Άσκηση 9.

Περιήγηση στηΧημική Βιβλιογραφία

και τις Πηγές Πληροφόρησης

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 1-

Άσκ

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

9.ΕργαστηριακήΆσκηση

Περιήγηση στηΧημικήΒιβλιογραφίακαι τιςΠηγές

Πληροφόρησης

Στόχος: Γνωριμία με τη Διεθνή Επιστημονική Βιβλιογραφία. Κατανόηση της χρήσης των ηλεκτρονικών πηγών πληροφόρησης και των χημικών βάσεων δεδομένων (Reaxys, SciFinder, PubChem, ChemSpider κ.α.). Στρατηγικές αναζήτησης. Πώς να δημιουργήσετε τις καλύτερες λέξεις-κλειδιά για την ηλεκτρονική σας αναζήτηση και να βελτιστοποιήσετε τις ικανότητες ανάσυρσης χημικών πληροφοριών.Εξοικείωση με προγράμματα σχεδίασης και απεικόνισης οργανικών μορίων (Chemdraw, PyMol, κ.α.) Βιβλιογραφική ανασκόπηση. On-line περιήγηση και επιλεγμένα παραδείγματα.

9.1 ΕισαγωγήΗ βιβλιογραφία και οι πηγές πληροφόρησης αποτελούν «πολυδύναμο» εργαλείο για την πρόοδο της επιστήμης. Συχνά, καθώς μελετούμε ένα θέμα ή παρατηρούμε κάποιο φαινόμενο ή ακούμε κάποια είδηση, μας δημιουργούνται διάφορα ερωτήματα και επιθυμία να αναζητήσουμε επιπλέον πληροφορίες για την απάντησή τους. Άλλες φορές, χρειαζόμαστε πληροφορίες για μια εργασία που μας έχει ανατεθεί ή μας λείπουν χρήσιμες πληροφορίες για τη διεξαγωγή ενός πειράματος. Σε όλες τις περιπτώσεις, η έγκυρη και τεκμηριωμένη πληροφορία αποτελεί σημαντικό στοιχείο γνώσης και προόδου. Η μελέτη της βιβλιογραφίας είναι μια διαδικασία που ξεπερνάει τα όρια της απλής ή συστηματικής ανάγνωσης. Είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει οργάνωση, συνειρμούς, αξιολόγηση, οργάνωση των πληροφοριών. Απαιτεί δηλαδή κριτική σκέψη και κριτικό διάβασμα.

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 2-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

Η εργασία για κάποιο μάθημα κατά τη διάρκεια των σπουδών μας ή η δημοσίευση ενός επιστημονικού άρθρου απαιτούν αξιοποίηση πληροφοριών και βιβλιογραφική τεκμηρίωση αυτών. Η βιβλιογραφική τεκμηρίωση απαιτεί δεξιότητες που αφορούν σε τεχνικές αναζήτησης και χειρισμού των πληροφοριών από τη διεθνή βιβλιογραφία.

9.2 Βιβλιογραφία και Πηγές πληροφόρησηςΟι πηγές πληροφόρησης είναι το υλικό από το οποίο αντλούμε πληροφορίες για τα θέματα που μας ενδιαφέρουν και το οποίο χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να απαντήσουμε σε συγκεκριμένα ερωτήματα. Το πληροφοριακό υλικό υπάρχει σε έντυπη και σε ηλεκτρονική μορφή. Η επιλογή των κατάλληλων πηγών πληροφόρησης εξαρτάται από το είδος της εργασίας, το πόσο λεπτομερειακά και αναλυτικά θα διερευνηθεί το θέμα της, όπως και από το διαθέσιμο χρόνο.Υπάρχουν πολλές κατηγορίες των πηγών πληροφόρησης:Βιβλιογραφίες (bibliographies). Κατάλογος, καταγραφή υλικού που έχει κάποια σχέση μεταξύ του.Εγχειρίδια (handbooks, manuals). Βιβλία μικρού μεγέθους, που περιέχουν ποικίλες πληροφορίες ή αφορούν εισαγωγή σε ένα επιστημονικό θέμα.Επιστημονικά περιοδικά (periodicals). Περιοδικές εκδόσεις που περιέχουν επιστημονικά άρθρα.Περιοδικά επιτομών (abstracts). Παρέχουν περιλήψεις και λέξεις-κλειδιά άρθρων περιοδικών και άλλης σχετικής βιβλιογραφίας.Ευρετήρια (indexes). Αποτελούν συστηματικό οδηγό με πληροφορίες, ταξινομημένες συνήθως θεματικά, που βοηθούν στη γρήγορη αναζήτηση και παραπέμπουν στην πηγή δημοσίευσης κάθε τεκμηρίου (πληροφορίας). Έχουν διάφορες μορφές όπως κατάλογοι βιβλιοθηκών, βιβλιογραφίες, ευρετήρια αρχείων, κατάλογοι δικτυακών τόπων κλπ.Βάσεις δεδομένων (data bases). Οργανωμένες συλλογές ψηφιοποιημένων δεδομένων που σχετίζονται με συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο για εύκολη και γρήγορη αναζήτηση.Οι βιβλιογραφικές πηγές αναζήτησης πληροφοριών ανάλογα με το επίπεδο εμβάθυνσης και το βαθμό επεξεργασίας του περιεχομένου τους μπορούν να διακριθούν στις παρακάτω κατηγορίες: Πρωτογενείς πηγές πληροφόρησης (primary sources) θεωρούνται τα

πρωτότυπα δημοσιεύματα που περιγράφουν γεγονότα ή αναφέρουν τα αποτελέσματα μιας έρευνας. Παρέχουν πρωτογενή πληροφόρηση που το περιεχόμενο της βασίζεται αποκλειστικά στο συγγραφέα και τα στοιχεία της δεν έχουν υποστεί επεξεργασία ή αξιολόγηση. Σε αυτήν την κατηγορία πηγών συγκαταλέγονται: Βιβλία, περιοδικά ποικίλης ύλης, εφημερίδες,

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 3-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

κυβερνητικά έγγραφα και αρχειακό υλικό (εσωτερικά έγγραφα ενός οργανισμού).

Οι δευτερογενείς πηγές πληροφόρησης (secondary sources) προκύπτουν ως το αποτέλεσμα της επεξεργασίας των πρωτογενών πηγών πληροφόρησης: βιβλιογραφίες, ευρετήρια κτλ. Οι δευτερογενείς πηγές αναλύουν, κάνουν κριτική ή επαναδιατυπώνουν πληροφορίες από τις πρωτογενείς πηγές ή άλλες δευτερογενείς πηγές. Τα άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και οι παρουσιάσεις σε συνέδρια, όπου οι ερευνητές δημοσιεύουν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους, θεωρούνται δευτερογενείς πηγές πληροφόρησης, εφόσον παρέχουν ανάλυση και βιβλιογραφική τεκμηρίωση στο συγκεκριμένο θέμα που πραγματεύονται και έχουν κριθεί από επιστήμονες αναγνωρισμένου κύρους (peer-reviewed).

Οι τριτογενείς πηγές περιέχουν πληροφορίες που έχουν συλλεγεί από πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές και έχουν υποστεί νέα επεξεργασία, π.χ. εγκυκλοπαίδειες, ανασκοπήσεις κτλ. Αποτελούν μια περίληψη ή εισαγωγή σε ένα σύγχρονο ερευνητικό πρόβλημα, συνοψίζοντας ή συμπυκνώνοντας τις πληροφορίες.

9.3 Στρατηγικές αναζήτησης

Η αναζήτηση της βιβλιογραφίας γίνεται μέσα από βάσεις δεδομένων με τη χρήση της τεχνολογίας των Η/Υ. Οι περισσότερες μηχανές αναζήτησης χρησιμοποιούν για την αναζήτηση ενός θέματος κατά κύριο λόγο λέξεις – κλειδιά (keywords), που αποτελούν αντιπροσωπευτικούς όρους για το εκάστοτε θέμα. Δηλαδή ψάχνουν τους συγκεκριμένους όρους σε οποιοδήποτε σημείο στη βιβλιογραφική εγγραφή: στον τίτλο, στο συγγραφέα, στο θέμα, κ.α. Τα αποτελέσματα αναζήτησης λέξης κλειδιού συνήθως ομαδοποιούνται βάσει σχετικότητας, ώστε να εμφανίζονται οι πιο πιθανοί τίτλοι στην αρχή της λίστας.

Τα αποτελέσματα της αναζήτησης εξαρτώνται από τον τρόπο που ο χρήστης χειρίζεται τη βιβλιογραφική βάση δεδομένων. Με λιγότερες και πιο γενικευμένες λέξεις κλειδιά εντοπίζεται μεγαλύτερος αριθμός εργασιών. Με

περισσότερες και πιο εξειδικευμένες λέξεις εντοπίζονται λιγότερες και πιο εξειδικευμένες εργασίες. Προσπάθησε να χρησιμοποιείς περισσότερες από μια λέξη – κλειδί ώστε να

έχεις αποτελέσματα με μεγαλύτερη ακρίβεια σε αυτό που ψάχνεις. Αναζητώντας ένα στοιχείο από μια πηγή πληροφόρησης μπορεί να

εντοπίσεις νέες λέξεις-κλειδιά και να επαναδιατυπώσεις το θέμα ώστε να οδηγηθείς και σε άλλες πηγές πληροφόρησης. Χρήσιμο είναι να συγκεντρώνεις στοιχεία από πολλές και διαφορετικές πηγές και να τα διασταυρώνεις.

Είναι πολύ σημαντικό να θέτετε με σαφήνεια το θέμα ή ερώτημα που διερευνάτε και να επιλέγετε την καταλληλότερη πηγή κάθε φορά, ανάλογα με τις πληροφορίες που θέλετε να αντλήσετε.

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 4-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

Εργαλεία για την αποτελεσματικότερη αναζήτηση πληροφορίας είναι και η χρήση των συμβόλων μπαλαντέρ και τελεστών Boolean. Οι τελεστές Boole (Boolean operators) είναι λέξεις που μπορεί να

χρησιμοποιήσει ο ερευνητής με σκοπό να περιορίσει ή να διευρύνει τα αποτελέσματα μιας έρευνας. Οι κύριοι λογικοί τελεστές είναι: AND, OR, NOT. Με το AND συνδέουμε δύο ή περισσότερες λέξεις τις οποίες δεν ψάχνουμε μεμονωμένα αλλά ως σύνολο. Το OR το χρησιμοποιούμε κυρίως όταν αναζητούμε κοντινές μεταξύ τους έννοιες ή συνώνυμα, ενώ το ΝΟΤ το χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να αποκλείσουμε λέξεις από την έρευνά μας. Τα boolean operators γράφονται πάντοτε με κεφαλαία.

Το σύμβολο της αποκοπής * χρησιμοποιείται προκειμένου στην έρευνα να περιλαμβάνονται όλες οι πιθανές καταλήξεις ενός όρου (παράγωγα, πληθυντικός, γενική, κ.ά.). Για παράδειγμα η αναζήτηση Pollut* θα επιστρέψει ως αποτελέσματα τις λέξεις pollution, polluted, polluters κ.λ.π.

Το σύμβολο του λατινικού ερωτηματικού (?) χρησιμοποιείται για την αντικατάσταση χαρακτήρων (συνήθως μέχρι 3 στη μέση ή το τέλος της λέξης) που είναι άγνωστοι στην ορθογραφία ή για ανάκτηση αγγλόφωνων ή αμερικάνικων μορφών μίας λέξης. Για παράδειγμα: organi?ation για organization ή organization.

Τα διπλά εισαγωγικά χρησιμοποιούνται για την αναζήτηση φράσης. Για παράδειγμα, η έρευνα για τους όρους: essential oils (αιθέρια έλαια), θα δώσει ως αποτέλεσμα κείμενα που περιλαμβάνουν τις δύο λέξεις, αλλά όχι απαραίτητα τη μία δίπλα από την άλλη. Με τη χρήση των εισαγωγικών, η έρευνα για τους ίδιους όρους “essential oils”, θα δώσει ως αποτέλεσμα κείμενα που περιλαμβάνουν τη φράση essential oils.

Όταν τα αποτελέσματα της αναζήτησης είναι λίγα, τότε επαναλαμβάνουμε την αναζήτηση με έλεγχο της ορθογραφίας των λέξεων-κλειδιά που χρησιμοποιήσαμε, με τη χρήση (*) στις λέξεις, με συνώνυμα ή/και ευρύτερες έννοιες, με σύνδεση των λέξεων με λογική συσχέτιση OR και με επανεξέταση της καταλληλότητας της βάσης. Αντίθετα, όταν τα αποτελέσματα της αναζήτησης είναι πολλά, τότε περιορίζουμε την αναζήτηση με τη χρήση φίλτρων (επιλογή πεδίων όπου θα εκτελεστεί η αναζήτηση, όπως π.χ. άρθρα που έχουν δημοσιευτεί τα τελευταία πέντε χρόνια ή μόνο άρθρα ανασκόπησης), με περισσότερες λέξεις-κλειδιά (κριτήρια) και με σύνδεση των λέξεων με λογική συσχέτιση AND ή με αναζήτηση φράσης και όχι μεμονωμένων λέξεων.

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 5-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

9.4 Βιβλιογραφικές Βάσεις δεδομένων

Οι βάσεις δεδομένων είναι συλλογές δεδομένων αποθηκευμένων σε ηλεκτρονική μορφή, σύμφωνα με κάποιο σύστημα και τα οποία είναι προσβάσιμα μέσω υπολογιστή. Χρησιμοποιούνται ως πηγή πληροφοριών από τους ερευνητές, τους Καθηγητές και τους φοιτητές για τη συστηματική και γρήγορη αναζήτηση επιστημονικού περιεχομένου μέσω των μηχανών αναζήτησής τους. Οι βάσεις αυτές είναι συνήθως συνδρομητικές και δίνουν τη δυνατότητα στους χρήστες τους να ανακτήσουν το πλήρες κείμενο άρθρων επιστημονικών περιοδικών και ερευνητικών δεδομένων. Η πρόσβαση σε αυτές επιτρέπεται μέσω της διεύθυνσης IP των Πανεπιστημίων και του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (HEAL-LINK).Διεθνείς βάσεις δεδομένων-μηχανές αναζήτησης Scopus.Science Direct (Elsevier)Θεωρείται η μεγαλύτερη στον κόσμο βάση δεδομένων αναφορών και περιλήψεων έγκριτης, διεθνούς βιβλιογραφίας, με παροχή εργαλείων βοήθειας για αναζήτηση, ανάκτηση και ανάλυση τεκμηρίων με δυνατότητα για ταυτόχρονη αναζήτηση σε 53 εκ. εγγραφές, 22.00 τίτλους επιστημονικών περιοδικών, περισσότερους από 90.000 τίτλους ηλεκτρονικών βιβλίων σε όλους τους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας και της ιατρικής (καλύπτει τη βάση Medline) με πλήρη κείμενα και βιβλιογραφικές αναφορές. Η εισαγωγή των εκδόσεων πραγματοποιείται μετά από ποιοτική αξιολόγηση βάσει κριτηρίων και πραγματοποιείται σε περισσότερες από 275 εκ. ιστοσελίδες επιστημονικού περιεχομένου. Επίσης παρέχεται πρόσβαση σε περισσότερες από 21 εκ. εγγραφές ευρεσιτεχνιών από 5 διεθνή γραφεία (patent offices).Πρόσβαση: https://www.sciencedirect.com/ Web of Science

Είναι η πιο γνωστή υπηρεσία εντοπισμού βιβλιογραφικών αναφορών (citations), αλλά και αρθρογραφίας, και αποτελεί μέρος της πλατφόρμας Web of Knowledge. Παρέχει αξιόπιστη διεπιστημονική πληροφορία που καλύπτει πάνω από 12.000 από τα υψηλότερα παγκοσμίως σε αντίκτυπο περιοδικά, συμπεριλαμβανομένων περιοδικών Ανοικτής Πρόσβασης, και πάνω από 150.000 πρακτικά συνεδρίων. Επιτρέπει τη σύνδεση ενός επιστημονικού δημοσιεύματος με άλλες εργασίες, είτε μέσω των αναφορών που κάνει το δημοσίευμα σε αυτές, είτε μέσω των αναφορών που έχουν γίνει σε αυτό. Το Web of Science χωρίζεται σε επιμέρους βάσεις δεδομένων που καλύπτουν περισσότερες από 250 ειδικότητες. Για παράδειγμα: Science Citation Index Expanded σε θέματα φυσικών & εφαρμοσμένων

επιστημών και επιστημών υγείας. Social Sciences Citation Index σε θέματα κοινωνικών επιστημών. Arts & Humanities Citation Index σε θέματα ανθρωπιστικών επιστημών

και τεχνών.

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 6-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

Πρόσβαση: https://clarivate.com/webofsciencegroup/solutions/web-of-science/

DOAJ (Directory of Open Access Journals)Περιλαμβάνει μόνο περιοδικά με ελεύθερη πρόσβαση στο πλήρες κείμενο τους, τα οποία όμως έχουν συντακτική επιτροπή και σύστημα κριτών. Το σύστημα αναζήτησης είναι πολύ απλό και με βασικές λειτουργίες. Βάζοντας λέξεις κλειδιά, είναι δυνατή η αναζήτηση είτε για άρθρα είτε για περιοδικά σε μια περιοχή. Είναι ακόμη δυνατή η αναζήτηση εργασιών με βάση το συγγραφέα.Πρόσβαση: http://www.doaj.org/

PubMedΠαρέχει τη δυνατότητα αναζήτησης σε εκατομμύρια άρθρα από την περιοχή της ιατρικής και των επιστημών ζωής. Συνήθως ο χρήστης μπορεί να εντοπίσει την περίληψη ενός άρθρου. Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει link για το πλήρες κείμενο της εργασίας, αλλά η πρόσβαση σ' αυτό δεν επιτρέπεται πάντα.Πρόσβαση : http :// www . ncbi . nlm . nih . gov / PubMed /

Google ScholarΤο Google Scholar θεωρείται σημαντικό εργαλείο για τη διεπιστημονική έρευνα, γιατί δίνει τη δυνατότητα αναζήτησης όχι μόνο σε άρθρα αλλά και σε οποιαδήποτε άλλη ακαδημαϊκή πηγή και σε κάθε στοιχείο που εμφανίζεται στο διαδίκτυο σε όλους τους επιστημονικούς κλάδους, εντούτοις δεν δηλώνει ποιες πηγές συμπεριλαμβάνει ή πόσο συχνά ενημερώνεται. Το Google Scholar, καθώς παρέχει ελεύθερη πρόσβαση, μπορεί να σας βοηθήσει στις αρχικές και ευρείες αναζητήσεις σας. Η βασική αναζήτηση είναι αντίστοιχη με αυτή του Google, ενώ στην προχωρημένη αναζήτηση παρέχονται δυνατότητες για αναζήτηση φράσης, συγγραφέα, έτος και μέσο δημοσίευσης.Πρόσβαση: http://scholar.google.com

ACS (American Chemical Society)Περιλαμβάνει 35 Περιοδικά peer-reviewed Χημείας, Χημικής μηχανικής, Βιοτεχνολογίας και συναφών επιστημών. Πρόσβαση: https://pubs.acs.org/Τμήμα της American Chemical Society, αποτελεί η πιο ολοκληρωμένη έντυπη βάση δεδομένων και πληροφοριακού υλικού στη Χημεία και τις σχετικές επιστήμες, τα Chemical Abstracts, για πάνω από 100 χρόνια, από το 1907 έως το 2009. Σε αυτά περιλαμβάνονται όλες οι πληροφορίες

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 7-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

σχετικές με αντιδράσεις, χημικές ουσίες, υλικά, τεχνικές, μεθόδους, συσκευές, ιδιότητες, θεωρίες, εφαρμογές κ.α.

Analytical AbstractsΚαλύπτει θέματα αναλυτικής χημείας: γενικές εφαρμογές, ανόργανη, οργανική και φαρμακευτική χημεία, γεωργία, περιβάλλον, εφαρμογές Η/Υ και συσκευών ανάλυσης. Αποδελτιώνει 1.300 περιοδικά, βιβλία, τεχνικές εκθέσεις και πρακτικά συνεδρίων. Παραγωγός: Royal Society of Chemistry (RSC).Πρόσβαση: http://pubs.rsc.org/lus/analytical-abstracts

ReaxysH βάση REAXYS του εκδοτικού οίκου Elsevier αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για όλους τους ερευνητές που δραστηριοποιούνται στους τομείς οργανικής σύνθεσης, φαρμακευτικής χημείας, σύνθεσης και απομόνωσης φυσικών προϊόντων, σχεδιασμού βιοδραστικών ενώσεων και υλικών και σύνθεσης νέων υλικών. Η REAXYS αντλεί δεδομένα από περίπου 16.000 επιστημονικά περιοδικά και πατέντες, από τις αρχές του 19ου αιώνα και από περισσότερες από 500.000.000 πειραματικές διαδικασίες. Παρέχει πληροφορίες που περιλαμβάνουν δεδομένα σχετικά με συνθετικές μεθόδους, δομές και αντιδράσεις αλλά και τις φυσικές, χημικές, φασματοσκοπικές, βιολογικές και τοξικολογικές ιδιότητες των δημοσιευμένων ενώσεων. Επίσης, περιλαμβάνεται η δυνατότητα αναζήτησης χημικών τύπων, αντιδράσεων ή χημικών μετατροπών, ενώ παρέχει πληροφορίες όχι μόνο για την ένωση η οποία αναζητείται αλλά και για συναφή με αυτήν μόρια. Επιπρόσθετα, δίνονται πληροφορίες διαθεσιμότητας και / ή πειραματικά δεδομένα, συμπεριλαμβανομένων της βάσης δεδομένων Sigma-Aldrich (διεθνής οίκος αναλωσίμων, χημικών και αντιδραστηρίων), των eMolecules (https://reaxys.emolecules.com/index.php), της LabNetwork της WuXi AppTech (https://www.labnetwork.com/frontend-app/p/#!/) κ.α.Για παράδειγμα, το Reaxys Medicinal Chemistry περιλαμβάνει: Σχέδια σχέσης δομής-δραστηριότητας (Structure–

activity relationship / SAR) Δεδομένα από in vivo μελέτες σε ζώα Δεδομένα αποτελεσματικότητας, φαρμακοκινητικής, τοξικότητας και

ασφάλειας in vitro Προφίλ μεταβολισμού in vitroΠρόσβαση: https://www.elsevier.com/solutions/reaxys

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 8-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 9-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

SciFinder Scholar

Το SciFinder Scholar είναι μια ηλεκτρονική υπηρεσία της CAS - Chemical Abstracts Services. Είναι ένα μοναδικό ερευνητικό εργαλείο πρόσβασης σε ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών κάθε μορφής, που καλύπτουν τις επιστήμες της Χημείας, Βιοϊατρικής, Μηχανικής (Engineering), Επιστήμης Υλικών, Γεωπονικών Επιστημών, Περιβάλλοντος. Συγκεκριμένα περιέχει: Βιβλιογραφική πληροφόρηση προερχόμενη από την ευρετηρίαση των

ερευνητικών δημοσιεύσεων που εμφανίζονται σε 9500 επιστημονικά περιοδικά Χημείας και Σχετικών Επιστημών.

Πατέντες από περισσότερες των 50 Υπηρεσιών Κατοχύρωσης και Χορήγησης Πατεντών Διεθνώς.

Ερευνητικές Ανακαλύψεις από τα μέσα του 19ου Αιώνα. Την μεγαλύτερη παγκοσμίως Πληροφοριακή Συλλογή Οργανικών και

Ανόργανων Χημικών Ενώσεων (32 εκατ.) και Χημικών Ακολουθιών (59 εκατ.) που ανακαλύφθηκαν από τις αρχές του 1900.

Περισσότερες από 13 εκατ. απλές και σύνθετες χημικές αντιδράσεις και περισσότερες από ένα δισεκατομμύριο χημικές ιδιότητες.

Ημερήσια καταγραφή 12000 νέων χημικών ενώσεων.Πρόσβαση: https :// www . cas . org / products / scifinder / content

SciFinder

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 10-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

ChemIDplusEίναι ένα σύστημα αναζήτησης το οποίο παρέχει δυνατότητα αναζήτησης στη δομή και ονοματολογία των αναφορών που χρησιμοποιούνται στις βάσεις της National Library of Medicine για την αναγνώριση των χημικών ενώσεων. Επίσης παρέχει δυνατότητα αναζήτησης σε δομές χημικών ενώσεων και συνδέσμους σε διάφορες πηγές βιοχημείας της National Library of Medicine. Περιλαμβάνει 367.000 αναφορές 142.000 εκ των οποίων περιλαμβάνουν δομές χημικών ενώσεων.Πρόσβαση: https://chem.nlm.nih.gov/chemidplus/

9.5 Αριθμός μητρώου CAS (CAS registry number)

Η Υπηρεσία Chemical Abstracts Service της American Chemical Society έχει χορηγήσει έναν αριθμό μητρώου (CAS) σε κάθε χημική ουσία που έχει αναφερθεί στη βιβλιογραφία, το οποίο περιέχει πρόσθετους σε αυτούς της IUPAC κανόνες με σκοπό να δίνεται σε κάθε νέα ένωση μια μοναδική ονομασία, κατάλληλη για αρχειοθέτηση σε μια βάση δεδομένων. Η

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 11-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

πρόθεση είναι να πραγματοποιείται εύκολα και γρήγορα η αναζήτηση στις βάσεις δεδομένων, καθώς οι χημικές ουσίες έχουν συχνά πολλά ονόματα. Ο Αριθμός μητρώου CAS (CAS registry number) είναι ένας μοναδικός αριθμός καταγραφής και ταυτοποίησης χημικών στοιχείων, χημικών ενώσεων, ισομερών, πολυμερών, βιολογικών σκευασμάτων, μιγμάτων και κραμάτων.

Σχεδόν όλες οι βάσεις δεδομένων χημικών ουσιών σήμερα επιτρέπουν την αναζήτηση με βάση τον αριθμό CAS. Για την εύρεση του αριθμού CAS μιας ένωσης δίνοντας το όνομά της ή τον τύπο της, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και οι ακόλουθες ανεξάρτητες πηγές-βάσεις δεδομένων: Chemical Synthesis Database PubChem ChemSpider NIST Chemistry WebBook Chemfinder NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards, index of CAS numbers

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 12-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

9.6 Γκρίζα ΒιβλιογραφίαΗ δημοσίευση των άρθρων για τα οποία δεν ακολουθείται κάποιο σύστημα ομότιμης αξιολόγησης (peer review), όπως γίνεται στη δημοσίευση επιστημονικής αρθρογραφίας μέσω επίσημων καναλιών δημοσίευσης (π.χ. επιστημονικά περιοδικά, συνέδρια με κριτές και πρακτικά) συνιστούν τη γκρίζα βιβλιογραφία. Στη γκρίζα βιβλιογραφία περιλαμβάνονται μεταπτυχιακές εργασίες, διδακτορικές διατριβές, παραδοτέα ερευνητικών έργων, τεχνικές αναφορές κ.α. Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών ΔιατριβώνΤο Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών (ΕΑΔΔ) αποτελεί υπηρεσία του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, η οποία συγκεντρώνει τις διδακτορικές διατριβές που έχουν εκπονηθεί κυρίως από το 1985 και μετέπειτα, στα ελληνικά πανεπιστήμια από Έλληνες και ξένους διδάκτορες και σε πανεπιστήμια του εξωτερικού από Έλληνες διδάκτορες με την προϋπόθεση ότι έχουν αναγνωριστεί από το ΔΟΑΤΑΠ (πρώην ΔΙΚΑΤΣΑ).Πρόσβαση: https://www.didaktorika.gr/eadd/ ProQuest Dissertations and Theses Database Η βάση δεδομένων Proquest Dissertations and Theses περιλαμβάνει βιβλιογραφικές αναφορές για Διδακτορικές Διατριβές και Διπλώματα Ειδίκευσης που εκπονήθηκαν από το 1743 μέχρι σήμερα, σε περισσότερα από 3.000 Πανεπιστήμια. Παρέχει πρόσβαση στις παραπομπές και τις περιλήψεις και ελεύθερη πρόσβαση στην προεπισκόπηση 24 σελίδων ή το πλήρες κείμενο των εργασιών σε μορφή PDF, όταν αυτό είναι διαθέσιμο.Πρόσβαση: https :// www . proquest . com / libraries / academic / dissertations - theses /

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 13-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

9.7 Τι είναι η Wikipedia

Η Wikipedia είναι μια διαδικτυακή εφαρμογή που λειτουργεί ως πηγή πληροφοριακού υλικού. Ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 2001 από τους Jimmy Wales και Larry Sanger, και σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία τα άρθρα της γράφονται και αναθεωρούνται από πολλούς συντάκτες σε περισσότερες από 280 γλώσσες. Η εξάπλωση της Wikipedia μπορεί να αποδοθεί σε τρία βασικά της πλεονεκτήματα: εύκολη και ελεύθερη πρόσβαση, δημοσίευση πρόσφατων-επίκαιρων πληροφοριών και γρήγορος έλεγχος αυτών από την κοινότητα της Wikipedia. Οποιοσδήποτε αναγνώστης της Wikipedia μπορεί να επεξεργαστεί (να προσθέσει, να τροποποιήσει ή να διαγράψει) ένα υπάρχον κείμενό της επιλέγοντας το σύνδεσμο «Επεξεργασία» που υπάρχει στο μενού της σελίδας.

9.8 Προγράμματα σχεδίασης συντακτικού-στερεοχημικού τύπου και ονοματολογίας χημικών ενώσεων

Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί υπολογιστικά προγράμματα για την εξαγωγή της κατά IUPAC (ή κατά CAS) προτεινόμενης ονομασίας με απλό σχεδιασμό του συντακτικού-στερεοχημικού τύπου του μορίου στον υπολογιστή. Η αυτοματοποίηση της ονοματολογίας οργανικών ενώσεων με τα παραπάνω προγράμματα διευκολύνει επιπλέον το έργο των ερευνητών στην ονοματολογία νέων ενώσεων, οι οποίες δεν έχουν αναφερθεί στη βιβλιογραφία. Η επιβεβαίωση ότι η ονοματολογία μιας νέας ένωσης είναι

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 14-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

σωστή ακολουθώντας τους κανόνες IUPAC, μπορεί να γίνει, εκτός από τα παραπάνω προγράμματα, και στην ιστοσελίδα OPSIN (Open Parser for Systematic IUPAC Nomenclature, https://opsin.ch.cam.ac.uk/) του Πανεπιστημίου του Cambridge. Στην ιστοσελίδα αυτή, ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να εισάγει μια ονομασία χημικής ένωσης, και εφόσον η ονομασία είναι σωστή, το πρόγραμμα παρέχει τον αντίστοιχο συντακτικό τύπο καθώς και άλλες χρήσιμες αναπαραστάσεις του μορίου με τη βοήθεια συγκεκριμένης κωδικοποίησης, π.χ. SMILES (Simplified Molecular-Input Line-Entry System).

ChemDraw

To ChemDraw είναι ένα δημοφιλές πρόγραμμα σχεδίασης χημικών ενώσεων με πολλαπλές λειτουργίες και χρήση σε χημικές, βιολογικές, κ.α. εφαρμογές. Έχει τη δυνατότητα ονοματολογίας απλών και πολύπλοκων οργανικών μορίων και των πολυκυκλικών αρωματικών ενώσεων με μέχρι 13 δακτυλίους, αλλά δεν μπορεί να ονομάσει πολυ-σπειροκυκλικές ενώσεις.

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 15-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

RasMol

Το RASMOL είναι ένα πρόγραμμα οπτικοποίησης μορίων προοριζόμενο για τη δομική απεικόνιση των πρωτεϊνών, των νουκλεϊνικών οξέων και των μικρών βιομορίων. Το πρόγραμμα διαβάζει τα αρχεία pdb των μορίων και ταυτόχρονα τα απεικονίζει στην οθόνη με ποικιλία χρωμάτων και σχεδίων.(Tο pdb είναι το ενιαίο παγκόσμιο αρχείο των δομικών στοιχείων των βιολογικών μακρομορίων, το οποίο pεριέχει τις δομικές πληροφορίες των μακρομορίων που καθορίζονται με κρυσταλλογραφία ακτινών Χ, με τη μέθοδο του NMR κ.λ.π.)

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 16-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

9.9 Μοριακή Μοντελοποίηση

H Μοριακή Μοντελοποίηση είναι µια τεχνική που µπορεί να βοηθήσει στην τρισδιάστατη αναπαράσταση µοριακών συστηµάτων, καθώς και στον υπολογισµό ή πρόβλεψη των φυσικοχηµικών και βιοχηµικών τους ιδιοτήτων µε τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή. Αποτελεί τη γέφυρα µεταξύ θεωρίας και πειράµατος. Με τη Μοριακή Μοντελοποίηση επιτυγχάνεται η ελαχιστοποίηση της ενέργειας των μορίων και προσδιορίζεται η θερμοδυναμικά ευνοϊκή διαμόρφωση.

Τα μοριακά μοντέλα αποτελούν απεικόνιση δομών στον τρισδιάστατο χώρο. Η διαδικασία σχεδιασμού μιας ένωσης με επιθυμητή δράση και ιδιότητες είναι ένα πολύπλευρο αλλά και πολύπλοκο αντικείμενο μελέτης στο οποίο συμμετέχουν επιστήμονες από διαφορετικά επιστημονικά πεδία.

Η Μοριακή Μοντελοποίηση συμβάλει καθοριστικά στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο κόσμος μας στο μοριακό επίπεδο, βοηθά τους πειραματικούς χημικούς να σχεδιάζουν νέες ενώσεις και υλικά με προκαθορισμένες ιδιότητες και πιο αποτελεσματικές παραγωγικές διαδικασίες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και ηλεκτρονικού περιεχομένου, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Επιστήμης Τεχνολογίας και Πολιτισμού. https://www.ekt.gr/el/library

Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης ΑΠΘ. https://www.lib.auth.gr

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 17-

Άσκηση 9. Περιήγηση στη Χημική Βιβλιογραφία

Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, HEAL-LINK. https://www.heal-link.gr/

Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης, Πανεπιστήμιο Κρήτης.https://www.lib.uoc.gr/?styl=

Βιβλιοθήκη ΕΑΠ (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο), http://lib.eap.gr/el/

Chemistry LibreTexts. 6 Comparing and Searching Chemical Entities. https://chem.libretexts.org/Courses/University_of_Arkansas_Little_Rock/ChemInformatics_(2015)%3A_Chem_4399%2F%2F5399/Text/6_Comparing_and_Searching_Chemical_Entities

Bharti, Neelam & Leonard, Michelle & Singh, Shailendra. (2016). Review and Comparison of the Search Effectiveness and User Interface of Three Major Online Chemical Databases. Journal of Chemical Education. 93. 10.1021/acs. jchemed.5b00601.

. . - – . ΔΙΠΑΕ Τμήμα Χημείας Εργ Αρχές Χημικής Επιστήμης - 18-