινή-ματος εθνικής εμβέλειας και χα ρουν της λαϊκής υποστήριξης έχουν αποδειχθε εξα ετικά σκληρο αντ παλοι Στην καλύτερη περ πτωση δεν μπορούν να κατα βληθούν με ορθόδοξες στρατιωτικές επιχε ήσεις Αλλάακόμα και οι λιγότερο επιτυχε ς μπορούν να ηττηθούν σύμ ωνα με



Ρ ΝΗ Ι ΤΟΡ

τους υπολογισμούς των βρετανών ειδικών του αντι αντάρτικου στη Μα-λαισία και αλλού, μόνο από μια δύναμη δέκα ανδρών για κάθε αντάρτη,το ελάχ ιστο στο Νότιο Βιετνάμ, δηλαδή χρειάζετα ι ένα ελάχ ιστο ενός ε-

κατομμυρίου περίπου Αμερικανών και Βιετναμέζων ανδρείκελων (Πράγματι, 8 .000 μαλαισιανοί αντάρτ ες καθήλωσαν 1 40 .000 στρατι ώτες και αστυνομικούς) Όπως ανακαλύπτουν τώρα οι Ηνωμένες Πολιτεθόδοξες στρατιωτικές μέθοδοι δεν αρκούν, οι βόμβες δεν μπ

έρουν αποτέλεσμα εάν δεν υπάρχει κάτι περισσότερο από ριζγια να ανοίξουν επάνω κρατήρες Οι «επίσημοι» ή οι ξένοι στντομα συνειδητοποιούν ότι ο μόνος τρόπος για να πολεμήσουνντάρτες, είναι να χτυπήσουν τις βάσεις τους, δηλαδή τον άοπλοσμό. Διά οροι σχετικοί τρόποι έχουν προταθεί, από την παλιομέθοδο των Ναζί που μεταχειρίζονταν όλους τους πολίτες ως δυα τάρτες, περνώντας από μεθόδους πιο επιλεκτικών σ αγών κανιστηρίωνκαι τάνοντας μέχρι και την πιο σύγχρονη διαδεδομέννόηση της απαγωγής ολόκληρων πληθυσμών και της συγκέντρωμέσα σε περι ραγμένα χωριά, έτσι ώστε να στερηθούν οι αντά

απαραίτητη πηγή προμηθειών και πληρο οριών Οι Αμερικανσυνηθισμένη τους τάση να επιλύουν τα κοινωνικά προβλήματα λογικά μέσα προτιμούν να καταστρέ ουν οτιδήποτε υπάρχει τεράστιες περιοχές, ελπίζοντας αίνεται ότι όλοι οι αντάρτες τηχής θα σκοτωθούν μαζί με κάθε άλλη ανθρώπινη ζωή, πανίδα κδα, ή ότι κατά κάποιον τρόπο όλα τα δέντρα και οι θάμνοι θαστούν, α ήνοντας ορατούς τους αντάρτες, έτσι ώστε να μπορ

βομβαρδιστούν εύκολα ως αληθινοί στρατιώτες. Το σχέδιο τοG dwater να αποψιλώσει τα βιετναμέζικα δάση με ατομικές βείναι περισσότερο παράλογο από το ανάλογο που επιχειρείται τώ

Το πρόβλημα που έχουν αυτές οι μέθοδοι είναι ότι ενισχύουθεση του ντόπιου πληθυσμού να στηρίξει τους αντάρτες και προσ έρει μια σταθερή παροχή στρατολογούμενων Γι αυτόκαι έχει επινοηθεί μια αντι αντάρτικη τακτική που στόχο έχει νξει το έδα ος κάτω από τα πόδια του εχθρού, βελτιώνοντας τις μικές και κοινωνικές συνθήκες των ντόπιων πληθυσμών, όπως πΒασιλιάς Φρειδερίκος Γουλιέλμος Α της Πρωσσίας που, καθκυνηγqύσε τους υπηκόους του στο Βερολίνο χτυπώ ντας τους μ' ένα ραβδί και ωνάζοντας: «Θέλω να μ' αγαπάτε» Δεν είναι όμως τόσο εύκολο να πείσεις τους ανθρώπους πως η ζωή τους βελτιώνεται, την ώρα πουοι γυναίκες και τα π αιδιά τους Ψεκάζονται με λεγόμενη βενζίνη, και ειδικά όταν αυτοί που τους Ψεκάζουν ζουν (για τα βιετναμέζικα δεδομέ-να) σαν πρίγκιπες

Οι αντι αντάρτικες κυβερνήσεις συνήθως υπόσχονται γη στους αγρό



ΤΟΒ ΕΤ ΑΜ ΚΑ Ή ΑΜ ΚΉ ΤΟ Α ΤΑΡΤΟΠΟΛ ΜΟ

τες δίχως να τη δίνουν αλλά ακόμα κ όταν ε αρμόζουν μ ατο ων μεταρρυθμίσεων δεν είνα σίγουρο ότ θα κερδίσουν τσύνη των αγροτών. Ο καταπ εσμένο λαοί δε ζητάνε μόνο βελτίωση. Ο π ο οβερές εξεγέρσε ς ανάμεσά τους βέβα αναμέζο ) είνα εκείνες που συνδυάζουν εθν κά κα κο νωνΈνας λαός που θέλε ψ μίκα ανεξαρτησία δεν μπορεί να συμβ βμε μ α π ο γεννα όδωρη μερίδα Ψωμ ού. Ο Βρετανοί αντ μεπαναστατ κή κ νητοποίηση των Ιρλανδών υπό τους a el στη δεκαετία του1880με έναν συνδυασμό καταστολής κα ο κονμεταρρύθμ σης κ όχ δίχως επ τυχία αλλά αυτό δε ματαίωστατ κό κίνημα που τους πέταξε τελ κά έξω το1916-19 .Παρ όλα αυτά ο δυνατότητες που έχε ένα αντάρτ κο να κπόλεμο είνα περ ορ σμένες αν κα συνήθως δ αθέτε αποτσα με τα οποία μπορεί να απο ύγε την ήττα. Κατ αρχήν η στρατηγ κή δεν μπορεί βέβα α να ε αρμοστεί παντού σε εθνκα κα γ αυτό απέτυχε ή απέτυχε μερ κώς σε αρκετές χώρράδε γμα στη Μαλα σία κα τη Β ρμανία. Ο εσωτερ κές

εχθρότητες υλετ κές θρησκευτ κές . .κ στο εσωτερή μ ας περ οχής μπορεί να περ ορίσουν τη βάση του αντάρτμερίδα του πληθυσμού κα ταυτόχρονα να προσ έρουν στονμ α δυνητ κή βάση γ α αντ αντάρτ κη δράση. Ας πάρουμεπαράδε γμα η Ιρλανδ κή Επανάσταση του1916 19 που ουσ αστ κάήταν ένα αντάρτ κο πέτυχε στ ς είκοσ έξ κομητείες αλλάρε ο Ιρλανδία παρά το κο νό σύνορο κα την ενεργητ κή

βοήθε α του Νότου. (Η βρεταν κή κυβέρνηση παρεμπ πτόνχρησ μοποίησε αυτή την αλληλεγγύη ως δ κα ολογία γ α να το ράγμα του Shann n κα να αναγκάσε την κυβέρνηση τουνα παύσε την επίθεσή της εναντίον του ελεύθερου κόσμου).

Εξάλλου υπάρχουν ίσως λαοί με τόσο μεγάλη έλλε ψη πείραληλων στελεχών ώστε να είνα δυνατή η καταστολή αντάρτ κωνμεγάλης κλίμακας κα πλατ άς βάσης τουλάχ στον γ α έναΑυτή είνα ίσως η περίπτωση της Αγκόλας Ή μπορεί η γεωγρχώρας να δ ευκολύνε μ ατοπ κή αντάρτ κη δράση αλλά να καθ στά ε-ξα ρετ κάδύσκολο έναν συντον σμένο ανταρτοπόλεμο όπως ίσως συμ-βαίνε σε μερ κές χώρες της Λατ νκής Αμερ κής). Ή μπορεί ένας λαόςνα είνα απλά πολύ μ κρός γ α να κερδίσε την ανεξαρτησία του με άμε-ση δράση κα δίχως μ α σημαντ κή εξωτερ κήβοήθε αενάντ αστ ςσυν-δυασμένες δυνάμε ς των κατακτητρ ών χωρών που είνα απο ασ σμένεςνα τον καταπ νίξουν. Αυτή είνα ίσως η περίπτωση των Κούρδων που παρότ είνα οβεροί κα επίμονο πολεμ στές αντάρτες του πα ραδοσ α-κού είδους ποτέ δεν κατά εραν να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους.



ΡΟ Η ΟΡ

Πέρα απ' αυτά τα εμπόδ α τα οπο α πο κ λλουν από χώραυπάρχε κα το πρόβλημα των πόλεων Όσο μεγάλη κα αν εστήρ ξη του κ νήματος στ ς πόλε ς όσο αστ κής προέλευσηο ηγέτες του ο πόλε ς κα ε δ κά ο πρωτεύουσες ε νμέρος που το αντάρτ κο θα καταλάβε ή εκτός κ αν έχε κακές συμβουλές θα επ τεθεΟ δρόμος των κ νέζων κομμουνπρος τη Σαγκάη κα την Καντώνα περνούσε μέσα από το εντ σταση στην ταλ α κα τη αλλ α ά ησε τ ς αστ κές τη(Παρ σ1944 Μ λάνο κα Τορ νο1945 γ α τ ς τελευτα ες ώρες πρ νά ξη των Συμμάχων ενώ ο Πολωνο που δεν έκαναν το δ1943 εξολοθρεύτηκαν Η δύναμη της σύγχρονης β ομηχαν αςορ κών μέσων κα της δ ο κησης μπορε να εξουδετερωθεμαντ κά μεγάλο δ άστημα μόνο εκε όπου ε να αρα ά εξαπκρής κλ μακας παρενοχλήσε ς όπως το κόΨ μο ενός δυο δρδηροδρομ κών γραμμών μπορούν να δ αταράξουν τ ς κ νήστού κα τη λε τουργ α της δ ο κησης σε δυσπρόσ τα ορε νμως κα στ ς μεγάλες πόλε ς Μ α μορ ή αντάρτ κου ε να

κτή σε μ α πόλη στο κάτω κάτω πόσο ληστές τραπεζών έχοποτέ στο Λονδ νο κα υπάρχουν ορ σμένα πρόσ ατα σχετδε γματα όπως η Βαρκελώνη στα τέλη της δεκαετ ας του1940κα δ ά-

ορες πόλε ς της Λατ ν κής Αμερ κής Δεν μπορε όμως νπολύ περ σσότερα από μ α παρενόχληση κα χρησ μεύε απουργ α ενός κλ ματος έλλε Ψης εμπ στοσύνης στην αποτελεστου καθεστώτος ή στην καθήλωση ενόπλων δυνάμεων κα ασ

που θα μπορούσαν να χρησ μοπο ηθούν αλλούΤέλος ο π ο απο ασ στ κός περ ορ σμός του ανταρτοπόλετ δεν μπορε να επ κρατήσε παρά μόνο ε όσον εξελ χθεπόλεμο οπότε πρέπε να αντ μετωπ σε τους εχθρούς του στγήπεδο. Ε να σχετ κά εύκολο γ α ένα αντάρτ κο κ νημα μεκή υποστήρ ξη να εξαλε ψε την επ σημη εξουσ α από την εξα ρεση οχυρά σημε α που κατέχοντα από τ ς ένοπλες δυνάμα ήσε στην κυβέρνηση ή στ ς δυνάμε ς κατοχής τον έλεγχο τκα των στρατοπέδων που συνδέοντα μεταξύ τους μέσω των βασ κών οδ κών κα σ δηροδρομ κών αρτηρ ών (κ αυτό μόνο την ημέρα) καθώς κα από αέρος ή με το ραδ ό ωνο Το πρόβλημα όμως ε να το πώς θα ξεπεράσε αυτό το στάδ ο Τα εγχε δ α δ νουν δ α τερη βαρύτητα σαυτή την τελευτα α άση του ανταρτοπόλεμου την οπο α ο Κ νέζο καο Β ετναμέζο έ εραν ε ς πέρας με πολύ μεγάλη επ τυχ α εναντ οντουΤσανγκ Κά Σεκ κα των Γάλλων Αυτές ο επ τυχ ες δε θα πρέπε ωστόσο να μας οδηγήσουν σε λανθασμένα συμπεράσματα Η πραγματ κήδύναμη των αντάρτ κων δεν έγκε τα στην κανότητά τους να γ νοντα



ΤΟΒ ΤΝΑΜ ΚΑ Η ΝΑΜΙΚΗ ΤΟΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛ ΜΟ

τακτικο στρατο που να μπορούν να εκδιώξουν άλλες συμβατμεις αλλά στην πολιτική τους ισχύ. Η πλήρης άρση της λα· κής υποστήριξης μπορε συχνά να προκαλέσει μια κατάρρευση κυβερνήσεστην Κ να ή στο Βιενάμ η οπο α προαναγγέλλεται από μαζικέςσκιρτήσεις προς την πλευρά των ανταρτώνμια απο ασιστική στρατιωτική επιτυχ α των ανταρτών μπορε να οδηγήσει σε ανοιχτή καΟ αντάρτικος στρατός του Φιντέλ Κάστρο δεν κατέκτησε στρατιωΑβάναόταν απέδειξε ότι μπορούσε όχι μόνο να κρατήσει τη Σιέέστρα αλλά και να καταλάβει την επαρχιακή πρωτεύουσα του γκο ο κρατικός μηχανισμός του Μπατ στα κατέρρευσε από μό

Οι ξένες δυνάμεις κατοχής ε ναι συνήθως λιγότερο ευάλωτες κτελεσματικές Ωστόσο ακόμα κι αυτές μπορε να πειστούν όμπλακε σ' έναν πόλεμο τον οπο ο δεν μπορούν να κερδ σουνκόμα κι αυτή η ισχνή τους εξουσ α μπορε να διατηρηθε μόνοσανάλογα μεγάλο κόστος. Η από αση να δώσουν τέλος σ' αυτήρά ε ναι βέβαια ταπεινωτική και πάντοτε υπάρχουν λόγοι να αται γιατ σπάνια οι ξένες δυνάμεις θα έχουν ηττηθε οριστι

και τοπικές μάχες σαν το Ντιενμπιεν ού Οι Αμερικανο βρ σμα στη Σ γκόν και αινομενικά π νουν αμέριμνοι το μπέρμπκτός κι αν τύχει και πέσει πάνω στο κα ενε ο καμιά βόμβα Ογές τους εξακολουθούν να διασχ ζουν αινομενικά όπως θέλκάτω τη χώρα και οι απώλειές τους δεν ε ναι πολύ μεγαλύτερεαπώλειες που προκαλούν τα τροχα α στην πατρ δα. Η αεροπορ χνει βόμβες όποτε θέλει και υπάρχει ακόμα κάποιος που μπ

νομάζεται πρωθυπουργός του «ελεύθερου» Βιετνάμ αν και εδύσκολο να προβλέΨει κανε ς το ποιος θα ε ναι την επόμενη μΈτσι λοιπόν μπορε να εξακολουθήσει να υποστηρ ζει κανε

σορροπ α μπορε να αλλάξει με μια επιπλέον προσπάθειαμε περισσότερα στρατεύματα περισσότερες βόμβες περισσότερες σ αγέσανιστήρια περισσότερες «κοινωνικές αποστολές» Απ' αυτήΨη το Βιετνάμ ε ναι μια επανάληψη της ιστορ ας του ποΑλγερ ας Όταν τελε ωνε υπήρχαν μισό εκατομμύριο ένστο(εναντ ον ενός συνολικού μουσουλμανικού πληθυσμού εννέα ρ ων) και ο στρατός ζητούσε ακόμα περισσότερα συμπεριλακαιτης κατάργησης της Γαλλικής Δημοκρατ ας

Ε ναι δύσκολο κάτω από τέτοιες συνθήκες να απο ασ σει κπεριορ σει τις ζημ ες αλλά υπάρχουν περιπτώσεις που οποιαδλη από αση δεν έχει νόημα Οι Βρετανο εκκένωσαν την Ιρλανδ α και τοΙσραήλ πολύ πριν η στρατιωτική τους θέση καταστε τραγική. Οι Γάλλοιεπιμένανε επ εννιά χρόνια στο Βιετνάμ και επ επτά χρόνια στην Αλγε-ρ α στο τέλος όμως έ υγαν. Γιατ ποια ε ναι η εναλλακτική λύση; Οι



86 ΧΡ ΝΗ Ι Τ ΡΙ

παλαιάς μορ ής τοπικές και περιθωριακές αντάρτικες ενέργειεεπιδρομές νομάδων στα σ νορα μπορο σαν να απομονώνονταναχαιτίζονται με διά ορους σχετικά ανέξοδους μηχανισμο ς πουρενέβαιναν στην κανονική ζωή της χώρας ή των κατακτητών τηςρο σαν να βάζουν λίγα σμήνη αεροπλάνων να βομβαρδίζουν πτα χωριά (αγαπημένη μέθοδος των Βρετανών στη Μέση Ανατοτο Μεσοπόλεμο) μπορο σαν να τιάχνουν στρατιωτικές συνορνες (όπως στα παλαιά βορειοδυτικά σ νορα της Ινδίας) και σπεριπτώσεις η κυβέρνηση μπορο σε σιωπηλά να α ήσει κάποκρη και ταραχώδη περιοχή να κάνει ό τι της καπνίσει για ένα δ

ροντίζοντας απλά να μην εξαπλωθεί το πρόβλημα. Σε μια κατόμως σαν αυτή που έ O ε σήμερα στο Βιετνάμ ή σαν αυτή πστην Αλγερία στο δε τερο μισό της δεκαετίας του1950,τίποτε από αυτά δεν ισχ ει. Αν ένας λαός δε θέλει να συνεχίσει να εξουσιάτον παλαιό τρόπο δεν μπορεί να γίνει τίποτα. Φυσικά αν το1956γίνονταν εκλογές στο Νότιο Βιετνάμ όπως προέβλεπαν οι συμ ωΓενε ης οι απόψεις του λαο του θα είχαν αποκαλυ θεί με

κόστος.Μετά απ αυτά λοιπόν τι μπορούν να ελπίζουν οι ειδικοί αντάρτικου» Θα ήταν ανόητο να ισχυριστούμε ότι ο ανταρτοπόναι πάντα η συνταγή για μια πετυχημένη επανάσταση ή ότι έχει να επικρατήσει σε περισσότερες από λίγες σχετικά υπανάπτυκτρες. Οι θεωρητικοί του «αντι αντάρτικου» μπορο ν λοιπόν να στο ν με τη σκέψη ότι δεν είναι ανάγκη πάντοτε να χάνουν.

ζήτημα δεν είναι αυτό. Όταν για τον έναν ή τον άλλο λόγο έτικ έχει γίνει αληθινά εθνικό και έχει επεκταθεί σε εθνική κλταν έχει εκδιώξει την επίσημη διοίκηση από ένα μεγάλο μέρος ρας οι πιθανότητες να ηττηθεί είναι μηδενικές. Το ότι οι Μηττήθηκαν στην Κένυα σε τί οτα δε βοηθάει τους Αμερικανούςνάμ πόσο μάλλον αν σκε το με ότι η Κένυα είναι σήμερα ανκαι οι Μάου Μάου θεωρο νται οι σκαπανείς και οι ήρωες τουπελευθερωτικού αγώνα. Το ότι η κυβέρνηση της Βιρμανίας δενπηκε από τους αντάρτες διόλου δε βοήθησε τους Γάλλους στην Αλγε-ρία. Το πρόβλημα του Προέδρου Τζόνσον είναι το Βιετνάμ όχι οι Φιλιππίνες και η υπόθεση του Βιετνάμ είναι χαμένη.

Το μόνο που απομένει σε μια παρόμοια κατάσταση είναι οι τες και ο τρόμος. Όλες τις εκλογικε σεις της σημερινής πολιτΟυάσινγκτον τις έχουμε ήδη δει στην Αλγερία Οι γάλλοι επίσπρόσωποι μας έλεγαν πως ο μέσος Αλγερινός ήταν με τη Γαλλίαν δεν ήταν με τη Γαλλία το μόνο που ήθελε ήταν η ειρήνη κατου αλλά τον τρομοκρατο σε τοFLN Σχεδόν κάθε βδομάδα μας έλεγα



ΤΟΒ ΕΤΝΑΜ ΚΑ Η ΝΑΜ ΚΗ ΤΟ ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟ

πως η κατάσταση βελτιώνεται, ότι τώρα σταθεροποιείται ότι τονο μήνα οι δυνάμεις της τάξης θα ξαναπέρνανε και πάλι την πρλία ότι αρκούσαν λίγες χιλιάδες στρατιώτες ακόμα και λίγα εκρια ράγκα επιπλέον. Μας είπαν πως η εξέγερση θα έσβηνε μρούνταν το άσυλο και την πηγή προμηθειών που είχε στο εξωτεάσυλο (η Τυνησία) βομβαρδίστηκε και τα σύνορα έκλεισαν εΜας είπαν πως αν εξέλειπε το μεγάλο κέντρο της μουσουλμανικίνησης, δηλαδή το Κά ο, όλα θα ήταν μια χαρά Έτσι, οι Γάναν πόλεμο στην Αίγυπτο. Στην τελευταία άση μας είπαν πωσα ές, ότι μερικοί άνθρωποι ήθελαν στ' αλήθεια να απαλλαγτους Γάλλους, αλλά ε όσον ήταν προ ανές ότι τοF N δεν αντιπροσώπευε τον αλγερινό λαό αλλά μόνο μια συμμορία ανατικών υπθα ήταν πολύ άδικο για τους Αλγερινούς να διαπραγματευτούτου. Μας είπαν για τις μειονότητες που έπρεπε να προστατευτοτην τρομοκρατία. Το μόνο που δεν μας είπαν ήταν πως η Γαλλνάγκη θα χρησι οποιούσε πυρηνικά όπλα, κι αυτό επειδή τότε τε. Και ποιο ήταν το αποτέλεσμα Η Αλγερία κυβερνάται σήμ

το FLNΤ μέσο με το οποίο οι αυταπάτες πρέπει να γίνουν πραγματιείναι ο τρόμος, και κυρίως ο τρόμος όπως είναι υσικό εναάοπλου πληθυσμού. Υπάρχει η παλαιάς μορ ής τρομοκράτηση ττών από οβισμένους στρατιώτες που έχουν εξαγριωθεί με τη στι πίσω από κάθε πολίτη μπορεί να βρίσκεται ένας στρατιώτηςχθρού και η οποία κορυ ώνεται σε άνανδρα μαζικά αντίποινα

ναζιστικές ισοπεδώσεις χωριών. Οι πιο έξυπνες αντι αντάρτικεςδεν προωθούν τέτοιες μεθόδους, γιατί συνήθως κάνουν τους πληθυσμούς ολότελα εχθρικούς Ωστόσο, τέτοια τρομοκρατία ποινα θα γίνουν. Ακόμα περισσότερο, θα υπάρχουν τα επιλεκτικνιστήρια των αιχμαλώτων για αποκόμιση πληρο οριών. Στο παρελθόν ί

σως να μπαίνανε κάποια όρια σ αυτού του είδους τα βασανιστήρια α-λίμονο όμως, όχι στην εποχή μας. Τόσο πολύ έχουμε ξεχάσει τα στοιχει-ώδη ανθρωπιστικά ανακλαστικά μας, ώστε στο Βιετνάμ ωτογρα ίζουμε βασανιστές και θύματα και δίνουμε στον Τύπο τις ωτογρα ίες.

Υπάρχει ένα δεύτερο είδος τρομοκρατίας που βρίσκεται στη βάση κά-θε σύγχρονου πολέμου το οποίο έχει στόχο του πλέον τους πολίτες και όχι τους ενόπλους. (Κανένας δε θα είχε αναπτύξει ποτέ πυρηνικά όπλαγια άλλο λόγο). Στον ορθόδοξο πόλεμο ο στόχος της αδιάκριτης μαζι-κής καταστρο ής είναι να σπά σει το ηθικό του πληθυσμού και της κυ-βέρνησης, και να καταστρέΨει τη βιομηχανική και διοικητική μηχανή πάνω στην οποία στηρίζεται απαραίτητα κάθε ορθόδοξη πολεμική προσπά-θεια. Κανένας απ' αυτούς τους στόχους δεν είναι εύκολος στον ανταρ



ΟΝΗ ΤΟ

τοπόλεμο γιατί εκεί σχεδόν δεν υπάρχουν πόλεις, εργοστάσια, επικοινωνίες κ άλλες εγκαταστάσεις προς καταστροφή και οτιδήποτε π ουνα μοιάζει μ' έναν κεντρικό διοικητικό μ χανισμό ενός σύγχρονου κρά

τους. Από ν άλλ πιο μικρές επιτυχίες μπορεί να έχουν αποτέλεσμαΑ ν τρομοκρατία πείσει έστω κ μία μόνο περιοχή να σταματήσει να υπ οσΤ ρίζει τους αντ άρτε ς κ με τον τρόπ ο αυτό τ ους αναγ κάσει ναπάνε αλλού αυτό είναι ένα καθαρό κέρδος για τους αντι αντάρτες Έτσι είν πολύ μεγά λος ο πεφα σμός να συνεχίζει κανείς να βομβαρδίζει κνα πυρπολεί αδιακρίτως ειδικά για χώρες όπως οι Ηνωμένες Ππου θα μπορούσαν να απογυμνώσουν ν επιφάνεια του Νοτίου από κάθε ίχνος ζωής δίχως να βάλουν πολύ βαθιά το χέρι στα ατα όπλων και μάτων.

Τέλος υπάρχει πιο απελπισμέν μορφή τρομοκρατίας νφαρμόζουν αυτή στιγμή οιΠΑ απειλή να εξαπλώσουν τον πόλεσε άλλα κράτ εάν αυτά δεν μπορέσουν με κάποιον τρόπο να σουν τους αντάρτες. Αυτό δε σ ρίζετ σε καμιά απολύτως ορθοδικαιολογία. Αν ο πόλεμος του Βιετνάμ ήταν πραγματικά αυτό

σχυρίζεται το Στέ Ντιπάρτμεντ δ λαδή μια «έμμεσ > ξένδίχως «μια αυθόρμ ντόπια εξέγερσ > τότε δε θα χρειαζότανας βομβαρδισμός του Βορείου Βιετνάμ Οι Βιετκόνγκ δε θασ μαντικοί για ιστορία από τις απόπε ες να ξεκινήσει αντσ ν σπανία μετά το19 5που έσβ αν χωρίς να αφήσουν πολλά Xπέρα από μερικές ιστορίες στις τοπικές φ μερίδες και λίγα δματα ισπανών αστυνομικών Κ αντιστρόφως αν ο λαός το

Βιετνάμ ήταν πραγματικά στο πλευρό του όποιου στρα γού παν κυβέρν ή αν έστω απλά ήθελε να τον αφήσουν ήσυχοπήρχαν περισσότερα προβλήματα σ χώρα απ αυτά που υπστις γειτονικές Καμπότζ κ Β μανία που και οι δύο είχαν ή κόμα αντάρτικα κινήματα

Αλλά τώρα πια είν φανερό αν κ θα έπρεπε εξαρχής να είνερό πως οι Βιετκόνγκ δε θα φύγουν ήσυχα κ κανένα θαύμεταμορφώσει το Νότιο Βιετνάμ σε μια σταθερή αντικομμουνιμοκρατία μέσα σε ένα προβλέΨιμο μέλλον Όπως γνωρίζουν οτερες κυβερνήσεις στον κόσμο αν κ μια δυο όπως βρεταυπερβολικά εξαρ μένες από ν Ουάσινγκτον για να το πούνεμπορεί να υπάρξει στρατιωτική Ma στο Βιετνάμ δίχως έναν τουλάχι-στον μεγάλο συμβατικό πόλεμο σΤ'ν Άπω Ανατολή οοποίος πιθανότατα θα κλιμακωνόταν σε παγκόσμιο πόλεμο όταν αργά ή γρήγορα οιΗνωμένες Πολιτείες θα ανακάλυπταν πως δεν μπορούν να κερδίσουν ούτε αυτόν το συμβατικό πόλεμο Κι αυτός ο πόλεμος θα διεξαγόταν με μερικές εκατοντάδες χιλιάδες αμερικανούς στρατιώτες γιατί οι σύμμα



ΤΟΒ ΕΤΝΑΜ ΚΑ Η ΝΑΜ ΚΗ ΤΟΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟ

χο των Ηνωμένων Πολ τε ών αν κα σίγουρα θα ήταν πρόθυμες να στεί-λουν συμβολ κά κάπ ο ο τάγμα ή κάπο α νοσοκομε ακή μονάδα δενείνατόσο τρελοί γ α να εμπλακούν στα σοβαρά σε μ α τέτο α σύγκρουση. Η

πίεση γ α μ α ακόμα μ κρή κλ μάκωση θα μεγαλώνε όπωςτου Πενταγώνου στην π ο αυτοκτον κή ανάμεσα στ ς τόσες ποναμέζ κες αυταπάτες του ότ στην τελευταία απο ασ στ κή αο Βορε οβ ετναμέζο κα ο Κ νέζο θα τρομοκρατηθούν ακή ενός πυρην κού πολέμου κα θα ηττηθούν ή θα υποχωρήσου

Αυτό δεν είνα δυνατόν να γίνε γ α τρε ς λόγους. Πρώτ(ό τ κα να λένε τα κομπ ούτερ) κανένας δεν π στεύε ότ μτων Ηνωμένων Πολ τε ών που ενδ α έρετα στ' αλήθε α γ αρό κα ε ρην κό κόσμο, θα πυροδοτήσε τελ κά έναν πυρηνχάρη του Β ετνάμ. Το Νότ ο Β ετνάμ είνα ζήτημα ζωτ κής στο Ανό κα γ α το Πεκίνο, όπως ακρ βώς ο σοβ ετ κοί προύντο ζωτ κής σημασίας ζήτημα στην Ουάσ νγκτον ενώ ογ α τ ς Ηνωμένες Πολ τείες είνα απλά ένα ζήτημα γοήτρουγ α τον Χρουστσώ ο βάσε ς των πυραύλων στην Κούβα δεν

ση προτερα ότητα. Ο Ρώσο υποχώρησανστο ζήτημα της Κούβας επεδή γ αυτούς δεν άξ ζε κανενός είδους πόλεμο είτε πυρηνβατ κό. α τον ίδ ο λόγο μπορεί να περ μένε κανείς πως Πολ τείες θα υποχωρήσουν στο Νότ ο Β ετνάμ με την προτους ενδ α έρε η παγκόσμ α ε ρήνη κα με την προϋπόθεσγούμε να βρεθεί κάπο α όρμουλα που να σώζε τα προσχήμα

Δεύτερον κα στηρ ζόμενο στην υπόθεση πως ο Ηνωμέ

πραγματ κά δεν μπορούν να κατα έρουν καμ ά ρεαλ στ κή στο Νότ ο Β ετνάμ η πυρην κή απε λή δε θα λε τουργήσεσμα επε δή το Βόρε ο Β ετνάμ η Κίνα κα λίγες ακόμα χώσουν στο συμπέρασμα ότ με μία υποχώρησή τους δε θα πετύχτε περ σσότερο από επ πλέον αμερ καν κές απα τήσε ς. Ποκαν τ ς τελευταίες μέρες στην Ουάσ νγκτον περί «Μονάχου»χνούν πόσο πολύ Μόναχο πρέπε να θυμίζε η κατάσταση κα πλευρά. Μ α κυβέρνηση που θεωρεί ότ έχε το ελεύθερο να μ α χώρα με την οποία δεν είνα σε πόλεμο, δε θα πρέπε να τα αν η Κίνα κα το Βόρε ο Β ετνάμ αρνηθούν να π στέψοείνα η τελευταία παραχώρηση που θα τους ζητηθεΥπάρχουν σήμερακαταστάσε ς κα το γνωρίζουν οΗΠΑστ ς οποίες κάπο ες χώρες ήταν πρόθυμες να αντ μετωπίσουν το ρίσκο ενός παγκόσμ ουακόμα κα πυρην κού. α την Κίνα κα γ α το Βόρε ο Β εΒ ετνάμ_είνα μ α τέτο α κατάσταση κα ο Κ νέζο το έχοστήσε σα ές. Το να μην το συνε δητοπο εί κανείς είνα επκίνδυνο ονε -ροπόλημα.



Σ ΧΡ ΝΗ ΣΤ ΡΙ

Τ τον και τελευτα ο, Ύ απειλή ενός πυΡΎνικoύ πολέμου εναντ ον Ύς Κ νας και του Βό ειου Βιετνάμ ε ναι σχετι κά αναπο τελεσματ ική, γιατ έχει μεγαλύτε ο νό μα να απειλε ς εκβ ιομηχανισμένους εμπόλεμους.Υποθέτει ότι στο σύγχ ονο πόλεμο έ χεται μια στιγμή που μια χώ α ή ένας λαός π έπει να πα αδοθε γιατ πλά του ε ναι σπασμε ναι το σ γου ο αποτέλεσμα ενός πυ ικ ύ πολέμου για μιμεσα ου μεγέθους βι μ χανικά κ ά και ένα πιθανό αποτέλμεγάλα (πε ιλαμβανομένων και των Ηνωμένων Πολιτειών), αλλναι το απα α το αποτέλεσμα όσον α ο ά μια σχετικά υπανάχώ α και ειδικά για μια γιγαντια α χώ α σαν ν Κ να. Σαλήθεια πως Κ να (δ χως τη βοήθεια ςΕΣΣΔ)δεν έχει ελπ δες να νικήσει τις Ηνωμένες Πολιτε ες Η δύναμή ς έγκειται στο ότινα ν θε με κάποια εαλιστική έννοια Οι Αμε ικανο θνα καταστ έψουν τις λ γες ατομικές βόμβες που διαθέτει, το δβι μ χαν ες ς, τις πόλεις ς και να εξοντώσουν πολλά από700 εκατομμύ ια των πολιτών ς Όλα αυτά όμως το μόνο που θαναν ε ναι να πάνε χώ α π σω στην εποχή του πολέμου ς

ιατ απλούστατα δεν υπά χουν α κετο Αμε ικανο για νασουν και να κ ατήσουν υπό ν κατοχή τους χώ αΕ ναι σ μαντικό να συνειδ τ π ιήσ υν οι αμε ικανο στ

όποιος άλλος κάνει πολεμικούς υπολογισμούς βάσει των πα αδοβι μ χανικών κοινωνιών) ότι μια πυ ική απειλή θα αντιμετωπό τους Κινέζους ε τε ως μια μπλό α ε τε ως κάτι το αναπό εόμως ως κάτι που θα έχει απο ασιστική σ μασ α γι' αυτούς Δ

του γήσει δ λαδή ως απειλή, αν και σ γου α οι Κινέζοι δε θα ελα ά κα δ α σε έναν μεγάλο πόλεμο, και ειδικά πυ νκι αν πιστεύουν ότι δεν μπο ε να απο ευχθε Όπως συνέβΚο έα δεν ε ναι πιθανό να μπουν σε πόλεμο μέχ ι στιγμδεχτούν επ θεσ ή θα απειλ θ ύν Επομένως, το π όβλ μα νικής πολιτικής πα αμένει Το να έχεις τ εις ο ές πε ισσότεκά απ' όσα όλος ο υπόλοιπος κόσμος μαζ ε ναι πολύ εντυπωσλά δε θα σταματήσει τον κόσμο να κάνει επαναστάσεις τις οπογκ νει ο κ McGe rge Bundy. Τα πυ ηνικά δεν μπο ούν νααντα τοπόλεμους σαν αυτούς που κάνουν τώ α οι Βιετναμέζοιχως τέτοια όπλα ε ναι απ θανο το αν μπο ούν να κε δηθούν ασυμβατικο πόλεμοι σ' αυτή ν πε ιοχή. (Ο Πόλεμος ς Κοωσε, σ ν καλύτε πε πτωσ , με ισοπαλ α). Οι πυ νικές μπο ούν να χ ιμεύσουν ως απειλή για να κε δ θε ένας μικμος που ε ναι ήδ χαμένος ή ακόμα και ένας μετ ου μεγέθουγιατ ακόμα και αν σ αγιασθε ο πληθυσμός, ο εχθ ός δεν μπναγκαστε σε πα άδ σ Αν οι Ηνωμένες Πολιτε ες μπο έσ



ΤΟ Β ΤΝΑΜ ΚΑ Η ΝΑΜ ΚΗ ΤΟΎ ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛ ΜΟΎ

φιλιωθούν με την πραγματικότητα της Νοτιοανατολικής Ασίαςότι είναι περίπου στο σημείο που βρίσκονταν και πριν η πιο φναμη στον κόσμο τη θέση και την επιρροή της οποίας κανείς δδεν μπορεί να αμφισβητήσει η οποία όμως σαν όλες τις άλλεδυνάμεις του παρελθόντος και του σήμερα, είναι αναγκασμένη μέσα σε έναν κόσμο που δεν είναι ακριβώς όπως τον θέλει. Αν ρέσει να συμφιλιωθεί τότε αργά ή γρήγορα θα εκτοξεύσει αυτπυραύλους Ο κίνδυνος είναι μήπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, προυν από τη γνωστή παιδική ασθένεια των υπερδυνάμεων μια παντοδυναμίαςολισθήσουν σε έναν πυρηνικό πόλεμο αντί να αντιπίσουν την πραγματικότητα.



ΕΦ Λ Ο ΔΕ Ο ΠΕΜΠΤΟ

Ο Α Τ Υ 1968

δ δ New Yo k e iew o1969

1968 Ό 11 12) 1968

δ δ

δ δ

1 ). Ω 1968 1968

Γ

Ανάμεσα στα τόσα πολλά αναπάντεχα γεγονότα του τέλους της τίας του1960 μία πραγματικά πολύ κακή εποχή για προ ήτες , νημα του Μάη του1968στη αλλία ήταν προ ανώς αυτό που προκάσε τη μεγαλύτερη έκπληξη, ίσως όμως και, μεταξύ των αριστερώουμένων, το μεγαλύτερο ενθουσιασμό. Φαινόταν να αποδεικνπου σχεδόν κανένας ριζοσπάστης που είχε περάσει τα είκοσι πέμπεριλαμβανομένων του Μάο Τσε Τουνγκ και του Φιντέλ Κάπίστευε δηλαδή ότι ήταν δυνατή μια επανάσταση μέσα σε συνρήνης, ευημερίας και αινομενικής πολιτικής σταθερότητας σταση δεν πέτυχε και, όπως θα δούμε, είναι συζητήσιμο εάν είνότητες επιτυχίας Ωστόσο, το πιο υπεροπτικό και σίγουρο για τό του πολιτικό καθεστώς της Ευρώπης βρέθηκε στα πρόθυρα τάρρευσης. Κι αυτό έγινε χάρη σε ένα κίνημα από τα κάτω, δβοήθεια κανενός από το εσωτερικό της δομής της εξουσίας Κα

οιτητές αυτοί που ξεκίνησαν, ενέπνευσαν και στις κρίσιμες στντιπροσώ ευσαν αυτό το κίνημα.σως κανένα άλλο επαναστατικό κίνημα στην ιστορία δεν περινε στους κόλπους του τόσο μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που δικαι έγρα αν βιβλία, και δεν είναι επομένως περίεργο που η γαλδοτική βιομηχανία έσπευσε να καλύψει μια αινομενικά αστείρτηση. Στα τέλη του1968είχαν κυκλο ορήσει τουλάχιστον πενήντα βιβλία σχετικά με τα γεγονότα του Μάη, και η ροή συνεχίζεται. Ό



9 ΟΝΗ ΤΟ

πέτρε ψε σε αυτό που λ ίγες β δομάδες νωρίτερα ήταν μια συλλογή εριστικών οιτητικών σεχτώ ν να το επι χειρήσει. Το ίδιο πρέπει να αναλυθούνκαι οι λόγο ι της α ποτυχ ίας αυτών τ ων σεχτών. Είναι λοιπόν χρήσιμο να

α ήσουμε κατά μέρος τη ύση και την πρωτοτυπία των επαναστδυνάμεων και να επιχειρήσουμε να ξεκαθαρίσουμε το λιγότεροπαστικό ζήτημα της αρχικής τους επιτυχίας και της σχετικά γρήγοποτυχίας τους

Υπήρξαν καθώς αίνεται δύο άσεις στην κινητοποίηση τωνστατικών δυνάμεων, που και οι δύο ήταν εντελώς απρόσμενες κυβέρνηση για την επίσημη αντιπολίτευση ακόμα και για τηνμη αλλά αναγνωρισμένη αντιπολίτευση των σημαντικών αριστενοουμένων του Παρισιού. (Η καθιερωμένη αριστερή διανόηση δσημαντικό ρόλο στα γεγονότα του Μάη: Ο Ζαν Πωλ Σαρτρ διακριτικότητα και διαίσθηση το αναγνώρισε παραμερίζοντας στον Κον Μπεντίτ του οποίου λειτούργησε απλά ως συνομιληπρώτη άση χοντρικά μεταξύ 3 και του Μάη, κινητοπο

οιτητές Χάρη στην απερισκεψία την αυταρέσκεια και τη βλ

κυβέρνησης ένα κίνημα ακτιβιστών σε ένα πανεπιστημιακόcampusτωνπροαστείων μεταμορ ώθηκε σε ένα μαζικό κίνημα που αγκάλιασσχεδόν τους οιτητές του Παρισιού και κέρδισε μια ευρεία δημόστήριξη στη άση αυτή το 6 % των Παριζιάνων ήταν υπέρ τωντών και μόνο το 6% ήταν κατηγορηματικά αντίθετοι και ασε ένα είδος συμβολικής εξέγερσης στο Καρτιέ Λατέν Μπροστή την εξέλιξη η κυβέρνηση υποχώρησε επιτρέποντας έτσι σ

να εξαπλωθεί στις επαρχίες και, κυρίως στους εργάτεςΗ δεύτερη άση της κινητοποίησης πό τις μέχρι τις 27 του Μάηστην ουσία συνίστατο στην εξάπλωση μιας γενικής απεργίας τλύτερης στην ιστορία της Γαλλίας και ίσως οποιασδήποτε άλληςκαι κορυ ώθηκε με την απόρριψη εκ μέρους των απεργών τηςνίας που διαπραγματεύτηκε στο όνομά τους με την κυβέρνησμη συνδικαλιστική ηγεσία. Στη διάρκεια αυτής της άσης μέχ

Μα ου το λ κό κίνημα είχε την πρωτοβουλία των κινήσεωνση που είχε καταλη θεί εξ απήνης και είχε ξεκινήσει στραβά,ρούσε να αντιδράσει και έχανε το ηθικό της Το ίδιο ίσχυε κασυντηρητική ή μετριοπαθή κοινή γνώμη που σ' αυτή τη άση θητική ή ακόμα και παραλυμένη. Η κατάσταση άρχισε να μεταβάλλεταιραγδαία όταν ο Ντε Γκωλ ανέλαβε επιτέλους δράση στις 29 Μα·ου.

Το πρώτο πράγμα που παρατηρεί κανείς είναι ότι μόνο στη δεύτερηάση δημιουργήθηκαν επαναστατικές δυνατότητες (ή για να το θέσουμε

δια ορετικά η κυβέρνηση αναγκάστηκε να αναλάβει αντεπα ναστατική δράση) Από μόνο του το οιτητικό κίνημα αποτελούσε μια ενόχληση



ΣΥΧΡΟΝΗ Σ ΟΡΙΑ

τ ικής εξουσίας άφηναν ένα κενό και η μοναδική υλοποι ήσιμη εναλλα κτι -κή κυβέρνηση ήταν ένα λ κό μέτωπ ο όπο υ αναπ όφευκτ α θα κυριαρχού-σε το Κομμουνιστικό Κόμμα Οι επαναστατημένοι φο ιτητές μάλλον δεν

τ ο θεωρούσαν αυτό ως κάπ οια ιδια ίτερ α σημαντική πολ ιτική αλλαγ ή, ε-νώ οι πε ρισσότερ οι Γάλλοι σίγο υρα θα τ ο απο δέχονταν πε ρισσότε ρο ή λιγότερο πρόθυμα

Υπήρ ξε πράγματι μια στιγμ ή κατά την οπ οία ακόμα και αυτ οί οι δύοχομπ σιανοί θεσμοί, η γαλλική αστυνομία και ο γαλ λικός στρατός, πο υ διαθέτουν μια π ολύ μακρά εμπει ρία στον πρ οσδιορισμό της στ ιγμής π ουπρ έπε ι να εγκ ατα λείπουν τα π αλα ιά καθεστώτ α και να απ οδέχονται τα

καινούργ ια, άφησαν να εννοηθεί πως δε θα θεωρούσαν μια νομίμως σχη-ματισμένη κυβέρνηση λα' κού μετώ που ως στά ση την οπο ία θα ήταν υπο-χρ εωμένοι να π ολεμήσουν Δε θα ήταν αυτή καθ' εαυτή επα ναστατι κή(αλλά μόνο ως προς τον τρόπο που θα είχε ανέβει στην εξουσία) και δεθα αντιμετω π ιζόταν ω ς τέ τοια Από την άλλη, δύσκολα μπ ορεί κανείς νασκεφτεί κάποια άλλη θετική πολιτική έκβαση της κρίσης την οποία θααποδέχονταν ακόμα και οι επαναστάτες

Αλλά το λα κό μέτωπο δεν ήταν έτοιμο να καταλάβει το κενό που ά ηνεη αποσύνθεση του Γκωλισμού Οι μη κ μμουνιστές κωλυσιεργούσαν, ού η κρίση αποδείκνυε ότι δεν αντιπροσώπευαν παρά μόνο λίγους πο-

λιτικούς, ενώ το Κομμουνιστικό Κόμμα, ελέγχοντας την ισχυρότερη συνδικαλιστική ομοσπονδία, αποτελούσε προς το παρόν τη μοναδική πραγματικά σημαντική δύναμη μέσα στον κόσμο και επομένως θα κυριαρχούσε αναπό ευκτα σε μια νέα κυβέρνηση Η κρίση έβαλε στο περιθώ

ριο την υποκριτική εκλογικίστικη πολιτική και ανέδειξε γυμνή την πραγματική πολιτική των συσχετισμών δυνάμεων Αλλά και οι κομμουνιστέςμε τη σειρά τους δεν είχαν τα μέσα να πιέσουν για έναν εσπευσμένογάμο με άλλες ομάδες της αντιπολίτευσης Γιατί και οι ίδιοι παίζανε μέσα στο εκλογικό παιγνίδι Δεν ήταν αυτοί που είχαν κινητοποιήσει τιςμάζες, η δράση των οποίων τους είχε έρει στα πρόθυρα τη εξουσίας,

αι δεν τους περνούσε απ το μυαλό να χρησιμοποιήσουν αυτή τη δράσηγια να πιέσουν τους συμμάχους τους Αντιθέτως μάλιστα αν πιστέψουμε τον h l ppe Alexandre, έδειχναν να θεωρούν την απεργία σανκάτιπου μπορούσε να τους αποσπάσει από τη βασική τους δουλειά, που ήτ ν να κρατούν ενωμένους τους κοινοβουλευτικούς τους συμμάχους

Ο Ντε Γκωλ, ένας λαμπρός πολιτικός νους, αντιλή θηκε τόσο τη στιγμή που οι αντίπαλοί του έχασαν την κατάλληλη ευκαιρία όσο και την ευ-καιρία που του δινόταν να επανακτήσει την πρωτοβουλία των κινήσεωνΜε το άσμα ενός επικείμενου λ κού μετώπου υπό κομμουνιστική ηγεσία ένα συντηρητικό κα εστώς μπορούσε επιτέλους να παίξει το δυνατότου χαρτί το όβο της επανάστασης Από τακτική άποψη, ο Ντε Γκωλ



Μ ΗΣ Τ t968 97

έδωσε μια εξαιρε ική παράσ αση Δε χρειάσ ηκε καν να ανοίξει π ρΠράγμα ι, μία από ις πιο αξιοπερίεργες όψεις ολόκληρης ης κρίσης

ο Μάη ή αν και ό ι η αναμέ ρηση ισχύος πα ρέμεινε καθ' όλη η διάρ-

κειά ης σε σ μβολικό επίπε δο, κά ι σαν α γ μνάσια ων παροιμιωδών αρχαίων κινέζων σ ρα ηγών Σ νολικά, ίσως να σκο ώθηκαν μόνο πέν εάνθ ωποι, αν και πάρα πολλοί ξ λοκοπήθηκαν

Όπως και να χει, όσο οι κωλλικοί όσο και οι επανασ ά εκαν α όχρονα σ ο αλλικό Κομμο νισ ικό Κόμμα, κα ηγοοι μεν πως σχεδίαζε επανάσ αση, οι δε πως η σαμπο άριζε α ές ις επιχειρημα ολογίες δεν έχει ιδιαί ερη σημασία, εκαποδεικνύο ν ον κρίσιμο ρόλο οΚ Κ ο Μάη Υπήρξε σαφώς η μοδική πολι ική οργάνωση, και σίγο ρα ο μοναδικό κομμά ι βο λε ικής αν ιπολί ε σης, πο κρά ησε και ην επιρροή ψ χραιμία ο Α ό βέβαια δεν είναι και όσο εκπληκ ικό,

ποθέσο με πως οι εργά ες ή αν όσο επανασ α ικοί όσο καές ή πως είχαν αηδιάσει με οΚ ΚΑλλά παρό ι οι εργά ες βρίσκον αν σίγο ρα πολύ πιο μπρο

ις ηγεσίες ο ς, για παράδειγμα σ ο πόσο έ οιμοι ή αν να θέμα α κοινωνικού ελέγχο σ η βιομηχανία α οποία η εική Σ νομο-σπονδία Εργασίας ού ε πο σκεφ ό αν, η διάσ αση με αξύ ηβάσης ο Μάη ή αν περισσό ερο δ νη ική παρά πραγμα ικήκές προ άσεις οΚ Κεξέφραζαν σε μεγάλο βαθμό α ό πο ήθελπερισσό εροι εργά ες, και σχεδόν σίγο ρα αν ανακλούσαν οσιακό ρόπο σκέψης ης γαλλικής Αρισ εράς (προάσπιση ης δημοκρα

ίας», «ενό η α όλης ης Αρισ εράς», «λ κήκυβέρνφη , «Κά ω η προ-σωπική εξο σία», κ ο κ ) Όσο για η γενική απεργία, α σλαβαν σχεδόν αμέσως ην καθοδήγησή ης Οι ηγέ ες ο ς

εύον αν με ην κ βέρνηση και α αφεν ικά και, μέχρι να γσω με μη ικανοποιη ικούς όρο ς, δεν πήρχε κανένας λόγος ννεικανείς μια μεγάλη εξέγερση ης βάσης εναν ίον ο ς Εν νώ οι φοι η ές ξεκίνησαν ην εξέγερσή ο ς με ένα πνεύμα ε

όσο απέναν ι σ ον Ν ε κωλ όσο και απένανσ οΚ Κ(απ' ο οποίοείχαν αποσχισ εί ή είχαν διαγραφεί οι περισσό εροι από ο

ο ς), δε σ νέβαινε ο ίδιο και με ο ς εργά εςΤο Κομμο νισ ικό Κόμμα, επομένως, είχε ις προϋποθέσε

δράσει Η ηγεσία ο σ νεδρίαζε καθημερινά για να εκ ιμήσεσ αση Νόμιζε πως ήξερε ι να κάνει Τι έκανε όμως ; Το σίγο ρο είναιό ι δεν προσπαθούσε να δια ηρήσει σ ην εξο σία ον κωλισμό για χάρη ης σοβιε ικής εξω ερικής πολι ικής ή όποιο ς άλλο ς λόγο ς Από η σ ιγμή πο η ανα ροπή ο Ν ε Γκωλ άρχισε να φαίνε αι πιθανή, δη

λαδή ρεις έσσερεις μέρες αφό ο άρχισαν να εξαπλώνον αι οι α θόρ



ΧΡ ΝΗ Τ Ρ Α

μη ες κα αλήψεις εργοσ ασίων, διακήρ ξε επισήμως ό ι διεκδεξο σία για ον εα ό ο και ο Λαϊκό Μέ ωπο Από ην θηκε σ αθερά ό ι είχε οποιαδήπο ε σχέση με η σ ήριξη ης με ο επιχείρημα ό ι α ό θα διε κόλ νε ο παιγνίδι ο Ν εΣ' α ό είχε δίκιο Η κρίση ο Μάη δεν ή αν μια κλασική

ική κα άσ αση αν και οι σ νθήκες για μια έ οια κα άσ αείχ ν αναπ χθεί πολύ γρήγορα με μια ενδεχόμενη ξαφνική, αναρήξη σ ο καθεσ ώς ο οποίο αποδεικν ό αν πολύ πιο ε άλωπερίμεναν όλοι Όμως οι κ βερνη ικές δ νάμεις και η πλα ι

ο ς σ ήριξη κάθε άλλο παρά διασπασμένες και διαλ μένες ήπανασ α ικές δ νάμεις είχαν ην πρω οβο λία αλλά ή αν Πέραν ων φοι η ών ων οργανωμένων εργα ών και μερικώνν ων ανάμεσα σ α μορφωμένα επαγγελμα ικά σ ρώμα α ο

ο ς δεν ή αν όσο οι σ μμαχίες όσο η διαθεσιμό η α ης μζας ης ο δέ ερης, ή ακόμα και εχθρικής κοινής γνώμης ναψει ον κωλισμό και να αποδεχθεί ήρεμα η μόνη παρκ ή ενλύση. Καθώς η κρίση προχωρούσε η παρισινή κοινή γνώμη γιν

ερο ε νο κή απέναν ι σ ον κωλισμό και κάπως πιο ε νοσ ην παραδοσιακή Αρισ ερά, από ις δημοσκοπήσεις όμως δκάποια ξεκάθαρη κ ριαρχία Αν ο Λ κό Μέ ωπο ανέβαινε σία σίγο ρα θα κέρδιζε ις επόμενες εκλογές, όπως ις είχε Ν ε κωλ η νίκη είναι αποφασισ ικός παράγον ας για ην ε

ης νομιμοφροσύνηςΤο καλύ ερο πο είχαν να κάνο ν για να ανα ρέψο ν ον

ή αν επομέ ως να ον αφήσο ν να πέσει μόνος ο Σε ένα νάμεσα σ ις 27 και ις 29 ο Μάη η αξιοπισ ία ο είχε κλονισ εί, πο ακόμα και οι οπαδοί ο ον είχαν για χαμένο

ερη πολι ική θα ή αν να επι ρέψο ν σ ον κωλισμό να σο ς οπαδούς ο , ον κρα ικό μηχανισμό και ο ς ο δέ ερο

μιας περιχαρακωμένης, και σ ρα ιω ικά αναπο ελεσμα ικήςας εργα ών και φοι η ών Ο σ ρα ός και η ασ νομία αν

πρόθ μοι να εκδιώξο ν διά ης βίας ο απεργούς από α ερή αν πλήρως αξιόπισ ες δ νάμεις σε περίπ ωση σ άσης Το εσ α. Και πραγμα ικά ο Ν ε κωλ ανέκαμψε ακριβώς επειδ

ην κα άσ αση σε μια περάσπιση ης « άξης» απέναν ισ ην «ερ θρήεπανάσ αση» Το ό ι ο Κ .Κ δεν είχε σ ο μ αλό ο καμιά «ερ θρή επ νά στ ση » , είναι άλλο ζή ημα Η βασική ο σ ρα ηγική ή αν σωσ ήγια όσο ς ακόμα και για ο ς επανασ ά ες, ανακάλ π αν ξαφνικά πως

πήρχε μια δ να ό η α ανα ροπής ο καθεσ ώ ος μέσα σε μια βασικάμη επανασ α ική κα άσ αση Υπό ην προϋπόθεση βέβαια ό ι ήθελαν να πάρο ν ην εξο σία.



Μ Η Ύ968 99

Άλλα ήταν τα λάθη των κομμο νιστών Α τό πο κρίνει ένστατικό κίνημα δεν είναι η προθ μία το να στήνει οδοφράγματπρώτη ε καιρία αλλά η ετοιμότητά το να αναγνωρίζει το πότνα λειτο ργούν οι «κανονικές» πολιτικές σ νθήκες και να πραναλόγως τη σ μπεριφορά το Το αλλικόΚ Κ απέτ χε και στα δύοκαι κατά σ νέπεια απέτ χε όχι μόνο να ανατρέψει τον καπιτ(πράγμα πο δεν το ήθελε τότε) αλλά και να εγκαθιδρύσει τοΜέτωπο (πράγμα πο σίγο ρα το ήθελε) Όπως παρατηρεί σαο T u aine η πραγματική το αποτ χία δεν είναι σαν επαναστλά σαν ρεφορμιστικό κόμμα. Διαρκώς σ ρόταν πίσω από τις μνούμενο να αντιληφθεί τη σπο δαιότητα το φοιτητικού κινήμχρις ότο τα οδοφράγματα είχαν στηθεί αρνούμενο να αντιληφτοιμότητα των εργατών για μια γενική απεργία διαρκείας μέχρις α θόρμητες καταλήψεις των εργοστασίων έσ ραν και το ς σ νδηγέτες ενώ βρέθηκε προ εκπλήξεως γι' ακόμα μια φορά όταντες απέρριΨαν το ς όρο ς λήξης της απεργίας.

Σε αντίθεση με τη μη κομμο νιστική Αριστερά δεν μπήκε σ

ριο μια πο διέθετε και οργάνωση και μαζική ποστήριξη στημως όπως και η πόλοιπη Αριστερά σ νέχισε να παίζει το παιγμαλής πολιτικής και το ομαλού σ νδικαλισμού. Εκμεταλλεύτηκτάσταση πο δεν είχε δημιο ργήσει το ίδιο και την οποία όχικαθοδηγούσε αλλά και δεν κατανοούσε παρά μόνο ίσως ως μγια την ίδια το τη θέση μέσα στο εργατικό κίνημα από μια εχκρα Αριστερά Αν τοΚ Κείχε αναγνωρίσει την ύπαρξη και εμβέλεια

λ κού κινήματος και είχε δράσει ανάλογα ίσως να μπορούσεσει την ώθηση εκείνη πο θα ανάγκαζε το ς διστακτικούς στο της παραδοσιακής Αριστεράς να ε θ γραμμιστούν Δεν μππούμε κάτι περισσότερο απ' α τό μια πο οι πιθανότητες αντο κωλισμού ποτέ δεν ξεπέρασαν τα όρια μιας λογικής δ ναν και για κάποιες μέρες ήταν παρκτές Έτσι λοιπόν εκείνεςμες μέρες 27 με 29 Μα ο καταδίκασε τον εα τό το να να κάνει εκκλήσεις Αλλά σε τέτοιες στιγμές το να περιμένεις είναι μοιραίο. Όσοι χάνο ν την πρωτοβο λία χάνο ν και το παιγνίδι

Οι δ νατότητες ανατροπής το καθεστώτος ήταν περιορισμένες όχιμόνο εξαιτίας της αποτ χίας των κομμο νιστών αλλά και εξαιτίας τοχαρακτήρα το κινήματος Το ίδιο το κίνημα δεν είχε πολιτικούς σκο-πούς αν και χρησιμοποιούσε πολιτική φρασεολογία Αν δεν πάρχο ν βαθιές κοινωνικές και πολιτισμικές δ σαρέσκειες πο να είναι έτοιμεςμε μια σχετικά ελαφρά ώθηση να βγο ν στην επιφάνεια δεν μπορούννα πάρξο ν μεγάλες κοινωνικές επαναστάσεις Αν όμως δεν πάρχεικαι μια ορισμένη εστίαση σε σ γκεκριμένο ς στόχο ς, όσο περιφερεια



00 Σ ΧΡ ΝΗ Σ ΡΙ

κοί και να 'ναι α οί ως προς ον κύριο σ όχο η δύναμη έσ α ικών ενεργειών διασκορπίζε αι Μια δεδομένη πολι ική μική κρίση μια δεδομένη πολι ική σ γκ ρία μπορεί να προσμά ως έ οιο ς εχθρούς και σ όχο ς: ένας πόλεμος πο πρέπμα ήσει ένας ξένος κα ακ η ής πο πρέπει να εκδιωχθείσ ο πολι ικό σύσ ημα πο επιβάλει σ γκεκριμένες επιλογές θα ποσ ηριχ εί η ισπανική κ βέρνηση ο 936 απέναν ι

ων σ ρα ηγών Η κα άσ αση όμως σ η αλλία ο 968 δα ομά ως έ οιο ς σ όχο ς

Η ίδια η ριζοσπασ ικό η α ης κρι ικής ης κοινωνίας εκ κινήμα ος ο άφηνε δίχως σ γκεκριμένο ς σ όχο ς Εχθρός ίδιο « ο σύσ ημα» Όπως λέει ο T ura ne « εχθρός δεν επρόσωπο ή μια κοινωνική κα ηγορία ο μονάρχης ή η μπο ρζναι ο σύνολο ων απρόσωπων "εξορθολογισμένων γραφε

ρόπων δράσης ης κοινωνικο οικονομικής εξο σίας . » Οεξ ορισμού απρόσωπος δεν είναι καν ένα πράγμα ή ένας θεσένα πρόγραμμα κοινωνικών σχέσεων, μια διαδικασία αποπροσω

ση δεν είναι η εκμε άλλε ση η οποία προϋποθέ ει ην ύπαλλε ών αλλά η αλλο ρίωση Είναι χαρακ ηρισ ικό πως οροι από ο ς ίδιο ς ο ς φοι η ές (σε αν ίθεση με ο ς λιγόσ ά ες εργά ες) δεν ασχολούν αν με ον Ν ε κωλ παρά μόμό πο ο πραγμα ικός σ όχος η κοινωνία σ σκο ιζό αν αππολι ικό επιφαινόμενο ο κωλισμού. Το λ κό κίνημα ή αεί ε πο πολι ικό εί ε αν ι πολι ικό Σ η μακρά διάρκεια α

νει ην ισ ορική ο σημασία ή επιρροή Σ η βραχεία διάσ άθηκε μοιραίο. Όπως λέει ο T u a ne, ο Μάης ο '68 είνσημαν ικός από ην Παρισινή Κομμούνα ακόμα και σ α πλασ ορίας ων επανασ άσεων. Δεν απέδειξε πως οι επανασ άσρούν να νικήσο ν σ ις σημερινές δ ικές χώρες αλλά μόνον να ξεσπάσο ν

Πολλά από α βιβλία α σχε ικά με α γεγονό α ο Μάη μπορούννα μπο ν σ ην άκρη Το βιβλίο ο Alain T uraine όμως είναι άλλης ά-ξεως Οσ γγραφέας ο είναι καθηγη ής ης βιομηχανικής κοινωνιολογίας, μαρξισ ικής προελεύσεως δάσκαλος ο Κον Μπεν ί σ η Ναν έρ

ο αρχικό σημείο ανάφλεξης ης φοι η ικής εξέγερσης και αναμείχθη-κε ενεργώς σ ις πρώ ες ης φάσεις Η ανάλ σή ο α αν ανακλά όλαα ά σ' έναν βαθμό. Η αξία ης δεν έγκει αι όσο σ ην πρω ο πία ης ό αν έχο ν γραφ εί όσα πολλά οι περισσό ερες ιδέες έχο ν ήδη κά

πο δια πωθεί και αμφισβη ηθεί όσο σ η διαύγε ια και ην ισ ορική

2 Alain ourai e Mouvement de m i ou le ommunisme utopique Παρ σ1969



Μ Η 968 3°

αίσθηση πο χαρακ ηρίζο ν ο σ γγραφέα σ ην απο σία ασ η γνώση ο εργα ικού κινήμα ος καθώς και σ η σ μβολριών πο είχε από πρώ ο χέρι Περιέχει για παράδειγμα ηανάλ ση ης γενικής απεργίας ενός φαινομένο πο έχει πολύ σε σύγκριση με ο πόσα πολλά γράφ ηκαν σχε ικά με ο Κ

έν (Δε γνωρίζο με σχεδόν ίπο α για ο ι σ νέβη σε όλεργοσ άσια και α γραφεία πο σ ο κά ω κά ω έδωσαν δέκμύρια απεργούς οι περισσό εροι απ' ο ς οποίο ς δεν είχαν

ο ς φοι η ές και ο ς δημοσιογράφο ς). ια ο ς ξένο ς έχει ο πρόσθε ο πλεονέκ ημα ό ι ο σ γγραφέας ο έχει μι

ο χέρι εξοικείωση με άλλα μέρη ο κόσμο ιδιαί ερα Αμερική και ις Ηνωμένες Πολι είες η οποία ον βοηθάει ναπό ον εγγενή οπικισμό ων άλλων.

Η επιχειρημα ολογία ο T uraine είναι επεξεργασμένη καιμπορούμε όμως να ξεχωρίσο με λίγα σημεία Α ό πο σ μβαείναι μια «μεγάλη με αμόρφωση» από ην παλαιά μπο ρζο αζνέα εχνοκρα ική κοινωνία κι α ό όπως αποδεικνύει ο κίνη

δημιο ργεί σ γκρούσεις όχι μόνο σ ο περιθώριό ης αλλά καν ρο ης Η διαχωρισ ική γραμμή « αξικής πάλης» πο αποκκόβει σ η μέση ις «μεσαίες άξεις» χωρίζον άς ες σε « εχκρά ες» από η μια και σε «επαγγελμα ίες» από ην άλλη.

αίοι αν και με καμιά έννοια δεν είναι θύμα α κα απίεσης πεύο ν μέσα σ η σύγχρονη εχνολογική οικονομία κά ι σαν ηειδικε μένης εργασίας σ ην παλαιό ερη βιομηχανική εποχή κα

λογο ς λόγο ς αποκρ σ αλλώνο ν η νέα φάση ης αξικής σ« βασικός παράγον ας σ ο κίνημα ο Μάη δεν ή αν η εργξη αλλά ο σύνολο α ών πο μπορούμε να ονομάσο με ε

ίες ] και με αξύ α ών οι πιο δρασ ήριοι ή αν εκείνοι ππιο ανεξάρ η οι από ις μεγάλες οργανώσεις για ις οποίεςέμμεσα δο λεύο ν: φοι η ές άνθρωποι ο ραδιοφώνολεόρασης εχνικοί σε γραφεία σχεδιασμού εργαζόμενοι σ

όσο σ ον ιδιω ικό όσο και σ ο δημόσιο ομέα καθηγη έςΑ οί και όχι οι σ λλογικό η ες ης παλιάς εργα ικής άξ

θρακωρύχων ων λιμενεργα ών ων σιδηροδρομικών ή ανσ η γενική απεργία ο σ γκεκριμένο χαρακ ήρα ης Ο π ρήνας βρίσκε-

αι σ ο ς νέο ς βιομηχανικούς κλάδο ς: ο σύμπλεγμα α οκινη οβιομηχανίας ηλεκ ρονικών χημικών

Σύμφωνα με ον T u a ne λοιπόν αναδύε αι ένα νέο κοινπροσαρμοσμένο σ η νέα οικονομία ένα κίνημα όμως παράδοξ

ικό Από μια άποψη πρόκει αι για μια πρω όγονη εξέγερση



ΡΟΝΗ ΤΟΡ

πο σ ηρίζον αι πάνω σε παλαιές εμπειρίες για να αν ιμε ωπνέα κα άσ αση Μπορεί να οδηγήσει και σε μια αναβίωση μγανωμένης πάλης ή με αξύ ων νέων σ ρα ολογιών ο κοινωμα ος πο δεν έχο ν ανάλογες εμπειρίες σε κά ι αν ίσ οιχο μσ ικα κινήμα α σ ις πανάπ κ ες χώρες ή ακριβέσ ερα μκό κίνημα ων αρχών ο δέκα ο ένα ο αιώνα Ένα έ οιναι σημαν ικό όχι για η μάχη πο δίνει α ή η σ ιγμή πάνωπολι ικές γραμμές αλλά γι' α ό πο δείχνει για ο μέλλον μά ο και όχι για α αναγκασ ικά ισχνά επι εύγμα ά ο . Γναμη ο οράμα ος ο «ο οπικός κομμο νισμός» πο δημι

968 όπως οι νεαροί προλε άριοι είχαν δημιο ργήσει πριν ο αι σ ην πρακ ική ο αδ ναμία. Από ην άλλη α ό ο κο

μα περιέχει ή σημαίνει και μια σύγχρονη μορφή με αρρ θμισσπάθειας μια δύναμη πο μπορεί να βοηθήσει σ ην αλλαγή σκληρ μένων και απηρχαιωμένων δομών ης κο νωνίας ο εκού σ σ ήμα ος ων βιομηχανικών σχέσεων ης διαχείρισηβέρνησης. Εδώ βρίσκον αι α πραγμα ικά διλήμμα α ων επαν

Ή αν α ό ο νέο κοινωνικό κίνημα ο Μάη «επανασ ααπ' η δια ύπωση μιας «επανασ α ικής» «αν ι ο οπίας» ή θεριακού κομμο νισμού απέναν ι σ ην «κ ρίαρχη ο οπία» μ κών κοινωνιολόγων και πολι ικών επισ ημόνων) Ο T uraρίζει ό ι σ η Γαλλία ο νέο κίνημα παρήγαγε μια α θεν ική επκή κρίση αν και μια κρίση πο δεν μπορούσε να οδηγήσει σσ αση επειδή για ισ ορικούς λόγο ς σ νδύαζε αξική πά

και ένα είδος «πολι ισ ικής επανάσ ασης» εναν ίον κάθε μορφγώγησης και ενσωμά ωσης ης α ομικής σ μπεριφοράς Δενπάρξει κοινωνικό κίνημα σήμερα πο να μη σ νδ άζει α

σ οιχεία κ α ό λόγω ης «προοδε ικής εξάλειψης ο με αξύ κρά ο ς και κοινωνίας ων πολι ών» Τα όχρονα σ α αι όλο και πιο δύσκολη η εσ ίαση ης πάλης και η ανάπλεσμα ικών μηχανισμών δράσης όπως κομμά ων μπολσεβίκικο

Σ ις Ηνωμένες Πολι είες αν ίθε α ίσως λόγω ης απο σίασ γκεν ρω ισμού ή μιας παράδοσης προλε αριακής επανάσ απήρξε έ οιος σ νδ ασμός ων δ νάμεων. Τα φαινόμενα πο

εξέγερσης α οποία απο ελούν περισσό ερο σ μπ ώμα α προύν να φέρο ν απο ελέσμα α είναι α πιο ορα ά «Ενώ σγράφει ο T u ne «η κοινωνική πάλη βρέθηκε σ ο επίκενμα ος και η πολι ισ ική εξέγερση απο ελούσε θα έλεγε σχεδένα ποπρο όν μιας κρίσης κοινωνικής αλλαγής σ ις Ηνωμένη πολι ισ ική εξέγερση βρίσκε αι σ ο κέν ρο». Κι α ό είναμιας αδ ναμίας



Μ ΗΣ Τ 968

Ο σ όχος ο T uraine δεν είναι όσο να δια πώσει κρίσειείες και σ ο βαθμό πο ο κάνει θα δεχ εί κρι ική όσο ο

ξει ό ι ο κίνημα ο Μάη δεν ή αν ού ε ένα επεισόδιο ούσ νέχεια παλαιό ερων κοινωνικών κινημά ων Το κίνημα έδειξζει ή έχει αρχίσει, «μια νέα περίοδος σ ην κοινωνική ισ ορίαανάλ ση ο χαρακ ήρα ης δεν μπορεί να γίνει μέσα από ο ίδιων ων επανασ α ών ο Μάη Είναι πολύ πιθανό να έχεσ α δύο



ΕΦ Λ Ο ΔΕ Ο Ε Ο

Οι ΚΑ Ε Τ Α

Υ 1969-

δ δδ

μ δ Ω Υ

Υ δ N w Soc 1969

Απ όλες ις λέξεις πο είναι ς μόδας σ α έλη ης δεκαε ίας ο1960, η «βία» είναι ίσως η πιο δ ιαδεδομένη αλλά κ ι α ή πο έχει ο λι-γό ερο νόημα Όλοι μιλάνε γι' α ήν αλλά κανείς δε σκέφ εα ήν Όπως αναφέρει και η πρόσφα α δημοσιε μένη αναΕθνικής Επι ροπής ωνΗΠΑγια ις Αι ίες και ην Πρόληψη ης ΒΔιεθ ήςΕγκυκλοπ ίδει ω Κοι ω ικώ Επισ ημώ πο κ κλοφόρησε

ο 968, δεν περιλαμβάνει λήμμα μ α όν ον ί λοΤόσο ο ό ι είναι ης μόδας όσο και η ασάφειά ης είναι εν

ια ί οι περισσό εροι άνθρωποι πο θα διαβάσο ν βιβλία όπωΗ εποχήηςβί ς (πο αναφέρε αι σ ην σ μβολισ ική ποίηση) ήΤ π ιδιά ης

βί ς (πο αναφέρε αι σε μάλλον ήρεμες ζωές) έχο ν σ ναίσθβίας πο πάρχει σ ον κόσμο αλλά η σχέση ο ς μαζί ης δεσε προηγούμενες άμεσες εμπειρίες και ε ναι νεφελώδης. Οι πιο πολλο ,εκ ός κι αν σκόπιμα ο επιδιώκο ν μπορούν να περάσο ν ηδίχως να έρθο ν σε επαφή με μια «σ μπεριφορά πο αποβλέπρόκληση σωμα ικής βλάβης σε άλλο ς ανθρώπο ς ή σε περιονα χρησιμοποιήσο με ον ορισμό ης αμερικανικής επι ροπής)μα με ον «εξαναγκασμό» πο ορίζε αι ως «η χρήση ή η ασης βίας για να αναγκάσει άλλο ς να κάνο ν κά ι πο διαφορθα ο έκαναν» .Τη φ σική βία ην απαν ούν μόνο με έναν άμεσο και ρεις

ρόπο ς. Άμεσα είναι παν αχού παρούσα πό η μορφή ωνσ χημά ων πο είναι χαία ακούσια απρόβλεπ α και από α περισσό ερα θύμα α και απο ελούν σχεδόν η μόνη σε περίοδο ειρήνης σ ην οποία οι περισσό εροι άνθρωποι ποδο λεύο ν σε σπί ια και γραφεία θα έρθο ν σε πραγμα ική



Ο ΚΑΝΟ ΤΗΒ Α

μα ωμένα και ακρω ηριασμένα κορμιά Εμμέσως, βία είναιπαρούσα σ α μαζικά μέσα εν μέρωσ ς και σ ο θέαμα Δεν πρα πο οι περισσό εροι θεα ές και αναγν σ ες να μ σ νανεικόνα ενός π μα ος, μια εικόνα πολύ σπάνια σ ην πραγμα ικνική ζωή Ακόμα πιο έμμεσα, έχο με σ νείδ σ ό ι πάρχει μας μια εράσ ια, αδιανό μαζική κα ασ ροφή, για ην οβρεθεί σ μβα ικά σύμβολα ( βόμβα», «Άο σβι ς» και έεπίσ ς και ό ι πάρχο ν ομείς και κα ασ άσεις ς κοινωνφ σική βία είναι σ ν θισμέν και πιθανόν α ξανόμεν Η βία σ ν πάρχο ν

Α ές όμως είναι εξωπραγμα ικές κα ασ άσεις, κι έ σι μαςσκολο να εννοήσο με βία ως ισ ορικό ή κοινωνικό φαινόμδείχνει και εξαιρε ική απαξίωσ πο περιέχο ν όροι όπως «σ λαϊκή Ψ χολογικο κοινωνική κο βέν α ή λέξ «γενοκπολι ική Οι επικρα ούσες φιλελεύθερες ιδέες δε μας διε κοθόλο , μια πο σ ηρίζον αι σ ην παραδοχ μιας εν ελ ς ανκής διχο ομίας με αξύ «βίας» ή «φ σικής δύναμ ς» (πο είνα

δείγμα καθ σ έρ ς) και μ βίας» ή « θικής δύναμ ς» (λό και έκνο ς προόδο ) Φ σικά, κανείς δεν έχει πρόβλ μόπως και με άλλες παιδαγωγικού χαρακ ήρα περαπλο σ εύσβαθμό πο αποθαρρύνει ο ς ανθρ πο ς να χ πούν ο ένας σ ο κεφάλι, κά ι πο κανείς γιής και πολι ισμένος άνθρωπος νει Ωσ όσο, όπως σ μβαίνει και με άλλα πρ όν α ης φιλεθικής, φ άνο με σε ένα σ μείo όπο ενθάρρ νσ ο καλο

βάζε αι με ην κα ανό ς πραγμα ικό ας, δ λαδή με λιση ων προϋποθέσεων ια ην ενθάρρ νση ο καλούΚι α ό για ί για να σ λλάβο με βία ως κοινωνικό φ

πρέπει να έχο με πόψ μας ό ι βία πάρχει μόνο σ ον πλό ι πάρχο ν δrλαδή πράξεις με διαφορε ικούς βαθμούς βίας, πο σr-μαίνο ν και διαφορε ικές πoιό r ες βίας Όλα α αγρο ικά κινήμα α είναι και εκδrλ σ εις καθαρής φ σικής βίας, μερικά όμως είναι ασ νήθισ αφειδωλά σ ο χύσιμο αίμα ος, εν άλλα εξελίσσον αι σε πραγμα ικέςσφαγές, επειδή ο χαρακ ήρας και οι σ όχοι ο ς διαφέρο ν Οι άγγλοιδο λε ές ων αγροκ ημά ων σ ις αρχές ο δέκα ο ένα ο αι να θε-ωρούσαν η βία εναν ίον ης ιδιoκ r ίας νόμιμr, r με ρrμένr β ία εναν ίον ροσ πων δικαιoλoγ μέν κά ω από ορισμένες σ νθήκες, αλλά απέφε γαν σ σ μα ικά ις δολοφονίε οι ίδιοι ά θρωποι όμως σε δια-φορε ικές σ νθήκες (όπως σε σ μπλοκές με αξύ λαθροθήρων και θ ρo-φ λάκων) δε δίσ αζαν να παλέΨο ν μέχρι θανά ο Δεν έχει καμία αξία,παρά μόνο ως νομική δικαιoλόγrσ r ης κα ασ ολής ή ως επιχείρrμα πέρ ού «να μ ν ενδίδο με πο έ σ βία», να αν ιμε ωπίζο με όλες ις



ΣΠΧΡΟΝΗ ΣΤΟΡΙΑ

βίαιες πρακ ικές διαφορε ικών ειδών και βαθμών ως ο σιασ ικά ο ίπράγμα Εξάλλο πράξεις ο ίδιο βαθμού βίας μπορεί να διαφέρβαθιά ως προς η νομιμοποίηση και η δικαίωσή ο ς ο λάχισ ονμ αλά ης κοινής γνώμης Ό αν ρώ ησαν ο μεγάλο καλαβρέζο αρχιλσ ή Mus lin να ορίσει η λέξη «κακό» είπε ό ι σήμαινε «να σκοχρισ ιανούς δίχως να πάρχει κάποιος πολύ βαθύς λόγος»

Οι α θεν ικά βίαιες κοινωνίες διαθέ ο ν πάν ο ε μία οξεία αν ίληψηα ών ων «κανόνων» ακριβώς επειδή η ιδιω ική βία είναι απαραίμέσα στην καθημερινότητα, όσο κι αν εμείς δ σκολε όμαστε να το σ -νειδη οποιήσο με μιας και η φ σιολογική σε έ οιες κοινωνίες ποσό η α

αιμα οχ σίας μας φαν άζει ανεπί ρεπ α ψηλή Σε μέρη όπως σ ιςλιππ ίνες όπο οι νεκροί σε κάθε εκλογική εκσ ρα εία ανέρχον αι σε εκα ον άδες μας φαίνε αι άνε νοήμα ος ο ό ι για α φιλιππινέζικακρι ήρια μερικές απ' α ές ις απώλειες είναι πιο κα αδικασ έες απόάλλες. Κι όμως πάρχο ν κανόνες Σα βο νά ης Σαρδηνίας οι κανόνεςα οίφ ιάχνο ν ένανολόκληρο κώδικα εθιμικού δικαίο ονοποίο εξωτερ ικοί π αρατ ηρητές έχο ν περ ιγράΨει με νομικούς όρο ς.t Για π αρά-

δειγμα, η κλοπή μιας κατ σίκας δε σ νιστά «προ σβολή», πα ρά μό νο αν ο γάλα ης κα σίκας χρησιμοποιηθεί από ην οικογένεια ων κλεφ ώαν πάρχει μια σαφήςπρόθεση «προσβολής» οθύμα ος Σ ην περίπ ωση α ή αρχίζει μια αν εκδίκηση πο γίνε αι βαθμιαία όλο και σοβαρή μέχρι θανά ο

Όσο δεσμε ική και αν είναι όμως η ποχρέωσή ο ς να σκο ώσοα μέλη ων οικογενειών πο βρίσκον αι σε βεν έ α θα φρίξο ν ειλι

νώς αν από κάποια α χή σ γκ ρία σκο ωθεί κάποιος χαία παρε ρσκόμενο ή ένο Οι κα ασ άσει όπο έ ο με βία και η φύση ης βίας σ νήθως ορίζον αι σαφώς όπως σ ην ερώ ηση ο παρο

δο ς Ιρλανδού: «Α ός ο κα γάς είναι ιδιω ικός ή μπορεί να μπει ο θένας;» Έ σι ο πραγμα ικός κίνδ νος για ο ς ξένο ς αν και αναβολα ψηλό ερος απ' ό ι σ ις δικές μας κοινωνίες είναι με ρήσΊσως οι μόνες κα ασ άσεις ανεξέλεγκ ης άσκησης βίας να είναι απ

ο ς κοινωνικά ανώ ερο ς εναν ίον ων κοινωνικά κα ώ ερων (ποδόν εξ ορισμού δεν έχο ν κανένα δικαίωμα απέναν ί ο ς) αλλά ακκι εδώ πάρχο ν πιθανώς κάποιοι κανόνες

Σ ην πραγμα ικό η α, κάποιοι έ οιοι κανόνες βίας μας είναι ακόοικείοJ. Γιατ ί, για παρ άδειγ μα, οι υπέρ μαχοι της κατ άργ ησης της θαν α-

ικής ποινής πο πο ίθε αι ό ι πισ εύο ν πως όλες οι εκ ελέσειςεξίσου κα : δικαστέες, βασίζουν τόσο πολύ την καμπάν ια του ς π άνω στοεπιχε ίρημα ότι η θανατ ική ποινή δολοφονεί μερικές φορές αθώους αν-

1 . Βλ. Α. iglia ende b rb i in ome ordin men o giuridi o Μιλάνο1959



Ο ΚΑΝΟΝΕ ΤΗ Β Α

θ ώπο ς; Επε δή γ α ο ς πε σσό ε ο ς από μας κα μο ς πε σσό ε ο ς από ο ς πέ μαχο ς ης κα ά γησης

ενός «αθώο » π οκαλεί μ α πο ο κά δ αφο ε κή αν ίδ ανά ωση ενός «ένοχο »Ένας από ο ς μεγαλύ ε ο ς κ νδύνο ς πο απε λούν σ ς οποίες η άμεση βία δεν παίζε πλέον μεγάλο όλο σ η

ων καθημε νών σχέσεων ανάμεσα σε ά ομα κα σε ομάδεςποίες η βία έχε γίνε απ όσωπη είνα ό χάνο ν ην αίσδ ακ ίσεων. Έ σ όμως δ αλύο ν κα ο σμένο ς κο νωσμούς πο ελέγχο ν η χ ήση ης φ σ κής βίας. Α ό δεν εγάλη σημασία ην εποχή πο ο πα αδοσ ακές μο φές βίας σκές σχέσε ς ή ο λάχ σ ον ο π ο επ κίνδ νες απ' α έςεμφανώς κα γ ήγο α Σήμε α όμως β ίσκον α κα πάλ έχο με πα άλληλα κα ην εμφάν ση νέων μο φών βίας

Ο παλα ό ε ες μο φές βίας ίσως να α ξάνον α επε δή να σ σ ήμα α ή ησης ης δημόσ ας άξης πο αναπ ύχθηκεποχή ο φ λελε θε σμού είνα όλο κα π ο κα απονημέν

πολ κής βίας όπως η άμεση βία η δ άση κα η ομοκ αδ αδεδομένες απ' ό σ ο πα ελθόν. Η νε κό η α κα ηα χών η αναβίωση ων δ ω κών επ χε ήσεων secu t ή

ων επαγ ύπνησης απο ελούν σαφείς ενδείξε ς Από μ α άήδη οδηγήσε σ ην εκ νέο ανακάλ ψη ης ελεγχόμενης βίαςσ ην επ σ οφή ων ασ νομ κών δ νάμεων σε έναν πα άξν σμό κ άνη ασπίδες πανοπλίες κα α ο αύ α κα σδ αφόρω αερ ω ροσωρ ής εξουδετέρωσης ελαστ κώ σφα ρώ κ.ο.κπο όλα ο ς αν ανακλούν ην εύλογη άποψη πως μέσα σε μ

πά χο ν δ άφο ες μο φές αναγκαίας ή επ θ μη ής βία ην οποία ο α χαίο εθ μ κό δίκα ο ης Αγγλίας πο έ δεν ε

Από ην άλλη ο ίδ ες ο κ α κές α χές έχο ν εθ σ εί σμένων ομακ κών μο φών βίας κα δ αί ε α ων βαοποίες μέχ λίγες δεκαε ίες παλα ό ε α εθεω ούν ο βά βα

ελα α αί ασ ες σε πολ σμένες κο νωνίες ενώ η «καθωνή γνώμη κάνε σ ε κές εκκλήσε ς γ α μ α αδ άκ η ά

ομοκ α ίας.Όλα α ά εν άσσον α σ ην ανάδ ση ενός νέο είδο ς βί

Σ ς πε σσό ε ες πε π ώσε ς ο πα αδοσ ακές μο φέναγεννημένες εκδοχές ης) σ η ίζον α σ ην πα αδοχή ό

2 Στ Μεσ πόλεμ ηRAFαντ στ θηκε σε όλα τα σχέδ α να χρησ μ π η

διατήρηση της τ ξης με τ επιχε ρημα ότ τα όπλα της δεν έκαναν δ ακρνως θα μπ ρ ύσε να κατηγ ρηθε σύμφωνα με τ εθ μ κό δ κα . Α τφ ρμ σε όταν β μβ ρδ ζε χωρι στην νδ α κα τη Μέση Ανατ λή ...



ΓΧΡ ΝΗΙ Τ ΡΙ

π ρέπ ει να χρησιμοποιεί αι σ ο βαθμό π ο δεν είναι διαθέσιμες ή απ ο ε-

λεσμα ικές άλλες μέθοδοι. Επομένως οι βίαιες πράξεις κανονικά έχο ν έναν σ γκεκριμένο και προσδιορίσιμο σκοπό και η χρήση ης βίας είναι ε θέως ανάλογη με α όν ο σκοπ ό Όμως ένα μεγά λο μέρος ης σύγχρονης ιδιω ικής βίας δεν μπ ορεί να εκπληρ σει έ οιο ς κανόνες καιδεν έχε σ γκεκριμένη λει ο ργικό η α και κα ά σ νέπεια η κρα ική βία είνει να πάρει η μορφή μιας αδιάκρι ης κα ασ ολής.

Η ιδιω ική βία δε χρειάζε αι ή δεν μπορεί να κα αφέρει πολλά απέ-ναν ι σ ο ς πραγμα ικά μεγάλο ς και θεσμοποιημένο ς κα όχο ς ης βίας ανεξάρ η α με ο αν α οί ην ασκούν άμεσα ή ην κρα ούν ως ε-

φεδρεία. Η ιδιω ική βία έχει λοιπόν ην άση να γίνει από πραγ μα ική δράση ένα ποκα άσ α ο δράσης. Τα διακρι ικά και οι σιδερένιοι σ α -ροί ο ναζισ ικού σ ρα ού είχαν έναν πρακ ικό σκοπό έσ ω κι αν δεν

ον εγκρίνο με. Τα ίδια σύμβολα ό αν α φορούν οι Άγγελοι ης Κολά-σεως και ανάλογες ομάδες έχο ν απλά ένα κίνη ρο: ην επιθ μία ού κα ά α άλλα ανίσχ ρο νέο να αν ισ αθμίσει η διάψε σή ο μέσααπό βίαιες πρακ ικές και σύμβολα Μερικές κα ' όνομα πολι ικές μορ-

φές βίας (όπως α «σπασίμα α» ή κάποιες βομβισ ικές ενέργεναρχικ ν) είναι εξίσο ανορθολογικές μια πο σ ις περισσόπ σεις ο πολι ικό ο ς απο έλεσμα είναι εί ε αμελη έο είσ ερα ο αν ίθε ο απ' ο επιδιωκόμενο.

Οι φλές βίαιες επιθέσεις δεν είναι απαραί η α πιο επ(σ α ισ ικά) για η ζωή και η σωμα ική ακεραιό η α από παραδοσιακ ν «άνομων» κοινωνι ν αν και πιθανό α α προκ

ρισσό ερες ζημιές σ α πράγμα α ή μάλλον σ ις ε αιρείες πλίζο ν Από ην άλλη όμως, α ές οι πρακ ικές προκαλούνμένα ίσως, μεγαλύ ερο ρόμο για ί είναι πιο χαίες και πιοβαθμό πο α ό ο είδος βίας είναι α οσκοπός Όπως έδειση δολοφονίας M s ο ρομακ ικό με όλο ς α ούς πον αι με ναζισ ικές μπό ες και αναφύον αι σήμερα μέσα σε

πό κοσμο ς και πο κο λ ούρες ης Δύσης δεν είναι απζο ν πίσω σ ον Χίμλερ και ον Άιχμαν, σ ο ς γραφειοκρά ες νισμού, οι σκοποί ο οποίο σ νέβαινε να είναι παρανο κγια ο αποπροσανα ολισμένο περιθ ριο για ον αδύναμο καιφ ωχό η βία και η σκληρό η α μερικές φορές με ην πιο σμα ική κοινωνικά και προσωποποιημένη σεξο αλική μορφή αναπληρ σεις α ομικής επι χίας και κοινωνικής δύναμης

Εκείνο πο προκαλεί ρόμο σ ις αμερικανικές μεγαλο πόλεσ νδ ασμός ης αναβίωσης μιας παλιάς και ης ανάδ σης μιαγιας βίας μέσα σε κα ασ άσεις κοινωνικής έν ασης και διάλα ές ακριβ ς είναι οι κα ασ άσεις ις οποίες η σ μβα ική



Ο ΚΑΝΟΝΕ ΤΗ Β Α

φιλελεύθερων ιδεών είναι εν ελώς ανίκανη να αν ιμε ωπίσει, να εννοήσει εξ ο και η άση να ολισθήσει και πάλι σε μια εσ ν ηρη ική αν ίδραση, η οποία είναι η άλλη σχεδόν όψη πο επιδιώκει να ελέγξει ια να πάρο με ο πιο απλό παράδφιλελεύθερη ανεκ ικό η α και ελε θερία έκφρασης βοηθάει σμό ης α μόσφαιρας με εικόνες αίμα ος και βασανισμού, εικόβα ες με ις φιλελεύθερες ιδέες μιας κοινωνίας πο βασίζε αι νεση και ην ηθική δύναμη

Οδηγούμασ ε, καθώς φαίνε αι, και πάλι προς μια εποχή βίασω ερικό ων κοινωνιών, η οποία δεν πρέπει να σ γχέε αι με νόμενη κα ασ ροφικό η α ων σ γκρούσεων με αξύ κοινωνεπομένως να κα ανοήσο με καλύ ερα ις κοινωνικές χρήσεις μάθο με και πάλι να κάνο με διακρίσεις ανάμεσα σ ις διάφορβίαιης δρασ ηριό η ας, και, πάνω απ όλα, να δημιο ργήσοναφ ιάξο με σ σ ημα ικούς κανόνες για η χρήση ης βίαπάρα πολύ δύσκολο για ανθρώπο ς πο ανα ράφηκαν μέσα σελελεύθερη κο λ ούρα, με ην πεποίθηση ό ι κάθε είδο ς βία

ερη από η μη βία, κι όλα α άλλα είναι ίδια (πο δεν είνακαι η βία είναι χειρό ερη, δ σ χώς όμως μια έ οια αφηρηγενίκε ση δε μας προσφέρει καμιά καθοδήγηση σε πρακ ικά π

α βίας σ ην κοινωνία μας Α ό πο κάπο ε ή αν μια χρήκοινωνικής προόδο (ειρηνική και όχι βίαιη επίλ ση ων διαφων«ο α οσεβασμός δεν έχει ανάγκη ην αιμα οχ σία», κ ο καπλή ρη ορεία και αν ι ρη ορεία Αφήνει ην α ξανόμενη

ανθρώπινης ζωής όπο λαμβάνει χώραν η βία δίχως κανόνες καδόξως, δίχως καμιά πρακ ικά εφαρμόσιμη ηθική αρχή, όπως μαοικο μενική επάνοδος ων βασανισ ηρίων από ις δ νάμεις

ο ς Η κα άργηση ων βασανισ ηρίων απο ελούσε ένα απόλίγα επι εύγμα α για α οποία ο φιλελε θερισμός μπορεί να ππιφύλακ ο ς επαίνο ς, σήμερα όμως διαπρά ον αι και πάλι σ' ολόκλη-ρο ον κόσμο, οι κ βερνήσεις κάνο ν α σ ραβά μά ια και α μαζικάμέσα α διαδίδο ν

Όσοι πισ εύο ν ό ι κάθε βία είναι εξ ορισμού κακή, δεν μπορούν να κάνο ν καμιά σ σ ημα ική διάκριση ανάμεσα σ α διάφορα είδη ηςβίας σ ην πράξη ή να αν ιληφθούν α απο ελέσμα ά ης όσο σ' α ούς πο ην φίσ αν αι όσο και σ' εκείνο ς πο ην επιβάλλο ν Το μόνο

3 . Το επιχε ίρημα ότ ι δεν μπ ορεί να α ποδ ειχθεί πω ς αυτές οι εικόνες επ ηρεά ζουν τηδράση κανενός, απ λά επιχε ιρεί να εκλογ ικεύσει αυ τή τ ην αντίφαση και δ εν αντέχ ει σε μιασοβαρή επιστημονική έρευνα. Ούτε κα ι τα

επιχ ειρήματ α πω ς η λαϊκή κουλτο ύρα π άντοτε περ ιείχε εικόνες β ίας ή πω ς α υτές οι εικόνες δρουν σαν ένα είδος υπ οκατάστατο υ της

ραγμα ικ ς βίας.



3 1 ΡΟΝ Ι ΤΟ

πο θα κάνο ν είναι να παράγο ν, από αν ίδραση άνδρες καπο θα θεωρούν κάθε μoρφ� βίας καλ� εί ε από μια σ ναπό μια επανασ α ικ� σκοπιά πο θα αν ιλαμβάνον αι δηλπoκειμενικ� Ψ χoλoγικ� ανακούφιση πο προσφέρει η βία δίενδιαφέρει καθόλο η απο ελεσμα ικό η ά ης Υπό ην ένναν ιδρασ ικοί πο ζη ούν η γενικε μένη επαναφορά ων σμών ων μασ ιγώσεων και ων εκ ελέσεων έχο ν μια αναλονο ς πο α σ ναισθ�μα ά ο ς σ σ ημα οποίησε ο a oκαι για ο ς οποίο ς η δράση με ο όπλο και η βόμβα είναπερίπ ωση προ ιμη έα από η μη βίαιη δράση Ο φιλελε θκάνει διακρίσεις ανάμεσα σ η διδασκαλία ων πιο �πιων μοζούν ο και ων δ νη ικά δολοφονικών μορφών ο καράγιαπωνέζικη παράδοση πάρχει πλ�ρης σ νείδηση ό ι έ οιες

έχνες πρέπει να ις μαθαίνο ν μόνον όσοι διαθέ ο ν επαρκ�ηθικ�αγωγ� για να μπορούν χρησιμoπoι�σoν πεύθ να η δύναμη σκο ώνο ν

Υπάρχο ν κάποιες ενδείξεις ό ι έ οιες διακρίσεις αρχίζο ν

σιγά σιγά και εμπειρικά να μαθαίνον αι μέσα όμως σε μια γενσφαιρα αποπροσανα ολισμού και σ ερίας πο καθισ ά δύσoρθoλoγικ� και περιορισμένη χρ�ση βίας Είναι πια καιρόςνα θέσο μεα � η διαδικασία μάθησης σε μια πιο σ σ ημα ικ� βάση

ις κοινωνικές χρ�σεις ης βίας Μπορεί να πισ εύο με ό ι βία είναι χειρό ερη από η μη βία Η χειρό ερη όμως μoρφ�α � πο ξεφεύγει από κάθε έλεγχο

4. Οι ρθ λ γ κ ί επαναστάτες μετρ ύσαν πάντ τε τη βία σε σχέση με της και τα π θανά απ τελέσματά της Όταν τ19 6είπαν στ ν Λέν ν ότι γραμματτων αυστριακών σ σ αλδημ κρατών είχε δ λ φ ν σει τ ν αυστριακό πρωθπράξη διαμαρτυρίας εναντ ν τ υ π λέμ υ, αυτός απλά αναρωτ θηκε γ ατπ ς με τη δ κ τ υ θέση δεν έκανε κάτι λ γότερ δραματ κό αλλά π να κυκλ φ ρ σε μέσω των μελών τ υ κόμματ ς μια αντ π λεμ κ πρ κ

ταν πρ φανές ότι μ α κ νότ πη αλλά απ τελεσματικ μη βίαιη δράση από μ α ρ μαντ κ αλλά αναπ τελεσματ κ . Αυτό δεν τ ν απέτρεψε να σπλη εξέγερση όταν τ έκρ νε αναγκαί



Ι

ΕΦ Λ Ο ΔΕ ΤΟ Ε ΔΟΜΟ

ΠΑ Α ΤΑ ΑΙ ΕΞ

Τ 5 , '68. Ό

6, δ 969 N w Soci y δ ΡαΖΙBar er - δ δ δ

Ο μακαρί ηςΤσε κεβάρα θα αισθανό αν μεγάλη έκπληξη αλλάκνε ρισμό αν ανακάλ π ε πως η φω ογραφία ο έγινε εξώφE ergreen Re ewη προσωπικό η ά ο θέμα άρθρο οVogue και οόνομά ο η προσχημα ική δικαιολογία κάποιας ομοφ λόφιληςκό η ας σε ένα νεο ορκέζικο θέα ρο (βλObser er8 Μα ο 969) Μρούμε ίσως ν' αφήσο με κα ά μέρος οVogue.Δο λειά ο είναι να λέσ ις γ ναίκες ι είναι ης μόδας να φορούν να ξέρο ν και να

ο ενδιαφέρον ο για ον Τσε κεβάρα δε σημαίνει πολι ικά ρισσό ερο απ α ό ο εκδό η οho s hoΟι άλλες δύο ασ ειό η

ες ωσ όσο αν ανακλούν μια διαδεδομένη αν ίληψη ό ιποιο είδο ς σύνδεση ανάμεσα σ α κοινωνικά επανασ α ικά και σ ην ανεκ ικό η α σ η δημόσια έκφραση ης σεξο αλικήπροσωπικής σ μπεριφοράς. Είναι νομίζω καιρός να δείξει κάπα ή η αν ίληψη είναι αβάσιμη

Κα ά πρώ ο λόγο θα έπρεπε να είναι πλέον σαφές ό ι οι σε σχέση με ο ποια σε ο αλική σ μπεριφορά είναι επι ρεπ ήδεν έχο ν καμιά ειδική σχέση με σ σ ήμα α πολι ικής εξο σίανικής και οικονομικής εκμε άλλε σης (Εξαίρεση απο ελεί η εανδρών επί ων γ ναικών και η εκμε άλλε ση ων γ ναικώνάνδρες η οποία σημαίνει, ποθέ ο με μεγαλύ ερο ς ή μικρριορισμούς σ η δημόσια σ μπεριφορά ο κα ώ ερο φύλο ) Η σεξοαλική «απελε θέρωση» έχει έμμεση μόνο σχέση με άλλα είδη απελε θέ

ρωσης Σ σ ήμα α αξικής εξο σίας και εκμε άλλε σης μπορεί να επιβάλλο ν α σ ηρές σ μβάσεις προσωπικής (για παράδειγμα σεξο αλικής) σ μπεριφοράς σε δημόσιο ή ιδιω ικό χώρο, μπορεί όμως και όχι. Ηινδο ισ ική κοινωνία δεν ή αν καθόλο πιο ελεύθερη ή εξισω ική από ηθρησκε ική κοινό η α ων ο αλλών αν ικομφορμισ ών επειδή η πρώ η χρησιμοποιούσε ο ς ναούς για να επιδεικνύει μια α έλειω η ποικιλία σεξο αλικών δρασ ηριο ή ων με ον πλέον προκλη ικό ρόπο, ενώ η



ΧΡΟ Η ΟΡ

δεύ ερη επέβαλε, ο λάχ σ ον θεωρη κά, σ α μέλη ης σκληρούς περ ορ σμούς Το μόνο πο μπορούμε να σ νάγο με από α ή η σ γκεκρ -μένη πολ σμ κή δ αφορά, είνα πως ο ε σεβείς Ινδο σ ές πο ήθελαν

να πο κίλλο ν η σεξο αλ κήρο ίνα, μπορ ούσαν να μάθο ν να ο κάνο ν πολύ π οεύκολα από ο ς ε σεβείς Ο αλλούς

Μάλ σα, αν μπορεί να γίνε μα χον ρ κή γενίκε ση γ α η σχέση α-νάμεσα σ ην αξ κήκ ρ αρχία κα η σεξο αλ κή ελε θερία, α ή είναπως ο κ ρίαρχο βρίσκο ν βολ κόνα ενθαρρύνο ν η σεξο αλ κή ανοχήή χαλαρό η α ανάμεσα σ ο ς πηκόο ς ο ς μόνο κα μόνο γ ανα κρα-oύν α μ αλά ο ς μακρ άαπό ην πο έλε ά ο ς Κανένας πο έ δεν

επέβαλε σεξο αλ κό πο ρ αν σμό σ ο ς σκ άβο ο ενο Ο κο νωνίες σ ς οποίες ο φ ωχοί κρα ούνα α σ ηρά σ ην απε -νή θέση ο ς, είνα εξο κε ωμένες με θεσμοπο ημένα μαζ κελεύθερο σεξ σε ακ ά δ ασ ήμα α, όπως είνα ακαρναβάλ α Πράγμα , εφόσον ο σεξ είνα η φ ηνό ερη καθώς κα η π ο δ ασκέδασης (όπως λένε ο Ναπολ άνο , ο κρεβά είναφ ωχού), είνα πολ κά επωφελές, ό αν α άλλα παραμένο

να δίνε α η δ να ό η α όσο περ σσό ερο γίνε αΜε άλλα λόγ α, δεν πάρχε καμ ά αναγκαία σύνδεση ανάκο νων κή ή πολ κή λογοκρ σία κα σ ην ηθ κολογ κή κ αν σ χνά ποθέ ο με ό πάρχε Το αί ημα να περάσοδη σ μπερ φοράς από ο μη επ ρεπ ό σ ο δημοσίως επ ρλεί πολ κή πράξη μόνο σ ο βαθμό πο σ νεπάγε α κάπσ ς πολ κές σχέσε ς Η κα άκ ηση ο δ κα ώμα ος ν

μαύρο με λε κούς σ η Νό ο Αφρ κή θα ή αν μ α πολπε δή δ ε ρύνε ο φάσμα ού είνα σεξο αλ κά επ ρεδή χ πά η ρα σ σ κή πο έλε α Η κα άκ ηση ο δκλοφορίας οΕρ σ ή ης ίδης Τσά ερ υδεν είχε έ ο ες πολσ νεπαγωγές, όσο κ αν ή αν ε πρόσδεκ η γ α άλλο ς λόγο

Α ό θα έπρεπε να μας είνα εν ελώς σαφές από ην ίδ α μπε ρία Σ ς δεκαε ίες ο 960 κα 970 ο επίσημες ήπαγορεύσε ς α ού πο μπορεί κανείς να πε , να ακούσε , ννα δε δημοσίως ή κα δ ω κά σε σχέση με ο σεξ, ο

αργήθηκαν σε πολλές δ κές χώρες Η αν ίλη η ό η σκή ηθ κή σ ν σ ά έναν ο σ ασ κό προμαχώνα ο καπσ ήμα ος, δεν μπορεί πλέον να σ αθε Ού ε κα η αν ίλη ηενάν α σε μ α έ ο α ηθ κή είνα πρω αρχ κής σημασίαςβα α ακόμα κάπο ο ξεπερασμένο από α πράγμα α σ α ρνομίζο ν ό εφορμούν ενάν α σ α πο ρ αν κά κάσ ρα,

κό η α όμως α ά α είχη έχο ν σχεδόν σοπεδωθεΣίγο ρα πάρχο ν ακόμα πράγμα α πο δεν μπορούν να π



Ν Η Κ Ι Ξ

να παρο σιασ ούν, αλλά είναι όλο και π δύσκολο να α βρεις και νααγ ανακ �σειςμ' α ά Η κα άργηση ης λογ οκρισίας είναι μια μονοδιάσ α η δρασ ηριό η α, όπως και οι με α οπίσεις ο ν εκομ�κoς ης φούσ ας ων γ ναικών, και αν α �η κίνηση πρoχωρ�σει πολύ μακριά προς ην ίδια κα εύθ νση, η επανασ α ικ� ικπο αποκομίζο ν οι σ α ροφόροι θα μειωθεί δρασ ικά Το

ων ηθοποιών να πηδ ύν αι επί σκην�ς απο ελεί σαφέσ α α ρο σημαν ικ� πρόοδο, ακόμα και για η πρoσωπικ� απελεπό ο δικαίωμα ων κορι σιών ης βικ ωριαν�ς επoχ�ς να κδ�λα α Σ�μερα γίνε αι πολύ δύσκολο ακόμα και να κιν�σ

ές ις διώξεις περί ασέμνων, σ ις οποίες όσο πολύ σ ηρίζονδό ες και οι θεα ρικοί παραγωγοί για να έχο ν ζάμπα διαφ�μΣ ην πράξη, η μάχη για ελεύθερο σεξ έχει κερδηθεί Έφερε ά

ό π κον ά ην κoινωνικ� επανάσ αση �, έσ ω, κάποια αο κρεβα ύ, ων πωμένων σελίδων και ων δημοσίων

(πο μπορεί να είναι � να μην είναι επιθ μη �); Τίπο ε δε μας λέει κάέ ο Το μόνο πο προφανώς έφερε, είναι περισσό ερο δη

μέσα σε μια κα ά α άλλα αμε άλλακ η κoινωνικ� άξη πραγΠαρό ι όμως δεν πάρχει καμιά εγγεν�ς σχέση ανάμεσα σλικ� ανεκ ικό η α και σ ην κoινωνικ� οργάνωση, είμαι ποεπισημάνω με κάποια θλίψη πως πάρχει μια σ αθερ� σ νάφσα σ ην επανάσ αση και σ ον πο ρι ανισμό Δεν μπορώ να σνέναγερά εδραιωμένο επανασ α ικό κίνημα � καθεσ ώς πο νέπ ξε αξ σημείω α πο ρι ανικές άσεις, σ μπεριλαμβανο

ωνμαρξισ ικών κινημά ων, παρό ι η θεωρία ων ιδρ ών άλλο παρά πo ρι ανικ� � αν (και σ ην περίπ ωση ο Ένγκαν ιπo ρι ανικ�) σ μπεριλαμβανομένων και χωρών σαν ηνέχο ν μια ιθαγεν� παράδοση πο είναι ο αν ίθε ο ο ποσ μπεριλαμβανομένων ακόμα και ων πλέον δεδηλωμένων αναλε θεριακών κινημά ων Όπο ς έχει ην εν ύπωση πως η ηθιλαιών αναρχικών αγωνισ ών � αν ελε θεριακ� και χαλαρ�, κ ρά Η ελεύθερη αγάπη (σ ην οποία πίσ ε αν με πάθος) σ�πο ά, όχι ναρκω ικά και μονογαμικές σχέσεις δίχως επίσημο γά

Η ελε θεριακ� �, για ην ακρίβεια,ν ινομι κή σ νισ ώσα ων επανασ α ικών κινημά ων, αν και μερικές φορές είναι ισχ ρ� � ακόμα καικ ρίαρχη σ ις σ ιγμές ης πραγ μα ικ�ς απελε θέρωσης, πο έ δεν α καέφερε να αν ισ αθεί σ ην πo ρι ανικ� σ νισ ώσα Οι Ροβεσπιέροι νικά

νε πάν ο ε ο ς Δαν ών Οι επανασ ά ες για ο ς οποίο ς η σεξo αλικ�� και η πoλι ισμικ� ελε θεριακό η α απο ελούν πραγμα ικά κεν ρικάζη �μα α ης επανάσ ασης, αργά �γρ�γoρα μπαίνο ν σ ην άκρη ΟΒίλχελμ Ράιχ, ο απόσ ολος ο οργασμού, ξεκίνησε πράγμα ι, όπως μας



Ν Η Κ Ι

επι ίθε αι α όχρονα και σ ο σ σ ημα ων προσωπικών σων α ομικών αναγκών Από μόνες ο ς όμως η πολι ισμι

και η πολι ισμική κρι ική απο ελο ν σ μπ ώμα α και όχι επαδ νάμεις Από πολι ική άποψη δεν είναι πολ σημαν ικές.

Η Ρώσικη Επανάσ αση ο 9 7 περιόρισε ην πρω οπορχής και ο ς εξεγερμένο ς ης κο λ ο ρας πολλοί από ο ς

αν φίλα διακείμενοι απέναν ί ης, σ α δικά ης κοινωνικά καμέ ρα Την ώρα πο οι άλλοι προχωρο σαν σε γενική απεργί

ο '68, α χάππενινγκς σ ο θέα ρο ο Ον εόν και εκείνα γκράφι ι (Απαγορε ε αι ο απαγορε ειν» «Ό αν κάνω επαναισθάνομαι σαν να κάνω έρω α», κ.ο.κ.) θα μπορο σαν να θως ελάσσονες μορφές λογο εχνίας και θεά ρο , περιθωριακές

α κ ρίως γεγονό α Όσο πιο προβεβλημένα είναι έ οια φαισο πιο σίγο ροι μπορο με να είμασ ε ό ι δε σ μβαίνο ν μεμα α. Το να σοκάρεις ον ασ ό είναι δ σ χώς, πιο ε κολο

ον ανα ρέπεις



Ι

ΕΦ Λ Ο ΔΕ Ο ΟΓΔΟΟ

Π Ε Σ Α Ε Α ΚΑ

ΗΠΑ Ψ δ 28 1989. Γ Ν

Ή Κ δ T nd p nd n Magazin δ

Λίγοι κακοί ξεκινούν ην καριέρα ους σαν διεθνή ανέκδοαυ ό συνέβη με αυ όν για ον οποίο επέλεξα να σας μιλήσω, που ή αν ένας νεαρός κυνηγός μαγισσών Εν άξει, δεν ή ασ ο ξεκίνημά ης καριέρας ου Ο Ρόυ Κον (R y C hn 19ήδη κα αφέρει να αποφύγει η σ ρα ιω ική θη εία, είχε δω

ονκαθηγη ή ου L ne ng, είχε κυνηγήσει ον επιφΚεν ρική Ασία, wen La t m e και είχε βοηθήσει να κα αθάνα ο ως κα άσκοποι οι R senbe g, πριν αυ ός και ο παρDavid Schine, δύο νεαροί που έμοιαζαν σαν να είναι βγαλμένοιμερο επιθεώρησης, επισκεφ ούν ην Ευρώπη ο 1953 για να

ην Παγκόσμια Κομμουνισ ική Συνωμοσία για λογαριασμό σιασ ή Μακάρθυ Τα έρη η συνω οσία που ου ενδιέαδυναμία ων Αμερικανικών Υπηρεσιών Πληροφοριών Βιβλιοθξαλείψουν σ ο εξω ερικό α έργα ου Ν άσιελ Χάμμε , καθνεπαρκής αν ικομμουνισμός ουBBC

Το ν ουέ ο Κον και Schine πρόσφερε σ ους Ευρωπαίους μσια ευκαιρία επίδειξης αν ιμακαρθισμού, για να μην πούμε πολσνομπισμού, και όπου και να πήγαν, ο Τύπος ους περιποιήθν ως Ό αν ήρθαν αν ιμέ ωποι με εξήν α περίπου δημοσιογαεροδρόμιο ου Χήθροου, άλλαξαν σχέδια και γύρισαν σπί ιαυ ό οι περισσό εροι Ευρωπαίοι ους ξέχασαν

Αν όμως η δημόσια καριέρα ου Schine ελείωσε εδώ ζει που , ο Ρόυ Κον ξαναβγήκε σ ην επιφάνεια ως ένας καλά δικδικηγόρος ης Νέας Υόρκης ζών ας, όπως γράφει ο βιογράφοςσα σε ένα περιβάλλον εγκλήμα ος και ανήθικης συμπεριφοράς»καε ία ου 19 0 έγινε μία από ις πιο « » διασημό η ες ηκη σ η δεκαε ία ου 1980 έγινε φίλος (ποιων άλλων;) ου ζγκαν Ακόμα και οι παλαιοί φιλελεύθεροι συμφιλιώθηκαν με



ΕΠ ΚΗ Ε Ο Γ Α ΕΝΑΝ ΚΑΚΟ

θρωπο πο μπορούσε να το ς μπάσει στον παράδεισο της κοκανάιτ κλαμπ Stud5 , στο οποίο είχε κάποια σ μφέροντα Δεν ήτασημος μόνο και μόνο επειδή ήταν διάσ μος όπως ο ο όρχοταν διάσημος σαν ένας άνθρωπος με επιρροή και πάνω απ' όλανας μεσάζων μεταξύ το χώρο της πολιτικής και το εγκλήμαδιακανονιστής σ μφωνιών και σαν εκβιαστής Όταν το 986 π

ids (πράγμα πο ο ίδιος αρνήθηκε) τελικά τον πέταξαν έξωνεοϋορκέζικο μπαρ την ηθική το οποίο , εύκαμπτη καθώς τεντώσει μέχρι τα άκρα και δεν πήρξε γι' α τόν καμιά επιθαγένεια για σ μπάθεια ούτε λόγος Ακόμα και οι άθεοι το B[της Νέας Υόρκης αισθάνθηκαν όπως μο είπε ένας, ότι τον Θεία Δίκη

Δύσκολο να βρει κανείς πραγματικούς κακού ο Ρό Κον όμπιθανότατα ένας α θεντικός πρίγκιπας το σκότο ς Είχε ανατπό μια καρικατούρα εβραίας μαμάς στα μάτια της οποίας, βέήταν δ νατόν να κάνει λάθος. Έκανε νομική και πολιτική καρισε ένα περιβάλλον στο οποίο το χρήμα και η δύναμη περισχύ

κανόνων και το νόμο , και στο οποίο μάλιστα η ικανότητα να και να φεύγεις κάτι πο δεν μπορούν οι απλοί πολίτες είναι αποδεικνύει τη σ μμετοχή στην ελίτ. Εκείνο πο έκανε τον Κοκαι όχι αμοραλιστή ήταν ένα ορισμένο πνεύμα αντίδρασης το Μεφιστοφελή «πο λέει πάντα όχι» Αν και ήταν μια ζωήΔημοκρατικούς κα χιόταν πο το ς την έφερε στις προεδρικέτο 9 2 Αν και ήταν Εβραίος, σ ντάχθηκε με το ς αντισημ

ήταν ένας γκέι πο έβγαινε επιδεικτικά στη γύρα έπαιρνε τοτο σε εκδηλώσεις όπο μιλούσε ενάντια στα δικαιώματα των οφίλων Ακόμα και ο αντικομμο νισμός το , ο οποίος αντίθετα με τογερο σιαστή Μακάρθ φαίνεται πως ήταν γνήσιος ταιριάζει μ α τό τομοτίβο, αφού το περιβάλλον απ ' το οποίο προερχόταν, των νεοϋορκέζων εβραίων φιλελεύθερων και οπαδών το Ρούζβελτ απεχθανόταν τη μισαλλοδοξία και το κ νήγι των μαγισσών

Ως δικηγόρος (<Δε με νοιάζει τι λέει ο νόμος, πες μο ποιος είναι οδικαστής») είχε μια σαφή προτίμηση στο ς σκοτεινούς πελάτες και το ςγκάνγκστερς, και όχι μόνο το έβρισκε χρήσιμο αλλά και το ε χαριστιό-ταν να λέει ότι μπορούσε να στείλει ανθρώπο ς στην ηλεκτρική καρέκλα. Πιο σημαντικό, επειδή α τό τελικά τον έριξε, χλεύαζε όχι μόνο τιςτ πικές ποχρεώσεις αλλά και τις άρρητες ποχρεώσεις το επαγγε λματισμού Δεν εξαπάτησε μόνο επαγ γελματίες αλλά ακόμα και το σ γ-γραφέα φάντασμα πο έγραφε αντί γι α τόν τα βιβλία το οποιονδή-ποτε πίστε ε πως δεν μπορούσε να το κάνει κακό Πρόδιδε το ς πελάτες το δίχως ενδοιασμούς Την εποχή πο θα ήταν παιχνιδάκι για έναν



ΡΟΝΗ Ι ΟΡ

λαμπ ό και δικ ωμένο δικηγό ο να βγάλει εκα ομμύ ια με σα σ ο B g pp e α ός ή αν αγύ ης επειδή ο ά εσε ν

Δεν είχε ού ε πεποιθήσεις ού ε φιλοδοξίες. Οι μεγάλες εμπε

εποχής ο πέ ασαν πλάι ο δίχως να ον αγγίξο ν ο Πόλεμλι ικά δικαιώμα α ο Βιε νάμ ο σ αήλ, η πόθεση ωνΔεν ον δελέαζαν ού ε α αξιώμα α ού ε ο καθα ό ίγος

ε σης ο κεφαλαίο πο κινούσε όσο ς ανθ ώπο ς απ' ο ς οποίο ς σ νανασ εφό αν, ο ς μονοδιάσ α ο ς Φάο

οποίο ςέπαιζε ο μεφισ οφελή π οαγωγό Δεν είχε ίπο α ίπο α δεν απέβλεπε σε ίπο α.

Τι ή αν α ό πο ήθελε ελικά, εκ ός από ο να κάνει πάνο να αποφεύγει ις δ σά εσ ες σκέψεις και να απολαμβάξο σία σ α πα ασκήνια, η δ να ό η α να κάνει χά ες και ννα αναγνω ίζε αι απ' α ούς πο με άνε και από α μέσα σης, α οποία πάν α ον έ εφαν Είναι πολύ α γά για να οΕκ ός από κάποιες απλή ω ες π οσωπικές χά ες σε φίλο ς κακαι μια ικανό η α να διασκεδάζει δεν έκανε κανένα καλό σεενώκα έσ εψε πολλούς, και όχι μόνο α θύμα α ο Μακάεξαι ίας ης ανε θ νό η άς ο και ον ίδιο ο γε ο σιασπως έζησε πηδών ας σ ην ο ά άλλων θ μά ων ο dsπο μπο ούμε να πούμε γι' α όν, είναι ό ι αν γεννιό αν σε κλη χώ α δε θα είχε γίνει α ό πο έγινε Σε καμιά άλλη χώ αχε λάβει σ ο νοσοκομείο ένα π οεδ ικό ηλεγ άφημα( Η Νάνσ κι εγώσε έχο με σ ις σκέψεις μας και ις π οσε χές μας») Ό αν όνε ακόμα και ο Λε κός Οίκος εποίησε ην νήσσαν.



Ι

ΕΦ Λ ΔΕ Τ ΕΝ Τ

Ο KAPOrZOΤ ΖΑΖ

δ δ ew Yo k e iew of Books 121988 Sidne Bec e Ν 1988 J d sse e Au obiog p of Joe D rensbou g sPe er V c er 1988

Ή αν με αξύ ων πρώ ων μο σικών πο έπαιζαν α ό πο δλά καλά βαφ ισ εί « ζαζ» και θεωρ�θηκε «ιδιoφ �ς καλλιλίγοι ζαζίσ ες είναι όσο γνωσ οί όσο ο Σίν νεϋ Μπεσέ καιπό ανθρώπο ς πο δεν είναι ιδιαί ερα εξοικειωμένοι μ' α �

κ� Κανενός άλλο η φων� δεν αναγνωρίζε αι όσο γρ�γoρΛίγο ς μ�νες με ά ο θάνα ό ο αποκαλύφθηκε ένας ανδρσ η γαλλικ� Ριβιέρα και χάρη σ ο ς μόχθο ς ο βιογράφοζο με πλέον ό ι ο πρόσωπό ο εικονίζε αι σ α γραμμα όσημοκρα ιών ο Τσαν και ης καμπόν Ο πoιη �ς Ph pγι' α όν:

«Η φων� σο πέφ ει πάνω μο όπως λένε πως πέφ ει ο έρΣαν ένα πελώριο ναι»

Σ η δεκαε ία ο 1920 ο Μπεσέ θα μαζό αν και από σο και μάλισ α από ανθρώπο ς μεγάλης οξ δέρκειας όπω

Έλλινγκ ον καιBenny Car er Δεν είναι να απορεί κανείς Σκά ω � αν ένας από ο ς πρώ ο ς αν όχι ο πρώ ος πο ξόφωνo σημαν ικό όργανο ης ζαζ

ια ί όμως παρ' όλα α ά η καριέρα ο Σίν νεϋ Μπεσέείναι � μάλλον έγινε περιθωριακ� σε σχέση με ο κύριο ρλιξης ης ζαζ; Βρισκό αν σε μια σ ρα ηγικ� θέση, και διπαραπάνω πρω ο πία και αλέν ο για να γίνει ένα πρό πο έγια άλλο ς μο σικούς � ακόμα κι ένα σ αθερό πρό πο για όζαν κάποιο όργανο: ανθρώπο ς σαν ον Λούις Άρμσ ρονγκ Haw ns ον Django Reinhar ον Τσάρλι Πάρκερ ον C

ον ohn Col rane Κι όμως παρό ι ενέπνε σε ον ohnnμπάν ας ο Έλλινγκ ον κα ά α άλλα είναι δύσκολο να ανεπιδράσεις πο άσκησε όσο ζούσε πέρα από ην επίδρασ� κούς οπαδούς ο Ν ίξιλαν Ό αν οι λε κοί ζαζόφιλοι λάνσ



32 Ζ Ζ

δα ου Μπεσέ σ α έλη ης δεκαε ίας ου 1930, δεν ή αν ιδισ ός, ού ε καν με αξύ ων μουσικών

Το βιβλίο ου oh Ch l o ο οποίο ανήκει σε εκείνα φοσιωμένης και επισ ημονικής συλλογής σ οιχείων που συχνμπνεύσει η ζαζ σ ους πισ ούς φίλους ης, μας δίνει πολλές κπληροφορίες για να κα ανοήσουμε ην απομόνωση ου Μπεσγουρο είναι ό ι αν ικαθισ ά ους ρομαν ικούς μύθους που πγια αυ οβιογραφία ου Μπεσέ. Σ ο εξής θα απο ελεί ην αβάση για κάθε περαι έρω διερεύνηση μιας ζωής έξω απ' α συνα η οποία αργά ή γρήγορα θα βρει ο δρόμο ης και για ονγράφο ή ην ηλεόραση. ια ί, αλήθεια, πόσοι μπορούν να πχουν απελαθεί και από η Βρε ανία και από η αλλία (από ύσ ερα από μια σύλληψη για βιασμό, από η δεύ ερη με ά απσ ολίδι σ η Μονμάρ η) ό ι είχαν μακροχρόνιες σχέσεις και συ Σμιθ και με ην Ζοζεφίν Μπέικερ, αλλά και μια μακρά, παανκαι διακοπ όμενη, σχέση με ην Tall lah Ba khea ό ι ήπρόσωπα σ η Μόσχα σ α μέσα ης δεκαε ίας ου 1920, αφούχαν διδάξει ο κλαρινέ ο σ ον άνθρωπο που υπο ίθε αι ό ι είνμα ικός Μ ου Τζέημς Μπον ; Επίσης, ο Μπεσέ έπαιξε αργό εσεζόν σ' ένα καλοκαιρινό κομμουνισ ικό κάμπινγκ σ ο Berkshφών ας α παράπονα ου W ll e «The L o » Sm th ο οποίσε να ο αν έξει πάνω από μια βδομάδα, λέγον ας πως «ή αανάμεικ ο κάμπινγκ που είχε δει και είχε ακούσει πο έ φυλκαι θρησκείες ή αν όλα ανακα ωμένα».

Σε αν ίθεση με ους περισσό ερους απ ους μουσικούς ου, ο Σίν νεϋ Μπεσέ ή αν σ ην ουσία ένας μονήρης ύπος κνα με α λεγόμενα όσων είχαν συνεργασ εί μαζί ου συνεργασχεδόν πάν α ελείωναν άσχημα , ή αν ένας άνθρωπος που έ

ον χειρίζεσαι με μεγάλη προσοχή Είναι βέβαια γεγονός, ό ι εγωπαθείς χώρους ης σόου μπίζνες όπου μπορούμε να βρούμσμένους ζαζίσ ες, όσοι συνανασ ρέφον αι με καλλι έχνες έχ

ην άση να μιλάνε (κα ιδίαν) γι' αυ ούς περισσό ερο σαν ρα α παρά άνθρωποι, όσον αφορά όμως ον Μ πεσέ, η συμφωγια ο πόσο δύσκολο ή αν να ζεις δίπλα ου ξεπερνά κα ά πολνηθισμένα παράπονα ων μπούκερς και ων α ζέν ηδων.

«Αν σχημά ιζε ην εν ύπωση ό ι δεν ον συμπαθούσες, ήεπικίνδυνος» παρα ηρεί ο Sammy Pr ce, ο εξανός πιανίσ ας ων μνας άνθρωπος που προερχό αν από ένα περιβάλλον όπου δε θα

Sidne Bec e ,T e t t Gentle An A tobiog phy, Λονδίνο960 Κ κλοφόρησε, ύσ εραπό ένα αξίδ με εμποδίων, μέσω εκδο ών, δ κηγόρων κα σ νεργαJo nCi rdi



3 2 2 ΖΑΖ

που α αλάμβα α τη ηγεσ α που παραδοσιακά α κε στο όρκαι ειδικά αυτούς σα το Λούις Άρμστρο γκ που μπορού

επεράσου και τους οπο ους ζ λευε το α Συ εργαζότα πιους χαρακτ ρες που δε του αμφισβητούσα τα πρωτε α

τρομπετ στες/κορ ετ στες Tommy Ladn e και Muggsy Spanτους οπο ους κα ε γοητευτικ ς ηχογραφ σεις. Σε τ τοιες περιφη ε αρκετό χώρο για τα δικά τους σόλο Ακόμα πιο ά ετα αιμε όργα α όπως το πιά ο που συμπλ ρω α το δικό του Ea H nes στο περ φημο «B uesίη T ds».

Κατά βάθος ε χε το στικτο όχι όμως και το ταλ το ετικού διοικητ ακόμα ε ός ηθοποιού θιασάρχη της παλιάς σχθεωρούσε δεδομ ο ότι το σόου στρεφότα γύρω απόαυ όν Γι αυτότο λόγο αργότερα αισθα ότα ά ετα με εαρούς λιγότερο ταλκαι λιγότερο μπειρους γάλλους μουσικούς, για τους οπο ους μημ οςε έι ο δάσκαλος ακόμα κι ότα κοβε το σόλο όσω

α τα μάτια τους στα κορ τσια που γούσταρε ο διοςΩστόσο ο B Co eman ο ευα σθητος εκπατρισμ ος τ

χε άδικο α κατηγορε το Μπεσ ότι «χαιρότα μό ο όταα δ ει κοφτά διαταγ ς σε ερασιτ χ ες». Το πιο πολύ που πει κα ε ς ε αι ότι του χρειαζότα περισσότερος λεγχος αάρεσε απ ό τι ε χε συ θως Οι καλύτερες δουλει ς που

αι με μικρά συγκροτ ματα μουσικώ ο καθ ας απ τους ορούσε δεδομ ο το ταλ το και, κυρ ως το επαγγελματισμόΈπαι ε μερικά υπ ροχα κομμάτια το 1949 με το μποπ τράμ

C a e α και κα ε ς από τους δύο δε ε χε ιδια τερη συσθηση για τη μουσικ του άλλου Ακόμα καλύτερος τα ότατα τις βασικ ς ιδ ες πά ω στο στ σιμο και τη διαδικασ α μ

εργάτες του όπως θυμάται ας παλιός του μουσικός:« Μπεσ και ο μπασ στας We man] Braud φτασα φγάλα παλιά παλτά και καπ λα ομ ζω ότι ο Μπεσ φορομπερ . Κάθισα ο ας απ α τι στο άλλο και α τάλλασσμούς. τα σα α αρχα ο τελετουργικό μετα ύ δύο οπλαρMuggsy [Span er] συμμετε χε ε ώ ζεσται ότα σα ασ γγισης Ό τας συ ηθισμ ος στο ρατζματάτζ τω προτης σου γκ ορχ στρας] α αρωτιόμου τι επρόκειτο α σδύο τρ α τ σσερα και απ! Η μουσικ εκρ γ υται στο χώρΩστόσο η απομό ωση του Μπεσ δε τα μό ο προσωπικ

γεωγραφικ . Η τζαζ α άμεσα στ άλλα ε αι και μια μουσσποράς Η ιστορ α της ε τάσσεται στη μαζικ μετα άστευσηΠαλιό ότο και χει φτιαχτε από α θρώπους που τα γι



Ο Κ ΡΟΠΟ ΤΗΣΤΖΑΖ

κούς αλλά και συχ ά για υχολογικούς λόγους ελεύθεροι δ χσει α θρώπους που περ ούσα πολύ καιρό α ιδεύο ας. Σθα ε χε γ ει όσο γρ γορα μια εθ ικ ς εμβ λειας μουσικ

φερα σ η κυριολε α οι μουσικο σε μ ρη που ώς όσ η. Η αυ οβιογραφ α ου oe ens ou gΗ σσ τς ζαζ, μαςπαρουσιάζει με θαυμάσιο ρόπο αυ η ε άπλωση ης ζαΟρλεά ης φω ζο ας σι η γε ιά ω σκαπα ω σ ηκαι ο Μπεσ . Πα ρ ει ο ρωά ης από η δεκαε α ου Rouge και μ σω Λος Ά ζελες Μισσισιπ Τε εσσ ΣH s u g ο φ ρ ει π σω σ η Δυ ικ Ακ και μ χρι

ικό βορειοδυ ικά όπου λπιζε α α ο ει ο δρόμο σ ησ ορ α αυ ς ης μουσικ ς πόλεις σα ο Σηά λ ο ΠόSpok ne δε α αφ ρο αι σχεδό καθόλου αλλά ο ensό ι ουλάχισ ο οι κοι ω ικο ισ ορικο ης ζαζ θα πρ πειπιο σοβαρά ο ρόλο ω βορειοδυ ικώ περιοχώ . ( Κυκλοφ μη σ ους μουσικούς ό ι μπορούσες α βγάλεις λεφ ά σ ο Σημια πόλη ου χρ μα ος» λ ει ο ens ou g).

Παρ όλα αυ ά οι περισσό εροι από ους με ακι ούμε ουςπαρ μει α ε ός ω Η ωμ ω Πολι ειώ που όπως κο μ ρος όπου γ ο α πράγμα α. Ο Μπεσ α κει σ ους αρχ ς σ ράφηκα προς η διεθ αγορά ω μαύρω καλλια κες όπως η Ζοζεφ Μπ ικερ που ις α ακάλυψε ο Π

δρες σα ο πια σ α Teddy We e fo d, που από η 920 δρούσε κυρ ως σ α μεγάλα λιμά ια ης Ασ ας όπως η

η Καλκού α ο ρομπε σ α Β Co em n που από καε ας ου 930 ζούσε κυρ ως σ η αλλ α. Ο διος ο Μμό ο ρ α χρό ια ης δεκαε ας ου 920 σ ιςΗ Α( 922 925) και απόλοιπα σ η Αγγλ α η αλλ α η Γερμα α η ωσκρό ερες ευρωπα κ ς χώρες πράγμα που ε ηγε ο για ρες ηχογραφ σεις σε σχ ση με λιγό ερο αλα ούχους μουσκαι ο για ό α επ σ ρε ε σ ιςΗΠΑ ο 93 οι εό εροι μουσικθεωρούσα επερασμ ο σε σχ ση με γ ωσ ούς σα οφωH wk ns και ο Benny C e . Μ σα σ α επ ά χρό ια που από ό ε που ε χε φύγει ε χα συμβε πάρα πολλά σ η αλισσόμε η μουσικ Πολλο από ους εό ερους μουσικούς

ου σου γκ συ χισα μάλλο α ο θεωρού σα α λά παλιομοδ η μουσικό

Πράγμα ι η θ ση ου Μ πεσ α όσο περιθωριακ ποTommy dn e άφησα η αποκλεισ ικ απασχόληση με και ά οι α α ραφ άδικο και καθαρισ ριο σ ο Χάρλεμ οπο ο απ υχε όπως κι όλα α άλλα επιχειρημα ικά σχ δια



ΖΑΖ

που κακώς θεωρούσε ο εαυ ό ου επιχειρημα α) ε ώ φ ηκεκαι πάλι αφ σει η μουσικ για α ο ει α φΦιλαδ λφεια. Ε ολ γοις ο ά θρωπος που υπ ρ ε μεγάλη αρχ ς ης δεκαε ας ου 920 σ α σαρά α δύο ου δι εε ός ε α λημ ου αλ ου μια ε ύπωση που η εγο ός ό ι εμφα ισιακά δειχ ε μεγαλύ ερος από η ηλικ α

Γύρισε β βαια σ ιςΗΠΑσε μια κακ εποχ για η ζαζ Δε σο ό ι η κρ ση ε χε οδηγ σει σ ο πά ο η αγορά ω δ σοι οπο οι δη δε απ διδα αρκε ά σ ους μουσικούς όσο χο

ζαζ η οπο α ε χε κα ά κάποιο ρόπο συ δεθε με ο κσ ς δεκαε ας ου 920 πεσε θύμα ης κα αθλιπ ικ ς αω οικο ομικώ δυσχερειώ ης κρ σης Σ ις αρχ ς ης

930 χουμε διεθ ώς μια με α όπιση ω γούσ ω ου κογρ γορη και δυ α μουσικ προς η ο ειροπόληση πράγμχει επισημα θε από ους ισ ορικούς ης ζαζ Οι γερμα οπαρα ρησα άλλο με ικα οπο ηση για α χρό ια 9C on δε χ ει ό ι ο διο α εμφα ς και σ ο Χάρ

Rudy Va ee μάζεψε σε μια βραδιά 2.800 πελά ες σε μια μεγάχορού ε ώ ο Έλλι γκ ο μό ο ο α αρ ο απ αυ ούa do μάζεψε 2.200 ε ώ ο Ca Ca oway μό ο 500 ο Be

ε ώ ο Λούις Άρμσ ρο γκ μό ο 350. Ο Μπεσ δε α ο μόπου α ιμε ώπιζε δυσκολ ες και θα πρ πει α α πολύ σ

α ά θρωπο που ε χε οια επ γ ωση ω χαρισμά ω οού ε χρ μα α ού ε υπόληψη με α ύ ω συ αδ λφω ου

Εκε ο που ο σωσε α ο παρά ε ο και α απάης «αρχαιολογ ας» ης ζαζ που π ρε η μορφ ης α ααυθε ικ ς μουσικ ς ης ας Ορλεά ης από παθιασμ ες ρώ λευκώ ζαζόφιλω για ους οπο ους η ζαζ δε α δος μουσικ ς αλλά και α σύμβολο και ας σκοπός. Η α α

ιλα χει απορριφθε (σ οThe New G ove)ως « ο πιο μακρόβιο κημα ης ζαζ ] αλλά και ο μό ο που δε παρ γαγε α ιόλογη

κ » Κι όμως και μό ο που επα φερε ο Μπεσ σ η ση ης ζαζ δικαιώ ει η ύπαρ ου.

Ο Μπεσ πά ο ε προκαλούσε ο ε διαφ ρο ω ειδημόσικ ς Ο E es Anse me γραψε ο 9 9 ο γ ωσ ό παπαραθ ου όλοι ε ώ ο διο καιρό ο Edward . en ο

ης όπερας ου Μό σαρ ο εχώρισε από όλη η υπόλοSyncopa ed ches a η οπο α θεωρούσε κα ά α άλλ

2. Paul OI ver - Max Ha rison W iam BolcoThe New G ove Gospe BIues έα Υόρκ 987, 292



Ο ΚΑΡΟ Ο ΤΗ ΤΖΑΖ

δ ασκ δαση» Ο εχασμ ος ύμ ος του Anser et ( Θ λω το ό ομα αυτού του δ οφυ καλλ τ χ η όσο γ α μ α δποτ , ε α ο Σ τ εϋ Μπεσ ») δ αδόθηκε ευρ ως μετά το

αδημοσ εύτηκε στο (γαλλ κό)Le azz Hotκα στο (βρετα κό)MelodyMake .

Η μ κρ αλλά επ λεκτη ομάδα τω φ λω της τζαζ που ετου α τ κε μ ου δε ε χε πρόβλημα α α αγ ωρ σε τηπ ρα απ αυτούς όμως δε τα πολλο ο άλλο που άκουγαρα γκρουπ σα τους New r e ns Feetw r ers του 932 933κομμάτ α που ηχογράφησα Ότα γύρω στο 935 α απτύχθημ α αγορά γ α τη τζαζ αυτο ο φα κατάφερα α ε ασφΜπεσ λ γες εμφα σε ς με μ κρά γκρουπ, ο οπο ες τοπρώτη φορά ε ώπ ο του βασ κού κο ού της τζαζ κα φττου: ο ηχογραφ σε ς του 937 στη δ σκογραφ κ ετα ρεπρωτοβουλ α της He en ey κα τη στ ρ η τω παλ ώτου Μπεσ , Έλλ γκτο κα Hodges) ο κλασ κ ς ηχογραφσ κα L dnier το 938 που οργά ωσε ο γάλλος πρωτοπόρο

Hugues P n ssi \ κα β βα α, ο ohn H ond κα το τσ ρτο τω New M sses στο C egie H : «Από τα σπσου γκ» Αυτά ε π ευσα κα τ ς ηχογραφ σε ς του Μποπο ες γ α από το ε θουσ ώδη φ λο της τζαζ A fred Lπροσφάτως φύγε από το Βερολ ο, κα ο οπο ες εδρα ωσαδ σκογραφ κ ετα ρε α B ue Note αλλά κα το Μπεσ

Ο ευρωαμερ κα ο σωτ ρες του Μπεσ εκτ μούσα τη π

ας Ορλεά ης όπως άλλωστε κα κάθε λάτρης της τζαζ καπά τοτε α επα αφ ρου στο προσκ ο λησμο ημ ους καλτα όμως ε δ μο ες στη μουσ κ της ας Ορλεά ης Ακό

φα σε ς τω Μπεσ κα L dnier που, όπως χε λεχθε , «τερη σχ ση με τη α αβ ωση του τ λα τ από οπο εσδδ ακρ ο τα περ σσότερο γ α τη καλλ τεχ κ τους πο ότη αυθε τ κότητά τους Ωστόσο π σω απ όλα αυτά υπ βο

τε παλ ρρο α οσταλγ ας δ α τερα μετα ύ τω εαργ ατη αγ , τη όμορφη, τη μο αδ καληθ v'μουσ κ τζαζ, αυτ ποε χε κατά κάπο ο τρόπο προδοθε ότα κλε σα το Storyμουσ κο α βηκα το Μ σσ σ π , α κα ο επ β ώσατου 920 που προσπαθούσα σε μ κρά γκρουπάκ α τα καλτο τ ποτα κ ε δ κά α τα μαύρο

3. Ωστ όσο, η αρνητική κρίση του A nser m et τριάντα χ ρόνια αρ γότ ερα ( " Ο μέρες τη ςτζαζ τε λ

είωσαν. Έδωσ ε τη συ μβολή τ ης στη μουσική. Τώρα απ ό μόνη της ε ίναι απ λά μο- ότο η ») δε γ νωστοπ οιήθηκε από το υς τζαζ όφιλους ή τους θαυμαστέ ς του Μπεσέ , παρότ ιο Chi onην παραθέ ε σ.207)



ΤΖΑΖ

Η α αβ ωση του Ντ ξ λα τ της μουσ κ ς της Ν ας Ορλσ αστ κά α μη μουσ κό φα όμε ο παρότ θα επ τρεπεαρ θμούς ερασ τεχ ώ α δ ασκεδάσου πα ζο τας το «Muκα α άλογα κομμάτ α. Α κε στη πολ τ σμ κ κα δκα γ αυτό αξ ζε μ ας σοβαρ ς ρευ ας που δε χετα α καθαρά λευκό κ ημα α κα φυσ κά ευπρόσδεκ

ηλ κ ωμ ους κρεολούς μουσ κούς ε δ κά όσους ε χα βόλτα. Η «Ν α Ορλεά η» γ ε α πολλαπλό σύμβολο α τ ρατσ στ κ προλεταρ ακ λα κ ρ ζοσπαστ κ «Nα τ συμβατ κ κα α τ πατρ αρχ κ α άλογα με τα γούστ

Στ ςΗΠΑκα σ άλλες αγγλόφω ες χώρες το δεολογ κό τβρ σκότα κάπου μεταξύ του New ea κα του Κομμου στος α κα γ α τους περ σσότερους από τους εαρούς θαυμκε το μάλλο γ α κάτ που απλάμ λούσε άμεσα σε αδ αμόρφωτες μα ψυχ ς Έ ας από αυτούς που εξ δωσα το 939 τοazzmenτη πρώτη αμερ κα κ στορ α της τζαζ που βασ ζότα πά ω σε βλ ο που άσκησε μεγάλη επ δραση δ εθ ώς τα ας μο

της κομμου στ κ ς εφημερ δας]Da y WorkerΤο ρεύμα της α αβ ωσσυ δεε τη υπόθεση τω μαύρω κα τη (με οψηφ κ ) αγτζαζ με το λ κό τραγούδ κα τη λα κ μουσ κ παλ ά τα κα παρ με α γ α πολύ κα ρό ο βασ κο στυλοβάτευπο κουλτούρας που συγχω εύθηκε μ σα στη κουλτούρα του

τσ ο Μπεσ « ας ά θρωπος με α ο χτά μουσ κά γούστπτε πως «ε χε με κάπο ο τρόπο φθάσε στο κόσμο του Ντ

αυτό το Ντ ξ λα τ υπ ρξε καταρχ το κλε δ γ α τη αηχογραφ σε ς του 940 τα η απόδε ξη ότ ταε χε καταφ ρε κα μστα (δεδομ ης της καθυστερημ ης επα εκκ ησ ς του) με αταχύτητα. Από τότε κα στο εξ ς κα ας κατάλογος τω «μετζαζ» δε θα το άφη ε απ ξω. Κατά δεύτερο λόγο το κ ημλα τ του πρόσφερε τη ευκα ρ α α συ εχ σε α κά ε απά τα μ α που όπως ε χε πε στο Anserme το 9 9 αδ κό του δρόμο» δ χως α το ο άζε τ κά ου ο άλλοτο καθ στούσε το αδ αφ λο κητο πατ ρα της τζαζ της Ν ας Ορλεά ηςκα τοστυλ του τα επομ ως εκ τω πραγμάτω υπερά ω κρ τ κ ς. Πράγματ ο Μ πεσ α σθα ότα πολύ ά ετα μ σα στο λ τό στ σ μοτουΝτ ξ λα τ μ α που κατά κύρ ο λόγο τα ας γραμμ κός αυτοσχεδ α-στ ς κα μελωδ στ ς κα δε ε δ αφερότα τόσο γ α τα αρμο κά πα -γ δ α αυτά καθαυτά Κα ε πάση περ πτώσε τα πολύ ευχαρ στημ -ος που αυτ ς ο δυ ατ ς ρ ουσες ελ κοε δε ς κα παλλόμε ες πλεξού-

δες όμορφου χου (ο Άρμστρο γκ ο όμαζε το χο του «μ α κα άταχρυσαφ ου μελ ού») τα εύκολα προσ τς ακόμα κα στους μη ε δ



ο ΑΡΟΠΟ ΤΗ Τ Α

μο ες με εξα ρεση εκε ους που πά τοτε υπ ρχα που δε ά τεχα το το ο βιμπράτο του Δε τα , κι ούτε χρειαζότα α ε αι, στε ά προ-

σηλωμ ος στη παράδοση, δε τα όμως και υποχρεωμγραμμ ζεται με τη εποχ του αυτό δε το απ τρεπε α παχα μαζ με οποιο δ ποτε μουσικό πρώτης σειράς α ε αρτ τω

Σε ποιο βαθμό το τ ιλα τ του ε ασφάλιζε α εισόδημασ γουρα το πρώτο ερώτημα που το απασχολούσε Ε αι στηριζότα σε μεγάλο βαθμό στο κοι ό τω επα α ακαλυφθκρώ γκρουπ τω μουσικώ της δεκαετ ας του 920 που N c s βρ κα α στ κι στο Greenw c V age και σEdd e Condon το ά θρωπο για τις δημόσιες σχ σεις τους. Επζότα στις επαφ ς του στο χώρο της Αριστεράς για το κλε σιμσεω α και δε ε αι σαφ ς σε ποιο βαθμό αυτ ς οι επαφθαρά εμπορικού χαρακτ ρα (Σ γουρα παρά τις υποψ ες γιαστικ ς τάσεις και τις καλ ς α αμ σεις που ε χε από τη ωσσκολο α δούμε το Μπεσ ως πολιτικό πρόσωπο κι ακόμα λ

α κόκκι ο α άμεσα σε μαύρους τζαζ στες) Όσο αφορά

ση της ας Ορλεά ης α αγ ώριζε τις δυ ατότητες που προα πιστοποιημ ο ιδρυτικό μ λος της Crescen C ty. Όποιατα κ ητρά του με τη συ εργασ α του το 945 με το Bun

α παλιό τρομπετ στα που το ε χα εθάψει οι οπαδο τηςκαι το ε χα κά ει εικό ισμα της αυθε τικότητας, δει ε στπου στεκότα . Όπως κι άλλες προηγούμε ες συ εργασ ες τουαυτ με άσχημο τρόπο.

Καμιά όμως απόλες αυτ ς τις δουλει ς δε του παρε χε α μα στα επ πεδα που ο Μπεσ θεωρούσε ότι α ταποκρ ο ταληψ του α και από τα τ λη της δεκαετ ας του 940 ε χε πκά δικαιώματα από τους δ σκους. Αυτό που τελικά λυσε τα πτά του τα η πρόσκληση α πάει στη αλλ α το 949. Σαυτ τη χώραόπου η τζαζ δι θετε πολύ μεγάλο π ευματικό και πολιτιστικό κε χε συ δεθε με τη Α τ σταση ο Μπεσ βρ κε αυτό που ρευότα : α τεράστιο κοι ό για το οπο ο ο ά θρωπος με τοπώ υμο και το σπο σοράρισμα τω γάλλω κριτικώ , τα μιαημ η ιδιοφυ α της τζαζ και μια κοι ότητα ω μουσικώ που η καρδιάτους χτυπούσε το α μό ο στη σκ ψη ότι θα τους κα ε τη τιμ ακατ βει στα καταγώγιά τ ους. Η αλλ α γι ε το μό ιμο σπ τι του, κι αυ-τός γι ε α ε δος πολιτιστικ ς μασκότ όπως τα πρι η ΖοζεφΜπ ικερ. Το απάλλα ε από τις προσωπικ ς και επιχειρηματικ ς ε τά-σεις που πά τοτε α αστάτω α τη ζω του στις ΗΠΑ. Έζησε τη ζω τουσα ας ευτυχισμ ος αυτοε όριστος

Ο ά θρωπος που προβάλλει μ σα από τη α ιοθαύμαστη ρευ α του



ΖΑΖ

Chilton ε αι ταυτόχρο α α χαρακτηριστικό προ ό της Ν ας Ορλεά ης αλλά και ας πολύ ιδιόρρυθμος χαρακτ ρας. Ως μ λος της κοι ω ας τω γχρωμω Κρεολώ , της τάξης τω (γαλλόφω ω ) ελεύθερω μιγάδω τεχ ιτώ και μικροαστ ώ , που ο μετεμφ υλιακός φυλετικός διαχωρ ισμός π εσε α συγχω ευθού με τους μαύρους ε χε π άρει τις μουσικ ςκαι επ αγγελ ματικ ς δεξιότητες της κοι ότητάς του. Σε όλη του τ η ζω μπορούσε α κά ει το ράφτη και το μάγειρα α και αρ θηκτεύσει σε α επάγγελμα, όπως οι περισσότεροι κρεολο Αρ θηκε όμως επ σης, κι αυτό δε τα τυπικό, α μάθει μουσικ στη αρχ σ γουρα επειδ φαι ότα περιττό για μπρό φυσικό μουσικό ταλ το, αργότερα από α τ δραση αισως από πε σμα.

Ε χε πάρει τους καλούς τρόπους της κρεολικ ς κοι ω αςΟρλεά ης, τη αγάπη για το α ιοπρεπ ς τύσιμο, τη δικαιολογρηφά ια της για τη μουσικ της παράδοση, και σως και τη ααδιαφορ α για τις φυλετικ ς σχ σεις που χαρακτ ριζε τους μτης Ν ας Ορλεά ης Από τη αυτοβιογραφ α του oe re

μπορε κα ε ς α καταλάβει α τα λευκός μαύρος. Ο δλεγε συχ ά ότι το ε δι φερε περισσότερο το μουσικό ταλθρώπου παρά το χρώμα του δ ρματός του ε ώ ε χε πει, με αMezz Mezzrow α λευκό υπ ρμαχο της α ωτερότητας τωτι «η φυλ δε χει σημασ α, αυτό που μετράει ε αι α βρστ ς ότες».

σως και το το ο ε διαφ ρο του για τη κλασικ μουσικ

ε χε τη ευκαιρ α α α απτύ ει στη Μόσχα τις μ ρες που ρος π γαι ε τακτικά σε συμφω ικά κο τσ ρτα πρι κατ βεικλαμπ α βασιζότα στη προ του 9 4 μουσικ κουλτούραστικώ οικογε ειώ τω Κρεολώ της Λουιζιά ας μια κου

χει α αλογ ες με αυτ του Δουβλ ου του Τζ ημς Τζόυςαπ το οπο ο ο Μπεσ ισχυριζότα πως ε χε πάρει το βιμπρ

κε και στις δύο. Και ε πάση περιπτώσει ο Μπεσ , μια μεγτου espress o μπορούσε α βάλει α παράθεμα από τους P

α σόλο, το διο εύκολα που κρεμούσε και το πορτρ το τουστο το χο του.

Παρ όλα αυτά, δε υπάρχει αμφιβολ α πως τα ας άμια πολύ ιδιόρρυθμη στάση μ σα στο περιβάλλο του. Οι τζαζ στες ε αιγε ικά πιο α εκτικο στις α θρώπι ες ιδιοτροπ εςαπό τους περισσότε-ρους α θρώπους, αλλά παρότι όλοι όσοι παιζα μαζ του, θαύμαζα τις καταπληκτικ ς μουσικ ς του ικα ότητες, η άποψη που επικρατούσε γιατο Μπεσ μ σα στις ορχ στρες τα ιδιαιτ ρως αρ ητικ , α ε άρτητααπό το α ε χε μαζ του το σκυλ και το μαχα ρι που συχ ά το συ ό



Ο ΚΑΡΟ Ο ΗΣΖΑΖ

δευαν. Ακόμα καιΈλλινγκτον που τον θαύμαζε και σκεφτόταν ρά να τον φ ρει και πάλι στην ορχ στρα του το 1932 τελικάνα μην το κάνει Πρ πει να ταν πολύ δύσκολο να συμβιώσει πολύ καιρό μαζ του αν και με τις γυνα κες του ταν πιο κρατάει τα γλυκά λόγια και την ευγ νεια της νεοορλεάνικης γοη

Παραμ νει μια ε αιρετικ μορφ της τζαζ νας ρολ στας ταν καλός στο να διαλ γει τους ρόλους του νας άνθρωπος πζούσε σ ναν φανταστικό κόσμο νας παρά ενος οδοιπόροςταν κι φευγε και δεν αισθανόταν πουθενά σαν στο σπ τι τουνο στο θρόνο που π στευε ότι δικαιούταν που δεν ταν σε καστός παρά μόνο στον εαυτό του ταν όμως νας εκπληκτικόστο ς καλλιτ χνης τελε ως πρωτότυπος παρότι μεινε κοντάπαρχαιωμ νη παράδοση Μετά το θάνατό του αναγνωρ στηκε από τους μοντερνιστ ς όπως δε χνει και η ε άπλωση του σο

όφωνου ανάμεσά τους να όργανο που ταν σχεδόν μονοπώCo t ane το υιοθ τησε από το 1961 Έγινε νας μετά θάνατον

Κι όμως τι θα ε χε απογ νει αν δεν ταν εκε νοι οι λιγοστμενοι της τζαζ που τον ανακάλυψαν οι μικρ ς δισκογραφικ ςστα τ λη της δεκαετ ας του 1930 τα λευκά παιδιά στα υπόγειακια οι Γάλλοι που πραγματοπο ησαν τα όνειρα του Δε θα μπταιριά ει στις μεγάλες ορχ στρες του σου νγκ Θα ταν κάποχώρο όμως οι νεότεροι μουσικο θα άφηναν τόπο για ναν γαπό το παρελθόν που δεν ενδιαφερόταν για τις ν ες ιδ ες καφ μη εγωπαθ δύστροπου και φιλάργυρου Ίσως μετά το θάμερικο μουσικο να ανακάλυπταν από καθαρ τύχη τα εχκομμάτια του 1932 να άκουγαν το καταπληκτικό «Map e Leafνα αισθάνονταν αυτό που ε πε ο Co t ane: «Όλοι αυτο οι πζαν άραγε τσι ». Όχι β βαια ο Μπεσ όμως παιζε

Χάρη στους λευκούς μεσοαστούς δε χρειάζεται να άχνουμεεθάψουμε μια χούφτα από εβδομηνταοχτάρια Ε χαμε την τύχ

καλύψουμε ναν κλασικό πριν πεθάνει. Αυτό τελικά αποτελε

ποια δικα ωση για τους τζαζόφιλους ακόμα και για εκε νουρουν πολλά από τζαζ Μόλις τον άκουσαν δεν ε χαν καν ννα αναγνωρ σουν την ευφράδεια το λυρικό πάθος τη ρυθμικτα μπλουζ που βγαιναν μ σα από το πνευστό του Μπεσ όποτσούσε. Οι φαν δεν ερωτεύονται πάντα τους καλύτερους στην ττ τη φορά όμως δε λάθεψαν



ΕΦ Λ Ο Ε ΟΣ Ο

Ο ΚΑ Υ Τ ΠΕrΣΙ

δ δ New York Review of Boo s 1 6

1986, Good Mor g Blues: The Au obiography o ount Basie as oldAlbert Murray Ν 1986,

The Wor d o Cou BasieΝ 1985.

Κάπου μ σα στη δεκαετ α του 950 η αμερ κα κ λα κπρα ε μ α πατροκτο α το ροκ δολοφό ησε τη τζαζ Ο Κπερ γράφε τη στ γμ του φό ου στη αυτοβ ογραφ α του

«γ ότα χαμός μ σα σ α θ ατρο κάπου κάτω στη 4η οαμε εκε κάτω γύρω στ ς τεκα δε μπορούσες α πλη

το πολύ κόσμο . . .] Το θυμάμα καλά κα θυμάμα κα τ γζε το πρόγραμμα κ όλα τα πα δ ά χοροπ δαγα χόρευα

τούσα κα σφύρ ζα . Μετά ότα ερχότα η σε ρά μαςσηκω ό τουσα α πά ε ω α φά ε τα ποπ κορ κα τους κ εμε ς πα ζαμε μπροστά σε σχεδό άδε α καθ σμαφού τελε ώ αμε εμε ς μαζεύο τα πάλ μ σα Δε κά ωΈτσ κ εμε ς κατεβα αμε κάτω κα πα ζαμε πόκερ μ χρη σε ρά μας. Έτσ γ ό τουσα τα πράγματα Αυτά τα πα δ

τα καθόλου γ α τη τζαζ Μερ κά μπορε α ρχο τα

προσπαθούσα α μας ακούσου όσο ά τεχα κ εμε ς κα με αργά κα με γρ γορα κομμάτ α αλλά αποτ λεσμα ε χα ρθε ακούσου τ το α αυτούς μασταλε μμα Αυτό κα τ ποτε άλλο. Έπρεπε α το δούμε καταΑ κάπο ος θελε α δ ασκευάσε σε θεατρ κό τοGood Mo ning B ue

αυτ η ε κό α του μεσόκοπου μπα τλ τερ που αποδ χετα ττα του πληγωμ ος βαθ ά θα μπορούσε α αποτελ σε μ

λα α. Η καρ ρα όμως του Μπ σ συ εχ στηκε γ α τρ άα α κα τα απομ ημο εύματά του τα προσπερ ού αυτάστ κά Δε πρόλαβε α δε τη σημερ εκρα άσταση τηςε δους αμερ κα κ ς κλασ κ ς μουσ κ ς γ α τη επαγγελτά η κα ως μουσ κ ς δε π ουγ α τα ρεστωρά του Κάτω Μα χάπου συχ άζου ο γ άπηδες

Αυτ ς ο τελευτα ες δεκαετ ες πρ το θά ατό του το 9



332 ΤΖΑΖ

«Τραβούσα κατευθεία στους ταβατζ δες και τις πόρ ες και με αμαζί τους. Εκεί οι οι ά θρωποι τα σα μια μεγάλ διαφ μισ γτο Μπ ισι. Δε γούσταρα το Andy Kirk Έλεγα πως τα πολύ Ψλ μύτ ς. Ε ώ ο Μπ ισι τα εκεί κάτω, μ σα στο βούρκο μεθώμαζί τους. Είχε μπαλώματα στα πα τελό ια του και όλατα συ αφ .Όλ μπά τα τσι τα ».

Το Good Morn ng Blues, α βιβλίο επιφυλακτικό από πολλ ς απόΨειςδε το ίζει β βαια αυτ τ εικό α ακαι γ τεία αυτού του περι-βάλλο τος του τζόγου του γλε τιού, τω γυ αικώ και, φυσικά του π

τού, επροβάλλει πίσω από αυτοβιογραφικ βιτρί α του παλαίμαχουτζαζίστα. Μας φα ερώ ει ίσως καθαρότερα από κάθε άλλ αυτοβιογραφία πόσο σαγ ευτικ αλλά και πόσο σ μα τικ για τ α άπτυ τ ςμουσικ ς τα αυτ κυμαι όμε ομαδικ κ ι ότ τα τω μαύρπαγγελματιώ μουσικώ που ζούσα μ σα στις κλειστ ς και αυτάρκεις

ίδες τ ς λ κ ς διασκ δασ ς, και τω άλλω α θρώπω τ ς ύχοι ας δυο δρόμοι όπου υπ ρχε υχτερι ζω , τα ε οικιαζόμε α δω

μάτια, τα μπαρ, τα κλαμπ σίδες διάσπαρτες μ σα στιςΠ Α σα ααρχι λαγος ς Mικρ σίας

Γιατί εκεί οι μουσικοί βρισκα α περιβάλλο που δεχότα τ πρω-ταρχικ α ία του επαγγελματισμού τ ς σωστ ς α τιμετώπισ ςτ ς μουσικ ς, του παράδο ου συ δυασμού συ εργασίας και άγριου α ταγωσμού α περιβάλλο που χει α αλογίες με α άλλο δ μι ύργ μακουλτούρας ς εργατικ ς τά ς το επαγγελματικό αθλ τισμό. Β βαιαοι συγκρατ μ ες περιγραφ ς του Μπ ισι και ε αιρετικ υπερβολικγια αυτοβιογραφούμε ο μετρι φρ σύ του αποδυ αμώου κάπως ταφ γ σ του Το περισσότερο που επιτρ πει στο εαυτό του α του φύγει εί αι: «δε θ λω α το παι ευτώ, αλλά αυτ μπά τα τα α τκαμαρώ εις, πραγματικά α τ καμαρώ εις» Προτιμά πολύ περισσότρο α καταγράφει περιπτώσεις που υπ φερε που μόλις απ φυγε καταστροφ παρά α καυχι ται δ μ σίως Το πραγματικό απόχ τουθριάμβου τω αποδυ ρίω για τ μπά τα μπορούμε α το ακούσουμαλλού

«Δε μαστα παρά μπά τα του Κάου τ Μπ ισι, κι είχαμε φτάσειμ α εχαρβαλωμ ο λεωφορείο ότα όμως α εβ καμε στο πάλκοαρχίσαμε α χ ρ π δάμε [ . . .] τους δώσαμε και κατάλαβα εκεί ο τοβράδυ και διώ αμε το Luncef rd από αίθουσα του χορού» (οτρομπετίστας Harry «Swee s» Ed s n, παρατίθεται στο S an ey Dance

The World oj Count Basie).Η αυτ πεπ ίθ σ τ ς πρώ ς μπά τας του Μπ ισι οφείλεται σ αυτ



Κ Τ ΜΠΕΥ 333

τη ικα ότητά της α πα ηγυρ ζει. ια τους επαγγελματ ες της εποχ ς του Μπ ισι όπως λ ει και ο διος «το α πα ζποτ δε τα πραγματικά δουλειά». τα κάτι περισσότεροδιασκ δαση. τα όπως τα σπορ για το αθλητ ας τρόποβαιώ εις διαρκώς τη υπόστασ σου ως ά θρωπος α επιβεβε σαι ας δρω παράγο τας μ σα στο κόσμο και όχι α τικπρά εω τω άλλω τα μια πειθαρχ α της υχ ς μια κακιμασ α μια κφραση της α ας και του ο ματος της ζω ςπρος τη τελε ωση. Οι αθλητ ς δε μπορού α το εκφράσοτη φω τους οι μουσικο όμως μπορού δ χως α χρειάζετυπώσου με λ εις. Έτσι η αυτοπεπο θηση του αθλητ τηςτά ης παρ γαγε μια μεγάλη τ χ η που ε χε τη μορφ της τζαχ η που χάρη στο γραμμόφω ο θα με ει για πά τα.

Η δύ αμη του Μπ ισι ως αρχηγού μπά τας βρισκότα στη του α αποστάζει τη ουσ α της τζαζ όπως τη ιωθα οι μα

οπα κτες. ι αυτό και αυτός ο ά αρθρος περιθωριακός απρσε στά ηκε ιπ ά τυχερ ς τα μει ε στα μ σα τ

του 920 στο Κά σας Σ τυ. Πρώτο επειδ αυτό του επ τκαλύ ει τη κλ ση του Μ χρι τότε τα ας φτωχός μαύπου του άρεσε α πα ζει πιά ο και ε χε διαλ ει τη μο αδικλευθερ ας που τα διαθ σιμη στους ομο ους του τη τσιγτης σόου μπ ζ ες. Στόχος δε τα τα λεφτά αλλά η απελ( Δε ομ ω ότρθα ποτ σε επαφ με κα α πλούσ ο αρττότε που μεγάλωσα») κι ούτε κα ε ούτε μάζε ε ποτ του

(<Μου άρεσε α πα ζω μουσικ και μου άρεσε αυτ η ζω »GoodMo n ng B uesε αι μια υπ ροχη περιγραφ του παρασκη ου πτη σκη της μαύρης σόου μπ ζ ες τη δεκαετ α του 920τω θιάσωμπουρλ σκω θεαμάτω όπως το H pp ty Hop που λαχταρογη δράση στη ρημο της Ομάχα της Gonze e teμε το B g azz

ambo ee που βούλιαζε σιγά σιγά καθώς πλεε περιοδεύο τακος τω μαύρω επιθεωρησιακώ θεάτρω για α βυθιστε

Κά σας Σ τυ. Μετά το αυάγιο ο Μπ ισι στράφηκε αποκλειτζαζ «δ χως α πολυκαταλάβω πόσο μεγάλη αλλαγ κα α»αυτό η πρώτη εύ οια της τύχης.

Η δεύτερη τα ότι βρ θηκε στο Κά σας Σ τυ πρωτεύουσαφαι ομε ικά ρημης περιοχ ς που εκτε εται οτιοδυτικά τουτη οπο α ακόμα και οι μαύροι απλά δι σχιζα για α πά ε απτα του Μισσισιπ στα λαμπερά φώτα του Σικάγο και του Ντητρτη οπο α ακόμα και οι τουρ της μαύρης επιθεώρησης ε χ

ει. ο Κά σας Σ τυ τα το δυτικό άκρο της γιαυτό και οι θ ασοισα αυτό της Gonze e te διαλύο τα εκε γύριζα π σ



Ο ΚΑΟΥΝ ΠΕΥΣΙ 33 5

νη ην εποχ πραγμα ικός ραγουδισ ς μπλουζ» Δ κα χρόνια αργό ερα δεν παιζαν και δεν ραγουδούσαν σχεδόν πο ε άλλο.

Τα ακα ργασ α πε ράδια που φ αναν από α χορευ ικάπόλεων σαν ο Muskogee κόβον αν και λεια νον αν σ α αναρκλαμπ ου Κάνσας Σ υ από μια ασυν θισ α μεγάλη κοινόγελμα ιών μουσικών. Αλλά, παρά ο μύθο ου Κάνσας Σ υ για νικηφόρες μάχες ενάν ια σ α ασ ρια που ο επισκ π ον

ο θαυμασμό ων νων αυ η κοινό η α αισθανό αν υπαπομονωμ νη από ον κόσμο

«Σ ην πραγμα ικό η α βρισκόμασ αν π σω από να Σιδηρπ ασμα. Δεν υπ ρχε ελπ δα για μας Έ σι δε μας μενε απ ο να πα ζουμε για ον εαυ ό μας» (ο μεγάλος ν ράμεo o esσ οThe Wo d ount Bas e)

Το διο θα μπορούσε να πει κανε ς και για η σκην ου Κάως σύνολο. Και χει ειπωθε για ο πιο χαρακ ηρισ ικό ης πμπάν α ου Μπ ισι. Κι όμως εκ πρώ ης όψεως ο διος ο Μ

δειχνε να χει α προσόν α που απαι ούν αν για να γ νει διάα μ ρα ης ζαζ δεν αν καν νας πιαν σ ας πρώ ης άρ ως σε σύγκριση με ους γ γαν ες ης σχολ ς ης ας όρφος ων οπο ων ε χε διαμορφωθε και με ους οπο ους διαρσε ον εαυ ό ου με εις βάρος ου απο λεσμα Όπως λ

ους ενορχησ ρω ς ου « ερε πως δεν μπορούσε να συναγF s W e ον E Hi es Δε δι θε ε ο διο θε κ

Κι ού ε αν καν νας ιδια ερα μορφωμ νος μουσικός σεους περισσό ερους αρχηγούς ων μπιγκ μπαν ς που συν θων αν από κύκλους μαύρων που π γαιναν σχολε ο. Τα εφόδιά κά ι περισσό ερο από μερικ ς από μν μης ενορχησ ρώσεις κακι όχι μόνο επειδ δε διηύθυνε μπάν α που «διάβαζε» αλλά ε

διος δεν αν ού ε συνθ ης ού ε ενορχησ ρω ς με ηννοια. Ακόμα και οι μουσικ ς ου ιδ ες αν μικρ ς πνο ς «σαν πάνω από σσερα μ ρα» λ ει ο ενορχησ ρω ς

u m Η επαρχιώ ικη άγνοιά ου ακόμα και για α μ ρρικ ς χορευ ικ ς μουσικ ς αν εν υπωσιακ Το1936 κινδύνευσε ναχάσει η δουλειά ου σε μια μεγάλη α θουσα χορού ης ας πειδ όπως λ ει «ν μ ζω πως δεν ερα καν ι αν αυ ό

ισμ νο ο άνγκο». Η σύνθεση ης μπάν ας ου δεν ε χεπρω ό υπο εκ ός σως από η χρ ση δύο αν αγωνιζόμενων Όποιος διαβάζει α απομνημονεύμα ά ου αναρω ι αι πώς ν μελος συχνά μεθυσμ νος λιγομ λη ος άνθρωπος κα όρθωρε ον λεγχο ης ομάδας ου



Ζ Ζ

Εν ολ γο ς, στα χαρτ ά δεν ε χε τα προσόντα να γ νε κάτρο από ναν ακόμα επαρκ τζαζ στα Κα με τη μετρ οφροσντ μότητα που τον χαρακτηρ ζε , το λ ε κα ο δ ος στο φαποτ ε στον ohn Hammond ο οπο ος άκουσε την εκπομπReno C ub σ να ραδ όφωνο βραχ ων κυμάτων μ σα στοτου το1935,καθώς δ σχ ζε τ ς μεσοδυτ κ ς πολ τε ες ενθκα αν δε ε τον Μπ σ σε εθν κ φυσ ογνωμ α «Δ χθα μουνα ακόμα στο Κάνσας Σ τυ αν ζούσα ακόμα στη

] να προσπαθώ να μπω σε καμ ά ορχ στρα κ ύστερα να φμε δ ώ ουν

Τ ταν όμως αυτό που ο Hammond κ αργότερα ο υπόλσμος αναγνώρ σε στον Μπ σ Κα πάλ στο σημε ο αυτπερ γραφ ς προ ρχοντα από άλλους

ταν κα ε να λ ε ο Ha y "Sweets Ed son «ο κδ νε το τ μπο Στρ φογυρ ζε πάνω στο π άνο μ χρ ντο ρυθμό Σαν να ανακατεύε ς βύνη κα μαγ ά γ α να φτ

κα δοκ μάζε ς ανά κα ανά [ .] ο Fredd e Green κα ο o oneπαρακολουθούσαν μ χρ να π άσε το σωστό τ μπο κ όνε αυτο το κρατούσανΤο «τ μπο ταν το μυστ κό του Μπ σ κα το εκ νά με την ανακάλυψη (όχ πουθενά αλλού αλλά στην

Οκλαχόμα) αυτού που ο A ber Murray ονομάζε κάπου αλλούδ αρκώς σταθερός, κ όμως ελαστ κός, σαν ατμομηχαν δ ησ δηρόδρομου, ρυθμός 4/4 του Κάνσας Σ τυ από τους B ueWa ter Page που ε να , κατά κο ν ομολογ α, ο πρωτοπόαπολαυστ κού, ανάλαφρου πηδηχτού ρυθμού του ταυτόχρονκού κα χαλαρού Αυτο θα αποτελούσαν τον πυρ να της πρμπάντας

Αφού δ νε το τ μπο, ο Μπ σ

«θα βρ σκε πρώτα ναν ρυθμό γ α τα σα όφωνα [. . ] μετά ναν άλλογ α τα τρομπόν α κ εμε ς θα τον π άναμε. Τώρα ο δ κόκοντράρε το δ κό τους Ο τρ τος ρυθμός ταν γ α τ ς τρ]Τα σόλο πεφταν ανάμεσα στα σύνολα τσ όμως άρχ ζε ο Μπ σ κ τσ τα συναρμολογούσε μετα ύ τους cμπον στας από το )Επομ νως τα των συνόλων, που χτυπούσαν το ακροα

μεγάλα κύματα του ωκεανού δεν ταν αρχ κά τουλάχ στον2.A b r Murray Νέα Υό κη 98σ 66



ΤΖ Ζ

δέλ ια ξεπηδά μέσα από τις α αμ ήσεις τω σκληροτράχηλωλιάρηδω βετερά ω μουσικώ . Η χαρά αυτή ο ειλότα ε μέμπεραμέ το και το τακτ του αρχηγού της που όπως ακριβώς οτος μιας παραδοσιακής ρώσικης αγροτικής κοι ότητας ήτα απειδή εξέ ραζε και αποκρυστάλλω ε το κοι ό αίσθημα. Ακόματερο όμως ο ειλότα στη αίσθηση της ισότητας της αδελπά ω απ όλα της ελευθερίας της δημιουργίας που είχα οικαι η οποία δε ελεγχότα παρά μό ο από τη δική τους συλλοσθηση του τι τους ακουγότα «σωστό». Και μέχρι το τέλος ο Μήθελε α παρουσιάζεται σα ο αρχηγός ή ο οδηγός αλλά σαστήριξης της μπά τας το μικρό σταθερό της κέ τρο « ράτασου πά ω στο ίλο στο πιά ο Το σπουργίτι Αυτός δε έαλλά κράτα τα μάτια σου πά ω του και τότε όλοι θα ξέρουμεχει». Αυτά τα λόγια δε ήτα μό ο μια επιτήδευση

Όσοι ήτα έοι στη δεκαετία του1930και πρωτοάκουσα το αποστομωτικό ήχο της αρχικής μπά τας του Μπέισι α ξεχύ εται σκαι ωκεα ούς μπαί ου στο πειρασμό α κά ου όπως ο

ασχαλι ή Εξέγερση προσκλητήριο ηρώω Μπέισι, Page oHe sc e Evans και es e oung Buc C ay on και HaMo on c y We s και i y Rus ing που τραγουδούσΒλέπο τάς τους εκ τω υστέρω καταλαβαί ει κα είς ότι αθρωποι όχι μό ο παρήγαγα εξαιρετική μουσική και βοήθησαουργία αυτού που στη πραγματικότητα εί αι η «κλασική» αμεμουσική αλλά και το έκα α με έ α εκπληκτικό και α ε

τρόπο.Το και το έργα πολιτισμικής κοι ω ιολογίας ( υτυχώς ίσω ο Ατόρ ο έγραψεμερικές από τις πιο ηλίθιες σελίδες που έχου γρα τεί ποτέ τζαζ). Ωστόσο θα πρέπει α τα διαβάσου όλοι όσοι θέλου

ήσου τη σκοτει ή εκεί η ζώ η που συ δέει τη κοι ω ία μτεχ ική δημιουργία.

Το βιβλίο του S an ey ance εί αι μια συλλογή συ ε τεύξεπάρει έ ας από τους πιο παλιούς και πιο ε ημερωμέ ους λάττζαζ στο κόσμο Το δε εί αι απλώγρα ία» που έγραψε για λογαριασμό του κάποιος άλλος. Ο Murray, έ ας διακεκριμέ ος μαύρος συγγρα έας που δούλεψε μαζί μετο Μπέισι πά ω σ' αυτό το βιβλίο επί χρό ια και το στήριξπρέπει α στηρίζεται κάθε καλή προ ορική ιστορία με έρευπροχωρά πολύ πιο πέρα από τη πραγματ ική συ έ τευξη επιτέλεσε έ ααξιομ ημό ευτο επίτευγμα Όπως έκα ε και με το θέμα τουσε για α α ήσει κάποιο άλλο α μιλήσει όπως θα ήθελε αλλά δε θαμπορούσε α το κά ει δίχως τη δική του βοήθεια. Σεβάστηκε τη επι υ



ο ΜΠΕΪ Ι 339

λα τι ότητα του Μπέισι αι ούτε έ ρυψε ούτε μεταμ ίεσε τρισμούς ενός ανθρώπου που είχε μεγάλα χαρίσματα αλλά δεν θεση να ε δηλωθεί δημοσίως, πράγμα αναμενόμενο από έναν μτίστα που μεγάλωσε σε μια εποχή που τους ώναζαν α όμα «σέάνθρωπος που ξεπροβάλλει μέσα απ' το βιβλίο αξίζει το σεβασΟ Μπέισι ήταν πάντοτε αλός στο να βρίσ ει άλλους να εξωτετις ιδέες του. ο είναι η τελευταία τοαυτόν τον τομέα



1

ΕΦ Λ Ο Ε ΟΣΤΟ Π ΩΤΟ

Ο Δ Υ ΑΣ

New Y rk Review f B ks 19 Ν -1987 James in oln CollierDuke E lingt , Ν1987.

Α άμεσα στις μεγάλες μορ ές της κουλτούρας του εικοστού αΈ τουαρ τ Κέ ε τυ Έλλι γκτο εί αι μία από τις πλέο μυσΣύμ ω α με τα στοιχεία που περιέχει το θαυμάσιο βιβλίο το

nco n Co er πρέπει α ήτα και μία από τις λιγότερο αψυχρός με το γιο του α ελέητος στις σχέσεις του με τις γυ αίκδίστακτος στη εκμετάλλευση της δουλειάς τω άλλω μουσμπορεί όμως α αρ ηθεί κα είς τη εξαιρετική γοητεία πουστους α θρώπους τους οποίους κακομεταχειριζότα αλλά και ποίους τη ίδια στιγμή ήτα πιστός συμπεριλαμβα ομέ ω κπου του επέτρεπα α ασκεί πά ω τους εξουσία δηλαδή τω πρω συ αδέλ ω του και ερωμέ ω του

Αυτή η συμπερι ορά του που πρέπει α αι ότα ρικτή στοληπτους παρατηρητές δε είχε τίποτα το χυδαίο. Ο χαρακτήρας το ακριβώς α τίθετο τω ευέξαπτω καβγατζήδω που έμπαι αστήματα σε τόσες ορχήστρες της εποχής του και στη δική τουσυ ήθειά του α κλέβει τις μελωδίες τω μουσικώ του καμιτις γυ αίκες τους θα πρέπει α ερέθιζε ακόμα και τους πιο πραυτούς Ωστόσο οι μό οι ά θρωποι που τελικά σήκωσα όπλε α τίο του σύμ ω α με τα στοιχεία που έχουμε ήτα

ac o σύζυγοι οι οποίες είχα περισσότερο από επαρκείς α ορΣτη πραγματικότητα τίποτα δε εί αι προ α ές για το ά

Ντιούκ Έλλι γκτο πέρα από τη μάσκα που α ελλιπώς οροσίως και πίσω από τη οποία έκρυβε τη προσωπικότητά τοσκα ε ός όμορ ου καλοδιάθετου και γοητευτικού κοσμικού ά δρα του οποίου η προ ορική επικοι ω ία με το κοι ό του και καθώς αί εταικαι με τις απίστευτα πολλές γυ αικείες κατακτήσεις του συίστατο σεα ούσιες ράσεις κολακειώ και γλυκόλογω (<Σας αγαπώ τρελά») . Η αυτοβιογρα ία που έγραψε λίγο πρι πεθά ει με τίτλο Η Μ ουσιΧή είνα ιη ερωμένη μου,1 αποτελεί έ α ιδιαίτερα μη δια ωτιστικό κείμε ο που

1 Duke Ell ngt nM si is my Mis ress έα όρκη973



ΟΔΟ Α

συν τοις άλλοις έχ ει και λανθασμένο τ ίτλο. Γιατ ί ενώ μάλλον π εριφρο-

ούσε και προσπαθούσε α υποτάσσει τις ερωμέ ες του (στη ουσία όλες τ ις γ υ α κες εκτός από τη μητέρα του και τ ις αδελφές του, τ ις οπ ο -

ες ε χε εξιδα ικεύσει θεωρώ τας τες ασεξουαλικά ό τα το υλάχιστο αυτή ε αι η άποψη του ταπει ωμέ ου γιου του2) η σχέση του με τη μουσική ήτα ολότελα δια ορετική Αλλά ακόμα κι έτσ ι, η μουσική δεήτα ερωμέ η τ ου με τ η έ οια κάπ οιου π ου ασκε κυριαρχ α. Στο Έ λ-λι γκτο άρεσε α έχει τ ο έλεγχο

Εδώ βρ σκεται στη πραγματικότητα η καρδιά του μυστηρ ου που προσπάθησε α ωτ σει ο James Linco n Co lier στο βιβλ ο του. Γιατ ο

Έλλι γκτο που έχει χαρακτηριστε η σημα τικότερη μορ ή της αμερικα ικ ς μουσικής μαζ με το Cha les Ives, δε α ταποκρ εται στασυμβατικά κριτήρια της εικό ας του «καλλιτέχ η» όπως και οι αυτο-σχεδιασμο του δε ταιριάζου στη συμβατική εικό α του «έργου τέχ ης». Ο Έλλι γκτο ωστόσο, σε α τ θεση με τους π ερισσότ ερους τζ αζ -στ ε ς της επο χής του, ε χεγ ια το εαυτό του αυτή τη εικό α το υ «καλλιτέχ > και γ ι' αυτό καταπιάστηκε με τη σύ θεση «έργω » για κο

τσέρτα τα οπο α πότε π ότε π α ζο τα Στο μεσοαστι κό κοι ω ικό περιβάλλο που ζούσε η οικογέ ειά του, και τη σημασ α του οποτο ζει ο Co er ήτα οικε α η α τ ληψη του «μεγάλου κδε ε χε όημα .χ. για κάποιο σα το Λούις Άρμστροερχότα από έ α λιγότερο ε συ ε δητο και καθόλου αστικό κ

Ότα ο Έλλι γκτο , στη θριαμβευτική του επ σκεψη στη Βρ1933 α ακάλυψε ότι για τους βρετα ούς δια οούμε ους δε ή

απλός μπα τλή τερ αλλά έ ας καλλιτέχ ης όπως ο Ραβέλ ήμπήκε στο ρόλο του «συ θέτη» όπως εκε ος το α τιλαμβαβαια σχεδό κα ε ς δε μπορε α πει ότι η ήμη του στητριά τα και κάτι κακοοργα ωμέ ες μ ι σου τες που συ έθεσλιγότερο στα «ιερά κο τσέρτα» στα οπο α α ιέρωσε πολλά απλευτα α του χρό ια Ως ορθόδοξος συ θέτης, ο Έλλι γκτο δπολύ σπουδα ος.

Κι όμως, δε υπάρχει αμ ιβολ α, ότι το co pus τω έργωτζαζ το οπο ο όπως λέει ο Co er «περιλαμβά ει εκατορωμέ ω συ θέσεω πολλές από τις οπο ες ε αι σχεδόστες», αποτελε έ α από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της μουσι-0

2. M c Ell ng on S anley Danc Βοσ ώνη 1978 Σύμφωμε ην αφ γηση ο Μέρσερ, ο Ν ούκ Έλλ νγκ ον αν ε γεν κός μαζί

ός έκανε ό ο έλεγε κα ον βοηθούσε σ ην ορχ σ ρα Ό αν ο γ ονεξαρ η οπο ηθε ως μο σ κός ό ε ο Ν ούκ, γρ φε έκανε ό μποθαρρύνε .

3.Ma n W l ams ] ΖΖ ,έκδοση νέα αναθεωρημένη, Οξφόρδη 983,



ΤΖ Ζ

μουσική και οι μουσικοί του δε μπορούσα α διαβάσου ε ορχηστρώσεις Από τη άλλη ο συ δυασμός τζαζ ρυθμώ κώ επι οήσεω που προέρχεται από, ή θυμίζει κλασική μοτο οποίο εγκαι ίασε ο it man ήτα ευκολότερο α ακολουήτα πιο υσικός για έ α ά θρωπο που ζούσε και α έπ εε ματμόσ αιρα της σόου μπίζ ες της Νέας Υόρκης και που, στη πκότητα δε του άρεσε και πολύ α το αποκαλού τζαζίσταστάπαρατηρεί ο C i r ο πραγματικόςθρίαμβος της «συμ ω ικής τζαδε εί αι το του G rshwin (τη οποία είχ

hit man αλλά η μουσική της ορχήστρας του Έλλι γκτοΑπό τη στιγμή που ο Έλλι γκτο έγι ε υπεύθυ ος του ρεπτης δικής του ορχήστραςήτα α αγκασμέ ος α α ακαλύψει το

του σα μουσικό Η προσωπική του μέθοδος α δημιουργεί περιγρά εται πολύ καλά από το C l i

« εκι ούσε έρ ο τας μέσα στο στού τιο ή τη αίθουσα γιαβες λίγες μουσικές ιδέες κομμάτια μελωδιώ αρμο ίες κσυγχορδιώ , τυμέ ες συ ήθως με το ήχο συγκεκριμέ ωτης μπά τας Εκεί λοιπό , καθότα στο πιά ο και γρήγοραέ α μικρό κομμάτι τέσσεραοκτώ, δεκάξι μέτρα Η μπά τα τοπαιζε ο Ντιούκ το επα αλάμβα ε η μπά τα το ξα άπαιζετο πιάσου όλοι Χρό ια αργότερα ο πια ίστας Jimmy J

Αυτό που κά ει εί αι σα μια αλυσιδωτή α τίδραση Έ α μάτι εδώ έ α μικρό κομμάτι εκεί, και α άμεσά τους αρχίζειχ ει συ δετικούς ιστούς το εκπληκτικό με το Έλλι γκτομπορεί α σκέ τεται τόσο γρήγορα επί τόπου και α δημιουργρήγορα Στη πορείατα μέλη της ορχήστρας έκα α προτάσειςΚαθώς α απτυσσότα έ α κομμάτι συχ ά οι μουσικοί α α

α επεξεργαστού τις αρμο ίες, συ ήθως βάσει τω συγχορτους έδι ε ο Ντιούκ Ότα ο τρομπετίστας Lawr nc Br wnμπά τα για α κά ει έ α τρίτο τρομπό ι περίμε α απ

τιάχ ει έ α τρίτο κομμάτι για το καθετί Έπρεπε α συ θέκά μου κομμάτια ] απλά ακολουθούσες και όποτε άκουγες κάτλείπει εκεί έμπαι ες εσύ »Εί αι προ α ές ότι ο Έλλι γκτο έ ερε σ αυτό το τρόπ

χ εις μουσική κάτι περισσότερο από τη γ ωστή του αποστρο ή διασμό και τη προετοιμασία Έ ερε μια υσική και αυξα όμση για α άμειξη δια ορετικώ ήχω και χρωμάτω , μια διάθεσγηθεί η αρμο ία στα όρια του άλτσου, μια τάση α σπάσου

ες και μια μεγάλη αυτοπεποίθηση για τις α ορθόδοξες πρακσεις που έδι ε ε όσο στο ίδιο «ακούγο τα σωστές» Έ ερε επίσης



ο Δ ΑΣ 347

μια το ική α σθ σ που συχ ά έχου συγκρ ει και ο Cει με τα χρώματα τω ζωγρά ω , αλλά πιστεύω ότι μπορε

θε καλύτερα σα μια α σθ σ σόου. Ο Έλλι γκτο , έσυ θέ ς προγραμματικής μουσικής, δε α εται α σκε τόταματα τα οπο α δε εμ α ζο ται σχεδό ποτέ στους τ τλους(εκτός από τα μ εικο ικά «μαύρο» και «μπλε») αλλά α τλ«μια εμπειρ α τω αισθήσεω μια μ ήμ του σώματ ς όπως στο«Har e Airshaft» ή το «Daybreak Express» από μια Ψυχολογσ όπως το «M n g » ή το « tu e» ή από αισρ ες σα αυτές που προτιμούσα οι παραδοσιακο χορογρά ο«B ack an Tan Fantasy» ή πολλά από τα πιο μεγάλα κομμάτια ποτε απόλα αυτά δε θα ε χε γ ει κάτι σπουδα ο, α δεμια ομάδα από δ μιουργικούς μουσικούς που ο καθέ ας ε χε α

προσωπικότ α και α αγ ωρ σιμ ω ή δ λαδή δ χως χωράει αμ ιβολ α ότι κάθε κομμάτι ς μουσικής του Έλλιγ ωρ ζεται αμέσως σα δικό του, όποια και α αι σύ θεσστρας Πράγματι, πέτυχε τα δια ή α άλογα αποτελέσματα με π

ορετικούς συ δυασμούς μουσικώ , έστω κι α μπά τα επως μακράς παρουσ ας μερικώ ω ώ που συ δέθ α άΈλλι γκτο C tie Wil ia s, J hnny H ges J e Nan nHarry Ca ey. (Αλλά α έπτυξα το στυλ τους βάσει αυτού πουσ αυτούς ο Ντιούκ) Επιπλέο , ε αι α α τ ρρ ότι αυτιμπρεσιο ισμός που θύμιζε Ντεμπυσύ σε κλασικής παιδε ας ακαι πά τοτε λαμπρή όρμα τω τρ λεπτω χογρα μέ ω

ορχήστρας ότα ξεπερ ού τα τρ α λεπτά έχου τάσ αε» ή α παραπα ου α ήκου αποκλειστικά στο Έλλι γκτοΩστόσο, μουσική του ε αι σ μα τική πά ω απ' όλα για

που τιαχ ότα Ο Ντιούκ ο πα ούργος χειριστής τω α θρώότι ο κάθε μουσικός μέσα στ ορχήστρα έπρεπε α κά ει μδική του. Αυτό μπορούσε α γ ει ότα σκόπιμα τους ά ε γ ες για α α ακαλύΨου από μό οι τους αυτό που ο Έλλι γ

α κά ου όπως έκα ε το C e W l a s α δει το εαδιάδοχο ς γρυλ ζουσας τρομπέτας του Bubber Miley. Ή μπορε

α τους ερέθιζε σκόπιμα με προσβολές, για α τους κά ει α δμπορούσα πραγματικά α κά ου . Π σω από αι ομε ικάταξ α ς μπά τας, υπήρχε μια μέθοδος

Από άλλ , ο Έλλι γκτο τρε ότα από τους μουσικούς του όχιμό ο επειδή έπαιρ ε απ αυτούς ιδέες και μελωδ ες, αλλά και γιατ οιδικές τους ω ές ήτα που έ τιαχ α δική του. Στάθ κε βέβαια τυχερός σ εποχή του. Οι μουσικο ό τας ως επ το πλε στο μ καταρ-τισμέ οι καθώς και πολύ α ταγω ιστικο , α έπτυσσα τις δικές τους



Δ 349

τιό του ή πά ω στο γραφείο του. Το πρόβλΎμα ς κατάταξΎς του Έλ-λι γκ το ως « κ λλιτ έχ νΎ» δε δια έρει κατ' αρχή από το π ρόβλΎμα του χα ρακ ρισμού τω μεγ άλω χορογρά ω , σΚΎ οθετώ ή άλλω που βά

ζου τ ο προσωπ ικό τους στίγμα πά ω σε συλλογ ικές δουλειές. Απ λά, σ Ύ μουσική σύ θεσΎεί αι π ιο ασυ ήθιστ ο.

Αυτό όμως δΎμιουργεί σίγουρα σοβαρά ερωτήματα όσο α ορά το κοι ώς αποδεκτό ορισμό ή χαρακ ρισμό ς τέχ Ύς και ΤΎς καλλιτεχ ικής δΎμιουργ ίας. Εί αι σαφές, ότ ι ο όρος «συ θέΤΎς» εί αι προβλΎματι-κός όσο α ορά το Έλλι γκτο , όπως προβλΎματ ικός εί αι γ ια τουςσ Ύ οθέτες του Χόλυγου τ και ο όρος «δΎμιουργός», που χρ ιμοποιή-

θΎκε από γάλλους κριτικούς που έχου γε ικά μια τάσΎ για αστικούς και καρτεσια ούς α αγωγισμούς Ο Έλλι γκτο όμως παρήγαγε συ ερ-γ ατικές δουλειές σοβαρής τέχ Ύς πο υ εί αι ταυτόχρο α κα ι δικές τ ου, όπως ακριβώς οι σΚΎοθέτες του κι Ύματογρά ου και του θεάτρου και,σε α τίθεσΎ με τους διά ορους μεγαλομα είς, ήξερε ο ίδιος α εμπλέκε-ται σε αυθε τικά συλλογικές δΎμιουργίες

Ο Col ier θέτει τέτοια ερωτήματα, αλλά μετά τα α ή ει εξ

πεποίθΎσής του ότι ο Έλλι γκτο ά Ύσε το ταλέ το του α ξαπ αυτό που έκα ε καλύτερα «σε έ α είδος μουσικής που συτα μο τέλα του παρελθό τος, τα οποία σε πολλές περιπτώσειςταλάβαι ε πραγματικά», έ α είδος στο οποίο δε ήτα πολύ κα αυτό «το απέσπασε από α άπτυξΎ ς όρμας σ οπσθα ότα πιο ά ετα», δε εί αι και τόσο σίγουρο Στο κάτω

ω αμε τις εκτιμήσεις του βιβλίου,παρήγαγε πά ω από1 0ώρες Ύ -

γρα Ύμέ Ύςτζαζ, έ α corpus αρκετά μεγάλο για τους περισσότσυ θέτες, και συ έχισε α εξελίσσεται και α και οτομεί μέχρς ζωής του. Α μετά τα πε ή τα παρήγαγε λιγότερα αριστουργ

γι αυτό δε ταίει τόσο Ύ επίδρασΎ του Ca eg e Hall όσο τματικά προβλήματα που επιδρούσα αρ Ύτικά στο όργα ό τουλΎ μπά τα

Όπως και α χει, ο Έλλι γκτο θα μεί ει ζω τα ός χάρΎ σα το «Κο Κο» και όχι χάρΎ σε συ θέσεις σα Ύ «L beriaλά ο Co lier κά ει σίγουρα λάθος α α τιπαραθέτει τζαζ, δος Gebrauch usik που Ύσιμεύει « α συ οδεύει χορό α τραγουδιστές ή χορευτές, α ξεσΎκώ ει ή α διασκεδάζει το

» με Ύ «τέχ Ύ ως μια ειδική πρακτική που έχει τις δικπου υπάρχου α Ύ Ύμέ α α εξάρτ α από το κοι ό», και ΎδΎμιουργείται από μια επιθυμία άμεσΎς επίδρασΎς στα πραγμ

αισθήματα τω α θρώπω ». Όποια κι α εί αι Ύ σχέσΎ τωσυμβατικώ τεχ ώ με το κοι ό μια σχέσΎ που α αμ ίβολα σκολΎ για τους καλλιτέχ ες ς αβά γκαρ τ από τις αρχές του



35 2 ΤΖΑΖ

εξελίσσοντα ν σε μια ακόμα π ρωτο πο ρία τη θεωρούσαν μάλ λον τόσο χα-μένη όσο και τις υψηλές τέχνες . Η μεγα λύτερη συμβολή της στη μουσικήπρ αγμ ατ οπ οιήθηκε μέσα σε ένα κοινωνικό πε ριβάλλον π ου δεν υπά ρχ ειπ ια . Δύσκολα μπο ρούμε να φαντα στο ύμε έναν μεγάλο μουσικό του μέλ-λοντος να λέει, όπω ς είπε ένας από τους μεγ αλύτε ρους σολίστες του Έλ -λινγκτ ον: «Το μόνο που 'θελα να γίνω ήταν ένας π ετυχη μένος ντ αβατ ζής,και μετά ανα κάλυ ψα ότι μπ ορούσα να το κάνω με το όργ ανό μου » .

Σήμερα η τζαζ, που παίζεται σε μεγάλο βαθμό από μορφωμένουςμουσικούς, OL οποίοι συχνά διαθέτουν κλασικ ή παιδεία, και κυρίως γιαένα φιλόμουσο κοινό, από μια γενιά που η δεσμοί της με τα μπλουζ διαμεσολαβούνται από το ροκ και μουσικ ά υποβαθμισμένους ήχους γκ όσπελ, θα πρέπει να βρει έναν άλλο τρόπο αν μπορεί για να φτάσει στοσημείο που έφτασε η τζαζ των ανθρώπων που μεγάλωσαν στο π ρώτο μι-σό του εικοστού αιώνα. Όλοι όμως ανεξαι ρέτως οι μουσικοί της θα εξακολουθήσουν να ακούν τους δίσκους του Έλλινγκτον, για τον οποίο οCo lier έγραψε το καλύτερο βιβλίο που διαθέτουμε: ένα λιτό, διαφωτιστικό, οξυδερκές για τ ον άνθρωπο βιβλίο, που συνδυάζει καλή μουσικο

κριτική και καλή ιστορία



Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Ε ΙΚ Ο Σ Τ Ο Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Ο

Η ΖΑΖ ΦΤΑΝΕ Τ Ν ΩΠ

δ δ Γ δ Jazz und Sozialges hi hte 1994

Η συζήτr ση για τη τζαζ πρέπει α ξεκι ήσει, όπως κάθε ιστορική α άλυση που α ορά τις κοι ω ες του σύγχρο ου καπιταλισμού από τη τε-χ ολογ α και τις επιχειρήσεις: στη περ πτωσή μας απ ό τις επιχειρήσεις πο υ υπ ηρετού τη Ψυχαγ ωγ α τω όλο και π ολυπ ληθέστερω κατώ τερω κα ι μεσα ω κοι ω ικώ στρωμάτω τω π όλεω . Μέχρι το Α Παγκόσμ Πόλεμο, η τεχ ολογ α π ου υπό τ η μορ ή του ραδ ώ ου καιτου ω όγρα ου θα έπαιζε απο ασιστικό ρόλο στη διάδοση της έγρικης μουσικής μετά τη δεκαετ α του19 0,δε ήτα ακόμα σημα τικΩστόσο, από τα τέλη του δέ κατου έ ατου αιώ α η «σόου μπ ζ ες» και ηβ μηχα α της λα κής μουσικής ε χα ήδη α απτυχθε αρκδημ υργήσει εθ ικά αλλά και υπερατλα τικά δ κτυα πρακτοτρικές περ δε ες ακόμα και αλυσ δες για α τη κυκλο ορ α και δια ομή μιας διαρκώς α α εούμε ης ποκώ μουσικώ κομματιώ

Από τεχ ικής απόΨεως, αυτές οι επιχειρήσεις ήτα πρωτόγσύγκριση με τη άλλη μεγάλη τέχ η του αιώ α το κι ηματορέμει α περ ρισμέ ες στη α άγκη για επικοι ω α πρόσωσωπο ή στόμα με αυτ Μό ο από μ α κρ σιμη όμως άπο

αστατικοποιηθε Οι υπερατλα τικές επικοι ω ες ε χα πλλύ α απτυχθε που ιδέες ότες και ά θρωπO μπορούσα πολύ γρήγορα το ωκεα ό Η μουσική επιθεώρηση του MarC/o dy The Og n oj the Cakewa k(ο C k ήτα αυτός που θα έ ερ εγότερα το Μπεσέ στη Βρετα α) πα χτηκε το1898και στη Νέα Υόρκηκαι στο Λο δ ο Το οξτρότ, ο κυριότερος μαζικός χορός πουμε τη τζαζ, ήρθε στη Βρετα α το καλοκα ρι του1914μόλις λ γους μήες α ότου ε χε κά ει τη εμ ά ισή το στιςΠΑ και στο Βέλγ το1915 Η τζαζ δε ε χε καλά καλά πάρει το ό ομά της στιςΗΠΑόταμουσικά σύ ολα μ αυτό το τ τλο άρχισα α περ δεύου πη Βρ σκο τα κιόλας εκε στα μέσα του1917Επομέ ως τα βασικά μπόδια για τη γρήγορη διάδοση της τζαζ δε ήτα τεχ ικής ύσλά O ω ικής και πολιτισμικής



Ζ Ζ

αξιοσημείωτης χειρα έτησης των γυναι ών αυτών των τάξεων πτο 9 4 Η σχέση μεταξύ χορού αι επανάστασης, α όμα αιρη σχέση ανάμεσα στην προτεραιότητα που απέ τησε ο ρυθμ

οινωνι ό χορό αι την απελευθέρωση των γυναι ών, δεν πέρρατήρητη Επισημαίνεται στο πιο οξυδερ ές από τα πρώτα βιγρά τη αν για την τζαζ, το βιβλίο του Paul Ber har

( 927) Ο Ber har τονίζει ότι αυτστην ηπειρωτι ή Ευρώπη από τις αγγλοσαξονι ές χώρες

Δε χρειάζεται να πούμε πολλά για τη χρονολόγηση της υποδοτζαζ Απλά μπορούμε, εν συντομία, να δια ρίνουμε μια παλαιποχή, πριν α όμα η τζαζ γίνει γνωστή μ αυτό το όνομα, οπόττη διείσδυση μαύρων αμερι άνι ων στοιχείων στη βρετανι ή μουσι ή του συρμού, τα οποία υριαρχούν γύρω στο 9 2 ότντρατέμπο έγινε βασι ό στοιχείο Υπάρχει μια νεολιθι ή επανάτά το 9 7 όταν η τζαζ ε ορμά στην ευρωπα ή συνείδηση σνατός αι βραχνός θόρυβος, σαν το σύμβολο όλων ε είνων δη

οι, παπάδες αι διανοούμενοι , που επιλέγουν να αταγγείλου

ξυμνήσουν, αι σαν το όνομα αι η ενορχήστρωση της μουσι ήνοδεύει μια νέα επιδημία μαζι ού οινωνι ού χορού Στο εσωτής της πλατιάς περιοχής χορευτι ής αι (αμερι ανι ής) Ψυχαμουσι ής, ένα μι ρό, αλλά παθιασμένο αι ενημερωμένο, οινμιουργεί το ειδι ό πεδίο της «χοτ» τζαζ, μιας αλλιτεχνι ής μπου προ αλεί το θαυμασμό Κατά τη δε αετία του 9 0 ποτην επόμενη περίοδο της ιστορίας της υποδοχής της τζαζ, το ει

ρωπα ό οινό των τζαζό ιλων διευρύνεται αι οργανώνεται,σω των τζαζ λαμπ αι οι συλλέ τες αρχίζουν να διεισδύουμέσο του ραδιο ώνου Οι Ευρωπαίοι αρχίζουν μάλιστα, σιγάβγάζουν αι δι ούς τους ντόπιους τζαζίστες Ωστόσο, από τα δε αετίας του 9 0 ένα ουσιαστι ά λευ ό δευτερογενές οινό,ΗΠΑόσο αι στην Ευρώπη, ανέπτυξε ένα σώμα ερασιτεχνών οργ

τών αλλά αι μια ειδι ή συντηρητι ή ή παραδοσια ή αντίδρπεραιτέρω εξέλιξη της τζαζ, που πήρε τη μορ ή της αναβίωσηςας Ορλεάνης ή ινήματος Ντίξιλαντ Στην Ευρώπη, αι σίγΒρετανία, αυτό το είδος έγινε «η βασι ή οινωνι ή μουσι ή πων» (για να παραθέσουμε τον Li col Coll er) στη διάρ εια γ οσμίου ολέμου Και παρέμεινε μέχρι την εμ άνιση του ρολλ

Αυτή η ανάδυση μιας λα" ής νεολαιίστι ης μουσι ής πλατιάς βάσης μέσα από μια μι ρή, λειστή, διανοουμενίστι η μειονότητα ανατι ών τζαζό ιλων είναι σημαντι ή από δύο από ψεις: Απο δει νύει τον σχεδόνολότελα δευτερογενή χαρα τήρα που είχε ο εγ λιματισμός της μαύρης



ΗΤΖΑΖΦΤΑΝΕ ΗΝ ΕΩΠΗ 57

μουσ κής στη Ευρώπη Βασίστηκε ως επί το πλείστο σε έκουγα συ έλεγα κα συζητούσα δίσκους αμερ κα ώ μο

τρ κή σημασία που είχα O δίσκO κα O εμπ εόμε ες αα ίσε ς καταδε κ ύετα από το μ κρό αρ θμό περ δε ώμουσ κώ Στη Βρετα ία όπως άλλωστε κα γ α άλλους

Γερμα ία κα τηΕΣΣΔ,O περ δείες αμερ κα κώ συγκροτημάτουσία απαγορεύτηκα γ α μεγάλες περ όδους Αλλά η δ αμό

έου γούστου του κο ού από μ α με ότητα παθ ασμέ ωτης τζαζ έδωσε τη δυ ατότητα στη Ευρώπη α εξο κε ωθεί μτης μαύρης παράδοσης τα οποία δε θα είχα α αδε χθεί μέσκαθαρά εμπορ κή εξέλ ξη του γούστου Έ α προ α ές παράδτα έγρ κα μπλουζ γ α τα οποία η αγορά ακόμα κα στ ςΗΠΑήτα αμελητέα Κ αυτό υπήρξε απο ασ στ κό γ α τη α ομοίωση τρολλ στη Βρετα ία κα ίσως α εξηγεί κα το γ ατί το ροκ τα κή του μορ ή έγ ε η πρώτη εξευρωπ σμέ η εκδοχή τηκης μαύρης μουσ κής που κατέλαβε εξ ε όδου κα τ ς ίδ ες τΗΠΑστηδεκαετία του 960 Η σύ δεση εί α ο θαλμο α ής στη περ

Ρόλλ γκ Στόου ς ο οποίο επηρεάστηκα από έ α από εκγκροτηματάκ α τω βρετα ώ ε δημό ω της τζαζ αυτό τοA exis Kor er Γε κότερα ωστόσο στα μέσα της δεκαετίαμέσος έ ηβος του Μπίρμ χαμ ήτα μάλλο π εξο κε ωμέμπλούζμε του Σ κάγο σα το Muddy Waters απ' ό τ ο της Ι τ ά α.

Μετά απ' αυτή τη σύ τομη υπε θύμ ση της περ δολόγησης

τάσουμε δύο συγκεκρ μέ ες όψε ς της υποδοχής της τζαζ: σε πευθυ ότα η τζαζ κα πως τη α τ λαμβα ότα το O ό.Υπάρχε μ α έ το η δ α ορά α άμεσα στη Βρετα ία κα τ

Ευρώπη όσο α ορά τουλάχ στο το πρώτο ερώτημα Η υπτζαζ στη Βρετα ία είχε πολύ π πλατ ά βάση κα η α ομοίωτα πολύ π εύκολη μ α που η Βρετα ία αποτελούσε ήδη μΗΠΑμ α ε ία από γλωσσ κή κα μουσ κή άποψη ζώ η λρας Η Βρετα ία ήτα επομέ ως έ α είδος γέ υρας μεταξύ τωΗΠΑκατης υπόλο πης Ευρώπης. Συχ ά O τζαζό λο της ηπε ρωτείχα τ ς πρώτες τους εμπε ρίες από αμερ κα κή τζαζ στο ΛΛο δί ο εμπ εύστηκε ο A ser et το γ ωστό εγκώμ που έγ

9 9 γ α το Μπεσέ. Στη δεκαετία του 920 όχ μό ο βρεττες περ όδευα α ά τη Ευρώπη σκέ τετα κα είς δ στα

τζαζ ορχήστρα βρετα ίδω κυρ ώ που έπα ξε το Tabariστη Β έ ηαλλά κα ο δίσκο του Jack Hy to ήτα ίσως π γ ωστοί ασκους τω Αμερ κα ώ κα γ α πολλούς Ευρωπαίους αυτοί α τ προσώπευα τη τζαζ Ο Hy to έ α αγόρ εργατ κή



ΤΖ Ζ

και θερμός υποστηρικτής τω Εργατικώ , αρκετά καπάτσος γιααργότερα εκατομμυριούχος, α τιλή θηκε τις δυ ατότητές του το 9 ότα δούλευε ως μέλος χορευτικής ορχήστρας στο Saτου Λο δί ου. Το 92 α ήκε ξεκάθαρα στη τζαζ Επίσης, ησο ιστικέ δια όηση ήτα για προ α είς λόγους, κο τύτερα σκή απ' ό,τι τα καλλιτεχ ικά κα έ άλλω χωρώ λαμπ όπως τsy και ξε οδοχεία όπως το Savoy έδι α το στίγμα ακόμα και

9 4 και το 928 το Savoy απασχολούσε μάλιστα μια τόμπά τα τη οποία είχε δημιουργήσει έ ας ιλιππι έζος πλούσ

τλεμα , ο Fe eriko ή Fre E iza e ο οποίος είχε βουτήξετζαζ το καιρό που σπούδαζε στο αίμπριτζ. Αλλά και στη δετου 960 μό ο τα βρετα ικά ροκ συγκροτήματα από όλη τη πέκτησα ήμη στη Αμερική.

Η βρετα ική τζαζ είχε μια πλατιά λα κή βάση, γιατί η ιδιαίτλη βρετα ική εργατική τάξη είχε α απτύξει έ α μο αδικό, γιρώπη, α αγ ωρίσιμο, αστικοποιημέ ο, μη παραδοσιακό τρόπο ζπρι το 9 4 είχα χτιστεί τεράστιες λα κές αίθουσες χορού γ

γκες τω διακοπώ στα προλεταριακά παραθαλάσσια θέρετρα όBlackpool, το Moreca e, το Marga e και το Douglas στο ΝησΗ μεταπολεμική μα ία του χορού καλύ θηκε αμέσως από το τω λεγόμε ω αλαί τε Ντα ς, το πρώτο από τα οποία το Ha ers i h έγι ε αμέσως στέκι της τζαζ ότα το 9 9 έ ερΑμερική τη r g al D xielan Jazz Ban Βέβαια η μουποία χόρευα οι πληβείοι σήμερα δε θα θεωρείτο πά τοτε τζα

στα, η κύρια παράδοση του μαζικού χορού στη Βρετα ία από τπέρασε σε έ α παράξε ο αι όμε ο που ο ομάστηκε χορός po», και ο οποίος έμελλε α εξελιχθεί σε έ α διαγω ιστικό σ

βρετα ική τηλεόραση. αρ' όλα αυτά, η τζαζ καθιερώθηκε σασα ιδέα και σα έ ας ευρέως διαδεδομέ ος ήχος.

Η μα ία του μαζικού χορού παρήγαγε έ α πολύ μεγάλο αριθσικώ που έπαιζα σε χορευτικές ορχήστρες και οι οποίοι ήταταριακής καταγωγής ή τουλάχιστο είχα βγει μέσα από το κίορχηστρώ χάλκι ω οργά ω που είχα μεγάλη απήχηση στις βιομηχα ικές περιοχές. Αυτοί αποτέλεσα το αρχικό πυρή α του κοι ού της τζαζ.Στη οβερή δεκαετία του 920 ο αριθμός τω μουσικώ αυξήθηκε κατά50% α άμεσα στα 1901 και 1911 είχε αυξηθεί μό ο κατά 10% Το 1931υπήρχα γύρω στους 30 000 μουσικούς, στους οποίους βέβαια περιλαμ-βά ο τα και πολλοί μουσικοί του σι εμά που δε ε δια έρο τα τόσο πολύ για τη τζαζ. Αυτοί έπρεπε α μάθου τα κόλπα της μουσικής με-γάλο μέρος τω βιβλίω για τη τζαζ εκεί ης της δεκαετίας ήτα εκπαιδευτικού χαρακτήρα και ήτα πολύ πιθα ό α ε δια ερθού α γ ωρί



Η ΤΖΑΖ ΦΤΑΝΕΙ Σ Η Ε ΡΩΠΗ 359

σουν την αυθεντική τζαζ, έστω και μόνο γιατί είχαν βαρεθεί τη ρουτίνατης δουλειάς τους. Το περιοδικό του επαγγέλματος τοMelody Maker,που ιδρύθηκε το 1926 έγινε σχεδόν αμέσως υπέρμαχος της τζαζ, καιθαπαρέμενε το κυριότερο ευρωπα· κό έντυπο για τους τζαζόφιλους.

Από κοινωνικής απόψεως, οι μουσικοί των χορευτικών ορχηστρών, οιοποίοι τα έβγαζαν πέρα μάλλον καλύτερα στη δεκαετία του 1920 παράστην ύφεση της δεκαετίας του 1930 βρίσκονταν στα όρια ανάμεσαστους ειδικευμένους εργάτες και στις μεσαίες τάξεις Στα υψηλότεραστρώματα αυτής της ζώνης συναντάμε τους ευαγγελιστές της βρετανικήςτζαζ πριν από το 1945 Συνήθως ήταν αυτοδίδακτοι διανοούμενοι. Στο

Λονδίνο τα Rhythm C ubs (98 τέτοια ξεφύτρωσαν στη Βρετανία ανάμεσα στο 1933 και το 1935) δεν τα απαντάμε στις μεσοαστικές συνοικίες,στο Chelsea, το Kens ngton ή ακόμα και το Hampstead, αλλά σε περιφερειακές περιοχές όπως το Croydon, το Forest Gate, το Barking ή το Ed-monton. Το φοιτητικό στοιχείο υπήρχε βέβαια αλλά δε θα γίνει ορατόπαρά μόνο πολύ αργότερα Η τζαζ διατήρησε φυσικά τους δεσμούς τηςμε την υψηλή κοινωνία, αλλά δεν υπάρχουν πολλές ενδείξεις για ιδιαίτε-

ρες σχέσεις της με την κουλτούρα, τον καλλιτεχνικό σνομπισμό και τηναβάν γκαρντ όπως συμβαίνει στην ηπειρωτική Ευρώπη, με εξαίρεση τιπαρυφές του πρωτοποριακού μπαλέτου, με τον Frederick Ashton και τονσυνθέτη μαέστρο Constant ambert, και μερικούς νεαρούς οπαδούς τούσχετικά ασήμαντου βρετανικού σουρεαλιστικού κινήματος. Οι καθιερω-μένες αλλά και οι πιο εφήμερες προσωπικότητες της κουλτούρας και ταπεριοδικά τους δεν αισθάνονταν υποχρέωση να τιμήσουν την τζαζ. Οι

συγγραφείς που θα τη διαφήμιζαν στη δεκαετία του 1950 (Amis, LarkinJohn Osbo e) το έκαναν ακριβώς γιατί ήταν σύμβολο του επαρχιώτη καιτου παρείσακτου Τα έντυπα της διανόησης δεν της αφιέρωναν χώρο μέ-χρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950 Ίσως αυτός να είναι ο λόγος που τοπροφίλ του μεσοαστού βρετανού τζαζόφιλου της δεκαετίας του 1930 είναι σχετικά ταπεινό που συνήθως ήταν κάποιος που δεν είχε φτάσειτα δεκαπέντε δεκαέξι πριν από το 1933 1935 Η ύπαρξη μιας αντεγκράουντ τζαζ στα πανεπιστήμια κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1930δείχνει ότι, έστω και σιωπηρά, μερικοί τουλάχιστον από τους μελλοντι-κούς διανοούμενους άκουγαν Ο πόλεμος διεύρυνε σε τεράστιο βαθμό τοκοινό της τζαζ στη Βρετανία όπως και στις άλλες χώρες.

Το ισχυρό λα· κό στοιχείο του βρετανικού κοινού της τζαζ, το ξεχώριζεαπό το αντίστοιχο κοινό άλλων χωρών της Ευρώπης, που αποτελείτο κυ-ρίως από μέλη των αστικών και των ανώτερων μορφωτικά τάξεων Αυτόείναι κάτι πολύ γνωστό στους μελετητές της Kulturgeschichte [πολιτισμι-κής ιστορίας] της ηπειρωτικής Ευρώπης. « τζαζ ήταν η μουσική της δεκαετίας», όχι μόνο για πολλούς κεντροευρωπαίους μοντερνιστές συνθέ



ΤΖ Ζ

λόγω της α όδου της τίσκο. Ήτα ια αργά για α τιάξει έ ακοι ότητα της τζαζ ήτα αρκετά μικρή Σύμ ω α με υ ολογιέκα α στα τέλη της δεκαετίας του 1950 ο σκληρός υρή ας ττης τζαζ στη Βρετα ία τη δεκαετία αυτή ήτα κά ου α άμε25 000 ου αγόραζα έ α ειδικό εριοδικό για τη τζαζ όazzNews και στους 115.000 ου αγόραζα το αραδοσιακό βδομα

εριοδικό του τζαζό ιλου τοMe ody Make ο συ ολικό κοι ό της χώργια μια με λη εριοδεία μιας μεγάλης αμερικα ικής ορχήστρα

α υ ολογιστεί γύρω στις 100 000 ερί ου. ο δια οούμε οκοι ού του ήτα ολύ μικρότερο. α βιβλία για τη τζαζ μ ορ

ουλήσου γύρω στα 8.000 α τίτυ α Ωστόσο δε υ άρχει ατι μεταξύ 1945 και 1955 η τζαζ καθιερώθηκε στη Βρετα ία ωςδεκτό και α αγ ωρίσιμο κομμάτι της κουλτούρας τω μορ

ράγμα ου δε ίσχυε ρι το όλεμο. Στη αλλία μετά το σως ε μέρει λόγω της σύ δεσής της με τη α τι ασιστική κατσιστική μουσική α αδείχθηκε βέβαια σε έ α α ό τους υ

u u e f an se αλλά μάλλο σα κάτι το ο οίο έ ρε ε κόμα και οι υλώ ες της κουλτούρας ε ημερίδαLe Mondeδημοσίευεάρθρα για τη τζαζ ράγμα ου οτέ δε θα σκε τότα α κLeTemps ο Ζα ωλ Σαρτρ τη α αγ ώριζε. θέση της ωστόστη ε ίσημη μουσική εξακολούθησε για ολύ καιρό α εί

εριθωριακή υ οδοχή της τζαζ στη Ευρώ η συ ίσταται ε ομέ ως α ό

δια ορετικά αι όμε α. υ οδοχή τω βασισμέ ω στη τζα

λα κής μουσικής ήτα σχεδό καθολική Η υ οδοχή της τμορ ής καλλιτεχ ικής μουσικής με λα κές ρίζες εριοριζόταο ότητα και αραμέ ει ακόμα αρότι η σχετική εξοικείωση γι ε έ α α οδεκτό κομμάτι της κουλτούρας τω μορ ωμέ ωκρό το ευρω κό κοι ό της τζαζ έ αιξε για ολύ καιρό έ ακό ρόλο στη ορεία της τζαζ καθώς α οτελούσε έ α στήριγμα ιο σταθερό α ό το ολύ ευμετάβλητο αμερικα ικόκοι ό Αυτό θα α οδει-κ υότα σημα τικό στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, ότα το ροκ εξα ά ισε σχεδό τη τζαζ α ό ροσώ ου γης στις ΗΠΑ και οι αμερικα-

οί μουσικοί ου συχ ά βρίσκο τα ήδη στη Ευρώ η βρέθηκα α στηρίζο ται σε μεγάλο βαθμό στις εριοδείες σε ευρω α κές συ αυλίες και εστιβάλ ράγμα ου εξακολουθεί α ισχύει ε ολλοίς και σήμε-ρα. Αυτό ωστόσο δε α οδεικ ύει ότι έχουμε α αραίτητα και μια μεγάλη ε έκταση του σκληρο υρη ικού ευρω α κού κοι ού της τζαζ. Οι εξελίξεις όμως μετά το όλεμο ξε εύγου α ό τα όρια αυτού του κειμέ

ου ο κοι ό της τζαζ ήτα και αραμέ ει μια μειο ότητα ολύ μικρότερη α ό το κοι ότης κλασικής μουσικής α κρί ουμε α ό ις ωλήσεις



Η ΤΖΑΖ ΦΤΑ ΕΙ ΣΤΗ ΕΩ Η

των δίσκων κα από το πόσο παίζετα στα ραδ ό ωνα Η υπτζαζ (με τη στενή της έννο α) δεν πρέπε να κρ θεί από τον απροσήλυτων αλλά από τ ς αρετές της μουσ κής κα από το ενδ α έρον που παρουσ άζε γ α τον στορ κό της κουλτούθαυτήη δ αδ κασία της υπερατλαντ κής πολ τ σμ κής ανταλλα



1 1

ΕΦ Λ Ο Ε ΟΣΤΟ Τ ΤΟ

ο κο ΥΙ Γ

δ δ L d Rev ew f B ks,4 Ν994 M rk T ke e Duke E gt R

δ 993, D v d S owe,Sw g a ges B g Ba d JazzηNew Deal Amer a.

αμερικανική συμβολή στις ελιτίστικες τέχνες του εικοστού αιμία ανάμεσα σε ολλές και κάθε άλλο αρά η σημαντικότερηάλλη η αμερικανική κουλτούρα διεισδύει ή μάλλον κυριαρχείκουλτούρα όλου του λανήτη με μοναδική ε αίρεση τον αθλη

οίος α ηχεί ακόμα τη βρετανική ηγεμονία κατά το δέκατο ένανα τον αιώνα της μ ουρζουαζίας και της ρώτης βιομηχανικήστασης μέσω του τένις του γκολ και κυρίως του ε αγγελδοσ αίρου. Δεν είναι λοι όν αρά ενο ότι αυτά ου κατά γελογία θεωρούνται οι μεγαλύτερες αμερικανικές συμβολές στηκουλτούρα του αιώνα μας έχουν τις ρίζες τους στη λα κή καρική μια ου οιΠΑείναι αυτό ου είναι διασκέδαση ο κινημα

ος και η μουσική ου ροήλθε α ό την τζαζ.Υ άρχει ωστόσο μια α ιοσημείωτη δια ορά ανάμεσα στο

και την 42η λεω όρο. ο Χόλυγουντ ό ως και ο Χένρυ Φορνσε τον κόσμο μέσω της μαζικής αραγωγής και συγκεκριμένα μαζικής αραγωγής ονείρων. Βασική του έγνοια ήταν η μεγαλύνατή διασκέδαση όσο το δυνατόν ερισσότερων ανθρώ ων ανη α ό τις εισ ρά εις των ταμείων ο μουσικό ανάλογο του Χήταν βέβαια βαθιά εμ οτισμένο α ό την ε ίδραση της μαύρης και κυρίως μετά την εμ άνιση του ροκ εντ ρολλ στα μέσα της του 1950. ράγματ ι αό την ε οχή του ραγκτάιμ οι ε ιχειρήσεις τηςλα κής μουσικής δε θα μ ορούσαν να υ άρ ουν δίχως αυτή αιμοδοσία τζαζ ου ανακαλύ θηκε ως σοβαρή τέχνη στα τέλ

καετίας του 920 α ό μικρές ομάδες αθιασμένων ο αδών να βρεθεί μόνο μέσα α ό την εμ ορική μουσική ψυχαγωγία. μεγαλύτερη υσιογνωμία της τζαζ η ο οία τιμάται ό ως τ

στις 5 6 σελίδες του βιβλίου του Mark TuckerThe Duke E ngton Reade ,«ένα βιβλίο ηγή με κείμενα ου ανα έρονται στον Έλλινγκτοκαι έθανε σαν ένας εριοδεύων αρχηγός μ άντας. Όχι ε ειδήναγκασμένος να το κάνει στα τελευταία χρόνια χρηματοδοτού



ο ο ο

μπά τα του απ ό τα δικαιώματα τω δίσκω τοu , αλλά επ ειδή δε μπορούσε α ε οήσει τη δημιουργία της μουσικής του παρά μό ο μέσα σ'αυτό το συγκ εκριμέ ο πλαίσιο. Παρ όλα αυτά , η τζαζ ήτα μια μειοψη-

ική τέχ η που ασκείτο από μια μειο ότητα και απ ευθυ ότα σε έ α κοι ό πολύ μικρότερο από το κοι ό της κλασικής μουσικής. Στα πρώτα χρό ια της υποδοχής της, το βασικό μέλημα τω οπαδώ της βρου λίγες βελό ες χοτ τζαζ μέσα στα άπειρα άχυρα ρυθμικής κής μουσικής, α βρου τρόπους α διακρί ου το αυθε τικόγλυκα άλατα ή κο τρατέμπο σκουπίδια, και α το υπερασπιστο

τια στους Φιλισταίους που δε μπορούσα α δου τη δια ορ

ύση του κοι ω ικού χώρου μέσα στο οποίο εκκολά θηπληκτική τέχ η τω μπλουζ και της τζαζ μάς εί αι τώρα πια γ ωστή χάρη σε μια μεγάλη και όλο και πιο επιστημο ική βιβΥπάρχου επίσης και κάποιες μελέτες για τη ύση του κοι ού(στιςΗΠΑαυτό το θέμα ερεθίζει το εθ ικό ιλότιμο Κι αυτό γι

ύσκολο για τους βορειοαμερικα ούς συγγρα είς α δεχτού πλιτιστική δόξα τωΗΠΑαπέκτησε για πρώτη ορά αξία σε άλλες χώ

Σύμ ω α με το Tucker, μό ο στις αρχές της δεκαετίας του 9λι γκτο «άρχισε α τραβάει τη προσοχή της κριτικής (και κυεξωτερικό) Μπορούμε α δούμε έ α από τους πρώτους υπτου α προσπαθεί το 9 α το κά ει αποδεκτό στους α αγFortuneπαραθέτο τας πρόσ ατους θριάμβους του στη Ευρώπηποία εί αι πιο κριτική και δύσκολη από τιςΗΠΑγια όλα τα είδη τηςμουσικής» α και, θα μπορούσε α προσθέσει κα είς, όχι πεε ημερωμέ η.

ια λίγα χρό ια, από τα μέσα της δεκαετίας του 9 0 μέχρι της δεκαετίας του 940 η «χοτ» τζαζ, υπό το εμπορικό ό οί γκ» και με μέσο τη μεγάλη μπά τα, έγι ε η βασική τουλάχβασική γλώσσα της εμπορικής λαϊκής μουσικής Μετά απ στρεψε σε έ α μουσικά πιο ιλόδοξο, αλλά αριθμητικά περιγκέτο. Χρο ολογικά το σουί γκ συμπίπτει πά ω κάτω με τη Φρα κλί ου Ρούζβελτ Κι άλλοι έχου κά ει ύξεις ή υποθέσχέση α άμεσα στη πολιτική και τη πολιτισμική ιστορία τωΗΠΑαυτής της περιόδου, αλλά ο David S owe, ο οποίος διδάσκει αμσκέψη και γλώσσα στο Michiga S ate U iversi , εί αι, εξ ζω, ο πρώτος συγγρα έας που επιχειρεί μια συστηματική ιστορσχέσεω α άμεσα στη τζαζ και στο New Deal στη Α ερική

πιο άμεση επίπτωση που είχε η Αμερική του Ρούζβελτ πάτζαζ ήρθε από τη πολιτική Αριστερά από τους οπαδούς του Nκαι μιας δημοκρατικής λ κής κουλτούρας μέχρι το Κομμου ισμα, το οποίο υιοθέτησε τη τζαζ από το 9 5 και μετά. (Ο τ



Ζ Ζ

τες δια οούμε οι της Νέας Υόρκης δε α εται α έδειξα ιδια έρο για τη τζαζ α και ο βασικός τους εκπρόσωπος υπέεπιστολή διαμαρτυρ ας στοNew Massesμαζ με το Ed und Wilson, τMeyer Schap ro και τους Tri ing τους οπο ους μας ε αι δύταστούμε α χτυπού τα πόδια τους στη μουσική του Κάου τ

συμβολή της Αριστεράς δε ήτα μό ο η α ακάλυψη ταλέ τκα ε ς άλλος δε έδειξε σοβαρό ε δια έρο για τους σκοτει οσημα τικότερο α τιεμπορικούς μπλουζ στες του Νότου. Μοχειρηματ ες σα το Moe Gale, το (λευκό) ιδιοκτήτη της α θοSavoy στο Χάρλεμ, μπορούσα α α αγ ωρ ζου τα μελλο τι

ότα τα συ α τούσα , το διο καλά με το John a ond ττερο κυ ηγό ταλέ τω της δεκαετ ας, α και δε ήτα τόσο πλμας. Εκε ο που ε συ ε δητα και επιτυχώς έκα ε η Αριστεβγάλει από το γκέτο τη μαύρη μουσική κι ητοποιώ τας αυτό τξε ο συ δυασμό ριζοσπαστώ Εβρα ω και πλούσιω ιλελεύ

Λευκώ Αγγλοσαξό ω ροτεστα τώ το εοϋορκέζικο καΟ John a ond Jr ( 9 0 987), στο οπο ο ο Stowe (δικ

ρώ ει περισσότερο χώρο από,τι σε οποιο δήποτε άλλο , με εξατο Έλλι γκτο εκ ράζει με το καλύτερο τρόπο αυτό το σΈ ας Vanderb t, ο a ond ήτα έ α σχεδό απ στευτα χαρκό προ ό της vy eague δηλαδή της κουλτούρας τω κολερειοδυτικής Αμερικής και (στα τελευτα α του χρό ια) έ α αμέλος του Cen ury, του κατεξοχή εοϋορκέζικου κλαμπ του κ

ου. αράλληλα υπήρξε σε όλη του τη ζωή έ ας παθιασμέ

σπιστής της υλετικής ισότητας και γι αυτό ήτα επ πολλά τά στους κομμου ιστές. Α και ποτέ δε υπήρξε μέλος του ακόμα και τοBI βεβαιώθηκε γιαυτό ύστερα από πολύχρο ες έρεες ήτα (α μπορώ α παραπέμψω στις προσωπικές μου α

γι αυτό ) κάτι πολύ περισσότερο από το μέσο εοϋορκέζικο «τισμό» στο οπο ο προσπαθε α το περιορ σει ο S owe

ο ρεκόρ του a ond στη α ακάλυψη και προώθηση ταλέπό το 9 μέχρι το θά ατό του ε αι άπιαστο. Δε στηριζόταεκπληκτική του γ ώση και κρ ση αλλά και στη ικα ότητά τστρατεύει τα τρ α κρ σιμα συστατικά της επιτυχ ας στη Νέακαι επομέ ως στη χώρα: προσωπικές διασυ δέσεις έ α μητρκοι ό υπερή α ο για το συ δυασμό ιλελευθερισμού και εστετNew Yorkerκαι μια κοι ότητα της σόου μπ ζ ες που έχει εξασ αλεκμετάλλευση αυτής της αγοράς. ο Χόλυγου τ θα κατέρεε μπροΜακαρθισμό το Μπρο τγουέυ κλο στηκε, αλλά κρατήθηκNewYorkerπαρέμει ε σταθερά πιστό στη τζαζ από τη δεκαετ α τοκαι τοThe Duke E ngton Readerαξ ζει τα λε τά του μό ο και μό ο



ΤΟ ο ο

το υπέροχο προ ίλ που μεγάλου άνδρα από τον Richard Boyer Μπαχ») το οποίο δημοσ εύτηκε στο περ οδ κό το 1944 Μσ γουρ ά να πούμε ότ εκείνη την εποχή σε καμ ά άλλη αμελη εκτός από τη Νέα όρκη δεν μπορούσε να αποκτήσε τέτονα νά τ κλαμπ σαν το Ca Socie y, που ήταν μαχητ κά στρατυπόθεση της κο νων κής ανάμε ξης κα της κο νής μουσ κήλευκών κα μαύρων κα το δ ηύθυνε ο αδελ ός ενός πράκτορ

τέρν (κα το χρηματοδοτούσε εν μέρε ο Ha o d).Το ζήτημα, ωστόσο, είνα ότ αυτή η επ τυχία της Νέας όρ

χε μόνο τοπ κή σημασία α ού η πόλη ήταν γ α το ραδ ό ωδίσκους, που αποτελούσαν το θεμέλ ο της επ τυχίας στη λα κό,τ ήταν το Χόλυγουντ γ α τ ς τα νίες. Ο Μπένυ κούντμ«Βασ λ άς του σουίνγκ» όχ μόνο επε δή ο Ha o d έπε σχαρ σματ κό άνθρωπο που ήταν τότε ένας απογοητευμένος των στούντ ο, να στήσε μ α ορχήστρα: Ο κούντμαν πήρε γστρωτή έναν πρώτης τάξεως μαύρο πρώην μπαντλήντερ, επ νότζαζ ήχο αντί να παίζε την εμπορ κή χορευτ κή μουσ κή της

επίσης όχ λ γότερο σημαντ κό, ανέμε ξε μαύρο ς κα λεκούς.Χάρη στ ς επα ές το Ha o d έκανε ηχογρα ήσε ς καυπέγραψε σ μβόλα α που περ ελάμβαναν ραδ ο ων κές εκπομπές χώρα. Όπως κάθε λάτρης της τζαζ γνωρίζε το 19 5 όταν μρυμένη ορχήστρα έ τασε στην Καλ όρν α, ύστερα από μ α τείχε δ ασχίσε όλη τη χώρα, ανακάλ ψε πως ήταν ήδη δ άσ

ο τητές το πανεπ στήμ ου που άκουγαν τ ς μεταμεσονύκτ

κές ραδ ο ων κές εκπομπές του «Le s Da ce» πο έ ταναακτές το Ε ρην κού. Μέσω των δ σκογρα κών ετα ρε ώνκα τηςM A κα των δ κτύων των ραδ ο ώνων, η Αρ στερά

όρκης δ έδωσε το σουίνγκ σ ολόκληρη τη χώρα.Αυτή η με οψη κή πρωτοβο λία ήταν απο ασ στ κή, μ α

πάρχο ν ενδείξε ς που να μας δείχνο ν πως είτε το κο νό της λρευτ κής μουσ κής είτε ο μουσ κοί της τζαζ άλλαξαν πολύ σκληρόςπ ρήνας των τζαζό λων α ξήθηκεσημαντ κά. Το κο νό (καδ κά ο έ ηβO κα ο ο τητές, την ο κονομ κή σημασίαμουσ κή β ομηχανία ανακάλ ψε μέσα από το ) απμπροστά σε έναν κα νούργ ο ήχο κα τον απήλαυσε. Ο ορχλαπλασ άζονταν κα δ έσχ ζαν πάνω κάτω τη χώρα προς ό ελδ κό τους αλλά κα της β ομηχανίας δίσκων, ο πωλήσε ς τωνέβα ναν παράλληλα με τη δημοτ κότητα των ορχηστρών σε μμόχάρη στη νέα μόδα των τζουκ μποξ, τα οποία το 1940 απορρσχεδόν τη μ σή παραγωγή δίσκων. Ο πωλήσε ς των δίσκων εκαπό 10 εκατομμύρ α την εποχή της μεγάλης κρίσης σε 1 0 εκα



ΤΖ Ζ

το 94 που ήτα η αλύτερη χρο ιά της βιομηχα ας μετά τοΌσο α ορά τους μουσι ούς αυτο παρέμει α α ριβώς σ

πρι προσωδ α τω π ευστώ του πιά ου αι τω ρουστώσ ολο α αποδειχτε σε ποιο βαθμό ε χα επηρεαστε από τιςπεποιθήσεις της εποχής αι τω α ε τι ώ τους α αι μπθεωρήσουμε πως οι μαύροι αλλιτέχ ες συμμερ ζο τα τη μαστρο ή της υλής προς το Δημο ρατι ό Κόμμα του Ρούζβελτέγι ε επ σης το ατα ύγιο τω μετα αστώ εργατώ αθώς Εβρα ω δε βρ σ ο τα πιο αριστερά πολιτι ή δε ήταπου απασχολούσε πολύ τους α θρώπους για τους οπο ους η μοτα τρόπος ζωής. Γιατ οι άγριες αι διαβρωτι ές υλετι ές δμπορε α σημάδευα βαθιά τη ζωή τω μαύρω αλλιτεχ ώστευα όμως πως η πολιτι ή μπορούσε α ά ει πολλά γι αυτ

Οι μαύροι δια οούμε οι από τη άλλη ήτα ιδια τερα πολοι αι συγ ι ού τα από το γ ήσιο πάθος τω ομμου ιστυλετι ής ε σωμάτωσης αι της προώθησης της μαύρης μουσιημερ δα δημοσ ευσε μια τρ στηλη συγ ώμη

ε ός μουσι ο ριτι ού υπέρμαχου της αυθε τι ότητας που μια παρουσ αση ε ός ο τσέρτου μαύρου σου γ στο Ca eχως α δε ξει το προσή ο τα σεβασμό). Α όμα αι ο Έλλιπο ος δε έδειχ ε αμιά ιδια τερη συμπάθεια για τους λευ ορούς υπήρχε αι μια περιβόητη διαμάχη α άμεσα σ αυτόHammo d στήριζε διά ορες υποθέσεις ερυθρής απόχρωσησυχ ά μάλιστα ώστε α προ αλέσει τη προσοχή τουFB γεγο ός που

το σημειώ ει ο Stowe που έχει οιτάξει τα αρχε α του δε αόμως στο του Tucker Ο τρομπετ στας Rex S ewarπως ε χε διαβάσει Μαρξ αι Σπέ γ λερ οι περισσότεροι όμωτης εποχής δε έβλεπα τους εαυτούς τους ως δια οούμε ους

Δε απο λε εται βέβαια οι μουσι ο που έπαιζα σε χCamp U ity μια ατασ ή ωση του Κομμου ιστι ού Κόμματο

ι η περιοχή του Borscht Belt α ε χα α απτύξει άποιες ισ γουρα ε ε ο που θυμό τουσα οι περισσότεροι μια πουσχεδό άγ ωστο ήτα η δημόσια ε θάρρυ ση του δια υλετ(Ωστόσο η παράδοση του υλετι ού διαχωρισμού ήτα τόσπου οι παλαιότεροι μουσι ο σα το Σ τ εϋ Μπεσέ απαγόρμουσι ούς τους α ά ου παρέα με λευ ές α όμα αι στο C

οβούμε οι ότι αυτό μπορε α τους στο χιζε αρραβώ α) «προσπαθούσα α αποδε ξου πόσο πολύ υπέρ της ισότητας ήτο ομολογουμέ ως ασυ ήθιστος Dizzy Gi lespie ο οπο ος απέστα αι ομματι ή ταυτότητα αι μάλλο όχι μό ο για α λστάσεις όπως ισχυρ στη ε αργότερα Ο Κάου τ Μπέισι ε



37 ΤΖΑΖ

Οι Η ωμέ ες Πολι ε ες ως έθ ος «δε μπο ρούσα α απ αι ήσου » έ α α ιδιο ελές καθήκο απέ α ι σ ο κρά ος. Τη θέση ου η πήρε η υπο-χρέωση απέ α ι «σ ους γο ε ς σ η οικογέ εια σ ις Αμεαμερικα ικό ρόπο ζωής».

Αυ ό έχει βάση. Αμ ιβάλλω α ο πόλεμος ω Βρε α ώβιε ικώ μπορούσε α παραγάγει έ α μυθισ όρημα σα οCatch- ουHeller. Δε εξηγε όμως α πά α για και α ραγούδια πήχηση σε άλλους σ ρα ούς με κλασικό ερο παράδειγμα Μαρλέ >> δε ε χα σχέση με ο πα ριω ισμό ή η δηΜήπως η εράσ ια επι υχ α ω μεγάλω ορχησ ρώ ου σοψε αυ ά που θα ήθελε α ακούσει ο μεγαλύ ερο μέρος ης λευκής αμερικα ικής εργα ικής άξης δηλαδή α αισθημα ικπροσωπικά ραγούδια που θα ο ομάζο α μουσική κάουμε ά ο 950 θα γι ό α έ α σημα ικό κομμά ι ης μουσικ

ας ορχήσ ρα ου G e M ller ή α ο δημόσιο πρόσκουλ ούρας ης εποχής ου πολέμου αλλά ο σου γκ δε μέ ο για ιδιω ική χρήση παρά μό ο ελικά μέσω ω που ε χα βγει από ις μεγάλες ορχήσ ρες (ο Φρα κ Σι ά ραδειγμα) και επιβ ωσα ης κα άρρευσής ους με απηδώ αμα ικό ραγούδι Δυσ υχώς όμως ο St we δε ερευ ά ουςδους ης ποπ μουσικής με ά ο πόλεμο ό α άρχισε η δραρακμή ου σου γκ

από ομη π ώση ου ο 946 947 ε αι σα ής. Ο αριθώ μειώθηκε από ομα οδηγώ ας σε οικο ομική κα ασ ρο

λες ορχήσ ρες οι οπο ες πά ο ε ή α δαπα ηρές αλλά οε χε ουσκώσει πολύ σ α χρό ια ης απρόσκοπ ης επέκ ασηπληθωρισμού ου πολέμου Το χειμώ α ου 946 947 ο W dy Her a ο Artie Shaw ο T y D rsey οι Les BrJa es, ο Jack Teagarde και ο Be y Carter διέλυσα ις ορχήσ

μπιγκ μπα δε θα α έκαμπ ε πο έ πια. Ακόμα και οι «γλυκες παραδοσιακο α παλοι ου σου γκ υπέ ερα από

ου δημόσιου χορού.Δε υπάρχει επαρκής ερμη ε α ουλάχισ ο ο βιβλ ο δεης ξα ικής κα άρρευσης η οπο α α άγκασε η ζαζ α

γκέ ο ης μελλο ική ποπ μουσική ό α σ η δεκαε α ο σ αθερό με απολεμικό ης σχήμα θα σ ηριζό α σε κλάδ

χρι ό ε ε χε παραμελήσει η εθ ική βιομηχα α ης διασκέδαου ρυ και κυρ ως ο ρυθμ ε μπλουζ (ροκ ε ρολλβαια περιε χε ακόμα μεγαλύ ερη δόση μαύρης μουσικής απ' ό ι ο σου γκ. Το παρακλάδι ης ζαζ που επιβ ωσε ου σου γκ ο μπήμποπ δε ε δια ερό α α κα ακ ήσει ο μεγάλο κοι ό: ή α μάλισ α



ΤΟ ΛΑϊκο ΣΟlΝΓΚ 371

ανταγωνιστικό ως προς αυτό. Στον H mm δεν άρεσε αυτή η νέα αβάν-γκαρντ Ύστερα από μια άγονη περίοδο επέστρεψε και πάλι στηνανακάλυψη και την προώθηση ταλέντων Μπομπ Ντύλαν Αρέθα Φράν

κλιν, Μπρους Σπρίνγκστην σε αντίθεση όμως με την ιστορία της τζαζη ιστορία της λαϊκής μουσικής από το ροκ και μετά δε χρειάζεται να τοναναφέρει και πολύ. Οι παλιοί αριστεροί που με το μπήμποπ βρέθηκανέξω απ' τα νερά τους επικεντρώθηκαν σ' αυτό που για τους περισσότερους ήταν πάντα η μουσική της καρδιάς τους το λα κό τραγούδι

Στο σημείο αυτό ο S επιχειρεί να συσχετίσει τη μοίρα του σουίν γκ μ αυτήν τουN .Είναι ωραίος ο παραλληλισμός με τον κατα

κερματισμό τής «υπό τον Ρούζβελτ συμμαχίας εργατών εθνικών μειονοτήτων των πόλεων Αφροαμερικανών αγροτών και διανοουμένων» η οποία διαλύθηκε το 948, αλλά ενώ μπορεί να προταθεί ένας πολιτικός ήσχεδόν πολιτικός μηχανισμός που να εξηγεί την άνοδο του σουίνγκ δενμπορεί να γίνει κάτι ανάλογο για την πτώση του Είναι βέβαια αναμενόμενο ότι θα υπάρχει κάποια σύνδεση ανάμεσα στην κατάρρευση τουσουίνγκ και στο τέλος της εποχής του N πρέπει όμως κανείς νααποδείξει το πώς και το γιατί Αυτό είναι το πιο αδύνατο σημείο τουενδιαφέροντος αυτού βιβλίου. Ίσως το πραγματικό μυστήριο να μην είναι η πτώση του σουίνγκ αλλά το γιατί όπως παρατηρούσε ένας αρθρογράφος του Downbeatτ 949 στη δεκαετία του 930το μεγάλο κοινό (με τη βοήθεια πρέπει να πούμε της μουσικής βιομηχανίας) αποδέ χθηκε τις μουσικές προτιμήσεις των μουσικών της τζαζ και των τζαζόφιλων εφήβων και φοιτητών.

Μ σα στα ερείπια μόνο ένα μνημείο έμεινε όρθιο ακόμα κι ο ΚάουντΜπέισι περιόρισε για λίγο την ορχήστρα του σ' ένα μικρό συγκρότημαΟ Έλλινγκτον υπήρχε εκεί πριν απ' το σουίνγκ. Αν και δική του ήταν ηφράση «αν δεν πιάσεις το σουίνγκ δεν κατάλαβες τίποτα» ποτέ τουδεν ανήκε στη μόδα του σουίνγκ. Αρνιόταν να βάλει στη μουσική του ακόμα και την αποκλειστική ταμπέλα της «τζαζ». Και εξακολουθούσε ναβρίσκεται εκεί και μετά το σουίνγκ ως η μεγαλύτερη μορφή της αμερικανικής μουσικής του εικοστού αιώνα. Όλοι οι θαυμαστές το θα θελήσουν να αποκτήσουν το The Duke Elling on Readerτο οποίο επιμελήθηκεαξιοθαύμαστα ένας μουσικολόγος του C m U v s y.



1 1

ΕΦ Λ Ο Ε ΟΣΤΟ ΤΕΤ ΤΟ

Η ΤΖΑΖ ΕΤ Α Τ 1960

Τ δ Η κηνή ης ζαζτο 1989 199

Ανέκαθεν η τζαζ, ό ως και η κλασική μουσική ενδιέ ερε μόνομερίδα του κοινού σε αντίθεση όμως με την κλασική μουσικήέρον ι' αυτήν δεν υ ήρξε οτέ σταθερό Άλλοτε αυξανόταν

δώς κι άλλοτε βρισκόταν στα κάτω του Τα τέλη της δεκαετίας και η δεκαετία του 1950 ήταν ερίοδοι εντυ ωσιακής εξά λωστα χρόνια της μεγάλης κρίσης του 1929 (τουλάχιστον στιςΗ Α ακόμακαι το Χάρλεμ ροτιμούσε τα α αλά ώτα και τη γλυκανάλατη α ' τον Έλλινγκτον και τον Άρμστρονγκ Οι ερίοδοι κατά τις ενδια έρον για την τζαζ αυξανόταν ή αναγεννάτο ήταν και οι

ου για λόγους ρο ανείς για τους εκδότες οι νέες γενιές τωθελαν να μάθουν ερισσότερα γι' αυτήν

δεκαετία του 1950 υ ήρξε μια τέτοια ερίοδος χρυσή εδεκαετίας του 1950 τελείωσε α ότομα α ήνοντας την τζαζα οτραβηγμένη σε μια ικρή και στενάχωρη α ομόνωση για είκοσι ερίνια Εκείνο ου έκανε αυτή την ε οχή της α ομόνωσης τόσο μκή και αράδοξη ήταν ότι η μουσική ου σχεδόν δολο όνησεε χε γει α τα δια σχεδ ν σ χνα ου ε χαν γεννήσει κατο ροκ εντ ρολλ ήταν και είναι, εμ ανέστατα καρ ός του αμμ λουζ Οι νέοι δίχως τους ο οίους η τζαζ δεν μ ορεί να ζήστοι ο αδοί της ροσηλυτίστηκαν μετά τα είκοσί τους , την εγψαν και με εντυ ωσιακή μάλιστα ταχύτητα ρία χρόνια μετάόταν οι Μ ητλς θριάμβ αν σε όλο τον κόσμο η τζαζ είχε σ

έσει νοκ άουτ « Μ ερντ ζει» μ ορούσες ακόμα να διαβάσοιον έρημο δρόμο αλλά το διάσημο νεοϋορκέζικο στέκι ουαυτόν το όνομά του το Bird a d δεν υ ήρχε ια ε ίσκεΥόρκη του 96 ενός εραστή της τζαζ ου την είχε ζήσει τελευττο 1960 ήταν μια θλιβερή εμ ειρία

Αυτό δε σημαίνει ως η τζαζ εξα ανίστηκε αλλά ότι τόσο

1 J zz 1993(ελληνική έκδο η: β έκδο η, μ φράκηςήρος Αθήνα1993).



Η ΖΑΖ Μ Αο 96 373

κοί της όσο και το κοι ό της γερ ούσα δίχως α ε ισχύο ταγε ιές. Βέβαια εκτός τωΗ Ακαι της Βρετα ίας που ήτα τα βακέ τρα του ροκ το εα ικό κοι ό της τζαζ α και ήτα μάλλκοι ω ικά και πολιτιστικά εξακολουθούσε α εί αι σημα τιλου αμελητέο από οικο ομική άποψη. ι' αυτό το λόγο αρκεκα οί τζαζίστες απο άσισα σ' αυτές τις δεκαετίες α μετα ασστη Ευρώπη. Στη αλλία τη Ιταλία και τη ερμα ία στη Βτη Ιαπω ία στις Σκα δι αβικές χώρες αλλά και στηΕΣΣΔκαι τηΑ ατολική Ευρώπη η τζαζ μπορούσε ακόμα α επιβιώ ει ΣΗ Ακαιτη Βρετα ία το κοι ό της περιοριζότα σε μεσήλικες που ήταδεκαετίες του 920 και 930 ή στη καλύτερη περίπτωση στου 950 Όπως έλε ε το 976 έ ας γ ωστός άγγλος σαξο ωμίζω ότι δε θα μπορούσα α βγάλω το ψωμί μου σ' αυτή τη χώρζω πως κα έ ας δε θα μπορούσε . ] δε υπάρχου αρκετοδε υπάρχει αρκετό χρήμα [ . . Τα δύο τελευταία χρό ια η μπά τα σε περισσότερες παραστάσεις στη ερμα ία παρά εδώ»

Αυτή ήτα η κατάσταση της τζαζ στη δεκαετία του 960 και σ

λύτερο μέρος της δεκαετίας του 970, τουλάχιστο στο αγγλοκόσμο. Δε υπήρχε αγορά για τη τζαζ Σύμ ω α με το του 972 μό ο τ

κασετώ που είχα πουληθεί τη χρο ιά αυτή στιςΗ Αα ήκε στη τζαζέ α τι 6,%που είχε η κλασική μουσική και 75% που είχε η ροκ καρόμοια. Τα τζαζ κλαμπ λει α οι συ αυλίες τζαζ παρήκμαζακοί της πρωτοπορίας έπαιζα ο έ ας για το άλλο σε σπίτια και

με η α αγ ώριση της τζαζ ως ε ός κομματ ύ της επίσημης αμεκουλτούρας παρείχε με έ α ευπρόσδεκτο εισόδημα σε μη εμμουσικούς μέσω τω σχολείω τω κολεγίω και άλλω ιδρυμε ίσχυε τη εποίθηση τω έω πως η τζαζ α ήκε πλέο στο κόε ηλίκω Σε α τίθεση με το ροκ δε ήτα ηδ κή ους μουσ κήΜό ο ό-τα ά ηκε μια κάποια εξά τληση της μουσικής ορμής του ροκτης δεκαετίας του 970, άρχισε α δημ υργείται κάπο ς χώρος α αζωπύρωση του ε δια έρο τος γύρω από τη τζαζ ως κάτι διααπό το ροκ. (Μερικοί μουσικοί είχα βέβαια επι οήσει μιαφούζ ο συγχώ ευση τζαζ και ροκ προς μεγάλη ρίκη τω οπαδώ της καειδικά από τη πρωτοπορία και πιθα ό μέσα απ' αυτό το κρά

α διατήρησε μια κάποια δημόσια παρουσία στα χρό ια της απομέσα από το Μάιλς Ντέιβις το Τσικ Κορία το Herbie Hβρετα ό κιθαρίστα John McLoughlin και το αυστρο αμερικα ικτω Joe awinul και Wayne Shor er στο «Weather Report»).

2 J.Skid o ,στο J N w, Λονδίνο1976,σ. 6.



74 Ζ Ζ

ιατ το ροκ θα πρεπε να δολοφονήσει την τζαζ επ μ α εΚαι τα δύο ε δη ε χαν βγει μέσα από τη μουσική των μαύρωννών και ήταν μέσω των μουσικών και οπαδών της τζαζ που ττράβηξαν την προσοχή ενός ευρύτερου κοινού, πέρα από τις πτου Νότου και τα γκέτο του Βορρά Οι λευκο λάτρεις της τζαμπλουζ επειδή ήταν από τους λ γους λευκούς που γνώριζαν τοτέχνες και το ρεπερτόριο των καταλόγων των «δ σκων για μ

< ace eco d ) που διπλωματικά μετονομάστηκαν σε «ρυθμστα τέλη της δεκαετ ας του 940) παιξαν σημαντικό ρόλο στσμα του ροκ Ο Ah et E tegun ιδρυτής της A ant c Recoμ α από τις σημαντικότερες δισκογραφικ ς εταιρε ες ροκ μουσένα από τα δύο αδέλφια που για πολύ καιρό ήταν μέλη της μικρκής διεθνούς κοινότητας των συλλεκτών δ σκων και ειδημόνωνΟ John Ha ond για τον αποφασιστικό ρόλο του οπο ου στηνξη της τζαζ τη δεκαετ α του 9 0 έχουμε ήδη μιλήσει, ήταν βοήθησε τις καριέρες του Μπομπ Ντύλαν της Αρέθα Φράνκλγότερα του Μπρους Σπρ νγκστην Τι θα ήταν σήμερα το βρε

δ χως την επ δραση μιας χούφτας ντόπιων φαν των μπλουζ όκαρ της ο Alex s Ko e που ενέπνευσε τους Ρόλλινγκ Στόουνςτης αν τζαζ που φεραν από την επαρχ α και τις πόλεις της Ατραγουδιστ ς των μπλουζ σαν τον Muddy Wate s και τους έκαστούς στο Lancash e και το Lana k πολύ προτού στην Αμετην ύπαρξή τους ένα ευρύτερο κοινό έ ω από τα γκέτο των μαύ

Αρχικά φαινόταν να μην υπάρχει εχθρότητα ή ασυμβ βαστο

στην τζαζ και το ροκ στω κι αν οι προσεκτικο αναγνώστες τμουΗ σκηνή ς ζαζ θα επισημάνουν τη συγκαταβατική περιφρόμε την οπο α οι κριτικο και ακόμα περισσότερο οι επαγγετζαζ αντιμετώπισαν τους πρώτους θριάμβους του ροκ εντ ρολλτου οπο ου φαινόταν αν κανο να ξεχωρ σει τον Μπιλ Χάλλεϋ und the C oc ) απ τον Τσακ Μπέρρυ. Μια κρ σιμη διάκριαπό το ροκ ε ναι ότι το ροκ ποτέ δεν ήταν μουσική μιας μειονόρυθμ εντ μπλουζ όπως αναπτύχθηκε μετά το Δεύτερο Παγκόμο ήταν η λ κή μουσική των μαύρων των πόλεων της δεκα

940 όταν πάνω από ένα εκατομμύριο μαύροι άφησαν το Νόεγκατασταθούν στα γκ το του Βορρά και της Δύσης Όλοι αυτλούσαν μια ν α αγορά την οπο α κάλυψαν αρχικά ανεξάρτητγραφικές εταιρε ες όπως η Chess Reco ds την οπο α δρυσατο 949 δύο πολωνο μετανάστες που σχετ ζονταν με το κύκκλαμπ και η οπο α ειδικεύτηκε στα λεγόμενα Σικάγο μπλουWa e s ονlίη' Wo f Sonny Β W l a son) και ηχογράφησάλλων και τον Τσακ Μπέρρυ που υπήρξε σως μαζ με το



ΖΑΖ ΜΕ Α το t 96 375

σλεϋ ο σημαν κό ερο όνομα σ ο ροκ εν ρολλ ης δ1950 Ο νεαρο λε κο άρχ σαν να αγοράζο ν δ σκο ς μαμπλο ζ μο σ κής σ ς αρχές ης δεκαε ας ο 1950, έχονψε α ή η μο σ κή σε οπ κούς κα εξε δ κε μένο ςσ αθμούς πο πολλαπλασ άζον αν α ά α χρόν α, καθώς η νηλ κων σ ρεφό αν σ ην ηλεόραση Εκ πρώ ης όψεως φαπρόκε ο γ α η σ νηθ σμένη μ κρή κα παράξενη με ονόο ργε α ακόμα κα σήμερα σ ς παρ φές ης μαύρης μοή αν κα ο λε κο πο πήγα ναν σ α μαύρα μπλο ζ κλαμπΜόλ ς όμως η μο σ κή β ομηχαν α σ νε δη οπο ησε η

ων λε κών νέων, έγ νε σαφές ό ο ροκ ή αν ο αν θεκής προ μησης Ή αν η μο σ κή μ ας ολόκληρης ηλ κΑ ό ή αν απο έλεσμα ο «ο κονομ κού θαύμα ος» η

ο 1950, ο οπο ο όχ μόνο δημ ούργησε έναν δ κό κόσπασχόλησης, αλλά κα πρόσφερε, σως γ α πρώ η φορά, σ η φήβων επαρκώς αμε βόμενες δο λε ές, πο σήμα νε λεφ ά σένα πρω οφανές μερ δ ο ης ε ημερ ας ων μεσοασ ών γον

ή η αγορά ων πα δ ών κα ων εφήβων ή αν πο με αμο σ κή β ομηχαν α Από ο 1955, πο γεννήθηκε ο ροκο 1959, ο πωλήσε ς δ σκων σ ην Αμερ κή ανέβα ναν κ

χρόνο Με ά από μ α σύν ομη ανάπα λα, η βρε αν κή ε σβμε ο ς Μπη λς επ κεφαλής εγκα ν ασε μ α ακόμα θεαμαδο ο πωλήσε ς δ σκων σ ςΗΠΑπο από 277 εκα ομμύρ α δολάρ1955 ε χαν φ άσε σ α 600 εκα ομμύρ α ο 1959, πέρασαν

1973 (σ μπερ λαμβανομένων πλέον κα ων κασε ών). Το 75ών ων πωλήσεων ή αν ροκ κα παρεμφερή ε δη Πο έ άλλρ κές ύχες ης β ομηχαν ας δ σκων δεν εξαρ ό αν όσο μο σ κό ε δος πο απε θ νό αν σε μ α μόνο σ ενή ηλ κ α

σχέση ων πωλήσεων ων δ σκων με ην ο κονομ κή ανάπε σόδημα ή αν προφανέσ α η Το 1973 οΠΑε χαν ς ψηλό ερες

ά κεφαλήν δαπάνες γ α δ σκο ς, κα ακολο θούσαν (κα άΣο ηδ α η Δ κή Γερμαν α, η Ολλανδ α κα η Βρε αν

ςχώρες, η κα ά κεφαλήν δαπάνη ή αν 7 με 10 δολάρ α Τηχρον ά ο Ι αλο , ο Ισπανο κα ο Μεξ κανο ξόδεψαν μελάρ α ο ά ομο κα ο Βραζ λ άνο 0,66

Το ροκ έγ νε σχεδόν αμέσως ένα μέσον γ α ην έκφραση ων επ θ -μιών, των ενστ ίκτων, των συναισθημάτων κα ι των φιλοδοξιών της ηλικίαςπ ου βρίσκεται ανάμεσα στην εφηβεία και στο σημείο π ου οι ενήλικες κα ασ αλάζο ν σε κάπ οια σ μβα ική κοινωνική θέση, οικογ ένεια ή κα-ριέρα έγ ινε η φωνή κα ι η γλώσσα μιας «νεολα ας» και μιας «νεανικής κο λ ούρας» π ο απ οκ ούσε σ νε δηση ο εα ού ης σ ις σύγ χρονες



Ζ Ζ

βιομ χανικές κοινων ες Μ ορούσε να εκ ράσει ο ιδή ο ε μο λικιακό άσμα αλλά εν ο ροκ σα ς ανέ υξε διά ορ

ε νικές αξικές ή ολι ικο ιδεολογικές αραλλαγές βασικσα ό ως και ο εξ σου λα κό» νεανικό ν ύσιμο (κυρ ως

ερνούσε ους ε νικούς αξικούς και ιδεολογικούς ραγμούό ως και σ ζωή ων λικιακ ν ομάδων ου δεν υ ήρχε διάμεσα σ ο δ μόσιο και ο ιδιω ικό σ ο συνα σ μα και έρω α εξέγερσ και έχν σ ν αυ εν ική ράξ

ρική συμ ερι ορά Έ σι οι ιο μεγάλοι σε λικ α αρααν συν ισμένοι να διαχωρ ζουν εξ ορισμού ε ανάσ ασ

μουσική και να κρ νουν ν κα εμιά με α δικά ς κρι ήριαμήχανοι μ ροσ ά σ ν α οκαλυ ική ορε α ου συχνά εροκ σ ο α οκορύ ωμα ς αγκόσμιας νεανικής εξέγερσ ς ό

έγρα ε με α ορμή μια συναυλ α ροκ

Μια σ ρα ιά ε νικ ν αν αρ ν έ ιαξε μια όλ μεγαο Ρό σεσ ερ Νέα Υόρκ και έδειξε αμέσως έ οιμ να

σ ν ήδ λε λα μέν όλ και σ ους αβ ω ους ρό ους ζοιμ αμέσως να ξεχυ ε σ α ομιχλ δ λιβάδια και σ α δρήρεμα δάσ αι α ο κάνουν άλι ο νήμα ς νεανικής σ ο Παρ σι και σ ν Πράγα και σ ο Fo t Lauderda e καικλεϋ και σ ο Σικάγο και σ ο Λονδ νο α υκν νει όλο και ρο μέχρι ου ο χάρ ς ου κόσμου μέσα σ ον ο ο ο ζούμβι σιμος και ορα ός για όλους εκε νους ου ανήκουν σ αυλους όσους ε ναι αμμένοι κά ω α αυ όν»

Το Γούν σ οκ ή αν ρο αν ς μια υ έροχ εμ ειρ α για όμε ε χαν αλλά ακόμα και ό ε ολι ική ου σ μασ αμουσικό ενδια έρον ολλ ν α ό ους καλλι έχνες ου συμμεή αν και όσο ρο ανή

Μια αγκόσμια ολι ισμική γλ σσα δεν μ ορε να κρι ε με α διακρι ήρια ου κρ νε αι ένα συγκεκριμένο ε δος καλλι εχνικής μουσικής

και δεν ε χε ού ε έχει νόμα να κρ νουμε ο ροκ με α μέ ρα Τ ς κα-λής ζαζ Ωσ όσο ο ροκ σ έρ ε α ό ν ζαζ ους ερισσό ερους α ό ους δυν ικούς νέους ακροα ές ς ε ειδή οι νέοι ου ροσέ ρεχαν

σ ο ροκ έβρισκαν σ αυ ό σε μια α λουσ ευμέν και σως χον ροκομμένεκδοχή ολλά αν όχι όλα α αυ ά ου ραβούσαν ους μεγαλύ ερούςους σΤ ν ζαζ: ρυ μό έναν ήχο άμεσα αναγνωρ σιμο γνήσιο (ή ε λα

σ ο) αυ ορμψ ισμό και ζων άνια και έναν ρό ο να με α έρουν άμεσα

3 Πα ατίθεται τοS Chapple- R. GarofaloRo k n RolI s H r o ay, Σικάγ9 .44.



Η Ζ Ζ Μ το 96

ις ανθρώπιν ς συγκιν�σ ις σ η μ υσικ� Και πιπλέον όνακάλυπ αν σ ένα ίδος που ίχ άμ ση σχέση μ ην ζαζάζον αν λοιπόν ην ζαζ; Μ λίγ ς ξαιρέσ ις οι νέοι που θνα προσηλυ ισ ούν σ ην ζαζ ίχαν ώρα μια ναλλακ ικ� λ

Εκ ίνο που έκαν ολοένα και πιο λκυσ ικ� αυ � ην νση και που συνέ ιν σ ο να σ νέψ ι ακόμα π ρισσό ρομια αμυνόμ νη και απομονωμένη ζαζ � αν η ίδια ης η μΕνώ οι πανασ ά ς ου μπ�μπ π πανασυνδέον αν σ ο δ

ης δ κα ίας ου 950 μ ο κύριο ρ ύμα ης η νέα πρρη ζαζ που όδ υ προς ην α ονικό η α και γκρέμιζ όλό προσέδιδαν μια δ μ� σ ην ζαζ συμπ ριλαμβανομέμπη γύρω απ' ο οποίο οργανωνό αν η μ υσικ� δι ύρυν

μ αξύ ης μ υσικ�ς και ου κοινού συμπ ριλαμβανομένονού ης ζαζ Και δ ν ίναι παράξ νο που η αν ίδραση ης πσ η λιπο αξία ου κοινού � αν μια ακόμα πιο ακραία και πση Σ ο ξ κίνημα ης νέας πανάσ ασης � αν πολύ ύκολρίσ ις σ ο σαξό ωνο ου ette C eman έρ' ιπ ίν ο μα ης πα ρίδας ου ου Τέξας νώ η παράδοση ων μ γου παρ λθόν ος � αν μ αν�ς σ ον C trane Δ ν �πράγμα α που �θ λαν οι καινο όμοι να προσέξ ι πάνω ους

Ωσ όσο η α άσ αση ης νέας πρω οπορίας σ ις μαύρ ςκα ί ς � αν αν ι α ικ� χαλάρωση ου παραδοσιακού

ζαζη συν χ�ς μ α όπισ� ης προς κά ι που έμοιαζμ πρω π ριακ�κλασικ� μ υσικ� μ ζαζ βάση ην άνοιγ σ κάθ ίδου

πιδράσ ις υρωπ κές α ρικανικές ισλαμικές λα ινοαμκυρίως ινδικές Σ η δ κα ία ου 960 πέρασ μέσα από ξω ισμούς Μ άλλα λόγια έγιν λιγό ρο αμ ρικανικ� απλύ π ρισσό ρο κοσμοπολί ικη Ίσως γι' αυ όν ο λόγο ο

ζαζ κοινό γινό αν λιγό ρο σημαν ικό για ην ζαζ ίσως γιαγου γ γονός πάν ως ίναι ό ι μ ά ο 962 η ρη ζαζ έγινσ υλ ζαζ η ισ ορία ου οποίου δ ν μπορ ί να γρα ί δίχω

υπ' όψιν ης ις σημαν ικές ξ λίξ ις σ ην Ευρώπη καθώς κρωπαίους μουσικούςΤαυ όχρονα και ξίσου αν ι α ικά η νέα πρω οπορία π

θ ι σ ρ�ξη μ ην παράδοση ης ζαζ πιζη ούσ διακαους δ σμούς ης μ ην παράδοση ακόμα κι αν ώς ό

προσέξ ι ιδιαί ρα όπως ό αν ο C trane ( 926 96 ) καο σοπράνο σαξό ωνο που μέχρι ό ο ίχ ουσιασ ικά μ

ο πρόσ α α αποθανών Σίν ν ϋ Μπ σέ για να ον ακολουθήσν αροί πρω οποριακοί μουσικο Για ους π ρισσό ρους μουγ νιάς ου C trane ο Μπ σέ � αν σχ δόν μόνο ένα όνομ



ΤΖ Ζ

νέου δ εκδ κηση της παράδοσης ήταν μάλλον πολ τ κού αραμουσ κού Γ ατ κ εδώ έ ουμε την τρ τη όψη του παράδοκαετ α του19 0η πρωτοπορ α της τζαζ ήταν συνε δητά κα πομαύρη όπως δεν ήταν καμ ά προηγούμενη γεν ά μαύρων μουσκα στηΣκηνή τς Τζαζ επ σήμα να ήδη τους δεσμούς ανάμεσα στοπε ραματ σμό κα τη μαύρη αυτοσυνε δηση Όπως έγραφε B lliett στη δεκαετ α του1970:«Η φρη ζαζ ε να σήμερα η π ο μαύτζαζ που υπάρ ε ». Μαύρη κα πολ τ κάρ ζοσπαστ κή Γ α παράδε γμα το άλμπουμCharlie Haden Liberation Music Orchestra (19 9περ λαμ-βάνε τέσσερα τραγούδ α από τον Ισπαν κό Εμφύλ ο ένα μπνευσμένο από τ ς ταρα ές στο συνέδρ ο των Δημοκρατ κώνγο το19 8,ένα άλλο στη μνήμη του Τσε Γκεβάρα κα μ α δ α«We S ll ve co e» Ο A c ie S epp (τενόρος κα σοπράνμ α από τ ς μεγαλύτερες μορφές της πρωτοπορ ας δημ ούμουσ κό μνημόσυνο στον M lcolm Χ κα τοAttica Bluesεμπνευσμένο από τη γνωστή εξέγερση των μαύρων στ ς ομώνυμες φυλακές Ησυνε δητοπο ηση συνέ σε να συνδέε την πρωτοπορ α με τη

ζα των μαύρων της Αμερ κής κα τ ς μουσ κές τους παραδόσεροντας έτσ μ α π θανή οδό επ στροφής στο κύρ ο ρεύμα τηυπρόθεσμα ωστόσο πρέπε να έκανε δ α τερα αποκαρδ

πομόνωση αυτής της πρωτοπορ ας από ένα μαύρο κο νό πουκαταλάβα νε.

Η απόρρ ψη της επ τυ ας (εκτός κ αν αυτή ε να συμβατδ άλλακτους όρους που θέτε ο καλλ τέ νης) αποτελε πάγ ο

στ κό των πρωτοπορ ών μαζ κα της πρωτοπορ ας της τζπάντοτε έζησε άρη στην πληρωμή του πελάτη κα άρη σε πασε ς στη λογ κή του ταμε ου που φαντάζουν δ α τερα επμουσ κό που επ ζητε να ε να «καλλ τέ νης» Πώς ήταν λνα συμβ βαστε με το ροκ; (<Υπάρ ε μα ορ σμένη πολ τ κή τοποθέτησηστην επ λογή όσων αποφεύγουν να ρησ μοπο ήσουν τους εύκολα αφομο ώσμους ροκ ρυθμούς») 5 Παρ όλα αυτά το ροκ ήταν μο ρα ο να ε-πηρεάσε την τζαζ γ α τρε ς λόγους

Ο πρώτος ε να ότ ο αμερ κανο (κα βρετανο τζαζ στες που γεννή-θηκαν μετά το 194 0, μεγάλωσαν μέσα σε μ α ατμόσφα ρα πλημμυρ σμένη από το ροκ ή τα αντ στο αε δη του γκέτο κα επομένως δύσκολα μπορούσαν να μην πάρουν κάτ απ' αυτό Ο δεύτερος ε να ότ το ροκμ α τέ νη ερασ τε νών κα μουσ κά ήακόμα κα γλωσσ κά αναλφάβη

4. W i y Balli ttNew York No esJourna of Jazz in he Seven ies έαΥόρκη 1977σ

475 Val i Wilm ,As Serio s as your e The Story of the New Jazz Λονδ1977 2έκδ.987σ 27



Η Ζ Ζ Μ ο 96 379

των απαιτ ούσε και χάρη στον απερ ιόριστο π λούτο το υ μπορο ύσε να εξασ φαλίσει τις τεχνικές και μουσικές ικανότητε ς των επ αγγ ελματιώντης τζαζ και δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τους μουσικούς της τζαζεπειδή θέλησαν να πάρουν κι αυτοί μερικές λεπτέ ς φέτες από μια τόσο τεράστια και γλυκιά τούρτα Και τρίτον και σημαντικότερο το ροκ ήταν μουσικά κα ινοτόμο. Όπως τόσο συχνά σ υμβαίνει στην ιστορία τωντεχνών οι μεγάλες επαναστάσεις δεν έρχονται απ αυτούς πονουν επαναστάτες αλλά από εκείνους που χρησιμοποιούν τις μίες για εμπορικούς σκοπούς Όπως οι πρώτες ταινίες ήταν πιολεσματικά επαναστατικές από τον κυβισμό έτσι και οι μουσικοάλλαξαν τη μουσική σκηνή πιο βαθιά απ ό τι οι πρωτοπορίες κής μουσικής και της τζαζ.

Η μεγαλύτερη καινοτομία που έφερε το ροκ ήταν τεχνολογικσφάλισε τη μαζική επικράτηση της ηλεκτρικής μουσικής. Οι σχίσως σημειώσουν ότι στην τζαζ υπήρξαν πρωτοπόροι των ηλεμουσικών οργάνων (ο ha l e hr ian επαναστατικοποίησεκαι η Μπίλυ Χόλιντεϋ μεταμόρφωσε τη χρήση της ανθρώπινη

παντρεύοντάς την με το ατομικό μικρόφωνο) κι ότι επαναστατικποι παραγωγής ήχου όπως το συνθεσάιζερ είχαν ξεκινήσει απλίες πρωτοποριακής κλασικής μουσικής. Ωστόσο είναι αναντίτο ροκ ήταν η πρώτη μουσική που με συστηματικό τρόπο αντικατα ακουστικά όργανα με ηλεκτρικά και που συστηματικά χρησιμτην ηλεκτρονική τεχνολογία όχι για ειδικά εφέ αλλά για το κανρεπερτόριο που γινόταν αποδεκτό από ένα μαζικό κοινό Ήταν

μουσική που ανέδειξε τους τεχνικούς του ήχου και των ηχογρασε ισότιμους συνεργάτες στη δημιουργία μιας μουσικής εκτέλερίως επειδή η ανικανότητα των ροκάδων ήταν συχνά τόσο μεγάδιαφορετικά δεν μπορούσαν να γίνουν επαρκείς ηχογραφήσεις ήκαι ζωντανές παραστάσεις. Είναι προφανές ότι τέτοιες καινοτδιέφεραν μουσικούς με αυθεντική πρωτοτυπία και ταλέντο.

Η δεύτερη καινοτομία που έφερε το ροκ έχει να κάνει με τη

του «γκρουπ». Το ροκ συγκρότημα όχι μόνο ανέπτυξε πίσω απόνή ή τις φωνές έναν πρωτότυπο συνδυασμό οργάνων (βασικά κκαι ηλεκτρικών κιθάρων διαφόρων ειδών με την μπάσο κιθάρανει τη θέση του κοντραμπάσου) αλλά αποτελούσε μια ουσιαστική συλ-λογικότητα και όχι μια μικρή ομάδα βιρτουόζων που περίμενανδείξουν τις ατομικές τους δεξιότητες 6 Ούτως ή άλλως βέβαια πολύ λίγα

6. Παρεμ όν ς έδ ε ε ης κα ένα μονο ώ ο ου ακ α φ νη κ

γκρου ου μέχρό ε ή αν μ ον εξα ρε η ην ζαζ καα μ ουζ, κα αρ η ν ρ κή υ εροχή ν γυνα κών α φ νη κ μ ουζ α γκό ε νεαρούς) νδρες.



Ζ Ζ

υγκροτήματα ροκ αντίθ η μ τα τζαζ ύνολα, ίχαν μέλη που ιέθ ταν ι ιαίτ ρ ς ατομικές ικανότητ ς γ ια να τι ς πι ίξουν Επ ιπ λέον τ ο«γ κρουπ » χαρακτηριζόταν ι ω ώς από έναν απόλυτα ικό τ ου «ήχο»,

ένα ηχητικό ήμα κατατ θέν μέ ω του οπ οίου, ή μάλλον μέ ω των τχνικών των τούντιο πιχ ού να ραιώ ι μια ξ χωρι τή φυ ιογνωμία Και αντίθ η μ την παλιά με άλη ορχ στρα της τζαζ, το ροκ υγκρότημα ήταν μικρό Παρήγαγ το «μ γάλο ήχο» του (που

ημαίν ι απαραίτητα μ γάλη έντα η ήχου αν και το ροκ προτιμού την απλού τ υ η του πολύ υνατού ήχου) μ τον λάχι το αριθμό αν-θρώπων Αυτό βοήθη τα μικρά τζαζ ύνολα να πι τρέΨουν κάτι

που ίχ χ όν χαθ ί τις μέρ ς του μπήμποπ μ τα ια οχικά όλοηλα ή τη υνατότητα νός ομα ικού αυτο χ ια μού κα ι μιας υφήςτου μικρού γκρουπ. Εκλ πτυ μέν ς ροκ νορχη τρώ ις, όπως τοS rg ant P pp rτων Μπητλς, που έχουν χαρακτηρι τ ί όχι α ικατα ως « υμφωνικό ροκ» ν μπορού αν παρά να ώ ουν φυ ίς μου ικούς της τζαζ

ο τρίτο ν ιαφέρον τοιχ ίο του ροκ ήταν ο πίμονος και

νος ρυθμός του Παρότι αρχικά ήταν αφώς πολύ πιο χοντροκοπό το ρυθμό της τζαζ, ο υν υα μός των ιαφόρων ρυθμικώνπου αποτ λού αν το ροκ υγκρότημα μια που όλα τα όργαπλήκτρα κιθάρ ς και κρου τά, θα ανήκαν κανονικά το ρυθμμιας ορχή τρας τζαζ ημιουργού υνατότητ ς πιο ύνθ τωτους οποίους οι τζαζί τ ς μπορού αν να μ τατρέΨουν πολκαι μ τατοπιζόμ να os natos και μου ικές αντι τίξ ις

Κι όμως νώ όπως ί αμ μ ρικοί από τους πιο ταλαντοτ ς ανέπτυξαν κατά τη κα τία του 1970 μια φούζιον ροκB tch s Br wτου Μάιλς Ντέιβις το 1969 έ ω το έναυ μα , τοκτο τυλ ν καθόρι μόνιμα το μέλλον της τζαζ κι ούττζαζ τοιχ ίων προ έφ ραν μια μόνιμη αιμο ο ία για το ροκφαίν ται να υνέβη ίναι μια προ ού α ξάντλη η του ροκ της κα τίας του 1970, η οποία ί ως να υν έ ται μ την του μ γάλου κύματος ν ανικής ξέγ ρ ης που έφτα το απμά του τα τέλη της κα τίας του 1960 και τις αρχές της του 1970. Αν παί θητα φαινόταν ότι κατά κάποιον τρόπο ο χτην τζαζ γινόταν λιγότ ρο α φυκτικός Μπορού καν ίς να

ι ότι έξυπνοι ή μέ α τη μό α κολ γιόπαι ς άρχι αν και πχνουν κάποιο ν ιαφέρον για τους φίλους των γονιών τους που

κους του Μάιλς Ντέιβις.Στα τέλη της κα τίας του 1970 και ς αρχές της κα

1980 υπήρχαν αφή ημά ια μιας π ριορι μένης αναγέννη ηαν τότ ένα μ γάλο μέρος του κλα ικού ρ π ρτορίου της τζαζ



Η ΤΖΑΖ Μ ΤΑο 96

ράσει σε μόνιμη ακινησία λόγω του θανάτου τόσων μεγάλων καστικών μορφών, παλαιών και σύγχρονων ο τζαζ τρόπος ζωής δτη μακροβιότητα Το 1980 είχαν φύγει ακόμα και κάποια από ρια που είχαν διαπλάσει τη «νέα μουσική»όπως για παράδειγμα οιJohnColtrane, A bert Ay er,Eric Dolphy Έτσι, μεγάλο μέρος της που μάθαιναν να αγαπούν οι νέοι φαν ήταν ανίκανη για παραπέλιξη, επειδή ήταν μια μουσική πεθαμένων ανθρώπων, κι αυτή σταση θα οδηγούσε σε ένα περίεργο είδος νεκρανάστασης, όπουμουσικοί αναπαρήγαγαν ήχους του παρελθόντος, όπως μια ομάτη διεύθυνση του ob W ber ανασύστησε τη μουσική και τοαρχικής ορχήστρας του Έλλινγκτον για την ταινίαCotton ubΕπιπλέον,αρχικά ένα πολύ μεγάλο μέρος της ζωντανής τζαζ που μπορούσακούσουν οι νέοι φαν προερχόταν από μουσικούς που ηλικιακά ήμεσήλικες μέχρι πολύ γέροι Την εποχή που έγραφα μια ανάλογωγή για την ιταλική έκδοση τηςΣκηνής ης Τζαζπου κυκλοφόρησε το1982, οι φίλοι της τζαζ στο Λονδίνο είχαν να επιλέξουν ανάμεσποικιλία βετεράνων τους Harry « weets» Ed son, Joe Newm

Tate και Fran Foster, οι οποίοι είχαν διατελέσει μέλη της μπάνΜπέισι πριν από πολύν καιρό τον Nate Pierce, γνωστό από τις Woody Herman τους helly Manne και Art Pepper, γνωστούκουλ μέρες της δεκαετίας του 1950 τον Α Grey, που είχε ξεκσουίνγκ ορχήστρες της δεκαετίας του 1930 τον Trummy Younμένο το 1912, που είχε περάσει πολλά χρόνια μαζί με τον Λοστρονγκ, και άλλα μέλη της παλιάς γενιάς Στην πραγματικότη

τους σημαντικούς μουσικούς που εμφανίζονταν εκείνη την εβμονάχα ο πιανίστας McCoy Tyner γεννημένος το 1938), γνωστσυνεργασία του με τον Coltrane τη δεκαετία του 1960, δεν ήτγνωστός στους περισσότερους λάτρεις της τζαζ από το 1960

Από τότε η αναγέννηση της τζαζ συνεχίστηκε Ήταν επόμενοφεληθεί και η φθίνουσα ομάδα των επιζώντων, μερικοί από τοους, επιστρέφοντας μετά την εξορία στην Ευρώπη ή από την αντης τηλεόρασης, του κινηματογράφου και των στούντιο, ανασγκρουπ δια υμένα από πολύ καιρό, τουλάχιστον για περιστασιαραστάσεις και περιοδείες, όπως το Mode Jazz Quartet, και Farmer enny Golson Jazztet Η αναγέννηση υπήρξε ιδιαίτερα για τους επιζώντες της πρώτης επανάστασης της τζαζ, γιατί το μπήταν αυτό που αναδύθηκε ή επανέκαμψε ως το κεντρικό στυλ ττων δεκαετιών του 1980 και του 1990, και ως το βασικό μοντους νέους μουσικούς Αντίθετα, η νέα αναγέννηση άφησε αππαλαιότερη, την πρώτη «επιστροφή στην παράδοση» εκείνων πλαν να ξαναζωντανέψουν τη μουσική της Νέας Ορλεάνης και τη



ΤΖ Ζ

χρό αμε αξύ 1936 α 1942, ό ζούμε απάλ μ α χρυ ή εποχή ζαζ Απλάυπάρχε πολύ ζαζ γ α α α ού ε α είς α αί ες ( ουλάχ ο η περ οχή ης Νέας Υόρ ης) που εία α ολμηροί α προ οί Υπάρχε όμ ς α έ α ήζαζ δε μπορεί α επ β ώ ε όπ ς η μου ή μπαρό αη ή α μ α αρχα ολογία γ α έ α αλλ εργημέ ο ο όαξύ μαύρ Τα πα δ ά μαύρ δε ραγουδού

μπλουζ Τα μπλουζ παίζο α η αλύ ερη περίπ η ους αλλ έχ ες γ α έ α ηλ μέ ο ο ό ης γε οερη (όπ ς υμβαί ε ε πολλά α ούργ α μπλουζ έ αελευκές υ ο ίες από ους ίδ ους γ ρ ζομάλληδες γ α έώ φο η ώ Τα πα δ ά μαύρ δε ο ε ρεύο α

ά (με εξαίρε η παραδόξ ς εαρούς που α άγο α απόβ ή α ζου η Βρε α ία α ο οποίο δε έχου πίγε ή ζαζ παράδο η) αλλά α γί ου μέλη μεγάλ ραπ υ

μ α μορφή έχ ης α ά η γ ώμη μου μου ά αδεχ ά α ήμα η Σ η πραγμα ό η α εί α ο α

α βαθ άς έχ ης μπλουζ Υπάρχου βέβα α πολλοί λ α ου ά ε έ α αξόφ ο μπρο ά ' έ α γ έ ο μπλο ραδ ο α ε όφ ο ο απο έλε μα όμ ς εί α ό

ης ζαζ Τα α μάζο α μαύρα μέ α ε ημέρ ης α η μαύχ ή η ή αυ ό που θα μπορού ε α ο ομα εί « ύ λΛη>>εί α δ απο μέ ο από η ζαζ ο ίδ ο α ο μ

α λευ οί Αλλά η ζαζ έζη ε πά ο ε όχ από ς επευφ

ού ης ( ο οποίο με πολύ πά ες εξα ρέ ε ς ή α πάό) αλλά από αυ ό που ο Co e West ο ομάζε «δί υο μαπό η «με άδο η δεξ ο ή α ευα θη ώ ε έους

ήμα α αυ ού ου δ ύου ξεφ ίζου μερ ά έχου ήδη Με αμορφώ ε α λο πό α η ζαζ α επα όρθ α ε μ

χή λα ής μου ής ε έ α «πολ ό θη αυρό»από έ α ρεπερ όρ ο ε ρ μέ η πλε ο ό η ά ουςζο α ζ α ά από αλλ έχ ες μερ οί απ ους οποίογ α έ α εύπορο ο ό με οα ώ με ηλί μαύρ αγ α γαπ έζους ουρί ες Θα ξα αγί ε άραγε α πάλ προ ή ε έ-

α δυ η ά μαζ ό ο ό υρί ς μέ ου ραδ οφώ ου α δίόπ ς ή α μ ό α ώ α πρ η δ ή μου ευρ πα ήγε ά; Η α ρόα η

ήμερα περ όερ ραδ οφ ώ αθμώ ζαζ προϋποθέ ε ηεί οδο ' έ α ό μο μυημέ αυ ώ που δ αφυλά ου η αληθ ή πί η όπ υ ρε ς μέρες αφ ερ μέ ες απ οκλει ικά ους δί ους φέρε πεί ου C1ifo rd B own θε ρού α ρε ς γό μες μέρες

Η ζαζ οδηγεί α ορ ά η απολίθ η Δε απο λείε α Α αυ ή



ΖΑΖ ΜΕ Α το1960

ε να η μο ρα ης ό ε δεν απο ελε παρηγορ ά ο ό ο έθα ε ον Μπερν μέσα σ ένα μαυσωλε ο από σελ λό ν

άθε ομμω ήρ ο α μαγαζ αλλυν ών πα ζε ασέ εςλ ν εϋ. Η ζαζ όμως έχε αποδε ξε πως έχε εξα ρε έςβ ωσης α ανανέωσης μέσα σε μ α ο νων α που δεν ε νααυ ήν α που δεν ης αξ ζε . Ε να πολ νωρ ς γ α να

α σ μά ης έχουν εξαν ληθε Πε ράζε άλλωσ ε απλών αφήσουμε ο μέλλον ναποφασ σε;



Φ Λ Ο ΟΣ Ο Π ΜΠ ΟΠΙΛ Χ ΛΙ ΤΕΎ

δ 1959 δ rancis New on» New Statesman and Nation. Τ δ δ

John Hammond J23)

ϋ.

Η Μπ λυ Χόλιν εϋ πέθανε πριν από λ ες ε δοάδες Δεν α κα άφερέχρι ώρα να ράψω ι' αυ ήν Αφού όως ο όνο ά ης θα επιζήσ

πολύ περισσό ερο από πολλών άλλων ια ους οπο ους ράφοε αλύ ερεςνεκρολο ες ια ικρή καθυσ έρηση σ' αυ ό ο ικρό

αανα νώρισης δε θα λάψει ού ε αυ ήν ού ε εάς. Ό αν πέθανε όλας ουσικο κρι ικο όλοι όσοι ε να ε κάπο ε αποσ οένο ι ακού-ον ας ην π συ κινη ική φωνή ης περασ ένης ενιάς θρη

κρά Κι ό ως δεν υπήρχε λό ος Λ οι άνθρωποι κυνή ησανασ ροφή π αποφασισ ικά από αυ ήν, κι ό αν ο κυνή ι έέλος ου σ α σαράν α έσσερα, ε χε κάνει ον εαυ ό ης

και καλλι εχνικό ράκος Κάπο ι από ε άς προσπαθούσαε ευ ενικά να

παρισ άνου ε πως δεν ή αν έ σι και παρη ορού ασ αν όσ ι ές φαινό αν σαν ια κα εσ ραένη ηχώ ης εποχής ου ε αλεης. Σε άλλους πάλι από ε άς, δεν ας έκανε καρδιά να ηνε

πλέον Προ ι ούσα ε να καθό ασ ε σπ ι και, αν ή ασ ανάλοι και υχερο ια να έχου ε ους ασύ κρι ους δ σκουςης ακ ής ης ε αξύ 9 7 και 19 6 πολλο απ ους οπε ναι

διαθέσι οι σε ρε ανικά άλπου να αναπαρά ου ε εκε νους ον ροϋφασ ένους ελικοειδε ς και αφόρη α ελα χολικούς ήχεξασφάλισανια σ ουρη θέση σ ην αθανασ α. Ο φυσικός ηςθα έπρεπε να προκαλέσειάλλον ανακούφιση παρά θλ ψη Τι εζωή θα πορούσε να έχει δ χως η φωνή ης που ης επέ ρεζει α πο ά ης και ις δόσεις ης δ χως α λέ α α καέρες

ης υπήρξε ασανισ ικά ό ορφη ια να ρα άει ους άνδρεαζό αν δ χως ηνεπιχειρη α ική α σθηση δ χως πο ε, παρά όνο ηνανιδ ελή λα ρε α κάποιων ανθρώπων που ην ε χαν δει κα

ην εποχή ης δόξας ης και ώρα ερνούσαν;Κι όως η θλ ψη ας όσο και να ε ναι παράλο η ή αν



Π Λ ΧΟΛ ΝΤΕ

τη τέχ η της Μπ λυ Χόλι τεϋ τη τέχ η μιας υ α κας πρέπει κα ε ς α λυπάται. Οι με άλες τρα ουδ στριες τω μτις οπο ες πρέπει δικα ως α συ κρ εται έπαιζα το παιθέση ισχ ος Ήτα λέαι ες α και συχ ά πλη ωμέ ες � σ(μ�πως η Μπέσυ Σμιθ δε αποκάλεσε το εαυτό της «μια τ

α πηδ�σει» που ε χα ως δραματικά α τ στοιχά τους τηκαι τη Φα δρα το α τ στοιχο της Μπ λυ ήτα μια πικραμέΉτα μια ηρω δα του Πουτσ ι μεταξ τω τρα ουδιστώ τηςα και τρα ουδο σε ασ κριτα έ α ε δος μπλουζ τω καμπαρκή της λώσσα ήτα το ποπ τρα ο δι Το επ τευ μά της ήτα ραπο ησε κά ο τάς το μια ήσια έκφραση τω με άλω πααπό μια πλήρη αδιαφορ α ια τους ζαχαρέ ιους τό ους του ή κποιο δήποτε άλλο τό ο πέρα από τις λ ες δικές της απαλά κεπιμηκυμέ ες ότες αρθρωμέ ες όπως και στη Μπέσυ Σμιθ Άρμστρο κ με σπαρακτικό τρόπο τρα ουδισμέ ες με μια λμηρή βασα ιστικ� φω ή που η φυσική διάθεση που εξέφραα υπόμο ο και φιλήδο ο καλωσόρισμα τω πό ω του έρωτα

άλλος δε τρα ο δησε κι ο τε θα τρα ουδήσει ποτέ όπως αυο δι της Μπες από τοPor y.Ε αι αυτός ο συ δυασμός π κρας κασικής υποτα ής σα κάποιος α ε αι ξαπλωμέ ος και α βλδια του ακρωτηριασμέ α που σου κόβει το α μα στοStr n e Fruitστοπο ημα κατά του λι τσαρ σματος το οπο ο μετέτρεψε σε έ ατρα ο δι τέχ ης Το α υποφέρει ήτα το επά ελμά της Ααποδέχθηκε

Λ α χρειάζεται α ειπωθο ια τη τρoμερ� ζωή της ποραψε με τέτοια συ κι ητική α και όχι και τόσο πρα ματολοθεια στη αυτοβιο ραφ α της με τ τλοL y S n s the BluesΜετά απόμια εφηβε α κατά τη οπο α ο αυτοσεβασμός της μετριότα απμο ή του κοριτσιο α μαζε ει με τα χέρια της τα κέρματα πουτα α οι πελάτες κα ε ς δε μπορο σε πλέο α τη βοηθήσφορά βοήθειας δε της έλειπε ε χε το John Hammond η δη ευσυ ειδησ α του οπο ου τ α έδειξε ε χε τους καλ τεκο ς της δεκαετ ας του 19 0 α τη συ οδε ου ιδια τερα W son Fran ie New on και es er Young ε χε τη απεσ ωση όλω τω σοβαρώ ειδημό ω αλλά και με άλη απήχ

ό. Ήτα όμως πολ αρ ά ια α σταματήσει μια πορε α συσκαι πικρο αυτοσφα ιασμο Το α ε ηθε ς με ομορφιά κασμό στο έ ρικο κέτο της Βαλτιμόρης το 1915 αποτελο σε

Σ α ελλην κά Μ λλυ Χόλ ν εϋ, δ Αθήναχ.χ. [Σ Μ ]



ΤΖΑΖ

μεγάλο ρόσκομμα ακόμα κι αν ε σε είχαν βιάσει σ α έκα μα κι αν εν είχες εθισ εί σ α ναρκω ικά σ α εκα έν ε σουενώ κα έσ ρεφε ον εαυ ό ης ραγου ο σε με μια φωνή βακρή φωνή ου σου έσκιζε ην καρ ιά Δεν είναι υνα όν να μμε για ην Μ ίλυ Χόλιν εϋ να μη μισήσουμε ον κόσμο ουν ησε έ σι.



Ο ΠΑΛJ ΚΟ ΜΟ ΚΑ

ων ερ οχών ου εγκα ασ άθηκαν ο κα ακ η ές κα συνήθως ε ά ην αρχ κή ε έδωση ης Uρω κής εξουσίας, ο Ευρω αίο κα ο γ η-

γ ενε ς Α ερ κανο ήρθαν σε ε αφή ε αξύ ους ε κά ως σό ους ό

ρους: α σό η α ου εν σχύθηκε γ α έναν υο α ώνες σ α βόρε α καα νό α σύνορα χάρη σ ην «ε ανάσ αση ου αλόγο >, η ο ο α ε αόρφωσε ους Ιν άνους ων ε ά ων ου ζούσαν σ ς ερή ους κα α

λ βά α ης Βόρε ας Α ερ κής κα ου νό ου κώνου σε φοβερούς έφους ε ρο ε ς. Μόνο σ' αυ ές ς ερ οχές κα σ α σύνορα ης ζού

γκλας ου Α αζον ου καθώς ε σης κα σ ς άσ αρ ες κο νό η ες ων σκλάβων φυγά ων ου βρ σκον αν έρα α ό ς φυ ε ες ων ουλοκ η-

ών συναν ά ε α ακροχρόν α αν σ αση σ ην κα άκ ηση κα σ ον α ο κ σ ό Ο εγάλο ροκολο β ανο ολ σ ο α ερα ης Κεν ρκής Α ερ κής υ έκυψαν α έσως. Υ ' αυ ές ςσυνθήκες ης σχε όν ολοκληρω κής κυρ αρχ ας ης ας λευράς εν ε να ρεαλ σ κό να κάνου ε λόγο γ α «σύγκρουσ > ολ σ ών

Αυ ή η κυρ αρχ α εν σχύθηκε α ό ο συν υασ ό ου Χρ σ αν σ ούκα ης βάρβαρης κα άκ ησης έναν συν υασ ό ου ό ως

ρήσε ο ββων αναφερό ενος σ ην ερ ωση ης Ρω αορ ας α ο ελεα ολύ α ο ελεσ α κή ύνα η κα ασ ροφσ ών.Με όλον ον α α ού ενο σεβασ ό σ ον Las Casas κακούς εν ο ασ ούς ου σ αν κού θρόνου ε κάθε θαυ ασσ ασ α ου ρόσφεραν ο ησου ες σ ους ν άνους εξεχνά ε ό σ όχος ης κα άκ ησης ή αν η κα ασ ροφή ηκής κουλ ούρας κα η αν κα άσ ασή ηςε ην ραγ α κή σ

Ό ως σ ην Κόρ οβα έ σ κα σ ο Μεξ κό βλέ ου ε ουςγκρε ζουν α ο κο ο ή α α ενός ερού ό ου γ α να χους εκκλησ ες. Αυ ή η αρχ κή κα ασ ροφή ή αν όσο συσ

αρά κά ο ες καθυσ ερη ένες α ό ε ρες άσωσηςόνο ρε ς α όους γρα ούς κώ κες ων Μάγ α σώζον αέχρ σή ερα κα ο χα

κ ήρες ους έχουν λήρως α οκρυ ογραφηθε Πραγ α κάνα αβάσου ε α κε ενα ων ροκολο β ανών ολ σ

ερο α ' ό α ερογλυφ κά ή ς νακ ες ης σφηνΤα καλλ εχν κά η ουργή α α αυ ών ων ολ σών έφ ασανέχρην Ευρώ η θαυ άσ ηκαν γ α ην εχν κή ους ο ό η αορ

φ ά ους α ό ε κούς ό ως ο Άλ ρεχ Ν ύρερ χως ό ως α ' όσογνωρ ζου ε να γ νουν αν κε ενο σοβαρού καλλ εχν κού εν αφέρον ος

ρ ν ον ε κοσ ό α ώνα. Πολλά α ό α ο σηαν κά ους νη ε α ουέχουν γ νε αγκόσ ες ουρ σ κές α ραξ όν ό ως ο οθεσ ες ων Μάγ α κα ο Μά σου Π σου ήαν έχρ ό ε άγνωσ α

Εν ολ γο ς ό κ ανήλ ζαν να άρουν α ό ο Νέο Κόσ ο ο καα-κ η ές κα ο ά ο κο σ γουρα εν ερ εναν να άθουν α ό ους κα



500 ΡΟΝ Π' ΤΟΝ ΚΟΛΟΜΒΟ 39

ο κου ου πολλά πράγμα α που α έχου αξ α για ο Παε διαφέρο και διδακ ικό σ οιχε ο σ' αυ ό α ό ι ακάλυ η άλλω α θρώπι ω κοι ω ιώ άγ ωσ ω και αδιααπό η ισ ορ α η λογο εχ α και η προφορικ παράδολυ η περιοχώ με γεωλογικέ και κλιμα ολογικέ δομέ διαφοπό η Ευρώπη και με μια εκπληκ ικά παράξε η και πλούσικαι πα δα σε μερικέ περιοχέ έμοιαζε με ο παράδεισπ ώση Αυ η επαφ με ο έο υπ ρξε για πολύ καιρό η αεπ δραση σ η ευρωπα κ κουλ ούρα Έχει υποσ ηριχ εσπευσε η ευρωπα κ α λη η η ιδεώδου κοι ω α

Δε χρειάζε αι α σα θυμ σω ό ι σ ο βιβλ ο ου Τόμα Μα ακαλύπ ει η Ου οπ α ε αι έ α Πορ ογάλο που σαλο Αμέρικο Βεσπού σι σ η Νέα Κασ λη και ό α γυρ ζ

σπού σι αυ ό μέ ει εκε για α εξερευ σει ο Νέο Κόσμσω περισσό ερο σημα ικό υπ ρξε αυ ό ο σ οιχε ο ηου έου για η α αθεώρηση η επισ ημο ικ κοσμοα

σ ε και σ ο δέκα ο έ α ο αιώ α η εμπειρ α η Νό ια

που οδ γησε ο Δαρβ ο και ο Russel Wal ace α δια υπωρ α η εξέλιξη Το α αφέρει ο διο ο Δαρβ ο σ ι η Καταγωγής των Ε ιδών.Σ ο χώρο η πολι ικ ω θεσμώ και η υΨηλ κο

ρούμε α πούμε πω οι Ευρωπα οι δε θεωρούσα ό ι ε χαπο ε από ο Νέο Κόσμο μέχρι η εποχ η α εξαρ ησ

α Αμερικ Οι θεσμο ου ε χα έρθει από ο Παλιό Κ

ούρα ου και οι έχ ε ου α μακρι έ επαρχιακέ παραμη ροπολι ικώ προ ύπω Σ ο χώρο η πολι ικ αυ ό άικά με η εξέγερση ω αμερικα ικώ αποικιώ μια που

ο Νέο Κόσμο έγι ε ο μο έλο η πολι ικ και οποχ η α ολοκλ ρω η α επι υχού μη ροπολι ικ επΑμερικ α μια πειρο δημοκρα ιώ μέσα σε έ α κόσμοκαι οιΗΠ α ο σκαπα έα η πολι ικ δημοκρα α και σ η πολι ικ ο Παλιό Κόσμο δε έχασε ε ελώ

ου. αλλικ Επα άσ αση α έ α πολύ πιο καθολικό μοι επα ασ άσει ω αμερικα ικώ αποικιώ , και ακόμα καικ Αμερικ η ρικολόρ έγι ε ο κυρ αρχο πρό υπο για

εθ ικέ σημα ε Ο Νέο Κόσμο έμει ε εξαρ ημέ ο ασ η π ευμα ικ ζω και ι έχ ε και μό ο λ γοι πλούσμέ οι Αμερικα ο ο αρ θηκα αυ ό πρι ο έλο ου δέαιώ α.

μεγάλη μάζα ω αμερικα ικώ πληθυσμώ ιθαγε ώαπο κω α ξερα κά ι για η Ευρώπη ξερα ό ι δε



39 ΟΠΑ Ο ΚΟ ΜΟ ΚΑ

υποδεέστερ εκδοχ τ ς τρόπολ ς Οι Κρεολοί οι άποικον ίσωςοι πρώτοι συνειδ τοί «Α ερικνοί» κι είν ι σ φές ότι ε λίγεςριθ

τικά εξιρέσειςοι ιθγενείς κι οι ιγάδες πλ θυσ οί ζούσν έσσε ι συγκρ τιστικ κουλτούροποί συγχώνευε σε διφορετικέςν λογίες ευρωπ κά κι υτόχθον στοιχεί δ ιουργώντς διάφορουςσυνδυσ ούς: Στο ένάκρο βρίσκου ε περιοχές πυκν ς ευρωπ κγκ τάστ σ ς στικ ς γροτικ ς κι σχετικά ικρούς ιθγενείς πλ -θυσ ούς περιοχές τις οποίες οι άποικοι πορούσν ουσιστικά ν ετχειριστούν σν άδειες εκτάσειςπό τις οποίες οιυτόχθονεςπλά θεξ λείφοντν Στ ν πράξ οι ιθγενείς Α ερικνοί των ΠΑδε θ άφ -ν ν σ ντικά ίχν στ ν κουλτούρτ ς χώρς ύστερ πό τ ν ρχικτους επφ ε τους πρώτουςποίκους πρά όνο σν κάτι που βρισκότ ν έξω π υτ ν Στο άλλο άκρο βρίσκουε ικρούς πλ θυσ ούςποίκων πιονέρ δων στσύνορ τ ς κτάκτ σ ς νά εσ σε ιθγε

νείς οι οποίοιπορούσν σε εγάλο βθ ό ν «ιθ γενοποι θούν» Μάλιστ στ ν ειδικ περίπτωσ τ ς Πρ γουά ς κι των γειτονικών περιοχών πουν κουν σ ερστ Βρζιλί κ ι τ ν Αργεντιν ιιθ γε

ν ς γλώσσ τ Γκουρ νί έγινν το βσικό έσο επικοινωνίς ετξύτων λευκώνποίκων λλά υτό είνι εξ ίρεσ Η ευρωπ κ πνευτικ κι πολιτισ ικ επίδρσ γινότν εγλύτερ όσο περνούσε πότους λιγότερο στους περισσότεροορφωένους κι ικρότερ τνστους ν λφάβ τους λευκούςποίκους. Ωστόσο οι περισσότεροι κκοι του δυτικού ισφ ιρίου πρινπό τ ν εποχ τ ςζικ ς ετνά-στευσ ςπό τ ν Ευρώπ στο Βορρά κι το νότιο κώνο τ ς Νότις Α ε

ρικ ς ζούσν σε ι άλλον συγκρ τιστικ κουλτούρτου Νέου Κό-σ ου οποί συγχώνευε στοιχείκ ι πό τους δύο κόσ ουςΗ επίδρσ που είχε ερικνικ πειρος στ ν κουλτούρτου Π-

λιού Κόσ ου προερχότν κριβώς π υτ ν τ ν κουλτούρτου ΝέουΚόσ ου Εδώ πρέπει νκάνου ε διάκρισνά εσ στ ν επίδρσ τ ςΛ τινικ ς Α ερικ ς κι τ ς Κρ βικ ςπό τ ι κι τ ς ΒόρειςΑ ερικ ς κι ειδικά τωνΠΑ πό τ ν άλλ κιυτό γι δύο λόγους Η

επίδρ σ τωνΠΑ

εγ λοποι θ κε σε τεράστιο βθ ό λόγω τ ςετ -τροπ ς υτ ς τ ς χώρς στ εγλύτερ βιο χνικ οικονοί του εικοστού ιών κ ι σε οντέλο πλούτου κι τεχνολογικ ς προόδου κιργότερ πό τ εττροπ τ ς σε υπερδύν Σχεδόν το κθετί που

έρχετ ι πό εκεί είνι πολύ πιθνό ν βρει ι τές Αν θέλου ε νδιπιστώσου ε τ δύν υτ ς τ ς επίδρσ ς δεν έχου ε πρά ν συγκρίνου ε τ ν επίδρσ των ΠΑ ' υτ ν του Κν δά τόσο στ Βρετ-νί όσο κι στ Γ λλί Ο Κν δάς είνι στο κάτω κάτωί πό τις ε-πτά ισχυρότερες οικονο ίες του κόσου Σεντίθεσ ε τις ΠΑ λλάκ ι ε τ Βρετνί κ ι τ Γ λλί ο Κν δάς π ρ ένει πολιτιστικά



5 ΧΡ ΙΑ Α' Τ ΜΒ 393

μια επαρχ α α και κατά καιρού προκύπτου από εκε επράγματα και ά ρωποι. ΟΗΠΑαπό τα τέ του δέκατου έ ατου α

α έγι α έ α πο ιτικό μο τέ ο για το υπό οιπο κόσμο, αέ α μο τέ ο που δε βρήκε πο ού μ τέ . Αρχικά αυτό το με χε τ ποτε το ειδικά αμερικα ικό πέρα του ότι ιδέε πουκοι έ στου προοδευτικού δια οούμε ου ό τ Eυρώστ κα επιτυχώ για πρώτ φορά σ ά όχ του ΑτΑργότερα αυξα όμε ισχύ τωΗΠΑε σχυσε αυτή επ δρασ .N w D a του Ρούζβε τ ήτα έ α φαι όμε ο με παγκόσμια σ

σύγχρ με αυτό εποχή του αρ τέ α στο Μεξικό ε εωρκού μό ο ε διαφέρο το . Η κατάστασ ε αι α ά γ και σά πο ιτισμικό πεδ ο. Ό ο ο κόσμο ξέρει του κα υμπόσ τωΗΠΑΟ μεξικά οι βακέρο απ του οπο ου οι καπήρα τα ρούχα του το εξοπ ισμό του ακόμα και το εξδε έχου παγκόσμια φήμ . Σ γουρα α το Χό υγου τ ήτα κά ικο κι όχι σ' έ α γιά κικο Λο Ά τζε ε τα έπ Άγριαέδι α περισσότερ προσοχή σ Λατι ική Αμερική.

Θα μπορούσε βέβαια κα ε α υπ στ ρ ξει ότι από μεριοι ΗΠΑα τιπροσωπεύου π ρέστερα από κά ε ά ομάδα υπτικώ αποικιώ το πο ιτισμό οικο ομ α και του πο

σμού ε ό «Νέου όσμου», επειδή έκα ε μια πιο π ήρ ρήεσμού του Πα αιού όσμου από οποιαδήποτε ά ομάδα

κώ υπερατ α τικώ αποικιώ . Πράγματι, ακόμα και σήμερα πρωπα οι επισκέπτε βρ σκου από πο έ απόψει πο ύ πιο

τ κοι ω α τωΗΠΑκαι πιο δύσκο ο α κατα οήσου τα ήαπ' ό τι τω ατι οαμερικά ικω χωρώ . Από ορισμέ ε απόδειξ τωΗΠΑσε οικο ομική και πο ιτική υπερδ αμ οφεστ έσ τ στο Νέο όσμο για παράδειγμα, στ δυ ατότ τδι πειρωτική εδαφική επέκτασ , δε α ή ε α όμω α υπερσ μασ α τέτοιω παραγό τω . Α ά οδο τωΗΠΑεξ γε ται με το ότιε αι μια έα χώρα σε έ α έο κόσμο τότε τι πρέπει α ποά οδο Ιαπω α;

Δε έ ω α μι ήσω για τι επιπτώσει τωΗΠΑσ Eυρώπ α καοι περισσότεροι από μα ότα σκεφτόμαστε τ αμερικα ική επαυτό έχουμε στο ου. Θέ ω περισσότερο α εξετάσω τι πο ιτπιπτώσει που ε χε Αμερική ω σύ ο ο και οι οπο ε δε

ου με το μέγε ο , το π ούτο και δ αμ τω χωρώ του . Για α πάρουμε το ακρα ο παράδειγμα του Rub n Da ο τεχ α σ μασ α του για ιστορ α σύγχρ ισπα ική πε αι α τιστρόφω α ά γ γε ικότερ σ μασ α

Νικαράγουα στι αρχέ του εικοστού αιώ α.



394 Ο ΠΑΛ ΚΟ ΜΟ ΚΑ

Αν εξετάσουμε την ισορροπ α ευρωπαϊκών και αμερικανικώνων στη δική μα κουλτούρα νεται εμφανή μια ενδιαφέρουση ανάμεσα στην υψηλή ή ελιτ στικη κουλτούρα και στη λ κήρα. Στο χώρο τη υψηλή κουλτούρα ο συσχετισμό μέχρι εικοστού αιώνα ε ναι υπέρ του Παλιού Κόσμου παρόλο το τερο πόρου και δημιουρ ική ενέρ εια τωνΗΠΑΗ αμερικανική ήπειροεξακολουθε να ε ναι εισα ω έα ταλέντων και ιδεών με ΗΠΑακόμα και στο χώρο του με αλύτερου πνευματικού του θρτην επιστημονική έρευνα. Στι υπόλοιπε χώρε η η εμον α Κόσμου συνεχ ζεται στου διανοούμενου αν και συ κεκριμπόλει αντιλήφθηκαν πω η πολιτιστική του υπεροχή έναντι τωτου αποικιών δεν υφ σταται πλέον

Ωστόσο ακόμα και στου τομε τη υψηλή κουλτούραΚόσμο αντιλαμβάνεται όλο και περισσότερο την ύπαρξη του και επ σημα με μια καθυστέρηση Το βραβε ο Νόμπελ δεν άρνεται σε βορειοαμερικάνου συ ραφε πριν από το 1930, κνοαμερικάνου πριν από τα τέλη τη δεκαετ α του 1960 Αλτεχν α τωνΗΠΑέ ινε αποδεκτή ω σοβαρή και ανεξάρτητη συνιστη πα κόσμια λο οτεχν α εδώ και τουλάχιστον 150 χρόνιααμερικάνικη ε χε δυσκολ ε να διαδοθε έξω από την ιβηρικζώνη αλλά στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα έκανε μια ενκή εμφάνιση και σήμερα ε ναι από μερικέ απόψει πιο σθνώ από αυτήν τωνΗΠΑΣε με άλο βαθμό αυτό σ ουρα οφε λεστην Κουβανέζικη πανάσταση η οπο α αν και μικρή με τα

τρα ήταν το πρώτο η ενέ λατινοαμερικάνικο ε ονό από τη εκτέλεση του Μαξιμιλιανού που θεωρήθηκε ε ονό σημασ α . Η με άλη Μεξικανική πανάσταση επισκιάστηκε στη από τα ε ονότα στη Ρωσ α αν και δημιούρ ησε ένα μεστικό επ τευ μα με τη μεξικάνικη επαναστατική ζω ραφική τπα κόσμια ανα νώριση μοντέρνα εικαστική έκφραση που έχετη στην Αμερική. Η πανάσταση υπήρξε πρά ματι το μυστι

τη υψηλή λατινοαμερικάνικη κουλτούρα στο εξωτερικό εαπό τη μόδα του επαναστατικού τουρισμού μετά το 1959 ιδιατου διανοούμενου που έβρισκαν πιο εύκολο να μαθα νουν ταή τα πορτο αλικά από τα α αβικά ή λώσσε τη νοτιοαναΑσ α . πιπλέον μέχρι σήμερα οι ελπ δε τη επανάστασηπερισσότερο εδώ παρά σε οποιοδήποτε άλλο μέρο του κόσμολό ο αυτόν η λο οτεχν α τη απέφυ ε μέχρι τούδε τι χειρόπτώσει τη ιδιωτικοπο ηση τη φαντασ α Για πόσο όμω

Σε σύ κριση ωστόσο με τη μο ρα τη υΨηλή αμερικανιρα οι λα· κέ αμερικανικέ κουλτούρε από τα μέσα ή έστω



5 ΧΡΟΝ Α ΑΠ' ΤΟ ΚΟΛΟΜ Ο 3 5

ου έκα ου ένα ου αιώνα, επέ ειξαν μια πολύ μεγαλύ ερη ιε σ υσης σ ον Παλιό Κόσμο. Αυ ό υπήρξε και πάλι ένα χα

κό επ ευγμα μιας μεικ ής κουλ ούρας σ ην περ π ωση αυρωαμερικανικής κουλ ούρας ζωογονημένης από αφρικανικά σχορο και η λκή μουσική ης Βόρειας Αμερικής ης Καρ βικΝό ιας Αμερικής κα έκ ησαν ην Ευρώπη από α πρώ α χρόκοσ ού αιώνα και συνέχισαν να εξελ σσον αι από ο άνγκο,και ο ραγκ άιμ μέχρι σήμερα Η μαζική λ κή μουσική ηςκής κοινων ας προέρχε αι σήμερα ουσιασ ικά από ο υ ικό ενώ η πέραν ου Α λαν ικού μουσική ης υψηλής κουλ ούρ

Co ου Μπουένος Άιρες μέχρι ο Li co Ce e ης Νέραμένει εξαρ ημένη από ην Ευρώπη Δεν πρέπει να παραβλέές ις πολι ισμικές επιπ ώσεις ου Νέου Κόσμου. Η λ κή

ε ναι η παγκόσμια κουλ ούρα ου αιώνα Την έχουμε όλοι μέκόμα και οι πλέον ανέν ο οι ιανοούμενοι. Η υΨηλή κουλ ούρμειονό η ες, μερικές φορές πολύ μικρές Λέγον άς ο αυ ό ποια αξιολογική κρ ση Από ην άλληεννοώ πως υπάρχει μια «σύγκρου

ση πολι ισμών» Πράγμα ι, αν υπάρχει μια αλη ινή σύγκρουσμών ανάμεσα σ ον Παλιό και ο Νέο κόσ ο, ε ώ βρ σκε ασε έναν Νέο Κόσμο, η κύρια ύναμη και υναμική ου οπο οκή, και σε έναν Παλιό Κόσμο που η πολι ισμική ου επ ρασασκε αι μέσα από ις ελ και από αν ρώπους ης εξουσ ας

Αυ ή η αν ιπαραβολή με ο ηγε σ ο βασικό μου ισχυρισμόσημαν ικό ερος ρόπος με ον οπο ο η ανακάλυψη ου Νέου

πηρέασε ον Παλιό, ε ναι μια ολό ελα ανώνυμη ια ικασ α άκ ησης που ξεκ νησε από η Δύση Η κύρια συμβολή ης ηπε ρου σ ον Παλιό Κόσμο υπήρξε η ιά οση σε όλο ον κόσλύ μεγάλου αρι μού άγριων και καλλιεργημένων πρ όν ων, κ

ών χως α οπο α εν ε ναι νοη ός ο σύγχρονος κόσμγνωρ ζουμε Μπορε ε να πε ε ό ι αυ ό εν έχει καμιά σκουλ ούρα. Αυ ό όμως που καλλιεργούμε και ρώμε, και ει ικένα ε ος ροφής εν ελώς ασυνή ισ ο για ο ικό μας ρόπκόμα και μια ολό ελα νέα μορφή κα ανάλωσης,οπωσ ήπο εεπηρεάζεικαι σως ακόμα με αμορφώνει όχι μόνο ην κα ανάλωσή μαάλλες όψεις ης ζωής μας. Αρκε να ούμε ις βασικές ροφέσερις από ις επ ά σημαν ικό ερες σήμερα σ ον κόσμο καπροέρχον αι από ην Αμερικήη πα ά α, ο καλαμπόκι, η μανιόκα κγλυκοπα ά α (Ο άλλες ρεις ε ναι ο σι άρι, ο κρι άρι Το κλασικό έργο πάνω «σ ην ισ ορ α και ην κοινωνική εππα ά ας» έχει γραφ ε από ον Redc e Sa ama ή η απόβιβλ ο ου A tu o Wa maLa historia deun bastardo maizΥ apita/ismo[Η (-



ΠΑΛΙ Κ Μ ΚΑΙ

σ ορία ε ός όθου:καλαμπόκι και καπι αλισμός] κυκλοφόρ σε ο 198Και α δύο αυ ά εξαιρε ικά βιβλ α μας δε χ ου πόσο μακρ

απλή ροφή μας π γα ει κοι ω ική ισ ορ α αυ ώ ώ . Και ι α πούμε για όλα εκε α α προ ό α που δε πλώς υποκα άσ α α για πράγμα α που ήδκα α αλώ ο α σ ο λιό Κόσμο αλλά ά οιξα έες διασ άσεις έους ρόπους ζωλά α ο καπ ό κοκα· Ή που έδωσα βασικά συσ α ικά γ

ο ομ ες όπωςσ χλα CocaCola (α κι αυ ή έχασε κοκαπεριε χε αρχικά) ή ο ό ικ που βάζουμε σ ο ζι ια ιςπροσθήκες σ παγκόσμια φαρμακοποι α όπως ο κι οκαιρό ή α ο μό ο φάρμακο που ή α ικα ό α ελέγχει Ήγια α λιο ρόπια που θα ζωγράφιζα ο Ρέμπρα και ο Βα

α φισ κια δ χως α οπο ασύγχρο δυ ική κοι ω ικό α ελής για α μ α αφέρουμε πιο πρακ ική ους χρήσ ωςγής φυ ικώ ελα ω .

Αυ ό που θέλω α πω ε αι ό ι υιοθέ σ έω προκαι σ ις παραδοσιακές αγρο ικές κοι ω ες ο πέρασμα α

κό ε δος δια ροφής σε έ α άλλο ε αι κά ι πολύ περισσόαλλαγή επιλογώ ου κα α αλω ή Οι πα ά ες και ο καλαρούσα α θρέψου πολύ περισσό ερους α θρώπους α ά μολιεργ μέ ς γ ς απ ό ι οι προ γούμε ες καλλιέργειες Ξέ

έβ ό α αχύ α α α απ υσσόμε οι πλ θυσμο εξαρ ήθέ οια μο οκαλλιέργεια ισ ορ α ς ρλα δ ας ε αι έ

ράδειγμα. Ποιος όμως μπορε α πει πωςμε αμόρφωσ ς ρλα δ

από πα ά α ο μεγάλος λιμός που ακολούθ σε καιμαζική πλ θυ-σμιακή αιμορραγ α που υπέσ έκ ο εχώρα δε ε χα πολι ισμικπιπ ώσεις για α μ α αφέρουμε ις πολι ικές και σ ις

ου Α λα ικού Δ χως ο Πιζάρο δε θα ε χα συμβε όλσα έχου α κά ου με χρήσ ου καπ ού ο οπο ος ήέξω από Αμερική πρι κα άκ σή ς έχου πολπ ώσεις πράγμα βέβαια που δε χρειάζε αι α ο πω σ Σεβ

Κάρμε συ ά σε ο Δο Χοσέ σ περ φ μ ReaTabaco . Όλα όσα έχου α κά ου με χρήσ ου καπ ούμε αισθήμα α ιδέες ελπ δες και φόβους ω α θρώπω : α

α ο σιγάρο που προσφέρε αι σ ο μελλοθά α ο πρι εχρι ο καπ ισ ή που αυ όμα α α άβει έ α σιγάρο με ά πράξ . Ακόμα και α ικαπ ισ ική εκσ ρα ε α οπο απιο πε υχ μέ σ ις αγγλοσαξο ικές χώρες απ ό ι σε άλλπερισσό ερα για ις πεποιθήσεις ου έλους ου εικοσ ού αιώμε ο πώς πρέπει α ζούμε ζωή μας παρά για ις ια ρικές ε

ς ικο ς Μιλάμε δ λαδή για προ ό α ου έου



5 ΧΡΟΝ Α ΑΠ' ΤΟΝ ΚΟΛΟΜ Ο 397

άγνωσ α καιάλισ α αδιανόη α πριν από ην κα άκ ηση ης Ακαι α οποία έκ ο εε αόρφωσαν ον Παλιό Κόσ ο βαθιά και αβλεπ α και συνεχίζουν να ο κάνουν Και πρέπει να προσθέαυ ή ην άποψη ο Παλιός Κόσ ος οφείλει περισσό ερα σ ο ο αν ίθε ο.

Σ ο ση είο αυ ό θέλω να ονίσω ό ι αυ ά α προ όν α δκάλυψαν» απλά οι Ευρωπαίοι και ακόα λιγό ερο δεν α αναζή ησσυνειδη ά ε ον ρόπο που οι Κονκισ α όρες αναζη ούσαχρυσάφι. Ή αν γνωσ ά πρ όν α α οποία συνέλεγαν καλλιεεπεξεργάζον αν συσ η α ικά οι ιθαγενείς κοινωνίες. Οι Κονκ

και οι άποικοι έαθαν πώς να α φ ιάχνουν και να α χρησιοποιούν από ις ν όπιες κοινωνίες. Μάλισ α αν οι άποικοι δεν α είχααυ ά από ους αυ όχθονες θα ή αν πολύ δύσκολο ίσως κανα επιβιώσουν Μέχρι σή ερα η εγάλη συ βολική γιορ ή ΠΑ η

ιορ ή ων Ευχαρισ ιών, κα αγράφει ις οφειλές ων πρώ ωπρος ους Ινδιάνους, ις οποίες εν συνεχεία ο λευκός πολι ισπλήρωσε πε ών ας ους έξω. Η ιορ ή ων Ευχαρισ ιών γιορε

ένα γεύ απου συνίσ α αι ουσιασ ικά από ις ροφές ου Νέουις οποίες οι άποικοι ις έ αθαν από ουςΙνδιάνους ε αποκορύφωόπως όλοι ξέρουε η γαλοπούλα.

Η θέσηου είναι πως η πραγ α ική φύση και ση ασία ης σσης ων πολι ισ ών που εγκαινιάσ ηκε ό αν ο Κολόβος αποβιβάσ ηκεσ ο πρώ ο νησί ης Kαρ βικής δεν πορεί να κα ανοηθείρους ης συβα ικής ισ ορίας. Αν αναρω ηθού ε ι πήρε η Ευρ

ην κα άκ ηση ου Νέου Κόσ ου, η προφανής απάν ηση είναση ορισ ένων χωρών σ α δυ ικά ης ηπείρου,έσα από ην ι περιαλισ ική εξουσίαέσα από ον πλού ο που αποσπάσ ηκε από ην σία νδιάνων και Αφρικανών καιέσα από ην εγκα άσ αση ε ασ ών και αποίκων από ις ευρωπα κές χώρες Η αερικανική ήπειρος ή

αν η πρώ η περιοχή εκ ός Ευρώπης σ ην οποία ευρωπαίοι σανέ ρεψαν αυ οκρα ορίες και σ ην οποία οι ευρωπαίοι άποικνέες Κασ ίλες νέες Πορ ογαλίες και αργό ερα νέες Αγγλίεχρόνια πριν από ο 149 η κα άκ ηση και ο αποικισ ός είχαθε η κα εύθυνση από ην Ασία και ην Αφρική προς ην αυ ό και είναι ση αν ικό ό ι η χρονολογία ης ανακάλυψηςκής από ον Κολό βο συ πίπ ει ε ην κα άκ ηση ης ρα

ην εκδίωξη ων Εβραίων από ην σπανία και α ρία αυσυ βολίζουν αυ ή ην αν ισ ροφή. Το ενενήν α δύο ση αδεύ

ης ευρωκεν ρικής παγκόσ ιας ισ ορίας ης πεποίθησης ό ι ης Δυ ικής και Κεν ρικής Ευρώπης ή αν προορισ ένες να κα

και να εξουσιάσουν ον κόσ ο ης Ευρω εγαλο ανίας.



Ο ΑΛΙΟ ΚΟ ΜΟ ΚΑΙ

Όλα αυ ά ό ως ε αι πια περασ έ η ισ ορ α Η σπαλ α η Βρε α α, η αλλ α και οι υπόλοιπες χώρες δε εξο

η Α ερική Παρήκ ασα και οι διες ως πα κόσιες δυ άεις, ακό ακαι ως « ε άλες δυ ά εις» σ α ευρωπκά πλα σια και έ ι α κπου, από ό α ους, δε ασκού κα ιά ιδια ερη επιρροή, αλλάα ικά ό ο συλλο ικάέσω ης Ευρωπα κής Κοι ό η ας Σερη περ π ωση η Ισπα α και η Βρε α α επωφελού αι

ό ι οι λώσσες ους, χάρη σ ις παρελθούσες κα ακ ήσεις ουρική έχου ει διεθ ε ς λώσσες Οι χώρες ης α ερικαέπαψα από καιρό α απο ελού υπερα λα ικές προεκ άσεις

ας ης Πορ ο αλ ας και ης Α λ ας, ακό α και ια ιΗ εποχή ης «επέκ ασης ης Ευρώπης», έ α α ικε ε ο σφοι η ές ης ισ ορ ας ε κα άρι εξε άζο α σ α ιά α ο

Ό ωςάλλες ά εσες επιπ ώσεις ης κα άκ ησης και ου απούης Α ερικής βρ σκο αι ακό α εδώ. Δε α ήκου σ ο χώρω α δρώ και ω κυβερ ήσεω Έχου όως ε α ορφώσει ια ια

πά α όλη η δοή ης ευρωπ κής ζωής Και επ σης και ω πε ρω Ό α ραφ ε ε ρεαλισ ικούς όρους η πολι ισ ικαι οικο ο ική ισ ορ α ου εό ερου κόσ ου, ό ε η κα άκ

ιας Ευρώπης από ο καλα πόκι, ης Βόρειας και Α α ολικήαπό η πα ά α και ολόκληρης από ο καπ ό και πιο πρό

η Coca Co a θα φα ε αι ση α ικό ερη από ο χρυσιχάρι ω οπο ω κα ακ ήθηκε η Α ερική



ErP HPI ΟΝ ΜΑΤΩΝ

χμαν Αδόλφο308Άντλ ρ Β κτ ρ169 170 183 191Αντόρνο έοντορ338Α λλ 3Άρμ τρονγκ Λού319 322 32 326 3 1

372 38 382 387Άτλη Κλέμ ντ202 206

Abraham Wil am (<Mab n )A ati Lui a 155Adam J hn 0 73Adderley Ju ian 383Alexander Willard 337

Alexandre Phili e 296Alier Juan Martinez 2Amaru Tu a 2 6Ami S r King ley 359An er ·t E e t 32 325 326 357A leg rth R ber 1 17Ar h J e h 108Arlidge J hn Th ma 52Arminiu Ja bu 36

A ht n S r Frederi k 359A kwith 105 106Ayler A bert 381

Βάγκν ρ Ρ χαρντ186 192 19Βά λ Κουρτ351Βαν Γκογκ Β ν ά1 8 189 396Βέρντι ζουζέ176Β ούτ μέρ κο39

Β λλα άντ ο217 65Β νκ λμαν Γ όχαν Γιόαχ μ151Β μαρκ Ότο φον167

agwell P ili 16Bahr Hermann 192Baine S r Edward 28Ba iett hitney 378Bankhead Tal ulah 320Barbier Henri Augu te 1 1

B rker Paul 31 1Ba e e e 135Beerb hm Sir Max 35

elin Ren 78Bel ff MaxΛόρδο200Bennett Tim thy 5Ber age Hendrik Petru 190 198Be hard Paul 356Be ie Ben 32Be ant Annie 161Bevan Aneurin 85 200Beveridge Wi iamΛόρδο202Bevin E e t 136

Beyn n Huw 127Bigard Ba ey 3 7 3 8Bj n Bj rn tjerne 188Bl ndeau Maria 17B mfielde rge 52B mfield R bert 51B uiett Hamiett 382B hme Jak b 3 51B nnef i Fau tin 1B yer Ri hard 367Bradlaugh har e 3 71 76Brandt Paul 162Brant J hn 65Braud We man 322Bray J hn Fran i 72Brigg A aΛόρδο91Bright J hn 108

B adhur t Henry 125Br det ky Se ig 201Br wn liff rd 38Br wn F rd Mad x 1 9Br wn J hn( α ουτ ) 55 66Br wn Lawren e 3 6Br wn Le 370Bru knerΑπ π192Bundy M e e 290Bunyan J hn 6



Burke Edmund1 6

Burke Peter 49

Bu s John83 08 1 1 1

Burt Thomas108

Bustamente R vero Jos Luis250

Γαμβέττας Λέων82

Γαριβάλδης Τζουζέππε228

Γητς Ουίλιαμ Μπάτλερ338

Γίββων Έντουαρντ390

Γκαίτε Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον6Γκάντι Μαχάτμα203

Γκεβάρα Τσε280. 281 3 378

Γκόρκ Μαξίμ44. 148 188

Γκούντμαν Μπένυ36 7-370

Γκρος Γκέοργκ351

Γουόρχολ Άντι317

Cabet Etienne67

Caceres Andr s Avelino265

Cahuana ΕΙ as Tacunan' βλ Tacunan Ca-huana ΕΙas

Ca l ebotte Gustave149

Cal oway Cab324

Camayo (περουβιανός ηγέτης των αγρο-τών) 257

Campos Δρ252

Ca ey Har y347

Carpenter Edward186

Carro l Lewis276

Carter Benny3 9. 323. 370 382CarvalhoΡίηΙο de 354

Chamara γερουσιαστής2 1 5

Chamberla n Joseph107

C a pentier Gustave89

Ch lton John3 9 320 324 325 328

Christ an Charl e3 9. 379 382

Ciard John320

CΙapham S r John Η.32 35. 93

Clarke Kenny 322C ayton Buck338

CΙegg Η Α95

Cobb Richard61

Cobbett W lliam40. 46 60

Cobden R chard108

Cole G D H204

Coleman Alexander343

Coleman Β Ι322. 323

Coleman O ette377. 382

Coll er James incoln340. 341. 342 343

ΕΥΡ Ε Τ Η Ρ Ι Ο

344 345. 346 347. 348 349. 350 351352. 356

Coltrane John3 9. 329 377 38

Concini Conc no Count Della enna 47

Condon Eddie327

Cook Ι Marion353

Coolidge Calvin266

Crane Walter47 1 59 61 74, 86 90

Cressy David41

Cr pps Sir Stafford200

Cron n James Ε95 7

Crook , ΙΙ108

Crossick Geoffrey 130Cuthburt M F.344

Δαντών Ζορζ Ζακ 3 3

Δαρβίνος Κάρολος39

Διοκλητιανός Γάιος Αυρήλιος Βαλέριος45

alou Ju es1 44 , 49

Dalton Hugh202

Dance Stanley330 332 335. 338

Darensbourg Joe3 9 323 328

Dar ο Rub n393

Davitt Michael283

de Johnette Jack383

Dekker Thomas45

Del us Freder ck34

Dent Ed ard J.324

Deschamps Mar e41

Destr e Ju es91Devl n James64

Diaz del Moral Juan225

D az orf r o220. 223

Diner Denes, J78

Dobrowolski, Kazimierz208

Dobyns Henry F261

Dolphy Er c38

Dommanget Maur ce65 8

Dorsey Tommy370

Dumoulin de la Barth te Η78

Dunning Thomas73

Du onts344

Durham, Eddie33 335

δουάρδος Η 360

Έλλ νγκτον Μέρσερ34 1 . 344

Έλλινγκτον Ντιούκ Εντουαρντ ένεντυΈλλινγκτον) 319 324 325 329 331.340-352 360. 364 372 381



Ε Ί Ρ Ε Τ Η Ρ Ι Ο

Εμπ έρ , Ζακ-Ρενέ 7 5

Ένγκελς, Φρίντρ χ 1 57 168 186 313

dison, Harry«Sw ts» 332 336 338 381

Eeckhout akob oseph 191Efrahem, Zael 41Einaudi Giulio 185Eis er Georg 139Eliza de Federiko (Fred) 358Ellis, Henry Haverlock 186Ertegun Ahmet 374Etkind Efim 139Evans Hersche 338

anon Franz 310Farr, Wil iam 52Favre, Henri 246 262F n on F lix 191Fenwick, Charles 1 1 1Fe andini, Seίor 224Ferro, Marc 223Field Danie 22 1 224Foster Frank 381Fox, Alan 95Fox, George 43Fuchs Eduard 142

αν ντ' Αρκ 161Ζαπάτα, Εμιλιάνο 21 7, 223 236 256 265Ζολά, Εμίλ 187 188

ale Moe 366Gal acher, William 81Gaskel Ρ 115Geddes, Patrick 190George, Stefan 194 196Gershwin George 346Gerstaecker Friedrich 193Giap Vo Nguyen 280Gifford William 51Gillespie, Dizzy 368 382Giovanoli F 176Goldwater, Barry 282Golson Benny 381Gomez Sr. Oscar Be uy 251 253Gonzalle, Zean- ouis 41Gonsalves, Paul 350Gori ietro 176

Grave Jean 43 70Gray, Thomas 45Green Freddie 336 338

Grey, ΑΙ 381Griessinger, Andreas 48Griffue hes Vicror 70 72Grijalba Manuel 257Grof , Ferde 345

Ήστγουντ Κλ ντ 385

Hackett, Sir ohn 165Halifax Λόρδος 45Hammond ohn, r 325 331 336 366 3

368 369 371 374 386 387Hammond, J.L.και Β. 20

Hampden John 45H nak, eter 139Hancock Herbie 373Hardie, Ke r 96 106Hardy Thomas 72Harewood, Henry George Charles ascelles,

Λόρδος 11 2Harrison . F C. 160Haske l Francis 139 149Haske l Larissa 139Hauptmann, Gerhart 187 188 192Hawker, James 66Hawkins Coleman 319, 323Healey Den sΛόρδος 206Heine Heinrich 142, 155Heller, C emens 36He ler oseph 370

He liker Thomas 29Hemphi l ulius 382Henderson Fletcher 337 344 345Hennor 149Herkomer Sir Hubert 187Herman Woody 370 381Hewes George 41Hickman Art 345Hines Earl 322 335Hobsbawm Eric 40 207 266 372 374

381 383Hodges ohnny 325 347 351 348Hodgskin Thomas 122Hoffmann, Nicholasνοπ 10Hofmannstha Hugoνοπ 194Hoggart Richard 90 1 1 1Holcroft Thomas 43

Ho yoake George Jacob 76Hone William 61Hoover J Edgar 266



Hopkinson, James 25Ho er Arthur 81 85Horta Victor 90Howe l George 11 7Hunt, E D 107Hunter Michae 45Hyde, Robert 45Hylton Jack 357

ησούς Χριστός 76Ίψεν Χένρικ 86 87 188 192

gnatieff Michael 164parraguirre Juan 244

Iνes harles 34

James Harry 370Johnette Jack'βλ de Johnette, JackJohnson Bunk 327Johnson, Rober 383Johnson Samuel 351Jones Jimmy 346Jones, ΙΟ 335 336, 338Joyce, Patric 108

άουτσκυ Καρλ178, 19Καρντένας Λάζαρος393Καρούζο, Ενρίκο328Κάστρο Φιντέλ155, 2 4 , 285 292Κένεντυ οικογένεια267Κέυνς Τζον203-205Κοκτώ Ζαν32 355Κολόμβος Χριστόφορος389 397Κον Ρόυ316 3 8Κον-Μπεντίτ Ντάν ελ294 300Κοντορσέ Μαρί Ζαν Αντουάν Νικολά ντε

Καριτά 16Κόππολα Φρανκ275Κορία Τσικ373Κορολένκο Βλαδιμήρ188Κουστόντιεφ 72

ahn Gustaνe 91Kater Michael 360Keane John 13Kehr, Eckart 360Khnopff Fe and 19Kirk Andy 332Klingender 51Kollwitz Kaethe 148Ko er Alexis 357, 374

Kramnick saac 200, 201, 204Kraus Karl 93K nstler 95

Λάσκι Φρίντα201Λάσκι, Χάρολντ200 206Λένιν, Βλαντιμίρ λιτς310Λη, Σπάικ 384Λοτί, Πιέρ19ΛουδοβίκοςΙ Δ ' 15 21 1Λουδοβίκος Ναπολέοντας76Λουδοβίκος-Φίλιππος4 295Λούκατς, Γκέοργκ 96Λουναρτσάσκι, Ανατόλι 96

ΕΤΡΕ ΗΡΙΟ

Λόυντ Τζωρτζ Ντ.73Λούξεμπουργκ Ρόζα159, 94, 195

a Bruy re, Jean de 211Ladn er Tommy 322 323 325Lake Oliνer 382Lambert onstant 348 359

Lampedusa Tomasi di 269Lansbury Geo e 76Lapointe Sylνain 41Larkin hilip 319 359Las Casas Bartolom de 390Lattimore Owen 316Lawrence D.H 05 312Lef νre 49

eguίa, Augusto Β . 246

Leno, J B. 64Lethaby W.R 189Liebermann 187Liz rraga, Jesus Veliz 25Ι ο ,Alfred 321 325Lionel Robbins 202 203Llaca Enrique 248Ιο Bianco Maresciallo 268 27Lobb John 51Lodge (παπουτσής) 45Lombardo Guy 324Londonderry Λόρδος 77Lopez Jacinto 241Loνe Mr 83Lunceford 33 332

ακάρθυ Τζ γερουσιαστής3 6 3 7 3 8

άλερ Γκούσταβ192Μαλλαρμέ Στεφάν19Μαξιμιλιανός Αυτοκράτορας Μεξ κού394



ΕΥΡΕΤΗ Ρ Ι Ο

Μάο Τσε Τουνγ 280 281 292Μα ξ Ελεωνό α 159, 186Μα ξ Κα λ30 40 74, 81, 82 1 76, 1 79 180,

183 186 190 191, 198 204 209 230231 293 368Μιλλέ Ζαν Φ ανσουά144Μιλώ Ντα ιίς355Μο , Τόμας391Μό α, Φ ανθίσ ο71 72Μότσα τ Βόλφγ ανγ Αμαντέους324Μού ινα Βέ α147Μουσολίνι Μπενίτο272

Μπα ούνιν, Μιχαήλ191Μπαλ ά , Ονο έ ντε141Μπατίστα Φουλχένσιο Στ ατ γός285Μπαχ οι ογένεια 382Μπέι ε , Ζο εφίν320, 323 327Μπέισι, Κάουντ 330-339 366, 368, 371 , 381Μπέμπελ Αύγουστος 72 157 168 169

170Μπεν, Τόνυ 206Μπε ντ' βλ Πά ε Τσά λιΜπέ υ, Τσα 374Μπεσέ Σίντvεϋ319-329, 348 353 357 368

377Μπετόβεν Λούντβιχ βαν270 328Μπ τλς 372, 375, 380Μπλοχ, Ε νστ 184Μπογ ντάνωφ, Α. Α 196

Μπ εχτ Μπέ τολτ196Μωπασσάν Γ ι ντε187, 188

Mabon' βλ. Abraham WilliamMacDonald James Ramsay 109, 205Maeterlinc Maurice 191Malcolm Χ 378Malefakis EdwardΕ 225Mann . de L 28Mann Tom 1 1 1Manne Shel y 381Marsa is Branfo 382Marsalis Ellis 382Marsalis Wynton 382 383M usli Theo 353Mauνais L on 86Mayhew Henry 48, 124 126 127

Maxwell Gaνin 270Mc onνille Μ. 293McKee hristopher 51

McKibbin Ross 105Mc ean Jac ie 382McLoughlin ohn 373Mehring Franz 187 188Melbou e William LambΛό ος29Metheny Pat 383Meunier onstantin 1 45, 148 1 49 1 50 162

188Mezzrow Mezz 328Midol Lucien 79, 86Miley Bubber 347 348Miller G enn 370

Mills Irνing 345Mitchel Joseph 9Monmousseau Gaston 79Mo genthaus οι ογένεια 344Μοπίs Wil iam 1 47 1 74 1 86 1 89 190

198Morton Benny 338Moynihan Daniel 204M nzenberg ίl ί 69Murray Albert 330-334 336 338ΜuπaΥ Daνid 382Musolino Benedetto 306

αβά α ό τω Μ272Ν πολέων Ι (Βοναπά τ ς) 142 15 1, 227Ναπολέων 1 ·βλ Λου οβί ος ΝαπολέονταςΝίτσε Φ ίντ ιχ193Νταβίντ Ζα Λουί151Ντε Γ ωλ Σα λ86 293 294 295, 296 297

298 300ντε Λιλ Λε όντ191Ντέιβις Μάιλς361 , 373 380, 383Ντελα ουά Ευγένιος 140 141 143 144

146, 148, 155, 161Ντισ αέλι Μπέντ αμιν1 1 1Ντοστογιέφσ ι Φιόντο 188 192

Ντ έυφους, Αλφ έντ37 88, 144Ντύλαν Μπομπ371, 374Ντύ ε Άλμπ εχτ390Ντωμιέ Ονο έ144Ντωντέ Αλφόνς 191

anton Joe 347Nestroy Johann 50Newman Joe 381

Newman Michael 200Newton rankie 387Noble Sir Andrew 1 1 3



Northcliffe Alfred Hermsworth 106

υάιλντ Όσκαρ186Ουάσινγκτον, Τζορτζ 13

Ουγκώ, Βίκτωρ321Ουέλινγκτον, Άρθουρ20Ουέλλς, Χέρμπερτ Τζορτζ204

akley Helen 325Odger Geo e 78Οdr a, ManueΑ. Στρατηγός250, 253Osbo e, John 359Otero Torres, J 238

Owen, Robert 92αίην Τόμας13-17, 72 76

Πάρκερ, Τσάρλι319, 334 372 382 383, 385Πασιονάρια (Ντολόρες Ιμπαρούρι)148Πεταίν Φιλίπ78, 166Πέτρος Α' Μέγας173Πιζάρο Φραγκίσκος 396Πικάσο, Πάμπλο 161

Π αντέλλο Λουίτζι269Πισσαρό Καμίγ190Πλαύτος, Τίτος Μάκκιος52 Πλεχάνωφ Γκεόργκι189 191 192 195Πουγκάτσεφ Αιμιλιανός Ιβάνοβιτς 218Πουτσίνι Τζάκομο387Πρ σλεϋ Έλβις 374-375Προυντόν Πιερ-Ζοζέφ72 78

age Wa ter 334, 336 338Pagliacci 328Panassi Hugues 325Paredes Satu ino 235 236Pa el , Charles Stewart 283Paucarchuco Samaniego, Julian 254Peel S r Robert 46Pendergas , Thomas oseph « Boss» του

Κάνσας Σίτυ) 334Penny, Nick 139 143Pepper Art 381Perkin, H.J. 101Picard (παπουτ σής 47Pi lago Be arda 245P ago Se or 253Pierce Nate 381Piers orff Ju ius 49Ροl ,

Harry 125Poncy Charles 65Pottier Eug ne 158 159

Pouget, Emile 42 75Pounds, ohn 51Preston, Pau 172Prial , Ramiro 247Price Richard 124Price, Sammy 320Priestley B 126Prothero, Iorwerth 12 1 -123Puzo, Mario 266 272,274-276

Quiroz, Abel 258

αβέ Μορίς341Ράιχ Βίλχελμ313Ράσσελ, Μπέρτραντ 203

Ε Τ Ρ Ε Η Ρ Ι Ο

Ρέμπραντ Χάρμενσον βαν Ρέιν396Ρήγκαν, Ρόλαντ και Νάνσυ 316 318Ρικάρντο Ντέιβιντ25Ροβεσπιέρος, Μαξιμιλιέν ντε75 3 13Ρόλλινγκ Στόουνς 357, 374Ρου, Ζακ 75

Ρούζβελτ, Ελεωνόρα369Ρούζβελτ, Φρανκλίνος 201 205 317 331365 368 369 393

Ρούζβελτ, Φρανκλίνος ο νεότερος 369

Ramazzini, Be ardino 51Ramey Gene 331Ramsey, Fred 326Ratcliffe 52

Ray .και George 23Redman, Οοπ 344, 345Redon Odilon 191Reid Alastair 118Reinhardt Django 319Richardson, W P. 9 5 96Rigola, Rinaldo 25Robb ns, L onelΛόρδος 202Roberts, Mar us383Roberts Robert 104Roll, A fred 149Rol ins Sonny 382Rops, F licien 142 144Rosebery 95Rosenberg ulίusκαι Ethel 316Rosi, Francesco 182 270 273 276Rougerie, acques 37

Rud , George 40Rushing, Jimmy 334 338Rusk n, John 190, 198



Τ Ρ Η Ρ Ι Ο

Rust Henry 96Rut erf rd, Mark 77

ν Ζυσ Λου ν ε75

α ξ ηρ Ου λλ αμ50αρ ρ Ζαν Πωλ29 362

νά ρα Φραν370μ θ συ320 387

νγ λερ Όσβαλν368ρ νγ σ ην, ρου371, 37άλ ν ωσήφ201

αν άλ ( αρ Ανρ ελ)151

ρ νμ εργ Άουγ ουσ187, 188ω ρναρν186, 192, 20

ac s Hans 7Sagan, Hans v n 8Salaman Redcliffe 395Salvidge, Sir Arc ibald Tutt n 107Samanieg , arl s 2 7, 2 8, 256Samanieg , Julian Paucarc ucβλ Paucar

c uc Samanieg , Ju ianSander r edric 3Sc apir , Meyer 366Sc ine David 316Sciasc a, Le nard 21 1 , 269Sc rt n Pas uale 27Sc tt an Wallac 36Seale Patrick 293S mard Pierre 79, 86

Ser adi Gaia 275Sewell, W lliam Jr 36S anin Te d r 210S aw, Artie 370S eerman Barry 200, 20 20S ep erd, J n 16S epp Arc ie 378, 383S rter, Wayne 373Smiles, Samuel 28 3Sm l ie, B 111Smit arles Edward 326Smit Herbert 1 1 1 , 1 1 2Smit Wi lie«T e Li n» 320S ut c tt, J anna 160Spanier, Muggsy 322Stark W lliam 35Starr rederick 360

Steiner, Herbert 1 7Ste n en TΑ.172Stewart Re 368

St we David 36 365 366, 368, 369 33 7 1

Strac ey, J n 20Strauss Ge rge Russe 200Stray ,Βί Υ3 2Sudermann,Η 187

φφερσον Τόμα30Τ όνσον, Λ ν ον286Τ ουλ άνο αλβα όρε182 267 266 276Τ όυ Τ ημ196, 328Τ ο, Γ ό ρο 281Τολσ ό , Λ ων188 196Τουλο Λω ρ Ανρ ν ε35Τρό σ Λεόν19 , 195

ρο μαν Χάρ273Τσανγ ά ε28Τσαουσ σ ου ολάε71Τσώρ σ λ, Ου νσ ον95, 202 206

acunan a uana, El as 251, 255Tampucci Hipp lyte 1Tate, Buddy 381Tayl r, ecil 382Tayl r, Helen 85Tawney Ric ard Henry 1 13 138, 20Teagarden Jack 370Teic Mikul 60T mps n, A 95T mps n,Ε Ρ.9 18, 36, 6, 90 91 92 1

15T readgil , Henry 382Ti lett, Ben 71Ti l n arles 86T uraine Alain 295 299, 300 301 302, T rres J Oterβλ Oter T rres JTrev r n 79Tril ing, Diana 366Tril ing Li nel 316 366Tucker, Mark 36 365 366, 368 371Tufnell E 31Tu er an 22, 38Tyner Mc y 381

σμάν191

λωμ ρ Γ υσ άβ1 2Φορν Χ νρυ355, 36

Φουρ αρλ157Φραγ λ νο Βεν αμ ν1 5Φράν λ ν, Αρ θα371 , 37



4 06

Φράνκο Φρανθίσκο Στρατηγός166Φρανς, Ανατόλ 191Φρειδερίκος-Γουλιέλμος Α'282

Vacher Peter 319, 323Vaillant Edouard 167Vallee, Rudy 324Vall s Ju es 96Vanderve de Emi e 191Van de Ve de Η, 190Verga Giovanni 269Verhaeren Emi e 191, 192

ίΙΙΥ Πολίτης 41Vittorino Ειiο 269

ίΖΖίηί Don Ca ogero 269Vode y Will 342νοη Hayek Friedrich 202

άλλεϋ, Μπιλ 374Χάμμετ Ντάσιελ316Χάμσουν Κνουτ187 188Χίμλερ Χάινριχ308Χίτλερ Αδόλφος165, 166Χόλιντεϋ Μπίλυ379 385, 386-388Χρουστσώφ Νικήτα289

Wadsworth Α Ρ. 28Wallace Russe! 391Waller Fats 335

Warman Arturo 395Waters Muddy 357 374Wearmouth R F. 77Weatherford Teddy 323Webb Beatrice 18, 1 10 124, 133 137, 1 56,

1 59 204Webb Sidney 18 124 , 133, 137, 1 56 204

Wedekind, Frank 194Weitling Wi he m 58 72Wells, icky 336, 338We er, Gοttfήed 209Wes ey John 74 79 82West Co e 384West, Τ.Α 147Westmacott Sir Richa d 149Weydemeyer 40White Gonzelle 333Whiteman Pau 345, 346

Wi ber Bob 321 381Williams Cootie 347Williamson Sonny ΒΟΥ 374Wi son Edmund 366Wi son eddy 387Wi son Woodrow 201Winks W E. 44 57Winkworth Wil iam 40Wirtz Rainer 49, 58Wo f How in' 374Womack John 236 256Woods Phi 383Woods, Samue 111Woo f Leonard 203Wright homas 118Wrig ey Chris 164

ΕΊΡΕΤΗΡΙΟ

auri (περουβιανός καταληψίας αγρότης)257

Yauri ca, Elίas 251Young Lester 338 387Young, Trummy 381

awinu oe 373Ze!din Theodore 37

E.J.Hobsbawm - Ξεχωριστοί Άνθρωποι.pdf

Documents

Transcript of E.J.Hobsbawm - Ξεχωριστοί Άνθρωποι.pdf