ΒΒ ΑΑ ΛΛ ΚΚ ΑΑ ΝΝ ΙΙ ΚΚ ΟΟ ΦΦΕΕΣΣΤΤΙΙΒΒΑΑΛΛ ΠΠΟΟΙΙΗΗΣΣΗΗΣΣ

10η ∆ΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΤΑΥΡΟ∆ΡΟΜΙ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ

www.dedalus.grgrwrisoc@otenet.gr

2 ΑΛΒΑΝΙΑ

BOΣNIACΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗ

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ

ΚΡΟΑΤΙΑ

ΠΓΔΜ

ΕΛΛΑΔΑ

ΡΟΥΜΑΝΙΑ

ΣΕΡΒΙΑ

ΣΛΟΒΕΝΙΑ

TΟΥΡΚΙΑ

2 0 1 3

ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑήτοι:Κατό-πιν Εορτής

To B΄ Bαλκανικό Φεστιβάλ Ποίησης ήταν αφιερωμένο στη μνήμη του ποιητή Μίμη Σουλιώτη

(1949-2012)˙στο χώρο του Φιλολογικού Καφενείου

είχε εγκατασταθεί έκθεση βιβλίων και περιοδικών του

Hπρωτοβουλία ενός Βαλκανικού Φεστιβάλ Ποίησης ξεκίνησεαπό την Εταιρεία Συγγραφέων, με σκοπό να εδραιωθεί έναςετήσιος πολιτιστικός θεσμός, ικανός να ανοίξει δημιουργικόδιάλογο ανάμεσα στις χώρες των Βαλκανίων, να αναδείξει τα

κοινά τους πολιτισμικά στοιχεία, να αμβλύνει τις διαφορές τους, ναπροβάλλει το ποιητικό και λογοτεχνικό τους πρόσωπο και να προ-ωθήσει τη σύσφιγξη των σχέσεων των βαλκανικών χωρών μέσα απότη λογοτεχνία, την σκέψη, τη δημιουργία και τον πολιτισμό.Θεωρούμε τη Θεσσαλονίκη ως τον καταλληλότερο τόπο για την

πραγματοποίηση και θεσμοθέτηση ενός Bαλκανικού Φεστι-βάλ Ποίησης. Πόλη με αδιάλειπτη πρωταγωνιστική παρου-σία 2500 χρόνων, πολυεθνοτική έως το Δεύτερο ΠαγκόσμιοΠόλεμο, «Δεύτερη Ιερουσαλήμ» για το πολυπληθές εβραϊκότης στοιχείο, «Πρωτεύουσα των προσφύγων» για τους πο-λυάριθμους, εξ Ανατολών, Ελληνες πρόσφυγες μετά το 1922,«πόλη της λογοτεχνίας» για Ελληνες και ξένους συγγραφείςκαι πόλη διεθνών εκθέσεων, Πολιτιστική Πρωτεύουσα τηςΕυρώπης το 1997, με ευρύτατες πολιτισμικές υποδομές καιμοναδική καλλιτεχνική παράδοση.

Tο ο Bαλκανικό Φεστιβάλ ποίησης πραγματοποιήθηκε στις 17 και18 Μαϊου, στο πλαίσιο της ης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίουτης Θεσσαλονίκης [16-19 Μαϊου 2013] με την αμέριστη υλικήκαι ηθική αρωγή του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, του ΔήμουΘεσσαλονίκης, του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη,του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη, του Κρατικού Ωδείου Θεσσα-λονίκης και του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος και μεχορηγό επικοινωνίας την «Βιβλιοθήκη» της εφ. Ελευθεροτυ-πία.

Συμμετείχαν ποιητές και ποιήτριες από την Αλβανία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τη Βουλγαρία, την Κροατία, την πΓΔΜ, τη Ρου-μανία, τη Σερβία (εντέλει ο Ντράγκαν Γιοβάνοβιτς Ντανίλοφδεν μπόρεσε να παραστεί), τη Σλοβενία και την Τουρκία ενώ,από ελληνικής πλευράς, συμμετείχαν εννιά ποιητές, μέλη τηςΕταιρείας Συγγραφέων.

XΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Eυχαριστώ πολύ για τη δυνατότητα που μου δίνετε, όχι ακριβώςνα ανοίξω, αλλά να παραβρεθώ σε αυτήν την συνάντηση. Τυ-χαίνει να έχω πολλούς φίλους συγγραφείς, ποιητές και γενικά

καλλιτέχνες του λόγου. Επίσης, τυχαίνει να έχω μεγάλη εκτίμησηστον ποιητή Μίμη Σουλιώτη, τον οποίο γνώρισα προ πολλών ετών,και ξέρω ότι είναι τιμητική μέρα γι’ αυτόν. Κι υπάρχει κι ένας άλλοςσημαντικός λόγος για τον οποίο παραβρίσκομαι εδώ: λέμε ότι η Θεσ-σαλονίκη είναι πρωτεύουσα των Βαλκανίων, και άλλα τέτοια... Η ση-μερινή εκδήλωση αποδεικνύει ότι η Θεσσαλονίκη μπορεί να γίνειπρωτεύουσα των Βαλκανίων — δεν είναι πρωτεύουσα των Βαλκα-νίων. Η Θεσσαλονίκη είναι σαν τους φερέλπιδες νέους, που κάποιαστιγμή παύουν να είναι νέοι, άρα παύουν να είναι και φερέλπιδες.Αυτό το οποίο νομίζω ότι είναι υποχρέωση του Δήμου είναι να κρα-τήσουμε την ελπίδα ζωντανή. Το προσπαθούμε με κάθε τρόπο, καιπολλοί λένε ότι ανακατευόμαστε έτσι και σε θέματα εξωτερικής πο-λιτικής –αυτό είναι λάθος– αυτό που προσπαθούμε είναι να αναπτύ-ξουμε μια γόνιμη διπλωματία των πόλεων, η οποία δεν έχει σχέση μετην εξωτερική πολιτική, κα τα λέω αυτά σε ένα ακροατήριο το οποίοκαταλαβαίνει πιο πολλά πράγματα απ’ αυτά που καταλαβαίνουν συ-νήθως οι υπόλοιποι, όλοι οι άλλοι… Βέβαια, αν με αφήσετε να μιλάω, μπορεί να λέω μέχρι το βράδυ,οπότε, να ευχηθώ καλή δουλειά σε όλους, εύχομαι να σας εμπνέει ηΘεσσαλονίκη.

(ΑΠΑΝΤΩΝΤΑΣ ΣΕ ΣΧΟΛΙΟ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ): Δεν ξέρω αν αξίζει να την λέμεερωτική πόλη ή όχι – αλλά μ’ αυτή τη μιζέρια και την κλάψα που μαςτυραννάει όλους λόγω της κρίσης, κοντεύουμε να χάσουμε και τονερωτισμό μας.

(ΑΠΑΝΤΩΝΤΑΣ ΣΕ ΣΧΟΛΙΟ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ: «που να δείτε τι γίνεται στην Αθή-να»): Μα η Αθήνα είναι άλλο κράτος! Ημουν προχθές εκεί και στε-νοχωριέμαι όταν κατεβαίνω στην Αθήνα. Οπως η Θεσσαλονίκη δενέχει καταφέρει να γίνει πρωτεύουσα των Βαλκανίων, έτσι κι ηΑθήνα,δυστυχώς, δεν έχει καταφέρει να αποκτήσει χαρακτηριστικάπρωτεύουσας, και αυτό οφείλεται σε μας, δεν φταίνε οι «κακοί» ξένοιγια όλα αυτά.

Λοιπόν, καλή δουλειά σε όλους, και να σας διαβεβαιώσω (πολλοί μουλένε «κουράζεσαι, κάνεις, δείχνεις» — όχι, να σας πω την αλήθεια,το διασκεδάζω παιδιά, αφάνταστα το διασκεδάζω το δημαρχιλίκι)ότι κι εγώ από την πλευρά μου κάνω ό,τι καλύτερο.

Γιάννης ΜΠΟΥΤÁΡΗΣ

Δήμαρχος Θεσσαλονίκης

Ο Ι Π ΟΙ ΗΤ Ε Σ :

Ζ Ο Ρ Α Ν A Ν Τ Σ Ε Φ Σ Κ Ι ( Π Γ ∆ M )Ρ Α Ν Τ Ο Υ Β Α Ν Κ Ο Υ ( Ρ O Υ M A N I A )

Σ Π Υ Ρ Ο Σ Λ . Β Ρ Ε Τ Τ Ο ΣΑ Φ Ρ Ο Β I Τ Ι Γ Κ Ο Υ Σ Ο ( A Λ B A N I A )

∆ Ι Ο Ν Υ Σ Η Σ Κ Α Ρ Α Τ Ζ Α ΣΠ Ρ Ο ∆ Ρ Ο Μ Ο Σ Χ . Μ Α Ρ Κ Ο Γ Λ Ο Υ

A Λ Ε Ξ Α Ν ∆ Ρ Α Μ Π Α Κ Ο Ν Ι Κ ΑΠ Α Τ Ρ I Τ Σ Ι Α N I K O Λ O Β A ( Β Ο U Λ Γ A Ρ I A )

H Ρ Ω Ν Ι Κ Ο Π Ο Υ Λ Ο ΥΜ I Λ Ο Σ Ν Τ Ζ Ο Y Ρ Ν Τ Ζ Ε Β Ι Τ Σ ( Κ Ρ O A T I A )

Α Ν Ν Α Π Ε Π Ε Λ Ν Ι Κ ( Σ Λ O Β E N I A )M A N O Λ Η Σ Π Ρ Α Τ Ι Κ Α Κ Η Σ

Ρ Α Ν Κ Ο Ρ Ι Σ Ο Γ Ε Β Ι Τ Σ ( B O Σ N I A - E Ρ Z E Γ O Β I N Η )Λ Ι Α Ν Α Σ Α Κ Ε Λ Λ Ι Ο ΥΚ Ω Σ Τ Α Σ Σ Ο Υ Ε Ρ Ε Φ

K Λ Α Ι Τ Η Σ Ω Τ Η Ρ Ι Α ∆ Ο ΥΜ Ε Τ Ι Ν Τ Σ Ε Ν Γ Κ Ι Ζ ( T Ο Υ Ρ Κ Ι Α )

BB''ΒΒAAΛΛKKAANNIIKKOO ΦΦΕΕΣΣΤΤΙΙΒΒΑΑΛΛ ΠΠΟΟΙΙΗΗΣΣΗΗΣΣ17-19 Μ Α Ϊ ΟΥ 2013

Ο Ρ Γ Α Ν Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Τ Ρ Ο Π Η :

Κλαίτη ΣΩΤΗΡΙÁΔΟΥ, Ελενα ΧΟΥΖΟÝΡΗ, Γιώργος ΧΟΥΛΙÁΡΑΣ

Γ Ρ A Φ E I Ο Τ Υ Π Ο Υ :Ελένη ΚΑΡΡÁ

•

XΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ KAΘ. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΡΙΑΡΑ

Αγαπητοί μου, Αδυνατώντας να παρευ-ρεθώ λόγω προχωρημένης ηλικίας στοΔεύτερο Bαλκανικό Φεστιβάλ Ποίησης

που διοργανώνει η Εταιρεία Συγγραφέων, περιο-ρίζομαι να υπογραμμίσω και εγώ τη σημασία πουέχουν τα διαβαλκανικά αυτά συνέδρια όταν μάλι-στα οργανώνονται από πνευματικά ιδρύματα τηςπεριοχής.

Οι σχετικές συζητήσεις είναι προορισμένες να ενισχύσουν την καλήθέληση που υπάρχει στους λαούς των Βαλκανίων στην αντιμετώπισηκαι πνευματικών αλλά και γενικότερων προβλημάτων που υπάρχουνσήμερα ή θα υπάρξουν στο μέλλον.

Εύχομαι κάθε επιτυχία στις συζητήσεις που θα γίνουν και λυπούμαιπου δε θα σας παρακολουθήσω.

Εμμανουήλ ΚΡΙΑΡÁΣ

Ομότιμος καθηγητής Α.Π.Θ.,

επίτιμο μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων

Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α

Π Α Ρ Α Σ Κ Ε Υ Η M N / PΔιεθνής Εκθεση Βιβλίου / Φιλολογικό καφενείο [ περίπτερο 13 ]

17.00H ποίηση στα Βαλκάνια

Την έναρξη του Φεστιβάλ χαιρέτισαν:

ο Γιάννης ΜΠΟΥΤAΡΗΣ, δήμαρχος Θεσσαλονίκης

ο Δημήτρης ΚΑΛΟΚYΡΗΣ, πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων

και, με μήνυμά του, ο Εμμανουήλ ΚΡΙΑΡAΣ, ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής

του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και επίτιμο μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων

17:30-20:00

Οι ποιητές που συμμετείχαν στο Φεστιβάλ μίλησαν για τις κοινές βαλκανικές ρίζες

[ εδώ αναδημοσιεύονται ενδεικτικά μερικές ομιλίες ]

Σ A Β Β Α Τ Ο M O / PΔιεθνής Εκθεση Βιβλίου / Αίθουσα Καβάφη [ περίπτερο 13 ]

13.00-16:00

ΠΟΙΗΤΙΚΑ ΑΝΑΛΟΓΙΑ

Οι ποιητές διάβασαν ποιήματά τους στη γλώσσα τους [ για τα ξενόγλωσσα ποιήματα, ακολούθησε ανάγνωση της ελληνικής μετάφρασης από ηθοποιούς του ΚΘΒΕ ]

Συντονισμός: ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ

•

Μουσικές γέφυρες έχτισαν σπουδαστές του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης (σύνολο εγχόρδων «Ροτόντα»)

20:30

ΠΟΙΗΤΙΚΑ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

Οι ποιητές διάβασαν ποιήματά τους στo υπαίθριο καφέ-μπαρ«Γαζία» (Καρόλου Ντηλ 22) στις 8:30 το βράδυ

Συντονισμός: KΛAITH ΣΩΤΗΡΙΑΔΟΥ

Παίξε ή γέλασε;

ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ

Ανήκω σε μια γενιά που στις αρχές της δεκαετίας του εβδο-μήντα τραγουδούσε με βραχνή φωνή, τη μελωδία ενός σπου-δαίου δημιουργού, του Διονύση Σαββόπουλου:

Σε τούτα τα Βαλκάνια σε τούτο τον αιώνασυνάντησα τους φίλους μου μια νύχτα του χειμώνα.[…]Κι αφού με καλωσόρισαν κι αφού με βαρεθήκανκατάλαβαν την φάρσα μου και μ' αρνηθήκαν […]

Και όλοι μαζί ορμούσαμε στο ρεφρέν:

Ασε τα θαύματα την μάσκα πέταξεΕδώ είναι Βαλκάνια δεν είναι παίξε-γέλασε

Θριαμβολογούσαμε, λοιπόν, με έναν ελαφρά απειλητικό ροκ τόνοσε ταβέρνες και δρόμους. Αλλά σε ποιόν απευθυνόμασταν; Ποιόν εγ-καλούσαμε με την επίκληση των Βαλκανίων; Σε ποιόν λέγαμε τί είναιεδώ;

Τα Βαλκάνια έχουν περάσει στη συλλογική εμπειρία μας συνδε-δεμένα με συγκρούσεις: πολεμικές, θρησκευτικές, αθλητικές αλλάκαι σωρεία εξεγέρσεων, αλυσίδα συγγενικών δεσμών, γεύσεων, ήχωνκαι αποστάσεων.

Το τραγούδι που λέγαμε ως έφηβοι, κάποια στιγμή συνειδητοποι-ούσαμε ότι, ναι μεν μιλάει για φάρσα, αλλά, μια γενιά πριν, ήδη απότην εποχή της γερμανικής Κατοχής, ο μέγας Ελληνας ζωγράφος καιποιητής Εγγονόπουλος είχε πρωτοδιατυπώσει την κρίσιμη φράση,απευθυνόμενος σε έναν θρυλικό βαλκάνιο πρίγκιπα:

Μίρκο Κράλη, τι ζητάς;εδώ δεν είναι παίξε γέλασε:εδώ είναι Μπαλκάνια.

Ετσι λοιπόν, η επίκληση των Βαλκανίων στο τραγούδι, μας προ-έτρεπε, σε μια αφύνιση, αν όχι μια συγκρατημένη εξέγερση κατά τηςτότε δικτατορίας των στρατιωτικών, όπως και το ποίημα του Εγγο-νόπουλου παλαιότερα, που με το ίδιο Βαλκανικό πρότυπο, υποκι-νούσε τα πνεύματα κατά των Γερμανών.

Θυμίζω ότι ο όρος «Bαλκανική» πρωτοεισάγεται τον 19ο αιώνα,από γερμανό γεωγράφο, σε προσπάθεια να αποφύγει τη διατύπωση

«Eυρωπαϊκή Tουρκία» που επικρατούσε εκείνη την εποχή. Mπαλ-κάν, λέει το λεξικό, είναι λέξη περσικής καταγωγής και σήμαινε «Γέ-ρικο βουνό», ενώ η ελληνική ονομασία του, «Aίμος», σήμαινε απλού-στατα «τοίχος». Aκούστηκε ότι, για γεωφυσικούς λόγους, από κα-ταρρεύσεις σπηλαίων στα βάθη του, ολόκληρος ο ορεινός όγκος κι-νείται περίπου είκοσι εκατοστά την ημέρα προς τα νοτιοδυτικά. Ετσι,σιγά σιγά θα φτάσει κάποτε στην Kρήτη και από κεί θα περνάμε οδι-κώς στην Αίγυπτο.

Κρατάω απ όλα αυτά, ότι η επίκληση των Βαλκανίων προϋπέθετεδιαρκώς ένα σύνολο, ενώ είχε συνήθως συνδετικό χαρακτήρα καιαπηχούσε ενότητα κατά κάποιου κοινού αντιπάλου, αρχικά, και εσω-τερικών συγκρούσεων, όπως πάντα, στη συνέχεια.

Βεβαίως, ας μην υπερβάλουμε. Ανήκουμε στα Βαλκάνια, όπωςανήκουμε στη Μεσόγειο, στο Νότο ή στο Βορρά, στον πολιτισμό του

κρασιού, της μπίρας ή της βότκας (και όσο απομακρυνόμαστε απότη θάλασσα, ο πολιτισμός του αλατιού αφήνει χώρο στον πολιτισμότου πιπεριού, κατόπιν της κανέλας κ.ο.κ.), η ζώνη του συναισθήμα-τος απομακρύνεται από τη ζώνη της συνείδησης και η ζώνη της υπε-ραξίας από τη ζώνη του λυκόφωτος αλλά, ως δημιουργούς, η δια-δικασία παραγωγής του έργου μάς εντάσσει λιγότερο στην Ιστορία,στη Γεωγραφία ή στη Λαογραφία και περισσότερο στη Γλωσσολο-γία. Γιατί Λογοτεχνία είναι η τέχνη να λες, αλλά, όπως ξέρουμε όλοιμας, με προϋπόθεση κυρίως το πώς το λες.

Tα τέλη της δεκαετίας του 70 εμφανίστηκε ανάμεσά μας ένα άλλοροκ πρόσωπο, ένας καθρέφτης πάνω στη βαριά μοτοσικλέτα μας: Οοργισμένος Βαλκάνιος, του Νίκου Νικολαϊδη. Και αργότερα, την επό-μενη δεκαετία, έλαμψε ο ποιητικός Θησαυρός των Βαλκανίων τουΓιώργου Χουλιάρα.

Οι περισσότεροι ποιητές είναι εξ ορισμού αντιεξουσιαστές, αντι-ρατσιστές και ειρηνόφιλοι, φιλόδοξοι αλλά και εσωστρεφείς, ριψο-κίνδυνοι και σπάταλοι. Ο καθένας εκπροσωπεί κυρίως την τέχνηπου διακονεί, τις ελλείψεις και τα πάθη του, ανάλογα με τις δυνάμειςπου διαθέτει, αξιοποιώντας τη γλώσσα του, ανεξαρτήτως σε ποιά ση-μαία κυματίζει τα φωνήεντα και τα σύμφωνά της, και σ αυτήν τηγλώσσα αναφερόμαστε πρωτίστως, ως φορέα ηλεκτρικών ιδεών καιφορτισμένων εσωτερικών τάσεων.

Από πολλές ήδη δεκαετίες υπήρξε έντονη κινητοποίηση για προ-σέγγιση όλων των γειτονικών λαών (ακόμα και των πρώην αντιπά-λων) σε αναζήτηση εξομάλυνσης των πολιτικών διαφορών μέσω τηςανάδειξης επιφανειακών, μάλλον, αλλά θερμών εν πάση περιπτώσειστοιχείων, των συγγενικών αισθήσεων: θεωρούμε ότι όλοι βλέπουμεπαρόμοια τοπία, ακούμε παρόμοιους ήχους, γευόμαστε παρεμφερήκαρυκεύματα, μυρίζουμε αρώματα κοινής χλωρίδας.

Βέβαια, οι αθλητικές, θρησκευτικές, πολιτικές, μουσικές, γεω-γραφικές ή γαστρονομικές διαφοροποιήσεις των γειτονικών λαώνεξετάζονται συνήθως σε συνέδρια και ημερίδες άλλου χαρακτήρα.

Στο χώρο της λογοτεχνίας, που μας ενδιαφέρει εδώ, το Φεστιβάλαυτό έχει σκοπό να αναδείξει στοιχεία συναλλαγής με το νόμισμα τηςομορφιάς, που η αξία του ξεπερνά τις γλωσσικές αποστάσεις και ναπροκαλέσει μια κοινή αίσθηση γιορτής, με τα γλωσσικά μας πυροτε-χνήματα να βγάζουν κοροϊδευτικά τη γλώσσα στις κρίσεις που δια-σχίζουν καλπάζοντας τα σύνορα, υπενθυμίζοντας στους πάντες,διαρκώς, ότι μπορεί να υπάρχουν εμπλοκές και προβλήματα, αλλά οιλύσεις βρίσκονται πάντοτε στον μηχανισμό του ανθρώπινου λόγου.Και ότι, πράγματι, εδώ δεν είναι παίξε γέλασε, αφού: εδώ είναι Μπαλ-κάνια.

Δημήτρης ΚΑΛΟΚÝΡΗΣ

Πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων

ΤΟ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ

τουΣΠΥΡΟΥ Λ. ΒΡΕΤΤΟÝ

Θα ξεκινήσω με το μεγάλο, συνθετικό ποίημα Μπολιβάρ, ένα ελληνικόποίημα του Νίκου Εγγονόπουλου (γραμμένο το χειμώνα του 1942-1943

κατά τη διάρκεια της Κατοχής) και με τους ακόλουθους στίχους:

Μπολιβάρ! Είσαι του Ρήγα Φερραίου παιδί,Του Αντωνίου Οικονόμου – που τόσο άδικα τον σφάξαν –και του Πασβαντζόγλου αδελφός,Τ’ όνειρο του μεγάλου Μαξιμιλιανού ντε Ρομπεσπιέρξαναζεί στο μέτωπό σου.Είσαι ο ελευθερωτής της Νότιας Αμερικής.Δεν ξέρω ποια συγγένεια σε συνέδεε, αν είτανε απόγονός σουο άλλος μεγάλος Αμερικανός, από το Μοντεβίντεο αυτός,Ενα μονάχα είναι γνωστό, πως είμαι γυιος σου.

Και ξεκινάω έτσι γιατί στο ποίημα αυτό επιχειρείται, σε βάση υπερρεαλι-στική-ουτοπική, μα και πραγματική συγχρόνως, μια ένωση απομακρυσμέ-νων υποτίθεται προσώπων και πραγμάτων, δηλαδή του λατινοαμερικάνουεπαναστάτη Σίμωνα Μπολιβάρ (που οργάνωσε πολλά απελευθερωτικά κι-νήματα κατά των Ισπανών κατακτητών από το 1808 και για δύο δεκαετίες)με τον Ελληνα Ρήγα Φεραίο (πρόδρομο της Ελληνικής Επανάστασης του1821), τους Ελληνες αγωνιστές του 1821 Οδυσσέα Ανδρούτσο και ΑντώνιοΟικονόμου, αλλά και τον Βόσνιο Πασβαντζόγλου (Οσμάν Πασβάνογλου)με τον οποίο ο Ρήγας Φεραίος βρισκόταν, καθώς λέγεται, σε συνεννοήσειςγια την απελευθέρωση των Βαλκανικών λαών από τον Οθωμανικό ζυγό. Δε-σμός λοιπόν σε αυτή τη μεγάλη διεθνή, μερικότερα δε και παμβαλκανική,«οικογένεια» του Εγγονόπουλου είναι η κοινή ή καλύτερα η ανάλογη επα-ναστατική και απελευθερωτική, σύγχρονη λίγο-πολύ για όλους, ιστορία, πουπίσω της διαβλέπεται η ποιητική βούληση για κατάργηση των εθνικών συ-νόρων και ένωση των εθνοτήτων όχι μόνο της Νότιας Αμερικής. Αφού οΜπολιβάρ είναι γιός του Ρήγα Φεραίου αλλά και αδελφός του Πασβαντζό-γλου, τότε και ο Πασβαντζόγλου είναι γιος του Ρήγα Φεραίου. Συνεπώς ηποιητική βούληση μοιάζει να κατευθύνεται και προς τα ενωμένα Βαλκάνια. Mιλάμε για κοινές βαλκανικές ρίζες, άλλες επιφανειακές που οργώνουν καιανασηκώνουν το έδαφος, άλλες βαθύτερες που κατεβαίνουν κάθετα στονχρόνο, αλλά που όλες τους δημιουργούν μια δασική πολυμορφία. Αλλιώς δενθα μιλούσαμε ούτε και θα ψάχναμε για κοινά στοιχεία, εάν τα δέντρα ήτανίδια. Θα αρκούμασταν σε αυτό που θα φαινόταν και όχι σε αυτό που θα ανι-χνευόταν. Και λίγο πολύ, όπως έχει καταδειχθεί, τις κοινές ρίζες τις εντοπί-ζουμε (και θα φανώ κοινότοπος ως προς αυτό) στα έθιμα, στους μύθους καιτα παραμύθια, στις παραδόσεις και τις παροιμίες, στη μουσική και τα τρα-γούδια, αλλά και στον καθημερινό πολιτισμό (ντύσιμο και φαγητό). Μιλάμε

για κοινές ρίζες Ανατολικής, Ελληνικής και Βαλκανι-κής μουσικής, ενώ το πολυφωνικό τραγούδι θεωρείταικαι ως πανάρχαια τέχνη των Βαλκανίων. Παραλλα-γές του δημοτικού τραγουδιού «Του νεκρού αδελφού»συναντώνται σε όλα τα Βαλκάνια (στην Αλβανία συ-ναντώνται 30 παραλλαγές). Κοινά στοιχεία έχουν κα-ταδειχθεί και στις γλώσσες, ώστε, σε πεδίο βέβαιααμφισβητήσεων, να μιλάμε και για «βαλκανικό γλωσ-σικό δεσμό», δηλαδή για ομάδα βαλκανικών γλωσσώνπου παρουσιάζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά (λι-γότερο στο λεξιλόγιο και πιο πολύ στη μορφολογία,τη σύνταξη και τη γραμματική) κυρίως λόγω μακρό-χρονης γεωγραφικής συμβίωσης των λαών.

Πίσω από όλες τις πολιτισμικές ομοιότητες και αναμείξεις στοιχείων καιγλωσσών βρίσκεται η κοινή ιστορία ή αλλιώς η αυτή ιστορική μοίρα. Αυτόφαίνεται καθαρά και στον Μπολιβάρ του Εγγονόπουλου, στον οποίο επα-νέρχομαι για να σταθώ τώρα σε αυτούς τους στίχους:

Eλάτες, ελάτε, ξεζέψτε. Ας στηθούν τα κανόνια,καθαρίστε με τα μάκτρα τα κοίλα,τα φυτίλια αναμμένα στα χέρια,Τα τόπια δεξιά. Βρας!Βρας, αλβανιστί φωτιά: Μπολιβάρ!

Ετσι παραγγέλνει ο ποιητής στο Αλβανικό Μέτωπο, κατά τον ΕλληνοϊταλικόΠόλεμο. Αυτό το παράγγελμα δίνει: «Βρας» για ν’ αρχίσει η αντεπίθεση ή ηεπίθεση. Αλλά γιατί στέκομαι σε αυτούς τους στίχους; Γιατί κάπου διάβασαότι το επώνυμό μου «Βρεττός» (και συγχωρείστε μου την αυτοαναφορικό-τητα, αλλά την χρησιμοποιώ ως ένα παράδειγμα) μπορεί και να έχει κάποιαετυμολογική σχέση με το αλβανικό vras που σημαίνει «φονεύω» και vret πουσημαίνει «φονεύει». (Και με την ερμηνεία αυτή το πολεμικό παράγγελμα τουΕγγονόπουλου δεν σημαίνει «φωτιά» αλλά «σκοτώστε»). Δεν με πείραξε κα-θόλου μια πιθανή αρβανίτικη καταγωγή που μπορεί να φθάνει κάπου στα1500 μ.Χ. όταν πολλοί Αρβανίτες ήλθαν στον ελλαδικό χώρο από την Αλβα-νία. Λίγο έως καθόλου με ενδιαφέρει εάν αυτοί οι Αρβανίτες ήταν ΑρβανίτεςΑρβανίτες ή η συνέχεια των αρχαίων Ελλήνων αποίκων στον χώρο αυτό. Θαέλεγα μάλιστα πως πιο καλά αισθάνομαι (και πιο ποιητικά θα συμπλήρωνα)όταν νιώθω πίσω μου μια ιστορία διαρκούς ανακατέματος των βαλκανικώνλαών, παρά εάν επιχειρούσα να μιλήσω για μια αδιάσπαστη συνέχεια του αί-ματος των αρχαίων προγόνων. Μάλιστα, χάριν των Βαλκανίων, αφήνω στηνάκρη μια άλλη, πιο σικ θα έλεγα, ετυμολογική εκδοχή, να θεωρηθώ δηλαδήαπόγονος των Βρεττίων της Κάτω Ιταλίας και μακρινός μυθολογικός από-γονος του Βρέττου, γιου του Ηρακλή, από τον οποίο πήρε την ονομασία τηςη Βρεττία, οπότε και θα έμπλεκα, υπό αυτή την εκδοχή, κατά τρόπο γοητευ-τικό και άκρως θα έλεγα ποιητικό, τον μύθο με την ιστορία! Μα μήπως μύθος και ιστορία δεν είναι αξεδιάλυτα μπλεγμένοι και στα Βαλ-κάνια, ώστε να έχουν διαμορφώσει ένα κοινό περίγραμμα ιστορικομυθικούβαλκανικού προσώπου που μέσα του ποικίλλουν τα μάτια και τα βλέμματα,ωστόσο η θέαση μπορεί να παραμένει μέχρις ενός σημείου κοινή;

H XAΡΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

του ΔΙΟΝΥΣΗ ΚΑΡΑΤΖÁ

Zούμε σε μια περιοχή δοκιμασμένη, και γι’ αυτό βαθιά σημαδεμένη. Οι πα-ραδόσεις, οι μύθοι, τα σύμβολα και τα όνειρα των λαών μας στα Βαλκά-

νια αποτυπώνουν τα σημάδια της κοινής μας μοίρας. Ετσι κι αλλιώς, οιδιαφορές μας γίνονται ευκαιρίες συνάντησης και δημιουργικού διαλόγου,μες από την τέχνη, που εκπλήσσει και συγκινεί, που παρηγορεί χωρίς απα-ραίτητα να γιατρεύει, που ελευθερώνει από το φόβο της ανάγκης, όχι οπωσ-δήποτε από τις ανάγκες, που μας βοηθά να βρούμε τον εαυτό μας σ’ αυτό πουχάνουμε. Ετσι καταλαβαίνουμε γιατί, πίσω από κάθε κρίση, οικονομική, πο-λιτική, κοινωνική, χρειάζεται η δύναμη της τέχνης, ώστε να χαιρόμαστε γιαό,τι είμαστε και όχι για ό,τι έχουμε. Η αξία της τέχνης και του πολιτισμού έγ-κειται στην ικανότητά τους να μας κάνουν άξιους της αλήθειάς μας. Ο ποιητής δεν είναι προφήτης, ούτε επιστημονικός αναλυτής. Αισθάνεταιμόνο υπεύθυνος φωτός. Χρειάζεται λοιπόν, τον καθαρό χάρτη της καρδιάς,αγάπη και μνήμη της στιγμής για να τρέφει τις αυταπάτες, βλέμμα-πυξίδατης ελευθερίας και, φυσικά, λέξεις. Οχι πολλές, ούτε λίγες. Οσες και όποιεςκάθε φορά τού φτάνουν για να αποτυπώνει τα ίχνη της πορείας του προςτους τόπους των συναισθημάτων, εκεί που γεννιέται ο κόσμος και αρχίζει ημοναξιά.Η ποίηση –από τη μεριά της επιθυμίας– και η γλώσσα –από τη μεριά τηςπροθυμίας– χρειάζονται την αλήθεια. Οχι τόσο ως προς την ορθότητα τωνιδεών και των διαφόρων συστημάτων κοινωνικής, πολιτικής και θρησκευτι-κής ευταξίας, όσο ως προς την πληρότητα, που εξασφαλίζεται από το δίκαιοτης φύσης και την πνευματικότητα του ανθρώπου. Κι αυτή η αλήθεια απο-καλύπτεται μέσα από την αρμονία και το ρυθμό του στίχου, μέσα από τηναισθητική ποιότητα των λέξεων, μέσα, εντέλει, από την ειλικρινή τόλμη τουποιητή να αγγίξει τη ρίζα του εαυτού του και των πραγμάτων.Ο ποιητής, με οπλισμό την περιέργεια και τους μύθους του, βγαίνει στηγλώσσα και μαζεύει τις αιμοφόρες λέξεις, που θα τον συντηρήσουν ζωντανόσε ένα σύμπαν που αγνοεί και ταυτόχρονα νοσταλγεί. Ετσι διατηρεί ακατα-πόνητες τις αισθήσεις του απέναντι στα χρώματα, στους ήχους, στα τρυ-φερά σκοτάδια και στις εκπλήξεις των βλεμμάτων για να κοινωνεί αδιαλεί-πτως των κερδισμένων του θανάτων.Προσωπικά, γράφοντας ποίηση, διεκδικώ το δικαίωμά μου να πάρω από τηγλώσσα αποζημίωση ψυχικής οδύνης και ηδονής. Νιώθω ελεύθερος να ασκώτο καθήκον μου: να διεγείρω έρωτες, «αιώνιους» ή μάταιους, αδιάφορο.Θέλω να ζω, δηλαδή να πάλλομαι στο ρυθμό του κόσμου. Για τούτο εξα-σκούμαι στις τέσσερις πράξεις της συγκίνησης: διαίρεση, για να διασώζω τημοναδικότητα˙ αφαίρεση, για να βρίσκω την ουσία˙ πρόσθεση, για να πλου-τίζω — από τον Ομηρο στους Προσωκρατικούς κι από το δημοτικό τρα-γούδι στον Σολωμό και στον Ελύτη˙ τέλος, πολλαπλασιασμό, για να προσ-

φέρω τη βαθιά χαρά ή τον καθαρό πόνο της συμμετοχής.Να, γιατί μιλώ για έρωτα και για ταξίδι στο Αλλο με τολόγο. Να, γιατί εμπιστεύομαι τη δημοκρατία των συναι-σθημάτων ή αλλιώς την εσωτερική αρμονία, και προ-σπαθώ να τηρώ το θεμελιώδες άρθρο του Συντάγματοςτης Αληθείας «Οποιος θέλει να λάμψει, πρώτα καίγε-ται». Δε φοβάμαι, αγαπώ και χαίρομαι στον κόσμο. Αλλωστε,έχω από χρόνια αποκτήσει την ιθαγένεια του νερού. Στονευλογημένο τόπο της γλώσσας μου αλλού θαμπώνω,αλλού αγιάζω, αλλού πίνομαι κι αλλού ποτίζω. Αλλοτεχάνομαι κι άλλοτε αναβλύζω. Παρασύρομαι και παρα-σύρω το ίδιο εύκολα κι επίπονα.Το ταξίδι της γλώσσας δεν τελειώνει. Και αυτό είναι ηχαρά της ποίησης.

ΚΟΙΝΕΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΕΣ ΡΙΖΕΣ

της ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΜΠΑΚΟΝÍΚΑ

Δεν είναι εύκολο να καταρρίπτεις μύθους, όμως η αλήθεια πρέπει να λέ-γεται και μάλιστα μια αλήθεια που δείχνει την αλληλεπίδραση που συν-

τελείται ανάμεσα σε γειτονικούς λαούς. Η φουστανέλα που είναι η εθνικήελληνική στολή έχει αλβανική προέλευση. Την φορούσαν οι αλβανοί πολε-μιστές κι επειδή ήταν πολύ ανδρείοι έγινε της μόδας στην Ελλάδα κατά τηδιάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα το 1821. Οταν δε μια δεκαετία αργό-τερα ανέβηκε στον ελληνικό θρόνο ο βασιλιάς Οθωνας, την καθιέρωσε ωςεπίσημη ενδυμασία και ασφαλώς τη φορούσε και ο ίδιος. Δεν θέλω να επε-κταθώ λέγοντας ότι και οι Αλβανοί, ως αρχαίοι Ιλλυριοί, θα χρησιμοποίησανως βάση για τη δημιουργία της φουστανέλας τη στολή των αρχαίων Ρωμαίωνπου κατέκτησαν όλη τη βαλκανική χερσόνησο περίπου το 150 π.Χ.Αυτό αποτελεί ένα ελάχιστο παράδειγμα αλληλεπίδρασης, που έχουμε με-ταξύ μας οι βαλκανικοί λαοί. Η αλληλεπίδραση και οι κοινές μας ρίζεςαπλώνονται και σε πολλούς άλλους τομείς. Θα αναφέρω τη γλώσσα. Υπάρ-χει πλήθος λέξεων που έχουν δανειστεί οι βαλκανικοί λαοί ο ένας από τονάλλο και ενσωμάτωσαν αυτές τις ξένες λέξεις στη μητρική τους γλώσσα οκαθένας. Κοινές ρίζες υπάρχουν σε διάφορα έθιμα κοινωνικής συμπεριφο-ράς, επίσης στο χώρο της αρχιτεκτονικής, της μουσικής, τους χορούς, τουςμύθους, τις ιστορίες, τα παραμύθια και σε προέκταση εν μέρει και στη λο-γοτεχνία.

Κάνοντας μια ιστορική επισκόπηση είναι γεγονόςότι οι βαλκανικοί λαοί δεν έζησαν ούτε γνώρισαν τηνΑναγέννηση, το Διαφωτισμό και τη ΒιομηχανικήΕπανάσταση, γιατί ζούσαν υπό την κατοχή της Οθω-μανικής αυτοκρατορίας. Παρόλα αυτά όμως η χρι-στιανική θρησκεία, ο αρχαιοελληνικός πολιτισμόςκαι η ρωμαϊκή νομοθεσία, που αποτελούν τους τρειςβασικούς πυλώνες του ευρωπαϊκού πολιτισμού δενέπαψαν να ισχύουν και να επηρεάζουν τα Βαλκάνια.Με βάση αυτούς τους τρεις πυλώνες ο χριστιανικοίβαλκανικοί λαοί και ασφαλώς η Τουρκία, που προ-σανατολίστηκε προς την Ευρώπη και προχώρησε σεκαίριες μεταρρυθμίσεις προς αυτή την κατεύθυνση

ήδη από τον 19ο αιώνα, στράφηκαν προς τα φώτα της Δυτικής Ευρώπης γιανα τα αφομοιώσουν και βέβαια να προσπαθήσουν να ενσωματωθούν σταάλματα που έγιναν εκεί σε κάθε τομέα όπως στην πολιτική, την επιστήμη,την τέχνη, την τεχνολογία, και συνακόλουθα στις αλλαγές στα ήθη και έθιμα.

Θέλοντας να δώσω μια αναφορά προσωπικής εμπειρίας, και με βάση τα όσαπαρέθεσα προηγουμένως, φέρνω στη μνήμη μου δύο περιστατικά. Το πρώτοέχει σχέση με την επαφή που είχα με αλβανίδα δημοσιογράφο όταν συμμε-τείχαμε σε τηλεοπτική εκπομπή το 2006 στη Θεσσαλονίκη. Πριν βγούμεστον αέρα με πληροφόρησε ότι ακόμα και υπό το απολυταρχικό καθεστώςτου Ενβέρ Χότζα η αρχαιοελληνική γραμματεία με τον Ομηρο, τους τραγι-κούς ποιητές και τους φιλοσόφους διδασκόταν στην εκπαίδευση, αν δεν μεγελάει η μνήμη μου κυρίως στην ανώτατη εκπαίδευση. Το δεύτερο περιστατικό έγινε το 1994 όταν Σωματείο Συγγραφέων της Θεσ-σαλονίκης προσκάλεσε λογοτέχνες των Βαλκανίων. Ο επικεφαλής των Σέρ-βων συγγραφέων μου μίλησε επί μακρόν για την επιρροή του βυζαντινούπολιτισμού και ιδίως της Ορθόδοξης εκκλησίας στον Σερβικό πολιτισμό. Κιήταν κάτι που το έλεγε με χαρά και ευφροσύνη. Εξάλλου ο Πατριάρχης Κων-σταντινουπόλεως ήταν ο αρχηγός, ο ποιμενάρχης, η αντιπροσωπευτική αρχήόλων των Βαλκανικών Χριστιανικών λαών με απόφαση του Τούρκου Σουλ-τάνου από το 1453 μέχρι και το 1870, όταν οι εκκλησίες των βαλκανικών λαώναποσχίστηκαν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως καιέγιναν αυτόνομες.Ας μη ξεχνάμε επίσης ότι οι βαλκανικοί λαοί έτρεφαν μεγάλη συμπάθεια καισε μια άλλη μεγάλη δύναμη, τη Ρωσία, και συνακόλουθα επηρεάζονταν απότης πολιτικές διαθέσεις, κινήσεις στρατηγικής και γενικά από τον πολιτισμότης. Η λέξη Βαλκάνια ήδη από τον 19ο αιώνα σήμαινε «πυριτιδαποθήκη»της Ευρώπης, λόγω τον εδαφικών διεκδικήσεων μεταξύ των λαών με το Ανα-τολικό ζήτημα, δηλαδή την απόσυρση της Τουρκίας από τη ΝοτιοανατολικήΕυρώπη προς την Μ. Ασία.Βέβαια, από τότε έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι και οι βαλκανικοί λαοίσυμφιλιωμένοι με βάση τις κοινές τους ρίζες θα ενσωματωθούν κάποιαστιγμή στο μέλλον στην Ευρωπαϊκή Ενωση, κάτι που οι ίδιοι το θέλουν καιτο επιδιώκουν, και εννοώ αυτούς που δεν έχουν ακόμη ενσωματωθεί, γιατίήδη 5 βαλκανικές χώρες ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

ΟΙ ΡΙΖΕΣ, Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

τουRANKO RISÓJEVIC

Τα σπίτια που είχα μου τα πήραν. Ετυχε να 'ναι τα χρόνια δίσεχτα· πολέμοι χαλασμοί ξενιτεμοί

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ

Είμαστε ο σπόρος που πεθαίνει. Και μπήκα στ’ αδειανό μου το σπίτιΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ

Η Θεσσαλονίκη αποτελεί σύμβολο της πολυπολιτισμικότητας στα Βαλ-κάνια, γιατί εδώ υπάρχει μια αληθινή συνάντηση του ελληνισμού, του

οριενταλισμού και του βυζαντινισμού. Ολοι οι λαοί των Βαλκανίων, και ο κάθε κάτοικος της περιοχής ξεχωριστά,είναι βαθιά εμποτισμένοι με το συναίσθημα ότι ανήκουν σ’ έναν πολιτισμό καιμια κουλτούρα γεμάτα εσωτερικές αντιφάσεις, συνέχειας και ασυνέχειας,αυθυπαρξίας και εναγκαλισμού διαφόρων επιρροών. Ας ατενίσουμε αυτό τοπνευματικό τοπίο από ψηλά, με μια γρήγορη ματιά, σαν τα αποδημητικάπουλιά που γλιστράνε πάνω απ’ τα κεφάλιά μας, πετώντας ανάμεσα στονκρύο Βορρά και τον σωτήριο Νότο. Αφετηρία μας είναι η Αρχαία Ελλάδα, το απόγειο του ένδοξου πολιτισμού, μεκυριότερα κέντρα την Αθήνα και την Αλεξάνδρεια. Επειτα έρχεται η ρωμαϊκήαυτοκρατορία, ισχυρή σαν τους ουράνιους αστερισμούς. Το Βυζάντιο με βά-ση την Κωνσταντινούπολη, την δοξασμένη ανά τους αιώνες, μας μεταδίδειτην πνευματική του λάμψη. Κι ακολουθεί η οθωμανική αυτοκρατορία, μιαισχυρή μηχανή που μετακίνησε λαούς, τους διαχώρισε και τους συνέδεσε μ’έναν τρόπο σκληρό και συγκροτημένο. Εναν κόσμο που θα μπορούσαμε νααποκαλέσουμε οριενταλιστικό. Η σύγχρονη γενετική λέει ότι εδώ, στα Βαλκάνια, δεν υπάρχει πραγματικήσυνέχεια στο γενετικό υλικό των εθνών. Οι ερευνητές αναφέρουν ότι λαοί οιοποίοι εχθρεύονται οι μεν τους δε, εδώ και αιώνες, μοιάζουν από γενετικήςάποψης πολύ περισσότερο μεταξύ τους απ’ ότι θα πίστευε κανείς βλέπονταςτις θρησκευτικές ή εθνικές διαφορές τους. Είναι σαν ένα κοκτέηλ που χύνε-ται ενώ προηγουμένως, για να το φτιάξουμε, είχαμε αναμίξει όλα τα ποτάπου είχαμε στο χέρι μας. Χέρι, φυσικά, θείο. Θέλοντας και μη, είμασταν υποχρεωμένοι να χρησιμοποιήσουμε ό,τι είχαμε,όπως έκαναν και οι λαϊκοί καλλιτέχνες. Μεγάλοι και αναγνωρισμένοι, μι-κροί και ανώνυμοι, ενταγμένοι στη λαϊκή λογοτεχνία ως επικοί τραγουδι-στές ή λυρικοί μουσικοί. Με βάση αυτόν τον άξονα, μπορούμε να παρα-κολουθήσουμε τη γραμμή που συνδέει το Αραράτ με τα Βαλκάνια, με ίδιεςμελωδίες και μόνο τις λέξεις να διαφέρουν, ανάλογα τις περιοχές. Ενα αντί-στοιχο φαινόμενο με εκείνο των μουσικών που διέσχιζαν την Κεντρική Ευ-ρώπη για να διασπείρουν την τέχνη τους γνωρίσαμε και στη δική μας χώρα,στην εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Μια δεύτερη γραμμή, σχεδόν αδιόρατη, ήταν ηιερή γραμμή των μοναστηριών, εκεί όπου περι-βάλλαμε με φροντίδα τον λόγο που απευθυνότανστον Κύριο, αλλά και στον άνθρωπο ως υπενθύ-μιση ότι η επίγεια ζωή είναι μικρή και ότι θα πρέ-πει να σκέφτεται τα αιώνια έργα και ημέρες. Πολλοί συγγραφείς έχουν αναφερθεί σε αυτήν τηνκληρονομιά, στις ορατές και αόρατες γραμμές πουμας ενώνουν, στις επιρροές που έχουν αφήσει. Σεαυτό το σημείο, ας θυμηθούμε τους δυο μεγάλουςσυγγραφείς, τον Κωνσταντίνο Καβάφη και τονΕ.Μ. Φόρστερ. Ποιητής από την Αλεξάνδρεια ο

πρώτος, πρωταγωνιστής του δυτικού ελληνισμού, υπερασπίστηκε την κλη-ρονομιά της βυζαντινής κοινωνίας της οποίας ήταν ο κληρονόμος. Ο Φόρ-στερ μοιράζεται τις απόψεις του για τον ελληνισμό, αλλά διατηρεί τηναγγλική ιμπεριαλιστική προσέγγιση όσον αφορά στη Μεσόγειο. Σύμφωναμε τον Εντουαρντ Σαϊντ, και την Μαρία Τοντόροβα επίσης, η σύγχρονη δυ-τική πολιτική δεν διαφέρει και πολύ, και δεν είναι παράξενο που η επίσημηιστορία των Βαλκανίων την οποία δημιούργησαν είναι γεμάτη στερεότυπα.Ξεχνώντας τη βάση της διδαχής του Χριστού – την αγάπη – συχνά μας προ-σέφεραν τη διχόνοια, τις συγκρούσεις και το μίσος. Η σερβική ποιητική κληρονομιά είχε δυο γραμμές, μια αρχαιότερη – βυζαν-τινή, και μια δεύτερη που προερχόταν από τη λαϊκή ποίηση και η οποία απο-τέλεσε τη βάση της σύγχρονης σερβικής ποίησης. Αντί να εναρμονιστούν, οιδυο αυτές γραμμές βρέθηκαν, εξαιτίας των ιδεολογικών υπαγορεύσεων, νασυγκρούονται αδίκως, καταστρέφοντας έτσι και την γενικότερη πολιτισμικήκληρονομιά. Ετσι, μονίμως απέφευγαν τη συνοχή και τη συνέχεια, καθώςτις εξομοίωναν μ’ έναν επικίνδυνο εθνικισμό ή συντηρητισμό.Αλλά ο χρόνος αλλάζει τα πάντα, οπότε σήμερα, όσον αφορά τις σύγχρονεςτάσεις και επιρροές, οι Βαλκάνιοι ποιητές μοιράζονται την αίσθηση ότι γιαπαράδειγμα, οι Αντριτς, Γιούσεβιτς, Σεφέρης, Καβάφης, Ρίτσος, Πόπα, Χικ-μέτ, Παμούκ είναι μεγάλοι ποιητές με κοινές ρίζες. Διαθέτουμε μια εξαιρε-τική, ζωντανή κληρονομιά, η οποία δεν περιορίζεται πια σε τοπικό επίπεδο,αλλά γίνεται διεθνής. Κι εκεί, το μόνο που μετράει είναι ο δημιουργός να έχεικάτι να προσφέρει στον κόσμο, κι αυτό το κάτι να είναι αυθεντικό.

ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

τουMETIN CENGÍZ

Οταν μιλάμε για τη διάσταση των κοινών ριζών, αυτό που εγώ καταλα-βαίνω είναι ότι μιλάμε για τις κοινές ρίζες της Μεσογείου. Το να είσαι

από τη Μεσόγειο, σημαίνει να έχεις κοινές κοινωνικές και πολιτιστικές αξίεςμε τους λαούς της περιοχής. Διαφορετικοί τόποι, διαφορετικές κοινωνικέςκαι οικονομικές αξίες, διαφορετικές νοοτροπίες, τρόποι ζωής, πολιτισμοί…Αλλά όλα αυτά μαζί αποτελούν τη Μεσόγειο. Στη συγκεκριμένη γεωγραφικήζώνη, όλα αυτά είναι ανάμικτα. Παρά τις διαφορετικές αξίες ζωής, οι πολιτι-σμοί συνέχισαν να συνυπάρχουν. Αρα, όταν μιλάμε για κοινές αξίες, το ερώ-τημα είναι τί εννοούμε; Οφείλουμε να προσεγγίσουμε το όλο ζήτημα υπό τοπρίσμα των θρύλων, των μύθων και των αρχέγονων λατρειών. Κι αυτό επειδήοι ρίζες τους φτάνουν μέχρι την προϊστορία της Μεσογείου. Επιλέγοντας αυτήτην οπτική, ανακαλύπτουμε έναν μεγάλο πλούτο που έχει να κάνει με την ποί-ηση. Οι Σουμέριοι, οι Χετταίοι, οι Αιγύπτιοι, οι Ασσύριοι, οι Βαβυλώνιοι, οιλαοί της Μεσογείου, οι Ελληνες, τα ελληνικά φύλα (Αχαιοί, Ιωνες, Λυδοί, Μυ-κηναίοι, Πελασγοί), οι Ετρούσκοι, οι Φρύγες, οι Θράκες, οι Πάρθοι, οι άλλοιλαοί της Ανατολίας (Σκύθες, Σάκες, Μασσαγέτες, Ούννοι, Ονούροι, Χάζα-ροι…). Συχνά σε πόλεμο μεταξύ τους, κατάφεραν ωστόσο να συμβιώσουν, νααναμιχθούν και να δημιουργήσουν μια κοινή ρίζα και έναν μεγάλο μεσογειακόπολιτισμό. Παρόλο που οι γλώσσες τους είναι διαφορετικές, οι ευαισθησίεςτους είναι κοινές, και ο τρόπος που εκφράζονται είναι ζεστός, ζωντανός καιενθουσιώδης. Παρόλο που οι υλικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής αλ-λάζουν, πολλές από τις κοινές πολιτιστικές αξίες αυτών των πολιτισμών επι-βιώνουν ακόμα και σήμερα. Η τουλάχιστον, εγώ αυτό πιστεύω.Οπως ξέρουμε, και όπως έγραψε κι ο Τόμας Μαν στο εμπνευσμένο από τημυθολογία έργο του Ο Ιωσήφ και τα αδέρφιά του, το πηγάδι του παρελθόν-τος είναι βαθύ και απύθμενο. Σκάβοντας στο παρελθόν, δεν συναντάμε παράτο βαθύ σκοτάδι. Το ταξίδι στις ρίζες της ανθρωπότητας μας προσφέρει μιαεικόνα ιδιαιτέρως θολή ως προς την καταγωγή των πολιτισμών. Γι αυτό τολόγο, πρέπει να αποδεχτούμε το παρελθόν και το παρόν ως πολυπολιτισμικάκαι πολυεθνοτικά. Εκεί βρίσκονται και οι ρίζες της Μεσογείου. Εντούτοις,σε αυτό τον λαβύρινθο, ο καθένας μπορεί να χρησιμοποιεί το δικαίωμα στοανήκειν, και να επωφελείται απ’ αυτό. Και φυσικά πρέπει να λαμβάνουμευπόψη μας τις δυνατότητες αναπαραγωγής. Ο Ρέιμοντ Γουίλιαμς λέει επ’αυτού: «ένα σύστημα γλωσσικό και ένα σύστημα μη λεκτικής αλληλεπί-δρασης μπορούν να υπάρξουν μέσω της αναπαραγωγής». Ο,τι είναι και-νούργιο είναι πολύ χρησιμοποιημένο, ό,τι είναι ξεπερασμένο βρίσκει τηνευκαιρία να ζήσει. Σε μια διαφορετική κοινωνία, με διαφορετικά σύμβολα,και σε διαφορετικούς τόπους. Με λίγα λόγια, βρισκόμαστε μπροστά σ’ έναμωσαϊκό πολιτισμών.

Ως προς την ποίηση, ο ενθουσιασμός, η εγκαρδιό-τητα και η ζέση της γαλλικής ποίησης ενυπάρχουνκαι στην δική μας ποίηση. Αυτό δείχνει προφανώς τιςκοινές μεσογειακές ρίζες. Για να βρούμε τον ερωτι-σμό της αραβικής ποίησης στη δική μας, δεν χρει-άζεται να ψάξουμε πολύ. Ο πόθος διασχίζει σαν βαθύποτάμι και τη δική μας. Για να βρούμε στην τουρκικήποίηση την πνευματική ισορροπία της ελληνικής ποί-ησης, δεν χρειάζεται παρά να διαβάσουμε. Ο πόνοςείναι ο ίδιος. Ας ακούσουμε τους εξής τρεις στίχους:

Απόγευμα η ώρα τέσσερις, είχαμε χωρισθείγιά μια εβδομάδα μόνο... Αλλοίμονον,η εβδομάς εκείνη έγινε παντοτινή

(KΑΒÁΦΗΣ)

Σήμερα όλοι γνωρίζουν τον συγγραφέα αυτών των στίχων, αλλά αν πούμεότι ο ποιητής είναι ο Μεβλανά Τζελαλεντίν Ρουμί ή ο Χαφέζ, κανείς δεν θατο αμφισβητήσει. Μπορεί να πρόκειται για έναν Ιταλό, ή και για ένα σύγ-χρονο άραβα ποιητή.

Και τώρα, ας αναφερθούμε σ’ έναν άλλο ποιητή:

Ο αγαπημένος μου έφυγε χθες,με όλες τις υποσχέσεις του χθες,τώρα, έχω την ανάγκη να πω κάτι καινούργιο

(MΕΒΛΑΝÁ)

Ναι, αυτή η ποίηση μπορεί να προέρχεται από έναν Ελληνα ποιητή. Η απόέναν σύγχρονο Αραβα, Ισπανό ή Τούρκο ποιητή. Ο έρωτας, η θλίψη, οι λυ-ρικοί στίχοι είναι ίδιοι. Εντούτοις, το πρώτο ποίημα το έχει γράψει ένας Ελ-ληνας ποιητής του ού αιώνα (ο Καβάφης), και το δεύτερο ένας Τούρκοςποιητής που έζησε τον 13ο αιώνα (ο Μεβλανά Τζελαλεντίν Ρουμί). Οι αιώνεςπέρασαν, αλλά η ομοιότητα του λόγου είναι απίστευτη – δεν είναι; Αυτό λοι-πόν σημαίνει μεσογειακές ρίζες. Αυτό σημαίνει ότι αν ταξιδεύουμε κάθεταστην Ιστορία και τον πολιτισμό, μπορεί και να χαθούμε. Μπορεί όμως και ναεπωφεληθούμε από το παρελθόν, καθώς και από αυτόν τον διαπολιτισμικόλαβύρινθο. Αρα, μπορούμε να πούμε ότι τα πράγματα είναι εύκολα. Οτανλέμε ότι αυτοί οι πολιτισμοί είναι δικοί μας, ε, ναι, είναι δικοί μας.

PAX OEDIPUS

Eδώ είμαισαν ένας Οιδίπουςπου τα βλέπει όλααλλά δεν βλέπει τίποτασ’ ένα τοπίο που τελειώνει υπόγειαΨύχραιμα άλλαξα τις γωνίες του κόσμουκαι ακόμη πιο επιτυχημένοςακόμη πιο σίγουροςξεκίνησα για τη Θήβα, για σέναΑλλά που είναι αυτός ο Προφήτηςπου πρέπει να συναντήσω τώρα,που βύζαξε το αίμα ενός μαύρου πρόβατουπου μπέρδεψε τις αισθήσεις μου,για να του δείξω το μονοπάτι μουπέρα απ’ τον δαιμονισμένο σκύλοπίσω στον Αδη;Ω, μα που είναι αυτός ο Προφήτηςπου ανακάτεψε τις μητέρες μουγκρέμισε τις ουράνιες σφαίρες μουκαι με άφησε ελεύθερο σ’ αυτή τη θέσηπου αποκάλεσαν — το Δέρμα

Είναι πτυχιούχος της ΑγγλικήςΓλώσσας και Φιλολογίας του Πα-νεπιστημίου των Σκοπίων, έχειμάστερ στην Αμερικανική Λογο-τεχνία από το Πανεπιστήμιο τηςΚαλιφόρνιας και διδακτορικόστη Συγκριτική Λογοτεχνία απότο Πανεπιστήμιο των Σκοπίων,όπου διδάσκει Αγγλική και Αμε-ρικανική Λογoτεχνία. Εχει εκ-δώσει οκτώ βιβλία ποίησης, έναακόμη είναι υπό έκδοση και έναέχει κυκλοφορήσει στα αγγλικά.Εχει μεταφράσει πολλούς ξένουςσυγγραφείς, μεταξύ των οποίωνΕλιοτ, Χήνι, Ουάλκοτ, Οε και Τό-νι Μόρισον. Εχει τιμηθεί με πολ-λά βραβεία μεταξύ των οποίωνκαι το διεθνές βραβείο «Λεο-πάρντι» στην Ιταλία (2004). Ποι-ήματά του έχουν μεταφραστείσε πολλές γλώσσες.

Ζόραν ΑντσέφσκιZoran Anchevski

ΣΚΟΠΙΑ ΠΓ∆Μ

zanchevski@gmail.com

Ράντου Βάνκου Radu Vancu

Σ ΙΜΠΙΟΥ ΡΟΥΜΑΝΙΑ

Να τι σου λέει ένας από τους νεκρούς σου,ο πιο αγαπητός, ο πιο προσφιλής απ τους νεκρούς,

όταν η καρδιά σου σού επιτρέπει να τον ονειρευτείς:«Μην τρομάζεις, είναι εξαιρετικά απλό,όλα όσα σου είπαν στα επτά χρόνια τηςκαλής οικογενειακής ανατροφής είναι αλήθεια:υπάρχουν άνθρωποι και οι άνθρωποι είναι καλοίοι ψυχές είναι ζωντανές και σαλεύουνκαλυμμένες από στρώματα κρέατοςόπως οι υπότροποι στις κουκέτες,τρυφερές και εναγκαλισμένες δολοφονίες.Και θα σου απαντήσουν αδιαμφισβήτητα, μόλις πεις «άγγελε μικρέ μου άγγελε ποιος μου δόθηκε» ο αέρας θα θρυμματιστεί, θα αποσυρθεί από πράγματα σαν το λαμπερό περιτύλιγμαενός δώρου που είχαν υποσχεθεί από παλιά και μέσα ο αέρας

θα πηδήξει,με τις επαγγελματικές κινήσεις κάποιου που κάνει στριπτίζκαι πετάγεται από την τούρτα, ο μικρός άγγελος.

[ Aπόσπασμα από το ΣΚΟΙΝΙ ΣΕ ΑΝΘΟΦΟΡΙΑ, 2012 ]

Απόδοση από τα αγγλικά: Λίλυ Εξαρχοπούλου

Γεννήθηκε στο Σιμπίου (1978). Είναι ποιητής και με-ταφραστής. Εχει εκδώσει έξι ποιητικά βιβλία καιδύο μακροσκελή δοκίμια για τον Mihai Eminescuκαι για τον Mircea Ivănescu. Με τον Claudiu Ko-martin έχουν επιμεληθεί ανθολογίες με τα καλύ-τερα ρουμάνικα ποιήματα των ετών 2010 και 2011.Εχει μεταφράσει μυθιστορήματα και ποίηση, με-ταξύ άλλων Πάουντ και Μπέριμαν. Εργάζεται ωςλέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Σιμπίου και είναιεπιμελητής δύο πολιτιστικών περιοδικών, των Poe-sis International και Transilvania.

rvancu@yahoo.com

Γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1960. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα. Ζει και ερ-γάζεται ως δικηγόρος στην Πάτρα. Εχει εκδώσει εννέα ποιητικά βιβλία καιδύο μελέτες. Τελευταίο ποιητικό του βιβλίο είναι Τα δεδομένα (2012). Οι πέντεπρώτες ποιητικές του συλλογές έχουν μεταφραστεί από τον Φίλιπ Ραμπ στααγγλικά (Collected Poems, 2000). Ανθολογία ποιημάτων του εκδόθηκε στηνΙταλία σε μετάφραση Μάσσιμο Κατσούλο (Il postscriptum della storia, 2005).Ποιήματά του έχουν συμπεριληφθεί σε ξένες ανθολογίες και περιοδικά (Ιτα-λία, Γαλλία, Αγγλία, Σουηδία, Σερβία, ΗΠΑ), στον τόμο Ποιητές της Πάτραςστις γλώσσες της Ευρώπης (2006) και στον τόμο Αntologia di lirici greci (μεεπιμέλεια Μ. Κατσούλο, 2009). spyroslvrettos@gmail. com

Σπύρος Λ. Βρεττός

ΠΑΤΡΑ

ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ 1995 Μ.Χ.

Συνέβη τότε και αυτό:ενώ κάτω από το τραπέζι,στων παπουτσιών τις λάσπεςκαι στα κολλημένα χόρτα,παραμόνευε ο ίλιγγος μιας άγριαςμάλλον ιστορίας,επάνω από το τραπέζιαγκάλιασε με το αριστερό του το ψωμίκαι με το δεξί το έκοψε βαθιά,φθάνοντας και στο ψίχουλο του ύπνου.

Ομως την ώρα που έβγαινε από τα’ όνειροβγήκε στο χώμα χιόνι.«Για έλα εδώ» του φώναξεζητιάνα παγωμένη η Ιστορία.«Τέτοια σου υπαγόρευα,πώς κόβουν το ψωμί σε μάθαιναόλη τη νύχτα;»Και του αρπάζει το ψωμίως και το ψίχουλο του ύπνου.

Και τότε αυτός:«Ηταν χειμώνας ξαφνικός.Λάσπες στα πόδια μου και κολλημένα χόρτα.Κατέβαινα από σχισμένα κράτη».

Είναι πτυχιούχος του ΤμήματοςΦυσικών Επιστημών του Πανεπι-στημίου των Τιράνων και έχει παί-ξει δυναμικό ρόλο στην ανάπτυξητου γυναικείου κινήματος στηχώρα της. Εχει εκδώσει δύο συλ-λογές ποιημάτων και ένα βιβλίοδοκιμίων. Είναι η πρώτη γυναίκαεκδότρια και αρχισυντάκτρια εφη-μερίδας στην Αλβανία (1994). Υπότη διεύθυνσή της οργανώνεται σεετήσια βάση, από την εφημερίδαNositi, περιφερειακός διαγωνι-σμός ποίησης για νέους ποιητές.Ποιήματά της έχουν μεταφραστείστα ρουμάνικα, στα αγγλικά καιστα γαλλικά. Αρθρογραφεί σε εφη-μερίδες και περιοδικά της χώραςτης και έχει ιδρύσει τον πρώτο εκ-δοτικό οίκο στον γενέθλιο τόποτης, το Πόγραδετς.

afrovitig@yahoo.com

Αφροβίτι ΓκούσοAfroviti Gusho

ΠΟΓΡΑ∆ΕΤΣ ΑΛΒΑΝΙA

ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΟΥ ΑΓΑΠΩ

Δεν γνωρίζω σε τι σειράΝα βάλω τους ανθρώπους που αγαπώ

Ποιος έρχεται πρώτος;Ποιος έρχεται τελευταίος;Eίναι πιο κοντά μουΕίναι πιο μακριά μουΟ πιο μακρινός μουΣτα αριστεράΣτα δεξιάΛίγο πίσωΛίγο μπροστάΔεν μπορώ να τους στοιχίσωΕίναι τόσο «άτακτοι»Που αναστατώνουνΤην καρδιά μου.

Γεννήθηκε το 1950 στην Πάτρα, στην οποία ζει και ερ-γάστηκε ως καθηγητής φιλόλογος. Στην ποίηση εμφα-νίστηκε με την ποιητική συλλογή Ξημέρωμα στη γη, το1972. Ακολούθησαν άλλες δώδεκα ποιητικές συλλογές,ανάμεσά τους Απ’ το μισό παράθυρο, 2006 (ΒραβείοΑκαδημίας Αθηνών). Η τελευταία ποιητική συλλογή τουείναι Χωρίς εδώ (2011). Ποιήματά του έχουν μεταφρα-στεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες και έχουν μελοποι-ηθεί από τους Μίκη Θεοδωράκη, Ηλία Ανδριόπουλο,Γιώργο Ανδρέου, Γιάννη Γερογιάννη κ.ά.

Διονύσης Καρατζάς

ΠΑΤΡΑ

Η ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

Εγώ γεννήθηκα τη μέρα του Νερούκι ο Ερωτας με βάφτισεστις όχθες της αβύσσου.Κι όταν μεγάλωσακαι γνώρισα τη νύχτα,έγινα γλώσσα και γραφήγια να κερδίσω την καρδιά σου.Κι εσύ το αίμα σου το έδωσεςσε δέντρο λησμονιάς.

Πού να’ξερα να γίνω χώμα,να με θυμάσαι στη βροχήστη ρίζα σου βαθιά.

Γεννήθηκε το 1935 στην Καβάλα. Οι γονείς του ήταν πρόσφυγες από την Καπ-παδοκία και τον Πόντο. Το 1944 χτυπήθηκε από γερμανική χειροβομβίδα κιέχασε το αριστερό του χέρι. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Οικονομικών καιΕμπορικών Επιστημών Αθηνών. Δούλεψε σε ιδιωτικές επιχειρήσεις. Από το1971 ζει στη Θεσσαλονίκη. Πρωτοεμφανίστηκε το 1962 με την ποιητική συλ-λογή Εγκλειστοι. Εγραψε ποίηση, πεζά και μικρά δοκίμια. Εργασίες του έχουνδημοσιευθεί σε εφημερίδες, περιοδικά και ανθολογίες. Εργα του έχουν μετα-φρασθεί στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ολλανδικά, ιταλικά, πολωνικά,ρουμάνικα και ρώσικα. Το 1998 έλαβε το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος για τοβιβλίο του Σπαράγματα και το 2004 το Βραβείο Διηγήματος της ΑκαδημίαςΑθηνών [Ιδρυμα Πέτρου Χάρη] για το βιβλίο του Διέφυγε το μοιραίον. Τελευ-ταίο του βιβλίο η συλλογή διηγημάτων Τα σύννεφα ταξιδεύουν τη νύχτα, 2011.

Πρόδρομος Μάρκογλου

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Η ΨΥΧΗ ΜΑΣ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΩΝ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΩΝ

Ηψυχή μαςκαρφωμένο τομάρι στην τάβλα.

Μεγαλώσαμε όπως το δέντρο απλώνει σταθερά τους κύκλους του, ενώ οι εμπρηστές το απειλούνε, ταξιδέψαμε ακίνητοι και οι ρίζες μας πέσανε σε καθαρές φλέβες, σε σάπια νερά, ο κεραυνός πολλές φορές μας διάλεξε για καταφύγιο,

δεν αρνηθήκαμε την ψυχή μας γιατί ο πόνος δεν είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος, γιατί η αγάπη δεν είναι το έσχατο όριο.

Η ψυχή μας τομάρι στην τάβλα, με καρφιά και γάντζους, κάθε μέραστα χέρια των κερδοσκόπων.

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου και ζει. Φοίτησε στην Ιατρική Σχολή τουΑ.Π.Θ. χωρίς όμως να ολοκληρώσει τις σπουδές της. Εργάστηκε ως καθηγή-τρια Αγγλικών. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, καθώς και της ΕταιρείαςΛογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Εχει εκδώσει 9 ποιητικές συλλογές και η πιο πρό-σφατη είναι Το τραγικό και το λημέρι των αισθήσεων, 2012. Το έργο της παρου-σιάστηκε στο Συμπόσιο Ποίησης της Πάτρας το 1994, καθώς και στο ΙδρυμαΕλληνικού Πολιτισμού στο Λονδίνο το 1996. Εκτός από ποιήματά της που με-ταφρασμένα στα αγγλικά εκδόθηκαν στην Ινδία, ποιήματά της επίσης μετα-φράστηκαν στα γερμανικά, σουηδικά, αλβανικά.

tandabakonika@yahoo.gr

Αλεξάνδρα Μπακονίκα

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΕΠΛΗΤΤΕ ΜΑΖΙ ΤΟΥ

Νοιαζόταν αν κρύωνααπό το θαλασσινό αεράκι

κι έλεγε να καθίσουμε πιο μέσασ’ άλλο τραπέζι.Δίπλα η γυναίκα του-ένα ερωτικά θεσπέσιο πλάσμα-τον κοίταζε αδιάφορα,έπληττε μαζί του.Ηταν γεροδεμένος κι είχε μια τρυφερή ψυχήσαν μικρού παιδιού.Σε λίγο έφερε τη συζήτησηγύρω από τη γνωριμία τους:«Μετά τις ταβέρνες και τα ποτάκλεινόμασταν στην κάμαρά μου,κι εκεί με μεθούσε,χόρευε για μένα ολόγυμνηπριν πλαγιάσει».Ηταν η επίκληση για την παλιά,ιδανική τους σχέση,το ανεξίτηλο δόσιμο του έρωτά τους,ό,τι τον έσπρωχνε ν’ αποκαλύψει.Εκείνη δεν άλλαζε, τον κοίταζε αδιάφορα.

Γεννήθηκε στη Σόφια (1979). Είναι ποιήτρια, θεατρολόγος και δημοσιογρά-φος. Είναι μέλος του Βουλγαρικού PEN, απόφοιτος της Εθνικής Σχολής Αρ-χαίων Γλωσσών και Πολιτισμών «Konstantin-Cyril Philosof», πτυχιούχοςΒουλγαρικής Γλώσσας και Φιλοσοφίας και έχει μεταπτυχιακό δίπλωμα στιςΘεατρικές Σπουδές. Εχει εκδώσει τρία βιβλία ποίησης και, μεταξύ άλλων βρα-βείων, έχει κερδίσει το Εθνικό Βραβείο «Dora Gabe» καλύτερης γυναικείαςποίησης. Ποιήματα και διηγήματα έχουν δημοσιευτεί σε διεθνή λογοτεχνικάπεριοδικά στα αγγλικά, γερμανικά, ελληνικά, σερβικά, πολωνικά, αρμενικάκαι εβραϊκά. patricia.nikolova@gmail.com

Πατρίτσια ΝικόλοβαPatricia Nikolova

ΣΟΦΙΑ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ

ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟ ΜΑΧΑΙΡΙ ΑΥΤΟ

Τι να κάνουμε με το μαχαίρι αυτό

δεν είναι κοφτερό αρκετάτο ψωμί να κόψει δεν είναι μορφωμένο να ξεχωρίσει τις σελίδες δεν υπολήπτεται αρκετά το δέντρο να κλαδέψει δεν είναι καλό, δεν είναι

τι να κάνουμε με αυτό το κουτό μαχαίρι που ένοχο κάθεται εδώ, ένοχο που ένοχα σωπαίνει σαν μαχαίρι

τι να κάνουμε με αυτό δεν είναι κοφτερό αρκετάτην ανοησία να κόψει μεταξύ μας

ίσως θα ήταν καλύτερα στο χώμα να το θάψουμε προτού αθόρυβα στη σάρκα βυθιστεί

Μετάφραση από τα Βουλγαρικά: Ζντράβκα Μιχάιλοβα - Κλαίτη Σωτηριάδου

Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε ζωγραφική και σκηνογραφία στην ΑνωτάτηΣχολή Καλών Τεχνών. Εχει κάνει πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στηνΕλλάδα και στο εξωτερικό. Εχει εκδόσει ένα μυθιστόρημα: Σαν σε καθρέφτη(2003), δύο συλλογές διηγημάτων: Ομελέτα με μανιτάρια (2007), Ελληνιστί: Ογρίφος (2013), και τρεις ποιητικές συλλογές: Ο Μύθος του Οδοιπόρου (1986),Ανέμου (1999), Μη με ψάχνετε εδώ (2009). Ποιήματα και πεζά της έχουν δη-μοσιευθεί σε πολλά λογοτεχνικά περιοδικά Συνεργάζεται με το λογοτεχνικόπεριοδικό Πλανόδιον και την ιστοσελίδα για το μικρό διήγημα Πλανόδιον-Ιστο-ρίες Μπονζάι. Αρθρα της έχουν δημοσιευθεί σε ημερήσιες εφημερίδες.

www.ironikopoulou.gr

Ηρώ Νικοπούλου

ΑΘΗΝΑ

Ανοίγω τα μάτια στο ταβάνιάγνωστου βυθού

σ’ ένα παλιό μου σπίτιμε αίσθημα πνιγμένουαπό χρόνια ναυαγού

Φυσαλίδες φωσφορίζουν στον αέραστολίζουν το νεκρόπου στο σύρμα κυματίζειο αλλοτινός μου είναι εαυτόςπου σ’ όνειρο είχα χάσει

Εχω αγωνία γνωστή κι αναμενόμενηφθόγγο το φθόγγο στερεύει το νερό

Μια πούλια γίνομαι στου κήπου μου την άκρητης μάντρας μια λεπτή σχισμήσταλαγματιά στη κρύα βρύσημιας καυκαλίθρας η κίτρινη ψυχή

Ζωγραφισμένη δίψα πρωινούστο ταβάνι άγνωστου βυθούκουλουριασμένη στης γάτας μου το μάτι είμαιο ρόγχος και το ρίγος αρχαίου πανικού.

ΖΑΓΚΡΕΜΠ ΚΡΟΑΤΙΑ

Μίλος ΝτζούρντζεβιτςMiloš Đurđević

Γεννήθηκε το 196o. Εχειεκδώσει τέσσερα βιβλίαποίησης, δύο βιβλία δο-κιμίων και λογοτεχνικήςκριτικής, μία ανθολογίασύγχρονης κροατικήςποίησης και μία σύγχρο-νης παγκόσμιας ποί-ησης, καθώς και βιβλίατου Σλοβένου ποιητή U-roš Zupan και του Σκω-τζέζου ποιητή Ντον Πά-τερσον σε δική του μετά-φραση. Ποίηση, κριτικέςκαι δοκίμιά του έχουνδημοσιευτεί σε κροατικάκαι ξένα λογοτεχνικά πε-ριοδικά. Επίσης έχουνεκδοθεί πάνω από είκοσιμεταφράσεις του από τααγγλικά (ποίηση, πεζά,λογοτεχνική θεωρία, φι-λοσοφία). Το 2009 ήτανφιλοξενούμενος συγγρα-φέας στο Πανεπιστήμιοτης Αϊόβας στο ΔιεθνέςΠρόγραμμα Δημιουργι-κής Γραφής. Ζει και ερ-γάζεται στο Ζάγκρεμπ.

mdjurdjevich@hotmail.com

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣΤο τοπίο ήταν πάντα ό,τι καλύτεροΤΣΑΡΛΣ ΡΑΪΤ

Με την άφιξή μου αναρριχήθηκαστον λάθος λόφο το ίδιο σκονισμένο

μονοπάτι εκκενωμένο από τις βαθιές αυλακιές στην ενδιάμεση γκρίζασκόνη πάνω από τα λιβάδια κίτρινες πλαγιέςμαύροι και πράσινοι δεντρόκηποι πρέπεινα επιστρέψεις πίσω στο δρόμο δεςεκεί πάνω ο δρόμος δραπέτευσε με απότομεςστροφές βυθισμένος στο φως κάτω από μια τρομερή κατηφόρα τόσο συμπαγή όσο

το ρόπτροτου νότιου καταρράκτη σε οκτώ αποχρώσεις τηςτερακότας σαν οκτώ φωνασκίες του γαυγίσματοςπου αντηχεί από τον κοντινό λόφοοκτώ φορές περικύκλωσα τη ΡαβένναTutte le direzioni μέχρι που βρήκατη νότια έξοδο για τον νότοοκτώ κατακόρυφοι στην παλαιά stradaμέσω των τοσκανικών φωνητικών με την πλάτη τουξαφνικά άφωνη ο Αγιος Πέτροςμουρμουρίζει από μέσα του ενώλίγο πιο πέρα απ’ τον δρόμο μαζεύει άγριαραδίκια και πλατιά φύλλα πικραλίδαςDivieto di caccia επιβράδυνακαι χαλάρωσα από το πετάλιαργά το απόγευμα μπαίνω στην Ούμπριατον κυνηγότοπο των θεών ο δείκτης είναι χαμηλάμία και μοναδική κόκκινη γραμμή στο άδειο ρεζερβουάρκάτω από οκτώ σκυλοπόδαρα δίχωςκυνηγούς οκτώ οκτάβες διασκορπισμένες απότην αρχή ως το τέλος της νύχτας για τα τριζόνιατους επίμονους φύλακες των λιβαδιών του

Aπόδοση από τα αγγλικά: Λίλυ Εξαρχοπούλου

Είναι ποιήτρια και μεταφράστρια. Το πρώ-το της ποιητικό βιβλίο εκδόθηκε το 2007και το δεύτερο το 2009. Μεταφράζει ποι-ήματα παλαιότερων αλλά και σύγχρονωνΑμερικανών ποιητών, όπως οι ΕλίζαμπεθΜπίσοπ, Τζέημς Σούλερ, Τζόσουα Μπέκ-μαν, Μάθιου Ζάπρουντερ, Νοέλ Κοκοτ καιΤζένιφερ Κλέμεντ. Είναι επίσης μητέρα,ραδιοφωνικός παραγωγός σε έναν ανεξάρ-τητο ραδιοφωνικό σταθμό και «ερευνή-τρια φωνών» σε πολλές εκδηλώσεις, λόγουχάριν, σε σχέση με τη διεθνή πρωτοβουλίαΜetropoetica και ομάδες αυτοσχεδιασμού.Ζει, εργάζεται και προπαντός κοιμάται στηΛουμπλιάνα.

ana.pepelnik@gmail.com

Ανα ΠεπέλνικAna Pepelnik

ΛΟΥΜΠΛΙΑΝΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ

(Από τα «Σονέτα» για τον Γιόσουα Μπέκμαν)

III

Τα καράβια είναι μακρινά. Επεφτε βροχή μέχρι που τα παρέ-συρε. Τώρα ξεφλουδίζουμε κάστανα.Τα ψητά φλούδια είναι σαν βαρκούλες.Οταν μουλιάζουν ακούς το σπάσιμοπου προέρχεται από τα αποξηραμένα. Τα καράβια είναι μακρινά.Πόσοι άνθρωποι πιστεύεις ότι ακόμη

χρησιμοποιούν καυσόξυλαστην πόλη; Δεν είναι πολλοί.Το μόνο που κάνω είναι να κινούμαι. Και να ξεφλουδίζωκάστανα. Από τον ένα σταθμό στον άλλο.

Κάποιες φορέςΛέω σε μια μέρα περισσότερα από το κανονικό.Τα καυσόξυλα αναδύουν αρκετή ζέστη.

Κάποιες φορέςΑκούω τους ήχους των σωληνώσεων ώσπου να κοιμηθώ. Κάποιες φορές άνθρωποι στέκονται στη βροχή.Ωσπου να βάλουν τα κλάματα.

Απόδοση από τα αγγλικά: Λίλυ Εξαρχοπούλου

Γεννήθηκε στο Μύρτος Ιεράπετρας και ήταν διευθυντής Ψυ-χιατρικής Κλινικής νοσοκομείου και διδάκτωρ τού Πανεπι-στημίου Αθηνών. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Εμφανίστηκεστα γράμματα στη δεκαετία τού 1970 και έχει εκδώσει δε-καεπτά ποιητικά βιβλία και δύο συλλογές διηγημάτων. Οσυνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος μελοποίησε αποσπάσματααπό τη συλλογή τού Μανόλη Πρατικάκη Λιβιδώ, που κυ-κλοφορήθηκε σε CD με τίτλο Αθέατος Σφυγμός. Ο ίδιος συνθέτης συνέθεσεεπίσης, συμφωνικό έργο βασισμένο στις συλλογές Λήκυθος, Γενεαλογία καιΑφημένα ήσυχα στη χλόη, το οποίο παρουσιάστηκε σε παγκόσμια πρώτη στοΜέγαρο Μουσικής Αθηνών το 2001. Ο Μανόλης Πρατικάκης εκπροσώπησετην Ελλάδα για το Ευρωπαϊκό Αριστείο Λογοτεχνίας το 1999 και τιμήθηκε μετο Κρατικό Βραβείο Ποίησης το 2003 για το βιβλίο του Το νερό. Επίσης, τονΔεκέμβριο του 2012 τιμήθηκε με το Μεγάλο Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνώνγια το σύνολο του έργου του.

Μανόλης Πρατικάκης

ΑΘΗΝΑ

Είδα το Εμπάιαρ Στέιτ Μπίλντινγκ και τα άλλα βαβυλώνιαβάραθρα προς τον ουρανό.Είδα τους μεγιστάνες σε τρελή σύμφυρση γλωσσών γυαλί και ατσάλι.Με χρυσά λέπια δεινοσαύρων. Με πρόστυχα χάχανα Μαθουσάλα.Μανχάταν, Τόκιο, Σανγκάη – αργά το Μάη. Αρκεί να κοιτάξειςτο τρελό κάθετο κάθετο σ’ αυτούς τους γκρεμούς.Με τέτοια διαβολική έπαρση. Με τέτοια βλακώδη οίησηστα καλά καθούμενα τού τοπίου.Σ’ αυτήν την προς τα πάνω κατακραυγή.Σ’ αυτά τα πολυώροφα νεκροταφεία.Σ’ αυτό το γυάλινο μουγκρητό.Με τέτοια ξυλοπόδαρα στις αδιάκοπες αποκριέςοι βαθύπλουτοι μασκαράδες.Με δολάρια – κονάκια της χολέρας στα ολομέταξα χάη.Σε φιλοθεάμονα θρίαμβο «καταιγίδας» με πυκνό ακροατήριοκαι σκληρό κοπιράιτ αποκλειστικότητας.Με νωπά θραύσματα στη σάρκα από καυτό ουράνιο χαλάζισαν λαίμαργες κρεατόμυγες.Με πορφυρούς ροδώνες στο μυθικό Αμπού-Γκράιμπ(και σε ρυθμούς αντάντε – να ωχριά ο Νταντέ.Ενα λάιφ «ορατόριο» – σκυθρωπιάζει το δικό του πουργατόριο).Παν οι ουρανοξύστες άστρο-άστρο, ώμο-ώμοα, αυτά τα πρόστυχα Ντουόμο.Του χρήματος προσκυνητέςμε αισθήσεις αυτοκίνητες. [ Απόσπασμα ]

Γεννήθηκε το 1943. Ποιητής,πεζογράφος, δοκιμιογράφος,θεατρικός συγγραφέας, μετα-φραστής και ιστορικός των μα-θηματικών. Εχει εκδώσει περισ-σότερα από πενήντα βιβλία,μεταξύ των οποίων 18 ποιητικά,25 πεζογραφίας, που περιλαμ-βάνουν δέκα μυθιστορήματα,καθώς και δέκα ραδιοφωνικάθεατρικά έργα για παιδιά. Εχειεπιμεληθεί πολλά βιβλία Σέρ-βων και ξένων πεζογράφων καιποιητών. Το λογοτεχνικό τουέργο έχει βραβευτεί πολλέςφορές, ενώ πολλά από τα έργατου έχουν μεταφραστεί σε ευ-ρωπαϊκές γλώσσες. Εχει εργα-στεί σε εκδοτικούς οίκους καιήταν για δεκαπέντε χρόνια δι-ευθυντής της Εθνικής Πανεπι-στημιακής Βιβλιοθήκης στηΜπάνια Λούκα. Βιβλιογραφίακαι αποσπάσματα έργων τουπαρέχονται στον ιστότοπο

www.risco.nubrs.rs.ba.

ΜΠΑΝΙΑ ΛΟΥΚΑ ΒOΣΝΙΑ-ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗ

Ράνκο ΡιζόγιεβιτςRankο Risojević ΣΩΜΑ

Ποιος είσαι,που με αποκαλύπτεις και με επιδεικνύεις

σ’ όλο τον κόσμο;Ποιος και που σε επέλεξενα με κάνεις άσχημοκαι ντροπαλό;Ω, η προσπάθεια που έκανανα σε επιδιορθώσω,να σε κρύψω από το πλήθος,να σε αγνοήσω!Υπήρξε μάταιη και άσκοπη η απέλπιδα προσπάθειά μου.Ολοι με έβλεπαν σε σένα,γελούσαν και με κορόιδευαν,ενόσω εγώ, μονάχος και ντροπιασμένοςσε χρησιμοποίησα για να ξεφύγωΨάχνοντας για το σωστό μέροςόπου δεν θα φτύνει το πλήθος.

Απόδοση από τα αγγλικά: Λίλυ Εξαρχοπούλου

Γεννήθηκε στην Αθήνα, όπου σπούδασε αγγλική φιλολογία στο ΠανεπιστήμιοΑθηνών, συνεχίζοντας με μεταπτυχιακές σπουδές στο Εδιμβούργο, στο Εσσεξκαι στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια. Διδάσκει σύγχρονη ποί-ηση και συγγραφική στο Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πα-νεπιστημίου Αθηνών. Εχει δημοσιεύσει 15 βιβλία. Ποιήματα, άρθρα, κριτικέςβιβλίου και μεταφράσεις της έχουν εκδοθεί σε ελληνικά και διεθνή περιοδικά.

lsakel@enl.uoa.gr

Λιάνα Σακελλίου

ΑΘΗΝΑ

ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΠΡΙΝ ΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ

Κοίταζες προς το μέρος μου από την άκρηστο βάθος· οι αρμοί του κορμού σου

ανέδυαν υδρόβια φύλλα κι ανέπνεα απαλά.

Δεν επιθυμώ τίποτε απολύτωςαπό την περασμένη μας ζωή·απλά περιφέρομαι ανάμεσα στα δέντρα.

Το ποτάμι κυλούσε διάφανο.Με ρώτησες, τι σε φοβίζει ακριβώς;Μπήκα στο δάσος με καλπασμό.

Κώστας Σουέρεφ

Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστη-μίου του Μπάρι. Πήρε μεταπτυχιακά διπλώματα ειδίκευσης στην αρχαία φι-λολογία από τη Scuola Normale Superiore και προϊστορικής αρχαιολογίαςαπό το Πανεπιστήμιο της Πίζας. Εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στοΑριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολο-γίας. Εργάζεται από το 1985 ως αρχαιολόγος στο Υπουργείο Πολιτισμού. Εχειεκδώσει έξι ποιητικές συλλογές και δύο νουβέλες

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΤΟ ΤΖÁΜΙΓια την Bozena

Κίσω από το θολό τζάμι της πόρταςδιακρίνω τις σκιές ενός προδρομικού παρόντος

Οι σκιές κινούνται στις πεζές σκηνές του φωτός πρωί ώρα 9.30Εμπρός από το θολό τζάμι της πόρταςμια άλλη ορθάνοιχτη πόρτακαι ακόμη εμπρός της μια άλληΗ γυναικεία μορφή μου φαίνεται μαζεύει τα μαλλιά τηςοι άλλες σκιές δεν αναγνωρίζονται Τι να δω πίσω από ένα τζάμι;ο χρόνος άρχισε να κλίνει πίσω μουσαν πόρτακαι οι σκιές παραμονεύουν ένα ασαφές δώροστο ζωντανό μάτι που παίζει τον ρόλο του νεκρούΟι σκιές των ζώντων καμώνονται τις σκιές των παρελθόντωνΤο θολό τζάμι καμώνεται το εργαλείο των αντικατοπτρισμώνΚαι εγώ ένας κόκκος της άμμουστην άπειρη μάζα του φωτός που επέτρεψε τις σκιέςΤο τζάμι χρειάζεται νερό φωτιά και άμμο Θα μπορούσα σαν κόκκος της άμμου στο τζάμινα συνεχίσω να ρεμβάζωτις αδιευκρίνιστες σκιές του μέλλοντος

Lodz 30.7.2012

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, ζει στην Αθήνα και είναι πτυχιούχος της Αγγλι-κής λογοτεχνίας με μεταπτυχιακό στη θεωρία και πρακτική της λογοτεχνικήςμετάφρασης. Είναι ποιήτρια, πεζογράφος και σεναριογράφος. Εχει μεταφρά-σει Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Μάριο Βάργκας Λιόσα, Κάρλος Φουέντες,Ιζαμπέλ Αλιέντε, Σύλβια Πλαθ, κ.ά. Εχουν εκδοθεί τρεις ποιητικές συλλογέςτης, δυο συλλογές διηγημάτων, ένα μυθιστόρημα και μία μελέτη. Ποιήματα,δοκίμια, διηγήματα και μεταφράσεις της έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα λο-γοτεχνικά περιοδικά και μεταφραστεί στα ισπανικά, αγγλικά, τουρκικά καιβουλγαρικά. Το μυθιστόρημά της Μπονζάι (2010) μεταφράζεται στα ισπανικά.Η πιο πρόσφατη ποιητική συλλογή της Αντίδωρα εκδόθηκε το 2011.

klaitn@otenet.gr

Κλαίτη Σωτηριάδου

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΩΔΗ ΣΤΗ ΔΡΥΑΔΑ

Αναδύεσαι μέσα απ’ τα συμπαγή του δάσους υλικάμιας ήρεμης πηγής αντικαθρέφτισμα.

Διάφανη υπόσχεση το βλέμμα σουσ’ ένα αόρατο ένδον διαλογίζεται.Ωχρες στο φωτεινό σου μάγουλοκαρμίνι στο ουράνιο τόξο των χειλιών σου.

Και το κορμί σου ριζωμένο και σχεδόν αθέατοθερμά μεθυστικά αρώματα υπαινίσσεται.Μύρο και σανταλόξυλο και γιασεμίσκιάζει βαρύ το βλέφαρό σου.Δεν είσαι ακόμα του δικού μου κόσμου.Δεν είσαι της ανατολής αλλά ανατέλλεις.

Αδημονώ να σπάσει το γυαλίσχεδόν αγγίζω την ολόφωτη μορφή.Μια πόρτα μισανοίγει μυστικά τη δρύινη ουσίαλαβύρινθος και δύσκολο να βγεις.Εκεί, μες στο κλειστό σου χέρισφιχτά κρατάς το νήμα της ζωής.

Γεννήθηκε στο Göle το 1953. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη γαλλική φι-λολογία στο Πανεπιστήμιο του Μαρμαρά. Στα πολιτιστικά ένθετα διάφορωντουρκικών εφημερίδων αρθρογράφησε κατά κύριο λόγο για θέματα ποίησης.Το 2005 ίδρυσε μαζί με άλλους τον εκδοτικό οίκο Şiirden για να εκδώσουν ποί-ηση και θεωρητικά βιβλία για την ποίηση. Ποιητικά έργα του έχουν αποσπά-σει δύο εθνικά βραβεία, καθώς και το Διεθνές Βραβείο Ποίησης Tudor Argheziστη Ρουμανία. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, ενώ σταγαλλικά έχει εκδοθεί μια συλλογή ποιημάτων του.

metcengiz@gmail.com

Μετίν ΤσενγκίζMetin Cengiz

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟΥΡΚΙΑ

H BΡOXH

2

Ηβροχή πιτσιλάει την ψυχή και οι δυνατές της στάλεςΚαθαρίζουν τους στίχους του μυαλού σου σφυρίζοντας

Η ζωή παρασύρεται απ’ τα νερά και τα αγαπημένα σου μάτιαΤο πρόσωπό σου φεύγει κι αυτό Θυμάμαι το παρελθόν σ’ αυτή τη γέφυραΤις γροθιές στον αέρα και τη διαδήλωσηΚαι μετά το αστυνομικό γκλομπ, τη λόγχη του όπλου του χωροφύλακαΟτι αληθινό στη ζωή μένει σαν όνειρο σ’ αυτή τη μακρινή απόσταση

Ατενίζω με ευχαρίστηση τη φωτιά που άναψε η βροχή στους δρόμους Τη φωτιά της βροχής που έμεινε στις ανθρώπινες ψυχές

Σαν αγάπη, σαν ελπίδαΕίμαστε στην εστία της φωτιάς και τα πάντα καίγονταιΣκέφτομαι ότι έτσι είναι η ζωή Σφίγγει τον λαιμό μου σαν ατσάλιΤεντώνω το χέρι μου στο παρελθόνΗ βροχή κρατάει τα χέρια μου στη θέση των κατεστραμμένων μου

χρόνωνΠου γίνονται νερό και φεύγουνΚαι τα πεντηκοστά τέταρτα γενέθλιά μου χαμένα για μια δίκη

ΟΜίμης Σουλιώτης (1949-2012), παλιό μέλος της Εταιρείας Συγ-γραφέων, που τιμήσαμε τη μνήμη του, στο Φεστιβάλ αυτό, έξι

μόλις μήνες μετά το θάνατό του, από πολύ νωρίς ενδιαφέρθηκε καιπραγματοποίησε πραγματικούς διαύλους μεταξύ των βαλκανικώνλαών.

Ποιητής, συγγραφέας και πανεπιστημιακός ήταν γεννημένος στηνΑθήνα το 1949 και είχε καταγωγή από την Πελοπόννησο και το Μο-ναστήρι. Σπούδασε Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή Θεσσαλονί-κης, ενώ έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Βουδαπέστη και εκπό-νησε τη διδακτορική του διατριβή για τον Καβάφη στο Πανεπιστή-μιο Ιωαννίνων, με καθηγητή τον Γιάννη Δάλλα.

Ηταν καθηγητής της Παιδαγωγικής Σχολής Φλώρινας του Πανεπι-στημίου Δυτικής Μακεδονίας, όπου δίδασκε λογοτεχνία και δημι-ουργική γραφή. Δίδαξε επίσης στο Πανεπιστήμιο Πατρών και ωςεπισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια της Σουηδίας και της Κύ-πρου.

Στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας οργάνωσε ένα πρωτοπορικόπιλοτικό πρόγραμμα δημιουργικής γραφής, που εξελίχθηκε σε με-ταπτυχιακό τμήμα το οποίο συνεχίζεται.

Επέλεξε να κατοικήσει στην Φλώρινα, όπου δημιούργησε οικογένειακαι άφθονους φίλους. Διατέλεσε υπεύθυνος φιλολογικών εκδόσεων,εκδότης εφημερίδων και περιοδικών (Τράμ, Εταιρεία κ.ά.), συμμετείχεσε συντακτικές επιτροπές λογοτεχνικών περιοδικών και πολιτιστικώνσωματείων. Εχει ιδρύσει το «Βαλκανικό Ασυλο Ποίησης» στην Καλλι-θέα Πρεσπών (ένα ησυχαστήριο φιλοξενίας βαλκάνιων ποιητών, ανα-

ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ

ΜΙΜΗ ΣΟΥΛΙΩΤΗ(1949-2012)

Δεν μπορείς να τηγανίσεις δυο φορές το ίδιο αβγό ΜΙΜΗΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ, ΑΒΓΑ ΜΑΤΑΙΑ, 1998

γνωστήριο, εργαστήριο τυπο-γραφίας και βιβλιοδεσίας, αί-θουσα εκδηλώσεων, εκθετή-ριο), και το πρωτότυπο πολύ-γλωσσο λογοτεχνικό περιο-δικό Asylum / A Balkan Poe-try Magazine που κυκλοφό-ρησε για επτά χρόνια.

Μανιακός με την παραδοσι-ακή τυπογραφία, βιβλιοδεσίακαι βιβλιολογία, αλλά και τηνπροφορικότητα του ποιητικούλόγου οργάνωσε στη Θεσσα-λονίκη, το 1997 (στο πλαίσιοτης Πολιτιστικής Πρωτεύου-σας της Ευρώπης), «ομάδεςκρούσης» με νεαρούς ηθο-ποιούς που εισέβαλλαν αιφνι-διαστικά, ομοιόμορφα ντυ-μένοι σε λεωφορεία, δημό-σιες υπηρεσίες και πολυκατα-στήματα απαγγέλοντας ποιή-ματα επιφανών δημιουργών.

Στο ίδιο πλαίσιο οργάνωσε«Ποιητικές Εξορμήσεις» στηνελληνική επαρχία, ποιητικούςαγώνες και πρωτοποριακέςσκυταλοδρομίες, με κορύφω-ση, μια πανδαισία με μουσι-κούς και χορευτές από χώ-ρες των Βαλκανίων που ονο-μάστηκε «Βαλκανική πλα-τεία» κ.ά.

Πρόλαβε να εκδώσει ποι-ητικές συλλογές, πεζογρα-φήματα, μελέτες, ενώ επιμε-λήθηκε και τον τόμο Φλώ-ρινα: Μια πόλη στη λογοτε-χνία.

2 ανέκδοτα ποιήματατου Μίμη Σουλιώτη

Ολυμπιάδα 2004

Θα τελέσουμε εδώ την Ολυμπιάδα του 2004και θέλω να λάβω μέροςμε κάτι από το ημερολόγιο της γιαγιάςπου είχε χαρεί την ημι-Ολυμπιάδα του 1906και «κοιταχτήκαν» με τους Σουηδούς αθλητές—άρα υπάρχουν και γιαγιάδεςακόμη πιο παλιές από τη δική σου,μόνο που η δική μουδεν ζει εξ αντικειμένου,ζει όμως εξ υποκειμένου,αφού ζω ζει μαζί μου.Δίδαγμα: ορφανοί είναι όσοιδεν ζωντανεύουν τους προγόνους τους,όπως συμβουλεύουν οι Ινδιάνοι της φυλής μας.

Δακρυγόνα 1965

Μερικοί χωθήκαμε σ’ ένα στενόμακρο σουβλατζήδικο

από την κάτω μεριά του Συντάγματοςμε δυνατό τσούξιμο στα μάτια,το λαρύγγι και το δέρμα μας καίγαν,ξεπλενόμασταν και με το νερό απόγινεκαι το αφεντικό μουρμούριζε στον εαυτό τουγια να τον ακούσουμε:«Δε βγάλαν ποτέ τον αρχηγό μόνοι τους,έτσι ή αλλιώς αυτωνώντους τον διορίζαν οι σύμμαχοι».Λουφάζαμε·τότε μπούκαραν οι αστυφύλακεςπου μας κοίταξαν για λίγο,εκείνος έριξε τα κοψίδια στην ζεσταμένη

πιτούλακαι κουνώντας την πελώρια τσίγκινη αλατιέρατσίχου-τσίχου σαν μαράκεςρώτησε με επαγγελματικό τόνολες και είχε έρθει η σειρά κάποιου:«Κρεμμυδάκι βάζω, κύριος;».

Aπό την υπο έκδοση συλλογή Αθήνηθεν.

© Ελένη Σουλιώτη

εφ. EΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΕντυπη Εκδοση, Bιβλιοθήκη

Ποιητές και ποιήτριες από Αλβα-νία, Βοσνία, Βουλγαρία, Ελλάδα,

Κροατία, ΠΓΔΜ, Ρουμανία, Σερβία,Σλοβενία και Τουρκία συμμετέχουνστο B΄ Βαλκανικό Φεστιβάλ Ποί-ησης, που διοργανώνει η ΕταιρείαΣυγγραφέων στις 17 και 18 Μαϊου,στο πλαίσιο της ης Διεθνούς Εκθε-σης Βιβλίου Θεσσαλονίκης 2013. Τοφεστιβάλ είναι αφιερωμένο στη μνή-μη του μέλους τής Εταιρείας Συγγρα-φέων, ποιητή, συγγραφέα και πανεπι-στημιακού Μίμη ΣΟΥΛΙΩΤΗ (1949-2012). Η πρωτοβουλία της Εταιρείας Συγ-γραφέων για την πραγματοποίησηενός ετήσιου Διαβαλκανικού Φεστι-βάλ Ποίησης στη Θεσσαλονίκη έχεισκοπό τη δημιουργία και εδραίωσηενός πολιτιστικού θεσμού ικανού ναανοίξει ένα δημιουργικό διάλογο ανά-μεσα στις χώρες των Βαλκανίων, νααναδείξει τα κοινά πολιτισμικά χαρα-κτηριστικά τους, να αμβλύνει τις δια-φορές τους, να προβάλει το ποιητικόκαι λογοτεχνικό τους πρόσωπο, ναπροωθήσει τη σύσφιγξη των σχέσε-ων των βαλκανικών χωρών μέσα απότη λογοτεχνία, τη σκέψη, τη δημι-ουργία, τον πολιτισμό. Η Εταιρεία Συγγραφέων πιστεύει ότιη Θεσσαλονίκη είναι η πιο κατάλ-ληλη ελληνική πόλη για τη θεσμοθέ-τηση και την πραγματοποίηση τουΔιαβαλκανικού Φεστιβάλ, με τηναδιάλειπτη πρωταγωνιστική της πα-ρουσία 2.500 χρόνων στο βαλκανικόχώρο, την πολυεθνοτική της σύστασηέως το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, «δεύ-τερη Ιερουσαλήμ» για το πολυπληθές

εβραϊκό της στοιχείο, «πόλη των προ-σφύγων» για τους εξ Ανατολών Ελ-ληνες, «πόλη της λογοτεχνίας» γιαΕλληνες και ξένους συγγραφείς, Πο-λιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπηςτο 1997, με παράδοση διεθνών εκθέ-σεων, με ευρύτατες πολιτιστικές υπο-δομές και σημαίνουσα καλλιτεχνικήπαράδοση. Το Φεστιβάλ θα κλείσει την Κυριακήτο πρωί, με ξεναγήσεις των ποιητώνστο Αρχαιολογικό και στο ΒυζαντινόΜουσείο της πόλης. [...]

( Πέμπτη 16 Μαϊου 2013 )

εφ. ΕΞΠΡΕΣ

Υπάρχουν κοινές ρίζες στα Βαλκά-νια, ή είναι περισσότερες οι δια-

φορές; Τι αντιπροσωπεύουν τα Βαλ-κάνια για τους ποιητές; Εχει η ποίησηγεωγραφικά όρια; Τις δικές τους από-ψεις στα συγκεκριμένα ερωτήματαέδωσαν δημιουργοί από δέκα χώρεςτης περιοχής στο Β΄ Βαλκανικό Φε-στιβάλ Ποίησης που διοργανώνεταιστο πλαίσιο της Διεθνούς ΕκθεσηςΒιβλίου της Θεσσαλονίκης από τηνΕταιρεία Συγγραφέων. [...] «Είναι πο-λύ δύσκολο να συζητάς βαλκανικάζητήματα. Υπάρχουν πολλά κοινά,κοινό έδαφος, κοινή λογική, κοινοίφίλοι, κοινά φαγητά, όμως πολύ συ-χνά όταν συζητάμε πόσο κοινά είναιτα κοινά καταλήγουμε σε βαθιά μιζέ-ρια, σπηλιές σκότους, λαβυρίνθους,σε πολιτική, σε εθνικισμούς» εκτί-μησε ο Ζόραν ΑΝΤΣΕΦΣΚΙ από την π.ΓΔΜ, ποιητής, μεταφραστής και κα-θηγητής της αγγλικής γλώσσας. «Νο-μίζω ότι τα Βαλκάνια θα ήταν προ-τιμότερο να είναι αναγνωρίσιμα από

OO TT YY ΠΠ ΟΟ ΣΣΓΙΑ ΤΟ Β΄ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΠΟΙΗΣΗΣ

την πολιτιστική, γλωσσική, λογοτε-χνική τους διαφοροποίηση που κάνειαυτόν τον τόπο θαυμάσιο. Είναι ιστο-ρικά αποδεδειγμένο ότι όταν μιλάμεγια κοινές ρίζες στα Βαλκάνια η κα-τάληξη είναι η μιζέρια, πόλεμοι, εμ-φύλιοι πόλεμοι. Πρέπει να αναγνω-ρίσουμε τις διαφορές, κι αν το κά-νουμε, θα είναι πιο εύκολο να μιλή-σουμε για ομοιότητες», σημείωσε.Ο Ρουμάνος ποιητής, λέκτορας στοΠανεπιστήμιο του Σιμπίου, ΡάντουΒΑΝΚΟΥ τόνισε ότι διακρίνονται κοι-νά βαλκανικά στοιχεία στην παλιάρουμανική, τα ίδια έπη, μύθοι αλλάπιο εμφανής είναι βαλκανική επί-δραση στη μοντέρνα λογοτεχνία. Τό-νισε ακόμη ότι σε περιόδους κρίσηςοι ποιητές είναι πιο παραγωγικοί,γράφουν πολύ, για να εξουδετερώ-σουν τον κακό.«Η ποίηση δεν ανήκει σε μία συγκε-κριμένη χώρα, ή σε γεωγραφικούςόρους ανήκει στον κόσμο», επισή-μανε η Πατρίτσια ΝΙΚΟΛΟΒΑ από τηΒουλγαρία, ποιήτρια και θεατρολό-γος. «Οι άνθρωποι στα Βαλκάνιαέχουν ομοιότητες στους ρυθμούς μετους οποίους ζουν και στα εξαιρετικάπάθη που αισθάνονται σε στιγμές δύ-ναμης και αδυναμίας. Οπότε η μου-σική μας είναι πολύ κοντά αλλά δενείναι η λογοτεχνία, το θέατρο και ο κι-νηματογράφος» τόνισε. Η Αφροβίτι ΓΚΟΥΣΟ από την Αλβα-νία είπε ότι κοιτώντας στο παρελθόνείδε μίσος και αγάπη, σύγκρουση καιαρμονία, θύμα και πρωταγωνιστή.Αναφέρθηκε σε πρωτοβουλίες στηνΑλβανία που αφορούν την προώθη-ση της σύγχρονης βαλκανικής λογο-τεχνίας, όπως το Διεθνές ΦεστιβάλΠοίησης και Λογοτεχνίας Poeteca μεστόχο την καλύτερη επικοινωνία τωνδημιουργών της περιοχής, καθώς καιτην έκδοση Ανθολογίας Ελλήνων ποι-ητών που μεταφράστηκαν στην Αλ-βανία και Ανθολογίας με Αλβανούςσυγγραφείς, μετανάστες στην Ελ-λάδα.

Η Ανα ΠΕΠΕΛΝΙΚ από τη Σλοβενίατόνισε πως δεν αισθάνεται ότι ανήκειστα Βαλκάνια, αλλά θέλοντας νααπαντήσει στο ερώτημα ποια είναι τακοινά στοιχεία στην περιοχή ανέφερετα συναισθήματα και το πάθος. Ο Ράνκο ΡΙΖΟΓΙΕΒΙΤΣ, ποιητής, πεζο-γράφος, δοκιμιογράφος και ιστορι-κός των μαθηματικών από τη Σερ-βική Δημοκρατία της Βοσνίας–Ερζε-γοβίνης αναφέρθηκε στη Θεσσαλο-νίκη ως σύμβολο πολιτισμών, του ελ-ληνικού, του ανατολικού και του βυ-ζαντινού και τόνισε ότι τα Βαλκάνιαδιαθέτουν κληρονομιά που γίνεταιδιεθνής. [...]

Πηγή: ΑΠΕ 18/5/13-00:15

εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ

Από τις πιο καλά οργανωμένες εκ-δηλώσεις στον χώρο ήταν το B΄

Βαλκανικό Φεστιβάλ Ποίησης πουτην ευθύνη του είχε η Εταιρεία Συγ-γραφέων. Διαχύθηκε στην πόλη μεαπαγγελίες σε διάφορους χώρους αλ-λά κατατέθηκαν και ενδιαφέρουσεςαπόψεις όσον αφορά την ύπαρξη ήμη μιας κοινής βαλκανικής ποιητικήςσυνείδησης. [...]

Γιάννης Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ (20 Mαϊου 2013)

εφ. H ΑΥΓΗ

Από τις πλέον συγκροτημένες πα-ρουσίες της έκθεσης ήταν το

Βαλκανικό Φεστιβάλ Ποίησης πουοργάνωσε για 2η χρονιά η ΕταιρείαΣυγγραφέων, με την ενδιαφέρουσασυζήτηση για τις κοινές βαλκανικέςρίζες, τις απαγγελίες ποιημάτων στηγλώσσα τους και τις εμβόλιμες μου-σικές παρεμβάσεις των μουσικών τουΚρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης.

Πόλυ ΚΡΗΜΝΙΩΤΗ (21/5/2013)

εφ. ΕΘΝΟΣ

ΕΣΠΑΣΑΝ ΤΑ ΚΛΙΣΕ: Ποιητές από τιςβαλκανικές χώρες έσπασαν το κλισέτης λεγόμενης κοινής βαλκανικήςκουλτούρας. Εχουμε διαφορές καιπάνω σ’ αυτές να βρούμε αυτά πουμας συνδέουν, είπαν στο ο Διαβαλ-κανικό Φεστιβάλ Ποίησης της Εται-ρείας Συγγραφέων, από τις πιο συ-γκροτημένες εκδηλώσεις [της Εκθε-σης]. Δήμητρα ΡΟΥΜΠΟΥΛΑ

περ. Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ

Kρατώ ακόμη την εξαιρετικά εύ-στοχη παρατήρηση του ποιητή

και κριτικού Μίλος ΝΤΖΟΥΡΤΖΕΒΙΤΣ

από την Κροατία [Σέρβος πατέρας,Κροάτισσα μητέρα] πως ό,τι δεν μπο-ρούν ή δεν θέλουν να κάνουν οι πολι-τικοί, είναι ικανοί να το πραγματοποι-ήσουν οι ποιητές, οι άνθρωποι τωνγραμμάτων και της τέχνης. Και όχι,χωρίς πίκρα, ο πενηντάχρονος Σερ-βοκροάτης ποιητής πρόσθεσε ότι«προέρχομαι από μια χώρα που δενυπάρχει πια κι εγώ δεν γνωρίζω πούακριβώς ανήκω»! Ο ποιητής και αρ-θρογράφος Μετίν ΤΣΕΝΓΚΙΖ από τηνΤουρκία διεύρυνε την γεωγραφική

υπόσταση των Βαλκανίων προς νοτι-οανατολικά, συμπεριλαμβάνοντας σ’αυτήν και τη Μεσόγειο. Το κοινό χα-ρακτηριστικό όμως των βαλκανικώνλαών –τονίστηκε από όλους τουςσυμμετέχοντες, Ελληνες και ξένους–φαίνεται να είναι ιδιοσυγκρασιακόκαι συνοψίζεται σε μία λέξη: Το πά-θος, με το οποίο βιώνουν και τις κα-λέςκαι τις κακές τους στιγμές και το οποίομπορεί και να τους αναδείξει αλλά καινα τους καταστρέψει. Ο στίχος άλλω-στε του Νίκου ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΥ, στονοποίο αναφέρθηκε στην εναρκτήριαομιλία του ο Πρόεδρος της ΕταιρείαςΣυγγραφέων, «Μίρκο Κράλλη, τι ζη-τάς; Εδώ δεν είναι παίξε γέλασε, εδώείναι Μπαλκάνια», τα λέει όλα!Γενικότερα, η πραγματοποίηση τουB΄ Διαβαλκανικού Φεστιβάλ Ποίη-σης, η αναμφισβήτητη επιτυχία του,το ενδιαφέρον του κόσμου να το πα-ρακολουθήσει, μέσα στους χώρουςτης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου αλλάκαι εκτός αυτής, σε καφέ της πόλης,οι ωραίες και γόνιμες σχέσεις που δη-μιουργήθηκαν ανάμεσα στους Ελλη-νες και τους ξένους ποιητές/τριες, οιαπόψεις που ανταλλάχθηκαν, αφε-νός δικαίωσαν την Εταιρεία Συγγρα-φέων να επιμείνει παρά τις μεγάλες(οικονομικές κυρίως) δυσκολίες στηδιοργάνωση-θεσμοθέτηση ενός Φε-

στιβάλ διαβαλκανικού βεληνεκούςπου έλειπε από τη χώρα μας, και μά-λιστα στην ex officio αρμόδια πόλη,την Θεσσαλονίκη, αφετέρου έδειξαντις δυνατότητες και ικανότητες τηςΕ.Σ αλλά και το όραμά της να δια-δραματίσει ένα συλλογικότερο πνευ-ματικό και πολιτιστικό ρόλο σταΒαλκάνια –γιατί όχι και στη Μεσόγειοαργότερα– στήνοντας γέφυρες φι-λίας και εμπιστοσύνης, υπερβαίνον-τας τις κάθε είδους πολιτικές ανικα-νότητες και εθνικιστικές μιζέριες.Οπως με τον δικό του, ποιητικότρόπο, επισήμανε ο Πρόεδρος της Ε.Σ. Δημήτρης ΚΑΛΟΚΥΡΗΣ, «Το Φεστι-βάλ έχει σκοπό να αναδείξει στοιχείασυναλλαγής με το νόμισμα της ομορ-φιάς που η αξία του ξεπερνά τιςγλωσσικές αποστάσεις.

Ελενα ΧΟΥΖΟΥΡΗ ( 31 Μαϊου, 2013 )

περ. LIK(τεύχ. Ιουνίου, έκδοση του Βουλγαρι-κού πρακτορείου ειδήσεων)

To φετινό Φεστιβάλ ήταν αφιερω-μένη στη μνήμη του ποιητή Μίμη

ΣΟΥΛΙΩΤΗ από τη Φλώρινα, υπέρ-μαχο της βαλκανικής ιδέας, πρωτερ-γάτη της ποιητικής επικοινωνίας στηΝοτιοανατολική Ευρώπη. Το περιο-

δικό Asylum, που έβγαζε, πρόσφερεφιλόξενη στέγη σε πολλούς βαλκάνι-ους ποιητές, μεταξύ των οποίων καιοι βούλγαροι Γ. Μπορίσοβ, Ρ. Μπα-ρόσοβ κ.ά. [...] Το θέμα του Φεστιβάλ ήταν οικοινές βαλκανικές ρίζες. Ταυτίζονταςτην Ατλαντίδα με τη Νήσο της Ποί-ησης, η Πατρίτσια ΝΙΚΟΛΟΒΑ εντό-πισε της αίσθηση γεωγραφίας τωνποιητών ως μεταβαλλόμενη και τουςίδιους ως πλάνητες σε μια επικράτειαπνευματική, ενίοτε και εντελώς φαν-ταστική. Ανεξάρτητα από το ποιαείναι η πατρίδα του, ο ποιητής είναιπάντοτε το παιδί που θα δείξει ότι οβασιλιάς είναι γυμνός, ενώ ο λαός τουείναι φτωχός και υποφέρει. Ποίος,όμως, σήμερα έχει ανάγκη να ακού-σει τη φωνή αυτού του παιδιού;», ρώ-τησε η βουλγάρα ποιήτρια, ολοκλη-ρώνοντας τη σκέψη της με την ουτο-πική γεωγραφία του Ρώσου Νομπελί-στα ποιητή Ιωσήφ ΜΠΡΟΝΤΣΚΙ: «οποιητής είναι καταδικασμένος ναζήσει σε μια φαντασιακή πολιτεία, ηοποία δεν υπάρχει σε καμιά γήινησφαίρα, σε κανέναν άτλαντα. Αυτή ηάποψη αφορά πλήρως, αν όχι και δι-πλά, τους ποιητές που είχαν την πα-ράξενη τύχη να γεννηθούν στα Βαλ-κάνια». [ ... ]

Ζντράβκα ΜΙΧΑΪΛΟΒΑ MΣόφιαN

www.dedalus.gr grwrisoc@otenet.grΚοδριγκτώνος 8, 112 57 Αθήνα, τηλέφωνο 210 823 1890, fax 210 823 2543

8 Kodrigtonos St, 112 57 Athens, Greece, tel. + 30 210 823 1890 Fax +30 210 823 2543

ΙΔΡΥΜΑ ΚΩΣΤΑ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ

ΟΥΡΑΝΗ

ΔΗΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

XOΡΗΓΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΚΡΑΤΙΚΟ ΩΔΕΙΟΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΚΡΑΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

AKΑΔΗΜΙΑ                ΑΘΗΝΩΝ