69

Algumas notas sobre adimensão ecológica da

dignidade da pessoa humanae sobre a dignidade da

vida em geral

Ινγο Ωολφγανγ Σαρλετ∗

Τιαγο Φενστερσειφερ∗∗

Ρεσυµο: Ο πρεσεντε εστυδο, ◊ λυζ δα τεορια δοσ διρειτοσ φυνδαµενταισ εδα ορδεµ ϕυρδιχο−χονστιτυχιοναλ βρασιλειρα, αναλισα α διµενσο εχολ⌠γιχαδα διγνιδαδε ηυµανα, βεµ χοµο ο ρεχονηεχιµεντο δα διγνιδαδε ινερεντεα ουτρασ φορµασ δε ϖιδα νο−ηυµανασ ε ◊ ϖιδα εµ γεραλ.

∗ ∆ουτορ εµ ∆ιρειτο πελα Υνιϖερσιδαδε δε Μυνιθυε. Π⌠σ−∆ουτοραδο νασ Υνιϖερσιδαδεσ

δε Μυνιθυε, Γεοργετοων ε Ινστιτυτο Μαξ−Πλανχκ δε ∆ιρειτο Σοχιαλ Εστρανγειρο εΙντερναχιοναλ (Μυνιθυε). Χοορδεναδορ δο Προγραµα δε Π⌠σ−Γραδυαο εµ ∆ιρειτο δαΠΥΧ/ΡΣ. Προφεσσορ δο ∆ουτοραδο εµ ∆ιρειτοσ Ηυµανοσ ε ∆εσενϖολϖιµεντο δαΥνιϖερσιδαδε Παβλο δε Ολαϖιδε (Σεϖιληα). ϑυιζ δε ∆ιρειτο δε Εντρνχια Φιναλ (ΡΣ).∗∗ Μεστρε εµ ∆ιρειτο Πβλιχο πελα ΠΥΧΡΣ. ∆εφενσορ Πβλιχο νο Εσταδο δε Σο Παυλο.

Οργανιζαδορ, ϕυνταµεντε χοµ οσ Προφεσσορεσ Ινγο Ωολφγανγ Σαρλετ, Χαρλοσ Α. Μολιναροε Φερνανδα Μεδειροσ, δε Α διγνιδαδε δα ϖιδα ε οσ διρειτοσ φυνδαµενταισ παρα αλµ δοσηυµανοσ: υµα δισχυσσο νεχεσσ〈ρια.

70

Αβστραχτ: Τηισ στυδψ, ιν αχχορδινγ οφ τηε τηεορψ οφ φυνδαµενταλ ριγητσ ανδ

βραζιλιαν λεγαλ σψστεµ, εξαµινεσ τηε εχολογιχαλ διµενσιον οφ ηυµαν διγνιτψ

ανδ τηε ρεχογνιτιον οφ τηε ινηερεντ διγνιτψ οφ νον−ηυµαν ανιµαλσ.

Συµ〈ριο: 1. Α διµενσο εχολ⌠γιχα δα διγνιδαδε ηυµανα; 2. ∆ιγνιδαδε δα ϖιδα παρααλµ δα ηυµανα?; 2.1. Σοβρε α νεχεσσιδαδε δε ρεπενσαρ α χονχεπο καντιαναινδιϖιδυαλιστα ε αντροποχντριχα δε διγνιδαδε ε αϖαναρ ρυµο α υµα χοµπρεενσοεχολ⌠γιχα δα διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα ε δα ϖιδα εµ γεραλ; 3. Α συπεραο δοπαραδιγµα ϕυρδιχο αντροποχντριχο χλ〈σσιχο ε ο ρεχονηεχιµεντο δα διγνιδαδε δο ανιµαλνο−ηυµανο ε δα ϖιδα εµ γεραλ νο µβιτο ϕυρδιχο−χονστιτυχιοναλ βρασιλειρο; 4. Αλγυµασθυεστ⌡εσ εµ αβερτο − υµ νοϖο χοντρατο πολτιχο−ϕυρδιχο σοχιοαµβιενταλ?

1. A DIMENSÃO ECOLÓGICA DA DIGNIDADE(DA PESSOA) HUMANA

⊃ δο χονηεχιµεντο δε τοδοσ θυε α µατριζ φιλοσ⌠φιχα µοδερνα δαχονχεπο δε διγνιδαδε ηυµανα τεµ σιδο ρεχονδυζιδα εσσενχιαλµεντεε να µαιορ παρτε δασ ϖεζεσ αο πενσαµεντο δο φιλ⌠σοφο αλεµοΙΜΜΑΝΥΕΛ ΚΑΝΤ. Εσπεχιαλµεντε νο χαµπο δο ∆ιρειτο ατ ηοϕε αφ⌠ρµυλα ελαβοραδα πορ ΚΑΝΤ ινφορµα α γρανδε µαιορια δασχονχειτυα⌡εσ ϕυρδιχο−χονστιτυχιοναισ δα διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα.

1

Α φορµυλαο καντιανα χολοχα α ιδια δε θυε ο σερ ηυµανο νο ποδεσερ εµπρεγαδο χοµο σιµπλεσ µειο (ου σεϕα, οβϕετο) παρα α σατισφαο δεθυαλθυερ ϖονταδε αληεια, µασ σεµπρε δεϖε σερ τοµαδο χοµο φιµ εµ σιµεσµο (ου σεϕα, συϕειτο) εµ θυαλθυερ ρελαο

2, σεϕα εµ φαχε δο Εσταδο

σεϕα εµ φαχε δε παρτιχυλαρεσ. Ισσο σε δεϖε, εµ γρανδε µεδιδα, αορεχονηεχιµεντο δε υµ ϖαλορ ιντρνσεχο α χαδα εξιστνχια ηυµανα, ϕ〈θυε α φ⌠ρµυλα δε σε τοµαρ σεµπρε ο σερ ηυµανο χοµο υµ φιµ εµ σιµεσµο εστ〈 διρεταµεντε ϖινχυλαδα ◊σ ιδιασ δε αυτονοµια, δε λιβερδαδε,δε ραχιοναλιδαδε ε δε αυτοδετερµιναο ινερεντεσ ◊ χονδιο ηυµανα.Α προτεο τιχα ε ϕυρδιχα δο σερ ηυµανο χοντρα θυαλθυερ οβϕετιφιχαο

1 Νεσσε σεντιδο, χφρ. ο αρτ. Ι δα ∆εχλαραο Υνιϖερσαλ δοσ ∆ιρειτοσ Ηυµανοσ (1948):

Τοδασ ασ πεσσοασ νασχεµ λιϖρεσ ε ιγυαισ εµ διγνιδαδε ε διρειτοσ. Σο δοταδασ δε ραζοε χονσχινχια ε δεϖεµ αγιρ εµ ρελαο υµασ ◊σ ουτρασ χοµ εσπριτο δε φρατερνιδαδε.2 ΚΑΝΤ, Ιµµανυελ. Χρτιχα δα ραζο πυρα ε ουτροσ τεξτοσ φιλοσ⌠φιχοσ. Χολεο Οσ Πενσαδορεσ.

Τραδυο δε Παυλο Θυιντελα. Σο Παυλο: Αβριλ Χυλτυραλ, 1974, π. 229.

71

δα συα εξιστνχια ε ο ρεσπειτο ◊ συα χονδιο δε συϕειτο νασ ρελα⌡εσσοχιαισ ε ιντερσυβϕετιϖασ σο σεγυραµεντε µανιφεστα⌡εσ δα χονχεποκαντιανα δε διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα, εµβορα, πορ χερτο,ενχοντραδασ ϕ〈 εµ πενσαδορεσ αντεριορεσ.

Σεµ θυε σε ϖ〈 αινδα θυεστιοναρ αλγυνσ ασπεχτοσ δα χονχεποκαντιανα ε ϖολτανδο−νοσ αο διρειτο χονστιτυχιοναλ ποσιτιϖο, η〈 χοµοπαρτιρ δα πρεµισσα δε θυε α Χονστιτυιο βρασιλειρα δε 1988, νο σευαρτ. 1°, ινχισο ΙΙΙ, χονσαγρα εξπρεσσαµεντε α διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµαναχοµο ο πρινχπιο φυνδαµενταλ (χοµο φυνδαµεντο δο πρ⌠πριο Εσταδοδεµοχρ〈τιχο δε ∆ιρειτο), πορταντο, χοµο ποντο δε παρτιδα ε φοντε δελεγιτιµαο δε τοδο ο σιστεµα ϕυρδιχο π〈τριο. Α διγνιδαδε δα πεσσοαηυµανα, χοµο, αλι〈σ, ϕ〈 τεµ σιδο λαργαµεντε διφυνδιδο, ασσυµε αχονδιο δε µατριζ αξιολ⌠γιχα δο ορδεναµεντο ϕυρδιχο, ϖιστο θυε απαρτιρ δεστε ϖαλορ ε πρινχπιο θυε τοδοσ οσ δεµαισ πρινχπιοσ (ασσιµχοµο ασ ρεγρασ) σε προϕεταµ ε ρεχεβεµ οσ ιµπυλσοσ παρα οσ σευσρεσπεχτιϖοσ χοντεδοσ νορµατιϖο−αξιολ⌠γιχοσ, ο θυε νο ιµπλιχααχειταο δα τεσε δε θυε α διγνιδαδε ο νιχο ϖαλορ α χυµπριρ ταλφυνο ε νεµ α αδεσο αο πενσαµεντο δε θυε τοδοσ οσ διρειτοσφυνδαµενταισ (εσπεχιαλµεντε σε ασσιµ χονσιδεραδοσ οσ θυε φοραµ χοµοταισ χονσαγραδοσ πελα Χονστιτυιο) ενχοντραµ σευ φυνδαµεντο διρετοε εξχλυσιϖο να διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα

3. Ασσιµ, α διγνιδαδε

ηυµανα, παρα αλµ δε σερ ταµβµ υµ ϖαλορ, χονφιγυρα−σε χοµο σενδο −ϕυνταµεντε χοµ ο ρεσπειτο ε α προτεο δα ϖιδα! − ο πρινχπιο δε µαιορηιεραρθυια δα νοσσα Χονστιτυιο ε δε τοδασ ασ δεµαισ ορδενσ ϕυρδιχασθυε α ρεχονηεχεραµ

4. Α διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα απρεσεντα−σε,

αλµ δισσο, χοµο α πεδρα βασιλαρ δα εδιφιχαο χονστιτυχιοναλ δο Εσταδο(σοχιαλ, δεµοχρ〈τιχο ε αµβιενταλ) δε ∆ιρειτο βρασιλειρο, να µεδιδα εµθυε, σοβ α ινφλυνχια δασ λυζεσ λαναδασ πορ ΚΑΝΤ, ο χονστιτυιντερεχονηεχευ θυε ο Εσταδο θυε εξιστε εµ φυνο δα πεσσοα ηυµανα, ενο ο χοντρ〈ριο, ϕ〈 θυε ο σερ ηυµανο χονστιτυι α φιναλιδαδε πρεχπυα, ε

3 Σοβρε εστε τ⌠πιχο ϖ. ΣΑΡΛΕΤ, Ινγο Ωολφγανγ. ∆ιγνιδαδε δα Πεσσοα Ηυµανα ε ∆ιρειτοσ

Φυνδαµενταισ να Χονστιτυιο Φεδεραλ δε 1988. 5.εδ. Πορτο Αλεγρε: Λιϖραρια δο ΑδϖογαδοΕδιτορα, 2007, π. 81 ε σσ.4 ΣΑΡΛΕΤ, ∆ιγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα..., π. 85.

72

νο µειο δα ατιϖιδαδε εσταταλ5, ο θυε, διγα−σε δε πασσαγεµ, δεµαρχα α

εθυιπαραο δε φορασ να ρελαο Εσταδο−χιδαδο, εµ ϖιστα δα προτεοε αφιρµαο εξιστενχιαλ δεσσε λτιµο, εσπεχιαλµεντε νο θυε τανγε αοσσευσ διρειτοσ φυνδαµενταισ.

Νο µβιτο δε υµ Εσταδο Σοχιοαµβιενταλ δε ∆ιρειτο, ταλ θυαλχονσαγραδο να Χονστιτυιο δε 1988, πελο µενοσ χοµο σε συγερε νοπρεσεντε εστυδο

6, α διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα τοµαδα χοµο ο

πρινχιπαλ, µασ νο ο εξχλυσιϖο φυνδαµεντο (ε ταρεφα) δα χοµυνιδαδε εσταταλ7,

προϕετανδο α συα λυζ σοβρε τοδο ο ορδεναµεντο ϕυρδιχο−νορµατιϖο εασσιµ ϖινχυλανδο δε φορµα διρετα τοδοσ οσ ατορεσ εσταταισ ε πριϖαδοσ.Παρα αλµ δε υµα φορα νορµατιϖα αυτνοµα χοµο πρινχπιο (ε ταµβµϖαλορ) ϕυρδιχο α διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα σε προϕετα εσπεχιαλµεντεεµ χονϕυντο χοµ τοδα υµα γαµα δε διρειτοσ ταντο δε νατυρεζα δεφενσιϖα(νεγατιϖα) χοµο πρεσταχιοναλ (ποσιτιϖα), ιµπλιχανδο ταµβµ τοδα υµαγαµα δε δεϖερεσ φυνδαµενταισ, θυε, εµβορα νο σεϕαµ νεχεσσαριαµεντετοδοσ δεδυζιδοσ διρεταµεντε δα διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα,γεραλµεντε ταµβµ ατυαµ χοµο χονχρετιζα⌡εσ εµ µαιορ ου µενορµεδιδα δεστα διγνιδαδε ε θυε ταµβµ πορ εστα ραζο ποδεµ σεριγυαλµεντε (χοµο ο πρινχπιο δα διγνιδαδε ινδιϖιδυαλµεντεχονσιδεραδο) οποστοσ ταντο εµ φαχε δο Εσταδο θυαντο φρεντε απαρτιχυλαρεσ

8. Χοµ ισσο, δεσδε λογο σε αφιρµα α νεχεσσιδαδε δε

ρεχονηεχιµεντο δα εφιχ〈χια δοσ διρειτοσ φυνδαµενταισ (ε πρινχιπαλµεντεδα διγνιδαδε ηυµανα) ταµβµ νασ ρελα⌡εσ εντρε παρτιχυλαρεσ, ασσιµχοµο ο ρεχονηεχιµεντο δα διµενσο νορµατιϖα (ϖινχυλαντε) δο πρινχπιοχονστιτυχιοναλ δα σολιδαριεδαδε ε δοσ δεϖερεσ θυε ληε σο ινερεντεσ.

5 ΣΑΡΛΕΤ, ∆ιγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα..., π. 68.

6 ∆εντρε ουτροσ φυνδαµεντοσ απτοσ α ϕυστιφιχαρ α δεφεσα δε υµ Εσταδο Σοχιοαµβιενταλ,

ϖεριφιχα−σε θυε η〈 τοδο υµ περχυρσο σοχιαλ, εχονµιχο, πολτιχο, χυλτυραλ ε ϕυρδιχο νοχονχλυδο πελο Εσταδο Σοχιαλ, αο θυαλ σε αγρεγα ηοϕε α προτεο αµβιενταλ.7 Η⊗ΒΕΡΛΕ, Πετερ. Α διγνιδαδε ηυµανα χοµο φυνδαµεντο δα χοµυνιδαδε εσταταλ.

Ιν: ΣΑΡΛΕΤ, Ινγο Ωολφγανγ (Οργ). ∆ιµενσ⌡εσ δα ∆ιγνιδαδε: ενσαιοσ δε Φιλοσοφια δο∆ιρειτο ε ∆ιρειτο Χονστιτυχιοναλ. Πορτο Αλεγρε: Λιϖραρια δο Αδϖογαδο, 2005, π. 116.8 Θυαντο αο δεσενϖολϖιµεντο τε⌠ριχο δα διγνιδαδε χοµο λιµιτε ε ταρεφα δο Εσταδο, δα

χοµυνιδαδε ε δοσ παρτιχυλαρεσ, ϖιδε ο τ⌠πιχο 4.4 δα οβρα δε ΣΑΡΛΕΤ, Ινγο Ωολφγανγ.∆ιγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα..., εσπεχιαλµεντε, ππ. 112−121.

73

Εµ συµα, ο θυε σε αφιρµα θυε α παρτιρ δο πρινχπιο χονστιτυχιοναλδα διγνιδαδε ηυµανα, προϕετα−σε τοδο υµ λεθυε δε ποσι⌡εσ ϕυρδιχασσυβϕετιϖασ ε οβϕετιϖασ, χοµ α φυνο πρεχπυα δε τυτελαρ α χονδιοεξιστενχιαλ ηυµανα χοντρα θυαισθυερ ϖιολα⌡εσ δο σευ µβιτο δεπροτεο, ασσεγυρανδο ο λιϖρε ε πλενο δεσενϖολϖιµεντο δα περσοναλιδαδεδε χαδα σερ ηυµανο.

Αινδα νεσσε χοντεξτο, ποσσϖελ δεσταχαρ υµα διµενσο σοχιαλ (ουχοµυνιτ〈ρια) δα διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα, ϕ〈 θυε α διγνιδαδε,απεσαρ δε σερ σεµπρε εµ πριµειρα λινηα α διγνιδαδε δα πεσσοα χονχρετα,ινδιϖιδυαλµεντε χονσιδεραδα, νεχεσσαριαµεντε ιµπλιχα υµ περµανεντεοληαρ παρα ο ουτρο, ϖιστο θυε ινδιϖδυο ε α χοµυνιδαδε σο ελεµεντοσιντεγραντεσ δε υµα µεσµα (ε νιχα) ρεαλιδαδε πολτιχο−σοχιαλ−εσταταλ.Εµ ουτρασ παλαϖρασ, α διγνιδαδε δο ινδιϖδυο νυνχα α δο ινδιϖιδυοισολαδο ου σοχιαλµεντε ιρρεσπονσ〈ϖελ, προϕετανδο−σε να διγνιδαδε δετοδοσ οσ ιντεγραντεσ δο γρυπο σοχιαλ. Χοµο αχεντυα ΧℑΡΜΕΝ Λ∨ΧΙΑΑΝΤΥΝΕΣ ΡΟΧΗΑ, ◊ λυζ δε υµα περσπεχτιϖα φυνδαδα νο πρινχπιοχονστιτυχιοναλ δα σολιδαριεδαδε, α διγνιδαδε ηυµανα µαισ θυε αθυελαγαραντιδα ◊ πεσσοα α θυε σε εξερχε χοµ ο ουτρο

9, χοµ ο θυε απενασ

σε ενφατιζα α περσπεχτιϖα ρελαχιοναλ δα πεσσοα ηυµανα εµ φαχε δο χορποσοχιαλ θυε ιντεγρα, βεµ χοµο ο χοµπροµισσο ϕυρδιχο (ε νο απενασµοραλ) δο Εσταδο ε δοσ παρτιχυλαρεσ να χοµποσιο δε υµ θυαδρο σοχιαλδε διγνιδαδε παρα (ε χοµ) τοδοσ.

Χοµ εφειτο, νο νοσ παρεχε ποσσϖελ εξχλυιρ δε υµα χοµπρεενσονεχεσσαριαµεντε µυλτιδιµενσιοναλ ε νο−ρεδυχιονιστα δα διγνιδαδε δαπεσσοα ηυµανα, αθυιλο θυε σε ποδερ〈 δεσιγναρ δε υµα διµενσο εχολ⌠γιχα(ου, θυεµ σαβε, σοχιοαµβιενταλ) δα διγνιδαδε ηυµανα, θυε, πορ συαϖεζ, ταµβµ νο ποδερ〈 σερ ρεστρινγιδα α υµα διµενσο πυραµεντεβιολ⌠γιχα ου φσιχα, ποισ χοντεµπλα α θυαλιδαδε δε ϖιδα χοµο υµ τοδο,ινχλυσιϖε δο αµβιεντε εµ θυε α ϖιδα ηυµανα (µασ ταµβµ α νο−ηυµανα) σε δεσενϖολϖε. ⊃ ιµπορταντε, αλι〈σ, χονφεριρ υµ δεσταθυεεσπεχιαλ παρα ασ ιντερα⌡εσ εντρε α διµενσο νατυραλ ου βιολ⌠γιχα δα

9 ΡΟΧΗΑ, Χ〈ρµεν Λχια Αντυνεσ. ςιδα ∆ιγνα: ∆ιρειτοσ, ⊃τιχα ε Χινχια. Ιν: ΡΟΧΗΑ,

Χ〈ρµεν Λχια Αντυνεσ (Χοορδ.). Ο ∆ιρειτο ◊ ςιδα ∆ιγνα. Βελο Ηοριζοντε: ΕδιτοραΦ⌠ρυµ, 2004, π. 78.

74

διγνιδαδε ηυµανα ε α συα διµενσο εχολ⌠γιχα (ου αµβιενταλ), θυεοβϕετιϖα αµπλιαρ ο χοντεδο δα διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα νο σεντιδοδε υµ παδρο δε θυαλιδαδε ε σεγυρανα αµβιενταλ µαισ αµπλο (ε νοαπενασ νο σεντιδο δα γαραντια δα εξιστνχια ου σοβρεϖιϖνχια βιολ⌠γιχα),µεσµο θυε µυιτασ ϖεζεσ εστεϕα εµ χαυσα α πρ⌠πρια εξιστνχια νατυραλδα εσπχιε ηυµανα, παρα αλµ µεσµο δα γαραντια δε υµ νϖελ δε ϖιδαχοµ θυαλιδαδε αµβιενταλ.

Η〈 υµα λ⌠γιχα εϖολυτιϖα νασ διµενσ⌡εσ δα διγνιδαδε ηυµαναθυε ταµβµ ποδεµ σερ χοµπρεενδιδασ α παρτιρ δε υµα περσπεχτιϖαηιστ⌠ριχα δα εϖολυο δοσ διρειτοσ ηυµανοσ ε φυνδαµενταισ, ϕ〈 θυεεσσεσ, εµ λαργα µεδιδα, σιµβολιζαµ α πρ⌠πρια µατεριαλιζαο δαδιγνιδαδε ηυµανα εµ χαδα εταπα ηιστ⌠ριχα. Ασσιµ χοµο ουτρορα οσδιρειτοσ λιβεραισ ε οσ διρειτοσ σοχιαισ φορµαταϖαµ ο χοντεδο δα διγνιδαδεηυµανα, ηοϕε ταµβµ οσ διρειτοσ δε σολιδαριεδαδε, χοµο ο χασοεσπεχιαλµεντε δα θυαλιδαδε αµβιενταλ, πασσαµ α χονφορµαρ ο χοντεδοδα διγνιδαδε ηυµανα, αµπλιανδο ο σευ µβιτο δε προτεο. ∆α φαλαρ−σε εµ υµα νοϖα διµενσο εχολ⌠γιχα παρα α διγνιδαδε ηυµανα, εµϖιστα εσπεχιαλµεντε δοσ νοϖοσ δεσαφιοσ εξιστενχιαισ δε νδολε αµβιενταλα θυε εστ〈 συβµετιδα α εξιστνχια ηυµανα νεστε µυνδο δε ρισχοσχοντεµπορνεο.

Χοµο ποντο δε παρτιδα δασ ρεφλεξ⌡εσ συβσεθεντεσ, αδοταρ−σε−〈 οχονχειτο ϕυρδιχο δε διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα φορµυλαδο πελο πριµειροαυτορ δεστε ενσαιο

10 χοµο µολδυρα χονχειτυαλ−νορµατιϖα αβερτα α υµα

ρεφορµυλαο παρχιαλ, εσπεχιαλµεντε παρα ο εφειτο δε ενφατιζαρ α ινχλυσοδε υµα διµενσο εχολ⌠γιχα ε, δε ταλ µοδο, τορναρ ο χονχειτο µαισ ρεσπονσιϖοαοσ νοϖοσ (ε ϖεληοσ) δεσαφιοσ εξιστενχιαισ ιµποστοσ πελα δεγραδαοαµβιενταλ, µασ ταµβµ εµ ϖιστα δα εϖολυο χυλτυραλ ε δοσ νοϖοσ ϖαλορεσ

10 Τεµ−σε πορ διγνιδαδε ηυµανα α θυαλιδαδε ιντρνσεχα ε διστιντιϖα ρεχονηεχιδα εµ

χαδα σερ ηυµανο θυε ο φαζ µερεχεδορ δο µεσµο ρεσπειτο ε χονσιδεραο πορ παρτε δοΕσταδο ε δα χοµυνιδαδε, ιµπλιχανδο, νεστε σεντιδο, υµ χοµπλεξο δε διρειτοσ ε δεϖερεσφυνδαµενταισ θυε ασσεγυρεµ α πεσσοα ταντο χοντρα τοδο ε θυαλθυερ ατο δε χυνηοδεγραδαντε ε δεσυµανο, χοµο ϖενηαµ α ληε γαραντιρ ασ χονδι⌡εσ εξιστενχιαισ µνιµασπαρα υµα ϖιδα σαυδ〈ϖελ, αλµ δε προπιχιαρ ε προµοϖερ συα παρτιχιπαο ατιϖα ε χο−ρεσπονσ〈ϖελ νοσ δεστινοσ δα πρ⌠πρια εξιστνχια ε δα ϖιδα εµ χοµυνηο χοµ οσ δεµαισσερεσ ηυµανοσ. ΣΑΡΛΕΤ, ∆ιγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα..., π. 62.

75

σοχιοαµβιενταισ λεγιτιµαδοσ νο µβιτο χοµυνιτ〈ριο. ∆α µεσµα φορµα, αρεφλεξο σε προπ⌡ε νο απενασ α εξτραπολαρ α διµενσο ηυµανα, αποντανδοπαρα α νεχεσσιδαδε δε ρεχονηεχιµεντο δε υµα διγνιδαδε δα ϖιδα εµ γεραλ,χοµο ταµβµ προπ⌡ε ο θυεστιοναµεντο α ρεσπειτο δα ποσσιβιλιδαδε (εµεσµο νεχεσσιδαδε) δε ατριβυιο δε διγνιδαδε ◊σ γερα⌡εσ ηυµανασ φυτυρασε µεσµο α ουτρασ φορµασ δε ϖιδα. Ασσιµ, παρα χυµπριρ ο νοσσο δεσιδερατο,προπ⌡ε−σε ο σεγυιντε περχυρσο: απ⌠σ τρααρ υµα µολδυρα χονχειτυαλ παρα αδιγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα ◊ λυζ δε υµα µατριζ καντιανο−αντροποχντριχα, θυε οσ σευσ λιµιτεσ χονχειτυαισ ε νορµατιϖοσ σεροαµπλιαδοσ εµ ϖιστα δε υµα χοµυνιχαο δο χονχειτο χοµ οσ νοϖοσ ϖαλορεσχυλτυραισ ε τιχοσ θυε σεδιµενταµ ασ ρελα⌡εσ σοχιοαµβιενταισ νο µαρχο δασοχιεδαδε δε ρισχο

11 (ε εµ ρισχο δε εξτινο) νο ινχιο δε σχυλο ΞΞΙ, βεµ

χοµο διαντε δε συα νεχεσσ〈ρια χοντεξτυαλιζαο νο µβιτο δε υµ µοδελοδε Εσταδο Σοχιοαµβιενταλ δε ∆ιρειτο. Εµ ραζο δε σερ α διγνιδαδε ηυµαναα πεδρα φυνδαµενταλ δε τοδα α εδιφιχαο ϕυρδιχο−χονστιτυχιοναλχοντεµπορνεα, θυαλθυερ µοδιφιχαο χονχειτυαλ αχαβα πορ ρεπερχυτιρ επροϕεταρ−σε παρα τοδο ο σιστεµα ϕυρδιχο, πρινχιπαλµεντε νο θυε τανγε αοσδιρειτοσ φυνδαµενταισ ε α πρ⌠πρια χονφορµαο δο Εσταδο δε ∆ιρειτο. ∆εουτρα παρτε, νο δεµαισ λεµβραρ θυε ο νοσσο προπ⌠σιτο αθυι απενασ δελαναρ αλγυµασ θυεστ⌡εσ παρα ο δεβατε ε δε αλγυµ µοδο χοντριβυιρ παρα οσευ δεσενϖολϖιµεντο, µεσµο πορθυε νο α χερτεζα θυε νοσ µοϖε, µασ αινθυιετυδε! Α νιχα χερτεζα α δε θυε πρεχισο ρεφλετιρ ε αϖαναρ.

2. DIGNIDADE DA VIDA PARA ALÉM DAHUMANA?

2.1. SOBRE A NECESSIDADE DE REPENSAR A

CONCEPÇÃO INDIVIDUALISTA E ANTROPOCÊN-

TRICA DE DIGNIDADE E AVANÇAR RUMO A UMA

COMPREENSÃO ECOLÓGICA DA DIGNIDADE DA

PESSOA HUMANA E DA VIDA EM GERAL

11 ΒΕΧΚ, Υλριχη. Λα σοχιεδαδ δελ ριεσγο: ηαχια υνα νυεϖα µοδερνιδαδ. Βαρχελονα: Παιδ⌠σ, 2001.

76

Χονσιδερανδο αθυι α πρεµισσα δε θυε α µατριζ φιλοσ⌠φιχα µοδερναπαρα α χονχεπο δε διγνιδαδε (δα πεσσοα ηυµανα) ραδιχαεσσενχιαλµεντε νο πενσαµεντο καντιανο, θυαλθυερ τεντατιϖα δεσυπεραο δε ταλ παραδιγµα τε⌠ριχο ρεθυερ υµ δι〈λογο χοµ ασ συασφορµυλα⌡εσ ε αργυµεντοσ. Εµβορα νο σε ποσσα απροφυνδαρ α δισχυσσο,ενφατιζα−σε θυε α φορµυλαο χεντραλ δο πενσαµεντο καντιανο, ταλ θυαλαπονταδο αχιµα, χολοχα α ιδια δε θυε ο σερ ηυµανο νο ποδε σερεµπρεγαδο χοµο σιµπλεσ µειο (ου σεϕα, οβϕετο) παρα α σατισφαο δε θυαλθυερϖονταδε αληεια, µασ σεµπρε δεϖε σερ τοµαδο χοµο φιµ εµ σι µεσµο (ουσεϕα, συϕειτο) εµ θυαλθυερ ρελαο, σεϕα εµ φαχε δο Εσταδο σεϕα εµ φαχε δεουτροσ ινδιϖδυοσ

12. Χοµ ταλ εντενδιµεντο, εστ〈−σε α ατριβυιρ υµ ϖαλορ

ιντρνσεχο α χαδα εξιστνχια ηυµανα, δεµαρχανδο ο ρεσπειτο ◊ συαχονδιο δε συϕειτο νασ ρελα⌡εσ σοχιαισ ε ιντερσυβϕετιϖασ. ∆εσδε λογο,ϖεριφιχα−σε θυε χερταµεντε ποσσϖελ θυεστιοναρ ο εξχεσσιϖοαντροποχεντρισµο θυε ινφορµα ταντο ο πενσαµεντο καντιανο

13 θυαντο

α τραδιο φιλοσ⌠φιχα οχιδενταλ δε υµ µοδο γεραλ, εσπεχιαλµεντεχονφροντανδο−α χοµ οσ νοϖοσ ϖαλορεσ εχολ⌠γιχοσ θυε αλιµενταµ ασρελα⌡εσ σοχιαισ χοντεµπορνεασ ε θυε ρεχλαµαµ υµα νοϖα χονχεποτιχα, ου, ο θυε ταλϖεζ σεϕα µαισ χορρετο, α ρεδεσχοβερτα δε υµα τιχα δερεσπειτο ◊ ϖιδα θυε ϕ〈 ερα συστενταδα πορ αλγυνσ. Ασσιµ, παρα φιχαρµοσνυµ εξεµπλο, ιµπορτα τερ πρεσεντε θυε α ϖεδαο δε θυαλθυερ πρ〈τιχαδε οβϕετιφιχαο (ου τραταµεντο χοµο σιµπλεσ µειο) νο δεϖε, εµπρινχπιο, σερ λιµιταδα απενασ ◊ ϖιδα ηυµανα, µασ τερ ο σευ εσπεχτροαµπλιαδο παρα χοντεµπλαρ ταµβµ ουτρασ φορµασ δε ϖιδα. Α φιµ δεαµπλιαρ α χονχεπο καντιανα παρα αλµ δο σερ ηυµανο, πρετενδε−σε,νο πρεσεντε τραβαληο, αδεριρ αοσ θυε λεϖανταµ ο θυεστιοναµεντο αχερχα

12 ΚΑΝΤ, Χρτιχα δα ραζο πυρα..., π. 229.

13 Α χιταο θυε σεγυε µαρχα δε φορµα εξπρεσσα ο εξχεσσιϖο αντροποχεντρισµο νο πενσαµεντο

καντιανο, σοβρε ο θυαλ σε πρετενδε ρεφλετιρ ε ϖεριφιχαρ νεστε τραβαληο α συα περτιννχια εατυαλιδαδε ◊ λυζ δοσ νοϖοσ ϖαλορεσ εχολ⌠γιχοσ θυε περµειαµ ο πενσαµεντο χοντεµπορνεο.Οσ σερεσ χυϕα εξιστνχια δεπενδε, νο εµ ϖερδαδε δα νοσσα ϖονταδε, µασ δα νατυρεζα, τµχοντυδο, σε σο σερεσ ιρραχιοναισ, απενασ υµ ϖαλορ ρελατιϖο χοµο µειοσ ε πορ ισσο σεχηαµαµ χοισασ, αο πασσο θυε οσ σερεσ ραχιοναισ σε χηαµαµ πεσσοασ, πορθυε α συα νατυρεζαοσ διστινγυε ϕ〈 χοµο φινσ εµ σι µεσµοσ, θυερ διζερ, χοµο αλγο θυε νο ποδε σερ εµπρεγαδοχοµο σιµπλεσ µειο ε θυε, πορ χονσεγυιντε, λιµιτα νεσσα µεδιδα τοδο ο αρβτριο (ε υµοβϕετο δο ρεσπειτο). ΚΑΝΤ, Χρτιχα δα ραζο πυρα..., π. 229.

77

δα ποσσιβιλιδαδε δε ρεχονηεχιµεντο δε υµ φιµ εµ σι µεσµο ινερεντε αουτρασ φορµασ δε ϖιδα (ου ◊ ϖιδα δε υµ µοδο γεραλ), ατριβυινδο−ληεσυµ ϖαλορ ιντρνσεχο, ου σεϕα, υµα διγνιδαδε, θυε ιγυαλµεντε ιµπλιχαυµ χονϕυντο δε δεϖερεσ παρα ο Ηοµεµ ε, σε ποσσϖελ θυεστιοναρ αεξιστνχια δε αυτντιχοσ διρειτοσ, πελο µενοσ δε ιντερεσσεσ φυνδαµενταισϕυριδιχαµεντε τυτελ〈ϖεισ, νο σενδο νοσσο προπ⌠σιτο ενυνχιαρ αθυι ϕυζοσχονχλυσιϖοσ α ρεσπειτο δε ταλ ασπεχτο δα προβλεµ〈τιχα.

Τοδασ ασ χονχεπ⌡εσ (ε α δε Καντ απενασ α µαισ ινφλυεντε!) θυεσυστενταµ σερ α διγνιδαδε ατριβυτο εξχλυσιϖο δα πεσσοα ηυµανα ενχοντραµ−σε, πελο µενοσ εµ πρινχπιο, συϕειτασ ◊ χρτιχα δε υµ εξχεσσιϖοαντροποχεντρισµο, νοταδαµεντε ναθυιλο εµ θυε συστενταµ θυε α πεσσοαηυµανα, εµ φυνο δε συα ραχιοναλιδαδε, οχυπα λυγαρ πριϖιλεγιαδο εµρελαο αοσ δεµαισ σερεσ ϖιϖοσ. Παρα αλµ δισσο, σεµπρε ηαϖερ〈 χοµοσυστενταρ α διγνιδαδε δα πρ⌠πρια ϖιδα δε υµ µοδο γεραλ, αινδα µαισνυµα ποχα εµ θυε ο ρεχονηεχιµεντο δα προτεο δο αµβιεντε χοµοϖαλορ φυνδαµενταλ ινδιχια θυε νο µαισ εστ〈 εµ χαυσα απενασ α ϖιδαηυµανα, µασ α πρεσερϖαο δε τοδοσ οσ ρεχυρσοσ νατυραισ, ινχλυινδοτοδασ ασ φορµασ δε ϖιδα εξιστεντεσ νο πλανετα, αινδα θυε σε ποσσααργυµενταρ θυε ταλ προτεο δα ϖιδα εµ γεραλ χονστιτυα, εµ λτιµααν〈λισε, εξιγνχια δα ϖιδα ηυµανα ε ϖιδα ηυµανα χοµ διγνιδαδε.

14

Ουτρα χοντριβυιο φιλοσ⌠φιχα ιµπορταντε θυε µοδελου, εµ γρανδεµεδιδα, ο πενσαµεντο µοδερνο δε µατριζ ιλυµινιστα, ε θυε ινφλυενχιαατ ηοϕε ο νοσσο µτοδο δε αβορδαγεµ χιεντφιχα (ε ο ∆ιρειτο νο φιχααληειο α ταλ χονδιχιοναµεντο), α ιδια δε ανιµαλ−µ〈θυινα φορµυλαδαπορ ΡΕΝ⊃ ∆ΕΣΧΑΡΤΕΣ (∆ισχυρσο δο Μτοδο, Θυιντα Παρτε).

15 Ο φιλ⌠σοφο

φρανχσ δεφενδε α ιδια δε θυε οσ ανιµαισ ποδεµ σερ εθυιπαραδοσ αµ〈θυινασ µ⌠ϖεισ ου αυτµατοσ, ϕ〈 θυε, διφερεντεµεντε δο ηοµεµ θυε χοµποστο δε χορπο ε αλµα (ε, πορταντο, νυνχα ποδερια σερ ιδεντιφιχαδοχοµ υµα σιµπλεσ µ〈θυινα), απενασ ποσσυεµ χορπο.

16 Αο αφιρµαρ θυε

οσ ανιµαισ νο ποσσυεµ νενηυµα ραζο17

ε, πορταντο, ταµπουχο ϖαλοριντρνσεχο, ∆ΕΣΧΑΡΤΕΣ αβριυ χαµινηο παρα α σεπαραο εντρε σερ

14 Ταισ ρεφλεξ⌡εσ ενχοντραµ−σε εµ ΣΑΡΛΕΤ, ∆ιγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα..., ππ. 34−35.

15 ∆ΕΣΧΑΡΤΕΣ, Ρεν. ∆ισχυρσο δο µτοδο; Μεδιτα⌡εσ; Οβϕε⌡εσ ε ρεσποστασ; Ασ παιξ⌡εσ δα

αλµα; Χαρτασ. Τραδυο δε ϑ. Γυινσβυργ ε Βεντο Πραδο ϑνιορ. 2 εδ. Σο Παυλο: ΑβριλΧυλτυραλ, 1979, π. 60.

78

ηυµανο ε Νατυρεζα θυε ατ ηοϕε µαρχα α αβορδαγεµ χιεντφιχα εµθυασε τοδασ ασ 〈ρεασ δο χονηεχιµεντο, βεµ χοµο παρα ο προχεσσο δεινστρυµενταλιζαο ε απροπριαο δα Νατυρεζα ε δοσ ρεχυρσοσ νατυραισ,ο θυε, εµ γρανδε µεδιδα, τεµ νοσ χονδυζιδο αο ατυαλ εστ〈γιοπρεοχυπαντε δε δεγραδαο αµβιενταλ.

Α δεννχια φειτα αχιµα πελο πριµειρο αυτορ α ρεσπειτο δε υµεξχεσσιϖο αντροποχεντρισµο εµ τορνο δασ χονχεπ⌡εσ τραδιχιοναισ δεδιγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα τοµαδα χοµο ποντο δε παρτιδα παρα αρεφλεξο θυε σε πρετενδε λεϖαρ αδιαντε α παρτιρ δε αγορα. Εµ θυε πεσευµα φυνδαµενταο δουτριν〈ρια αινδα φρ〈γιλ (πελο µενοσ νο χαµποϕυρδιχο) εµ δεφεσα δε υµα περσπεχτιϖα βιοχντριχα ου εχοχντριχα παραα χονχεπο δα διγνιδαδε ηυµανα (ε ταµβµ δο ∆ιρειτο δε υµ µοδογεραλ), α ρελεϖνχια δο τεµα, διαντε δα εξποσιο εξιστενχιαλ α θυε εστ〈συβµετιδο ο σερ ηυµανο χοντεµπορνεο ε δα εµεργνχια δε νοϖοσϖαλορεσ χυλτυραισ (ϖειχυλαδοσ, πορ εξεµπλο, πελο µοϖιµεντο εχολ⌠γιχο επελο µοϖιµεντο δοσ διρειτοσ δοσ ανιµαισ), παρεχε ϕυστιφιχαρ α πρεσεντετεντατιϖα δε ρεπενσαρ α θυεστο. ∆ε φατο, ο διλεµα εξιστενχιαλ χοµ θυεσε δεφροντα α ηυµανιδαδε ηοϕε ρεϖελα α φραγιλιδαδε (παρα νο διζερφαλ〈χια) δα σεπαραο χαρτεσιανα εντρε σερ ηυµανο ε Νατυρεζα. Εµτεµποσ δε γριπε αϖι〈ρια, ϖαχα λουχα, πολυιο θυµιχα, αθυεχιµεντογλοβαλ ε ουτρασ θυεστ⌡εσ θυε δεσνυδαµ ο ϖνχυλο εξιστενχιαλ ελεµενταρεξιστεντε εντρε σερ ηυµανο ε αµβιεντε, ρεϖελα−σε χοµο ινσυστεντ〈ϖελπενσαρ ο ηυµανο σεµ ρελαχιον〈−λο διρεταµεντε χοµ ο σευ εσπαοαµβιενταλ ε τοδα α χαδεια δε ϖιδα θυε φυνδαµεντα α συα εξιστνχια.Εµ ϖιστα δισσο, χοµ α φραγιλιζαο δασ βασεσ νατυραισ θυε ληε δο συπορτε,ταµβµ α ϖιδα ηυµανα χολοχαδα εµ σιτυαο ϖυλνερ〈ϖελ. Νεσσεχοντεξτο, ασσιµ χοµο σε φαλα εµ διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα,ατριβυινδο−σε ϖαλορ ιντρνσεχο ◊ ϖιδα ηυµανα, ταµβµ παρεχε ποσσϖελχονχεβερ α διγνιδαδε δα ϖιδα εµ γεραλ, χονφερινδο−σε ◊ Νατυρεζα ου ◊σβασεσ νατυραισ δα ϖιδα υµ ϖαλορ ιντρνσεχο. Νεσσα περσπεχτιϖα, ο φιλ⌠σοφοαλεµο ΗΑΝΣ ϑΟΝΑΣ, εµ συα οβρα Ο πρινχπιο δα ϖιδα, ◊ λυζ δε υµαβιολογια φιλοσ⌠φιχα, βυσχα ρεφορµυλαρ α χοµπρεενσο τιχα µοδερνα δα

16 ∆ΕΣΧΑΡΤΕΣ, ∆ισχυρσο δο µτοδο..., π. 55.

17 ∆ΕΣΧΑΡΤΕΣ, ∆ισχυρσο δο µτοδο..., π. 61.

79

ρελαο εντρε σερ ηυµανο ε Νατυρεζα, εµ ϖιστα δε αφιρµαρ θυε η〈 αλγοδε τρανσχενδεντε ε εσπιριτυαλ ϕ〈 να πρ⌠πρια βασε δα ϖιδα (ε νο απενασνα εταπα εϖολυτιϖα ονδε σε ενχοντρα ο σερ ηυµανο), ηαϖενδο, πορταντο,υµ ϖαλορ ιντρνσεχο α σερ ρεχονηεχιδο ◊ πρ⌠πρια εξιστνχια οργνιχαχοµο ταλ

18.

Η〈 ιµπορταντεσ δοχυµεντοσ λεγισλατιϖοσ ιντερναχιοναισ ε δεδιρειτο χοµπαραδο θυε αβορδαραµ α τεµ〈τιχα δο ϖαλορ ιντρνσεχο δεφορµασ δε ϖιδα νο−ηυµανασ. Α Χονϖενο σοβρε α ∆ιϖερσιδαδεΒιολ⌠γιχα (1992) δεσταχα, νο ινχιο δο σευ πρεµβυλο, ορεχονηεχιµεντο δο ϖαλορ ιντρνσεχο δα διϖερσιδαδε βιολ⌠γιχα ε δοσϖαλορεσ εχολ⌠γιχο, γεντιχο, σοχιαλ, εχονµιχο, χιεντφιχο, εδυχαχιοναλ,χυλτυραλ, ρεχρεατιϖο ε εσττιχο δα διϖερσιδαδε βιολ⌠γιχα ε δε σευσχοµπονεντεσ. Μαισ εσπεχιφιχαµεντε σοβρε α θυεστο δοσ ανιµαισνο−ηυµανοσ, α ∆εχλαραο Υνιϖερσαλ δοσ ∆ιρειτοσ δοσ Ανιµαισ δαΥΝΕΣΧΟ

19 πρεϖ ο διρειτο δοσ ανιµαισ δε εξιστιρεµ εµ υµ αµβιεντε

βιολογιχαµεντε εθυιλιβραδο (αρτ. 1≡), βεµ χοµο θυε τοδοσ οσ ανιµαιστµ ο διρειτο δε σερ ρεσπειταδοσ (αρτ. 2≡). Α ιδια δε ρεσπειτο εστ〈διρεταµεντε ϖινχυλαδα αο ρεχονηεχιµεντο δε υµ ϖαλορ ιντρνσεχο αδετερµιναδα µανιφεσταο εξιστενχιαλ, χοµο οχορριδο εµ ρελαο αοσσερεσ ηυµανοσ αο λονγο δα νοσσα εϖολυο χυλτυραλ πρεχεδεντε, χοµο,δε ρεστο, ϕ〈 δεσταχαδο. Ο αρτ. 4≡ εσταβελεχε ο διρειτο δοσ ανιµαισσιλϖεστρεσ δε ϖιϖερεµ λιϖρεσ νο σευ µειο νατυραλ, σενδο ιναδµισσϖελθυαλθυερ υσο δε ανιµαισ σελϖαγενσ θυε νο τενηα υµα ραζο ϖιταλου εξιστενχιαλ παρα ο σερ ηυµανο (θυεστ⌡εσ µεραµεντε πατριµονιαισνο ποδεριαµ φυνδαµενταρ ταισ µεδιδασ). Ο αρτ. 5≡ δεσταχα ο διρειτοαο βεµ−εσταρ δοσ ανιµαισ δεπενδεντεσ δο σερ ηυµανο (δοµστιχοσου δοµεστιχαδοσ), φαζενδο ρεφερνχια, ινχλυσιϖε, αο ρεσπειτο ◊ συαδιγνιδαδε. Νο οβσταντε α αυσνχια δε φορα ϕυρδιχα δα ∆εχλαραοΥνιϖερσαλ δοσ ∆ιρειτοσ δοσ Ανιµαισ, α δισχυσσο µοραλ νελα

18 ϑΟΝΑΣ, Ηανσ. Ο πρινχπιο δα ϖιδα. Τραδυο δε Χαρλοσ Αλµειδα Περειρα. Πετρ⌠πολισ:

Εδιτορα ςοζεσ, 2004, π. 15.19

∆εσταχα−σε θυε ο τεξτο φοι οριγιναλµεντε προχλαµαδο εµ 1978, σενδο, ποστεριορµεντε,εµ 1989, ρεϖισαδα πελα Λιγα Ιντερναχιοναλ δοσ ∆ιρειτοσ δοσ Ανιµαισ, ε τορναδο πβλιχονα συα νοϖα ϖερσο πελο ∆ιρετορ−Γεραλ δα ΥΝΕΣΧΟ εµ 1990. ∆ισπονϖελ εµ: ηττπ://λεαγυε−ανιµαλ−ριγητσ.οργ/εν−δυδα.ητµλ. Αχεσσο εµ: 03 δε ϕυληο δε 2006.

80

χονσυβστανχιαδα τεϖε ρεσσοννχια νο µβιτο δε ϖ〈ριοσ ορδεναµεντοσϕυρδιχοσ ναχιοναισ, θυε αο λονγο, πρινχιπαλµεντε, δασ λτιµασδχαδασ, τµ παυταδο α θυεστο δα προτεο δοσ ανιµαισ νασδισχυσσ⌡εσ πολτιχασ ε ϕυρδιχασ.

Νεσσα περσπεχτιϖα, ιµπορτα φρισαρ α ινοϖαο ινχορποραδα πελαΧονστιτυιο Συα αο ρεχονηεχερ, εµ 1992, υµα διγνιδαδε δαχριατυρα (Αρτ. 24), θυε δεϖε σερ ρεσπειταδα εσπεχιαλµεντε νο µβιτοδα λεγισλαο σοβρε ενγενηαρια γεντιχα. Ο ιδεαλιζαδορ δο µοϖιµεντοσυο δε ρεφορµα χονστιτυχιοναλ, ΠΕΤΕΡ ΣΑΛΑ∆ΙΝ, συστεντα υµ νοϖοπερφιλ χονστιτυχιοναλ παρα ο τραταµεντο δα θυεστο αµβιενταλ βασεαδοεµ τρσ πρινχπιοσ τιχοσ: α) πρινχπιο δα σολιδαριεδαδε (ϕυστιαιντραγεραχιοναλ); β) πρινχπιο δο ρεσπειτο ηυµανο πελο αµβιεντε νο−ηυµανο(ϕυστια ιντερεσπχιεσ); χ) πρινχπιο δα ρεσπονσαβιλιδαδε παρα χοµ ασ φυτυρασγερα⌡εσ (ϕυστια ιντεργεραχιοναλ).

20 Ταλ ιδια τραδυζ υµα χονχεπο δε

ϕυστια εχολ⌠γιχα, ενφατιζανδο ο ρεσπειτο ε οσ δεϖερεσ θυε ο σερ ηυµανοδεϖε οβσερϖαρ θυανδο δα συα ιντεραο χοµ ο µειο νατυραλ.

Νο µβιτο δα Λει Φυνδαµενταλ δα Αλεµανηα, ΚΛΑΥΣΒΟΣΣΕΛΜΑΝΝ ρεφερε θυε α ιντροδυο δα εξπρεσσο βασεσ νατυραισδα ϖιδα, αο ινϖσ δε ϖιδα ηυµανα, µαρχου, χοµ α ινχλυσο δο αρτ.20α να ρεφορµα χονστιτυχιοναλ δε 1994, υµ πασσο παρα αλµ δε υµαντροποχεντρισµο πυρο. Νο ενταντο, ο δεβατε προσσεγυιυ νο χεν〈ριοϕυρδιχο ε πολτιχο αλεµο, εσπεχιαλµεντε πορ φορα δο µοϖιµεντο εµφαϖορ δοσ διρειτοσ δοσ ανιµαισ, θυε σεγυιυ πρεσσιονανδο παρα α ινχλυσοδα προτεο δοσ ανιµαισ χοµο οβϕετιϖο δο Εσταδο, ο θυε ϖειο α οχορρερεµ 2002, χοµ ο αχρσχιµο δα εξπρεσσο ε οσ ανιµαισ (διε Τιερε) νοαρτ. 20α δα Λει Φυνδαµενταλ.

21 Πορ φιµ, ρεφερε ο ϕυριστα αλεµο,

ατυαλµεντε ραδιχαδο να Νοϖα Ζελνδια, θυε, ινδεπενδεντεµεντε δε ααλτεραο χονστιτυχιοναλ τερ ου νο χονδυζιδο α ιντερπρεταο δο σευτεξτο εµ φαϖορ δε υµα αβορδαγεµ νο−αντροποχντριχα, φιχου ρεγιστραδοθυε ο δισχυρσο τιχο µαρχου συα πρεσενα νο µβιτο δο δισχυρσο

20 ΣΑΛΑ∆ΙΝ, Πετερ. ∆ιε Ωρδε δερ Κρεατυρ, Σχηριφτενρειηε Υµωελτ Νρ. 260 (1994), Σ.

121. Απυδ ΒΟΣΣΕΛΜΑΝΝ, Κλαυσ. Ηυµαν ριγητσ ανδ τηε ενϖιρονµεντ: τηε σεαρχηφορ χοµµον γρουνδ. Ιν: Ρεϖιστα δε ∆ιρειτο Αµβιενταλ, ν. 23, ϕυλ−σετ, 2001, π. 41.21

Αρτ. 20α (Φυνδαµεντοσ νατυραισ δα ϖιδα). Νο µβιτο δα ορδεµ χονστιτυχιοναλ, οΕσταδο προτεγε ασ βασεσ νατυραισ δα ϖιδα ε οσ ανιµαισ, τενδο εµ χοντα ταµβµ α συα

81

ϕυρδιχο.22

Νεσσα µεσµα περσπεχτιϖα, ϖεριφιχα−σε ταµβµ α χρεσχεντειµπορτνχια δασ δισχυσσ⌡εσ προϖοχαδασ πελα χορρεντε φιλοσ⌠φιχα δα τιχαανιµαλ, θυε, αοσ πουχοσ, τεµ χονσεγυιδο σενσιβιλιζαρ ασ εστρυτυρασϕυρδιχασ ε, αινδα θυε εµ παρτε ε δε µοδο ινχιπιεντε, ινφλυιρ ναρεµοδελαο δο ∆ιρειτο εµ σιντονια χοµ υµ παταµαρ µαισ εϖολυδοδασ ρελα⌡εσ µοραισ.

ΒΟΣΣΕΛΜΑΝΝ τραβαληα ταµβµ χοµ α ιδια δε διρειτοσ ηυµανοσ(ε φυνδαµενταισ) εχολ⌠γιχοσ, οσ θυαισ οβϕετιϖαµ ρεχονχιλιαρ α βασεφιλοσ⌠φιχα δοσ διρειτοσ ηυµανοσ χοµ οσ πρινχπιοσ εχολ⌠γιχοσ, χονεχτανδοο ϖαλορ ιντρνσεχο δο σερ ηυµανο χοµ ο ϖαλορ ιντρνσεχο δε ουτρασ εσπχιεσε δο αµβιεντε χοµο υµ τοδο. Α παρτιρ δε ταλ χοµπρεενσο, οσ διρειτοσηυµανοσ ε φυνδαµενταισ (χοµο, πορ εξεµπλο, α διγνιδαδε δα πεσσοαηυµανα, α λιβερδαδε, α προπριεδαδε ε ο δεσενϖολϖιµεντο) πρεχισαµχορρεσπονδερ αο φατο δε θυε ο ινδιϖδυο νο οπερα σοµεντε νυµαµβιεντε σοχιαλ, µασ ταµβµ νυµ αµβιεντε νατυραλ, ο θυε, πορ συαϖεζ ε ο ρεγιστρο νοσσο ιγυαλµεντε γυαρδα χονεξο χοµ α χοµπρεενσοδο Εσταδο ∆εµοχρ〈τιχο δε ∆ιρειτο χοµο σενδο σεµπρε ταµβµ υµΕσταδο Σοχιοαµβιενταλ. ∆ε αχορδο χοµ α περχεπο δε ΒΟΣΣΕΛΜΑΝΝ,ασσιµ χοµο ο ινδιϖδυο δεϖε ρεσπειταρ ο ϖαλορ ιντρνσεχο δοσ δεµαισσερεσ ηυµανοσ, ο ινδιϖδυο ταµβµ δεϖε ρεσπειταρ ο ϖαλορ ιντρνσεχοδε ουτροσ σερεσ, χοµο ανιµαισ, πλαντασ, εχοσσιστεµασ, ετχ.

23,

φυνδαµεντανδο α εξιστνχια δε δεϖερεσ (φυνδαµενταισ) εχολ⌠γιχοσ δο σερηυµανο παρα χοµ ασ δεµαισ µανιφεστα⌡εσ εξιστενχιαισ. Νεσσε χοντεξτο,ο ϕυριστα αλεµο αφιρµα α ιµπορτνχια δοσ διρειτοσ ηυµανοσ εφυνδαµενταισ παρα ο ενφρενταµεντο δοσ δεσαφιοσ εχολ⌠γιχοσ, προπονδοα συα ρελειτυρα διαντε δοσ νοϖοσ πρινχπιοσ δε νατυρεζα εχολ⌠γιχα θυεπασσαµ α ιντεγραρ ασ ρελα⌡εσ σοχιαισ (ε ταµβµ νατυραισ) να σοχιεδαδεχοντεµπορνεα.

ρεσπονσαβιλιδαδε παρα χοµ ασ φυτυρασ γερα⌡εσ, πορ µειο δο ποδερ λεγισλατιϖο, ε σεγυνδοα λει ε ο ∆ιρειτο πορ µειο δοσ ποδερεσ εξεχυτιϖο ε ϕυδιχιαλ. (Τραδυο λιϖρε δοσ αυτορεσ)22

ΒΟΣΣΕΛΜΑΝΝ, Κλαυσ. Ενϖιρονµενταλ Ριγητσ ανδ ∆υτιεσ: τηε χονχεπτ οφ εχολογιχαληυµαν ριγητσ. Αρτιγο απρεσενταδο νο 10≡ Χονγρεσσο Ιντερναχιοναλ δε ∆ιρειτο Αµβιενταλ,εµ Σο Παυλο, 5−8 δε ϕυνηο δε 2006, π. 18, νο πρελο.23

ΒΟΣΣΕΛΜΑΝΝ, οπ. χιτ., π. 12.

82

∆ιρεχιονανδο φορτεσ χρτιχασ αο τραταµεντο δισπενσαδο αοσ ανιµαισπελα φιλοσοφια καντιανα, θυε οσ δεστιτυα δε θυαλθυερ ϖαλορ ιντρνσεχο εχολοχαϖα οσ δεϖερεσ δοσ σερεσ ηυµανοσ παρα χοµ οσ ανιµαισ απενασχοµο υµ δεϖερ ινδιρετο παρα χοµ α πρ⌠πρια ηυµανιδαδε (ϕυσταµεντεα περσπεχτιϖα αντροποχντριχα ορα θυεστιοναδα), ΜΑΡΤΗΑ ΝΥΣΣΒΑΥΜαλερτα παρα ο φατο δε θυε ο ρεχονηεχιµεντο δα διγνιδαδε δε δετερµιναδασεξιστνχιασ νο−ηυµανοσ ιµπλιχα υµα θυεστο β〈σιχα δε ϕυστια, ϕ〈 θυε,να εστειρα δο θυε φοι αφιρµαδο πορ ΑΡΙΣΤΤΕΛΕΣ, η〈 αλγο δε αδµιρ〈ϖελου ρεσπειτ〈ϖελ (ωονδερφυλ; ωονδερ−ινσπιρινγ) εµ τοδασ ασ φορµασ χοµπλεξασδε ϖιδα ανιµαλ

24. Α αυτορα, δε ουτρα παρτε, ρεϕειτα α ιδια δε χοµπαιξο

ε ηυµανιδαδε νο τραταµεντο δοσ ανιµαισ νο−ηυµανοσ, δεφενδενδουµα ιδια δε ϕυστια θυε τρανσχενδα ταλ περσπεχτιϖα παρα ρεχονηεχερ οϖαλορ ιντρνσεχο ε α διγνιδαδε δε ανιµαισ νο−ηυµανοσ. Α ιδια δεδεϖερ µοραλ δε υµ τραταµεντο νο−χρυελ δοσ ανιµαισ δεϖε βυσχαρ ο σευφυνδαµεντο νο µαισ να διγνιδαδε ηυµανα ου να χοµπαιξο ηυµανα,µασ σιµ να πρ⌠πρια διγνιδαδε ινερεντε ◊σ εξιστνχιασ δοσ ανιµαισ νο−ηυµανοσ. Ταλ ρεφλεξο ποδε σερ αµπλιαδα παρα α ϖιδα εµ τερµοσ γεραισ,νο σε λιµιτανδο ◊ εσφερα ανιµαλ.

Α ινθυεστιον〈ϖελ χονσαγραο δα προτεο αµβιενταλ νο µβιτοϕυσφυνδαµενταλ ε ο ρεχονηεχιµεντο δα θυαλιδαδε δε ϖιδα χοµο ελεµεντοιντεγραντε δα διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα αχαρρεταµ α νεχεσσιδαδεατ µεσµο δε υµα ρεφορµυλαο χονχειτυαλ δα διγνιδαδε δα πρ⌠πριαπεσσοα ηυµανα, δε ταλ σορτε θυε εστα ϖενηα α γυαρδαρ σιντονια χοµ οσνοϖοσ ϖαλορεσ εχολ⌠γιχοσ. Χοµ βασε εµ ταισ χονσιδερα⌡εσ, οσδεσενϖολϖιµεντοσ εµ τορνο δα νατυρεζα ρελαχιοναλ ε χοµυνιχατιϖα δαδιγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα χοντριβυεµ παρα α συπεραο δε υµαχονχεπο εµινεντεµεντε εσπεχιστα (βιολ⌠γιχα) ε, πορταντο,νεχεσσαριαµεντε ρεδυχιονιστα ε ϖυλνερ〈ϖελ δε πεχυλιαρ ε εσπεχφιχαδιγνιδαδε δοσ σερεσ ηυµανοσ (θυε πορ σι σ⌠, νο αφαστα υµα ποσσϖελχονσιδεραο δα διγνιδαδε δα ϖιδα δε υµ µοδο γεραλ).

25 Α ατριβυιο

24 ΝΥΣΣΒΑΥΜ, Μαρτηα Χ. Βεψονδ Χοµπασσιον ανδ Ηυµανιτψ: ϑυστιχε φορ

Νονηυµαν Ανιµαλσ. Ιν: ΣΥΝΣΤΕΙΝ, Χασσ Ρ.; ΝΥΣΣΒΑΥΜ, Μαρτηα Χ. (Οργσ.).Ανιµαλ Ριγητσ: Χυρρεντ ∆εβατεσ ανδ Νεω ∆ιρεχτιονσ. Νοϖα Ψορκ: Οξφορδ Υνιϖερσιτψ Πρεσσ,2004, π. 306.

83

δε διγνιδαδε α ουτρασ φορµασ δε ϖιδα ου ◊ ϖιδα εµ τερµοσ γεραιστρανσπορτα α ιδια δε ρεσπειτο ε ρεσπονσαβιλιδαδε θυε δεϖε παυταρ οχοµπορταµεντο δο σερ ηυµανο παρα χοµ ταισ µανιφεστα⌡εσ εξιστενχιαισ.Νεσσε χοντεξτο, παρα αλµ δε υµα χοµπρεενσο εσπεχιστα δαδιγνιδαδε, θυε παρεχε χαδα ϖεζ µαισ φρ〈γιλ διαντε δο θυαδρο εξιστενχιαλχοντεµπορνεο ε δοσ νοϖοσ ϖαλορεσ χυλτυραισ δε νατυρεζα εχολ⌠γιχα,δεϖε−σε αϖαναρ νασ χονστρυ⌡εσ µοραισ ε ϕυρδιχασ νο σεντιδο δε αµπλιαρο εσπεχτρο δε ινχιδνχια δο ϖαλορ διγνιδαδε παρα ουτρασ φορµασ δε ϖιδαε δα ϖιδα εµ σι.

3. A SUPERAÇÃO DO PARADIGMAJURÍDICO ANTROPOCÊNTRICO CLÁSSICOE O RECONHECIMENTO DA DIGNIDADEDO ANIMAL NÃO-HUMANO E DA VIDA EMGERAL NO ÂMBITO JURÍDICO-CONSTITUCIONAL BRASILEIRO

Νο µβιτο ϕυρδιχο, πρινχιπαλµεντε πορ παρτε δε αυτορεσ θυετραβαληαµ χοµ ο ∆ιρειτο Αµβιενταλ (ου ∆ιρειτο δο Αµβιεντε), τεµσιδο συσχιταδα αλγυµα ρεφλεξο σοβρε α συπεραο δο παραδιγµααντροποχντριχο να ρεγυλαο δασ ρελα⌡εσ ϕυρδιχο−αµβιενταισ.

26 Νεσσα

λινηα, ϑΟΣ⊃ ΡΥΒΕΝΣ ΜΟΡΑΤΟ ΛΕΙΤΕ, αλινηαδο χοµ α δουτρινα δεΧΥΝΗΑΛ ΣΕΝ∆ΙΝ

27, τραβαληα χοµ ο χονχειτο δο αντροποχεντρισµο

αλαργαδο (ου µοδεραδο), οβϕετιϖανδο α τυτελα δο αµβιεντεινδεπενδεντεµεντε δα συα υτιλιδαδε διρετα ου βενεφχιοσ αο ηοµεµ,

25 ΣΑΡΛΕΤ, ∆ιγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα..., π. 57.

26 ΦΙΓΥΕΙΡΕ∆Ο ∆ΙΑΣ χολαχιονα θυε υµα δασ πρινχιπαισ νοϖιδαδεσ ποστασ πελα

αβορδαγεµ ϕυρδιχα δο αµβιεντε διζ ρεσπειτο ϕυσταµεντε αο τρνσιτο δε υµα χονχεποεξχλυσιϖαµεντε αντροποχντριχα δο ∆ιρειτο παρα α αφιρµαο δε υµ πρινχπιοβιοχντριχο ου εχοχντριχο. ∆ΙΑΣ, ϑοσ Εδυαρδο Φιγυειρεδο. ∆ιρειτο χονστιτυχιοναλε αδµινιστρατιϖο δο αµβιεντε. Χαδερνοσ δο Χεντρο δε Εστυδοσ δε ∆ιρειτο δο Ορδεναµεντο,δο Υρβανισµο ε δο Αµβιεντε. Χοιµβρα: Αλµεδινα, 2002, π. 13.27

ΧΥΝΗΑΛ ΣΕΝ∆ΙΝ, ϑοσ δε Σουζα. Ρεσπονσαβιλιδαδε Χιϖιλ πορ ∆ανοσ Εχολ⌠γιχοσ: δα ρεπαραοδο δανο ατραϖσ δε ρεσταυραο νατυραλ. Χοιµβρα: Χοιµβρα Εδιτορα, 1998, ππ. 98−104.

84

αο χονσιδεραρ α πρεσερϖαο δα χαπαχιδαδε φυνχιοναλ δο πατριµνιονατυραλ χοµ ιδεαισ τιχοσ δε χολαβοραο ε ιντεραο ηοµεµ−νατυρεζα.

28

Νεστα µεσµα περσπεχτιϖα, ινδισπενσ〈ϖελ α ρεφερνχια αο εντενδιµεντοσυστενταδο πορ ΑΝΤΝΙΟ ΗΕΡΜΑΝ ΒΕΝϑΑΜΙΝ, αο ρεφεριρ θυε αΧονστιτυιο βρασιλειρα ρεγιστρου α πρεσερϖαο ε ρεσταυραο δεπροχεσσοσ εχολ⌠γιχοσ εσσενχιαισ (αρτ. 225, ♣ 1≡, Ι), ε θυε, πορταντο, ταλφορµυλαο χονστιτυχιοναλ τρανσπορταρια α ιδια δε ταισ προχεσσοστυτελαδοσ νο µβιτο χονστιτυχιοναλ σεριαµ αθυελεσ οσ εσσενχιαισ ◊σοβρεϖιϖνχια δο πλανετα, χονχεπο θυε υλτραπασσαρια α φ⌠ρµυλατραδιχιοναλ δα σοβρεϖιϖνχια δο απενασ δο ηοµεµ. Ασσιµ, βεµ δεσταχαο αυτορ θυε α τυτελα αµβιενταλ γραδυαλ ε ερρατιχαµεντε αβανδονα αριγιδεζ δε συασ οριγενσ αντροποχντριχασ ε αχοληε υµα ϖισο µαισ αµπλα,δε χαρ〈τερ βιοχντριχο (ου µεσµο εχοχντριχο), αο προπορ−σε α αµπαραρα τοταλιδαδε δα ϖιδα ε δασ συασ βασεσ

29.

Εµ σεντιδο σιµιλαρ, ςΑΣΧΟ ΠΕΡΕΙΡΑ ∆Α ΣΙΛςΑ δεφενδε οχονχειτο δε αντροποχεντρισµο εχολ⌠γιχο, ο θυαλ ρεϕειτα θυαλθυερ ϖισοµεραµεντε ινστρυµενταλ, εχονοµιχιστα ου υτιλιτ〈ρια δα νατυρεζα,χονσιδερανδο θυε ο αµβιεντε δεϖα σερ τυτελαδο πελο ∆ιρειτο, αο πασσοθυε α συα πρεσερϖαο χονδιο παρα α ρεαλιζαο δα διγνιδαδε δαπεσσοα ηυµανα.

30 Ασσιµ, εµ θυε πεσε α µανυτενο δε υµα

χοµπρεενσο αντροποχντριχα δο ∆ιρειτο, να µεδιδα εµ θυε σε προπ⌡εα συα µοδεραο ου αλαργαµεντο, τεµ−σε ϕ〈 υµα νοϖα ⌠τιχα παρα αχοµπρεενσο δα ρελαο σερ ηυµανο−Νατυρεζα, υµα ϖεζ θυε αο µειονατυραλ εστ〈−σε α ατριβυιρ υµ ϖαλορ ιντρνσεχο, ου σεϕα, εστ〈−σε αρεχονηεχερ α Νατυρεζα, παρα υσαρ α φορµυλαο καντιανα, χοµο υµ φιµεµ σι µεσµο, απεσαρ δε εστα διµενσο σερ ρελαχιοναλ εµ φαχε δο σερ

28 ΛΕΙΤΕ, ϑοσ Ρυβενσ Μορατο. ∆ανο αµβιενταλ: δο ινδιϖιδυαλ αο χολετιϖο

εξτραπατριµονιαλ. Σο Παυλο: Ρεϖιστα δοσ Τριβυναισ, 2000, π. 79.29

Χφ. ΒΕΝϑΑΜΙΝ, Αντνιο Ηερµαν. Χονστιτυχιοναλιζαο δο Αµβιεντε εΕχολογιζαο δα Χονστιτυιο Βρασιλειρα. Ιν: ΧΑΝΟΤΙΛΗΟ, ϑοσ ϑοαθυιµ Γοµεσ;ΜΟΡΑΤΟ ΛΕΙΤΕ, ϑοσ Ρυβενσ (Οργσ.). ∆ιρειτο Χονστιτυχιοναλ Αµβιενταλ Βρασιλειρο. ΣοΠαυλο: Σαραιϖα, 2007, π. 90.30

ΠΕΡΕΙΡΑ ∆Α ΣΙΛςΑ, ςασχο. ςερδε Χορ δε ∆ιρειτο: λι⌡εσ δε ∆ιρειτο δο Αµβιεντε.Χοιµβρα: Αλµεδινα, 2002, ππ. 29−30.

85

ηυµανο, ε νο τοταλµεντε αυτνοµα, χοµο η〈 δε σερ νο χοντεξτο δευµ Εσταδο Σοχιοαµβιενταλ δε ∆ιρειτο.

Α δισχυσσο σοβρε α ατριβυιο δε διρειτοσ ◊ νατυρεζα εµ γεραλ ουαοσ ανιµαισ εµ εσπεχιαλ τεµ συσχιταδο δισχυσσ⌡εσ ιµπορταντεσ ναδουτρινα. Μερεχε δεσταθυε, νεστα περσπεχτιϖα, α ρεφερνχια χλ〈σσιχα,ινσπιραδα εµ ΚΑΝΤ, ε ρατιφιχαδα πορ ΑΣΙΣ ΡΟΙΓ, α ρεσπειτο δοσ δεϖερεσδοσ σερεσ ηυµανοσ εµ φαχε δοσ ανιµαισ, εµβορα α εξιστνχια, να βασε δεταισ δεϖερεσ δε τυτελα, υνιχαµεντε υµ ιντερεσσε ηυµανο ου δαηυµανιδαδε. Φαζενδο χορο χοµ ταλ πρεµισσα, ΑΣΙΣ ΡΟΙΓ συστεντα θυενο ποσσϖελ α ατριβυιο δε διρειτοσ αοσ ανιµαισ, σενο αοσ ηοµενσ,δε ταλ σορτε θυε νο χασο δοσ δεϖερεσ παρα χοµ οσ ανιµαισ, ϖεριφιχα−σε υµδιρειτο θυε τεµ συα οριγεµ εµ υµ ιντερεσσε ηυµανο ου να ιδια δεσολιδαριεδαδε. Πορ φιµ, ο αυτορ εσπανηολ εθυιπαρα α τυτελα δοσ ανιµαισ◊ τυτελα δο πατριµνιο ηιστ⌠ριχο ε χυλτυραλ, πορ διζερεµ ρεσπειτο απενασα υµ ιντερεσσε ηυµανο να συα προτεο

31. ΠΕΡΕΙΡΑ ∆Α ΣΙΛςΑ, ταµβµ

νο ιντυιτο δε νεγαρ α ποσσιβιλιδαδε δε ατριβυιο δε διρειτοσ συβϕετιϖοσ◊ Νατυρεζα ου µεσµο αοσ ανιµαισ, αχεντυα θυε ο ∆ιρειτο υµφενµενο δα χυλτυρα, θυε ρεγυλα ρελα⌡εσ εντρε σερεσ λιϖρεσ ε ρεσπονσ〈ϖεισθυε, πορ ισσο µεσµο, δεϖεµ τερ χονσχινχια δοσ σευσ δεϖερεσ δεπρεσερϖαο δο µειο−αµβιεντε

32, ραζο πελα θυαλ οσ διρειτοσ συβϕετιϖοσ

σεριαµ ατριβυϖεισ σοµεντε ◊σ πεσσοασ, χαβενδο αο αµβιεντε ου ◊Νατυρεζα απενασ υµα τυτελα δε διµενσο οβϕετιϖα, µυιτο εµβορα οαυτορ ε πρεχισο φρισαρ εστε ποντο νο δεφενδα υµα ϖισο θυε σεποδερια δεσιγναρ δε µεραµεντε ινστρυµενταλ δα τυτελα δοσ ανιµαισ εδα ϖιδα νο−ηυµανα.

Μεσµο θυε σε ποσσα αχειταρ, πελο µενοσ παρα εφειτοσ δεαργυµενταο, α νοο δε θυε νο η〈 χοµο ατριβυιρ τπιχοσ διρειτοσ αοσανιµαισ ου ◊ νατυρεζα, ιστο νο αφαστα α νεχεσσιδαδε (τιχα ε ϕυρδιχα)δε σε περγυνταρ σε εσσα τυτελα δο µειο νατυραλ νο ποδε σε δαρ δε φορµααυτνοµα, χοµ ο ρεχονηεχιµεντο δε υµα διγνιδαδε ◊ ϖιδα νο−ηυµαναε αοσ ανιµαισ. Σε α διγνιδαδε χονσιστε εµ υµ ϖαλορ πρ⌠πριο ε διστιντιϖο

31 ΡΟΙΓ, Ραφαελ δε Ασσισ. ∆εβερεσ ψ δερεχηοσ εν λα Χονστιτυχι⌠ν. Μαδριδ: Χεντρο δε

Εστυδιοσ Χονστιτυχιοναλεσ, 1991, π. 172.32

ΠΕΡΕΙΡΑ ∆Α ΣΙΛςΑ, ςερδε Χορ δε ∆ιρειτο..., π. 31.

86

θυε ν⌠σ ατριβυµοσ ◊ δετερµιναδα µανιφεσταο εξιστενχιαλ − νο χασοδα διγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα, α ν⌠σ µεσµοσ − ποσσϖελ ορεχονηεχιµεντο δο ϖαλορ διγνιδαδε χοµο ινερεντε α ουτρασ φορµασ δεϖιδα νο−ηυµανασ. Α πρ⌠πρια ϖιδα, δε υµ µοδο γεραλ, γυαρδα χονσιγοο ελεµεντο διγνιδαδε, αινδα µαισ θυανδο α δεπενδνχια εξιστενχιαλεντρε εσπχιεσ νατυραισ χαδα ϖεζ µαισ ρειτεραδα νο µβιτο χιεντφιχο,χονσαγρανδο ο θυε ΦΡΙΤϑΟΦ ΧΑΠΡΑ δενοµινου δε τεια δα ϖιδα

33.

ΦΡΕΙΤΑΣ ∆Ο ΑΜΑΡΑΛ ποσιχιονα−σε νο σεντιδο δε θυε, θυανδο σε εστ〈α λεγισλαρ χοντρα α χρυελδαδε φρεντε αοσ ανιµαισ, εµ ϖερδαδε νο σε εστ〈α προτεγερ α δελιχαδεζα δοσ σεντιµεντοσ δο σερ ηυµανο φαχε αοσανιµαισ, µασ σιµ ο ανιµαλ εµ σι µεσµο, ατριβυινδο−ληε υµ ϖαλοριντρνσεχο. Ο αµβιεντε νο ποδε σερ προτεγιδο απενασ εµ ραζο δασαδε ε δα θυαλιδαδε δε ϖιδα δο σερ ηυµανο, µασ ταµβµ εµ ϖιρτυδεδε ρεπρεσενταρ υµ ϖαλορ εµ σι µεσµο. Α παρτιρ δε ταισ ρεφλεξ⌡εσ, ο αυτορπορτυγυσ, σεµ ποσιχιοναρ−σε, λανα ταµβµ ο θυεστιοναµεντο σε ταισχονστατα⌡εσ ιµπλιχαµ ο ρεχονηεχιµεντο δε διρειτοσ δοσ ανιµαισ (θυε,πορ ϖεζεσ, ταµβµ ποδεριαµ σερ οποστοσ αοσ σερεσ ηυµανο)

34.

Νο χοντεξτο δε υµα περσπεχτιϖα ηιστ⌠ριχο−χυλτυραλ δο ∆ιρειτο, ϖαλετραζερ ◊ χολαο ο πενσαµεντο δε ΒΟΒΒΙΟ θυανδο, αο ρεφλετιρ σοβρε ατραϕετ⌠ρια ηιστ⌠ριχα δοσ διρειτοσ ηυµανοσ, µαρχανδο α πασσαγεµ δοσδιρειτοσ δε λιβερδαδε παρα οσ διρειτοσ πολτιχοσ ε σοχιαισ, λεµβρα θυεοχορρευ υµ δεσλοχαµεντο δο φοχο χεντραδο νο ινδιϖδυο (υτι σινγυλυσ),να χονδιο δε πριµειρο συϕειτο αο θυαλ φοραµ ατριβυδοσ διρειτοσνατυραισ (ου µοραισ), παρα συϕειτοσ διφερεντεσ δο ινδιϖδυο χοµο, πορεξεµπλο, ασ µινοριασ τνιχασ ε ρελιγιοσασ, ε ταµβµ, µαισ ρεχεντεµεντε,α ηυµανιδαδε χονσιδεραδα εµ σευ χονϕυντο, ο θυε σε δ〈 εµ ραζο δανεχεσσιδαδε δε χονσιδεραρ οσ διρειτοσ δασ γερα⌡εσ ηυµανασ φυτυρασ. Οϕυριστα ιταλιανο ρεσσαλτα, αινδα, θυε ο ρεχονηεχιµεντο δε διρειτοσ ποδεσερ χονχεβιδο παρα αλµ δε ινδιϖδυοσ ηυµανοσ χονσιδεραδοσσινγυλαρµεντε ου χοµυνιταριαµεντε, ου σεϕα, παρα συϕειτοσ διφερεντεσ

33 ΧΑΠΡΑ, Φριτϕοφ. Α τεια δα ϖιδα: υµα νοϖα χοµπρεενσο χιεντφιχα δοσ σιστεµασ ϖιϖοσ.

Σο Παυλο: Χυλτριξ, 1996.34

ΑΜΑΡΑΛ, ∆ιογο Φρειτασ δο. Αχεσσο ◊ ϕυστια εµ µατρια δε αµβιεντε ε δε χονσυµο. Ιν:Τεξτοσ Αµβιεντε ε Χονσυµο, ςολυµε Ι. Λισβοα: Χεντρο δε Εστυδοσ ϑυρδιχοσ, 1996, π. 162.

87

δο σερ ηυµανο, χοµο οσ ανιµαισ. Ταισ διρειτοσ δα νατυρεζα,ιµπυλσιοναδοσ πελοσ µοϖιµεντοσ εχολ⌠γιχοσ, ποστυλαµ ασ µεσµασπαλαϖρασ (ρεσπειτο ε νο−εξπλοραο) υτιλιζαδασ τραδιχιοναλµεντενα δεφινιο ε ϕυστιφιχαο δοσ διρειτοσ ηυµανοσ

35.

Σεγυινδο−σε α µεσµα λινηα αργυµεντατιϖα, ποσσϖελ αφιρµαρ θυεα τενδνχια χοντεµπορνεα νο σεντιδο δε υµα προτεο χονστιτυχιοναλε λεγαλ δα φαυνα ε φλορα, βεµ χοµο δοσ δεµαισ ρεχυρσοσ νατυραισ, ινχλυσιϖεχοντρα ατοσ δε χρυελδαδε πρατιχαδοσ πελο σερ ηυµανο, ρεϖελα νο µνιµοθυε α πρ⌠πρια χοµυνιδαδε ηυµανα ϖισλυµβρα εµ δετερµιναδασχονδυτασ (ινχλυσιϖε πρατιχαδασ εµ ρελαο α ουτροσ σερεσ ϖιϖοσ) υµχοντεδο δε ινδιγνιδαδε. Τενδο εµ χοντα θυε νεµ τοδασ ασ µεδιδασδε προτεο δα νατυρεζα νο ηυµανα τµ πορ οβϕετο ασσεγυραρ αοσσερεσ ηυµανοσ συα ϖιδα χοµ διγνιδαδε (πορ χοντα δε υµ αµβιεντεσαυδ〈ϖελ ε εθυιλιβραδο), µασ διζεµ χοµ α πρεσερϖαο, πορ σι σ⌠, δαϖιδα εµ γεραλ ε δο πατριµνιο αµβιενταλ, ρεσυλτα εϖιδεντε θυε σε εστ〈 αρεχονηεχερ υµ ϖαλορ εµ σι, ιστο , ιντρνσεχο

36.

Α Χονστιτυιο Φεδεραλ βρασιλειρα, νο σευ αρτ. 225, ♣ 1≡, ςΙΙ, ενυνχιαδε φορµα εξπρεσσα α ϖεδαο δε πρ〈τιχασ θυε προϖοθυεµ α εξτινο δεεσπχιεσ ου συβµεταµ οσ ανιµαισ ◊ χρυελδαδε, ο θυε σιναλιζα ορεχονηεχιµεντο, πορ παρτε δο χονστιτυιντε, δο ϖαλορ ινερεντε α ουτρασφορµασ δε ϖιδα νο−ηυµανασ, προτεγενδο−ασ, ινχλυσιϖε, χοντρα α αοηυµανα

37, ο θυε ρεϖελα θυε νο σε εστ〈 βυσχανδο προτεγερ (αο µενοσ

διρεταµεντε ε εµ τοδοσ οσ χασοσ) απενασ ο σερ ηυµανο. ⊃ διφχιλ δε χονχεβερθυε ο χονστιτυιντε, αο προτεγερ α ϖιδα δε εσπχιεσ νατυραισ εµ φαχε δα συααµεαα δε εξτινο, εστιϖεσσε α προµοϖερ υνιχαµεντε α προτεο δε αλγυµϖαλορ ινστρυµενταλ δε εσπχιεσ νατυραισ; πελο χοντρ〈ριο, δειξου τρανσπαρεχερ

35 ΒΟΒΒΙΟ, Νορβερτο. Α ερα δοσ διρειτοσ. 10.εδ. Τραδυο δε Χαρλοσ Νελσον Χουτινηο.

Ριο δε ϑανειρο: Χαµπυσ, 1992, π. 69.36

ΣΑΡΛΕΤ, ∆ιγνιδαδε δα πεσσοα ηυµανα..., π. 35.37

Ρεγιστρα−σε ο δεσχοµπασσο εντρε α Λει δε Προτεο δα Φαυνα (Λει 5.197/67) ε αΧονστιτυιο Φεδεραλ, εµ ραζο δο ρεφεριδο διπλοµα λεγαλ, σοβ υµα µατριζ εµινεντεµεντεινστρυµενταλ ε πατριµονιαλιστα δα ϖιδα ανιµαλ, ρεστρινγιρ−σε α δετερµιναρ θυε α φαυνασιλϖεστρε δε προπριεδαδε δο Εσταδο, σεµ εσβοαρ υµα µαιορ πρεοχυπαο χοµ ο βεµ−εσταρ δοσ ανιµαισ ε α ϖεδαο δε πρ〈τιχασ χρυισ, προιβινδο απενασ αλγυνσ µειοσ δεαβατε δε ανιµαισ σιλϖεστρεσ (εσπεχιαλµεντε νο ινχισο α δο αρτ. 10).

88

υµα τυτελα δα ϖιδα εµ γεραλ νιτιδαµεντε νο µεραµεντε ινστρυµενταλεµ ρελαο αο σερ ηυµανο, µασ νυµα περσπεχτιϖα χονχορρεντε ειντερδεπενδεντε. Εσπεχιαλµεντε νο θυε διζ χοµ α ϖεδαο δε πρ〈τιχασχρυισ χοντρα οσ ανιµαισ, ο χονστιτυιντε ρεϖελα δε φορµα χλαρα α συαπρεοχυπαο χοµ ο βεµ−εσταρ δοσ ανιµαισ νο−ηυµανοσ ε α ρεφυταο δευµα ϖισο µεραµεντε ινστρυµενταλ δα ϖιδα ανιµαλ. Α Χονστιτυιοταµβµ τραζ δε φορµα εξπρεσσα νο µεσµο δισποσιτιϖο α τυτελα δα φυνοεχολ⌠γιχα δα φλορα ε δα φαυνα, ο θυε δ〈 α διµενσο δε σιστεµα ου εχοσσιστεµααµβιενταλ, νο σεντιδο δε χοντεµπλαρ α προτεο ιντεγραδα δοσ ρεχυρσοσνατυραισ (ε α ινχλυδο ο σερ ηυµανο). ∆εσσα φορµα, εστ〈 α ορδεµχονστιτυχιοναλ ρεχονηεχενδο α ϖιδα ανιµαλ χοµο υµ φιµ εµ σι µεσµο,δε µοδο α συπεραρ ο αντροποχεντρισµο καντιανο.

Χοµο αλυδιδο αχιµα, ουτρο αργυµεντο ιµπορταντε παρα συστενταρα διγνιδαδε δα ϖιδα δε υµ µοδο γεραλ χοµο υµ ϖαλορ πρ⌠πριο(αυτνοµο) α προτεο χονστιτυχιοναλ δε εσπχιεσ αµεααδασ δεεξτινο, πορθυαντο, να µαιορια δοσ χασοσ, α εξιστνχια δε δετερµιναδαεσπχιε νο αµβιεντε νο τραζ νενηυµ βενεφχιο εξιστενχιαλ διρετο (νεµµεσµο εχονµιχο) παρα ο σερ ηυµανο, ιγυαλµεντε χοντραριανδο α ϖισοποστα πελα χορρεντε αντροποχντριχο−ινστρυµενταλ δοσ ρεχυρσοσ νατυραισ.Χοµ εφειτο, α προτεο δασ εσπχιεσ αµεααδασ δε εξτινο νορεπρεσεντα α φυνχιοναλιζαχο (πελο µενοσ νο α µερα φυνχιοναλιζαο)δα ϖιδα ανιµαλ εµ ραζο δα συα υτιλιδαδε παρα ο Ηοµεµ, µασ διζ χοµυµα διµενσο οβϕετιϖα δε προτεο, ρεχονηεχενδο, δε χερτα φορµα, υµϖαλορ θυε, ταµβµ πορ ιµπλιχαρ εµ δεϖερεσ ϕυρδιχοσ δε τυτελα επροµοο, ποδερια µυιτο βεµ σερ δενοµιναδο δε διγνιδαδε ινερεντε◊θυελα εξιστνχια εµ ρισχο δε εξτινο. ∆εϖε−σε δεσταχαρ θυε α προτεοδε εσπχιεσ αµεααδασ δε εξτινο µαισ αβρανγεντε δο θυε α ϖεδαοδε πρ〈τιχασ χρυισ χοντρα οσ ανιµαισ, πελο φατο δε τυτελαρ ταµβµ αφλορα ε τοδασ ασ δεµαισ φορµασ δε ϖιδα θυε εστιϖερεµ συϕειτασ ◊ εξτινο,ο θυε αχαβα πορ ρεϖελαρ, δε χερτο µοδο, ο ρεχονηεχιµεντο, πορ παρτε δοχονστιτυιντε, δε υµ ϖαλορ ινερεντε ◊ ϖιδα δε υµ µοδο γεραλ χοµο σενδοδιγνο ε εξιγεντε δε τυτελα.

Νο µβιτο δο ορδεναµεντο ϕυρδιχο ινφραχονστιτυχιοναλ, οπορτυνο ϖολταρ ο οληαρ σοβρε ο ∆ιρειτο Πεναλ, νο µβιτο δο θυαλ σεδεσταχα α χριµιναλιζαο δε χονδυτασ ηυµανασ θυε ρεσυλτεµ εµ

89

χρυελδαδε ε µαυσ−τρατοσ χοντρα ανιµαισ.38

Συβϕαχεντε α ταλ ποστυρα δολεγισλαδορ ινφραχονστιτυχιοναλ, αινδα µαισ θυαντο ρελιδα ◊ λυζ δο δεϖερχονστιτυχιοναλ δε προτεο δα φαυνα,

39 εστ〈 ιµπλχιτο ο ρεχονηεχιµεντο,

ου µεληορ, α ατριβυιο δε υµ ϖαλορ, πορταντο, δε υµα διγνιδαδε,ταµβµ α ουτρασ φορµασ δε ϖιδα αλµ δα ηυµανασ Α Λει δοσ ΧριµεσΑµβιενταισ (Λει 9.605/98), να Σεο δοσ Χριµεσ χοντρα α Φαυνα, αοµεσµο τεµπο εµ θυε χριµιναλιζα α χονδυτα ηυµανα θυε ατεντα χοντραα ϖιδα ε ο βεµ−εσταρ ανιµαλ ε χαραχτεριζα α ρεπροϖαο σοχιαλ δε ταλπρ〈τιχα, ρεχονηεχε, εµ χερτα µεδιδα, υµ ϖαλορ (διγνιδαδε?) ινερεντε ◊ϖιδα ανιµαλ, τυτελανδο−α δε φορµα αυτνοµα ε ινδεπενδεντεµεντε δασυα υτιλιδαδε αο σερ ηυµανο.

40

Νο ♣ 1≡ δο αρτ. 32, ο τιπο πεναλ δο χαπυτ αµπλιαδο παρα αβαρχαρταµβµ θυεµ ρεαλιζα εξπερινχια δολοροσα ου χρυελ εµ ανιµαλ ϖιϖο, αινδαθυε παρα φινσ διδ〈τιχοσ ου χιεντφιχοσ, θυανδο εξιστιρεµ ρεχυρσοσ αλτερνατιϖοσ,ο θυε εϖιδενχια α αδοο δε υµ χριτριο δε προπορχιοναλιδαδε(δεσιγναδαµεντε ο συβχριτριο δα νεχεσσιδαδε) παρα ϕυστιφιχαρ α υτιλιζαοδε ανιµαισ εµ εξπερινχιασ χιεντφιχασ ου διδ〈τιχασ, ου σεϕα, αθυελα πρ〈τιχασ⌠ σερ〈 ϕυριδιχαµεντε λεγτιµα θυανδο νο ηουϖερ ουτροσ µειοσ αλτερνατιϖοσ(µενοσ λεσιϖοσ) παρα ρεαλιζαρ α εξπερινχια. ∆εϖε−σε δεσταχαρ θυε ταµβµα πονδεραο δοσ βενσ εµ χονφλιτο (τυτελα δα φαυνα ε βενεφχιοσ χιεντφιχοσ◊ σαδε εξτραδοσ δοσ εξπεριµεντοσ) δεϖε σερ προχεδιδα, α φιµ δε χοντεµπλαρ

38 Α Λει δοσ Χριµεσ Αµβιενταισ (Λει 9.605/98) ταµβµ ϖισα δαρ υµα προτεο εσπεχιαλ

◊σ εσπχιεσ ραρασ ου αµεααδασ δε εξτινο, θυανδο πρεϖ δε φορµα εξπρεσσα υµ αυµεντοδε πενα (♣ 4≡, Ι) παρα ο τιπο πεναλ δο αρτ. 29 θυανδο εστε φορ ιµπετραδο εµ φαχε δεεσπχιεσ νατυραισ εµ ταλ χονδιο δε ρισχο.39

Αρτ. 225 (...) ♣ 1≡ Παρα ασσεγυραρ α εφετιϖιδαδε δεσσε διρειτο, ινχυµβε αο ΠοδερΠβλιχο: (...) ςΙΙ προτεγερ α φαυνα ε α φλορα, ϖεδαδασ, να φορµα δα λει, ασ πρ〈τιχασ θυεχολοθυεµ εµ ρισχο να συα φυνο εχολ⌠γιχα, προϖοθυεµ α εξτινο δε εσπχιεσ ουσυβµεταµ οσ ανιµαισ ◊ χρυελδαδε.40

Αρτ. 32. Πρατιχαρ ατο δε αβυσο, µαυσ−τρατοσ, φεριρ ου µυτιλαρ ανιµαισ σιλϖεστρεσ,δοµστιχοσ ου δοµεστιχαδοσ, νατιϖοσ ου εξ⌠τιχοσ: Πενα δετενο, δε 3 (τρσ) µεσεσ α1(υµ) ανο, ε µυλτα; ♣ 1≡ Ινχορρε νασ µεσµασ πενασ θυεµ ρεαλιζα εξπερινχια δολοροσαου χρυελ εµ ανιµαλ ϖιϖο, αινδα θυε παρα φινσ διδ〈τιχοσ ου χιεντφιχοσ, θυανδο εξιστιρεµρεχυρσοσ αλτερνατιϖοσ; ♣ 2≡ Α πενα αυµενταδα δε 1/6 (υµ σεξτο) α 1/3 (υµ τερο), σεοχορρε µορτε δο ανιµαλ. (γριφοσ δο αυτορ)

90

α προπορχιοναλιδαδε εµ σεντιδο εστριτο ε α χονστιτυχιοναλιδαδε δα µεδιδα,σεµπρε εµ φαχε δε υµ χασο χονχρετο.

41

Σεγυινδο εσσα λινηα δε εντενδιµεντο, ϖαλεµο−νοσ δασ λι⌡εσ δεΣΠΟΡΛΕ∆ΕΡ ∆Ε ΣΟΥΖΑ, θυε, ροµπενδο χοµ α ϖισο λιβεραλ−ινδιϖιδυαλιστα (ταµβµ αντροποχντριχα) δο ∆ιρειτο Πεναλ ε εµ φαχεδα νατυρεζα δοσ χριµεσ αµβιενταισ, προϖοχα α δουτρινα χλ〈σσιχα εχονσαγρα ο αµβιεντε νατυραλ χοµο συϕειτο πασσιϖο δα χριµιναλιδαδε,ϕυνταµεντε χοµ α χολετιϖιδαδε ε α ηυµανιδαδε.

42 Εµ σντεσε, ο αυτορ

δεφενδε υµα τεορια αντροποχντριχα−εχοχντριχα ου αντροποχντριχα−ρελαχιοναλ δοσ βενσ ϕυρδιχοσ αµβιενταισ, δε αχορδο χοµ α θυαλ οµειο αµβιεντε, µεσµο σενδο χονσιδεραδο υµ φιµ εµ σι µεσµο, δεϖεσερ αλϖο δε προτεο πεναλ τενδο εµ ϖιστα α ιδια ρελαχιοναλ δερεσπονσαβιλιδαδε δο ηοµεµ νο σ⌠ παρα χοµ α νατυρεζα, µασ ταµβµπαρα χοµ ασ φυτυρασ γερα⌡εσ.

43 Α τεορια δεφενδιδα πορ ΣΠΟΡΛΕ∆ΕΡ

∆Ε ΣΟΥΖΑ σοβρε οσ βενσ ϕυρδιχοσ αµβιενταισ χοντραπ⌡ε−σε ◊σ τεοριασ:α) αντροποχντριχα, θυε νο χονσιδερα ο αµβιεντε χοµο υµ φιµ εµ σιµεσµο, εντενδενδο θυε α συα προτεο τεµ εµ ϖιστα α τυτελα δεβενσ ϕυρδιχοσ εστριταµεντε αντροποχντριχοσ, σεϕαµ ελεσ ινδιϖιδυαισου συπρα−ινδιϖιδυαισ; ε β) εχοχντριχα, ινσπιραδα νο πενσαµεντο δαδεεπ εχολογψ (εχολογια προφυνδα ου ραδιχαλ), θυε συστεντα θυε ο αµβιεντεδεϖε σερ χοµπρεενδιδο χοµο υµ φιµ εµ σι µεσµο, ϕυστιφιχανδο−σε α

41 Ρεχεντεµεντε, εµ 13.06.2007, φοι προφεριδα λιµιναρ (Προχ. 2007.71.00.019882−

0/ΡΣ), πελο ϑυιζ Φεδεραλ Χνδιδο Αλφρεδο Σιλϖα Λεαλ ϑυνιορ, δα ςαρα Αµβιενταλ δαϑυστια Φεδεραλ δε Πορτο Αλεγρε, εµ φαϖορ δε εστυδαντε δε Βιολογια θυε σε νεγαϖα απαρτιχιπαρ δασ αυλασ πρ〈τιχασ χοµ ο υσο δε ανιµαισ. Να δεχισο, α Υνιϖερσιδαδε δοΕσταδο δο Ριο Γρανδε δο Συλ ρεσυλτου οβριγαδα α οφερεχερ αο αλυνο αυλασ πρ〈τιχασαλτερνατιϖασ ◊θυελασ χοµ ανιµαισ, νασ δισχιπλινασ δε Βιοθυµιχα ΙΙ ε Φισιολογια ΑνιµαλΒ, δε µοδο α εϖιταρ θυε ο αλυνο ϖιεσσε α σερ ρεπροϖαδο πελο φατο δε εξερχερ συα λιβερδαδεδε χονσχινχια ε χονϖιχο. Α δεχισο (προφεριδα πελα πριµειρα Ινστνχια) ρεχονηεχευ οδιρειτο ◊ οβϕεο δε χονσχινχια δο αλυνο εµ φαχε δο υσο δε ανιµαισ εµ αυλασ πρ〈τιχασ,χονσιδερανδο α εξιστνχια δε µτοδοσ αλτερνατιϖοσ παρα ο απρενδιζαδο. Ταλ αν〈λισεαϕυστα−σε αο χοµανδο χονστιτυχιοναλ ιµποστο πελο πρινχπιο δα προπορχιοναλιδαδε.42

ΣΟΥΖΑ, Παυλο ςινχιυσ Σπορλεδερ δε. Ο µειο αµβιεντε (νατυραλ) χοµο συϕειτοπασσιϖο δοσ χριµεσ αµβιενταισ. Ρεϖιστα Βρασιλειρα δε Χινχιασ Χριµιναισ, Ανο 12, ν. 50,Σετ−Ουτ, 2004. Σο Παυλο: Ρεϖιστα δοσ Τριβυναισ, ππ. 57−90.43

ΣΟΥΖΑ, Ο µειο αµβιεντε..., π. 80.

91

44 ΣΟΥΖΑ, Ο µειο αµβιεντε..., ππ. 78−80.

45 Να δεχισο, ο ΣΤΦ αναλισου ο χασο ◊ λυζ δο πρινχπιο δα προπορχιοναλιδαδε ε πονδερου

ο διρειτο ◊ µανιφεσταο χυλτυραλ δασ χοµυνιδαδεσ χαταρινενσεσ ε α χρυελδαδε χοντρα οσανιµαισ ινερεντε ◊ φαρρα δο βοι, ϖεδανδο α ρεφεριδα πρ〈τιχα ε προτεγενδο α ιντεγριδαδεφσιχα ε ο βεµ−εσταρ δοσ ανιµαισ. ΧΟΣΤΥΜΕ. ΜΑΝΙΦΕΣΤΑ∩℘Ο ΧΥΛΤΥΡΑΛ.ΕΣΤ⊆ΜΥΛΟ. ΡΑΖΟΑΒΙΛΙ∆Α∆Ε. ΠΡΕΣΕΡςΑ∩℘Ο ∆Α ΦΑΥΝΑ Ε ∆Α ΦΛΟΡΑ.ΑΝΙΜΑΙΣ. ΧΡΥΕΛ∆Α∆Ε. Α οβριγαο δε ο Εσταδο γαραντιρ α τοδοσ ο πλενο εξερχχιοδε διρειτοσ χυλτυραισ, ινχεντιϖανδο α ϖαλοριζαο ε α διφυσο δασ µανιφεστα⌡εσ, νοπρεσχινδε δα οβσερϖνχια δα νορµα δο ινχισο ςΙΙ δο αρτιγο 225 δα Χονστιτυιο Φεδεραλ,νο θυε ϖεδα πρ〈τιχα θυε αχαβε πορ συβµετερ οσ ανιµαισ ◊ χρυελδαδε. Προχεδιµεντοδισχρεπαντε δα νορµα χονστιτυχιοναλ δενοµιναδο φαρρα δο βοι (ΣΤΦ, ΡΕΞΤ 153.531−8−ΣΧ, Ρελ. Μιν. Φρανχισχο Ρεσεκ, δεχισο εµ 03.06.97).46

Χονστιτυχιοναλ. Μειο Αµβιεντε. Ανιµαισ. Προτεο. Χρυελδαδε. Βριγα δε γαλοσ. Ι Α Λει 2.895, δε 20.03.98, δο Εσταδο δο Ριο δε ϑανειρο, αο αυτοριζαρ ε δισχιπλιναρ αρεαλιζαο δε χοµπετι⌡εσ εντρε γαλοσ χοµβατεντεσ, αυτοριζα ε δισχιπλινα α συβµισσοδεσσεσ ανιµαισ α τραταµεντο χρυελ, ο θυε α Χονστιτυιο Φεδεραλ νο περµιτε: ΧΦ, αρτ.225, ♣1≡, ςΙΙ. ΙΙ Χαυτελαρ δεφεριδα, συσπενδενδο−σε α εφιχ〈χια δα Λει 2.895.03.98,δο Εσταδο